คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ

๑๔๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ศิรินารถ นันทวัฒนภิรมย ไดศึกษาการบริหารสถานศึกษาขั้นพ้ืนฐานตามหลัก
ธรรมาภิบาล อําเภอเมืองลําพูน พบวา การบริหารงานดานวิชาการดานการบริหารงานบุคคล
และดานการบริหารทั่วไป ในภาพรวมมีการบริหารงานท่ีผานระดับคุณภาพการมีความตระหนัก
ถึงความสําคัญ จนถึงระดับคุณภาพการมีความพยายาม สวนการบริหารดานงบประมาณ มีการ
บริหารงานที่ผานระดับคุณภาพการมีความตระหนักถึงความสําคัญ ระดับคุณภาพการมีความ
พยายามจนถึงระดบั คุณภาพการบรรลุผลตามเกณฑ เม่ือพจิ ารณาการบริหารในแตละดาน พบวา
ผบู ริหารโรงเรยี นมกี ารบริหารงานทผ่ี า นระดับคุณภาพกามีความตระหนัก211๘๒

สุจิตรา บุญยรัตนพันธุ ศึกษาเก่ียวกับรายงานการใชหลักธรรมาภิบาลในการ
บริหารงาน ของผูบริหารสถานศึกษา กรณีศึกษาโรงเรียนบานชายธูป อําเภอทามะกา สังกัด
สํานักงานเขตพ้ืนที่ การศึกษากาญจนบุรี เขต ๒ พบวาการใชหลักธรรมาภิบาลในการบริหารงาน
ของผูบรหิ ารโรงเรียน บานชายธูป ในภาพรวมอยูในระดับมาก เม่ือพิจารณารายดานพบวา อยูใน
ระดับมากทั้ง ๖ หลัก ตามลําดับคาเฉล่ียดังน้ีหลักความรับผิดชอบ หลักคุณธรรม หลักความ
โปรงใส หลักการมีสวนรวม หลักความคุมคา หลักนิติธรรม ซ่ึงแนวทางการพัฒนาการใชหลัก
ธรรมาภิบาลในการบริหารงานของผูบริหารโรงเรียนบานชายธูป เสนอแนวทาง คือใหผูมีสวน
เกี่ยวของทุกฝายทั้งผูบริหาร สถานศึกษา คณะกรรมการสถานศึกษา ครู และผูปกครองมี
สวนรวมกันกําหนดวิสัยทัศนวางแผน และรวมกันปฏิบัติอยางจริงจัง ดวยความซ่ือสัตยสุจริต
โปรงใส ตรวจสอบไดโดยทกุ คนปฏิบัติตาม หนาที่ของตน เขาใจในบทบาทหนาที่ในการมสี วนรว ม
บริหารสถานศึกษา ลักษณะพิเศษของหลักธรรมาภิบาล จะสงผลทําใหการทํางานภายใตเง่ือนไข
ตาง ๆ ตามหลักธรรมาภบิ าลประสบ ความสําเรจ็ อยางชัดเจน คณะบริหารควรมีภาวะผูนาํ ปฏิบัติ
ตามกฎ ระเบียบ ขอ บังคับ ขอตกลงตาง ๆ เผยแพรขอมูลขาวสารสูสาธารณชนอยางสมํ่าเสมอใช
ทรัพยากรทางการศึกษาใหเกิดประโยชน สูงสุด และยึดความตองการของนักเรียนเปนสําคัญ จะ
ทําใหระดับความสําเร็จในการบริหารงานสูง มากข้ึนอีก การทํางานภายในสถานศึกษาบรรลุ
วัตถปุ ระสงค และนําไปสคู วามสําเร็จของการ บรหิ ารการศึกษาท่ดี ีขนึ้ ตอ ไป212๘๓

๘๒ ศิรินารถ นนั ทวัฒนภิรมย, “การบริหารสถานศกึ ษาข้ันพน้ื ฐานตามหลักธรรมาภิบาลอําเภอ
เมืองลําพูน”, การคนควาแบบอิสระศึกษาศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยเชียงใหม,
๒๕๔๗), หนา ๘๐.

๘๓ สุจิตรา บุญยรัตนพันธุ, ระเบียบวิธีวิจัยสําหรับรัฐประศาสนศาสตร, (กรุงเทพมหานคร:
เทพรัตนก ารพมิ พ ๒๕๔๙), หนา ๕๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๔๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

นงลักษณ ยุทธสทุ ธิพงศ ทาํ วิจัยเร่อื งศกึ ษาสภาพการบริหารตามหลกั ธรรมาภิบาล
ของสถานศึกษาในเขตตรวจราชการท่ี ๑๓ พบวา สภาพการบริหารตามหลักธรรมาภิบาลของ
สถานศึกษา ในเขตตรวจราชการท่ี ๑๓ โดยภาพรวมอยูระดับมาก เม่ือพิจารณาเปนรายดาน
พบวา มีสภาพการบรหิ ารอยูในระดับมากทุกดา น ดานท่ีมคี าเฉลี่ยสงู สดุ คือ ดา นหลักการมสี ว น
รว ม สวนดา นที่มคี าเฉล่ยี ตาํ่ สุดคอื ดานหลักความคุมคา และการเปรยี บเทียบสภาพการบรหิ าร
ตามหลัก ธรรมาภิบาลของสถานศึกษาในเขตตรวจราชการท่ี ๑๓ จําแนกตามวฒุ ิการศึกษา ทั้ง
โดยรวมและ รายดานท้ัง ๖ ดาน พบวา ไมแตกตางกันท่ีระดับนัยสําคัญทางสถิติ .๐๕ สวน
ใหญ ไมพบปญหา ใด ๆเพราะทุกคนเขาใจในหลักการรวมกัน แตยังมีบุคลากรและกรรมการ
สถานศกึ ษาบางสว นทข่ี าด ความรู ความเขา ใจในหลกั ธรรมาภบิ าล ไมสนใจกฎ ระเบียบ กติกา
และไมเ ขาใจบทบาทหนาที่ ของตนเอง ควรใหสถานศึกษาและสว นราชการทุกแหงควรใชห ลัก
ธรรมาภิบาลในการบริหาร จัดการอยางจรงิ จงั จะทําใหดําเนนิ งานไดอ ยางมปี ระสิทธิภาพ ควร
เผยแพรประชาสัมพันธ อบรม ใหทุกฝายเขาใจหลักธรรมาภิบาล และนําไปปฏิบัติจริง มีการ
กํากับตดิ ตาม ประเมนิ ผล และ รายงานตอ ผูเกย่ี วขอ งและสาธารณชนอยางตอ เนอื่ ง213๘๔

สถาบันพระปกเกลา ไดมีการจัดทําโครงการศึกษาเพ่ือพัฒนาดัชนีวัดผล การ
พัฒนาระบบบริหารจัดการท่ีดี (The Development of Indicator for Measuring Good
Governance) ซึ่งมาจากแนวคิดวาการบริหารจัดการที่ดีมีคุณลักษณะท่ีสําคัญหลายประการ
ไดแก เปนการทํางาน อยางมีหลักการ มีความรับผิดชอบ สามารถอธิบายเหตุและผลตอหนา
สาธารณะได เปนการทํางาน ท่ีมีความโปรงใส เปดเผย ตรวจสอบได รับรูไดในกระบวนการ
ตัดสินใจตาง ๆ ประชาชนมีสวนรวม ในการบริหารจัดการ รวมตรวจสอบการทํางานของฝาย
บรหิ าร รว มจดั การสังคมในลกั ษณะ ประชาคม และสมาชกในสังคมเคารพสทิ ธิและเสรีภาพซึ่ง
กันและกัน รูหนาท่ีของตนเอง เคารพ กฎระเบียบของสังคม โดยมีขอบเขตการศึกษาตามการ
บริหารจัดการที่ดีและแนวทางท่ีกําหนดไวใน ยุทธศาสตรการจัดการท่ีดีของแผนพัฒนา
เศรษฐกิจและสังคมแหงชาติฉบับที่ ๘ และ ๙ สะทอนหลักการบริหารที่ดี ๖ ประการ
ตามระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวย การบริหารกิจการบานเมือง และสังคม พ.ศ.๒๕๔๒

๘๔ นงลักษณ ยุทธสุทธิพงศ, สภาพการบริหารตามหลักธรรมาภิบาลของสถานศึกษาในเขต
ตรวจราชการที่ ๑๓, (นครราชสีมา: สํานักผตู รวจราชการประจาํ เขตตรวจราชการท่ี ๘, ๒๕๔๘), หนา ๔๐.

๑๔๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ผลการศึกษาพบวาผลการบริหารจัดที่ดีท้ัง ๖ หลักมีความเหมาะสมในการ อธิบายการบริหาร
จัดการทด่ี ี โดยประกอบดวยหลักยอยทสี่ าํ คัญดงั น2้ี14๘๕

๑. หลักนิติธรรม ประกอบดวยหลักยอยท่ีสําคัญคือ หลักการแบงแยกอํานาจ
หลักการคุม ครองสิทธิและเสรีภาพ หลักความผูกพันตอ กฎหมายของเจาหนาท่ี หนวยงานไดม า
ปฏิบัติหนา ท่ีตามหลักความชอบดวยกฎหมาย ผูมีอาํ นาจตัดสินใจในหนวยงานมีความอิสระใน
การ ปฏิบัติหนาท่ี หนวยงานยึดหลัก “ไมมีความผิดและไมมีโทษโดยไมมีกฎหมาย” และการ
ทํางาน ภายใตกฎ ระเบยี บสูงสดุ

๒. หลกั คุณธรรม ประกอบดวยหลักยอ ยที่สาํ คัญ คอื การปลอดคอรัปชน่ั การปลอด
จากผทู ําผดิ วนิ ัย การปลอดจากการทําผดิ มาตรฐานวิชาชีพและจรรยาบรรณ

๓. หลักความโปรงใส ประกอบดวยหลักยอยที่สําคัญคือ ความโปรงใสดาน โครงสราง
ของระบบ ดา นระบบการใหคุณ ดา นระบบการใหโทษ และดา นการเปด เผยของ ระบบงาน

๔. หลกั การมีสวนรวม ประกอบดวยหลักยอ ยท่ีสําคัญคือ หลักการใหขอมูลขาวสาร
หลักการรับฟง ความคิดเห็นของประชาชน หลักการใหประชาชนมสี วนรว มในการกระบวนการ
ตัดสินใจและหลักการพัฒนาขีดความสามารถในการมสี วนรวม

๕. หลักสํานึกความรับผิดชอบ ประกอบดวยหลักยอยที่สําคัญคือ หนวยงานมีการ
สรางความเปนเจาของรวมกัน มีเปาหมายที่ชัดเจน มีการบริหารงานอยางประสิทธิภาพ มี
ระบบ ติดตามประเมินผล มกี ารจัดการกบั ผไู มมผี ลงาน และหนว ยงานมีแผนสํารอง

๖. หลักความคุมคา ประกอบดวยหลักยอยที่สําคัญคือ การประหยัด การใช
ทรัพยากรใหเ กดิ ประโยชนสูงสดุ และความสามารถในการแขงขนั

ชัชภูมิ สีชมภู ไดศึกษารูปแบบการบริหารจัดการเขตพื้นที่การศึกษาตามหลัก
ธรรมาภิบาล พบวา ผูมีสวนไดสวนเสียมีความตองการการบริหารจัดการเขตพื้นท่ีการศึกษา
ตามหลักธรรมาภิบาลในระดับมากทุกดาน รูปแบบการบริหารจัดการเขตพื้นที่การศึกษา
ตามหลักธรรมาภิบาลตามความคิดเห็นของผูเชี่ยวชาญประกอบดวยองคประกอบ ๒ ดาน
คือ ดานปจจัยนําเขาและดานกระบวนการบริหารจัดการ ดานปจจัยนําเขา จําแนกเปน
ภาวะผูนําของผูอํานวยการสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษา และภาวะผูนําของคณะกรรมการ
เขตพื้นที่การศึกษา ดานกระบวนการบริหารจัดการจําแนกเปน การกําหนดวิสัยทัศน การ

๘๕ สถาบันพระปกเกลา , ตวั ชว้ี ัดธรรมาภิบาล, (กรุงเทพมหานคร: คุรุสภาลาดพรา ว), ๒๕๔๔

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๔๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กําหนดแผนพัฒนาและแผนปฏิบัติ การบริหารตามแผน บุคลากร การบริหารตามแผน
งบประมาณ การบริหารตามแผนการสงเสริมคุณภาพการจัดการศึกษา การวางระบบ วางแนว
ปฏิบัติงานเพื่อเพิ่มประสิทธิภาพและตรวจสอบถวงดุลและการรายงานผลการจัดการศึกษา
การศกึ ษาความเปนไปไดในการนํารูปแบบการบริหารจัดการ215๘๖

เฉลิมชัย สมทา ไดศึกษาการบริหารโดยใชหลักธรรมาภิบาลของผูบริหาร
สถานศึกษาตามความคิดเห็นของครูปฏิบัติการสอนในสังกัดสํานักงานเขตพื้นท่ีการศึกษาเลย
เขต ๑ พบวา ผูตรวจแบบสอบถามมีความคิดเห็นวา ผูบรหิ ารสถานศึกษาใชหลักธรรมาภิบาล
ในการบริหารสถานศึกษาอยูในระดับ “มาก” เรียงตามลําดับ คือ หลักคุณธรรมหลักความ
รับผดิ ชอบ หลักนิตธิ รรม หลักการมีสว นรว ม หลกั ความคุม คา และหลักความโปรงใส216๘๗

ชรินรัตน แผงดี ทําวิจัยเรื่อง การนําเสนอรูปแบบการบรหิ ารดวยหลักธรรมาธิบาล
ของผูบริหารกลุม เครือขายโรงเรียนบึงพิมพาสามัคคี สาํ นักงานเขตพน้ื ท่ีการศกึ ษา นครสวรรค
เขต ๒ ผลการวิจัยพบวา ผบู รหิ ารกลมุ เครือขายโรงเรียนบึงพมิ พาสามัคคมี ปี ญหา การ บริหาร
ดวยหลักธรรมาภิบาล โดยรวมอยูในระดับนอย โดยมีปญหามากท่ีสุดคือ หลักความคุมคา
รองลงมาคือ หลกั ความมีสว นรว ม และหลกั ความรบั ผดิ ชอบ217๘๘

ดังน้ันจึงกลาวสรุปไดวา ธรรมาภิบาลหมายถึง การบริหารจัดการท่ีดีมีประสิทธิภาพ
เนนการเชื่อมโยงสวนตาง ๆ ของสังคมใหมีการสนับสนุนซึ่งกันและกัน มีความเปนธรรมทั้งใน
ความคิดและการปฏิบัติ มีจุดหมายเดียวกันมีความเสมอภาค รับผิดชอบโปรงใส คํานึงถึง
ประโยชนสวนรวมเปนหลักอันจะเปนพลังขับเคล่ือนองคการไปสูความสําเร็จอยางม่ันคงและมี
การพัฒนาที่ย่ังยืนตอไปจากแนวคิด ผลการศึกษาและงานวิจัยท่ีเกี่ยวของท้ังหมด สรุปไดวาใน
การบริหารจัด การศึกษาโดยผูบริหารศึกษาในฐานะท่ีสถานศึกษาเปนนิติบุคคลตามกฎหมาย

๘๖ ชัชภูมิ สีชมภู, “รูปแบบการบริหารจัดการเขตพื้นที่การศึกษาตามหลักธรรมาภิบาล”,
วทิ ยานพิ นธก ารศกึ ษาดุษฎบี ณั ฑิต, (บัณฑติ วิทยาลัย: มหาวิทยาลัยนเรศวร, ๒๕๔๘), หนา ๘๕.

๘๗ เฉลิมชัย สมทา, “การบริหารโดยใชหลักธรรมมาภิบาลของผูบริหารสถานศึกษาตามความ
คิดเหน็ ของครูปฏิบตั ิการสอนในสังกัดสาํ นักงานเขตพืน้ ท่ีการศึกษาเลย เขต ๑”, วทิ ยานิพนธศึกษาศาสตร
มหาบัณฑติ , (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน , ๒๕๔๗), หนา ๗๐.

๘๘ ชรินรัตน แผงดี, “รูปแบบการบริหารดวยหลักธรรมาภิบาลของผูบริหารกลุมเครือขาย
โรงเรียนบงึ พิมพาสามัคคี สํานกั งานเขตพนื้ ทก่ี ารศกึ ษานครสวรรค เขต ๒”, วทิ ยานิพนธป รญิ ญาครุศาสต
รมหาบัณฑิต, (บัณฑติ วิทยาลยั : มหาวิทยาลยั ราชภฎั นครสวรรค, ๒๕๕๑), หนา บทคัดยอ.

๑๔๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ผูบริหารควรนํา หลักการบริหารจัดการบานเมืองและสังคมท่ีดี หรือธรรมาภิบาลมาบูรณาการ
ในการบริหารและจัด การศึกษาเพ่อื สรา งความเขมแข็งใหก ับโรงเรียน เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงค
ในการพัฒนาคนไทยให เปนมนุษยทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรูและคุณธรรม จริยธรรม
และวฒั นธรรมในการ ดาํ รงชวี ติ สามารถอยูรวมกบั ผอู ่ืนไดอยางมีความสุข

๖.๙ สรุป

การบริหารโรงเรียนที่มีประสิทธิภาพ ขึ้นอยูกับองคประกอบหลายประการท้ังจาก
ภายในและภายนอก ผูบริหารเปน บุคคลทมี่ ีความสาํ คัญอยางย่ิง ในการทจี่ ะนําโรงเรยี นไปสูความ
มปี ระสิทธภิ าพและ ความสําเร็จ ผบู ริหารตองมีคุณลักษณะของผูนําที่สําคัญ ไดแก ความซื่อสัตย
ความยุติธรรม มีความ มุงมั่น ขยัน อดทน มีความรับผิดชอบสูง มีความคิดริเริ่มสรางสรรค มี
ภาวะผูนําสูงเปนคนกลาคิด กลาเปลี่ยนแปลง กลาตัดสินใจ มีคุณธรรมจริยธรรม มีวุฒิภาวะทาง
อารมณสูง เปนบุคคลแหงการเรียนรูและมีความจริงใจ ในการบริหารจัดการผูบริหารสามารถใช
เทคนิควิธีและหลักการตาง ๆ ท่ีหลากหลายมาปรับใชใหเหมาะสมกับสภาพเหตุการณและปจจัย
แวดลอ ม หลกั ธรรมาภิบาลเปน แนวทางสาํ คัญในการบริหารจดั การจดั ระเบียบใหส งั คมทั้งภาครัฐ
ภาคเอกชน และภาคประชาชน อันมีหลักพื้นฐาน ๖ ประการคือ หลักนิติธรรม หลักคุณธรรม
หลักความโปรงใส หลักความมีสวนรวม หลักความรับผิดชอบ และหลักความคุมคา ซึ่งเปน
หลักการบริหารงานท่ีดีใหผูบริหาร ตระหนักถึงสิทธิและหนาท่ีในการปฏิบัติงานตามกฎ
ระเบียบ ของบังคับตาง ๆ อยางถูกตองและ เสมอภาค ยึดมั่นในสิ่งที่ดีงามเปนแบบอยางแก
บคุ ลากรในโรงเรียน เนนความโปรงใสสามารถ ตรวจสอบได ความไววางใจซึง่ กนั และกนั มกี าร
เปดเผยขอมูลขาวสารอยางตรงไปตรงมา เปดโอกาสใหชุมชนมีสวนรวมในการบริหาร การ
ตัดสินปญหา และประเมินผลการบริหารโรงเรียน อยางเท่ียงธรรม มีความรับผิดชอบ ใช
ทรัพยากรท่ีมีอยูอยางจํากัดใหเกิดประโยชนสูงสุดแก สวนรวมโดยรณรงคใหมีความประหยัด
และใชท รพั ยากรอยา งคมุ คา

การบริหารจดั การท่ีดีมีประสิทธภิ าพเนน การเช่อื มโยงสว นตา ง ๆ ของสงั คมใหมกี าร
สนับสนุนซึ่งกันและกัน มีความเปนธรรมท้ังในความคิดและการปฏิบัติ มีจุดหมายเดียวกันมี
ความเสมอภาค รับผิดชอบโปรงใส คํานึงถึงประโยชนสวนรวมเปนหลักอันจะเปนพลัง
ขับเคลื่อนองคการไปสูความสําเร็จอยางม่ันคงและมีการพัฒนาท่ียั่งยืนตอไปจากแนวคิด ผล
การศึกษาและงานวิจัยท่ีเกี่ยวของท้ังหมด สรุปไดวาในการบริหารจัด การศึกษาโดยผูบริหาร
ศึกษาในฐานะท่ีสถานศึกษาเปนนิติบุคคลตามกฎหมาย ผูบริหารควรนํา หลักการบริหาร

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๔๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

จัดการบานเมืองและสังคมที่ดี หรือธรรมาภิบาลมาบูรณาการในการบริหารและจัด การศึกษา
เพื่อสรางความเขมแข็งใหกับโรงเรียน เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคในการพัฒนาคนไทยให เปน
มนุษยทั้งรางกาย จิตใจ สติปญญา ความรูและคุณธรรม จริยธรรมและวัฒนธรรมในการ
ดาํ รงชวี ิต สามารถอยรู ว มกบั ผูอ่นื ไดอยางมคี วามสุข

บทที่ ๗
จริยธรรมสําหรบั นกั บริหารตามหลกั พระพทุ ธศาสนา

ผูบริหารเปนผูมีความสําคัญมากท่ีสุดในองคการ จึงจําเปนตองมีคุณสมบัติที่พึง
ประสงคมากกวาบุคคลในตําแหนงอื่น ๆ โดยเฉพาะคุณสมบัติดานคุณธรรมจริยธรรมซ่ึงเปน
คุณสมบัติท่ีจําเปนของผูบริหารการศึกษาและการทําความเขาใจเก่ียวกับความหมาย ทฤษฎี
และหลักปฏิบัติทางคุณธรรมจริยธรรมจะทําใหเกิดความเขาใจ กําหนดกรอบการประพฤติ
ปฏิบัติไดถูกตอง เกิดความมั่นใจและเกิดความศรัทธาในการประพฤติปฏิบัติ จนทําใหสามารถ
ปฏบิ ตั ิตามหลกั คณุ ธรรมจริยธรรมไดถกู ตอง218๑

ผูบริหารกับคุณธรรม หมายถึง ผูนําหรือผูบริหารท่ีจะพัฒนาตนเองใหมีความเจริญ
ทางดานคุณธรรมจริยธรรมไดน ้นั จะตอ งยดึ ศีลธรรมเปนหลัก

ผูบริหารกับจริยธรรม หมายถึง ความประพฤติ ปฏิบัติชอบท่ีมีคุณคา ท้ังตอตนเอง
ผอู ื่น ตอสงั คมและตอการงานเพอ่ื ใหเ กดิ ความเจรญิ รุงเรอื งและความผาสุกรวมกัน ความหมาย
ของจริยธรรมในทางการบริหารมุงเนนไปท่ีความประพฤติที่เอ้ือตอการปฏิบัติงาน ดวยความ
มุงมั่น รบั ผดิ ชอบ และปฏบิ ัตอิ ยางถกู ตอ ง

ผบู ริหารจะตองยดึ หลกั คุณธรรม จรยิ ธรรมในการบรหิ าร
แนวคดิ
๑. การเปนผูบริหารจะตองมีจริยธรรมในตนเอง เปนการประพฤติปฏิบัติตนไป
ในทางที่ดเี สมอจะทําใหผคู นท่ัวไปใหค วามเคารพนับถือ และเปนพนื้ ฐานในการดาํ เนนิ งานดาน
อนื่ ๆ
๒. ผูบริหารที่ดีนอกจากจะมีจริยธรรมในการดํารงชีวิตแลวยังตองมีจริยธรรมทาง
วิชาการดวยเน่ืองจากผูบริหารจะตองเปนผูที่ตองศึกษาหาความรูเพิ่มเติมอยูเสมอ เพ่ือใหเกิด
ความเจรญิ ดานสตปิ ญญาและเผยแพรค วามรไู ปสูผอู ่ืน จริยธรรมทางวชิ าการจงึ เปนสิง่ ที่จาํ เปน
ที่ผูบริหารจะตองยดึ ถอื ปฏบิ ตั ิ

๑ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วัฒนาพานิช, ๒๕๒๔), หนา ๑๒๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๔๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓. ผูบริหารจะตองมีจริยธรรมเพื่อปฏิบัติใหถูกตองดีงาม มีความรับผิดชอบตอ
ผรู ับบริการ มงุ ผลใหเกดิ ผลตามวตั ถุประสงค และมุงประโยชนแ กสว นรวม

วตั ถปุ ระสงค
๑. เพ่ือใหผูเขารับการอบรม มีความรูความเขาใจและสามารถอธิบายเก่ียวกับหลัก
จริยธรรมในการดาํ รงชวี ติ ได
๒. เพ่ือใหผูเขารับการอบรม มีความรูความเขาใจและสามารถอธิบายเก่ียวกับหลัก
จรยิ ธรรมเชงิ วชิ าการได
๓. เพื่อใหผูเขารับการอบรม มีความรูความเขาใจและสามารถอธิบายเกี่ยวกับหลัก
จรยิ ธรรมเชงิ บรหิ ารได

๗.๑ ผบู รหิ ารกับคณุ ธรรม จริยธรรม

๗.๑.๑ ความรเู บือ้ งตน เก่ียวกับคุณธรรม จรยิ ธรรม
คุณธรรม หมายถึง ความรูสึก นึกคิดในจิตใจของบุคคลที่สามารถตัดสินความผิด
ชอบชว่ั ดี ซง่ึ เปนตน เหตแุ หงความประพฤติดี ประพฤตชิ อบของแตละบุคคล
คุณธรรมในทางการบริหาร เปนคุณสมบัติอยางหน่ึงของผูบริหาร ไมวาจะดํารง
ตําแหนงในระดับใด ผูบริหารก็ตองทํางานกับคนในงานฝายตาง ๆ เชน งานวิชาการ งาน
การเงิน งานบริหารท่ัวไป ฯลฯ ตองอาศัยคนทําท้ังส้ิน งานบริหารบุคคลจึงเปนงานที่ยากกวา
งานใด ๆ เนื่องจากคนมีความแตกตางกันท้ังในดานคุณลักษณะภายนอกที่เปนรูปธรรม และ
คุณลักษณะภายในจิตใจของแตละบุคคลท่ีเปนนามธรรม219๒ การทํางานรวมกับคนจําเปนตอง
รูจ ักต้ังแต รูจักตน รจู ักคนท่ีรว มทํางานกัน และรูจักงานที่ทําดวย ซึ่งคณุ ธรรมในการบรหิ าร มี
ความหมายครอบคลุม ดานตาง ๆ
จริยธรรมทางศาสนาเปนการประพฤติตามหลักธรรมจริง ๆ เพ่ือใหเกิดความ
ประพฤติทีด่ งี ามตามหลักทางศาสนาท่มี ุงใหเ กดิ ความหลุดพน จากโลกียะ

๒ ราชบัณฑิตยสถาน, พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ.๒๕๒๕, พิมพคร้ังท่ี ๕,
(กรงุ เทพมหานคร: อกั ษรเจริญทัศน, ๒๕๓๘), หนา ๕๖.

๑๕๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

จริยธรรม เปนคุณสมบัติทางความประพฤติ ของบุคคลที่ตองแสดงออกอยาง
เหมาะสมทั้งดานความคิดและการกระทํา เพ่ือการอยูรว มกันอยา งผาสุก

ความหมายของจริยธรรมในทางการบริหารมุงเนนไปที่ความประพฤติที่เอื้อตอการ
ปฏิบตั ิงานดว ยความมงุ มัน่ รบั ผดิ ชอบ และปฏิบัตอิ ยา งถกู ตอ ง

สรุป ในการบริหารผูบริหารควรมี คุณธรรม หมายถึง ความรูสึก นึกคิดในจิตใจของ
บุคคลทส่ี ามารถตัดสินความผิดชอบชั่วดี และจรยิ ธรรม เปนคุณสมบัติทางความประพฤติ ของ
บุคคลทตี่ อ งแสดงออกอยางเหมาะสมท้ังดา นความคิดและการกระทํา เพือ่ ความผาสุก

๗.๒ ผูบรหิ ารกบั คุณธรรม

๗.๒.๑ ศลี สําหรบั ผูบ รหิ าร
ปญหาที่เกิดในสังคมไทยมีมากมาย ปญญาเหลาน้ันมีท้ังท่ีแกไขไดและแกไขไมได
สวนทแ่ี กไ ขไมไ ดเมอื่ มองใหล ึกลงแลวจะพบวา หลายสงิ่ หลายอยา งที่เปน ปญหาและแกไมไ ดจ ะ
อยูท ี่ไมท ํามากกวาไมรหู รือทช่ี อบพูดวา รแู ลวไมทาํ หรอื มองใหลึกลงไปอีกจะพบวา รไู มจริงจึง
แกไ มได ดังน้ันผูบรหิ ารตอ งรลู ึกและรูแจง โดยเฉพาะดานศลี ธรรม ซึง่ มีความจําเปน สําหรับทุก
คน
๑. เบญจศีล เบญจศีลหรือศีล ๕ โดยเฉพาะผูบริหารแลว ศีล ๕ จะตองปฏิบัติให
เครงครัดมากกวาคนท่ัวไป เพราะเปนตําแหนงที่จะตองเปนแบบอยางท่ีดีขอผูใตบังคับบัญชา
ซึ่งควรจะคํานึงและปฏิบัติตามศีล ๕ ดังน้ี ศีล ขอ ๑ ไมฆาสัตว ศีล ขอ ๒ การไมลักขโมย ศีล
ขอ ๓ ไมลวงละเมดิ ในกาม ศีลขอ ๔ งดเวนการพูดเทจ็ ผูบ รหิ ารจะตองระมัดระวังใหม าก และ
ศีลขอ ๕ เวนจากการเสพสุราเมรัย การผิดศีลขอน้ี ถือวารายแรงท่ีสุด เพราะเปนบอเกิดแหง
การทําผดิ ศลี ขอ อ่ืน ๆ
๒. เบญจธรรม ควบคูไปกับศีล ๕ แตบุคคลทั่วไปในสังคมมักจะละเลยไมไดนําไป
ปฏิบัตอิ ยางจริงจงั ดังน้ัน ผบู รหิ ารจะตอ งยึดถอื ปฏิบัตอิ ยางเครงครัด เพ่อื สรา งความงามใหแก
ตนเองและสราง ความนาเชื่อถือใหแกผูใตบังคับบัญชาและบุคคลทั่วไป ซึ่งผูบริหารควรคํานึง
และปฏบิ ัติ ดงั นี้
ธรรมขอ ๑ เมตตา กรุณา เปนธรรมะที่ใหละเวนจากการทําลายลางชีวิตอ่ืนโดยใช
ความเมตตากรณุ าและความปรารถนาดีตอผูอื่น

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ธรรมขอ ๒ สัมมาอาชีวะ เปน ความเพยี รพยายามในการหาเลย้ี งชพี ชอบ เปนธรรมะ
ที่คอยเตือนใจไมใหป ระกอบมจิ ฉาชีพหรือเลีย้ งชีพในทางที่ไมชอบ ฉอ ราษฎร บังหลวง

ธรรมขอ ๓ กามสังวร เปนการสํารวมในกามคุณ ไมหมกมุนอยูในกามารมณจน
ถึงกับทําลายน้ําใจผูอื่น ผูบริหารยอมไมใชอํานาจหนาที่หรือบารมีใด ๆไปกดขี่ขมเหงทางเพศ
ตอผูใตบ ังคบั บญั ชาหรอื ผอู ่นื

ธรรมขอ ๔ สัจจะ คือ ความซื่อสัตย ไดแก ความประพฤติตรงตอความเปนจริง
ความซื่อตรงไดแก ความประพฤติตรงตอคําพูดและสัญญาตลอดจนขอกําหนดตาง ๆ เปน
กระทําที่ตรงไปตรงมา คดิ อยา งไรกพ็ ูดและทาํ อยา งน้นั จะชวยใหผอู ่ืนเกิดความเชอ่ื ถือศรัทธา

ธรรมขอ ๕ สติสัมปชัญญะ คือ ความมีสติ220๓ จะทําอะไรจิตใจตองจดจออยูกับส่ิงท่ี
ตนเองทําไมประมาทเลนิ เลอและรตู วั อยูเสมอวา ตัวเองเปนใครมีหนาท่รี บั ผดิ ชอบอะไรบาง

๓. ธรรมะท่ีมีคุณคาตอการบริหารงาน ผูบริหารนอกจากจะมีศีลแลวจะตองมีธรรม
ซึ่งไดแกคุณธรรม จริยธรรม และกัลยาณธรรม (เบญจธรรม) ตลอดจนหลักธรรมตาง ๆ ทาง
ศาสนาเปนแนวปฏิบัติทั้งในการบริหารงานและการดํารงชีวิตประจําวัน หลักธรรมที่ผูบริหาร
ควรยึดถือปฏิบัติมีมากมาย แตที่สําคัญ ๆ ท่ีจะขาดมิได ถาขาดแลวจะเปนอุปสรรคในการ
บรหิ ารงาน มีดงั น้ี

๑) พรหมวิหาร เปนธรรมของพรหม หรือผูเปนใหญจะพึงปฏิบัติแตผูนอย มี ๔
ประการไดแก

(๑) เมตตา ผูบริหารตองมีความเมตตาตอทุกคน เมตตาตอครู ตอนักเรียน
ตอชมุ ชน และคนทว่ั ไป

(๒) กรุณา เปน การชว ยเหลือเกื้อกูล ใหประสบความสําเร็จ ตองการชวยให
ไมม ีอปุ สรรคมาขัดขวางในการทาํ งานและชวยใหประสบความสาํ เรจ็

(๓) มุทิตา เปนการพลอยยินดีเม่ือผูอ่ืนไดดี ผูบริหารจะตองใหคํายกยอง
ชมเชย จนถงึ การให รางวัลซง่ึ ข้ึนอยูกบั ระดบั การทาํ ความดี

๓ บุญมี แทน แกว, จริยธรรมกับชวี ติ , พิมพค รงั้ ท่ี ๖, (กรงุ เทพมหานคร: โอเดียนสโตร, ๒๕๔๑),
หนา ๓๕.

๑๕๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

(๔) อุเบกขา การรูจักวางเฉย คือ การวางใจเปนกลาง เม่ือพิจารณาเห็นวา
ใครทําดียอ มไดดี ใครทําชว่ั ยอ มได

๒) อิทธิบาท แปลวา ทางเดินที่นําไปสูความสําเร็จอันยิ่งใหญ (อิทธิ แปลวา
ใหญ, บาทแปลวา ทางเดนิ ) หมายถงึ สิ่งทีเ่ ปนแนวทาง ปฏิบัติเพื่อใหบรรลถุ ึงความสําเรจ็ ทต่ี น
ประสงค อทิ ธิบาท มี ๔ ประการดังน้ี

(๑) ฉนั ทะ คือ ความพอใจในฐานะและงานของตน
(๒) วริ ยิ ะ คือ ความพากเพยี ร เปนการกระทําอยางตอ เนือ่ ง
(๓) จิตตะ คือ จดจอ ไมทอดทิ้ง ส่ิงที่ทําเกิดจากความรูสึกนึกคิด ไมหยิบ
โหยง ทําอะไรจนบรรลุวัตถุประสงค221๔
(๔) วิมังสา คือ พิจารณาสอดสองดูแลอยางมีเหตุและผล การงานจึงจะได
ไมผดิ พลาด
๓) สนั โดษ สนั โดษมี ๗ ประการ ดงั นี้
(๑) สันโดษในสิ่งท่ีไดในสิ่งที่มี คือ ยินดีตามที่ได เมื่อไดส่ิงใดมีส่ิงใด ก็ยินดี
ในสง่ิ น้ันและใชสอยตามทีม่ ีไมป รารถนาสง่ิ อืน่ ท่ีเกนิ ไป มากไป
(๒) สันโดษตามกําลัง คือ ยินดีตามกาํ ลัง ถา ส่ิงที่ไดมาไมเหมาะแกกําลังตน
หรือไดมากกวาก็ใชประโยชนไมได เนื่องจากเกินกําลังความสามารถก็ควรแลกเปลี่ยนกับส่ิงท่ี
ตนจะใชป ระโยชนไ ด
(๓) สันโดษตามสมควร คือ ยินดีตามสมควรท่ีเรียกวา ตามควรแกฐานะ
หรอื ความพอเหมาะพอควรนัน้ เอง
(๔) สันโดษในความคิด คือ ระดบั ความคิด ไมฟุงซาน อยากไดโนนอยากได
น่ีมากเกินไป
(๕) สันโดษในการแสวงหา คือ ยินดีแสวงหาแตสิ่งท่ีควรจะไดตามสถานะ
ของตน
(๖) สันโดษในการรับ คือ รับแตท่ีส่ิงที่ควรรับและรับพอประมาณ ไมใชรับ
ทุกอยา งทีม่ ผี ูใ ห

๔ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตโฺ ต), พุทธธรรม, พิมพครั้งท่ี ๙, (กรงุ เทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณ
ราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓), หนา ๑๔.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

(๗) สันโดษในการบริโภค คืน ยินดีบริโภค ใชสอย ส่ิงท่ีไดมาดวยการ
พจิ ารณาแลว วา ดหี รอื ไมด ี วาเหมาะหรอื ไมเ หมาะ

๔) สังคหวตั ถุ ประกอบดว ย ๔ ประการดังน้ี
(๑) ทาน คือ การให การเสียสละ หมายถึง ความเอื้อเฟอ เผื่อแผ แบงปน

ของ ๆ ตนเพ่ือประโยชนแ กผ ูอน่ื ไมต ระหนถ่ี เ่ี หน่ียว ไมเปน คนเหน็ แกไ ดแตฝ า ยเดยี ว
(๒) ปย วาจา คอื พดู จาดวยถอยคาํ ท่ีไพเราะออนหวาน พูดดวยความจรงิ ใจ

ไมหยาบคายกาวราวพูดในส่ิงท่ีเปนประโยชนเหมาะแกกาลเทศะ ปยวาจา เปนบันไดขั้นแรกท่ี
จะสรางมนุษยสัมพันธที่ดีใหเกิดขึ้น ดังนั้นตองละเวนจากการพูดเท็จ พูดสอเสียด คําหยาบ
และพดู เพอ เจอ

(๓) อัตถจริยา คือ ประพฤติตนใหเปนประโยชนแกผูอื่น ไมน่ิงดูดาย อยา
หาวา ธรุ ะไมใ ชอตั ถจริยาจะเปนการสรางเสนหอ ยา งหนึง่ ที่ผูบรหิ ารจะตองสงั วร

(๔) สมานัตตา คือ การประพฤติเสมอตนเสมอปลายอยาถือเอาประโยชน
จึงประพฤติดีถาไมมีประโยชนก็ไมใสใจ สําหรับผูบริหารแลวอยาตกเปนทาสของอารมณ อยา
ใหอารมณเปนตัวกาํ หนดพฤติกรรมของตนเอง จะกลายเปนเดย๋ี วดีเดี๋ยวราย และกลายเปนการ
ทาํ ลายความเชอ่ื ถอื ของตนเอง

(๕) สัปปุริสธรรม ผูบริหารเปนบุคคลที่สําคัญ ที่สุดของหนวยงาน เปน
สัญลักษณ เปนหนาตาหนวยงาน ดังนั้น ผูบริหารจะตองเปนผูมีคุณธรรมสําหรับคนดี คือ
สัปปุริสธรรม มี ๗ ประการดังน้ี

(๑) ธัมมัญุตา ความเปนผูรูจักเหตุ คือ รูจักความจริง รูหลักการ รู
หลักเกณฑ รูกฎแหงธรรมชาติรูกฎแหงเหตุผล รูจักวิเคราะห สังเคราะหเหตุการณเพ่ือมุงสู
ความสาํ เรจ็ รวมความแลว คือ รูห ลกั คดิ รูหลักปฏิบตั ิ รูหลักวิชาการ

(๒) อัตถัตุตา ความเปนผูรูจักผล คือ รูความมุงหมายของตน รู
ประโยชนท ่ีประสงครูจ ักผลท่ีจะเกดิ เปนการคาดเดาท่มี ีเหตผุ ลกอนผลจะเกิด เม่ือเกิดแลวรูได
วา ผลดงั กลา วเกดิ จากเหตอุ ยา งไร

(๓) อัตตญั ตุ า ความเปนผรู จู ักตน คือ รูฐ านะ รูภาวะ รกู ําลงั รคู วามคิด
ความรูความสามารถและความถนัดของตนและประพฤติปฏบิ ตั ิใหเหมาะสม

(๔) มัตตัญุตา ความเปนผูรูจักประมาณ คือ ความสามารถรูจัก
ประมาณในการกนิ รูจกั ประมาณในการใชจาย

๑๕๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

(๕) กาลัญุตา เปนผูรูจักการเวลา คือ รูกาลเวลาอันเหมาะสมในการ
ประกอบกิจการงาน ใหตรงเวลา ไดเปนเวลา ใหทันเวลา ใหพอเวลา และใหเหมาะแกเวลา
เปนตน

(๖) ปริสัญุตา ความเปนผูรูจักชุมชน คือ รูจักกลุมบุคคล รูจักหมูคณะ
รูจักชุมชน และรูจัก ทีป่ ระชุม จะไดประพฤติปฏิบัติไดถูกตอง จะพูดตอบุคคลเหลาน้ันอยางไร
และจะสงเคราะหอ ยางไร

(๗) บุคคลปโรปรัญุตา ความเปนผูรูจักบุคคล คือ รูจักความแตกตาง
ระหวา งบุคคลดา นอุปนสิ ัยใจคอ ความรู ความสามารถ ความประพฤติ และคณุ ธรรม นนั่ คือจะ
ไดปรับตัวใหเขา กับคนไดบอกคนได ใชค นเปน จะไดเกิดประโยชนตอการบริหารมากยิง่ ข้นึ

๔. ธรรมที่ทําใหคนอนื่ รัก
๑) ไมโลภ หมายถึง ไมอยากไดลาภ ยศ สุข มากเกินไป ไมกอบโกยมาเปนของ

ตนแตฝา ยเดียว รูจกั แบงปน ใหคนอ่ืนบางตามสถานะ ถาเปนคนโลภอยากไดอะไรๆมากเกินไป
จะกลายเปนคนเห็นแกได เห็นแกตัว เมื่อเปนอยางน้ีแลวมักจะกลายเปนความอิจฉาริษยา
ตามมา ดังนั้นถาผูบริหารไมโลภผูอื่นจะเชื่อถือศรัทธา ในทางตรงกันขามถาผูบริหารเปนคน
โลภ ผอู ื่นจะดูถูก รังเกยี จเดยี ดฉนั ท

๒) ไมอยากไดลาภสักการะ คือ การอยากไดในสิ่งท่ีผูอื่นเปนผูหามาใหโดยที่
ตัวเองไมไดลงทุน การท่ีไมอยากไดในส่ิงเหลาน้ีจะทําใหผูใตบังคับบัญชาสบายใจท่ีจะไมได
ลําบากหรือเส่ียงตอการทุจริตเพ่ือแสวงหาลาภสักการะมาให ผูใตบังคับบัญชายอมเช่ือถือ
ศรัทธา

๓) ไมรักเกียรติรักศักด์ิศรีมากเกินไป มนุษยท้ังหลายยอมหนีจากคําติฉินนินทา
ดูหมิ่นเหยียดหยามไปไมพนเปนธรรมดา ถาผูบริหารมีความติดยึดกับตําแหนงรักเกียรติรัก
ศักด์ิศรีมากไปจะกลายเปนคนท่ีแตะไมได เยอหยิ่ง เดียดฉันทผูอ่ืน แบงช้ันวรรณะทําตัวอยู
เหนอื ผูอ่นื

๔) มีความละอาย เปนคุณสมบัติของมนุษยทุกรูปนามจะตองมี แตผูบริหาร
จะตองมีมากกวาผูคนท่ัวไปซ่ึงความละอายดังกลาวนี้ ไดแก ละอายตอคําพูด ละอายตอการ
กระทาํ ละอายแกใ จและละอายตอบาป ทั้งตอหนา และหลับหลัง ทง้ั คนเหน็ และไมเห็น

๕) เกรงกลัวตอบาป ทั้งตอหนาและหลบั หลัง ผูบริหารจะตองมีความนอบนอม
ยอมรับฟงความคิดเห็นของคนรอบขา งท่ีเตือนตนบาง และเตือนตนดวยตนเองเปนสิ่งสําคัญย่ิง
เม่ือผูบริหารเกรงกลวั ตอบาปยอมไมประพฤตชิ ัว่ ผคู นยอมรักใคร

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๖) จิตใจใสสะอาด ผูบริหารตองมีจิตใจใสสะอาดไมปรารถนาในสิ่งลามก
ท้ังหลายและไมเลื่อมใสในส่ิงผิด ไมชอบการบําเรอดวยกามารมณ การเปนนักเลงหญิงนับวา
เปนอบายมุขที่จะนําพาไปสูการทุจริตไดงายเพื่อหาทรัพยอันมิควรไดมาบํารุงบําเรอตนเอง
ดังนั้นผูบริหารตองทําใจรักษาใจใหใสสะอาดปราศจากส่ิงลามกท้ังปวง จะไดรับความเชื่อถือ
ศรทั ธา

๗) มีความคิดตามทํานองคลองธรรม เปนความคิดความเห็นท่ียึดความถูกตอง
ตามปทัสถานของสังคม คานิยม ขนบธรรมเนียม ประเพณีและวัฒนธรรมของสังคมเปนหลัก
แมจะเปนความคิดริเริ่มสรางสรรคก็ยึดหลักการน้ีเชนเดียวกัน กลาวคือตองไมคิดแปลกแหวก
แนวจนทําลายลางสิ่งที่มีอยูในสังคมหรือความเช่ือท่ีดีงามของสังคมใหหมดไปอยางส้ินเชิง ถา
คดิ อยางนจ้ี ะถกู ตอตานทนั ที

สรุป ผูบริหารจําเปนตองมีคุณธรรมในการบริหารไดแก เบญจศีล เบญจธรรม
รวมถึงธรรมะดานตาง ๆ เชน พรหมวิหาร อิทธิบาท สันโดษ สังคหวัตถุ สัปปุริสธรรม และ
ธรรมที่ทาํ ใหคนรัก

๗.๓ ผบู รหิ ารกบั จรยิ ธรรม

หลักจริยธรรมในการดํารงชีวิต เปนจริยธรรมแบบที่มีอยูในตัวบุคคลและยึดถือ
ประจําใจไวเปนแนวปฏิบัติ ซ่ึงจริยธรรมในตัวบุคคลนี้ จะตองคํานึงถึงระดับจริยธรรม ๒
ประการ คอื

๑. จริยธรรมระดับศีลธรรม เปน การประพฤตริ ะดับศลี ธรรมตามศาสนาท่ีตนนับถือ
กฎหมาย วฒั นธรรมประเพณี คานิยม จรรยาบรรณและมารยาททางสงั คม เพ่ือสรางสนั ติภาพ
ทางสังคมและยังเปน การสรางคุณคา ในตวั เองใหปรากฏแกส ังคม

๒. จริยธรรมระดับสัจธรรม เปนการปฏิบัติตามกฎธรรมชาติ กลาวคือ ปฏิบัติตาม
หลักของศีล สมาธิ ปญญา เพื่อใหการปฏิบัติน้ัน เปนไปตามธรรมชาติแหงชีวิต เพ่ีอใหการ
ปฏิบัติน้ันไมไดถูกครอบงําดว ยความเชื่อท่ีขาดหลักเหตุผล มีจิตบริสุทธิ์ มีจิตเปน กลาง ความมี
เหตุผลที่สามารถอธิบายไดตอบไดจะทําใหการปฏิบตั ินั้นเปนประโยชนตอ หมูชน เพื่อความสุข
และสันตภิ าพดงั นน้ั ผบู ริหารจะตองคาํ นงึ ถึงเรือ่ งการดํารงชวี ิตหรอื การดําเนนิ ชวี ิต โดยจะตอ ง
มีความดีในตนเพ่อื ประโยชนแ หงตนและสงั คมดว ย

๑๕๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสําหรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๗.๔ หลักจริยธรรมในการดํารงชีวิต

หลักของพระพุทธศาสนาและวัฒนธรรมของทุกสังคม ตองการสอน ตองการสราง
และกลอมเกลาจิตใจคนในสังคมใหสามารถดํารงตนอยูดวยความมีจริยธรรมท่ีดีงามทั้งส้ิน
แตโลกของโลกียธรรม จะทําใหผูคนเปนไปตามคตินิยมทางเดียวเปนการยาก เพราะการ
ดํารงชวี ติ ของคนในสังคมจรงิ ๆ จะมี ๓ ระดบั คอื

๑. การดํารงชีวิตอยางไมมีจริยธรรม (Immoral Management or Unethics)
เปนการดํารงชีวิตท่ีมุงไปท่ีตนเองเปนสวนใหญ ไมไดคํานึงถึงผูอ่ืน กลาทําในสิ่งท่ีผิดกฎหมาย
ระเบียบ กฎเกณฑจรรยาบรรณ ขอบังคับท่ีเปนอุปสรรคตอการดําเนินงานเพ่ือประโยชนของ
ตนเองเทานน้ั

๒. การดาํ รงชีวิตอยา งมีจริยธรรม (Moral Management or Ethical management)
เปนการดํารงชีวิตที่ยึด คุณธรรม จริยธรรม จรรยาบรรณและศีลธรรม ยึดถือความถูกตองและ
อุดมคติของสังคมและคํานึงถึงความยุติธรรมในสังคม และยึดประโยชนตอสวนรวมเปนสาํ คัญ

๓. การดํารงชีวติ อยา งไมสนใจเร่ืองของศีลธรรม (Amoral Management) เปน การ
ดํารงชีวิตที่ไมมีหลักเกณฑ ไมตระหนักในสิ่งท่ีถูกตองและไมไดคิดคํานึงเร่ืองจริยธรรมเลย ถึง
ทาํ ใหบางครั้งไดม ีการกระทาํ ผิดโดยรูเทาไมถงึ การณ

ดังน้ัน ผูบริหารจะตองคํานึงถึงเรื่องจริยธรรมการดํารงชีวิตหรือการดําเนินชีวิต
โดยจะตอ งมีความดีในตนเพอ่ื ประโยชนแ หงตนและสังคมดว ย

นอกจากนี้ผูบ ริหารควรมจี รยิ ธรรมในการดํารงชีวิต ซึ่งประกอบดวย
๑. จริยธรรมเชงิ เจตคติ ควรปรงุ แตงความรสู ึก ชอบ ไมช อบตา ง ๆ ใหสอดคลองกับ
วฒั นธรรมประเพณแี ละคา นิยมของสังคม อยาแอบแฝงเจตนาไมดีอยูในพฤตกิ รรมน้ัน ๆ
๒. จรยิ ธรรมเชงิ ความรู จะตอ งเรยี นรเู ก่ียวกับปทสั ถาน (Norm) ของสังคมท่ถี กู ตอ ง
กฎ ระเบียบขอหาม ขอปฏิบัติ วัฒนธรรม ประเพณีที่เคยยึดถือปฏิบัติ สิ่งใดท่ีตองยึดถือก็อยา
เปลีย่ นแปลงเจตนาไปเปนอยางอืน่ เพ่อื เอ้ือประโยชนแกตน222๕

๕ ดวงเดือน พันธุมนาวิน, จิตวิทยาจริยธรรมและจิตวิทยาภาษา, (กรุงเทพมหานคร: ไทย
วฒั นาพานิช, ๒๕๒๔), หนา ๑๒๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓. จริยธรรมเชงิ เหตุผล เปน การใหเ หตุผลในการตัดสินใจอยา งใดอยา งหน่งึ เหตผุ ล
ดังกลาวนน้ั ตอ งแสดงถึงเจตนาเพื่อความสขุ ของสังคม และสามารถแจกแจงปจจัยที่เปนเหตุให
ตดั สินใจได

๔. จริยธรรมเชิงพฤติกรรม เปนการแสดงออกตามที่สังคมยอมรับ ความซ่ือสัตย
สุจริต ความซื่อตรง ความเอ้ือเฟอเผ่ือแผ เสียสละชวยเหลือผูอ่ืน การใหทาน ไมเอารัดเอา
เปรยี บผูอืน่ และงดเวน พฤติกรรมท่สี ังคมไมย อมรบั ส่งิ เหลา น้ีเปนส่งิ ทค่ี วรประพฤติปฏบิ ัติ

สรุป ผูบริหารจะตองมีความดีในตนเพื่อประโยชนแหงตนและสังคมโดยคํานึงถึง
จรยิ ธรรมในการดํารงชีวิต

๗.๕ หลกั จริยธรรมทผี่ ูบรหิ ารควรยดึ ถือปฏบิ ตั ใิ นการดํารงชีวิต

เพ่อื ใหเกิดการยอมรบั นับถือในฐานะปชู ณียบุคคล มีดงั น้ี
๑. การใฝใจในสัจธรรม เปนจริยธรรมพื้นฐานที่สําคัญท่ีสุด เปนข้ันที่ตองอาศัย
กระบวน การคิดอยางมีเหตุผลและศรัทธาตอการเขาถึงความจริง และตองอาศัยกระบวนการ
ทางวิทยาศาสตร เพื่อจะใหมีการแสวงหาขอมูล เพื่อนํามากําหนดปญหาและการสราง
ทางเลอื กในการแกป ญหา การวิเคราะหห าวธิ ีท่ีดีท่สี ดุ และการยึดม่ันในการแกปญ หาใหส าํ เรจ็
๒. การใชป ญญาในการแกปญ หา การแกไ ขปญหาตาง ๆ ท่ีเกดิ ขึ้นนน้ั ตองใชปญ ญา
และเหตุผลในการแกไขน้ัน คือ ตองรูถึงสาเหตุของปญหาที่แทจริง เริ่มตั้งแตการใหขอมูลท่ี
ถกู ตอง การวิเคราะหขอมูลที่ตรงไปตรงมา การกําหนดปญหาทีถ่ ูกตอง ซ่ึงควรใชหลักกาลามา
สตู ร พละ ๕ วุติธรรม ๔ เปนตน
๓. การยึดหลักเมตตากรุณา การดํารงชีวิตที่มีคุณคาตองประกอบดวยเมตตากรุณา
ถาขาดธรรมขอนี้สังคมก็จะขาดความผาสุกรมเย็น ระบบที่ควรยึดมั่นในการปฏิบัติ คือ พรหม
วหิ าร ๔ ไดแกเมตตา กรุณา มุฑิตา อุเบกขา และ สังคหวัตุ ๔ ไดแก ทาน ปย วาจา อตั ถจริยา
และสมานัตตา
๔. มีสติสัมปญชัญญะ เปนการระลกึ เพื่อควบคุมตนเองใหประพฤตปิ ฏิบตั ิใด ๆ ดว ย
การสํารวมไมป ระมาทในทกุ ส่ิงทีก่ ระทํา
๕. ความซื่อสัตยสุจริต เปนการประพฤติตรงตอตนเองและผูอ่ืน ตอหนาท่ีการงาน
ตอ คํามนั่ สัญญา แบบแผน ระเบียบ กฎเกณฑ และความถกู ตองดีงาม

๑๕๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๗ จริยธรรมสําหรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๖. ความขยนั หมั่นเพียรไมเกียจครา น เปนสิ่งท่ีจะชวยใหป ระสบความสําเร็จใหช ีวิต
แตตองใชค วบคกู ับปญญาและอทิ ธบิ าท ๔ ไดแก ความพอใจ ความเพยี ร ความมีใจจดจอ และ
ความไตรตรอง

๗. ความมีหิริโอตัปปะ โดยการเปนคนที่มีความละอายตอการทําช่ัวและเกรงกลัว
ตอบาปท้ังตอหนาและลับหลัง เปนส่ิงท่ีควรยึดถือปฏิบัติใหเกิดข้ึน การที่สังคมวุนวายไมสงบ
สุขก็เนื่องจากผูคนสวนใหญ ไมมีหิริโอตัปปะ การฝกตนควรควบคุม กาย วาจา และความคิด
ใหเหมาะใหควร ตามทํานองครองธรรม ควรยึด เบญจศีล เบญจธรรม และกุศลธรรมบท ๑๐
เปน ตน

๗.๖ หลักจรยิ ธรรมเชงิ วชิ าการ

๑. หลักจริยธรรมเชิงวิชาการ ผูบริหารที่ดีนอกจากจะมีจริยธรรมในการดํารงชีวิต
แลวยังตองมีจริยธรรมทางวิชาการดวย เนื่องจากผูบริหารจะตองเปนผูท่ีตองศึกษาหาความรู
เพ่ิมเติมอยูเสมอ เพื่อใหเกิดความเจริญดานสติปญญาและเผยแพรความรูไปสูผูอ่ืน จริยธรรม
ทางวิชาการจึงเปน สิง่ ท่ีจําเปน ทผี่ ูบรหิ ารจะตอ งยึดถือปฏิบตั ิ กลาวคือ ตองมีความประพฤตอิ ัน
ดงี ามในดา นตา ง ๆ ดังนี้

๑) การศึกษาหาความรู ผูบริหารตองเปนท้ังนักวิชาการดานบริหารและดาน
การเรียนการสอน จึงตองมคี วามขยันหมน่ั เพียรในการแสวงหาและสรางองคค วามรู ซ่ึงนําไปสู
การเผยแพรและปฏบิ ัตงิ าน

๒) ความซ่ือสัตยซื่อตรง ตองมีความประพฤติตรงตอผูคนและกฎเกณฑตาง
ไมบดิ เบือนในองคค วามรูที่ไดศึกษามา เพอ่ื เจตนาในการชักจงู ไปในทางทผี่ ดิ

๓) เคารพตอแหลงความรู การศึกษาองคความรูใดจากใครจะตองใหเกียรติตอผู
นั้น ไมแอบอางวาเปนของตน ไมลอกเลียน หรือกระทําซ้ําโดยเด็ดขาด นอกจากจะขาดจริยธรรม
และยงั ผดิ กฎหมายบานเมือง

๔) บริสุทธิ์ใจในการเผยแพร มีเจตนาบริสุทธิ์ในการเผยแพรความรูไมไดมุงหา
กําไรเกินพอดีและองคความรูท่ีเผยแพรจะตองไดรับการตรวจสอบ สอบทานที่ดีที่ถูกตอง
เสยี กอ น

๕) มคี วามมุงมั่นสรางสรรคสังคม การแสดงความคดิ เห็นใด ๆ เจตนาสูงสุดเพ่ือ
ประโยชนทงั้ มวลใหเกิดแกส วนรวม

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๕๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒. จริยธรรมทางวิชาการกับการพัฒนา ผูบริหารจะตองคํานึงถึงการปฏิบัติของ
บคุ ลากรกับงานท่รี บั ผิดชอบน้ัน ไมใชวา จะมองไปที่ผใู ตบังคับบญั ชาเทาน้นั แตควรมองไปท่ผี ล
สดุ ทายของงานที่ตอ งการบรรลุ เชน ผูบริหารการศึกษาตองมองไปท่ีครูเพ่ือใหครูสอนนักเรียน
ใหบรรลุวัตถุประสงค ดังนั้นจริยธรรมเชิงวิชาการตองมองไปที่นักเรียนดวย ดังน้ันผูบริหาร
ตอ งแสดงบทบาทดา นวิชาการกับการพัฒนา ดังนี้

๑) เปนผูนําในการพัฒนาหลักสูตร ผูบริหารจะตองถือเปนหลักสําคัญวา
หลักสูตรคือหัวใจในการจัดการเรียนการสอน เพราะเปนทิศทางในการสรางประสบการณ
ใหแกผูเรียน เพื่อใหบรรลุวัตถุประสงค หลักการ จุดหมาย โครงสรางและรายละเอียดอื่น ๆ
ทางหลักสูตรจะตองไดรับการทบทวนอยูเสมอ ในดานความเหมาะสม ความเปนไปได
ความสามารถในการบรรลุได เปนตน ตองมีการเก็บรวบรวมขอมูลเพื่อนํามาวิเคราะหและ
ปรบั ปรงุ แกไขใหสอดคลอ งกับสถานการณ สงิ่ แวดลอ มและความตองการของชมุ ชน

๒) จดั หาเอกสารประกอบหลักสูตรใหครบเพียงพอตอการจัดการเรยี นการสอน
ครูตองอาศัยเอกสารประกอบหลักสูตรในการดําเนินงาน ผูบริหารจะตองจัดหาใหครบถวน
เพยี งพอตอความตอ งการ

๓) ตองแสวงหาความรูเกี่ยวกับการเรียนการสอนใหมาก เพ่ือนํามานิเทศหรือ
ช้ีแนะแกครูไดอยางม่ันใจ เพราะหนาที่หน่ึงของผูบริหารคือการนิเทศเพ่ือใหครูผูสอนจัด
กจิ กรรมการเรยี นการสอนใหบ รรลุวัตถปุ ระสงคไ ด

๔) ตองแสวงหาส่ือและอุปกรณท่ีจําเปน เพ่ือใหครูไดใชในการจัดกิจกรรมการ
เรยี นการสอนเชน คอมพวิ เตอร เปนตน

๕) ตองเปนผูนําในการประกอบกิจกรรมเพ่ือพัฒนาผูเรียน ทั้งกิจกรรมประจํา
กลมุ สาระกจิ กรรมเสรมิ และกิจกรรมพฒั นา

๖) ตองเปนผนู ําในการวดั ผลประเมินผล เพราะงานดานน้ีสวนใหญครูจะปลอย
ปละละเลยหรือดําเนินงานอยางไมถูกหลักวิชา จําเปนท่ีผูบริหารจะตองถือเปนหนาที่สําคัญท่ี
จะตองปฏิบตั ิ

๑๖๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๗) ตองไมแสวงหาประโยชนจ ากการอนุมัติตา ง ๆ เริม่ ต้ังแตก ารรับเด็กเขา เรียน
การอนุมัตผิ ลการสอบหรอื อนมุ ตั ผิ ลการเรยี น เปนตน ตอ งไมเรยี กรับผลประโยชนใ ด ๆ๖223 ทงั้ สิน้

สรุป จริยธรรมเชิงวิชาการ ประกอบดวยจริยธรรมการศึกษาหาความรู ความ
ซ่อื สตั ยซ ื่อตรง เคารพตอแหลงความรู บริสุทธิใ์ จในการเผยแพร มุงมน่ั สรา งสรรคส ังคม รวมถึง
จริยธรรมทางวิชาการกับการพฒั นา

๗.๗ หลกั จรยิ ธรรมเชงิ บริหาร

๑. จริยธรรมเชงิ การบริหาร
องคการใด ๆ จะตองมีจริยธรรมเพ่ือปฏิบัติใหถูกตองดีงาม มีความรับผิดชอบตอ
ผรู บั บรกิ ารมุงผลใหเกดิ ผลตามวตั ถุประสงค และมุงประโยชนแ กส ว นรวม ดังนัน้ ผูบรหิ ารควรมี
จรยิ ธรรมการบริหาร ดงั น้ี

๑) การบริหารมุงผลสัมฤทธ์ิ การบริหารตองใหเกิดผล ไมใชเนนที่กระบวนการ
ผลสัมฤทธิ์ประกอบดวย ผลผลิตกับผลลัพธ การจะใหเกิดผลสัมฤทธิ์ไดตองอาศัย ความ
ขยนั หม่ันเพียร ตัง้ ใจจรงิ ในการทาํ งาน และมรี ับผิดชอบ

๒) การบริการท่ีดี เปนการใหบริการท่ีมีคุณภาพ แกทุกคนอยางเสมอภาคท้ัง
เปนการบริหารในหนาที่และบริหารท่ัวไปซึ่งตองอาศัย ความบริสุทธิ์ใจ ความเต็มใจ และ
อัธยาศยั ไมตรีทดี่ ขี องผใู หบริการ เปนสาํ คัญ

๓) การสงั่ สมความเชี่ยวชาญในงานอาชพี การบริหาร เปนหนา ท่ีหลักสําคญั ของ
ผูบริหารท่จี ะตอ งสั่งสมและพัฒนาใหเ กิดความเชี่ยวชาญกบั งานในทุกแงม มุ ซึ่งตองอาศัยความ
หมั่นศึกษา ขวนขวายหาความรมู าปรับใชใ นงานอยูเสมอ

๔) ความรวมแรงรวมใจ จรรยาบรรณขอน้ีเปนสิ่งที่ตองอาศัยผูคนหลายคน
หลายฝายในการทํางานจึงจะประสบความสําเร็จ ซ่ึงตองอาศัยความมีมนุษยสัมพันธ ทํางาน
รวมกบั คนได มีความคิดสรา งสรรค และชว ยเหลอื ซง่ึ กนั และกัน

๖ วรยิ า ชนิ วรรโณ, จริยธรรมของพลเมืองไทยในระบอบประชาธปิ ไตย: ประมวลองคความรู
ประสบการณ, (กรงุ เทพมหานคร: ศนู ยหนงั สอื จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๖), หนา ๒๒๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๖๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๕) ความมคี ุณธรรมจริยธรรม การบริหารงานตองอาศัยคุณธรรมจริยธรรมเปน
อยางมาก ทง้ั การคดิ และปฏบิ ตั ิ ตอ งมคี วามซอ่ื สัตย ซื่อตรง โปรงใส รกั ษาสจั จะวาจาผรู วมงาน
จึงจะเกดิ ความเช่อื มั่นและรว มมือทํางานดวยความเต็มใจ224๗

๒. จริยธรรมการบรหิ ารเชิงธรรมาภิบาล
บริหารงานในอดีตเปนการบริหารแบบรวมศูนยอํานาจ การสั่งการออกจาก
สวนกลางหรือผูมีอํานาจ ประชาชนไมมีสวนรวมทําใหมีโอกาสทุจริตไดอยางกวางขวาง ทําให
การบริหารขาดประสิทธิภาพไรประสิทธิผล จึงเกิดกระแสเรียกรองในการมีสวนรวมในกิจ
กรรมการบริหารของภาครัฐข้ึน จึงมีการบริหารที่ตองยึดหลักธรรมาภิบาล ซึ่งมี ๖ ประการ
ไดแก

๑) หลักนิติธรรม คือ การปฏิบัติงานตองยึดหลักระเบียบ กฎหมาย ขอบังคับ
ดวยความเสมอภาคกนั ไมเ หน็ แกพวกพอ งญาติมติ ร

๒) หลกั คุณธรรม คอื การปฏบิ ตั ิที่ถูกตอง ซื่อสัตย สุจรติ
๓) หลักความโปรงใส คือ การปฏิบัติโดยเปดเผย ชี้แจงได ตรวจสอบได ต้ังอยู
บนเหตุและผล มีคาํ ตอบและไมปดบัง
๔) หลักการมีสวนรวม คือ เปดโอกาสใหทุกฝายท่ีเก่ียวของ รับทราบ ขอมูล
รวมคิด รวมตัดสินใจ รว มปฏบิ ตั ิและรว มรบั ผลประโยชน
๕) หลักความรับผิดชอบ คือ ความรับผิดชอบตอผลการปฏิบัติท่ีเกิดข้ึน ไมวา
จะผิดพลาดบกพรองใด ๆ ไมป ดภาระรบั ผิดชอบใหผอู น่ื
๖) หลักความคุมคา คือการทํางานใหเกิดประโยชนสูงสุด รูจักคุณคาของ
ทรพั ยากร
๓. การบริหารแบบ ๓ D
การบริหารงานใหประสบความสําเร็จน้ันตองใหบุคคลท่ีเปนคนเกง หมายถึง ตอง
เกงงาน เกงเรียนรู เกงคิด เกงคน และเกงในการดํารงชีวิตภายใตความเปนคนดี ซ่ึงความเปน
คนดีประกอบ ๓ ดี คอื

๗ อา งแลว.

๑๖๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๑) ดีในสวนตัว คือ ตวั เองเปน คนดี มศี ลี ธรรม ดตี อ งานคอื ประกอบการงานดไี ม
บกพรอ งและมีความดตี อ ครอบครัว

๒) ดใี นองคกร คอื ตอ งทําประโยชนใหเกิดขึ้นในองคกร หรือหนว ยงาน ดีท้ังใน
ดานสงเสริมสนบั สนนุ สรา งสรรคและรกั ษาภาพลักษณของหนวยงานดวย

๓) ดีในสังคม คือ นอกจากจะทําดีใหกับตัวเองแลว ยังมุงสรางความดีใหกับ
สังคมดวย ถาดีเฉพาะตนฝายเดียวอาจถูกมองวาเห็นแกตัวได ดังน้ันตองดีทั้งตอตนเองและ
สงั คมไปพรอมกัน225๘

๔. การบริหารเชิงธรรมาภิบาลในสถานศกึ ษา
ผูบริการสถานศึกษาจะตองมีจริยธรรมในการบริหาร เพ่ือใหบรรลุวัตถุประสงค
โดยยึดหลักธรรมาภิบาลของสถานศึกษา ซ่ึงมีความแตกตางจากธรรมาภิบาลของสํานัก
นายกรฐั มนตรี มดี งั นี้

๑) การมีสว นรวม ผูบ ริหารตอ งบรหิ ารโดยยึดหลักการมสี วนของทกุ ฝาย เพ่อื ให
งานจัดการศึกษาบรรลุเปาหมาย การเขามามีสว นรว มในการบริหาร ตองคํานงึ ถึงกิจกรรมใดที่
จะใหม ีสว นรว มโดยใครเปนผูเ ขา มามีสวนรวมและรว มอยางไรเปนหลกั ในการพจิ ารณา

๒) หลกั ความโปรงใส ตองบริหารดวนความโปรงใสอธิบายได ชแ้ี จงได เปดเผย
ไมปดบัง ทัง้ ในดานการใชงบประมาณ การพจิ ารณางานวชิ าการและงานอ่ืน ๆ

๓) หลักความรับผิดชอบที่ตรวจสอบได เปนการรับผิดชอบตอผลการบริหาร
และพรอมท่จี ะตรวจสอบกระบวนการดําเนินงานทุกข้ันตอน

๔) ความมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล การดําเนินงานตองคํานึงประสิทธิผล
ตามวัตถปุ ระสงคและประสิทธิภาพของกระบวนการทํางาน โดยมุงไปทีค่ วามสําเรจ็ ของผูเรียน
เปนสําคญั

๕) ความมีคุณธรรม ความมีคุณธรรมของผูบริหารการศึกษาอยูท่ีมีความรัก
ความเมตตาตอผูเรียนครูและชุมชน ปรารถนาจะใหเกิดการเรียนรู ความรมเย็น และความ
เจริญทางการศกึ ษา226๙

๘ พระเมธีธรรมาภรณ (ประยูร ธมมจิตโต), คุณธรรมสําหรับนักบริหาร, พิมพคร้ังท่ี ๒,
(กรุงเทพมหานคร: บรษิ ัท สหธรรมิก จาํ กดั , ๒๕๓๘), หนา ๑๕-๑๖.

๙ อา งแลว .

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๖๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๕. จริยธรรมการบริหารดานการดาํ เนนิ งาน
จริยธรรมทางการบริหารเปนการแสดงออกใหเห็นวาจะดําเนินการบริหารไปตาม
หลักการที่ไดกําหนดไวและเปนการแสดงออกถึงความโปรงใส ความรับผิดชอบที่ตรวจสอบได
การใหมีสวนรวมและประสิทธิผลและประสิทธิภาพของคน ส่ิงที่ควรแสดงออกทางจริยธรรม
การบรหิ าร ดงั กลา ว คอื

๑) ประกาศวิสัยทัศนในการบริหารใหชัดเจนวา องคกรหรือหนวยงานที่ตน
บรหิ ารตองเปนอยา งไร

๒) ประกาศจุดยืนในพันธกิจ และกําหนดเปาหมายใหเปนรูปธรรมใหสังคม
ไดรับรูโดยท่วั ถึง

๓) ประกาศเจตนารมณในการรับฟงความคิดเห็นใหสาธารณชนทราบ วา
เปด รับฟงความคิดเหน็ ดวยความเต็มใจจากทุกฝาย

๔) สรางกระบวนการท่ีโปรงใส โดยใหทุกฝายไดรับรู ไดรูเห็นเปนพยานในการ
ดําเนนิ งานเพื่อขจดั ขอกงั ขาท่ีจะเกดิ ขน้ึ

๕) สรางวัฒนธรรมการทํางานเปนทีม และสรางทีมงานที่เขมแข็ง จะทําใหงาน
ประสบความสําเรจ็ และสรางชอ่ื เสียงใหกับหนวยงานได

๖) ประกาศระบบการประเมินผลงานอยางชัดเจน เพื่อสรางความเสมอภาคให
เกิดขน้ึ ทกุ ฝาย และสรางความโปรงใสใหก ับตนเอง

๗) ประกาศระบบการรายงานใหชัดเจน โดยจัดเปนปฏิทินการรายงาน ซึ่งอาจ
เปนเดอื นเปน รอบ ๓ เดอื น หรือ รอบ ๖ เดือน ตอ ครัง้ หรอื ๑ คร้งั ตอ ป เปน ตน

๘) จดั ระบบการวจิ ารณผ ลงานประจําป เมือ่ สน้ิ ปรายงานผลและวพิ ากษวจิ ารณ
ผลงาน เปนการแสดงภาวะผนู าํ ทจี่ ะรับฟง ความคดิ เหน็ ของผูอนื่ และรับไปแกไขปรับปรุง

๙) ประกาศเจตนารมณในการรับขอรองเรียนตาง ๆ ตลอดเวลา เปนการแสดง
ความรับผิดชอบ โปรงใส และอ่ืน ๆไดเปนอยางดี ท้ังยงั เปนการเตือนสติตัวเองไมใหพลั้งเผลอ
หรือพลงั้ ผิดในการบริหารงาน

อยางไรก็ตาม ผูบริหารจะบริหารงานใหสําเร็จนั้น ตัวผูบริหารจะตองเปนผูมี
คุณธรรม จริยธรรมมีศีลมีธรรม และการครองตนอยูในวัฒนธรรม คุณคา และบรรทัดฐานท่ีดี
งามของสังคม เปนผูม ีความขยันหมั่นเพียร มุงม่ันในการทํางานใหสําเร็จ ตลอดทง้ั ประพฤติตน
ใหเปน แบบอยา งทด่ี ขี องชนท่ัวไป

๑๖๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๗ จริยธรรมสาํ หรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๖. จริยธรรมการบริหารดานความรบั ผดิ ชอบ
จริยธรรมเชิงการบริหารงานน้ันตองการผูมีความรับผิดชอบสูง ซ่ึงในปจจุบันนี้
สงั คมไทยเร่ิมจะหาคนทีม่ ีความรบั ผดิ ชอบสงู ยากข้นึ ทกุ ที การทีผ่ ูบริหารไดตัดสินใจดาํ เนินการ
ใด ๆในอํานาจหนา ที่ของตนแลว ผูบริหารตองพรอ มพลตี นรับผลท่ีจะเกิดข้ึนไมว าในทางดหี รือ
ทางไมดีอยา งกลาหาญ ลกั ษณะผบู ริหารทีม่ คี วามรับผดิ ชอบมกั มลี ักษณะ ดงั น้ี

๑) ประกาศตนรับผิดชอบ เปนการแสดงตนที่พรอมจะรับผิดรับชอบจากการ
ตดั สินใจดําเนินงาน ซงึ่ มี ๒ ประเภท คอื

(๑) ความรับผิดชอบดานนโยบาย เปนการแถลงการณเก่ียวกับนโยบายให
ชัดเจนเปน ลายลกั ษณอ ักษรอยา งเปดเผยใหส าธารณชนรับทราบโดยทัว่ กัน

(๒) ความรับผิดชอบตอผลการปฏิบัติงาน เปนการรายงานผลการ
ปฏิบัติงานใหสาธารณชนทราบเปนระยะๆอยางเปดเผย เร่ิมตั้งแตกระบวนการทํางาน วัสดุ
อปุ กรณ งบประมาณและความกา วหนาตลอดจนปญหาอุปสรรคและการแกไข เปนตน

๒) ประกาศตวั ใหต รวจสอบ ท้ังจากภายในและประกาศตวั ใหต รวจสอบ ท้งั จาก
ภายในและภายนอก อาจจะเปนหนวยงานที่มหี นา ทต่ี รวจสอบของรฐั เชน สํานักงานตรวจเงิน
แผน ดิน เปนตน หรอื อาจจะเปนคณะกรรมการตรวจสอบที่แตงตั้งขนั้ จากบุคคลหรือหนวยงาน
ในทอ งถน่ิ เปน คณะตรวจสอบกไ็ ด227๑๐

๓) ยอมรับผลการปฏิบัติอยางเตม็ ใจ ไมวา ผลงานจะออกมาดีหรือไม ถาออกมา
ไมดีตองแสดงความรับผิดชอบอยางใดอยางหนึ่ง เชน ลาออก ยอมรับโทษ ชดใชคาเสียหาย
เปน ตน

๔) แถลงการณผลการปฏิบัติที่ผิดพลาด เปนการแสดงความรับผิดชอบอีกวิธี
หนึ่งที่สังคมตองการ ซ่ึงสวนใหญผูบริหารท่ีบริหารงานผิดพลาดแลวมักจะไมยอมรับความ
ผดิ พลาดและหลีกเล่ียงไมยอมพดู ความจรงิ

๗. จริยธรรมการบรหิ ารดานการควบคุม
การบริหารงานอยางมีจริยธรรมและใหงานบรรลุวัตถุประสงคนั้น ตองอาศัยการ
ควบคุมซึ่งเปนปจจัยหน่ึงของกระบวนการบริหารท่ีจะทําใหการดําเนินงานเปนไปตามแผนที่

๑๐ เสฐียรพงษ วรรณปก, คําบรรยายพระไตรปฎก, (กรุงเทพมหานคร: หอรัตนตรัยการพิมพ,
๒๕๔๐), หนา ๒๔.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๖๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กาํ หนดไว การบรหิ ารในยุคกอ นคําวา การควบคุม มีความหมายในเชิงลบและเปนความหมาย
ในการใชอํานาจควบคุมบุคคลเปนหลักแตแนวคิดใหมการบริหารไดยึดหลกั คุณธรรมจริยธรรม
มากข้ึนทําใหการควบคุมเปล่ยี นไป โดยเปลี่ยนแปลงจากการควบคุมคนมาเปน การควบคุมงาน
มากข้ึน เปนระบบมากขึน้ ซ่งึ การควบคมุ มี ๔ แบบ ดังน้ี

๑) การควบคุมการปฏิบัติงาน (Operations Control) เปนการใชก ระบวนการ
ในการดําเนินงานในองคการเปนเคร่ืองมือในการควบคุม คือ ควบคุมปจจัยตัวปอน ควบคุม
การดําเนนิ งานและควบคมุ ผลผลติ ดังนี้

(๑) การควบคุมปจจัยตัวปอน เปนการควบคุมปจจัยพื้นฐานในการ
ดําเนินงาน เชนเงินทุน บคุ ลากร วสั ดุอุปกรณ และสารสนเทศ เปน ตน

(๒) การควบคุมการดําเนินงาน เปนการควบคุมกระบวนการ คุณภาพและ
มาตรฐาน การผลติ หรอื การใชบริการ

(๓) การควบคุมผลผลิต เปนการตรวจสอบคุณภาพของผลผลิตที่ผาน
กระบวนการผลิตวาเปน ไปตามท่ีกาํ หนดไวม ากนอ ยเพยี งใด

การควบคุมท้ังสามขั้นตอนน้ี สวนใหญจะใชวิธีการทางสถิติเขามาใชในการ
เปรียบเทยี บใหเ หน็ ผลตางของแตล ะชว งเวลาท่มี ีการเปรยี บเทยี บ

๒) การควบคุมทางการเงิน (Financial Control) เปนการควบคุมทุนทรัพยที่
เปนตัวเงินใหมีการใชจายอยางสมดุล การบริหารดานการเงินเปนส่ิงท่ีผูบริหารและผูที่
เก่ียวของจะตองอาศัยคุณธรรมจริยธรรมเปนอยางมาก เพื่อปองกันไมใหมีการรั่วไหลของ
งบประมาณ ซึง่ มีการควบคมุ ๓ แบบ ดงั นี้

(๑) ควบคุมโดยวิธีงบประมาณ เปนระบบงบประมาณท่ีระบุที่มาของ
การเงนิ และการจัดสรรเงนิ งบประมาณ มี ๓ วธิ ี ดงั น้ี

๑.๑) บัญชเี งินสด เปนบญั ชีรบั จายเงินขององคก ารเปนรายวัน รายเดือน
เปน ตน

๑.๒) บัญชีงบลงทนุ เปน คา เคร่อื งมือ วสั ดุอุปกรณ เปนตน
๑.๓) งบดลุ บญั ชี เปนประมาณการงบประมาณทั้งหมด
(๒) ควบคุมโดยงบดําเนินการ เปนงบประมาณที่จัดสรรใหตามแผนงาน
โครงการตาง ๆ โดยคํานึงถึงงบประมาณรายรบั รายจายและความสมดุลของงบประมาณ
(๓) ควบคุมโดยงบทีไ่ มใชต ัวเงนิ เชน การใชจายตามแผนกําลังคน แผนการ
ใชอาคารสถานท่ีและแผนปฏบิ ัติการตาง ๆ

๑๖๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๗ จริยธรรมสําหรับนักบริหารตามหลักพระพุทธศาสนา

๓) การควบคุมโครงสราง เปนการควบคุมระบบงานขององคการวาตอบสนอง
ตอวัตถุประสงคขององคการมากนอยเพียงไร เปนการควบคุมโดยใชระบบราชการ เปาหมาย
การดําเนินการและระบบวฒั นธรรม ทัง้ สามสว นน้ตี องสัมพันธกัน

๔) การควบคุมกลยุทธ (Strategic Control) เปนกระบวนการในการประเมินกล
ยุทธท้ังกอนการดําเนินการ ระหวางดําเนินการและหลังดําเนินการตามกลยุทธ การควบคุมท้ัง
สามระยะน้ีตองเปนไปเพ่ือใหการดําเนินการเปนไปตามกลยุทธที่กําหนดไว228๑๑ จริยธรรมทางการ
บริหาร เปนสิ่งจําเปนที่ผูบริหารจะตองยึดถือยึดมั่นในการบริหารเพื่อใหบรรลุวัตถุประสงคของ
องคก าร ถา หากการบริหารขาดจรยิ ธรรมแลวจะทําใหขาดทั้งประสิทธิภาพและประสิทธิผล

๗.๘ สรุป

จากการศึกษาเอกสาร นักวิชาการทางการศึกษา ผูบริหารเปนผูมีความสําคัญมาก
ที่สุดในองคการ จึงจําเปนตองมีคุณสมบัติท่ีพึงประสงคมากกวาบุคคลในตําแหนงอื่น ๆ
โดยเฉพาะคุณสมบัติดานคุณธรรมจริยธรรมซึ่งเปนคุณสมบัติที่จําเปนของผูบริหารการศึกษา
และการทําความเขาใจเกีย่ วกับความหมาย ทฤษฎีและหลกั ปฏิบัตทิ างคุณธรรมจริยธรรมจะทํา
ใหเกิดความเขาใจ กําหนดกรอบการประพฤติปฏิบัติไดถูกตอง เกิดความม่ันใจและเกิดความ
ศรัทธาในการประพฤติปฏิบัติ จนทําใหสามารถปฏิบัติตามหลักคุณธรรมจริยธรรมไดถูกตอง
ผูบริหารกับคุณธรรม หมายถึง ผูนําหรือผูบริหารที่จะพัฒนาตนเองใหมีความเจริญทางดาน
คุณธรรมจรยิ ธรรมไดน ้ันจะตองยดึ ศีลธรรมเปนหลัก

ผูบริหารกับจริยธรรม หมายถึง ความประพฤติ ปฏิบัติชอบที่มีคุณคา ท้ังตอตนเอง
ผูอ นื่ ตอสงั คมและตอการงานเพอื่ ใหเกิดความเจรญิ รุงเรอื งและความผาสุกรว มกนั ความหมาย
ของจริยธรรมในทางการบริหารมุงเนนไปท่ีความประพฤติท่ีเอ้ือตอการปฏิบัติงาน ดวยความ
มุงม่ัน รับผิดชอบ และปฏิบัติอยางถูกตอง ผูบริหารจะตองยึดหลักคุณธรรม จริยธรรมในการ
บรหิ าร

๑๑ พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยุตฺโต), ธรรมนูญชีวิต พุทธจริยธรรมเพื่อชีวิตท่ีดีงาม,
(กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พก ารศาสนา, ๒๕๔๐).

บทท่ี ๘
การพฒั นาคณุ ธรรมและจริยธรรม

สาํ หรบั ผบู ริหารสถานศึกษา

๘.๑ แนวคิดทฤษฎีการพฒั นาคณุ ธรรม

พระราชวรมุนี (ประยุทธ ปยุตฺโต)229๑ ไดก ลาววา ลกั ษณะทฤษฎีเชนนีว้ าบทบาทของ
การศึกษาคือ การพัฒนาทางดานจิตใจเพื่อเสริมสรางกําลังคนท่ีมีคุณภาพและประสิทธิภาพ
ตามท่ีระบบเศรษฐกิจและสังคมตองการ ปจจัยท่ีสําคัญที่สุด คือ การศึกษาเพ่ืออบรมฝกฝน
การนําสติปญญาไปใชเปนประโยชนแกกลาย่ิงข้ึน พยายามแสวงหาจุดมุงหมายใหแกชีวิต คือ
ความเปนอยูอยางดีท่ีสุด หรือการมีอิสรภาพ กรศึกษาจึงเปนกิจกรรมของชีวิต โดยชีวิต เพื่อ
ชวี ติ เปน ความสามารถเพือ่ ปรับตัวใหเ ขากับส่ิงแวดลอม และรจู ักเกยี่ วของสัมพนั ธก นั

ประภาศรี สีหอําไพ230๒ ไดกลาวถึง การพัฒนาคุณธรรมของมนุษยมีการพัฒนาเปน
ลําดับจากวัยทารกจนถึงตลอดชีวิตตนกําเนิดของแหลงที่กอใหเกิดการพัฒนาทางคุณธรรมมา
จากอิทธิพลของสังคมและพันธุกรรมคําวา สังคม ในที่น้ีคือ สิ่งแวดลอมรอบตัวเด็กทั้งท่ีเปน
บุคคล และสภาพแวดลอมตามธรรมชาติอื่น ๆ สวนคือ ความสามารถในการรูคิด และ
พัฒนาขึ้นตามลําดับขั้นอายุ วุฒิภาวะหรือประสบการณ และการพัฒนามีลักษณะท่ีสําคัญ
แบงเปน ๓ แนวทางใหญ คอื

๑. ทฤษฎีจิตวิเคราะห (Psychoanalytic Theory) ไดรับอิทธิพลจากแนวคิดของ
ฟรอยด (Freud) เช่อื วา คุณธรรมกับมโนธรรม เปน อนั หนึ่งอันเดียวกัน มนุษยอยูในสังคมกลุม
ใด ก็จะเรียนรูความผิดชอบชั่วดีจากส่ิงแวดลอมในสังคมน้ัน จนมีลักษณะพิเศษของแตละ
สงั คม ท่ีเรยี กวา เอกลักษณ เปนกฎเกณฑใหประพฤติปฏิบัติตามขอกําหนดโดยอัตโนมัติ คนที่
ทําชั่วแลวรูสึกสํานึกเกิดหิริโอตตัปปะละอายใจตนเองถือวาไดรับการลงโทษดวยตนเอง เมื่อ
สํานึกแลวพึงละเวนไมปฏิบัติอีกโดยไมตองมีส่ิงควบคุมจากภายนอก เปนการสรางมโนธรรม
ข้ึนมาโดยไมจาํ เปน ตองสนใจองคป ระกอบของลําดบั ข้ันพัฒนาการทางคุณธรรม

๑ พระราชวรมุนี (ประยทุ ธ ปยตุ ฺโต), พจนานุกรมพทุ ธศาสตร ฉบับประมวลธรรม, พิมพคร้งั ที่
๙, (กรุงเทพมหานคร: มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓), หนา ๗๑.

๒ ประภาศรี สีหอาํ ไพ, พืน้ ฐานการศึกษาทางศาสนาและจริยธรรม, หนา ๒๙-๓๗.

๑๖๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๒. ทฤษฎีการเรียนรูทางสังคม (Social Learning Theory) เปนกระบวนการสังคม
ประกติ โดยการซึมซาบ กฎ เกณฑตา ง ๆ จากสังคมท่ีเตบิ โตมา รับเอาหลักการเรียนรูเชื่อมโยง
กับหลักการเสริมแรง และการทดแทนส่ิงเรา รับแนวคิดของทฤษฎีจิตวิเคราะหเปนรูปแบบ
โดยยึดถือวาการเรียนรู คือ การสังเกตเลียนแบบจากผูใกลชิดเพื่อแรงจูงใจ คือ เปนท่ีรักท่ี
ยอมรับในกลุม พวกเดียวกบั กลุมตน แบบเพือ่ เปนพวกเดียวกนั

๓. ทฤษฎีพัฒนาการทางสติปญญา (Cognitive Theory) แนวคิดของนักจิตวิทยา
กลุมนี้เห็นวาคุณธรรมเกิดจากแรงจูงใจในการปฏิบัติตนสัมพันธกับสังคม การพัฒนาคุณธรรม
จึงตองมีการพิจารณาเหตุผลเชิงคุณธรรมตามระดับสติปญญาของแตละบุคคล ซึ่งมีวุฒิภาวะ
สูงข้นึ การรบั รคู ณุ ธรรมก็พฒั นาขน้ึ ตามลาํ ดับ

๘.๒ คณุ สมบัตขิ องผบู ริหารตามหลกั พุทธศาสนา

ในทางพระพุทธศาสนาน้ัน คนเราน้ันเมื่อมาอยูรวมกันเปนหมู เปนกลุม เปนชุมชน
เปนสังคม แตท่ีเราพูดวาอยูรวมกันน้ัน ความจริง ถาดูลึกลงไปจะเห็นวาตัวคนรวมกันจริง
แตมักจะ รวมกันแคเพียงภายนอก สวนขางในนั้นคอนขางจะกระจัดกระจายที่วากระจัด
กระจาย ก็คือ มีความ แตกตางกันหลายอยางหลายประการ ตางจิตตางใจ ตางความรูสึก
ตางความนึกคิด ตางความตองการ ตางความรู ความสามารถ ตางระดับของการพัฒนาเปน
ตน รวมกันอยูและรวมกันทําเพื่อจะใหอยูกันดวยดี และทําการดวยกันไดผลบรรลุจุดหมาย
ประสบความสําเร็จ

บุคคลท่ีจะมาประสานชวยใหคนท้ังหลายรวมกัน โดยที่วาจะเปนการอยูรวมกันก็
ตาม หรือทําการรวมกันก็ตาม ใหพากันไปดวยดี สูจุดหมายที่ดีงามที่วาพากันไป ก็ใหพากันไป
ดวยดีน้ัน หมายความวาไปโดยสวัสดี หรือโดยสวัสดิ์ภาพ ผานพนภัยอันตรายทุกส่ิงทุกอยาง
อยางเรียบรอยและ เปนสุข เปนตน แลวก็บรรลุถึงจุดหมายท่ีดีงาม “โดยถูกตองตามธรรม”
เพราะฉะนั้น จะตองถูกตอง ตามธรรมดวยโดยนัยนี้ ภาวะผูบริหาร ก็คือคุณสมบัติ เชน
สติปญญา ความดีงาม ความรูความสามารถของบุคคล ท่ีชักนําใหคนท้ังหลาย มาประสานกัน
และพากนั ไปสูจดุ หมายท่ีดงี าม

ดังที่กลา วขางตนนั้น เม่ือพูดถงึ ผูบริหารอยางนี้ จะเหน็ วา มีองคประกอบหลายอยาง
ในความ เปนผูบริหารหมายความวา คุณสมบัติของผูบริหารมีหลายอยางหลายดาน แยกไป

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๖๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ตามส่ิงที่ผูบริหารจะตองเก่ียวของ คือ ผูบริหารจะตองมีความสามารถในการท่ีจะไปเกี่ยวของ
หรอื ปฏิบตั ติ อ สิง่ เหลานัน้ ทุกอยา งใหถูกตอ งและไดผ ลดี องคป ระกอบเหลานัน้ คอื

๑. ตัวผูบริหาร จะตองมีคุณสมบัติภายในของตนเอง เปนจุดเริ่มและเปนแกนกลาง
ไว

๒. ผูตาม โยงดวยคุณสมบัติท่ีสัมพันธกับผูตาม หรือเราอาจจะไมเรียกวา“ผูตาม”
ในพทุ ธศาสนาก็ไมไ ดน ิยมใชคําวา ผตู าม เราอาจจะใชค าํ วา “ผรู วมไปไดดว ย”

๓. จุดหมาย โยงดวยคุณสมบัตทิ ่ีสัมพันธก ันกบั จุดหมาย เชน จะตอ งมีความชัดเจน
เขาใจถองแท และแนวแนใ นจดุ หมายเปนตน

๔. หลักการและวิธีการโยงดวยคุณสมบัติที่สัมพันธกับหลักการ และวิธีการที่จะทํา
ใหสําเรจ็ ผลบรรจจุ ดุ หมาย

๕. สิง่ ที่จะทาํ โยงดว ยคณุ สมบัติทสี่ มั พนั ธก ับสง่ิ ทีจ่ ะทาํ
๖. สถานการณ โยงดวยคุณสมบัติที่สัมพันธกับสภาพแวดลอม หรือส่ิงท่ีจะประสบ
ซ่ึงอยูภายนอก วาทําอยางไรจะผานไปไดดวยดี ในทามกลางสังคม ส่ิงแวดลอม หรือสิ่งที่
ประสบ เชน ปญหาเปนตน น่ีคือองคประกอบตาง ๆ ที่เก่ียวของสําหรับผูบริหารท่ีจะตอง
พัฒนาตนเองใหมีคุณสมบัติที่ จะทําใหเปนผูพรอมที่จะปฏิบัติตอส่ิงเหลาน้ันไดอยางถูกตอง
บังเกิดผลด2ี31๓
ในทัศนะของพระพุทธศาสนา ผูจะทําหนาที่ผูบริหารตองไดรับการพัฒนาทั้งกาย
วาจา และใจ จนมีความสามารถยอมรับหลักการ และปฏิบัติตามคุณธรรมของผูบริหารไดดวย
ตนเองกอน ดังพุทธพจนวา
“เม่ือฝูงโควายขามนํ้าไป ถาโคจาฝูงไปคดเคี้ยว โคท้ังฝูงก็ไปคดเค้ียวตามกันในเมื่อ
โคจาฝูงไปคดเค้ียว ในหมูมนุษยก็เหมือนกัน ผูใดไดรับแตงต้ังใหเปนใหญถาผูน้ันประพฤติไม
เปนธรรม ประชาชนชาวเมืองน้นั กจ็ ะประพฤติไมเปน ธรรม ตามไปดว ย หากพระราชาไมตัง้ อยู
ในธรรม”
เม่ือฝูงโคขามนํ้าไป ถาโคจาฝูงไปตรงโคท้ังฝูงก็ไปตรงตามกันในเม่ือโคจาฝูงไปตรง
ในหมูมนุษยก็เหมือนกัน ผูใดไดรับแตงตั้งใหเปนใหญ ถาผูนั้นประพฤติชอบธรรมประชาชน

๓ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยุตฺโต), ผูนํา, พิมพครั้งที่ ๖, (กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพมติชน,
๒๕๔๔), หนา ๒-๔.

๑๗๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ชาวเมืองนั้นก็จะประพฤติชอบธรรมตามไปดวย หากพระราชาต้ังอยูในธรรมชาวเมืองน้ันก็
เปนสุข232๔

จะเห็นวาการเปนผูบริหารที่จะทําใหบุคคลอ่ืนตามหรือเชื่อมั่น ผูบริหารตองสามารถ
นําการกระทําได หลักการดังกลาวจึงเปนการสอนใหคนมีภาวะผูบริหารในตนเอง หรือพัฒนา
ตนเองใหกาวขึ้นสูการเปนผูบริหาร พระพุทธศาสนาถือวา ผูบริหารตองเอาชนะใจตนเอง เม่ือ
ชนะตนเองไดก็ชื่อวาชนะส่ิงอ่ืนได ดังพุทธพจนวา บุคคลชนะหมูมนุษยต้ังหน่ึงแสนคนในสมรภูมิ
ยังไมเช่ือวาเปนผูชนะสงครามอยางเด็ดขาด คนท่ีชนะตนเองไดเพียงคนเดียวน่ีสิ จึงช่ือวาเปนผู
ชนะสงครามไดเดด็ ขาด233๕

การสรางลักษณะความเปนผูบริหารใหกับตนเองเปนพื้นฐานเปนสิ่งสําคัญ โดยเฉพาะ
อยาง ยิ่งการวางตนใหเหมาะสม เอาชนะอกุศลในใจตนได มีธรรมประจําตนก็สามารถยึดเหน่ียว
นาํ้ ใจของ ผูใตปกครองได จงึ เปน มรรควธิ นี ําไปสูเปาหมายการปกครอง

คําสอนของพระพุทธเจาที่กลาวเก่ียวกับลักษณะของผูบริหาร ในพระพุทธศาสนา
ประกอบดว ยลักษณะ ดงั นี้คอื

ปาปณิกธรรม ๓ ซ่งึ ประกอบไปดว ย
๑. จักขุมา หมายถึง ผูบริหารท่ีมีวิสัยทัศนกวางไกลมีกระบวนการคิดที่รอบคอบ
และมีเหตุผลโดยอาจใชประสบการณ ในอดีตรวมในการตัดสินใจและวางแผนดวยซึ่งตรงกับ
ภาษาอังกฤษคําวา Conceptual Skill คือการชํานาญในการใชความคิดหรือทักษะทางดาน
ความคดิ
๒. วิธูโร หมายถึง ผูบริหารที่มีระบบการจัดการที่ดี มีความเชี่ยวชาญเฉพาะดาน
จัดการธุระ ไดดวยความเชี่ยวชาญเฉพาะดาน เชน นกั บริหารการศึกษา ตองมคี วามเช่ียวชาญ
ตามสายงานหนาท่ี คุณลักษณะขอสองนี้ตรงกับคําวา Technical Skill คือ ความชํานาญดาน
เทคนคิ หรอื กลยุทธ
๓. นิสสยสัมปนโน หมายถึง ผูบริหารที่มีมนุษยสัมพันธดี มีความสามารถในการ
ติดตอ ประสานงานใหงานสําเร็จลุลวงไปไดตามกรอบระยะเวลาท่ีกําหนด มีความสามารถใน

๔ องฺ.จตุกกฺ . (ไทย) ๒๑/๗๐/๑๑๕-๑๑๖.
๕ ข.ุ ธ. (ไทย) ๒๕/๑๐๓/๔๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

การสื่อสารและ ประสานงานใหฝายแตละฝายในองคกรดําเนินแนวทางตามกรอบทิศทางที่
องคกรตองการบรรลุได หรือมีความสามารถในการผูกใจคนใหเปนท่ีรักของคนพึ่งพาอาศัยคน
อื่นไดเพราะเปนคนมีมนุษยสัมพันธดี เชน นักบริหารการศึกษาไปตางเมืองก็มีเพ่ือนให
ชว ยเหลอื เพราะมเี ครดติ ดีผบู รหิ ารท่ดี ีตองผกู ใจคนไวได คุณลักษณะทสี่ ามนีส้ าํ คัญมาก ตรงกับ
คําวา คุณลักษณะท่ีสามน้ีสําคัญมาก ตรงกับคําวา Human Relation Skill คือความชํานาญ
ดา นมนษุ ยส มั พนั ธ234๖

ในพระสูตรนแ้ี สดงใหเ ห็นวา การเปนผูบริหารนน้ั จะตองประกอบดวยปญญา คือ มีหู
ตาไว และกวางไกลสามารถจําแนกบุคคลและเหตุการณอ อกวาเปนอยางไร ซ่ึงจะทําใหผ ูบรหิ าร
มีประสบการณ มีความชํานาญในการปกครอง เขาใจบุคคลหรือผูใตบังคับบัญชาไดเปนอยางดี
ซึ่งจะทําใหมี ผูสนับสนุนมากข้ึน แตคุณสมบัติท้ังสามประการน้ี มีระดับความสําคัญมากนอย
ตางกันไปตามระดับ ตําแหนงหนาท่ีขององคกรหรือหนวยงานวาเล็กหรือใหญขนาดไหน หรือมี
ความสําคัญเพียงใด โดยเฉพาะอยางยิ่งแลวผูปกครองรัฐหรือผูบริหารประเทศแลวนับวาเปน
องคกรที่ใหญ ผูบริหารหรือผูบริหาร จึงตองมีคุณสมบัติครบถวน จึงจะสามารถยึดศรัทธาของ
ผูใตบังคับบัญชาไวได สงผลใหผูรวมงานมี ความเชื่อมั่นนั้นยอมเปนเหตุที่จะนําไปสูเปาหมาย
เดียวกนั อยา งมีประสิทธิภาพ

ผบู ริหารประสานคนภายในดุลยภาพแหงธรรม หลักธรรมสําคัญ ท่ีชาวพุทธรจู ักกันดี
ซึ่งผูบริหาร แนนอนวาจะตองมี แมจะเปนเร่ืองงาย ๆ พ้ืน ๆ ก็ขาดไมไดหลักธรรมน้ันเรารูกันดี
วา คือ พรหมวิหาร ๔ ประการ พรหมวิหารเปนธรรมสําหรบั ทุกคนทจ่ี ะอยูรวมกับผูอ่ืนในสังคม
ในฐานะเปน “พรหม” คือเปนผูมีศักยภาพในการที่จะสรางสรรคและธํารงรักษาสังคมไว
โดยเฉพาะสําหรับผูบริหารนั้น แนนอนวาจะตองเปนแบบอยางที่จะตองมีพรหมวิหาร ๔
ประการ เพราะพรหมวิหารนั้นเปนธรรมประจําใจของคนที่มีจิตใจย่ิงใหญ เปนผูประเสริฐ อัน
แสดงถึงความเปนบุคคลท่ีมีการศึกษา ไดพัฒนาตนแลว พรหมวิหาร ๔ ประการเปนคุณธรรม
พื้นฐานที่จะตองใหมีอยูประจําในจิตใจและเปน ทาทีของจิตใจท่ีจะทําใหแสดงออกหรือปฏิบัติ
ตอผูอ ่ืนอยา งถูกตองโดยสอดคลองกับสถานการณทั้ง ๔ ท่ีประสบ กลาวคือ

๑. ในสถานการณที่เขาอยูเปนปกติ เราก็มีเมตตา คือ ความเปนมิตรไมตรี ความมี
น้ําใจปรารถนาดี ตอ งการใหเขามคี วามสุข ซ่ึงหมายถึงความปรารถนาดีตอผูอื่น ทั้งแตละคน ๆ ที่

๖ องฺ.ติก. (ไทย) ๒๐/๔๕๙/๑๔๖.

๑๗๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

เราเก่ียวของ ขยายออกไปจนถึงความปรารถนาดีตอเพื่อนมนุษยหรือตอสังคมทั้งหมดท่ัวท้ังโลก
เมตตานี้ เปนคุณธรรมพ้ืนใจประการแรกท่ีตองมี ซึ่งใชในยามปกติ คือเมื่อคนอื่นเขาอยูกันเปน
ปกติ เรากม็ ีเมตตาปรารถนาดีคิดหาทางสรางสรรคความสุขความเจริญใหเขาเร่ือยไป

๒. ในสถานการณที่เขาตกตํ่าเดือดรอน เรากม็ ีกรุณา คือ ความพลอยรูสึกไหวตาม
ความทกุ ข ความเดอื ดรอน หรือปญ หาของเขา และตองการชว ยเหลอื ปลดเปลือ้ งใหเขาพน จาก
ความ ทุกข ความเดือดรอนนั้น กรุณาน้ตี างไปจากเมตตา คือเมตตาใชใ นยามปกติ แตเม่อื เขา
ตกต่ําลงไป กลายเปนเดอื ดรอ นเปนทุกข เราก็มกี รุณา ใฝใ จชวยบําบดั ทุกขใ ห

๓. ในสถานการณท่ีเขาขยับสูงขึ้นไปในความดีงาม ความสุขความสําเร็จ เราก็มี
มุทิตา หมายความวา เม่ือเขาเปล่ียนไปในทางขึ้นสูง ไดดีมีสุขทําสิ่งที่ถูกตองดีงาม ประสบ
ความสําเร็จ เราก็ยายไปเปนมุทิตา คือพลอยยินดีดวย ชวยสงเสริมสนับสนุนในวงการงาน
ตลอดจนการเปนผูบริหารท่ัวไปนั้น เรื่องที่สําคัญมากก็คือ เม่ือคนมีปญหา มีทุกขเดือดรอน
เชน เจ็บไขไดปวย หรือยากไรขาดแคลน กต็ องมีกรุณาทจ่ี ะเอาใจใสแ กปญ หา เมือ่ มีคนประสบ
ผลสําเร็จในการทําสิ่งดีงามทําใหอะไรตออะไรพัฒนากาวหนาไป ก็ตองมีมุทิตาชวยสงเสริม
สนับสนุนแตในยามปกติก็ตองไม ปลอยปละละเลย ตองเอาใจใสตอการท่ีจะใหเขาอยูดีมีสุข
เชน มีสุขภาพดี อยูในวิถีทางของความสุขความเจริญ และการพัฒนาสืบตอไป คือ ตองมี
เมตตาปรารถนาดีถาปฏบิ ัติไดอยางน้ีก็จะทําใหกิจการงาน และประโยชนสุขที่มุงหมาย พรอม
ท่ีจะสําเร็จผลหน่ึงก็จะเกิดข้ึนในตัวผูบริหาร คือ “ปโย” แปลวา “ผูเปนท่ีรัก” กลาวคือ
ผูรว มงาน หรือผรู วมไปดว ยกันหรือจะเรียกผูตามก็แลวแตก็จะมีความรัก มีความรูสึกสนิทสนม
สบายใจตอผูบริหาร น้ันเสริมความรูสึกอยากรวมไปดวยใหหนักแนนมากขึ้น ท้ังรวมใจและ
รวมมืออยางไรก็ตาม ปโยเทานั้น ไมพอปโยนั้นไดมาจากเมตตา กรุณา มุทิตา แตยังตองมีอีก
ขอหนง่ึ คอื อเุ บกขา

๔. ในสถานการณท่ีเขาทําผิดหลักหรือละเมิดธรรม เราก็มีอุเบกขา หมายความวา
เม่ือใดเขาทําอะไรไมถูกตอง โดยละเมิดธรรม คือ ละเมิดตอหลักการหรือละเมิดตอความ
ถูกตองทําใหเสียหลักเสียกฎเกณฑเสียความเปนธรรม เสียความชอบธรรม ทําลายกติกาเปน
ตน ผูบรหิ ารจะตองอยูในหลักที่เรยี กวา อเุ บกขา อุเบกขากค็ ือรักษาความเปนกลาง ไมล ําเอียง
ไมเขาขางหยุด การขวนขวาย ไมใหเกินขอบเขตไปจนกลายเปนเสียธรรม คอื การปฏิบัตติ อคน

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

หรือชวยเหลือคน จะตอ งไมใหเสยี ความเปนธรรม ไมใหเปนการทําลายหลักการ ไมใหเปนการ
ละเมิดตอ กฎเกณฑก ตกิ าที่ชอบธรรม235๗

นอกจากน้ีพระสารีบุตรเถระยังมีคุณลักษณะของผูสอนอยางที่เรียกวา องคคุณของ
กัลยาณมติ ร ซ่ึงมี ๗ ประการดังตอไปนี้

๑. ปโย - นารัก (ในฐานเปน ที่วางใจและสนิทสนม)
๒. คะรุ - นาเคารพ (ในฐานใหเกดิ ความรูสกึ อบอนุ ใจ เปน ท่พี ึง่ ได และปลอดภยั )
๓. ภาวะนโี ย – นายกยอง (ในฐานทรงคณุ คือความรูแ ละภมู ปิ ญญาแทจ รงิ )
๔. วะตะตา - รูจักพดู (คอยใหค าํ แนะนาํ วากลาวตักเตือน เปนท่ีปรึกษาท่ดี ี)
๕. วะจะนักขะโม - อดทนตอถอยคํา (พรอมท่ีจะรับฟงคําซักถามตาง ๆ อยูเสมอ
และสามารถรบั ฟง คาํ ไดด วยความอดทนไมเ บื่อ)
๖. คมั ภรี ัญจะ กะถงั กัตตา - (กลาวช้ีแจงแถลงเรือ่ งตา ง ๆ ทลี่ กึ ซึ่งได)
๗. โนจะฏะฐาเน นโิ ยชะเย - (ไมช กั จูงไปในทางท่เี สื่อมเสีย)236๘
พระผมู พี ระภาคเจาตรัสวา คณุ สมบัติเหลาน้ีมใี นผูใด ผนู ัน้ จัดวา เปน ผูใครป ระโยชน
คอื หวงั ประโยชนเ กือ้ กลู หวังอนุเคราะหอันผตู องการมติ รควรคบหาสมาคมไวเปนมิตร
พึงสังเกตดวยวา พระพุทธศาสนาถือวา ความสัมพันธของผูสอนท่ีมีตอผูเรียนน้ัน
อยูใน ฐานะเปนกัลยาณมิตร คือ เปนผูชวยเหลือแนะนําผูเรียนใหดําเนินกาวหนาไปในมรรคา
แหงการ ฝกอบรมองคคุณทั้ง ๗ นี้ เปนคุณลักษณะที่ผสู อนหรือครูผูมีความกรุณาโดยทั่วไปจะ
มีไดไ มจ ํากดั เฉพาะพระพุทธเจาเทา น้ัน
พระผมู ีพระภาคเจา ทรงแสดงคณุ สมบัตขิ องมติ ร (ทัว่ ไป) ไว ๗ ประการ คอื
๑. ใหส ง่ิ ท่ีใหไ ดย าก (เชน ใหของรักของพอใจ)
๒. ทาํ สงิ่ ที่ทาํ ไดยาก (เชน ทําอุปการะตอมิตรผูออกปากขอความชว ยเหลอื )
๓. ทนส่ิงท่ีทนไดยาก (เชน อดทนตอถอยคําอนั รุนแรงแตรูว าเขาพูดดวยความหวัง
ดี ตลอดถึงอดทนตอ ความผิดพลาดของมิตรท่มี ีตอเรา)

๗ พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตุ ฺโต), ผนู ํา, หนา ๔.
๘ พระราชวรมุนี (ประยุทธ ปยตุ ฺโต), เทคนิคการสอนของพระพทุ ธเจา, (กรุงเทพมหานคร: อม
รนิ ทรพริ้นตงิ้ กรุพ , ๒๕๓๐), หนา ๒๖.

๑๗๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๔. บอกความลบั ของตนแกเ พอื่ น
๕. ปกปด ความลับของเพื่อน
๖. ไมล ะท้งิ ในยามวบิ ตั ิ
๗. เมื่อเพ่อื นส้ินทรพั ยกไ็ มดหู มนิ่ 237๙
พูดถึงเร่ืองคุณสมบัติของผูแสดงธรรม ผูสอนธรรมโยงเลยมาถึงคุณสมบัติของมิตร
ตอ เน่อื งจากผูสอนในฐานะเปน กัลยาณมติ รของผูเ รยี นหรอื ผฟู ง
การสรางบรรยากาศใหเปนกัลยาณมิตรหรือ “ความเปนกันเอง”แตพอประมาณ
พอสมควรระหวางผูสอนกับผูเรียนนั้นเปนความสําคัญและจําเปนเพ่ือไมใหเครียดหรือเปน
ทางการ เกินไป ผูบริหารหรือผูปกครองจะตองตระหนักเปนอยางย่ิงเพราะจะตองรับผิดชอบ
ตอประชาชน หรือผูใตการปกครอง ในเตสกุณชาดก ไดแสดงใหเห็นถึงคุณสมบตั ิผูบริหารและ
ผปู กครองท้งั หลายซ่งึ สามารถสรุปยอ ลงได ดงั นี้
๑. ไมเปนคนเจาอารมณ ไมใชอารมณในการตัดสินปญหา มีใจดีไมทอดทิ้งงานมี
ความเพียรอุตสาหะในการงาน
๒. ฉลาดวางบุคคลใหเหมาะสมกับงาน รูประโยชนและโทษ รักษาความลับไม
ดําเนินชีวิตในทางที่ผิด รักษาเกียรติประวัติ รักษาประโยชนสวนรวม และตองรอบรูในกิจการ
คลังบริหารการคลังดวยตนเอง ไมควรไวใจใหคนอ่ืนจัดการ รูรายรับรายจายของแผนดินหรือ
ในกจิ การงานน้นั ๆ ท่รี บั ผิดชอบ
๓. บํารุงขวัญกําลังใจแกผูใตบังคับบัญชา ยกยองบุคคลผูควรแกการยกยอง ขมผู
ควรขมรูในส่ิงท่ีควรทํากอนทําหลัง ออกรับฟงปญหาหรือพบปะราษฎรอยูสมํ่าเสมอเพื่อรับฟง
ปญหาและทางแกไ ขหรอื ชี้แนะแนวทาง
๔. ออกติดตามผลงาน ตรวจตราดูแลความประพฤติของเจาหนาที่ ไมพึงมอบ
ภารกจิ ท่สี ําคญั ๆ แกผ ูอ น่ื และใชว จิ ารณญาณในการบรหิ าร
๕. ไมพ ึงละการบาํ เพญ็ ประกอบตนในศีลธรรมที่ดีงาม เพ่ือเปน แบบอยา งและยึดม่ัน
เปนขอปฏบิ ตั ิ ไมสําคญั ตนผิดวาย่ิงใหญในอาํ นาจ

๙ องฺ.สตตฺ ก. (ไทย) ๒๓/๓๓/๓๔.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๖. ไมลุม หลงในกามคุณ และโลกธรรมมีปญญา มกี ําลงั แหงสติเพราะจะเปนเครื่องชว ย
ใหผูบรหิ ารหรือผปู กครองสามารถฟน ฝาอปุ สรรคแกไขปญหาไปไดแมถึงคราวอับจน238๑๐

นอกจากคุณสมบัติท่ีมีในเตสกุณชาดกแลว ก็ยังมีคุณสมบัติของผูบริหารหรือ
ผูปกครองที่ดที ี่ปรากฏอยูใน กปช าดก สตั ตกนบิ าต ขุทฺทกนิกาย กลาวไววา

บัณฑติ ไมควรอยูในสถานท่ที ่ีคนคเู วรกันอยู เพราะบุคคลเมื่ออยูใ นระหวางคนเปนคู
เวรกัน คืนหน่ึงหรือสองคืนก็ตาม ยอมอยูเปนทุกขล ิงตัว หัวหนามีจิตเรรวน เพราะทําตามลิงท่ี
มจี ิตเรรวน มันไดทาํ ความพินาจใหแ กฝูงเพราะลิงตัวเดียวเปนเหตุ สัตวโงแ ตส ําคญั ตนวาฉลาด
เปนผูบริหารฝูงลิงอํานาจใจของตนเอง ก็จะตองนอนตายเหมือนอยางลิงตัวน้ีสัตวโงแตมีกําลัง
เปนผูบริหารฝูงไมดี เพราะไมเกื้อกูลแกหมูญาติ เหมือนนกตอไมเกื้อกูลแกนกทั้งหลาย สวน
สตั วฉลาดมกี ําลัง เปนผบู รหิ ารฝูงดี เพราะเก้ือกูลแกหมญู าติ เหมือนทาววาสวะเกื้อกูลแกหมู
เทพชั้นดาวดึงส สวนผูใดตรวจดูศีลปญญา และสุตะในตนผูนั้นยอมประพฤติประโยชนทั้ง ๒
ฝา ย คือ ท้ังตนและผูอน่ื 239๑๑

หากพิจารณาขอความท่ียกมากลาวนี้แลว ชี้ใหเหน็ วาผูบรหิ ารหรอื ผูปกครองท่ดี ีนั้น
จะตอง เปนผูมีศีลเพราะศีลเปนของผูมีปญญา แตถาผูบริหารและผูปกครองเปนผูไมมีศีลและ
ปญญาแลวก็เปนผูบริหาร หรือผูปกครองท่ีดีไมได มีแตความเลวลง แมแตญาติพ่นี องตลอดจน
เพ่ือนฝูงก็พากันรังเกียจ ในทางตรงขา มแลว ผูบริหารหรือผูป กครอง มีทั้งศีล ปญญา และสุตะ
อยูในตนแลว ก็จะเปนประโยชนใน การเปนผูท่ีดี ญาติพน่ี องตลอดจนเพ่อื นฝูงก็ใหความเคารพ
ดวยความออนนอมอยางแทจริง และในกูฏทันตสูตร สีลขันธวรรค ทีฆนิกาย ยังไดกลาวถึง
คณุ สมบัติของพระเจามหาวชิ ิตะผูปกครอง นครทดี่ ี ๘ ประการ ดังนี้ คอื

๑. ทรงเปนอุภโตสุชาต ทั้งฝายพระมารดาและพระบิดา มีพระครรภเปนที่ปฏิสนธิ
หมดจดดีตลอดเจ็ดชว่ั บรรพบุรุษ ไมมใี ครจะคดั คานติเตียนดวยอา งถึงพระชาติกาํ เนดิ ได

๒. ทรงมีพระรูปงาม นาดู นาเล่ือมใส ประกอบดวยพระฉวีวรรณผุดผองยิ่งนัก
มีพระฉวีวรรณคลายพรหม มีพระรปู คลา ยพรหม นา ดู นาชมไมนอ ย

๓. ทรงมั่งคง มีทรัพยมาก มีโภคสมบัติมาก มีทองและเงินมาก มีเคร่ืองใชสอยอัน
นา ปล้ืมใจมาก มที รพั ยแ ละธญั ญาหารมาก มพี ระคลงั และฉางเตม็ บรบิ รู ณ

๑๐ ข.ุ ชา. (ไทย) ๒๗/๑-๔๙/๕๙๕-๖๐๒.
๑๑ ข.ุ ชา. (ไทย) ๒๗/๖๑-๖๖/๒๖๖.

๑๗๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๔. ทรงมีกําลงั ทรงสมบรู ณดว ยเสนามีองค ๔ ซึง่ อยูในวินัย คอยปฏบิ ัติตามพระราช
บัญชามีพระบรมเดชานุภาพดังจะเผาผลาญราชศตั รูไดดว ยพระราชอิสรยิ ยศ

๕. ทรงพระราชศรัทธา เปนทายก เปนทานบดี มิไดปดประตูเปนดุจโรงทานของ
สมณพราหมณ คนกาํ พรา คนเดนิ ทาง วณพิ ก และยาจก ทรงบําเพ็ญพระราชกศุ ล

๖. ไดท รงศึกษา ทรงสดบั เร่อื งนน้ั ๆ มาก
๗. ทรงทราบอรรถแหงขอท่ที รงศึกษาและภาษิตนน้ั ๆ วา น้ีอรรถแหงภาษติ น้ี
๘. ทรงเปนบัณฑิต เฉียบแหลม ทรงพระปรีชาสามารถ ทรงพระราชดําริอรรถอัน
เปน อดีต อนาคต และปจจบุ นั 240๑๒
สรุปคุณสมบตั ิของพระเจามหาวิชิตราชได ดังน้ี คอื
๑. ทรงมชี าตติ ระกูลดี
๒. ทรงมีรูปรางงาม
๓. ทรงมพี ระราชทรพั ยม าก
๔. มกี ําลงั รบท่พี รอ มพรง่ั
๕. ทรงมพี ระราชศรทั ธาในการบริจาคทาน
๖. ทรงมกี ารศึกษาอบรมมามาก
๗. ทรงมีความรูกวางขวาง ละเอียดลึกซ่ึงเขาใจความหมายภาษิตตาง ๆ สามารถ
อธิบายความหมายได
๘. ทรงเปนผูฉ ลาดมปี ญ ญา
คุณสมบัติ ๘ ประการ ที่พระเจามหาวิชิตะทรงมีนี้ ทําใหบานเมืองรุงเรืองไดเพราะ
พระองคทรงปกครองแผนดิน โดยอาศัยพระปญญาและการศึกษาเปนสําคัญ นอกจากนี้
พระองคย ัง ทรงมขี าราชบริพาร ทีม่ คี ุณสมบตั ิของพราหมณปโุ รหิตทีด่ ี ๔ ประการ คือ
๑. เปนอุภโตสุชาต ท้ังฝายพระมารดาและพระบิดา มีครรภเปนที่ปฏิสนธิหมดจดดี
ตลอดเจด็ ชั่วบรรพบุรษุ ไมมใี ครจะคัดคานติเตียน ดวยอา งถงึ ชาติกําเนดิ ได
๒. เปนผูคงแกเรียน ทรงจํามนต รูจบไตรเภท พรอมท้ังคัมภีรนิฆัณฑุคัมภีรเกตุภะ
พรอมทั้งประเภทอักษร มีคัมภีรอิติหาสเปนที่ ๕ เปนผูเขาใจตัวบทเปนผูเขาใจไวยากรณ
ชํานาญใน คมั ภรี โลกายตะและมหาปรุ สิ ลักษณะ

๑๒ ท.ี สี. (ไทย) ๙/๒๑๓-๒๑๔/๒๓๐-๒๐๔.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓. เปนผมู ีศีล มีศีลจาํ เริญมนั่ คง
๔. เปนบัณฑิต เฉียบแหลม มีปญญาเปนท่ี ๑ หรือท่ี ๒ ของพวกปฏิคาหกผูรับการ
บูชาดว ยกนั
คณุ สมบตั ขิ าบริพารทด่ี ีของพระเจามหาวิชิตะราชท้งั ๔ ประการ โดยสรุปไดแ ก
๑. ความเปนผมู ีชาตติ ระกูลดี
๒. ความเปน ผมู ีการศกึ ษาสงู ชาํ นาญในหนาที่ของตน
๓. ความเปนผมู ศี ลี
๔. ความเปน ผูฉลาดมปี ญ ญามาก
คุณสมบัติ ๔ ประการ ของพราหมณปุโรหิต ซึ่งเปนที่ปรึกษาทางการเมืองการ
ปกครอง ตอพระเจามหาวิชิตะ อันนับเปนคุณสมบัติท่ีสําคัญท่ีสงผลตอการถวายคําแนะนําที่
กอคุณประโยชนตอชาติบานเมือง จากท่ียกตัวอยางมาน้ีจะเห็นไดวาลักษณะของผูที่จะเปน
ผูปกครองนั้นยอมมี ความสําคัญย่ิงเชนเดียวกันกับพฤติกรรมที่แสดงออกมาภายนอก
เพราะฉะน้ัน ผูปกครองจึงจําเปนอยางย่ิงท่ีจะตองมีคุณสมบัติทั้งภายใน คือ จิตใจ และ
คณุ ธรรม สวนคุณสมบัติภายนอก คือ ความรู ความสามารถ และผูที่ใหการสนบั สนุน เปนตน
มีหลักพุทธธรรมอีกสวน คือ สัปปุริสธรรม ในสัปปุริสสูตร อุปริปญญาสก มัชฌิม
นิกาย ปรากฏพุทธโอวาทเรื่องธรรมของคนดี (สัตบุรุษ) คนท่ีสมบูรณแบบ หรือมนุษยโดย
สมบูรณ ซึ่งถือวา เปนสมาชิกท่ีดี มีคุณคาที่แทจริงของมนุษยชาติ มีธรรมะหรือคุณสมบัติที่
เรียกวา สปั ปุริสธรรม ๗ ประการ คอื
๑. ธัมมัญุตา รูหลักการ เมื่อดํารงตําแหนง มีฐานะ หรือจะทําอะไรก็ตามตองรู
หลักการ รูงาน รหู นา ท่ี รูกฎเกณฑก ติกาทเ่ี กย่ี วของ เชน อยางผปู กครองประเทศชาตกิ ต็ อง
รูหลักรัฐศาสตร และรูกฎกติกาของรัฐ คือกฎหมายตั้งแตรัฐธรรมนูญลงมาแลวก็ยืนอยูใน
หลกั การตง้ั ตนอยใู นหลกั การใหไ ดชุมชน สงั คม องคก ร หรอื กจิ การอะไรกต็ าม ก็ตอ งมีหลกั การ
มีกฎ มกี ตกิ า ทีผ่ บู ริหารจะตอ งรชู ดั แลวกต็ ง้ั มน่ั อยูในหลกั การนนั้
๒. อัตถัญุตา รูจุดหมายผูบริหารถาไมรูจุดหมายก็ไมรูวาจะนําคนและกิจการไป
ไหน นอกจากรูจุดหมายมีความชัดเจนในจุดหมายแลว จะตองมีความแนวแนมุงมั่นท่ีจะไปให
ถงึ จดุ หมายดว ย ขอนี้เปนคุณสมบตั ทิ ่ีสําคัญมาก เมื่อใจมงุ จดุ หมาย แมมีอะไรมากระทบกระท่ัง
ก็จะไมหว่ันไหว อะไรไมเก่ียวของ ไมเขาเปา ไมเขาแนวทางก็ไมมั่ววุนวาย ใครจะพูดวาดา

๑๗๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

เหน็บแนม เม่ือไมตรงเร่ือง ก็ไมมัวถือสา ไมเก็บเปนอารมณ ไมยุงกับเรื่องจุกจิกไมเปนเรื่อง
เอาแตเ รอ่ื งทเี่ ขา แนวทางสจู ดุ หมาย ใจมงุ สเู ปา หมาย อยา งชัดเจน และมงุ ม่ันแนวแน

๓. อัตตัญุตา รูตน คือ ตองรูวาตนเองคือใครมีภาวะเปนอะไร อยูในสถานะใดมี
คณุ สมบัติ มีความพรอม มีความถนัด สติปญญา ความสามารถอยางไร มกี ําลังแคไหน มีขอยิ่ง
ขอ หยอน จุดออนจุดแข็งอยางไร ซ่ึงจะตองสํารวจตนเอง และเตือนตนเองอยูเสมอ ทั้งนี้เพื่อ
ประโยชนใน การพัฒนาปรับปรุงตัวเอง ใหมีคุณสมบัติความสามารถย่ิง ๆ ข้ึนไป ไมใชวาเปน
ผูบริหารแลวจะเปนคนสมบูรณไมตองพัฒนาตนเอง ยิ่งเปนผูบริหารก็ยิ่งตองพัฒนาตนเอง
ตลอดเวลาใหน าํ ไดดยี ิง่ ขน้ึ ไป

๔. มัตตัญุตา รูประมาณ คือ รูจักความพอดี หมายความวาตองรูจักขอบเขต
ขีดขั้น ความพอเหมาะท่ีจะจัดทําในเรื่องตาง ๆ ทานยกตัวอยาง เชน ผูปกครองบานเมืองรูจัก
ประมาณในการ ลงทณั ฑอ าญา และการเก็บภาษี เปนตน ไมใชเอาแตจะใหไดอ ยางใจและตอง
รจู ักวาในการกระทํานั้น ๆ หรือในเรื่องราวนนั้ ๆ มอี งคประกอบหรอื มปี จ จัยอะไรเกี่ยวของบา ง
ทําแคไหนองคประกอบของ มันจะพอดี ไดสัดสวนพอเหมาะ การทําการตาง ๆ ทุกอยางตอง
พอดี ถาไมพ อดกี พ็ ลาดความดีจึงจะทําใหเกิดความสาํ เร็จที่แทจ ริง ฉะนน้ั จะตอ งรูองคประกอบ
และปจ จัยทเ่ี กีย่ วของ และจดั ใหล งตัวพอเหมาะพอดี

๕. กาลัญตุ า รูกาล คือ รูจกั เวลา เชน รูล ําดบั ระยะ จงั หวะ ปริมาณ ความเหมาะ
ของเวลาวา เรื่องนี้จะลงมือตอนไหน เวลาไหนจะทําอะไรอยางไร จึงจะเหมาะ ดังจะเห็นวา
แมแตการ พูดจาก็ตองรูจกั กาลเวลา ตลอดจนรูจกั วางแผนงานในการใชเ วลา ซึ่งเปนเร่ืองใหญ
เชน วางแผนวาสังคมมีแนวโนมจะเปนอยางน้ีในเวลาขางหนาเทานั้น และเหตุการณทํานองน้ี
จะเกิดข้นึ เราจะวางแผนรับมือกับสถานการณน้ันอยา งไร

๖. ปริสัญุตา รูชุมชน คือ รูสังคมตั้งแตในขอบเขตที่กวางขวาง คือ รูสังคมโลก
รูสังคมของประเทศชาติวาอยูในสถานการณอยางไร มีปญหาอะไร มีความตองการอยางไร
โดยเฉพาะ ถา จะชวยเหลอื เขากต็ องรปู ญหารูค วามตองการของเขา แมแ ตชุมชนยอย ๆ ถา เรา
จะชวยเหลือเขา เราตองรูความตองการของเขา เพ่ือสนองความตองการไดถูกตอง หรือแกไข
ปญ หาไดต รงจุด

๗. ปุคคลญั ุตา รูบ ุคคล คือ รจู ักบุคคลทเ่ี ก่ียวขอ ง โดยเฉพาะคนท่มี ารวมงานรว ม
การรวมไปดวยกัน และคนที่เราไปใหบริการตามความแตกตางเฉพาะตัว เพื่อปฏิบัติตอเขาได
ถูกตองเหมาะสมและไดผล ตลอดจนสามารถทําบริการใหความชวยเหลือไดตรงตามความ
ตองการ รูวาจะใชวิธีสัมพันธ พูดจาแนะนําติชมหรือจะใหเขายอมรับไดอยางไร โดยเฉพาะใน

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๗๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

การใชคน ซ่ึงตองรูวาคนไหนเปนอยางไร มีความถนัดอัธยาศัยความสามารถอยางไรเพ่ือใชคน
ใหเ หมาะกับงาน นอกจากน้ันกร็ ูประโยชนที่เขาพึงได เพราะวาในการทาํ งานนั้นไมใชว าจะเอา
เขามาเปนเพียงเครื่องมือทํางานได แตจะตองใหคนที่ทํางานทุกคน ไดประโยชนไดพัฒนา
ตัวเอง ผูบริหารควรรูวาเขาควรจะไดประโยชนอะไรเพ่ือความเจริญงอกงามแหงชีวิตที่แทจริง
ของเขาดว ย ท่ีกลาวมาน้ี คือหลักธรรมท่ีเรียกวา สัปปรุ ิสธรรม ๗ ประการ241๑๓ ถามีคุณธรรม ๗
ประการนี้ แมจะไมมีคุณสมบัติขออ่ืนก็เปนผูบริหารไดเพราะรูองคประกอบและปจจัยตาง ๆ
ท่ีเกี่ยวของอยางเพียงพอท่ีจะจัดการใหไดผล สามารถจัดวางวิธีปฏิบัติการท่ีเหมาะสมให
บรรลุผลสําเร็จได สว นคุณสมบัติอยา งอื่นก็มาเสรมิ 242๑๔

๘.๓ แนวคดิ เกยี่ วกบั ความเปน มาของผบู รหิ ารในพระพทุ ธศาสนา

ความคิดเหน็ ของอินเดยี โบราณแบงแยกออกเปน ๒ สาย คือ สายยดึ ถือคัมภีร พระ
เวทอีกพวกไมยอมรับความศักดิ์สิทธิ์ของคัมภีรพระเวท ฝายท่ียอมรับคัมภีรพระเวทยอมรับ
ความคิดเรื่อง พระผูเปนเจาและเทวะตาง ๆ ซ่ึงมีฤทธานุภาพและฐานะเหนือมนุษย ในสมัยท่ี
ฐานะของกษัตริยเริ่มสูงขึ้น ตอนปลายสมัยพระเวทเริ่มมีความคิดกษัตริยเปนตัวแทนของเทพ
เจา ความคิดเรอ่ื ง เทวราชาเจริญอยา งเห็นไดช ัดในสมัยราชวงศโมรยิ ะ การกระทําของกษตั ริย
ตอ งยดึ ถอื ลักษณะตา ง ๆ ของเทพเจาจึงจะเปนการปกครองทีส่ มควร243๑๕

พระพุทธศาสนาเกิดขึน้ ทามกลางประเพณนี ิยมอินเดียโบราณและเปน ยคุ ที่ปกครอง
บานเมืองดวยระบอบราชาธิปไตยและสมบูรณาญาสิทธิราช ซึ่งพระมหากษัตริยทรงมีอํานาจ
เด็ดขาด และโดยที่ประเพณีนิยมถือวา พระมหากษัตริยเปนนักรบมีหนาท่ีปองกันบานเมือง
และเปนนัก ปกครองพระพุทธศาสนาไดแบงแนวความคิดเก่ียวกับผูบริหารมีปรากฏใน
ประวัติศาสตร ๒ ลักษณะ ธรรมราชาและสมมติเทวราชา ความคิดดังกลาวแตกตางกับ
ความคดิ แบบเทวราชาของพราหมณม ี รายละเอยี ดดงั ตอ ไปน้ี

๑๓ ที.สี. (ไทย) ๙/๒๑๓-๒๑๔/๒๓๐-๒๐๔.
๑๔ พระธรรมปฎ ก (ป.อ. ปยุตฺโต), ผูนาํ , หนา ๒๐.
๑๕ สุรศักด์ิ มวงทอง, “พุทธธรรมกับภาวะผูนําที่พ่ึงประสงคศึกษาเฉพาะกรณีกํานันและ
ผูใหญบาน จังหวัดนครศรีธรรมราช”, วิทยานิพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย
มหาวทิ ยาลัยมหดิ ล, ๒๕๔๓), หนา ๓๕.

๑๘๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๑) พระธรรมราชา
ในขณะที่ธรรมตามหลักพุทธธรรมแสดงความเปนสากลท่ีทุกคนพึงปฏิบัติธรรม
อยาง เดียวกันใครปฏบิ ัตไิ ดม ากก็อยูในฐานะสูง ย่งิ อยใู นฐานะสูงก็ย่ิงหวังวาจะตองประพฤติให
สูงตามไปดวย หากประพฤติตนไมอยูในธรรมก็จะถูกโลกตําหนิยิ่งกวาเม่ือคนวรรณะตํ่า
ประพฤติผิดกษัตริยจึงตอง ประพฤติธรรมและเผยแพรธรรมซึ่งก็ตองรวมหนาท่ีเปนพระอัคร
ศาสนปู ถัมภกไปดว ยโดยปริยาย กษตั ริยในความหมายเชนนี้ จึงไดช่ือวา เปนธรรมราชา ศาสนา
พราหมณผนวกความเชื่อเรื่องเทพเจา เขากับลักษณะของกษัตริย และโยงวรรณะกษัตริยเขา
กับพระผูเปน เจา จึงเกิดความคดิ แบบเทวราชาดังกลาวมาแลว สว นพระพุทธศาสนาไมย อมรับ
ความศักด์ิสิทธิ์ของคัมภีรพระเวท จึงไมยอมรับการเกิด วรรณะจากพระผูเปนเจา และมิไดให
ฐานะอันสําคัญแกเทพเจาท้ังหลาย หากแตกําหนดวาความเปน เทพก็เกิดจากบุญอันบุคคลได
กระทํา คนธรรมดาก็อาจสูงสงเทาเทพและพรหมไดหากประพฤติธรรม สูงพอ ดังนั้นพระเจา
แผนดินท่ีดีจึงเปนสมมติเทพคือเทียบไดกับเทพในแงการปฏิบัติธรรม และมีสิทธิ์ในการ
ปกครองเพราะคุณธรรมดังกลาว หากปราศจากคุณธรรมและสอนผูอื่นก็มีสิทธิโคนลมเสียได
ดังนั้น ธรรมราชาจึงตองปกครองโดยเนนการปฏิบัติตามธรรมและสอนผูอ่ืนใหประพฤติธรรม
มากกวา ปลอยใหป ระชาชนเดือดรอ นแลวใชอ ํานาจปราบปรามเม่อื ประชาชนทําผดิ ยิ่งกวานั้น
นอกจากธรรม ราชาไมถืออํานาจเปนเครื่องมือปกครองแลวยัง ทรงควบคุมพระองคมิใหลุแก
อํานาจหรือให ความสําคัญแกฐานะอันสูงสุดของพระองคย่ิงกวาความสุขของประชาชนดังจะ
เห็นไดจาก พรหมวิหารและธรรมหลายขอในทศพิธราชธรรม เม่ือกษัตริยปฏิบัติพระองคตาม
ธรรมดังกลาวน้ีแลว ยอมไมใชอํานาจในทางที่ไมเปนธรรมแมจะทรงพระราชอํานาจอยูสัก
เพยี งใด อาจเปน เหตุใหพระพุทธ
องคทรงเห็นวาเพียงพอสําหรบั นกั ปกครองแวน แควน ตาง ๆ ๑๖244
พระพุทธศาสนาจึงไดรับอิทธิพลเร่ืองของผูบริหารจึงไดมีการประยุกตพัฒนา
คณุ ภาพของผูบริหาร ตามแนวพุทธธรรมในพระพทุ ธศาสนา โดยใหผ ูปกครองนาํ หลักธรรมของ
พระพุทธศาสนาไปใช เพ่ือมุงสรางสรรคสังคมมนุษยเปนสังคมที่มีระเบียบใหอยดู วยความสงบ
สุข เปน ทนี่ าสงั เกตวา เหตใุ ดพระพทุ ธศาสนาจึงตอ งการใหผูบรหิ ารมคี ุณธรรมเปน พิเศษ เหตุที่

๑๖ พระครูสิริจันทนิวิฐ, (บุญจันทรเขมกาโม), ภาวะผูนําเชิงพุทธ, (กรุงเทพมหานคร: นิติธรรม
การพมิ พ, ๒๕๔๙), หนา ๓๗-๓๘.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๘๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

เปนเชนน้ีเพราะพระพุทธศาสนาให ความสําคัญตอผูบริหารมากเพราะผูบริหารมิใชเปนเพียง
ผูบริหารในทางการเมืองเทาน้ัน แตเปนศูนยกลาง ที่ทําใหเกิดความเคล่ือนไหวเปลี่ยนแปลงที่
สําคัญเพราะเปนผทู ่ีตองนําสังคมดวย ดังน้ันถาผปู กครองมี คุณธรรมสังคมก็จะอยูดว ยสันติสุข
ประชาชนก็จะถือเอาตัวอยางคุณธรรมของผูบริหารไปปฏิบัติ เปนท่ี ประจักษวาถาประเทศใด
มีผูนํ้าท่ีมีความรูความสามารถและมีคุณธรรม ประเทศน้ันบานเมืองนั้นก็จะ เจริญกาวหนา
สังคมก็จะไมเดือดรอนจากการไดศึกษาประวัติศาสตรสมัยการปกครองของพระเจา อโศก
มหาราชแหงอินเดียพระองคทรงการปกครอง ดํารงมั่นอยูในหลักธรรมของพระพุทธศาสนามี
ธรรมทศพิธราชธรรม ฉะนั้นคุณธรรมของผูบริหารจึงเปนส่ิงท่ีปรารถนาวาผูบริหารไมมี
คุณธรรมแลวผูบริหารนั้นก็ อาจจะใชอํานาจตามความพอใจ และอาจสามารถเปลี่ยนแปลง
อุปนิสัยจากคนท่ีมีเมตตากรุณา กลายเปนคนท่ีโหดรายสรางความเดือดรอนใหกับประชาชน
ประเทศชาติขาดความเปนเอกภาพ พระองคจึงทรงนําหลักเบญจศีลและเบญจธรรมมาปฏิบัติ
อยา งเครง ครดั ไดแ ก245๑๗

๑. เวนจากการฆา สัตว
๒. เวน จากการถือเอาสง่ิ ของท่ีเขามิไดให
๓. เวน จากการประพฤตผิ ิดในกาม
๔. เวน จาการพูดเทจ็
๕. เวนจากการดม่ื นาํ้ เมา คือสุราและเมรัย246๑๘
สว นเบญจธรรมหรือเบญจกลั ยาธรรมนน้ั คือธรรมอันดีงาม ๕ อยาง ไดแ ก
๑. เมตตาและกรุณา ความรักใครปรารถนาใหมีความสุขความเจริญและความ
สงสารคดิ ชวยใหพ น ทกุ ข
๒. สมั มาอาชีวะ การเล้ียงชพี ในทางสุจรติ
๓. กามสังวร กามสังวรในกาม ความสํารวมระวังรูจักยับย้ังควบคุมตนในทางกาม
อารมณไมใ หหลงใหลไปในรปู เสียง กล่นิ รส และสมั ผสั
๔. สจั จะ ความสัตย ความซ่ือตรง

๑๗ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๒๘๖/๒๔๗, องฺ.ปฺจก. (ไทย) ๒๒/๑๗๒/๒๒๗.
๑๘ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๓๕๙/๒๘๔.

๑๘๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๕. สติสัมปชัญญะ ระลึกไดและรตู ัวอยูเสมอคือ ฝกตนใหรูจักคิด รูสึกตัวเสมอวาส่ิง
ใดควรทาํ และสงิ่ ใดไมค วรทาํ

กลาวโดยสรุป พระพุทธศาสนาเสนอหลักธรรมใหผูบริหารเพื่อพัฒนาความเปน
ผูบริหาร โดยการใชหลักพุทธธรรม ถาผูบริหารท่ีไมมีคุณธรรมผูบริหารใชอํานาจตามความ
พอใจ อาจเปลย่ี นแปลงอุปนิสัยจากคนท่ีมคี วามเมตตากลายเปน คนโหดรายได

๒) ลักษณะของเทวราชา
พระพุทธศาสนายอมรับความสําคัญของกษัตริยในแงท่ีเปนเทพเจาโดยสมมติ คือ
โดยการยอมรับของประชาชน ไมใชเทพที่อยูบนสวรรคตามความเขาใจของลัทธิพราหมณ
เพราะ พระพุทธศาสนาเกิดข้ึนทามกลางประเพณีนิยมอินเดียโบราณซึ่งถูกครอบงําดวยลัทธิ
พราหมณแตไมทั้งหมด ท้ังน้ีพระพุทธศาสนายังคงมีจุดยืนมีความเปนตัวของตัวเอง โดยให
เหตุผลอธิบายเทพไว ๓ ประเภท ดังน2ี้47๑๙

๑. สมมตเิ ทพ คือ (God by convention) เทพเจาโดยสมมติ โดยการยอมรับ
ของมนุษยโลก ซ่ึงหมายถงึ กษัตรยิ ทรงเปนกายทอ่ี ยเู หนือมนุษยดวยธรรม

๒. อปุ ตตเิ ทพ คือ (God by rebirth) เทพเจาโดยกาํ เนิด ซ่ึงสถิตอยูบนสวรรค
๓. วสิ ุทธิเทพ คอื (God by purification) เทพเจาโดยความบริสุทธิ์ซ่ึงเกิดจาก
การกระทําของตนเองอันไดแกพระพุทธเจาและพระอรหันตท้ังหลาย
ลักษณะสําคัญของผูบริหารในฐานะเทวราชา คือ การยกอํานาจสิทธิ์ขาดใหเปน
ผูยิ่งใหญ เปนผูดูแลรักษาความสงบ ปราบปรามเหตุการณใหอยูในความสงบ ดําเนินการ
บริหารกิจกรรมตาง ๆ เพ่ือประโยชนส วนรวม หรือสมาชิกภายใตการดูแลบนพ้ืนฐานของหลัก
พุทธธรรม พระองคผูเปนเทวราชา มีคุณธรรมที่เปนเอกลักษณสําคัญ คือมีความกลาหาญ
เฉพาะในส่ิงท่ีเปนธรรมตาม ทศพิธราชธรรม สิ่งที่เหมือนกันในเทวราชา และธรรมราชา มิใช
เพียงสถานสูงสุดในสังคม แตขึ้นกับ เง่ือนไขท่ีเทาเทียมกันกับทุกๆ คนในฐานะสมาชิกอยูรวม
ในสังคม คือ การประพฤติธรรม ในฐานะผูบริหาร คือ พันธกรณีในการดูแลทุกขสุขของอาณา
ประชาราษฎรดังนั้นกลาวโดยสรุปประชาชนคนธรรมดา ถากระทําความดีก็อาจไดรับการยก
ยองยอมรับนับถือสมมติเปนเทพ ไดแกกษัตริยในยุคน้ัน เปนการ ปฏิรูปความคิดของลัทธิ

๑๙ พระครูสริ ิจนั ทนวิ ฐิ (บญุ จันทร เขมกาโม), ภาวะผนู าํ เชิงพุทธ, หนา ๒๖.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๘๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

พราหมณท ่วี าคนธรรมดาก็อาจเปน เทพเจาได ถาเขาปฏิบตั ติ นเปนคนดี จนเปนท่ยี อมรับนบั ถือ
ของคนโดยทวั่ ไปในกระบวนการบริหาร เปนท่ยี อมรับกันวาผบู ริหารหรอื ผบู รหิ ารมีบทบาทอัน
สําคัญย่ิงในการที่จะทําใหงานบรรลุผลสําเร็จตามเปาหมาย ดังนั้น บทบาทหรืออํานาจ หนาที่
ของผูบริหารหรือผูปกครองจึงไดมีผูศึกษา และกลาวถึงเสนอแนะไวมากมายดังกลาวแลวใน
พระพุทธศาสนาก็ไดกลาวถึงเร่ืองนี้ไวในพระสุตันตปฎก เชน มหาโคปาลสูตรและจูฬโคปาล
สูตร จักรวรรดวิ ัตรกูฎทนั ตสูตรมเี นอ้ื ความกลาวถงึ เรอ่ื งนไี้ วจะไดศ ึกษาดงั นี้

๑) มหาโคปาลและจูฬโคปาลสูตร248๒๐ พระพุทธเจาทรงยกเปนอุปมาเปรียบเทียบ
ภิกษุ ผูท่ีจะเขาถึงฝงนิพพาน มีความเจริญในพระธรรมวินัยไดนั้น จะตองประกอบดวย
ลกั ษณะ ๑๑ ประการ ดังขอความนี้

นายโคบาล เปนผูควรจะครอบครองฝูงโค ควรทําฝูงโคใหเจริญไดด ูกรภิกษุท้ังหลาย
นายโคบาลในโลกน้ี รูจักรูปฉลาดในลักษณะเปนผูคอยเข่ียไขขังปดบังแผลสุมควัน ใหรูจักทา
รูจักใหโคด่ืมนํ้า รูจักทางฉลาดในสถานที่โคเท่ียวหากิน รีดนํ้านมใหเหลือไวบูชาโคท่ีเปนพอฝูง
เปนผูบริหารฝูง ดวยการบูชาเปนอดิเรก ดูกรภิกษุท้ังหลายนายโคบาลประกอบดวย องค ๑๑
ประการน้ี เปน ผูควรจะครอบครองฝูงโค ควรทําฝูงโคใหเ จริญ249๒๑

พุทธพจนน้ี มีคําอธิบายแนวทางบทบาทหนาที่ของการเปนผูบริหารท่ีถูกตองตาม
หลักพุทธธรรมทีน่ าํ มาประยกุ ตขยายความดังน้ี

๑. การรูจักรูป ผูบริหารจะตองรูจักและเขาใจผูรวมงาน หรือผูใตบังคับบัญชา
ในฐานะของสมาชิกขององคกร ความรูน้ีนอกจากจะสรางความสนิทกันแลว ยังกอใหเกิดมิตร
ไมตรตี อ กันเขา ใจความตองการประวัติพืน้ เพของมวลสมาชิก

๒. ฉลาดในลักษณะ เม่ือผูบริหารรูจักรูตัวบุคคล ก็จะสามารถพิจารณาจัดสรร
ตาํ แหนง งานตา ง ๆ ใหเ หมาะสมกบั บุคคลการทาํ งานภายใตการแนะนํามอบหมายกจ็ ะสัมฤทธผ์ิ ล

๓. คอยเข่ียไขข ังผูบ ริหารสามารถแสดงศกั ยภาพของตนได จากการแกไขปญหา
ขอ บกพรองตาง ๆ โดยเฉพาะอยางย่ิงเปนพื้นฐานตอ ความเช่อื ถือในอํานาจ

๔. คอยปดบังแผล ผูบริหารจะตองมีความระมัดระวัง สํารวจตรวจตรามิใหเกิด
ความเสยี หายอนั เปน การทําลายช่ือเสียงของสมาชิกในสังคม ปองกนั มใิ หปรากฏออกมาภายนอก

๒๐ ม.ม.ู (ไทย) ๑๒/๓๕๘/๒๙๒.
๒๑ ม.มู.(ไทย) ๑๒/๓๘๕/๒๙๒.

๑๘๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

๕. สุมควันผูบริหารจะสามารถของตนแกผูอ่ืนอยางถูกตอง ในแงการนิเทศงาน
แกม วล สมาชิก ตองอาศยั ประสบการณแ ละภาวะผูบริหาร

๖. รูจักทา (น้ํา) ผูบริหารจะตองรูจักแสวงหาความรู รูจักจัดความคิดในการ
ทํางานมีคณะทาํ งานท่ีดี มีคณะท่ปี รกึ ษาในกจิ กรรมตา ง ๆ เพอ่ื ประโยชนแกมวลสมาชกิ

๗. รูว าโคกนิ นาํ้ แลวหรือยังผบู รหิ ารจะตองรูจักกระบวนการพัฒนาใหโอกาสแก
ความคิด รเิ ริม่ สรา งสรรคข องสมาชกิ ดวยการอบรม เพมิ่ พนู ความรูฝก ฝนทกั ษะอาชพี

๘. การรูทางผูบริหารจะตองรูแนวทางในการบริหารจัดการ ขณะเดียวกันก็
จะตอ งรูจักจุดรวมของชวี ิตมนษุ ย โดยนาํ พาสมาชกิ ของตนไปสูจุดหมายของชีวติ รวมกัน

๙. ฉลาดในสถานที่โคจร ผูบริหารจะตองสามารถประเมินศักยภาพของกลุม
ดว ยการ กาํ หนดเปา หมาย วางแผนการทาํ งานและแนวทางปฏบิ ัตจิ นกวา จะบรรลวุ ัตถปุ ระสงค

๑๐. รีดนมใหเหลือไว ผูบริหารจะตองคํานึงถึงประโยชนของมวลสมาชิก รูจัก
ประสาน ประโยชนนําเดินกิจรรมของกลุมดวยความพอเหมาะพอดี รักษาสมดุลระหวางการ
ใหกบั การรบั

๑๑. การบูชาโคท่ีเปนพอฝูง หรือจาฝูง ผูบริหารจะสามารถเสริมภาวะของ
ตนเองให เดนชัด ดวยการรูจักใหบําเหน็จรางวัลแกผูทํางานดี มีคุณธรรม อันเปนการสราง
เสริมความเชื่อถือตอ ผูบริหาร และเปนกําลังใจในการทํากิจกรรมตาง ๆ ของกลุมและมวล
สมาชกิ 250๒๒

กลาวโดยสรุปขอความขางตนผูบริหารมีความสําคัญอยางมากท้ังในแงการ
บริหารงานคือ มีการวางแผนการทํางานการนําแผนไปปฏิบัติ และการประเมินผล ขั้นตอน
หรือวิธีการดังกลาวน้ี มีความแตกตางกันไปตามภาวะผูบริหารแตละบุคคล แตส่ิงท่ีจะแสดงถึง
ภาวะผูบริหารที่พึงประสงคตาม หลักธรรมอันนําไปประยุกตใหเกิดผล มิใชเพียงสรางความ
มนั่ คงกบั ฐานอาํ นาจหรือตาํ แหนง สถานะของผบู รหิ ารในกลุมเทานั้น แกนแทของหลกั ธรรมได
แสดงใหเห็นภาวะของผูบริหาร ซึ่งตองเปนบุคคลที่ฉลาด รอบรู มีความมุงหมายในการทํา
กิจกรรมตาง ๆ เพ่ือประโยชนแ กส วนรวมและมวลสมาชิก

๒๒ นนั ทวรรณ อิสรานุวฒั นช ยั . “ภาวะผนู ําที่พึงประสงคใ นยคุ โลกาภิวัฒน: ศกึ ษาจากหลกั พุทธ
ธรรม”, การประชมุ วชิ าการระดับชาติ ครั้งท่ี ๔ และนานาชาติ ครง้ั ท่ี ๒ (๙ ธนั วาคม ๒๕๖๒): ๔๓.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๘๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒) จักรวรรดิวัตร251๒๓ คือ การบําเพ็ญกรณีจะกิจของจักรพรรดิ คือการมีบทบาท
ปฏิบัติ หนาท่ขี องผูป กครองทยี่ ิ่งใหญ เปนหลักธรรมทช่ี วยใหผปู กครองดําเนินกุศโลบายในทาง
การเมืองเพอ่ื จะปกครองหรือบริหารบานเมืองใหมีความเจรญิ กา วหนา มี ๑๒ ประการ คอื

๑. ใหยดึ ถอื หลักธรรมเปน ธงชยั ในการปกครองประเทศ เคารพยาํ เกรงธรรม
๒. ใหความคุมครองรักษาอันเปนธรรมแกอันโตชน หรือ ชนภายใน เชน พระ
มเหสี พระราชโอรส พระธิดาตลอดถึงผูปฏิบัติราชการในพระธรรมองคทงั้ หมด โดยการอบรม
สัง่ สอนใหอ ยู ในความสงบเรยี บรอยดีงามเปนตน
๓. ใหความคุมครองรักษาแกกําลังพล เชน ทหาร ขาราชการตํารวจ โดยเปน
ธรรม
๔. ใหความคุมครองแกกษัตริยท่ีเปนเมืองขึ้น ตลอดถึงชนช้ันผูปกครองและนัก
บริหาร ช้นั ผใู หญท ง้ั หลาย
๕. ใหความคุมครองแกอนุโตชน หรือขาราชการบริพารตามเสด็จในสมัย
ปจ จุบันก็คอื ขาราชการพลเรอื น
๖. ใหความคุมครองแกช้ันเจาพิธี ผูประกอบอาชีพวิชาการ พอคาเกษตรดวย
วธิ กี าร จดั หาทนุ ทรพั ยและอปุ กรณในการประกอบอาชีพ เปน ตน
๗. ใหความคุมครองแกราษฎรท้ังปวง ทั้งในเมือง ชนบทและชายแดน โดยเปน
ธรรม เสมอเหมือนกนั
๘. ใหค วามรคู มุ ครองแกพ ระสงฆ บรรพชิต สมณะชพี ราหมณ
๙. ใหความคุม ครองแกน ก และเนอ้ื สตั วทค่ี วรสงวนท้ังหลาย
๑๐. หามปองกันมิใหเกิดการอันอธรรมทุกชนิดเกิดข้ึนในพระราชอาณาจักร
ปราบปรามผูมีอิทธิพลตาง ๆ มิใหมีการกระทําทุจริต ผิดกฎหมายบานเมืองอันจะกอใหเกิด
ความ เดอื ดรอ นแกประชาชนอยใู นรัฐโดยเด็ดขาด
๑๑. ธนานุประธานแบงปนทรัพยเฉลี่ยใหแกประชาชนผูยากไร มิใหขัดสนขาด
แคลน อยูในแวนแควน โดยไมไดรับการเหลียวแลชวยเหลอื ตามสมควร หรอื การกระจายรายได
ใหแกประชาชนสม่ําเสมอกันมากที่สุดที่จะทําได ไมปลอยใหความเจริญกระจุกอยูเฉพาะสวน
ใดสวนหนึง่ ของประเทศเทา นน้ั

๒๓ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๓๕/๔๕-๔๖.

๑๘๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๑๒. สมณะพราหมณปริปุจจฉา มีความสนใจศาสนาและศีลธรรมหมั่นปรึกษา
ไตถาม สมณพราหมณผูประพฤติดีปฏิบัติชอบ นักวิชาการผูมีความรูดีความสามารถดี ตอง
แสวงหาปญญา ความรูและคุณธรรมอยูเสมอ มีที่ปรึกษาทด่ี ี บริสุทธิ์ มีคุณธรรม เพอ่ื ใหรูช ัดใน
ส่งิ ทีค่ วรกระทาํ และในส่งิ ท่คี วรเปน

กลาวโดยสรุป ขอธรรมขางตนผูปกครองมีบทบาทหนาที่ในการคุมครองทุกสรรพ
ส่ิงแสดง ใหเห็นวาผูบรหิ ารมีความสําคัญตอระบบการปกครองที่ดแี ละไดก ลา วไวอยา งละเอียด
โดยนอกจากจะมองที่พฤติกรรมการแสดงออกในลักษณะตาง ๆ แลวยังมองท่ีลักษณะรูปราง
ของบุคคลมาประกอบดวย เพราะถอื วาสิ่งท่ีปรากฏในปจจบุ ัน ก็คอื ผลจากการกระทาํ จากอคติ
น้นั เอง ฉะนั้นพื้นฐานของบุคคลจากอคติยอมบงบอกถึงอนาคตไดเ ปน อยา งดี ดว ยเหตุน้ี ผูท่อี ยู
ในฐานะผูบริหารหรอื ผูปกครองที่ดีตามแนวพระพุทธศาสนาจะตองมีบทบาทหนาทค่ี รบถวนซ่ึง
อาจจะกลา วไดว าเปนปทสั ถานในการปฏิบัติตน ดงั ทไ่ี ดก ลา วมาในขา งตน น้นั

๓) กูฎทันตสูตร252๒๔ แสดงถึงบทบาทหนาที่ในการบริหารกิจการบานเมืองของ
ผบู รหิ ารใน ฐานะผปู กครองรัฐ สูตรนี้ไดกลาวถึง สาเหตขุ องอาชญากรรม และแนวทางแกไขที่
จะทาํ ให อาชญากรรมน้ันหมดไป จะตอ งทําใหส มาชิกในฐานะประชาชนในรัฐมีความเปนอยูที่
ดี ชาวบานจะตอ งมีกิน ชาวนาจะตอ งไดส่ิงทจี่ าํ เปน แกการทาํ นา พอคาจะตองมที นุ ลูกจา งผูใช
แรงงานมีงานทํา มีเงินไดพอเล้ียงชีพ คนเดือดรอนควรท่ีจะไดรับการยกเวนภาษี ทําให
ประชาชนมรี ายไดพ อเพียง วธิ ีการท่ีผบู รหิ ารตอ งปฏิบตั ดิ งั ตอ ไปนี้

๑. พลเมืองเหลาใด ในบานเมืองพระองค ขมีขมันในกสิกรรมและโครกฺกรรม
ของ พระองคจงเพมิ่ ขา วปลูกและขา วกินใหแกพลเมืองเหลา น้ันในโอกาสอันสมควร

๒. พลเมืองเหลาใด ในบานเมืองของพระองค ขะมักเขมนในพาณิชยกรรม
ของพระองคจงเพมิ่ ทุนใหแกพลเมืองเหลา นัน้ ในโอกาสอนั สมควร

๓. ขาราชการเหลาใดในบานเมืองของพระองคจงพระราชทานเบ้ียเลี้ยงและ
เงินเดือน แกข า ราชการเหลา น้นั ในโอกาสอันสมควร

๒๔ ที.ส.ี (ไทย) ๙/๑/๒๐๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๘๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กลาวโดยสรุปผูบริหารตองดําเนินการใด ๆ มีความเก่ียวพันกับความเปนอยูของ
มวลสมาชิก ถาผูบริหารดีนั่นหมายถึงตองสามารถจัดการกับปญหาตาง ๆ บําบัดทุกขบํารุงสุข
ของอาณาประชาราษฎร ไดนับเปนการนําหลักพุทธธรรมมาใชในการบริหารประเทศและ
สะทอนใหเ ห็นถงึ ภาวะความเปนผูบริหารที่พงึ ประสงคข องมวลสมาชกิ

หลักการสาํ คัญของผูบรหิ ารในพระสุตนฺตปฎก ไดพัฒนาวิวฒั นกระบวนการของหมู
มนษุ ยใน ฐานะผูบรหิ ารและสมาชิกของสังคมในยุคสมัยตาง ๆ ทีก่ ลาวอางถงึ มาท้ังหมดขางตน
ดงั นี้

๑. เม่ือมนุษยเหลานั้น ดํารงชีพอยูดวยปจจัยเลี้ยงชีพพื้นฐาน คือ อาหาร ซ่ึง
สามารถ หาเอาไดจากพื้นดินอันอุดมสมบูรณ ยังไมรูจักการสะสม เพราะยังไมมีความจําเปนตอง
สะสมทรัพยสินสวนบุคคลจึงไมมี ทรัพยากรท่ีมีอยูจึงเปนกรรมสิทธิ์สวนรวมปญหาความขัดแยง
ตา ง ๆ จงึ ยังไมเ กดิ ขึน้

๒. มนุษยยุคบรรพกาลยังมีความดีพรอมแตมนุษยเหลานั้นตองสูญเสียความดีไป
เมื่อมี ความแตกตางกนั เกดิ ขน้ึ โดยเฉพาะ คือ ความแตกตางทางผิวพรรณ จงึ เกิดความชั่ว คือการ
ดหู มิน่ เหยยี ดหยามกันมากข้ึน ความดจี งึ เริ่มถูกบดบงั

๓. การสืบพันธเปนสัญชาติญาณด้ังเดิม และเปนเหตุใหเกิดครอบครัวเมื่อเกิด
ครอบครัวขึ้น แลว ทําใหเกิดความผูกพันเฉพาะครอบครัว จึงเกิดความคิดท่ีจะสะสมตองแบงปน
ปก เขตการทาํ มาหากินเปน สัดสว น

๔. เมื่อสังคมเติบโตข้ึน มนุษยมีมากขึ้นภาวะที่แทจริงของมนุษยต้ังแตบรรพกาล
จวบ จนปจจุบันนี้ก็คือ มนุษยมีดีชั่ว ความชั่วท่ีปรากฏครั้งแรกในหมูมนุษย คือความโลภเปน
ตน เหตุใหเกิดสังคมปน ปวนระสาํ่ ระสาย

๕. แตความตอ งการของมนษุ ยทกุ ยุคทุกสมัย ก็คอื ความสุขสงบ ความระสาํ่ ระสาย
ในสังคมจึงเปนสิ่งท่ีขัดแยงตอความตองการมนุษย เปนเหตุใหมนุษยแสวงหาทางคืนสูความสุข
สงบที่เคยมีมาแตเดิม โดยรวมใจกันไปขอใหผูมีความสามารถมกี ําลังแข็งแรงกวา ทําหนาที่ขจัดปด
เปาความระสํ่าระสายในสังคม โดยใหอํานาจลงโทษผูทําผิด ผูเปนตนเหตุแหงความระส่ําระสาย
นนั้

๖. ผูท่ีไดรับเลือกน้ีมีฐานะเปนหัวหนาเปนตําแหนงมหาชนสมมติตําแหนงที่
ไดมาจึงคลายๆ กับผูแทนราษฎรซ่ึงไดมาโดยการเลือกต้ัง ความสัมพันธระหวางมหาชนสมมติ
กับคนอื่น ๆ ในสังคมมีลักษณะคลายคลึงกับความสัมพันธระหวางผูแทนราษฎรกับราษฎรผู
เลือกตั้ง แตต างกันทีผ่ แู ทนราษฎร

๑๘๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๗. มหาชนสมมติ ไดรับมอบหมายอํานาจจากมหาชนใหเปนผูแทนปกปอง
คุมครองชีวิตและทรัพยสินชวยเปนผูตัดสินในกรณีที่มีความขัดแยงในสังคม หนาที่หลักสําคัญ
ท่สี ดุ คือการลงโทษผูก ระทําผดิ 253๒๕

กลาวโดยสรุปจากขอความขางตน ความขัดแยง การทะเลาะวิวาท และการเอารัด
เอาเปรียบกันในหมูมนุษยเปนเหตุสําคัญที่ทําใหเกิดความจําเปนตองมีผูบริหารและมีผูตาม
เพราะเมื่อมนุษยจํานวนมาก รวมตัวกันเปนสังคม ปญหาท่ีตามมาคือ ความขัดแยง แมใน
ปจจุบันนี้ก็มีลักษณะเชนน้ัน ปรากฏอยูทุกสังคมมีความคิดขัดแยงเกิดขึ้น เชนขัดแยงทาง
ความคิดการเมืองหรืออาชีพ เปนตน นักการเมืองมองวาเปนเรื่องธรรมดาในระบบ
ประชาธิปไตย เหตุการณที่เกิดขึ้นมีความขัดแยงคอนขาง รุนแรงอันเกิดจากผลประโยชนท่ี
ไดรับไมเทากันคนมีอํานาจใชอํานาจในการตอรองกับอํานาจรัฐ และยังกดขมขี่ประชาชน จน
ทําใหประชาชนตองรวมกลุมออกเรียกรองเพื่อรักษาสิทธิของกลุมตนไว รัฐตองมีความจริงใจ
ในการแกไขปญหาที่เกิดขึ้น และทํางานหนักข้ึนในการพัฒนาประเทศใหเจริญ ดังน้ันผูบริหาร
รัฐบาลสรางภาวะความเปนผูบริหารในการแกไขปญหาตาง ๆ ที่สะสมมาตอเนื่องและเกิด
ข้นึ มา ใหมเพื่อปกปองผลประโยชนของชาติอยางเปนระบอบผูบริหารมีบทบาทหลายลักษณะ
หลายแบบ เชน ผูบริหารแบบใชพระเดช ผบู รหิ ารแบบใชพ ระคณุ ผบู รหิ ารแบบพอ พระ การใช
อาํ นาจของผูบริหาร บางคนกใ็ ชอ ํานาจ แบบอตั ตนิยม ถือหลกั อัตตาธปิ ไตย คอื เปนผบู รหิ ารท่ี
นิยมใชอํานาจของผูบริหาร องคประกอบคุณสมบัติของผูบริหารมีหลายอยางหลายดาน แยก
ไปตามส่ิงที่ผูบริหารจะตองเก่ียวของผูบริหารมีความสามารถในการปฏิบัติตอส่ิงเหลานั้นทุก
อยางใหถ ูกตอ งและไดผลดีมคี ุณสมบตั ิเหลา น2้ี54๒๖ คือ

๑. ตัวผูบริหาร จะตองมีคุณสมบัติภายในของตนเอง เปนจุดเริ่มและเปนแกนกลาง
ไว

๒. ผูตาม โยงดวยคุณสมบัติท่ีสัมพันธกับผูตาม หรือเราอาจจะไมเรียกวา ผูตามใน
พทุ ธศาสนาก็ไมไ ดน ยิ มใชคําวา ผูต ามเราอาจจะใชคําวา “ผูรวมไปดวย”

๒๕ สุรศักด์ิ มวงทอง, “พุทธธรรมกับภาวะผูนําที่พึงประสงคศึกษากรณีกํานันและผูใหญบาน
จังหวัดนครศรีธรรมราช”, วิทยานิพนธอักษรศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย: มหาวิทยาลัยมหิดล,
๒๕๔๓), หนา ๖๕.

๒๖ พระพรหมคณุ าภรณ (ป.อ.ปยตุ โฺ ต), ภาวะผนู ํา, พิมพคร้งั ที่ ๖, (ม.ป.ป., ๒๕๔๖). หนา ๕.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๘๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๓. จุดหมาย โยงดวยคุณสมบัติท่ีสัมพันธกับจุดหมาย เชน จะตองมีความชัดเจน
เขาใจ ถอ งแทและแนว แนในจดุ หมาย เปน ตน

๔. หลักการและวิธีการ โยงดวยคุณสมบัติที่สัมพันธกับหลักการและวิธีการท่ีจะทํา
ใหสาํ เร็จผลบรรลจุ ุดหมาย

๕. สถานการณ โยงดวยคณุ สมบัติที่สัมพันธก ับสภาพแวดลอ มหรือสิ่งทีจ่ ะประสบซึ่ง
อยูภายนอกวาทําอยางไรจะผานไปไดดวยดี ในทามกลางสังคม สิ่งแวดลอมหรือสิ่งที่ประสบ
ปญหา เปนตน

ขอความที่กลาวมาเปนองคประกอบสวนสําคัญตาง ๆ ที่เก่ียวของกับตัวผูบริหารท่ี
ตองพัฒนา ตนเองใหมีคุณสมบัติจะทําใหผูบริหารพรอมที่จะปฏิบัติตอส่ิงเหลานั้นไดอยาง
ถูกตองบังเกิดผลดี ผูบริหารเปนผูที่มีจุดหมายชัดเจนเปนท่ีพึงพิงของผูใตบังคับบัญชาไดท่ัวถึง
เปนแกนกลางในการบริหารงานมี จุดหมายและหลักการตรงไปตรงมาไมเอียนเอียงไปตาม
สถานการณทเ่ี กิดขึน้ ยังมหี ลกั ธรรมในพระพุทธศาสนาที่ใหความสําคัญเกี่ยวกบั ตัวผูบรหิ ารหรือ
ผูบริหารในการบริหารนี้มาปฏิบัติ โดยมีหลักธรรมท่ีเก่ียวของกับผูบริหาร ดังท่ีปรากฏใน
พระพทุ ธศาสนาไดกลา วถงึ หลักธรรม คณุ ธรรม ๖ ประการ ดังน2ี้55๒๗

๑. มีความอดทน (ขมา) ตอการปฏิบัติงานมีใจหนักแนน ไมยอมตกในความช่ัวไม
เกรง กลวั หรือมอี คติ ๔ เมือ่ จะตองตดั สินใจและไมห ว่ันไหวเพราะโลกธรรม ๘

๒. มีความตื่นตัว (ชาคริยะ) อยูตลอดเวลามีความระมัดระวังไมประมาทในการ
ปกครองชวี ิตหนาทแี่ ละการงาน

๓. มีความขยันหมั่นเพียร (อุฎฐานะ) ตอหนาท่ีการงานมีความระมัดระวังไม
ประมาท

๔. มีอัธยาศัยดีเอ้ือเฟอเพ่ือแผ (สังวิภาคะ) มีนํ้าใจตอผูรวมงานเปนมิตรท่ีดีกับทุก
คน

๕. มีจติ ใจท่เี อ็นดู (ทยฺ า) รักใครห วงใยเอาใจใสดแู ลผูรวมงาน
๖. เอาใจใสตรวจตรา (อิกฺขนา) การงานและหนาท่ีที่ตนรับผิดชอบไดยกหลักธรรม
มาแสดงไวก็เพ่ือใหเห็นถงึ แนวคิดหรือคําสอนเก่ียวกับการใชหลักธรรมทางพระพุทธศาสนากับ

๒๗ อง.ฺ จตุกกฺ . (ไทย) ๒๑/๗/ ๙-๑๐.

๑๙๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๘ การพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

การบริหารงานของผูบริหารเปนสวนหน่ึงยังมีคําสอนท่ีพูดถึงคุณสมบัติของความเปนผูบริหาร
จะตอ งประกอบดวยลักษณะดังนี้ คือ ๒๘
256
๑) เปน ผูมีวิสัยทัศนท่ีกวา งไกล (จฺกขฺ มุ า) มองสภาพเหตกุ ารณอ อกและจะวางแผน
เตรยี มรับหรอื รุกไดอยา งไร
๒) เปน ผูชํานาญในงาน (วธิ ูโร) รูจกั วธิ ีการไมบกพรองในหนาท่ี ท่ีตนไดร บั ผดิ ชอบ
๓) เปนผูที่มีมนุษยสัมพันธดี (นิสฺสยสมฺปนฺโน) และไดรับความเชื่อถือจากผูอื่น
คุณสมบัติทั้ง ๓ ประการ มีความสําคัญข้ึนอยูกับระดับของความแตกตางของตัวผูบริหารถา
เปนผูบริหารระดับสูงรับผิดชอบในการวางแผนและดูแลคนจํานวนมาก ขอที่ ๑ และขอที่ ๓
มคี วามสาํ คัญมาก ขอ ที่ ๒ มคี วามสําคัญนอยเพราะสามารถใชผูใ ตบ งั คบั บัญชาท่ีมคี วามรูความ
ชํานาญเฉพาะดานได สําหรบั ผบู ริหารระดับกลางทงั้ สามขอมคี วามสาํ คัญพอ ๆ กนั คือ มีความ
เฉพาะดาน มีมนุษยสัมพันธเพื่อนรวมงานที่มองเห็นการณไกล ดวยคุณธรรมของผูบริหารเปน
ผทู าํ หมใู หงามมคี วามกลา หาญแกลวกลา เรยี กวาเวสารัชชกรณธรรม ๕ ดงั น้ี คอื ๒๙
257
(๑) เปนผูมี (ศรทั ธา) มีเหตผุ ล มัน่ ใจในหลกั การและในการทําดี
(๒) เปนผูม ี (ศลี ) มีระเบยี บวินยั ดีความประพฤตถิ กู ตอ งดงี ามไมผ ิดศลี ธรรม
๓) เปน ผมู ี (พาหสุ จั จะ) ความเปน ผไู ดศึกษาเลาเรยี นมาก
๔) เปนผูมี (วิรยิ ารัมภะ) มีความเพยี รม่นั คงจริงจังในกจิ การน้ัน ๆ
๕) เปนผมู ี (ปญญา) ความรอบรูเขา ใจเหตผุ ล ดี ช่ัว รูคดิ รวู ินจิ ฉยั รหู ลักการ
คุณสมบัติท่ีกลาวมาขางตนทําใหผูบริหารเปนคนประพฤติตนดีมีความกลาหาญไปอยูใน
สถานที่ใดเปนท่ีเคารพนับถือของผูใตบังคับบัญชาตรงกับจุดหมายท่ีวา “ผูบริหารท่ีดีไมมี
เส่อื ม” มคี ุณสมบัติสรปุ ได ๔ ประการ ดังนี้258๓๐
๑. แรงบนั ดาลใจ คือพลังปรารถนาอยา งแรงกลาทสี่ งเสริมผลักดันใหบุคคล
ทาํ งานเชิง รุกเขาสูเปาหมายชีวิต กลาวไดว า แรงบนั ดาลใจเปน พลังแรงท่ีกอใหเ กิดความมุง ม่ัน
ทมุ เทเพื่อใหบุคคล บรรลุถึงเปาหมายปลายทางในชีวิต เมื่อบุคคลมีแรงบันดาลใจใหกระทําใน

๒๘ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๖๓-๖๕/๗๑-๗๓.
๒๙ พระธรรมปฎก (ป.อ.ปยุตฺโต), พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม, พิมพครั้งที่
๑๒, (กรงุ เทพมหานคร: มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั , ๒๕๔๖), หนา ๒๐๖.
๓๐ ปุระชัย เปยมสมบูรณ, ผูนําที่ดีไมมีเสื่อม. (กรุงเทพมหานคร: อนิเมทกรุป, ๒๕๕๐), หนา
๓๐๒ - ๓๐๓.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๙๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

เรื่องใดความมีสมาธิและความมีปญญาท่ีจะไปสูหนทางของความสําเร็จก็จะตามมา แรง
บันดาลใจจึงมีสวนสําคัญในการสรางความเขมแข็งทางจิตใจใหบุคคลที่จะกาวไปขางหนาโดย
ไมย อทอ ตออปุ สรรคขอขดั ขอ งแตก ลับเขาฝา ฟน เคร่ืองกีดขวางเพ่ือใหเขาถงึ ผลสมั ฤทธ์ิ

๒. ทัศนคติเชิงบวก หรือทัศนคติเชิงสรางคือการมองโลกในแงดีและ
หลีกเล่ียงการ มองโลกในแงรายที่อาจทําลายขวัญกําลังใจของตนเองและผูอ่ืน การมีทัศนคติ
เชิงบวกจึงไมใชความประมาท แตเปนการทําความเขาใจกับปรากฏการณที่เกิดข้ึน ไมวาพึง
ประสงคหรือไมพึงประสงค ดวยความปลอยวาง ไมเครียดไมทับถมใหสถานการณที่เสียหาย
ตอ งหนักหนาสาหัสยง่ิ ขึ้นไปอีก เอดสิ ัน คือแบบอยางท่ีดีงามของการมองโลกในแงบวก โดยไม
วาผลการทดลองจะสําเร็จหรือลมเหลว เอดิสัน ก็มองวาคือ การไดเรียนรูปรากฏการณอยาง
สาํ คัญ

๓. ความเปนนักสูผูเสียสละ คือ การทําหนาที่ในลักษณะที่ภาษาอังกฤษใช
คําวา “Service above self”หรอื อาจแปลวา “ใหบริการเหนือตนเอง” ถา จะขยายความก็คือ
นักสูผูเสียสละ คือ นักสูแบบถวายหัว หรือถวายชีวิตเพ่ือผูอ่ืน เพื่อประเทศชาติและเพ่ือมวล
มนษุ ยช าติ การสูเพือ่ ผูอ่ืนเปนคุณธรรมที่สะทอนความเสียสละ ริชโธเฟน, ไอเซนฮาวร, แมกไซ
ไซ ตางเปนแบบอยางของการสูรบในสงครามเคลเลอรสูเพ่ือคนพิการ เอดิสันสูเพื่อพัฒนา
เทคโนโลยี มาเธอรเ ทเรซา เคลเลอร สูเพอ่ื คนพิการ เอดิสันสเู พื่อพัฒนาเทคโนโลยี มาเธอรเท
ซาและพทุ ธทาสภกิ ขสุ เู พอื่ ยกระดบั จติ ใจของมนุษย

๔. ความมีภาวะผูบริหาร ซึ่งหมายถึงความสามารถในการจูงใจโนมนาวให
บุคคลอื่น ประพฤติปฏิบัติตามในสิ่งที่ผูบริหารวางวัตถุประสงคไว ภาวะผูบริหารจึงเกี่ยวของ
โดยตรงกับความกลาคิด กลาริเริ่ม กลาตัดสินใจ กลาทําและกลารับผิดชอบ บุคคลผูมีภาวะ
ผูบริหารจึงมีพลังความสามารถในการสรางศรัทธาบารมีใหบุคคลอ่ืนมีความคิดเห็นคลอยตาม
ตามดว ยความสมคั รใจและเต็มใจ ไมใ ชดวยการบังคับขม ขูห รือใชอ าํ นาจ

กลาวโดยสรุป ความเปนภาวะผูบริหารยึดหลักธรรมมีเหตุผลในการปฏิบัติหนาที่มี
ความเขมแข็งทางจติ ใจ มองโลกในแงดีอยูเสมอ เปนผเู สยี สละประโยชนสว นตนเพ่ือสวนรวมมี
ความริเริ่มงานใหม ๆ โดยมุงท่ีจะใหเกิดผลแกมวลชวน สังคม และประเทศชาติอยางมั่นคง
และยง่ั ยืนตลอดไป