Nr. 3, viti XLIV
Prishtinë
2013
Viti i parë i botimit: 1949
Themelues dhe kryeredaktor i parë:
Esad Mekuli
1
2
NR. 3
PRISHTINË
2013
NSH Revistat Rilindja
Për botuesin:
Demë Topalli
Kryeredaktor
Agron Y. Gashi
Redaktorë
Adil Olluri
Gentian Çoçoli
Adresa
www.jeta-e-re.net
e-mail: [email protected]
Design
rrezeARTstudio.com
Copyright © NSH Revistat Rilindja
3
4
Përmbajtja
PROZA.................................................................................................... 7
Isaac BASHEVIS SINGER: Gimpel Budallai........................................... 9
Charles BUKOWSKI: Njeriu që i donte ashensorët........................... 23
Ardian Klosi: Ekskursion në N................................................................ 33
Lazër STANI: Një histori dhe një emër gruaje.................................... 45
Kujtim Rrahmani: Përgjigje e vonueme............................................. 57
Rudi Erebara: Ne......................................................................................... 61
Ragip SYLAJ: Përdëllesë dhe mallëngjim.............................................. 85
POEZI..................................................................................................... 93
J.T. GILLET: Kjo ështё poezia ime e fundit............................................ 95
Pier PAOLO PASOLINI: Rècit..................................................................... 109
Tom Philips: Jeta pas lufte........................................................................ 119
Agim VINCA: Pleqëri pa thinja.................................................................. 121
Haxhi Vokshi: Elegji për kullat................................................................ 133
Eqrem BASHA: Balada kalldrëme............................................................ 141
Visar ZHITI: Po vjen muzgu, jo ai i perditeshmi................................ 147
Blerina Rogova - GAXHA: Pijaneci i qytetit të kuq.......................... 153
Brahim AVDYLI: Lejleku i ëndrrave........................................................ 161
Leonora Bruçaj - Keka: Ëndrra e shtegtares................................... 167
INTERVISTA.......................................................................................... 171
Alice Ann MUNRO: Arti i fiksionit............................................................ 173
DOSSIER................................................................................................ 199
Claudio Magris: Valcellina........................................................................ 202
Claudio Magris: Suleika............................................................................. 219
5
Claudio Magris: Ëndrra për odisenë e shpirtit që kthehet
në shtëpi............................................................................................................. 223
Claudio Magris: Gërshetim i relikteve të shekujve
dhe të kulturave në deltë............................................................................. 225
Claudio Magris: Nuk shihet kufiri ku lumi ndeshet me detin.... 227
Claudio Magris: Në librat e errët është e vërteta (Intervistë)... 230
DRAMË................................................................................................... 241
Artë ARIFI: Dardha pas bunari.................................................................. 243
KRITIKA................................................................................................ 269
Cl. PICHOIS & A. M. ROUSSEAU: Historia e ideve.............................. 271
Linda HUTCHEON: Problemi i referencës............................................ 283
Paul Van Teighem: Krijimi dhe zhvillimi i letërsisë
krahasimtare..................................................................................................... 307
Muhamet HAMITI: Portreti dhe Uliksi të Xhejms Xhojsit............. 315
Abdulla Tafa: Kadare: Etnogalaksi......................................................... 325
Zija ÇELA: Shkrimtar i autenticitetit shpirtëror................................ 343
Xhavit ALIÇKAJ: Vlerat estetike te “Lahutës së Malcis”.................. 351
Agron Y. GASHI: Pashko Vasa: autobiografia dhe ideografia........ 361
Edmond ÇALI: Autobiografi dhe përsëritje
në prozën e Visar Zhitit................................................................................ 371
Ballsor HOXHA: Kufiri mizor i tragjikes................................................ 383
Sami HAJRA: Sfida të romanit postmodern......................................... 393
etnos.................................................................................................... 401
Angjelina HAMZA: Martesa në mes tradicionales
dhe modernes................................................................................................... 403
6
Isaac BASHEVIS SINGER
Charles BUKOWSKI
Ardian Klosi
PROZA Lazër STANI
Kujtim Rrahmani
Rudi Erebara
Ragip SYLAJ
7
8
PROZË
Isaac Bashevis Singer (1904 – 1991) u lind në një
fshat afër Varshavës, vend ky që dikur i takonte
Perandorisë Ruse. Në fillim të 1920, Singeri zuri një
vend pune si gazetar në Varshavë. Këtu ai gjithashtu
filloi të shkruajë prozë, e cila botohej në pjesë, në
shtypin e gjuhës jidishte.
Singeri la Poloninë dhe shkoi në Shtetet e Bashkuara
më 1935. U vendos në New York, ku u bë kolumnist
dhe raportues për një të përditshme hebreje. Në
New York shkroi pjesën më të madhe të romaneve
të tij dhe mori pjesë aktive në përkthimin e tyre nga
jidishtja në gjuhën angleze. Proza e Singerit përgji
thësisht i drejtohet përplasjeve ndërmjet traditës
dhe rilindjes, paqëndrueshmërisë së pasioneve nje
rëz ore, moralitetit të artistit – tema me të cilat ai
u mor përgjatë gjithë karrierës së tij. Autor i më
shumë se tetëmbëdhjetë romaneve dhe një numër
përmbledhjesh me tregime, Isaac Bashevis Singer
u nderua me Çmimin Nobel për Letërsi më 1978.
Isaac BASHEVIS SINGER
Gimpel Budallai
I.
Më quajnë Gimpel Budallai. Por unë nuk mendoj se jam budalla. Për
kundrazi. Po ç’të bëj: kështu më thërrasin njerëzia. Emrin ma vunë sa isha
ende në shkollë. Kisha plot shtatë emra: torollak, gomar, kokëbosh, hajvan,
sakat, sylesh dhe budalla. Emri i fundit më shkoi përshtati. Po nga se përbëhej
budallallëku im? Më mashtronin me lehtësinë, më të madhe. Më thoshin:
“Gimpel, a e di se gruaja e rabinit është shtrirë në shtratin e lindjes?” Dola
me vrap nga shkolla. E po, ç’t’i bësh! Doli të jetë gënjeshtër. E nga mund ta
dija unë? Barkun nuk e kishte të fryrë e as që e kisha shikuar ndonjëh erë nga
barku. A ishte ky vërtet budallallëk? Të gjithë sa ishin ulëritën, u gajasën, për-
plasën këmbët, u shkundën e u tundën dhe thanë lutjet e mbrëm jes. Dhe si-
9
kur asaj gruas lehonë që i japin rrush të thatë, mua më mbushën grushtet
plot kakërdhia. I ligë nga shëndeti nuk isha: po t’ia fusja shpullë dikujt, do
ta shihte veten në qytetin e Krakovit. Por, nuk më ka bërë dora asnjëherë
të godas dikë. I thërrisja gjithmonë mendjes: duro edhe këtë herë! E kësh-
tu të tjerët më hipnin mbi kokë.
Po kthehesha njëherë nga shkolla kur dëgjova një qen tek lehte. Frikë
nga qentë nuk kisha dhe natyrisht nuk i kam ngacmuar asnjëherë, sepse mund
të hasësh në ndonjë të çartur dhe po të kafshoi, s’ka bir nëne në botë që mund
të të dalë në ndihmë. Kështu që ia mbatha nga kokën këmbët. Kur shikova
rreth e rrotull - ç’të shihja: i gjithë pazari shqyhej gazit. Nuk ishte qeni ai që
më ishte ndërsyer, por Uelf-Leib Hajduti. E nga ta dija unë se kishte qenë ai?
Vajtonte njësoj siç vajton bushtra.
Kur dallaveraxhinjtë dhe rrengaxhinjtë morën vesh se njerëzit ma hidh
nin pa ndonjë vështirësi, çdonjëri prej tyre provonte fatin në mua. “Gimpel,
mbreti ka ardhur në Frampol; Gimpel, hëna ka rënë në Turbin; Hodel Lec
kamani i vogël ka zbuluar një thesar prapa nevojtores.” Dhe, unë, si një golem,
i besoja gjithkujt. E para e punës, çdo gjë është e mundur, kështu thotë Urtia e
Etërve - po si e qysh është shkruar - nuk më kujtohet. E dyta, s’kisha si të mos
besoja kur i gjithë mileti më hidheshin mbi kokë! Po t’i thosha ndonjërit,
“Ah, mos bëj shaka!,” atëherë bëhej hataja. Njerëzia zemëroheshin “Çfarë do
të thuash! Rrenacakë të dukemi ne ty?” E si mund të veproja unë? I besoja të
gjithëve duke shpresuar se kjo gjë do t’i bënte të ndiheshin mirë.
Isha fëmijë jetim. Gjyshi im, i cili më kishte rritur, gjendej me një kë
mbë në varr. Kështu, më dorëzuan te një furrtar dhe pa le se ç’hoqa unë aty!
Çdo grua a vajzë që sillte për të pjekur një sahan me petë, kishte për të ma
hedhur të paktën një herë. “Gimpel, në qiell ka një zanë; Gimpel, rabini
polli një viç në muajin e shtatë; Gimpel, një lopë ka fluturuar mbi çati dhe
ka bërë vezë të bronzta.” Një student jeshive hyri njëherë për të blerë ki-
fle, dhe më tha: “Ti, Gimpel, gjersa rri këtu dhe vërvit lopatën e furrtarit,
jashtë i dërguari i Zotit ia ka mbërritur. Të vdekurit janë zgjuar nga varret.”
“Çfarë do të thuash? – ia ktheva unë, “Nuk kam dëgjuar askënd t’i bie bririt
të dashit!” E ai m’u hodh: “Të kanë lënë veshët?” Atëherë, të gjithë filluan të
bërtitnin: “Vetë e dëgjuam, vetë e dëgjuam!” Pastaj, ia behu Rietze Qiri-fikës-
ja dhe ulëriti me zërin e saj të ngjirur, “Gimpel, babai dhe nëna jote janë
zgjuar nga varri dhe po të kërkojnë.”
T’ju them të vërtetën, e dija mjaft mirë se asgjë e kësaj natyre nuk kishte
ndodhur, por si gjithmonë, sa herë që njerëzit flisnin, unë hidhja sup eve zhgu
10
PROZË
nin e leshtë dhe dilja për të shikuar. Mbase diçka kishte ndodhur! Tekefundit,
çfarë humbisja në qoftë se shikoja!? Po, ç’t’i bësh kur më montuan një muzikë
maceje! Dhe atëherë u betova se nuk do të besoja më! Por as ky betim nuk bëri
punë. Më mashtronin aq shumë sa nuk dija të dalloja të bardhën nga e zeza.
Kërkova ndihmën e rabinit. Më tha: “Në Libër është shkruar se, më
mirë është të jesh budalla gjithë jetën sesa i lig për një sahat. Ti nuk je bu-
dalla. Ata janë. Ngaqë, ai i cili e turpëron fqinjin e tij, ai njeri e ka të humbur
Parajsën.” Përkundër kësaj, vajza e rabinit ma hodhi. Me t’u larguar nga
dhoma rabinike, më pyeti: “A e ke puthur murin?” I thashë: “Jo, përse duhet
ta bëj?!” M’u përgjigj: “Kështu është rregulli, duhet ta bësh pas çdo vizite.”
Paj, tek e fundit, nuk dukej se mund të dilte ndonjë e keqe nga kjo gjë. Dhe
ajo ia shpërtheu gazit. Ishte një rreng i bukur. Ma kishte lojtur mirë.
Doja të ikja në një qytet tjetër, por gjatë kësaj kohe secili filloi të
rronte nga zanati i mblesërisë, e kështu m’u qasën pas dhe sa s’më shqyen
pjesët e pasme të palltos. Më folën gjersa më shurdhuan veshët. Nuk ishte
vajzë e përkryer, por më thanë se për nga nderi ishte e pastër si loti. Çalonte
ngapak, por thoshin se e bënte me qëllim, ngaqë ishte e turpshme. Kishte
pasur një fëmijë të jashtëligjshëm dhe më treguan se fëmija ishte vëllai i
saj i vogël. Unë iu ktheva: “Kot e keni! Nuk martohem me atë lavire!” Por,
ata m’u turrën me zemërim, “Si ta bën goja! Nuk ke turp? Mund të të shpi-
jemë te rabini dhe do të të ndëshkojë të paguash të holla për njollosjen e
emrit të saj.” E kuptova se s’mund të shpëtoja dot dhe thashë me vete: “E
kanë ndarë mendjen të më bëjnë objekt talljesh. Por, kur të jem martuar,
atëherë bëhem zot shtëpie, prandaj nëse ajo pajtohet, unë nuk kam gjë
kundër. Përveç kësaj, as të mos e çojë kush në mendje se mund t’i shpëtojë
kësaj jete i padëmtuar.
Shkova në shtëpinë e saj prej balte, e cila qe ndërtuar mbi një ranishtë
dhe e tërë nahija duke britur e kënduar m’u qasën pas. Silleshin me mua sikur
ata që ndërsejnë ariun. Kur arritëm te pusi, sakaq u ndalën! Kishin frikë t’i
thoshin ndonjë fjalë Elkës. Goja e saj mund të hapej si menteshë dhe kishte
një gjuhë të shfrenuar. Hyra brenda në shtëpi. Një litar ishte i lidhur prej njërit
skaj të murit në tjetrin dhe rrobat po thaheshin mbi të. Ajo qëndronte këm-
bëzbathur dhe po pastronte. Kishte veshur një fustan të vjetër e të përdorur,
prej pelushi. Flokët i kishte lidhur gërshet dhe i kishte kapur me mbërthecka
për koke. Sa nuk m’u zu fryma nga era e keqe.
Me gjasë më njihte. Më vështroi nga koka gjer tek këmbët dhe më tha:
”Pa shih se kush na qenka! Paska ardhur i ngathëti. Merre një ulëse.”
11
Ia tregova të gjitha; nuk mohova asgjë. “Ma thuaj të vërtetën,” i thashë,
“Je vërtet e virgjër dhe a është e vërtetë se ai shejtani, Jekieli - është vëllai yt
i vogël? Mos më gënje, të lutem, sepse jam jetim.”
“Unë vetë jam jetime,” m’u përgjigj, “dhe kushdo që përpiqet të ta dre
dhë, iu dredhtë maja e hundës! Por, të mos u shkojë mendja se mund të ma
hedhin mua. Dua një prikë prej pesëdhjetë guldenësh dhe përveç kësaj, le
të mbledhin edhe para shtesë. Përndryshe i them të më puthin e di-ti-se-kë!”
Ishte shumë e çiltër. Unë ia ktheva, “Nusja duhet të sigurojë prikën, jo burri.”
E ajo ma ktheu: “Mos bëj pazar me mua. Ose një “po” të prerë ose një “jo” –
Kthehu nga ke ardhur.”
Mendova me vete: “S’ka bukë që mund të piqet me këtë lloj brumi. Por
qyteti ynë nuk është i varfër. U pajtuan dhe nisën me përgatitjet për dasmën.
Gjatë kësaj kohe ndodhi të kishte një epidemi dizenterie. Ceremonia u mbajt te
hyrja e varrezës, pranë barakës ku pastroheshin kufomat. Të ftuarit u bënë
tapë. Gjersa po shkruhej marrëveshja e martesës, dëgjova rabinin më fana
tik të pyeste: “A është nusja e ve apo e ndarë nga burri?” Dhe gruaja e rojës
së sinag ogës u përgjigj për të, “Edhe e ve edhe e ndarë.” Ishte një moment i
rëndë për mua. Por çfarë mund të bëja, t’ia mbathja nga altari i martesës?”
Ia morën këngës e valles. Një plakë e regjur vallëzonte përballë meje,
duke shtrënguar me tërë forcën një copë buke të bardhë me vezë. I zoti i go
stisë recitoi “Zoti na mëshiroftë!” - në kujtim të prindërve të nuses. Fëmijët
e shkollës gjuanin me fara pemësh sikur në kreshmën e Tishe b’Avit. Pas pre
dikimit pati plot dhurata: një dërrasë për petë, magje, kovë, fshesa, lugë, dhe
pajisje të vogla shtëpiake me bollëk. Kur pashë dy djem të rinj të fuqishëm
tek bartnin një krevat të vogël. “Po përse na duhet kjo gjë tani?”- i pyeta. “Mos
e lodh trurin fort”, - ma kthyen. “Në rregull pra, do të jetë i nevojshëm.” E ku
ptova se do të ma hidhnin. Mendoje si të duash, çfarë mund të humbisja?
I thirra mendjes: Do të shoh se çfarë do të dalë prej kësaj. S’mund të ketë
lojtur mendsh një qytet i tërë.
II.
Në mbrëmje hyra në dhomën ku rrinte shtrirë bashkëshortja ime, po
nuk më linte se nuk më linte t’i afrohesha. “Më thuaj, a na martuan që të
qëndronim kështu?” e pyeta. Dhe ajo ma ktheu, “Më kanë ardhur të përmua-
jshmet.” “Po a nuk të quan dje në ritet e banjës dhe a nuk do të duhej t’i kishe
12
PROZË
kryer gjer atëherë?” “E sotmja nuk është dje”, më tha ajo, “dhe e djeshmja
nuk është sot. Mund të shporresh po nuk të pëlqeu.” Shkurt llafit, prita.
Në krye të katër muajve i erdhi koha të lindte fëmijë. Njerëzia fshihnin të
qeshurat e tyre me duar. Por çfarë mund të bëja unë? Pati dhimbje të tmerrshme
dhe mbërthehej me thonj për muri. “Gimpel,” vajtonte, “Po vdes, falmë!” Shtëpia
u mbush me gra. Vlonin ujë në tigan. Piskama shkonte në kupë të qiellit.
Gjëja kryesore që duhej të bëja ishte, të shkoja në Shtëpinë e Lutjeve
dhe të përsërisja Psalmet. Dhe ashtu bëra.
Miletit i pëlqeu kjo gjë. Qëndroja në një qoshe duke recituar Psalmet
dhe lutjet, ndërkaq ata tundnin kokën duke më thënë. “Lutu, lutu, sepse
lutja asnjë grua gjer më sot nuk e ka lënë me barrë!” Njëri nga të masës në
sinagogë, ma futi një grusht kashtë në gojë dhe më tha: “Bári për lopët.”
Për Zotin, ka diçka në këtë mes!”
Ajo lindi djalë. Të premten në sinagogë sakrestani u ngrit para Arkës,
vuri librin mbi tavolinë dhe njoftoi: “Pasaniku Reb Gimpel e fton masën në
gosti për nder të lindjes së të birit.” E tërë Shtëpia e Lutjeve gjëmoi nga të
qeshurat. Fytyra m’u bë prush. Por s’mund të bëja asgjë. Para së gjithash,
unë duhej të isha përgjegjës për nderet dhe ritet e synetisë.
Gjysma e qytetit erdhi me vrap. S’kishe ku ta hidhje gjilpërën nga gji
ndja. Gratë sollën pulë me bizele të piperosur dhe gjithashtu erdhi dhe një
bucelë birre nga taverna. Unë hëngra dhe piva baras me të tjerët dhe të gjithë
më uruan. Pastaj i erdhi radha synetisë dhe djalin e emërova sipas babait tim,
ndjesë pastë. Kur të gjithë kishin ikur dhe unë ngela vetëm me gruan time, ajo
futi kokën prapa perdeve të krevatit dhe më thirri pranë. “Gimpel,” më tha,
“Përse je kaq i heshtur? Çfarë e keqe të ka ngjarë?
“Çka të them?” u përgjigja. “Ma ke hedhur për mrekulli! Po ta dinte
nëna ime këtë gjë, do të kishte vdekur për së dyti.”
“Ke lojtur mendsh, apo çfarë?” – tha ajo.
“Si mund të luash me mua - unë që jam bashkëshorti yt dhe zoti i
kësaj shtëpie?” - e pyeta.
“Çfarë të ka ngjarë?” më tha. “Ç’fantazira po të pjellë mendja?”
E pashë të udhës t’ia thosha troç: “Vërtet mendon se kështu duhet
të sillesh me një jetim. “Ke sjellë në jetë një kopil.”
“Mos u bëj i marrë,” – u përgjigj. “Fëmija është i yti.”
“Si mund të jetë imi?” - e kundërshtova. “Ka lindur vetëm shtatëm-
bëdhjetë javë pas dasmës.”
13
Më tha se ishte lindje e parakoshme. “A nuk është si shumë e shpejtë
kjo lindje e parakohshme?” – e pyeta. Më tregoi se kishte pasur një gjyshe
e cila kishte lindur fëmijët gjithashtu para kohe dhe se i paskësh ngjarë krejt
gjyshes së saj në këtë drejtim. Bënte be e rrufe deri në atë masë sa që edhe
fshatari tregtar po t’i thoshte të njëjtat fjalë – do t’i besoje pa një pa dy. Thënë
të vërtetën, nuk i zura besë; por kur të nesërmen e pyeta mësuesin e shkollës,
më tregoi se e njëjta gjë i kishte ndodhur edhe Adamit e Evës: dy kishin rënë
në shtrat dhe katër ishin zgjuar.
“S’ka grua në botë që nuk është mbesë e Evës,” – më tha.
Kështu ngjau; ma mbyllnin gojën me argumente. Po, tekefundit, kush
mund ta dijë se si shpjegohen këto punë?
Fillova ta harroja pikëllimin tim. E dashuroja djalin çmendurisht, por
dhe ai më donte mua. Sapo më vërente, bënte me doçkat e tij te vogla nga
unë dhe donte që ta merrja në krahë, e kur i dhimbte barku vetëm me mua
qetësohej. Ia bleva një hallkë të vogël për dhëmbë dhe një kësulë të pra-
ruar. Gjithmonë merrte mësysh dhe unë dilja me vrap ta gjeja një faltore,
e cila më pas ia largonte. Punoja si kalë. E merrni me mend natyrisht se si
shkojnë paratë kur ke foshnjë në shtëpi. Nuk dua të gënjej; nuk mbaja mëri
Elk ën për këtë punë. Ajo më shante e më mallkonte dhe unë nuk ngopesha
së dashuruari. Çfarë ndikimi që kishte! Me një shikim mund të të linte go-
jë-kyçur. Dhe fjalët e saj! Katran e sulfur - ja se ç’ishin, por megjithatë - edhe
magjepsëse, po. Admiroja çdo fjalë të sajën, edhe pse më lëndonte shumë.
Në mbrëmje i solla një copë buke të bardhë dhe një të zezë, si dhe ca
kifle me fara lulëkuqesh, të cilat i kisha pjekur vetë. Për të vidhja çfarë më binte
në dorë: ëmbëlsira me vezë, rrush të thatë, arra, petulla. Lutem të më falin që
kam futur duart në shportat e të shtunave, të cilat gratë i linin të ngroheshin në
furrën e bukës. Vidhja mish, copëza ëmbëlsire, një këmbë apo kokë pule,
pjesë plënci, çfarëdo që mund të zhvatja me vrik. Ajo i kollofiste dhe bëhej
gjithnjë më e shëndoshë e më e hijshme.
Gjatë gjithë javës më duhej të kaloja netët në dyqan, larg shtëpisë.
Të premteve mbrëma kur kthehesha në shtëpi, ajo gjithmonë ankohej për
diçka. Ose kishte dhimbje në stomak, ose i therrte njëra brinjë, ose e ngacmo
nte lemza, apo kishte kokëdhimbje. E dini se si janë ankimet e grave. Gjithë
kjo gjendje më la një shije të hidhur. Ishte e pakëndshme. Shtoja pastaj edhe
këtë se, vëllai i saj i vogël, kopili, po rritej dita ditës. Filloi të më godiste
dhe kur unë merrja t’ia ktheja, ajo e hapte gurmazin aq shumë, duke më
14
PROZË
mallkuar aq rëndë, sa e tërë pamja që kisha para syve më bëhej zi. Nga
dhjetë herë në ditë më kërcënonte se do ndahej nga unë. Dikush tjetër në
vend timin do të ikte pa marrë leje dhe do të zhdukej përgjithmonë. Por
unë jam një nga ta që duron shumë dhe mbyll gojën. E çfarë mund të bëj
njeriu? Shpatullat na ka dhënë Zoti, po edhe barrën, po ashtu.
Një natë, në dyqan ndodhi gjëma; furra mori flakë nga të katër anët
dhe zjarri sa s’na përpiu! S’na mbeti gjë tjetër pos të ktheheshim në shtë-
pi. Dhe ashtu bëra. Sa mirë – mendova – që do të mund ta shijoj kënaqësinë
e gjumit në mes të javës. Nuk desha t’ua prishja gjumin fëmijëve, prandaj
hyra pa u ndier, duke ecur me majat e gishtërinjve. Kur u futa brenda, m’u
duk sikur dëgjova gërhitjen - jo të një, por të dy personave njëherësh. Njëra
gërhitje ishte më e hollë, ndërkaq tjetra ngjante me gërhitjen e një kau të
therur. Oh, sa keq u ndjeva, sa keq! U ngjita në shtrat kur papritur i gjithë
shikimi m’u errësua. Pranë Elkës qëndronte shtrirë një trajtë burri. Po të
qëllonte dikush tjetër në vend timin do të bënte aq zhurmë sa do ngriste
gjithë qytetin në këmbë, por unë mendova se mund ta zgjoja djalin e vogël
nga gjumi. Për pak gjë - përse ta frikësoja zogun e vogël që po flinte, mendova.
Atëherë, u ktheva në furrë dhe shtriva një thes miell dhe gjer në mëngjes nuk
vura gjumë në sy. Dridhesha sikur të më kishte rënë malaria. “Mjaft u solle si
gomar,” – po i thosha vetes. “Gimpeli s’mund të jetë dështak gjithë jetën. Ka
një kufi edhe marrëzia e një budallai si puna e Gimpelit.”
Në mëngjes shkova tek rabini për të marrë një këshillë dhe lajmi tra
zoi qytetin. Elkës ia dërguan menjëherë rojën e sinagogës. Ajo erdhi me dja
lin në krahë. Dhe çfarë ua merr mendja se bëri? Mohoi çdo gjë. “Ka lojtur
mendsh,” – u tha. “Nuk merrem me andralla e me hamendje.” E qortuan, e
paralajmëruan, e goditën me grushte tavolinën, por ajo prapëseprapë me
në të sajën: është një akuzë e pabazë – u tha.
Kasapët dhe shitësit e kuajve i dolën në krah. Një burrë i cili punonte
në thertore m’u afrua dhe m’u ngërmua, “Nuk na shpëton dot, je njeri me
shenjë!” Ndërkohë djali kishte filluar të ushqehej dhe e bënte në brekë. Në
dhomën rabinike kishte një Arkë të Shenjtë dhe një gjë e këtillë nuk mund
të lejohej, prandaj thirrën Elkën.
“Çfarë duhet të bëj?” – e pyeta rabinin.
“Duhet ta prishni martesën menjëherë,” – më tha.
“Po çfarë nëse ajo nuk pranon?” – pyeta.
“Ti duhet ta paraqesësh divorcin,” – tha. “Kjo është gjithë çfarë duhet
të bësh.”
15
“Mirë, në rregull, Rabin. Lermë të mendoj.” – ia ktheva.
“S’ke përse të mendoheni, nuk mund të qëndroni nën të njëjtin kulm
me të” – u përgjigj.
“Po nëse dua ta shoh fëmijën?” – pyeta.
“Lëreni laviren ta thyejë qafën - bashkë me racën e kopilëve të saj,” – u
gjegj ai.
Vendimi që u dha, përcaktonte që unë nuk duhej ta kaloja as pragun
e shtëpisë së saj – kurrë më, për sa kohë të isha gjallë.
Gjatë ditës nuk mërzitesha fort. Zaten ky ishte një fund që pritej të ndo
dhte, - mendoja, - lunga duhej të shpërthente. Por mbrëmjeve kur shtrihe-
sha mbi thasë, më sëmbonte në shpirt. Më pushtonte një mall i papërsh-
krueshëm – për të dhe djalin. Doja të shfryja dufin, por kjo gjë është pik ërisht
fatkeqësia ime – nuk është në natyrën time të zemërohem. Në radhë të parë,
më shkonte mendja: gabimet për njerëz janë. S’mund të jetojmë pa gabime.
Mbase ai burrë që ishte me të, e kishte mashtruar me dhurata e çfarë tjetër,
sepse gratë kanë flokët e gjatë, por mendjen e shkurtë, prandaj dhe ka mun-
dur ta shtjerë në dorë. E për më tepër, ajo vetë e ka mohuar një gjë të tillë
dhe, kushedi, mbase vërtet vetë më është dukur ashtu? Vegimet ndodhin.
Për një çast të bëhet sikur sheh figurën a formën e një gjëje, por kur të
afroheni, nuk ka asgjë. Dhe, nëse është kështu, atëherë po i bëj padrejtësi.
Dhe kur mendimet më arrinin gjer në këtë pikë, atëherë zija e qaja me të
madhe. Dënesja aq fort sa bëja qull edhe miellin mbi të cilin isha shtrirë.
Të nesërmen në mëngjes shkova te rabini dhe i tregova se kisha gabuar.
Rabini shkroi diçka me penën e tij dhe më tha se nëse kështu na qenka puna,
atëherë e tërë çështja duhej rigjykuar. Po, gjersa të mbaronte ai, unë s’ki-
sha të drejtë t’i afrohesha gruas, por vetëm t’i dërgoja bukë dhe të holla
përmes një korrieri.
III.
U desh të kalonin plot nëntë muaj para se rabinët të arrinin një ma
rrëv eshje. Letrat shkonin e vinin andej-këndej. Nuk e kisha marrë kurrë
me mend se kaq shumë dituri e kaq shumë mend duhej të shkriheshin për
një çështje si kjo e imja.
Ndërkohë, Elka solli në jetë edhe një fëmijë tjetër. Kësaj here - një vajzë.
Të dielen shkova në sinagogë dhe kërkova që fëmija të bekohej. Më sollën
Toran dhe unë emërova foshnjën me emrin e vjehrrës sime - ndjesë pastë.
16
PROZË
Harbutërit dhe përgojuesit e qytetit të cilët erdhën në dyqanin e bukës, më
mbytën me të shara e fyerje nga më të ndryshmet. I tërë qyteti u rigjallërua
për shkak të hallit dhe fatkeqësisë sime. Megjithatë, unë isha i vendosur që
gjithmonë të besoja atë që më thuhej. Çfarë dobie mund t’ju sjell mos-besi-
mi? Sot nuk i besoni gruas; e nesër mund të dyshoni edhe te vetë Zoti.
Përmes një shegerti, i cili ishte dhe fqinj i saj, i dërgoja për çdo ditë herë
bukë misri, herë bukë të bardhë, ndonjë copë tortë, kifle ose gjevrekë, ose
kur më jepej rasti edhe ndonjë ëmbëlsirë me mjaltë, apo strudel dasme –
çfarëdo që më binte në dorë. Shegerti im ishte një burrë zemërmirë dhe shumë
herë shtonte ndonjë gjë të veten. Dikur më ngacmonte shumë, më tërhiqte nga
hunda dhe më godiste në ijë, por kur filloi të bëhej vizitor në shtëpinë time,
u bë sakaq mik i mirë e i sjellshëm. “Hej, Gimpel, “ – më tha njëherë: “ti ke një
grua të vogël e të mirë dhe dy fëmijë të bukur, të cilët nuk i meriton aspak.”
“Po fjalët që njerëzit thonë për të?!,” – i thashë.
“Paj… shiko… shpifin dhe dërdëllisin, “ – më tha, “S’ke pse shqetësohesh
për këtë gjë, ashtu siç nuk ke përse të shqetësohesh për të ftohtit e dimrit
të shkuar.”
Një ditë rabini më ftoi dhe më pyeti: “A je i sigurt, Gimpel, që keni qenë
gabim me gruan tuaj?”
“Jam i sigurt” – i thashë.
“Po si, përse?! Mendohu mirë! Ti vetë e ke parë, apo jo?!”
“Mund të ketë qenë ndonjë hije,” – iu përgjigja.
“Hija e kujt?”
“Mbase hija e traut të tavanit.”
“Mund të shkosh në shtëpi, atëherë. I detyrohesh shumë rabinit Janover.
Kishte zbuluar një referencë të fshehtë tek vepra e Maimonidit – fjali e cila
të ka favorizuar.
Kapa dorën e rabinit dhe e putha.
Doja të shkoja në shtëpi sa më parë. Nuk është gjë e lehtë të qëndrosh
i ndarë nga gruaja dhe fëmijët për kohë kaq të gjatë. Pastaj mendova: më
mirë të shkoj në punë tani, e në mbrëmje të vete në shtëpi. Nuk i tregova
askujt asgjë, edhe pse, sa i përket zemrës sime, më dukej se ishte njëra prej
Ditëve të Shenjta. Gratë më ngacmonin e më tallnin si çdo herë tjetër, por unë
thosha me vete: vazhdoni, vazhdoni me gjuhën tuaj të shthurur. E vërteta
del në shesh sikur vaji mbi ujë. Maimonidi thotë se është në rregull, pran-
daj ashtu duhet të jetë!
17
Natën kur e lashë brumin të vinte, mora pjesën time të bukës dhe një
thes të vogël me miell e u nisa për shtëpi. Hëna ishte e plotë dhe yjet xixë
llon in - një pamje e cila ta llahtariste shpirtin. Çava rrugën përpara dhe
para meje u hodh një hije e gjatë. Ishte dimër dhe kishte rënë dëborë e njomë.
M’u dha të këndoja, por ishte vonë ndaj nuk dëshiroja t’i zgjoja nga gjumi
banorët. Sakaq m’u dha të fishkëlleja, por m’u kujtua se natën nuk bën të fi
shkëllesh, sepse mund të thërrasësh djajtë. Kështu që heshta dhe u dhashë
këmbëve me të katra.
Qentë në kopshtet e shtëpive të krishtera, lehnin kur unë kaloja, por
thashë me vete: Nxirrni dhëmbët jashtë, nxirrni! Çfarë jeni tjetër, përpos
qenë? Ndërkaq, unë jam njeri, bashkëshort i një gruaje të mirë, baba fëmi-
jësh premtues.
Kur iu afrova shtëpisë, zemra filloi të më rrihte fort, ashtu siç rrahë
zemra e një krimineli. Nuk ndjeva fare frikë, por zemra më dridhej shumë,
shumë! Kthim prapa s’kish. Ngrita shulin e derës pa u ndier dhe hyra bre
nda. Elka po flinte. Shikova nga djepi i foshnjës së vogël. Kanatat ishin të
mbyllura, por drita e hënës depërtonte përmes të çarave. Pashë fytyrën e
fos hnjës së posalindur dhe rashë në dashuri me të, aty për aty, – e dashu-
roja gjer në kockë.
Pastaj iu afrova shtratit. Dhe kë pashë aty – shegertin tim, që ishte shtrirë
e po flinte pranë Elkës. Hëna u fik sakaq. U terrua dhe fillova të dridhesha.
Dhëmbët më kërcëllinin. Buka më ra nga duart dhe gruaja ime u zgjua dhe
thirri: “Kush është aty, ëh?”
“Jam unë,” – pëshpërita.
“Gimpel, përse ti këtu!? – thirri ajo, - “Mendoja se e kishe të ndaluar!”
“Rabini kështu ka vendosur,” – u përgjigja unë, duke u dridhur i tëri
si në ethe.
“Më dëgjo, Gimpel,” –tha, “pa dil dhe shih dhinë në hangar a është mirë!
Ka qenë e sëmurë, prandaj!” Kisha harruar t’ju tregoja se kishim një dhi. Me
të dëgjuar se nuk ishte mirë, nxitova për në vathë. Dhia jonë ishte një krijesë
e vogël dhe e shëndoshë. Për të kisha një ndjenjë pothuaj njerëzore.
Duke u lëkundur iu afrova hangarit dhe hapa derën. Dhia po qëndron te
në të katër këmbët e veta. Fillova ta prekja, e tërhoqa nga brinjët, ia këqyra sisët
dhe nuk vërejta gjë të keqe. Mbase mund të ketë ngrënë shumë lëvore. “Natën
e mirë, dhi e vogël, mbetsh me shëndet.” – e përshëndeta. Dhe kafsha e vogël
ma ktheu me një “meeee”, sikur donte të më falënderonte për vullnetin e mirë.
U ktheva brenda në dhomë. Shegerti ishte zhdukur.
18
PROZË
“Ku mbeti njeriu” – e pyeta.
“Cili njeri?!” – m’u përgjigj gruaja.
“Si, cili? – i thashë. “Shegerti! Ai me të cilin po flije!”
“Gjithë çfarë kam ëndërruar sonte dhe dje mbrëma – i ndodhshin
trupit dhe shpirtit tënd!,” – m’u përgjigj. Një shpirt i lig të ka hyrë në bark
dhe të ka verbuar të tërin!” Dhe briti me të madhe:”Krijesë e urryer! Budalla!
Dështak! I pagdhendur! Shporru ose e zgjova gjithë Frampolin në këmbë!”
Para se të mund të lëvizja, vëllai i saj kërceu nga mbrapa stufës dhe
me sa fuqi pati më goditi prapa kokës. Për një çast mendova se ma theu
qafën. Ndjeva se unë nuk isha krejt në vete, dhe i thashë: “Mos bëj skandal.
Gjëja e fundit që më nevojitet tani, është që njerëzit të më akuzojnë se po
i thërras shpirtrat e djajtë.” Sepse këtë kishte në mendje edhe ajo. “Askush
më nuk do ta prekte bukën e gatuar nga duart e mia.”
Shkurt, ia dola disi ta qetësoja.
“Mirë, “ – më tha, - “mbaroi. Shtrihu e të shkelshin rrotat!”
Të nesërmen, e thirra mënjanë shegertin e i thashë: “Dëgjo këtu, vëlla,
e tjera, e tjera.” “Çfarë po thoni?” – më vështroi i habitur, sikur të kisha rënë
nga çatia.
“Betohem,” – më tha, “se do të bëje mirë të shkoni te ndonjë mjek po
pullor apo te ndonjë shërues besimtar. Kam frikë se e ke një dërrasë mangut,
por nuk do t’i tregoj kujt për këtë të metë.” Dhe me kaq mori fund puna.
Për t’i rënë muhabetit shkurt, jetova plot njëzet vjet me gruan time.
Më dha gjashtë fëmijë, katër vajza e dy djem. Çfarë nuk bëri vaki, por unë as
nuk pashë gjë e as nuk dëgjova. Por, besova; vetëm kaq. Një ditë, një rab in më
tha: “Besimi të bën mirë. Është shkruar se njeriu i mirë rron me besimin e tij.”
Papritur gruaja ime u sëmur. Filloi me një gjë të vogël, një të fryrë në
njërën anë të gjirit. Por dukej qartë se nuk e kishte të gjatë. Shpenzova me
çka kisha për të. Harrova të tregoj se në këtë kohë kisha furrën time dhe
të kishe dyqan në Frampol, konsideroheshe njeri i pasur. Çdo ditë vinin
mjekët popullorë dhe s’kish mbetur falltor i lagjes pa ardhur. Vendosën të
përdoreshin ushujzat dhe pas kësaj edhe thithja e lëkurës me gotë. Madje
thirrën edhe një mjek nga Lublini, por qe vonë. Para se të vdiste më thirri
pranë shtratit dhe më tha,”Më fal, Gimpel.”
“Për çfarë të të fal!” – iu përgjigja. “Ke qenë grua e mirë dhe e ndershme.”
“Oh ç’kob i madh, Gimpel!” – thirri ajo. “Sa e shëmtuar më duket vetja
që të kam mashtruar për kaq shumë vjet. Dua të shkoj e paqtë te Zoti im,
prandaj dua të të tregoj se fëmijët nuk janë tutë.”
19
Po të isha goditur me ndonjë copë druri në kokë, s’do mund të isha
më i trullosur.
“Të kujt janë?” – thirra.
“Nuk e di, “ – më tha. “Kishte shumë… por nuk janë fëmijët e tu.” Dhe
gjersa po fliste, hodhi kokën mënjanë, sytë iu bënë të qelqtë, dhe çdo gjë mori
fund me Elkën. Mbi buzët e saj të zbardhura - zuri vend një buzëqeshje.
Mendoja që, ashtu e vdekur siç ishte, po thoshte, “E gënjeva Gimpe-
lin. Ky ishte qëllimi i jetës sime të shkurtër.”
IV.
Një natë, kur koha e zisë kishte përfunduar, gjersa po ëndërroja i shtrirë
mbi thasët me miell, më erdhi vetë Shpirti i së Keqes dhe më tha, “Gimpel,
përse po fle?”
Ndërkaq unë e pyeta: “E çfarë duhet të bëj? Të ha byrekë!”
“E gjithë bota po të mashtron,” – ma ktheu, “prandaj është radha jote
tani, t’ia hedhësh botës.”
“E si mund t’ia hedh unë gjithë botës?” – e pyeta.
M’u përgjigj: "Mbushe një kovë me urinë për çdo ditë, dhe natën hidhja
brumit. Le të ushqehen me ndyrësi njerëzit e mirë të Frampolit.”
“Po gjyqi në botën tjetër?” – e pyeta.
“Nuk ka botë tjetër,” ma ktheu. “Të kanë mashtruar dhe të kanë shtyrë
të besonit se kishit një mace në bark. Çfarë marrëzie!”
“Mirë atëherë,” – e pyeta, “po, Zot, a ka?”
“As Zot nuk ka.” – ishte përgjigja e tij.
“Atëherë, çfarë ka?” – ia ktheva.
“Një moçal të dendur.”
Qëndronte para syve të mi me një mjekër cjapi dhe me brirë, me dhë
mbë të gjatë dhe bisht. Tek dëgjoja këto fjalë, doja ta rrokja për bishti, por u
pengova nga thasët e miellit dhe për pak sa nuk theva brinjët e mia. Pastaj
m’u duk sikur duhej t’ia ktheja një përgjigje thirrjes së natyrës, dhe në të
kaluar, pashë brumin e ardhur, i cili dukej sikur më thoshte,”Bëje!”. Me një
fjalë, iu binda.
Të nesërmen erdh shegerti. E gatuam bukën, hodhëm fara cimnoni
në të dhe e futëm për ta pjekur. Pastaj shegerti iku dhe unë mbeta fillikat, i
ulur mbi një grumbull vjeturinash, pranë furrës. “Tani, Gimpel,” – mendoja
20
PROZË
me vete, - “të erdhi koha t’i hakmerresh të gjithë atyre që të kanë bërë me
turp.” Jashtë ndritte ngrica, por pranë furrës bënte ngrohtë. Flakët ma ngro
hnin fytyrën. Përkula kokën dhe më zuri gjumi.
Pashë një ëndërr dhe menjëherë njoha Elkën, mbështjellë me qefin.
Më thirri, “Çfarë ke bërë, Gimpel?”
“Është krejt faji yt,” – iu përgjigja dhe fillova të qaja.
“Budalla!” – më thirri. “Budalla! Vetëm pse unë kam qenë gënjeshtare,
a do të thotë se çdo gjë është e gënjeshtërt? Unë nuk e kam mashtruar ask ënd
- përpos veten. Të gjitha po i shpaguaj këtu, Gimpel. Askush nuk të fal në
këtë botë ku jam unë.”
E shikova në fytyrë. Nuk ia njoha tiparet. U tremba dhe më doli gju-
mi. Po qëndroja ulur si i mpirë. Kuptova se çdo gjë matet në peshore. Një
hap i gabuar tani, dhe do humbja Jetën e Përjetshme. Por Zoti më doli në
ndihmë. Kapa lopatën e gjatë dhe nxora nga furra kuleçët. Dola jashtë në
oborr dhe fillova të hapja një gropë mbi tokën e ngrirë.
U kthye shegerti dhe më pa. “Çfarë po bëni imzot?” – më tha dhe u bë
dyllë i verdhë.
“Punë imja se çfarë po bëj,” – ia ktheva dhe groposa të gjitha para syve
të tij.
Më pas u ktheva në shtëpi, mora rezervat nga vendi i sigurt dhe ua nda-
va fëmijëve. “E pashë nënën tuaj sonte,” – iu thashë. “Dukej zymtë, e mjera.”
U habitën aq shumë sa nuk mund të nxirrnin asnjë fjalë nga goja.
“Paçi shëndetin,” – i urova, “dhe harroni se keni njohur ndonjëherë
Gimpelin.” Vesha pallton e shkurtë, mbatha një palë çizme, mora çantën ku,
në njërën anë mbaja shallin e lutjeve dhe në tjetrën rrangallat dhe putha per-
gamenën e shtëpisë. Kur njerëzit më takuan në rrugë, u habitën aq shumë.
“Për ku je nisur?” – më pyetën.
“Në botë.” – ia ktheva unë. Dhe kështu u largova nga Frampoli.
Kam bredhur botën dhe njerëzit e mirë nuk më përçmuan asnjëherë.
Tani pas kaq shumë vitesh, jam plakur e thinjur; çfarë nuk kam dëgjuar:
shumë gënjeshtra e pabesi, por sa më shumë që jetoja aq më tepër kupto-
ja se, gënjeshtrat në fakt nuk ekzistonin. Ajo që nuk ndodhë – ëndërrohet.
Nëse nuk i ngjet njërit - i ndodh tjetrit, nëse jo sot – nesër, ose nëse jo vitin
tjetër, atëherë shekullin e ardhshëm. Cili është dallimi? Shpesh dëgjoja tre
gime, për të cilat thosha: “Lëre se kjo nuk mund të ketë ndodhur.” Por, para
se të kalonte një vit, dëgjoja se në të vërtet kishte ndodhur diku.
21
Duke bredhur prej një vendi në tjetrin, duke u ushqyer nëpër tryeza të
panjohura, shpesh më ndodh të tregoj historira – ndodhira të pab esueshme
për djajtë, magjistarët, mullinjtë e erës dhe ngjarje tjera si këto. Fëmijët më qa-
sen pas, duke m’u lutur, “Gjysh, na trego një përrallë.” Ndonjëherë më kërkojnë
t’u rrëfej tregime që atyre u pëlqejnë dhe unë përpiqem t’i kënaq. Njëherë një
çun bullafiq, më tha: “Gjysh, na e ke treguar njëherë këtë tregim.” Qerratai i
vogël – kishte të drejtë.
Po kështu ndodh edhe me ëndrrat. Kanë kaluar shumë vjet që kur jam
larguar nga Frampoli, por sapo t’i mbyll sytë – e shoh veten përsëri atje. Dhe kë
mendoni se e shoh? – Elkën, natyrisht. Ajo qëndron para govatës së rrobave,
sikur në takimin tonë të parë, por fytyra tani i ndriçon dhe sytë e saj shndri
tin sikur sytë e një shenjtori dhe ajo më flet me një gjuhë të panjohur e
për gjëra të pazakonshme. Kur zgjohem, nuk më kujtohen. Por për aq kohë
sa zgjat ëndrra – unë ndihem në paqe. Ajo u përgjigjet gjithë pyetjeve të mia,
dhe çdo gjë që del nga goja e saj - është e vërtetë. Unë qaj me lot dhe i përg-
jërohem: “Lermë të vij tek ti!” Ndërkaq ajo më ngushëllon dhe më thotë të
kem durim. Tani nuk ka mbetur shumë kohë. Ndonjëherë më përkëdhel, më
puth dhe ma përvëlon fytyrën me lot. Kur zgjohem ndiej buzët e Elkës dhe
shijoj kripën e lotëve të saj.
Kjo botë, pa dyshim, është një botë krejt imagjinare, por është vetëm
një hap - larg botës së vërtetë. Para derës së kasolles ku unë rri shtrirë, që
ndron dërrasa me të cilën barten të vdekurit. Varrmihësi-çifut, lopatën e
ka në duar. Varri pret dhe krimbat kanë uri; qefini është gati – e kam bartur
me vete në thesin tim të lypësit. Një lypës tjetër pret ta trashëgojë shtratin
tim prej kashte. Kur të vijë koha, do të shkoj i lumtur. Çfarëdo që të ketë në
atë botë - do të jetë e vërtetë, pa brenga, pa tallje, pa gënjeshtra. Falë Zotit:
atje, madje as Gimpelin nuk mund ta bëni budalla.
Nga anglishtja: Sazan Kryeziu
22
PROZË
Charles Bukowski ka lindur në Andrenach të
Gjermanisë më 16 gusht të vitit 1920. Pas dy
vjetësh emigroi në Amerikë. Në Los Anxhelos
qëndroi gjithë jetën. Emri i tij i plote është Hen-
ry Charles Bukoëski Jr., por atë, thjesht, e thër-
risnin Henk. Vdiq më 9 mars të vitit 1994 nga
leukemia në San Pedro. Veprat e tij u përkthyen
në dhjetëra gjuhë të botës. Është autor i 34 vël-
limeve poetike dhe i tre romaneve dhe një ske-
nari filmi. Henk njihet si një ndër themeluesit e
rrymës Undërground.
Charles BUKOWSKI
NJERIU QË I DONTE ASHENSORËT
Harry qëndronte në sheshpushim duke pritur ashensorin. Bash kur
u hap dera dëgjoi zërin e një femre prapa vetes: “Prit pak, të lutem!” Ajo u
fut në ashensor dhe dera u mbyll. Kishte të veshur fustan të verdhë, flokët
i kishte lidhur në majë të kresë, ndërsa vathët e trentë të margaritartë tun-
deshin në zinxhirët e gjatë të argjendtë. Kishte bythë të madhe dhe të gjitha
i kishte me bollëk. Cicat e saj dhe trupi dukej se luftonin që të dilnin si furtu
në nga ai fustan i verdhë. Sytë i kishte të gjelbër në të zbehtë dhe e shikonin
bash atë. Mbante një qese me sende ushqimore në të cilën qe shtypur fjala
Vons. Buzët i kishte të lyera me të kuq. Buzët e lyera pashije ishin të pahijshm e,
pothuajse të shëmtuara, fyese. Buzëkuqi i ndritshëm e i ndezur shkëlqente,
ndërsa Harry zgjati dorën dhe shtypi butonin URGJENCË!
Ia doli, ashensori u ndal. Harry u nis drejt saj. Me një dorë ia çoi fu
stanin dhe ia nguli sytë këmbëve të saj. Kishte këmbë të pabesueshme, sall
muskuj dhe mish. Dukej e shokuar, e shtangur. Ai e kapi në çastin kur ajo e
lëshoi qesen e sendeve ushqimore. Konserva perimesh, një avokado, letër hi-
23
gjienike, mish të paketuar dhe tri çokollatëza ranë në dyshemenë e ashen sorit.
Pastaj, goja e tij ishte në ato buzë. Ato u çelën. Me dorë ia çoi fustanin. Gojën e
mbante në gojën e saj dhe nisi t’ia heq brekët. Pastaj, ashtu duke qëndruar
në këmbë, e mori, me vrazhdësi e shkundullonte për muret e ashensorit.
Kur ejakuloi, mbylli zinxhirin, shtypi butonin për katin e tretë, dhe priste me
shpinë kthyer nga ajo. Kur u çel dera, ai doli. Dera u mbyllë prapa tij, ndërs a
ashensori u zhduk.
***
Harry eci deri te banesa e tij, futi çelësin dhe çeli derën. Gruaja e tij,
Rochelle, ishte në kuzhinë duke përgatitur darkën.
“Si kalove?’ pyeti ajo.
“Mutsihane e njëjtë,” tha ai.
“Darka do të jetë gatë për nja dhjetë minuta,” ajo tha.
Harry shkoi në banjë, hoqi teshat dhe bëri një dush. Puna ia këpuste
shpirtin. Gjashtë vjet pune ndërsa ai nuk e kishte asnjë dysh në bankë. Ja se
si të fusin në kurth – të japin sa për ta mbajtur shpirtin gjallë, ama kurrë s’të
japin mjaft që të mund të shpëtosh.
U sapunis mirë, hoqi shkumën dhe ende qëndronte aty, duke lejuar që
uji goxha i nxehtë t’i binte teposhtë qafës. Ia merrte lodhjen. U fshi me peshqir
dhe veshi penjuarin, u fut në kuzhinë dhe u ul pranë tavolinës. Roc helle hidhte
ushqimin në pjata. I bënte qoftet e mira me lëng mishi.
“Dëgjo,” tha ai, “ma jep ndonjë lajm të mirë.”
“Lajm të mirë!”
“E di ti çka.”
“Menstruacionet!”
“Po.”
“Ende s’kanë ardhur.”
“O zot.’
“Kafja ende s’është gati.”
“Ti gjithmonë harron.”
“E di. Nuk e di pse po më ndodhë kjo.”
Rochelle u ul dhe filluan të hanin pa kafe. Qoftet ishin të mira.
“Harry,” tha ajo, “mund të abortoj.”
“Në rregull,” tha ai. “Në qoftë se vjen puna deri aty.”
24
PROZË
Të nesërmen mbrëma u fut në ashensor dhe fill i vetëm u vozit. Shkoi
deri në katin e tretë dhe doli. Pastaj u kthye, u fut në ashensor dhe shtypi
butonin. Zbriti deri në përdhes, doli, shkoi te automobili, u ul dhe priste. E
pa derisa vinte rrugës, kësaj radhe ishte pa sende ushqimore. Ai e hapi derën
e automobilit.
Kësaj here ajo kishte të veshur fustan të kuq, më të shkurtër dhe që
i puthitej më shumë pas trupit se sa ai i verdhi. Flokët i kishte të lëshuara
dhe i binin në rruazë të shpinës. Pothuajse në bythë. I kishte po të njëjtit
vathë të trentë, ndërsa buzët i kishte lyer me buzëkuq edhe më shumë se
më parë. Si u fut në ashensor, ai hyri pas saj. Ashensori u nis përpjetë, dhe
ai prapë e shtypi butonin URGJENCË. Pastaj iu sul, buzët e tij në atë gojë
të kuqe të paturpshme. Prapë nuk kishte gete, sall çorapë të kuqe deri në
gju. Harry ia hoqi brekët dhe ia rrasi. Shkundulloheshin në katër anët e
mureve. Zgjati më shumë se herën e kaluar. Pastaj, Harry mbylli zinxhirin,
ia ktheu shpinën dhe shtypi butonin “3”.
Kur e çeli derën Rochelle ishte duke kënduar. Kishte zë të lemerishëm,
kështu që Harry shpejt e shpejt u fut nën dush. Doli i veshur me penjuarin
e tij, u ul pranë tavolinës.
“O Zot,” tha ai, “katër vetë i pezulluan nga puna sot, bile edhe Jim Bro
nsonin.”
“Qebesa, boll keq,” tha Rochelle.
Në tavolinë kishte vënë biftek dhe patate të skuqura, sallatë dhe bukë
të valë me hudhër. Jo edhe aq keq.
“A e di se sa gjatë ka punuar Jimi atje?”
“Jo.”
“Pesë vjet.”
Rochelle nuk u përgjigj, “Pesë vjet,” tha Harry. “Atyre bash s’ua ndien,
ata qen nuk kanë mëshirë.”
“Kësaj radhe s’e kam harruar kafenë, Harry.”
Ajo u përkul dhe e puthi derisa ia mbushte filxhanin. “A po e sheh, po
përmirësohem?”
“Po.”
U kthye dhe u ul. “Sot më kanë ardhur.”
“Çka? Përnjëmend?”
“Po, Harry.”
25
“Sa mirë, sa mirë...”
“Nuk dua të kem fëmijë derisa ti nuk e do, Harry.”
“Rochelle, duhet ta festojmë! Një shishe vere të mirë! Unë do të sh-
koj ta marr pas darke.”
“Veç e kam marr, Harry.”
Harry u çua dhe kaloi rreth tryezës. Qëndronte pothuajse prapa Ro
chelles dhe ia anoi kokën mbrapa me njërën dorë përfund mjekrës dhe e
puthi. “Të dua, shpirtkë.”
Hëngrën darkë. Ishte darkë e mirë. Bashkё me një shishe tё mirë vere...
***
Harry doli nga automobili derisa ajo u fut në përdhes. Ajo e priti dhe së
bashku u futën në ashensor. Kishte veshur fustan të kaltër në të bardhë, një
lule të stampuar, këpucë të bardha, çorapë të bardha deri te noçkat. Prapë
flokët i kishte lidhur në majë të kresë dhe pinte cigare Benson & Hedges.
Harry shtypi butonin e URGJENCËS.
“Prit pakëz, zotëri!”
Ishte hera e dytë që Harry ia dëgjoi zërin. Zëri ishte pakëz i ngjirur,
ama fare nuk ishte zë i keq.
“Po,” tha Harry, “ç’u bë?”
“Shkojmë në banesën time.”
“Mirë e ke.”
Ajo shtypi butonin “4”, u ngjitën, dera u hap dhe ata ecën teposhtë
korridorit deri te 404. Ajo e hapi derën.
“Banesë e mirë,” Harry tha.
“Më pëlqen. Deshe të pish gjë?’
“Sigurisht.”
U fut në kuzhinë. “Unë jam Nana,” ajo tha.
“Unë jam Harry.”
“E di që je, ama si e ke emrin?”
“Qenke zbavitëse,” Harry tha.
Ajo u kthye me dy pije dhe u ulën në kauç dhe i pinë. “Unë punoj te
Zody,” Nana tha. “Jam arkëtare te Zody.”
“Bash mirë.”
“Po çfarë të mire ka aty?”
26
PROZË
“Dua të them, është mirë që jemi bashkë këtu.”
“Vërtet?”
“Po qebesa.”
“Hajde shkojmë në dhomën e gjumit.”
Harry e ndoqi. Nana e mbaroi pijen e vet dhe gotën e zbrazët e vuri
në komo. U fut në dollap. Ishte dollap i madh. Zuri të këndojë dhe t’i heq
teshat. Nana këndonte më mirë se Rochelle. Harry u ul në cep të shtratit
dhe sosi pijen. Nana doli nga dollapi dhe u shtri në shtrat. Ishte cullak. Qi
met në pidhin e saj ishin më të errëta se sa flokët e saj.
“Epo?” ajo tha.
“Oh,” Harry tha. Zbathi këpucët, hoqi çorapët, zhveshi këmishën, pa
ntallonat, brekët. Pastaj u shtri në shtrat pranë saj. Ajo ktheu kokën dhe ai
e puthi. “Dëgjo,” tha ai, “a duhet të jenë të ndezura gjithë këto drita?”
“Natyrisht se jo.” Nana u çua dhe fiku dritën mbi kokë dhe dritën anës
shtratit. Harry ndjeu gojën e saj në të tijën. Gjuha e saj nisi të lëvrinte në go
jën e tij. Harry i ra sipër. Ishte shumë e butë, disi si dyshek me ujë. E puthte
dhe ia lëpinte cicat, ia puthte gojën dhe qafën. Vazhdoi ta puthte edhe për
një kohë.
“Ç’të ka gjetur, ore?” pyeti ajo.
“Nuk e di,” tha ai.
“S’po shkon, ë?”
“Jo.”
Harry u çua dhe nisi të vishet në errësirë. Nëna ndezi dritën anës
shtratit.
“Çka m’je ti? Maniak ashensorësh?”
“Jo, jo...”
“Mund ta bësh sall në ashensor, a?”
“Jo, jo, ti ishe e para, përnjëmend. Nuk e di se ç’më ka gjetur.”
“Ama tash ja ku më ke,” Nana tha.
“E di moj,” tha, duke i veshur pantallonat. Pastaj u ul dhe nisi t’i mbathë
çorapët dhe këpucët.
“Dëgjo, o hajvan – ”
“Po?”
“Kur të jesh gati dhe kur të më dëshirosh, eja në banesën time, a more
vesh?”
“Po, e mora vesh.”
27
Harry ishte krejtësisht i veshur dhe prapë qëndronte.
“Kurrë më në ashensor, a more vesh?”
“E mora vesh.”
“Po qe se prapë më dhunon në ashensor do të të padis, për besë.”
“Mirë. Mirë.”
Harry doli nga dhoma e gjumit, nëpër dhomën e ndenjes doli jashtë.
Eci deri te ashensori dhe shtypi butonin. Dera u hap dhe ai u fut. Ashenso-
ri nisi të lëshohej teposhtë. Pranë tij ishte një grua orientale e imët. Kishte
flokët të zezë. Fustan të zi, bluzë të bardhë, gete, këmbë të vogla, tabane të
vocërr, këpucë takash të larta. Ishte zeshkane, sall një fije buzëkuqi. Ai trup i
vogël kishte bythë të hatashme, karjoshëse. Sytë i kishte të kaftë dhe të thellë
dhe dukeshin të lodhur. Harry zgjati dorën dhe shtypi butonin URGJENCË.
Derisa lëvizte drejt saj, ajo piskati. Ai ia futi fytyrës një shpullë të fortë, nxori
faculetën dhe ia futi me zor në gojë. Me njërën dorë e shtrëngoi për beli, ndër
sa ajo ia gërvishte fytyrën me dorën e lirë, ai zgjati dorën teposhtë dhe ia çoi
fustanin. I pëlqente atë që shihte.
KJO E KA MBYTUR DYLAN THOMASIN
Kjo e ka mbytur Dylan Thomasin.
Po hip në aeroplan me të dashurën time, me mjeshtrin e tonit, kame
ramanin dhe producentin. Kamera po punon. Mua dhe të dashurës sime mje
shtri i tonit na i ka ngjitur mikrofonat e vegjël. Po udhëtoj për në San Fran-
cisko për të lexuar poezi. Unë jam Henry Chinaski, poet. Unë jam i thellë,
jam i madhërishëm. Koqe. Epo, përnjëmend kam koqe të madhërishme.
Channel 15 po përgatitet të bëjë një film dokumentar me mua. Kam
veshur një këmishë të re të pastër, ndërsa e dashura ime është e gjallërishme,
e madhërishme, në të tridhjetat e hershme. Ajo skulpturon, shkruan, dhe bën
dashuri përrallore. Kamera është drejtuar në fytyrën time. Shtirem se nuk
ekziston. Udhëtarët shikojnë, stjuardesat rrezëllijnë, toka iu është vjedhur in-
dianëve, Tom Mix ka vdekur, ndërsa unë kam ngrënë kafjall të shkëlqyeshëm.
Por nuk mund të mos mendoj mbi ato vite në dhomat e vetmuara, kur
të vetmit njerëz që trokitnin ishin qiradhënëset që kërkonin qiranë e pa-
paguar ose FBI. Jetoja me minj kanalizimesh dhe me minj dhe me verë dhe
gjaku im rridhte curril mureve në botën që nuk mund ta kuptoja dhe as që
do ta kuptoj ndonjëherë. Më mirë kështu se sa të jetoj jetën e tyre, vdisja
28
PROZË
urie; mbyllesha në mendimet e mia dhe fshihesha nga bota. I ulja të gjithë
grilat dhe i ngulja sytë në tavan. Kur dilja, shkoja në bar ku i lusja për pije,
i kryeja do punë të vocërra, rrugicave haja dajak për merak nga njerëzit
e ushqyer mirë dhe nga të sigurtit, shushavelët dhe njerëzit që i kishin
punët mirë. Paj, edhe unë i pata fituar do rrahje ama vetëm për shkak se
isha i trentë. Me vite të tëra kam jetuar pa femra, mbaja shpirtin gjallë sall
me gjalpë kikirikësh dhe bukë bajate dhe me patate të ziera. Isha budalla,
dudum, idiot. Doja të shkruaja, por makinën e shkrimit gjithmonë e kisha
lënë peng. Hoqa dorë prej shkrimit dhe pija....
Aeroplani u ngrit ndërsa kamera vazhdoi të filmonte. E dashura ime
dhe unë kuvendonim. Pijet erdhën. E kisha poezinë dhe një grua të mirë.
Jeta bëhej më e durueshme. Por kurthet, Chinaski, kij kujdes nga kurthet.
Ke bërë luftë të gjatë për të shkruar, njashtu siç ke pasur qejf. Mos u lejo
lajkave të vogla e kamerës filmike të të luhasin. Mbaje mend seç pat thënë
Jeffers – bile edhe njerëzit më të mëdhenj mund të bien në kurth, bash
sikur Zoti kur dikur kishte ecur nëpër tokë.
Epo, mirë, ti s’je Zot, Chinaski, çlirohu dhe merre edhe një pije. Ndoshta
duhet të thuash diçka të thellë për mjeshtrin e tonit? Jo, lëre le të djers iten. Le
të djersiten të gjithë. Filmi i tyre po harxhohet. Shikoji pakëz retë. Ti je duke
udhëtuar me shefat e I.B.M. nga Texaco, nga...
Ti je duke udhëtuar me dushmanin.
Në shkallët jashtë aeroportit në njeri më pyeti, “Ç’janë gjithë këto kame-
ra? Çka po ndodhë?”
“Unë jam poet,” i thashë.
“Poet?” pyet, “si quhesh?”
“Garcia Lorca,” thashë...
Epo, North Beach është diçka tjetër. Janë të rinj dhe veshin xhinse
dhe kanë durim. Unë jam plak. Ku janë të rinjtë e para 20 vjetëve? Ku është
Joltin’ Joe? Gjithë ata? Ja pra, isha në San Francisko para 30 vjetësh dhe iu
shmangesha North Beachit. E tash po shëtis nëpër të. Shoh fytyrën time
në postera. Ki kujdes, babëlok, sytë t’i kanë ngulur. Duan gjakun tënd.
E dashura ime dhe unë shëtisim me Marionettin. Epo, ja ku po shëtisim
bashkë me Marionettin. Është kënaqësi të jesh me Marionettin, ka sy goxha të
butë dhe vashat e reja e ndalojnë në rrugë për të biseduar me të. Epo, mirë, men-
29
doj, do të mund të rri në San Francisko... ama unë di edhe më mirë; më mirë të
kthehem në L.A. me atë mitralozin e montuar në dritaren që sheh në rrugë. Ndo-
shta e kanë zënë në kurth Zotin, ama Chinaski i merr këshillat nga djalli.
Marionetti ikën, ndërsa ne arrijmë te një kafe bitnikësh. Kurrë nuk
kam qenë në një kafe bitnikësh. Tash jam në një kafe bitnikësh. E dashura
ime dhe unë marrim më të mirën – 60 centë për një filxhan. Vaki se jo mahi.
Nuk ia vlen për gjithë ato para. Çunat ulen përreth, pinë kafetë me gllënjka
të vockëla dhe presin që të ndodhë ndonjë gjë. Nuk do të ndodhë asnjë send.
Kalojmë matanë rrugës dhe futemi në një kafe italiane. Marionetti është
kthyer me një tip nga S.F. Chronicle, i cili kishte shkruar në kolumnën e tij se
unë jam tregimtari më i mirë që është paraqitur pas Hemingwayit. I them se e
ka gabim, nuk e di se kush është më i miri pas Hemingwayit, por H.C. nuk është
ai. Jam tepër i pakujdesshëm. Nuk përpiqem edhe aq shumë. Jam i lodhur.
Na sollën verë. Verë të keqe. Gruaja sjellë supë, sallatë, një sahan ravioli.
Edhe një shishe tjetër veretsë keqe. Jemi të ngopur që të hamë ushqimin
kryesor. Biseda është e shthurur. Nuk lodhemi aq fort për të qenë brilant.
Ndoshta edhe nuk mund të bëhemi. Dalim.
Ngjitem pas tyre kodrës përpjetë. Ec me të dashurën time të bukur.
Zura të villja. Verën e kuqe të keqe. Sallatën. Supën. Raviolin. Unë gjithmonë
vjell para se të lexoj. Është ogur i mirë. Çasti vendimtar po afrohet. Thikën
e kam në fyt derisa ngjitem kodrës.
Na fusin në një dhomë, na i lënë disa shishe birre. Ia hedh një shikim
poezive të mia. Jam i tmerruar. Përpiqem të vjell në lavaman, përpiqem të
vjell në nevojtore, përpiqem të vjell në dysheme. Jam i gatshëm.
Turma më e madhe pas Jevtushenkos... Dal në skenë. Çbendje. Bukow
ski çbendës. Mbrapa meje gjendet frigoriferi plot birra. E çel dhe e marr
një. Ulem dhe nisa të lexoja. Secili ka paguar nga 2 dollarë. Qebesa njerëz
të mirë. Disa janë goxha armiqësorë që nga fillimi. 1/3 më urren, 1/3 më do,
1/3 tjetër nuk kanë lidhje me tru. I kam do poezi për të cilat e di se do ta rri-
sin urrejtjen. Është mirë të jesh i rrethuar me armiqësi, kjo ta zgjidhë gjuhën.
“A do të çohet në këmbë Laura Day? Nëse e lus, a do të çohet në kë
mbë dashuria ime?”
Ajo ngrihet, tund duart.
Nisa të interesohesha më shumë për birrë sesa për poezi. Flas ndër-
mjet poezive, gjëra bajate dhe banale, monotone. Unë jam H. Bogart. Unë
jam Hemingway. Unë jam çbendës.
30
PROZË
“Lexo poezi, Chinaski!” vikasin.
Ta dini, mirë e kanë. Përpiqem të përqendrohem te poezia. Por shu-
micën e kohës jam te dera e frigoriferit. Kjo ma lehtëson punën, ndërsa
ata veç i kanë paguar paratë. Më kanë thënë se një herë John Cage ka dalë
në skenë, ka ngrënë një mollë dhe ka ikur, dhe i ka marrë një mijë dollarë.
I kam merituar edhe do birra.
Epo, u krye. Më rrethuan. Autografet. Kanë ardhur nga Oregoni, L.A.,
Washingtoni. Po ashtu kishte edhe vasha të pashme. Kjo e ka mbytur Dy-
lan Thomasin.
U kthyem lart në dhomë, po pi birrë dhe po bisedoj me Laura dhe Joe
Krysiakun. Poshtë po i bien derës. “Chinaski! Chinaski!” Joe zbret poshtë që
t’i mbajë sa më larg. Unë jam yll roku. Më në fund zbres poshtë dhe i lë disa
të futen brenda. I njoh disa prej tyre. Poetë që vdesin urie. Botues revistash
të vogla. Depërtojnë edhe do që nuk i njoh. Në rregull, në rregull – mbylleni
me çelës derën!
Po pimë. Po pimë. Po pimë. Al Masantic rrëzohet në banje dhe çan
kapakun e kresë. Poet goxha i mirë, ky farë Ali.
Bash mirë, të gjithë po bisedojnë. Është sall edhe një ndeje birrash me
mallëngjim të shtirur. Atëherë botuesi i revistës së vogël nisi t’i mëshonte
një pederi. Kjo nuk më pëlqen. Përpiqem t’i ndaj. Një dritare thyhet. I shtyj
teposhtë shkallëve. I shtyj të gjithë teposhtë shkallëve, përveç Laurës. Nde-
ja u krye. Epo, jo bash krejt. Kemi mbetur Laura dhe unë. Kemi mbetur da
shur ia ime dhe unë. Ajo inatoset, pastaj edhe unë. Për asgjë, si zakonisht. I
them të shkojë në pidh të s’amës. Ashtu edhe vepron.
Pas disa orësh zgjohem, ndërsa ajo qëndron bash në mes të dhomës.
Unë kërcej nga shtrati dhe zë ta shaj. Ajo më sulet.
“Do të të vras, ti qen bir qeni!”
Jam i dehur. Jam shtrirë e ajo është sipër meje në dyshemenë e ku
zhin ës. Fytyrës po më rrjedh gjak. Më kafshon dhe ma heq një copë mishi
nga dora. Nuk dua të vdes. Nuk dua të vdes! Mallkuar qoftë pasioni! Vrap oj
në kuzhinë dhe ia qes plagës në dorë gjysmën e shishes së jodit. Ajo m’i flakë
brekët e mia dhe këmishët nga valixhja e saj, merr biletën e saj të aeroplanit.
Prapë shkon rrugës së saj. Prapë u ndamë përgjithmonë. Kthehem në shtrat
dhe dëgjoj takat e saj teksa shkon teposhtë kodrës.
Në aeroplanin që po kthehem kamera prapë punon. Ata tipat e Chan-
nel 15 do të kuptojnë diçka nga jeta. Kamera fokusohet në vrimën që kam
në dorë. I kam marrë dy injeksione në dorë.
31
“Zotërinj,” them, “nuk ekziston asnjë mënyrë për t’ia dal mbanë me
femra. Absolutisht nuk ekziston asnjë mënyrë.”
Të gjithë pohojnë me tundje koke. Mjeshtri i tonit pohon, producen-
ti pohon. Disa udhëtarë pohojnë. Pi goxha shumë gjatë gjithë udhëtimit,
duke mbytur brengën time, njashtu siç thonë. Çka mund të bëjë poeti pa
vuajtje? Atij i duhet vuajtja po aq sa makina e shkrimit.
Natyrisht, futem në barin e aeroportit. Edhe ashtu do të futesha. Kame-
ra më ndjek në bar. Tipat në bar shikojnë rreth e rrotull, ngrenë pijet e tyre
dhe flasin se sa e pamundur është t’ia dalësh mbanë me femra.
Për lexim i mora 400 dollarë.
“Ç’janë këto kamera? Më pyet tipi afër meje.
“Unë jam poet,” i them.
“Poet?” më pyet. “Si quhesh?”
“Dylan Thomas,” them.
E ngre pijen time, e ter me një gllënjkë, ngul sytë para vetes. Jam në
rrugë të drejtë.
Nga anglishtja: Fadil Bajraj
32
PROZË
Ardian Klosi (1957-2012), u diplomua në fak ul
tetin e Gjuhë-Letërsisë në vitin 1981. Ka marrë
dok toratën në vitin 1990 për gjermanistikë dhe
letërsi të krahasuar në Innsbruck.
Disa nga veprat e tij janë: Shqipëria zgjim i dhun-
shëm, 1991, Quo vadis Shqipëri, 1993, Shqipëria
ç'mund të jetë, 1997, Robert Schwartz ose dri-
taret e qytetit tim, 2007.
Ai dha një kontribut shumë të vyer me përkthim et
e veta, kryesisht nga autorë të gjuhës gjermane,
si: Heinrich Böll, Ingo Schulze, Hans Ulrich Tre-
ichel Peter Weiss, Oliver Jens Schmitt Fried rich
Dürrenmatt dhe veprën e plotë të Georg Buc hner-
it dhe atë Franc Kafkës etj.
Ardian Klosi
EKSKURSION në N.
Më në fund e vendosëm.
Kishim kohë që flisnim, bënim plane, shtynim, vendosnim, prishnim,
bënim plane të reja, dikush thoshte të prisnim verën ose vjeshtën, një tjetër
i kishte fëmijët sëmurë, por më në fund u vendos dhe nuk luante më.
Ditën e enjte do të niseshim të gjithë bashkë, pesë kolegë, për në qy-
tetin bregdetar N. Ishte menduar një si gjysmë shërbim, gjysmë ekskursi-
on që do të na jepte mundësi dhe të kryenim punë për institucionin tonë
në atë rreth, edhe do të na linte kohë të lirë për të ndenjur me njëri-tjetrin,
për të takuar miq e fytyra të reja, për të shijuar bukuritë e vendit, për t’u
takuar miq e fytyra të reja, për t’u larë nga pak në det, për të pirë një gotë
verë ndërkohë që hijet zgjaten dhe dielli humbet tutje në detin e pafund,
shkurt për të bërë gjithë ato gjëra që nuk t’i lejon orari zyrtar dhe rutina e
jetës së përditshme në kryeqytet.
33
Kush nuk e ka provuar kënaqësinë e të ndenjurit bashkë, të një shkë
putjeje gazmore e të çlirët, sado të shkurtër, nga detyrimet familjare, nga
trajektorja shtëpi-punë?
Kush nuk di ta krijojë aty për aty, krejt natyrshëm, shoqërinë brenda
kornizave të marrëdhënieve të përcaktuara shtetërore e familjare? Më duket
se është një aftësi e secilit, sado që dikush e ka talent, dikush pasion, një tjetër
vetëm prirje të fjetur. Nuk e kam fjalën thjesht për shoqëri të rëndomta bur-
rash ose grash, për shoqëri tryezash, vizitash dhe sebepesh; kam parasysh ba
shkime njerëzish, ku papritur gozhupi “halle familjare’’ bie si lëkurë e tepërt
dhe familjarët flasin e veprojnë si të ishin shokë gjimnazi. Secili e ka në vetve-
te dëshirën për të ndier veten të ri ,të gjithë e kanë një mall të papërcaktuar
për kohën e adoleshencës a të fakultetit, kur ishte fare e thjes htë të organizoje
diçka, të gjendeshe edhe çdo javë në një shoqëri të madhe e të shpenguar.
Ndoshta është ky mall që i bën të bukura mjaft ekskursione e mbrëmje të
qendrave të punës, të tilla që mbeten gjithmonë pika referimi (atëherë kur
vajtëm në Korçë... Ai dukej tip i mbyllur, por në Krujë na habiti të gjithë etj.)
dhe burime fotografish. Dhe kuptohet, malli është më i fortë ndër nëpunës, që
i kanë më të varfra lidhjet me natyrën, në përgjithësi me ambientet e hapura.
Ka një ngurrim të fortë të e të pashpjegueshëm në këto shtresa, një frenim a
mospëlqim të burrit ose të gruas, por, për çudi, burrat dhe gratë kthehen nga
ekskursionet e mbrëmjet gjithmonë të kënaqur dhe ngurrimi i fortë para-
prak del i papërligjur. Aq më tepër, që pas tyre punët në familje dhe në zyrë
sikur shkojnë mirë.
Nejse. Sekush i ka hallet e tij. Desha të them vetëm që, me rastin e vajt-
jes sonë në qytetin bregdetar N. Ndjenjat e papërshkruara më sipër gati
mund t’i prekje me dorë ndër kolegët e mi të punës. Unë isha më entuzia-
sti, më ndante një kohë më e shkurtër nga mbrëmjet e adoleshencës e të
rinisë dhe po bëhej gati një vit e gjysmë që shihja veç muret e zyrës e të
shtëpisë si dhe plepat në rrugën midis tyre. U lidha në telefon me miqtë e
qytetit N., i porosita për vende fjetjeje dhe për verë të mirë, preva biletat
e udhëtimit, bleva filma për aparatin fotografik. Entuziazmi, si një ethe e
këndshme, i kapi pak nga pak të gjithë, aq sa kolegia jonë Myzejeni, që ka
tre fëmijë dhe një trup të rënduar nga jeta e gjatë sedentare propozoi të
merrnim me vete maska dhe pushkë deti. Deri këtu na u duk e tepruar,
përfytyrimi i Myzejenit-amfib, nuk shkonte, por rroba banje, dyshek deti,
grepa dhe magnetofon ramë dakord njëzëri që të merrnim. Në familje të
34
PROZË
gjithë e kishin zgjidhur shqetësimin e fëmijëve që do t’i linin kush me vje-
hrrën e kush me nënën, ishin marrë vesh me burrat e me gratë (Hë, ç’të
tha? – Ik pa merak, më tha, dil njëherë se u myke) dhe, pasi lamë orën e
nisjes, u ndamë nga njëri-tjetri të lehtë e ëndërrues si në rininë e parë.
Çasti i ndarjes së byrekut në tren është ai akti i parë i nënshkrimit të miqësisë
në një udhëtim kolektiv. Kishim zënë një kompartiment gjashtëvendësh dhe
byrekun me një erë pak të rëndë vaji e shpërndau Myzejeni. Herë pas here nga
xhami që na ndante me korridorin e vagonit, takonim vështrimin e ndonjë
udhëtari disi ziliqar për shoqërinë tonë gazmore dhe për pajisjet sportive:
kasketa e syze dielli, aparat fotografik, dy raketa badmintoni, veshje të freskëta
grash. Bashkë me byrekun filluan edhe historitë me kripë dhe, më pas, ngac-
mimet për burrat ose gratë e secilit, “si do t’ia bëjë sonte Namiku vetëm”, “çudi
si të la Raqi’’etj. Më tepër ngacmoheshin gratë dhe ishin ato që e ngrinin më
shumë zërin: “Eh s’e njeh Namikun ti, duket pak i rëndë, po për shoqëri është
vetë i thekur’’, ose ‘’ne ç’t’u bëjmë fëmijëve, pa lejen e kemi kur të duam e
sa të duam’’. Një bisedë si kjo më dukej e lehtë, sa për t’u gjetur një temë,
bile kam vënë re se e bëjnë të gjithë kur nisen shoqërisht diku dhe vjen në
radhë e dyta pas byrekut. Ajo që na pengon për të organizuar diçka, për t’u
gjendur me shoku-shokun është thjesht rutina, forca e zakonit, një lloj topitje-
je zyre, në ndonjë rast edhe dëshira për të mos prishur para. Për paragjykime
as të vete mendja, sepse në atë rast nëse largohet një natë gruaja ose burri
nga shtëpia për të vajtur diku me kolektiv, kjo është pesë me hiç në kra-
hasim me 364, në vit të brishtë 363, netët e tjera të jetës bashkëshorte.
Për smirë apo për xhelozi, nuk mund të bëhet fjalë; kushdo i jep leje me
kënaqësi burrit ose gruas (aq më tepër gruas së lodhur nga punët), i fal
bujarisht një të treqind e gjashtëdhjetepestën apo-katrën e bashkëshortë-
sisë dhe uron me vete, që ajo të kthehet me një humor më të mirë nga
ç’është nisur. Edhe po të ketë një grimë xhelozie në këtë mes, ajo është e
mirëpritur, sidomos për ndonjë që e ka harruar këtë ndjenjë me kohë dhe
do të kishte qejf ta shijonte edhe një herë.
Pra, edhe kjo temë shpejt u shter dhe filluan përsëri të flisnim për
kënaqësitë që kishim përpara. Koha dukej e bukur, ndonjë re dështake, si
të trembej nga planet tona, ngutej me vrap që ta linte qiellin më të kaltër
se kurrë. Do t’i zbrisnim trenit në T. Dhe do të merrnim autobusin. Në N.
na prisnin miqtë tanë që ishin interesuar për hotelin dhe për një drekë
të bukur me peshk, me verë e me hije, pesë hapa nga deti. Pastaj, po të
35
mos kishte erë, do të luanim pak badminton dhe, të nxehur nga dielli, të
përskuqur nga kënaqësia, do të hidheshin në det duke lagur njëri-tjetrin
e duke bërë shakara. Si t’i mbaronim këto, do të ktheheshim në qytet, ku
kishim kohë dhe të mbaronim punën e institucionit, edhe të shihnim rrotull
ndonjë kuriozitet. Për darkë do të mblidheshim në njërën nga dhomat, që
kishim zënë në hotel dhe muhabeti, muzika e gazi do të vazhdonin deri natën
vonë. Aq me hollësi i kishim menduar të gjitha, saqë shoku im, Berti, më tha
mënjanë edhe rrengun që do t’i punonte Milenës: do t’i fuste poshtë derës në
mes të natës një “telegram” nga i shoqi. Dukej sikur po na shpërthente një
fantazi që e kishim mbajtur ndrydhur në sa e sa ditë të njëtrajtshme.
“Kthehu që sonte përndryshe erdha aty. Raqi’’. Mua tani po më qeshej
me veten; me sa naivitet kisha menduar që njeriu, pasi kapërcen njëfarë
moshe, e paska të pamundur të bëjë shoqëri, të qeshë pa u përmbajtur, të
vrapojë, të ngacmojë shoqet pa të keq, të hidhet në det bashkë me pesë a
gjashtë të tjerë me radhë. Në T. nuk ndaluam shumë, sa pritëm autobusin.
Milena dhe Drita u shkëputën pak minuta deri në postë. I pritëm me një të
tallur. “Hë, telefonuat? Janë mërzitur burrat?’’
Drita qeshi, Milena nuk foli fare, bile u vrenjt. Ky humor vazhdoi edhe
në autobus, aq sa e pyetëm se mos kishte njeri të sëmurë në shtëpi. ’’Jo, jo’’ tha,
sikur u shkund dhe nisi buzëqeshte e të fliste si më parë. U lehtësuam edhe ne
por, nuk e di pse, diku anash ose përpara ndieja një hije të turbullt, një humor-
prishje të lehtë por këmbëngulëse. Vështroja rrugën e drejtë dhe sekuencën
e plepave anash saj. Papritur autobusi ndaloi. U hap dera dhe brenda hyri i
zymtë një punonjës policie, që kërkoi të shihte letërnjoftimet e të gjithëve.
Hije sikur pllakosi edhe më rëndë dhe tani unë vura re që ajo kishte
kaluar prapa. Ktheva menjëherë kokën: pak metra pas autobusit kishte ndalu-
ar një “Gaz” ushtarak e pas tij një motor i kaltër, që dukej si motor policie. Poli-
cia, letërnjoftimet, “Gazi”, diçka kishte ndodhur. Tek shihte letërnjoftim et tona,
polici pyeti: “Po ju?”. “Me shërbim në N.”, i thamë. Ai u mendua një copë herë,
pastaj fare papritur m’u drejtua mua: “Ju i martuar jeni?” Pas përgjigjes sime,
tha “në rregull”, përshëndeti dhe doli nga autobusi. Makina u nis por bisedat
dhe harmonia jonë kishin ngecur. Asnjëri nuk fliste. Unë kisha një ndjenjë të
rëndë faji. Ktheva kokën dhe vura re që “Gazi” e pas tij motori na ndiqnin në
një largësi të pandryshuar. “Ç’të keqe kemi bërë” thosha me vete gjithë kohën,
sepse isha i sigurt që ata e kishin me ne. Ankthi po më zbriste poshtë e më
poshtë aq sa kur mbërritëm më në fund në N., e ndjeva si një zgavër në stomak.
36
PROZË
Dhe, vërtet me ne e kishin. Kur zbritëm nga autobusi pamë që “Gazi”
ushtarak dhe ngjitur me të motori i kaltër kishin qëndruar nja njëzet me-
tra më tutje. U hap dera e makinës në kohën që motoristi hoqi kaskën nga
koka dhe ja ku u shfaqën një, dy, tri fytyra të njohura që po na buzëqesh-
nin, tri fytyra aspak të frikshme, por megjithatë të mprehta, mashkullore,
burrërore, fytyrat e burrave të grave tona. Njëra pas tjetrës Myzejeni, Drita,
Milena lëshuan nga një klithmë habie “ Ej, ua, oo, po ju?” Ata tanimë po qesh-
nin, duke ngritur pantallonat majtas-djathtas mbi këmishë e duke hedhur xha-
ketat supeve, siç bën njeriu kur zbret pas një udhëtimi të gjatë. “Erd hëm” foli
Namiku, burri i Myzejenit dhe na zgjati dorën së pari mua dhe Bertit. “Erdhëm”,
tha edhe Raqi, burri i Milenës, duke i fshirë pluhurin kaskës së motoristit. “Ç’ke-
mi”, foli Fejimi, më i ndrojturi i të treve, burri i Dritës, “ erdhëm edhe ne”.
Erdhën ata. Tre burra. Tre bashkëshortë të një fati e të një bese. M’u
duk sikur erdhën shaluar mbi gjokë, kapur për jelesh të bardhë, si shigjetë
drejt zemrave, drejt drenushave të tyre. Një orë e mbarë i paralajmëroi se
diçka nuk shkonte, se gazelat djalli i paska shitur ndër krahë cubash për
në lugje të namuna. Qëlluan burrat tri herë mbi pabesinë, pushkën në sup
dhe u nisën. Besa që u patën dhënë drenushave qe më e fortë se çdo betim
i këtyre të fundit.” Ja, sa të këputim lule në livadh dhe do të kthehemi”, patën
thënë të bukurat, por kush nuk po kish dert se aty nuk priste shejtani? U
nisën ata, kaptuan shtatë male e shtatë lumenj dhe kur paskan rënë ndër
lugje, atëbotë u paska folë prapë ora e malit: “Këndej, këndej, or trima, shpejt
sa nuk është vonë! Qoftëlargu i ka hipë drenushat mbi koçi dhe po rend mar-
razi nëpër terr!” Dhe ata e pikasën koçinë. Nuk iu ndanë më. Koçisë-autobus.
-Ç’kemi, - thamë edhe ne. Njiheshim pak. Sa për të mos u ndier keq.
Ja, ishim takuar në të tilla raste.
-Ama dhe ju! – foli Myzejeni – një ditë nuk rrini dot pa gratë.
Qortimi i saj kishte edhe seriozitet, edhe mërzi, por nuk u tha me
inat, kështu që u ndie një lloj pajtimi i heshtur. Tani po dyshoja se pajtimi
duhej të ishte bërë me kohë.
-Se mos erdhëm për ju! Ne kemi planet tona, - tha Namiku. Shakaja
nuk goditi siç duhej, ose nuk u kuptua dhe pas saj ra një heshtje e bezdis-
shme. E theu Fejimi që foli gati me turp:
- Ulemi pimë një kafe? Jemi të lodhur.
Kjo ”jemi të lodhur”, “jemi”, ndryshoi gjithçka, vendosi një raport të
ri, një gjendje të re në ekskursionin tonë. Tani ne u bëmë shumës me ata,
37
me burrat e grave tona, tani çdo gjë duhej ta bënim së bashku, pavarësisht
se ndonjërit mund të mos i pëlqente. Ndërsa po i afroheshim kafenesë më
dukej sikur unë e kisha ulur kokën më shumë.
Një çast thashë me vete: “Po pse mërzitem, në fund të fundit”?
E ç’të keqe ka? Ara duken djem të mirë, s’përjashtohet të kenë edhe
humor, po punë e madhe, se mos do t’i mbajmë mbi kurriz!» Ndoshta të
njëjtat mendime bluante edhe Berti, sepse më futi krahun e lehtësuar.
Zumë vend në lokal dhe porositëm kafe e limonada.
Kohë e mirë, - thashë unë sa për të nisur një bisedë.
E mirë, - tha Namiku. - Po po, - e pasuan dy të tjerët.
E gjete kosin që të kisha lënë në dritare? - pyeti Myzejeni të shoqin.
E gjeta, - tha ai.
Po çunit i dhe?
Nuk donte. Ç’nuk bëra që ta hante po s’donte.
Ama dhe ju si jeni! Nuk guxon njeriu të mungojë një herë! -
tha Myzejeni.
- Ku gjetët makinë? Dukej «Gaz» i mirë, - foli Berti, për të lidhur edhe
një herë fijet e komunikimit.
- I mirë është. E mori Namiku në ministri , - u përgjigj Fejimi.
- Qenke bërë pis në këmishë, - i tha Drita të shoqit.
- Çfarë është, graso?
- Jo jo, - u përgjigj Fejimi i turpëruar.
- Hëngra pak bukë me gjalpë dhe...
- Po pse, unë kisha lënë gjellë në tenxhere.
- Nuk kishim kohë. Hëngra ashtu shpejt e shpejt...
Unë dhe Berti bëmë edhe dy-tri orvatje për ta sjellë bisedën në tema
me interes të përbashkët, por ishte gati e pamundur. Shkëmbeheshin disa
fraza të vakëta dhe pastaj do të ndërhynte njëra nga
gratë që kujtohej për diçka të familjes. Namiku tha se e kishte bërë
pazarin. «Sa të tepruan nga pesëqindshja?» e pyeti Myzejeni.
«Nuk e di tamam», u përgjigj i shoqi, po ajo e detyroi t’i bënte një lloga-
ri të saktë dhe ata u morën me paratë për gati një çerek ore se doli që shitësi
i zarzavateve përsëri e kishte vjedhur një dhjetëlekëshe, deri sa erdhi çasti të
paguanim e të ngriheshim. U çuam dy e dy, çiftet përpara, në fund unë e Berti
që nuk kishim ç’bisedë familjare të bënim, ndaj rrinim të heshtur e të vrarë.
E kam të vështirë t’i përshkruaj orët e gjata që kaluam në N., jo më ta
mërzis edhe lexuesin me to. Një ditë e një natë krejt e zakonshme, që nuk da
38
PROZË
llonin fare nga ditënetët e njëtrajtshme, iu shtua shija e hidhur e planeve të pri-
shura. Nuk na shkoi mendja jo më për det, hije, rërë, badmin gton e pallavra, por
as për verë të mirë. Papritur për të tria çiftet u gjen dën kushërinj në atë qytet,
kështu që ata shkuan t’u bënin nga një vizitë. Unë me Bertin hëngrëm nga një
byrek në këmbë, pastaj takuam miqtë vendës, që u çuditën pak për shoqërinë
tonë të shpartalluar, por që na ngushëlluan me çiltërsinë dhe shoqërinë e tyre.
Ndoshta vlen të tregohet vetëm fjetja në hotel. U krijua një gjendje e vështirë,
pasi nuk kishte dhoma të tjera veç atyre që kishim prenotuar: një dhomë tre-
she, një dhomë njëshe, më shumë një si paradhomë për mbrëmjen, dhe një
dyshe ku do të flinim unë e Berti. Sportelisti tundte kokën pa pushim: «S’kam
të tjera». U krijua një rebus i vërtetë, sepse burrat disi duhet të flinin. Dhomën
dyshe unë e Berti nuk e lëshonim sikur në gjunjë të na binin. E kishim edhe një
ndjenjë hakmarrjeje. Mbeteshin, pra, dhoma treshe dhe njëshja. U fol njëherë
që tre burrat të flinin në dhomën treshe dhe gratë bënin si bënin te tjetra, sh-
tronin edhe përtokë. Por qe një zgjidhje që s’mund të pranohej kurrsesi; të fli-
nin rehat burrat dhe gratë të vuanin. Pastaj u tha që të flinin gratë në dhomën
treshe, por edhe kjo nuk u pranua. Namiku tha: «Ne këtu nuk erdhëm nga e
keqja!» (!) Së fundi Myzejeni propozoi që në dhomën treshe të flinin ajo, i shoqi
dhe Fejimi, i cili binte në një lidhje farefisnore me të shoqin, «kështu që s’ka
ndonjë të keqe», shtoi Myzejeni. Në dhomën njëshe të filnin Drita me Milenën,
kurse Namiku, fundja të shkonte te kushëriri ku kishin qenë për vizitë. Mirëpo,
Namiku, s’dihet pse, nuk deshi në asnjë mënyrë të shkonte atje. Dhe, kushedi
sa do të kishim vazhduar këto hamendje e stratagema sikur sportelisti i hotelit
të mos kishte vënë dorën në zemër dike thënë se i ndodheshin në magazinë
dy kanape të vjetra. Problemi dukej i zgjidhur përfundimisht. Namiku me Ra-
qin do të flinin në kanape, kurse Fejemi në dhomën njëshe. U kthyem në hotel
natën vonë. Ngjitëm shkallët në majë të gishtave dhe, kur dolëm në korridor,
shtangëm. Në fillim dëgjuam gërhinat, pastaj pamë dy burra të shtrirë në dy
kanape, vendosur në pragun e dhomës treshe. Besa e dhënë. Besëtarët. Engjëjt
mbrojtës. Dy katallanë në portën e një tempulli ku flenë në krahë ëndrrash su-
tat e pafajshme. Ndërsa, kur kaluam pranë derës së dhomës njëshe, dëgjuam
gërhimën e tretë. Ishte pikërisht ora kur Berti do të punonte rrengun e patëkeq.
(Botimi i këtij tregimi në gazetën «Zëri i Rinisë» më datë 8 gusht 1986
shkaktoi ndër lexues reagime të kundërta dhe solli në redaksi një numër
letrash që kërkonin ndëshkimin e autorit. Njërën syresh po e botojmë këtu,
edhe si shtjellim të mëtejshëm të subjektit.)
39
REDAKSISE SE GAZETES «ZERI I RINISE»
PER DIJENI
KOMITETIT QENDROR TE PPSH (SEKTORIT TE SHTYPIT)
KOMITETIT QENDROR TE BRPSH
TIRANE
SHKRIME TE TILLA NUK I DUHEN LEXUESIT
MBI TREGIMIN E A. KLOSIT «EKSKURSION NE N.», BOTUAR NE GA-
ZETEN «ZERI I RINISE» DATE 9.8.1986
Lexuam dhe rilexuam me vëmendje tregimin e shkruar nga Ardian
Klosi e të botuar në gazetën «Zëri i Rinisë» më datën 9.8.1986.1
Ky tregim nuk i përgjigjet realitetit tonë socialist. Rastet e shkëputura
pse përgjithësohen e nxirren në shtyp? Shkrimi ka përmbajtje të theksuar
borgjeze-revizionist dhe bënë thirrje për shthurje dhe degjenerim, për
prishje të familjes socialiste. Autori ka rënë nën presionin e huaj ideollog-
jik, dhe ky presion ka bërë efektin e vetë mbi të. Autorëve të tillë u duhen
vënë “teneqet” se s’ka ç’na duhen. Shkrimi edukon keq sidomos të rinjtë.
Autori ose ka ulje në nivelin e tij ideollogjik, ose i kundërvihet me dashje vijës
së Partisë për problemin e letërsisë dhe arteve. Ai nuk ka kuptuar, ose s’ka das-
hur të kuptojë porositë që dha shoku Ramiz Alia në takimin me artistët Korçar.
Prandaj mendojmë që ai të analizohet thellë, të nxiren shkaqet, të dalë
përgjegjësia dhe të ndëshkohet rëndë, të nxirren shkaqet. Në të njëjtën kohë
n’a bënë shumë përshtypje miopia e redaksisë së gazetës “Zëri i Rinisë”.
Si ka mundësi ajo të lejojë për botim shkrime të tilla revizioniste të
nxitura nga armiku?
Pyesim: ku është vigjilenca juaj shokë të redaksisë për të cilën Par-
tia ka folur dhe flet vazhdimisht? Lexoni veprat e Shokut Enver Hoxha për
këtë, sidomos vëllimin e 50-të se ç’farë thotë ai për vigjilencën në lëtërsin
dhe arte. A mos vallë dhe në redaksi ka njerzë me pikpamje si të autorit,
në mos dhe nxitës? Si ka mundësi të mos kini nxjerr mësime nga ndodhia
në revistën “Nëntori’’ për shkrimin e K. Kostës, që s’ka shumë kohë që u ana-
1 Teksti, për hir të autenticitetit, jepet i plotë bashkë me ndonjë gabim drejtshkrimor (A.K.)
40
PROZË
lizua e kritikua? Ç’është kjo përsëritje fill njëra pas tjetrës? Jo, se kjo nuk është
e rastit, gjërat duhen të lidhen. Po lidhja e shkrimtarëve dhe artistëve a meret
seriozisht me pastërtinë ideore të shkrimeve? Në shkrime, lajthitje ideopoli
tike nuk duhen lejuar qoftë dhe në një rastë, se n’a kushtojnë shtrenjtë. Pra
ndaj redaksia të nxirret para përgjegjësisë e të japi shpjegime për këtë. Në të
njëjtën kohë dhe KQ i Bashkimit të Rinisë Punës Shqipërisë t’a vlerësojë
seriozisht këtë çështje e të nxjerri përgjegjësitë përkatëse për sektorët që
përgjigjen.
***
- Personazhet e tregimit autori i çoi si gjysëm me shërbim e gjysëm
për qejf (ekskursion). Pse nuk flitet në shkrim fare për punën që bënë,
problemet qe zgjidhën, se kjo duhej të ishte primare, se dhe me realizimin
e detyrave njeriu ndjen kënaqësi, bile më shumë. A mos do autori liberal-
izëm në kryerjen e detyrave, realizimin e shërbimeve?
- Pse, ky ekskursion sipas autorit ishte gjithqka për të ndenjur per-
sonazhet me njëri-tjetrin. Ata në punë në qytetin ku punojnë e jetojnë, pa tjetër
që me njëri tjetërin janë. Mund të jetë fjala për të qëndruar me njëri-tjetrin në
mënyrën t’uaj (të autorit). Po fytyra të reja nuk ka në qytetin ku jetonin per-
sonazhet, a mos vallë të gjithë i njihnin, dhe u duhej të shkonin në një qytet
tjetër për t’i parë ? Këto jan thirrje për aventura.
- Në reshtin 16 thuhet “….. për të bërë gjithë ato gjëra që nuk i lejon
orari zyrtar dhe rutina e jetës së përditshme…..” Ç’farë gjëra do bënin - pye
sim ne? Jo, orari zyrtar dhe jeta e përditshme nuk pengojnë po të dihet të
ndërtojnë e racionalizohet koha. Përkundrazi puna dhe jeta e përditshme të
frymëzojnë dhe të japin kënaqësi.
- Rralle kemi parë e dëgjuar për grupe ekskursionistësh kaq të vegjël
nga ndërmarjet dhe institucionet. Përkundrazi mbushet autobusi, vagoni.
Pse ky copëzim?
- Në shkrim thuhet se ndjen kënaqësi kur shkëputej nga jeta famil-
jare e trajektorja shtëpi-punë. Këtë kënaqësi mund t’a ndjej vetëm autori e
shokët e tij, se ne ndjejmë shumë kënaqësi nga jeta familjare dhe ‘’trajek-
torja’’ shtëpi-punë. Mos duan shthurje të jetës familjare autorët e shkrim-
it, dhe liberalizëm në punë? Në shkrim flitet për shoqëri të ‘’shpenguar’’.
Ç’janë këto pranga që e kanë mbërthyer autorin? Shoqëria jonë është e
organizuar, ka rregulla, norma e këto zbatohen si në shkollë, në punë e
41
jetë. Shpengim siç e mendon autori s’do të ketë kurrë, më kot ëndërron e
bënë thirrje.
– Autori u qan hallin nënpunsve se i kan shtigjet të kufizuara për
t’u lidhur me natyrën. Partia ka krijuar të gjitha kushtet për t’u lidhur me
natyrën e njerzit. Të varfëra këto lidhje i kanë vetëm burokratët e tekno-
kratët. Autori medoemos duhet të shkojë të kalitet në gjirin e masës, në
veprat tona të mëdha, ai duhet të bëjë shkollën a klasës puntore.
- Si shpjegohet që miqësia e personazheve u nënshkrua me ndarjen
e një byreku në tren. Ata deri sa muarrnë një udhëtim të tillë, ishin të miqë-
suar. Po ngacmimet që jep autori për bashkshortët e personazheve përse i
jep, apo për të matur pulset e për të nxjerr ndonjë pakënaqësi që më von
të shfrytëzohej? Me jetën familjare nuk duhet luajtur se është delikate dhe
me pasoja. Kështu mund të thuhet dhe për shakanë e renkon që u mendua
për Milenën, që mendojmë se paraqitet për të krijuar shqetësim familjar e
ky shqetësim të shfrytëzohej nga autori e marifetçit e përkrahësit e tij. Sho-
ku-shokut nuk i krijohen shqetësime, aq më tepër të tillë siç e stis ky autor.
- Si ka mundësi të shkruhet në letër e të kalojë nga redaksia shpre-
hja: “…..i falë bujarisht 1 / 365 e bashkëshortësisë... Jo, gruaja jonë nuk falë
asnjë sekondë të bashkëshortësisë. Ajo i qëndron besnik bashkëshortit.
Por, autori ngatërron me qëllim ndonjë individë, llum të shoqërisë, me masën
e grave që janë me moral të shëndosh. Shtrembërohet emancipimi i vër-
tetë i gruas. Pse nuk thotë autori të paktën 1 / 365 e kohës, por thotë të bas h
kshortësisë? Bile sipasë llogjikës së tij kjo kohë mund të rritet. Autori hapur
bënë thirrje për degjenerim. Ne nuk e njohim, por ndoshta me këto pikpamje
e ka ndërtuar ai jetën e tij dhe rrethin shoqëror. Ne në këtë rrugë s’na shpije
dot jo me një shkrim, por as me 1000.
– Autori dhe redaksia i bëjnë grat tona sikur s’u pëlqejnë të rrinë me
burrat e tyre, vë dhe shprehjet: ‘’Ej, ua, po ju….një ditë s’rini dot pa gratë…’’?
dhe vazhdon: “… Qortimi i saj kish marrëzi. Jo, autor i shkrimit, grat tona nuk
mërziten duke patur burrat pranë, mërziteni ju që keni mendime liberale
e thurni plane djallëzore. Kjo duket edhe në rreshtat e më vonshmë ku
thuhet: ‘’…. çdo gjë tani mund t’a bënim së bashku, pamvarësisht se ndon-
jërit mund të mos i pëlqente’’. Po pse nuk ju pëlqente ta bënin bashkërisht
ato që kishin planizuar dhe të shpjegohet autori çdo të thotë me këtë. Ne
e kuptojmë ç’farë ai kish planizuar, veprime që bien në kundërshtim me
moralin komunistë. Autori thellohet dhe mëtej “në gabimin e fajin e tij kur
42
PROZË
thotë : ‘’… e kamë të vështirë të përshkruaj orët e gjata që qëndruam në
“N”… “D.M.TH. po të mos kishin ardhur burrat e shoqeve, orët do dukeshin
shumë të shkurtëra. Pse? A mund të n’a i thotë autori? Domosdo në anal-
izë duhet t’a thotë. Autori arrin deri aty sa t’u vej ndjenjën e hakmarrjes
dy personazheve për burrat e shoqeve.
- Dhe në fund autori n’a nxjerr dhe dhomat ku do flinin. Ai u ka preno-
tuar personazheve të tij 6 vende megjithëse ata ishin 5. Ai u ka prenotuar
një dhomë treshe, një dyshe dhe një teke. Pse duhej dhe dhoma njëshe? Ne
mendojmë se ky shkrim është bërë me qëllim armiqësor dhe të analizohet
si e tillë. Shoku Enver Hoxha këto probleme i ka trajtuar disa herë me forcë
e sidomos gjatë vitit 1973, por autori i shkrimit u kundërvihet. Por populli
dhe rrinia jonë, nën udhëheqjen e Partisë nuk do të lejojnë këto “rufjan
politikë’’ të realizojnë qëllimet e tyre, grushti i diktaturës së proletariatit
do t’i godas fortë këta armiqë.
Antari i PPSH
D.G.
Rep.Nr. 1460
Tiranë, më 22.8.1986
firm
43
44
PROZË
Lazër STANI u lind më 1959 në Pult, Shkodër. Në
vitin 1985 u diplomua në Fakultetin e Shkencave
të Natyrës në Tiranë. Prej asaj kohe është marrë
me letërsi dhe gazetari, eseistikë dhe kritikë le-
trare. Tregimet e para i botoi në fillim të viteve
nëntëdhjetë në gazetat e kohës „Drita“, dhe „Zëri
i rinisë“. Kritika letrare e ka vlerësuar si një ndër
prozatorët më të veçantë në letrat e sotme shqi-
pe. Disa nga veprat e tij të cilat janë vlerësuar lart
janë: Feniksi i kuq, Në Bregenc shkohet për të vde-
kur dhe Denesje në dru etj.
Lazër STANI
Një histori dhe një emër gruaje
Tashmë gjendem në Galerinë Kombëtare të Arteve, i rrethuar nga
një kornizë e shtrenjtë, i ngujuar në një bodrum, që shërben edhe si arkiv,
me shpresë se do të ekspozohem më së fundi këtë tetor. Edhe pse humorin
e kam të keq (u bë një vit që nuk ndihem mirë) lajmi i ekspozimit tim
në sallën e ftohtë të Galerisë Kombëtare të shtunën e parë të tetorit më
solli një farë ngazëllimi, duke më shkundur nga plogështia që me ka zënë
prej shumë muajsh. Historitë e së shkuarës m’u shfaqen si në një ekran të
mjegullt: hije që kërkonin të bëheshin të gjalla, histori që vetërrefeheshin,
emocione të fosilizuara, që dhimbnin si kocka të gjymtuara nga reumatiz-
ma. Ky kam qenë unë dikur, mendova pikëllueshëm, duke pasur parasysh
burrin në pikturën e Marta K. (nuk më pëlqente mbiemri i saj Kasneci,
ndaj gjithmonë e thërrisja Marta K.) të cilën ajo ia dhuroi Galerisë së Arte-
ve, pak para se të ikte nga kjo botë.
Nuk e pata takuar në vitet e fundit të jetës së saj. “Nuk dua të më shi
kosh të rrënuar, të plakur”, më pati thënë, ndonëse unë e kundërshtova, i bin-
45
dur se sëmundja e saj do të kalonte dhe se do të shërohej. Por ajo këm bënguli
që unë të mos e takoja më. Para pesëmbëdhjetë vjetësh lajmi për vdekjen e
saj u transmetua në televizion dhe ato ditë u fol gjatë për pikturën që ajo i
pati dhuruar Galerisë Kombëtare të Arteve. E dija se bëhej fjalë për pikturën
time, po këtë sekret nuk ia thashë askujt. Para se të ndahes ha herën e fundit
me Martën i pata premtuar se kurdo që unë të ekspozohesha do të shkoja të
shihja veten time, nëse do të isha ende gjallë. “Dhe do të shikosh një të pan-
johur, tha sepse ti asnjëherë nuk e ke njohur vetën tënde.” M’u lidh gjuha e
nuk munda t’i them asnjë fjalë. Vetëm bëra atë premtim të turbullt, që tani më
duhet ta mbaj. Disa premtime janë si amanetet, nuk i tret as dheu.
Edhe atë ditë, kur u ndava me Marta K. për të mos u takuar më kurrë,
por edhe tani më mundon e njëjta enigmë: Përse Marta K e mbajti gjithmo
në të fshehtë prej meje pikturën time? Nuk kam gjetur kurrë një shpjegim
bindës. Ajo mbeti gjithmonë për mua një grua e pakuptueshme, siç janë
në përgjithësi gratë.
Unë e pata njohur Marta K. kur isha student dhe ndiqja leksionet
e detyruara të Anatomisë. Gjatë orës së parë të leksionit vajza që rrinte
pranë meje, Antoneta, më tërhoqi vëmendjen: “Profesoresha nuk t’i ndan
sytë”, më tha. Po dashurohet me ty”.
Ngrita kokën nga blloku ku po shkarravisja përhumbshëm, pa e pa-
sur mendjen te shpjegimet e saj për muskujt e fytyrës dhe atëherë në një
çast të vetëm vështrimet tona u kryqëzuan. U befasova pak se ajo vërtetë
po më vështronte, edhe pse, sapo vështrimet tona gjetën njëri-tjetrin, ajo
nxitoi ta hidhte vështrimin jashtë, mbi kurorën e një pishe të tharë, që der-
gjej e lodhur nën diellin e pafuqishëm të tetorit, matanë parvazit të dritares.
Antoneta më goditi me gju poshtë bankës dhe më pëshpëriti në vesh: “A të
thashë!”. Vura buzën në gaz, po nuk fola. E dija se kur je i lodhur dhe i bez-
disur nga një punë që bën prej vitesh, duke përsëritur të njëjtat gjëra që i ke
thënë vjet, parvjet e dhjetë vite më parë, mund ta humbasësh vëmendjen pas
diçkaje të rastësishme, ndërsa mekanikisht bën të njëjtën punë, shpjegon të
njëjtët muskuj që i ke shpjeguar me dhjetëra e dhjetëra herë. Po përpiqesha
ta largoja mendjen nga profesoresha, leksioni, vështrimi i saj pakmëparshëm,
po kur ngrita kokën pas disa minutash u gjenda në të njëjtën situatë: ajo po
më shikonte e hutuar dhe vështrimet tona u kryqëzuan sërish. Pastaj dëgjova
Antonetën që më pëshpëriste të veshi: “Gjithmonë dashurohesh me femra
më të mëdha se vetja?”
46
PROZË
Më erdhi t’i ulërij “Idiote” në mes të sallës së leksioneve, por u përmbaj-
ta. Ndjeva nxehtësinë e kofshës së saj që e kishte ngjeshur pas times dhe
mblodha këmbët si një vajzë e turpshme. Mbështeta kokën mbi dorën e
djathtë dhe i ngula sytë mbi boshin e dërrasës së zezë, që orvatej të gëllti-
ste një kafkë njeriu të vizatuar shpejt e shpejt me shkumës.
Ishte e vërtetë. Për herë të parë pata shkuar me një vajzë disa vjet më
të madhe se vetja, kur nuk isha më shumë se trembëdhjetë vjeç. Në fillim
ishte lojë të rriturish, ku unë imitoja burrin, ndërsa ajo gruan. Në skenën e
parafundit, atë të paragjumit, luajtëm atë skenë që luajnë zakonisht çiftët e
martuar: bëmë dashuri. Sa zgjati kjo skenë nuk e mbaj mend. Por di që ishte
diçka magjike dhe dramatike njëkohësisht. Kur po dilnim nga pylli vajza tha:
“Do të luajmë prapë nesër”. Qeshte dhe ecte duke kërcyer në shtegun që
zbriste nga pylli. Një tufë thëllëzash u ngritën fluturim me rrapëllimë para
këmbëve tona. Vajza tha se nuk kishte frikë të bënte dashuri me mua. Kur u
ktheva në shtëpi dridhesha. E ndjeja se isha zhytur keq në botën e mëkatit
dhe se në botën tjetër më priste ndëshkimi i tmerrshëm. i fsheha sytë të mos
m’i shihnin nëna më babanë. (E dija se gjithë të fshehtat e njeriut lexohen
aty: në sy.) U ngjita shpejt e shpejt në dhomën time, në katin e tretë, kyça
derën nga brenda dhe u shtriva mbi shtrat. Doja ta largoja mendjen nga loja
në pyll, përpiqesha të mendoj për lumin, peshqit, gaforret, për hënën, muz-
gjet, yjet, po prapë loja në pyll më tërhiqte pamëshirshëm në vorbullën e saj
mbytëse. Ngado që ktheja sytë shihja vetëm fundin e barkut të saj të errët,
të mbuluar me qime të trasha, të spërdredhura dhe dora më zgjatej vetve-
tiu mbi dyshek, sikur përpiqej ta gjente e ta prekte shtatin e saj. Atë natë
bërë një gjumë të ankthshëm dhe me ëndrra të frikshme. Një nga ëndrrat
që më tmerroi ngjante krejt me rrëfimet që kisha dëgjuar për shtrigat, që
endën natën në errësirë si shkëndija të ndezura, futën nga kanatet e hapura
të dritareve, ose nga vrimat e çelësave, shqyejnë gjokset e njerëzve dhe u
hanë zemrat. Në ëndrrën time skenari kishte vetëm një ndryshim: shtriga
nuk ishte një plakë e shëmtuar, po një vajzë, shoqja ime e klasës, Maria. Kur
hapa sytë i tmerruar nga ëndrra, pashë një shkëndijë që u largua nga dritar-
ja, duke humbur tutje në qiellin e natës. Atë çast mendova se do te vdisja në
pranverë, po kur zbardhi dita e dielli shkëlqeu nga të gjitha anët, e harrova
ëndrrën dhe pasdite, prapë vazhdova lojën me vajzën disa vjet më të madhe.
“A ka gra pedofile?” më pëshpëriti në vesh Antoneta. Dhe kur nuk mori
asnjë përgjigje prej meje, tha: “Kjo profesoresha më duket si pedofile.”. Gjith-
47
monë më kishte argëtuar rivaliteti i femrave për të fituar një mashkull,
ndaj fjalët e Antonetës, në vend që të më zemëronin, më bënë të buzëqesh.
Ndjehesha i ngazëllyer që Antoneta shpiku një rivale e po shfrynte kundër
saj, por nga ana tjetër, vështrimet e profesoreshës më digjnin si prush në
shpinë, diku midis shpatullave. Ngrita sytë dhe pashë profesoreshën në
fytyrë, pastaj, kafkën e vizatuar në dërrasë të zezë, pastaj dyshemenë e
pluhurosur, ku ende dallohej katrahura e gjurmëve tona të nxitura.
Kam kujtesë të keqe pamore. Nga ajo ditë mbaj mend vetëm se pro-
fesoresha i kishte sytë e gjelbër, të thellë dhe flokët gështenjë, të kapur me
një karficë të errët në anën e djathtë. Pashë edhe se bulën e veshit të djathtë
e kishte të shpuar, po nuk mbante veth. Asgjë tjetër nuk mbaj mend nga
ajo orë leksioni, që mund të quhet edhe dita kur unë u njoha me Marta K.
Ndonëse nuk shkëmbyem asnjë fjalë as gjatë orës së leksionit dhe as gjatë
gjithë atij viti mësimor. Duhej të vinte dita e provimit që unë të ulëm në
tryeze përballë saj dhe dy profesorëve të tjerë të shkuar në moshë, që unë
t’u përgjigjesha me gojë pyetjeve të tezës së provimit të Anatomisë. Gjatë
përgjigjeve të mia, dukej sikur e kishte mendjen tjetërkund dhe vetëm një
rast shprehu habi ngaqë unë i shqiptoja saktë termat në latinisht. “Kam
studiuar katër vjet latnisht”, i thashë. Ajo më pyeti për emrin e profesorit
tim të latinishtes. Pastaj mori librezën time dhe shënoi notën pa i pyetur dy
anëtarët e tjerë të komisionit, që më dukeshin të bezdisur nga puna që bënin.
E falënderova dhe dola nga salla e provimit. Prapa derës po më priste
Antoneta që ma kapi librezën nga duart dhe shikoi notën: “S’është keq kur të
ka në qejf profesoresha”, tha dhe më puthi e gëzuar në faqe. Tani, kur e risjell në
mendje këtë skenë, them se Antoneta nuk u gëzua gjithaq për notën time, po
për faktin se profesoreshë Marta nuk do të na jepte më kurrë leksione dhe unë
nuk do të tundohesha më nga vështrimet e saj të pacipa prej putane plakë, siç i
quante Antoneta, ndonëse Marta K ishte diku rreth të dyzetave në atë kohë.
Herën tjetër e takova Marta K. në verë, gjatë pushimeve në plazh. Pasi
pata notuar për më shumë se një orë, krejt i vetëm, shumë në thellësi, siç bëja
zakonisht, sapo dola në breg, u gjenda ballë për ballë me Marta K. që po me
shikonte e përhumbur dhe e trembur, sikur po shihte një kafshë të rrallë. Ku
lloja i tëri ujë dhe sytë po me digjnin nga kripa. Edhe pse ndjehesha në gjendje
qesharake, (brekët e lagura më ishin ngjitur pas trupit për faqe të zezë) e përs-
hëndeta profesoreshën, duke i zgjatur me ndrojtje dorën. Më tërhoqi pranë
vetës dhe më përqafoi ashtu të lagur, siç përqafohet një mik i vjetër, pa-
48
PROZË
staj, tha se nuk duhej të lahesha më vetëm dhe sidomos nuk duhej të noto-
ja aq larg. Siç duket më kishte përgjuar për një kohë të gjatë nga bregu. Ajo
mbante veshur një bluzë të hollë pambuku mbi gjoksin e se cilës shkruhej
në anglisht “Më fal”, dhe një palë pantallona të shkurtër, që i zbulonin kof
shët e gjata e të drejta, tashmë të nxira nga dielli. Një njollë uji e kripur i
qe krijuar mbi fjalën “Më fal” në bluzë nga përqafimi me mua.
Zgjati dorën dhe më rregulloi flokët e pshtjellura nga uji, më tregoi
se kishte më shumë se një muaj që pat ardhur këtu, se rrinte në shtëpinë
e motrës, e cila prej vitesh jetonte si emigrante në Itali me të shoqin, se
paraditëve punonte në shtëpi dhe tashmë vetëm pasditeve bënte ndonjë
shëtitje në plazh, ose edhe lahej, megjithëse nuk ndjehej mirë në ujë kur
ishte vetëm: “Më pushton paniku, tha, dhe paniku është gjëja me e keqe që
mund të të ndodh kur je në ujë”. Më tha se ndonjë pasdite mund të lahes-
him bashkë, por sigurisht nuk do të shkonim aq larg, se fundja deti njëlloj
është dhe nuk ke pse të matesh me pafundësinë e tij. Ndërsa ajo fliste zumë
të ecnim ngadalë bregut të detit. Atëkohë dielli po perëndonte, po mbytej i
përflakur në tulin e errët të ujërave. Pas një farë kohe u kujtua të më pyeste
se më kë kisha ardhur në plazh, me ndonjë vajzë apo me shokët. i thashë se
kam ardhur me babanë dhe nënën.
“Çun mamaje, tha, ende i bën pushimet me prindërit?”. Iu përgjigja
shkurt “Po”, duke u skuqur. Pastaj një copë herë ecëm në heshtje nëpër
brezin e lagur të rërës, pothuajse nëpër vijën që ndante terën nga uji. Herë
pas here ndonjë dallgë tekanjoze na lagte këmbët.
“E di, më tha pas një farë kohe si të ishte zgjuar nga një ëndërr, unë pik-
turoj. Nëse ke dëshirë mund të shikosh disa nga punimet e mia që i kam këtu”.
“Patjetër, thashë unë pa u menduar, edhe pse ato kohë nuk merrja
vesh nga piktura, madje, kur hapeshin ekspozita në kryeqytet, edhe pse
disa studentët e kursit tim i vizitonin, unë nuk pata parë kurrë një eks-
pozitë pikture. E kisha ndarë mendjen të studioja biologjinë detare dhe
gjithçka tjetër më dukej e parëndësishme dhe jo interesante.
Kur u ndamë e lamë që të takoheshim të nesërmen pasdite në plazh, pasi
edhe ajo donte të notonte. U ktheva të çadra ku po më prisnin babai me nënën.
“Kush ishte ajo gruaja?, më pyeti babai.
“Profesoresha ime e Anatomisë”, i ktheva.
“Ah, tha babai, po pse nuk e ftove të pinim një kafe bashkë. Mund ta
ftosh kur të duash për drekë, ose darkë”.
49
Nuk i ktheva përgjigje edhe pse e dija se babai ishte zemërgjerë e
përpiqej t’i nderonte sa mundej miqtë e mi, qofshin këta studentë, mësu-
es, apo profesorë universiteti.
Atë natë për herë të parë mendova për pikturën, u orvata të nxi-
rrja nga humnerat e kujtesës ndonjë pikturë që kisha parë në të shku-
arën nëpër libra, po përveç portreteve të gjyshërve që vareshin në mur, të
punuara nga një piktor amator, nuk gjeta gjë prej gjeje. i dëshpëruar më
padijen time, vonë pas mesnatë më mundi gjumi. Pastaj në ëndërr shëtita
nëpër një korridor që nuk mbaronte, në muret e të cilit ishin varur pik tura
të ndryshme: gra lakuriq që zgjasnin kryet nga pikturat dhe me përqeshin,
portrete burrash të ashpër me sy të verdhë e të ligj, një vesh që kërcente
nga njëra anë e tablosë në tjetrën në një sfond livadhi të kositur a fushe
gruri të korrur, një kuadër tjetër me disa kuaj të zinj që mbanin demonë
të xhindosur më fytyra të egërsuara, një kështjellë nga frengjitë e së cilës
derdhej llavë e zjarrtë, me tutje një kafkë, që lëkundej si lavjerrës e varur
në një zinxhir qensh, me zgavrat boshe të syve që të tmerronin. Në murin
tjetër të korridorit dukej tabloja e një liqeni mbi sipërfaqen e të cilit llo-
koçiteshin shpend të ngordhur, drunj të shkulur, kufoma lopësh, derrash,
dhensh dhe dhishë, si në ditën e kiametit.
Këtë e mbaj mend mirë se të nesërmen në mbrëmje, kur shkova
në shtëpinë e Marta K. i fola diçka për imazhet që më kishin torturuar në
gjumë. Marta K. tha se edhe ajo shihte piktura të ndryshme në ëndrra, por
jo kaq të çmendura sigurisht. Dhe as kaq të frikshme. Qe ulur përballë
meje në një kolltuk të ulët e të butë ngjyrë kafeje dhe më duket se shtati i
saj i bëshëm fërgëllonte nën këmishën e hollë gjysmë të tejdukshme. Rri
nte këmbë mbi këmbë, e lirshme si në shtëpinë e saj, dhe unë ia dalloja
linjën e kofshës së majtë deri ku ndërpritej nga tuni i mbathjeve.
“Doo të shikosh disa nga pikturat e mia?” me pyeti Marta K. dhe pa pri-
tur përgjigjen time, u ngrit nga kolltuku. U ngrita dhe unë pas saj. Korridori
ishte pothuajse i errët. Në gjysmerrësirë shqova disa dyer që dukeshin si tablo
të mbështetura pas murit. Ajo hapi njërën prej tyre dhe ne u gjendem në
një dhomë të ndritshme të mbushur me piktura, mbajtëse, një tryezë plot
me bojëra të ndryshme, tubeta, tasa të njollosur, penelë të futur nëpër
vazo, disa albume të hedhur këndej andej, një karrige me shpinore të njol-
losur, një portret gruaje i varur në mur, që Marta K. tha se ishte nëna e saj,
një riprodhim i imazhit të rinisë.
50
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
JETA_E_RE 2013-3
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search