คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ

๙๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ประเวศ วะสี กลาวถึงวัตถุประสงคในการปฏิรูปสังคมเพ่ือปรับใหเกิดความ เข็ม
แข็ง ถูกตอง เปนธรรมในทุกสวนของสังคมเพ่ือนําไปสูธรรมรัฐ ในแผนพัฒนาเศรษฐกิจและ
สังคมแหงชาติ ฉบับท่ี ๘ ไดเสนอแนวทางการปฏิรูป ๗ เรื่องหลักในสังคมไทย คือ การสราง
คุณคาและจิตสํานึกใหม การสรางเศรษฐกิจพอเพียง และประชาสังคม การปฏิรูประบบ
เศรษฐกิจ มหภาคและการเงิน ปฏิรูประบบรัฐทง้ั ระบบการเมืองและระบบราชการ การปฏิรูป
การศึกษา การปฏริ ูปสอื่ เพ่ือสงั คม การปฏริ ปู กฎหมาย136๗

แนวความคิด “Governance” ไดมีการศึกษากวางขวางข้ึน และคํานี้ก็ถูกนํามาใช
กันอยางแพรหลายในวงการ และองคการเครือขายของธนาคารโลก โดยในระยะแรก ๆ
ธนาคารโลกกําหนดความหมายตามกรอบความคิดของการดําเนินงานท่ีเก่ียวกับขอบเขตของ
ธนาคารโลก วา ดว ย Governance and Development ดงั น้ัน คาํ วา Governance จงึ เปน ที่
เขาใจกันวา หมายถึง “การกําหนดกลไกอํานาจของภาครัฐในการบริหารทรัพยากรทั้งดาน
เศรษฐกิจและสังคมของประเทศเพื่อใหเกิดการพัฒนา” ในระยะเริ่มแรกน้ันธนาคารโลกได
พยายามอธบิ ายความหมายของ Governance วาครอบคลมุ ถงึ ความหมาย ๓ ลกั ษณะ คือ ๘
137

๑. โครงสรางและรูปแบบของระบอบการเมอื ง (Political Regime)
๒. กระบวนการ และขั้นตอนท่ีผูมีอํานาจในการเมืองใชในการบริหารทรัพยากร
ทางเศรษฐกจิ และสังคมเพ่อื พัฒนาประเทศ

๓. ขีดความสามารถของรัฐบาลในการกําหนดนโยบายและการดําเนินการตาม
นโยบายอยางมปี ระสทิ ธิผล

จากแนวคิดหลักธรรมาภิบาลดังกลาว สรุปไดวา แนวคิดหลักธรรมาภิบาลเปนท้ัง
หลกั การขน้ั พ้ืนฐานและยทุ ธศาสตรท ี่สังคมตองการใหเกดิ ข้ึนและหามาใชเ พอื่ ลด บรรเทา และ
แกไขปญหาตาง ๆ เพื่อชวยสรางคุณคาและจิตสํานึกทางปญญา วัฒนธรรม จริยธรรม ท้ัง
ทางดานเศรษฐกิจและการเมือง ใหม ีความเปนธรรมในสังคม มีความโปรงใสไดรับการยอมรับ
และเชื่อถือมีประสิทธิภาพ คุณภาพมาตรฐานสูงข้ึน มีการพัฒนาที่ยั่งยืนเปนภูมิคุมกันใหมี

๗ ประเวศ วะสี, การปฏิรูปการศึกษายกเครื่องทางปญญาทางสมองจากความหายนะ,
(กรงุ เทพมหานคร: มลู นธิ ิสดศรี – สฤษด์ิวงศ, ๒๕๔๒), หนา ๘๕.

๘ เอเจอร แซม, ธรรมาภิบาลการปกครองที่โปรงใสดวยจริยธรรม, (กรุงเทพมหานคร: โรง
พมิ พน ํา้ ฝน, ๒๕๔๕), หนา ๓๑.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ความเขมแข็งมีเสถียรภาพ มีความมั่นคงปลอดภัยทุกภาคสวน สังคมอยูรวมกันอยางสันติสุข
และมคี ณุ ภาพชีวิตท่ดี ี

๖.๒ ความหมายของธรรมาภบิ าล

คําวา ธรรมาภิบาล (Good Governance) มีการกลาวถึงบอยข้ึนในวงการวิชาการ
และสือ่ มวลชน มีผใู ชคาํ ศพั ทต า ง ๆ ทสี่ ่ือความหมายของคาํ ดงั น้ี

สยุมพร ปุญญาคม นักวิชาการบางทานเรียกวา ธรรมาภิบาล ธรรมรัฐสุประศาสน
การ ประชารัฐ การปกครองที่ดีการบริหารจัดการบานเมืองที่ดีและอ่ืน ๆ สถาบันวิจัยเพ่ือการ
พัฒนาประเทศไทย (TDRI) ไดอธิบายวา ธรรมาภิบาลเปนศัพทที่สรางขึ้นจากคําวา “ธรรม”
แปลวา ความดี หรือ กฎเกณฑคําวา “อภิบาล” แปลวา บํารุงรักษาปกครอง เมื่อนํามา
รวมกันเปน “ธรรมาภิบาล” มีความหมายเดียวกันกับคาํ วา Good Governance๙

สถาบันวจิ ัยเพ่ือการพัฒนาประเทศไทย ในปจ จุบันการบริหารองคกรภาครัฐ และ
เอกชนนิยมใชหลักการบริหารจัดการท่ีดี (Good Governance) ซ่ึงหลักการนี้ไดกําหนดไวใน
ระเบียบสํานักรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบการบริหารจัดการบานเมืองและสังคมที่ดี พ.ศ.
๒๕๔๒ ระเบียบดังกลาวนี้พยายามสะทอนภาพการบริหารจัดการทีด่ ีในองคกร ซ่งึ เริ่มจากการ
เรียกรองของธนาคารโลกใหประเทศผูกูเงินกําหนดรูปแบบการบริหารจัดการท่ีดีใหเปนหลัก
ปฏิบัตทิ ่ีชวยประกันวาผบู ริหารไดดําเนินการบริหารดวยความรับผิดชอบและนําไปสูเปาหมาย
ความสําเร็จขององคการอยา งแทจ รงิ 139๑๐

นกั วิชาการไดใ หความหมายดังกลา วไวในความหมายตา ง ๆ กันดงั น้ี
กลาณรงค จันทิก กลาววา ธรรมรัฐ คือการทําใหระบบการบริหารการจัดการท่ีดี
ทั้งภาครัฐและเอกชน และตองเกิดจากสํานึกความรูสึกของภาคน้ัน ๆ เพ่ือประโยชนของการ
อยูรวมกัน โดยไมใชอํานาจรัฐไปทําใหเกิดข้ึนการสรางธรรมรัฐจึงข้ึนอยูกับขาราชการและ

๙ สยุมพร ปุญญาคม, “การบริหารจัดการท่ีดี (Good Governance), กับหลักพระพุทธศาสนา”,
รัฐประศาสนศาตรมหาบัณฑิต ภาควิชารัฐประศาสนศาสตร, (คณะรัฐศาสตร: จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,
๒๕๔๑), หนา ๔.

๑๐ สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนาประเทศไทย, ตัวชี้วัดธรรมาภิบาล, พิมพคร้ังท่ี ๑,
(กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพคุรุสภาลาดพรา ว, ๒๕๔๔), หนา ๑๓.

๙๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

นักการเมืองทง้ั ๒ ฝา ย ตอ งเปนคนดี มีความโปรง ใส โดยเฉพาะนักการเมืองตองโปรงใสในดาน
การแกป ญ หาคอรปั ชนั่ ประชาชนตองรวมมือกันตอ สูกับความไมเปนธรรม140๑๑

ชัยวัฒน สถาอานันต อธิบายวา ธรรมรัฐหมายถึง การบริหารกิจการของบานเมือง
ดวยความเปนธรรมเคารพสิทธิของผูคนพลเมืองอยางเสมอกัน มีระบบตัวแทนประชาชนที่
สะทอนความคิดของผูคนไดอ ยางเท่ียงตรงมีรัฐบาลที่ไมถืออาํ นาจเปน ธรรมแตใ ชอํานาจอยา งท่ี
ประชาชนจะตรวจสอบได ตัวรัฐบาลเองก็มีความเอ้ืออาทรตอผูคนสามัญเปนอาภรณประดับ
ตนไมด ูถูกประชาชนดว ยการเอาความเทจ็ มาใหและมีอารยะพอที่จะแสดงความรับผดิ ชอบหาก
บริหารผดิ พลาดหรือไรประสทิ ธิภาพ141๑๒

ชัยอนันต สมุทวณิช อธิบายวา Good Governance น้ันเปนการปกครองท่ีดีโดย
รัฐและรัฐบาลเปนดานหลักรัฐและรัฐบาลมีระบบและการใชกฎหมายที่ยุติธรรมมีความ
รับผิดชอบ เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวม มีความโปรงใส มีความคงเสนคงวา สามารถ
ตรวจสอบได142๑๓

ทพิ าวดี เฆมสวรรค กลา ววา ธรรมรัฐ คอื การวางกรอบการทํางานในระบบราชการ
เพ่ือใหเกิดระบบที่ดีเอื้อตอคนดีใหอยูในระบบที่ดีและไมใหคนเลวดํารงตําแหนงท่ีดีในวง
ราชการ ซึ่งคือเปาหมายสําคัญของการปฏิบัติราชการ ธรรมรัฐจะเปนตัวเชื่อมใหสังคมท่ีมีการ
แยกสวนท้ังภาครัฐบาล เอกชน ประชาชน และองคกรเอกชนเกิดความสัมพันธกันทุกสวนให
เปนหนึ่งเดียว เพื่อเปนการตอบสนองตอสังคมกลไกท่ีจะทําใหเกิดไดนั้นจึงอยูที่รัฐตองเปด

๑๑ กลาณรงค จนั ทกิ , อา งใน จตมุ งคล โสณกลุ , ธรรมรฐั ภาคราชการ, วัฎจกั ร (๖
พฤษภาคม ๒๕๔๑) : ๓, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/governance_
type.asp,g, [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].
๑๒ ชัยวัฒน สถาอานันต, อางใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคิดและวาทกรรมวาดวย “ธรรมรัฐ
แหงชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เน่ืองในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑)
๑๓ ชัยอนันต สมุทวณิช, อางใน อมรา พงศาพิชญ และ นติ ยา ภัทรลีรดะพันธ,ุ ๒๕๔๑.ธรรมรัฐ
และธรรมราษฎรกับองคกรประชาสังคม. เอกสารประกอบการประชุมวิชาการ เนื่องในวาระครบ ๕๐ ป
คณะรัฐศาสตร จุฬาลงกรณหมาวิทยาลัย.[Online]. Available: http//www.kpi.ac.th/kpiuser/
governance_type.asp. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๓].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

โอกาสใหป ญหาตา ง ๆ ของสวนอ่ืน ๆ เขามารวมกระบวนการพฒั นาอยางยั่งยนื โดยปฏิบัติเปน
องคร วม คือ ๑) ประชาชนทุกคนที่มีผลกระทบตองมสี วนรวม ๒) มีความโปรงใสรับรไู ดโดยรับ
ฟงประชาพิจารณสงเอกสารใหและเม่ือตัดสินใจแลวเปดเผยเหตุผลได ๓) มีความรับผิดชอบ
อยางชัดเจน ๔) การใชอํานาจตองมีที่มา ท่ีไปเปดเผย ๕) กฎเกณฑตาง ๆ ที่จะตัดสินใจตอง
ชัดเจน ๖) การมีประสิทธิภาพและประสิทธิผล แตการปฏิรูปราชการจะสําเร็จไดตองเกิดจาก
๒ สวน คือ ๑) ความยินยอมพรอมใจคนในวงราชการ ๒) มีความกดดันจากภายนอก คือ
รัฐสภา รัฐบาลนอกจากน้ียังตองมีแรงหนุนจากภายนอก เชน สื่อตาง ๆ ประชาชนคอย
ตรวจสอบ ตชิ ม และภาคเอกชนตอ งยอมรับไดจึงจะสําเรจ็ 143๑๔

บญุ ศักดิ์ กําแหงฤทธิรงค อธิบายวาธรรมรัฐ หมายถึง รัฐที่ดําเนินการไปดว ยธรรม
ประชาชน มีสติปญญากอใหสังคมเปนปกแผนในความเปนหน่ึงเดียว ฝา ยที่คดิ เปนศัตรูยอมทํา
อะไรไมไดหากคนไทยรักเมอื งไทยรูจักความเปน ไทยมากกวานี้ จะมีพลงั สตปิ ญญามีการจดั การ
ที่ใชค วามปองดองสรา งสรรคใ นทส่ี ุดธรรมรฐั กเ็ กิดขนึ้ ได144๑๕

ธีรยุทธ บุญมี อธิบายวา ธรรมรัฐ คือกระบวนความสัมพันธ (Interactive Relation)
ระหวางภาครัฐ ภาคสังคม ภาคเอกชน และประชาชนท่ัวไป ในการท่ีจะทําใหการบริหารราชการ
และประชาชนโดยทั่วไปในการที่จะทําใหการบริหารราชการแผนดินดําเนินไปอยางมี
ประสิทธิภาพมีคุณธรรม โปรงใส ยุติธรรมและตรวจสอบไดการบริหารประเทศท่ีดีควรเปนความ
รวมมือแบบสื่อสาร ๒ ทาง ระหวางรัฐบาลประชาธิปไตยและฝายสังคม เอกชน องคการท่ีไมใช
หนวยงานรัฐ (NGO) โดยเนนการมีสวนรวม (Participation) ความโปรงใส และตรวจสอบได การ

๑๔ ทิพาวดี เฆมสวรรค, อางใน จตุมงคล โสณกุล, ๒๕๔๑, ธรรมรัฐภาคราชการ. วัฎจักร (๖
พฤษภาคม ๒๕๔๑): ๓. [ออนไลน] , แหลงท่มี า: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/governance_type.asp,
[๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๑๕ บุญศักด์ิ กําแหงฤทธิรงค, อางใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคิดและวาทกรรมวาดวย “ธรรม
รฐั แหง ชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจฬุ าฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เน่ืองในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑).

๙๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

รวมกันกําหนดนโยบาย (Shared Policy Making) และการจัดการตนเอง (Self-management)
ของภาคสงั คมเพ่ิมมากขึ้น เพือ่ นําไปสกู ารพัฒนาท่ีย่งั ยนื และเปนธรรมมากข้ึน145๑๖

ประเวศ วะสี อธิบายธรรมรัฐวา ประกอบดว ยภาครัฐ ภาคธรุ กิจ และภาคสงั คมท่ีมี
ความถูกตองเปนธรรมโดยรัฐและธุรกิจตองมีความโปรงใสมีความรับผิดชอบท่ีถูกตรวจสอบได
และภาคสังคมเขมแขง็ ธรรมรัฐแหงชาติ หมายถึง การทีป่ ระเทศมพี ลังขับเคลื่อนทีถ่ ูกตองเปน
ธรรมโดยถักทอทางสังคมเพ่ือสรางพลังงานทางสังคม (Social Energy) เพ่ือนําไปสูการแกไข
ปญ หาของประเทศชาติกอใหเกดิ ธรรมรฐั แหงชาตขิ ้นึ 146๑๗

วรภัทร โตธนะเกษม อธิบายวา Good Governance หมายถึง“การกํากับดูแลท่ี
ดี” หรือหมายถึง “การใชสิทธิ์ของความเปนเจาของที่จะปกปองดูแลผลประโยชนของตนเอง
โดยผานกลไกท่ีเก่ียวของในการบริหาร” โดยหัวใจสําคัญของ Good Governance คือการ
ตัดสนิ ใจ (Accountability)๑๘

สถาบันวิจัยเพ่อื การพฒั นาประเทศไทย อธิบายวา ธรรมาภิบาล หมายความถึง การ
จัดการบริหารประเทศที่ดีในทุกๆ ดานและทุกๆ ระดับ ซ่ึงรวมถึงการจัดการระบบองคกรและ
กลไกของคณะรัฐมนตรี สวนราชการองคกรของรัฐและรัฐบาลท่ีไมใชสวนราชการการบริหาร
ราชการสวนภูมิภาคและทองถ่ิน องคการที่ไมใชรัฐบาล (Private Sector Organizations) องคกร

๑๖ ธีรยุทธ บุญม,ี อา งใน นฤมล ทบั จมุ พล, แนวคิดและวาทกรรมวาดว ย “ธรรมรฐั แหงชาต”ิ ,
ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจฬุ าฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ เนื่องในวาระ
ครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐประศาสนศาสตร
จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๑).

๑๗ ประเวศ วะสี, อางใน นฤมล ทบั จุมพล, แนวคดิ และวาทกรรมวาดว ย “ธรรมรฐั แหง ชาต”ิ ,
ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ เน่ืองในวาระ
ครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐประศาสนศาสตร
จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลัย, ๒๕๔๑).

๑๘ วรภทั ร โตธนะเกษม, “การสราง Good Governance ในองคกร”, วารสาร กสท, (๒๕๔๒
ตุลาคม ๑๑-๑๗), [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/ governance _type.asp.
๒๕๔๒, [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ของเอกชน ชมรมและสมาคมเพื่อกิจกรรมตาง ๆ นิติบุคคลภาคเอกชนและภาคประชาสังคม
(Civil Society) และการกําหนดความสัมพันธร ะหวา งสว นตาง ๆ ดงั กลา วขางตน148๑๙

อมรา พงศาพิชญ อธิบายวา ธรรมรัฐและธรรมราษฎร คือการ (กํากับ) ดูแล
ประโยชนของสวนรวม และการรักษาผลประโยชนซ่ึงกันและกันระหวางสมาชิกในสังคมโดยมี
กฎกติกาท่ีตกลงรว มกันการ (กํากับ) ดูแลน้ีมีอยูในทุกระดับของสังคมหรือองคกรเชน ธรรมรัฐ
ของรัฐชาติธรรมรัฐหรือธรรมราษฎรในองคกรธุรกิจ องคกรสาธารณประโยชน องคกรบริหาร
ทองถิ่นหรือแมแตธรรมราษฎรในครอบครัวความหมายรูปธรรมของธรรมรัฐและธรรมราษฎร
คอื กฎกติกาที่ตกลงรวมกันวาจะเปนกฎเกณฑทจี่ ะใชใ นการดูแลผลประโยชนข องสว นรวมกฎ
กติกาขน้ั ต่าํ มกั ประกอบดวย149๒๐

๑. การทํางานอยางมีหลักการและเหตุผลตอบสนองความตองการของสังคมมี
ความชอบธรรมและรบั ผิดชอบในผลของการตัดสินใจ (Accountability)

๒. การทํางานอยางโปรงใสและสามารถคาดการณได (Transparency and
Participation)

๔. การมีสว นรวมของผทู ่เี กยี่ วของในการรับรรู วมตัดสินใจและตรวจสอบการจัดการ
และบริหารงาน (Participation)

๕. การดําเนินงานที่ใหความสําคัญกับหลักการประชาธิปไตยและความเสมอภาค
เทาเทียมกัน นอกจากกติกาขั้นต่ํายังมีกติกาท่ีมีลักษณะเฉพาะขององคกรตามระดับและ
บทบาทหนาทขี่ ององคก รนั้น เชน กตกิ าเชิงธุรกจิ ขององคก รธุรกจิ (Corporate Governance)
กติกาของกลไกระดับเหนือรัฐ (Good Governance in the New World Order) หรือ กติกา
ขององคก ารบรหิ ารสว นทองถนิ่ ฯลฯ

๑๙ สถาบันวิจัยเพอื่ การพฒั นาประเทศไทย ๒๕๔๑, ธรรมาภบิ าลเพ่อื การพัฒนาทย่ี ่ังยนื : กลุม
ที่ ๔,เอกสารการสัมมนาวิชาการประจําป ๒๕๔๑ เรื่อง “จากวิกฤติสูการพัฒนาที่ยั่งยืน” วันท่ี ๑๑-๑๓
ธันวาคม ๒๕๔๑ ณ โรงแรมแอมบาสซาเดอรซิต้ี ชลบุรี. กรุงเทพมหานคร: สถาบันวิจัยเพื่อการพัฒนา
ประเทศไทย, [ออนไลน], แหลงที่มา: http//www.kpi.ac.th/kpiuser/governance_type.asp. [๙
กนั ยายน ๒๕๖๒].

๒๐ อมรา พงศาพิชญ, ธรรมรัฐและธรรมราษฎรกบั องคกรประชาสงั คม, เอกสารประกอบการ
ประชุมวิชาการ เนอ่ื งในวาระครบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตร จฬุ าลงกรณหมาวทิ ยาลัย, [ออนไลน], แหลง ที่มา:
http//www.kpi.ac.th/kpiuser/governance_type.asp. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๙๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

อานันท ปนยารชุน อธิบาย ธรรมรัฐวา คือผลลัพธของการจัดการกิจกรรม ซึ่ง
บุคคลและสถาบันท้ังในภาครัฐและเอกชนมีผลประโยชนรวมกันไดกระทําลงในหลายทางมี
ลักษณะเปนกระบวนการท่ีเกิดข้ึนอยางตอเนื่อง ซึ่งอาจนําไปสูการผสมผสานผลประโยชนท่ี
หลากหลายและขดั แยง กันได โดยสาระธรรมรัฐ หรือ Good Governance คือ องคประกอบท่ี
ทาํ ใหเ กิดการจัดการอยางมีประสิทธิภาพเพ่ือใหแนใจวานโยบายที่กําหนดไว จะไดผ ลหมายถึง
การมีบรรทัดฐานเพ่ือใหมีความแนใจวารัฐบาลจะสามารถสรางผลงานตามที่สัญญาไวกับ
ประชาชน150๒๑

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี ใหความหมายวา ธรรมาภิบาล หมายถึงการบริหาร
กิจการบานเมืองและสังคมที่ดีเปนแนวทางสําคัญในการจัดระเบียบใหสังคมทั้งภาครัฐภาค
ธรุ กจิ เอกชนและภาคประชาชน ซึ่งครอบคลุมถึงฝายวิชาการ ฝายปฏบิ ัติการ ฝายราชการและ
ฝา ยธรุ กิจสามารถอยูรว มกันอยางสงบสุขมีความรรู ักสามัคคีและรว มกันเปนพลังกอใหเกดิ การ
พัฒนาอยางย่ังยืนและเปนสวนเสริมความเขมแข็งหรือสรางภูมิคุมกันแกประเทศ เพ่ือบรรเทา
ปองกันหรือแกไขเยียวยาภาวะวิกฤติภยันตรายท่ีหากจะมีมาในอนาคต เพราะสังคมจะรูสึกถึง
ความยุติธรรมความโปรงใสและความมีสวนรวม อันเปนคุณลักษณะสําคัญของศักดิ์ศรีความ
เปนมนุษยและการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษตั ริยทรงเปนประมุขสอดคลอง
กบั ความเปน ไทยรฐั ธรรมนูญและกระแสโลกยคุ ปจ จบุ ัน151๒๒

ไชยวัฒน ค้ําชู ไดใหความหมายไววา เปนลักษณะความสัมพันธ วิธีการ และ
เครื่องมือซึ่งจะกอใหเกิดความสัมพันธระหวางรัฐกับประชาชนทั้งในสวนท่ีเปนการดําเนินการ
ในฐานะของปจ เจกบคุ คลและท่ีเปนการดําเนนิ การในลกั ษณะท่ีเปน สถาบันรวมถงึ คุณภาพและ

๒๑ อานันท ปนยารชุน, อางใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคิดและวาทกรรมวาดวย “ธรรมรัฐ
แหงชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เนื่องในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑).

๒๒ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหาร
กิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี, ๒๕๔๒, หลักนิติธรรม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.ac.th/
kpiuser/ Governance.asp.๒๕๔๒, [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๙๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ประสิทธิภาพของการจัดการปกครองและการบริหารมีความสําคัญอยางยิ่งตอการพัฒนาและ
ความเจรญิ ของชาต1ิ52๒๓

โรเดส (R.A.W. Rhodes,) ไดรวบรวมความหมายของ “Governance” หรือธรรม
รัฐ วามีความหมายหลายอยางใชในเรื่องตาง ๆ ตามหนวยที่ศึกษา (unit of analysis) ดังนี้

๒๔

153

๑. ธรรมรัฐในฐานะของอํานาจรัฐ ในการตัดสินใจดําเนินการบริหารท่ีลดนอยลง
และประชาชนจะเปนผูเรยี กรองตรวจสอบการปฏิบัติงานของรัฐ (Minimal state)

๒. บรรษัทที่บริหารอยางมีประสิทธิภาพและเปนธรรม (Corparate Governance)
ซ่ึงหมายถึง การดําเนินธุรกิจที่มีทิศทางและควบคมุ ตรวจสอบการบริหารงานของผูบริหารองคกร
ธุรกิจที่มีความรับผิดชอบชัดแจง ท้ังงานของบริษัทพรอมกับตองรับผิดชอบตอส่ิงแวดลอมและ
สังคมอีกดวย การบริหารบรรษัทนี้จะถือวาผูบริหารและผูถือหุนไมใชบุคคลคนเดียวกันตองเปน
ผูบริหารอาชีพจะตองมีการตรวจสอบจากองคกรตรวจสอบภายนอก ทั้งนี้มิใชแตเพ่ือผลกําไร
อยา งเดียวแตจะตองเปดเผยโปรงใส และสามารถกาํ หนดตัวผรู ับผิดชอบท่ีแทจริง

๓. การบริหารจัดการสาธารณะ ท่ีรัฐบาลจะตองมีความสามารถในการริเริ่มเพื่อ
แขงขันตอบสนองประชาชนเสมือนเปนลูกคามากกวาเปนผูถูกปกครอง ผูบริหารงานของรัฐมี
บทบาทเชนเดียวกับผูประกอบการผลักดันการทํางานจากระบบราชการไปสูชุมชน ใหเปน
ผดู ําเนินการบรหิ ารจัดการเองการวัดความสามารถของขาราชการของรฐั วัดจากประสิทธผิ ลใน
การทาํ งานขาราชการของรัฐจะถือวาการบริการคอื พนั ธกิจของตน นอกจากน้นั จะเปน ตวั เชอ่ื ม
ประสานทุกสวนของสังคม กลาวคือ สวนสาธารณะ สวนเอกชน และสวนประชาชน เขามา
ทาํ งานรวมกันเพ่ือประชาคม ซง่ึ เรียกการบริหารเปนการบริหารงานสาธารณะแบบใหม (New
Public Management, NPM)

๔. ธรรมรัฐในฐานะที่เปนการปฏริ ูปการปกครอง (Good Governance) ซึง่ เปนการ
ใชกนั อยางกวางขวางสําหรบั การพัฒนารฐั ทีก่ ําลังพฒั นาธรรมรัฐในท่ีนี้ หมายถึง การใชอ ํานาจ
ทางการเมืองที่จะบริหารกิจการของชาติ โดยพัฒนาประสิทธิภาพของบริการสาธารณะระบบ

๒๓ ไชยวัฒน คํา้ ช,ู วารสารวงการคร,ู (กรงุ เทพมหานคร: ฐานการพิมพ, ๒๕๔๗), หนา ๗๗.
๒๔ โ ร เ ด ส (R.A.W. Rhodes) , อ า ง ใ น ฑิ ต ย า สุ ว ร ร ณ ะ ช ฏ , ป ร ะ ช า สั ง ค ม ตํ า บ ล ,
(กรุงเทพมหานคร: มติ รภาพการพิมพและสตดู ิโอ, ๒๕๔๔).

๑๐๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ตุลาการและกฎหมายท่ีเปนอิสระมีความรับผิดชอบอยางชัดแจงในการจัดการทางการเงินมี
การตรวจสอบสาธารณะเปนอิสระเปนรัฐที่มีโครงสรางสถาบันหลากหลายและตองยอมรับ
ความเปนอิสระของสื่อมวลชน ซ่ึงทําใหอํานาจรัฐไดรับการยอมรับและมีความชอบธรรมตาม
ระบอบประชาธิปไตย ธรรมรัฐแบบน้ีจะเปนการผสมผสานระหวางการบริหารสาธารณะกับ
ประชาธิปไตยอยา งกวา งขวาง

๕. ธรรมรัฐในแงของระบบสังคมท่ีมีปฏิสัมพันธระหวางสวนตางของระบบท่ีท้ัง
ตอบสนองความตองการของสวนยอย (Socio-cybernetic System) การมีปฏิสัมพันธจะเกิด
จากการยอมรับในความตางพึ่งพิงของทุกหนวยในระบบจะไมมีหนวยใดหนวยหน่ึงจะสามารถ
มีปฏิกิริยาหรือแกปญหาอยางเปนเอกเทศ เปนระบบท่ีพลวัตของระบบทําใหสามารถแกไข
ปญหาหรือตอบสนองความตองการของสวนตาง ๆ อยางยั่งยืนโดยท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน จะ
สามารถสรางแบบของปฏิสัมพันธซ่ึงกันและกันในการแกปญหาของชาติดังนั้นระบบน้ีจะไมมี
จดุ ศูนยกลางของสังคมแตจะเกิดศูนยตาง ๆ ในสังคม ภารกิจของรัฐบาลก็คือความสามารถใน
การมีปฏิสัมพันธซึ่งกันและกันในการแกปญหารวมกันท้ังเปนการกระตุนการมีสวนรวม โดย
สรุปก็คือเปนการบริหารจัดการท่ีแตละหนวยของภาครัฐและเอกชนรวมกันและถือวาตางฝาย
ตา งเปน หนุ สวน โดยเนนการดําเนินการแบบรวมรเิ รม่ิ รบั ผดิ ชอบการมปี ฏสิ ัมพนั ธแบบนี้มใิ ชจะ
ใชแ ตใ นระดับชาตแิ ตย งั เปนธรรมรฐั ในระดับนานาชาตใิ นระดบั ภูมิภาคและโลก

๖. ธรรมรัฐในแงการจัดระบบองคกรเครือขายจากภาคสาธารณะและภาคเอกชน
(Self-Organizing Network) ในกรณีน้ีเกิดความเก่ียวพันระหวางองคก รตา ง ๆ ที่สามารถรวบรวม
ทรัพยากรมาเพื่อจะไดบริการตอสาธารณะ ดังนั้น องคกรเครือขายจะสามารถนําเอาขาวสาร
ขอมูลและเงินรวมเทคโนโลยีมารวมกันในการทํางานซ่ึงอาจจะเห็นได เชน ในโครงการรวม
ระหวางองคกรที่สําคัญ เม่ือไรมีระบบพันธกิจมิตรเกิดขึ้นจะมีทรัพยากรมากขึ้นดวยยังทําใหมี
อสิ ระและมีอํานาจในการตอรอง เกิดรฐั บาลกลางจะเขา กา วกายส่ังการไดอยางไมมีขอจํากัด

สรุปไดวา ธรรมาภิบาล หมายถึงการบริหารการจัดการดูแลประโยชนของสวนรวม
และการรักษาผลประโยชนซึ่งกันและกันระหวางภาครฐั ภาคสังคม ภาคเอกชนและประชาชน
ท่ัวไป ในทุกๆ ดานและทุกๆ ระดับ เพ่ือใหมีการวางกรอบการทํางานอยางเปนระบบท่ีมี
ความสัมพันธ วิธีการ และมีเคร่ืองมือท่ีกอใหเกิดระบบการบริหารจัดการที่ดีดวยความเปน
ธรรมเคารพสิทธิอยางเสมอกันมีระบบและการใชกฎหมายท่ียุติธรรม มีความรับผิดชอบเปด
โอกาสใหประชาชนมสี วนรว ม มีความโปรงใส มีความคงเสน คงวาสามารถตรวจสอบได รับรูได

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๐๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

เม่ือตัดสินใจแลวเปดเผยเหตุผลไดการใชอํานาจมีที่มาท่ีไปอยางเปดเผยชัดเจนและสามารถ
กา วกา ยสง่ั การไดอยา งไมมขี อจํากัด

๖.๓ องคประกอบของธรรมาภบิ าล

องคประกอบของธรรมาภิบาลเพื่อใหเกิดระบบการบริหารกิจการบานเมืองและ
สังคมท่ดี ขี องหนวยงานมนี ักวชิ าการไดเสนอแนวคิดไวต า ง ๆ กนั ดังนี้

เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศักด์ิ กลาววา องคประกอบของธรรมาภิบาลที่เสนอโดย
United Nations Development Programme (UNDP) มี ๙ องคประกอบ ไดแ ก154๒๕

๑. การมีสวนรวมของประชาชน (Public Participation) ประชาชนท้ังชายและ
หญิงมีสวนรวมในกระบวนการตัดสินใจอยางเทาเทียมกันไมวาจะเปนการมีสวนรวมโดยตรง
หรือทางออมโดยผานสถาบันตาง ๆ ท่ีมีอํานาจอันชอบธรรม (Legitimate Intermediate
Institution)

๒. กฎหมายท่ียุติธรรม (Rule of Law) การปกครองประเทศจะใชกฎหมายเปน
บรรทัดฐานและทุกคนเคารพกฎหมาย โดยที่กรอบของกฎหมายที่ใชในประเทศตองมีความ
ยตุ ิธรรมและถกู บงั คบั ใชกับคนกลมุ ตา ง ๆ อยา งเสมอภาคเทาเทยี มกัน

๓. ความเปดเผยโปรงใส (Transparency) กระบวนการทํางานกฎเกณฑกติกา
ตา ง ๆ มคี วามเปดเผยตรงไปตรงมาขอมูลขาวสารตาง ๆ ในสังคมสามารถถายโอนไดอ ยางเปน
อิสระ (Free Flow of Information) ประชาชนสามารถเขาถึงและรบั ทราบขอมลู หรือขาวสาร
สาธารณของทางราชการไดตามทก่ี ฎหมายบญั ญัติ

๔. การมีฉันทานุมัติรวมในสังคม (Consensus Orientation) การตัดสินใจดําเนิน
นโยบายใด ๆ ของภาครัฐตอ งมีการประสานความตอ งการหรอื ผลประโยชนที่แตกตางของกลุม
คนในสังคมใหเกิดเปนความเห็นรวมกัน (Broad Consensus) บนพื้นฐานของสิ่งที่เปน
ประโยชนส งู สุดแกส ังคมโดยรวม

๕. กลไกการเมืองที่ชอบธรรม (Political Legitimacy) กระบวนการเขาสูอํานาจทาง
การเมืองมีความชอบธรรมและเปนท่ียอมรับของคนในสังคม เชน การไดมาซ่ึงสมาชิกสภาผูแทน

๒๕ เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศ ักดิ์, ตวั ชว้ี ัดธรรมาภิบาล, พิมพค รัง้ ท่ี ๑, (กรงุ เทพมหานคร: โรงพิมพ
คุรุสภาลาดพรา ว, ๒๕๔๔), หนา ๑๗-๑๙.

๑๐๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ราษฎรท่ีมีคุณภาพการมีคณะรัฐมนตรีที่ปฏิบัติงานเพื่อประโยชนแกสวนรวมการมีระบบราชการ
ที่สุจริตโปรง ใสตรวจสอบไดการมีกระบวนการเปด เผยทรัพยสินและหน้สี ินของนักการเมือง การมี
คณะกรรมการปองกันและปราบปราบการทุจริตแหงชาติ (ป.ป.ช.) ทําหนาท่ีไตสวนและวินิจฉัย
เจา หนาท่ีรัฐที่ร่ํารวยผิดปกติ

๖. ความเสมอภาค (Equity) ประชาชนทุกคนมีความสามารถอยางเทาเทียมกันใน
การเขาถึงโอกาสตาง ๆ ในสังคม เชน โอกาสพัฒนาหรือมีความเปนอยูท่ีดี โดยรัฐเปนผูจัดสรร
สาธารณปู โภคขั้นพ้ืนฐานเพ่อื ใหประชาชนสามารถเขาถึงบรกิ ารโดยเทาเทยี มกัน

๗. ประสิทธิภาพและประสิทธิผล (Effectiveness and Efficiency) กระบวนการ
และสถาบันตา ง ๆ เชน รัฐสามารถจัดสรรใชทรัพยากรตาง ๆ ไดอยางคุมคาและเหมาะสมเพื่อ
ตอบสนองความตองการของคนในสังคมโดยรวมรวมถึงการทํางานที่รวดเร็วมีคุณภาพและ
กอ ใหเ กิดประโยชนสูงสดุ

๘. พันธะความรับผิดชอบตอสังคม (Accountability) การตัดสินใจใด ๆ ของ
ภาครัฐภาคเอกชนและภาคประชาชนตองกระทําโดยมีพันธะความรับผิดชอบในส่ิงท่ีตนเอง
กระทําตอสาธารณชนหรือผูมีสวนไดสวนเสียกับหนวยงานนั้นโดยคํานึงถึงประโยชนท่ีจะ
เกดิ ข้นึ แกสวนรวมเปนหลกั และมจี ิตใจเสยี สละเห็นคุณคาสงั คมทต่ี นเองสังกดั อยู

๙. การมีวิสัยทัศนเชิงกลยุทธ (Strategic Vision) การท่ีผูนําและประชาชนใน
ประเทศมีวสิ ัยทัศนใ นการสรา งธรรมาภบิ าลและการพฒั นาอยางย่งั ยืน

สรปุ องคประกอบของธรรมาภิบาลเพื่อใหเกิดระบบการบริหารกิจการบานเมืองและ
สังคมท่ีดี คือ การมีสวนรวมในการทํางานของบุคลากรในองคกร มีการประสานระหวาง
บุคลากรและผูบังคับบัญชา ตองมีการเปดเผยการดาํ เนนิ งานดา นนโยบายการบรหิ ารแบบหลัก
ธรรมาภิบาลแบบเบด็ เสรจ็

ชวน หลีกภัย สรุปในการประชุมคณะรัฐมนตรีเม่ือวันที่ ๑๑ พฤษภาคม ๒๕๔๒
มีมติเห็นชอบใหกําหนดเรื่องการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมที่ดี หรือ Good
Governance เปนวาระแหงชาติ (National Agenda) และใหห นว ยงานของรัฐทุกแหงกําหนด
แผนงาน โครงการ เพือ่ ปรับงานในความรับผิดชอบใหส อดคลองกับหลักการการบรหิ ารจัดการ
ท่ีดีและรายงานใหคณะรัฐมนตรีทราบ ซึ่งองคประกอบหลักสําคัญประกอบดวยหลักการ ๕
ประการ คอื

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๐๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

หลักการท่ี ๑ หลักนิติธรรม คือ การทําใหกฎหมาย กฎและกติกาตาง ๆ เปนท่ี
ยอมรับของประชาชน ใหมีการถือปฏบิ ัตริ ว มกันอยา งเสมอภาคและเปนธรรม

หลักการท่ี ๒ หลักความโปรงใส คือ การทําใหสังคมไทยเปนสังคมที่มีการเปดเผย
ขอมูลขาวสารตรงไปตรงมาสามารถตรวจสอบความถูกตองได ชวยใหการทํางานภาครัฐและ
ภาคเอกชนปลอดจากทุจริตและคอรรัปชนั่

หลักการที่ ๓ หลักความมีสวนรวม คือ การทําใหสังคมไทยเปนสังคมที่ประชาชนมี
สวนรวมรับรูและเสนอความเห็นในการตัดสินใจสาํ คัญของสังคม โดยประชาชนมีความสามัคคี
รวมมอื ในการทาํ งานเรื่องสําคญั ตลอดจนไมมกี ารผกู ขาดทงั้ โดยภาครฐั หรือภาคเอกชน

หลักการที่ ๔ หลักความรับผิดชอบ คือ การทําใหสังคมไทยเปนสังคมที่ทุกฝายมี
ความรับผิดชอบตอบทบาทหนาที่ของตนเคารพในความคิดเห็นท่ีแตกตางโดยพยายามหาทาง
ออกทท่ี กุ ฝายยอมรับรว มกันได กลารับผลการกระทาํ ของตน

หลกั การที่ ๕ หลักความคุมคา คอื การทาํ ใหส ังคมไทยเปนสังคมท่ีรูคุณคา ทรพั ยากร
ของชาติและบริหารงานดวยความประหยัดมีประสทิ ธิภาพและประสิทธิผล โดยเฉพาะอยางยิ่ง
ภาครัฐตอ งใหบรกิ ารทม่ี คี ณุ ภาพแกประชาชน

สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน เห็นวาองคประกอบหลักธรรมาภิ
บาลเนนเก่ียวกับการบรหิ ารงานบุคคลและการใหบรกิ ารของรฐั ซึง่ ประกอบดว ยหลักการสําคัญ
๖ ประการคือ155๒๖

๑. หลกั นิตธิ รรม
๑) กฎหมายและกฎเกณฑตาง ๆ มีความเปนธรรม สามารถปกปองคนดีและ

ลงโทษคนไมดีได
๒) มีการปฏริ ูปกฎหมายอยา งสมา่ํ เสมอใหเหมาะกบั สภาพการณท ี่เปลยี่ นไป
๓) การดําเนินงานของกระบวนยุติธรรมเปนไปอยางรวดเร็วโปรงใสและ

ตรวจสอบไดแ ละไดร บั การยอมรับจากประชาชน

๒๖ สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน, ตัวชี้วัดธรรมาภิบาล, พิมพคร้ังท่ี ๑,
(กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพค รุ สุ ภาลาดพรา ว, ๒๕๔๔), หนา ๑๗-๑๘.

๑๐๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๔) ประชาชนตระหนักถึงสิทธิเสรีภาพหนาที่ของตนเองเขาใจกฎเกณฑตาง ๆ
และมสี วนรว มในกรณตี า ง ๆ

๒. หลักความโปรงใส
๑) การสํารวจความพึงพอใจของผูมาใชบริการของรัฐและเจาหนาที่ของสวน

ราชการ
๒) จํานวนเรอ่ื งกลา วหา รองเรียน หรือสอบสวนเจา หนาท่ีของรฐั
๓) เกณฑในการใชดลุ พินจิ ของสวนราชการมีความชัดเจนเปนทีย่ อมรบั
๔) สวนราชการมีตัวชี้วัดผลการปฏิบัติงานท่ีเปนรูปธรรมและเปดเผยตอ

สาธารณะ
๓. หลักความรบั ผิดชอบ
๑) การไดรับการยอมรับและความพอใจจากผรู ับบริการและผเู ก่ยี วของ
๒) การบรรลผุ ลตามวตั ถปุ ระสงคท ีก่ ําหนดไวข องงานท่ปี ฏิบตั ิ
๓) คณุ ภาพของงานทงั้ ดานปรมิ าณ ความถูกตอง ครบถว น รวมทง้ั จํานวน
ความผิดพลาดท่ีเกิดขึ้นจากการปฏิบัติงาน และจํานวนการรองเรียนหรือการ

กลาวหาที่ไดร ับ
๔. หลกั ความคมุ คา
๑) ความพงึ พอใจของผูรับบรกิ าร
๒) ความมีประสิทธิภาพและประสิทธผิ ล ทง้ั ดานปรมิ าณและคุณภาพ
๕. หลกั การมีสว นรวม
๑) ความสัมฤทธผิ์ ลของโครงการตาง ๆ รวมถึงการประหยดั งบประมาณ
๒) ความพึงพอใจของผูมีสวนเกย่ี วของหรือผูไดร ับผลกระทบ
๓) จํานวนผูเขารว มแสดงความคดิ เห็นหรอื จาํ นวนขอเสนอแนะหรือขอคิดเห็น

ของประชาชนในการดําเนนิ การเร่ืองตาง ๆ รวมถงึ คณุ ภาพของการเขา มามสี ว นรวม
๖. หลกั คณุ ธรรม
๑) การรองเรียนหรือรองทุกขในการดําเนินการในเร่ืองตาง ๆ ทั้งในและนอก

องคกรลดลง

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๐๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒) คุณภาพชีวิตของคนในสังคมดีขึ้น มีการบริการจัดการและใชทรัพยากรใน
ชาติอยางเกิดประโยชนสงู สดุ

๓) สังคมมเี สถียรภาพ อยรู ว มกนั อยางสงบสุขดวยความมีระเบียบวนิ ยั
สรุป สาํ นักงานคณะกรรมขาราชการพลเรือนนําองคประกอบการบริหารงานบุคคล
ตามหลักธรรมาภิบาลมาใชในองคกรเพื่อใหเกิดประโยชนมากที่สุด เชน หลักนิติธรรม
กฎหมายและกฎเกณฑตาง ๆ มีความเปนธรรมสามารถปกปองคนดีและลงโทษคนไมดีได
หลักความโปรงใส คือ การสํารวจความพึงพอใจของผูมาใชบริการของรัฐ และเจาหนาท่ีของ
สวนราชการ หลักความรับผิดชอบ การไดรับการยอมรับและความพอใจจากผูรับบริการและ
ผูเกี่ยวของ หลักความคุมคา ความมีประสิทธิภาพและประสิทธิผลทางดานปริมาณและ
คุณภาพ หลักการมีสวนรวม ความสัมฤทธ์ิผลของโครงการตาง ๆ รวมถึงการประหยัด
งบประมาณ หลักคุณธรรม คุณภาพชีวิตของในสังคมดีขึ้น มีการบริการจัดการและใช
ทรัพยากรในชาตอิ ยางเกดิ ประโยชนสูงสุด
ชนะศักดิ์ ยุวบูรณ เห็นวาองคประกอบหลักของธรรมาภิบาลที่เสนอโดยระเบียบ
สํานักนายกรัฐมนตรี เนนการกําหนดเปนกรอบแนวทางใหแกหนวยงานราชการเพ่ือถือปฏิบัติ
ตามหลักการสาํ คญั ๖ ประการคอื 156๒๗
๑. หลักนิติธรรม เปนการตรากฎหมายและกฎขอบังคับใหทันสมัยและเปนธรรม
เปนท่ียอมรับของสังคม อันจะทําใหสังคมยินยอมพรอมใจกันปฏิบัติตามกฎหมายและกฎ
ขอบังคับเหลานั้น โดยถือวาเปนการปกครองภายใตกฎหมายมิใชอําเภอใจหรืออํานาจของตัว
บคุ คล
๒. หลักคุณธรรม เปนการยึดมั่นในความถูกตองดีงามโดยรณรงคใหเจาหนาท่ีของ
รัฐยึดถือหลักนี้ในการปฏิบัติหนาที่เพื่อใหเปนตัวอยางแกสังคมและสงเสริมสนับสนุนให
ประชาชนพัฒนาตนเองไปพรอ มกนั เพอ่ื ใหคนไทยมคี วามซื่อสตั ย จริงใจ ขยัน อดทน มีระเบยี บ
วินยั ประกอบอาชพี สจุ รติ จนเปน นิสยั ประจาํ ชาติ
๓. หลักความโปรงใส เปนการสรางความไววางใจซ่ึงกันและกันของคนในชาติโดย
ปรับปรุงกลไกการทํางานขององคกรทุกวงการใหมคี วามโปรงใส มีการเปดเผยขอมูลขาวสารท่ี

๒๗ ชนะศักด์ิ ยุวบูรณ, กระทรวงมหาดไทยกับการบริหารจัดการที่ดี, ในการปกครองท่ีดี
(Good Governance), (กรงุ เทพมหานคร: บพิธการพิมพ, ๒๕๔๓), หนา ๓-๑๒.

๑๐๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

เปนประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาท่ีเขาใจงาย ประชาชนเขาถึงขอมูลขาวสารได
สะดวกและมกี ระบวนการใหประชาชนตรวจสอบความถกู ตองชดั เจน

๔. หลักความมีสวนรวม เปนการเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมรับรูและเสนอ
ความเห็นในการตัดสินใจปญหาสําคัญของประเทศไมวาดวยการแสดงความเห็นการไต
สวนสาธารณะประชาพิจารณก ารแสดงประชามติ

๕. หลักความรับผิดชอบ เปนการตระหนักในสิทธิหนาท่ีความสํานึกในความ
รับผิดชอบตอสังคม การใสใจปญหาสาธารณะของบานเมืองและกระตือรือรนในการแกปญหา
ตลอดจนการเคารพในความคิดเห็นท่ีแตกตาง และความกลาท่ีจะยอมรับผลจากการกระทํา
ของตน

๖. หลักความคุมคา เปนการบริหารจัดการและใชทรัพยากรที่มีจํากัดเพื่อใหเกิด
ประโยชนสูงสุดแกสวนรวม โดยรณรงคใหคนไทยมีความประหยัดใชของอยางคุมครอง
สรางสรรคสินคาและบริการที่มีคุณภาพสามารถแขงขันไดในเวทีนานาชาติ และพัฒนา
ทรพั ยากรธรรมชาติใหสมบูรณย ง่ั ยืน

สุดจิต นิมิตกุล เห็นวาองคประกอบของธรรมาภิบาลท่ีเสนอโดยกระทรวงมหาดไทย
เนนไปทางดานการบริหารการปกครองการพัฒนาและการกระจายอํานาจซ่ึงมี ๑๑ องคประกอบ
คอื ๒๘

157

๑. การมีสวนรวม (Participation) เปนการมีสวนรวมของท้ังประชาชนและ
เจาหนาท่ีรัฐในการบริหารงาน เพ่ือใหเกิดความคิดริเริ่มและพลังการทํางานท่ีสอดประสานกัน
เพือ่ บรรลเุ ปาหมายในการใหบริการประชาชน

๒. ความย่ังยืน (Sustainability) มกี ารบริหารงานท่ีอยูบนหลักการของความสมดุล
ท้ังในเมอื งและชนบท ระบบนเิ วศ และทรพั ยากรธรรมชาติ

๓. ประชาชนมีความรูสึกวาเปนส่ิงที่ชอบธรรม (Legitimacy) และใหการยอมรับ
(Acceptance) การดําเนินงานของแตละหนวยงานสอดคลองกับความตองการของประชาชน
ประชาชนพรอมที่จะยอมสูญเสียประโยชนสวนตนไป เพื่อประโยชนสวนรวมที่ตองรับผิดชอบ
รว มกนั

๒๘ สุดจิต นิมิตกุล, กระทรวงมหาดไทยกับการบริหารจัดการที่ดี, ในการปกครองท่ีดี
(Good Governance), (กรุงเทพมหานคร: บพิธการพมิ พ, ๒๕๔๓), หนา ๑๓-๒๔.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๐๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๔. มีความโปรงใส (Transparency) ขอมูลตาง ๆ ตองตรงกับขอเท็จจริงของ
ดําเนนิ การและสามารถตรวจสอบได มีการดําเนินการท่ีเปดเผยชัดเจนและเปน ไปตามท่ีกาํ หนดไว

๕. สงเสริมความเปนธรรม (Equity) และความเสมอภาค (Equality) มีการกระจาย
การพฒั นาอยา งทัว่ ถงึ เทาเทียมกนั ไมเลือกปฏิบัติ และมรี ะบบการรับเร่ืองราวรองทุกขท ่ชี ดั เจน

๖. มีความสามารถที่จะพัฒนาทรัพยากรและวิธีการบริหารกิจการบานเมอื งและสังคม
ทดี่ ีเจา หนาท่ีของทุกหนวยงานจะตองไดรับการพฒั นาความรูและทักษะเพื่อใหสามารถนําไปปรับ
ใชกับการทํางานไดและมีการกําหนดข้ันตอนการดําเนินงานท่ีชัดเจน เพื่อใหทุกหนวยงานยึดถือ
เปน แนวปฏิบัติรว มกนั

๗. สงเสริมความเสมอภาคทางเพศ (Promoting Gender Balance) เปดโอกาสให
สตรีทั้งในเมืองและชนบทเขามามีสวนรวมในการพัฒนาชุมชนและสังคมในทุกๆ ดานโดยเฉพาะ
อยางยิ่งใหเ ขามามีสว นรว มในการปกครองทองถนิ่ มากข้ึน

๘. การอดทนอดกลั้น (Tolerance) และการยอมรับ (Acceptance) ตอทัศนะท่ี
หลากหลาย (Diverse Perspectives) รวมท้ังตองยุติขอขัดแยงดวยเหตุผลหาจุดรวมท่ีทุกฝาย
ยอมรับรว มกนั ได

๙. การดําเนินการตามหลักนิติธรรม (Operating by Rule of Law) พัฒนาปรับปรุง
แกไ ขและเพ่ิมเติมกฎหมายใหมคี วามทนั สมัยและเปนธรรม

๑๐. ความรับผิดชอบ (Accountability) เจาหนาที่จะตองมีความรับผิดชอบตอ
ประชาชนความพึงพอใจของประชาชนตอการปฏิบัติงาน จะเปนตัวช้ีวัดสําคัญในการประเมิน
ความสําเรจ็ ของหนว ยงานและเจา หนาที่

๑๑. การเปนผูกํากับดูแล (Regulator) แทนการควบคุม โอนงานบางอยางไปให
องคกรทองถ่ินซึ่งใกลชิดกับประชาชนที่สุด หรืองานบางอยางก็ตองแปรรูปใหเอกชนดําเนินการ
แทน

ปดิเทพ อยูย นื ยง กลาววา หลักธรรมาภบิ าล อาจแยกองคป ระกอบที่สําคัญไดด ังน้ี158๒๙
๑. หลักความโปรงใส (Transparency) กลาวคือไมว า จะทําการใด ๆ ในการบริหาร
จัดการองคกรก็ตองมีเหตุผลโปรงใสในวิธีการและสามารถตรวจสอบไดและมีองคกรหรือ

๒๙ ปดิเทพ อยูยืนยง, ธรรมาภิบาล (Good Governance), [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://C:\WINDOWS\TEMP\triJOFCH.htm. [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๑๐๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

หนวยงานเพื่อตรวจสอบการทํางาน โดยพรอมถูกตรวจสอบไมวาจะเปน จากองคก รภายในหรือ
องคก รภายนอก

๒. หลักนิติธรรม (Rule of low) หมายถึง การใชกฎหมายตาง ๆ อยางเที่ยงตรง
ยุตธิ รรมสามารถบงั คับใชก ฎหมายกับทุกคนไดเ สมอกนั โดยไมเ ลือกปฏบิ ตั ิ

๓. หลักความรับผิดชอบ (Responsibility) กลาวคือ ตองมีการรับผิดชอบในการ
กระทาํ ของตน ในฐานะเปนสวนหนงึ่ ของการขับเคล่ือนของงานหรอื องคกรและตองปฏิบัติตาม
หนา ทข่ี องตนอยางเครง ครัดเพ่อื บรรลุผลของงานและองคกร

๔. หลกั ความเสมอภาค (Equity) หมายถึง การไดร บั การปนสวนในประโยชนต าง ๆ
อยา งเทา เทียมกนั เพื่อจะไดไมเกดิ การขดั กันแหงผลประโยชน

๕. หลักคุณธรรม (Moral) กลาวคือ คนในองคกรตองมีความรูสึกผิดชอบช่ัวดีและ
สํานกึ ในความดีงามท่ีจะทํางานโดยถูกตอ งและสุจริต

๖. หลักความคุมคา โดยตองถือประโยชนสูงสุดแหงองคกรเปนท่ีตั้งในการบริหาร
และขบั เคลื่อนองคกรไปใหส คู วามสําเรจ็

๗. หลกั การมีสว นรวม กลาวคือ ประชาชนและบุคลากรในองคกรจะตอ งมสี วนรวม
ในการทาํ งานโดยมงุ ผลแหงการประสบความสาํ เรจ็ รว มกนั

นิศานาถ ไดใหความหมายไวส้ัน ๆ วา ธรรมาภิบาล เปนกระบวนการในการตัดสินใจ
ในการปฏิบัตงิ านมีคุณสมบัติและองคประกอบคือ159๓๐

๑. การมสี ว นรว ม (Participation)
๒. มีกฎระเบยี บ (Rule of Law)
๓. มคี วามโปรงใส (Transparency)
๔. มีภาระหนา ทีต่ อ ผมู สี ว นไดส ว นเสีย (Responsiveness)
๕. มคี วามรับผดิ ชอบ (Accountability)
๖. มปี ระสทิ ธิภาพและประสิทธผิ ล (Effectiveness and efficiency)

๓๐ นิศานาถิศานาถ นนทจ ุมจัง, วารสารวงการครู, (กรงุ เทพมหานคร: ฐานการพิมพ, ๒๕๔๗),
หนา ๗๗.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๐๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สรุปไดวาองคประกอบของธรรมาภิบาล หรือ ระบบการบริหารกิจการบานเมือง
และสังคมที่ดี ประกอบดวย หลักนิติธรรม หลักคุณธรรม หลักความโปรงใส หลักความมีสวน
รวมหลักความรับผิดชอบ หลักความคุมคาซึ่งเปนคุณธรรมสากลท่ีสามารถนําไปบูรณาการใน
การบรหิ ารการศึกษาในโรงเรยี น

๖.๓.๑ หลักนติ ธิ รรม
หลักนิติธรรม ซ่ึงเปนหลักการสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหาร
กิจการบานเมืองและสงั คมท่ีดี ไดมนี ักวชิ าการใหทศั นะไวตา ง ๆ กัน ดงั น้ี
เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศักด์ิ กลาวถึง ความหมายของหลักนิติธรรมวาการปกครอง
ประเทศจะใชก ฎหมายเปนบรรทดั ฐานและทุกคนเคารพกฎหมาย โดยท่ีกรอบของกฎหมายทใ่ี ชใน
ประเทศตอ งมีความยตุ ิธรรมและถกู บังคับใชกบั คนกลมุ ตาง ๆ อยางเสมอภาคเทาเทียมกัน160๓๑
ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กําหนดความหมายของหลักนิติธรรมวาการมีเกณฑ
ยุติธรรมและชัดเจน ไดแก การตรากฎหมายและกฎขอบังคับ ใหทันสมัยและเปนธรรมเปนที่
ยอมรับของสังคม อันจะทําใหสังคมยินยอมพรอมใจกันปฏิบัติตามกฎหมายและกฎขอบังคับ
เหลาน้นั โดยถือวาเปนการปกครองภายใตก ฎหมายมิใชอําเภอใจหรอื อาํ นาจของตวั บุคคล161๓๒
สดุ จิต นมิ ิตกุล กลาวถงึ ความหมายของหลกั นิติธรรมวา พัฒนาปรับปรุงแกไ ขและ
เพ่มิ เติมกฎหมายใหม คี วามทันสมยั 162๓๓
สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน กลาววา หลักนิติธรรม หมายถึง
กฎหมายและกฎเกณฑตาง ๆ มีความเปนธรรมสามารถปกปองคนดีและลงโทษคนไมดีไดมีการ

๓๑ เกรยี งศกั ดิ์ เจรญิ วงศศ กั ด์ิ, “ธรรมรัฐภาคการเมือง : บทบาทภาคเี มอื ง” รฐั สภาสาร ๔๖, ๙
กันยายน ๒๕๔๑. [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceRule. htm. [๙
กนั ยายน ๒๕๖๒].

๓๒ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมที่ดี.
(๒๕๔๒). หลักนิติธรรม. [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Governance.asp. [๙
กันยายน ๒๕๖๒].

๓๓ สุดจิต นิมิตกุล, (๒๕๔๒), หลักนิติธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.
th/kpiuser/Governance Rule.htm. [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๑๑๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ปฏิรูปกฎหมายอยางสมํ่าเสมอใหเหมาะสมกับสภาพการณท่ีเปล่ียนไปการดําเนินงานของ
กระบวนการยุติธรรมเปนไปอยางรวดเร็ว โปรงใส และตรวจสอบไดและไดรับการยอมรับจาก
ประชาชน163๓๔

สรุปไดวา หลักนิติธรรม หมายถึง การมีกฎเกณฑตาง ๆ ที่ยุติธรรมและชัดเจนของ
กฎหมาย เพื่อใหเกดิ ความเปนธรรมและเสมอภาคเทาเทียมกนั เปน ท่ียอมรบั ของสังคมอนั จะทํา
ใหสังคมยินยอมพรอมใจกันปฏิบัติตามกฎขอบังคับเหลานั้น ดวยกระบวนการยุติธรรมและถูก
บงั คบั ใชกบั คนกลุมตาง ๆ อยางเสมอภาคเทาเทียมกนั โปรงใส และตรวจสอบได

๖.๓.๒ หลักคณุ ธรรม
หลักคุณธรรม ซึ่งเปนหลักสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหารกิจการ
บานเมืองและสงั คมท่ีดี มีนักวิชาการใหทัศนะไวตาง ๆ กนั ดงั นี้
ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กลาวถึง หลักคุณธรรมวา หมายถึงความชอบธรรม
ในการใชอํานาจ ไดแก การยึดม่ันในความถูกตองดีงามโดยรณรงคใหระเบียบสํานักนายก
เจาหนา ท่ีของรฐั ยึดถอื หลกั นี้ในการปฏบิ ตั ิหนาท่ีรฐั มนตรีเพ่ือเปนตัวอยางแกสงั คมและสง เสริม
สนับสนุนใหประชาชนพัฒนาตนเองไปพรอมกันเพ่ือใหคนไทยมีความซื่อสัตย จริงใจขยัน
อดทน มรี ะเบียบวนิ ัยประกอบอาชีพสจุ รติ จนเปน นสิ ยั ประจาํ ชาต1ิ64๓๕
สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน กลาวถึง หลักคุณธรรมหมายถึง
การรองเรียนหรือรองทุกขในการดําเนนิ การในเร่อื งตาง ๆ ทั้งในและนอกองคก รลดลงคุณภาพ
ชีวติ ของคนในสงั คมดีขึ้น มีการบริหารจัดการและใชทรพั ยากรในชาติอยางเกิดประโยชนสูงสุด
สงั คมมีเสถียรภาพ อยรู วมกันอยา งสงบสขุ ดว ยความมีระเบียบวนิ ยั 165๓๖

๓๔ สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน, หลักคุณธรรม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceMoral.htm [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๓๕ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี,
(๒๕๔๒), หลักคุณธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceWorth.
htm [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๓๖ สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน, หลักคุณธรรม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceMoral.htm [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สรุปไดวา หลักคุณธรรมหมายถึง การใชอํานาจความชอบธรรมอยางถูกตองเพื่อ
สงเสริมสนับสนุนใหประชาชนมีคุณภาพ มีความซ่ือสัตย จริงใจ ขยันอดทน มีระเบียบวินัยใน
การประกอบอาชีพทสี่ ุจรติ มีการบรหิ ารจัดการและใชท รัพยากรอยางเกดิ ประโยชนส ูงสดุ สังคม
มเี สถียรภาพ อยรู วมกันอยา งสงบสุข

๖.๓.๓ หลักความโปรงใส
หลักความโปรงใส ซ่ึงเปนหลักสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหาร
กจิ การบา นเมืองและสังคมที่ดี มนี กั วชิ าการแสดงทัศนะไวตาง ๆ กันดังน้ี
เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศักดิ์ กลาวถึง หลักความโปรงใสวากระบวนการทํางาน
กฎเกณฑกตกิ าตา ง ๆ ทมี่ ีความเปด เผยตรงไปตรงมาขอ มลู ขาวสารตาง ๆ ในสงั คมสามารถถา ย
โอนไดอ ยา งเปนอิสระประชาชนสามารถเขาถงึ และรบั ทราบขอมูลหรือขอมูลขาวสารสาธารณะ
ของทางราชการไดต ามท่กี ฎหมายบญั ญตั 1ิ66๓๗
ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กลาวถึง หลักความโปรงใสวาหมายถึง การมีการ
ดําเนินการที่โปรงใส ไดแก การสรางความไววางใจซ่ึงกันและกันของคนในชาติโดย ปรับปรุง
กลไกการทํางานขององคกรทุกวงการใหมีความโปรงใส มีการเปดเผยขอมูลขาวสาร ท่ีเปน
ประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาที่เขาใจงายประชาชนเขาถึงขอมูลขาวสารไดสะดวก
และมกี ระบวนการใหป ระชาชนตรวจสอบความชดั เจน167๓๘
สุดจิต นิมิตรกุล กลาวถึงหลักความโปรง ใสวา ขอมูลตา ง ๆ ตองตรงกับขอเท็จจริง
ของการดาํ เนินการและความสามารถตรวจสอบไดม ีการดําเนินการท่ีเปดเผยชัดเจนและเปนไป
ตามท่ีกําหนดไว168๓๙

๓๗ เกรียงศักด์ิ เจริญวงศศกั ด์ิ, “ธรรมรัฐภาคการเมือง: บทบาทภาคีเมือง” รัฐสภาสาร ๔๖, ๙
กันยายน ๒๕๔๑. [ออนไลน] , แหลง ที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceEquity.htm. [๙
กนั ยายน ๒๕๖๒].

๓๘ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี.
(๒๕๔๒).หลักคุณธรรม, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/ Governance
Worth.htm [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๓๙ สุดจิต นิมิตกุล หลักการมีสวนรวม,แหลงท่ีมาของขอมูล, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://
www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceEquity.htm. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๑๑๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน กลาวถึงหลักความโปรงใสวา
หมายถึงความโปรงใสขึ้นอยูกับความพึงพอใจของผูมาใชบริหารของรัฐและเจาหนาท่ีของสวน
ราชการจํานวนเรื่องกลาวหารองเรียนหรือสอบสวนเจาหนาที่ของรัฐ เกณฑในการใชดุลพินิจ
ของสวนราชการที่มีความชัดเจนเปนที่ยอมรับสวนราชการมีตัวชี้วัดผลการปฏิบัติงานที่เปน
รปู ธรรมและเปด เผยตอสาธารณะ169๔๐

สรุปไดวา หลักความโปรงใส หมายถึง กระบวนการทํางานกฎเกณฑกติกาตาง ๆ ท่ี
มีการดําเนินการสรางความไววางใจซึ่งกันและกันเพ่ือใหมีการเปดเผยขอมูลขาวสารที่เปน
ประโยชนอยางตรงไปตรงมาของคนในองคกร มีความโปรง ใส ตรวจสอบไดและมคี วามพรอมท่ี
จะถกู ตรวจสอบไดไ มว าเปน จากองคกรภายในหรือองคก รภายนอก

๖.๓.๔ หลักการมีสวนรว ม
หลักการมีสวนรวม ซ่ึงเปนหลักสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหาร
กจิ การบา นเมอื งและสงั คมท่ดี ี มนี ักวชิ าการใหท ศั นะไวต า ง ๆ กันดังน้ี
คณะผูว ิจยั โครงการแนวทางการสรางเสรมิ ประชาธปิ ไตยแบบมีสวนรว ม กาํ หนด
ความหมายของการการมีสวนรวมวาเปนการกระจาย โอกาสใหประชาชนมีสวนรวมทางการ
เมอื งและการบรหิ ารเกย่ี วกับการตดั สินใจในเรือ่ งตา ง ๆ รวมท้ังการจดั สรรทรัพยากรของชมุ ชน
และของชาติ ซ่ึงจะสงผลกระทบตอวิถีชีวิตและความเปนอยูของประชาชนโดยการใหขอมูล
แสดงความคิดเห็นใหคําแนะนําปรึกษารวมวางแผน รวมปฏิบัติ รวมตลอดจนการควบคุม
โดยตรงจากประชาชน170๔๑
เฉลิม เกิดโมลี กลาวถึงหลักความมีสวนรวม หมายถึง การที่ประชาชนไดใช
คุณสมบัติสวนตัวในดานความรูความสามารถ และทรัพยากรที่มีอยูเขาไปรวมคิดตัดสินใจใน

๔๐ สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน, หลักความโปรงใส, [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://www.kpi.ac.th/kpiuser/GovernanceMoral.htm. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๔๑ คณะผวู จิ ัยโครงการแนวทางการสรา งเสริมประชาธิปไตยแบบมีสวนรวมตามรฐั ธรรมนูญแหง
ราชอาณาจักรไทย, (๒๕๔๐), การมีสวนรวมของประชาชน, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.
kpi.ac.th/kpiuser/publicparticipation.asp. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒]

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ขน้ั ตอนตาง ๆ ของกิจกรรมหน่งึ ๆ ดวยตนเองหรือองคกรท่ีประชาชนจัดตง้ั ขึ้นอยางมีเสรภี าพ
และเสมอภาค171๔๒

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กลาวถึง หลักความมสี วนรวมวาหมายถึง การมีสวน
รวมของผูที่มีความเก่ียวของ ไดแก เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมรับรูและเสนอความเห็น
ในการตัดสินใจในปญหาสําคัญของประเทศไมวาดวยการแจงความเห็นการไตสวนสาธารณะ
การประชาพจิ ารณ การแสดงประชามติหรอื อนื่ ๆ ๔๓172

วนั ชัย วัฒนศัพท ใหนิยามวา กระบวนการมสี วนรวมของประชาชน เปนกระบวนการ
ส่ือสารสองทางท่ีมีเปาหมายโดยรวม เพ่ือท่ีจะใหเกิดการตัดสินใจท่ีดีข้ึนและไดรับการสนับสนุน
จากสาธารณชน ซึ่งเปาหมายของกระบวนการการมีสวนรวมของประชาชนก็คือ การใหขอมูลตอ
สาธารณชน และใหสาธารณชนแสดงความคิดเห็นตอโครงการท่ีนําเสนอหรือนโยบายรัฐและมี
สว นรวมในการแกป ญ หาเพื่อหาทางออกทดี่ ีทีส่ ุดสาํ หรับทุก ๆ คน ๔๔
173

สรุปไดวา หลักการมีสวนรวม หมายถึง กระบวนการเรียนรูซ่ึงกันและกันของ
บุคลากร ทุกฝายในองคกรรวมกันแสดงความคิดเห็นใหคําแนะนําปรึกษารวมวางแผนรวม
ปฏบิ ัติท่ีเห็นพองตองกันเพ่อื เปด กวางในความคดิ เหน็ หาทางออกทดี่ ีทสี่ ุดสําหรับทุก ๆ คน เกิด
การเปลี่ยนแปลงในทิศทางท่ีตองการโดยการกระทําผานกลุมหรือองคก ร เพ่ือใหบ รรลุถงึ ความ
เปล่ียนแปลงท่พี งึ ประสงค

๔๒ เฉลิม เกิดโมลี, แนวทางการมีสวนรวมในกระบวนการนโยบาย, เอกสารประกอบการ
เสวนาวิพากษตัวแบบการมีสวนรวมของประชาชน, (กันยายน ๒๕๔๓). [ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://www.kpi.ac.th/kpiuser/publicparticipation.asp, [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๔๓ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี.
(๒๕๔๒), หลักการมีสวนรวม, [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Governance
Worth.htm [๙ กันยายน ๒๕๖๓].

๔๔ วันชัย วัฒนศัพท, คูมือการมีสวนรวมของประชาชนในการตัดสินใจของชุมชน,
(กรุงเทพมหานคร: ศูนยสันติวิธีเพ่ือพัฒนาประชาธิปไตย), [ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.
ac.th/kpiuser/publicparticipation._deflist.asp?chk=&pageno=2 [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๑๑๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๖.๓.๕ หลกั ความรับผดิ ชอบ
หลักความรับผิดชอบ ซึ่งเปนหลักสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหาร
กจิ การบา นเมืองและสงั คมทด่ี ี มนี กั วชิ าการใหค วามหมายไวต า ง ๆ กนั ดงั นี้
เกรียงศักดิ์ เจริญวงศศักดิ์ กลาววา หลักความรับผิดชอบ หมายถึงการตัดสินใจ
ใด ๆ ของภาครัฐ ภาคเอกชนและภาคประชาชนตองกระทาํ โดยมีพันธะความรับผิดชอบใน
สิ่งที่ตนเองกระทําตอสาธารณะชนหรือผูมีสวนไดเสียกับตนเองกระทาํ ตอสาธารณะชนหรือ
ผูมีสวนไดเสียกับหนวยงานนั้น โดยคํานึงถึงผลประโยชนที่จะเกิดขึ้นแกสวนรวมเปนหลัก
และมีจิตใจเสียสละเห็นคุณคาสังคมท่ีตนเองสังกัดอยู174๔๕
ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กลาววา หลักความรับผิดชอบวาหมายถึง ความพรอม
รับการตรวจสอบ ไดแก ตระหนักในสิทธิหนาท่ีความสํา นึกในความรับผิดชอบตอสังคมการใสใจ
ในปญหาสาธารณะของบานเมืองและกระตือรือรนในการแกปญหาตลอดจนการเคารพในการ
แสดงความคิดเหน็ ที่แตกตาง และความกลา ท่ีจะยอมรบั ผลจากการกระทาํ ของตน175๔๖
สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน เสนอวาหลักความรับผิดชอบ หมายถึง
การไดรับการยอมรับและความพึงพอใจจากผูใชบริการและผูมีสวนเกี่ยวของการบรรลุตาม
วัตถุประสงคที่กําหนดไวของงานท่ีปฏิบัติคุณภาพของงานท้ังดานปริมาณความถูกตองครบถวน
รวมท้ังจํานวนความผิดพลาดท่ีเกิดข้ึนจากการปฏิบัติงานและจํานวนการรองเรียนหรือการ
กลา วหาทไ่ี ดร ับ176๔๗

๔๕ เกรยี งศกั ดิ์ เจรญิ วงศศกั ด์ิ, “ธรรมรฐั ภาคการเมอื ง : บทบาทภาคีเมือง” รัฐสภาสาร ๔๖, ๙
กันยายน ๒๕๔๑, [ออนไลน] , แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Gover nanceRule. htm, [๙
กนั ยายน ๒๕๖๒].

๔๖ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมที่ดี,
(๒๕๔๒), หลักความรับผิดชอบ, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Governance
Worth.htm [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๔๗ สาํ นักงานคณะกรรมการขา ราชการพลเรอื น, หลกั ความรบั ผิดชอบ, [ออนไลน] , แหลง ทม่ี า:
http://www.kpi.ac.th/kpiuwer/GovernanceAccountability.htm. [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สุดจิต นิมิตกุล กลาววา หลักความรับผิดชอบ หมายถึง เจาหนาท่ีตองมีความ
รับผิดชอบตอประชาชนความพึงพอใจของประชาชนตอการปฏิบัติงาน จะเปนตัวช้ีวัดสําคัญใน
การประเมินความสําเรจ็ ของหนว ยงานและเจาหนาท1่ี77๔๘

สรุปไดวา หลักความรับผิดชอบ หมายถึง การตระหนักในสิทธิหนาที่ การใสใจใน
ปญหา และกระตือรือรนในการแกปญ หาในสิ่งท่ตี นเองปฏิบตั ิ โดยจะคํานึงถงึ ผลประโยชนท ่จี ะ
เกิดข้ึนแกสวนรวมเปนหลักและมีจิตใจท่ีเสียสละใหแกสวนรวมและพรอมท่ีจะไดรับการ
ตรวจสอบจากการรอนเรียนหรือการกลา วหาทไี่ ดร บั จากการกระทําของตน

๖.๓.๖ หลักความคุมคา
หลักความคุมคา ซึ่งเปนหลักสําคัญในหลักธรรมาภิบาลหรือระบบการบริหาร
จดั การและสงั คมท่ดี ี มีผูใ หท ศั นะไวดงั นี้
ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี กลาวถึง หลักความคุมคาวา หมายถึงการบริหารท่ีมี
ประสิทธิภาพและประสิทธิผล ไดแก การบริหารจัดการและใชทรัพยากรที่มีจํากัดเพื่อใหเกิด
ประโยชนสูงสุด แกสวนรวมโดยรณรงคใหคนไทยมีความประหยัดใชของอยางคุมคาสรางสรรค
สินคาและบริการท่ีมีคุณภาพ สามารถแขงขันไดในเวทีนานาชาติและพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติ
ใหส มบรู ณยงั่ ยนื 178๔๙
สํานักงานคณะกรรมการขาราชการพลเรือน กลาววาหลักความคุมคาหมายถึง
ความพึงพอใจของผูรับบริการความมีประสิทธิภาพและประสิทธิภาพและประสิทธิผลท้ังดาน
ปริมาณและคณุ ภาพ179๕๐

๔๘ สุดจิต นิมิตกุล, หลักความรับผิดชอบ, [ออนไลน], แหลงที่มา: //www.kpi.ac.th/
kpiuser/governanceAccountability.htm [๙ กันยายน ๒๕๖๒].

๔๙ ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวาดวยการสรางระบบบริหารกิจการบานเมืองและสังคมท่ีดี,
(๒๕๔๒), หลักความคุมคา, [ออนไลน], แหลงที่มา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Governance
Worth.htm. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๕๐ สํานักงานคณะกรรมการขา ราชการพลเรอื น, หลักความรับผิดชอบ, [ออนไลน] , แหลง ท่มี า:
http://www.kpi.ac.th/kpiuwer/GovernanceAccountability.htm. [๙ กนั ยายน ๒๕๖๒].

๑๑๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ประมวล รุจนเสรี ไดกลาววา Good Governance หมายถึงการปรับวิธีคิดวิธี
บริหารราชการของประเทศไทยเสียใหมทั้งระบบ โดยการกําหนดเจตนารมณของแผนดินเพื่อ
ทกุ คน ทุกฝายในประเทศจะรวมกันคิดรวมกันทํา รวมกันจัดการ รวมกันรบั ผิดชอบ แกปญหา
พัฒนาแผน ดินนี้ไปสูค วามมัน่ คง ความสงบ – สันติสขุ มีการพัฒนาท่ยี ั่งยนื และกา วไกล180๕๑

กลาณรงค จันทิก กลาววา ธรรมรัฐ คือการทําใหระบบการบริหารการจัดการที่ดี
ท้ังภาครัฐและเอกชน และตองเกิดจากสํานึกความรูสึกของภาคนั้น ๆ เพื่อประโยชนของการ
อยูรวมกัน โดยไมใชอํานาจรัฐไปทําใหเกิดข้ึนการสรางธรรมรัฐจึงข้ึนอยูกับขาราชการและ
นกั การเมืองท้งั ๒ ฝา ย ตองเปน คนดี มีความโปรง ใส โดยเฉพาะนักการเมอื งตองโปรงใสในดาน
การแกปญ หาคอรปั ชัน่ ประชาชนตอ งรว มมือกันตอสูกับความไมเ ปน ธรรม181๕๒

ธีรยุทธ บุญมี อธิบายวา ธรรมรัฐ คือกระบวนความสัมพันธ (Interactive Relation)
ระหวางภาครัฐ ภาคสังคม ภาคเอกชน และประชาชนท่ัวไป ในการที่จะทําใหการบริหารราชการ
และประชาชนโดยทั่วไปในการท่ีจะทําใหการบริหารราชการแผนดินดําเนินไปอยางมี
ประสิทธิภาพมีคุณธรรม โปรงใส ยุติธรรมและตรวจสอบไดการบริหารประเทศท่ีดีควรเปนความ
รวมมือแบบส่ือสาร ๒ ทาง ระหวางรัฐบาลประชาธิปไตยและฝายสังคม เอกชน องคการท่ีไมใช
หนวยงานรัฐ (NGO) โดยเนนการมีสวนรวม (Participation) ความโปรงใส และตรวจสอบได การ
รวมกันกําหนดนโยบาย (Shared Policy Making) และการจัดการตนเอง (Self-management)
ของภาคสงั คมเพิ่มมากขึ้น เพื่อนาํ ไปสูก ารพัฒนาทีย่ ่งั ยืนและเปน ธรรมมากขึ้น182๕๓

ชัยวัฒน สถาอานันต อธิบายวา ธรรมรัฐหมายถึง การบรหิ ารกจิ การของบานเมือง
ดวยความเปนธรรมเคารพสิทธิของผูคนพลเมืองอยางเสมอกัน มีระบบตัวแทนประชาชนท่ี
สะทอนความคิดของผูค นไดอยางเที่ยงตรงมีรฐั บาลที่ไมถ ืออํานาจเปนธรรมแตใ ชอาํ นาจอยา งที่

๕๑ ประมวล รจุ นเสร,ี การบริหาร–การจัดการทด่ี ี(Good–Governance), (กรุงเทพมหานคร:
อมั รนิ ทร ปรนิ ต้ิงแอนดพ บั ลิสซ่งิ , ๒๕๔๒), หนา ๔๘.

๕๒ กลาณรงค จันทิก (ม.ป.ป. อา งใน จตมุ งคล โสณกุล, ๒๕๔๑), ธรรมรัฐภาคราชการ, วัฎจักร,
[ออนไลน], แหลงท่ีมา: http://www.kpi.ac.th/kpiuser/governance_type.asp. [ตลุ าคม ๒๕๖๒].

๕๓ ธีรยุทธ บุญม,ี อางใน นฤมล ทับจมุ พล, แนวคิดและวาทกรรมวา ดวย “ธรรมรัฐแหง ชาต”ิ ,
ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจฬุ าฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ เน่ืองในวาระ
ครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐประศาสนศาสตร
จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑).

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ประชาชนจะตรวจสอบได ตัวรัฐบาลเองก็มีความเอ้ืออาทรตอผูคนสามัญเปนอาภรณประดับ
ตนไมด ูถูกประชาชนดว ยการเอาความเทจ็ มาใหแ ละมอี ารยะพอท่จี ะแสดงความรับผิดชอบหาก
บรหิ ารผดิ พลาดหรือไรประสิทธิภาพ183๕๔

ทิพาวดี เฆมสวรรค กลาววา ธรรมรัฐ คือการวางกรอบการทํางานในระบบราชการ
เพื่อใหเกิดระบบท่ีดีเอ้อื ตอ คนดีใหอยูในระบบที่ดีและไมใ หค นเลวดํารงตําแหนงท่ีดีในวงราชการ
ซึ่งคือเปาหมายสําคัญของการปฏิบัติราชการ ธรรมรัฐจะเปนตัวเช่ือมใหสังคมท่ีมีการแยกสวน
ท้ังภาครัฐบาล เอกชน ประชาชน และองคกรเอกชนเกิดความสัมพันธกันทุกสวนใหเปนหนึ่ง
เดียว เพ่ือเปนการตอบสนองตอสังคมกลไกท่ีจะทําใหเกิดไดน้ันจึงอยูที่รัฐตองเปดโอกาสให
ปญหาตาง ๆ ของสวนอ่ืน ๆ เขามารวมกระบวนการพัฒนาอยางย่ังยืนโดยปฏิบัติเปนองครวม
คือ ๑) ประชาชนทุกคนท่ีมีผลกระทบตองมีสวนรวม ๒) มีความโปรงใสรับรูไดโดยรับฟงประชา
พจิ ารณสงเอกสารใหและเม่ือตัดสินใจแลวเปดเผยเหตุผลได ๓) มีความรับผิดชอบอยางชัดเจน
๔) การใชอํานาจตองมีที่มา ที่ไปเปดเผย ๕) กฎเกณฑตาง ๆ ท่ีจะตัดสินใจตองชัดเจน ๖) การมี
ประสทิ ธิภาพและประสทิ ธิผล แตการปฏริ ูปราชการจะสาํ เรจ็ ไดต องเกิดจาก ๒ สวน คอื ๑) ความ
ยินยอมพรอมใจคนในวงราชการ ๒) มีความกดดันจากภายนอก คือ รัฐสภา รัฐบาลนอกจากน้ียัง
ตองมีแรงหนุนจากภายนอก เชน ส่ือตาง ๆ ประชาชนคอยตรวจสอบ ติชม และภาคเอกชนตอง
ยอมรับไดจ ึงจะสําเรจ็ 184๕๕

บุญศักดิ์ กําแหงฤทธิรงค อธิบายวาธรรมรัฐ หมายถึง รัฐทดี่ ําเนินการไปดวยธรรม
ประชาชน มีสติปญญากอใหสังคมเปนปกแผน ในความเปน หน่ึงเดียว ฝา ยที่คดิ เปนศตั รยู อมทํา
อะไรไมไดห ากคนไทยรักเมืองไทยรจู กั ความเปนไทยมากกวา นี้ จะมพี ลงั สตปิ ญญามีการจดั การ
ที่ใชค วามปองดองสรา งสรรคในที่สดุ ธรรมรฐั ก็เกิดขน้ึ ได185๕๖

๕๔ ชัยวัฒน สถาอานันต, อางใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคิดและวาทกรรมวาดวย “ธรรมรัฐ
แหงชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เนื่องในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑)

๕๕ ทพิ าวดี เฆมสวรรค อา งใน จตุมงคล โสณกุล, ธรรมรฐั ภาคราชการ, (กรุงเทพมหานคร: วัฎ
จกั ร, ๒๕๔๑).

๕๖ บญุ ศกั ดิ์ กําแหงฤทธริ งค อา งใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคดิ และวาทกรรมวา ดวย “ธรรมรัฐ
แหงชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เนื่องในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑).

๑๑๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ประเวศ วะสี อธิบายธรรมรัฐวา ประกอบดว ยภาครัฐ ภาคธรุ กจิ และภาคสงั คมท่ีมี
ความถูกตองเปนธรรมโดยรัฐและธรุ กิจตองมีความโปรงใสมีความรับผิดชอบท่ีถูกตรวจสอบได
และภาคสังคมเขม แขง็ ธรรมรัฐแหงชาติ หมายถึง การทปี่ ระเทศมีพลังขับเคลื่อนท่ีถูกตองเปน
ธรรมโดยถักทอทางสังคมเพื่อสรางพลังงานทางสังคม (Social Energy) เพ่ือนําไปสูการแกไข
ปญหาของประเทศชาติกอ ใหเ กิดธรรมรัฐแหงชาตขิ นึ้ 186๕๗

อมรา พงศาพิชญ อธิบายวา ธรรมรัฐและธรรมราษฎร คือการ (กํากับ) ดูแล
ประโยชนของสวนรวม และการรักษาผลประโยชนซึ่งกันและกันระหวางสมาชิกในสังคมโดยมี
กฎกติกาที่ตกลงรว มกันการ (กํากับ) ดูแลน้ีมอี ยูในทุกระดับของสังคมหรือองคกรเชน ธรรมรัฐ
ของรัฐชาติธรรมรัฐหรือธรรมราษฎรในองคกรธุรกิจ องคกรสาธารณประโยชน องคกรบริหาร
ทองถิ่นหรือแมแตธรรมราษฎรในครอบครัวความหมายรูปธรรมของธรรมรัฐและธรรมราษฎร
คอื กฎกติกาที่ตกลงรวมกันวาจะเปนกฎเกณฑทีจ่ ะใชในการดูแลผลประโยชนข องสวนรวมกฎ
กตกิ าข้นั ตาํ่ มกั ประกอบดวย187๕๘

๑. การทํางานอยางมีหลักการและเหตุผลตอบสนองความตองการของสังคมมี
ความชอบธรรมและรบั ผิดชอบในผลของการตดั สินใจ (Accountability)

๒. การทํางานอยางโปรงใสและสามารถคาดการณได (Transparency and
Participation)

๔. การมสี ว นรวมของผทู ีเ่ กี่ยวของในการรบั รรู ว มตัดสนิ ใจและตรวจสอบการจัดการ
และบรหิ ารงาน (Participation)

๕. การดําเนินงานที่ใหความสําคัญกับหลักการประชาธิปไตยและความเสมอภาค
เทาเทียมกัน นอกจากกติกาข้ันตํ่ายังมีกติกาท่ีมีลักษณะเฉพาะขององคกรตามระดับและ
บทบาทหนาทข่ี ององคก รนน้ั เชน กติกาเชิงธุรกิจขององคก รธรุ กิจ (Corporate Governance)

๕๗ ประเวศ วะสี, อา งใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคดิ และวาทกรรมวาดว ย “ธรรมรฐั แหง ชาต”ิ ,
ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ เนื่องในวาระ
ครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐประศาสนศาสตร
จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, ๒๕๔๑).

๕๘ อมรา พงศาพิชญ, องคกรใหทุนเพ่ือประชาสังคมใน ประเทศไทย, (กรุงเทพมหานคร:
สถาบันวิจัยสังคม จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๔๑).

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๑๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

กติกาของกลไกระดับเหนือรัฐ (Good Governance in the New World Order) หรือ กติกา
ขององคก ารบริหารสวนทอ งถิน่ ฯลฯ

ชัยอนันต สมุทวณิช อธิบายวา Good Governance นั้นเปนการปกครองท่ีดีโดย
รัฐและรัฐบาลเปนดานหลักรัฐและรัฐบาลมีระบบและการใชกฎหมายท่ียุติธรรมมีความ
รับผิดชอบ เปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวม มีความโปรงใส มีความคงเสนคงวา สามารถ
ตรวจสอบได188๕๙

วรภัทร โตธนะเกษม อธิบายวา Good Governance หมายถึง“การกํากับดูแลท่ี
ดี” หรือหมายถึง “การใชสิทธิ์ของความเปนเจาของที่จะปกปองดูแลผลประโยชนของตนเอง
โดยผานกลไกท่ีเก่ียวของในการบริหาร” โดยหัวใจสําคัญของ Good Governance คือการ
ตัดสินใจ (Accountability)๖๐

ไชยวัฒน คํ้าชู ไดใหความหมายไววา เปนลักษณะความสัมพันธ วิธีการ และ
เครื่องมือซ่ึงจะกอใหเกิดความสัมพันธระหวางรัฐกับประชาชนทั้งในสวนที่เปนการดําเนินการ
ในฐานะของปจเจกบคุ คลและทีเ่ ปนการดาํ เนนิ การในลกั ษณะที่เปนสถาบันรวมถึงคุณภาพและ
ประสิทธิภาพของการจัดการปกครองและการบริหารมีความสําคัญอยางย่ิงตอการพัฒนาและ
ความเจรญิ ของชาติ190๖๑

อานันท ปนยารชุน อธิบาย ธรรมรัฐวา คือผลลัพธของการจัดการกิจกรรม ซ่ึง
บุคคลและสถาบันทั้งในภาครัฐและเอกชนมีผลประโยชนรวมกันไดกระทําลงในหลายทางมี
ลักษณะเปนกระบวนการที่เกิดข้ึนอยางตอเนื่อง ซ่ึงอาจนําไปสูการผสมผสานผลประโยชนที่
หลากหลายและขัดแยงกนั ได โดยสาระธรรมรัฐ หรือ Good Governance คอื องคประกอบที่
ทาํ ใหเกิดการจัดการอยางมีประสิทธิภาพเพอ่ื ใหแนใจวานโยบายที่กําหนดไว จะไดผลหมายถึง

๕๙ ชัยอนันต สมุทวณิช อางใน อมรา พงศาพิชญ และ นิตยา ภัทรลีรดะพันธุ, ธรรมรัฐและ
ธรรมราษฎรกับองคกรประชาสงั คม, เอกสารประกอบการประชุมวิชาการ เน่ืองในวาระครบ ๕๐ ป คณะ
รฐั ศาสตร จุฬาลงกรณหมาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๑)

๖๐ วรภัทร โตธนะเกษม, “การสรา ง Good Governance ในองคกร” วารสาร กสท. (ตุลาคม
๒๕๔๒): ๑๑-๑๗.

๖๑ ไชยวฒั น คํ้าช,ู วารสารวงการครู, (กรุงเทพมหานคร: ฐานการพิมพ, ๒๕๔๗), หนา ๗๗.

๑๒๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

การมีบรรทัดฐานเพ่ือใหมีความแนใจวารัฐบาลจะสามารถสรางผลงานตามท่ีสัญญาไวกับ
ประชาชน191๖๒

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี ใหความหมายวา ธรรมาภิบาล หมายถึงการบริหาร
กิจการบานเมืองและสังคมท่ีดีเปนแนวทางสําคัญในการจัดระเบียบใหสังคมทั้งภาครัฐภาค
ธรุ กจิ เอกชนและภาคประชาชน ซึ่งครอบคลุมถึงฝายวิชาการ ฝา ยปฏบิ ัติการ ฝายราชการและ
ฝายธรุ กิจสามารถอยูรว มกันอยางสงบสุขมีความรรู ักสามัคคีและรว มกันเปนพลังกอใหเกดิ การ
พัฒนาอยางย่ังยืนและเปนสวนเสริมความเขมแข็งหรือสรางภูมิคุมกันแกประเทศ เพื่อบรรเทา
ปอ งกันหรือแกไขเยียวยาภาวะวิกฤติภยันตรายที่หากจะมีมาในอนาคต เพราะสังคมจะรูสึกถึง
ความยุติธรรมความโปรงใสและความมีสวนรวม อันเปนคุณลักษณะสําคัญของศักดิ์ศรีความ
เปนมนษุ ยและการปกครองแบบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษตั ริยทรงเปนประมุขสอดคลอง
กบั ความเปนไทยรัฐธรรมนญู และกระแสโลกยคุ ปจ จบุ นั 192๖๓

โรเดส (R.A.W. Rhodes,) ไดรวบรวมความหมายของ “Governance” หรือธรรม
รฐั วา มคี วามหมายหลายอยางใชในเร่ืองตาง ๆ ตามหนวยที่ศึกษา (unit of analysis) ดังน1้ี93๖๔

๑. ธรรมรัฐในฐานะของอํานาจรัฐ ในการตัดสินใจดําเนินการบริหารที่ลดนอยลง
และประชาชนจะเปน ผเู รยี กรองตรวจสอบการปฏบิ ัตงิ านของรฐั (Minimal state)

๒. บรรษัทที่บริหารอยางมีประสิทธิภาพและเปนธรรม (Corparate Governance)
ซึ่งหมายถึง การดําเนินธุรกิจท่ีมีทิศทางและควบคมุ ตรวจสอบการบริหารงานของผูบริหารองคกร
ธุรกิจที่มีความรับผิดชอบชัดแจง ทั้งงานของบริษัทพรอมกับตองรับผิดชอบตอส่ิงแวดลอมและ
สังคมอีกดวย การบริหารบรรษัทน้ีจะถือวาผูบริหารและผูถือหุนไมใชบุคคลคนเดียวกันตองเปน

๖๒ อานันท ปนยารชุน, อางใน นฤมล ทับจุมพล, แนวคิดและวาทกรรมวาดวย “ธรรมรัฐ
แหงชาติ”, ในการจัดการปกครอง: ๕๐ ป รัฐศาสตรจุฬาฯ: เอกสารประกอบการประชุมทางวิชาการ
เนื่องในวาระครบรอบ ๕๐ ป คณะรัฐศาสตรจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย, (กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐ
ประศาสนศาสตร จุฬาลงกรณมหาวทิ ยาลยั , ๒๕๔๑).

๖๓ สํานักนายกรัฐมนตรี, ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรี, (๒๕๔๒), ออนไลน], แหลงท่ีมา:
http://www.kpi.ac.th/kpiuser/Governance.asp. [๓ ตลุ าคม ๒๕๕๔].

๖๔ โรเดส, (R.A.W. Rhodes, n.d., Unpaged อางใน ฑิตยา สุวรรณะชฏ, ประชาสังคมตําบล,
(กรงุ เทพมหานคร: มิตรภาพการพมิ พและสตูดิโอ, ๒๕๔๔).

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๒๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ผูบริหารอาชีพจะตองมีการตรวจสอบจากองคกรตรวจสอบภายนอก ทั้งน้ีมิใชแตเพ่ือผลกําไร
อยางเดียวแตจ ะตองเปดเผยโปรง ใส และสามารถกาํ หนดตวั ผรู ับผิดชอบทแี่ ทจ ริง

๓. การบริหารจัดการสาธารณะที่รัฐบาลจะตองมีความสามารถในการริเริ่มเพื่อ
แขงขันตอบสนองประชาชนเสมือนเปนลูกคามากกวาเปนผูถูกปกครอง ผูบริหารงานของรัฐมี
บทบาทเชนเดียวกับผูประกอบการผลักดันการทํางานจากระบบราชการไปสูชุมชน ใหเปน
ผดู ําเนินการบริหารจัดการเองการวัดความสามารถของขา ราชการของรฐั วัดจากประสทิ ธผิ ลใน
การทาํ งานขาราชการของรฐั จะถือวาการบริการคอื พันธกจิ ของตน นอกจากนัน้ จะเปนตัวเชอ่ื ม
ประสานทุกสวนของสังคม กลาวคือ สวนสาธารณะ สวนเอกชน และสวนประชาชน เขามา
ทํางานรวมกันเพ่ือประชาคม ซงึ่ เรียกการบริหารเปนการบริหารงานสาธารณะแบบใหม (New
Public Management, NPM)

๔. ธรรมรฐั ในฐานะทเ่ี ปน การปฏิรปู การปกครอง (Good Governance) ซงึ่ เปนการ
ใชกันอยางกวางขวางสําหรับการพัฒนารัฐทกี่ ําลงั พัฒนาธรรมรัฐในท่ีนี้ หมายถึง การใชอํานาจ
ทางการเมืองท่ีจะบริหารกิจการของชาติ โดยพัฒนาประสิทธิภาพของบริการสาธารณะระบบ
ตุลาการและกฎหมายท่ีเปนอิสระมีความรับผิดชอบอยางชัดแจงในการจัดการทางการเงินมี
การตรวจสอบสาธารณะเปนอิสระเปนรัฐท่ีมีโครงสรางสถาบันหลากหลายและตองยอมรับ
ความเปนอิสระของสื่อมวลชน ซึ่งทําใหอํานาจรัฐไดรับการยอมรับและมีความชอบธรรมตาม
ระบอบประชาธิปไตย ธรรมรัฐแบบนี้จะเปนการผสมผสานระหวางการบริหารสาธารณะกับ
ประชาธปิ ไตยอยา งกวา งขวาง

๕. ธรรมรัฐในแงของระบบสังคมที่มีปฏิสัมพันธระหวางสวนตางของระบบท่ีทั้ง
ตอบสนองความตองการของสวนยอย (Socio-cybernetic System) การมีปฏิสัมพันธจะเกิด
จากการยอมรับในความตางพ่ึงพิงของทุกหนวยในระบบจะไมม ีหนวยใดหนวยหน่ึงจะสามารถ
มีปฏิกิริยาหรือแกปญหาอยางเปนเอกเทศ เปนระบบท่ีพลวัตของระบบทําใหสามารถแกไข
ปญหาหรือตอบสนองความตองการของสวนตาง ๆ อยางย่ังยืนโดยท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน จะ
สามารถสรางแบบของปฏิสัมพันธซ่ึงกันและกันในการแกปญหาของชาติดังน้ันระบบน้ีจะไมมี
จดุ ศูนยกลางของสังคมแตจะเกิดศูนยตาง ๆ ในสังคม ภารกิจของรัฐบาลก็คือความสามารถใน
การมีปฏิสัมพันธซึ่งกันและกันในการแกปญหารวมกันทั้งเปนการกระตุนการมีสวนรวม โดย
สรุปก็คือเปนการบริหารจัดการท่ีแตละหนวยของภาครัฐและเอกชนรวมกันและถือวาตางฝาย
ตา งเปนหนุ สวน โดยเนนการดาํ เนินการแบบรวมรเิ ร่มิ รบั ผิดชอบการมปี ฏิสัมพันธแบบน้ีมใิ ชจะ
ใชแ ตในระดบั ชาติแตย งั เปน ธรรมรฐั ในระดบั นานาชาติในระดบั ภูมภิ าคและโลก

๑๒๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๖. ธรรมรัฐในแงการจัดระบบองคกรเครือขายจากภาคสาธารณะและภาคเอกชน
(Self-Organizing Network) ในกรณีน้ีเกิดความเกี่ยวพันระหวางองคกรตาง ๆ ท่ีสามารถ
รวบรวมทรัพยากรมาเพ่ือจะไดบริการตอสาธารณะ ดังนั้น องคกรเครือขายจะสามารถนําเอา
ขาวสารขอมูลและเงินรวมเทคโนโลยีมารวมกันในการทํางานซ่ึงอาจจะเห็นได เชน ในโครงการ
รวมระหวา งองคกรทส่ี ําคัญ เมอ่ื ไรมีระบบพันธกิจมิตรเกิดขึ้นจะมีทรัพยากรมากข้ึนดวยยงั ทําให
มอี สิ ระและมอี าํ นาจในการตอรอง เกิดรัฐบาลกลางจะเขากาวกา ยส่งั การไดอยางไมมีขอ จํากัด

จากความหมายของธรรมาภิบาลดังกลาวขางตนสรุปไดวา ธรรมาภิบาล หมายถึง
การบริหารการจัดการดูแลประโยชนของสวนรวมและการรักษาผลประโยชนซ่ึงกันและกัน
ระหวางภาครัฐ ภาคสังคม ภาคเอกชนและประชาชนท่ัวไป ในทุกๆ ดานและทุก ๆ ระดับ
เพ่ือใหมีการวางกรอบการทํางานอยางเปนระบบที่มีความสัมพันธ วิธีการ และมีเครื่องมือท่ี
กอใหเกิดระบบการบริหารจัดการท่ีดีดวยความเปนธรรมเคารพสิทธิอยางเสมอกนั มีระบบและ
การใชกฎหมายที่ยตุ ิธรรม มีความรับผิดชอบเปดโอกาสใหประชาชนมีสว นรวม มีความโปรงใส
มีความคงเสนคงวาสามารถตรวจสอบได รับรูได เมื่อตัดสินใจแลวเปดเผยเหตุผลไดการใช
อาํ นาจมีที่มาที่ไปอยางเปด เผยชดั เจนและสามารถกา วกายส่ังการไดอยา งไมมีขอ จํากัด

๖.๔ หลักธรรมาภบิ าล

เกษม วฒั นชยั ไดกลาวเก่ยี วกบั องคป ระกอบของธรรมาภิบาลไว ดังนี้194๖๕
๑. เปา หมายสอดคลอ ง (Relevance) ตอ สังคม
๒. กระบวนการโปรง ใส (Transparency)
๓. ทกุ ขั้นตอนมีผูร ับผดิ ชอบ (Accountability)

อัจฉรา โยมสินธุ ไดกลาวเก่ยี วกบั องคป ระกอบของธรรมภิบาลไวด งั นี้ คอื ๖๖
195
๑. ความรับผิดชอบตอหนาที่ (Responsibility) องคกรจะตองกําหนดภารกิจของ
แตละฝายอยางชัดเจน ทุกคนรูหนาท่ีของตนวาจะตองทําอยางไร และเขาใจในหนาที่ของ

๖๕เกษม วัฒนชัย, ธรรมาภิบาลกบั คอรัปช่นั ในสังคมไทย, (กรงุ เทพมหานคร: อัมรินทรป รนิ ต้งิ
แอนดพบั ลิสซ่ิง, ๒๕๔๖), หนา ๒๕.

๖๖ อัจฉรา โยมสินธุ, “บรรษัทภิบาลกลยุทธธุรกิจแบบย่ังยืน”, วารสารนักบริหาร, ปท่ี ๒๑
ฉบับท่ี ๓ (๒๕๔๔): ๓๔-๓๕.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๒๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ตนเองอยางชัดเจน ยึดหลักความถูกตองในการปฏิบัติหนาท่ี เพื่อประสิทธิภาพสูงสุดในการ
ทํางาน เชนการกําหนดภาระหนาที่ของคณะกรรมการบริษัทวาจะตองพิจารณากล่ันกรอง
อะไรบาง มีหลักเกณฑการพิจารณาอยางไร เปนตน การกําหนดภารกิจที่ชัดเจนจะทําใหการ
ดาํ เนนิ งาน โดยรวมเปน ไปอยางรวดเรว็ ไมซา้ํ ซอน โปรง ใส

๒. ความรบั ผิดชอบตอการกระทําใจและการกระทําตน (Accountability) ทุกฝายใน
องคกรจะตองปฏิบัติตนดวยสํานึกรับผิดชอบอยางแทจ รงิ มีความเขาใจวาตองรับผิดชอบตอ ใคร
บางในลักษณะใด แคไหน และอยางไร ซ่ึงคณะกรรมการบริษัทและผูบริหารตองสํานึก
รับผิดชอบตอผูถือหุน มีการเปดเผยขอมูลท่ีโปรงใสและเพียงพอตอผูถือหุนทุกกลุมอยางเสมอ
ภาคกัน และพนักงานฝายปฏบิ ัติการมีสํานึกรับผิดชอบตองานท่ีปฏบิ ัติ ตอองคกร และตอลกู คา
โดยปฏิบตั ิงานอยางถกู ตอ งตามหลักจรรยาบรรณ เปนตน

๓. ความยุติธรรม (Fairness) ความยุติธรรมถือเปนหลักจริยธรรมพ้ืนฐานในการทํา
ธรุ กิจ การสรางความยุตธิ รรมในการดําเนินธุรกิจควรเร่มิ ต้ังแตระดับนโยบาย กฎระเบียบตาง ๆ
จะตองมีความเสมอภาค มีความเทาเทียม มีหลักการชัดเจน เชน คณะกรรมการบริษัทตอง
ปฏิบัติตอผูถือหุนทั้งรายใหญและรายยอยอยางทัดเทียมกัน จะตอ งไมมีการถายเทผลประโยชน
ใหแกกลุมใดกลุมหน่ึง หรือผูบริหารบริษัทควรดูแลพนักงานทุกคนอยางยุติธรรม มีการสงเสริม
ผทู าํ ดี และมกี ารตักเตือนหรือลงโทษผูก ระทําผิด เปน ตน

๔. ความโปรงใส (Transparency) ความโปรงใสถือเปนหัวใจสําคัญของการ
บริหารงานตามหลักบริษัทภิบาล ขอมูลขาวสารทางธุรกิจตาง ๆ โดยเฉพาะผลการดําเนินงาน
และรายงานทางการเงินท่ีบริษัทเปดเผยจะตองโปรงใส เชื่อถือไดเพื่อสรางความเชื่อม่ันใหแกผู
ถือหุน นักลงทุนและตลาดทุน โดยขอมลู ที่โปรง ใส จะตอ งองคป ระกอบหลัก ๓Cs ดงั น้ี

๑) Clear คือ มคี วามชัดเจน ถูกตอ งไมค ลุมเครือ
๒) Consistent คือ มีความสมํ่าเสมอในการใชหลักเกณฑการจัดทําหากมีการ
เปลีย่ นแปลงหลักเกณฑในการจดั ทาํ ตอ งมีการเปดเผยรวมถึงผลการทบท่ีอาจเกดิ ขึน้ ดว ย
๓) Comparable คือ สามารถ เปรียบเทียบได ขอมูลจะตองถูกจัดทําตาม
มาตรฐานทเี่ ปนทีย่ อมรบั เพือ่ ใหส ามารถนาํ ไปวเิ คราะหเปรียบกับขอ มลู อ่นื ได
นอกจากความโปรงใสของขอมูลแลว การบริหารงานตองเปนไปอยางโปรงใสมี
กระบวนการสาํ หรับ ตรวจสอบ การบรหิ ารงานท่ชี ัดเจน
๕. คุณคาระยะยาว (Long – tern Value) หลักบรรษัทภิบาลใหความสําคัญในการ
สรางคุณคาในระยะยาวแกองคกรมากกวาการตัดตวงผลประโยชนในระยะสั้น คณะกรรมการ

๑๒๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

บริษัทจะตอ งมวี ิสัยทัศนท ี่หางไกล มคี วามมุงม่ันที่จะทําธุรกจิ เพื่อสรางคุณคาในระยะยาว เพื่อ
ความมั่นคงและย่ังยืน เชน การตัดสินใจลงทุนอยางรอบคอบเพื่อใหไดผลตอบทนที่คุมคาใน
ระยะยาวหลกี เหลยี่ งความเสย่ี งท่ีไมจําเปน การพัฒนาศักยภาพของทรัพยากรบุคคลในองคกร
อยางตอเนื่องการใหความสําคัญกับลูกคาดวยการขายสินคาหรือใหบริหารท่ีมีคุณภาพ ราคา
ยุติธรรม มงุ สรา งความประทบั ใจใหล กู คา เพื่อใหเ กดิ ซอื้ ซาํ้ หรือการบอกตอ เปน ตน

๖. การปฏิบัติที่เปนเลิศ องคกรตองสงเสริมใหการปฏิบัติงานในทุกดานมุงสูความ
เปนเลศิ มุงสรางความสมบูรณแบบ โดยมีนโยบายที่ชดั เจนเพือ่ ใหบรรลุเปา หมายของธุรกิจการ
ผลักดันและสนับสนนุ ใหทุกฝายมีการพฒั นาตนเองตลอดเวลา

ระเบียบสํานักนายกรัฐมนตรีวา ดว ยการบริหารกิจการบานเมอื งที่ดี ประกาศในราช
กิจานุเบกษาเมื่อวันท่ี ๑๐ สิงหาคม ๒๕๔๒ ไดกลาวเกี่ยวกับองคประกอบของธรรมาภิบาลไว
ดงั นี้ คอื

๑. หลักนิติธรรม ไดแก การตรากฎหมาย กฎขอบังคับตาง ๆ ใหทันสมัย และเปน
ธรรมเปนท่ียอมรับของสังคม และสังคมนิยมพรอมใจปฏิบัติตามกฎหมายกฎขอบังคับเหลา น้ัน
โดยถอื วา เปน การปกครองภายใตก ฎหมายมใิ ชต ามอําเภอใจหรอื อาํ นาจของตัวบคุ คล

๒. หลักคุณธรรม ไดแก การยึดมั่นในความถูกตองดีงาม โดยรณรงคใหเจาหนาท่ี
ของรัฐยดึ ถือหลักนีใ้ นการปฏบิ ตั หิ นาทีเ่ ปนตวั อยางแกสังคมและสงเสริมสนับสนนุ ใหป ระชาชน
พัฒนาตนเองไปพรอมกับเพ่ือใหคนไทยมีความซื่อสัตยจริงใจ ขยัน อดทน มีระเบียบวินัย
ประกอบวชิ าชพี สจุ รติ จนเปนนสิ ัยประจาํ ชาติ

๓. หลักความโปรง ใส ไดแก การสรา งความไววางใจซ่งึ กันและกันของคนในชาติโดย
ปรับปรุงกลไกลการทํางานขององคกรทุกวงการใหมีความโปรงใส มีการเปด เผยขอมูลขาวสาร
ที่เปนประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาที่เขาใจงาย ประชาชนเขาถึงขอมูลขาวสารได
สะดวกเปน กระบวนการใหป ระชาชนตรวจสอบความถูกตอ งชัดเจนได

๔. หลักความมีสวนรวม ไดแก การเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมรับรู แสดง
ความเห็นในการตัดสนิ ใจปญ หาของประเทศ ไมวาดวยการแจงความหรือการไตสวนสาธารณะ
กาประชาสมั พันธ การแสดงประชามติหรอื อ่ืน ๆ

๕. หลักความรับผิดชอบ ไดแก การตระหนักในสิทธิหนาที่ความสํานึกในความ
รับผิดชอบตอสังคม การใสใจปญหาของบานเมือง และกระตือรือรนชวยแกปญหาตลอดจน
การเคารพในความเห็นท่ีแตกตา ง และความกลาท่จี ะรบั ผลจากการกระทําของตนเอง

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๒๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๖. หลักความคุมคา ไดแก การจัดการและใชทรัพยากรที่มีจํากัดใหเกิดประโยชน
สงู สุดแกสว นรวม โดยณรงคใหคนไทยมคี วามประหยัด ใชอยางคมุ คา สรางสรรคสินคาบริการ
ใหมีคุณภาพสามารถแขงขันไดในเวทีโลก และรักษาพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติ ใหสมบูรณ
ยัง่ ยืน

โสมนัส ณ บางชา ง ไดก ลา วเก่ียวกบั องคป ระกอบของธรรมาภิบาลไวด ังน้ี คือ ๖๗
196
๑. ความโปรงใส ผูบริหารตองมีความโปรงใสในการบริหารงานของกิจการคือ ไม
ซอนเรนหรือปดบังในการบริหารงานรวมท้ังตองเต็มใจและอํานวยความสะดวกใหมีกลไกลใน
การตรวจสอบการปฏบิ ตั ิงานทุกคนสวนงานไดทกุ ขั้นตอน
๒. ความซื่อสัตย การบริหารกิจกการอยางตรงไปตรงมาภายในกรอบจริยธรรมที่ดี
รายงานทางการเงินและสารสนเทศอืน่ ๆ ทเี ผยแพรโ ดยกิจการตองมีความถกู ตอ งและครบถว น
กับฐานะทางการเงนิ ผลการดําเนินงาน และการเปล่ียนแปลฐานะการเงินของกิจการซึ่งความ
นาเชอื่ ถือไดข องรายงานทางการเงินจะขึน้ อยกู บั ความซ่ือสตั ยสุจรติ ของผบู ริหาร

สมหมาย ปฐมวิชยั วัฒน ไดก ลาวกับองคประกอบของธรรมาภบิ าลไวดังน้ี คือ ความ
สมเหตุสมผลและสามารถอธิบายไดหรือ (Accountability) ความโปรงใส และเขาใจตรงกัน หรือ
(Transparency) ความสํานึกในหนาที่ และความรับผิดชอบ หรือ (Responsibility) ความเสมอ
ภาคและเปนธรรม (Equitable Treatment) ซ่ึงไดนํามาแสดงความสัมพันธรวมกับกระบวนการ
ทางประชาธิปไตยและองคกรตาง ๆ ดังแผนภาพ197๖๘

๖๗ โสมนัส ณ บางชาง, “Good Governance: การกํากับดูแลท่ีดี”, วารสารนักบริหาร, ปท่ี
๒๑ ฉบับท่ี ๑ (๒๕๔๔): ๕๐.

๖๘ สมหมาย ปฐมวิชัยวัฒน, “การควบคุมภายในเพือ่ การจัดการ”, วาสารนกั บริหาร, (ตลุ าคม-
ธันวาคม): ๕๑-๕๒.

๑๒๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

ส่ือ อิสระ เสรี โปรงใส

ประชาธปิ ไตย ธรุ กิจ มีการแขง ขันเสรี โปรงใส ประชาธิปไตย
ระดบั ทองถิ่น เปนธรรม ถูกตรวจสอบได ระดับชาติ
มีการพฒั นา รบั ผดิ ชอบตอ สงั คม มีการพฒั นากา วหนา
กาวหนา คน อาํ นาจการเมอื ง โปรง ใส ชอบ สนองตอบตอ ปญหา
สวนใหญม ี ของคนสวนใหญไ ดด มี ี
สว นรว มและ ธรรม ถกู ตรวจสอบได กระจาย ความชอบธรรมโปรง ใส
ใหก ี่ยอมรบั อํานาจคาดการณไ ดและ คาดกรณีได ตรวจสอบ
ตรวจสอบได รับผิดชอบ ไดและรบั ผิดชอบ
โปรงใส
รับผดิ ชอบ คนมจี ิตใจสาธารณะ รกั ความถูกตอ ง
ชอบธรรมใฝเ รยี น

กลุมใฝร ู อยูในกรอบ กฎหมาย
กระตือรอื รน ในการมี องคก ร สวน
รวม “อิสระ” สว นรว ม เสมอภาค”

ระบบกฎหมาย ถกู ตอ ง ดงี าม
ยตุ ธิ รรม สง เสริมสทิ ธมิ นุษยชน

กระบวนการ
แผนภมู ิท่ี ๑.๑ องคป ระกอบพื้นฐานในการกอ เกิดและพัฒนาธรรมรฐั (ธรรมภบิ าล)

จากท่ีกลา วมาขา งตน นนั้ พอจะสรุปองคประกอบของธรรมาภบิ าลไดด ังน้ี
๑. หลักนิติธรรม ไดแก การตรากฎหมาย กฎขอบังคับตาง ๆ ใหทันสมัย และเปน
ธรรมท่ียอมรับของสังคม และสังคมนิยมพรอมใจปฏิบัติกฎหมายกฎขอบังคับเหลาน้ัน โดยถือ
วาเปนการปกครองภายใตกฎหมายมใิ ชตามอําเภอใจหรืออาํ นาจของตวั บุคคล

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๒๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

๒. หลกั คณุ ธรรม ไดแก การยึดมนั่ ในความถกู ตองดีงามโดยรณรงคใหเจาหนา ทขี่ อง
รัฐยึดถือหลักน้ีในการปฏิบัติหนาที่เปนตัวอยางแกสังคมและสงเสริมสนับสนุนใหประชาชน
พัฒนาตนเองไปพรอมกับเพ่ือใหคนไทยมีความซ่ือสัตยจริงใจ ขยัน อดทน มีระเบียบวินัย
ประกอบวิชาชพี สจุ ริตจนเปนนสิ ัยประจําชาติ

๓. หลกั ความโปรงใส ไดแก การสรางความไววางใจซงึ่ กันและกันของคนในชาติโดย
ปรับปรุงกลไกลการทํางานขององคกรทุกวงการใหมีความโปรงใส มีการเปดเผยขอมลู ขาวสาร
ทเ่ี ปนประโยชนอยางตรงไปตรงมาดวยภาษาท่ีเขาใจงาย ประชาชนเขา ถึงมูลขาวสารไดสะดวก
เปนกระบวนการใหป ระชาชนตรวจสอบความถูกตอ งชดั เจนได

๔. หลักความมีสวนรวม ไดแก การเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมรับรู แสดง
ความเห็นในการตัดสินใจปญหาของประเทศไมวาดวยการแจงความหรือการไตสวนสาธารณะ
การประชาสมั พนั ธ การแสดงประชามติหรอื อน่ื ๆ

๕. หลักความรับผิดชอบ ไดแก การตระหนักในสิทธิหนาที่ความสํานึกในความ
รบั ผิดชอบตอสังคมการใสใจปญหาของบานเมอื งและกระตือรือรนชวยแกปญหาตลอดจนการ
เคารพในความเห็นท่ีแตกตา ง และความกลาทจ่ี ะรับผลจาการกระทาํ ของตนเอง

๖. หลักความคุมคา ไดแก การจัดการและใชทรัพยากรท่ีมีจํากัดใหเกิดประโยชน
สูงสุดแกสวนรวม โดยรณรงคใหค นไทยมคี วามประหยัด ใชอยา งคมุ คา สรางสรรคส นิ คา บริการ
ใหมีคุณภาพสามารถแขงขันไดในเวทีโลก และรักษาพัฒนาทรัพยากรธรรมชาติใหสมบูรณ
ยงั่ ยนื

ดังนั้น หลกั ธรรมาภิบาล คือหลักความสมเหตุสมผลของการทาํ งานท่เี ปนระบบและ
เปนกระบวนการในการบริหารงานอยางชัดเจนและเปนธรรม มากที่สุด เพราะมีทั้งหลัก หลัก
นิติธรรม ไดแก การตรากฎหมาย กฎขอบังคับตาง ๆ หลักคุณธรรม ไดแก การยึดมั่นในความ
ถูกตองดีงาม หลักความโปรงใส ไดแก การสรางความไววางใจซ่ึงกันและกัน หลักความมีสวน
รวม ไดแก การเปดโอกาสใหประชาชนมีสวนรวมรับรู หลักความรับผิดชอบ ไดแก การ
ตระหนักในสิทธิหนาท่ีความสํานึกในความรับผิดชอบตอสังคม หลักความคุมคา ไดแก การ
จดั การและใชท รพั ยากรทีม่ จี าํ กดั ใหเ กดิ ประโยชนส งู สดุ แกส วนรวม และหลกั ความคมุ คา ไดแก
การจัดการและใชทรพั ยากรที่มจี าํ กัดใหเกดิ ประโยชนสูงสดุ แกสว นรวม โดยรณรงคใหค นไทยมี
ความประหยดั ใชอยางคมุ คา

๑๒๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

๖.๕ ธรรมาภิบาลในสถานศกึ ษา

เกษม วฒั นชยั ไดกลาวถึงการบริหารแบบธรรมาภบิ าลในสถานศกึ ษานน้ั มดี งั นี้
๑. การบริหารการศึกษาตอง สอดคลองและตอบสนองตอนโยบายและความ
ตองการของระบบการศึกษาไทย ซึ่งอะไรท่ีเปน Nonrelevance หรือ Less Relevance ตอง
ตัดท้ิง เพราะเราไมมีงบประมาณพอที่จะทําทุกอยาง ซ่ึงอยากใหเร่ืองความสอดคลอง อยูใน
หลักสูตรการบริหารการศึกษาเรื่องการบริหารการศึกษาตองสอดคลองกับระบบเพราะฉะน้ัน
การบริหารการศึกษาตองสอดคลองและตอบสนองตอนโยบายและความตองการของระบบ
การศึกษาไทย ซึ่งในหลักธรรมาภิบาลถาเอาไปใชในส่ิงท่ีไมมีประโยชนหรือเปนประโยชน
เฉพาะตนเองหรือพวกพอง ตรงนี้ตองรับผิดชอบในเชิงธรรมาภิบาล หรือกลาวอีกนัยหน่ึงคือ
งบประมาณทุกบาทท่ีโรงเรียน เขตพ้ืนที่การศึกษา หรือกระทรวงศึกษาธิการไดมาตองใชให
เกดิ ประโยชนสูงสุด จะคอรปั ชั่นไมไ ดตรงนี้เปนหลกั ธรรมาภิบาลที่สาํ คัญ198๖๙
๒. กระบวนการบริหารตองมีประสิทธิภาพ และไดประสทิ ธผิ ล
๓. ทุกข้ันตอนตองโปรงใส และมีเหตุผล เรื่อง “ความมีเหตุผล” มาจากปรัชญา
เศรษฐกิจพอเพยี งของพระบาทสมเด็จพระเจา อยูห วั ฯ ซ่ึงมี ๓ เรอื่ งใหญๆ คอื

๑) ทางสายกลาง (Moderation) หรือ มัชฌิมาปฏิปทา
๒) ทําอะไรตองมเี หตุผล (Reasonableness) และ
๓) มีภมู ิคมุ ภยั (Self immunity)
๔. ตองมีระบบรับผิดชอบตอผลการบริหารการศึกษา ตองสรางระบบใหมีคน
รับผิดชอบครู ครูใหญหัวหนาหมวด ผูอํานาจการเขตเลขาธิการของแทงตาง ๆ ตองรบั ผิดชอบ
ถา สรางตรงน้ีเชอื่ วา ระบบจะมธี รรมาภิบาล และสามารถเคลื่อนไปขางหนา ไดอยา งรวดเรว็
กระทรวงศกึ ษาธิการ ไดกลาวถึงการบรหิ ารจัดการสถานศึกษาท่ีเปน นิตบิ ุคคลโดย
นําหลักธรรมาภิบาลมาบูรณาการในการบริหารจัดการสถานศึกษาดวยหลักการดังนี้ หลักนิติ
ธรรม หลักคุณธรรม หลักความโปรงใส หลักความมีสวนรวมหลักความรับผิดชอบ หลักความ
คมุ คา 199๗๐

๖๙ เกษม วัฒนชยั , ธรรมาภบิ าลกับคอรปั ชนั่ ในสังคมไทย, หนา ๒๑.
๗๐ กระทรวงศึกษาธิการ, การบรหิ ารสถานศกึ ษาท่ีเปน นิติบคุ คล, หนา ๓๐ – ๓๑

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๒๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

โดยนําหลักธรรมาภิบาลมาบูรณาการเขากับการดําเนินงานดานตาง ๆ ของ
สถานศึกษาไดแกการดําเนินงานดา นวิชาการ งบประมาณ บริหารงานบุคคล และบรหิ ารทั่วไป
ในการจัดการศกึ ษาทท่ี าํ ใหผ เู รียนเปนคนเกง ดี และมคี วามสุข

จากท่ีกลาวมานั้นพอสรุปไดวาการใชธรรมาภิบาลในสถานศึกษาน้ันจะทําให
สถานศึกษามีประสิทธิภาพในการบริหารซ่ึงเกิดจาการบูรณาการนําหลักธรรมาภิบาลทั้ง ๖
ประการคือ หลักนิติธรรม หลักคุธรรม หลักความโปรงใส หลักความมีสวนรวม หลักความ
รับผิดชอบ หลักความคุมคา มาปรับใชกับการบริหารสถานศึกษาซึ่งสงผลใหสถานศึกษา
สามารถบริหารสถานศึกษาไดอยางมีศักยภาพสอดคลองกับนโยบาย โปรงใสทุกข้ันตอน สาม
รถตรวจสอบไดประธานาธิบดี กฎการปฏิรูปองคกรของรัฐนี้ไดถูกนํามาปฏิบัติและการปรับใช
กับแตล ะสมยั จนถึง ปจ จุบันน้ี

๖.๖ ธรรมาภิบาลในตางประเทศ

นางสาวสันถวันท พยาเลี้ยง ธรรมาภิบาลและการปฏิรูปองคกรของรัฐใน
สหรัฐอเมริกา หลักการปกครองท่ีดีไดรับ การยอมรับ และถือปฏิบัติอยางกวางขวางใน
สหรัฐอเมริกาแตไมไดเปนที่รูจักในนามของ Good Governance กลาวคือ สหรัฐอเมริกาได
พยายามเร่ิมปฏิรูป การบริหารภาครัฐคร้ังแรกชวงป พ.ศ. ๒๔๗๙ – ๒๔๘๐ ซ่ึงในสมัยของ
ประธานาธิบดี Roosevelt โดยรัฐบาลไดออกกฎหมายวาดวยการ ปฏิรูป องคกรของรัฐ พ.ศ.
๒๔๗๙ เนนการเพิม่ ประสิทธภิ าพและประสิทธผิ ลของสํานกั งาน200๗๑

นางสาวสันถวันท พยาเลี้ยง ในสมัยของประธานาธิบดี Clinton (พ.ศ. ๒๕๓๕ –
๒๕๔๓) สหรัฐอเมริกาไดกอตั้ง National Performance Review: NPR เพื่อทําการตรวจสอบ
ประสิทธิภาพการดําเนินงานของรัฐ และไดผานกฎหมายที่เรียกวา Good Governance
Performance and Results Act : GPRA เมื่อ ตนป พ.ศ. ๒๕๓๖ ทุกหนวยงานของรัฐตองสง
แผน ๕ ป ของการพัฒนาองคกร ซึ่งประกอบดวย วิสัยทัศน หลักการ วัตถุประสงค กลยุทธ และ
หลักการประเมินผล ระเบียบดังกลาวนที้ ําใหแตละหนว ยงานของรัฐตระหนักถึงประสิทธิภาพของ

๗๑ นางสาวสันถวันท พยาเลี้ยง, “การบริหารโรงเรียนตามหลักธรรมาภิบาลในโรงเรียน
ประถมศึกษา สังกัดสํานักงานเขตพื้นที่การศึกษากรุงเทพมหานคร เขต ๑”, วิทยานิพนธครุศาสตรมหา
บณั ฑิต สาขาวิชาการบรหิ ารการศึกษา, (บณั ฑติ วิทยาลัย: มหาวิทยาลยั ราชภฎั ธนบรุ ,ี ๒๕๕๒), หนา ๓๖.

๑๓๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

การทํางานของตัวเอง และชวยทําใหมีการประเมิน เพ่ือทราบปญหาและจุดบกพรองของ
หนวยงานไดชัดเจนข้ึน ครั้นถึงตอนปลายป พ.ศ. ๒๕๓๖ ประธานาธิบดี Clinton ไดอนุมัติและ
เรงรัดใหมีการปฏิรูปองคกรรัฐเพิ่มเติม ซึ่งรวมการลดขนาด ของหนวยงาน ตัดตอนกฎระเบียบ
ตาง ๆ ที่รุมรามลงถึงประมาณคร่ึงหน่ึงของระเบียบปฏิบัติที่ บังคับใชอยู ณ ขณะนั้น และยังได
เรงใหทุกหนวยงานหลังจากมีการนําไปสูการปฏิบัติเพียง ระยะเวลา ๑ ป เทาน้ัน สหรัฐอเมริกา
สามารถปฏบิ ตั ิตามแผนทกี่ าํ หนดไวไดถ ึง ๑ ใน ๔ ของ แผนงานทงั้ หมด สวนหนึ่งทปี่ ระเทศ
สหรัฐอเมริกาประสบความสําเร็จกับแผนปฏิรูปราชการได อยางรวดเร็วเปนเพราะรัฐบาล
สหรัฐอเมริกาจัดสรรเงินทดแทนใหกับพนกั งานทสี่ มัครใจลาออก กอ นถึงกําหนดเกษียณราชการ
ในการปฏิรูปใหองคกรขนาดเล็กลงมีการทํางานใหมีประสิทธิภาพ สูงขึ้น ยอมมีความจําเปนใน
การใชค นนอยลงแตคงทํางานท่ีมีคุณภาพไว201๗๒

นอกจากนั้น สิ่งสําคัญประการหน่ึงของความสําเร็จในการปฏิรูปองคกรของรัฐใน
สหรัฐอเมริกาคือ การระดมความคิดเห็นจากหนวยงานยอยตาง ๆ และคนหาความตองการ
ของกลมุ องคกรทีจ่ ะถูกปฏริ ปู โดยใหช วยกนั ตอบคาํ ถามหลกั ดงั ตอไปนี้

๑. ถาหากหนวยงานขององคกรใดองคกรหน่ึงถูกยุบ เจาหนาท่ีมีความคิดเห็นวา
หนว ยงานใดจากภาครัฐหรือเอกชน สามารถดาํ เนนิ งานแทนหนวยงานท่ีจะถกู ยุบ

๒. ถาหากมีกิจกรรมบางอยางของประเทศที่รัฐยังดําเนินงานไมเสร็จ เจาหนาท่ีใน
องคกรคิดวารฐั ควรปรับเปลี่ยนวิธีการดาํ เนินงานดังกลาวหรือไม เพื่อท่ีจะเพิ่มประสิทธิผลการ
บรกิ ารตอ ลกู คาหรอื ประชาชน

๓. เจาหนาที่ในองคกรคิดวาลูกคาท่ัวไปของคนไมเฉพาะกลุมผูท่ีมีสวนเสียสวนได
โดยตรงจะรูสกึ อยา งไรกับการยบุ หนวยงานดังกลาว

ผลการปฏิรูปองคกรของรัฐตามคําแนะนําของ National Performance Review :
NPR เปนไปดวยความเรียบรอยและมีประสิทธิผล สวนตัวชี้วัด ไดแก ตนทุนประโยชน
กฎระเบียบ มาตรฐานการใหบริการ ขนาดและโครงสรางของรัฐ การใหขอมูลขาวสาร และความ
ไวว างใจ

๗๒ เร่ืองเดียวกัน, หนา ๓๗–๓๘.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

จะเห็นไดวา สหรัฐอเมริกาเนนการเพ่ิมประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจและเพ่ิม
ประสิทธิผล ขององคกรของรัฐเปน หลกั เร่อื งจากระบบราชการคอนขางเทอะทะ พนักงานขาด
ขวัญและ กําลังใจ ความลาชาของระเบียบราชการตาง ๆ และความไมเหมาะสมระหวางผล
ของการ ดําเนินงานและผลตอบแทน ดังนั้น NPR จึงเนนท่ีการพัฒนาองคกร เพ่ือสรางขวัญ
และกําลังใจ ความลา ชาของระเบยี บราชการตาง ๆ และความไมเหมาะสมระหวางผลของการ
ดําเนินงานและ ผลตอบแทน ดังน้ัน NPR จึงเนนที่การพัฒนาองคกร เพื่อสรางขวัญและ
กําลังใจของพนักงานและ ปรับปรุงประสิทธิภาพและคุณภาพขององคกรรัฐ ระบบการเมือง
และเศรษฐกิจของสหรัฐอเมริกา ถกู หลอหลอมมาจากระบอบประชาธิปไตยเสรีและระบอบทุน
นิยมประเทศ สหรัฐอเมริกาจึงไดมี การพัฒนา สรางพื้นฐาน และใหความสําคัญดานกฎหมาย
ความเสมอภาค ความโปรงใส การ ตรวจสอบ คุณภาพชีวิต และสิทธิมนุษยชน พื้นฐาน
ดังกลาวคอนขางเขมแข็งเม่ือเปรียบเทียบกับ ประเทศกําลังพัฒนาทั่วไป อยางไรก็ตาม
สหรัฐอเมริกาก็มีการปรับปรงุ ดานการเมือง เศรษฐกิจ และสังคมอยางตอเนื่อง ปญหาปจจุบัน
ท่ีสหรัฐอเมริกาใหความสนใจไมใชอยูท่ีวา “รฐั ควรทํา อะไร” เพ่ือพัฒนาประเทศ แตท วา “รัฐ
ควรทําอยางไร” เพ่ือใหป ระเทศและประชาชนมีคุณภาพ และประสิทธิภาพมากย่ิงข้นึ สงิ ที่ทา
ทายยิ่งสําหรับ สหรัฐอเมริกา คือการผสมผสานและปรับใช องคประกอบอ่ืน ๆ ของธรรมาภิ
บาล ใหเสมือนหน่ึงเปนวฒั นธรรมขององคกรมากกวาท่ีจะตองมี หนวยงานแยกตางหากที่ตอง
คอยตรวจสอบประสิทธิภาพการทํางานอยตู ลอดเวลา

ธรรมาภิบาลกับกองทัพ : การควบคุมทหารและพลเรือน การควบคุมทหารโดย
พลเรือนหรือการใหพลเรือนมีอํานาจในกิจการทหารนั้น เปนประเด็นที่นาสนใจในการศึกษา
เร่ือง ความสัมพันธระหวางพลเรอื นกบั ทหาร (Civil – Military Relations) แนวคิดเร่ืองน้ีเปน
ผลจาก การนําเสนอของ แซมมวล ฮันติงตัน (Samuel Huntington) ในผลงานทางวิชาการป
พ.ศ. ๒๕๐๐ ที่ไดรับความสนใจอยางตอเน่ืองจนถึงปจจุบัน งานดังกลาวจัดวาเปนตําราหลัก
ของการศึกษา บทบาททหารกบั การเมือง (The Soldiers and The State)

รูปแบบของความสัมพันธระหวางพลเรือนและทหารในสังคมอเมริกันก็คือการ
ควบคุมทหารโดยพลเรือน ซ่ึงหลักการควบคุมทหารโดยพลเรือนน้ีไดรับการยอมรับเปน
องคประกอบสําคัญของระบอบประชาธิปไตยโดยตะวันตกมาโดยตลอด จนกลายเปนหลักการ
ใน การพิจารณาระดับหรือสถานะของระบอบประชาธิปไตยของประเทศกําลังพัฒนา

๑๓๒ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

แนวความคิดใน เรื่องของการควบคุมทหารโดยพลเรือนท่ีเกิดขึ้นในสังคมอเมริกันอาจใชเปน
กรณศี กึ ษาในเรื่องน้ี กองทพั กบั ธรรมาภบิ าลในระบบการเมอื งไทยได

หลักการควบคุมทหารโดยพลเรือนคือการจัดการความรับผิดชอบของพลเรือนใน
กิจการดานทหารและดานความม่ันคง และขณะเดียวกันก็ใหผูนําทางทหารมีชองทางติดตอ
โดยตรงกับผูนําในระดับสูงของรัฐบาล การควบคุมทหาร โดยพลเรือนน้ันมิไดหมายถึงการให
ฝายพลเรือน ไดเขาไปเปนผูที่ครอบงําและแทรกแซงกองทัพ หลักการควบคุมทหาร โดยพล
เรือนจึงเปนการที่ พลเรือนไดรับมอบหมายหรอื แตง ตงั้ ใหท หารควบคุมทหารกันเอง หลกั การนี้
หากยอนกลบั ไปถงึ เจตนารมณของผูสรางรัฐธรรมนูญของสหรัฐอเมรกิ าก็คอื กลัววาอาํ นาจทาง
ทหารจะถูกรวมศูนยอยู ในมือของนักการเมืองมากกวาความกลัววาอํานาจทางทหารจะตกอยู
กับมือของนายทหาร ฉะนั้น การควบคุมทหารโดยพลเรือน ไดแก การมอบความรับผิดชอบ
กิจการดานการทหารและความ ม่ันคงใหแกพลเรือน ขณะเดียวกันก็จํากัดขอบเขตการใช
อํานาจทางทหารของฝายพลเรือนดวย แนวความคิดการควบคุมโดยพลเรือมีตนรากทาง
ความคิดที่ยอนกลับไปตั้งแตยุคอาณานิคม ปญหา น้ีบรรดาผูสรางรัฐธรรมนูญอเมริกาไดเห็น
ต้ังแตในสมัยที่สหรัฐอเมริกายังอยูภายใตระบบอาณา นิคมของอังกฤษ ก็คือ ทําอยางไรจะ
ควบคุมไมใหมีอํานาจทางทหารอยางไมถูกตอง การท่ีอํานาจ ทางทหารท้ังการประกาศ
สงครามและการทําสงครามถูกมอบไวในมือของกษัตริยอังกฤษ ทําให เกิดการใชอํานาจทาง
ทหารอยางไมชอบธรรมตออาณานิคมชาวอเมริกัน การใชอํานาจที่ไมถูกตอง เชนนี้กลายเปน
ชนวนสําคัญที่นําไปสูการเกิดสงครามกูเอกราชของชาวอเมริกันขึ้น จนทําให อังกฤษเปนฝาย
พา ยแพและตอ งถอนตวั ออกไปจากการปกครองสหรฐั อเมริกาในท่ีสดุ

นางสาวสันถวันท พยาเลี้ยง หลักการท่ีสําคัญทเ่ี ก่ียวกับธรรมาภิบาลกับกองทัพใน
รัฐธรรมนูญอเมรกิ นั มี ๒ ประเดน็ หลกั คือ ๗๓
202
๑. หลกั การควบคุมทหารโดยพลเรอื น
๒. หลักการของการแยกอาํ นาจและการตรวจสอบ – ถวงดลุ
๑) การแยกอํานาจของพลเรือนในการควบคุมกองทัพเปนการแยกอํานาจ ของ
การประกาศสงครามและการทําสงครามออกจากกัน โดยอํานาจในการประกาศสงครามเปน
ของรัฐสภา (รัฐธรรมนูญแหงสหรัฐอเมริกา อนุมาตรา ๘, มาตรา ๑) และใหอํานาจในการ

๗๓ เรือ่ งเดยี วกนั , ๓๘–๔๐.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓๓
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

ดําเนิน สงครามของประธานาธิบดี ทั้งน้ีประธานาธิบดีมีฐานะเปนผูบัญชาการทหารสูงสุด
(อนมุ าตรา ๒, มาตรา ๒) โดยหลกั การของแยกอาํ นาจทางทหารออกจากกันคอื ความพยายาม
ไมใหอํานาจทาง ทหารอยูในมือของสถาบันการเมืองของพลเรือนเพียงสถาบันเดียว ซ่ึงสภาพ
เชนนก้ี อ ใหเกิดการ ตรวจสอบและถวงดลุ ระหวางสถาบนั ของฝายนิติบญั ญัตแิ ละฝายบริหาร

๒) การแยกอํานาจในสถาบันของฝายบริหาร โดยมีการแยกอํานาจระหวาง
รัฐบาลกลางและรัฐบาลมลรัฐ เชน รฐั สภาออกกฎสาํ หรับการปกครองและการควบคมุ กองกําลัง
ทางบกและทางอากาศ (อนุมาตร ๘, มาตรา ๑) สวนการระดมกองกําลังทหารอาสาสมัคร
(National Guard) ใหเปนไปตามกฎหมายของสหพันธและการแตงตั้งผูมีหนาที่ในการบังคับ
บัญชา ก็เปนเอก สทิ ธ์ิของแตล ะมลรัฐ

จากหลักการทั้ง ๒ ประการ ของรัฐธรรมนูญของอเมริกัน ทําใหเห็นไดชัดเจนวา
หลัก ของการควบคุมพลเรือนก็คือ การแยกอํานาจของพลเรือนในการควบคุมกองทัพ เพราะ
การลด อํานาจทางการเมืองของทหารก็คือ การเพ่ิมอํานาจของพลเรือนในเงื่อนไขของการจัด
ความสัมพันธ ระหวางพลเรือนกับทหารในสังคมน้ัน ๆ แตการทําใหอํานาจของพลเรือนเพ่ิม
มากเชนนี้มิไดเปน การยอมใหกลุมใดกลุมหน่ึงของพลเรือนมีอํานาจสมบูรณเหนือกองทัพจน
กลายเปนการครอบงํา กองทัพได ปรากฏการณท ่ีเห็นนกระบวนการควบคมุ ทหารโดยพลเรือน
ของสงั คมทางการเมือง อเมริกนั ก็คอื การทํางานรวมกนั ระหวา งประธานาธบิ ดีกับรัฐสภา การที่
มีความเห็นรวมกันหรือ แตกตางกันยอมเปนภาพสะทอนหลักการในเร่ืองการแยกอํานาจและ
การใชการตรวจสอบ – ถวงดลุ โดยทั่วไปในระบบทางการเมือง สมดุลของอํานาจดงั กลาวอาจ
โนมเอียงไปยังสถาบันใดสถาบัน หนึง่ ไดในแตละชวงเวลาของสถานการณทางการเมือง ฉะนั้น
การควบคุมโดยพลเรือนในระบบ ทางการเมืองอเมริกันจะมีประธานาธบิ ดีในฐานะหัวหนาของ
ฝายบริหาร ใชอํานาจในการควบคุม โดยพลเรือนผานกระบวนการท่ีเรียกวา “อํานาจในการ
ควบคมุ ของประธานาธิบดี (Presidential Control)” และรฐั สภาใชอ ํานาจในกระบวนการของ
“อํานาจในการควบคุมของรัฐสภา (Congressional Control)” การควบคุมนี้เปนการแยก
อํานาจระหวางประธานาธิบดีกับรัฐสภา มิใช เปนการควบคุมพลเรือโดยแยกอํานาจระหวาง
พลเรือนกับทหาร และหลักการเหลานี้หากพิจารณา ยอนกลับไปในประวัติศาสตรของการ
สรางประเทศของสหรัฐอเมริกา ก็คือ ผลผลิตของ กระบวนการรัฐธรรมนญู ที่ถูกสรางขึ้นตั้งแต
ยุคหลังสงครามเอกราชของสหรัฐอเมริกา และไดรับ การยอมรับและใชสืบเนื่องมาจนถึง
ปจจุบนั

๑๓๔ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทท่ี ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

การใชธรรมาภิบาลในตางประเทศสามารถสรุปไดเปน ๒ สวน คือในประเทศที่
พัฒนา แลว และประเทศที่กําลังพัฒนา จะเห็นไดวาในประเทศที่พัฒนาแลวอยางประเทศ
สหรัฐอเมริกา เนนการเพิ่มประสิทธิภาพทางเศรษฐกิจ และปรับปรุงประสิทธิผลขององคกร
ของรัฐ การท่ีระบบ การเมืองและเศรษฐกิจของสหรัฐฯ เติบโตมาจากระบอบประชาธิปไตย
และทุนนิยม จึงไดปู พื้นฐานกฎหมายท่ียุติธรรม ใหความสําคัญตอความเสมอภาค ความ
โปรงใส การตรวจสอบคณุ ภาพ ชวี ิตและสทิ ธมิ นษุ ยชน ปจจุบันสหรฐั ฯ ยงั มีความพยายามท่จี ะ
ปรับการทํางานขององคกรของรัฐ ใหมีประสิทธิภาพยิ่งข้ึน มีการสงเสริมธรรมาภิบาลให
กลายเปนวัฒนธรรมขององคกรมากกวาการ ท่ีจะตองมีองคกรคอยตรวจสอบ หรือจับผิดการ
ทํางาน

ในขณะท่ีประเทศท่ีกําลังพัฒนา เชน ฟลิปปนส อินโดนีเซีย และบอสซาวานา ก็
กําลัง อยูในชวงของการนําธรรมาภิบาลไปปรับใช เพ่ือเปนกลไกที่ชวยในการพัฒนาเศรษฐกิจ
และสังคม ของประเทศใหดีข้ึน สรางระบบการทํางานในองคกรของรัฐใหมีความโปรงใส และ
ชดั เจน ทังนี้ การมธี รรมาภบิ าลก็จะทําใหตางประเทศเกิดความเช่ือมั่นตอการลงทนุ ได

ในประเทศฟล ิปปน สม ีความกาวหนา ในการนาํ หลกั Total Quality Management
ให เขาสู Total Quality Governance ซ่ึงเปนการประยกุ ตใชหลักการดําเนินงานของธุรกิจที่
เนน ประสิทธิภาพของการจัดการ สวนประเทศอินโดนีเซียมีความพยายามในการใชธรรมาภิ
บาลเพ่ือ แกไขปญหาการคอรรปั ชั่นและพัฒนาเศรษฐกจิ ใหดขี น้ึ สวนประเทศบอสซาวานาไดมี
การปรับใช ธรรมาภิบาลในองคก รตา ง ๆ รวมถึงการจัดตั้งองคก รใหมท ่ใี ชห ลักธรรมาภิบาล

นอกจากนน้ั ตัวช้ีวัดธรรมาภบิ าลบางตัวช้ีวัดของตางประเทศอาจนํามาปฏิบัติไดใน
ประเทศไทย หากแตสมควรจะตองมีการประเมิน ตรวจสอบ หรือวิจัยเพ่ือคัดเลือกตัวชี้วัดที่มี
ความเหมาะสมตอ ประเทศไทยตอ ไป

จากการศึกษาคนควา เอกสาร บทความและงานวิจัยทเ่ี ก่ยี วของพอจะสรุปไดว า การ
บริหารโรงเรียนที่มีประสิทธิภาพ ข้ึนอยูกับองคประกอบหลายประการท้ังจากภายในและ
ภายนอก ผูบริหารเปนบุคคลท่ีมีความสําคัญอยางยิ่ง ในการที่จะนําโรงเรียนไปสูความมี
ประสิทธภิ าพและ ความสาํ เร็จ ผูบริหารตอ งมีคุณลกั ษณะของผูนาํ ท่สี าํ คัญ ไดแก ความซือ่ สัตย
ความยุติธรรม มีความ มุงม่ัน ขยัน อดทน มีความรับผิดชอบสูง มีความคิดริเริ่มสรางสรรค มี
ภาวะผูนําสูงเปนคนกลาคิด กลาเปลี่ยนแปลง กลาตัดสินใจ มีคุณธรรมจริยธรรม มีวุฒิภาวะ
ทางอารมณสูง เปนบุคคลแหงการ เรียนรูและมีความจริงใจ ในการบริหารจัดการผูบริหาร

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓๕
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

สามารถใชเทคนิควิธีและหลักการตาง ๆ ที่หลากหลายมาปรับใชใหเหมาะสมกับสภาพ
เหตุการณและปจจัยแวดลอม หลักธรรมาภิบาลเปน แนวทางสําคัญในการบริหารจัดการ จัด
ระเบียบใหสังคมท้ังภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน อันมีหลักพื้นฐาน ๖ ประการคือ
หลักนิติธรรม หลักคุณธรรม หลักความโปรงใส หลักความมีสวนรวม หลักความรับผิดชอบ
และหลักความคุมคา ซึ่งเปนหลักการบริหารงานที่ดีใหผูบริหาร ตระหนักถึงสิทธิและหนาท่ีใน
การปฏิบัติงานตามกฎ ระเบียบ ของบังคับตาง ๆ อยางถูกตองและ เสมอภาค ยึดม่ันในส่ิงที่ดี
งามเปนแบบอยางแกบุคลากรในโรงเรียน เนนความโปรงใสสามารถ ตรวจสอบได ความ
ไวว างใจซ่งึ กันและกันมีการเปด เผยขอมลู ขาวสารอยางตรงไปตรงมา เปดโอกาสใหชมุ ชนมีสวน
รวมในการบริหาร การตัดสินปญหา และประเมินผลการบริหารโรงเรียนอยางเท่ียงธรรม มี
ความรับผิดชอบ ใชทรัพยากรท่ีมีอยูอยางจํากัดใหเกิดประโยชนสูงสุดแกสวนรวมโดยรณรงค
ใหม คี วามประหยดั และใชทรพั ยากรอยา งคมุ คา

๖.๗ บทบาทผบู รหิ ารในการบริหารโรงเรยี นตามหลักธรรมาภบิ าล

เจือจันทร จงสถิตอยู ไดกลาววาผูบริหารนั้นเปนบุคคลท่ีมีความสําคัญเปนอยาง
มากในการขับเคลื่อนองคการ การใช หลักธรรมาภิบาลในการบริหารน้ัน ไดกลาวไวในการนํา
ธรรม รัฐมาปฏิบัติ ผูบริหารควรบริหารจัดการดวยเปนธรรม ใหความยุติธรรมกับทีมงาน การ
ตัดสินใจก็ ควรใหทีมงานมีสวนรวม ช้ีใหทุกคนเขาใจถึงบทบาทและปญหาที่แทจริงในการ
ปฏิบัตงิ านเพอ่ื การ บริหารจดั การทด่ี 2ี03๗๔

ปญญา ฉายะจินดาวงศ และคณะ ไดกลาววาผูบริหารมีหนาที่ ประสานงาน
ระหวางคณะกรรมการกับพนักงานตองมีรายงานผลการปฏิบัติงานเปนประจํา มีการ
บรหิ ารงานอยางโปรง ใสพรอมท่จี ะใหต รวจสอบไดท ุกเวลาและคาํ นงึ ถงึ ประโยชนสวนรวมอยาง
ยุติธรรม204๗๕

ยุทธ วงฉัตรธาร ไดกลาวไววา การสรางกระบวนการธรรมรัฐหรือการ กํากับดูแล
กิจการที่ดี ควรเร่ิมตนดวยความตั้งใจจริงของคณะผูบริหารและคณะกรรมการท่ีเขมแข็ง
ซึง่ ประกอบดว ยคณะกรรมการที่สามารถคานอํานาจซึ่งกันและกัน และตองมีประสบการณใน

๗๔ เจือจันทร จงสถิตอยู, “คนเดน”, วารสารนักบรหิ าร, (๒๕๔๓): ๕๕–๖๐.
๗๕ ปญญา ฉายะจนิ ดาวงศ และคณะ, “ธรรมรัฐ”, วารสารนกั บริหาร, (๒๕๔๓): ๙ – ๑๑.

๑๓๖ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

การ บริหารองคกรโดยกาํ หนดแนวทางการบริหารชใี้ หเ ห็นบทบาท และทศิ ทางที่ชัดเจนในการ
ดาํ เนินงานรวมกัน สรางกระบวนการจัดการที่รัดกุม มีการพิจารณาตัดสินที่ดี เพ่ือปองกันมิให
เกิด ความเสยี หาย สรางความคลอ งตวั ใหเกดิ ขึ้นในการบรหิ ารงาน205๗๖

กระทรวงศึกษาธิการ ไดกลาวเก่ียวกับบทบาท ผูบริหารสถานศึกษาของผูบริหาร
ในฐานะนิตบิ คุ คลซง่ึ ไดก าํ หนดแนวทางการบรหิ ารตามธรรมาภบิ าลคือ206๗๗

๑. รวบรวมและจัดระบบขอมูลสารสนเทศใหเปนปจจุบัน การบริหารแนวใหม
จําเปนอยางย่ิงท่ีจะตองบริหารและตัดสินใจ โดยอาศัยขอมูลมากกวาสามัญสํานึก ดังน้ัน
ผบู ริหารจึง จําเปนจะตอ งรวบรวม จัดระบบขอมูลและใชขอมูลสารสนเทศเพอื่ การบรหิ ารและ
การตดั สนิ ใจให มากท่สี ดุ เทา ท่ีจะมากได

๒. วามแผนและดําเนินงานตามแผนท่ีวางไว การวางแผนมีสวนชวยใหผูบริหารมี
ทิศทางในการบริหาร ดังน้ันผูบริหารตองมีความรูและความเขาใจเกี่ยวกับการวางแผน
สามารถดําเนินการบริหารตามแผนท่ีกาํ หนดไว รวมทงั้ การกํากบั ติดตาม และประเมินผลการ
ดําเนนิ งาน ตามแผนเพอ่ื ใหบรรลจุ ดุ มุงหมายท่ีกําหนดไว

๓. ศึกษากฎหมาย กฎ และระเบียบท่ีเกี่ยวของในการบริหารสถานศึกษาท่ีเปนนิติ
บคุ คล ผูบ ริหารมีอาํ นาจอยางอสิ ระ ขณะเดยี วกนั รับผิดชอบตอ การตัดสนิ ใจของตนอยางเต็มท่ี
ดังนั้นเพ่ือปองกันความผิดพลาดเชิงกฎหมายและการตัดสินใจของตน ผูบริหารจึงจําเปนตอง
ทํา ความเขา ใจกฎหมายอยา งแทจ รงิ

๔. การบริหารและการตัดสินใจโดยองคคณะบุคคล การศึกษาเปนการบริการ
สาธารณะ เพือ่ ใหการบรหิ ารและการตัดสินใจทมี่ ีความถูกตองและเกิดประโยชนสูงสุด ผูบริหาร
ควรดําเนินงานโดยใชองคคณะบุคคลเขาไปมีสวนรวมในการพิจารณาตดั สินใจมากที่สุดเทาท่ีจะ
มากได

๕. จัดระบบบัญชีใหครบถวนถูกตอง ผูบริหารจําเปนจะตองจัดทําระบบบัญชีให
ครบถวน ความถูกตองตามระบบและระเบียบของทางราชการ เพ่ือการบริหารของตนใหเปนไป
ดวย ความโปรง ใส

๗๖ ยุทธ วงฉัตรธาร, “การสรา งกระบวนการธรรมรัฐ”, วารสารนักบริหาร, (๒๕๔๓): ๑๒–๑๓.
๗๗ กระทรวงศึกษาธกิ าร, การบริหารสถานศึกษาท่ีเปนนิติบุคคล, (กรุงเทพมหานคร: องคการ
รบั สง สนิ คา และพสั ดภุ ณั ฑ, ๒๕๔๖), หนา ๑.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓๗
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

นายอานนั ท ปนยารชนุ หลกั ธรรมาภิบาลในมหาวิทยาลัยควรมี องคป ระกอบดังน้ี207๗๘
๑. ความเปนอิสระในการบรหิ ารจัดการ และความเปน อสิ ระในนโยบายการศกึ ษา
๒. ความรบั ผดิ ชอบในการตัดสนิ ใจของตนเอง
๓. การสนองตอบความตอ งการของสงั คม
๔. คุณภาพการศึกษา หมายรวมถึง คุณภาพของอาจารย นักศึกษา และหลักสูตร
มี งบประมาณรายไดแ ละรายจา ย ดงั นี้
ตารางที่ ๑.๓ ตัวชว้ี ัดการบรหิ ารจดั การทีด่ ใี นมหาวิทยาลัย

หลกั ธรรมาภิบาล ตัวช้ีวดั
ความเปน ธรรม การใชร ะบบสญั ญาจา งงานกบั บคุ ลากรอยางเปน ธรรมและชดั เจน
การกําหนดชวงระยะเวลาที่แนน อนในการประเมนิ
ความเปน ธรรม การสรางแรงจูงใจและแรงผลักดนั ใหบุคลากรทาํ งานไดเ ต็มที่
ความโปรงใส การสามารถท่ีจะรองทุกขตอกรรมการอุทธรณรองทุกขได เม่ือ
ไมไ ดรับความ เปน ธรรมจากผบู งั คับบญั ชา
มีระบบบริหารการเงินและทรัพยสินที่ชัดเจน เปนขั้นตอน
ตรวจสอบได
การมีอํานาจอิสระของกรรมการอุทธรณรองทุกขในการพิจารณา
คําอทุ ธรณรอ ง ทุกขของบคุ ลากร
บุคลากรไดรับขอดีและขอแกไขในการประเมินผลการปฏิบัติงาน
ในแตล ะชวง
การประกาศหลกั เกณฑการพิจารณาความดีความชอบให
ประชาคมรบั ทราบ
การประกาศตารางเงนิ เดือนและขัน้ เงนิ เดือนใหป ระชาคม
รับทราบ

๗๘ นายอานันท ปนยารชุน, “มุมมองนายอนันต”, หนังสือพิมพมติชน, (๒๖ กรกฎาคม
๒๕๔๒): ๗.

๑๓๘ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสําหรับผูบริหารสถานศึกษา

หลักธรรมาภิบาล ตัวชี้วัด
ความโปรงใส กระบวนการในการพจิ ารณาความดีความชอบเปนไปอยางเปดเผย
การมีสว นรว ม การประกาศใหป ระชาคมรบั ทราบเก่ียวกับรูปแบบตาง ๆ ของการ
พัฒนา บคุ ลากร
มีหลกั เกณฑท ชี ัดเจนในการคัดเลือกบุคลากรและประกาศให
ประชาคมรบั ทราบ
การประกาศใหป ระชาคมรับทราบเก่ียวกบั สิทธใิ นการไดร บั
สวัสดกิ ารตาง ๆ
การประกาศใหประชาคมรับทราบเกยี่ วกบั แผนงาน กฎ ระเบียบ
ของ มหาวิทยาลยั
การประชาสัมพันธการรบั สมัครบุคลากรเขาทํางานอยา งทั่วถึงไปสู
ผทู ่ีมีความรู ความสามารถในตําแหนงตา ง ๆ
บุคลากรมสี ว นรว มในการรับรูสถานการณและปญหาขององคก ร
บุคลากรมสี วนรว มในการแกปญหาขององคกร
การกําหนดบทบาทหนา ที่ของบุคลากรอยางชดั เจนเพื่อให
ตรวจสอบไดง าย
ผบู งั คับบัญชาและผูใตบังคบั บัญชาสามารถส่ือสารกนั ไดสองทาง
บุคลากรทุกคนมสี วนรวมในการไดมาซึ่งผบู ริการ
อธบิ ดรี ับฟง ขอเสนอแนะจากประชาคมในเรื่องนโยบายหรือการ
บรหิ าร
แผนงานของหนว ยงานไดมาจากความคดิ ของสมาชิกทุกคนใน
หนว ยงาน
ผูบรหิ ารเปนทีย่ อมรบั ของบคุ ลากรสว นให
อธิการบดีเปน ผทู ี่คนสวนใหญในประชาคมมหาวทิ ยาลยั ใหก าร
สนบั สนนุ
บคุ ลากรมสี วนรวมในการพิจารณาการไดร ับการฝกอบรม/การลา
ศกึ ษาตอของ บคุ ลากร
การทํางานเปนทมี ในการบรหิ าร

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๓๙
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

หลกั ธรรมาภบิ าล ตัวชว้ี ดั
ความมีอสิ ระ การตรวจสอบการดําเนินงานของผูบรหิ ารใหส อดคลองกับ
ประสิทธผิ ล นโยบาย
การใชจ า ยตาง ๆเปนระบบเหมาจาย ถัวเฉล่ยี ได
ความคลองตัว มกี ารประเมินผลการใชง านแบบภายหลัง คือ ดทู ่ีผลผลิตของงาน
การเปด โอกาสใหปรบั เปลย่ี นแผนงานไดโดยงาย เพ่ือใหสอดคลอง
กับความ เปลี่ยนแปลงทางสงั คม
ทกุ หนว ยงานมีอสิ ระในการบริหารจัดการและหารายไดข องตนเอง
โดยมเี กณฑ กลางในการดําเนินการเหมือนกนั
สภามหาวิทยาลยั เนน บทบาทดานการกาํ หนดนโยบาย
การใชอาํ นาจบรหิ ารจากระดับสงู สรู ะดบั ปฏิบัตเิ พ่ือใหเกิด
เอกภาพในการบังคบั บัญชา
ผบู ริหารมีสว นรวมในการประเมนิ ผลงานทางวชิ าการ
การบังคับบัญชาหลายขน้ั ตอนจะเปนการประกันความถูกตอ งและ
ความ ยุติธรรม
ขอ มูลเกี่ยวกับการสรรหาผบู ริหารควรเปด เปน ความลับ เพื่อรักษา
สทิ ธิสวน บุคคล
อธิการบดีควรมีอาํ นาจบริหารงานอยางอสิ ระ เพือ่ ใหเ กิด
ประสิทธิผลสูงสดุ
การลดจาํ นวนละขนาดสรางการบรหิ ารงานของมหาวทิ ยาลัย
คณะกรรมการสภามหาวิทยาลยั มขี นาดเล็กเพื่อความคลองตัวใน
การบริหาร

ทีม่ า : ทป่ี ระชมุ สภาอาจารยมหาวิทยาลยั แหง ประเทศไทย, ๒๕๔๓.

จากท่ีกลาวมาเกี่ยวกับบทบาทของผบู ริหารในการบริหารแบบธรรมาภิบาลพอที่จะ
สรปุ ไดวา การบริหารองคกรตามหลักธรรมาภิบาลตองอาศยั ปจจยั หลายประการในการบริหาร
ใหมี ประสิทธิภาพซ่ึงอาจสรุปเปนดังนี้ คือผูบริหารจะตองเปนบุคคลที่มีการเรียนรูตลอดเวลา
ท้ังขอ กฎหมาย กฎขอบังคับ องคความรูทางการบริหารในดานตาง ๆ เพื่อสรางเสริม
ประสบการณใ นการ บรหิ าร เนอ่ื งจากการบรหิ ารแบบธรรมาภบิ าลนนั้ ผบู ริหารจะตองมคี วามรู

๑๔๐ พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

บทที่ ๖ หลักธรรมาภิบาลสาํ หรับผูบริหารสถานศึกษา

ความสามารถและ ประสบการณซ่ึงจะทาํ ใหการตดั สนิ ใจ การวางแผนในการปฏิบัติงานเปน ไป
อยางมีประสิทธิภาพ และผูบริหารจะตองยึดหลักพุทธศาสนาในการบริหารโดยนําหลักธรรม
บูรณาการกับการบริหาร แบบธรรมาภบิ าลซึ่งจะทาํ ใหการบริหารมีประสทิ ธิภาพ เปน ท่ยี อมรับ
ของคนในองคกรซึ่งหลักธรรมที่สําคัญท่ีควรนํามาใชในการบริหารควบคูกับหลักธรรมาภิบาล
ทศพิธราชธรรม เพราะจะ ทําใหผูบริหารเปนบุคคลท่ีนาเชื่อถือ มีความรอบคอบ มีคุณธรรม
และมคี วามยตุ ธิ รรมในการบริหาร

๖.๘ งานวิจยั ทเ่ี กย่ี วขอ งกับหลักธรรมาภบิ าล

สุวรรณ ทองคํา ศึกษาเก่ียวกับสภาพการบริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลใน
โรงเรียน สังกัดสํานักงานการประถมศึกษา จังหวัดสิงหบุรี พบวา ๑) ผูบริหารโรงเรียนสวน
ใหญ บริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลในระดับมาก เม่ือพิจารณาเปนรายหลักสวนใหญ
บริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลในระดับมากเกือบทุกหลัก ยกเวนหลักคุณธรรมการ
บริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลในระดับมากท่ีสุด ๒) ผูบริหารโรงเรียนเกือบทุกคุณลักษณะ
และสถานภาพสวนใหญ บริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลในระดับมาก ยกเวนผูบริหาร
โรงเรียนท่ีมีคุณวุฒิทางการศึกษาสูง กวาระดับปริญญาตรีสวนใหญบริหารงานตามหลักธรร
มาภิบาลในระดับมากท่ีสุด ๓) ผูบริหาร โรงเรียนที่มีวัยวุฒิไมเกิน ๕๐ ปสวนใหญบริหารงาน
ตามหลักธรรมาภิบาลมากกวาผูบริหารโรงเรียน ที่มีวัยวุฒิมากกวา ๕๐ ปขึ้นไป ผูบริหาร
โรงเรียนที่มีคุณวุฒิทางการศึกษาสูงกวาระดับปริญญาตรี สวนใหญบริหารงานตามหลักธรร
มาภิบาล มากกวาผูบริหารโรงเรียนท่ีมีคุณวุฒิที่มีคุณวุฒิทาง การศึกษาระดับปริญญาตรีหรือ
เทียบเทาลงมา ผูบริหารโรงเรียนที่มีประสบการณการบริหารไมเกิน ๑๐ ป สวนใหญ
บริหารงานตามหลักธรรมาภิบาลมากท่ีสุด รองลงมาเปนผูบริหารโรงเรียนท่ีมี ประสบการณ
การบริหาร ๑๑-๒๐ ป มากกวา ๒๐ ป ตามลําดับ และผูบริหารโรงเรียนท่ีดํารงตําแหนง ใน
โรงเรียนขนาดกลางสวนใหญบ ริหารงานตามหลกั ธรรมาภิบาลมากท่ีสด รองลงมาเปน ผูบริหาร
โรงเรยี นทดี่ ํารงตําแหนง ในโรงเรยี นขนาดใหญแ ละขนาดเลก็ ตามลําดบั 208๗๙

๗๙ สุวรรณ ทองคํา, “สภาพการบริหารตามหลักธรรมาภิบาลในโรงเรียนสังกัดสํานักงานการ
ประถมศึกษา จงั หวดั สงิ หบ ุรี”, วทิ ยานิพนธป ริญญาครุศาสตรมหาบัณฑติ , (บณั ฑิตวทิ ยาลยั : มหาวทิ ยาลัย
ราภฎั เทพสตร,ี ๒๕๔๕), หนา บทคดั ยอ.

คุณธรรม จริยธรรม และจรรยาบรรณวิชาชีพ ๑๔๑
พระครูปลัดบุญชวย โชติวํโส, ดร. (อุยวงค)

เกียรติศักด์ิ ศรีสมพงษ ทําการศึกษาเรื่อง การบริหารตามหลักธรรมาภิบาลของ
ผูบรหิ ารสถานศึกษาขน้ั พน้ื ฐาน สังกัดสํานักงานเขตพ้นื ทีก่ ารศึกษาสพุ รรณบรุ ี พบวา สภาพการ
บริหารตามหลักธรรมาภิบาลของผูบริหารสถานศึกษาข้ันพ้ืนฐาน ตามความคิดเห็นครู สังกัด
สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาสุพรรณบุรีโดยภาพรวมมีระดับการปฏิบัติอยูในระดับมาก และ
เมื่อ เปรียบเทียบความคิดเห็นของครูที่มีตอสภาพการบริหารตามหลักธรรมาภิบาลของ
ผบู ริหาร สถานศึกษาข้ันพ้นื ฐาน สังกัด สาํ นกั เขตพน้ื ทก่ี ารศึกษาสุพรรณบรุ ี พบวา ในภาพรวม
ผูบริหาร สถานศึกษาข้ันพ้ืนฐานท่ีมีประสบการณในการบริหาร ต้ังแต ๑-๑๐ ป และผูบริหาร
สถานศึกษาข้ัน พ้ืนฐานที่มีประสบการณตั้งแต ๑๑ ปข้ึนไป มีสภาพการบริหารงานตามหลัก
ธรรมาภบิ าล ไมแ ตกตางกัน ซึ่งไมสอดคลองกับสมมติฐานที่กาํ หนดไว แตมีดานทแี่ ตกตางกนั ๑
ดา น คอื ดา นหลกั คุณธรรมแตกตางกนั อยางมนี ัยสําคัญทางสถติ ิท่ีระดับ .๐๕ ๘๐
209

สุนทร ออนวัง ไดศึกษาเกี่ยวกับ การบริหารสถานศึกษาตามหลักธรรมภิบาลใน
โรงเรียนบานนาปาคาย สํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาอุตรดิตถ เขต ๑ พบวาการบริหาร
สถานศึกษาตามหลักธรรมาภิบาล โรงเรียนบานนาปาคาย สํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษา
อุตรดิตถ เขต ๑ ในภาพรวม อยูในระดับมาก เมื่อพิจารณาตามหลกั ธรรมาภิบาลพบวา ทุกหลัก
ธรรมาภิบาลอยู ในระดับมาก เรียงลําดับจากมากไปหานอย ไดแก หลักความรับผิดชอบหลัก
คุณธรรม หลักความ โปรงใส หลักความคุมคา หลักนิติธรรมและหลักการมีสวนรวมตามลําดับ
สถานศึกษาควรจัด แสดงผลงานการดําเนินการของโรงเรียนใหชมุ ชนทราบทุกป ควรใหชุมชนมี
สวนรับทราบการ ดําเนินการภายในโรงเรียน มีสวนรวมในการพัฒนาส่ิงแวดลอมใหมากกวานี้
ปจจุบันมีการรับฟง ขอเสนอแนะจากชุนชนอยางสมํ่าเสมอ และการบริหารจัดการทรัพยากร
สิง่ แวดลอม ควรใหชุมชน มสี ว นรวมเพอ่ื การใชงานใหเ กิดประโยชนส ูงสุดและคมุ คา210๘๑

๘๐ เกียรติศักด์ิ ศรีสมพงษ, “การบริหารตามหลักธรรมาภิบาลของผูบริหารสถานศึกษา ข้ัน
พ้ืนฐาน สังกัดสํานักงานเขตพ้ืนท่ีการศึกษาสุพรรณบุรี”, วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิต
วิทยาลยั : มหาวทิ ยาลัยราชภัฏกาญจนบรุ ,ี ๒๕๔๘), หนา บทคัดยอ .

๘๑ สุนทร ออนวัง, “การบริหารสถานศึกษาตามหลักธรรมาภิบาลโรงเรียนบานนาปาคาย
สํานักงานเขตพ้ืนที่การศึกษาอุตรดิตถ เขต ๑”, วิทยานิพนธครุศาสตรมหาบัณฑิต, (บัณฑิตวิทยาลัย:
มหาวทิ ยาลัยราชภฏั อตุ รดิตถ, ๒๕๕๐), หนา บทคัดยอ.