คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ

๔๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม

๒. ความใฝธรรม มนุษยมีธรรมชาติ ของการ แสวงหาความถูกตองเปนธรรมหรือ
ความดีงามต้ังแตวัยทารก คุณสมบัติน้ีทําใหบุคคลนิยมคนดี ชอบสังคมท่ีมีคุณธรรมจริยธรรม
ตองการทจ่ี ะพัฒนาตนเองใหเ ปนคนดี

๓. ความรูจักตนเองของบุคคลนั้น ความรูจักตนเองของบุคคล คือ สรางความสามารถ
ในการพิจารณาใหรูอิทธิพลของความดีและความไมดีของตนใหชัดเจน ซ่ึงจะชวยใหบุคคล
สามารถเสริมสรางความดีของตนใหมีพลังเขมแข็ง ในลักษณะท่ีตนเองและสังคมยอมรับได
ความรูจกั ตนเองน้ีจะทําใหบุคคลมีความม่ันใจ มีพลังและพรอมที่จะขจัดความไมดีของตนและ
พฒั นาตนเองอยางถกู ตอ งดีขน้ึ

วิถที างพฒั นาจรยิ ธรรม
๑. การศึกษาเรียนรู กระทาํ ไดหลายวธิ ี ดงั นี้

๑.๑ การศึกษาเรียนรูดวยตนเอง ดวยการหาความ รูจากการอานหนังสือ
เก่ียวกับปรัชญาศาสนา วรรณคดีท่ีมีคุณคา หนังสือเกี่ยวกับจริยธรรมท่ัวไปและ จริยธรรม
วชิ าชีพ

๑.๒ การเขารวมประชุมสัมมนา เพื่อแลกเปล่ียนความรูความคิดเห็นและ
ประสบการณเกี่ยวกับคณุ ธรรมจรยิ ธรรม และการคบหาบัณฑติ ผูใ สใ จดา น จรยิ ธรรม

๑.๓ การเรียนรูจากประสบการณชีวิตและจากประสบการณในสถานท่ี
ปฏิบัติงานประสบการณจริงเปนโอกาสอันประเสริฐในการเรียนรูจริยธรรมแหงชีวิต ท่ีชวยให
ผูเรียนเรียนรูไดอยางลึกซ้ึงทั้งดานเจตคติและทักษะการแกปญหาเชิง จริยธรรม อยางไรก็ตาม
ข้ึนอยูกับความพรอมของบุคคล ผูมีความพรอมนอ ยอาจจะไมไดประโยชนจากการเรียนรูอันมี
คา นเี้ ลย

๒. การวิเคราะหตนเอง บุคคลผูมีความพรอมจะพัฒนามีความตั้งใจและเห็น
ความสําคัญของการวิเคราะหตนเองเพื่อทําความรูจักในตัวตนเอง ดวยการพิจารณาเกี่ยวกับ
ความรูสึกนึกคิดและพฤติกรรมการแสดงออกของตนเอง จะชวยใหบุคคลตระหนักรู
คุณลกั ษณะของตนเอง รูจ ดุ ดจี ุดดอยของตน รูวา ควรคงลกั ษณะใดไว

๓. การฝก ตน เปนวธิ ีการพัฒนาดา น คุณธรรมจรยิ ธรรมดวย ตนเองขั้นสูงสุด เพราะ
เปนการพัฒนาความสามารถของบุคคล ในการ ควบคุมการประพฤติปฏิบัติของตนใหอยูใน
กรอบของพฤตกิ รรมทพี่ ึงปรารถนาของสงั คม ทั้งในสภาพการณป กติและเม่ือเผชิญปญหาหรือ
ขัดแยง

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๔๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

การฝกตนเปนวิธีการพัฒนาดานคุณธรรม จริยธรรมดวยตนเองขั้นสูงสุด เพราะ
เปนการพัฒนาความสามารถของบุคคล ในการควบคุมการประพฤติปฏิบัติของตนใหอยูใน
กรอบของพฤติกรรมท่ีพึงปรารถนาของสังคม ทั้งในสภาพการณปกติและเม่ือเผชิญปญหาหรือ
ขดั แยง

๓.๑ การฝก วินยั ข้ันพื้นฐาน เชน ความขยันหมั่นเพยี ร การพงึ่ ตนเอง ความตรง
ตอเวลา ความรับผิดชอบ การรูจักประหยัดและออม ความซื่อสัตย ความมี สัมมาคารวะ
ความรักชาติฯ

๓.๒ การรักษาศีลตามความเชื่อในศาสนาของตน ศีลเปนตัวกาํ หนดทีจ่ ะทําให
งดเวนในการท่ีจะกระทําชั่วรายใด ๆ อยูในจิตใจ สงผลใหบุคคลมีพลังจิตท่ีเขมแข็งรูเทาทัน
ความคิดสามารถควบคมุ ตนได

๓.๓ การทําสมาธิ เปนการฝกใหเกิดการตั้งม่ันของจิตใจทําใหเกิดภาวะมี
อารมณหนึ่งเดียวของกุศลจิต เปนจิตใจที่สงบผองใสบริสุทธ์ิเปนจิตท่ีเขมแข็ง ม่ันคง แนวแน
ทําใหเกิดปญญาสามารถพิจารณาเหน็ ทกุ อยางตรงสภาพความเปน จรงิ

๓.๔ ฝกการเปนผใู ห เชน การรูจ กั ใหอ ภยั รูจักแบงปนความรู ความดีความชอบ
บริจาคเพื่อสาธารณะประโยชน อุทิศแรงกายแรงใจชวยงานสาธารณะประโยชนโดยไมหวัง
ผลตอบแทนใด ๆ

สรุปไดวา การพัฒนาจริยธรรมดวยวิธีพัฒนาตนเองตามขั้นตอนดังกลาว เปนธรรม
ภาระท่ีบุคคลสามารถปฏิบัติไดควบคูกับการดําเนินชีวิตประจําวัน แตมิใชเปนการกระทําใน
ลักษณะเสร็จส้ิน ตองกระทําอยางตอเนื่องจนเปนนิสัย เพราะจิตใจของมนุษยเปลี่ยนแปลงได
ตลอดเวลา เชน กระแสสังคมท่ีเปลยี่ นแปลงตลอดเวลา

๒.๕.๓ ทฤษฎีจริยธรรมตามแนวพทุ ธศาสตรข องพระเทวินทร เทวินโท
พระเทวินทร เทวินโท78๒๕ กลาววา ทฤษฎีจริยธรรมตามแนวพุทธศาสตรน้ีเรียกวา
ทฤษฎีพุทธจริยศาสตรซ่ึงเปนสัจจทฤษฎีแหงธรรม โดยประกอบดวยเหตุผลและผล เปน
การศึกษาธรรมที่มีความเปนธรรมชาติซึ่งหมายถึงส่ิงท่ีเปนจริง การศึกษาดานทฤษฎีทาง จริย
ศาสตรนี้เปนการศึกษาดวยการสังเกต ทดลองดวยการปฏิบัติจริงและนําผลมาเปนองคความรู

๒๕ พระเทวินทร เทวินโท, ทฤษฎีจริยธรรมตามแนวพุทธศาสตร, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
https://khopkhun.wordpress.com /2009/04/18/4 [๒๕๔๔] หนา ๓๔๖-๓๔๙.

๔๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม

ของศาสตร ดังนั้น การศึกษาดานจริยศาสตรจึงเปนการศึกษาในเชิงวิทยาศาสตร จาก
องคประกอบในดาน ธรรมชาติของสสาร การรวมตัวและการแยกสลายออกจากกันจนไมมี
ตัวตนท่ีแนนอน คือ พระอภิธรรมปฎก ขอประพฤติปฏิบัติของมนุษยตอธรรมชาติที่จะทําให
สังคมมีความสงบสุขและวิธีการที่จะทําใหมนุษยหลุดพนจากความทุกขซ่ึงไดแก เกิด แก เจ็บ
ตาย คือ พระสุตตันตปฎก และขอหามไมใหมนุษยทํา ไดแก ศีล กฎ ระเบียบ คือ พระวินัย
ปฎ ก ทฤษฎีนไี้ ดกลา วถึง สจั ธรรมทเี่ ปนธรรมชาติของมนษุ ย ไว ๓ หลักธรรม คือ

หลักธรรมท่ี ๑ ไดแก อรูปธรรมและรูปธรรม ซึ่งอธิบายไดว า ธรรมชาตินั้นมีอยูส อง
สภาวะ สภาวะหน่ึง คือ สภาวะที่ยังไมรวมกันเปนธาตุ เปนสารเคมีชนิดใดชนิดหนึ่ง มีสภาวะ
เปนกลาง เปนอยอู ยางอัตตพิสัย ไมม ีปฏิกิรยิ าไมพลังในตวั เอง และสภาวะสอง คือ สภาวะของ
ธรรมชาติที่เปนอัตตพิสัยแลว ไดรวมตัวกันเปนปรพิสัย คือ เปนธาตุ เปนสารเคมีตาง ๆ จนมี
ปฏิกริ ยิ ามพี ลังงานอยูในตวั เอง

หลักธรรมท่ี ๒ ไดแก อสังขตธรรมและสังขตธรรม อธิบายไดวา ธรรมชาติท่ียังไมมี
ปจจัย ยังไมธาตุ ยังไมมีสารเคมีใด ๆ มาปรุงแตง ใหเปนสังขาร ใหเปนส่ิงท่ีมีชีวิตใดชีวิตหนึ่ง
ยังอยูในสภาพท่ีเปนอากาศ เปนธาตุท่ีบริสุทธิ์อยู ซ่ึงในอีกธรรมชาติหนึ่งคือธรรมชาติท่ีมีการ
ปรุงแตงของปจจัยตาง ๆ ธาตุชนิดตาง ๆ จนรวมกันเปนพืชเปนสัตว เปนมนุษยเปนสังขาร มี
ชีวติ และจิตใจ มีวิญญาณ เปน สิ่งมชี ีวิตท่เี ปน ไปตามปกตวิ สิ ยั ของธรรมชาติท้งั ทด่ี ีและไมดี

หลักธรรมท่ี ๓ ไดแก โลกิยธรรมและโลกุตตรธรรม อธิบายไดวา ธรรมที่ทําให
มนุษย สตั ว พืช ตองเปนไปตามโลกธรรม มีการเวียนวายตายเกิด มีความไมเทีย่ ง มีความทุกข
ความสุขตามปกติวิสัยไมมีท่ีส้ินสุด มีความเปนอนัตตา และตกอยูใตอํานาจการครอบงําของ
ธรรมชาติท่ีเลวซ่ึงเปนสภาวะหนง่ึ ของธรรมชาติ ในอกี ซีกหนง่ึ ของธรรมในหลักนี้ คอื ธรรมท่ีทํา
ใหมนุษยและสัตวไดพนจากสภาวะปกติของโลกธรรมและโลกิยธรรม ไมมีการเวียนวายตาย
เกิด เมื่อบรรลุถึงสภาวะสูงสุดของ โลกุตตรธรรม ก็จะไมตกอยูใตอํานาจการครอบงําของ
ธรรมชาตทิ เ่ี ลวท่ีดาํ รงอยเู หนอื ความชั่วรายทง้ั ปวง

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๔๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ทฤษฎีจริยศาสตรเชงิ ศาสนา79๒๖
ทฤษฎีจริยศาสตรเชิงศาสนา เปนทฤษฎีท่ีใชกุศโลบายเพ่ือใหเกิดความศรัทธาตอ
พระผูเปนศาสดาซึ่งเปนตัวนําที่ทําใหมีความเครงครัดในการปฏิบัติตนตามศาสนกิจและตามคํา
สอนของพระธรรมในศาสนานนั้ ๆ ซึ่งใหหลักเพ่ือนาํ ไปประกอบคุณงามความดี ชวยเหลอื เกือ้ กูล
ผอู ื่นละเวนความชวั่ เปน ตน
ทฤษฎีจรยิ ธรรมเชิงจติ วิทยา80๒๗
ทฤษฎีจริยธรรมเชิงจิตวิทยา นักจิตวิทยาศึกษาพฤติกรรมของมนุษยทั้งท่ีเปน
พฤติกรรมภายนอกท่ีมนุษยแสดงออกและพฤติกรรมภายในซ่ึงเปนพฤติกรรมทางจิต ทฤษฎี
จริยธรรมเชิงจิตวทิ ยาจึงมุงเนนที่พฤติกรรมทางจิตของมนุษยท่ีสง ผลใหมนุษยแสดงพฤติกรรม
เพ่ือกอ ใหเ กดิ ความสมดลุ ของของกายและจติ
๒.๕.๔ ความแตกตา งของหลกั คุณธรรมจรยิ ธรรมระหวางตะวนั ตก–ตะวันออก

๒.๕.๔.๑ แนวคดิ ของปรัชญาตะวนั ตกและปรชั ญาตะวนั ออก81๒๘
ทฤษฏีความรูตามแนวปรัชญาตะวันตกมุงการศึกษาหาความจริงเพื่อหาคําตอบ
ใหกับปญหาท่ีสงสัย อยางไรก็ตามมีผูวิเคราะหวาปรัชญาตะวันตกไมไดเนนการปฏิบัติตนเพ่ือ
เขาถึงความจริง หรือการนําคําตอบที่ไดรับมาสูการปฏิบัติ ตองการเพียงเพื่อตอบสนองความ
สงสัยในประเด็นปญหาเกี่ยวกับความเปนจริงเทาน้ัน นอกจากนี้ยังเรียนรูสิ่งตาง ๆ แบบแยก
สว น ไมมกี ารนําศาสตรความรูใ นดา นตา ง ๆ มาเช่อื มโยงกัน
ทฤษฏีการเรยี นรูตามหลกั ปรัชญาตะวนั ออกเปนการเรียนรูเพือ่ ใหบรรลุถงึ ความ
เปน จริง ลักษณะแนวคิดของปรัชญาตะวนั ออกนี้มงุ ศึกษาปญหาเก่ียวกบั ความเปนจรงิ และรูจริง
ปรัชญาตะวันออกมักจะเก่ียวของกับศีลธรรมจริยธรรมเนนการพัฒนาจิตใจ มุงการศึกษาเรียนรู

๒๖ กญั ญา วรี ยวรรธน, “การศกึ ษาสภาพปญหา การเรียน การสอน และการวทิ ยานพิ นธ สาขา
การบริหารการศึกษาระดับบัณฑิตศึกษา ของสถาบันอดุ มศึกษาไทย”, วิทยานพิ นธครุศาสตรอุตสาหกรรม
มหาบณั ฑติ , การบรหิ ารอาชวี ศึกษา, (บณั ฑติ วิทยาลัย: สถาบนั อดุ มศกึ ษาไทย, ๒๕๓๖).

๒๗ บานจอมยุทธ, ทฤษฏีทางจิตวิทยาท่ีเกี่ยวของกับจริยธรรม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
https://www. baanjomyut. comlibraryethics03 .htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].

๒๘ บานจอมยุทธ, ลักษณะทั่วไปของปรัชญาตะวันตก – ปรัชญาตะวันออก, [ออนไลน],
แหลง ทมี่ า: https://www. baanjomyut. comlibraryethics03 .htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].

๔๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม

อยางลึกซ้ึงเพื่อตอบขอสงสัย และนาํ ความรูที่ไดลงสูการปฏิบัติอยางยั่งยืนใหบุคคลสามารถใช
ชวี ิตไดอยางมีความสุข ปรัชญาตะวันออกจงึ เปนปรัชญาท่ีไมไดเนนความรูเพียงอยางเดียว แต
เนนใหลงมือทํา ทําใหรูจริงและแจมแจงในสิ่งท่ีสงสัยและเหนือสิ่งใดคือการตระหนักถึงความ
เปนตัวตนของตนเอง (self realization) หรือการคน พบตัวเอง

๒.๕.๔.๒ เปรียบเทียบปรชั ญาตะวนั ออกและตะวันตก
หากจะเปรียบเทียบปรัชญาตะวันออกกับตะวันตกจะพบวาปรัชญา ตะวันออก
จะมีลักษณะเปนปรัชญาที่เก่ียวกับชีวิต ที่เนนใหรูเพื่อมุงสูการปฏิบัติ ในขณะที่ ปรัชญา
ตะวันตก มีลักษณะรูเพ่ือรู ปรัชญาตะวันออกโดยเฉพาะปรัชญาอินเดียมีลักษณะเปนปรัชญา
เชิงศาสนา ซึ่งปรัชญาและศาสนานี้มีบอเกิดเดียวกัน ปรัชญาตะวันตก จะแยกปรัชญากับ
ศาสนาออกจากกันอยางสิ้นเชิง สวนปรัชญาตะวันออก พยายามเนนใหเ ห็นวา วาการเกดิ มาใน
โลกก็เพื่อศึกษาเรียนรูใหบรรลุถึงความจริงที่ถองแท เชนปรัชญาอินเดีย เนนการพัฒนาชีวิต
เพ่ือสงเสริมใหเกิดความหลุดพนจากโลกปจจุบัน ปรัชญาตะวันตกจะมองโลกจากท่ีเห็นและ
เปนอยู และมองโลกในแงบวก เนนการดํารงชีวิตอยูใหเปนสุขในปจจุบัน นอกจากน้ีปรัชญา
ตะวันออกยังเนนการดําเนินชวี ิตใหอยูรว มกับส่ิงแวดลอ มตามธรรมชาติอยางมีความสอดคลอง
กลมกลืนกับธรรมชาติ ในขณะท่ปี รัชญาตะวันตกน้ัน เนน การเอาชนะธรรมชาติ โดยหาหนทาง
ทีจ่ ะแกไขธรรมชาตเิ พ่ือความสขุ ของมนุษยและสังคม เชน ปรัชญา จีน เนนรูความจริง เพ่ือนํา
สิ่งที่เรียนรูไปใชเปนเคร่ืองมือในการปฏิบัติ เพื่อใหเขาใจวิถีของธรรมชาติ และลวงรูความ
ตองการของมนุษย เพื่อใหเกิดความสอดประสานอยางกลมกลืนระหวางมนุษยกับธรรมชาติ
นอกจากน้ียังเนนความสัมพันธของมนุษยและศีลธรรม มองมนุษยในฐานะเปนสวนหน่ึงของ
จักรวาล มองทุกสิ่งโดยยึดหลักสภาวะอันกลมกลืนของสรรพส่ิง ปรัชญาตะวันออกจึงเปนการ
ผสานของอุดมคติกับความเปนจริง มีลักษณะเปนจริยศาสตรและอภิปรัชญาในตัว ในขณะท่ี
ปรัชญาตะวันตกเนน การแบงสวน เนน ความขัดแยงกันของสิ่งท่ีแตกตางกัน ดังน้ันผลที่ตามมา
คือ ความคิดจึงแตกแยกออกเปนหลายสวน และไมมีความกลมกลืนกันทางความคิด เนนการ
เรยี นรูเพอื่ ใหร ู ปรชั ญาตะวันตก จึงเปนการเรียนรเู ชิงวทิ ยาศาสตร

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๔๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒.๕.๔.๓ ภาวะผูนาํ แบบตะวนั ตก82๒๙
๑. ภาวะผูนําแบบกําหนดทิศทาง (Directive leadership) ผูนําแบบ

กําหนดทิศทางน้ีถือวาเปนที่รูจักกันคอนขางแพรหลายในอเมริกา ผูนําตาม แนวคิดน้ีจะเนน
การบริหารโดยผบู ริหารเปนผูม อี าํ นาจในการส่ังการหรอื กําหนดทิศทางในการทาํ งาน

๒. ผนู าํ แบบมีสวนรวม (participative) ผูนําแบบมีสวนรวมเนนการทาํ งาน
เปน หมูคณะอยางใกลชดิ ซ่ึงเปน แนวปฏิบตั กิ ัน โดยท่ัวไปในยุโรปมากกวาอเมรกิ า บางแหงระบุ
ไวเ ปน กฎหมายเชนในยุโรปตอนเหนือโดยเฉพาะอยาง ยง่ิ ในประเทศเยอรมัน

๓. ผูนําแบบสรางพลังอํานาจ (Empowering) ผูนําแบบสรางพลังอํานาจ
เนนใหผูอยูใตบังคับบัญชามีพลังในการทํางาน บริษัทใหญๆใน อเมริกาหลายแหงไดจางผูนํา
ประเภทน้ี แกนของผูนําแบบสรางพลังอํานาจนี้คือการกระตุนให บุคคลากรในองคกรมีความ
กระตือรือรนในการทํางาน โดยยึดหลักวาผูนําไมอาจยิ่งใหญและไมมี คุณคาใด ๆเลยหากไม
สามารถสรา งพลงั ใหเกดิ ขน้ึ ในบรรดาสมาชกิ ขององคก ร

๔. ผูนําแบบใชบารมี (Charismatic) ผูนําแบบใชบารมีเปนผูนําท่ี
ผใู ตบังคับบัญชามักปฏบิ ัตติ ามมิใชดวยเหตุผลที่วาผูนาํ ประเภทนเี้ ปนผจู ดั การท่ีดี หรอื เปนผูที่
ประสบความสําเร็จในการทําธุรกิจ แตผูนําประเภทนี้เปนผูเปน เสมือนแมเหล็กดึงดูด มี
ลักษณะหรือคุณสมบัติที่โดดเดนและแตกตางจากบุคคลอ่ืน ๆ ในสังคม ความ โดดเดนนี้คือ
บารมที ม่ี าใหบ คุ คลอนื่ ยอมรับ

๕. ผูนําตามความนิยม (Celebrity (superstar) ผูนําตามความนิยมนี้
แตกตางจากผูนําที่กลาวมาทั้งหมด เพราะเปนผูนําท่ีไดมาจากการ มองผลกระทบจากปจจัย
ภายนอกเปนเกณฑ คณะกรรมการผูบริหารองคกรจะมองหาผูนําที่มี ชื่อเสียงเปนท่ีรูจักและ
เปน ท่ียอมรบั ในสงั คมระดับแนวหนา มาเปน ผนู าํ องคกร

๒๙ บานจอมยุทธ, ภาวะผูนําแบบตะวันตก, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: https://www.
baanjomyut. comlibraryethics03 .htm [๑๕ มถิ ุนายน ๒๕๕๘].

๔๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๒ แนวคิด หลักการ ทฤษฎีคุณธรรมและจริยธรรม

๒.๕.๔.๔ ผูนาํ แบบตะวนั ออก83๓๐
ผูนําแบบตะวันออกเนนการบริหารแบบองครวมไมแยกสวนตามแนวปรัชญา
ตะวนั ออก ลักษณะท่ีสาํ คัญมองไดค ือการมองความสัมพันธของสรรพสิ่งทง้ั หลายซ่ึงไมสามารถ
แยกออกจากกนั ได ดังน้นั ผนู ําแบบตะวนั ออกจึงคํานงึ ถึงหลักดงั ตอ ไปน้ี

๑. วัฒนธรรม ผูนําแบบตะวันออกจะยึดถือวัฒนธรรมของตนเปนหลักใน
การบรหิ ารกลา วคือจะกา วเดนิ ตามวัฒนธรรมอนั ดีงามท่ีมีการประพฤตปิ ฏิบตั ิในสังคมนัน้ ๆ

๒. ความประพฤติ ผูนําแบบตะวันออกถือหลกั จริยธรรมในการบริหาร ผนู ํา
ท่ดี ีตองประพฤติตนดีไมขัดตอศีลธรรมอันดีงาม ประพฤตติ นตามกฎของบานเมือง มีความกลา
หาญและความเมตตากรณุ าใชห ลกั การประนีประนอมในการบริหาร

๓. ความซ่ือสัตยและจงรักภักดี ผูนําตามแบบตะวันออกจะยึดหลักอาวุโส
พรอ มทั้งเนนใหม คี วามซอ่ื สัตยจงรกั ภักดี ไมค ดโกงและเอาเปรียบบุคคลอ่นื เคารพบรรพบุรุษ

๒.๖ สรุป

จากแนวคดิ ปรัชญาตะวันตกที่ไดกลาวมาขางตน ถือเปนพื้นฐานแนวคิดท่ีสําคัญอัน
นํามาสูการเปล่ียนแปลงของแนวคิดจริยธรรมตะวันตกในชวงตอมาอยางมาก โดยสามารถ
จาํ แนกวิวฒั นาการของแนวคิดทางปรชั ญาทางดา นจรยิ ธรรมตะวนั ตกไดเปน ๔ ยุค คอื

๑) กรีกสมัยโบราณอยูในชวงเวลาประมาณ ๖๐๐ ปกอนคริสตกาล (ใกลเคียง
พระพุทธศาสนา เพราะพระพุทธศาสนาเกิดกอนศักราชประมาณ ๕๔๓ ป) ลักษณะแนวคิด
ของกรีกโบราณในชวงเร่ิมแรกมลี ักษณะเปนอภิปรัชญา

๒) แมวา ยุคปรัชญาสมัยกลางถือวา เปนยุคทองของศาสนาคริสต แตห ลกั ปรัชญาคํา
สอนของนักปรชั ญาชาวกรีกยังคงมีอิทธพิ ลอยูมาก

๓) ยุคปรัชญาสมัยใหมเปนยุคท่ีศาสนาคริสตเร่ิมหมดอิทธิพล ประชาชนเร่ิมให
ความสนใจกบั แนวคดิ ของศาสนาอื่น ๆ เพิม่ มากขึ้น

๔) ปรัชญาดานจริยธรรมรวมสมัยที่สําคัญไดแก สํานักปฏิฐานนิยมตรรกะวิทยา
Logical Positivism ซง่ึ เนน หลกั เหตุผล

๓๐ บานจอมยุทธ, ผนู าํ แบบตะวันออก, [ออนไลน] , แหลง ที่มา: https://www. baanjomyut.
comlibraryethics03 .htm, [๑๕ มถิ นุ ายน ๒๕๕๘].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๔๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

จากการศึกษาปรัชญาแนวคิดคุณธรรมจริยธรรมตะวันออกดังกลาว จะกลาวถึง
ปรัชญาของจีนซึ่งมีแนวคิดเนนที่การปฏิบัติ มีลักษณะเปน Ethical Philosophy ท่ีเนนดาน
ความคิด (Wisdom) การมี มโนธรรม และการปฏิบัติ เพราะฉะน้ันปรัชญาจีนจะเปนปรัชญา
ของการปฏบิ ัตจิ รงิ และสามารถนําไปประยุกตใหเ กิดประโยชนในการดําเนนิ ชวี ติ ไดอีกดวย

ผนู ําตามแนวคิดแบบตะวันตกและตะวันออกตรงขามกันอยางส้ินเชิงกลาวคือ ผูนํา
ตามแนวคิดแบบตะวันตกจะเนนการกระทําใหบรรลุผล การมีอํานาจ และวิสัยทัศน และ
บริหารแบบแยกสวนในขณะที่ทฤษฏีภาวะผูนําแบบตะวันออกจะมีการมองการทํางานแบบ
องครวมบูรณาการเอาเปาหมายเปนแนวทางในการกาวไปสูความสําเร็จ ผูนําแบบตะวันตก
เชน Plato และ Machivelli จะมองการเปนผูนําแบบเขาถึงความคิดโดยการพิจารณา
ใครครวญกอนท่ีจะลงมือปฏิบัติ ผูนําตองสามารถปรับตัวเองใหเขากับสถานการณท่ี
เปลี่ยนแปลงไปได และเรียนรูท่ีจะปรับทักษะของตนใหเขากับส่ิงแวดลอม แนวคิดภาวะผูนํา
แบบตะวันตกที่มองสภาพแวดลอมหรือสถานการณเปนหลักมองวาผูนําท่ีประสบความสําเร็จ
ในสถานการณหนึ่งอาจจะลมเหลวในอีกสถานการณหน่ึงได จึงกลาวไดวาไมมีผูนําแบบใดท่ีดี
ทสี่ ดุ นอกจากนีผ้ นู ําแบบตะวันตกยังมองสง่ิ ตาง ๆ แบบแยกสว น

โดยสรุปแลวผูนําแบบตะวันตกตั้งอยูบนพื้นฐานของจุดเนนหลัก ๕ ประการคือ
การกาํ หนดเปาหมาย ความสัมพันธแบบหน่ึงตอหนึ่ง ความเด็ดขาดอยางผูนํา ผลลพั ธในระยะ
ส้ัน การใชเหตุผล สวนผูนําแบบตะวันออกจะยึดเอาคานิยมทางสังคมเปนบรรทัดฐาน เนน
ระบบการทํางานที่ทําใหเกิดความราบรื่นประนีประนอม ทฤษฎีภาวะผูนําแบบตะวันตก
กําหนดวาผูนําตองมองใหชัดวาตัวแปรใดท่ีจะทําใหผูนําเปนผูนําที่ยิ่งใหญได ผูนําตองมีความ
กระตือรือรนและมีทักษะความสามารถท่ีจําเปนสําหรับผูนําเชนสติปญญา และทักษะทาง
สังคมและผูนํายอมแตกตางไปตามสถานการณ อยาสามารถปรับทิศทางการบริหารใหเขากับ
สภาพแวดลอมท้ังนี้ไมไดหมายความวาการยอมตามสภาพแวดลอมแตหมายถึงการพยายาม
หาทางปรับสภาพแวดลอม ซ่ึงแตกตางจากแนวคิดแบบตะวันออกที่หาวิธีการอยูกับ
สภาพแวดลอมน้ันโดยไมมกี ารเปลี่ยนสภาพแวดลอ ม

บทท่ี ๓

ความรเู บอ้ื งตน เกีย่ วกบั พุทธจรยิ ธรรม

พทุ ธจริยธรรม มีจดุ มุงหมายเพือ่ ใหบ คุ คลมชี ีวิตทีด่ ี ชวยเหลอื เก้ือกลู กัน สามารถอยู
รวมกันเปนสังคมไดเปนอยางดี มีความสุข และทําใหมีการดําเนินชีวิต การครองชีพอยาง
ประเสรฐิ เพราะฉะนั้นพุทธจรยิ ธรรมจึงเปนแนวทางในการดําเนินชีวิตทีด่ ีของชาวพุทธ การจัด
พุทธจริยธรรมสามารถจัดไดดังน้ี พุทธจริยธรรม จึงเปนหลักการหรือแนวทางในการดําเนิน
ชีวิตที่ดี ประเสริฐ อันเปนวิธีการ หรือเครื่องมือในการสูจุดมุงหมายอันเปนประโยชนสูงสุด
เปนอุดมคติของชีวิต ครอบคลุมถึงเกณฑ ตัดสินวา การกระทําใดดีหรือไมดี ควรหรือไมควร
ดวยเหตุนี้พุทธจริยธรรมจึงมีลักษณะท่ีแตกตางจาก ทรรศนะของปรัชญาในสํานักอื่น ๆ คือ
พุทธจริยธรรมไมได

๓.๑ พทุ ธจรยิ ธรรม

คําวา "จริยธรรม" น้ันมีผูใหความหมายไวหลายทาน ซ่ึงสรุปไดดังน้ี คือ จริยธรรม
หมายถึง แนวทางในการประพฤติตนที่ดีงามเหมาะสม เพื่อใหสมาชิกในสังคมอยูรวมกันได
อยางสงบสุข เปนความหมายที่สอดคลองกับพระพุทธศาสนา ดังคําวา "ธมฺมสฺส จริยา
ธมมา วา อนเปตา จริยา ธมฺมจริยา" แปลวา "ความประพฤติที่เหมาะสม หรือความ
ประพฤติที่ไมปราศจากธรรม เรียกวา ธรรมจริยา" (มังคลัตถทีปนี ภาค ๒ ฉบับบาลี)84๑ เมื่อ
กลาวในแงของพุทธศาสนา เรียกวา พุทธจริยธรรม ตามทรรศนะของพุทธศาสนา พุทธ
จริยธรรมน้ันนอกจากจะเปนหลักของการดาํ เนินชีวิต แลว ยังเปนวิธีการแกปญหาดวย ซึ่งมี
ท่ีมาดังน้ี คือ

ในสมัยพุทธกาลน้ัน ยังไมมีการสังคายนาหลักคําสอนของพระองค สิ่งท่ีพระองค
ทรงใชประกาศศาสนาในสมัยน้ัน ทรงใชอยู ๓ คํา คือ "พรหมจรรย" (พรฺหมจริย) "ธรรมวินัย"
(ธมฺมวจิ ย) และคาํ วา "นวังคสัตถสุ าสน"

๑ พระมหาธราวิชย ธราวิชฺโช, มังคลัตถทีปนี ภาค ๒ ฉบับบาลี, (กรุงเทพมหานคร: บริษัท
แอคทีฟ พรน้ิ ท จาํ กัด, ๒๕๓๖), หนา ๔๗.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๑. พรหมจรรย

คาํ วา "พรหมจรรย" นี้ เปน คําทีพ่ ระพทุ ธเจา ทรงใชเ ปน อดุ มการณในการประกาศใน
คร้ังท่ีสงสาวกไป ประกาศศาสนาครั้งแรกจํานวน ๖๑ รูป จุดประสงคเพื่อความประโยชนสุข
ของคนท่ัวไป ดงั ตวั อยา งที่พระพทุ ธเจา ใช คาํ วา พรหมจรรย คอื

จรถ ภกิ ขฺ เว จาริกํ พหุชนหิตาย พหุชนสขุ ายโลกานุกมฺปาย
อตฺถาย หิตาย สุขาย เทวมนุสฺสานํ มา เอเกน เทวฺ อคมิตฺถ
เทเสถ ภกิ ฺขเว ธมฺมํ อาทิกลฺยาณํ มชฺเฌกลยฺ าณํ ปรโิ ยสานกลยฺ าณํ
สาตฺถํ สพยฺ ชฺ นํ เกวลปรปิ ณุ ฺณํ ปรสิ ทุ ธฺ ํ พรฺ หมจรยิ ํ ปกาเสถ ฯ

มคี วามหมายวา

ภิกษุท้ังหลาย เธอทั้งหลายจงเท่ียวไปเพื่อประโยชนเกื้อกูลเพื่อความสุขแกคนเปน
จํานวนมาก เพื่ออนุเคราะหโลก เพื่อประโยชนเพื่อความสุข เพ่ือความสุขแกเทวดาและมนุษย
ท้ังหลาย ภิกษุท้ังหลายเธอทั้งหลายจงแสดงธรรมท่ีงามในเบ้ืองตน งามในทามกลาง
และงามในท่ีสุด จงประกาศพรหมจรรย พรอมท้ังอรรถะ พรอมท้ังพยัญชนะ อันบริสุทธิ์
บรบิ ูรณส นิ้ เชงิ ฯ (ท.ี ม.)85๒ และนอกจากนีย้ งั มีหลกั พทุ ธพจนท่แี สดงถงึ หลักจรยิ ธรรมอกี วา

อยเมว โข ภกิ ฺขุ อรโิ ย อฏฐ งฺคิโก มคฺโค พรฺ หฺมจริยํ ฯ

มคี วามหมายวา

ดูกอนภิกษุ มรรคอันประกอบดวยองค ๘ ประการ อันประเสริฐ น้ีแหละ คือ
พรหมจรรย ฯ๓ ดวยเหตุนี้ พรหมจรรย จึงไดช่ือวา เปนพุทธจริยธรรม เม่ือพิจารณาในแงนี้จะ
86
เห็นไดวา พุทธจริยธรรมนั้นกวางขวางมาก ในการดําเนินตามแนวทางน้ี นอกจากบุคคลจะ
สามารถดําเนินชีวิตจนบรรลุความดีอันสูงสุดแลว สังคมก็ดําเนินไปดวยความสงบสุขอัน
เนอื่ งมาจากการปฏบิ ัติของบุคคลในสังคมนนั้

๒ ที.ม. (ไทย) ๑๐/๕๒/๔๓.
๓ สํ.ม. (ไทย) ๑๙/๓๐/๗.

๕๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๓ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

๒. ธรรมวนิ ัย
คําวา "ธรรมวินยั " น้ี กอนท่ีพระพุทธเจาจะเสด็จดับขันธปรินิพพาน ไดทรงใชคําวา
"ธรรมวนิ ยั " คือ
โย โว อานนทฺ มยา ธมฺโม จ วินโย จ เทสโิ ต ปญฺ ตฺโตโส โว มมจเฺ ยน สตถฺ า ฯ
มีความหมายวา
ธรรมและวินัยอันใด ที่เราตถาคตแสดงไวแลว บัญญัติไวแลวเม่ือเราลวงไปแลว
ธรรมและวินัยนนั้ จะเปนศาสดาของเธอท้งั หลาย ฯ (สตุ ฺต.ม.)87๔
๓. นวังคสตั ถุสาสน หรือ สัตถสุ าสน ๙ ประการ คือ

๑) สุตตะ คําสอนประเภทรอ ยแกวลวน
๒) เคยยะ คําสอนที่เปนรอยแกวผสมกบั รอยกรอง อันไดแก พระสูตรท่ีมีคาถา
ทงั้ หมด โดยเฉพาะสคาถวรรคสงั ยตุ ตนิกาย
๓) เวยยากรณะ คําสอนประเภทท่ีเปนอรรถกถาธิบายโดยละเอียด เปนรอย
แกวลว น ๆ เชน อภธิ รรมปฎก พระสูตรท่ไี มม คี าถา และพระพุทธพจนอ่ืน ๆ ท่ีไมน ับเขา ในองค
๘ ขอทเี่ หลอื
๔) คาถา คําสอนประเภทรอยกรองลวน เชน ธรรมบท เถรคาถา เถรีคาถา และ
คาถาลวนในสตุ ตนิบาตที่ไมมีชื่อกํากับวา "สูตร"
๕) อุทาน คําสอนประเภทท่ีเปลงขึ้นจากแรงบันดาลใจของพระพุทธเจา และ
พระสาวก สวนมากจะเปนบทรอ ยกรอง
๖) อิติวุตตกะ คําสอนประเภทคําอางอิงที่ยกขอความท่ีพระพุทธเจาตรัสไวมา
อางเปน ตอน ๆ ไดแก พระสตู รสั้น ๆ
๗) ชาตกะ คําสอนประเภทนิทานชาดกหรือเร่ืองราวในชาติปางกอนของ
พระพุทธเจา ขณะท่ีเปน พระโพธสิ ัตวบาํ เพญ็ บารมอี ยู
๘) อัพภูตธรรม คําสอนประเภทเร่ืองอัศจรรยเกี่ยวกับพระพุทธเจาและพระ
สาวกท้ังหลาย
๙) เวทลั ละ คาํ สอนประเภทคาํ ถาม และคาํ ตอบ88๕

๔ ท.ี ม. (ไทย) ๑๐/๑๔๑/๑๓๘.
๕ ม.มู. (ไทย) ๑๒/๒๗๘/๑๘๕.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓.๒ ลกั ษณะพุทธจริยธรรม

ลักษณะและขอบเขตและเนื้อหาของพระพุทธจริยธรรมน้ันแบงไดออกเปน ๒ สวน
คอื

สวนท่ีเปนอภิปรัชญาที่กลาวถึงความจริงของจักรวาล ของโลกและสรรพส่ิงและ
มนุษย อาจกลาวไดวา พระพุทธศาสนาเปนศาสนาประเภทจิตนิยม (Idealism) ในแงที่วา
มนุษยมีองคประกอบทีส่ ําคญั ๒ สวนคือ กาย กับจิต และถือวาจิตเปนเร่อื งสาํ คัญดงั พุทธพจน
ทแี่ สดงไวห ลายแหงเปน ตนวา

ธรรมทั้งหลาย มีใจเปนหัวหนา มีใจประเสริฐท่ีสุด สําเร็จแลวแตใจ ถาบุคคลมีใจ
อันโทษประทุษรายแลว กลาวอยูก็ตาม ทําอยูก็ตาม ทุกขยอมไปตามบุคคลน้ัน เพราะ ทุจริต
๓ อยางนน้ั เหมอื นลอ หมนุ ไปตามรอยเทาโคผลู ากเกวียนไปอยู ฉะนน้ั ฯ๖
89

สวนท่ี ๒ คือเปนจริยศาสตรท่ีสอนใหมนุษยเขาใจถึงความหมายของชีวิต
พระพุทธศาสนาน้ันเปนศาสนาแหงเหตุผล และเปนศาสนาท่ีแสดงถึงหลักความจริงในชีวิต
ไมใชศาสนาที่สอนใหบุคคลหลงใหล เช่ือในสิ่งท่ีพิสูจนไมได พระพุทธศาสนาสอนใหเชื่อตาม
หลักเหตุผลที่ใครครวญดวยสติปญญาแลว จะเห็นไดจากหลักปฏิบัติในเร่ืองความเช่ือที่
พระพทุ ธเจา ตรัสไวใ นกาลามสูตร มี ๑๐ ประการ

๑. มา อนสุ สฺ เวน อยา ปลงใจเช่ือ ดว ยการฟง ตามกนั มา
๒. มา ปรมปฺ ราย อยา ปลงใจเชอ่ื ดวยการถอื สบื ๆกันมา
๓. มา อติ ิกิราย อยาปลงใจเช่อื ดว ยการเลาลอื
๔. มา ปฏกสมฺปทาเนน อยา ปลงใจเช่อื ดว ยการอา งตาํ รา หรือคัมภีร
๕. มา ตกฺกเหตุ อยา ปลงใจเชอื่ เพราะอาศยั ตรรกะ
๖. มา นยเหตุ อยา ปลงใจเชอ่ื เพราะการอนุมาน
๗. มา อาการปรวิ ิตกฺเกน อยา ปลงใจเชอ่ื ดวยการตรกึ ตรองตามเหตผุ ล
๘. มา ทิฏฐ ินชิ ฌฺ านกฺขนตฺ ิยา อยาปลงใจเชอ่ื เพราะเขากับทฤษฎที ่ีพินิจแลว
๙. มา ภพฺพรปู ตาย อยา ปลงใจเชอ่ื เพราะมองเหน็ รปู ลกั ษณนา จะเปน ไปได

๖ ข.ุ ธ. (ไทย) ๒๕/๑๑/๑๑.

๕๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๓ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

๑๐. มา สมโณ โน ครูติ อยา ปลงใจเช่ือ เพราะนับถือวา สมณะรูปนี้เปนครูอาจารย
ของเรา90๗

ในแง ญาณวิทยา พระพุทธศาสนาแบงความรูออกเปนหลายระดับ เชน วิญญาณ
ความรทู างประสาทสัมผสั สัญญา ความจํา ปญญา ความรอบรู และไดแ สดงบอเกิดของความรู
ไว ๓ ทางดวยกนั 91๘ คือ

๑. จนิ ตามยปญ ญา ปญญาเกดิ แตการคดิ การพจิ ารณาหาเหตผุ ล
๒. สตุ มยปญญา ปญญาเกิดจากการสดับ การเลา เรยี น
๓. ภาวนามยปญ ญา ปญญาเกดิ แตก ารฝกอบรมลงมอื ปฏิบตั ิ
พทุ ธจรยิ ธรรม จึงเปนหลักการหรือแนวทางในการดําเนินชีวติ ที่ดี ประเสรฐิ อันเปน
วิธีการ หรือเคร่ืองมือในการสูจุดมุงหมายอันเปนประโยชนสูงสุด เปนอุดมคติของชีวิต
ครอบคลุมถึงเกณฑ ตัดสินวา การกระทาํ ใดดีหรือไมด ี ควรหรอื ไมควร ดวยเหตนุ พี้ ทุ ธจรยิ ธรรม
จงึ มลี ักษณะที่แตกตา งจาก ทรรศนะของปรชั ญาในสํานกั อ่นื ๆ คอื พทุ ธจริยธรรมไมไ ดเกดิ จาก
โตแยงทางความคิด (Argument) การนิยามความหมาย การคาดคะเน หรือการพิจารณา
เทียบเคียง เหมอื นปรัชญาสํานกั อื่น ๆ แตพุทธ จริยธรรมมธี รรมชาตขิ องความเปนจริง เปนส่ิง
ท่ีผูปฏิบัติแลวสามารถเห็นไดดวยตัวของตนเอง (สนฺทิฏฐิโก) ไมจํากัดเวลา (อกาลิโก) ซ่ึงเปน
ผลของการตรัสรูธรรมอันยอดเยี่ยมของพระพุทธเจาท่ีเรียกวา "อนุตรสัมมาสัมโพธิญาณ" ซึ่ง
แยกไดเปน ๒ สวนคือ สวนท่ีเปนสัจธรรมและสวนที่เปนศีลธรรม92๙ ไดจัดแบงพุทธจริยธรรม
ตามนัยดังกลา วไวดงั นี้ คือ
๑. มัชเฌนธรรม หรือมัชเฌนธรรมเทศนา ซึ่งกลาวถึง ความจริงตามแนวเหตุผล
บรสิ ุทธ์ิ ตามกระบวนของธรรมชาติ

๗ องฺ.ตกิ . (ไทย) ๒๐/๕๐๕/๑๗๙.
๘ อภิ.ว.ิ (ไทย) ๓๕/๘๐๔/๓๙๕.
๙ พระธรรมปฏก (ป.อ.ปยุตฺโต) (๒๕๔๒: ๖), อางใน พระมหาสาคร ศรีดี, ความรูเบ้ืองตน
เกี่ยวกับพุทธจริยธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.thaicadet.org/Buddhism/Buddhist
Ethics-SakonSridee.html [๒๙ พฤษภาคม ๒๕๖๓].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒. มัชฌิมาปฏิปทา กลาวคือ หลักการครองชีวิตของผูฝกอบรมตน ผูรูเทาทันชีวิต
ไมหลงงมงาย มุงผลสําเร็จคือความสุข สะอาด สวาง สงบ เปนอิสระ เม่ือกลาวใหงา ยตอความ
เขา ใจในเชิงจริยศาสตร พุทธจริยธรรมแบงออกเปน ๒ สว นคือ

๑) สัจธรรม เปนสว นแสดงสภาวะหรอื รูปลักษณะตวั จรงิ
๒) จริยธรรม เปน สวนแหงขอประพฤตปิ ฏิบัติท้งั หมด
โดยนัยนี้ สัจธรรมในพระพุทธศาสนาหมายถึงคําสอนเกี่ยวกับสภาวะความเปนจริง
ของสรรพสิ่ง ท้ังปวงเปนไปโดยสภาวธรรมชาติหรือกฎธรรมชาติ (Natural Law) กลาวคือ
เปนไปตามกฎของไตรลักษณ ๓ ประการ คือ (๑) อนิจจตา (Impermanence; Transiency)
ความไมเที่ยง เปน สภาวะท่ีเกิดขึ้นแลวเสื่อมสลายไป (๒) ทุกขตา (State of Suffering) ความ
เปนทุกข และ (๓) อนัตตา (Non-Self) ความไมมีตัวตน ขอเท็จจริงเหลาน้ี พระพุทธศาสนา
เชื่อวามีอยูแลวอยางนั้นและมีอยูตลอดไป ไมวาจะมีครับรูขอเท็จจริงเหลาน้ีหรือไมก็ตาม93๑๐
สวนในสวนจริยธรรม หมายถึงการถือเอาประโยชนจากความรูและความเขาใจในสภาพและ
ความเปนไปของ สง่ิ ทงั้ หลาย หรือการรูก ฎธรรมชาตแิ ละนาํ มาใชใ นทางทเี่ ปน ประโยชน)94๑๑
นอกจากน้ัน เนื้อหาของพุทธจริยธรรมยังสามารถแบงไดอีก ๒ ระดับคือ
(๑) ระดับโลกิยธรรม ไดแกธรรมอันเปนวิสัยของปุถุชนผูครองเรือน เปนขอปฏิบัติสําหรับ
ปุถุชนใหถูกตองตามหลักศีลธรรม มุงสอนเพื่อใหเกิดการลดละกิเลสที่เปนอกุศล สาเหตุท่ี
กอ ใหเกิดอกศุ ลตา ง ๆ ใหกระทํา ความดี เวนจากการกระทําความชั่ว ไมเบียดเบียนซงึ่ กันและ
กัน และทําจิตใจใหผองแผว หมดจดจากกองกเิ ลสที่ทาํ ใหเศราหมอง เพ่ือใหเ กิดความความสุข
แกตนเองและสังคม (๒) โลกุตรธรรม ไดแกธรรมอันไมใชวิสัยของชาวโลก แตเปนขอปฏิบัติ
ของพระอริยะ พุทธจรยิ ธรรมในข้นั นี้เปนขั้นสูงของพระอรยิ บุคคลผพู ัฒนาจติ ใจ จนเกิดปญญา
สามารถละกิเลสหรือสังสารวัฏไดอยางเด็ดขาด พนจากอํานาจกิเลสโดยส้ินเชิง อยูเหนือบุญ
และบาป เปนผูที่ไดบรรลุจุดมุงหมายสูงสุดของชีวิต การกระทําของพระอรหันตไมเปนทั้งบุญ

๑๐ สมภาร พรหมทา, ชีวิตกบั ความขัดแยง : ปญ หาจริยธรรมในชีวิตประจําวนั , (กรุงเทพมหานคร:
จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑), หนา ๕.

๑๑ พระศรีสทุ ธิโมลี, (๒๕๑๔: ๑๘๗) อางใน พระมหาสาคร ศรีดี, ความรูเบื้องตน เก่ยี วกับพุทธ
จริยธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.thaicadet.org/Buddhism/BuddhistEthics-Sakon
Sridee.html [๒๙ พฤษภาคม ๒๕๖๓].

๕๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๓ ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

และบาป ไมมีชาตินี้และชาติหนา พระอรหันตอยูในสวนของวิวัฏ จึงไมมีภพชาติสังสารวัฏ
ตอไป ดังพระพทุ ธพจนว า

พระอรหันต มีความสขุ หนอ เพราะทานไมม ตี ณั หา กาํ หนดรเู บญจขันธมีสัทธรรม ๗
ประการเปนโคจร มีรางกายน้ีเปนคร้ังสุดทาย หลุดพนจากภพใหม บรรลุพระอรหัตภูมิแลว
ชนะขาดแลวในโลก ไมมีความเพลิดเพลินอยูในสวนเบื้องบน ทามกลาง และที่สุด เปนผูยอด
เยีย่ มในโลก95๑๒

ในทางพระพุทธศาสนา ความสุขในระดับโลกิยะเปนความสุขในระดับหนึ่ง
พระพุทธศาสนาไมไดปฏิเสธความจริงอันเปนสมมติสัจจะและโลกแหงวัตถุเหลานี้ เพราะใน
ความเปนจริง ความสุขในระดับโลกิยะเปนแนวทางใหบุคคลมีความพยายามเพื่อบรรลุ
ความสุขขั้นสูงสุด อันเปนบรมสุขกลาวคือพระนิพพานซ่ึงเปนความสุขในระดับโลกุตตระ จะ
เห็นไดวาเปาหมายของชีวิตในระดับโลกิยะและโลกุตตระจะสัมพันธกันโดยความ เปนเหตุ
เปนผลของกันและกัน ความสุขที่เกิดจากโลกแหงวัตถุ เปนเปาหมายในระดับสัมมาสติ
สัจจะ อยูในระดับโลกิยวิสัย จึงหาความจริงแทไมได เพราะเปนความสุขที่สามารถ
เปลี่ยนแปลงไปไดต ามสภาวะแหงสามัญญลกั ษณะ และการมีสุขเชนน้ี กไ็ มนบั วาเปนเปาหมาย
ท่ีสูงสุดในพระพุทธศาสนา แตความสุขในระดับโลกิยะนั้นเปนสิ่งสําคัญตอการขัดเกลาจิตใน
ระดบั เบ้ืองตน ถาหากบุคคลไมไดรับการฝกฝนและไดรับความสุขระดับเบ้ืองตน ความพยายาม
ในท่ีจะใหความสุขในระดับโลกุตตระอันเปนจุดหมายปลายทางเกิดขึ้น ก็จะมีไมได
เพราะฉะน้ัน จึงกลาวไดวา ความสุขในระดับโลกิยะและความสุขในระดับโลกุตตระจึงเปน
เหตผุ ลของกนั และกัน และสัมพนั ธกนั ดงั กลาวมา

พุทธปรัชญา ไดสอนหลักจริยธรรมการดําเนินชีวิตไวทุกระดับ ตั้งแตจริยธรรม
สาํ หรับผอู ยูครองเรอื นจนถึงบรรพชิตผอู อกแสวงหาความสงบ และความหลุดพน จากกองกิเลส
ท้ังปวงพระพุทธศาสนาไดแสดงอรรถะ คือจุดมุงหมายของชีวิตที่ดีงาม ท่ีมนุษยพึงประสงคไว
๓ ระดับ คือ

๑. ทิฏฐธัมมิกัตถะ หรือประโยชนในปจจุบัน ประโยชนในโลกน้ี อันเปนจุดหมาย
เบื้องตนหรือจุดหมายเฉพาะหนาที่มองเห็นไดในชีวิตประจําวัน อันไดแก ลาภ ยศ สุข

๑๒ สํ.ข. ๑๗/๗๖/๔๑.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สรรเสริญ หรือทรัพยสิน ฐานะเปนตน รวมถึงการแสวงหาส่ิงเหลาน้ีโดยชอบธรรม มี ๔
ประการ คอื

๑.๑ อุฏฐานสัมปทา หาเลี้ยงชีพดวยความหม่ัน คือ ขยันหม่ันเพียรในการ
ปฏบิ ัติหนาท่กี ารงาน ประกอบอาชพี อนั สุจริต มีความชํานาญ รูจ ักใชปญ ญาสอดสองตรวจตรา
หาอบุ ายวธิ ี สามารถดาํ เนนิ การใหไดผ ลดี

๑.๒ อารักขสัมปทา ถึงพรอมดวยการรักษา คือรูจักคุมครองเก็บรักษาโภค
ทรัพยและผลงานอันตนไดทําไวดวยความขยัน หมั่นเพียรโดยชอบธรรม ดวยกําลังของตน
ไมใหเปน อนั ตรายหรือสญู หาย

๑.๓ กัลยาณมติ ตตา การคบคนดเี ปนมิตร คือ รูจกั กําหนดบุคคลผูถ ึงพรอ มดว ย
ศรทั ธา ศีล จาคะ และปญ ญา ไมแ นะนาํ ไปสอู บายมุข

๑.๔ สมชีวิตา มีความอยูพอเหมาะสม คอื รูจักกําหนดรายไดและรายจาย เลี้ยง
ชีวิตแตพอดี ไมใหฝดเคืองนัก ไมฟุมเฟอยนัก ใหรายไดเหนือรายจาย มีประหยัดเก็บไว
(อง.ฺ อฏฐก.)96๑๓

๒. สัมปรายิกัตถะ หรือประโยชนเบือ้ งหนา ประโยชนใ นภพหนาเปน ประโยชนข้ัน
สูงท่ีลึกล้ํากวาจะมองเห็นไดเฉพาะหนา เกี่ยวเนื่องดวยคุณคาของชีวิต เปนหลักประกันวาเม่ือ
ละชีวิตจากโลกน้ีไปแลว จะไมตกลงไปสูทีช่ ่ัว อันไดแก ความเจริญดานจติ ใจท่ีประกอบไปดวย
คณุ ธรรมและศลี ธรรม ใฝใจในทางในเรือ่ งบญุ กุศล มีความสงบสุขทางจติ ใจ มี ๔ ประการ คือ

๒.๑ สัทธาสมั ปทา ความถึงพรอมดวยศรัทธา คือ เช่ือในสิ่งท่ีควรเช่อื เชน เชื่อ
วา ทําดีไดดี ทาํ ชั่วไดช ัว่ เปนตน

๒.๒ สีลสัมปทา ความถึงพรอมดวยศีล คือรักษากาย วาจา ใหเรียบรอย ไมมี
โทษ และรูจักรกั ษาระเบียบวินัยเปน อนั ดี

๒.๓ จาคสัมปทา ความถึงพรอมดวยการเสียสละ เปนการเฉล่ียความสุขใหแก
ผอู ่นื

๒.๔ ปญญาสัมปทา ความถึงพรอมดวยปญญา คือ รูจัก บาป คุณ โทษ
ประโยชน และมใิ ชประโยชน เปนตน

๑๓ องฺ.อฏฐ ก. (ไทย) ๒๓/๑๔๔/๒๒๒.

๕๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๓ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

๓. ปรมัตถะ หรือประโยชนสูงสุด ประโยชนอยางยิ่งอันเปนจุดมุงหมายสูงสุด
หมายถึงจิตท่ีหลุดพนจากกิเลสและความทุกขท้ังปวง คือวิมุตติและพระนิพพานอันเปนสาระ
แทของชีวิต ไดแกการรูแจงและรูเทาทันคติธรรมดาของสังขารธรรม ไมตกเปนทาสของโลก
และชวี ิต97๑๔

สรุปไดวา ขอบเขตของพุทธจริยศาสตรนั้น อยูท่ีการกระทําทางกาย วาจา และใจ
เปนพื้นฐานใหเกิดคุณธรรมขั้นสูง ๆ ขึ้นไปเทานั้น เพราะจริยศาสตรเปนเปนเรื่องที่วาดวย
คณุ คาของการกระทําท่ีมีคา ในระดบั โลกยิ ธรรมเทา น้นั ไมใชอยูในขั้นปรมัตถหรอื โลกตุ รธรรม

๑) ระดับโลกิยธรรม เปน เปาหมายของชีวิตมนุษยในสภาวะที่สืบเนื่องอยูในโลก
แหงปรากฏการณ สามารถรับรูไดดวยประสาทสัมผัส เปาหมายของชีวิตในระดับน้ีจึงสามารถ
เปล่ียนแปลงไดตลอดเวลา เพราะเปาหมายในระดับน้ีวัดจากรูปธรรมอันปรากฏใหเห็นเทานั้น
แตม ิไดหมายความวา อดุ มคติของชวี ิตในระดับนจี้ ะเปนส่งิ เลวราย ในทางตรงกันขามหากสรา ง
และดําเนินชีวิตตามอุดมคติที่วางไวไดอยางถูกตอง ตามกฎศีลธรรมแลว ชีวิตก็จะสมบูรณใน
ระดบั หนง่ึ

๒) ระดับโลกุตรธรรม เปนเปาหมายของมนุษยอันอยูในสภาวะที่พนจากโลก
เปาหมายในระดับนี้ไมไดสามารถวัดไดดวยวัตถุ ส่ิงของ หรือประสาทสัมผัสทั้ง ๕ เพราะเปน
ขั้นท่ีหลุดพนจากอํานาจกิเลสทั้งปวง เปนเปาหมายในระดับปรมัตถะ เปนความสุขท่ีไม
เปลี่ยนแปลงไปตามสภาวะอ่ืนใด อันไดแก พระนพิ พาน

๓.๓ การจัดลําดับพุทธจรยิ ธรรม

พุทธจริยธรรม มีจุดมงุ หมายเพอ่ื ใหบคุ คลมีชวี ิตทดี่ ี ชวยเหลือเกื้อกลู กัน สามารถอยู
รวมกันเปนสังคมไดเปนอยางดี มีความสุข และทําใหมีการดําเนินชีวิต การครองชีพอยาง
ประเสรฐิ เพราะฉะนั้นพุทธจรยิ ธรรมจึงเปนแนวทางในการดําเนินชีวิตทด่ี ีของชาวพุทธ การจัด
พทุ ธจรยิ ธรรมสามารถจดั ไดด งั น้ี

๑. พทุ ธจริยธรรมข้นั พ้ืนฐาน เปน เบอื้ งตนของธรรมจรยิ า หรอื อกศุ ลกรรมบถ ๑๐
ประการ98๑๕ และยังเปนพื้นฐานของคุณธรรมข้ันสูง ๆ ขึ้นไป จริยธรรมในระดับน้ีจะเปน

๑๔ องฺ.อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๑๔๔/๒๒๒.
๑๕ พระเทพเวที (ป.อ. ปยุต.โต), พุทธธรรม: กฎธรรมชาติ และคณุ คาสาํ หรบั ชีวิต, หนา ๕.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๕๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

จริยธรรมขั้นพื้นฐานท่ีจําเปนท้ังตอตนเองและสังคม กลาวอีกนัยหน่ึงวา เปนหลักมนุษยธรรม
ข้ันพื้นฐาน ไดแก เบญจศีล อันไดแก ศีล ๕ (five percepts) และเบญจธรรม อันไดแก ธรรม
๕ ประการ ซึ่งเปนขอ ปฏิบตั ิฝา ยศีลและธรรมท่ีสนบั สนุนกนั เปนสิ่งทีต่ องปฏิบตั คิ วบคกู ัน

๑.๑ เบญจศลี
๑.๑.๑ เวนจากการฆา สตั ว (ปาณาตปิ าตา เวรมณ)ี
๑.๑.๒ เวน จากการลักทรพั ย (อทนิ นฺ าทานา เวรมณ)ี
๑.๑.๓ เวนจากประพฤตผิ ิดในกาม (กาเมสุ มจิ ฉฺ าจารา เวรมณี )
๑.๑.๔ เวน จากการพูดปด (มุสาวาทา เวรมณ)ี
๑.๑.๕ เวน จากการดมื่ สุราและเมรยั (สรุ าเมรยมชฺชปมาทฏฐ านา เวรมณี)

๑.๒ เบญจธรรม
๑.๒.๑ มเี มตตากรุณาตอสตั ว (เมตตา-กรุณา)
๑.๒.๒ เล้ยี งชวี ติ ในทางทีถ่ ูกตอ ง (สมั มาอาชวี ะ)
๑.๒.๓ มีความสาํ รวมระวงั ในกาม (กามสังวร)
๑.๒.๔ พดู แตค าํ สัตยจ รงิ (สจั จะ)
๑.๒.๕ มีสติรกั ษาตนไวเ สมอ (สติ-สัมปชัญญะ)99๑๖

๒. พุทธจริยธรรมขั้นกลาง ในระดับนี้เปนการพัฒนาจริยธรรมใหสูงข้ึนไป คือกุศล
กรรมบถ ๑๐ ประการ แบงประเภทออกเปน ๓ ทาง คือ (๑) ความดีทางกาย เรียกวา กายสุจริต
(๒) ความดีทางวาจา เรียกวา วจีสจุ ริต และ (๓) ความดที างใจ เรียกวา มโนสุจริต ไดแก

๒.๑ ความดที างกาย มี ๓ คือ (๑) เวน จากการฆา สัตว (๒) เวนจากการลักทรัพย
(๓) เวนจากการประพฤติผิดในกาม

๒.๒ ความดีทางวาจา มี ๔ คือ (๑) เวนจากการพูดปด (๒) เวนจากการพูดคํา
หยาบ (๓) เวนจากการพูดสอ เสียด (๔) เวน จากการพดู เพอเจอ ไรส าระ

๒.๓ ความดีทางใจ มี ๓ คือ (๑) ไมโลภอยากไดของเขา (๒) ไมคดิ ปองรายผอู ื่น
(๓) ไมเ หน็ ผิดจากทํานองคลองธรรม100๑๗

๑๖ อง.ฺ อฏฐก. (ไทย) ๒๓/๑๔๔/๒๒๒.
๑๗ ม.มู. (ไทย) ๑๒/๔๘๕/๓๖๗.

๖๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๓ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

๓. พุทธจริยธรรมขั้นสูง คือ อริยอัฏฐังคิกมรรค ไดแก มรรคมอี งค ๘ หรือเรียกอีก
อยา งวา อริยมรรค มคี วามหมายวา ทางอันประเสรฐิ หรือทางนําผูปฏบิ ตั ใิ หเปนผูประเสรฐิ มี ๘
ขอ คือ

๓.๑ สัมมาทฏิ ฐิ มคี วามเขา ใจถูกตอ ง ดงั น้ีคอื
๓.๑.๑ เห็นวาทานท่ีใหแลว มีผล
๓.๑.๒ เหน็ วา ของท่ีเราบชู าแลวมผี ล
๓.๑.๓ เหน็ วา ของทเ่ี ราบางสรวงแลวมผี ล
๓.๑.๔ เห็นผลของกรรมดี กรรมช่ัวมี
๓.๑.๕ เห็นวา โลกนม้ี ี
๓.๑.๖ เห็นวาโลกหนามี
๓.๑.๗ เหน็ วามารดามี
๓.๑.๘ เห็นวาบดิ ามี
๓.๑.๙ เห็นวาสตั วท ่ีผดุ ขน้ึ เองมี
๓.๑.๑๐ เหน็ วา สมณพราหมณที่หมดกิเลสปฏบิ ตั ิดมี ีอยู

๓.๒ สมั มาสังกัปปะ มคี วามคดิ ถกู ตอง ดังนีค้ อื
๓.๒.๑ คดิ ออกจากกาม
๓.๒.๒ ไมค ิดพยาบาทปองรายใคร
๓.๒.๓ ไมค ดิ เบียดเบียนใคร

๓.๓ สมั มาวาจา มวี าจาถกู ตอง ดงั นค้ี อื
๓.๓.๑ พูดคาํ จรงิ
๓.๓.๒ ไมพ ดู สอเสยี ด
๓.๓.๓ พูดไพเราะออ นหวาน ไมพ ดู คาํ หยาบ
๓.๓.๔ พูดอยางมสี ติใครครวญ ไมเหลวไหลเลอ่ื นลอย

๓.๔ สมั มากมั มันตะ มีการงานถูกตอ ง ๓ ประการ ดงั นี้ คือ
๓.๔.๑ ไมฆ า สตั ว
๓.๔.๒ ไมลักทรัพย
๓.๔.๓ ไมประพฤตใิ นกามท้งั หลาย
๓.๔.๔ สมั มาวายามะ มอี าชพี ถูกตอง ดงั น้ี

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๖๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ตามลําดับ ๓.๔.๔.๑ ละอาชพี ที่ทจุ รติ
๓.๔.๔.๒ ประกอบอาชีพท่ีสุจรติ
๓.๕ สัมมาวายามะ มคี วามเพยี รพยายามถูกตอ งดังน้ี
๓.๕.๑ เพียรระวังไมใ หความไมด เี กดิ ข้ึนตวั เอง
๓.๕.๒ เพียรพยายามละความชวั่ ท่ีเกิดขึ้นแลว ใหห มดไป
๓.๕.๓ เพียรสรา งกศุ ลความดีทยี่ งั ไมเกิดขน้ึ ใหเ กดิ มขี น้ึ
๓.๕.๔ เพียรรักษาความดีท่ีมีอยูแลวใหคงอยู และใหเจริญย่ิง ๆ ขึ้นไป

๓.๖ สัมมาสติ มคี วามระลกึ รตู วั ทวั่ พรอ มในสตปิ ฏ ฐาน ๔ ดังนี้ คือ
๓.๖.๑ การพจิ ารณากายในกาย
๓.๖.๒ การพิจารณาเห็นเวทนาในเวทนา
๓.๖.๓ การพิจารณาเหน็ จิตในจติ
๓.๖.๔ การพิจารณาเหน็ ธรรมในธรรม
๓.๗ สัมมาสติ ความมีใจมนั่ คงถกู ตอ งในฌาน ๔ ดังน้ี
๓.๗.๑ ปฐมฌาน (ฌานที่ ๑)
๓.๗.๒ ทตุ ิยฌาน (ฌานท่ี ๒)
๓.๗.๓ ตติยฌาน (ฌานที่ ๓)
๓.๗.๔ จตุตถฌาน (ฌานท่ี ๔) ๑๘
101

อริยมรรคมี องค ๘ นี้ เรียกวา ทางสายกลาง คือเปนขอปฏิบัติที่อยูระหวางกาม
สุขัลลิกานุโยค และอัตตกิลมถานุโยค เปนทางสายเอกเพื่อความบริสุทธิ์ เปรียบเหมือน
เชือกท่ีมี ๘ เกลียว แตรวมกันเขาเปนอันเดียว หมายถึงผูปฏิบัติในอริยมรรคน้ีตองกระทําไป
พรอม ๆ กัน

จากการจัดลําดับพุทธจริยธรรมที่กลาวมาขางตนน้ัน สรุปการจัดระดับพุทธ
จริยธรรมตามแนวมรรคมีองค ๘ ประการดังกลาวแลวนั้น สามารถแบงออกเปน ๓ ระดับยน
ยอลงในไตรสิกขา คือ ระดับศีล ระดับสมาธิ และระดับปญญา หรือแบงออกเปน ๓ ระดับ ได
ดงั นี้

๑๘ ม.มู. (ไทย) ๑๒/๑๔๙/๘๖.

๖๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๓ ความรูเบื้องตนเก่ียวกับพุทธจริยธรรม

๑. ระดับตน ไดแ ก เบญจศีล เบญจธรรม
๒. ระดบั กลาง ไดแ ก กุศลกรรมบถ ๑๐ ประการ
เมื่อกลาว โดยสรุป พุทธจริยธรรม ไดแกมรรคมีองค ๘ หรือท่ีเรียกวา มัชฌิม
ปฏิปทา ยอเขา ในไตรสิกขา ก็คือ ศีล สมาธิ และปญญา เพราะเปนขอปฏิบตั ิท่ีสามารถนําไปสู
ประโยชนและความสขุ ท้ังแกต นเองและผูอน่ื

๓.๔ เกณฑตดั สินพุทธจริยธรรม

ตอไปนี้จะ เปนการศึกษาปญหาเกณฑตัดสินพุทธจริยธรรม คือ ปญหาท่ีวา
การกระทําท่ีมีคุณคาทางจริยะที่วา การกระทําท่ีเรียกวา ดี ถูก ผิด หรือควร ไมควร เปน
อยางไร และมอี ะไรเปน เกณฑในการตัดสินในการกระทําน้ันวา ดี ถกู ผดิ หรือควร ไมค วร

หลักจริยธรรม ในระบบพุทธจริยศาสตรน้ัน เปนที่ทราบกันดีแลววามี ๒ อยางคือ
สัจธรรม และศีลธรรม สัจธรรมเปนอันติมสัจจะ กลาวคือ เปนความจริงสูงสุดอันเปน
ฐานรองรับหลักศีลธรรม และหลักจริยธรรม หรือการกระทําอันมีคาทางพุทธจริยศาสตรท่ี
ดําเนินไปถึงเพื่อเขาถึงเปาหมาย อันเปนอันติมสัจจะน้ัน เปนสิ่งท่ีมีอยูเอง มีอยูอยางเท่ียงแท
และสามารถดาํ รงอยูไดโดยธรรมดา ถามนุษยไ มมเี ปาหมายในการกระทํา ก็ไมสามารถกลา วได
วา การกระทําใดถูก หรือผิด เพราะฉะน้ัน เกณฑในการตัดสินคา จริยะวา ส่ิงน้ีถูก ผิด ควร ไม
ควร จึงตองอาศัยเปาหมายเปนแนว ในข้ันนี้ ผูวิจัยจะศึกษาวิเคราะหปญหาที่วา มาตรการวัด
และตดั สินคุณคาทางจริยะเหลา นี้ ในทางพุทธจริยศาสตรคอื อะไร และมอี ะไรบา ง นี้เปน ปญหา
ท่ีจะตองศกึ ษาตอ ไป

ในพระพุทธ ศาสนากลาวการกระทําของมนุษยไว ๓ ทางคือ ทางกาย เรียกวา
กายกรรม ทางวาจา เรียกวา วจีกรรม และทางใจ เรียกวา มโนกรรม การกระทําจะดีหรือช่ัว
อยูท่ี ๓ ทางน้ี ถาการกระทํานั้นเปนฝายดีทางกาย ทางวาจา และทางใจ เรียกวา กายสุจริต
วจีสุจริตและมโนสุจริต กรรมฝายดีน้ี เรียกวา กุศลกรรม แตในทางตรงกันขาม ถาเปนการ
กระทําในฝายช่ัวทางทวารท้ัง ๓ นี้ เรียกวา กายทุจริต วจีทุจริต และมโนทุจริต กรรมฝายช่ัว
ท้ัง ๓ นี้เรียกวา อกุศลกรรม สวนปญหาท่ีวา การกระทําของมนุษยน้ัน จะดีหรือชั่ว ใชอะไร
เปนเกณฑว ัด เปนปญหาทีจ่ ะตองพจิ ารณากนั ตอไป

ตามแนวพุทธ จริยศาสตรน้ัน ใหถือเจตนาเปนเกณฑในการตัดสินวา การกระทํา
ใด ดี หรือชั่ว ถูก หรือผิด เพราะการกระทําทั้งหมดของมนุษยมีเจตนาเปนตัวคอยบงชี้

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๖๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

เพราะฉะนั้นเจตนาจึงเปนตัวแทของกรรม"บุคคลคิดแลวจึงกระทาํ กรรมดวยกาย ดวยวาจา
ดวยใจ"102๑๙

เค.เอ็น. ชยตลิ เลเก ๒๐ ไดใ หทศั นะในปญหานว้ี า พระพุทธศาสนาถอื วา การกระทํา
ท่ีถูกตองและผิดน้ันจะตองเปนการ กระทําท่ีเปนไปอยางเสรี แตเปนเสรีภาพท่ีเกี่ยวของหรือ
สัมพันธกับกฎของเหตุผล ตามทัศนะของพระพุทธศาสนา มีเงื่อนไขที่สําคัญอีกประการหน่ึงท่ี
ทาํ ใหการกระทําท่ีถูกแตกตางจากการกระทํา ท่ีผิด นั่นคือแรงจูงใจและความต้ังใจหรือเจตนา
ท่ีบคุ คลมีตอ การกระทําๆ

โดยนัยน้ี กลาวไดวา พระพุทธศาสนา เช่ือวา มนุษยมีเจตจํานงเสรีในการกระทํา
ซึ่งเปนเจตจํานงเสรีที่ความสัมพันธกันในเหตุผลเชิงจริยธรรม เพราะถามนุษยไมมีเจตนจํานง
เสรีในการกระทํา ก็จะไมมคี วามชว่ั ถูก ผิด ควร หรือไมควร การกระทําก็เปนแตสักวา ทําแลว
กาํ ลังทํา หรือทําอยูเ ทา น้ัน แตมนุษยมเี จตจํานงเสรใี นการกระทํา และการกระทําทุกอยางยอ ม
ประกอบดวยความจงใจหรือเจตนาเสมอ เพราะฉะนั้น ดวยการกระทําที่ประกอบดวยเจตนา
หรือความจงใจนี้เอง พระพุทธศาสนาจึงกลาววา ถาประกอบดวยกุศล ก็จัดเปนกุศลกรรม ถา
ประกอบดว ยอกศุ ล จดั วาเปน อกุศลกรรม ดังพทุ ธพจนวา

กรรมที่ถูก โลภะครอบงํา...กรรมท่ีถูกโทสะครอบงํา...กรรมท่ีถูกโมหะครอบงํา
เกิดแตโมหะ มีโมหะเปนเหตุ มีโมหะเปนแดนเกิด ยอมใหผลในที่ท่ีเกิดอัตภาพของเขา กรรม
นนั้ ใหผลในขนั ธใด ในขันธนั้น เขาจะตองเสวยวิบากของกรรมนั้น ในลําดับท่ีเกิดหรือตอ ๆ ไป
ในปจจุบันน่ันเอง ดูกรภิกษุทั้งหลาย ธรรมชาติ ๓ ประการน้ีแล เปนเหตุใหเกิดกรรม ๓
ประการเปนไฉน คือ อโลภะ ๑ อโทสะ ๑ อโมหะ ๑...กรรมท่ีถูกอโลภะครอบงํา...กรรมท่ีถูก
อโทสะครอบงํา...กรรมทถ่ี ูกอโมหะครอบงํา เกดิ แต อโมหะมีอโมหะเปนเหตุ มีอโมหะเปนแดน
เกดิ เมื่อโมหะปราศไปแลว ยอ มเปนอันบคุ คลละไดเด็ดขาด ถอนรากข้ึนแลว ทําใหเหมอื นตาล
ยอดดวยทําไมใหม ี ไมใ หเกดิ ขน้ึ อีกตอ ไปเปน ธรรมดา...ดูกรภกิ ษทุ ั้งหลาย ธรรมชาติ ๓ ประการ
น้แี ลเปนเหตใุ หเกดิ กรรม ฯ ๒๑104

๑๙ องฺ.ฉกกฺ . (ไทย) ๒๒/๓๓๔/๓๖๕.
๒๐ เค.เอ็น. ชยติลเลเก, จริยศาสตรแนวพุทธ, (กรุงเทพมหานคร: สภาการศึกษามหามกฏุ ราช
วิทยาลัย, ๒๕๓๔), หนา ๓๖.
๒๑ องฺ.ตกิ . (ไทย) ๒๐/๔๗๓/๑๒๘.

๖๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๓ ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับพุทธจริยธรรม

จึงกลา วได วา ตามหลักพทุ ธจริยศาสตร เจตนาท่ปี ระกอบดวยความพยายามในการ
กระทําอันเปน เหตุเบื้องตน หรอื เปน ความพยายามเพื่อใหการกระทําสาํ เร็จลงเปนเกณฑตัดสิน
คุณคาเชิงพุทธ จริยธรรม ดังพุทธพจนท่ีวา ดูกรภิกษุทั้งหลายเรากลาวเจตนาวาเปนกรรม
บคุ คลคดิ แลวจึงกระทาํ กรรมดวยกาย ดว ยวาจา105๒๒

๓.๕ สรปุ

จากแนวคิดดังกลาวขางตน หลักจรยิ ธรรม ในระบบพทุ ธจรยิ ศาสตรน น้ั เปนทที่ ราบ
กนั ดีแลววา มี ๒ อยา งคือ สัจธรรม และศีลธรรม สัจธรรมเปน อันติมสัจจะ กลาวคือ เปนความ
จริงสูงสุดอันเปนฐานรองรับหลักศีลธรรม และหลักจริยธรรม หรือการกระทําอันมีคาทาง
พุทธจริยศาสตรที่ดําเนินไปถึงเพ่ือเขาถึงเปาหมาย อันเปนอันติมสัจจะน้ัน เปนส่ิงที่มีอยูเอง
มีอยูอยางเที่ยงแท และสามารถดํารงอยูไดโดยธรรมดา ถามนุษยไมมีเปาหมายในการกระทํา
ก็ไมสามารถกลาวไดวา การกระทําใดถูก หรือผิด เพราะฉะน้ัน เกณฑใ นการตัดสินคาจริยะวา
สิง่ น้ีถกู ผดิ ควร ไมค วร จึงตองอาศัยเปา หมายเปน แนว ในข้ันนี้ ผูวิจยั จะศกึ ษาวิเคราะหปญหา
ที่วา มาตรการวัดและตัดสินคุณคาทางจริยะเหลานี้ ในทางพุทธจริยศาสตรคืออะไร และมี
อะไรบา ง นเ้ี ปนปญหาทีจ่ ะตอ งศกึ ษาตอไป

๒๒ องฺ.ฉกฺก. (ไทย) ๒๒/๓๔/๓๕๖.

บทท่ี ๔

พทุ ธจริยธรรมเก่ียวกบั บทบาทหนาท่ี

ความรูเบื้องตนเกี่ยวกับพุทธจริยธรรมมนุษยจะประสบความสําเร็จในชีวิตไดน้ัน
จะตองมีหลักจริยธรรมในการครองชีวิตในปจจุบัน ในพุทธจริยธรรม ไดสอนหลักเพื่อการ
ดํารงชีวิตที่ดี ประเสริฐ ดี งาม และสงบไวมาก ดังนั้น ผูวิจยั จะกลาวเฉพาะที่มปี รากฏอยูในบท
เพลงเทา นน้ั

๔.๑ พทุ ธจริยธรรมเกี่ยวกบั บทบาทหนาท่ี

การดํารงตนอยูในสังคมน้ัน บุคคลหนึ่งจะตองมีบทบาทหนาที่หลาย ๆ อยาง ถา
ขาดหลักการปฏบิ ัตใิ นการทาํ บทบาทหนาที่เหลา นั้นแลว ก็จะเกิดความสับสนในบทบาทหนาที่
เหลาน้ันได พระพุทธองคจึงไดบัญญัติขอปฏิบัติในการปฏิบัติตนตามบทบาทหนาที่ในสังคมไว
ดังตอ ไปน้ี106๑

๑. ฐานะลกู ซง่ึ มบี ทบาทหนา ทเ่ี มอ่ื เปนลูกอยา งนี้ คอื
๑.๑ ชว ยทําธุระของพอ แม
๑.๒ ประพฤติตัวดี ควรแกก ารทีพ่ อ แมจะมอบความไวว างใจ
๑.๓ สรา งและรกั ษาช่อื เสยี งของวงศตระกลู ไว
๑.๔ เล้ียงดูทา นดว ยความกตญั ูกตเวที
๑.๕ เม่อื ทานเสยี ชวี ิตแลว บําเพ็ญกุศลอทุ ิศสวนบุญไปให

๒. ฐานะพอแม มบี ทบาทและหนาท่ีเมื่อเปนพอแมด ังน้ี
๒.๑ รักษาลกู ไมใ หท าํ ความช่วั
๒.๒ สง เสริมใหลูกทําความดี
๒.๓ ใหการศกึ ษา
๒.๔ หาคคู รองท่ีดใี ห
๒.๕ มอบทรพั ยม รดกใหเมื่อถงึ เวลาอันสมควร

๓. ฐานะศษิ ย มีบทบาทและหนาที่เมอ่ื เปน ศิษยด ังนี้
๓.๑ มีความเคารพนบั ถือครอู าจารย

๑๑ ที.ปา. ๑๑/๑๙๘/๑๙๖.

๖๖ พระครปู ลดั บญุ ชวย โชติวโํ ส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๔ พุทธจริยธรรมเกี่ยวกับบทบาทหนาท่ี

๓.๒ เช่อื ฟง ครูอาจารย
๓.๓ มีความกตญั ูกตเวทีตอ ครูอาจารย
๓.๔ ชวยทาํ กจิ ธุระของครูอาจารย
๓.๕ เรียนศลิ ปะวทิ ยาดวยความตงั้ ใจ
๔. ฐานะครู มีบทบาทและหนาทีเ่ มือ่ เปน ครูดังนี้
๔.๑ แนะนําศษิ ยอ ยา งดี ดวยเจตนาดี
๔.๒ สอนอยา งดี ดวยความตั้งใจ ยดึ ประโยชนของศิษยเปน ทต่ี ัง้
๔.๓ สอนวิทยาการใหส ิ้นเชิง ไมปดบงั
๔.๔ ยกยอ งใหปรากฏในเพอ่ื นฝูง
๔.๕ ชวยเหลือศิษยไ มใหม อี นั ตรายและใหม ีความสุข
๕. ฐานะคูชวี ิต คอื สามภี รรยา มีบทบาทและหนา ท่ีดงั นคี้ อื
๕.๑ บทบาทหนา ทีข่ องสามีตอ ภรรยา

๕.๑.๑ ยกยอ งวา เปนภรรยา
๕.๑.๒ ไมดหู มนิ่ เหยยี ดหยาม
๕.๑.๓ ไมประพฤตนิ อกใจ
๕.๑.๔ มอบความเปนใหญในบานให
๕.๑.๕ ใหเ ครือ่ งประดับเคร่ืองแตง กาย
๕.๒ บทบาทหนา ทีข่ องภรรยาตอ สามี
๕.๒.๑ จัดการงานในบานเรยี บรอยดี
๕.๒.๒ สงเคราะหค นขางเคียงสามีดี
๕.๒.๓ ไมนอกใจสามี
๕.๒.๔ รกั ษาทรัพยท ส่ี ามีหามาได
๕.๒.๕ มีความขยนั
๖. ฐานะเพ่อื น มบี ทบาทหนา ท่ี ดงั น้ีคือ
๖.๑ หนา ที่มิตรบาํ รงุ มิตร
๖.๑.๑ ชว ยเหลือเพ่ือน
๖.๑.๒ เจรจาถอ ยคาํ ไพเราะ
๖.๑.๓ ประพฤตสิ ง่ิ ท่เี ปน ประโยชน
๖.๑.๔ เปน ผูวางตนเสมอ

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๖๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๖.๑.๕ ไมแกลง กลาวใหค ลาดเคล่ือนจากความเปน จรงิ
๖.๒ หนาท่ีมติ รอนเุ คราะหม ิตร

๖.๒.๑ รักษาเพ่ือนผูมีความประมาทแลว
๖.๒.๒ รักษาทรพั ยของเพอ่ื นผปู ระมาทแลว
๖.๒.๓ เมอ่ื มีภัย เปน ท่พี ่ึงได
๖.๒.๔ นับถอื วงศญาติของเพ่อื น
๗. ฐานะนายและทาสกรรมกร
๗.๑ หนาทน่ี ายจางบํารงุ บาวไพร
๗.๑.๑ จัดงานใหทาํ ตามสามควรแกก าํ ลงั
๗.๑.๒ ใหอ าหารและรางวัล
๗.๑.๓ รกั ษาพยาบาลในเวลาเจ็บไข
๗.๑.๔ ใหรางวัลพิเศษเม่อื ทํางานไดดี
๗.๑.๕ ใหล ูกจา งไดพักตามกาลอันสมควร
๗.๒ หนา ทบ่ี า วไพรอนุเคราะหนาย
๗.๒.๑ ลุกขึน้ ทํางานกอนนาย
๗.๒.๒ เลิกการงานที่หลงั นาย
๗.๒.๓ ถือเอาแตข องทน่ี ายให
๗.๒.๔ ทํางานใหด ขี ึน้
๗.๒.๕ นาํ คุณของนายไปสรรเสริญใหท ีน่ ั้น ๆ

๘. บทบาทหนาท่ีสําหรบั ผูปกครอง หมายถึง บุคคลท่ีสงั คมยกยองใหเปนผูนํานั้นตอง
ประกอบดวยคุณธรรมอันนํามาซึ่งความ สงบสุข และนําสมาชิกของสังคมไปสูความเจริญรุงเรือง
พระพุทธศาสนาไดกลาวถึงหลักธรรมสําหรับนักปกครองไววา ทศพิธราชธรรม หมายถึง ธรรม
ของพระราชา หรอื กจิ วตั รทน่ี กั ปกครองตองประพฤตปิ ฏิบตั ิ มี ๑๐ ประการ คอื ๒
107
๘.๑ ทาน การให คือการสละทรัพยสิ่งของบํารุงเล้ียงชวยเหลือประชาราษฎร
และบําเพ็ญสาธารณประโยชน

๒ ข.ุ ชา. (ไทย) ๒๘/๒๔๐/๖๒.

๖๘ พระครปู ลัดบญุ ชวย โชตวิ โํ ส, ดร. (อุย วงค)

บทท่ี ๔ พุทธจริยธรรมเกี่ยวกับบทบาทหนาที่

๘.๒ ศีล ความประพฤติดีงาม คือ สํารวมกายทวาร และวจีทวาร ประกอบแต
การกระทําท่ีสุจริต รักษากิตติคุณ และเปนที่เคารพของนับถือของประชาราษฎร มิใหมีขอท่ี
ใครจะดแู คลนได

๘.๓ ปริจจาคะ การบริจาค คือเสียสละความสุขสําราญ เปนตน ตลอดจนชีวิต
ของตน เพอื่ ประโยชนส ุขของประชาชน และความสงบเรียบรอ ยของบา นเมือง

๘.๔ อาชชวะ ความซื่อตรง คือ ซือ่ ตรงตอ หนาท่ี ปฏิบตั ิภารกจิ ตา ง ๆ โดยสุจริต
มีความจรงิ ใจ ไมห ลอกลวงประชาชน

๘.๕ มัททวะ ความออนโยน คือ มีอัธยาศัยไมเยอหย่ิงหยาบคาย หรือถือตัว
มีความงามอันเกิดจากกิริยามารยาทสุภาพนุมนวล ละมุนละไม ใหไดความรักภักดี และความ
ยําเกรง

๘.๖ ตปะ ความทรงเดช คือ กําจัดกิเลสตณั หา ไมใหเขามาครอบงําจิตใจ ขมใจ
ได ไมยอมใหหลงใหลหมกมุนในความสุขสําราญอันเกิดจากความปรนเปรอ มีความมุงมั่นใน
การบาํ เพญ็ เพยี ร ทาํ กจิ ใหส มบูรณ

๘.๗ อักโกธะ ความไมโกรธ คือ ไมกร้ิวกราดแกอํานาจโทสะ จะเปนเหตุใหเกิด
การกระทําผิดพลาด มีเมตตาประจําใจเสมอ วินิจฉยั ความแลการกระทําตา ง ๆ อันประกอบดวย
ธรรม

๘.๘ อวิหิงสา ความไมเบียดเบียน คือ ไมกดขี่บีบค้ันประชาชน เชน การขูดรีด
เกบ็ ภาษี หรอื เกณฑแรงงานเกินขนาด ไมหลงระเรงิ อํานาจจนขาดความเมตตากรณุ า

๘.๙ ขันติ ความอดทน คือ อดทนตองานที่ตรากตรํา ถึงจะลําบายกายเพียงใด
ก็ไมเกิดความยอทอ ถึงแมจะถูกเยยหยันดวยคําเสียดสีอยางไร ก็ไมหมดกําลังใจ ไมยอมละท้ิง
กรณยี กจิ ทบ่ี ําเพญ็ โดยชอบธรรม

๘.๑๐ อวิโรธนะ ความไมค ลาดจากธรรม คือวางตนเปน หลักในธรรม ไมม ีความ
เอนเอียงเพราะถอยคําที่ดีหรือ ไมเห็นแกลาภสักการะ หรืออิฏฐารมณและอนิฏฐารมณใด ๆ
ตั้งม่ันในหลักธรรมท้ังในสวนของความยุติธรรม คือ ความเท่ียงธรรม นิติธรรม คือ ระเบียบ
แบบแผนหลักการปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนียมประเพณีอันดีงาม ไมประพฤติให
คลาดเคลือ่ นจนเกิดความเสียหายไป

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๖๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๔.๒ พทุ ธจริยธรรมเกีย่ วกับการแกป ญ หา

ปญหาหรือความทุกขท่ีเกิดข้ึนแกมนุษยโดยท่ัวไป มักเกิดข้ึนมาจากความทะยาน
อยาก หรือ ความพอใจอยากไดจนเกินประมาณ คือ อยากไดในกามคุณเพ่อื นสนองความความ
ตอ งการทาง ประสาทสัมผัสทั้ง ๕ ความอยากทจ่ี ะมีอยูคงอยูตลอดไป และความอยากที่จะพน
จากสภาพท่ีไมพึงปรารถนา อยากทําลายหรือดับสูญ รวมความแลวไดแกตัณหา ๓ คือ
กามตัณหา ภวตัณหา วภิ วตัณหา108๓

วิธีการแกปญหาตาง ๆ นั้น ตองรูถึงสาเหตุของปญหาและแกไขตามสาเหตุอยาง
ถกู ตอ ง และวิธีการแกปญ หาท่ีดที ่ีสุด คอื การแกปญหาตามหลักอริยสจั อันเปน พื้นฐานเพอ่ื ให
สามารถแกปญหาตาง ๆ ไดอยากถูกตอง เพราะในชีวิตประจําวันของมนุษยเรานั้นตองมีการ
ตัดสินใจอยูตลอดเวลา น่ันคือตองมีการเผชิญกับปญหาตาง ๆ และตองตัดสินใจเสมอ และ
อรยิ สจั น้ีกเ็ ปน หลกั ธรรมที่ทําใหผูเขาถงึ สามารถเปน ผปู ระเสรฐิ ได

๑. อริยสจั จ ๔ คือ ความจริงอันประเสรฐิ หรือความจรงิ ของพระอรยิ เจา
๑.๑ ทุกข หมายถึงความไมสบายกายไมสบายใจ เปนสภาพที่ทนไดยาก

เปนสภาวะบีบคั้น ขัดแยงขัดของ มีความบกพรองไมสมบูรณในตัวเอง ไดแก ชาติ ชรา มรณะ
ซึง่ เปนสภาวะปญหาทเี่ กดิ ขน้ึ ในปจจุบันหรอื สภาพปญหาอาจจะเกิดขึ้นในอนาคต แกผ ทู ่ียดึ ม่ัน
ดว ยอาํ นาจอปุ าทาน ทั้งนีเ้ พราะปจจยั ตา ง ๆ ทีป่ ระกอบขึ้นเปนสิ่งที่มีสภาพเปนไตรลักษณ คือ
สภาวะท่ไี มม คี วามย่งั ยนื มีการเปลย่ี นแปลงไดต ลอดเวลา ไมสามารถยึดถอื เปน แกนสารได

๑.๒ สมุทัย เหตุที่ทําใหเกิดความทุกข อันไดแก ตัณหา ๓ ประการอันเปน
เหตุใหเกิดทุกข คือ (๑) กามตัณหา ความทะยานอยากในกามคุณ ที่เปนสิ่งสนองความ
ตองการทางประสาทสัมผัสทั้ง ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย และใจ (๒) ภวตัณหา ความ
ทะยานอยากในภาวะที่ตนกําลังเปนอยูนี้ตลอดไป หรือความอยากที่จะไปสูภาวะอยางใด
อยางหนึ่งที่คิดได (๓) วิภวตัณหา ความทะยานอยาก ในเราที่พนไปเสียจากภาวะอยากจะ
หลีกเลี่ยงสิ่งที่ไมพอใจจาก สิ่งที่ตนกําลังไดรับ หรือไมอยากพบ ภาวะที่ตนไมชอบใจใน
อนาคต แตเนื่องจากความเปนไปในโลกนี้มิไดเปนไปตามความอยาก แตเปนไป ตามกฎของ
ไตรลักษณ จึงทาํ ใหประสบกับความทุกข

๓ องฺ.ฉกฺก. (ไทย) ๒๒/๓๗๗/๓๙๘.

๗๐ พระครปู ลดั บญุ ชวย โชติวํโส, ดร. (อยุ วงค)

บทท่ี ๔ พุทธจริยธรรมเกี่ยวกับบทบาทหนาที่

๑.๓ นิโรธ ความดับทุกข ภาวะท่ีตัณหาดันส้ินไป ภาวะท่ีเขาถึงเมื่อกําจัด
อวิชชา และ สํารอกตัณหาไดแ ลว ปราศจากความดิน้ รนทางใจเพื่อแสวงหาความเปน อสิ ระจาก
ทกุ ข ทั้งปวง คงเหลอื แตความปรงุ แตงทางกายตามสภาพธรรมชาติ

๑.๔ มรรค ขอ ปฏบิ ัตทิ ใี่ หท ําใหผ ูปฏบิ ตั ิเขาสูภาวะนิโรธ คือความดับทุกข ไดแก
การปฏบิ ัติ ตาม มรรคมอี งค ๘ ๔109

อริยสัจ ๔ ประการน้ี เปนแนวทางการปฏบิ ัติเพ่ือแกปญหาตาง ๆ ที่เกิดข้ึนซ่ึงไดแก
ทกุ ข แลวพิจารณาหาเหตขุ องทุกขเ พื่อแกปญ หา คอื สมุทัย เมอ่ื หาสาเหตแุ หง ทุกขไดแ ลว ตอ ง
หาวิธีแก ทุกข หรือหาวิธีการเพื่อใหพนจากสภาพไมพึงประสงคดวยวิธีการตาง ๆ คือนิโรธ
แลวจึงปฏิบัติตามแนวทางเพ่ือใหดับทุกขคือ นิโรธคามินีปฏิปทา อันไดแกการดําเนินทางตาม
แนว มรรคมีองค ๘ หรอื ทางสายกลาง

๔.๓ พุทธจรยิ ธรรมเก่ยี วกับการสรา งศรัทธาตอ ความดี

๔.๓.๑ ศรทั ธา คือความเชื่อท่ปี ระกอบดวยเหตุผล ๔ ประการ คอื
๑. กัมมสัทธา เช่ือเร่ืองกรรม เช่ือกฎแหงกรรม เชื่อวากรรมมีอยูจริง คือ เช่ือ

วา เมื่อทาํ อะไรโดยมีเจตนา จงใจทาํ การกระทํานั้นยอ มเปน กรรม คือเปนความช่ัว หรือความดี
เปนเหตุปจจัยกอใหเกิดผลดีผลราย สืบเนื่องตอไป การกระทําไมวางปาว และเช่ือวา ผลจะ
สําเร็จไดด ว ยการกระทาํ มิใชดวยออ นวอนหรือ เปนตน

๒. วิปากสัทธา เชื่อผลของการกระทํา เชื่อวาผลของการกระทํามีจริง คือเช่ือ
วา กรรมที่ทาํ แลวตองมผี ล และผลของตองมีเหตุ ผลดีเกิดจากกรรมดี ผลช่ัวเกิดจากกรรมช่ัว

๓. กัมมัสสกตาสัทธา เชื่อวามนุษยทุกคนมีกรรมเปนของตน คือแตละคน
ยอมเปนเจา ของของการกระทํา และจะตองเสวยวิบากอันเปน ไปตามกรรมของตน

๔. ตถาคตโพธิสัทธา เช่ือความตรัสรูของพระพุทธเจา คือ มีความเชื่อมั่นใน
พระพุทธเจาวา ทรงเปนพระสัมมาสัมพุทธะ ทรงประกอบดวยพระคุณท้ัง ๙ ประการ บัญญัติ
วินัยไวดวยดี ทรงเปนผูนําทางที่แสดงใหเห็นวา มนุษยคือเราทุกคนน้ี หากฝกตนดีแลว ก็

๔ อภิ.ว.ิ (ไทย) ๓๕/๑๔๔/๙๓.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๗๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สามารถเขาบรรลุภูมิธรรมอันสูง บริสุทธ์ิ และหลุดพนจากกองกิเลส ดังที่พระองคไดทรง
บาํ เพ็ญไวไ ด110๕

๔.๓.๒ กรรม หมายถึงกระทําที่ประกอบดวยเจตนาดีหรือช่ัว ในท่ีน้ีหมายถึงกรรม
ประเภทตา ง ๆ พรอ มทั้งหลักเกณฑเ ก่ยี วกับการใหผลของกรรม ดงั น้คี ือ

ก. กรรมที่จําแนกตามเวลาท่ใี หผ ล
๑. ทฏิ ฐธรรมเวทนยี กรรม คือ กรรมทใ่ี หผ ลในปจ จบุ นั คือในภพน้ี
๒. อปุ ปช ชเวทนียกรรม คือกรรมทีใ่ หผ ลในภพภมู ชิ าตหิ นา
๓. อปราปริยเวทนียกรรม คือ กรรมทีใ่ หผ ลในภพตอ ๆ ไป
๔. อโหสกิ รรม คือ กรรมทเ่ี ลกิ ใหผ ล ไมม ีผลอกี

ข. กรรมที่ใหผลตามหนาท่ี
๑. ชนกกรรม คอื กรรมทแ่ี ตงใหเกดิ หรอื กรรมท่ีเปนตัวนาํ ไปเกดิ
๒. อุปต ถัมภกกรรม คือ กรรมสนบั สนนุ ซํ้าเตมิ ตอจากชนกกรรม
๓. อุปปฬกกรรม คือ กรรมบีบค้ันผลแหงชนกกรรมและอุปตถัมภกกรรม

น้นั ใหแ ปรเปลย่ี นทเุ ลาลงไป บ่ันทอนวิบากกรรมไมใหเ ปน ไปไดน าน
๔. อุปฆาตกกรรม คอื กรรมตดั รอน กรรมท่แี รง เปน กรรมฝา ยตรงกันขา ม

กับชนกกรรมและอุปตถัมภกกรรม เขาไปตัดรอนการใหผลของกรรมสองอยาง
น้นั ใหข าดไป เชน คนเกดิ ในตระกูลสงู มั่งค่งั แตอายุสนั้ เปนตน

ค. กรรมทจ่ี ําแนกตามลาํ ดบั ความรุนแรงในการใหผล
๑. ครกุ ธรรม คือ กรรมหนกั ทีใ่ หผลกอน ไดแ ก สมาบัติ ๘ หรือ อนัตริย กรรม
๒. พหุลกรรม หรือ อาจิณณกรรม คือ กรรมที่ทํามาก หรือกรรมชิน ซึ่งใหผล

รองจาก ครกุ รรม
๓. อาสนั นกรรม คือกรรมจวนเจียน หรือกรรมทใี่ หผ ลในเวลาใกลต าย
๔. กตัตตากรรม หรือ กตัตตาวาปนกรรม คือ กรรมสักวาทํา กรรมที่ทําไว

ดวยเจตนาอันออน หรือมิใชเจตนาอยางนั้นโดยตรง กรรมขอน้ีจะใหผลตอเมื่อไมมีกรรมอื่น ๆ
ใหผ ลใหแลว 111๖

๕ องฺ.สตฺตก. (ไทย) ๒๓/๔/๓.
๖ วสิ ทุ ธิ. (ไทย) ๓/๒๒๓.

๗๒ พระครปู ลัดบญุ ชว ย โชตวิ ํโส, ดร. (อยุ วงค)

บทที่ ๔ พุทธจริยธรรมเกี่ยวกับบทบาทหนาที่

๔.๔ พุทธจรยิ ธรรมเก่ยี วกบั การปฏบิ ัตติ นเพอ่ื การดาํ รงชวี ติ ท่ดี ี

มนุษยจะประสบความสําเร็จในชีวิตไดนั้น จะตองมีหลักจริยธรรมในการครองชีวิต
ในปจจุบัน ในพุทธจริยธรรม ไดสอนหลักเพ่ือการดํารงชีวิตที่ดี ประเสริฐ ดี งาม และสงบไว
มาก ดงั นนั้ ผูว จิ ยั จะกลาวเฉพาะท่ีมปี รากฏอยใู นบทเพลงเทานัน้

๔.๔.๑ มงคล ๓๘ ประการ หมายถึง หลักการดําเนินชีวิต หลักความประพฤติ ๓๘
ประการ เพื่อกอใหเกิดความเจริญกาวหนาอยางสมบูรณแบบ ซ่ึงพระพุทธเจาไดวางหลักไว
เริ่มต้ังแตการดําเนินชีวิตขั้นตน จนถึงขั้นสูงสุด คือ ตั้งแตโลกิยธรรม จนถึงโลกุตรธรรม หรือ
กลาวอีกนัยหนึ่ง คือ เร่ิมจากการดําเนินชีวิตจากส่ิงงาย ๆ ไปสูส่ิงท่ียากท่ีสุด ครอบคลุมหลัก
จริยธรรม ในการดําเนินชีวิตดานตาง ๆ ซึ่งเปนพ้ืนฐานใหเกิดคุณธรรมตั้งแตเบ้ืองตนจนถึงขั้น
สูงสดุ คือ จิตท่ีปราศจากกเิ ลส มดี งั น้ี

(๑) ไมคบคนพาล (๒) คบบัณฑิต (๓) บูชาผูควรบูชา (๔) อยูในประเทศอันสมควร
(๕) เคยทําบญุ ไวในชาตกิ อน (๖) ต้ังตนไวชอบ (๗) สดบั รับฟง มาก (๘) การรูศ ิลปะ (๙) ศึกษา
วินัยดี (๑๐) วาจาเปนสุภาษิต (๑๑) บํารุงบิดามารดา (๑๒) สงเคราะหบุตร (๑๓) สงเคราะห
ภรรยาโดยสมควร (๑๔) การงานไมอากูล (๑๕) ใหทาน (๑๖) ประพฤติธรรม (๑๗) สงเคราะห
ญาติ (๑๘) การงานไมมีโทษ (๑๙) การงดเวนจากบาป (๒๐) สํารวมจากการด่ืมนํ้าเมา
(๒๑) ความไมประมาทในธรรม (๒๒) ความเคารพ (๒๓) ความออนนอมถอมตน (๒๔) ความ
สันโดษ (๒๕) ความกตญั ู (๒๖) การฟงธรรมตามกาล (๒๗) ความอดทน (๒๘) ความเปนคน
วานอนสอนงาย (๒๙) การไดเห็นสมณะ (๓๐) การสนทนาธรรมตามกาล (๓๑) มีตบ ความ
เพียร (๓๒) ประพฤติพรหมจรรย (๓๓) เห็นอริยสัจ ๔ (๓๔) การทําแจงซ่ึงพระนิพพาน (๓๕)
จิตไมหว่ันไหวในกิเลส (๓๖) จิตไมเศราโศก (๓๗) จิตปราศจากธุลีไรกิเลส (๓๘) จิตเกษม
ปราศจากอกศุ ลมลู 112๗

มงคลชีวิต ๓๘ ประการ เปนหลักจรยิ ธรรมสาํ หรบั การดํารงชวี ติ เพอื่ การดําเนินชวี ิต
ใหประสบความเจริญ กาวหนา ซึ่งคานิยมดานตาง ๆ ในมงคล ๓๘ ประการ ไดแก เรื่อง ทาน
ศีล ความกตัญู ความมีวินยั เรอ่ื งการปฏิบตั ิหนา ท่ีระหวา งบุคคลตาง ๆ ทีด่ าํ เนนิ ไปดวยความ

๗ ข.ุ ธ. (ไทย) ๒๕/๖/๓.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๗๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ถูกตอง จัดวาเปน หลักจริยธรรมท่ีจําเปนและสําคัญมากที่จะทําใหผูปฏิบัติจะไดมีกาํ ลังในการ
ปฏิบัติตามมงคลชีวติ จากระดับตน จนถึงระดับสงู

๔.๔.๒ การทําบุญถวายทาน เปนหลักการดําเนินชีวิตของคนไทยอีกประการหน่ึง
เปนการสละออกซงึ่ ความตระหน่ี และเปนหลกั จรยิ ธรรมเบื้องตนของการดาํ เนินชีวติ เชน การ
ตกั บาตร เลยี้ งพระ ทอดกฐนิ ทอดผาปา เปนตน อยางไรก็ตาม ในการทําบญุ ใหท านนัน้ เจตนา
ถือวา เปนส่ิงสําคัญ ผูใหจะตองมีเจตนาท้ัง ๓ กาล คือ กอนใหทาน ขณะใหทาน และหลังให
ทาน ดงั พุทธพจนวา

ทายกกอนแตจะใหยอมเปนผูมีใจดี กําลังใหทานอยูก็ยังมีจิตใจผองใส คร้ันใหแลว
กย็ อมปลาบปลม้ื จติ นีเ้ ปนความสมบรู ณของทายก113๘

สวนวัตถุท่ีควรใหทานน้ัน มี ๑๐ ประการ คือ ทานวัตถุเหลานี้คือ ขาว นํ้า ผา ยา
ดอกไม ของหอม ของลูบไล ท่ีนอน ท่พี กั เครื่องตามประทีป114๙

ชาวไทยนิยมทํา บุญไมวาจะปรารภเหตุใด ๆ ก็ใหเขากับหลักบุญกิริยาวัตถุ ๓
ประการ คือ (๑) ทานมยั ทําบุญดวยการใหปนส่งิ ของ (๒) สีลมัย ทาํ บญุ ดวยการรักษาศลี และ
(๓) ภาวนามัย ทําบุญดวยการเจริญภาวนา คือ ฝกอบรมจิตใจ โดยหลักการท้ัง ๓ ประการนี้
การทําบุญซ่ึงเปนหลักบําเพ็ญความดีและทําในกรณีตาง ๆ กันตามเหตุผลท่ีปรารภจึงเกิด
พธิ กี รรมข้ึนหลายประการ

กลาวโดยสรุป คือ การพัฒนาชีวิตและการแกปญหาชีวิตตามหลักของพุทธจริยธรรม
เปน หลักการปฏิบัตติ นเพื่อการดํารงทด่ี ี และการอยูรวมกันดวยดีของสังคม พุทธจริยธรรมที่ควร
นํามาใช ไดแกการปฏิบัติตนตามพุทธโอวาท ๓ คือ การไมทําความช่ัวท้ังปวง การทําแตความดี
และการทาํ จิตใจใหผองแผว ซ่ึงมีพนื้ ฐานมาจากพุทธจรยิ ธรรม ๓ ระดับ คือ

๑. พุทธจรยิ ธรรมข้นั พนื้ ฐาน ไดแกเ บญจศีล และเบญจธรรม
๒. พุทธจรยิ ธรรมขน้ั กลาง ไดแ ก กุศลกรรมบถ ๑๐
๓. พุทธจริยธรรมข้นั สงู ไดแก มรรคมีองค ๘

๘ องฺ.ฉกฺก. (ไทย) ๒๒/๓๐๘/๓๐๖.
๙ อง.ฺ สฺตตฺ ก. (ไทย) ๒๓/๔๙/๕๔.

๗๔ พระครปู ลดั บญุ ชว ย โชติวโํ ส, ดร. (อยุ วงค)

บทท่ี ๔ พุทธจริยธรรมเก่ียวกับบทบาทหนาท่ี

๔.๕ พทุ ธจริยธรรมกลมุ สจั การแหงตน

พุทธจริยธรรม ในกลุมน้ีเปนกลุมทช่ี วยใหมนุษยไ ดม องเห็นตนเองอยา งมีหลักเกณฑ
และทําใหมีความเคารพตอตนเองและผูอื่น สามารถปฏิบัติตนตอเหตุการณที่ไดพบและตอ
บุคคลที่เกี่ยวของไดตามความ เหมาะสม เชน มีความซื่อสัตย ความเสียสละ เปนตน พุทธ
จริยธรรมในกลุม นี้ ไดแ ก

๔.๕.๑ คารวธรรม หมายถึง ความเคารพ การถือเปนส่ิงสาํ คัญใสใจและปฏิบัติตน
ดวยความเอ้ือเฟอ หรือโดยหนักแนนจริงจงั การมองเห็นคณุ คาและความสาํ คัญแลวปฏิบัติตน
ตอบุคคล หรือส่ิงนั้นโดยถูกตอง ดวยความจริงใจ ลักษณะของความเคารพมีดังน้ี ๑) ความ
สุภาพออนโยน หมายถึงการแสดงออกซ่ึงกิริยาวาจาสุภาพออนโยนตอบุคคลท่ัวไป ๒) ความ
ออ นนอม หมายถึงการไมทําตวั ใหแข็งกระดาง ไมป ระพฤติผิดในส่ิงที่หยาบคายตอ บุคคลอนื่ ๆ
ทงั้ ทางกาย วาจา และทางใจ ๓) ความเช่ือฟง หมายถงึ การไมด ้ือรั้น รับฟง ดวยเหตุผล ยอมรับ
ปฏบิ ตั ิตามดว ยความจริงใจและเต็มใจเปน อยางย่ิง ๔) ความรจู กั สถานที่ หมายถึงรูจกั วางตัวได
อยางถูกตองและเหมาะสมกับกาลเวลา คือเลือกประพฤติตัวไดอยางพอเหมาะพอควรทั้งตอ
บคุ คลและสถานท่ี มี ๖ ประการ คือ ๑๐
115

๑. พุทธคารวตา ความเคารพในพระพุทธเจา หรือ บางแหงเรียกวา "สัตถุ
คารวตา" ขอนี้นับเปนคุณสมบัติที่สําคัญที่จะตองแสดงออกดวยความเคารพอยางจริงจัง
และดวยศรัทธา เพราะถาขาดความศรัทธาแลว คุณธรรมขออื่น ๆ ก็จะไมเกิดขึ้น ถึงแมวา
พระพุทธเจาจะปรินิพพานไปนานแลว แตสัญลักษณหรือส่ิงที่ทําใหระลึกถึงพระพุทธองคยัง
ปรากฏอยู เชน พระบรมสารีริกธาตุ สังเวชนียสถานท้ัง ๔ และพระพุทธรูป เปนตน

๒. ธัมมคารวตา ความเคารพในพระธรรม อันหมายถึงพระธรรมคําสั่งสอน
ของพระพุทธศาสนา ทั้งท่ีเปนสวนพระธรรม และพระวินัย ที่พระพุทธองคทรงแสดงและ
บัญญัติไวแลว รวมทงั้ การเคารพตอคมั ภรี พระธรรมวินยั โดยไมแสดงอาการดูหมน่ิ

๓. สังฆคารวตา ความเคารพในพระสงฆท้ังทเ่ี ปนพระอริยสงฆ และสมมติสงฆ
โดยแสดงความเคารพดังนี้ คือ ไมแสดงกริยาอาการท่ีดูหมิ่นเหยียดหยาม ไมปลอมแปลงเปนเพศ
พระสงฆ และหม่ันเขาไปหาทานเพื่อสนทนาธรรม และฟงธรรมะจากทานบอย ๆ

๑๐ อง.ฺ ฉกฺก. (ไทย) ๒๒/๓๐๓/๓๐๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๗๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๔. สิกขาคารวตา ความเคารพในสิกขา หมายถึง ความเคารพตอการศึกษา
เลาเรียน ในท่ีน้ี หมายถึง ความเคารพในไตรสิกขา คือ ศีล สมาธิ และปญญา เพือ่ ใหเกิดความ
ต้ังมั่น และใหเกิดปญญา คือความรูในกองสังขารท้ัง ๕ อันจะเปนแนวทางใหบรรลุถึงพระ
นิพพานได

๕. อัปปมาทคารวตา ความเคารพในความไมประมาท หมายถึง เคารพในความ
เพียรพยายามเพื่อละอกุศลทุจริต และประพฤติปฏิบัติในกุศลสุจริต หรือเคารพในการพยายาม
เพื่อละความช่ัว และประกอบคุณงามความดีอยูเสมอ หรือ หมายถึงการแสดงเคารพในการ
ประกอบกจิ การงานทุกอยางทัง้ โดยสว นและสวนตนดวย สตสิ มั ปชัญญะ

๖. ปฏิสันถารคารวตา ความเคารพในการปฏิสันถาร หมายถึง ความเคารพ
ในการตอนรับแขกผูมาเยือนดวยอัธยาศัยไมตรีที่ดีตอกัน อันแสดงออกถึงความมีน้ําใจ ความ
โอบออมอารีตอกัน ซ่ึงการปฏิสันถาร มี ๒ ประการคือ ๑) อามิสปฏิสันถาร คือ การตอนรับ
ดวยอามิสส่ิงของ ๒) ธัมมปฏิสันถาร คือการตอนรับดวยการกลาวธรรม หรือสนทนาปราศรัย
ดว ยธรรมะ

๔.๕.๒ ฆราวาสธรรม คือ ธรรมสําหรับผูครองเรือน หรือคฤหัสถ เปน ธรรมที่จะ
นําความสุข และเปนสามัคคีธรรม ชวยใหบุคคลในตระกูลมีความสมานสามัคคี ทําใหชีวิตใน
การมีความสุข ความสงบ อันสมควรแกฆราวาสวิสัย มี ๔ ประการ คือ ๑๑
116

๑. สัจจะ ความซื่อสัตยตอกัน ความจริงใจ ความซื่อตรง เปนพุทธจริยธรรมที่
สําคัญในการคบหากับทุกชนชั้นจนถึงผูอยูครองเรือนเดียว กัน เชน สามี ภรรยา บิดามารดา
กับบุตร เปน ตน

๒. ทมะ ความขมใจ การฝกฝน เปนขอปฏิบัติเพื่อไมใหตนเองตกไปอยูในอํานาจ
กิเลส หรือถูกอารมณตาง ๆ ครอบงําจิตใจ ใหมีสติระวังทวารภายนอก คือ ตา หู จมูก ล้ิน กาย
และทวาร ภายใน คือ ใจ เม่ือถูก รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ มาปรากฏในทวารภายนอกก็ดี
อยาใหอารมณ เหลาน้ีครอบงําได ใหรูจักควบคุมและแกไขขอบกพรอง ปรับปรุงตนให
เจริญกา วหนาดวยสติปญญา

๑๑ สํ.ส. (ไทย) ๑๕/๘๔๕/๒๕๘.

๗๖ พระครปู ลัดบุญชว ย โชตวิ ํโส, ดร. (อยุ วงค)

บทที่ ๔ พุทธจริยธรรมเก่ียวกับบทบาทหนาท่ี

๓. ขันติ ความอดทน ต้ังม่ันในการทําหนาการงานดวยความขยันหม่ันเพียร
เขมแข็ง ทนทาน ไมหว่ันไหว ม่ันใจในจุดหมาย ไมทอถอย อดกล้ันตออารมณอันเกิดจากอํานาจ
โทสะ

๔. จาคะ การใหปนส่งิ ของของตน เสียสละความสุขสบายและผลประโยชนสว น
ตนได ใจกวาง พรอมที่จะรับฟงความทุกข ความคิดเห็น และความตองการของผูอ่ืน พรอมที่จะ
รวมมือ ชวยเหลือ เอื้อเฟอเผื่อแผ ไมคับแคบเห็นแกตนหรือเอาแตใจตัวเอง พรอมกันน้ัน
นอกจากน้ี จาคะยงั หมายถงึ การสละกเิ ลสอกี ดวย117๑๒

๔.๖ สรปุ

การพัฒนาชีวิตและการแกปญหาชีวิตตามหลักของพุทธ จริยธรรม เปน หลักการ
ปฏิบัติตนเพื่อการดํารงที่ดี และการอยูรวมกันดวยดีของสังคม พุทธจริยธรรม ท่ีควรนํามาใช
ไดแกการปฏิบัติตนตามพุทธโอวาท ๓ คือ การไมทําความช่ัวทั้งปวง การทําแตความดี และ
การทํา จิตใจใหผองแผว ซึ่งมีพ้ืนฐานมาจากพุทธจริยธรรม ๓ ระดับ คือ พุทธจริยธรรมขั้น
พื้นฐาน ไดแกเบญจศลี และเบญจธรรม พุทธจริยธรรมขนั้ กลาง ไดแก กุศลกรรมบถ ๑๐ พุทธ
จรยิ ธรรมขนั้ สูง ไดแ ก มรรคมีองค ๘ เปนตน

๑๒ สาคร ศรีดี, “วเิ คราะหหลกั พทุ ธจรยิ ธรรมทป่ี รากฏในเพลงพืน้ บา นจังหวดั สพุ รรณบุรี: ศึกษา
เฉพาะกรณีเพลงอีแซว”, วิทยานิพนธศิลปศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาจริยศาสตรศึกษา, (บัณฑิต
วทิ ยาลัย: มหาวทิ ยาลัยมหิดล, ๒๕๔๕).

บทที่ ๕

หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาทีส่ าํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ผูบริหารเปนหัวใจสําคัญของหนวยงานหรือองคการ ทุกหนวยงานยอมปรารถนา
และใหการยอมรับนับถือผูบริหารท่ีมีคุณภาพน่ันก็คือ เปนบุคคลท่ีมีความรูความสามารถมี
ทักษะคามชํานาญงานมีประสบการณ มีวิสัยทัศนกวางไกล ฯลฯ แตท่ีเหนือสิ่งอื่นใดคือ ความ
เปนผูมคี ุณธรรมในจิตใจ และมีจริยธรรมทนี่ าเลอ่ื มใสศรทั ธา ซึ่งคุณธรรมและจริยธรรมถือเปน
คุณสมบัติอันสําคัญที่จะเปนสวนเสริมใหผ ูบริหารนั้นสามารถครองตน ครองคน และครองงาน
ไดอยางมีประสิทธิภาพ สําหรับเร่ืองที่ควรทําความเขาใจเบื้องตนเกี่ยวกับคุณธรรมและ
จรยิ ธรรมนน้ั มดี งั ตอไปนี้

๕.๑ หลักพุทธธรรมาภบิ าลสําหรบั ผูบรหิ ารสถานศึกษา

ปจจุบันสภาพบานเมืองเรียกรองหาคุณธรรมในองคกร ชี้ใหเห็นวา มีเร่ืองที่นา
หวงใย และนาระมัดระวังไปเสีย เพราะเหตุการณตาง ๆ ที่ปรากฏและประจักษลวนเปนภาพ
สะทอนใหเห็นวา “การเกิดภาวะบกพรองทางคุณธรรม” ซ่ึงอาจมาจากสาเหตุไมเขาใจถึง
รากเหงาของศีลธรรม จริยธรรม และวัฒนธรรมอันเปนพ้ืนฐานของคุณภาพของคนในสังคม118๑
เพื่อใหกระบวนการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี เกิดผลอยางจริงจัง
รัฐบาลไดออกระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและ
สงั คมที่ดี พ.ศ. ๒๕๔๒ ใชเปนแนวทางในการจัดระเบียบใหสังคม ทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชน
และภาคประชาชน อยูรวมกันอยางสงบสุข มีความรักสามัคคี และรวมกันเปนพลังกอใหเกิด
การพัฒนาอยา งย่งั ยนื บนพื้นฐานของหลกั สาํ คญั อยางนอ ย ๖ ประการ คือ หลักนติ ิธรรม หลัก
คุณธรรม หลกั ความโปรง ใส หลักความมสี ว นรวม หลกั ความรับผิดชอบ และหลกั ความคมุ คา 119๒

๑ สมศักด์ิ สุภิรักษ, “มิติการพัฒนาและการบริหารทรัพยากรบุคคล”, เอกสารประกอบการ
อบรมผูบริหารสถานศึกษา ฝายพัฒนาบุคคล สํานักงานการประถมศึกษาจังหวัดนครสวรรค,
(นครสวรรค: ม.ป.ป., ๒๕๕๐), หนา ๑๙.

๒ สํานักนายกรัฐมนตรี, ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการ
บา นเมืองและสงั คมท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๒, (กรุงเทพมหานคร: สํานักงานฯ, ๒๕๔๒), หนา ๓.

๗๘ พระครปู ลัดบญุ ชวย โชติวโํ ส, ดร. (อุย วงค)

บทท่ี ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สําหรับผูบริหารสถานศึกษา

จากสภาพการดังกลาว รัฐบาลไดออกพระราชกฤษฎีกาวาดวยหลักเกณฑและ
วิธีการบรหิ ารบา นเมืองท่ดี ี พ.ศ. ๒๕๔๖ กําหนดทกุ สว นราชการและขา ราชการ ปฏบิ ัตริ าชการ
ตามหลักการบริหารกิจการบานเมืองท่ีดี หรือธรรมาภิบาล (Good Governance) ซ่ึงมี
เจตนารมณในการบริหารราชการแผนดินเพื่อประโยชนสุขของประชาชน เกิดผลสัมฤทธิ์ตอ
ภารกิจภาครัฐ มีประสิทธิภาพและเกิดความคุมคา ลดข้ันตอนการปฏิบัติงาน ปรับปรุงภารกิจ
สวนราชการใหทันตอสถานการณ ประชาชนไดรับการอํานวยความสะดวก ไดรับการ
ตอบสนองความตอ งการและมกี ารประเมินผลการปฏบิ ตั ิราชการอยางสมํ่าเสมอ คํานงึ ถึงความ
รับผิดชอบของผูปฏิบัติงาน การมีสวนรวมของประชาชน การเปดเผยขอมูล การติดตาม
ตรวจสอบและประเมินผลการปฏบิ ัติงานสมา่ํ เสมอ120๓

เม่ือยอนไปศึกษาหลักพระพุทธศาสนาพบวา ไดตระหนักถึงการทํางานที่ดีที่
สอดคลองกับหลักธรรมาภิบาลเปนอยา งดี ดวยเหตนุ ้ีหลักธรรมาภบิ าลกบั หลักพระพุทธศาสนา
เช่ือมโยงกนั อยางเห็นไดช ัดเชน หลักสจุ ริตกบั หลกั โปรงใสตรวจสอบได เปนตน

๕.๒ แนวคิดเก่ยี วกับหลักธรรมาภบิ าล

๑) ความหมายของหลกั ธรรมาภบิ าล
ธรรมาภิบาล (Good Governance) คือ การปกครอง การบริหาร การจัดการ การ
ควบคุมดูแล กิจการตาง ๆ ใหเปนไปในครรลองคลองธรรม นอกจากนี้ยังหมายถึงการบริหาร
จัดการท่ีดี ซ่ึงนําไปใชไดท้ังภาครัฐและเอกชน ธรรมาภิบาลเปนหลักการท่ีนํามาใชบริหารงานใน
ปจจุบันอยางแพรหลายดวยเหตุเพราะ ชวยสรางสรรคและสงเสริมองคกรใหมีศักยภาพและ
ประสิทธิภาพ อาทิ พนักงานทํางานอยางซ่ือสัตยสุจริตและขยันหมั่นเพียร ทําใหผลประกอบการ
ขององคกรธุรกิจน้ันขยายตัว นอกจากนี้แลวยังทําใหบุคคลภายนอกท่ีเกี่ยวของ ศรัทธาและ
เช่ือม่ันในองคกรน้ัน ๆ อันจะทําใหเกิดการพัฒนาอยางตอเนื่อง เชน องคกรท่ีโปรงใส ยอมไดรับ
ความไววางใจในการรวมทําธุรกิจ รัฐบาลโปรงใสตรวจสอบได ยอมสรางความเช่ือมั่นใหแก
ประชาชนตลอดจนสงผลดีตอเสถยี รภาพของรัฐบาลและความเจริญกาวหนา ของประเทศ เปน ตน

๓ สํานักนายกรัฐมนตรี, ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยหลักเกณฑและวิธีการบริหาร
กิจการบานเมอื งและสงั คมทีด่ ี พ.ศ. ๒๕๔๖, (กรงุ เทพมหานคร : สํานกั งานฯ, ๒๕๔๖), หนา ๒.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๗๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

การบริหารจัดการบานเมืองและสังคมท่ีดีหรือธรรมาภิบาล มีหนวยงาน องคการ
และบุคคลตาง ๆ ไดใหความหมาย ดังนี้

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี วาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและ
สงั คม ท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๒ ไดระบุหลักการของคาํ นิยามการบริหารกิจการบา นเมืองและสังคมท่ีดี
ไวว า “การบริหารกจิ การบานเมอื งและสังคมท่ีดี เปนแนวทางสาํ คัญในการจัดระเบียบใหสังคม
ทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจเอกชน และภาคประชาชน ซึ่งครอบคลุมถึงฝายวิชาการและธุรกิจ
สามารถอยูรวมกันอยางสงบสุข มีความรูรักสามัคคี และรวมกันเปนพลังกอใหเกิดการพัฒนา
อยางย่ังยืนและเปนสวนเสริมความเขมแข็งหรือสรา งภมู ิคุมกันแกประเทศเพอ่ื บรรเทา ปองกัน
หรอื เยียวยาภาวะวิกฤตภิ ยนั ตรายท่หี ากจะมมี าในอนาคต เพราะสังคมจะรสู ึกถึงความยุติธรรม
ความโปรงใส การมีสวนรวม อันเปนคุณลักษณะสําคัญของศักด์ิศรีความเปนมนุษย และการ
ปกครองแบบประชาธิปไตยอัน มีพระมหากษัตรยิ ทรงเปนประมุข สอดคลองกบั ความเปนไทย
รฐั ธรรมนูญ และกระแสโลกยุคปจจบุ ัน121๔

ประเวศ วะสี ใหความหมายของคําวา ธรรมรัฐประกอบดว ยภาครัฐ ภาคธรุ กจิ และ
ภาคสังคมท่ีมีความถูกตอง เปนธรรม โดยรัฐและธุรกิจตองมีความโปรงใส มีความรบั ผิดชอบที่
ตรวจสอบได และภาคสังคมเขมแข็ง ธรรมรัฐแหงชาติ หมายถึง การท่ีประเทศมีพลังขับ
เคลื่อนที่ถูกตองเปนธรรมโดยถักทอทางสังคม เพื่อสรางพลังงานทางสังคม (Social Energy)
เพอ่ื นําไปสูก ารแกไขปญหาของชาติกอใหเกิดธรรมรฐั แหง ชาติข้ึน122๕

บวรศักด์ิ อุวรรณโณ ไดสรุปลักษณะสําคัญของธรรมาภิบาลแบบสากล ดาน
เปาหมาย โครงสรา ง และกระบวนการ และสาระของธรรมาภิบาล ดังน1ี้23๖

๑. เปา หมายของธรรมาภิบาล (Objective) คอื การพัฒนาและอยูรวมกนั อยางสนั ติ
สขุ ของทุกภาคสว นในสงั คม

๔ สํานักนายกรัฐมนตรี, ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการ
บานเมอื งและสังคมทดี่ ี พ.ศ. ๒๕๔๒, หนา ๙.

๕ ประเวศ วะสี, หลักการบริหารกิจการบานเมืองและสังคมที่ดี, (กรุงเทพมหานคร: เนติกุล
การพิมพ, ๒๕๔๑), หนา ๔.

๖ บวรศักดิ์ อุวรรณโณ, การสรางธรรมาภิบาล (Good Governance) ในสังคมไทย,
(กรุงเทพมหานคร: วิญชู น, ๒๕๔๒), หนา ๒๙.

๘๐ พระครปู ลดั บุญชวย โชติวโํ ส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๒. โครงการ และกระบวนการ ของธรรมาภิบาล (Structure and Process) ท่ีจะ
นําไปสูเปาหมายได ตองมีการวางกฎเกณฑความสัมพันธระหวางเศรษฐกิจ การเมือง และ
สังคมที่ดีของประเทศทั้งภาครัฐ ภาคธุรกิจ เอกชนหรือ ภาคประชาสังคม ภาคปจเจกชนและ
ครอบครัว มีสวนรวมกัน ผนึกพลัง ขับเคลื่อน กระบวนการของธรรมาภิบาล มี ๓ สวนท่ี
เชื่อมโยงกัน คือ การมีสวนรวมของทุกภาคในการบริหารจัดการ (Participation) ความ
โปรงใส (Accountability) ถูกวิจารณได รวมทั้งความรับผิดชอบในผลการตัดสินใจ สาระ
ของธรรมาภิบาล คือ การบริหารจัดการทางเศรษฐกิจ สังคม และการเมือง ตองสรางความ
สมดุลระหวางองคป ระกอบตา ง ๆ ของสงั คมใหอ ยรู ว มกนั อยา งสนั ตสิ ขุ มีเสถียรภาพ

สรุปไดวา หลักธรรมาภิบาลเปนท้ังหลักการขั้นพ้ืนฐานและหลักยุทธศาสตรที่สังคม
โลกตองการใหเกิดขึ้น และนํามาใช เพื่อลด และแกปญหาตาง ๆ โดยเฉพาะปญหาการทุจริต
คอรัปชั่น การฉอราษฎรบังหลวง การเอารัดเอาเปรียบ ชวยใหเกิดการสรางคุณคา จิตสํานึก
ทางปญญา วัฒนธรรมและจริยธรรม ทั้งดานเศรษฐกิจ สังคม การเมือง เขมแขง็ มีความมั่นคง
เกดิ ความเปนธรรมในสงั คม

๕.๓ องคป ระกอบของหลักธรรมาภบิ าล

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี วาดวยการสรางระบบการบริหารกิจการบานเมือง
และสังคมท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๒ และตอมาไดตราพระราชกฤษฎีกา วาดวยหลักเกณฑและวิธีการ
บริหารกิจการบานเมืองท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๖ ใหสอดคลองกับนโยบายการปฏิรูปราชการ โดย
กําหนดใหสวนราชการและขาราชการปฏิบัติราชการตามหลักการบริหารกิจการบานเมืองที่ดี
หรอื ธรรมาภิบาล ซง่ึ มอี งคประกอบของธรรมาภิบาล ดว ยหลกั การ ๖ ดาน ไดแก หลักนิตธิ รรม
หลักคุณธรรม หลักความโปรงใส หลักความมีสวนรวม หลักความรับผิดชอบ และหลักความ
คมุ คา โดยมีสาระสําคัญดงั น1ี้24๗

๑. หลักนิติธรรม (Rule of law) ไดแก การตรากฎหมาย กฎ ขอบังคับตาง ๆ ให
ทันสมัยและเปนธรรม เปนท่ียอมรับของสังคม และสังคมยินยอมพรอมใจปฏิบัติตามกฎหมาย

๗ สัญญา ชาวไร, “การศึกษาการรับรูการบริหารจัดการโดยใชหลักธรรมาภิบาลของผูบริหาร
สถานศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษารอยเอ็ด”, วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิต
วิทยาลัย: มหาวทิ ยาลัยราชภัฏสรุ ินทร, ๒๕๔๘), หนา ๒๙ – ๓๕.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๘๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กฎขอ บังคบั เหลาน้ัน โดยถือวาเปนการปกครองภายใตกฎหมาย มิใชตามอําเภอใจหรืออํานาจ
ของตัวบุคคล

๒. หลักคุณธรรม (Morality) ไดแก การยึดมั่นในความถูกตองดีงามโดยรณรงคให
เจาหนาท่ีของรัฐยึดถือหลักนี้ในการปฏิบัติหนาที่ใหเปนตัวอยางแกสังคม และสงเสริม
สนับสนุนใหประชาชนพัฒนาตนเองไปพรอมกัน เพ่ือใหคนไทยมีความซื่อสัตย จริงใจ ขยัน
อดทน มรี ะเบียบวินยั ประกอบอาชีพสุจรติ จนเปนนสิ ยั ประจําชาติ

๓. หลักความโปรงใส (Transparency) ไดแก การสรางความไววางใจซ่ึงกันและกัน
ของคนในชาติ โดยปรับปรุงกลไกการทํางานขององคกรทุกวงการใหมีความโปรงใส มกี ารเปดเผย
ขอมูลขาวสารท่ีเปนประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาที่เขาใจงาย ประชาชนเขาถึงขอมูล
ขา วสารไดสะดวก และมีกระบวนการใหป ระชาชนตรวจสอบความถูกตองชัดเจนได

๔. หลักความมีสวนรวม (Participation) ไดแกการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวม
รับรูและเสนอความเห็นในการตัดสินใจปญหาสําคัญของประเทศ ไมวาดวยการแสดงความ
คดิ เหน็ การไตสวนสาธารณะ การประชาพจิ ารณ การแสดงประชามติหรืออ่ืน ๆ

๕. หลักความรับผิดชอบ (Accountability) ไดแก การตระหนักในสิทธิหนาที่ความ
สํานึกในความรับผิดชอบตอสังคม การใสใจปญหาสาธารณะของบานเมือง และกระตือรือรนใน
การแกปญหา ตลอดจนการเคารพในความคิดเห็นท่ีแตกตาง และความกลาท่ีจะยอมรับผลจาก
การกระทําของตนเอง

๖. หลักความคุมคา (Utility) ไดแก การบริหารจัดการและใชทรัพยากรที่มีจํากัด
เพื่อใหเกิดประโยชนสูงสุดแกสวนรวม โดยรณรงคใหคนไทยมีความประหยัดใชของอยางคุมคา
สรางสรรคสินคา และบริการที่มีคุณภาพสามารถแขงขันไดในเวทีโลก และรักษาพัฒนา
ทรพั ยากรธรรมชาติใหส มบรู ณย่ังยืน

สรปุ องคป ระกอบของธรรมาภิบาลเพื่อใหเกิดระบบการบรหิ ารกิจการบานเมอื งและ
สังคมท่ีดี คือการมีสวนรวมในการทํางานของบุคลากรในองคกร มีการประสานระหวาง
บคุ ลากรและผูบงั คับบัญชา ตองมีการเปดเผยการดําเนินงานดานนโยบายการบรหิ ารแบบหลัก
ธรรมาภิบาลแบบเบ็ดเสรจ็ ซงึ่ ในทางพระพุทธศาสนาเม่ือนําแนวคิดดังกลาวมาศึกษาจะวา สาระ
ท่แี ทจ รงิ คอื หลักการของพระพทุ ธศาสนา

๘๒ พระครปู ลดั บญุ ชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๕.๔ ธรรมาภิบาลในพระไตรปฎ ก

ในยุคโลกาภิวัตนสังคมมีปญหามากมาย นับต้ังแตปญหาพ้ืนฐานไปจนถึงปญหาระดับ
โครงสราง ตัวอยางของปญหาตาง ๆ ไดแกปญหาทางดานเศรษฐกิจ การเกิดชองวางระหวาง
ความมีกับความไมมีขยายตัวไปในวงกวาง ปญหาดานสังคมปญหาดานการเมืองปญหา
สิ่งแวดลอมถูกทําลาย ปญหาขอพิพาทระหวางพรมแดน หลายประเทศประสบปญหาเพราะไม
สามารถสรางสันติภาพภายในประเทศของตนได ปญหาดังกลาวกําลังรอแนวทางการแกไข ใน
แวดวงวิชาการปจจุบันไดมีความพยายามท่ีจะนําพระพุทธศาสนาเขาไปผูกพัน (Engage) เปน
อันหนึ่งอันเดียวกับสังคม มีความพยายามที่จะตีความพุทธธรรมใหครอบคลุมปญหาใหมๆ
เนื่องจากพุทธศาสนาแบบจารีตท่ีเนนการแกปญหาแบบปจเจกบุคคลไมเพียงพอตอการตอบ
ปญหาของสังคมยุคใหมท่ีเต็มไปดวยความสลับซับซอนได การแกปญหาความทุกขของปจเจก
บุคคลและสังคมสามารถดําเนินควบคูกันไปได ในประวัติศาสตรที่ผานมากลาวไดวา
พระพุทธศาสนาเปน ศาสนาที่มีความขัดแยงนอยที่สุด พระพุทธองคสามารถสรา งสงั คมสงฆขึ้นมา
ใหเปนแบบอยางของรูปแบบการปกครอง หรือรูปแบบการบริหารจัดการในยุคปจจุบันไดเปน
อยางดี อยางไรก็ตามบัดนี้พระพุทธศาสนาท่ีเคยรงุ เรืองไดล วงเลยมาแลวกวา ๒๕๕๕ ป หลายสิ่ง
หลายอยางเปลี่ยนแปลงไปตามกฎไตรลักษณ แตพระธรรมของพระพุทธองคก็ยังคงอยู และมี
ความสําคญั เสมอมาสามารถนํามาปรับประยุกตใหเขากับยุคสมัยได ดังความตอนหน่ึงที่พระพุทธ
องคไ ดตรัสไวว า

ภกิ ษุทั้งหลาย เราไมขัดแยงกับโลก แตโลกขัดแยงกับเราผูกลาวเปนธรรมไมขัดแยง
กบั ใครๆ ในโลก ส่ิงใดท่ีบัณฑิตในโลกสมมติวา ไมมี แมเ รากก็ ลา วสิง่ น้นั วา ‘ไมมี’ สิ่งใดท่ีบณั ฑิต
ในโลกสมมติวามี แมเราก็กลาวส่ิงน้ันวา ‘มี’ ก็อะไรเลาช่ือวาส่ิงท่ีบัณฑิตในโลกสมมติวาไมมี
เราก็กลาววา ‘ไมม ’ี คอื รูปทเ่ี ทยี่ งแท ย่ังยืน คงทน ไมผ ันแปร ทีบ่ ัณฑิตในโลกสมมตวิ าไมมแี ม
เราก็กลาวรูปนั้นวา ‘ไมมี’ เวทนา ... สัญญา ... สงั ขาร ... วิญญาณท่ีเที่ยงแท ยั่งยนื คงทน ไม
ผันแปร ทบี่ ัณฑิตในโลกสมมติวาไมมแี มเราก็กลา ววิญญาณน้นั วา ‘ไมม’ี น้ีแลชอ่ื วาสิ่งท่บี ัณฑิต
ในโลกสมมติวาไมมี แมเราก็กลาววา ‘ไมมี’ อะไรเลาช่ือวาส่ิงที่บัณฑิตในโลกสมมติวามี เราก็
กลาววา ‘มี’ คือ รูปทไี่ มเทีย่ ง เปน ทกุ ข ผันแปร ทบี่ ัณฑติ ในโลกสมมติวามี แมเ ราก็กลาวรปู นั้น
วา ‘มี’ เวทนา ... สัญญา ... สังขาร ... วิญญาณที่ไมเที่ยง เปนทุกข ผันแปร ที่บัณฑิตในโลก
สมมติวามี แมเราก็กลาววิญญาณน้ันวา ‘มี’ นี้แลช่ือวาส่ิงท่ีบัณฑิตในโลกสมมติวามี แมเราก็
กลาววา ‘มี’ โลกธรรม มีอยูในโลก ตถาคตตรสั รู รูแจงโลกธรรมนน้ั แลว จึงบอก แสดง บัญญัติ

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๘๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กําหนด เปดเผย จําแนก ทําใหงาย ก็อะไรเลาช่ือวาโลกธรรมในโลก ที่ตถาคตตรัสรู รแู จงแลว
จึงบอก แสดง บัญญัติ กําหนด เปดเผย จําแนก ทําใหงาย คือ รูปจัดเปนโลกธรรมในโลก ที่
ตถาคตตรสั รู ฯลฯ ทาํ ใหงา ย บุคคลใด เมื่อตถาคตบอก แสดง บญั ญัติ กําหนด เปด เผย จาํ แนก
ทําใหงายอยูอยางนี้ ยังไมรู ไมเห็น เราจะทําอะไรกับบุคคลผูโงเขลา เปนปุถุชน คนบอด ไมมี
ดวงตา ไมรู ไมเห็นนั้นได เวทนา ... สัญญา ... สังขาร ... วิญญาณจัดเปนโลกธรรมในโลกท่ี
ตถาคตตรัสรู รูแจงแลว จึงบอก แสดง บัญญัติ กําหนด เปดเผย จําแนก ทําใหงาย บุคคลใด
เมื่อตถาคตบอก แสดง บัญญัติ กําหนด เปดเผย จําแนก ทําใหงายอยูอยางนี้ ยังไมรู ไมเห็น
เราจะทําอะไรกับบุคคลผูโงเขลา เปนปุถุชน คนบอด ไมมีดวงตา ไมรู ไมเห็นน้ันได ภิกษุ
ท้ังหลาย ดอกอุบลก็ดี ดอกปทุมก็ดี ดอกบุณฑริกก็ดี เกิดในน้ํา เจริญในน้ํา โผลพนนํ้าแลว
ตง้ั อยู แตไมติดน้าํ แมฉ ันใด ตถาคตก็ฉนั น้นั เหมือนกัน เกิดในโลก เจริญในโลก ครอบงาํ โลกอยู
แตไมต ิดโลก125๘

พุทธดํารัสขางตนตีความไดวา คําวา“ตถาคต” หมาย ถึง “ธรรม” หรือ “ธรรม”
หมายถึง “ตถาคต” ดังพุทธพจนวา “ผูใดเห็นธรรม ผูนั้นช่ือวาเห็นตถาคต” ดังนั้นพระธรรม
ของพระองคห ากรจู กั ประยุกตใ ชย อ มสามารถแกปญหาตาง ๆ ในโลกไดอยางแทจรงิ

มีเพียงกิเลสของมนุษยเทานั้นที่เห็นวาธรรมของพระพุทธองคลาสมัย พุทธธรรมาภิ
บาล หรือธรรมาภิบาลตามแนวพุทธเปนกระบวนยุทธวิธีหนึ่งท่ีใชแกปญหาตาง ๆ ที่มีความ
สลับซับซอนอยางย่ิงดังเชนในปจจุบัน ทั้งนี้แนวคิดธรรมาภิบาล หรือ Good Governance
ตามแนวตะวันตกท่ีมีการกลาวถึงอยางแพรหลายในปจจุบันนั้นยังมีจุดออน และความไม
ชัดเจนในหลายประเด็น ท้ังในแงความหมาย เปาประสงค รวมถึงกระบวนวิธีการปฏิบัติ หาก
จะทําใหสมบูรณ พระพุทธศาสนาจะมที างออกของเรื่องนี้ ซ่ึงธรรมาภิบาลเชิงพุทธ (Buddhist
Good Governance) ที่ปรากฏขน้ึ ในพระไตรปฎก ในจกั กวัตตสิ ูตรวา

ภิกษุทั้งหลาย เร่ืองเคยมีมาแลว ไดมีพระเจาจักรพรรดิพระนามวาทัฬหเนมิ ผูทรง
ธรรม ครองราชยโดยธรรม ทรงเปนใหญในแผนดินมีมหาสมุทรทั้งสี่เปนขอบเขต ทรงไดรับชัย
ชนะ มีราชอาณาจักรม่ันคง สมบูรณดวยแกว ๗ ประการ ไดแก (๑) จักรแกว (๒) ชางแกว (๓)
มาแกว (๔) มณีแกว (๕) นางแกว (๖) คหบดีแกว (๗) ปริณายกแกว มีพระราชโอรสมากกวา

๘ ส.ํ ข. (ไทย) ๑๗/๙๔/๑๗๘-๑๘๐.

๘๔ พระครปู ลดั บุญชวย โชติวโํ ส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๑,๐๐๐ องค ซ่ึงลวนแตกลาหาญ มีรูปทรงสมเปนวีรกษัตริย สามารถย่ํายีราชศัตรูได พระองค
ทรงชนะโดยธรรม ไมต อ งใชอาชญา ไมต องใชศ ัสตรา ครอบครองแผนดินนี้มีสาครเปนขอบเขต126๙

ธรรมราชาในจักกวัตติสูตรไดกลาวถึงแนวคิดการบริหารจัดการโดยยึดธรรมเปน
ใหญ โดยการนําธรรมมาใชคมุ ครอง ปองกนั ประชาราษฎรในแวนแควน ตามฐานะ ในพระสูตร
ช้ใี หเ ห็นวา พระราชาจะทรงธรรมไดนั้นจะตองมีทป่ี รกึ ษาทีท่ รงธรรมน่นั ก็คอื สมณพราหมณ ซ่ึง
ทานไมเ จาะจงนักบวชในศาสนาใดศาสนาหน่ึง ผูเขยี นจึงไดน ําเสนอโครงสรา งการปกครองของ
พุทธจักรที่สามารถอยูรวมกันกับอาณาจักรไดเปนอยางดีมาเช่ือมตอ เพ่ือใหเห็นความ
สอดคลอง ซ่ึงในประวัตศิ าสตรพุทธศาสนา พระพุทธเจา ไดทรงทําหนาที่เปนที่ปรึกษาทางฝาย
การเมืองโดยการแสดงธรรม คือหลักปฏิบัตติ าง ๆ ในหลายเหตุการณเชน การสนทนากับพระ
เจาพิมพิสารทีเ่ วฬวุ นั สวนไผ การหามพระญาติมิใหทําสงครามแยงนํา้ เปน ตน

พระพุทธเจาทรงเปล่ียนแนวความคิดเกี่ยวกับมนุษยและจุดมุงหมายของมนุษยจาก
แนวเดิม ซึ่งเปนความคิดตามหลักศาสนาพราหมณและลัทธิอ่ืน ๆ พระพุทธองคทรงสอนวา การ
ยึดมั่นในตัวตน (อัตตา) ทําใหเกิดความทุกขข้ึนในสังคม ทําใหคนเราคิดถึงตัวเองมากกวาสังคม
สวนการละตัวตน จะทําใหคนเรามีความสํานึกตอสังคมไดมากขึ้น การละตัวตนจะตองอาศัยการ
จัดระบบสังคมเสียใหม แตการเสนอใหเปลี่ยนแปลงสังคมยอมติดขัดท่ีผูปกครองซึ่งรักษาอํานาจ
ของตนเน่ืองจากตนมีฐานะท่ีดีอยูแลว ดังนั้นหลักธรรมมาภิบาลก็จะสอดคลองกับหลักธรรมทาง
พระพุทธศาสนาท่ีเรียกวา หลักทศพิธราชธรรม หรือธรรม ๑๐ ประการ คือ ๑) ทาน ๒) ศีล ๓)
การบริจาค ๔) ความซื่อตรง ๕) ความออนโยน ๖) ความเพียร ๗) ความไมโกรธ ๘) ความไม
เบียดเบยี น ๙) ความอดทน ๑๐) ความไมคลาดธรรม127๑๐ ดังรายละเอียดตอ ไปน้ี

หลกั ทศพิธราชธรรม หมายถึง หลักธรรมที่ใชใ นการปกครองประกอบดว ยหลกั ธรรม
๑๐ ประการ ไดแ ก

๑) ทาน (การให) คือ สละทรัพยสิ่งของ บํารุงเลี้ยง ชวยเหลือประชาราษฎรและ
บําเพญ็ สาธารณประโยชน

๒) ศีล (ความประพฤติดีงาม) คือ สํารวมกายและวจีทวาร ประกอบแตการสุจริต
รักษากิตตคิ ุณ ใหควรเปนตวั อยาง และเปน ท่เี คารพนบั ถอื ของประชาราษฎร

๙ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๘๑/๖๐.
๑๐ ขุ.ชา. (ไทย) ๒๘/๑๗๖/๑๑๒.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๘๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓) ปริจจาคะ (การบริจาค) คือ เสียสละความสุขสําราญ ตลอดจนชีวิตของตนเพ่ือ
ประโยชนสขุ ของประชาชน และความสงบเรียบรอ ยของบานเมือง

๔) อาชชวะ (ความซื่อตรง) คือ ซ่ือตรงทรงสัตย ไรมารยา ปฏิบัติภารกิจโดยสุจริต
มีความจริงใจ ไมหลอกลวงประชาชน

๕) มัททวะ (ความออนโยน) คือ มีอัธยาศัย ไมเยอหย่ิงหยาบคายกระดางถือองคมี
ความงามสงาเกิดแตทว งทีกิริยาสุภาพนุมนวล ละมุนละไม ใหไ ดค วามรกั ภักดี

๖) ตปะ (ความทรงเดช) คือ แผดเผากิเลสตัณหา มิใหเขามาครอบงําย่ํายีจิตระงับ
ยบั ยัง้ ขม ใจได มคี วามเปนอยูสมาํ่ เสมอ หรอื อยางสามญั มงุ มน่ั แตจ ะบําเพ็ญเพียร

๗) อักโกธะ (ความไมโกรธ) คือ ไมกร้ิวกราด ลุอํานาจความโกรธ จนเปนเหตุให
วินิจฉยั ความและกระทาํ กรรมตา ง ๆ ผิดพลาดเสียธรรม มีเมตตาประจําใจ

๘) อวิหิงสา (ความไมเบียดเบียน) คือ ไมบีบคัน้ กดขี่ เชน เก็บภาษีขดู รีดหรอื เกณฑ
แรงงานเกินขนาด ไมหลงระเริงอํานาจ ขาดความกรุณา หาเหตุเบียดเบียนลงโทษอาชญาแก
ประชาราษฎรผ ใู ด เพราะอาศัยความอาฆาตเกลียดชัง

๙) ขันติ (ความอดทน) คือ อดทนตองานที่ตรากตรํา ถึงจะลําบากกายนาเหน่ือย
หนายเพียงไร ก็ไมทอถอย ถึงจะถูกย่ัวถูกหยันดวยคําเสียดสีถากถางอยางใด ก็ไมหมดกําลังใจ
ไมย อมละทง้ิ กรณียท่บี ําเพ็ญโดยชอบธรรม

๑๐) อวิโรธนะ (ความไมคลาดธรรม) คือ วางองคเปนหลักหนักแนนในธรรมคงที่ไม
มีความเอนเอียงหวั่นไหวเพราะถอยคําท่ีดีราย ลาภสักการะ หรืออฎิ ฐารมณ อนิฎฐารมณใ ด ๆ
สติมั่นในธรรม ทัง้ สวนยุติธรรม คือ ความเท่ียงธรรม นิติธรรม คือ ระเบียบแบบแผน หลักการ
ปกครอง ตลอดจนขนบธรรมเนยี มประเพณอี ันดงี าม

จากแนวคิดดังกลา วพบวา หลักธรรมาภิบาลในความหมายของพระพุทธศาสนา คือ
การใชหลกั ธรรมในการบูรณาการไปใชใ นการบรหิ ารสถานศึกษา องคกร และหนว ยงาน ตาง ๆ
ทงั้ ภาครฐั และเอกชนไดเปน อยางดี

๘๖ พระครปู ลดั บุญชวย โชติวโํ ส, ดร. (อยุ วงค)

บทท่ี ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่สําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๕.๕ การบรู ณาการหลักธรรมาภิบาลไปใชใ นการบรหิ ารสถานศึกษา

การบูรณาการหลักธรรมาภิบาลเพ่ือบริหารสถานศึกษาไดมีนักการศึกษาอยาง
เกษม วฒั นชัย ไดก ลา วถงึ การบรหิ ารแบบธรรมาภบิ าลในสถานศึกษา นั้นมีดงั น1้ี28๑๑

๑. การบริหารการศึกษาตองสอดคลองและตอบสนองนโยบายและความตองการ
ของระบบการศึกษาไทย ซ่ึงในหลักธรรมาภิบาล งบประมาณท่ีไดรับจะตองนําไปใชประโยชน
อยางคุมคาและเพื่อสวนรวม ถาเอาไปใชในส่ิงที่ไมมีประโยชนหรือเปนประโยชนเฉพาะตนเอง
หรือพวกพองตรงน้ีตองรับผิดชอบในเชงิ ธรรมาภบิ าล หรือกลาวอกี นัยหนึ่งคอื งบประมาณทุก
บาทท่ีโรงเรียนสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา หรือกระทรวงศึกษาธิการ ไดมาตองใชใหเกิด
ประโยชนสงู สดุ จะคอรัปชั่นไมไ ด ตรงนี้เปน หลักธรรมาภิบาลทสี่ ําคัญ

๒. กระบวนการบริหารตองมีประสิทธิภาพ (Efficiency) และไดประสิทธิผล
(Effectiveness)

๓. ทุกข้ันตอนตองโปรง ใส (Transparency) และมีเหตุผล (Reasonableness) เรื่อง
“ความมีเหตุผล” มาจากปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงของพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว ฯ ซ่ึงมี ๓
เรอื่ งใหญ ๆ คอื

(๑) ทางสายกลาง (Moderation) หรือมชั ฌิมาปฏิปทา
(๒) ทาํ อะไรตองมีเหตผุ ล (Reasonableness)
(๓) มีภูมคิ มุ ภัย (Self immunity)
๔. ตอ งมรี ะบบรับผิดชอบตอผลการบริหารการศึกษา (Accountability) ตองสรา ง
ระบบใหมคี นรับผิดชอบ ครูใหญ หัวหนา หมวด ผอู าํ นวยการเขต เลขาธิการ ตอ งรับผิดชอบถา
สรางตรงนี้ได เชื่อวาระบบจะมธี รรมาภิบาลและสามารถขับเคลื่อนไปขางหนาไดอยางรวดเร็ว
ซงึ่ สอดคลอ งกบั แนวคดิ ของ
กระทรวงศึกษาธิการ ไดสรุปภาพรวมการบริหารการศึกษาของสถานศึกษาข้ัน
พน้ื ฐานทเี่ ปนนติ ิบคุ คลตามแนวคิดหลักธรรมาภบิ าล129๑๒ รายละเอยี ดดังแผนภมู ทิ ี่ ๕.๑

๑๑ เกษม วัฒนชัย, “ธรรมาภิบาล..บทบาทสําคัญกรรมการสถานศึกษา”, รายงานการปฏิรูป
การศกึ ษาไทย, ปท ่ี ๕ ฉบับท่ี ๖๔ (๒๕๔๖): ๒๑.

๑๒ กระทรวงศึกษาธิการ, พระราชบัญญัติการศึกษาแหงชาติ พ.ศ. ๒๕๔๒ และท่ีแกไข
เพิม่ เตมิ (ฉบบั ท่ี ๒) พ.ศ. ๒๕๔๕, (กรุงเทพมหานคร: กระทรวงศกึ ษาธกิ ารฯ, ๒๕๔๖), หนา ๓๑.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๘๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

หลักนติ ิธรรม

หลักความคุมคา ดา นวิชาการ ดานงบประมาณ หลกั คุณธรรม
หลกั ความ นกั เรยี นดี เกง มีสขุ หลักความโปรง ใส
รบั ผดิ ชอบ
ดานทวั่ ไป ดา นบคุ ลากร

หลักความมีสวนรวม

แผนภูมิท่ี ๕.๑ การบริหารสถานศึกษาตามหลักธรรมาภบิ าล
สรุปไดวา ผูบรหิ ารโรงเรียน จะตองตระหนกั ถึงความสําคญั และความจําเปน ในการ
นําหลักการบริหารงานตามหลกั ธรรมาภิบาลมาใชในการบริหารงานของโรงเรียน เพ่ือใหเ ปน ไป
ตามเจตนารมณของพระราชกฤษฎกี า วาดว ยหลักเกณฑและวิธกี ารบริหารกิจการบานเมืองที่ดี
พ.ศ. ๒๕๔๖

๕.๖ สรุป

หลักธรรมาภิบาลเปนท้ังหลักการข้ันพื้นฐานและหลักยุทธศาสตรที่สังคมโลก
ตองการใหเกิดข้ึน และนํามาใช เพ่ือลด และแกปญหาตาง ๆ โดยเฉพาะปญหาการทุจริต
คอรัปช่ัน การฉอราษฎรบังหลวง การเอารัดเอาเปรียบ ชวยใหเกิดการสรางคุณคา จิตสํานึก
ทางปญญา วัฒนธรรมและจริยธรรม ทัง้ ดานเศรษฐกจิ สังคม การเมือง เขมแขง็ มีความม่ันคง
เกดิ ความเปน ธรรมในสงั คม

๘๘ พระครปู ลดั บุญชวย โชตวิ โํ ส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๕ หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาท่ีสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

องคประกอบของธรรมาภิบาลเพ่ือใหเกิดระบบการบริหารกิจการบานเมืองและ
สังคมที่ดี คือการมีสวนรวมในการทํางานของบุคลากรในองคกร มีการประสานระหวาง
บคุ ลากรและผูบงั คับบัญชา ตองมีการเปดเผยการดําเนินงานดานนโยบายการบริหารแบบหลัก
ธรรมาภิบาลแบบเบด็ เสรจ็ ซึ่งในทางพระพทุ ธศาสนาเมอื่ นําแนวคิดดังกลาวมาศึกษาจะวาสาระ
ท่แี ทจริงคือหลกั การของพระพทุ ธศาสนา

พระพุทธเจาทรงเปลี่ยนแนวความคิดเกี่ยวกับมนุษยแ ละจุดมุงหมายของมนุษยจาก
แนวเดิม ซ่ึงเปนความคิดตามหลักศาสนาพราหมณและลัทธิอ่ืน ๆ พระพุทธองคทรงสอนวา
การยึดม่ันในตัวตน (อัตตา) ทําใหเกิดความทุกขขึ้นในสังคม ทําใหคนเราคิดถึงตัวเองมากกวา
สังคม สวนการละตัวตน จะทําใหคนเรามีความสํานึกตอสังคมไดมากขึ้น การละตัวตนจะตอง
อาศัยการจัดระบบสังคมเสียใหม แตการเสนอใหเปลี่ยนแปลงสังคมยอมติดขัดที่ผูปกครองซึ่ง
รักษาอํานาจของตนเน่ืองจากตนมฐี านะที่ดอี ยูแ ลว ดังนั้นหลักธรรมมาภบิ าลก็จะสอดคลองกับ
หลักธรรมทางพระพุทธศาสนาที่เรียกวา หลักทศพิธราชธรรม หรือธรรม ๑๐ ประการ คือ
๑) ทาน ๒) ศีล ๓) การบรจิ าค ๔) ความซ่ือตรง ๕) ความออ นโยน ๖) ความเพยี ร ๗) ความไม
โกรธ ๘) ความไมเบียดเบยี น ๙) ความอดทน ๑๐) ความไมค ลาดธรรม

หลักธรรมาภิบาลในความหมายของพระพุทธศาสนา คือการใชหลักธรรมในการ
บูรณาการไปใชในการบริหารสถานศึกษา องคกร และหนวยงานตาง ๆ ทั้งภาครัฐและเอกชน
ไดเปนอยางดี ผูบริหารโรงเรียน จะตองตระหนักถึงความสําคัญและความจําเปน ในการนํา
หลักการบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลมาใชในการบริหารงานของโรงเรียน เพ่ือใหเปนไป
ตามเจตนารมณข องพระราชกฤษฎีกา วา ดว ยหลักเกณฑและวิธกี ารบรหิ ารกจิ การบานเมอื งท่ีดี

บทท่ี ๖
หลกั ธรรมาภบิ าลสําหรับผบู ริหารสถานศึกษา

การศึกษาเร่ืองหลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษาน้ันในบทนี้จะเปนการ
กลา วถึงประเดน็ สําคัญ ๆ ดงั ตอไปน้ี

๖.๑ แนวคิดและทฤษฏเี กยี่ วกับหลักธรรมาภบิ าล

การบริหารการศึกษาตามหลักธรรมาภิบาล ตามระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี วา
ดวยระบบการบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๒ ซ่ึงกําหนดหลักพ้ืนฐานการ
บรหิ ารตามหลกั ธรรมาภิบาล ๖ ประการ130๑ คอื

๑. หลักนติ ิธรรม
๒. หลักคุณธรรม
๓. หลกั ความโปรงใส
๔. หลักการมีสว นรว ม
๕. หลักความรับผิดชอบ
๖. หลักความคุมคา
คําวา “ธรรมาภิบาล” เปนแนวทางการบริหารที่มีความโดดเดนมากที่สุดใน
วงการวิชาการปจจุบันที่ไดรับการยอมรับวาเปนหลักการที่เก้ือหนุนสังคมประชาธิปไตย คํา
วา ธรรมาภิบาล สถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย131๒ ไดอธิบายวา ธรรมาภิบาลเปน
ศัพทท่ีสรางข้ึนมาจากคําวา “ธรรม” ซึ่งแปลวา ความดี หรือกฎเกณฑ สวนคําวา “อภิบาล”
แปลวา บํารุงรักษา ปกครอง เม่ือรวมกันก็เปน “ธรรมาภิบาล” ซ่ึงมีความหมายเดียวกับคําวา
Good Governance และยังมีคําศัพทตาง ๆ ท่ีสอ่ื ความหมายในลักษณะเดียวกับ ธรรมาภบิ าล
เชน ธรรมรัฐสุประศาสนการ ประชารัฐ การปกครองที่ดี การบริหารจัดการบานเมืองท่ีดี ธรรม

๑ สํานักนายกรัฐมนตรี, ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี วาดวยการสรางระบบการบริหาร
กิจการบานเมืองและสังคมมีท่ีดี พ.ศ. ๒๕๔๒, เลม ๑๑๖ ตอนท่ี ๖๓ ง ราชกิจจานุเบกษา ๑๐
สิงหาคม ๒๕๔๒, หนา ๓ – ๔.

๒ สถาบันวิจัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย, “ธรรมาภิบาลกับการกูวิกฤตเศรษฐกิจชาติ”,
ประชาชาติธุรกจิ , (๓-๖ ธันวาคม ๒๕๔๑): ๒.

๙๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ราษฎร การกํากับดูแลท่ีดี รัฐาภิบาล การบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี บรรษัทภิบาล
รวมท้ังศัพทอ ืน่ ๆ เอกชนนยิ มใช “หลักการบริหารจัดการทดี่ ”ี

ธรรมาภิบาล เปนแนวคิดที่ใชในสาขารัฐศาสตร และรัฐประศาสนศาสตร โดยเปน
คาํ ทอ่ี ยูรวมกับกลมุ คําประชาธิปไตย ประชาสงั คม การมสี ว นรว มของประชาชน สทิ ธิมนุษยชน
และการพัฒนาที่ย่ังยืน ในชวงศตวรรษท่ีผานมา กลุมคําดังกลาวน้ีมีความสัมพันธที่เก่ียวของ
กบั การปฏริ ูปองคกรของรัฐ นักรัฐประศาสนศาสตรสวนหน่ึงมองวา ธรรมาภิบาลเปน มติ ิใหมท่ี
เนนบทบาทของผูบริหารในการท่ีจะปฏิบัติงานใหมีประสิทธิภาพ มีการตรวจสอบ สามารถ
ประเมนิ ผลงานไดอ ยางชดั เจน และมกี ารแขง ขันเพอื่ การจดั การการบริการที่ดีขน้ึ 132๓

พระราชญาณวิสิฐ (เสริมชัย ชยมงฺคโล) กลาววา หลักธรรมาภิบาลนี้สงเคราะห
เขา ในหลกั ปฏิบตั ทิ ่ีดี ที่ชอบ คอื ทถี่ กู ตอง ท่เี หมาะสม ที่บริสทุ ธิ์ และที่ยตุ ิธรรม สําหรับหวั หนา
ฝายปกครองหรือบริหารทกุ ระดับ133๔ “ถกู ตอง” หมายถึง เปน หลักปฏิบัติทีถ่ ูกตองตามหลกั การ
ตามทํานองคลองธรรม ไมผิดศีลผิดธรรม ไมผิดกฎหมายบานเมืองและระเบียบขอบังคับโดย
ชอบ

“เหมาะสม” หมายถึง รูจักพิจารณาใหเหมาะกับสถานการณรูจักปฏิบัติให
เหมาะสมกับบุคคล กับกาลเวลา และใหเหมาะสมกับสถานที่“บริสุทธิ์” หมายถึง การ
ปฏิบัติงานตามอํานาจหนาท่คี วามรับผิดชอบ ดวยเจตนาความคิดอานดวยจิตใจที่บริสุทธ์ิจาก
กเิ ลสเครือ่ งเศรา หมองอนั หนาแนน

“ยุติธรรม” หมายถึง การปฏิบัติตอผูอื่น โดยปราศจากอคติ คือความลําเอียง ๔
อยาง ไดแก ๑) ฉันทาคติ ลําเอียงเพราะรัก หรือมีอามิสส่ิงจูงใจ ๒) โทสาคติ ลําเอียงเพราะ
โกรธพยาบาทหรือเกลียดชัง ๓) โมหาคติ ลําเอียงเพราะไมรูจริงหรือหูเบา ๔) ภยาคติ ลําเอียง
เพราะความเกรงกลัวอาํ นาจหรอื อทิ ธพิ ลตาง ๆ

๓ สถาบันพระปกเกลา, ตัวช้ีวัดธรรมาภิบาล, (กรุงเทพมหานคร: คุรุสภาลาดพราว, ๒๕๔๔),
หนา ๖.

๔ พระราชญาณวิสิฐ (เสริมชัย ชยมงคฺ โล), หลักธรรมาภิบาล, (กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพกอง
พทุ ธศาสนศกึ ษา สํานักงานพระพุทธศาสนาแหงชาติ, ๒๕๔๙), หนา ๘ – ๙.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ธรี ยุทธ บญุ มี ไดนาํ แนวทางของทงั้ ๓ กลมุ มาผสมผสานและเสนอแนวคิดไววา ให
ทกุ กลมุ ปฏิรปู ตนเอง ใหมกี ารปฏริ ปู ๔ ระบบ คอื การปฏิรูปภาคราชการ การปฏิรปู ภาคธุรกิจ
เอกชน การปฏิรูปสิทธิทางเศรษฐกิจสังคม และการปฏิรูปกฎหมาย รูปแบบของธรรมาภิบาล
จะเปนการยกระดับกระบวนการความสัมพันธรวมมือกันของฝายตาง ๆ ในสังคมท้ังภาครัฐ
ธุรกิจเอกชน และสังคม แนวความคิดนี้เปนเสมือน “ธรรมาภิบาลแหงชาติ” ซ่ึงยังเปนที่
ถกเถียงในแงความเปนไปไดในทางปฏบิ ัติ นอกจากน้ียังไดกลาวถึงความจําเปน ของการมีธรรม
รัฐแหงชาติ รูปแบบภารกิจของธรรมรัฐแหงชาติ วิกฤตเศรษฐกิจของไทยกับปจจัยท่ีทําใหเกิด
ธรรมรัฐแหงชาติ รวมถึงยุทธศาสตรกูชาติจากหายนะ ไดแก การเพิ่มทุนทางการเมอื งการเพิ่ม
ทุนทางสังคมใหกับประเทศ และการเพิ่มทุนทางคานิยม วัฒนธรรม ตลอดจนเสนอกรอบ
ความคิดในการปฏิรูปตนเอง อีกสวนหนึ่งเปนการกลาวถึงวิกฤตรัตนโกสินทรครั้งท่ี ๒ ท่ี
ประชาธิปไตยแบบตัวแทนลมเหลวและเสนอประชาธิปไตยแบบตรวจสอบข้ึนมาแทนท่ีเพื่อ
สรา งทางออกในการแกป ญหาเศรษฐกิจลม ละลาย134๕

บวรศักดิ์ อุวรรณโณ กลาวถึงลักษณะของธรรมาภิบาลตามแนวความคิดสากล
เปาหมาย โครงสราง กระบวนการและสาระของธรรมาภิบาล ความสัมพันธระหวาง
ประชาธิปไตย การพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม การปฏิรูปการเมืองเพื่อสรางธรรมาภิบาลใน
สังคมไทย รากฐานของธรรมาภิบาล ไดแก ธรรมาภิบาลเชิงโครงสราง เชน การปรับ
โครงสรางองคกรนิติบัญญัติ การปรับโครงสรางระบบราชการ การปรับโครงสรางองคกร
อิสระ และธรรมาภิบาลเชิงกระบวนการ ไดแก การรวมรับรูในการจัดการ สิทธิในการรวมให
ขอมูลและความคิดเห็น สิทธิในการรวมตัดสินใจรวมทําและรวมรับรู สิทธิในการรวม
ตรวจสอบความขัดแยงระหวางธรรมาภิบาลสากลกับวัฒนธรรมการเมืองไทย ซ่ึงกลาวถึงการ
พัฒนาของวัฒนธรรมกับธรรมาภิบาลเดิมและความพยายามสรางธรรมาภิบาลพุทธเพ่ือ
ผสมผสานกบั ธรรมาภบิ าลไทยเดมิ 135๖

๕ ธีรยุทธ บุญมี, สังคมเขมแข็ง ธรรมรัฐแหงชาติ ยุทธศาสตรกูหายนะประเทศไทย,
(กรุงเทพมหานคร: สายธาร, ๒๕๔๑), หนา ๖๖.

๖ บวรศักด์ิ อุวรรณโณ, การสรางธรรมาภิบาล (Good Governance) ในสังคมไทย,
(กรงุ เทพมหานคร: วิญชู น, ๒๕๔๒), หนา ๓๐.