JETA_E_RE 2013-3

PROZË

Marta K. më tregoi një për një punimet e saj, që mua më dukeshin
abstrakte dhe të pakuptueshme, duke ma shpjeguar secilën me nga një
koment të shkurtër. “Si mendon, me pyeti, kur mbaroi së rrëfyeri për pik-
turat, të dukem e çmendur? Ndoshta edhe jam”, tha.

Jashtë filloi të frynte erë dhe nga dritarja e hapur dhoma u mbush
me ajër të lagësht deti. Në qiellin e largët te perëndimit një re e zezë po
ngrihej mbi det, e hidhte dhe kërcënuese. Marta K mbylli dritaren dhe uli
grilat. Gjeti çelësin në gjysmerrësirën e krijuar dhe ndezi dritën. Atëherë
pashë se studioja e saj ndriçohej nga të gjitha anët, përmbytej në dritë të
verdhë artificiale, që ndoshta depërtonte në orët e vona të natës në pik-
turat e Marta K. Dukej se ajo punonte në orët e vona të natës. Në pikturat
e saj ndjehej prania e kësaj drite dhe sytë nëpër piktura shpesh ngujo-
heshin nga rrathë të errët pagjumësie. Atëkohë mendova se si do t’ia kish
bërë Marta K. pa pikturat e saj, pa punëdorën e saj. Ndoshta do të kishte
qëndis, mbulesa tavolinash, këllëfe jastekësh, mbulesa tavolinash, këmis-
ha fëmijësh, çorape, fustane, bluza. Ime më gjithmonë thurte me shtiza,
çorape, triko, shoje, jelekë. Ulej në një stol të vjetër në oborr e thurte pa-
pushim, duke i lëvizur gishtërinjtë me shkathtësi edhe pse punëdoret e
saj nuk i vishte më askush. Punëdorët i bënte për vete, siç bënte Marta K.
pikturat e saj.

“Kam pikturuar gjithmonë, qëkur isha katër vjeç, më tha Marta K
më zërin e përdëllyer të një gruaje që e ka të domosdoshme të rrëfehet. E
di, sa herë më ka ndëshkuar babai se shkarravisja librat e fletoret me vi-
zatimet e mia? Sa herë me dilte përpara një cope letre e bardhë, diçka pik-
turoja me lapës, një lule, një pemë, një peshk, një fytyre plaku, një kordele
flokësh, një trup gruaje. Babai u tërbua njëherë kur gjeti të vizatuar në një
fletore një djalë lakuriq. Kjo vajzë do na marrë fytyrën, i ulëriti mamasë
duke i zgjatur vizatimin tim. Turp të kesh, klithi dhe mamaja. Këto gjëra
mëson në shkollë ti?” E mblodhi shuk vizatimin tim dhe e grisi. Më vonë
diçka i tha babait dhe të dy qeshën me njëri-tjetrin, po mua ma ndaluan
të vizatoj. Ndoshta u gajasën me navitetin tim. Edhe pse në atë kohë isha
pesëmbëdhjetë vjeçe, djalin lakuriq e kisha vizatuar me një penis fëmije
gjashtëvjeçar. Atëherë vërtetë ashtu i përfytyroja burrat, me një organ të
vogël dhe të pafajshëm prej fëmije. Ku ta dija unë si ishin burrat.

Në lagjen ku banoja unë banonte dhe një piktor, më tha, në një shtëpi
të vjetër, gjysmë të rrënuar. Shtëpia rrethohej nja një kopsht që ngjante më

51

shumë me një pyllishte se kurrkush nuk kujdesej për të. Studion e tij e kishte
në një dhomë përdhese me dritare nga kopshti. Dritarja e studios së nënd-
heshme vinte rrafsh me tokën e mbuluar nga barishtet e egra. Unë futesha
fshehurazi në kopsht, duke u fshehur përmes barishteve i afrohesha dritares
dhe, e shtrirë barkas, përgjoja brenda. Piktori pikturonte me shpinë nga dri-
tarja. Një pasdite kishte sjellë në studio një modele, ndoshta ndonjë nga të
dashurat e tij. Unë shtanga kur pashë gruan e zhveshur lakuriq, ndërsa piktori
vinte vërdallë me penel në dorë. Diçka i thoshte gruas, se ajo lëvizte, herë nxir-
rte më në pah gjoksin, herë hapte këmbët, njërën e shtrinte drejt, kurse gjurin
e tjetrës e mbështeste lart të shpinorja e divanit. Piktori prapë nuk kënaqej, se
shkoi vetë dhe po i a zhvendoste gjymtyrët dhe kokën në pozicionet që donte
ai. Mua po më zihej fryma. Ishte hera e parë që shikoja një trup të zhveshur
gruaje. Piktori tha diçka, se gruaja ia shkrepi te qeshurit. Ai i shkoi dorën mbi
leshin e errët të pubisit, sikur ia lëmoi. Pastaj ndreqi telajon dhe zuri të pik-
turonte në kanavacë. Unë, e magjepsur siç isha, u zvarrita ngadalë mbrapsht
nëpër bar dhe sapo dola nga kopshti ia mbatha vrapit. Atë mbrëmje isha tmer-
rësisht e dashuruar me piktorin. Gjatë dy muajve të asaj vere u përpoqa t’i bija
në sy, sa herë e shikoja në rrugicat e lagjes, po ai as që me vinte re. Duhet të
ketë qenë pak i trashë. Them se isha një modele, shumë më e mirë se modelet
që pikturonte ai. Kur ai nuk m’i hodhi që nuk mi hodhi sytë, vendosa të bëhem
modele për veten time. Mbyllesha në dhomë, zhvishesha para pasqyrës dhe
vizatoja veten time siç e shihja në pasqyrë, ose edhe me imagjinatë. Por ama
këto vizatime i fshihja dhe mamaja me babanë, nuk m’i panë kurrë. Ende edhe
sot i ruaj këto vizatime të hershme. Ndonjë ditë do të t’i tregoj”.

Marta K. heshti një grimë, pastaj tha me një farë mëdyshjeje: “Do
të tregoj një pikturë qe e mbaj në dhomën e gjumit. Nuk ia kam treguar,
askujt, kurrë. Është sekreti im”. Më zuri për krahu si një e dashur dhe më
tërhoqi në dhomën e saj të gjumit. Dhoma dergjej në errësirë të plotë dhe
unë përplasa kërcirin pas shtratit. Pastaj u përplasa te një karrige. Marta
K më tërhoqi pas vetës dhe unë ndjeva ngrohtësinë e lagësht të trupit të
saj. Atëkohë zgjati dorën dhe ndezi dritën. Para meje u shfaq me gjithë
madhështinë e saj piktura që varej në mur. Mbeta i shtangur si i goditur
nga rryma elektrike. “Këtu, jam unë tha Marta K. unë dhjetë vjet më parë,
jo kjo plaka që ke tani në krah. Atëherë isha e re”, psherëtiu.

Unë vështroja gruan lakuriqe në pikturë, krejtësisht i hutuar, pa
mundur të lidh asnjë mendim timin. Ideja e parë ishte se po shikoja Marta

52

PROZË

K të shtrirë lakuriq para meje, se gjoksi, barku, kofshët, pubisi i gruas në
pikturë ishin gjoksi, barku, kofshët dhe pubisi i Marta K, që qëndronte në
këmbë pranë meje, pothuajse ngjitur aq sa unë ndjeja ngrohtësinë e trupit
të saj, dëgjoja frymëmarrjen e saj, të rrahurat e shpeshtuara të zemrës.
Pata një dëshirë përvëluese ta përqafoj Marta K., ta shtrëngoj fort pas ve-
tes, ta puth pambarimisht në buzë, në qafë, në gjoks, në bark, po aty për
aty u ndërmenda se Marta K. është profesoresha ime dhe leqet e këmbëve
m’u ligështuan, m’u dridhen. Ndjeva se isha mbuluar me djersë të ftohta
se një e ngjethur e akullt më përshkoi kurrizin dhe lëkura m’u mbulua më
korriza të imta. Marta K. diçka kuptoi se me tërhoqi pas vetes dhe të dy u
ulëm ndenjur në anën e shtratit. Më shikojë me ngulm në sy. “As unë nuk
di si ta shpjegoj këtë pikturë, më tha. Po fundja kush di ta shpjegojë vetën.
Njëherë mendova se ka diçka nga L’Origine du monde e Gustave Courbet-it,
por shpejt u binda se është diçka krejt tjetër, se ajo pikturë jam unë dhe
askush tjetër. Dhe mbi të gjitha në atë pikturë është krejt jeta ime”. Nuk e
kisha dëgjuar kurrë emrin e Gustave Courbet dhe as dija gjë për Origjinën
e tij të botës. I dëshpëruar e krahasova vetën me një larvë që zvarritet nën
një gjethe të madhe panje, e pazonja të mbrohet nga sytë e grabitqareve.

“Një ditë do ta dhuroj ty këtë pikturë, tha Marta K., ndoshta në taki-
min tonë të fundit. Nuk dua që këtë pikturë ta shikojnë sy të tjerë”.

Pas këtij premtimi u kthye nga unë, zgjati krahët dhe me përqafoi
dhe buzët tona gjetën njëra tjetrën, në fillim të ndrojtura, pastaj vrullshëm,
me zjarr, të papërmbajtura. Atë natë bëmë dashuri për herë të parë.

Tetori i atij viti erdhi te unë si një lajm i keq: Antoneta na paskësh qenë
fejuar gjatë pushimeve verore. Thanë se qe fejuar me një jurist të ri, që punon-
te në bashkinë e qytetit të saj të vogël – familje e mirë dhe djalë me të ardhme.
Kur e pyeten se si më kishte braktisur ashtu pa pritur e pakujtuar dhe ishte
fejuar me një tjetër, Antoneta u paskësh thënë: “Dashnor i mrekullueshëm,
por burrë pa të ardhme”. Këto fjalë më dogjën dhe më inatosën njëkohësisht.
Sillnin veç humbjes së të dashurës dhe një kumt të keq. U përpoqa ta harroja,
t’i rrija sa më larg Antonetës, sikur nuk e pata njohur kurrë. Po gojët e liga më
sillnin herë pas here lajme prej saj. Njëherë paskësh thënë vajzave: “Mirë thotë
imë atë, gruaja është si pjergulla. Ngjitet lart po u mbështet në pemë të lartë,
po u mbështet në shkurre, thahet e stërkeqet, merr fund”.

Më erdhi plasja. Doli se isha dhe shkurre. Unë u mbylla në vete, ndiqja
leksionet, u përqendrova edhe më shumë në studimin e biologjisë detare, e

53

mbusha kokën me peshq, molusqe, oktapodë, sepie, iriqë, kandilë, gaforre, kar-
kalecë, kërminj, ngjala dhe përbindësha imagjinar deti, të lexuar në rrëfimet e
detarëve të lashtë. Më në fund arrita në përfundimin se Antoneta luftën nuk e
bënte me mua po me veten. Fjalët e saj më bindnin se ajo po përpiqej të më nxi-

rrte nga jeta e saj, të më harronte, kundër asaj çka ëndrrat i kumtonin në gjumë.

Të shtunave pasdite shkoja rregullisht në shtëpinë e Marta K. qën-

dronim gjatë në verandë duke biseduar për pikturat e saj, por edhe artin
në përgjithësi, dëgjonim muzikë, flisnim për letërsinë, për librat e fundit
që kishin dalë dhe për poetët, e ndonjëherë më fliste edhe për idetë e pu-
nimeve të saj të ardhshme. Ajo më kishte tërhequr pa u kuptuar në botën
e saj dhe unë tashmë pata filluar të lexoj libra për pikturën dhe për jetët
e piktorëve. Në një nga këto të shtuna, nuk e mbaj mend saktësisht ditën,
Marta K. me tha se do të më bënte një portret. “Portret, nuk është fjala e
saktë, tha, por do të bëj një pikturë ku ti je i gjithi brenda saj”.

Aty për aty e mendova vetën duke pozuar për Marta K, i shtrirë

ne shtrat, ose në këmbë, (hu gardhi), në ecje e sipër, ose të ulur mbi një

shkëmb më kryet të rrasur mes duarve si mendimtar. Qe diçka e pamun-
dur për mua edhe ta imagjinoja. Edhe në fotografi nuk dilja dot normal:
shtrembërohesha, tendosesha, hutohesha, shpërqendrohesha, shndërro-

hesha, aq sa në momentin e shkrepjes së aparatit nuk isha më unë po dikush
tjetër: fotot e mia më ngjanin të huaja, i urreja dhe veç fotove të detyrueshme
të dokumenteve zyrtarë, nuk mbaja foto të tjera.

“Nuk mund të bëhem modeli yt, i thashë Marta K. me vështrim të

ulur të shputat e këmbëve të saj. Nuk mund të pozoj”.
“Ajo pikturë m’u fanit ditën që të pashë për herë të parë në sallën

e leksioneve, përse duhet të pozosh”, tha Marta K. Mori dorën time mes

duarve të saj të djersitura dhe shtoi: “Pothuajse e kam mbaruar”.

Marta K. ktheu kokën nga mali që kishim përballë verandës dhe tre-
ti vështrimin larg, në skaj të horizontit, sikur atje të fshiheshin sekretet e
pikturave të saj, sekreti i pikurës time. “Atë ditë kur të pashë për herë të

parë shtanga, tha Marta K. Pata një zgjim hormonesh, një zgjim që nuk e

pata provuar kurrë”. Papritmas heshti, sikur u pendua për ato që tha.
Nuk po kuptoja asgjë nga ato që thoshte. Si mund ta kuptosh se çfarë

e bën një mashkull të veçantë e të papërsëritshëm në sytë e një femre?! Nuk
dija asnjë përgjigje. Dija vetëm se Marta K. përsëriste shpesh: “Hormonet nuk

gënjejnë”.

54

PROZË

Pas asaj mbrëmjeje në verandë mendoja shpesh se si mund të isha
unë në pikturë: kur shihesha në pasqyrë, ndërsa rruhesha, në dush, ndërsa
fërkoja trupin me sapun (në pasqyrën e ngjitur pas derës së dushit, shikoja
trupin tim nën bashkat e shkumës) i shtrirë në shtrat në dhomën time të
gjumit, gjithnjë imagjinoja pikturën time, çdo herë në një variant të ndry-
shëm dhe në fund të fundit asnjëri nuk ma mbushte mendjen dhe as avitej
kund, me pikturën që Marta K, as kur u sëmur dhe e mori vesh se do të vdi­
ste, nuk ma tregoi.

Unë dhe piktura ime mbetëm të ndarë, ajo në bodrumin e Galerisë
së Arteve, unë gjithmonë diku tjetër, ajo në jetën e saj, unë në timen. Gjith-
sesi me dukej sikur piktura ime dinte gjithçka për mua, ndërsa unë nuk
dija asgjë për të. Kur zbulova thinjën e parë në flokë, e përfytyrova dhimb-
jen që u shfaq në sytë e pikturës. Pastaj thinjat e shtuan si një bar i keq në
kopsht, fytyra u plasarit si tokë e zhuritur nga zhegu, qafa u anua përpara,
kurrizi filloi të tkurrej e të kërrusej, gjunjët nuk ishin më aq të sigurt e
dridheshin herë pas here nën peshën e trupit që çdo vit bëhej më i rëndë.
Piktura dhe unë ecnim në kahe të kundërt, aq sa kurdo që të shiheshim
me siguri nuk do ta njihnim njëri-tjetrin dhe me e keqja, burri i pikturës
do të zhgënjehej prej meje, ose edhe mund të më mohonte. Në një farë
mënyre e konsiderova fat, që piktura u mbajt e pa ekspozuar për shumë
vite, për arsye të panjohura për mua, po edhe për disa kritikë arti që herë
pas here shkruanin për të. Kur më në fund u dha lajmi se piktura e Marta
K. do të ekspozohej këtë tetor, u pushtova nga paniku, edhe pse askush i
gjallë nuk do të krijonte një lidhje midis meje dhe pikturës. Si do të ishte
vallë takimi ynë i parë pas kaq vitesh?, e pyeta vetën. U ndjeva keq, i hum-
bur. Ah, Marta K, thashë me vete, në paqe të pushoftë shpirti, ta dish se në
ç’telashe me ke futur? Pyetje të shumta më mundonin. Si do të ndjehet
ai tjetri në pikturë përballë meje? Jemi apo nuk jemi i njëjti burrë? Cilin
deshi më shumë Marta K, mua, apo burrin në pikturë?

U ktheva dhe shikova pikturën që më pati dhuruar Marta K. si për t’i
kërkuar ndihmë. Në pikturë Marta K. e kishte fshehur fytyrën, por trupi i saj i
gjallë i shtrirë në atë shtrat me çarçafë të rrudhosur, si pas një nate të gjatë das-
hurie, fekste një dritë të trëndafiltë dhe një kundërmim lulesh të egra mbushi
mushkëritë e mia, madje pandeha se dëgjova një klithmë, një zë të largët e
misterioz, që diç u mundua të më thoshte. Diku tutje në thellësi të pikturës m’u
duk se dallova hijen time të dikurshme, hijen e fytyrës time të humbur.

55

Atëherë, i lehtësuar, shkova të rafti, nxora kostumin më të mirë, këmis-
hën e bardhë, zgjodha një kravatë të kuqe dhe i vura mbi karrige, sikur pas
pak do të nisesha për udhë. Ndihesha i ngazëllyer, pothuajse tridhjetë vjet më
i ri, krejt si ai burri i pikturës. E di se kur të shihemi në Galerinë Kombëtare,
burrit në pikturë do t’i ngjaj me një zotëri province, qesharak në elegancën
dhe përkujdesjet e tij, por, tekefundit, ne s’mund ta shmangim njëri-tjetrin.
Një histori dhe një emër gruaje na kanë lidhur përjetësisht.

56

PROZË

Kujtim Rrahmani, shkrimtar, studiues, doktor
i letërsisë shqipe. Deri më tani ka botuar disa
libra me studime, si: Gramatika e fshehtë e mo-
tiveve, Intertekstualiteti dhe Oraliteti, Ideologji
dhe letra si dhe librin eseistik të sojit të veçantë
Antropoetikë- një confession.Gjithashtu ai është
edhe prozator. Ka botuar romanet: Secili citonte
Biblën, Vrimë e zezë dhe njolla blu dhe të kuqe.
Jeton dhe punon në Prishtinë.

Kujtim Rrahmani

Përgjigje e vonueme

Dielli i dha dritë detit, deti fushës e fusha malit.
Marashi ishte ngjitë në mal me ferk. Sa ia dha ylli i sabahit, ai futi
shtagën nën sqetull dhe i qiti dhitë përpara “hyrrrraaaa”. Natën s’e kishte
bërë natë me merakun e dhisë që s’ishte kthyer mbrëmë. Në ç’mal kishte
tretur, vallë? Ç’udhë kishte marrë, e bekuemja? Ku e kish zanë nata? A e
kish çelë dita?
Një herë: dhitë përpara e ky pas, pastaj: ky përpara e dhitë pas.
Anash dhiares manaferra e dëllinja, dredhëza të egra e dushk bungu që
fëshfërinte si në gojë të Shaqës kur nxirte tinguj të ambël e të thekshëm
me gjeth.
A i duk a dëgjoi një vekërrimë dhie? Po, po, nuk iu duk po e dëgjoi. E
t’iu lëshue vrapit. Djali breg e breg më breg, breg më breg kërcen si dreni.
Dhe ja u ku u ndodh në mes thanash e një murrizaje të dendun lart mbi
katund, andej nga ia ba se dëgjoi vekërrimën.
Çfarë ishte ajo pamje e një reje të vrugtë fshehur atje tutje në du-
shk? A ish xhubletë e harrueme e naj çobaneshe? A ish mahramë e naj ka-

57

limtari që e kish shtrue aty kur kish pushue e kish hangër bukë mbi të dhe
e kish harrue? A ish codillë djalli që naj çoban e kish gjue e harrue pasi
e kish ngranë djathin shkumë e bardhë, mbështjellë në të? A ish qefin që
najkush e kish ble për naj të dekun a për naj të gjallë që kish me vdekë dhe
e kish harrue aty? A ish borë e parvjeme e pahetueme nga syni i rrezeve
të diellit? A ish mjegull e hedhun qielle si farë e bardhë tambli që trom-
ba-tromba ish mbledhë me u nxanë në kos? A mos ish Ajkuna, çobanesha
e tij, si e kish falë zoti, ma e bardhë se bora e se tambli që del prej gjinit të
dhenve e dhive të tij?

Ec - e hapi sytë. Ec e ec - e mprehi sytë. Herë po rritej herë po humb-
te sysh. Dhe ja. Mbasi ai largoi me bërryla dushkun që ia zente shikimin
nëpër dritë të dhiares, ma në fund shqoi dhinë me shenjë të zezë ner bri-
ena, tek ishte shtrirë nën një dru shkoze dhe po e kqyrte si tuj mos besue
kecin e vet që e kish nxjerrë nga barku... Kur? Para një ore? Në mesnatë?
Po kjo, dhia, çfarë kishte që nuk çohej në kambë? A ishte kjo dhia që ishte
ngjitë ma me hov se dhitë e egra në majë të bjeshkës së Vasilecit e të gurve
Thiks? A ish kjo dhia që s’kish lanë as bar as dushk as kran pa herrë e fshi
në bjeshkë e në vrri? Kjo ishte!

Marashi e kuptoi se dhia nuk i kishte punët mirë. Keci po; ai kish
zanë e po lodronte rreth të amës e po bante vekërrimë si me këndue
shpendët e malit. Duhet me i çue në shpi, dhinë e kecin, mendoi ai, po
qysh me i çue kecin e dhinë njëherit e qysh me i lanë dhitë këtu vetëm
në mal?! E dinte se baba i tij tash sa ishte nisë nga shpia për në mal edhe
ai me një tufë delesh që po i çonte kah Rogat, se andej kishte ma shumë
kullosë për dhentë e këndej dushk e kran për dhitë. Marashi mbodhi za-
nin dhe nisi e thirri si prajshëm tuj besue se baba nuk ishte shumë larg
dhe kish me e ndëgjue shpejt.

- Ooo babë!
Asnjë shenjë babe. Asnjë shenjë zani. Edhe ‘i herë:
- Oooo baabë!
As za babe, as shej babe, as erë babe. Hajt edhe i herë:
- Ooooo baaabë!
Sikur mos me pasë kurrë babë. As za babe as za delje as za kingji, as
kumbonë ogiqi, as fyell, as kangë, as blegërimë, as vekërrimë as pallje, as
hingëllimë. Atëherë trimi është egërsue. I ka ba duert trimi si trumbetë e i
ka vnue para goje e ma ma ka ndrrue nakamin e t’thirrmes, e ka ndrrue po

58

PROZË

zanin e çobanit; s’paska thirrë trimi po paska ulurue; ulurue e bubullue,
bubullue e dhanë kushtrimin:

- OOO Baboooo!
Ruena zo’, ku ish mshefë baba?! A mos bjeshka e kish zanë? A mos
ujku ia kish përla delet? A mos deka e kish zatetë udhës? Thirri e briti ai
Marash çobani. Thirri e briti edhe ni herë. Thirri e briti edhe dy herë. Thir-
ri e briti edhe dhetë herë! Askurrkush nuk ia paska kthye gjegjen.
Po e sheh dhinë me sytë palue. Po e sheh kecin tuj vekërrue, mezi
në kambë tuj u mundue me nejtë. Herë i kputej njana herë tjetra kambë e
vekërrimën veç sa e nxirrte nga goja se e kishin lanë fuqitë. Syni i Galës ish
prarue e Marashi po e sheh; po e sheh e po i therr në shpatull. Edhe i herë
ka britë nga fundi i barkut, culla e barkut i kish dhimtë prej brime, edhe
pse kishte këndue kangë majekrahu qysh gjashtëvjeç dhe i kish dhanë
dhanë zoti ni za malsori sa me u marrë vesh pa zori bjeshkëmbjeshkë.
Dhimta e shpatullës iu kish zhdjergë n’mushkni.
- Ooooooooooooooooooooooooooooooooooooo baabë!
Priti pak; edhe pak priti. Priti pak dhe ja ku erdhi zani.
- Ooooooooo, po çka u ba, ej?
Atëherë Marashit fort i ka rrehë zemra. Edhe zemra i paska ra në
bark. Edhe barku i paska pasë ra në krye. Po e sheh dhinë me sytë prarue,
edhe goja s’po di çka po i flet e po lëshon kushtrimin bjeshkëmbjeshkë:
- OOOO, ma hangsh muuutin!
Kish pasë gjegjë Marashi edhe sytë iu kishin rrëmushë me lot.
Qysh me e pa mbas këtij çasti babën në sy?

dhjetor 2012

59

60

PROZË

Rudi Erebara u lind më 1971 në Tiranë. Pasi
kreu liceun artistik ”Jordan Misja” për pikturë, ai
diplomohet në Akademinë e Arteve, Tiranë, për
pikturë (1985-1989). Rudi Erebara është autor
i librave: ”Fillon Pamja”, poezi (1994), “Vezët e
thëllëzave”, roman (1910) dhe ” Lëng Argjendi”,
poezi (2013). Në fushën e përkthimit ai ka sjel-
lë në shqip: “E ardhme ngjyrë jorgovanësh”, po-
ezi nga Robert Hass;”Mos më lër kurrë”, roman
nga Kazuo Ishiguro; ”Hyrje për studimet filmi-
ke”, studim; ”Bota e re e guximtarëve”, roman
nga Aldous Huxle; ”Kohë për vrasje”, roman nga
Xhon Grisham; ”Shtrigat e Salemit”, dramë nga
Arthur Miller;”Oleonna”, dramë nga David Mam-
met; ”Mobi Dik”, roman nga Herman Melwille;
“Xhuxhat”, “Shëtitje natën” dhe ” Acarim në sy”,
drama nga Harold Pinter; “Daljet”, poezi nga A.
R. Ammons. Është fitues i çmimit ”Përkthyesi i
vitit” në Panairin ”Tirana 2012”për librin poetik
”Tek era e kam shpëtimin” të poetit Archibalt
Ammons.

Rudi Erebara

NE

(Fragment nga romani në proces “Atdheu sipas formës”)

Unë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato, jemi veshur me peliçe, hamë buk, sal-
lam salçiçe! Jemi veshur me të holla, ham buk, sallam, fraxholla! – pastaj,
- hidhen vajzat në litar, kush e thotë kush është e parë...

• Pushoni mër ju shkërdhefsha sallomin se isha turni i tretë! – ulëriu
Luan Bishti me trupin përgjysmë varur poshtë nga ballkoni i katit të dytë.
Vajzat heshtën. Dëgjohej vetëm zhurma e telit me shumë fije që godiste në
tokë nën ritmin e këngës së vajzave.

• Klitooorrrr! Klitttooorrrr! Hajde te nëna të hash bukë me gjalp e me-
eeee reçeeel! – erdhi zëri i gjyshes së Klitor Gurit, njëherësh me heshtjen.

• Hë më se gënjen ti gënjen! – ulëriu nga poshtë Klitor Guri, - Nuk
dua bukë me sheqer me ujë! Dua bukë me sallaaam, thashë!

• Hajde të keeeeqen nëënnaaa, të jap bukë me sallaaam, nëna ty, i
kemi të gjitha që iu bëftë dita një mijë shokut Enver... O Klitori nënës ti!...

61

ka nëna sallam për ty! Po hajde merr lekët e shko e bli pak bukë se vjen

dhe babi... – dhe ra heshtja.
Perdet lëvizën sikur fryma e plakës erdhi deri aty ku rri unë, bashkë

me zërin e saj. Dega e kumbullës u luhat lehtë dhe drita e diellit sikur

më dogji në këmbë edhe për aq pak. Dëgjova një të kërcitur, si dega kur
thyhet, u zgjata vrik të kap Klitorin gjallë duke vjedhur kokrrat e fundit
në pemë. Ato që kishte lënë pa vjedhur akoma. Aty ishte, fshihej si skile
e qeshte me vete poshtë degëve të pemës duke i rrjepur kokrrat e kum-
bullës së egër me saktësi prej makine. Llapat e veshëve si freskore kineze
i tundeshin me të njëtin ritëm me gjethet e degës, kur shkulte kumbullat
dhe i fuste në kanatjere. Shikonte here nga dritarja ime, herë nga ballkoni
i plakës. Ngërdheshej sa herë e shponin gjembat e degëve. Hiqte kokrrat
i fuste ca në gojë, ngërdheshej prapë prej thartisë dhe pështynte bërt-
hamat si presa që nxjerr gozhdë në fabrikë. Kjo kumbull është për hall,
thoshte im atë. Fryte kot, prandaj i thonë edhe kumbull e egër. Është e

mirë për një komposto kumbulle, thoshte nëna ime, edhe e bënte ndon-

jëherë, pastaj e shante se nuk kishte sheqer ta ëmbëltonte. Kumbulla kish-

te kokrra të mëdha kur i binte moti të mbante për mbarë, por nga ato
kokrrat që e kanë tulin të ngjitur pas bërthamës. Sa më afër bërthamës
më i kuq u bëhej tuli, ndonjëherë deri në vishnje gati – gati, kurse poshtë

cipës së trashë gjysmë të verdhë e gjysmë të kuqe, shkonte sipas lëkurës.

Njëherë babai im e mori e provoi, pastaj e pështyu me kujdes edhe tha

mendueshëm, tamam kumbull komuniste. Revolucionare po ta mendosh
deri në bërthamë. Edhe qeshi me vete duke parë me kujdes fijet si lesh
çeliku të thurruara ngushtë pas bërthamës. Mori thikën dhe nisi të çante

një kumbull tjetër. E hapi në dysh. Kjo është nyje gordiane që nuk e çan

as shpata, e jo më thika, tha, pa nga unë edhe ma la në dorë. Na, më tha,
thartohu sa të kesh qejfin.

• Më mirë ta presim ndonjë ditë. – thoshte babai im, por aty për aty
pendohej, se – na bën hije, duhet the hija. – kundërshtonte veten.

Klitori e pa që e pashë dhe iku me vrap mes përmes hithrave, kër-

ceu murin tonë dhe doli në rrugë. Muri na qe prishur nga ata të komu-

nales kur bënë kanalizimin e ri të dy pallateve katër katëshe me tulla të

kuqe, që u ngritën në mes të bahçes së Agim Fushas kur i ra në burg për

politikë i vëllai Deti Fusha. Për Detin thonë se ia kanë hedhur çelësin në
det. Gimi ishte në hall se mos internoheshin të gjithë si familje edhe kur i

62

PROZË

erdhën ata të shtetit i thanë se do t’ia merrnin tokën, e mbylli gojën sus,
- Do bëhen pallate shumëkatëshe prej tulle, për popullin dhe oficerët e
shtetit. Kështu i thanë dhe unë isha aty. Gimi e kishte zemrën det. Ai të
fuste ndonjë shpullë pas qafe vetëm po t’i thyeje degët e pemës kur i mer-
rje kokrrat. Edhe Agim Fusha kishte ne bahçe më shumë pemë se kishte
tregu. –Vetëm agrumet që nuk më bëhen! – bërtise Gimi me peng të madh
në zemër. – Po mos vdeksha, sa jam gjallë, pa ia gjet sekretin! Plas una, o
do t’i boj si hurma! Si hurma kam për t’i bo!

Unë dola tek muri i shembur e luajta ca tulla sa për të trembur Kli-
tor Gurin. Ai kur ishte në rrugë nuk ma kishte hiç frikën. Më trembej mua,
por edhe gjithë të tjerëve kur ishte nëpër oborre duke vjedhur pemët.
Gjë tjetër ai nuk vidhte. Thoshin disa se u mungonin gjëra sa herë që u
hynte Klitori në oborr, por në përgjithësi të gjithë i gjenin ndonjë ditë më
vonë ato që kërkonin dhe disa, si puna e nënës time, thoshin se i ka kthy-
er në vend Klitori, se ka frikë mos e marrë vesh i ati, Sovjetik Guri, i cili
punonte shofer në Ministrinë e Brendshme, edhe Klitori për këtë thoshte
gjithmonë: Nuk e tregoj se ku më punon babi, se është sekret shtetëror.
Sovjetikun e thirrnin Sove për shkurt, edhe ai ngulmonte ta quanin ashtu
që kur u prishëm me rusët. Por sa herë që haseshim në rrugë kur unë isha
me babanë, ai ngrinte grushtin dhe i shkelte syrin tim eti. – Ky është një
idiot! – thoshte im atë nëpër dhëmbë nuk di për vete apo që ta dëgjoja dhe
unë, pastaj, ia kthente tjetrit, - Tungjatjeta! – edhe vinte dorën tek zemra.

Luan Bishti dhe Sovjet Guri ishin fqinjë. Për Luanin kishte fjalë që
të vidhte e të rripte gjallë, por ama ishin fjalë. Sovjet Guri sa herë e shih-
te Klitorin, të birin, me Luanin, i cili ishte në fakt edhe gati tetë vjet më
i madh në moshë, gjente gjithmonë ndonjë gjë ta niste lart në shtëpi a
të shkonte për të blerë bukën. Kur ike Klitori, Sovjeti i thoshte Luanit:
në moshën tënde ne thamë kënetat e çamë malet, mbaje mend mirë këtë
që po të them! – dhe ikte. Im atë thoshte se e ka në formë kërcënimi, që
medemek do shkosh të thash këneta e të çash male, simethënë, do të për-
fundosh në burg. Por Luan Bishti i kishte shpatullat e ngrohta. Ai ishte i
biri i Asllan Bishtit. Edhe ky, Asllan Bishti, nuk ishte shofer në Ministrinë
e Punëve të Brendshme. Detyra e tij në ministri, ishte vërtet sekret, edhe
pse të gjithë e dinin se ai nuk kishte pozitë aq të lartë ngaqë nuk kishte
makinë me shofer, edhe sa herë i binte puna, kur e priste poshtë Gaz 65-sa
e kishe për shërbim të gjatë, me valixhe me vete. Edhe valixhen e mbante

63

vetë. Asllanin, Klitor Guri e kishte tmerr. Edhe ngaqë Asllanit i binin drita-
ret nga ana jonë e rrugës, edhe e shihte kur vidhte pemët e bahçeve tona.
Klitori sa herë e shihte Asllanin në rrugë i bënte dredhë si qen i rrahur me
bishtin ndër shalë. Por Asllan Bishtin nuk e kam dëgjuar t’i flasë një herë
me gojë Klitor Gurit. As mirëmëngjes, as mirëmbrëma, as natën e mirë. Sa
herë u binte të përplaseshin tek shkallët e pallatit, Klitori dilte me vrap
mënjanë si për respekt, kurse Asllani e ndiqte me sy, deri kur Klitori çonte
lart grushtin si i ati dhe e nderonte ushtarakisht. Pastaj ikte Asllani lart në
shtëpi. Unë dëgjoja vetëm portën kur hapej dhe mbyllej rreptë. Të shoqen
që hapte dritaren e kuzhinës në ishte verë a në ishte dimër, veshur me
përparësen e gatimit dhe i shtronte përpara bukën. Dritarja e banjës që
mbyllej e pastaj më vonë hapej, që do të thoshte se ishte larë Asllani e po
hante darkën, a drekën vetëm të dielën.

Dola në rrugë dhe pashë vajzat që hidheshin në litar. Hidheshin nga
tre e nga dy, se litari ishte një kabëll i gjatë elektriku me shumë fije. Kujt i
ngatërroheshin këmbët, dilte në anë e niste të vërviste litarin. Me ndërti-
met e reja kishte kabllo plot. Klitor Guri po zgëdhihej me Luan Bishtin duke
ngrënë kumbullat e mia tek shkallët e pallatit. Luan Bishti hante ngadalë,
ai kështu hante gjithmonë. Që ta shikonin se po hante. Asllani i ati, kur
mbante fjalim tek qendra e Frontit Demokratik sa herë kishte përvjetore
apo votime, kështu e niste fjalimin: Partia na dha bukë. Partia na dha jetë.
Partia na dha punë. Partia na dha shkollë. Duhet ta kujtojmë gjithmonë se
ne nuk kishim bukë, nuk kishim shkolla, nuk kishim punë. Partia dhe Sho-
ku Enver për ne janë jeta dhe drita e diellit. Pa Partinë dhe Shokun Enver
ne do të na kishin pushtuar armiqtë... kapitalistët dhe revizionistët dhe do
të na i merrnin të tëra. Gjithë të mirat që gëzojmë sot i kemi prej shokut
Enver që është babai ynë dhe prej partisë që është si nënë për ne! – fliste
edhe pak më gjatë, por për ndornjë rast jubilar si themelimi i partisë, ose
datë përkujtimore e çlirimit nga pushtuesit nazi-fashistë dhe veglat e tyre.

Unë Klitorin nuk e kisha frikë. Luanin po, si më i madh. Në rrugë
kumbullat nuk ishin më të miat, se në rrugë shteti kishte kumbulla plot.
Megjithëse nuk shiteshin kurrë në dyqane kumbullat e egra si të miat.

Vajzat nisën me zë të ulët: unë, ti, ai, ajo, ne, ju, ata, ato! – dhe shi­
kon­ in si vjedhurazi nga Luan Bishti. Klitor Guri zgëdhihej. Atij i jepte kë­
naqësi që vajzat nuk luanin dot me zë ngaqë Luan Bishti që i shikonte pa
ua ndarë sytë atyre më të rriturave, i shante prapë.

64

PROZË

• Të pasurit visheshin me peliçet e lluksit kur ne jetonin në baltë.
Ata pinin shampanjë kur ne nuk kishim bukë të hanim. Shkonin në ballot
mondane me pushtuesin e shthurreshin, bushtrat dhe kodoshët kur ne
luftonim maleve me pushkë në dorë... ja sot, fëmijët tanë vishen siç duhet,
mbathen me këpucë të mira, hanë nga më e mira... siç e thonë edhe vetë
në lojëra: jemi veshur me peliçe, hamë bukë, sallam, salçiçe... jemi veshur
me të holla, hamë bukë, sallam, franxholla... ato që i kishin reaksionaret,
klasat e përmbysura, sot i kanë fëmijët tanë, i kemi ne. Shtëpitë e tyre
i kemi ne. Ne nuk jetojmë më në baltë e në shtëpi qelpiçi, por në palla-
te shumëkatëshe prej tulle. Kemi dritën elektrike, radio dhe televizorin...
kështu ka thënë një shkrimtar i yni i madh. Një shkrimtar i partisë dhe i
popullit. Apo jo profesor? – këtë Asllan Bishti, ia tha tim eti kur po pris-
nin në rradhë të bënin fotografitë për letërnjoftimet e reja. Babai im e
përshendeti me kokë për çdo fjalë që i tha Asllani, pastaj i shtoi në fund,
- vetëm një gjë duhet të ta them, unë nuk jam profesor, jam krijues i par-
tisë. – dhe buzëqeshi. Asllani këtë e kuptoi si lavdërim të fjalëve që tha
ndaj doli përpara dhe tha, hapini rrugën profesorit të mbarojë punë se ne
kemi kohë sa të duam, krijuesit e partisë, - përsëriti ai saktë fjalën e baba-
it, u kthye nga ne e buzëqeshi sikur po shkonte në dasëm, - kanë punë, se
këtyre nuk u dalin tetë orë të krijojnë për partinë.

Ata që ishin aty u hapën me të shpejtë dhe disa përshëndetën tim
atë, disa thjesht heshtën. Siç duket nga kjo prishje e rradhës, për një njeri
si im atë që duronte në dy të natës në rradhën e qumështit, deri në gjashtë
të mëngjesit kur vinin edhe nënat me fëmijë, ai u vu në pozitë të rëndë.
Megjithatë eci përpara duke përshëndetur me kokë, pastaj u kthye dhe
i tha Asllan Bishtit: jo vetëm tetë orë punë, por gjithë jeta nuk na del të
krijojmë për partinë, apo jo shoku Asllan?!

Asllani u mvrejt në fytyrë në atë formën serioze që mbante kur i
vinte Gazi 65 ta merrte tek hyrja e pallatit dhe tha: E di mirë partia dhe
shoku Enver, kë zgjedh për njerëzit më të mirë të saj!

Ai e dinte se im atë nuk ishte më komunist. E kishin përjashtuar nga
partia fort herët, para se pallatet me tulla të kuqe e të bardha të mbinin si
kërpudha pas shiut, pa asnjë plan bahçeve të një lagjie, e cila nuk kishte
ende mure rrethues më të lartë se krahërori i një të rrituri. Një lagje ku
portat e jashtme nuk kishin kyç. Im atë shkoi, foli me fotografin, u mbësh-
tet pas faqes së murit të pallatit me tulla të kuqe dhe doli në fotografi. Në

65

fytyrë kishte seriozitetin e një njeriu para togës së pushkatimit, kishte
prishur padashje shenjtërinë e mbajtjes së rradhës. Padashje kishte për-
fituar një gjë të pamerituar nën emrin e partisë.

Luan Bishti më hodhi një sy sa për të bërë të qeshte me të madhe

Klitor Guri. Ai qeshi aq sa i doli kanatjerja nga pantallonat dhe iu derdhën

kumbullat nëpër shkallët e hyrjes së pallatit. Vajzat më të rritura kthyen

kokën e panë nga unë me atë vështrimin solidar të viktimave.
• O veshderr! – i thashë Klitor Gurit dhe nisa të kthehem, por me

bisht të syrit e pashë që u çua në këmbë dhe u mat të vinte nga unë. Unë
ndala, u ktheva dhe vetëm e pashë. Luan Bishti kafshoi një kumbull, që do
të thoshte të ha, Klitor Guri shkundi mirë e mirë prapanicën, pa nga Lua-

ni, i cili nuk e lëvizi as gishtin dhe u nis të vinte tek unë. E prita. Ai ishte i

madh si trup por qe i ngathët në sherr. Edhe si hajdut, ishte vetëm trim, se
përherë kapej. Klitori m’u afrua siç afrohen ata që janë rritur gërrxheve.
Me gjunjët pak të përthyer dhe krahët e hapur anës. Ndoshta se imitojnë

gjelat kur hidhen në sulm.
• Çfarë the! – më tha ai.
• O veshderr! – i thashë unë.
• Se nuk e dëgjova mirë? – tha ai dhe më erdhi në fytyrë. Ai gjith-

monë kishte qenë më i gjatë se unë, që kur ishim fëmijë në shkollë fillore.
Ato kohë unë nuk ngacmohesha me njeri. Këta të pallatit nuk më mer-

rnin nëpër lojëra. Kështu që ne të lagjes rrinim ndarë. Kur u rritëm sa për
futboll u bëmë bashkë. Luanim me ekipe të ndara, por me kohë ata që i
binin më mirë topit u përzien e për një vit a dy ata të lagjes zunë shoqëri

me këta të pallateve. Edhe unë me disa, por jo nga sish që të rrija përditë.
• Veshderr! – i thashë prapë. Ai ktheu kokën të shohë nga Luani.

Ai vazhdonte të hante kumbullat e mia. Pështyu një bërthamë u çua në

këmbë dhe tha:
• Mos u zini! Se jeni shokë. – dhe i shkeli syrin Klitor Gurit.
Klitori u kthye dhe më ra në grusht. Unë u ula pak, megjithatë

grushti më ra në qosh të syrit. Më dogji. Klitori nuk i priste kurrë thonjtë. I

hante si mi sa herë kishte të bënte ndonjë gjë që nuk ia rrokte truri. E kam

parë të hante thonjtë edhe në majë të qershisë së Gimit kur donte të kapte

degë të hollaqë vareshin larg, që nuk mbërriheshin as me vinç.
Unë iu mata në bark. I rashë fort. Ai më ra prapë me grusht. Këtë

rradhë më zuri mirë në faqe. Unë i rashë në fyt me të djathtën. Pastaj u

66

PROZË

tërhoqa dhe e shtyva me shqelm. Nuk i rashë, e shtyva. Pashë nga Luani is-
tiktivisht. Ai erdhi edhe me kapi nga krahu dhe më mbante që të më binte
Klitori. Ose ashtu m’u duk. Por nuk kisha pse të dyshoja të kundërtën. Kli-
tori po kollitej dhe mbante fytin me dorë. Unë hoqa dorën nga Luani, ngri-
ta kokën e pashë, m’u duk se do të më binte dhe ai u tërhoqa si frikacak
pas. Edhe nuk e desha veten aty në çast. Por ai nuk më ra. Shikonte nga
Klitori që kollej e qe skuqur në fytyrë, sa frynte me të dyja bulçitë. Luani u
kthye nga unë e më pa s’e çdo bëja. Unë po mendoja të ikja, por të më bi-
nin nga pas ishte shumë më keq se të më rrihnin të më linin aty të vdekur.

• Me çfarë i re ti këtij?! – më ulëriu Luani dhe m’u afrua të më binte.
Unë ngrita duart, ai ma futi m’u në mes. Në ra në hundë. E ndjeva se doli
diçka, por a ishte gjak apo qurra nuk e dija, mbrohem. Bëra një hap prapa
dhe i rashë me të djathtën sa u zgjata e sa më hëngri krahu. Luani ma priti
me krah. Dhe ma futi me të majtën me shpullë.

• Kliiiiitooorrr! – ulëriu plaka nga kati i dytë. – Luaaannn! Çfarë po i
bëni Kliiitoorit se është sëmurë ky moreeee!

Luan Bishti ngriti kokën, pa plakën dhe u largua nga unë e shkoi te
Klitori. Plaka më pa, edhe më pa mirë por nuk më foli. Me siguri na kishte
parë nga dritarja e banjës, ku rrinte përditë e përgjonte kush hynte e kush
dilte nga pallati.

• Kliiitoorr! – tha. – Mos je vrarë moreee! Ç’i bëtë djalit Luuuaaannn!
Luani u kthye nga unë, pa nga plaka, m’u afrua mua, ma futi me një
shpullë tjetër që e prita me krah.
• Lëre more djalin! – ulëriu plaka. – Asllaaaan! Asllaaaan! Klitor!
Klitor! Hajde lart tek nëna! Se po të mbysin ata të dy! Asllaaaan more!
Luani ngeli. Unë hapa duart dhe pashë bluzën e re me mëngë të
shkurtëra. Ishte dita e dytë që e mbaja. Më pëlqente shumë se kishte një
varkë të vogël blu, me vela po blu. Gjaku më pikonte në gjoks mbi velën
e hapur të varkës. E kisha menduar ta vishja në plazh kur të dilnin buzë
detit. Bam ma bëri zemra. Ula kokën përpara. Rregulli i sherrit të lagjes
ishte i tillë, kujt i del gjaku nuk goditet më. Por me Luan Bishtin ky rregull
vlente vetëm kur tjetri ishte më i madh e më i fortë. E kisha parë në fut-
boll. Kur u ça njëherë në kokë Agim Fusha se i ra shtyllës ngaqë e shtyu
me dorë Luani, loja i pre. Gimi u tërhoq të shikonte se ku ishte çarë, Luani
priti. Deti, vëllai i Gimit, i ra Luanit vetëtimë. Ia plasi qyrret tha dikush
nga prapa meje atë ditë, por unë nuk e pashë kush e tha me aq qejf. Luanit

67

i shpërtheu gjaku nga hunda, por as Gimi e as Deti nuk e prekën më me
dorë. Kjo ishte përpara se Detin ta rrasnin brenda, edhe të vinte plani i
shtetit me pallatet e reja.

Luani u step, unë ngrita kokën ta shikoja, ai nuk kishte se ç’të më
bënte më. Pashë Klitorin që kollitej e shfrynte me duart në fyt. Plaka doli
dhe ulërinte Klitor, Klitor, Luan, çfarë m’i bëtë djalit...

Ika me vrap e hyra në shtëpi nga muri i shembur, nga aty ku doli
Klitori me kumbullat. Plaka nuk e tha kurrë emrin tim, edhe tani që kisha
ikur. Vazhdonte të bërtiste: Kliiiitorrrr! Kliiiitorr! Të keqen nëna, Kliiitorr!

Para se të kërceja murin pashë nga vajzat. Ato nuk po hidheshin më.
Tek qoshja e rrugës nga larg pashë Idlir Murin, shokun tim. Ai rrahu ballin
me dorë, pastaj më thirri: Ngrije kokën lart, që të pushojë gjaku. Erdha,
prit aty.

Pashë dritaret e shtëpisë time se mos më kishte parë njeri. I bëra
shësht me gisht para gojës, pastaj tregova me gisht lart nga dritaret. Fat.
Nuk kishte njeri. Kalova poshtë kumbullës, aty pashë bluzën me varkë.
Kishte një njollë të madhe gjaku. Syri i djathtë më digjte. Shkova vrap tek
çesma e oborrit. E hapa. Prej saj doli vetëm zëri fishkëllyes i vakumit.
Mbajta vesh se mos dilte kush nga shtëpia. Edhe pse e dija që nuk kishte
njeri të dalë se ishin të gjithë në punë, prapë gjaku në dorë më bënte dy-
fish fajtor. Kisha prishur edhe bluzën me varkë, isha rrahur edhe me gjak
me Luan Bishtin e me Klitor Gurin, të bijtë e baballarëve në ministrinë e
brendshme. Por kjo e rrahur ishte hiç, para drurit të nënës time, një për
sherrin, se ne nuk zihemi me njeri e shohim punën tonë, dy se të kam
thënë njëqind herë të presim kumbullën, tre se ... sidomos për këtë... ki-
sha bërë bluzën me gjak dhe përveç kësaj kisha turpëruar familjen edhe
fisin mbarë, duke më parë gjithë lagjia si vagabond rrugësh që rrifen me
grushta.

Hoqa bluzën shkova e mora sapunin e oborrit, mbusha ujë nga fuçia
e bahçes. E laga mirë e mirë bluzën me ujë tek kova e keqe ku hollonim
gëlqeren. E zhyta e fërkova me shumë ujë. E kisha me të dëgjuar, që po ta
lash shpejt gjakun, tretet në ujë edhe lahet. Por sikur u bë më keq. Mora
sapunin dhe e fërkova, e fërkova, fort e fort. E shpëlava disa herë. Gjaku
dhe shenja e lëngut të sapunit përlesheshin brenda kovës së bardhë të
gëlqeres. Mora prapë ujë, e lava e shpëlava. Bluza e bardhë me varkën blu
u skuq e gjitha. Tani isha krejt i pashpresë. Ajo që ndodhi nuk mund të

68

PROZË

fshihej më nga të mitë. Nëna ime do të bënte namin me shumë pika. E para
pse kisha bërë sherr. E dyta me kë kisha bërë sherr. E treta do haja dru më
keq se prej Luanit, se me nënën nuk mbrohesha dot. Nuk ishte burrërore
të mbroheshe nga dajaku i prindit, edhe ky ishte rregull që di gjithë bota.
Dajakun e prindit prite si burrë, edhe mos qaj. Po të erdhi të qeshësh,
qesh, por kështu ha më shumë dajak, derisa të qash, ose nga heshtja jote
të duket qartë se e ke kuptuar gabimin dhe me dru e lave fajin. E katërta
mund të ishte edhe për bluzën e re me varkën me vela blu. E pesta, do
ta merrte vesh babai im, i cili edhe pse nuk prekte njeri me dorë, do më
vriste me fjalë, edhe sikur ia kisha në vesh fjalën: Po ty s’të vjen turp të
rrihesh me këta injorantët e pallatit të ministrisë së brendshme. Këta janë
kafshë e di gjithë bota, s’të vjen turp ty të zihesh me kafshët. Por kafsha
është kafshë, çfarë je ti budalla?!

Pastaj në këtë çast do të futej në mes nëna ime, e cila do të niste
sesionin e gjashtë e të shtatë. I gjashti se: ti do të na fusësh në burg të
gjithëve! – që e kishte për tim atë, meqë shau kafshë ata të ministrisë së
brendëshme. Të shtatin që unë ta mbaja mend mirë e të kujtoja gjithmonë
se ka sesion të nëntë po të hapja gojë me çunat e lagjes, se im atë i quante
kafshë ata të ministrisë së brendshme, gjë që në fakt nuk ishte e vërtetë.
Ai ishte tip. Nuk i përgjithësonte gjërat, kur vinte fjala tek njeriu.

• Kafshë janë të gjithë për ty? – do t’i thoshte ime më.
• Kjo nuk është aspak e vërtetë moj zonjë! – do t’i thoshte ai. Pastaj
do të më kthehej mua: kur të bësh sherr herë tjetër, ik. Badallai po të ketë
brirë do ta quanin hajvan. Me fjalë të tjera kafshë. Ose rri e përleshu si
hajvani me hajvanin edhe ta dimë që je budalla. Dakort? Harroje tani këtë
edhe shko lexo ndonjë libër. Ç’të duhen sherret? Librat. Ato vlejnë. Ata që
zihen me ty nuk kanë punë me librin, se hajvani librat i ha. I ke parë dhitë?
Hanë libra, kanë brirë, edhe bëjnë kakërdhi. Pastaj bëjnë be – be – be. A
kuptova librin thotë dhia ishte shumë i shijshëm për t’u dhjerë kakërdhi.
Njëherë kur tha kështu, si zakonisht kur binte fjala për sherre, nëna
ime i tha: Po Skënderbeu që e ka dhinë në majë të kokës? Edhe atë hajvan
do ta quash? – edhe i shkeli syrin, por unë kaq e pashë, edhe bëra sikur
nuk e pashë. – A Skënderbeu, - i tha im atë, - po Skënderbeu e ka helmetë
moj zonjë, edhe helmetën e mbante me dhi, që ta dinin të gjithë hajvanët
se Skënderbeu e kishte kokën më të fortë se budallat, kuptove? – edhe
pastaj qeshi.

69

• A ty ta ka fajin hunda mer çun! – dëgjova të thotë nga prapa shpinës
time Idlirin. Kur ktheva kokën vrik ta shoh me sy në ishte vetëm, pikat e

gjakut nga hunda ranë përsëri mbi bluzën e qullur në kovën e gëlqeres.
• Çfarë t’i bëj? – i thashë. – Nuk e prita mirë grushtin, me të parën.

Kush duron këta të shtëpisë.

Ai qeshi. Edhe pa bluzën në kovë. E mori në dorë e pa mirë e mirë.

Pa nga unë. Pa sapunin. Qeshi përsëri, por lehtë këtë rradhë. Nxorri nga
xhepi paketën e cigareve. Mori një, i këputi majën dhe ma ngjeshi fort tek
qoshja e syrit. Më dogji. Më përvëloi. Shtrëngova syrin, u zgjata ta laj me

ujë nga i kovës së gëlqeres, se nuk shikoja dot, por ai nuk më la.
• Prit sa të pushojë gjaku. Pastaj hiqe. Këtë hidhe në plehra. Nuk

lahet më kjo. Shko vish një tjetër edhe hajde dalim pimë një cigare që të
pushojë gjakun nga hunda. Te syri kanë për ta parë, nuk ke çfarë t’i bësh.
Thuaji se re nga kumbulla. Ose se u rrëzove. Sajo ndonjë gjë. Ti edhe në
futboll nuk vritesh asnjëherë.

Vesha bluzë tjetër, por më përpara vrimat e hundës i mbusha me

shuka me letër gazete. Pata sukses. Mora bluzën me varkën blu e hodha

në koshin e plehrave dhe shkova me Ilirin të pimë cigaren që të ndalonim

gjakun. Zbritëm rrugën drejt bregut të lumit. Atje e pinim përherë që të
mos na shikonte njeri. Shkuam. U ulëm poshtë ca ferrave e këputjeve afër
ujit. Më lart kishte fiere të dendur. Hije e mirë e fresk. Ishim aq pranë sa e
dëgjonim lumin të rridhte. Ca kalamaj të vegjël që laheshin e bërtisnin me

të madhe: peshku, peshku.

Ky ishte sherri i parë prej vërteti. Ndihesha mirë, edhe pse më kishin
i rrahur. Në fund të fundit ata ishin dy. Të dy hajdutë. Edhe hajvanë patjetër.
Sherret e mia ku ishim bërë me gjak, nuk i mbushnin gishtat e një dore.
Zakonisht kishin përfunduar në çarje koke me gur, nga larg. Koka ime qe
magnet për gurët, edhe pa bërë sherr. Ngado që të fshihesha e të strukesha,
guri mjaft të lëshohej lart dhe e gjente kokën time. Qe e thënë t’i merrja në
ballë. Si i merrte plumbi trimat partizanë nëpër filma. Por edhe si armiqtë,
ashtu ne atyre u jepnim plumbin në ballë. Dikush nga pasioni i madh për të
folur me tytën e pushkës, do ta kishte ngatërruar, diku, ballin e partizanëve
dhe atë të armiqve të partisë. Se kështu edhe armiqtë na dilnin po aq trima

sa partizanët. Unë nuk guxoja të mendoja se hyja tek armiqtë, edhe as sot që

u bëra gjak me Klitor Gurin dhe Luan Bishtin nuk di a do më pëlqente kjo, të
isha armik i partisë. Armik i partisë ishte një gjë e madhe. E errët. Si fundet

70

PROZË

e bahçeve poshtë te lumi, natën. Atje ku pleqtë thoshin se kishte hije. Çunat
e lagjes thoshin se pleqtë hije u thonë arrixhijeve që pallohen me lekë, te
bregu i Lanës. Por pleqtë këmbëngulnin që kurrë të mos shkonim pas ak-
shamit nga bahçet e bregut të lumit, se hijet aty luanin, sidomos poshtë
shegëve të xhajës, kur ishin në lule, ose kur ishin me kokrra. Hijet e bregut
të lumit nuk i shqiteshin njeriut kurrë pa hoxhë e pa nuska. Por hoxha e
nuskat ishin të ndaluar me ligj dhe kështu të hikte mendja e kokës edhe
bëje ndonjë budallik shaje largqoftë partinë a shokun Enver e të rrasnin
brenda këta të ministrisë së brendëshme. Me hije pa hije, të rrasnin brenda
në burg. Atje thoshin disa nga të mitë se vetë xhajës i kishte hequr hijen një
hoxhë që e kishin dënuar ca vjet ashtu se bënte synetlliqe.

Pashë rrotull para se të ndez cigaren që më dha Idliri.
• Duhet ta nxjerrësh tymin nga hunda, – më tha ai. – Ndryshe e ke
kot, nuk pushon. Po hiqi njëherë ato gazetat, se mos ka pushuar vetë.
Unë ia lashë cigaren në dorë e shkova tek uji të lagia letrën e gaze-
tave. Prej gjakut të tharë ato nuk dilnin. Shfryva disa herë, por hunda më
dhembi fort e nuk e zgjata më.
• Lagi, lagi! – më tha Idliri dhe thithte cigaren time të mos digjej kot.
E laga mirë e mirë. Gazeta e zbut, bishtat iu këputën. Shukat më
ngelën në hundë si tapa dhe mezi merrja frymë ulur galiç.
• Lagi, lagi se do dalin, mos u tremb! – më tha Idliri. – Merr një shkop
e nxirri. Po kujdes mos i futësh më thellë. – edhe qeshi fort sa i ra cigarja
nga dora. U ul ta marrë kur unë ngrita kokën dhe nga sikleti më kishin
dalë lotët. Nga goja më rrodhi pështymë e gjak përzier bashkë në një shije
si prej spinaqi nga ai i serave. Më vinte të qesh, por më shumë të qaja nga
inati e paniku. M’u mblodhën të gjitha në mend. Ata të shtëpisë. Ata të
pallatit. Ata të ministrisë së brendshme. Klitor Guri dhe Luan Bishti që do
t’i kisha prapë përballë. Prania e Idlirit më qetonte, me atë nuk krruhej
njeri, edhe pse nuk ishte tip sherri, si të gjithë ne të lagjes, nuk ta përtonte.
Unë e kisha parë njëherë edhe me thikë. Në të gjithë lagjen, pulat e gjelat
e detit, kush nuk kishte zemër thërriste Idlirin. Idliri dinte të therte. Edhe
qingja therte. Vetëm viça jo, se nuk ia kishte marrë akoma dorën.
• Shtyji me shkop se i nxjerr me gëllboqe. – më tha ai. Gjithmonë ma
shpifte kur e dëgjoja të thoshte gëllboqe në vend që të thoshte pështymë.
Por ai e kishte qejfin të thoshte gëllboqe, se kështu ia mbushte gojën. E
thoshte vetë. – Gëllboqe. Ta mbush gojën. E ka emrin tamam.

71

Unë i shtyva me shkop dhe nga hunda e majtë më doli pak gjak sa

e ngacmova. Pastaj gjaku më kulloi në gojë dhe unë e nxorra një gëllboqe
të madhe para këmbëve. Pak më ra mbi sandale. Nja dy pika në fund të
pantallonave.

• Jepi mër frykacak! – më tha Idliri, - Se e nxjerr me gëllboqe! Jepi
nxirre. Na ku e ke cigaren tjetër.

Unë e shtyva shtupën e letrës edhe në vrimën tjetër. Edhe aty doli gjak.
Po letra u zbut, e kur shfryva të dyja shukat dolën njëherësh e ranë përtokë.

• Si bërthama kumbullash duken! – tha Idliri dhe qeshi. - Mbaje ko­
kën lart. Ta ndez unë cigaren. Kujdes mos e bën me gjak edhe këtë tjetrën

se pastaj ka me të mbyt plaka. – edhe qeshi me të madhe. Tymi i doli nga

hunda e nga goja bashkë me pështymë. – Aahahaha! – qeshte ai. Ktheva

kokën e pashë se po qeshte me lot. Pastaj më dha shaminë e vet. Mbylla

hundën dhe thitha cigaren.
• Duhet ta nxjerrësh tymin nga hunda. Ndryshe nuk të pushon gjaku,

a merr vesh ti apo jo?! Jepi mos e rruj sqetllën, tashti!
• Nuk e kaloj tymin poshtë se kam frikë se mësoj cigaren. – i thashë

unë edhe shija e gjakut më gurgullonte në fyt. Shije e ngrohtë, si spinaqi i
serave që t’i bënte dhëmbët dhe gjuhës sikur të ecnin milingonat.

• Çohu! Çohu! Jepi nxirre me hundë se nuk ka për të pushuar gjaku.
Pse po pimë cigare ne, qe të bëj tym. Pije cigaren si burrë. Të gjithë e pimë
cigaren! Çfarë je ti gocë që të bësh tym me cigare?!

U çova dhe pështyva gjakun e mbledhur në fyt. Mblodha veten. E thi­
tha cigaren fort, pastaj mbylla gojën e nxorra tymin nga hunda. Sytë më
dogjën e m’u mor mendja, më erdhi rrotull.

• Bravo! – tha ai. – Jepi, kam edhe dy cigare për këtë punë. Po nuk të
pushoi do të shkosh te ambulanca e lagjes. Atje të fusin një age edhe ta nda­
lojnë në vend. Po e di vetë ti po shkove atje?! – edhe qeshi prapë me të ma­
dhe, me tym e me pështyma. – Edhe tashti boll se ma shpife. Jepi cigares
se të lashë këtu e ika fare?!

Unë e dija që ai nuk ikte. Por padashje kur dëgjova erën të frynte
mes fiereve të dendur më shkoi mendja te hijet. Mbajta vesh e fëmijët
në lumë nuk dëgjoheshin më të bërtisnin, peshku, peshku. I dhashë ciga-
res fort. Fort. Sa më shumë e thithja aq më fort më sillej rrotull mendja.
Pastaj ndalova të marr frymë. Preka hundën. Sikur nuk po rridhte më.
Lashë cigaren përdhe e shkova si i dehur tek uji. U lava, shpëlava gojën.

72

PROZË

Me shumë kujdes mos e kaloja poshtë. Uji i lumit binte erë vaj makinash.
Këtu lart ku ishim ne nuk derdheshin kanalet e ujërave të zeza. Uji vinte
akoma i pastër si nga mali. Vaji i makinave vinte nga rrëketë e shiut e
burimet që e merrnin lart nga uzina e sondave. Mbajta vesh çfarë lëvizte
nga pas. Pashë me frikë poshtë nga hijet e ferrave që vareshin mbi ujë
deri poshtë te shelgjet e bahçes së xhajës. M’u duk sikur lëviznin njerëz.
Ktheva kokën nga Idliri. Ai ma bëri shësht me gisht para gojës. Rashë ulur
aty në vend dhe ndjeva lagështinë e dheut të më hynte nga pantallonat.
Pashë veten poshtë i tmerruar mos më kishte shpëtuar. Idliri ma bën me
shenjë të tërhiqem pas shkurreve dhe unë shkova aty po rrinte ai këmba-
dorës, pa asnjë zhurmë. Pashë nga më tregoi ai. Dy njerëz të futur poshtë
shelgjeve po zhvisheshin. Dukeshin turbull mes gjetheve të dendura. Idli-
ri ma bëri prapë shësht, me gishtin para gojës. Unë pashë hundën se mos
po vazhdonte gjaku. Idliri më zgjati një cigare tjetër. E ndeza me duart e
lagura. U prish. Ai më pa nxorri llapën me tallje, e ndezi vetë edhe ma dha
në gojë. Pastaj bëri prapë shësht. Unë e thitha fort dhe e nxorra me hun-
dë tymin. Disa herë. Në kokë kisha vetëm pamjen e derës së ambulancës
së lagjes dhe kirurgen duke më shkruar në rregjistër emrin. Kjo punë qe
futur shumë thellë. Ata të shtëpisë do ta merrnin vesh edhe pa bluzën me
varkën blu. Kështu që e mblodha mendjen. Duhej të përqëndrohesha të
ndaloja gjakun nga hunda para se të shpikja ndonjë justifikim më të hajrit.

Kur cigarja e kaloi gjysmën, Idliri më tha pafjalë, me një të shkelur të
syrit: mirë je? Pastaj bëri me shenjë nga hunda, edhe bëri jo me gisht. Që
do të thoshte se nuk po më dilte më gjak. Por ai nuk e la me kaq. Mblodhi
dorën grusht dhe e vuri te syri i vet. Që të më thoshte se syri im, qe duke
u malcuar. Gjysma e të keqes. Hunda nuk kishte justifikim. Të më nxirrje
mua gjak nga hunda, ata të shtëpisë e dinin, duhej të ishte ose sherr, edhe
kjo nuk kishte ndodhur ndonjëherë deri tani, ose të isha përplasur me një
gjë, makinë a tjetër... që ishte shumë më e rrezikshme, e sillte dënime më
të rrepta, si të mos dilja nga shtëpia fare, për dy-tre ditë.

Pashë andej nga dyshja që rrinin në gjunjë e qenë zhveshur krejt.
Ashtu dukeshin nga mesi e lart. Pjesa tjetër qe mbuluar nga barishte e
fiere. U ktheva nga Idliri. I bëra me shenjë të iknim. Ai tha jo të prerë me
dorë, edhe tregoi me shenjë nga dyshja duke lëvizur gjuhën si gjarpër.

Unë ktheva kokën të shoh me kurreshtje dhe u ngrita pak, të dalloja
nëse vërtet ata atje nuk po futeshin të lahen në lumë. Sa m’u duk sikur

73

njëri nga ata po kthehej, u ula poshtë, kur dëgjuam zërin e njohur të Agim

Fushës:
• Ik, o Idliro se të kom pa! Na le rehat ta palloj kët jevgën se u dogja.

Po deshe hec ne ti kur të mbaroj una! Ene shoku, ene shoku se ba kjo! Po
ik tashi se nuk më bohet kur e di që po më shef kush!

Idliri ra poshtë rrafsh me dheun dhe bënte shenjë ulu, ulu edhe
shëët me gisht para gojës. Por unë ashtu po rrija me kohë. Qëndruam pak

ashtu, pastaj erdhi prapë deri tek ne zëri i Agimit.
• Pashë tymin e cigares, o Idliro! Ik se të njof unë ty! Vetëm ti e pi

cigaren sikur kalon makina ziftit!
Megjithatë ne u çuam edhe ikëm këmbadoraz derisa mbërritëm në

një vend ku kthyem kokën e nuk i shikonim ata të dy poshtë shelgjeve.

Pashë veten se mos isha bërë me gjak. Dukej mirë. Mora të dal i pari nga

bahçja e xhajës, kur Idliri më tha: U dhjeve në brekë më?! – edhe qeshi sa

plasi. Pashë veten nga prapa. Pulla e madhe e lagështirës më qe ngjitur në
pantallona kur rashë në breg duke shfryrë hundët. Nuk kisha se ku shko-
ja kështu. I lagur si i dhjerë të dilja para pallatit ku kishte rrezik të ishin
Klitori me Luanin. Ata do ta fitonin sherrin dy herë. Ndala e dola në diell.

• Ik! – i thashë Idlirit. – Unë do të rri këtu sa të thahem! Se e di vetë
ti se çfarë do të thonë ata të dy po më panë kështu.

• Jo, - tha ai. – Po rri ta pimë edhe një cigare. Se vapë është thahesh
shpejt. Ku u lage atje ku po laje qurret? – Unë i thashë po me kokë, edhe

ndeza cigaren.

Qëndruam ashtu në heshtje, një copë herë, pastaj ai më doli përpara

e shikonte andej poshtë.
• Nuk është mirë të rrimë këtu. – tha ai. – Se mos del Gimi e na gjen

këtu, nuk ngjan mirë. Hajde ikim bashkë se të mbuloj unë deri te shtëpia.

Edhe merr ndonjë copë mishi nga akulli edhe mbaje te syri sa të ulet pak

se për t’u nxirë, do të nxihet, s’ka derman. Po thuaj re nga kumbulla se
deshe të kapësh Klitorin t’u vjedh. – Ide jashtëzakonisht e mirë për justifi-
kim, por unë nuk kisha punë të kapja me dorë Klitorin. Kur bëhej fjalë për
vjedhje, të gjithë shkonin e ankoheshin te Sovjeti, babai i Klitorit. Sovjeti
e kishte refren të përhershëm: Siç mbajmë të gjithë përgjegjësi para par-
tisë, ashtu edhe prindi mban përgjegjësi deri më një për fëmijën. Ashtu
edhe fëmija për prindin. Kjo është lufta e klasave, siç na mëson shoku
Enver. Ja unë e kam bërë Klitorin, i kam vënë emrin që mban, me shkencë,

74

PROZË

siç na mëson partia dhe shoku Enver. T’i shkulim nga rrënjët mbeturinat
mikroborgjeze të së kaluarës, të pranojmë dhe të fusim të renë në çdo
aspekt të jetës sonë socialiste. Bën faj Klitori, përgjigjem unë deri më një.
Edhe ai do të përgjigjet. Bëj faj unë, do të përgjigjem unë si baba, edhe
Klitori si djali im. Se të më thonë një fjalë njeri në lagje, vij unë edhe kap
Klitorin për veshi edhe e çoj atje ku e ka vendin. Por ashtu siç na mëson
partia dhe shoku Enver, për edukimin e rinisë duhen përdorur metodat
më shkencore, që të rrisim një rini të shëndetshme, të fortë dhe punëtore.
Që t’i shkëlqejë faqja, e jo t’i skuqet ajo. Që të na e zbardhë faqen, e jo të na
e nxijë me veprime të pamerituara, e sjellje jashtë vijës së drejtë të partisë
sonë dhe mësimeve të ndritura të shokut Enver.

Këtë Sovjeti e kishte thënë sa herë që endej nëpër lagje emri i Kli-
torit për ndonjë gjë që mungonte nëpër oborret ose ballkonet e kateve të
para te pallatet. E dinin pothuajse të gjithë përmendësh.

Me këto në kokë dolëm nga bahçja e xhajës dhe u hodhëm në rrugë. Id-
liri vinte nga mbrapa meje të më mbulonte me trup. Rruga ishte bosh. Te pal-
lati i Klitorit lëviznin njerëz. Unë mora vrapin dhe u futa në shtëpi nga muri i
prishur. Ktheva kokën edhe pashë Idlirin të ikte prapë nga bahçja e xhajës. Një
zjarr i panjohur m’u ndez përbrenda, përzier me akullin e ankthit dhe fanta-
zinë me jevgën e bregut të lumit, lakuriq cullak atje te fresku poshtë shelgjeve.

Mora një gjysmë pako mishi të grirë me letër sipër, ku shkruhej
MIRA me shkrim dore dhe e vura te syri duke u parë në pasqyrë. Jevga
lakuriqe më rrinte para syve edhe pse nuk e pashë si e kush ishte ajo. I
solla nëpër mend fytyrat e jevgave të bregut të lumit që silleshin nëpër
rrugë me kanistra, por nuk gjeja dot asnjë aq të bukur sa ta mendoja më
gjatë, sa të më zbuste gjëmën që më ndodhi brenda një dite. Më doli rasti
të qëlloja edhe unë njëherë qyl në tulet e jevgave, edhe këtë ma prishi Kli-
tor Guri. Pjer të rrahura bam-bam si zemër, që më pulsonin tek syri m’u
bë sikur dëgjoja rënkimet e jevgës së bukur edhe përtej ofshamave të mia.

• Klitor Guri! Klitor Guri! – thashë me dhëmbët shtrënguar dhe mis-
hin e ngrirë në sy, - më le pa bërë seks. Do ha dhe dru, se ti mor piçderr,
vjedh kumbulla të egra që nuk i hyjnë në punë as dreqit. Do dhe sherr!
Hajt se ta tregoj unë ty! Po nuk i pallova kumbullat me helm miu!

Mishi i grirë e uli goxha të fryrën. E çara ishte sa një plasë e vogël, si
boja e vajit kur çahet nëpër qoshet e dritareve. Dola të shikoj jashtë, por

75

me kujdes, prapa perdes. Luan Bishti nuk dukej para pallatit. As Klitori. As
plaka. Te hyrja hynin e dilnin si zakonisht po ato njerëz. Pashë nga degët
e kumbullave për të bërë planin. Vrisja mendjen kush kishte bar miu edhe
që ta vidhja, që askush të mos e merrte vesh se e kisha unë. Pastaj aty
për aty u tremba. Po sikur të vdiste Klitori? Do të paguaja unë me kokë,
toçin e Klitor Gurit, çunit të Sovjetit! Po sikur t’i hante dhe Luani, si sot?
I ati i Luanit nuk ishte nga ata që nuk e gjenin se çfarë është bari i miut.
Se vetë e thoshte, ne armiqve të fshehtë të partisë, bar miu u kemi dhënë
gjithë jetën, edhe ata nuk mbarojnë kurrë. Si minjtë e gjirizeve, struken e
fshihen, por kurrë nuk mbarojnë. Ndaj shoku Enver na ka thënë në njërën
dorë pushkën, edhe këtu shkelte syrin përgjysmë e luante gishtin tregues
dhe në tjetrën kazmën. E hapte syrin këtu. I shkulim nga gjirrizet, i nxjer-
rim zbuluar, edhe ua derdhin barin e miut në gojë si rakinë dollibashit.
Kjo më kujtoi se të jesh armik i partisë është gjë e madhe, edhe e errët. Për
një jevgë, i dhashë karar me vete, nuk ia vlen.

Por kur syri filloi prapë, edhe mendja më shkoi te jevga e Gimit, hel-
mi i miut m’u duk shumë pak. Llava! Llava e nxehtë dhe me helm ishte pak
për ata të dy. Po si të lyhesh kumbullat me llavë e të mos prishen, se me
siguri që Klitori edhe me llavë me helm prapë do t’i hante. Gimi e kishte
një jevgë nga puna, m’u kujtua su fryt i ëmbël, për të larguar nga koka
Klitorin dhe Luanin. Shumë e bukur ishte ajo, edhe e bardhë. Kështu që e
lashë ta mendoj më vonë ndëshkimin për Klitorin dhe Luanin duke pritur
ndëshkimin që do të binte mbi mua, se kisha bërë sherr për kumbulla.

Dielli në fillim binte pas pallatit me tulla të kuqe. Dukej sikur perën-
donte, por kur vinte ora katër e pesë, na e kapte shtëpinë nga njëra anë,
edhe drita e zbardhte rrugën e kohës së Zogut deri poshtë te sheshi i bus-
tit, aty ku mbaronte lagjia jonë e fillonte qyteti, qytet. Me autobusë e me
makina. Andej ishte e kotë të shikoja për prindërit e mi. Ata vinin gjith-
monë nga rruga tjetër. Por ngaqë gjysma e pakos me mish të grirë u shkri
pas kokës time dhe letra e shkruar MIRA më ngjiti pas plagës, copa tjetër
që gjeta ishte më e plotë edhe sikur më mpiu gjithë faqen krejt, kështu që
dola në diell të çshkrihem. Në fund të rrugës, m’u duk sikur po afrohej
Gazi 65 i Asllan Bishtit edhe qimet e kokës m’u ngritën përpjetë. Gazi 65
i Asllan bishtit nuk ishte parë kurrë të vinte nga lagjia në këtë orë, edhe
sidomos në kohë vere. Zemra më rrahu sa nuk plasi. Kisha njëmijë posi-

76

PROZË

kure në kokë. Të gjitha mbaronin keq, deri në shumë keq. Zemra nuk ma
mbante të mendonte mendja më të keqen: armik i popullit, edhe i partisë,
për rrjedhojë. Se parrulla e thoshte për çdo ditë dhe për të gjithë në murin
poshtë dritareve të Asllan Bishtit: Ç’thotë partia bën populli, ç’do populli
bën partia!

Gazi 65 i Asllan Bishtit ishte edhe populli edhe partia, që shkonin
mbi katër rrota kineze dhe binte era bezinë që kur merrte kthesën e na
futej në lagje. Kjo nuk ishte shenjë e mirë edhe kur vinte të merrte Asll-
anin herët në mëngjes, pazbardhur. Bënte zhurmë, shoferi i binte borisë
vetëm një herë, dëgjohej kur hapej e mbyllej porta e Asllanit. Dhe makina
merrte me gulçima rrugën e shërbimit të largët. Kishte ndodhur shpesh
që pas shërbimeve të tilla të ndodhnin gjëra në politikën e shtetit. Ndësh-
kime, burgosje, pushkatime. Aksione nëpër male e nëpër hekurudha. Një
herë edhe diversantë nga deti. Asllan Bishti nuk ishte aq i ulët ndoshta në
pozitë. Që vinte në këmbë përditë nga puna, edhe pa biçikletë, ndoshta
vinte ngaqë i pëlqente të ecte.

Shkova në banjë e pashë edhe të çarën. Syri dukej mirë. E nxira nuk
kishte ardhur akoma. Kisha shpresë të kalojë natën pa ndonjë ndëshkim
special. Por Gazi 65 më gulçonte brenda në kafkë dhe prita me kokën në
dritare e copën e mishit pas syrit të binte boria vetëm një herë, si shpresa
e fundit, si fjalë e fundit, se mos ndoshta, ndoshta kur ne ishim te lumi të
pinim cigaret, Asllani kishte ardhur të bënte gati rrobat për rrugë, e tani
makina erdhi ta marrë në ikte. Të ikte, e jo të kthehej në shtëpi si kurrë
ndonjëherë.

Nata erdhi dhe u nxi bashkë me syrin tim. Pridërit hynë, hëngrën u
shtrinë, më folën nga larg, të lodhur. Aspak vigjilentë, do të thoshte në një
rast të tillë, Sovjetiku i Klitorit. Unë dola te rruga por nuk guxova t’i afro-
hem bahçes. Një ndjenjë e turbullt nguci dhe ngurrimi përzier bashkë nuk
më linin të zija vend në shtëpi, edhe njëlloj nuk më lanë të shkoja poshtë
nga bahçja e xhajës të shikoja se mos kushedi, më dilte fati përpara. Veç
ama kur hijet e pemëve u zgjatën dhe e nxinë fundin e bahçes me ngjyra të
errëta, majat e shegave më kujtuan se hijet e tjera tani kishin orën të dalin.
Sherr aksham i thoshin plakat. Sherr aksham. Edhe unë një sherr me një
sy të nxirë e kisha mjaft për një ditë.

U enda nëpër lagje vetëm e pa rënë në sy. Më tepër sikur po shkoja
diku për ndonjë punë ashtu. I përshëndeta me dorë nga larg ato që njoha

77

nëpër terr dhe e ndava mendjen të kthehem në shtëpi sapo të ndizeshin

dritat e rrugës. Veç dikur e diku u harrova pak me mendjen tek ndësh-
kimi që më priste, kur prindërit të më shikonin fytyrën me drita ndezur.
Desha një cigare, po lekë nuk kisha. Në xhep mes gishtave endej jetim

një 5 lekësh. Katër cigare por shitësja e kinkalerisë na njihte të gjithëve
edhe me emër, edhe me mbiemër. Të rrezikohesha kot, me një justifikim
për çfarë i mora 5 lek cigare, kush e pinte e kush harronte, kush nuk fliste
e kush e tregonte, megjithatë pa mendje arrita deri te kinkaleria. Dritat

ndezur prisheshin nga siluetat e çunave të rritur të lagjes. Të gjithë pinin

cigare se kishin nisur punë. Aty i merrja 5 lek cigare vetëm me kujdesin

më të madh që të mos më shikonte askush. As shitësja e kinkalerisë. U
afrova kur drita e qiellit dhe dritat e rrugëve u ndezën njëherësh. Mugu i
natës që po afronte ra në një gjendje pezullie, sikur ajri të ishte veshtullor.
I trashë dhe i prekshëm, me ngjyrë gjysmë të tejdukshme si hasude.

Idliri ishte bashkë me të tjerët. Po rrinte në një qoshe. Ma bëri me

shenjë të dilja nga mbrapa kioskës.
• Pushoi gjaku? – më pyeti duke më zgjatur një cigare. – Ndize se u bë

natë e nuk të njeh njeri. - E ndeza cigaren dhe padashje ngrita dorën tek syri.
• Të dhemb? – tha ai.
• Po. Është nxirë, duket shumë?
• Duket, - tha ai. – të të rrej kot, të them jo. Thuaji vetëm që re nga

kumbulla, edhe të ra dega që theu ai veshderri. Ose mos ia var fare. Shko
futi një gjumë, edhe nesër dil që në mëngjes, shkojmë bashkë për peshk
po deshe, marrim llastiqet, se çfarë peshku...

• E, ta shoh njëherë çfarë do thonë ata të shtëpisë, edhe flasim nesër.
U tregova trap që nuk u mbrojta mirë, se nuk do ta haja ballas... po do t’ia

gjej unë Luanit ditën. Do t’i gjej, ja mbaje mend.
• Luani bën stërvitje, boks me doreza te palestra e policisë. Se do të

kapë normën të bëhet polic. Shkon në punë të mbushë ditët që ka punuar me

tre turne në prodhim, se me gja vjen nga klasa punëtore... ta them shoku jot
ty. Kot e ke ti, nuk ke çfarë t’i bësh Luanit, ai bën stërvitje për grusht pra po
të them... – tha nga mbrapa meje Gon Shtylla, shoku i Idlirit, edhe pak shoku

im. – Ta thotë Goni ty! Po ti bravo, se u tregove çun trim. Ata ishin dy, ti vetëm.
Luan Bishti është dhjetë vjet më i madh se ty... çfarë të them unë ty...

• Jo, mër ti! – i tha Idliri. – Nuk është dhjetë vjet. Nja gjashtë a shtatë. Po
të ishte dhjetë e hante ky me grusht të parë. E pe çfarë i bëri Klitor veshderrit!

78

PROZË

Unë mbajta veshët pipëz. Po pritej mirë sherri. Ata më ranë, unë i
rashë. Më rrafën më bënë me gjak, por edhe unë nuk dola bosh.

Një fashë dritash makine rrahën sheshin me gurë e dhe përpara
këmbëve tona e të gjithë ata nën moshë fshehëm cigaret.

• Kush është? – pyeti Idliri, Ton Qoshen, që rrinte përherë te qoshja
e kinkalerisë.

• Makina Asllanit... ka ardhë dy herë sot mbasdite.
• Pse? – pyeta unë edhe e trasha zërin sikur po qëroja fytin nga ci­
garja, por vetë isha i sigurtë që pyetja doli me të dredhur.
• Pse nuk e di ti? – tha ai. – Ti e bëre për spital Klit llapderrin. Kur
ike ti të lahesh, më thanë se nuk isha aty, atë e çoi Luani në ambulancë se
nuk merrte dot frymë ngaqë i re ti me grusht, pra.
• Jo, talleeeesh! – tha Idliri edhe tymi i doli bashkë me pështymën që
ra mbi mua, por zëri t të qeshurës së fortë nuk më erdhi në vesh. Ktheva
kokën dhe e pashë me duart mbi gjunjë, pafrymë duke u përpjekur të nxi-
rrte nga fyti diçka të rëndë. Përplasi disa herë duart në gjynjë u drejtua,
fshiu lotët me shpinën e dorës dhe tha, - Aahahaaaa! Ha! Ha! Ha! Më ngeci
gëllboqja në fyt! Më shkrive gazit, më dhjeve! Në spital! Ik se tallesh!
Ai vazhdoi të qeshte edhe më fort. Pas pak dy tre të tjerë veshur nga
hija erdhën pranë nesh. Unë u përpoqa t’i dalloj kush ishin, por nuk i njo-
ha dot, se drita e rrugës e verdhëlleme luhatej mbi supet e tyre.
• Mos u tremb! – më tha Toni, - se janë shokët tanë.
Ata erdhën e ndezën cigare me Idlirin. Më dhanë dhe mua. E ndeza
prapë dhe unë. Prita në heshtje me mendjen tek Klitor Guri që ishte në
spital prej grushtit tim në fyt. Pyetën për mua kush isha, morën përgjigje.
Pastaj Toni u tregoi për grushtin, ata qeshën të gjithë bashkë. Njëri prej
tyre më tha:
• Bravo të qoftë! Herë tjetër do ta gjejmë bashkë Luanin, edhe e
rregullojmë mirë e mirë. Mirë ja ke bërë! Më fort herën tjetër, të mos dalë
një javë nga spitali, more vesh?! Fort! Kjo është lagjia jonë. Ata të shkojnë
të gjejnë atë të vetën, andej nga ka dalë Klitori... Luan Bishti ta kam bërë
benë edhe do të puqemi, këtu do të jemi! – tha ai me zë të lartë, por dukej
që po i drejtohej vetes.
• Po e mori vesh njeri, ç’pati Klitor llapderri? – pyeti Toni kështu në
përgjithësi. – Se ky i grushtit di ta çojë në spital... ahahaha! – edhe qeshën
të gjithë me cigare në dorë. Tymi turbullonte dritën e verdhë të shtyllës së

79

rrugës. Qielli nga prapa kokave të tyre kishte ngelur vetëm me një gisht dritë.

U ngrita në këmbë edhe preka syrin me dorë, me shumë kujdes. Një se më

dhimte kur lëvizja, dy se nuk doja kurrë të ngjaj sikur po dukem në sy të tyre.
• Rri edhe pak, - më tha Idliri. – Ik kur të erret fare edhe shko futja

gjumë. Deri nesër rregullohen.
• Por paska shkuar Klitori në spital... Kam frikë se mos shkojnë te

shtëpia ime edhe nuk jam unë aty. – i thashë unë.
• Ke frikë se të bërtasin te shtëpia? – më tha njëri nga ata që rrinin

me shpinë nga drita.
• Po të bërtiti baba, thuaj se ta bëri borxh... – tha tjetri.
• Kët e rref plaka... – tha Idliri dhe qeshi ahaahaha.
• Si plaka, si plaku, njëlloj janë... – tha ai që i kishte bërë benë Luanit. –

Unë më fort frikë kam plakën, se plakun. Me plakun rregullohem me një
dopio raki. Me plakën duhet dy javë. Po ta dish mirë, se plaka vjen e të sheh

atje te shpia pa qera... kështu që më mirë ta kesh mirë me plakën. Edhe po
ta futi ndonjë shpullë, mendoje vetëm kaq, ti e çove Klitorin në spital me
një grusht... kaq. Edhe shpulla e plakës të duket si llokum! Ndize njëherë

se qeke çun trim! – tha ai edhe më dha prapë cigare.

Një makinë tjetër lëshoi dritat nga larg. Të gjithë kthyen kokën. Ata të tre

krejt në heshtje e papritur na përshëndetën me dorë edhe ikën. Ne ngelëm të
tre në heshtje me sytë fasha e vogël e dritës mbi kulmet e çative të shtëpive tona.

Unë ngrita dorën t’i them natën e mirë. Idliri tha: Prit se erdha dhe

unë. Tonin e lamë aty se priste shokë të tjerë të luanin tavëll. Ditë vere.

Ditë me vapë. Nata e shkurtër e dita e gjatë.
• Mos vijnë me polic te shtëpia ime? – i thashë Idlirit kur po ecnin

drejt shtëpisë.
• Jooo, mër! – tha ai. Por nga zëri e kuptova që e tha kot. – Edhe po

erdhën, çfarë pastaj? Më mirë po të vijnë. Tregoja ti se të ranë ata të parët!
E sheh ti sa keq që e hodhëm bluzën me gjak. Hajde shkojmë tani ta gje-

jmë te plehrat. T’ia tregosh, na në dorë...
• I kanë hequr plehrat në këtë orë... – i thashë unë, me dëshpërim.
• Po mirë, - tha ai. – Tregoi syrin, ti! Tregoja tamam, ai të ra, ti i re,

kaq! Do të marrin nja dy orë në rrajon të policisë edhe me kaq u zgërlaq.
Me plakën e me plakun, gjeje vetë fjalën. Ose tregoja troç.

• E nuk ka asgjë – i them, - po ti e di ne kemi atë problemin edhe na
del në rajon...

80

PROZË

• E di. – tha ai. – Preje kumbullën pra edhe rri rehat.
Idliri mori kthesën e shtëpisë së tij, unë vazhdova më poshtë drejt
times. Silueta e pallatit me tulla të kuqe zmadhohej çuditërisht sa më
shumë i afrohesha. Njëmijë mendime më endeshin në kokë dhe të gjitha
përfundonin zi deri në fund fare, kur burgu i mbyllte me të njëjtën forcë
që përplaset dera e hekurit pas mureve të qelisë.
• Po sikur të vdesë Klitori? – e thashë me vete edhe më erdhi keq për
atë hajdutin e dreqit... të vdiste për ca kumbulla të egra. Të tjerat para vde-
kjes së Klitorit u fshinë dhe m’i dukën të lehta si bukë me djathë. – Edhe
çfarë pastaj, - thashë me vete por pa e kuptuar e nxorra me zë. – Burgu
për burra është! – kjo në vend që të më jepte zemër, më zhyti në panik të
thellë që errej brenda meje me të njëjtën shpejtësi që binte dhe nata. Hap
pas hapi errësira u shtri brenda meje, në mushkëri, në gjithë gjoksin, m’u
përhap në bark. Më vinte të shkoj në banjë me alarm. Ktheva rrugën dhe
shtrova hapin mirë. Hyra te bahçja e xhajës, gjeta një ferrë të madhe dhe
u çlirova. Me bisht të syrit shikoja nga pemët e shegëve në fund të bahçes.
Fryu pak, mora frymë i freskuar, pemët atje në fund u tundën. Ndalën
shpejt kur era reshti. Pastaj lëvizën përsëri. Picërrova sytë të dalloj më
shumë mes errësirës së thellë, larg atje në fund, hijen e bardhë që ngjitej
për lart drejt meje. U shkunda nga tmerri. E harrova edhe Klitorin edhe
policinë. Mbërtheva pantallonat me nxitim aq të madh sa u laga krejt, me
duar e me shalë. U ktheva ti ik. Të ikja me vrap kisha çuditërisht frikë
se mos hija më kapte. Të gjitha përrallat me hije e thoshin fjalë për fjalë
se hija del vetëm për ty, sidomos, sidomos kur shurron poshtë shegës.
Edhe hija të kap kudo që të shkosh, është e kotë të fshihesh. Pashë nga
muri i shembur i oborrit, dritat e shtëpisë ishin ndezur. Pashë nga pallati
atje larg. Pashë nga drita e rrugës majë shtyllës së elektrikut. Këmbët m’u
bllokuan në vend e asnjë hap nuk e hidhja dot më tutje. Kërkova për cig-
are nëpër xhepa. Për cigaren e fundit si nëpër filma. Gishtat më prekën 5
lekëshin jetim dhe lagështirën e urinës time.
• O Robo! Prit aty mos ik se të kap! E di mirë ti që të kap!
Nga tmerri nuk e dallova zërin. U ktheva i mpirë nga vinte zëri dhe
prita hijen të ecte gjysmë me vrap mes ferrave e pemëve me kokrra të
papjekura.
• O robo! Kush je ti aty? – thirri hija dhe vinte me ecje të shpejtë.
Unë nuk fola. Heshta e prita.

81

• O robo çfarë bën ti aty? Më përgjon mua, ti?
• O Gimo, jam unë... po bëja shurrën. Nuk e dija se je akoma këtu.
• O robo, ti qenke! Je i modh të thotë Gimi ty! – edhe erdhi e me ra
me sa fuqi pati pas qafe. Zakonin e përhershëm. – Robo, je i modh, kujtova
se po më përgjoje! Po nuk je nga ato ti! Ty Gimi nesër vetëm për atë që
i bëre Klit llapderrit edhe Luan sumës, do ta sjellë jevgë Gimi ty, gjithë
javës. Gjithë javës!
• Çfarë i bëra, o Gimo? Se është në spital tjetri... Unë nuk desha...
deri me spital... po vetë më ra i pari...
• Jo mër robo, jo. Se nuk e çove ti në spital veshderrin. M’a tha Neri,
çuni xhajës, i kishte ngel i bërthamë kumbulle në fyt! E more vesh, ti! Ia
ngele ne fyt, Klitor llapderrit që nuk më la kokërr në pemë...
• Çfarë thua Gimo?! Paska qenë me gjithë mend t’u vdek!
• Të ngordhi mër robo! Të ngordhi kafsha! Se vetëm kafsha nuk e di
se çfarë ha e si hahet! Bjeri përherë në fyt, aty ta ngordhësh! Klitor pordha
e Luan sumës.
I çliruar si nga një mal, me ëndrrën e rikthyer me jevgën e bukur
përfund shelgjeve, Gimi nuk ishte hije, Gim Fusha ishte zot, zot fare.
• Po ti Gimo, deri tani ashtu...? – e provova unë njëherë t’ia hedh
llafin.
• Jo robo. Ehu! Ka katër orë që iku bythzeza. Po pashë atje poshtë te
bregu i lumit një kumbull të verdhë nga ato të ëmblat edhe thashë se po e
nxjerr me rrënjë ta mbjell tek bahçja.
• Për kumbulla në mes të natës o, Gimo! Pse nuk ka ditë nesër? – i
thashë unë kur po kapërcenim ferrat e gardhit të xhajës.
• Epo tani me moshën time, sikur është turp të dalësh deri te bregu
lumit me vjedh kumbulla, o robo! Na do ca! – edhe ma mbushi dorën me
kumbulla të verdha.
• Po kumbullën nuk e more? – e pyeta unë.
• Jo. – tha ai. – Do të shkoj nesër se më duhej lopatë. I kishte rrënjët thellë.
Agim Fusha iku me drejtimin nga kinkaleria, unë hyra në shtëpi nga
muri i shembur me kumbullat në dorë. Poshtë degës së thyer të kumbullës
sime mora e futa në gojë një kokërr nga ato të Agim Fushës. U kujtova me
vonesë se kisha duart me shurrë. Por kumbulla ishte e ëmbël. Kumbull e
butë, nga ato të hershmet e lagjes, shahine, i quanin të vjetrit. Me shurrën,
m’u kujtua Nastradin beu, e lagu se lagu, shurra ime është tha...

82

PROZË

Pështyva bërthamën poshtë kumbullës së egër, me një dëshirë të
thekur, të shkoja tani e ti shkulja nga lumi kumbullën e butë e t’ia çoja
Agimit dhuratë, por thjesht nuk e dija se ku ta gjeja, në mes të natës.

83

84

PROZË

Ragip Sylaj (1959), master i teknologjisë. Ka pu­
nuar mësimdhënës, gazetar. Ragip Sylaj shkruan:
poezi, prozë, dramë, ese dhe kritikë letrare, nga
të cilat fushëveprime deri tash ka botuar trem­ bë­
dhjetë libra. Për librin e poezive Hije e gjallë është
laureuar me çmimin "Hivzi Sulejmani", ndërsa në
vitin 1999 u nderua me "Penën e artë". Po ashtu,
është fitues i shumë çmimeve në konkurse të ndry­
shme letrare dhe i mirënjohjeve të tjera.
Poezia dhe proza e këtij autori është përfaqësuar
në disa antologji në gjuhën shqipe dhe në gjuhë
të huaja.

Ragip SYLAJ

PËRDËLLESË DHE MALLËNGJIM

(Rekuiem për Atë që nuk u bë bashkudhëtar në jetën time)

Kur nisa ta qitja në letër këtë rrëfim, edhe pse syzet i kisha në ballë,
hutueshëm nisa t’i kërkoja sërish për t’i vënë ato që të nis e të shkruaj.
Ç’të shkruaj? Të të shkruaj Ty, që ka njëzet vjet, që nuk dukesh. Mbase
nuk të ha palla për ne. Të ishe Ti, ndoshta do të na bëheshe krah. Mbase
ke menduar se të pret i njëjti fat si i imi, si i mamasë dhe i vëllezërve të Tu.

Si ta rrëfej këtë fat të parrëfyeshëm, të paracaktuar nga Providenca
apo të lindur e të formësuar nga karakteri im?

Ti me gjasë nuk e njeh jetën time... Kam lindur kur pasuli hahej, siç
thuhet, nga një kokërr. Asokohe kohe, ata që me ndërmjetësimin e Kri-
juesit na kishin sjellë në jetë, kur nderi nuk funksiononte në këto anë,
përpiqeshin të jetonin me nder. Nuk dihej nëse djalli kish marrë trajtë
njeriu apo njeriu trajtë djalli por im atë, pas një ngatërrese, përfundoi gati
si Jozef K. nën hije. Atëherë kishim një gjysh e një gjyshe së cilës i kishte

85

mbetur i vëllai në Tivar (Asaj, humbja e të vëllait iu bë sëmundje që e
hëngri për së gjalli) dhe mixhën tim por edhe xhaxhanë Tënd, Rrushin që
sot është burrë me mustaqe. Pastaj erdhën edhe të tjerët, por tre prej tyre
i vodhi vdekja natën. I mbaj mend lotët rrëke të sime amë dhe vajtimin
“...babai po u bën dhoma të reja”, sepse dhomën e të gjallëve e kishim të
ngushtë për të jetuar.

Para teje andej pat shkuar edhe Iliriani i axhës Rrush... Nuk e di,
a janë pjekur ndokund shpirtrat Tuaj. Ndoshta na shihni nga lartësia,
ndoshta nga ndonjë e fshehtë tjetër (e padukshme), apo jeni duke u rritur
vetëm brenda nesh.

Ç’desha të thosha?... Ah, po, u rritëm si në botën e përrallës... Në
vatrën tonë të gurtë nëpër muzgun e zbehtë përvidheshin hijet e viganëve
të përrallave e të legjendave tona. Kur ligështoheshim, ia behte Muji me
Halilin... Muji e hidhte hapin prej bjeshke në bjeshkë, prej Maçiteve e n’ka­
tund tonin. Kur e kaplonte shëmtia jetën tonë, ia behnin zanat nëpër dritë
hëne, mbusheshin dritë e gëzim krejt shpirtrat tanë. Kur na kaplonte frika
nga bajlozët, nga lartësia e bjeshkës – pasi shkulte një lis gjigant- vinte si
vetëtima me një degë të mbetur në dorë, Gjergj Elez Alia dhe ne merrnim
forcë. Kur ndodhte të shkelej fjala, zgjohej nga varri Halil Garria dhe endej
oborrit tonë sikur e kërkonte të motrën e vet apo për të na ndërmendur
neve të mos rrëshqisnim në ligësi. Kur nuk qëndronin urat që nuk i kishim
– natë për natë murosej nga një nuse e re që linte amanet që djalin të mos
ia nëpërkëmbnin djajtë. Shpeshherë i patëm parë nëpërmjet dritareve të
ngushta tek hidheshin dragonjtë në sulm të kuçedrave. Sa herë i mbulonte
hija e zezë konaqet tona, plakat na thoshin se na ruan Ora e mirë.

Kur agonte ajo dritë e lodhur, shfaqeshin njerëzit e vegjël që dilnin
nga dyert e vogla në rrugica të ngushta, shfaqeshin edhe më të vegjël se
vetvetja e shpesh më të shkurtër se edhe vetë hijet tona të frikës e të pa-
sigurisë. Në një anë shfaqeshin bimësia dhe lulet e egra e plot jetë e në
anën tjetër kopshti i përjetësisë gunga-gunga. Shkonin atje ata që i kis-
him parë si deri dje të endeshin rrugëve për ta zënë fatin a për të kapur
me dorë një copë jetë dhe pasi iu hidhej dheu i njomë sipri – ktheheshin
si hije nëpërmjet kujtimeve të pamorta. Ata shëtitnin, punonin, qanin,
këndonin madje edhe flinin e zgjoheshin në kujtimet tona. Dikush, me-
gjithatë kujdesej të mos ua prishnim qetësinë derisa ne vetë dilnim nga
porta e trishtimit tonë... Në përrallat që i dëgjonim, siç thashë, i gjenim

86

PROZË

krejt ato që na mungonin. Gjenim hënën tonë pikëlluese por edhe diellin e
shpresës. Ndoshta gëzimet tona gatuheshin me miellin e vuajtjes së atyre
që na rritnin.

Dielli i vuajtjes dhe i dhembjes e piqte rrushin e shpresës sonë dhe
na e jepte tërë atë ëmbëlsi jete.

Dikur erdhi koha të shkoja në shkollë për t’i mësuar punët e kësobots-
hme. Gjyshi, ndërkaq, do ta ketë çmuar të domosdoshme njohjen e punëve
të Atij që rri lart dhe të botës tjetër, andaj na dërgoi te hoxha – në xhami. Zot,
sa e bukur më dukej përmendja e mundësisë së ringjalljes së njeriut dhe e
krijesave të tjera. Mund të kishim një shpresë vdekatare si çdo gjë tjetër e
vdekshme në këtë botë, por edhe një shpresë që mund të ringjallej ec e dije
në cilën kohë. Një pasuri tjetër ëndërrimtare që njeriun nuk do ta linte të
zhdukej. Ndonëse shkuarja te hoxha i fshatit fqinj (sepse ne nuk kishim as
shkollë, as xhami e faltore tjetër) i pengonte mësuesit tanë, velin e ëndërri-
meve tona e shtrinim deri në parajsë e tëhu. Tash më mbushet mendja se
këtë e bënim nga dëshira që të mos e shihnim ferrin e kësaj bote. Lumi ynë
rridhte ndërmjet parajsës e ferrit dhe varka e fatit tonë gjithmonë kish rre-
zik të thyhej e të fundosej. Vetëm Providenca e ka ruajtur rrugës për të arri-
tur në cakun e shpëtimit nëse që të gjithë nuk jemi përgjithmonë të humbur.

Më kujtohet, kur isha i vogël, gjyshi më merrte e më çonte te hallat.
Më kënaqte ajo natyrë e virgjër, e blertë dhe plot gjallëri e jetë dhe ngrohtë-
sia e pritjes me thirrjet plot mallëngjim, “oh e lumja unë, kush m’ka ard-
hur”! Tash më duket sikur t’i kem shkuar Doruntinës krejt i konstantintë
për ta mbajtur fjalën e dhënë. S’i harroj ato gërxhe, ato përroje dhe pyje në
një heshtje tepër të gjallë, andej kah na shpinte rruga me Doriun e urtë. Ato
udhëtime të ëndërrta tashmë m’janë fundosur thellë në kujtime. Sa herë
fryjnë në mua erërat e dëshpërimit, nga hiri i tyre dalin xixat e atij prushi të
dikurshëm. Oh sa ngrohtësi më japin, kur shpirti im ngujohet brenda ngri-
cave në dimrin e moshës, në të cilin po hyjë me krejt qenien. Më kujtohet
koha e qershive që i kuqëlonte aq ëmbëlsisht dashuria e perëndishme dhe
ajo shpërmallje njerëzore që gjithmonë e më rrallë e takoj në jetë.

Më kujtohet edhe kur shkonim për t’i lëruar arat (e vreshtat), një­
herë me lopët në zgjedhë, pastaj me kuajt e azdisur e më vonë me traktor.
Atëherë s’e kuptoja sa thellë duhej gërmuar për ta nxjerrë ëmbëlsinë e
frutave të jetës.

87

Përderisa po rritesha, një ditë si për çudi para vetes m’u shfaq
shkretëtira e jetës, një pamje e verdhë, e zbehtë dhe krejt e pajetë. Oh,

si nuk shihja bimë a gjë tjetër të lëvrinte a të rritej në të, nuk shihja një

pikë uji a lagështi vese që t’i japë jetës jetë. Nuk shihja kund buzëqeshje
që e zgjon gëzimin e fjetur te i gjalli. Shkretëtira ishte e pafund, ndoshta
si e Saharasë. Më duket se isha përpjekur ta përpija, ta gëlltisja të gjal-

lë... Mbase për këtë shkak dikur m’u bë se ajo merrte jetë brenda meje,

shtrihej e paanë thellë meje, vuante përbrenda meje me krejt zbrazëtinë
e me krejt pafuqinë e saj për t’i dhënë gjallimin jetës, me krejt paaftësinë
për të mbirë nga ajo lulet e buzëqeshjeve të mia. Kurrë nuk kam ditur ta
shpjegoj këtë. S’di pse. Kjo e fshehtë u bë miniera e përsiatjeve të mia, e
këngëve të mia pikëlluese, e baladave që do t’i këndoja për të shurdhrit, e
rrëfimeve obsesionuese. Ishte një përpjekje (ndoshta si e Sizifit plak) për
ta nxjerrë jashtë shkretëtirën, në të cilin më bëhej se isha i vetmi shtegtar

që kërkon shtegun e shpëtimin nga skëterra ku m’ishte shkapërderdhur

shpirti i molisur. Në të më duhej t’i trilloja krojet, lumenjtë, oazat, palmat

dhe vashat e bukura të ëndrrave. Më duhej ta trilloja shtëpinë, studion

me libra dhe një vete tjetër që bën jetë normale njeriu, tek ulet, lexon dhe
krijon për fatin e vet dhe të atyre të ngjashëm me të.

Merre me mend, ç’ishte t’i takoje njerëzit e gjallë e të vërgjilltë me
krejt atë shkretëtirë brenda vetes, me njerëzit që të ofrojnë buzëqesh-
jen plot dashuri e ti s’ke me çka ua kthen dhe u mbetesh borxh për tërë
jetën. Merre me mend, kur njerëzit e zakonshëm të ofrojnë përqafime
mbresëlënëse e t’i duket se i fërkon me zhurin e rërës së harrimit shkreti-
nor. Merre me mend, kur ata të qerasin me pije freskuese, e ti si kompens-
im mund t’ua falësh vetëm vapën djegëse të Saharasë. Imagjinoje, kur ata
të afrohen me krejt pedanterinë e tyre për të shfaqur nderimin e respekt-
in, e ti nuk ke ç’u fal pos pluhurit të shkretëtirës... në raste të tilla para se
të fyhesh a të shahesh, t’i vetëfyhesh e vetëshahesh... dhe, edhe kur nuk je
i vetëdijshëm, ndihesh i mallkuar. Pse?!... Prandaj, tërë jetën jam munduar
të lirohem prej saj, jam munduar ta vjell si helmin, ta pjell si e pjellë femra
të voglin e vet, apo si një mister tjetër që nuk e di si duket e as a i vlen

dikujt. Dikur m’u bë jetë-antijetë, dikur m’u bë përrallë-antipërrallë, më

vonë m’u bë këngë-antikëngë e dramë-antidramë...

Ndoshta kam vuajtur pse s’e kam njohur veten si e sa duhet, ndoshta
pse më kishte humbur ku ta dish ku kuptimi i jetës apo forca për të jetuar.

88

PROZË

Dikur, shumë më vonë, e kuptova se nuk kisha qenë i zoti ta shpikja ilaçin
e lumturisë. Kjo pamundësi do të ishte, siç thonë të moçmit që nuk moç-
mohen kurrë më tepër, gjysma e të keqtë po ta lija vetëm veten jashtë
kopshtit të lumturisë, por më duhej të shpikja lumturi edhe për të tjerët.
Por, lulet e lumturisë ose nuk kisha ditur t’i mbillja, ose ç’është edhe më
keq, nuk kisha ditur t’i selisja mirëfilli.

Në këtë gjendje trallisëse më tekej që atë vello shkretëtire ta bëja
qefin për kurmin tim ose së paku shall për ta mbështjellë rreth qafës; por
do të mund të më jetë tekur që ta bëja edhe veshje, (pse jo?) si të një be-
duini apo të një të përhënuri që endet si i humbur nëpër natë...

Kjo shkretëtirë brenda meje me kohë dalëngadalë u shndërrua në
zbrazëtirë të papërmbushur. Kjo zbrazëtirë sa m’i ngjante një humbelle të
madhe fërgëlluese po aq një zgafelle trishtuese. Ngjyrimin e saj të errët të
tjerët me gjasë nisën ta lexojnin edhe në fytyrën time të zymtë. Zymtësia
ime më dukej se i trembte ata, më dukej i largonte. Më shihnin si një meit,
si një xhenaze të gjallë dhe iknin. Ndoshta më i frikësuari isha vetë unë.
Krejt ajo zbrazëti kishe fryrë frikën time të pamatshme. Andaj që i vogël
në dhiare, në ara, vreshta e male, mbysja zhapinj, breshka, gjarpërinj, bo­
lla, madje isha në gjendje t’i mbysja edhe lugetëriët po të më shfaqeshin...
Sikur doja ta shpikja trimërinë time të paqenë. Kot e kisha trimëruar li­
gës­ inë time... edhe sot gjarpërinjtë më dëftohen në ëndrra dhe më lënë
shijen e keqe dhe parandjenjën besëtyte të së keqes së mundshme e të
kudondodhshme. Këto vrasje asokohe ndoshta ishin argëtimi im i vetëm,
ndoshta këto veprime të ulëta sipas të gjitha gjasave i bëja ngase nuk doja
të isha i mosqenë. Sot më vjen keq që kam bartur aq urrejtje brenda vetes
për ato krijesa të mjera.

Pastaj erdhën kuajt... Babai i kishte blerë më duket diku në Bosnje.
Bëmë një qerre me rrota gome dhe kuajt, me të cilët shpeshherë shkonim
edhe në dasma për të marrë nuse e me to edhe gazmimin e jetës. Me ta e
lëronim tokën, i bartnim drutë, ushqimin për kafshët, e shisnim rrushin...
Njëherë kur u nisëm për ta shitur rrushin, me babanë u nisëm në mbrëm-
je dhe bujtëm në Qafë të Duhlës. Njëherë patëm fjetur nën urë të Lypjanit,
njëherë tjetër në një lëndinë varrezash skaj në fshati të Drenicës, një herë
tjetër pasi nisi të rigonte shi, erdhi një fshatar bujar dhe na futi në odën
e tij. Pas një kohe na vdiq Zekani dhe çelëm të pame. Tregojnë se kur një
bashkëfshatar yni shkoi për një të pame në një katund të anës sonë dhe

89

kur i kishin thënë se ishte kryer e pamja, ua kishte kthyer se po kthehem
pra n’katund tonin se njani ka ende t’pame për kali.

Mua m’kujtohet si sot kur u pat sëmurë Zekani diçka si mentalisht
dhe kur nuk mundi t’i duronte dhembjet, i mbylli sytë. (Në ahur pavetë-
dijshëm synonte t’i ngjitej murit të ahurit përpjetë, ndërsa në oborr nuk
ecte që nuk ecte. Të ishte ndonjë pelë e hirshme që e kish lënë pa mend?
Ku ta dinim?!) Dikush tha se ishte sëmurë prej mësyshit. Shokun e ti, Gjo-
kun e shitëm në katund të dajave dhe sa herë na binte ta takonim shpër-
malleshim me të si me një anëtar të familjes. Edhe sot çuditem me atë ma­
llëngjim të pambarim për kuajt.

Edhe pse asokohe nuk ke qenë i lindur, Këto gjëra Ty mund të të
mos kujtohen. Ti ke dalë pas kësaj përralle. Ti ke lindur nga kjo përrallë.

Por para se të vije Ti, unë hyra në botën e librave. Më dukej se nuk
më mjaftonte drita e diellit që na e rreshkte lëkurën, andaj kërkoja një
dritë tjetër. Më ishte mbushur mendja se nuk mjaftonte përralla e jetës
sime, andaj kërkoja përralla të tjera, më të bukura, më të mençura, më të
pasura që m’i jepnin krejt ato që i mungonin jetës sime. Dhe nisa të veço-
hesha, të mbyllesha brenda vetes, në ishullin tim të vetmisë, në guallin e
ëndrrave, ku vetëm dhembjet ishin të vërteta. Pastaj, parajsa nisi të më
dukej njëfarë ferri ndërsa ferri edhe si njëfarë parajse. Dhembja më dukej
se m’vinte nga terri i dendur që ma mbushte trupin, brenga më dukej se
vinte nga akulli që shtresohej në zemrën time, shqetësimi – nga pasiguria
e ecjes nëpër jetë, si një varkë që rrahet nëpër dallgët e pamëshirshme të
detit të jetës.

E, dashuria ishte dielli që nuk kishte lindur në natën time të gjatë të
durimit. Dëshirat ishin rrezet e hënës së zbehtë që nuk mund të depërto-
nin nga retë e dëshpërimit që ishin lartuar mbi kokat tona. Dritën, që në
fund të tunelit të fatit tonë sa ndizej, dikush kujdesej që sa më parë ta fik-
te. Vetëm retë e pikëllimit notonin qiellit të pafund të ëndrrës sonë derisa
derdheshin herë si shi e herë si breshër. Prandaj, herë ia merrja këngës si
vaj e herë vajit - si këngë, që ta trilloja dashurinë, urën e ylbertë kah do
të vinte Ajo drejt e në zemër të jetës. Një dashuri që do të ishte zgjatimi
im, i shpresës, i të ardhmes. Ti erdhe para njëzet vjetësh, por që atëherë
nuk dukesh... Ndoshta më mirë ka qenë unë të isha në vendin Tënd e Ti
në vend timin. Por, tjetërkush i vendosi fatet tona... Nuk e di, a është më
e trishtshme qetësia jote atje poshtë apo më e madhe është mallëngjimi

90

PROZË

im këtu lart? Ndoshta ndonjëherë tjetër dalim jashtë këtij rrëfimi dhe ua
mësyjmë shtigjeve të tjera të ëndrrave e të jetës derisa të mbyllen përg-
jithmonë me portat e tyre të rënda.

Duke folur me veten gruaja, përderisa e dëgjonte monologun tim si
në jerm, ma ktheu:

“Mos u bëj i marrë! Mos e shqetëso kot! Djali ka njëzet vjet që është
nën dhé, o i lafitur! Lutu për Të dhe bëj diçka më me vlerë për ne të gjallët.
Kjo është puna jote...”

“Vetëm desha t’i kallëzoj Atij si ishin njëzet vjetët e jetës sime... Nuk
e di, pasi do të ketë mundur ta dëgjonte këtë, a do të ketë mundur ta lak-
monte atë apo të mos e besonte dhe në rastin më të keq edhe të neveritej
prej saj.”

Nuk më dolën lotët, ndoshta pse fytyra e Tij tashmë ishte btranfor-
muar në fytyrat të vëllezërve të Tij: Diellorit që tashmë ishte 18 vjeç dhe
të Hënorit (14 vjeç). Në ato çaste, duke menduar se i kam syzat në ballë,
çova dorën për t’i hequr, kur i pashë – ato rrinin me krejt zbrazëtinë e tyre
ndërmjet tastierës së kompjuterit dhe përdëllesës sime.

(Shkurt - mars, 2013)

91

92

P O E Z I J. T. GILLET
Pier PAOLO PASOLINI
Tom Philips
Agim vinca
Haxhi Vokshi
Eqrem basha
Visar Zhiti
Blerina Rogova Gaxha
Brahim Avdyli
Leonora buçaj

93

94

P oezi

J.T. Gillet është një ndër poetët e shkrimtarët më
të rëndësishëm në botën e andërgraundit letrar
e artistik në SHBA. Jeton në Oregon. Kjo poezi
është marrë e përkthyer nga revista letrare Ends
& Beginnings, 1994, City Lights Books City Lights
Review #6, Edited by Lawrence Ferlinghetti.

J.T. GILLET

KJO ËSHTЁ POEZIA IME E FUNDIT

1
Tё shkruarit e poezisё ёshtё si sёmundja qё nuk ka ilaç.
Ti e lejon tё rrjedhё shtegut tё vetë
dhe njё ditё zjarrmia shpёrthen.
Kёtё zjarrmi e kam pasur qё njёzet e shtatё vjet.
Kam shkruar mori poezish tё egra dhe pasionuara.
Kam shkruar poezi qoshelie pёr redaktorё qosheli.
Poezi radikale pёr revolucionin qё nuk ekziston.
Poezi qё kanё lypur verё dhe muzikё.

Kjo ёshtё poezia ime e fundit.
Asnjё amerikan s’ka shkruar poezi tё hairit
qё njёzet vjet ndёrsa unё jam lodhur duke u pёrpjekur.
Orёt letrare janё tё mёrzitshme. Pёrnjёmend tё mёrzitshme.
Kam lexuar me dhjetëra poezi nёpёr orё letrare.
Poezi xhezi. Poezi sureale, tronditёse. Poezi tё mёrzitshme.

95

New Yorker boton poezi tё mutsihanta.
Revistat e poezisё janё tё mbushura me poezi tё mutsihanta.
Edhe unё kam shkruar goxha shumё poezi tё mutsihanta
dhe kjo ёshtё poezia ime e fundit.
Kryevepra ime e mutsihantё. Finalja e madhe. Dalja e madhe.
Ekzodi i poetit. Mёrgim nga skllavёria poetike.
Ode pёr lamtumirёn e fundit.
Fjalёt e mia tё fundit poetike. Fjalёt e mia tё fundit mbi poezinё.
Omega ime e poezisё. Vaji im pёr poezinё.
Eshatologjia ime pёr poezinё. Arkivoli im poetik.
Lopata ime plot dhe nё varrin e poezisё.
Kjo ёshtё poezia ime e fundit dhe tashmё veç ndihem mё mirё.
Poezia kutёrbon.
Shumica e poetёve janё nё rregull
derisa nuk ia nisin ta marrin veten tepёr seriozisht.
Atёherё shndёrrohen nё insekte tё etura.
Poezia i shteron dhe i terë poetёt. Pёrnjёmend i shteron.
A ka ndokush ndonjё gotё ujё? Birrё tё ftohtё?
Harroje shishen, ngase kjo ёshtё poezia ime e fundit.
Jam lodhur duke i ndjekur foljet
nёpёr fushat e imazheve tё etura pёr gjak.
S’ka mё notime nёpёr moçalet e llumit rrokjezor.
Pa falёnderime.
Ky ёshtё takimi im i fundit i llojit poetik.
Mё ka ardhur nё majё tё hundёs dalja nё gjueti pёr metafora
nё kutёrbimin pikues
tё çoroditjeve njerёzore qё ushqehen nga fundi.
Poezisё ia kёnda çoroditjen dhe anasjelltas.
Poezia ёshtё çoroditje dhe kjo ёshtё imja e fundit.
Shigjeta e fundit nё drithmёn time poetike.
E imja kёngё mjellme. Muzgu im poetik.
Finito del poeto. Endsville.
Zerotokё krejtёsisht poetike.

96

P oezi

Jam lodhur nga tё droguarit dhe pёrpjekja pёr tё pasur vizione.
Pёrnjёmend jam lodhur nga pёrpjekja pёr t’i mbajtur mend vizionet
dhe pёr t’i shkruar.
Nuk do t’i shkruaj mё.
Jam serioz bash si kanceri: kjo ёshtё poezia ime e fundit.

Poezia nuk çmohet nё Amerikё.
Nё Amerikё çdokush shkruan poezi nё klasё tё katёrt
dhe merr licencё pёr tё ushtruar poezi
dhe e di sesa e vlefshme ёshtё poezia
nё klasёn e katёrt e dinё
ata pёrnjёmend e dinё se çdokush ёshtё poet nё Amerikё.

Nё Rusi nё stadiume futbolli
përformojnё poezi.
100,000 shokё mallёngjehen aty pёr aty
nga disa poetё tё mirё.
Kjo ёshtё vlerё e vёrtetё. Kujt i duhen marinsat.
Do ta marr nё konsiderim shpёrnguljen nё Rusi
ama kjo ёshtё poezia ime e fundit dhe pёr kёtё arsye do tё qёndroj nё Amerikё
ku jeta ёshtё mё e durueshme
ku yjet tinejxhere tё tatuazhuara tё rokut e me emra tё gёnjeshtёrt
paguhen me miliona dollarё pёr tё masturbuar dhe pёr t’i ulёruar
kёngёt qё as vetё nuk i shkruajnё
kёngё tё shkruara para njёzet vjetësh, para se tё kenё lindur
derisa poetёt madhёshtorë dhe vizionarё
bredhin tё pastrehё dhe tё uritur dhe pёrfundojnё nё burg.

Bile edhe presidenti ёshtё poet nё Amerikё.
Çdo gjykatёs ёshtё poet nё Amerikё.
Çdo polic ёshtё poet nё Amerikё.
Çdo qen ёshtё poet nё Amerikё.
Imagjinoni kёtё: çdokush nё Amerikё luan futboll profesionist
Ne kemi stadiume tё mrekullueshme
ku do do tё mund tё mbaheshin orёt letrare
derisa lojtarёt profesionistë tё futbollit
bredhin tё pastrehё dhe tё uritur dhe pёrfundojnё nё burg.

97

Imagjinoni kёtё: nё Amerikё çdokush ka njё kokёrdhok
ngat birёs sё bythёs njashtu qё mund tё shohë qartazi
krejt mutin qё nxjerr jashtё
kёshtu qё mund tё shohë qartazi shpёrthimin e vet poetik.
Kjo ёshtё poezia ime e fundit dhe mё vjen keq
ama mё duhet t’i them kёto gjёra.

Bile edhe kёtё, dollari im i fundit poetik
nuk ka kurrfarё vlere nё Amerikё.
Kjo pushkё 12 kalibёrshe pёr kokёn time poetike.
Kjo kamё e lakur 12 inçёshe
pёr fytin lёkurbutё tё poezisё.
Njё injeksion vdekjeprurёs i torturёs virale.
Njё puthje e druajtur nga oktopusi unazor i gjelbёr.
Njё shtyrje miqёsore mbi shkrepin dhёmbё-dhёmbё.
Njё dozё terminale e karmёs sё menjёhershme.
Kjo do tё duhej tё ishte poezia ime e fundit.

Dikur besoja se poezitё e mia dёshmonin ekzistencёn time.
Dikur besoja se poezitё e mia ishin tё pavdekshme.
Ama tё gjitha poezitё e mia tё bashkuara nuk kanё asnjё vlerё nё Amerikё.
Asnjё vlerё nё botёn e lirё.
Nuk kanё asnjё vlerё derisa nuk pёrcillen me seks a me para.
Po, kёshtu e do kjo punё.
Drita e Bardhё Madhёshtore po afrohet.
Shkёlqimi poetik po venitet
si prej syve tё njё majmuni qё po jep shpirt.

Dikur besoja se poezitё e mia bёnin dallimin.
Besoja se tё shkruarit e poezisё
e bёnin botёn vend mё tё mirё pёr tё gjithё.
Tash ma merr mendja se ka tepёr poezi nё Amerikё.
Ka poezi grash
dhe poezi pederash dhe poezi tё zezakёve.
Ka poezi lesbike tё krishtera afro-amerikane.
Poezi hispanike, poezi kroate.

98

P oezi

Poezi tё veteranёve tё Vietnamit.
Poezi tё refugjatёve vietnamezё
tё refugjatёve nikaraguianё
tё refugjatёve psikodelik
poezi sureale tё ёndrrёs amerikane
poezi tё tё pastrehёve qё flenё nё kontejner me dy dhoma gjumi
poezi falimentimi tё ekonomive globale
poezi nukleare tё forcёs shtytёse dhe tё trajektoreve
poezi tё shkrirjes atomike nё cak
poezi tё pashmangshme tё kontinenteve tё humbura
poezi qё thuhen sall me rastin e vdekjes
e vetmja poezi qё ka vlerё.

2
Pse pata filluar tё shkruaja poezi?
Pse njerёzit shkruajnё poezi?
Besoj se poezitё zgjedhin dikё pёr t’i shkruar ato
Besoj se poezitё zgjedhin dikё pёr t’iu dhёnё formё atyre
bash njashtu siç mё ka zgjedhur kjo poezi
pёr t’i bёrё vend nё kёtё letёr
pёr tё dhёnё zё nё kёtё dhomё.

Besoj se nё fillim pёrnjёmend ishte Fjala
dhe kur fjala kёrkoi bukuri
poezia e parё qe krijuar
dhe ishte poezi e pёrkryer
qё u fut thellё nё shpirtin tёnd
çdo frazё ishte goxha e qartё dhe sublime
saqё sall njё varg tё bёnte me vaj
tё lexuarit e poezisё deri nё fund do tё mund tё verbonte njerёzit mё tё fortё
ose tё pёrtёrinte dobёsinё e zemrёs.
Ishte poezi e fuqishme qё krijoi
çdo aliteracion amebik
çdo thёnie alegorike
çdo pranёvёnie tё re
çdo krahasim sinaptik

99

çdo monadё tё hiperbolёs
çdo rimё molekulare
çdo grup çelizash
qё i bёn sytё dashurues nё natёn plazmike.
Poezia e pёrkryer futi nё lёvizje tё gjitha hemisferat
zhvendosi boshtin e tokёs
ndryshoi orbitёn e galaksive
dhe inspiroi dashurinё e parё tё vёrtetё dhe marrёzinё.

Çdo poezi qё e ka thirrur njeriun tё veprojё
çdo poezi qё ka trazuar njё gjeneratё
qё ka nxitur rebelime dhe ka nisur ndonjё revolucion
çdo poezi qё faktikisht ia ka dalё mbanё
dhe ka ndryshuar rrjedhёn e historisё
çdo poezi madhёshtore ёshtё pjesё e poezisё sё pёrkryer
çdo Kёngё pёr veten time dhe Stina nё ferr
çdo Ulёrimё dhe Ishulli Konii mendjes
tё gjitha poezitё e William Blakeut
kanё lindur nga ajo poezia e parё e pёrkryer.
Dhe tё gjithё poetёt, pavarёsisht nёse e dinё apo nuk e dinё
kёrkojnё atё poezinё e pёrkryer
dhe duan ta pёrkёdhelin dhe ta mbajnё afёr
dhe ta quajnё tё veten.
Disa herё e kam ndjekur poezinё e pёrkryer.
Po qebesa, e kam parё njё herё.
M’u afrua si pushtim
dhe sall me disa fjalё mё trullosi.
Ёshtё Gral i shenjtё i tё gjitha poezive
Tabelё smeraldi i poezive
Gur filozofik i poezive
kabalё e lashtё e poezive
Kafkё dhe Trёndafila e poezive
e vёrteta e saj dhe domosdoshmёria mё shtypёn
sikur pesha e sistemit solar.
Mora stilolapsin dhe letrёn.
Doja t’i zaptoja ato fjalё magjike

100