7Zhezkazgan entsiklopediyalik aniktama

қоңырқай тартқан жолақтары бар.
Жұмыртқасы сопақша, саны 3-11,
жұмыртқадан ұзын 24-26 см жас
жыландар шығады. Қорегі кесіртке,
жылан. З.К. Брушко.

ОҚУШЫЛАР САРАЙЫ. 1958 жылы

қалалық пионерлер үйі болып

құрылды. Алғашқы директоры

Грибанова болды. 1993 жылы

қалалық оқушылар сарайында

Кеңестер Одағының Батыры, ҚР-

ның тұңғыш ғарышкері, Қазақстан

Республикасының "Халық қаһар-

т.б. да шығармаларында кеңестік маны" Тоқтар Әубәкіровтің аты беріл-
өмірді жырға қосады. Ақынның әр
жылдардағы өлең-жырлары, толғау- ді. Оқушылар сарайы - декоративті-
термелері, айтыстары ҚР ҰҒА
М.О.Әуезов атындағы әдебиет және қол өнері, музыкалы-зстетикалық
өнер институтының қолжазбалар
қорында сақтаулы. және көркемдік циклдағы үйірмелер-

дің, биресми бірлестіктер мен клуб-

тардың жұмыстарын жүйелеп, бағыт-

бағдар беруші эстетикалық тәрбие

орталығына айналды. Жезқазған

ОЖАНОВ Сайлаубек Қамзенұлы қаласының мақтанышына айналған

(1951 ж. Жезқазған қ. туған) - бокс- үлгілі вокальді-хореграфиялық

тан спорт шебері. 14 жасынан бокс- "Макпал" ансамблі республикалық,

пен шұғылданған. Жаттықтырушысы Халықаралық конкурстардың

- ҚР еңбек сіңірген жаттықтырушысы жүлделерін алып жүр. Ғимаратта

А.В.Тен. Душанбе қаласында өткен бай экспонаттармен жабдықталған

Тәжікстан біріншілігінің, Ленинобад космонавтика мұражайы бар.

қаласында өткен Тәжікстан бірін- Оқушылар сарайында 10 жоғары

шілігінің, Ленинобад қаласында өткен санаттағы мамандар, З-Қазақстан

Бүкілодақтық турнирдің жүлдегері Республикасы білім беру үздіктері

(1972-1973) Жалпықазақстандық және басқа білікті педагогтер дәріс

XIV спартакиада чемпионы (1975), береді. Қазіргі сарайда 119 үйірме

Қазақстан ведомоствоаралық және 8 клуб жұмыс істейді. 1986

чемпионатының чемпионы (1975) жылдан оқушылар сарайының ди-

Жезқазған қаласы бойынша тұңғыш ректоры Апсалямова Наталья Бори-

рет спорт шебері атағын алған совна.

боксшы.

ОҚЖЫЛАН (Рsеmmорһіs Ііnеdа- ОМАРОВА Зәуре Сәдуақасқызы
tum)-қара жылан тұқымдасының - (1924 ж. Қарсақбайда туған) тау-
қабыршақтылар отрядына жата- кен инженері, қоғам қайраткері. Ук-
тын бауырымен жорғалаушы. Ұзын раинаның Днепропетровск тау-кен
(120 см), әрі жіңішке, өте шап- институтын бітірген (1948 ж). Еңбек
шаң қозғалатын, басы сүйір, көзі жолын Қарағанды көмір комбина-
үлкен, қабыршағының беті тегіс. тында бастап, ауысым бастығы,
Арқасында, екі бүйірінде бой- кейін шахта бастығы қызметіне дейін
лай тартылған сұр, құм түстес не көтерілді. Қарағанды қаласындағы
телеорталықтың және басқа мәдени-

351

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама

айтыста І-орын, 2000 ж. Сәтбаев
қ-да Ш.Ділдебаев ат. Кеншілер са-
райының ашылу құрметіндегі респ.
айтыста бас жүлде алған. Жезқ.-да
өткізіліп жүрген "Ұлытау үні" фес-
тивалінің бірнеше дүркін жүлдегері.
Қазір ол 1.01.2005 ж. "Аптын аймақ"
газетінің редакторы.

сауық құрылыстарының салынуы- ОМАРОВ Ғазиз Омарұлы (1925-2002)
на ат салысқан, 6 рет Қазақ КСР - Ұлытау ауд. Қаракеңгір аулында
Жоғарғы Кеңесінің депутаты болып туған. Қазақ кен-металлургия инст.
сайланған (1954 жылдан). Қазақ КСР (1949 ж.) тау-кен факультетін бітір-
Министрлер Кеңесі төрағасының ген. Кен өңдіру ауысымының мас-
орынбасары, Алматы облыстық терінен ірі шахтапроходкалау тресінің
атқару комитеті төрағасының бірінші басқарушылығына дейінгі жолдан
орынбасары, төрағасы, Қазақ КСР өткен. Жезқазған кен басқармасы
Әлеуметтік қамсыздану министрі, парткомының хатшысы (1956 ж),
Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің бөлім қалалық, облыстық кеңестің, Қазақ
бастығы болып қызмет етті."Отан", КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты бо-
"Ленин", 2 рет Еңбек Қызыл Ту лып сайланған. Социалистік Еңбек
және Құрмет белгісі ордендерімен Ері, Мемлекеттік сыйлықтың лауре-
марапатталған. аты, Қазақстанның еңбек сіңірген
кеншісі. Академик Қ.И.Сәтбаевтың
ОМАРОВ Әнуар Серікбайұлы шәкірті және оның істерін
(1968 ж.т.) - Ұлытау ауд. туған. жалғастырушысы. Екі мәрте Ленин
Ө.Байқоңыров ат. Жезқазған унив.- орденімен, Октябрь Революциясы,
інің (1998) филология факульт. Еңбек Қызыл Ту, "Құрмет" орден-
бітірген. Жезқ. обл. "Сарыарқа" дерімен марапатталған. "Қазақмыс"
газетінде (1992-1995) аға тілші, корпорациясы басқарушысының
Т.Қалмағанбетов ат. Жезқ. филар- бұйрығымен (2003) Жезқазған шах-
мониясының (1998-2000) директоры, та проходкалау тресіне Ғ.Омаровтың
Сәтбаев қ.-сы әкімінің (2000-2002) аты берілді. Жезқазғанда О.Ғ. атын-
орынбасары, қалалық "Сарыарқа" да көше бар. О.Ғ. атындағы шәкір-
газеті редакторының (2002-2003) тақы тағайындалған.
орынбасары. О.Ә. республикаға та-
нымал айтыскер ақын. Тәуелсіздіктің ОМАРОВ көшесі - Абай кешесі мен
бір жылдығына арналып (1991 ж.) Холмецкий көшесі аралығында
Алматы қ-да өткен респ. айтыс- орналасқан. Көше бойында не-
та І-ші орын және М.Мақатаевтың гізінен 5,2 қабатты үйлер, азық-
60 жылдығына арналып (1991 ж.), түлік дүкендері, дүңгершектер
өткізілген студенттердің респ. айты- орналасқан. Жезқазғантүстіметалл"
сында 3-орын, Павлодар қ-да (1992 кәсіпорыны ғимараты, "Магеллан"
ж.) 60 ақын қатысқан айтыста 3-орын, шаруашылық дүкені бар. Омаров
Петропавл қ-дағы (1999 ж.) респ. Ғазиз - кенші, Социалистік Еңбек
Ері, Сәтбаев қаласының Құрметті
азаматы. О. құрметіне көше аты
берілген.

ОМАРОВ Сабыр (1940ж.)Жезқазған ОРАЗБЕКОВА Мәрияш Оразбекқызы
қаласы Малшыбай ауылдық округін де (1946ж.т.) - жоғары дәрежелі фти-
зиатр. Жезқазған кентінде туған.
туған. Алматы зоотехникалық- Қарағанды мемл. мед. инст. (1970)
малдәрігерлік институын (1964ж.) бітірген соң бөлімше фтизиаторы
Қазақ ауылшаруашылық институын болып еңбек жолын бастаған. Обл.
(1983ж.) бітірген. Зоотехник, өкпе ауруларын емдейтін диспан-
экономист. Жезқазған қаласының серді 20 жылдай басқарды.
төңірегінде мал шаруашылығы,

көкөніс кешенін жасауға үлес қосқан.

Аудандық ауылшаруашылығы ОРАҚОВ Қуатбек Өтемұратұлы

басқармасында бас зоотехник, (1940 ж.т.) - еңбек жолын 1962 ж.

бастықтың орынбасары, Ұлытау Жезқазған қалалық ІІБ-де қылмысты

кеңшарының директоры болып іздестіру инспекторлығынан

жұмыс істеген. Соңғы жылдары бастады. Облыс құрылғаннан кейін

Жезқазған-Ұлытау өңірінде Сәтбаев қаласы ІІБ-нің бастығы

халыққа әлеуметтік қызмет көрсету қызметіне ауыстырылды. Кейін

мекемелерінде басшы қызметте. Екі күзет бастығы, обл. ІІБ бастығының

медальмен марапатталған. Ұлытау орынбасары қызметінде жүріп кіші

ауданының Құрметті азаматы. лейтенанттан милиция полковнигі

шеніне дейін өсті. 1994 ж. дейін обл.
ІІБ Күзет басқармасының бастығы,
ОПЕСКИН Танхим Залманович кейін "Күзет" бастығы. Екі рет
(Анатолий Саламанович) 1903 Сәтбаев қалкеңесіне депутат болып
ж. Одессада туған. Қазақ КСР- сайланды, Бірнеше медальдармен
іне еңбек сіңірген құрылысшы марапатталған. Жезқазған

(1965). Одессадағы училищені қаласының Құрметті азаматы.

бітірген (1918). Еңбек жолын ағаш

қоймасында бастаған (1920). ОРАЛОВ Серік (1943ж.т.) - жоғары
дәрежелі дәрігер. Қарсақбай кен-
Кәсіподақ ұйымы жолдамасымен тінде туған. Мед.институтты (1979)
бітіріп жолдамамен Жезқазған
институтқа түсіп, инженер- обл. емханасына ординатор бо-
лып келіп хирургия бөлімінің
құрылысшы мамандығын алады меңгерушілігіне дейін көтерілді.
Сәтбаев мед.санитарлық белімшесі
(1929-1934). Жолдамамен Балқаш хирургия бөлімін (1993) басқарды.
Ішек құрылысы органдарындағы
мыс заводына жіберіліп (1935), лапроскопиялық хирургияны игер-
ген. Сәтбаев қаласының Құрметті
онда десятник, прораб, техникалық азаматы.

бөлім бастығы, бас инженер

болады (1935-1940). 1940 жылы

Жезқазған комбинаты құрылысына

ауыстырылады. Осы салада

зейнеткерлікке шыққанға шейін еңбек

етті: техникалық бөлім бастығының

орынбасары, техникалық инспекция

бастығы, комбинат күрделі

құрылыс бөлімінің бастығы, ЖКМК- "ОРБИТА" станциясы - Жезқазған
ның күрделі құрылыс жөніндегі телеорталығын бүкілодақтық те-
директорының орынбасары, ЖКМК ледидар желісімен жалғастыратын
жүйе. Қазақ КСР Байланыс минис-
күрделі құрылыс басқармасы бас трі А. Елібаев 1968 ж. 11 қазанда
Жезқазған телевизия орталығының
инженерінің орынбасары. Бірнеше құрамында Орбита" ғарыштық

медальдармен, грамоталармен

марапатталған.

байланыс жүйесін құру туралы еңбектерінде аталады. Жанайдар
батырдың ұлы Мейрам - аймағына
бұйрық шығарған еді. Құрылыс- аты мәлім тұлға (Қараңыз: Жанайда-
ров Мейрам).
монтаж жұмысын комбинат тапсы-
ОРЫНБАСАРОВ Көшкінбай Ахметұлы
рысы бойынша "Қазмысқұрылыс" (1955 ж.т.) - физика-математика
ғылымдарының кандидаты (1992),
тресінің құрылысшылары жүргізді. доцент (1993). С.М.Киров атындағы
ҚазМУ бітірген (1978). ЖезПИ-ның
Станция 1969 ж. 14 сәуірінен бастап теориялық физика кафедрасында
оқытушы (1978-1982), аға оқытушы,
Жезқазған аймағы тұрғындарының доцент (1982-1993), ЖезУ жалпы
физика кафедрасында меңгеруші
одақтық хабарларды көруіне (1999-2002), физика кафедрасында
меңгеруші (2002 ж. бастап). "Әртек-
мүмкіндік берді. Жалпы құны 1,75 ті изотропты және анизотропты
орталардағы қозғалыс теңдеулерінің
млн.сом тұратын "Орбита" станци- іргелі шешім матрицаларының
құрылымы туралы" тақырыбында
ясын кен-металлургия комбинаты канд. дисс. қорғаған (1992). О. - 60-
қа жуық ғылыми-әдістемелік жари-
Қазақстан Байланыс министрлігі- яланымның авторы.

не қайтарымсыз берді. Станцияда

1971 ж. бастап түрлі-түсті хабарлар

көрсететін қондырғы іске қосылды.

"ОРЛЕНОК" - "Қазақмыс" корпора- ОРЫНБЕТОВ Қасым Хикметұлы
циясының сауықтыру кешені бала-
лар мен жасеспірімдердің ұйымда- (1940 ж.т.) - журналист, ҚР
сып мәдени демалуына және жалпы
денсаулығын сауықтыруға арналған. Журналистер одағының мүшесі
Ол пионер лагері ретінде 1956 ж.
бері жұмыс істей бастады. Кеңгір (1971), "В.И.Лениннің туғанына
су қоймасының сол жақ жағалауына
орналасқан. "Орленок" қолдан 100 жыл толуы құрметіне", "Ерлік
отырғызылған саябағымен қосқанда
60 гектар жерді алып жатыр. Қазірде еңбегі үшін" медалінің, Жезқазған
оқушылардың сауықтыру кешені ма-
усымның бір ауысымында 540 бала- облыстық халық депутаттары Кеңесі
ны қабылдап демалдырады.
Құрмет грамоталарының иегері.
ОРЫНБАЙҰЛЫ Жанайдар батыр
(1818-1870) - ұлт-азаттық кетеріліс Абай атындағы ҚазПИ бітірген
қаһарманы, Кенесарының айтулы
батырларының бірі. Сөзге жүйрік, (1964). Халық депутаттары Ақтоғай
ділмар шешен де болған. Ағыбай,
Наурызбай, Басықара сияқты ба- ауд.аткомында нұсқаушы (1964-
тырлармен тізе қосып, Ақмола
бекінісін алудағы жойқын ұрыста 1965), аудандық "Арқа еңбеккері"
ерекше кезге түседі. Ерлігіне тәнті
болған Кенесары Жанайдар батыр- газетінде бөлім меңгеруші (1961-
ды "сұңқарым" деп атаған екен.
Батырдың есімі І.Есенберлиннің 1967), аудандық партия комитетін-
"Қаһар" романында, тарихшы
Е.Бекмахановтың "Казахстан в 20- де нұсқаушы (1967-1969), "Арқа
40 годы XIX века", патша адамы
Чкаловскийдің "Записки о действиях еңбеккері" газетінде редактор
мятежнего султана Кенесары" деген
(1969-1973), Жезқазған облыстық

"Жезқазған туы" газетінде жау-

апты хатшы, Ақтоғай, Шет аудан-

дары бойынша меншікті тілші

(1973-1978), Шет аудандық "Ильич

туы" газетінде редактор (1978-

1982), "Жезқазған туы" газетін-

де ауыл шаруашылығы бөлімінің

меңгерушісі (1982-1988), Ақтоғай,

Шет аудандары бойынша меншікті

тілші (1988-1991), Ақтоғай аудандық Абай атын. ҚазПИ-де аспирант
"Арқа еңбеккері" газетінде редак-
тордың орынбасары (1991-1993), (1978-81), Жезқ. пед. институтында
Ақтоғай аудандық археологиялық-
этнографиялық мұражайының ди- каф. меңгерушісі (1982-89), Қаз.
ректоры (1993-1995), Жезқазған
облыстық "Сарыарқа" газетінде КСР ҒА-ы Қарағанды бөлімшесінде
бөлім меңгерушісінің орынбасары
(1995-1997). аға ғылыми қызметкер (1989-91),

ОРЫНҒАЛИЕВ Еңбекшіл Орын- Қаз КСР ҒА және Білім министрлігі
ғалиұлы (1940-1999) - КСРО
денсаулық сақтау ісінің үздігі, қолданбалы математика институты
мед.ғылым. кандидаты. Семей мед.
инст. (1963) бітірген,1969ж. Харьков (Қарағанды) директорының
мед.инст. аспирантурасында оқып,
кандидаттық диссертациясын (1970) орынбасары (1991-2000), Л.Гумилев
қорғап шықты. Хирургия саласын-
да көптеген жаңалықтар енгізді. атынд. Еуразия университетінде
Жезқазған обл. көп салалы ауру-
ханасында ұзақ жылдар еңбек ете бас ғылыми қызметкер, институт
жүріп осы саланың жоғары деңгейге
көтерілуіне зор үлес қосты. директорының орынбасары,

ОСПАНОВ Абдулкалям Нұрмұқанұлы проф., (2000-2004). 2004 жылдан
(1957 ж.т.) - техника ғылымдарының
кандидаты (1993), шахта және же- математикалық модельдеу әдістері
расты құрылысы кафедрасының
доценті. ҚарПТИ бітірген (1979). кафедрасының меңгерушісі. 1982
ҚарПТИ ЖФ, ЖТКТИ құрылыс
өндірісі кафедрасында ассистент, ж. кандидаттық диссертациясын,
аға оқытушы, доцент (1982 ж. бас-
тап), аепирант (1990-1992), ЖезУ 2000 ж. докторлық диссертациясын
электрмен жабдықтау кафедра-
сының меңгерушісі (1999-2001), қорғады. Оның жетекшілігімен 3
шахта және жерасты құрылысы
кафедрасының доценті (2001 ж. кандидаттық диссертация қорғалды.
бастап). Құрылыс өндірісіндегі
технологиялық мәселелерге байла- 60-тан астам ғылыми еңбектің
нысты канд. дисс. қорғаған (1993).
О. - 30-дан астам ғылыми жарияла- авторы.
нымның авторы.
ОСПАНОВА Нағима Оспанқызы.
ОСПАНОВ Қордан Наурызханұлы
1955 ж. Қарағ. обл. Жаңаарқа ауд. (1937ж. Қызылорда обл. туған).
"Жаңа талап" ауылында туған. Әль
Фараби атын. ҚазМҰУ-ді бітірген Педагог-психолог, ҚР халық ағарту
(1976). Жезқ. пед. институтында
оқытушы, аға оқытушы (1976-78), ісінің озық қызметкері. 1961 ж.

Қызылорда пед. инст. жаратылыста-

ну-география фак-тін бітірген. 1961-

1970 ж. Сырдария ауд., Қызылорда

қала мектептерінде мұғалім, тәрбие

жұмысының меңгерушісі. 1970-1973

ж. Т.Г.Шевченко атын. Киев мемл.

унив. педагогика ж/е психология ка-

федрасында аспирант. 1973-1975ж.

Қызылорда қаласының балалар

комбинатының меңгерушісі. 1975

ж. Жезқазған пед. инст. педагоги-

ка және психология кафедрасында

ассистент, аға оқытушы. 1982-1987

ж. Жезқазған қалалық Құрмет

тақтасына суреті ілінді. ҚР Білім

минстрлігі алқасының шешімімен

"Ы.Алтынсарин" атынд. медальмен,

"Еңбек ардагері" медальмен, "ҚР

халық ағарту ісінің озық қызметкері"

белгісімен және көптеген

грамоталармен марапатталған.

Жезқазған қаласындағы "Ақ әже-

лер" анс.-ң мүшесі.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 355

циясы ғылыми-техникалық депар-
тамент директоры (2002 ж. бастап).
О. - техника саласына байланысты
бірнеше ғылыми жарияланымның
авторы.

ОСПАНОВ Ғазиз Хамиұлы (1963 ОСПАНОВ Өмірбек (1906 ж.т. Қос-
танай обл., Федоров ауд., Чапа-
ж.т.) - ҚР Дизайнерлер одағының ев колхозы) - топырақ зерттеуші
ғалым. ҚазКСР ҒА-ның корр. мүшесі
мүшесі, кітап безендіру шебері, (1962). ҚазКСР-нің еңбек сіңірген
ғылым қайраткері. Геол-минерал.
Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ ғылымдарының кандидаты (1937),
К.А.Тимирязев атындағы топырақ
сызба геометрия және сызу ка- тану институтында аспирант (1931-
1936), КСРО ҒА-ның Қазақ фи-
федрасының аға оқытушысы. лиалында аға ғылыми қызметкер
(1936), Жезқазған тәжірибе ст-ның
Шығармашылық жұмыстары директоры (1936-42), КСРО ҒА-ның
Қазақ филиалы президиумы пред-
қалалық, облыстық, республикалық седателінің орынбасары, ҚазКСР
ҒА-ның Топырақ тану және ботаника
көрмелерге қатысқан. Жезқазған институтының директоры (1942-45),
ҚазКСР ҒА-ның Топырақ тану инсти-
қаласында ұйымдастырылған тутының директоры (1945-68), осы
институтта аға ғылыми қызметкер
"Ауған жауынгерлері" атты конкур- (1968-71), 1972 жылдан бөлім
меңгерушісі. Ленин, Еңбек Қызыл
стың жеңімпазы, "Ауған жауынгер- Ту, Құрмет белгісі ордендерімен
лері" ескерткішінің авторы (2000). және медальдармен наградталды.
"Дизайн - Ғасырлар тоғысында" Шығ: Генезис и мелиорация такыров,
"Тр. Ин-та почвоведения АН СССР",
республикалық көрмесінің 1940: Очерк географо-генетических
исследований почв и качественный
қатысушысы (Алматы, 2001). учет земельных ресурсов Казахс-
тана, В сб.: Успехи почвоведения в
ОСПАНОВ Ержан Арыстанбекұлы Казахстане, А.-А., 1974 г.
(1962 ж.т.) - техника ғылымдары-
ның кандидаты. ҚазПТИ (1984), ОСПАНОВ Серік Кәрібайұлы (1957)
ҚазМЭУ (1993) бітірген. БКМК-нда
балқытушы, мыс балқыту цехын- - әнші, ҚР еңбек сіңірген әртісі
да балқыту учаскесінің ауысым
шебері, аға шебері, бастығы, (1996). Республикалық "Жігер"
сыртқы экономикалық байланыстар
бөлімінің жетекші маманы, бөлім фестивалінің (1985), бүкілодақтық
бастығы, өндірістік-технологиялық
бөлімі бастығы, комбинаттың халықтар шығармашылығы фес-
атқарушы директоры, ғылыми-
техникалық басқарма бастығы, тивальдерінің (1985, 1987),
өндірістік-технологиялық бөлім бас
металлургының міндетін атқарушы, республикалық әнші-термешілер
бас инженер, комбинат директоры
(1984-2002), "Қазақмыс" корпора- байқауының (1989), халықаралық

"Азия" фольклорлық орындаушылар

фестивалінің (Тегеран, 1996) лауре-

аты; республикалық ақындар айты-

сының дипломанты (1995); КОБОК-

тың "Көркемөнердегі жетістігі үшін"

медалінің (Курск, 1992), "Жылдың "Отан" қоғамдық бірлестігінің
үздік халық әндерін орындаушысы"
(Қарағанды, 2001) атағының иегері. Жезқазған қалалық кеңесінде
Қазақстан Республикасы Президенті
Н.Ә.Назарбаевтың Алғыс хатымен 3321 бірлестік мүшесі бар, олар
марапатталған (2001). Әндері Қазақ
радиосы мен теледидарының "Алтын 19 бастауыш ұйымға шоғырланған.
қорына" жазылған.
Ақылы мамандар даярлау 114

мамандық бойынша жүргізіледі:

барлық категория түрлеріне

жүргізушілер, ЭВМ операторы,

газбен дәнекерлеуші , электрмен

"ОТАН" қоғамдық бірлестігінің дәнекерлеуші, газбен кесуші, электр
Жезқазған қалалық Кеңесі
қоғамдық бірлестік. 1927 ж. қаңтар жабдықтарын жөндеуші-слесарь,
айында Осоавиахим құрылды, содан
соң ӘАФКЕҚ (ДОСААФ) болып жүргізуге үйрететін өндірістік
өзгертілді (Әскерге, Авиацияға және
Флотқа көмектесетін ерікті қоғам). мастер, мемлекеттік тілді меңгерген
1973 ж. желтоқсан айында бірінші
облыстық конференция және пленум секретарь-референт, т.б. Соңғы 10
болды. Онда облыстық ӘАФКЕҚжәне
оның қарамағындағы комитеттерін жылда 6729 адам даярланды, оның
құру жөнінде шешім қабылданды.
Облыстық ӘАФКЕҚ қарамағында ішінде 1160 маман мемлекеттік

тапсырыс бойынша жұмыспен

қамту үлгі орталығына дайындалды.

1973-1998 ж. аралығында әр жыл

сайын Қарулы Күштер қатарына

360 жүргізуші-мамандар даярлап

отырды. 2002 ж. "Отан" қоғамдық

бірлестігінің қалалық кеңесіне

- 4 қалалық, 7 аудандық және 4 қарасты "Отан-2003", кәсіптік-

аудандық комитетпен құқықтары техникалық мектебі ашылды.

тең комитеттерді біріктірді. 1997 ӘАФКЕҚ-ның әр жылдардағы

ж. наурызда болған Қазақстан төрағалары: Наливайко Василий

Республикасының ӘАФКЕҚ- Павлович, Козлов Анатолий

ның кезектен тыс X съезінде Степанович, Кузнецов Александр

- Республикалық "Отан" қоғамдық Иванович. Қазіргі төрағасы (1995

бірлестігі болып өзгертілді, бұл ж. бастап) Қорғанбеков Өсербай

бірлестік Қазақстан Республикасы Қорғанбекұлы. Қалалық кеңесте

ӘАФКЕҚ ұйымының жұмысын /ӘАФКЕҚ/ күні бүгінге дейін еңбек

жалғастырушы болып табылады. етіп келе жатқан ардагерлер бар.

Жезқазғак ӘАФКЕҚ қалалық Олар: Черников Василий Миронович

комитеті атауы 1997 жылдың (1973 ж. бастап), Арыстанова

шілде айнда - "Отан" қоғамдық Сәуле Телешқызы (1986 ж. бастап),

бірлестігінің Жезқазған қалалық Бражникова Елена Ивановна (1987

кеңесі болып жұмыс істеп келеді. ж.) бастап.

"Отан" қоғамдық бірлестігінің негізгі

атқаратын жұмыстары: азаматтарды ОТАРБАЕВ Қойшығара (1929-2005

отаншылдыққа тәрбиелеу; ж.ж.) Еңбек жолын 1945 жылы он

техникалық және қолданбалы алты жасында Қарсақбай мыс

спорт түрлерін дамыту; жастардың зауытында бастады. Жұмысты

техникалық шығармашылығын қарапайым жұмыскер болудан

дамыту; белгілі шарт бойынша бастап цехтың бригадирі, шебері

мекемелер мен ұйымдардың әр түрлі болды. Қарсақбай зауытының

экономикалық өрістеріне қажетті 1973 жылы жабылуына байланысты

кәсіптік және жалпы техникалық, Жезқазған мыс қорыту зауытына аға

сондай-ақ ерікті түрде қабылдау конверторшы болып ауысып, 1981

арқылы мамандар дайындау. ж. дейін еңбек етті. 1967 ж. "КСРО

Құрметті металлургі", 1978 жылы торияның аумағында орта есеппен
"Қазақ КСР-іне сіңірген металлург" 10 мыңдай тұрғын болуы шарт
атақтарын алды. болды, соған орай 1996 ж. соңына
ОТБАСЫЛЫҚ ДӘРІГЕРЛІК АМ- қарай 9 ОДА қалды. Жекешеленді-
БУЛАТОРИЯ - ҚР Денсаулық ру бағдарламасына сәйкес (1997)
сақтау министрлігінің (24.01.1995) барлық ОДА жекешелендірілді.
"Отбасылық дәрігерлер тәжірибесін Жезқазғанда алғашқы рет (1997)
дамыту туралы" №34 бұйрығы не- тұрғындардың дәрігерлерді өз ер-
гізінде және Жезқазған обл. әкімі кімен таңдау науқаны жүргізілді.
Қ.Нағымановтың "Амбулаториялық- Аймақтағы отбасылық медици-
емханалық қызмет көрсету жүйесін наның дамуына "Здрав-Реформ",
отбасылық дәрігерлер амбулато- "Здравплюс", Каунтерпарт кон-
риясы принципі бойынша қайта сорциум, Адра-Қазақстан сияқты
ұйымдастыру туралы" шешіміне американдық бағдарламалармен
орай 1995 ж. құрыла бастаған жұмыс істеу көмегін тигізді. Қазірде
болатын. Бұл реформаны обл. "Әбілдина ОДА-сы", "Әлменбетов
денсаулық сақтау департаментінің ОДА-сы", "Байменова ОДА-сы",
басшысы Т.Рақыпбеков басқарды. "Бексейтова ОДА-сы", "Жүрек
Таратылған емханалардың базас- ОДА-сы", "Көшімбаева ОДА-сы",
ында алғашқыда 20 ОДА құрылды, "Мәкенбаева ОДА-сы", "Тильман
қаржыландыру мәселесіне байла- ОДА-сы" бұрынғы емханалар жүгін
нысты оларды ірілендіру қажеттігі көтеріп, өз аумақтары бойын-
туындады. Бұл құрылымының тиімді ша мед.қызмет көрсетуде. Олар
қызмет көрсетуі үшін әр амбула- отбасылық дәрігерлік амбулатория
қауымдастығына біріктірілген.

ӨМІРЗАҚОВ Асқарбек (1912 ж. т.) - зандбергерит пен биннит аталатын
түрлері болады. Криталдық агрегат-
еңбек жолын Қарсақбай кеңшарында тары тұтас масса, сеппелер түрінде
кездеседі. Өңсіз рудалар болаттай
монтерлықтан бастаған. 1968 ж. сұр, кейде темірдей қара да болады,
ауада тез күңгірттеніп "түсі қашады"
бастап ЖЖЭО-да электрослесарь ("Өңсіз рудалар" аталуы осыдан).
Қаттылығы Моос шкаласы бойын-
болып еңбек етеді. ЖЭО-ның ша 3-4, мортты, сынымы шытынақ,
тығыздығы 4,4-5,1 г/см3. Өңсіз ру-
Құрмет кітабына және тақтасына далар түсті және сирек металдар
кендерінің түрлі генетикалық тип-
есімі енгізілген. Еңбек Қызыл Ту терінде сульфидтермен бірге тара-
лады. Өңсіз рудалардың тотығуынан
орденімен және медальдармен малахит, азурит т.б. түзіледі. Орал-
дың, Кавказдың, Шығыс Сібірдің,
марапатталған. Жезқазған қаласы- Қазақстанның (Бозшакөл, Ақбастау,
Құсмұрын, Орлов, Текелі, Ақсу,
Бестөбе, Майқайың, Степняк т.б.)
кендерінде кездеседі. Өңсіз руда-
лар мол шоғырланғанда мыс рудасы
ретінде пайдаланылады.

ның Құрметті азаматы.

ӨҢСІЗ КЕНДЕР - тетраэдрит пен тен- ӨТЕГЕНҰЛЫ Жаулыбай XVIII
ғасырдағы қазақ батыры. Найман-
нантиттің изоморфтық қоспасынан ның бағаналы елінің сарғалдақ
тәңірбелі руынан шыққан. 1690
тұратын сульфатты тұздар кла- жылы туған деген дерек бар. Қыста
Ащыкөл, Телікөл, Қызылжыңғылды
сының минералы. Химиялық қыстап, жазда Ұлытау баурайын
жайлаған. Жоңғарлармен Бұланты
формуласы mCu12Sb4S13 (тетра- - Білеуті шайқасында бағаналы елі
эдрит)+ NCu12Аs4S13 (теннантит). қолының мыңбасы болған. Аңырақай
Тетраэдритте 45,77% Сu, 22,22% шайқасында Қабанбай, Наурызбай,
Бөгенбай, Шақшақ Жәнібек және
Sb, теннантитте 51?57% Сu, 20,26% басқа қазақ батырларымен үзеңгіліс
болып, басқыншыларды ойсырата
Аs бар. Қоспалары: Ag, Hg, РІ, Nі, жеңуге үлес қосқан. Осы ұрыста
оның екі інісі Қарабек пен Садыбек
Со, V, Sn, Gе, Те, W, Zn, Сu, Ві. шейіт болған. Асқан айлакерлігі
және ерліктері үшін Шұбартулы Жа-
Соңғы екеуі Аs мен Sb-ді, мысты улыбай атанған.

түрлі мөлшерде Аg, Ғе2+, Ni, Zn, Нg,

Sn мышьяк пен сурьманы Ві, күкіртті

Sе мен Те алмастырады. Аg, Ғе, Нg,

Zn (Аg), Ві қоспаларына байланысты

өңсіз рудалардың аргентотеннантит

пен фрейбергит, ферротеннантит

пен ферротетраэдрит, шватцит,

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 359

жыл бойына ол өзінің серіктерімен
бірге Ресейдің және Сібірдің батыс,
бөлігінің біраз жерін аралап шықты,
ал екі жылдық екінші сапарында
Каспийдің арғы бетін және Қырым
түбегін зерттеді. 1793-1794 ж. Пал-
лас Еділ жағалауына, Солт. Кавказға
және Азов төңірегіне екінші саяхатын
жасады, содан соң кеп жыл бойына
Қырымда тұрды. 1772-1774 ж.ж.
Орынбор өлкесіне және Бат. Сібірге
үлкен экспедицияны бастап шыққан
Ресей императорлық академиясы-
ның акад. Паллас қазақ даласының
қазба байлықтары мен табиғатын
зерттеудегі еңбегі өте зор. Өзінің
зерттеулерінде ол Жезқазған-
Ұлытау өңірінде табылған қазба
орындарынан мыс табақшаларының,
оларды балқытқан ақ саздан
жасалған құмыралардың және
сүйектердің табылғанын жазады.
Негізгі еңбегі 1809 ж. жазылған
"Ресей империясының әр түрлі про-
винцияларына саяхат" деп аталады.
ПАЗЫЛОВ Сейдіғали (1938-2003) Оның еңбектері күні бүгінге дейін
- Қарағанды обл. Жаңаарақа ауд-да өзінің ғылыми маңызын жойған жоқ.
туған. Алматы а. шар-ғы институтын
(1961) бітіргеннен соң ұзақ жылдар Әдеб: Қазақтар. Көпшіліккө арн. Тоғыз
Жаңаарқа ауд. шаруашылықтарында
агроном болып істеді. Осы саладағы томдық анықтамалық. VII том., А. 1998, - 285
еңбегі бағаланып (1973) ҚазКСР-
нің еңбек сіңірген агрономы атағы б. Садықулы Т. Сары арқаның мыс алыбы. А,
берілді. Ол Жезқазған обл. а.
шаруашылығы басқармасы (1973- 1998, - 264 б.
1978) бастығының орынбасары,
"Талап" кеңшарының және Жезқ. ПАРАНИДИ Георгий Харлампиевич
кеңшар-техникумының (1978-1981) (1926 ж.т.) - спорт ардагері, греко-
директоры, обл. агроөнеркәсіптік рим күресі бойынша КСРО-ның
бірлестігі бастығының (1981) жеміс- разрядты спортшысы. Жезқазған
жидек жөніндегі орынбасары болып қаласындағы "Купрум" спорт
қызмет атқарған. Бірнеше медаль- клубының алғашқы төрағасы (1967-
дармен марапатталған. 1973).
ПАЛЛАС Петр Симон (1741-1811
ж.ж.) - XVIII ғ. ең көрнекті нату- ПАРКИНЕН Илья (1979 ж.т.) - бай-
ралист-ғалымы. Паллас негізгі дарка мен каноэ есуден ҚР спорт
мамандығы зоолог, бірақ ол ботани- шебері, бірнеше дүркін ҚР чемпи-
ка, физикалық география, геология, оны, Азия чемпионы (Сеул, 1997).
палеонтология және этнография са- Жаттықтырушысы - Коптев Сергей
лаларына да көп еңбек сіңірді. Апты Егорович.

ПЕРЗЕНТХАНА ҮЙІ 1963 ж. қазан
айының басында пайдалануға
беріліп, 22 қазанда бірінші сәби

дүниеге келді. Перзентхана тарихы ша 6-6,5; мортты, тығыздығы 4,9-
да осы күннен басталады. Жарты 5,2 г/см3. Пирит атпа, жапсарлық
ғасыр ішінде перзентхана өсіп- - метасоматикалық, гидротермалық
еркендеу үстінде болды. Балалар- - шөгінді жыныстарда әр түрлі суль-
дың жеке бөлімі (1971-72), патология фидтермен бірге конкреция, жалбыр,
бөлімі (1979), тәулік бойғы акушерлік псевдаморфозалар т.б. түрлерде
күзет орны (1985) ашылып, ем- кездеседі. Колчедандардың негізгі
шекпен тамақтандыру және бала массасын (70-90%) құрайды. Пирит
мен ананың бірге болу (1994), ана едәуір мөлшерде Мұғалжардың,
қауіпсіздігі (2002) бағдарламалары Сарыарқаның, Кенді Алтайдың,
енгізілді. Соған орай қазіргі кезде Қаратаудың, Жоңғардың мыс, поли-
әйелдерге өзінің жағдайына қарай металл, колчедан кендерінде, Орал-
босанудың түрін таңдауға мүмкіндік да, Кавказ сыртында, Испанияда,
берілген. Дүниеге нәресте әкелуші Канадада, АҚШ-та т.б. орындарында
әрбір ананың жеке бөлмесі, ал- кездеседі. Пирит күкірт қышқылын,
дын ала өзі таңдап алған акушері күкіртті темір купоросын алуға пай-
болады. Әйел толғатқан кезінде даланылады.
қасында жақын адамының болуына
да мүмкіндік жасалған. ПОДОВИННИКОВ Алексей Ивано-
вич 1935 ж. туған. ҚазМУ-ді бітір-
ПИРИТ (грек.руг - от, соққанда от ген, журналист, ҚР Журналистер
шығаруына байланысты осылай одағының мүшесі. Еңбек жолын
аталған), күкірт колчеданы, темір "Темиртауский рабочий" газетінің
колчеданы - сульфидтер класының белім меңгерушілігінен бастаған.
минералы. Химиялық формуласы Қарағанды облыстық газетінің мен-
ҒеS2, (Ғе-46,6%, S-53,4%), Со, N. Сu, шікті тілшісі, "Балхашский рабочий"
Аu, Аg, Аs, Sb т.б. қоспалар болады. газетінің жауапты хатшысы, ре-
Пириттің кристалдық торына Ғе мен дактор. Жезқазған обл. "Джезказ-
[ S 2 ] 2 - октаэдрлік координацияда бо- ганская правда" (кейін "Централь-
лады. Пириттің кубтық сингонияда ный Казахстан") газетінде 16 жыл
кристалданады, жеке кристалдары редактор болды. "Подробности"
куб, пентагон-додекаэдр, октаэдр, аймақтық газетінде жұмыс істейді.
кристалдық агрегаттары тұтас, "Еңбектегі ерлігі үшін" медалімен
түйірлі масса түрінде болады. Түсі марапатталған.
шымқай сары, металдай жылтыр.
Қаттылығы Моос шкаласы бойын- "ПОДРОБНОСТИ"-1997 ж. 17 қазан-
нан бері шығып келе жатқан газет.
18700 данамен шығатын басылым-
ның құрылтайшысы "Қазақмыс"
корпорациясының жастар одағы,
бас редакторы Нина Барбутько. Га-
зет көлемі екі баспатабақ, аптасына
екі рет шығады.

ПОДЧИНЕНОВ Владимир Василье-
вич (1942ж.т.) - фотограф-оператор,
"Отырар - Ұлытау" кіші Жібек жолы,

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 361

халықаралық археоэтнологиялық С.Е.Сапаров басқарды. 1998 ж.
"Алтай - Дунай" экспедицияларының
мүшесі. "Всегда в поиске" (Калинин 28 желтоқсанда "Полиграфия"
қ.), "Встреча с мужеством", "Трудная
руда" (Москва қ.) фильмдері әуесқой ААҚ болып құрылды. 1997 ж. бері
режиссерлардың бүкілодақтық кон-
курстарына қатысқан. "Остановка кәсіпорынды М.Ж.Мұратбаев
запрещена" (авторлары - Подчи-
ненов В., Кундиков О., Рудаков Я.) басқарады. Бас инженері
фильмі кәсіпқой емес кинематог-
рафтардың европалық конкурсында Л.А.Пономаренко "Баспа және по-
(Баден-Баден, 1989) қола жүлдегер
атанған. Жеке фотокөрмесі (2002) лиграфия ісінің қайраткері" құрметті
өткен.
белгісімен марапатталған (2003).
"ПОЛИГРАФИЯ ЕР МҰРА" жауап-
кершілігі шектеулі серіктестігі Жезқ. Қазіргі полиграфия кәсіпорыны ком-
аймағында баспа қызметін жүзеге
асырып отырған кәсіпорын. Жезқ. пьютерлік жүйе арқылы терім жасап,
қ. Шевченко көшесіндегі №36 үйге
орналасқан. Оның тарихы 1954 ж. офсеттік тәсілмен басатын және
ұйымдасқан Жезқ. қ-қ баспаханасы-
нан басталады. Баспаханада "Джез- басқа да жаңа технологиялық құрал-
казганский рабочий", "Жезқазған
жұмысшысы" (1954-1973), "Джез- жабдықтармен жабдықталған.
казганская правда", "Жезқазған
туы" (1973-1997) газеттері басы- ПОЛИЦИЯ - қоғ. тәртіпті сақтап,
лып, бланк өнімдері шығарылды.
Жезқазған обл. ашылуына бай- қылмысты әрекеттермен күресетін
ланысты Каз. КСР Министрлер
Кеңесінің қаулысымен (25.02.1973) мем.орган. Өз жұмысын ҚР
және Баспа, полиграфия және кітап
саудасы жөніндегі республикалық Конституциясына және заңдық күші
мемл. комитетінің (17.05.1973)
бұйрығымен Жезқ. обл. баспа, по- бар Президенттің "II органдары
лиграфия істері және кітап саудасы
жөніндегі басқармасы құрылды. туралы" жарлығына негіздеп
Оның құрамына бас кәсіпорын - обл.
баспахана, сондай-ақ Сәтбаев қ., жүргізеді. Өз алдына жеке
Жезді, Ұлытау ауд. бөлімшелері мен
қатар Жаңаарқа, Ақадыр, Қаражал, транспорттық полиция бөлімшелері
Балқаш, Ақтоғай, Шет баспаханала-
ры енді. 1997ж. 11 қазанда Ақпарат құрылған. Ж.қ. мәртебесін алғанға
және қоғамдық келісім министрлігінің
құрамындағы Жезқ. "Полиграфиясы" дейін ішкі істер органд. бөлімшесі
республикалық өндірістік бірлес-
тігі болып құрылды. Қ-қ және обл. Жезқазған ауд. Қарсақбай к.
баспаханаларды (1954-1997) Асля-
мов, К.Ахметов, Қ.Т.Қалмағанбетов, 1924 ж. құрылды. 1954 ж. Ж. қала
Ж.Д.Қасқадамов, О.А.Асылбеков,
мәртебесін алғаннан кейін қалалық

ІІБ-і құрылды, бірінші бастығы-

С.Жабагенов. 1973 ж. Ж. обл.

ашылған соң обл. ІІБ-сы құрылды

бастығы М.К.Құрманов, ал қалалық

ІІБ-ың бастығы - Н.Г.Яреско "Мем.

Тергеу комитеті туралы" Заңның

қабылдануына сәйкес 1995-1997

ж.ж. ІІБ-ның жанынан МТК-ті құрылды

бастығы подпол. И.Н.Голиков б.

Қазіргі уақытта қалалық ІІБ-ның

бастығы - Ж.Әбішев.

ПОЛТАВСКИЙ Анатолий Семено-
вич (1933-1984 жж) Қостанай обл.
Федоров ауд. Қарақопа с. туған.
Қазақ кен-металлургия инст. 1956 ж.
бітірген. Тау-кен инженері. Барлық
еңбек жолы Жезқазған мыс кенін
игерумен байланысты. Ол тау-кен
шебері, участок бастығы, шахтаның
бас инженері, шахта проходкалау
басқармасының бастығы, Жезқазған
кеніші партия комит. хатшысы болып

революциясы" орденімен (1982 ж)
марапатталған.

ПОМОГАЛОВ Василий Григо-
рьевич. (1934 жылы Омск обл.
туған). Жезқазған аймақтық ғылым
және білім беру қызметкерлері
кәсіподағының төрағасы, педагог.
1964 жылдан бастап Жезқазған орта
мектептерінде математика" пәнінің
мұғалімі, оқу бөлімінің меңгерушісі
және директоры болып істеді.
1973-1983 жылдары Жезқазған
облыстық халық ағарту бөлімі
меңгерушісінің бірінші орынбасары
болды. 1983 жылдан бастап бүгінгі
күнге дейін Жезқазған облыстық
кәсіподақ комитетінің, 1997 жыл-
дан аймақтық ғылым және білім
беру қызметкерлері кәсіподағының
төрағасы қызметін атқарып келеді.
Педагогикалық нәтижелі еңбегі
бағаланып, Құрмет белгісі ордені-
мен және басқа медальдармен,
"Қазақстан Республикасы білім беру
үздігі" белгісімен марапатталған.
Жезқазған қаласының Құрметті аза-
маты (2002ж).

қызмет атқарды. 1970 ж. Жезқазған ПОПКОВА Людмила Васильевна
қ. партия комит. екінші хатшылығына, (1931-2003 ж.) - РФ, Челябинскі
1973 ж. Жезқазған обл.қ атқару обл. туған. 1946-1954 ж. Челябинскі
комитетінің төрағасының обл. Қарабаш мыс зауытында еңбек
еткен, 1954-1982 ж. аралығында
орынбасарлығына сайланды. 1977- Жезқазған байыту фабрикасында
1985 жылдары Жезқазған обл. жұмыс істеді. Ленин, Еңбек Қызыл Ту
партия комит. хатшысы болып ордендерімен, бірнеше медальдар-
істеді. Ауғанстан Дем. Респ. жұмыс мен марапатталған. 1971 ж. Қазақ
бабында іс сапарда болған. Еңбек КСР-ның Мемлекеттік сыйлығының
Қызыл Ту орденімен (1981 ж), екі лауреаты атанды.
медальмен (1970, 1971), "Ауған ПОПУЛИДИ Дмитрий Нестрович
(1928 -2004ж.) РФ Краснодар өлкес-
інің "Северская" ст. туған. Комсомол
жолдамасымен елуінші жылдардың
басында Теміртау қ. келіп, 1953-1961
ж. "Қазметаллургстрой" трестінің
жүйесінде слесарь, шебер, прораб
болып істеген. Қазақстанның бірінші

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиясы 363

женер-құрылысшы. ҚарПТИ ЖФ-н
(1984) бітірген. Чернобыль апаты за-
рдаптарын жоюға (1988) қатысқан.

ПРОФИЛАКТОРИЙ - Кеңгір су

қоймасының жағалауына орна-

ласқан. Мұнда "Қазақмыс" кор-

порациясының еңбеккерлері,

олардың отбасы мүшелері, зей-

неткерлер үшін кешенді мед.

қызмет ұйымдастырылған. Физио

және озокеритпен емдеу кеңінен

қолданылады. Жезқазғандағы

шипажай-профилакторий тарихы

1956 ж. басталады. Оның алғашқы

емдеу корпусы Чехов көшесіндегі

ыңғайластырылған екі қабатты

ғимаратта болатын. Емдеу орнының

жаңа тарихының беттері жетпісінші

жылдардың басында бас дәрігер

болып КазКср-іне еңбек сіңірген

Н.Р.Рановтың және неврапатолог

А.Н.Лидің келуімен басталады.

ПСИХОНЕВРОЛОГИЯЛЫҚ ДИСПАН-

СЕР - Жезқазған аймағына қызмет

көрсетіп отырған емдеу меке-

домнасы кешенін салып, іске қосуға месі (Сәтбаев қ-дна орналасқан).

қатысқан. 1961 жылдан Жезқазған Жезқазған қ-қ. денсаулық сақтау

қаласындағы "Қазмысқұрылыс" бөлімінің шешімімен (1959) Ни-

тресінде "Суқұбырықұрылыс", кольский кентінде ауданаралық

"Қалақұрлыс" басқармасында психоневрологиялық диспансері

бастық, трест басқарушысының құрылды. Диспансердің құрамында

орынбасары қызметтерінде 50 төсектен тұратын бөлім мен ем-

еңбек етті. Көптеген жыл трест хана болды. Алғашқы бас дәрігері

басқарушысы болып еңбек етті. И.К.Паршут. Кейіннен диспансер-

Қазақ КСР-інің еңбек сіңірген дің бас дәрігерлері болып (1962-

құрылысшысы. Құрмет белгісі 1973) Л.Г.Джурий, В.И.Лапин,

орденімен, медальмен, Қаз. КСР О.П.Лапиналар тағайындалды.

Жоғары Кеңесінің Құрмет грамота- Жезқазған облысының ашы-

сымен марапатталған. Жезқазған луына байланысты (1973) обл.

қаласының Құрметті азаматы. психоневрологиялық диспансер

болып өзгерді. Төсек саны 150-ден

610-ға өсіп, диспансерде облыс-

ПОСТАНОГОВ Михаил Геннадьевич тың 7 қаласы мен 8 ауданының
(1958 ж.т.) - "Визави" авторлық
әндер клубының, халықаралық сырқат адамдарын тексеріп, емдеп
археоэтнологиялық "Алтай - Дунай"
экспедициясының белсенді мүшесі, отырды. Қазір Жезқазған қалалық
Әлем азаматы куәлігінің иегері. Ин-
психоневрологиялық диспансерде

250 төсектік орын, 5 стационарлық

бөлім, емхана және басқа да көмекші

бөлімшелер бар. Онда 23 дәрігер, 2 теңдеулерге бөлінбеген шекаралық
психолог, 70 медбибі жұмыс істейді. есеп" тақырыбында математика
ПІШЕНБАЕВ Сағдат Қазкенұлы (1954 ғылымы саласында тұңғыш рет
ж.т.) - физика-математика ғылымда- қазақ тілінде канд. дисс. қорғаған
рының кандидаты (1999), Жезқазған (1999). П. - 20-дан астам ғылыми-
қалалық мәслихаты Құрмет грамота- әдістемелік жарияланымның авторы.
сының иегері. Е.А.Бөкетов атындағы ПУГАЧ Тамара Ивановна 1935 ж.
ҚарМУ бітірген (1976). Никольск Оңт. Қаз. обл. Түркістан ауд. Хантат
ҚКТУ-108 оқытушысы (1976-1978), кенішінде туған. Қазақ КСР-не еңбек
ЖезПИ-ның физика-математика фа- сіңірген мұғалім. Еңбек ардагері
культетінде оқытушы, аға оқытушы, (1987). Қарағанды пед. институтын
деканның орынбасары (1978-1982), бітірген (1961). Тарихшы-филолог.
Абай атындағы ҚазПИ-нда аспирант Еңбек жолын Жезқ. қаласындағы
(1982-1985), ЖезУ физика-матема- N3 орта мектепте бастаған. Жезқ.
тика факультетінде деканның орын- қалалық кеңесінің депутаты
басары, деканның м.а. (1985-1998). болған (1966-1967). "ҚазКСР
"Сингулярлы қобалжыған үшінші білім беру ісінің үздігі" белгісімен
ретті сызықты дифференциалды марапатталған (1966).

ордендерімен, медальдармен мара-
патталған. Жезқазған қаласының
Құрметті азаматы.

РАҚЫМЖАНОВ Айып Асанұлы (1930-
2000) Қарағанды обл., Нұра ауд.,
Киев селосында туған. 1949 — 51ж.
мектеп интернатта тәрбиеші және
кітапханашы ҚазМПИ-тын бітірген соң
мұғалім, оқу бөлімінің меңгерушісі
және мектеп директоры болды.
1964 - 1978 ж. ауд. парткомында
жауапты қызметтер атқарды. 1978
-1987 ж. - Жезқазған облатқком.
төрағасының орынбасары, 1987ж.-
обл.кәсіптік-техникалық білім беру
басқармасының бастығы, обл.
әкімінің кеңесшісі. Зейнеткерлікке
шыққаннан кейін қалалық диа-
беторталығының жетекшісі, қалалық
сайлау комиссиясының терағасы.
Бірнеше медальдармен, үкіметтің
мақтау қағаздарымен марапатталған
Жезқазған қаласының Құрметті
азаматы.

РАҚЫШЕВА Татьяна (1946 ж.т.) - те-

атр әртісі, режиссер, "Құрмет бел-

гісі"орденінің иегері(1986), ҚР еңбек

сіңірген әртісі (1991), Жезқазған

қаласы әкімінің "Жыл актрисасы"

атағының (2000), қалалық мәдениет

белімінің "Мәдениет шамшырағы"

Алтын белгісінің (2002) иегері. ҚР

Мәдениет министрлігінің Құрмет

грамоталарымен марапатталған

(1978, 1996). Москвадағы

М.С.Щепкин атындағы жоғары театр

училищесін драма және кино актеры

РАКОВСКИЙ Василий Михайлович мамандығы бойынша (1972) бітір-
- (1925.31.01.) - РФ, Тамбов обл.
туған. ҰОС-на қатысқан. Соғыстан ген. Театр сахнасындағы тұңғыш
кейін 3 жыл Тамбовта колхоз
төрағасы болған. 1950 ж. қарашада ролі - М.Әуезовтің "Айман - Шол-
Жезқазғанға "Қазмысқұрылысқа"
бригадир ретінде жолдамамен пан" комедиясындағы Теңге бей-
жіберілген. 1978 ж. дейін бригадир
қызметінде болды. КОКП-ның XXII несі. Одан кейінгі аралықта 70-тен
- съезінің делегаты. Социалистік
Еңбек Ері. Отан соғыс, Ленин астам рольдерде ойнап, Қаракөз,

Баян, Күнікей, Әсел, Бөрте, т.с.с.

драмалық, Сәбира, Халила, т.б. да

комедиялық кейіпкерлерді шебер

бейнеледі. Р. режиссерлығымен

қойылған Е.Домбаевтың "Ғашықтық

туралы баллада" комедиясы оқушылардың білімін жинақтау"
тақырыбында канд. дисс. қорғаған
көрермен қауым тарапынан жоғары (1999). Р. - "Қазақ мектебінің 10
сыныбындағы орыс тілі сабақтары"
бағаланды. (1998) оқу-әдістемелік құралының,
"Орыс және қазақ тілдеріндегі
РАНОВ Нәби Ранұлы (1938ж.т.) құрмалас сөйлемдерді салыстыр-
Қарағанды обл., Қарсақбай малы талдау", "Қазақ мектебінің 11
сыныбында құрмалас сөйлемді оқу"
қалашығында туған. КазКСР-ның (2000) оқу құралдарының, 50-ге
еңбек сіңірген дәрігері. Еңбек жо- жуық ғылыми-әдістемелік жарияла-
лын 1962 ж. Ұлытау ауд. "Байқоңыр" нымның авторы.
кеңшары, Қарақұм учаскелік ауру-
ханасының бас дәрігері қызметінен РАХМЕТОВ Шамхан Қыстауұлы
бастаған. 1972-1991 ж. аралығында (1943 ж.) Ұлытау ауд., Байқоңыр
"Жезқазғантүстімет" ҒӨБ-не қарасты ауылында туған. Еңбек жолын
санаторий-профилакториясының 1960 ж. "Қазмысқұрлыс" тресінде
бас дәрігері қызметін атқарған. құрылысшы болып бастаған. Жұмыс
"КСРО денсаулық сақтау ісінің үздігі" істей жүріп N3 жұмысшы жастар мек-
белгісімен (1985ж) марапатталған. тебін тамамдаған. 1972 ж. ҚазМУ-
Жезқазған қаласында Н.Р.Рановтың дің филология факультетін бітірген.
атында кеше бар. 1971 ж. Жезқазған телестудиясына
диктор болып қызмет атқарған.
РАХАТ Тәуіржан Рахатүлы (1963 ж.т.) 1983-1985 жылдары Алматы жоғары
партия мектебінде оқыған. ҚР Жур-
- Қарағанды облысы әкімінің "Жыл налистер одағының мүшесі.

хореографы" (2001), "Облыстың РАХҰЛЫ Амандық (1952 ж.т.) - жур-
налист, ҚР Журналистер одағының
үздік мәдениет қызметкері" (2003) мүшесі (1986), ҚазМУ-нің журна-
листика факультетін бітірген (1979).
сыйлықтарының, ҚР Мәдениет, Ақадыр аудандық "Ақадыр таңы"
газетінде жауапты хатшы, редактор-
ақпарат және спорт министрлігінің дың орынбасары (1976-1983), При-
озерный аудандық "Ленин жолы",
және ҚР мәдениет пен өнерді "Ленинский путь" газеттерінде
редактор (1983-1985), Жезқазған
қолдау мемл. қорының "Мәдениет обл. "Жезқазған туы" (кейін-
нен "Сарыарқа") газетінде бөлім
қайраткері" белгісінің иегері. N111 меңгерушісі (1985-1996), облыс
әкімі аппаратында бас инспектор
кәсіптік-техникалық училищесін (1996-1997), қалалық "Сарыарқа"
газетінің бас редакторы (1997-2002).
үздік (1981), ЖезПИ (1988) бітір- Қарағанды обл. "Орталық Қазақстан"
газетінің Жезқазған аймағы бойын-
ген. Әскери қызмет (1983-1985), ша меншікті тілшісі (2002 ж. бас-
тап). Р. - Ұлы Отан соғысында қаза
N8 қазақ гимназиясында мұғалім тапқан және хабарсыз кеткен жа-
уынгерлер туралы "Боздақтар" ес-
(1988-1992), "Шашу" халықтық ан-

самблінің көркемдік жетекшісі (1992

ж. бастап), Халықтар достығы мен

мәдениет үйінің директоры (2001 ж.

бастап). Қараңыз: Шашу.

РАХМЕТҚАЛИЕВА Алма

Рахымжанқызы (1952 ж.т.) - фил.

ғылым. кандидаты( 1999). Е.А.Бөкетов

атындағы ҚарМУ бітірген (1973). Це-

линоград облысында ауыл мектебін-

де мұғалім (1973-1976), ЖезПИ,

кейіннен ЖезУ-нің оқытушысы (1976

ж. бастап). "Қазақ мектебінің11 сы-

ныбында орыс тілінен жалғаулықты

құрмалас сөйлемді өту барысында

ше дүркін ҚР чемпионы, Азия чемпи-
оны (Сеул, 1997). Жаттықтырушысы
- Борисова Нурия Александровна.

РУДАКОВ Ярослав Борисович
(1957-1997) - бард, суретші,
сценарист, әуесқой режиссер,
"Отырар - Ұлытау" кіші Жібек
жолы экспедициясының мүшесі,
"АЗИЯЦентр" кино-видеоорталы-
ғының ұйымдастырушысы. Инженер-
құрылысшы. ҚарПТИ ЖФ-н (1980)
бітірген.

керткіш кітабының (1995) облыстық РҮСТЕМБАЕВ Ғали Тұрғанович
редакциялық алқасының мүшесі, (1939-1990ж.ж.) Омбы обл. Қарағаш
шығарушы авторлардың бірі. селосында туған. 1963 ж. Қарағанды
Жезқазған обл. Кеңесінің, ҚР Жур- педагогикалық институтының фи-
налистер одағының, Қарағанды обл. зика-математика факультетін бітір-
әкімінің Құрмет грамоталарымен геннен кейін Қарағанды обл. Шахан
марапатталған. қаласының №12 орта мектебінде
мұғалім, директор болды. 1970-1979
РЕЛИКТІ ТҮРЛЕР - көне заман жылдары Сәтбаев қаласының №14
флорасында болған, қазіргі орта мектебінің директоры. 1979-
1982 жылдары Жезқазған қалалық
кезде климаттың салдарынан халыққа білім беру бөлімінің
жойылып бара жатқан түрлер. меңгерушісі. 1982-1990 жылдары
Ұлытау-Жезқазған реликтеріне Жезқазған қаласындағы №4 орта
мектепте директор болды. Москва,
усасыр қырыққұлағы, Бористен Томск жоғары оқу орындарымен
сылдыршөбі, Корольков доланасы, тығыз байланыс жасап, физика-
Бұқтарма таспасы, Коржинский математика бағытындағы лицей
миясы, Селькирк шегіргүлі, Сібір сыныптарын ашқан. Көп жылғы
балдырғаны, кәдімгі шәңкіш, т.б. педагогикалық еңбегі үшін "КазКСР-
жатады. іне еңбек сіңірген мүғалімі",
"Еңбектегі ерлігі үшін" медалімен
РЕРИХ Феодор Андреевич - (1930 және "Қазақстан
ж.т.) - РФ, Куйбышев обл. туған. Республикасы білім беру үздігі" бел-
1948 ж. Жезқазған шахтасында гісімен марапатталды.
еңбек жолын бастаған. 1957-1973
ж.ж. Солт. Жезқазған кенішінде РЫБАКОВ Валентин Георгиевич 1933
эксковатор-машинисі болып еңбек ж.туған. Қалалық бұқаралық ақпарат,
еткен. ҚазКСР-нің еңбек сіңірген құралдарында 1965 ж. жұмыс
кеншісі (1978 ж.) "Құрмет белгісі" істейді. "Джезказганский рабочий"
орденімен, бірнеше медальдармен газеті редакциясында әуелде тілші,
марапатталған. кейін бөлім бастығы, Жезқазған
облыстық "Джезказганская правда"
РУБЦОВ Артем - байдарка мен ка- газетінің бөлім меңгерушісі. 1988-
ноэ есуден ҚР спорт шебері, бірне- 1997 ж.ж. көптаралымды "За медь"

газетінің редакторы болды. Бүгінде (1969). ЖТКТИ, кейіннен ЖезУ-нде
"Подробности" газетінің тілшісі. аға оқытушы (1970-1973), кафедра
ҚР Жазушылар және Журналистер меңгерушісі (1973-1996), экономика
одақтары сыйлықтарының иегері. факультетінің деканы (1996-2001),
әлеуметтік-гуманитарлық пәндер
РЫБАЛКИН Юрий Дмитриевич кафедрасында меңгеруші (2002 ж.
бастап). "Қарастырудың объектив-
(1948 ж.т. - 2003 ж. қ.б.) Қарағанды тілігі - диалектиканың аса маңызды
ұстанымы" тақырыбында канд. дисс.
қаласында туған. Тех. ғыл. кандидаты қорғаған (1975). Р. - 30-ға жуық
ғылыми-әдістемелік жарияланым-
(1986), Қазақ КСР Министрлер ның авторы.

кеңесі сыйлығының лауреаты РЫСПЕКОВА Мәдина Оразқызы
(1957 ж.т.) - экономика ғылым. кан-
(1989). ҚарПТИ-ді бітірген (1971). дидаты (1989), құрылыс өндірісі ка-
федрасының доценті (1991). ҚарПТИ
Белогорск кен байыту комбинаты бітірген (1979). ҚарПТИ ЖФ эконо-
мика және құрылысты ұйымдастыру
"Белая гора" кенішінде маркшейдер, секциясында ассистент (1979-1985),
В.В.Куйбышев атындағы Москва
аға маркшейдер (1971-1975), инженерлік-құрылыс институтының
экономика және құрылысты ұйым-
"Карагандауголь" ӨБ Стаханов дастыру кафедрасында аспирант
(1985-88), ЖТКТИ құрылыс өндірісі
шахтасында кен мастері (1975- кафедрасында доцент (1991-2002),
ЖезУ әлеуметтік-заң қызметінің
1976), ҚарПТИ-да оқытушы (1976- жетекшісі (2002 ж. бастап).
"Бытыраңқы құрылыс жағдайында
1977), "Казвольфрам" ӨБ Ақшатау құрылыс машиналары паркін тиімді
пайдалану қажеттілігін болжау және
кен байыту комбинатында бас қамтамасыз ету" тақырыбында канд.
дисс. қорғаған (1989). 30-ға жуық
маркшейдер (1977-1982), өндірістік- ғылыми-әдістемелік жарияланым-
ның авторы.
техникалық бөлімінің бастығы (1982-
РЫСМАҒАНБЕТОВ Ернұр Бүркіт-
1984), ҚарПТИ-да аспирант (1984), байұлы 1986 ж. Жезқазған қаласын-
да туған. №9 орта мектептің 5 класын
Ақшатау кен байыту комбинаты бітірген соң қазақ-түрік лицейінде
оқуын жалғастырды. Қаладағы орта
парт. комитетінің хатшысы, хал. мектеп бітірушілер арасында тұңғыш
рет "Алтын белгіге" ие болған. Ф и -
деп. Жезқ. атқ. комитетінің зика пәні бойынша республикалық,
облыстық және қалалық физика
төрағасы (1985-1990), ҚарПТИ ЖФ- олимпиадаларға қатысып бірінші
орын алған. Республикалық физика
да аға оқытушы, доцент, таукен олимпиадасының абсолютті чемпи-
оны, алтын медаль иегері (2003).
факультетінің Деканы (1990-1992), Анталиядағы өткен халықаралық

Жезқ. таукен-тех. институты таукен

факультетінің деканы (1992-1997),

ЖезУ-дің таукен факультетінің

деканы (1997-2000), ЖезУ-дің

таукен-инженерлік институты

директорының орынбасары (2000-

2003). 36 ғылыми жарияланымның

авторы. Хал. деп. облыстық,

қалалық, аудандық Кеңестердің,

Жезқ. қалалық Мәслихатының

депутаты болып сайланған (1987-

1999), "ҚР білім беру ісінің үздігі"

белгісімен марапатталған.

РЫСБАЕВ Сері Рысбайүлы (1941
ж.т.) - философия ғылым. кандидаты
(1975), "Еңбек ардагері" медалінің,
ҚКП ОК, Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесі
Құрмет грамоталарының, "ҚР Білім
беру ісінің Құрметті қызметкері" ,
ЖезУ "Алтын" белгілерінің иегері.
С.М.Киров атындағы ҚазМУ бітірген

369

қолданбалы физика факультетінің II-
курс студенті.

олимпиадада үшінші орын, Син- РЫЧКОВ Николай Петрович (1746-
гапурда төртінші орын, Тайваньда 1784 ж.ж.) - орыс саяхатшысы.
күміс медаль иеленді. 2002 жылы 1760-67 ж.ж. әскери қызметте б.
Индонезияда өткен XXXII халықа- 1768 ж. П.С. Паллас жетекшілік ет-
ралық физика олимпиадасында ең кен Петербург ҒА-ның экспедиция-
жоғарғы көрсеткішке жетіп, алтын сының құрамында зерттеушілікпен
медальмен марапатталды. Оны ҚР шұғылданды. 1769-70 ж. Қазақ,
Президенті Нұрсұлтан Назарбаев Орынбор, Уфа, Пермь губернияла-
қабылдап, естелік үшін суретке рын аралап, тұрғылықты халықтың
түсіп, алғыс хат табыс етті. Р. АҚШ- әдет-ғұрыптары, ежелгі қалалары,
тың Калифорния технологиялық уни- табиғаты туралы жазды. 1771 ж. Ге-
верситетіне грант жеңіп алды. Қазір нерал фон Траунбергтің жазалау эк-
спедициясының құрамында Рычков
тарихшы,әрі экономист ретінде жүріп
қазақтардың мысты, қорғасынды
және қалайыны өндіруінің көне әдіс-
терін зерттеді. Зерттеу жұмысының
барысын ол өзінің "Күнделік жаз-
баларына" көрсетіп отырды. 1771
ж. 12 мамырда экспедиция Ұлытау,
Жезқазған өңіріне келіп тоқтағанда,
көне дәуірдегі кеншілердің іздерін
зерттей отырып, Н.Рычков: "Ұлытау
қойнауынан басталатын әйгілі өзен-
дер Ұлықарағай, Жыланшық, Кеңгір,
Сарыкеңгір, Жезді Кеңгір бойында
ертедегі адамдардың қазған кен-
дерінен алтын мен күмістің бел-
гілері табылды",- деп жазды. Ол
"Күнделік жазбаларында" тұңғыш
рет Жезқазған жерінде мол кеннің
барлығы жөнінде батыл анықтама
берді. Рычков қазақ даласының
қазба байлығын зерттеумен шек-
теліп қана қойған жоқ, сонымен
қатар халқымыздың көне тарихын,
мәдениетін, салт-дәстүрін зерттеуге
елеулі үлес қосты.

Әдеб: 1). Рычков Н., Дневные записки путе-
шествия капитана Н.Рычкова в киргиз-кайсац-
кую степь в 1771 году. СПб., 1972, • с.75.

үнемі жолы болып жеңіске жетіп
отыратындықтан, Шақшақ Жәнібек
оны "Жолды қарт" атап кеткен.
Сағындық батыр 1727 ж. Бұланты -
Білеуті - Шұбартеңіз шайқастарында
ерекше көзге түскен. Батыр 1779
жылы дүние салып, батырдың өз
аманаты бойынша Бала Жездідегі
Зортөбе деген жерге жерленген.
Сағындық батыр туралы халық
ақыны Болман Қожабайұлы былай
деп жырлаған:
Атамыз Сағындықтан кімдер асқан,
Егескен дұшпандардың сұлқын басқан.
Еліңді жау шапқанда атам шығып,
Жылаған көңіліміздің зарын басқан.

Пайд. әдеб: "Сарыарқа" №135, 14 қараша 1998
ж. Қазақстан Ғылым академиясының мұрағаты
242 - папка, 1-дәптер. (Ә.Наурызбаевтың қол
жазбалары).

САБЕЕВ Арават (1969 ж. т.) - еркін САҒЫНДЫҚОВ Өмірзақ (1903 Ж.Т
күрестен КСРО-ның еңбекі сіңірген - 1997 ж. қ.б) - ҰОС және еңбек ар-
спорт шебері, бірнеше дүркін Евро- дагері, Қарсақбай мыс комбинатын-
па чемпионы және Әлем Кубогының да өндіріс жабдықтарын тасымал-
иегері, Атлантадағы Олимпиадалық дайтын (Жосалы теміржол бекетінен
Ойындардың қола жүлдегері (1996). Қарсақбайға) машина жүргізушісі
Жаттықтырушысы - Сабеев Сергей болып еңбек еткен. Соғыс жылда-
Туганович. ҚР және КСРО-ға еңбегі рында 52-армияның 350-дивизия
сіңген жаттықтырушы. құрамында болып, Сталинград, Бер-
лин түбіндегі соғыстарға, Рейхстаг-
САБЕЕВ Сергей Туганович ты алуға қатысқан. Соғыстан кейін
(1939 ж. т.) - еркін күрестен ҚР және еңбек жолын Қарсақбай комбина-
КСРО еңбегі сіңген жаттықтырушы. тында жалғастырады. I, II дәрежелі
Отан соғыс ордендерінің, бірнеше
САҒЫНДЫҚ БАТЫР 1704 жылы жауынгерлік медальдардың иегері.
Ұлытау өңірінде дүниеге келген.
Қазақ - Жоңғар шапқыншылығына САҒЫТАЕВ Тұтай (1929-1996) Пе-
17 жасынан бастап араласып, 62 дагогика ғылым. кандидаты (1972),
жасына дейін Шақшақ Жәнібектің доцент (1976). 1956 ж. Семей
айтулы батырларының бірі болған. педагог. инстит. бітірген. 1973-
Ол ұрыстар мен жекпе-жектерде 1984 ж. Жезқазған пед. инстит.
доцент, педагогика кафедрасының
меңгерушісі. 1984-1996ж. ҚарМУ-де
доцент. 50-ден аса ғылыми-әдісте-
мелік еңбектері жарық көрген. Оның
ішінде үш монографиялық еңбегі
мен оқу-әдістемелік құралдары бар.
"ҚазКСР халық ағарту ісінің үздігі",
"КСРО Жоғары мектебінің үздігі"
белгілерімен марапатталған.

өндіріс-көлік бөлімінің меңгерушісі
(1962ж), Қазақстан Компартия-
сы Шымкент облыстық комитеті
өндіріс-көлік бөлімінің меңгерушісі
(1964ж), Қазақстан Компарти-
ясы ОК-і ауыр өндіріс бөлімінің
меңгерушісі (1965-72 ж.ж) болып
Қызмет етті. Халық депутаттары
Павлодар облыстық Кеңесі атқару
комитетінің төрағасы болып сай-
ланды (1972 ж). 1976 ж. Қазақ
КСР Түсті металлургия министрінің
орынбасары болып тағайындалып,
зейнеткерлікке шыққанға дейін
(1985 ж) осы қызметті атқарды.
1965-1979 жылдар аралығында
бірнеше мәрте Қазақ КСР Жоғарғы
Кеңесінің депутаты болып сайлан-
ды және Қазақстан Компартиясы
Орталық Комитеті мүшесі болды. Үш
мәрте Еңбек Қызыл Ту орденімен
(1966,1971, 1973 ж.) және бірнеше
медальдармен марапатталған.

САДЫҚОВ Тілеген Садықұлы.
(1954ж.т.) Ғалым, тарих ғылым.
докторы, профессор. 1977 ж.
Е.А.Букетов атындағы ҚарМУ-ді
бітірген. 1977-1978 ж. ЖГҚИ-
САДУАҚАСОВ Темеш Сәдуақасұлы ның Қызылорда бөлімшесінде
(1926 ж.т.- Жезқ. ауд. "Қызыләскер" қоғамдық пәндер кафедрасында
колхозы) - тау-кен инженері, қоғам оқытушы. 1978-1986 ж. Жезқазған
қайраткері. Қазақтың кен-металлур- педагогикалық институтында аға
гия институтын (1944-49 ж.ж.) және оқытушы, факультет деканы. 1984
ҚОКП ОК Жоғары партия мектебін ж. МГУ-да кандидаттық диссертация
(1960 ж) бітірген. Еңбек жолын "Пет- қорғады. 1986-1989 ж. Жезқазған
ро" шахтасында нормалаушы болып облыстық партия комитетінің саяси
бастады (1944 ж) №31-32 шахтада білім беру үйінде қызметте. 1989-
ауысым бастығы (1949ж), №31 шахта- 1999 ж. Жезқазған педагогикалық
да бас инженер (1950 ж), Жезқазған институтында, Ө.А.Байқоңыров
кен-металлургия комбинаты №31-32
шахталары шахта басқармасының атындағы Жезқазған универси-
(1952-53 ж.ж.), кейін №43-44 шах- тетінде ғылыми жұмыс жөніндегі
талар шахта басқармасының (1953- проректор, аға ғылыми қызметкер,
57 ж.ж.) бастығы болды. Жезқазған проректор-директор болды. 1999 ж.
қалалық партия комитетінің екінші докторлық диссертация қорғаған.
хатшысы болып сайланды (1957ж). 1999 жылдан Л.Н.Гумилев атындағы
Қазақстан Компартиясы ОК-І Евразия университетінде декан,
ауыр өндіріс бөлімінің меңгерушісі институт директоры, проректор.
(1960ж), Қазақстан Компартиясы 40-тан аса ғылыми еңбектердің,
Оңтүстік Қазақстан Өлкелік комитеті 1 монография, 1 оқулық және оқу
құралдардың авторы.

арасындағы ХІІІ әлем чемпионатының
қола жүлдегері (Оңтүстік Корея,
Чеджу қ., 2004). Жаттықтырушысы
- Әшірбеков А.Ш.

САПАМАТИН Альберт Герогарцо-

вич (1941 ж. 28.10.) РФ Пермь обл.

Кизел қ. туған. Қарағанды политех.

инст. (1972 ж) бітірген. Тау-кен

инженері. Еңбек жолын 1959 ж.

жұмысшыдан бастады. 1962 ж.

Т.Күзембаев ат. шахтада тау-кен

жұмысшысы, участок бастығы, шахта

директоры. 1989 ж. қыркүйегінде

"Қарағандыкөмір" өндірістік

бірлестігінің бас директоры, 1992 ж.

желтоқсанда ҚР өнеркәсіп министрі,

1994 ж маусымның 17 күні Жезқазған

обл. әкімі болып тағайындалды. Осы

жылы тамыздың 19 күні өз өтінішімен

облыс әкімі қызметінен босатылды.

КСРО Мемл. сыйлығының лауреаты.

Еңбек Қызыл Ту орденімен (1986 ж),

бір медальмен марапатталған.

САЗАН (Сuрrіnus саrріо)- САЛҚАУОВ Смағзам Әбсейітұлы
(1934) Қарсақбай ауд. Байқоңыр
тұқымдасына жатады. Ұзындығы бір аулында туған. Қарсақбай метал-
лургия заводында 17 жасында өзінің
метр, салмағы 2-3 кг, өзен-көлде еңбек жолын бастаған. Қарсақбай
мыс балқыту зауытында электрик
мекендеп 3-5 жылда тұқым беретін болып жұмысқа түсіп, сонымен
қоса жұмысшы жастар мектебінде
балық. Уылдырығын сәуірден оқып, орта білім алды. 1951-1968
ж. Қарсақбай мыс зауытында ших-
тамызға дейін бөліп-бөліп тайыз та тиеуші болып жұмыс істеген.
Жезқазған мыс қорыту заводында
судағы шөп үстіне шашады. Оның анод пештерінің балқытушысы бо-
лып (1969-1991) ұзақ жылдар еңбек
саны 90 мыңнан 2 миллионға дейін етіп, бірнеше рет "Өз мамандығының
үздігі" атанды. Құрмет белгісі, ІІІ-ші
барады. Уылдырық шашар алдында дәрежелі Еңбек даңқы ордендері-
мен марапатталған. КСРО Жоғарғы
қоректенуін тоқтатып, шұңқырға Кеңесіне (1974) депутат болып
сайланған. Қазір зейнеткер.
кіріп жатады.
САЛЫҚБАЕВ Әділбек Салықбайұлы
САЙДАЛИН Елдос - боксшы, (1907-1982ж.ж.) Қарағанды облы-
сы, Жезқазған ауданы, №3 ауылда
Бекзат Саттархановты еске

түсіруге арналған халықаралық

турнирлердің (Шымкент, 2003; 2004)

жеңімпазы, жастар арасындағы

халықаралық турнирдің қола

жүлдегері (Түркия, Стамбул қ.,

2004), Ғалым Жарылғаповты еске

түсіруге арналған халықаралық

турнирдің (Қарағанды, 2004), жастар

кеніші №57 шахтасында жер асты
кен шебері, учаске бастығының
орынбасары, учаске бастығы (1984-

1986), Батыс Жезқазған кенішінде

бас инженер, №57 шахтада бас

инженер (1986-1987), №67 шах-

та бастығы (1987-1988), Оңтүстік

Жезқазған кенішінде техникалық

бөлім бастығы (1988), Москва гео-

логия-барлау институтында аспи-

рант, аға ғылыми қызметкер (1988-

1993), "Балқашмыс" ӨБ Москвадағы

бас өкілі (1993-1996), "Бифест"

бірлестігінің Москвадағы атқарушы

директоры (1997-1999), "Қазақмыс"

корпорациясының Москвадағы

материалдық-техникалық жабдық-
тау жөніндегі өкілі (1999), "Би-
фест" бірлестігінің Москвадағы

атқарушы директоры (1999-2000),

Жезқазғантүстімет ҒЗЖИ директоры

(2000-2002), "Қазақмыс" корпораци-

ясы кен басқармасы директорының

бірінші орынбасары (2002-2003),

Жезқазған жобалау институты тау-

кен бөлімінде жетекші жобалаушы-

инженер (2003 ж. бастап). "Флек-

туған. Қазақ КСР-ның еңбек сіңірген сурлы аймақтарды пайдаланудың
құрылысшысы. 1940-1942 ж. кірпіш
зауытында бригадир болып жұмыс тиімді технологиясын таңдау үшін
істесе, 1942 ж. Ұлы Отан соғысына
аттанды. 1946 ж. шілдесінен бастап кен қысымдарын басқарудың ұтым-
"Қазмысқұрылыс" тресінде слесарь,
бригадир болды. Ұзақ жылдар бойы ды әдістерін негіздеу" тақырыбында
осы салада еңбек етті. 1955, 1967ж.
КСРО Ауыр өнеркәсіп индустриясы канд. дисс. қорғаған. С. - техника
және құрылыс министрлгінің Құрмет
грамотасымен, бірнеше медаль- саласына байланысты 10 ғылыми
дармен марапатталған. Жезқазған
қаласында атында көше бар. жарияланымның авторы.

САЛЫҚОВ Ерлан Кәкімбекұлы (1957 САЛЫҚОВ Кәкімбек (1932 ж.т.,
ж.т.) - техника ғылымдарының кан- Көкшетау обл., Воладар ауд.. Каз-
дидаты. Москва геология-барлау городок с.) - ақын, Халықаралық
институтын бітірген (1979). КСРО Қ.И.Сәтбаев қорының президенті,
ҒА жер қойнауын кешенді игеру ЖезУ-дің Құрметті профессоры.
проблемалары институтында кіші Москваның түсті металдар және
ғылыми қызметкер, стажер-зертте- алтын инстит. бітірген (1955), 1955-
уші (1979-1984), Шығыс Жезқазған 1968ж. Жезқазған кен металлур-
гия комбинатында түрлі қызметте,
1968-73 ж. Қазақстан Компартиясы
Жезқазған қалалық комитетінің
1-хатшысы, 1973-75 ж. Қазақстан
Компартиясы Жезқазған обл. коми-
тетінің 2-хатшысы, 1975-84 ж. КПСС

ОК-нің инспекторы, 1984-89 ж.

Өзбекстан Компартиясы Қарақалпақ САНИТАРЛЫҚ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯ-

обл. комитетінің 1-хатшысы. 1989- ЛЫҚ СТАНЦИЯ - аймақ тұрғын-

91 ж. КСРО Жоғарғы Кеңесінің дарының еңбек пен тұрмыс

Экология және табиғи ресурстар- жағдайын жақсарту, тазалықты

ды ұтымды пайдалану мәселелері қадағалау, жұқпалы және індет-

жөніндегі комитетінің төрағасы. С- тік аурулардың алдын алуда кең

тың өлеңдері баспасезде 1956 жыл- көлемді жұмыс жүргізіп отырған

дары жариялана бастады. Алғашқы мекеме. Жезқазған қ. санитарлық-

өлеңдер жинағы "Сыр" 1970 ж. эпидемиологиялық станциясы 1954

жарық көрді. Замандастарының жа- ж. құрылып, оның құрамына алғашқы

сампаз еңбегі мен табиғат пен адам рет санитарлық-бактериологиялық

бірлігінің жарасымдылығының, туған лаборатория енгізілді. Алғашқы

жерге деген махаббатын өрнектеген жылдары оны З.А.Чекмасова,

"Жезкиік" (1973), "Нұрлы күндер" Н.И.Козицина, В.А.Климентьева,

(1976), "Жұлдызды жылдар тынысы" Н.М.Самборская басқарады. Кейін-

(1978), "Мәңгі шырақ" (1979), "Пара- нен қалалық санэпидемия қызметіне

сат сыры" (1980), "Шын жүректен" Л.П.Шайтқалиева, А.В.Крылов,

(1981) т.б. өлеңдер мен поэма- Т.Б.Жанаев басшылық жасады.

лар жинақтары шықты. Салықов Өнеркәсіп кәсіпорындарына, азық-

көптеген ән текстерінің авторы, түлік тағамдарына және ауызсу-

В.В.Маяковскийдің, Я.Коластың, дың сапасы мен атмосфералық

М.Д.Львовтың өлеңдерін қазақ тіліне ауаға бақылау-тексеріс жүргізетін

аударды. Жекелеген шығармалары санитарлық-гигиеналық лаборато-

шетел тілдеріне аударылды. 2 рет риялар ашылды. Жезқазған облы-

Еңбек Қызыл Ту, Халықтар достығы сы құрылғанда (1973) СЭС 440,9

ордендерімен және медальдармен мың тұрғыны бар 310 мың шаршы

марапатталған шақырым аймақты алып жатқан

өңірге қызмет көрсетті. Облыстың

"САМАДИ" фирмасы Жезқ. қ-лық алғашқы мемлекеттік бас санитарлық
сауда бөлімінің азық-түлік дүкенін
сатып алу арқылы өз қызметін дәрігері (1973-1987) Н.И.Козицина
1996 ж. бастаған. Осы дүкен не-
гізінде Жезқ.-да алғашқы болып болды. Бұл саланы 1987ж. бері КСРО
(22.03.2003) "Самади" супермар-
кеті ашылды. Фирма директоры және ҚР денсаулық сақтау үздігі
Төлеуов Сәкен Жақанұлы. Жезқ.
мен Сәтбаев қалаларында "Самади" Т.Б.Жанаев басқарады. Бүгінде
сауда жүйесінің 6 дүкені бар. Сон-
дай-ақ фирма "Қант орталығының", СЭС материалдық-техникалық ба-
Алматы және Қарағанды маргарин
заводтарының, "Туркуаз" фирмасы- засы дамыған, күрделі сынамалар
ның дистрибьюторы болып табыла-
ды. жасай алатын қондырғылармен

жабдықталған зертханалары бар

мед. мекемелердің бірі.

САМОДУМЦЕВ Сергей - байдарка САНДЫБАЕВ Хасен Қасқабайұлы
мен каноэ есуден КСРО спорт ше- (1870-ө.ж. белгісіз) - Қызылорда
бері, бірнеше дүркін ҚР чемпионы, обл., Қарсақбай ауд., №5 ауылда
әлем чемпионатының қола жүлдегері туған. 1916ж. құрылған Бағаналы
(Австрия, 1992). Жаттықтырушысы хандығының ханы. Патша жазалаушы
- Коптев Владимир Егорович. әскерлеріне қарсы шайқастарда
елін бастаған. Көтеріліс жылдарында
Хасен хан бастаған сарбаздар саны
7 мыңнан асты. Ресейде ақпан
төңкерісі болып, уақытша үкімет
орнағанда 1917 ж. 15 маусымда

1997.Бекмағанбетов Ө. Хасен Қасқабайұлының
тарихи тағдыры. (мына кітапта: К. Қасымұлы
бастаған ұлт-азаттық қозғалыс жөне Ағыбай
батыр. Ж. 2002).

САПАҚОВ Ермек Акбарұлы (1951

ж.т.) - тех. ғылым. докторы,

Қ.И.Сәтбаев атындағы I сыйлықтың

иегері. ҚазПТИ бітірген (1973).

Зыряновск қорғасын комбинаты

жер астында кен жинаушы (1972),

ҚазПТИ аспиранты (1973-1976),

аға инженері (1976-1977), Рудный

филиалының аға оқытушысы (1977-

Сандыбаев бастаған он бестей 1979), Жезқазғантүстімет ҒЗЖИ-нда
танымал азаматтар Петербүргтегі
Мемлекеттік Думаның атқару аға ғылыми қызметкер, кен орын-
комитетінің төрағасының атына
жеделхат женелтіп, өз тілектері дарын қайталай пайдалану секто-
мен ұсыныстарын жеткізген. 1917-
18ж. жаппы қазақ даласындағы рының меңгерушісі, аға инженер,
сияқты Жезқазған-Ұлытау өңіріндегі
иесіздік, тұрақсыздық жайлаған институт директорының тау-кен ісі
тұста осы Бағаналы хандығына
қарасты елге қорған бола білді. саласындағы ғылыми жұмыстар
1918 ж. қарашада Ақмешіттегі
Кеңес үкіметінің атынан комиссар жөніндегі орынбасары (1979-1996),
Подцорогин мен Сандыбаев
арасында келісімшарт бойынша, Солтүстік Жезқазған кенішінде
оңтүстік өңірдегі қазақтарға көмек
ретінде 150 түйеден тұратын керуен ғылыми-техникалық бөлім бастығы
жөнелтілген. 1919 ж. қарашада
кеңес үкіметінің атынан С. ІІІәріпов (1996-1998), Жезқазғантүстімет
Бағаналы хандығын таратқан
соң, С. қарапайым тіршілікке ҒЗЖИ директоры (1998-2000),
ауысқан. С. 1929 ж. 15 наурызда
"бұрынғы хан ретінде" айыпталып, "Қазақмыс" корпорациясы атқарушы
бүкіл отбасы мүшелерімен бірге
Қазақстаннан басқа жаққа жер директорының орынбасары - ашық
аударылған. Одан кейінгі өмірі
белгісіз. Сандыбаев атын халық тау-кен жұмыстары бойынша бас
ақыны Тайжан Қалмағанбетұлы
жырға қосса, С.Сейфуллин "Тар кенші, атқарушы директордың
жол тайғақ кешуінде", С. Шәріпов
естеліктерінде жазып оның тарихи ашық тау-кен жұмыстары өндірісі
тұлғасына баға берген. Академик
Ө. Байқоңыров естелігінде өзінің бойынша орынбасары (2000-2002),
Сандыбаев ашқан мектептен білім
алғандығын жазған. С. тек 1989ж. Жезқазғантүстімет ҒЗЖИ директо-
ғана ресми түрде ақталды.
ры (2002-2003), "Қазақмыс" кор-
Әдеб: Жұманова Ә. Ұлтын сүйген ұлы
ғалым. Ж. 2002. Мұхтарулы С. Көмпеске. А. порациясын АҚ ғылыми-зерттеу

орталығының директоры (2003 ж.

бастап). С. - техника саласына бай-

ланысты 53 ғылыми жарияланым-

иың, 12 жаңалықтың авторы.

САПАРҒАЛИЕВ Сырым Өмірбекұлы

(1942 ж. 29.05) Бат. Қаз. обл.

Теректі ауд. Федоровка с. туған.

Орал пед. инст. (1964), КОКП Орт.

Ком. жанындағы Қоғ. ҒА (1976)

бітірген. Мұғалім. Инст. бітіргеннен

кейін сегізжылдық мектеп

директоры (1964-1965), комсомол

қызметкері (1965-1971), Қазақ

КСР жастар ұйымдары комитетінің

гөрағасы (1971-1973), Қазақстан

Компартиясы ОК (1973-1986)

жауапты қызметкер. 1986-1991 да, оның түп жағын кеңейтіп, онда
ж. Жезқазған обл. партия комит. өсімдік қалдықтарынан ұя жасайды.
хатшысы болып істеді. 1991 ж. КОКП Өзі қыста ұйқыға кетеді, балалары
Орт. Комит. саясатымен келіспеуінен туғанда қызыл шақа, соқыр болады.
хатшы қызметінен отставкаға кеткен. Бір жетіден кейін жүн шығады, 19-20
Тарих ғылымдарының кандидаты. күнде көздері ашылады.
(1976)Үкімет наградалары, 20 ғылы-
ми еңбегі бар.

"САРЫАРҚА"-аптасына үш рет
шығатын қалалық газет. Бұл басы-
САРАТОВ Алексей Савельевич лым Жезқазған облысының тара-
(1906 ж.) Мәскеу қаласында туған.
Фабрика-завод шәкірттігі мектебін тылуына байланысты (05.1997ж.)
жабылған облыстық "Сарыарқаның"
(1924 ж), КОКП Орт. Комит. заңды жалғасы. Бұрынғы облыстық
жанындағы Жоғары партия мектебін
(1954 ж) бітірген. Слесарь. 1942 ж. редакцияның базасында құрылып,
қайтадан ұйымдастырылған
партиялық қызметте. 1947-1951 ж. "Сарыарқа" 1997ж. 12 шілдеден бас-
Москва обл. Люблино қ-қ партия
комит. екінші, кейінірек бірінші тап қалалық газет ретінде шығып ке-
леді. Алғашқы редакторлары-Әубәкір
хатшысы болып істеді. Жоғары Ахметбеков (шілде 1997ж.), Амандық
партия мектебінің түлегі. 1955
ж. қаңтарда жаңадан құрылған Рахұлы (тамыз 1997-2002ж.).
Алғашқыда газет құрылтайшылары
Жезқазған қ-қ партия комит. бірінші Жезқазған қалалық әкімдігі мен
хатшылығына сайланды. Ол бұл
қызметтен 1956 ж. желтоқсанында қалалық мәслихат болды. Кейінгі
бас редакторы Төлеш Асантегі.
денсаулығының нашарлауына

байланысты босатылған. "Үздік
еңбегі үшін" медалімен (1957 ж)
марапатталған. САРЫАРҚА кешесі - қаланың оңтүстік
жағын алып жатыр. Сәтбаев көшесінен
САРТОВ Есқожа - әнші, музы- басталып оңтүстік батысқа қарай
кант, сазгер. 50-ден астам әннің бағыт алып, Комбинат елді-мекені-
авторы. Олардың қатарында "Ақ мен аяқталады. Көше Абай, Пугачев
- қайыңдар", "Сен түсіме кіресің", көшелерімен аяқталады. Осы көше
"Махаббат мұңы", "Сағыныш", бойынан: Балочная, А.Шашубай, Пи-
"Арқа аруы", "Мені күт", "Ақ тілек", онер, Интернационап, Ғ.Мұратбаев,
"Ағайынға", "Атамекен", "Ғарышкер" Кеңгір, Б.Ағыбай, Б.Момышұлы,
(Т.Әубәкіровке арналған) т.б. да кең Тоқтаров, Мочалов, Репин, Плеха-
тараған әндер бар. нов, Шәріпов, Толстой, Макаренко
көшелері басталады. Көше бойында
САРШҰНАК (СіtеІІus) тиіндер орналасқан маңызды мекемелер
тұқымдасының кемірушілер отря- мен ұйымдар: тоқыма фабрикасы,
дына жатады. Денесінің ұзындығы КМ-6, Жезқазған ПАТП, теміржол
17-38 см, құйрығы 6-12 см, салмағы кәсіпорыны, автокөлік дүкендері,
100-150 гр. Жотасы қоңырқай азық-түлік дүкендері, "Көркем" тігін
тартқан, сарғыш сұр түсті. Шөптесін цехы.
дәнді дақылдармен, өсімдіктермен
күндіз қоректенеді. 2-14 баладан САРЫКЕҢГІР - өзені. Ұзындығы 143
жылына 1 рет балалайды. Олар км. Су жиналу алқабы 3380 км2 .
тереңдігі 1-2 м көлбеу ін қазады Жақсы Салықбастау, Арғанаты та-
уының бөктерлеріндегі бұлақтардан
басталып, Қотыркөл тауларының ба-

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 377

тысында Қарақ өзеніне құяды. Аңғары ландшафт қалыптасқан, сағалық
кең, арнасы тік жарлы жауын-шашын бөлігінде шөлдік ландшафт басым.
суынан толысады. Көктемде тасып, Көктемгі Сырдария суының біраз
жазда қарасуларға бөлінеді. бөлігі Телікөл каналы арқылы Сарысу
САРЫСУ ӨЗЕНІ - Қарағанды, Қызы- сағасына қосылады. Сарысу алабын-
лорда облыстары жерімен ағып да жайылымдық мал шаруашылығы
өтетін өзен. Сарыарқадағы Бұғылы дамыған. Сарысу өзенінің су жинай-
тауының етегінен басталатын Жақсы тын алабын жер бедеріне қарай екі
Сарысу, Байназар мен Жақсы бөлікке бөлуге болады. Шығыс бөлігі
Тағылы таулары маңынан баста- батысына қарағанда, көтеріңкі, тау-
латын Жаман Сарысу езендерінің лы-шоқылы аймақпен өтеді. Осы
қосылысынан құрылып, Сыр өңірін- бөлікте өзен аңғары солтүстік,
дегі Телікөлге құяды. Ұзындығы шығыс және оңтүстік жақтарында
800 - км. Су жинайтын алқабы 81,6 аласа таулармен қоршалады. Тау-
-99,1 мың км2. Қуаңшылық жылдары ларда құлап ағып жатқан өзеншелер
Телікел-Ащыкөл ойысына жетпей, мен көктемгі тасқын кезіндегі суға
сор-сортаңға айналып, құмда тар- толатын жылғалар, сайлы өзендер
тылып қалады. Кезінде Шуға ұла- жиі. Осы бөліктің әрбір 100 шаршы
сып, Сырдарияға құятын. Алабынан шақырымына 5-6 шақырым өзен
жер асты суының қоры анықталады торы келеді. Сарысу өзені - Жа-
(Шу-Сарысу артезиан алабы). Са- ман Сарысу және Жақсы Сарысу
лалары: Жаман Сарысу, Жақсы тауларынан басталғанда Қайрақты
Сарысу, Атасу, Талдысай, Кеңгір, өзені деп аталады. Басталуынан 60
Құрманақа, Талдыманақа, Құмдыес- шақырым өткеннен кейін Қарағанды
пе, Қаракеңгір саласы құйғаннан саласы келіп құяды. Содан бас-
кейінгі Сарысудың орташа жылдық тап өзен Жаман Сарысу аталады.
су шығыны 7,5 м3/с, сағасында Өзеннің ұзындығы 150 шақырымға
0,10 м3/с. Ағысының жылдамдығы жуық. Жақсы Сарысу - Бұғылы та-
0,6 - 0,8 м/с. Негізінен қар суымен уларынан басталады. Ұзындығы 148
толысады, сондықтан да жылдық су шақырым. Атасудың тұсында екі
ағынының 96,6%-ы сәуір-мамыр ай- өзен (Жаман Сарысу мен Жақсы-
ларында 3,1% күзде, 0,3%-ы қыста Сарысу) қосылып, Сарысу аталады.
өтеді. Сәуірдің аяғында, майдың Осы жерден бастап, өзен аңғары
алғашқы он күндігінде қарқынды кеңейіп, терассалары айқындалады.
тасиды. Суының лайлығы 50-100 Өзен қар суымен қоректенеді.
г/м3. Суы бастауында тұщы, орташа САРЫСУ ӨЗЕНІ БАССЕЙНІНДЕ-
және төменгі ағыстарында тұздылау ГІ НЕОЛИТТІК ТҰРАҚТАР Сарысу
келеді. Өзен қараша-желтоқсан ай- өзенінің бойында және салаларын-
лары аралығында қатып, наурыздың да шоғырланған. Бұлар Көктің-Көл,
аяғында мұзы түседі. Арнасының ені Түгіскен, Қызылжар, Бөрібас, Сары
бастауында 15-20 м, орта белігінде өзен, Қаражар, Талмас-Ата, Тұзды-
40-60 м, саға жағында 150-200 м- Сай, Боқты-Қарын тұрақтары.
ге дейін кеңейеді: бас жағында тар Көктіңкөл тұрағын 1937 ж.
аңғары төменгі ағысында 10 км-ге Н.Харламов Жарық, Жаңаарқа стан-
дейін ұлғаяды. Көне арнасының цияларының құрылысын салу кезінде
түбі және жағалауы құмды және ашты. Бірақ, археолог мамандардың
құмды малта тасты шөгінді жы- бақылауының болмауынан жергілікті
ныстардан түзілген. Мұндағы ашық мұғалімдердің жинаған материал-
қызылқоңыр топырақта жусанды - дары тіркеуге алынбағандықтан
бетегелі- шытырлы өсімдікті шөлейт жоғалып кеткен. Тек қана Сарысу өз.

бойындағы халық аз қоныстанған ауылшаруашылығын химияланды-
жерлерде Н, тұрақтар жақсы ру жобалау-зерттеу станциясында
сақталған. Қызылжар тұрағын 1962 директор (1982-1987), облыстық
ж. М.Н.Клапчук ашып, осы топқа ауылшаруашылық тәжірибе стан-
жататын тағы 5 тұрақты зертте- циясында директор (1987-1991),
ген. Бұлардың барлығы Сарысу өз. "Жезқазғантүстімет" ҒӨБ-нде же-
сол жағалауындағы Қызылжар ст. текші маман (1991-1997), №2 орта
маңында орналасқан. Осы станци- мектепте биология және химия
ядан теменірек 18 шақырым жерде мұғалімі (1997-2002), ЖезУ биоло-
орналасқан Бөрібас тұрағын 1947 ж. гия кафедрасында практика жетек-
акад. Ә.Х.Марғұлан ашып, зерттесе, шісі (2002-2003), география кафед-
1962 ж. М.Н.Клапчук қайта зерттеп расында меңгеруші (2003 ж. бастап).
ол 134 құралдар тапты. Оның 2-уі ну- "Павлодар облысының қуаң дала-
келеус, 4 пышақ пішіндес қалауша- сында сүрлемдік жүгеріні егу ерек-
сынықтары, 2 қырғыш т.б. Сары-өзек шеліктері" тақырыбында канд. дисс.
тұрағы Сары-Өзен өз. Сарысуға құяр қорғаған (1977). С. - "Жүгері егу
сағасында орналасқан. 1842ж. акад. технологиясы" (1976), "Жезқазған
А.И.Шренк алғаш Қаражар тұрағы облысында ауыл шаруашылығын
жөнінде мәлімет береді. 1946 ж. жүргізу жүйесі бойынша ұсыныстар"
акад. Ә.Х.Марғұлан тауып, 1963 ж. (1982) кітаптарының, 20-ға жуық
М.Н.Клапчук зерттеді. Бұл тұрақтан ғылыми жарияланымның авторы.
2 жалпақ металл табақшасы және 16
қырғыш табылды.

САУЫСҚАН (Ріса ріса) қарға

тұқымдасының торғай отрядына

САТОВ Мұхамбет Жүнісбайұлы жататын басы, арқасы, қанаты,

- техника ғылымдарының докторы. құйрығы қара, ал бауыры, кеудесі

ҚазПТИ бітірген (1973). Еңбек жолын ақ. Қанатының ұзындығы 230 мм,

тау-кен ісі институтында инженер, салмағы 220 гр болып жыл бойы

аға инженер болып бастаған (1975- жұптасып өмір сүретін құс. Ұясын

1977). Қазір "Қазақмыс" корпора- ағаш басына салады. Сәуірде 6-7

циясы Жезқазған кен металлургия жұмыртқа салып, оны мекиені 18

комбинатының маркшейдерлік- тәулік басады. Балапандары мамыр-

геомеханикалық бөлімінде дың аяғында ұядан ұшады. Қорегі:

мамандандырылған геомеханикалық қоңыз, жұлдызқұрт, көбелек, ше-

қызмет бастығы. "Кен өндірісіндегі гіртке, ұсақ кемірушілер, кесіртке,

физикалық процестер" мамандығы балық шабағын жеп қоректенеді.

бойынша канд., докт дисс. қорғаған.

С. - техника саласына байланысты

68 ғылыми жарияланымның авторы. САУЫТБАЕВ Сабыр (1937ж.т.) - ж у р -
налист, ҚР Журналистер одағының
САУҚЫМОВ Өмірзақ Едігеұлы мүшесі, "Құрмет белгісі" орденінің
иегері. ҚазМУ-нің журналистика фа-
(1946.Т.) - ауылшаруашылық ғылым. культетін бітірген (1979). Солтүстік
Қазақстан облыстық "Еңбек туы",
кандидаты (1977). Қазақ АШИ бітір- өлкелік "Тың өлкесі" газеттерін-
де жауапты хатшы, редактордың
ген (1969). Алғабас кеңшарында орынбасары болып қызмет еткен.
Жезқазған облыстық "Жезқазған
агроном (1969-1972), Қазақ АШИ туы" газетінде редактордың орынба-
сары (1973-1984), редакторы (1984-
өсімдіктану кафедрасында аспирант 1997) болған.

(1972-1975), Жезқазған облыстық

ауылшаруашылық тәжірибе стан-

циясында бөлім меңгерушісі

(1976-1982), Жезқазған облыстық

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама379

САФФЛОРИТ - (Со, Ғе)[Аs2]
- түсі қалайы ақтан қорғасын сұрға
дейін, сызығының түсі қара сұр.
жылтырлығы металша. Қаттылығы
4,5-5, меншікті салмағы 7,3 г/см3,
қоспалары N, Ы Жезқазған кен ор-
нында кездеседі.

СӘБДЕНБЕКҰЛЫ Өмірзақ (1938

ж. Жамбыл обл. туған). Ғалым,

тау-кен инженері, ғылым. докторы

(1999), профессор. 1962 ж. Қаз.

политехникалық инст. тау-кен ин-

женер-маркшейдер мамандығы

бойынша бітірген. 1962-1967ж.ж.

"Қаратау" кенхимия комбйнатында

маркшейдер. 1967-1971 ж. ҚазҰТУ-

де аспирант. 1971-1989 ж. ҚазПТИ-

ның Қаратау қаласындағы филиа-

лында, Жамбыл гидромелиоративті

құрылыс инстит. аға оқытушы,

кафедра меңгерушісі. 1989-1994

ж. "Жезқазған ҒЗЖИтүсмет" инст.

жетекші ғылыми қызметкер. 1973ж.

техника ғыл. кандидаты. 1994-

2003ж. Ө.А.Байқоңыров атынд.

Жезқ. универ. доцент, профес-

сор, кафедра меңгерушісі. 1999

ж. "Тау-кен өндірісінің физикалық

процестері" мамандығы бойынша

САФИН Ахметғали 23 жасында докторлық диссертация қорғады.
Жезқазғанға келген. Ол алдымен
№1, сосын №12 шахтада жер асты 2003ж. ҚарМТУ-де профессор. 100-
жұмыскері, кен тасушы, бұрғышы
болып жүмыс істеді. 1936 ж. 25 ден аса ғылыми еңбегі, оқу-әдісте-
қаңтарда А.Сафин бір ауысымда 332
тонна кен алып, Бүкілодақтық ре- мелік құралы мен 13 патенті бар.
корд жасады. Ол 1939 ж. 23 ақпанда
өзінің бұрынғы рекордын тағы СӘДУАҚАСОВ Байғара Хамзеұлы
қайталады. Жезқазған еңбеккерлері (1961) - күйші, қылқобыз шебері,
атақты кеншіге зор құрмет көрсетіп, дирижер, республикалық "Жігер"
1938 жылы республика Жоғары фестивалінің (1985), жастар мен
Кеңесінің бірінші шақырылымына студенттердің дүниежүзілік фести-
депутат етіп сайлады. А.Сафин валінің дипломанты (Москва, 1985),
кеншілердің ішінде алғашқылардың Жезқазған қаласы әкімінің "Жыл
бірі болып, "Еңбек белсендісі" деген дирижері - 2001" атағының, ҚР Білім
атаққа ие болды. Ол ерен еңбегі және ғылым министрлігі Құрмет гра-
үшін "Бірінші бесжылдықтың Еңбек мотасының (2004) иегері. Сәтбаев
ері" атағына ұсынылып, Құрмет гра- қаласындағы мәдени-ағарту учили-
мотасымен марапатталған. щесін (1981), Қүрманғазы атындағы
мемлекеттік консерваторияны (1986)
бітірген. 1986 ж. бастап Жезқазған

СӘДУАҚАСОВ Қайырбек Изатбекұлы
(1944 ж.т.) - өлкетанушы, ақын,
аудармашы, көсемсөзші, әуесқой
сазгер. С.М.Киров атындағы
ҚазМУ-нің физика факультетін
(1968), Жоғарғы партия мектебін
(1985) бітірген. Ақтоғай ауданы №1
М.Горький атындағы орта мектепте
директордың оқу-тәрбие ісі жөніндегі
орынбасары, ОБ инспекторы (1968-
1972), ҚКП Ақтоғай аудандық
аупартком нұсқаушысы, үгіт-на-
сихат бөлімінің меңгерушісі (1972-
1975), Жезқазған облыстық партия
комитетінің лекторы (1975-1976),
Жезді аудандық партия комитетінің
музыкалық колледжінде қылқобыз хагшысы (1976-1983), облыстық
мамандығы бойынша дәріс береді. партия комитетінің ғылым және оқу
Халық аспаптар оркестрінің дири- орындары бөлімінің нұсқаушысы
жері. С. - Қорқыт, Ықылас күйлерін (1983-1985), облыстық Кеңес ұйым-
жинақтаушы, орындаушы. Халық дастыру бөлімінің меңгерушісі,
жадында ұмытыла бастаған, сирек мәдениет басқармасының бастығы,
орындалатын күйлердің іздеушісі, атқару комитеті төрағасының
Орталық Қазақстан аймағына наси- орынбасары (1985-1988), тари-
хаттаушы. С. репертуарында Қорқыт, хи-өлкетану мұражайының ди-
Ықылас, Н.Тілендиев, Қ.Шілдеба- ректоры, тіл басқармасының
ев, Е.Үсенов, Ә.Қазақбаевтардың бастығы (1988-1994), "Байқоңыр"
қобызға арналған туындылары бар. қаржы-өнеркәсіптік инвестициялық
"Мұрагер", "Адырна" фольклорлық компаниясының бірінші вице-пре-
ансамбльдерінің құрамында өнер зиденті (1994-1996), облыстық
көрсеткен. мәдениет басқармасының бастығы
СӘДУАҚАСОВ Ержан Базылұлы (1996-1997), Қарағанды облыстық
(1979 ж.т.) - кикбоксингтен мәдениет департаменті бастығының
халықаралық дәрежедегі" спорт ше- орынбасары - мәдениет және өнер
бері, бокстен ҚР спорт шеберлігіне бөлімінің бастығы (1997-2002), ҚР
кандидат, Қазақстан Кубогының Көліқ және коммуникациялар минис-
иегері (1999), Қазақстанның үш трлігі баспасөз хатшысы - хатшылық
дүркін чемпионы (1999, 2001, 2002), меңгерушісі (2002 ж. бастап). С. әр
әлем чемпионатының қатысушысы жылдар көлемінде халықаралық
(Италия, Венеция қ., 1999), Европа "Қазақ тілі" қоғамының, "Халықтық
чемпионатының күміс жүлдегері Конгресс" қозғалысының (кейін-
(Ресей, Москва қ., 2002), әлем чем- нен партия), Қазақстан Халық
пионатының лайт-контакт бойынша Бірлігі партиясының Жезқазған
қола жүлдегері, фул-контакт бойын- облыстық басқармаларында
ша әлем чемпионы (Грекия, Кос
аралы, 2003). Жезқазған аграрлық- төраға, ҚР Жазушылар Одағының
техникалық колледжін (1998), облыстық ұйымында басқарма
Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ мүшесі, облыс әуесқой сазгер-
(2001) бітірген. Жаттықтырушысы лері қауымдастығының төрағасы
- Бабенко Сергей. болған. Облыста айтыс, жыршы-
жыраулық, термешілік өнерінің
дамуына үлес қосқан. С. - Ұлытау

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 381

тарихи-мәдени және табиғат астам ғылыми-әдістемелік жарияла-
нымның авторы.
қорығы, Ақтоғай - Қызыларай та-
СӘРСЕМБАЕВ Дінмұхамед Жақыпұлы
рихи-этноархеологиялық ұлттық (1974 ж.т.) - тех. ғылым. кандидаты
(2002), электрмен жабдықтау және
қорық паркі, Ортау - Дарат шығыр технологиялық кешендерді авто-
маттандыру кафедрасының доценті
қорығы тұжырымдамаларының, (2003). Ә.А.Байқоңыров атындағы
ЖезУ бітірген (1997). ЖезУ тау-кен
Жезқазған өңірі жайындағы деректі машиналары мен жабдықтары ка-
федрасында ғылыми стажировкада
фильм сценарийлерінің, "Жезқазған (1997-1999), Қ.И.Сәтбаев атындағы
Қазақ ҰТУ-нде аспирант (1999-2002),
өңірінің тарихы", "Қазақстанның ЖезУ электрмен жабдықтау және
технологиялық кешендерді автомат-
інжу-маржаны - Жемчужина Казах- тандыру кафедрасында аға оқытушы,
доцент (2003 ж. бастап). "Жезқазған
стана" кітапшаларының, Шабанбай жерасты кеніштері жағдайларында
ТОВО-4Ш автотасымалдағыштары
би, Сайдалы Сары Тоқа, Нарманбет ескіруінің интенсивтілігін азайтудың
әдістері мен құралдарын жасау"
ақын портреттерінің, "Қайта оралған тақырыбында канд. дисс. қорғаған
(1990). С. - 10-нан астам ғылыми-
Құлагерім", "Аққуым - көгілдірім", әдістемелік жарияланымның авторы.

"Қара шаңырағым", "Байқоңыр

вальсі", "Жиһангерлер жыры",

"Ұлтымның Ұлытауы", "Жаным-жа-

ным", "Жолығып ең ойда жоқта", т.б.

әндердің авторы. "Атың шықпаса..."

(Г.Горин), "Қиямет-қайым Киото"

(Ғ. және М.Гапаровтар) пьесала-

рын, Ә.Бөкейханның "Қазақ өлкесі",

Г.Потаниннің "Тоқырауын өзенінің

жағасында",С.Бөкейхановтың"Өткен

күнде белгі бар" шығармаларын

аударған.

СӘКЕНОВ Мақсат Дубайұлы (1957 СӘТБАЕВ алаңы - қаладағы Абай,
ж.т.) - тех. ғылым. кандидаты Сәтбаев, Мир, Жастар көшелерінің
(1993), пайдалы қазбаларды жер қиылысында орналасқан саяси-
астында өңдеу кафедрасының про- мәдени орын. Алаңда "Қазақмыс"
фессоры (2003), ҚР Білім беру ісінің корпорациясының Бас офисі және
құрметті қызметкері (2005), Қазақ С.Қожамқұлов атындағы драма
ПТИ бітірген (1983). Қазақ ПТИ Зы- театры ғимараты орналасқан. Алаң
рян филиалының жалпы инженерлік көгалдандырылып, безендірілген.
пәндер кафедрасында оқытушы Қала халқы көп жиналатын демалыс
(1983-1988), Қазақ ПТИ-нда ғылыми орны.
стажировкада (1988-1989), Москва
мемлекеттік тау-кен университетін- СӘТБАЕВ ЕСКЕРТКІШІ, 1999 ж. 6
де аспирант (1989-93), Қазақ-ла- сәуірде Металлургтер алаңында
тыш БК-нда ғылыми кеңесші (1993), С.Қожамқұлов атындағы Жезқазған
ЖТКТИ, кейіннен ЖезУ-нің ПҚЖӨ драма театрының маңдай тұсына
кафедрасында аға оқытушы, доцент, қойылды. Академик Қ.И.Сәтбаевтың
тау-кен факультеті деканының орын- 100 жылдық мерейтойына арнайы
басары (1993-2000), Тау-кен-ин- жасалған. Ескерткіш жобасының
женерлік институты директорының авторы Сағындықов Т., мүсіншілер
орынбасары (2003 ж. бастап). Канд. Қалиев Ж.К., Меңдіқұлов М.М. Пор-
дисс. қорғаған (1993). С. - "Кен треттік ұқсастық, образ қанықтығы,
орындарын жер астында еңцеу" ой айқындығы, пластикалық шешім
(2001), "Қатпарлы кен орындарын
жер астында еңдеу ерекшеліктер"
(2003) оқу құралдарының, 50-ден

сәтті көрініс тапқан ескерткіш қала басталды. Кентте 1960 ж. 17 мың
келбетімен жарасымды орналасқан. халық тұрып, тұрғын үй қоры 110
мың шаршы м. құрады. Қаз. КСР
СӘТБАЕВ көшесі - қаладағы ең Жоғ. Кеңесі Президиумының 1973
үлкен кешелердің бірі. Көше ж. 24 желтоқсандағы Жарлығымен
оңтүстіктен солтүстікке қарай со- Никольский кенті обл. деңгейдегі
зылып, 28, 65, 66-шы орамдардың қала болып құрылды, құрамына
аумағын қамтиды. С.Қожамқұлов Жезқазған пос. кеңесі берілді. 1990
атындағы сазды драма театры, "Каз- ж. 13 қыркүйекте қалаға оның негізін
коммерцбанкі" бөлімшесінің кеңсесі, салушы Қ.И.Сәтбаев есімі берілді.
"Қазақмыс" корпорациясының бас Қалада 75 мың халық (2003) тұрады.
кеңсесі, "Центр Кредит Банкінің" 636 мед. қызметкер еңбек ететін 16
бөлімшесі, "Дастархан" мейрамха- денсаулық мекемесі, оқушылар мен
насы, "Қазақстан" мәдени-сауық жастар сарайы, мешіт, шіркеу, 16
орталығы , "Люкс", "Шарм", "Алекс мың бала оқитын мектептер, 4365
Ли", "Стивал", "Нүртай" сауда адамды қамтитын 489 кәсіпкерлік
орталықтары, Қ.Шыңғысов атындағы нысандары, кеншілер сарайы,
№5 мектеп бар. Сәтбаев Қаныш спорт сарайы, көптеген әлеуметтік
Имантайұлы (1899-1964)- кеңес гео- игіліктер бар. Сәтбаев қ-ның әкімі
логы, ғалым және қоғам қайраткері, Балмағанбетов Қанат Сұлтанұлы
ҚазКСР ҒА-ң, КСРО ҒА-ның акаде- 1999 ж. бері істеп келеді.
мигі, Тәжік. КСР ҒА-ның құрметті
мүшесі, КСРО мемлекеттік және СӘТБАЕВ Қаныш Имантайұлы
Лениндік сыйлықтардың лауреаты.
ҚазКСР ҒА-ң ұйымдастырушылар- (1899-1964) - Кеңес геологы,
дың бірі және тұңғыш президенті.
Академиктің құрметіне есімі көшеге ғалым және қоғам қайтраткері,
берілді.
геология-минералогия ғылымының
СӘТБАЕВ қ-сы 2003 жылдың соңына
дейін Жезқазған қ-ына әкімшілік докторы (1942), ҚазКСР ҒА-ның
бағыныста болды. 1954 ж. болашақ
кен-металлургия комбинаты еңбек- академигі (1946), КСРО Мем.
шілерінің тұрғын үй қорын жасау
үшін жаңадан Никольский кентін (1942) және Лениндік (1958)
салу туралы шешім қабылданып,
кеншілер мекенінің құрылысы (1955) сыйлықтардың лауреаты. ҚазКСР-

ҒА-н ұйымдастырушылардың

бірі, тұңғыш президенті. 1944 ж.

КОКП мүшесі. Томск технология

институтын бітірген (1926).

1926-41ж. Атбасар, Қарсақбай

геол.трестерінде инженер-геолог,

бөлім жетекшісі, бас геолог,

1941-42ж. КСРО ҒА-ның Қазақ

филиалы Президумы төрағасының

орынбасары, 1942-46 ж. оның

төрағасы, ал 1946-52 және 1955-

64 ж. ҚазКСР ҒА-ның Президенті.

Ол 640-тан астам ғылыми еңбектің

авторы. Ол - КСРО металлогения

ғылымын жасаушылардың бірі

және қазақстандық металлогения

мектебінің негізін қалаушы. Ол

Жезқазған мыс кенді ауданын

ашуда кеп еңбек сіңірді. КСРО

Жоғарғы Кеңесіне, ҚазКСР Жоғарғы

Кеңесіне бірнеше рет депутат

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 383

болып сайланған, КОКП-ның XX- ЖФ-да лаборант (1969), ассистент
(1973), аға оқытушы (1980). Қазір
XXII съездерінің делегаты. 4 рет машина жөндеу кафедрасында аға
оқытушы. "Социалистік жарыстың
Ленин орденімен, ІІ-дәрежелі жеңімпазы" белгісімен (1976, 1979
ж.ж.), бірнеше Құрмет грамоталары-
Отан соғысы орденімен және мен марпатталған. 12 ғылыми жари-
яланымның авторы.
медальдармен марапатталған.

Жезқазған қаласында атында көше

бар. Жезқазған қаласының Кұрметті

азаматы. Ғалымның туғанына 100,

105 толуына орай Жезқазғанда

ғылыми-теориялық конференция

өткізілді (1999,2000ж.ж.), Жезқазған СЕИДАХМЕТОВ Серік (1951 ж.)

қ-ның Металлургтер алаңына акад. Қарағанды политехникалық ин-

Сәтбаевқа ескерткіш орнатылды ституын (1973.) бітірген. Ин-

(1999ж.). женер-құрылысшы. Жезқазған

облыстық құрылымдарында инже-

нер-құрылысшы, аға инженер, топ

СӘТЕКОВ Биқара Сәтекұлы (1936 жетекшісі, облаткомның күрделі
ж.т.) - техника ғылымдарының
кандидаты. Қазақ технологиялық құрылыс басқармасының бастығы.
институтын бітірген (1960). Киевтің
инженерлік-құрылыс институтын- 1997 жылдан "Қазақмыс" корпара-
да аспирантурада оқып, 1966 ж.
канд. дисс. қорғаған. Целиноград циясында еңбек етеді.
инженерлік-құрылыс институтында
доцент, факультет деканы, кафедра СЕИДУАЛИН Дәркен Амангелдіұлы-
меңгерушісі (1966-1979), ҚарПТИ экономика ғылым. кандид.(1998).
ЖФ-нда, кейіннен ЖТКТИ-нда до- доцент (1999). 1989 ж. ҚарПТИ-дің
цент, секция меңгерушісі, факультет Жезқазғандағы филиалыны бітір-
деканы, кафедра меңгерушісі (1979- ген. 1992-1993ж. ҚазГАСА-ның "Ме-
1995). Қазір Тараз мемлекеттік уни- неджмент және құрылыс" кафедра-
верситетінде қызмет істейді. сында ғылыми стажер. 1989-2002ж.
Ә.А.Байқоңыров атындағы Жезқазған
СГУ (Қазақстан Ресей университеті) университетінде ассистент, аға
СГУ-дың Жезқазғандағы филиалы оқытушы, доцент, финанстар ка-
1998 жылы ашылды. Онда "юрис- федрасының меңгерушісі. 1997ж.
пруденция", "экономика", (УКТ)- Алматы қаласында дүниежүзілік
мектеп оқушыларының универси- экологиялық конгрессте ғылыми ба-
теттік курсы бойынша күндізгі және яндама жасаған. 1998 ж. канд. дис-
сырттай белімге қосымша лицен- сер. қорғады. 2002 жылдан ҚарМУ-
зиялар алынды. Оқытушылармен, де доцент. 18 ғылыми баяндамасы
материалдық базамен талапқа сай мен оқу құралдары бар.
жабдықталған.
СЕИТАЛИНА Камаш (1948 ж.т.)
СЕПЗБАЕВА Алтынсара Сегіз- журналист, ҚР Журналистер
байқызы 1945 ж. Қарсақбай к.
туған. Еңбек ардагері. Қарағанды одағының мүшесі (1979). ҚарМУ
педагогикалық институын бітірген бітірген (1978). Еңбек жолын ауыл кі-
(1967ж.). Физика-химия пәндерінің тапханашысы болып бастаған (1967).
мұғалімі. Еңбек жолын мектепте Шет аудандық "Ильич туы" газетінде
мұғалімдіктен бастады. ҚарПТИ тілші, редактордың орынбасары
(1977-1987), Жезқазған облыстық
тарихи және мәдениет ескерткі-
штерді қорғау қоғамы төрағасының

орынбасары (1987-1992), облыстық ды. Кейіннен облыстық әмбебап-
"Сарыарқа" газетінде аға тілші ғылыми кітапхана болып аталды.
(1992-1996), "Жезқазғансирекмет" 1983 ж. КСРО Мәдениет министр-
РМК-нда қазақ тілі жөніндегі аудар- лігінің дипломымен марапаттал-
машы (1996 ж. бастап). ды. 1994 ж. Жезқазған облыстық
әкімшілігінің шешімімен кітапханаға
СЕЙТЖАНОВ Үсен Жақыпұлы С.Сейфуллин есімі берілді. 1997 ж.
С.Сейфуллин атындағы ҚӘК болып
(1919 ж.т.-2000 ж.қ.б.). Жезқазған қайта құрылды. ҚӘК-те кітап қорын
сақтау; кітап қорын жинақтау, ал-
қаласында туған. Алғашқы масу қоры секторы; кітап қорын
өңдеу және каталог ұйымдастыру;
құрылысшылардың бірі. ҰОС ар- абонемент, кітапханалық абонемент
секторы; 100 орындық оқырмандар
дагері. 1943 ж. Қарулы Күштер залы; каталогтар және картотекалар
залы; Қазақстан және өнер әдебиет-
қатарына шақырылып, I Украина тері; көпшілік жұмыстар жүргізетін;
ғылыми-әдістемелік; ақпараттық-
майданында болды. Харьков, Запо- библиографиялық қызмет көрсету;
өлкетану секторы; 120 орындық акт
рожье, Вена, Бухарест, Будапешт залы; бейнесалон жұмыс істейді.
Кітапханалық электронды ақпаратты
қалаларын азат етуге қатысқан. енгізу, қолдану "Кітапхана - 4.02"
бағдарламасына сәйкес орындала-
1945 ж. Будапешт қаласын азат ды. ҚӘК кітап қоры - 172300 дана,
тұрақты оқырманы - 6 мыңнан аса.
етуде ауыр жараланады. Соғыстан Жыл сайын 300 мың теңге көлемінде
мерзімдік басылымдар алынады.
оралған соң (1946). Жезқазған ҚӘК "Сорос - Қазақстан" қоры,
Ұлттық кітапхана, ҚР ҒЗИ-лары, ҚР
қаласындағы әр түрлі мекемелер- ҰҒА, Халықаралық кітапханашы-
лар қауымдастығы, т.б. байланыс
де (1947-1958), "Қазмысқұрылыс" орнатқан. ҚӘК мекен-жайының
жер көлемі - 1656.1 шаршы метр.
тресінде жүргізуші болып еңбек етті. Оған Белғожанова Р.Р. (1973-1976),
Молдағайынова Г.А. (1976-1977),
Еңбек Қызыл Ту орденімен (1970), Құрманбаева М.Ж. (1977-1988),
Кариева К.К. (1988 ж. бастал)
"Кеңес Одағының Маршалы Г.К. Жу- басшылық етті.

ков", "Жеңіске 50 жыл" медальдары-

мен (1995), СОКП ОК Құрмет грамо- С.СЕИФУЛЛИН БАҚЖОЛЫ

тасымен (1966) марапатталған. қаламыздың орталықтарының

бірінде орналасқан. Бақжолы

С.СЕИФУЛЛИН АТЫНДАҒЫ ҚАЛА- "Алғашқы құрылысшылар" алаңы
Л Ы Қ ӘМБЕБАП КІТАПХАНА (ҚӘК)
(Есенберлин к., 9-а) - Қазақ КСР мен "Сарыарқа" мәдени-сауық
Министрлер Кеңесінің 1973 ж. 25
сәуірдегі №228 қаулысына сәйкес кешенінің арасын жалғап жатыр.
1973 ж. тамызда облыстық кітапхана
болып ашылды. Жалпы кітап қоры Ақын атын иеленбей тұрғанда бұл
- 3000, оқырман саны - 300 бол-
бақжолы "Космонавтар" бақжолы

аталған болатын. Оған 1957 ж. 4

қазандағы жасанды жер серігінің

ұшырылуынан кейін осы жетістік-

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 385

Мәскеу автокөлік-жол институында
аспирант (1989), ЖТКТИ-ында
доцент, Жезқ. қалалық әкімшілік
басшысы орынбасары (1994),
"Ирбис" фирмасының директоры
(1995). 1993 ж. канд. дисс. қорғады.
10-ға жуық ғылыми жарияланымның
авторы.

тің құрметіне 1976 жылы "Космос" СЕЙІЛОВ Жақсыкелді (1949-1997) -
аталынған ескерткіш орнатылды. әнші, сазгер, орындаушы, ҚР еңбегі
Космонавтар аллеясы өмірге келді. сіңген мәдениет қызметкері (1990),
Байқоңыр ғарыш айлағынан ұшқан бүкілодақтық саяси әндер конкурсы-
ғарышкерлер көбіне Жезқазған- ның лауреаты (1971), республикалық
Ұлытау өңіріне қонады. Ғарыш- "Жігер" фестивалінің (1979), Ұлы
керлер осы бақжолына шырша, Жеңістің 40 жылдығына арналған
қарағай отырғызуды дәстүрге бүкілодақтық көркемөнерпаздар
айналдырған. Белгілі ақын, қоғам байқауының лауреаты (1985),
қайраткері С.Сейфуллиннің 1994 Шәмші Қалдаяқов атындағы конкур-
жылы туғанына 100 жыл толу мерей- стың лауреаты. №8 орта мектепте,
тойына сәйкес ақынның құрметіне Жезқазған құрылыс техникумын-
кеше "С.Сейфуллин бақжолы" деген да ән-күй сабағының мұғалімі,
атауды иеленді. ЖКМК мәдениет сарайында қазақ
көркемөнерпаздарының көркемдік
Пайдал. әдеб: Центральнов рекламно-инфор- жетекшісі (1968-1978), әйгілі вокаль-
мационное бюро "Турист" М. 1986г. ды-аспапты "Қаракөз" ансамблін
ұйымдастырушы (1969), Жезқазған
СЕЙФУЛЛИН ЕСКЕРТКІШІ 1994 облыстық зағиптар қоғамының
ж. 29 қыркүйекте С.Сейфуллин төрағасы (1975-1984). "Арман"
бақжолының төріндегі "Сарыжайлау" (Сәтбаев қ.), "Сарыарқа" (Жәйрем)
кино театрының (қазіргі "Сарыарқа" ансамбльдерін құрған. "Жезкиік",
мәдени-сауық кешенінің) алдына "Байқоңыр", "Ой, тамаша", "Ән
қойылды. XX ғасырдағы қазақ зия- - көңілдің ажары" ансамбльдерінің
лыларының көрнекті өкілі, дауылпаз музыкалық көркемдеушісі. С. Өзбек-
ақын С.Сейфуллиннің 100 жылдық стан, Қырғызстан, Түркменстан,
мерейтойына арнайы жасалған. Қарақалпақстан, Монғолия, Литва,
Ескерткіш авторы - М. Әйнеков. Германия, Исландия жерлерінде
өнер көрсеткен. С. - "Ана туралы
СЕЙІЛОВ Әжібек Жүрсінбекұлы баллада", "Жез киік", "Ұлытау",
(1959 ж.т. - 2000 ж.қ.б.) Сәтбаев "Жезқазған қаласының маршы",
қаласында туған. ҚарПТИ ЖФ-ын "Әке туралы ой", "Неге солай",
бітірген (1981). Техн. ғыл. кандидаты. "Кездесу мен қоштасу", "Алматым
Әскери борышын өтеп келген соң - ғажайып қаласың", "Дала жолы,
өндіріс саласында, комсомол ұйымы "Нан туралы баллада", "Сол тілегім",
қатарында (бөлім меңг.) еңбек етеді. "Бейбітшілік таңы" т.б. да халыққа
ҚарПТИ ЖФ-ында ассистент (1986), кеңінен таралған 30-дан астам әннің,
"Жезкиік" әндер жинағының (1981)
авторы. С. әндерін Н.Тілендиев,
т.б. да сазгерлер мен өнертанушы-
лар аса жоғары бағалаған. Әндерін
елімізге танымал әншілер орындап

орта мектебінде мұғалім. Айтыс

өнеріне 1989 ж. бастап қатысқан.

С. - Алматы қаласында алғаш

ұйымдастырылған облысаралық

(Алматы, Қызылорда, Шымкент,

Жезқазған) айтыста I орын иелен-

ген (1989), республикалық Наурыз

айтысының (1990), С.Сейфуллиннің

100 жылдығына, Бөгенбай ба-

тыр, Ағыбай батырларға арналған

республикалық, Қазақ КСР-ның 70

жылдығына арналған халықаралық

айтыстардың жүлдегері, "Ақтұма"

жыр жинағының авторы (2003).

жүр. С. Әбдуахит Елібаев, Роза СЕКЕМАНОВ Нұрғали (1915) Ұлытау
Байбосынова, Ахмедия Есмұқанов, ауд. Қарсақбай ауылында туған.
Гүлшарат Елібаева, т.б. әншілер 1931-1937 ж.ж. Қарсақбай мыс
мен сазгерлерді баулыған өнерпаз қорыту зауытында слесарь, Ұлы
ұстаз. Отан соғысына қатысқан. 1946-
1950 ж. ішкі істер органдарында
кейін зейнеткерлікке шыққанша
Қазақ гидрология басқармасының
жүйесінде шебер, аға бұрғылау
шебері болып істеген. Отан соғысы,
Қызыл Жұлдыз, Еңбек Қызыл Ту
ордендерімен, бірнеше медальдар-
мен марапатталған. КСРО Жоғарғы
Кеңесі Президумының Жарлығымен
(21.04.1971) Н.Секемановқа Социа-
листік Еңбек Ері атағы берілді.

СЕКЕМАНОВ Октябрь Түсіпұлы (1952

ж.т.) - ҚР Суретшілер одағының
мүшесі. Жезқазған қаласындағы
көркемсурет шеберханасында су-
СЕЙІТҚАЗИНОВ Мұханбетқали ретші-безендіруші болған. 1980

(1956) айтыскер ақын, ж. бастап қалалық, облыстық,

республикалық айтыстардың бір- республикалық көрмелерге

неше мәрте жүлдегері, Қазақстан қатысқан.

ЛКЖО XVI съезінің делегаты. ЖезПИ-

ның көркемсурет және графика фа-

культетін бітірген (1981). Жезқазған СЕКСЕНБАЕВА Бақытжамал Баке-
шовна (1949 ж.т.) 1972 ж. ҚарМУ,
облысы Ұлытау ауданындағы филология факульт. бітірген. 1972 ж.
№8 Жезқазған орта мектебінде орыс
"Алғабас" кеңшарында мектеп тілі мен әдебиеті мұғалімі, Жезқазған
педагогикалық инситутында ассис-
мұғалімі (1981-1983), "Шеңбер" тент, аға оқытушы, облыстық білім
беру бөлімінде инспектор. 1996 ж.
кеңшарында комсомол комитетінің

хатшысы (1983-1986), кәсіподақ

комитетінің терағасы (1986-1992),

әкім (1992-1994), қазір Қорғасын

№21 орта мектептің директоры. ҚР митетінің төрағалығына үсынылды.
білім беру ісінің үздігі, мұғалім-әдіс- ("Жұлдыз" жур. N6. 1993. 157-бет).
кер атанды, Новосибирск Ғылым Зейнеткерлікке шыққанға дейінгі
Академиясының, ҚазКСР Білім беру 5-7 жылда Байқоңыр поселкелік
министрлігінің грамоталарымен ма- Кеңесінің төрағасы болып еңбек
рапатталды. 2002 ж. қалалық ди- етті.
ректорлар конкурсының лауреаты
деп танылды.
СЕЛЬКИРК ШЕГІРГҮЛІ - Viola selkirkii
(Шегіргүлдер тұқымдасы). Тамыр
СЕКСЕНБАЕВА Рысты Базаралықызы маңы жапырақтарынан құралған
(1957 ж.т.) - тех. ғылым. кандидаты розеткасы бар көпжылдық өсімдік.
(1996), машина жасау технологи- Жер бетіндегі өркендері нашар
ясы және тау-кен машиналарын жетілген. Жапырақ тақтайшасының
жөндеу кафедрасының доценті төменгі жағы терең ойылған, ұзын
(1995). ҚарПТИ бітірген (1981). сағақты келеді. Күлтесі солғын
№9 КТУ-де өндірістік оқу шебері, көкшіл-сиякөк түсті, төменгі күлте
арнайы токарлық іс технологиясы жапырақтары ұзын топшанды.
оқытушысы (1981-1985), ҚарПТИ Қаракеңгір өзені бойындағы
ЖФ-нда ОТЖ әдістемелік кабинетінің орманның батпақты аймақтарында
меңгерушісі (1986), құрастырмалы өседі. Сәуір-мамыр айларында
материалдар технологиясы және гүлдейді. Бұл түрдің қоры өте аз.
жылу техникасы кафедрасында
ассистент (1987-1989), тау-кен
машиналары және жабдықтары СЕМБИЕВ Мықтыбек Кенжебекұлы
кафедрасында аға оқытушы (1989- - 1963ж-дан Жезқазғанда еңбек
1990), Москва тау-кен технологиясы еткен. 1962 ж. Мәскеу көлік
университетінде аспирант (1990-93), инженерлері институтын бітірген.
ЖТКТИ машина жасау технологиясы 1967ж. Қаражал қаласына жұмысқа
және тау-кен машиналарын жөндеу жіберіліп асфальтбетон зауыты,
кафедрасында аға оқытушы (1994), Қаражал қала жолдары құрылысын
доцент (1995), меңгеруші (1998- салуға белсене араласқан. 1978ж.
2003). Техникалық проблемаларға "Жезқазғансуқұрылыс" тресінің
негізделген канд. дисс. қорғаған басшысы, 1994 ж. "Жезқазған
(1996). С. - 20-дан астам ғылыми- жолдары" АҚ-ның бірінші вице-
әдістемелік жарияланымның авторы. президенті қызметтерін атқарды.
"Құрмет белгісі" орденімен және
медальдармен марапатталған.
Жезқазған қаласының Құрметті
СЕКСЕНБАЕВ Қасен (1882 ж.т.- азаматы.
1953 ж.қ.б.) бұрынғы Ақмола губ.
Қарағанды болысы N1 ауылда
туған. Еңбек жолын 1999 ж. "Нілді-
I алтын" заводында жұмысшы болып СЕРДАЛИНОВ Дәукен (1910 ж.т.-
бастаған. 1925 ж. дейін Қарағанды 1992 ж.қ.б.)- еңбек және ҰОС-ның
шахталарында істеді. 1925 жылдан ардагері. Қарағанды обл., Ұлытау
Қарсақбай көмір ошағында забой- ауд. бұрынғы "Лениншіл" колхозында
шы-бекітуші болып істеді. 1926 ж. туған. 1936-42 жылдар аралығында
Кеңестердің VI Өлкелік съезіне де- Қарсақбай мыс заводында еңбек
легат болып, сол съезде Қазақстан еткен. 1942 ж. әскер қатарына
Орталық Атқару комитетіне (Қаз- шақырылады. Ұлы Отан соғысы
ЦИК) мүше болып сайланды. Кейін жылдарында Калинин, Балтық
ол Қазақстан орталық Атқару ко- маңы, Сталинград, II, III Украйна

СЕРІКБАЕВ Жұмаш Серікбайұлы
(1936ж.т.) - Жезқазған обл. өкпе-
хирургия қызметін (1979ж.) ұйым-
дастырушы. Тубдиспансерде 1986
ж. дейін бірнеше бөлімді басқарды,
одан кейін ординатор-хирург болып
қызмет атқарды. Адам өмірін сақтап
қалу жолында көптеген күрделі опе-
рациялар жасаған. Өкпе аурулары
хирургиясы жөнінде үш ғылыми
еңбектің авторы.

СЕРІКОВ Айтен (1883-1968) - Ұлытау
ауд. аумағында туған. Жастайынан
еңбек етіп, Жезқ. кенішінде істейді.
Отызыншы жылдардың басында
ұжымдасуға кемектесу үшін Киров
колхозына жіберіледі. Шопан болып,
Ұлы Отан соғысы жылдарында
әрбір жүз қойдан 180-ге дейін төл
алады. Ленин орденімен (1945)
марапатталған.

майданында болады. Соғыстан кейін СИВОЖЕЛЕЗОВА Эльвира Алексан-
Жезді кен басқармасының асхана дровна (1934ж. т.) - РФ, Орлов
меңгерушісі, наубайхана меңгерушісі обл. туған. Мектепті бітірген соң
болып еңбек етеді. II дәрежелі Қарағанды аяқкиім фабрикасында
Отан соғысы ордені мен бірнеше еңбек етіп, 1955 ж. Жезқазғанға
медальдармен марапатталған. байыту фабрикасына жұмысқа
СЕРІКБАЕВА Клара Алдиярқызы ауысты. 1975ж. Жезқазған құрылыс
(1976 ж. Сәтбаев қ. туған) - ғалым, техникумын бітірді. Ұзақ жылдар
оқытушы. Ө.А.Байқоңыров атындағы фабрикада флотатор болып еңбек
ЖезУ-ді бітірген (1998). Жоғ. оқу ор- етті. 1972 ж. ҚазКСР Жоғарғы
нын бітірген соң Жезқазған қалалық Кеңесіне депутат болып сайланды.
салық комитетінде аға салық инс- ҚазКП-ның ХV-съезінің, КОКП-ның
пекторы болып еңбек жолын бас- ХХVІІ-съезінің делегаты. ҚР-ның
тады. Ө.А.Байқоңыров ат. ЖезУ-дің еңбек сіңірген металлургі. Октябрь
қаржы кафедрасының ассистенті революциясы, Еңбек Қызыл Ту
(2000), аға оқытушы (2001). "Жер- ордендерімен және медальдармен
ді пайдалану және жерді иеленуге марапатталған. Есімі ҚазКСР
байланысты салық салу жүйесін Құрметті Алтын кітабына енген.
жетілдіру" тақырыбында канд. дисс. Жезқазған қаласының Құрметті
қорғады (2004). 18 ғылыми еңбектің азаматы.
авторы.
СИХЫНБАЕВ Қуаныш Биқадамұлы
1945 ж. Қарағанды обл., Ұлытау
ауд., Айыртау ауылында туған.
ҚазМУ-тін (1974 ж.) бітірген.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 389

Тарих және қоғамтану пәнінің қатынасы: әлеуметтік талдау"

оқытушысы. №1 Ұлытау орта мек- тақырыбында канд. дисс. қорғаған

тебінде мұғалім болды. 1976 ж. (1998). С. - 20-ға жуық ғылыми-әдіс-

бастап аудандық "Ұлытау өңірі" темелік жарияланымның авторы.

газетінде бөлім меңгерушісі, жау-

апты хатшы, редактордың орынба-

сары қызметттерін атқарды. Ұлытау СМАҒҰЛОВ Зекен Майшекенұлы

аудандық ауыл шаруашылығы 1940 ж. Қарағ. обл. Шет ауд.

кәсіподағы комитетінің хатшылығына Ақсу-Аюлы с. туған. ҚарПТИ-ді

сайланды. Жезқ. обл.-тық бітірген (1964ж.). Техника ғыл.

баспасөзде мемлекеттік құпияны кандидаты (1970), доцент (1973),

сақтау бөлімінде редактор, облыстық ҚР ЖҒА корреспондент мүшесі

"Жезқазған туы" газетінде тілші, (1998). КСРО білім беру ісінің үздігі

жауапты хатшының орынбасары бо- (1980), ҚР білім беру ісінің үздігі

лып жұмыс істеді. Қазір Жезқазған (1993), еңбек ардагері (1987).

аймақтық "Сарыарқа" газетінде Еңбек жолын Шет ауд. Кеншоқы

тілші. Ислам өркениетін насихатта- кенішіндегі байыту фабрикасында

ушы, Қазақстан мұсылмандары діни бастаған. ҚарПТИ-де ізденуші

басқармасының Жезқазған аймағы (1965-1966), аспирант (1967-1970),

бойынша өкіл имамының баспасөз ассистент (1970-1971), доцент

хатшысы. Халық емшісі. Қазақстан (1973), Жезқ. жалпытехникалық

халық емшілері қауымдастығының факультетінің деканы (1975-1977),

Жезқазған бөлімшесінің жетекшісі. ҚарПТИ ЖФ-ның директоры

(1977-1978), инженерлік-құрылыс

факультетінің деканы (1979-1985),

СКРЫПНИК Сергей (1973 ж. т.) - бай- кешкі факультет деканы (1985-1988),
дарка мен каноэ есуден халықаралық
дәрежедегі спорт шебері, Азия Ойын- таукен факультетінің деканы (1988)
дарының екі дүркін чемпионы (Жапо-
ния, 1994; Тайланд, 1998), Олим- болып қызмет етті. Қазір ҚарМТУ
пиада Ойындарының қатысушысы
(Атланта, 1996). Жаттықтырушысы профессоры. "Еңбек ардагері"
- Коптев Владимир Егорович.
медалімен (1987), "Социалистік

жарыс жеңімпазы" белгісімен (1976-

1980), Қазақстан ЛКЖО ОК-і, КСРО

Көмір өндірісі министрлігі, Жезқ.

обл. ат. ком. Құрмет грамотасымен

марапатталған.

СМАҒАМБЕТ Баян Жүзікбайқызы СМАҒҰЛ Сара Кәрімсаттарқызы
(1960 ж.т.) - әлеуметтану ғылым. кан- (1955 ж.т.) - ҚР Журналистер
дидаты (1998). С.М.Киров атындағы одағының мүшесі, Жезқазған
ҚазМУ бітірген (1982). ҚарПТИ қаласы әкімінің "Жыл журналисі
ЖФ-ның қоғамдық ғылымдар ка- - 2000" атағының иегері. Е.Бөкетов
федрасында ассистент, ЖТКТИ-ның атындағы ҚарМУ-нің филология фа-
әлеуметтік-гуманитарлық ғылымдар культетін бітірген (1978). Жаңаарқа
кафедрасында аға оқытушы, Әл-Фа- ауданындағы "Жаңа талап" мектебін-
раби атындағы ҚазҰУ-нде аспирант, де мұғалім, Жезқазған облыстық
ЖезУ оқу-әдістемелік орталығының "Жезқазған туы" (кейіннен қалалық
бастығы (1999-2003), бағалау "Сарыарқа") газетінде корректор,
және инновация орталығының ди- тілші, аға тілші, бөлім меңгерушісінің
ректоры (2003-2004), сапа және орынбасары, бөлім меңгерушісі,
бағалау орталығының бастығы бас редактордың кеңесшісі (1978
(2004 ж. бастап). "Көп ұлтты еңбек ж. бастап). Қазақстан Журналистер
ұжымдарындағы жетекші мен қол одағы мен "Филипп Моррис" ком-
астындағылардың өзара қарым-

Е.Бөкетов ат. ҚарМУ-нің жанындағы
"Сарыарқа", археологиялық инст-
ң директоры. Жезқазған-Ұлытау
өңіріндегі Қызылкент кешенінде,
Басқамыр, Аяққамыр, Шотқара,
Жошыордасы сияқты ортағасырлық
қалаларда, Алаша-хан, Жошы-хан
некропльдерінде археологиялық
қазба жұмыстарын жүргізіп, зертте-
улермен шұғылданған. " П а-

мятники археологии западной Сары-
арки" (1997.) атты монографияның,
көптеген ғылыми мақалалардың
авторы. Тарих ғылымдарының кан-
дидаты.
паниясы ұйымдастырған журналис-
тердің "Жүректен жүрекке" ұлттық СМАЙЫЛОВ Камал Сейтжанұлы
байқауының тұңғыш лауреаты (1932 ж.-2003ж.) Жезқазған обл.,
(2001). С. - "Көңіл толқындары" атты Ұлытау ауд., Сарлық а. туған. Жа-
кітаптың авторы (2001). зушы, өнертану ғыл. канд. (1975).
СМАИЛОВ Ерлан Бәйкенұлы (1951 Әл-Фараби атынд. Қазақ мемл.
ж. 27.01.) Павлодар обл. Ақсу ұлттық ун-тін бітірген (1954). "Жас
қ. туған. Павлодар индустрия алаш" газетінде әдеби қызметкер
инст. (1979 ж) бітірген. Құрылыс (1954-1962), Қарағанды обл.
инженері. Атом энергетикасы және бойынша меншікті тілшісі, бөлім
өнеркәсібі жөніндегі Ұлттық АК-да, меңгерушісі, "Зерде" журналының
Алматыда аймақтық құрылымдар редакторы (1960-1962). Қазақстан
жөніндегі дирекцияда еңбек еткен. ЛКСМ Орталық Комитетінің хатшы-
1994 ж. қазанның 1 күні Жезқазған сы (1962-1964), ҚР Мин Кеңесінің
обл. әкімінің орынбасары, 1996 ж. Киноматография жөніндегі мемл.
көкектің 10 күні облыс әкімі болып к-ті төрағасының бірінші орынба-
тағайындалды. Ол бұл қызметті сары 1964-1971 ж.ж., (1973-80),
Жезқазған обл. таратылғанша (1997 "Қазақфильм" киностудиясының
ж. 12.05.) атқарды. директоры. Қазақстан Компартия-
СМАИЛОВ Жұман Егінбайұлы сы ОК-нің насихат және үгіт бөлімі
(1958ж.) Қарағанды обл. Шет ауд., меңгерушісінің орынбасары, кейін
Ақсу-Аюлы с. туған. 1979-85 ж.ж. 1-орынбасары, ҚР Мин. Кеңесінің іс-
Е.Бөкетов ат. Қар МУ-нің тарих тер басқармасы мәдениет бөлімінің
факультетінде оқыды. 1985-87 ж. меңгерушісі (1971-1973). ҚР теле-
аталған университеттің ҚазКСР визия және радио хабары жөніндегі
тарихы кафедрасында жұмыс істеді. мемл. к-ті төрағасының орынбаса-
1987-90 ж. аспирант, 1991-93 ж.ж. ры, төрағасы (1980-1983). ҚР теле-
ҚР Ғ А жанындағы Археология инст- визия және радио хабары жөніндегі
да кіші ғылыми қызметкер. 1993-97 мемл. к-ті терағасының орынбаса-
ж.ж. Ө.Байқоңыров ат. ЖезУ-де жал- ры, төрағасы. Қазақстан Компар-
пытарих кафедрасының оқытушысы, тиясы ОК-нің мәдениет бөлімінің
1997-2002 ж.ж. Ә.Х.Марғұлан ат. меңгерушісі (1988-1991), "Мәдениет
Археология инст-да аға ғылы- және тұрмыс" (қазіргі "Пара-
ми қызметкер. 2002 ж. бастап сат") журналының бас редакторы.
Қазақстан Журналистер одағының
бірінші хатшысы (1991). С-тың

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 391

көкейкесті мәселелердің қазіргі
қазақ әдебиетіндегі көріністерін
шынайы суреттеуге арналған. 2 рет
"Құрмет белгісі" орденімен және бір-
неше медальдармен марапатталған.
("Қаз. әдебиеті" энц. 599-бет)
СМАЙЛОВТұрсын(1932ж.т.)- Қазақ
КСР-нің Құрметті металлургі, еңбек
ардагері. Еңбек жолын Қарсақбай
мыс зауытында балқытушы болып
бастады (1952). 1973 ж. Жезқазған
мыс зауытына жұмысқа шақырылды.
Ол мұнда балқытушы болып 11 жыл
еңбек етті (1973-1982). Еңбектегі
ерен табыстары бағаланып Ленин
(1971), III дәрежелі Еңбек даңқы
(1975) және Құрмет белгісі (1977)
орденімен марапатталды.

СМАЙЫЛОВ Мұқан (1907-1964 ж.)
аймақтағы алғашқы Социалистік
Еңбек Ерлерінің бірі, бұрынғы
Жезқазған ауданы, Қарақұм
ауылында туған. Сталин атындағы
колхозда, кейін Сәтбаев атындағы
кеңшарда аға шопан болып еңбек
еткен. Ұлы Отан соғысынан кейінгі
жылдарда мал шаруашылығын
өркендетуге лайықты үлес

қосып, әр жүз саулықтан 125-тен
қозы өсіріп, бір қойдан 3 кг-нан
артық жүн қырқу жыл сайынғы
тұрақты көрсеткішіне айналды. М.
Смайыловқа (12.07.1949ж.) КСРО
Жоғары Кеңесі Президиумының
Жарлығымен Социалистік Еңбек Ері
атағы берілген.

"Сенің бақытың" (1960) атты кітабы, СМАТАЕВ Софы Қалыбекұлы
"Мамандықтың бәрі жақсы" (1964), (1941ж..т.) - жазушы, драматург,
"Фильм осылай туады" (1982), "Он Хапықаралық "Апаш" сыйлығының
бірінші" (1981) - публицистикалық иегері. Москваның болат және
мақалалар жинағы, "Өмірдің өзімен қорытпалар инстит. бітірген (1965).
өлшесек..." сын-зерттеу (Қазақстан Москвадағы "Серп и молот" заво-
Жазушылар одағының С.Сейфуллин дында слесарь, құюшы (1960-62),
атынд. сыйл.), "Ғасыр қырқасында" ҚР ҒА-ның Металлургия және кен
(1986) публицистикалық шығармалар байыту институтында инженер, аға
жинағы жарық көрді. Шығармалары инженер 1968-84 ж.ж. "Жұлдыз"
ғыл. - тех. өркендеу заманындағы журналында бөлім меңгерушісі,

392 ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама

Жезқазған облыстық әскери ко-

миссариатының саяси бөлімінің

бастығы (1975ж), облыстық "Білім"

қоғамының аға әдіскері (1984-1986)

облыстық азаматтық қорғаныс шта-

бы бастығының насихат ісі жөніндегі

көмекшісі (1986-1998). Бірнеше

үкіметтік медальдармен, мақтау

қағаздарымен марапатталған.

Бірнеше рет Қаз. Компарт. обл.

және қалалық конференциялары-

на делегат боп сайланды. Қазіргі

1984-87ж. Қазақстан Компартиясы таңда Қарулы күштер ардагерлері

ОК-нің жауапты қызметкері. 1989 Кеңесінің қ-қ ұйымның төрағасы.

жылдан ҚР Мемлекеттік кітап пала-

тасының директоры. "Астана отта-

ры" атты тұңғыш өлеңдер жинағы СОРҚҰДЫҚ тұрағы - Жезқазған

1968 ж. жарық көрді. Кейін "Ар- аумағындағы көлемі жағынан

мысың, ана" (1970), "Алау" (1974), Милықұдық тұрағынан кейінгі ең

"Алғашқы ару" (1982), "Ғарышқа ірі қола дәуірінің металлургиялық

көз тіккен жер" (1985) атты әңгіме- орталығы. Жезқазған кенішінің

лер мен повестер жинағы, "Елім-ай" солтүстігінде орналасқан. С. алғаш

(1978, 1-кіт., 1980 2-кіт.), "Ақжелең" А.В.Кузнецов пен Н.В.Валукинский

(1979), "Бұлақ" (1983), "Песнь 1945 ж. ашып зерттеді. Тұрақ

моя - боль моя" (М.. 1-кіт., 1983; көптеген ортадан, тұрғын жай және

2-кіт., 1988), "Мәңгілік бастауы" шаруашылық құрылыстардың,

(1987), "Қобыланды батыр" (1981, материалдық өндірістің орындарынан

1983,), повестер жинақтары; "Әзіл- тұрады. Жартылай жер кепе тұрғын

әзәзіл" (1988) пьесалар жинағы, жайлардың көлемі 6x8-ден 8x12 м.

"Үш пайғамбар" (1992) тарихи- дейін, тереңдігі 1,3 м, 18 тұрғын үй

публицистикалық "Ой маржандары" ошақтарының орны сақталған. Үйдің

(1984), "Біз құлмыз ба кімбіз" (1999) қабырғалары жалпақ тақта тастар-

романдары жарық көрген. "Елім-ай" дан салынған. Тұрғын жайлардың

жоңғар шапқыншылығына қарсы қасында кен алған орын орналасқан.

күреске, Отан қорғау, патриоттық Кен өндіретін жерге өзеннен ені 6-8

тақырыпқа арналған тарихи дио- м, ұзындығы 60-80 м.болатын арық

логия, "Тағдырлар" (1976), "Сен тартылған және арықтың соңынан

кімсің" (1977), "Әзіл-әзәзіл" (1978), диаметрі 6-8 м, терендігі 1,5 м.

"Жұлдызым менің жоғары" (1985) дейін болатын 6 су сақтайтын ор-

пьесалары респ., обл. театрлар- лар қазылған. Тұрақтар орналасқан

да қойылды. "Жұмбаққыз", "Жаяу ауданнан сегіз балқыту пештерінің

Мұса" операларының либреттосын орны, тұрақтардың мәдени

жазды. В.Г.Короленко, В.В.Иванов, қабатынан орнаментсіз керамика-

В.А.Солоухин, Х.Абдуллин, Ю.Мух- лардың сынықтары табылған.

лисов, сондай-ақ У.Шекспир

шығармаларын қазақ тіліне аудар-

ды. Жезқазған қаласының Құрметті СОТ ЖҮЙЕСІ - 1954 ж. дейін
Қарағанды обл. Жезқ. сот бөлімшесі
азаматы. болды. 1960 ж. Ленин даңғылында
(бүгінгі Алашахан д-лы) кеңсесі
СОБОЛЕВ Алексей Никитович орналасқан Жезқ. қал. соты
(1933 ж) - РФ Башқұрт рес. туған. құрылды. Сот төрағасы болып

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 393

(Қарағанды облысы, Кеңгір

қалашығы) саяси тұтқындардың

көтерілісі болды. Көтеріліске лагер-

дің тұтқындары қатысты. Онда 5392

тұтқын болса, оның 43%-ы әйел-

дер. Тұтқындардың 72%-ы отанына

опасыздық және басқа да ауыр

қылмыс жасағаны үшін деп айып-

талып сотталғандар еді. Б і р-

неше рет сотталған қылмыскерлер

(оларды КСРО ІІМ-гі лагерлерінің

бас басқармасы сәуір айында әкеліп

орналастырған болатын) ұлтшыл-

И.Д.Микитюк тағайындалды. 1973ж. дардың белсенді қолдауымен 1954

Жезқ. обл. соты құрылып, оның он ж. 17 мамырында еркектер тұрағы

жыл бойы төрағасы Ш.Н.Нуритденов мен әйелдер түрағын бөліп тұрған

б. 1983 ж. обл. соттың төрағасы кедергіні бұзып, шаруашылық

болып Н.В.Новиков тағайындалса, аула мен әйелдер зонасына басып

төраға қызметін обл. тарағанша кірді. Лагерь әкімшілігінің тәртіп

Қ.М.Мәмбетов, А.А.Қасымов, орнатпақ болған әрекетіне қарсы

О.А.Угрюмов, Б.А.Бекназаровтар пышақ, тас және темір заттармен

атқарды. Ал, 1996-2002 ж. Жезқ.қал. қаруланған тұтқындар қарсылық

сотының төрағасы қызметін көрсетті. Толқу 1954 ж. 18 мамы-

О.Т.Тастанбаев атқарса, 2002 ж. рынан 26 маусымына дейін созыл-

5 наурыздағы ҚР-сы Президен- ды. Көтерісшілерді К.Кузнецов,

тінің Жарлығымен төрағалыққа Э.Слученков, Ю.Кнопмус, Г.Келлер,

М.Ж.Жұмажанов тағайындалды. М.Шиманская, А.Михайлович

басқарып, олар "Лагерь комисси-

ясын" құрды. КСРО ІІМ мен КСРО

СПИД ОРТАЛЫҒЫ - XX ғасырдың Прокуратурасының комиссиясы
80-ші жылдарында адамзатқа үлкен
қауіп тендірген қатерлі дерттің құрамына II министрінің орынбаса-
алдын алу және оған қарсы күрес
жүргізу мақсатында 1989 ж. тамыз ры ген.-майор С.Егоров, Лагерлер
айында құрылған. Оның бас дәрігері
Қайырбек Мыңбайұлы Әлібеков Бас басқармасының бастығы ген.-
облыс және қала кезінде осы са-
ланы басқара отырып, орталықтың лейтенант И.Долгих, КСРО Проку-
материалдық-техникалық жабдықта-
луына өз үлесін қосты. Мұнда ратурасының абақтыларды бақылау
иммундық жетіспеушілік инфекци-
ясының диагностикалық зертхана- Басқармасының бастығы 2 класты
сы, профилактикалық бөлімі және
емдеу-көмек бөлімі жұмыс істейді. мемлекеттік кеңесші Вавилов, Ла-
Барлығы 25 адам жұмыс істесе,
олардың 8-і дәрігерлер, 10-ы орта герьлер Бас басқармасы бастығының
буынды мед. қызметкерлер.
орынбасары ген.-лейтенант

В.Бочков енген болатын. Олардың

бас бостандығынан айрылғандарды

жөнсіздіктен бас тартуға үгіттеген

әңгімелері өз нәтижесін берген жоқ.

Осындай жағдайда КСРО II министрі

генерал полковник С.Круглов КСРО

Мем. қауіпсіздік комит. төрағасы

И.Серовпен және КСРО прокуроры

Р.Руденкомен бірлесе отырып бас

бостандығынан айрылғандардың

"СТЕПЛАГТАҒЫ" КӨТЕРІЛІС. (Ма- көтерілісін күшпен басу жөнінде
мыр-маусым 1954 ж.) КСРО ІІМ
дала лагерінің 3-ші бөлімшесінде шешім шығарды. Кеңгірге құрамында

бес Т-34 танкі бар әскери эшелон

жіберілді. Лагерь бөліміне Степ- СУЫР (Marmolа) тиін тұқымдасының
лагтың екі әскери күзет дивизионы кемірушілер отрядына жатады.
енгізілді. Жалпы алғанда көтерілісті Ұзындығы 60 см, құйрығы 22 см,
басуға 1600 адам, 98 ізшіл ит, 3 өрт салмағы 8 кг. Құлағын түк басқан,
машинасы және баррикадалар мен өзі қысқа. Түсі: қызыл қоңыр,
тосқауылдарды бұзу үшін 5 танк сарғыш-жирен, кейде қара қоңыр
қатыстырылды. Көтерілісшілердің түсті. Әдетте ашық алқаптағы терең
қарсылығын басу кезінде олардың інде топтасып тіршілік етеді. 4-6-
қолынан 22 адам босатылды, 37 дан жылына бір рет балалайды,
адамның мәйіті табылған. 61 адам шөптесін өсімдіктермен қоректеніп,
госпитальға жеткізіліп, оның 9-ы өзі 20 жылдай өмір сүреді.
қайтыс болған. 54 тұтқын, 40 сол-
дат пен офицерлер әр түрлі дене СҰЛТАНОВ Қанатбай Нұрсейітұлы
жарақаттарын алды. Өкіметке бел-
сенді қарсылық көрсеткен 400 адам (1925-2003ж.ж) Қызылорда обл.
абақтыларға жабылды. 1000 адам
Дальстрой мен Озерный лагерлері- туған. 1943-1945 ж. аралығында Ұлы
не жіберілді. Көтеріліс басшылары
тұтқындалып, сотқа беріліп, ату Отан соғысына қатысып, Кенигсберг
жазасы бұйырылды. К.Кузнецов
ату жазасына бұйырылып, кейін 25 түбінде жеңісті қарсы алды. 1948
жылға еңбек пен түзету лагеріне
жіберілді. ж. Ақтөбе филиалының есепшілер

СУДЬИН Сергей Иванович (1913- курсын оқып, 1949 ж. Қызылорда
1983ж.) - Тимирязев Ауыл шар. ака-
дем. жұмысшы экономикалық фа- обл. а.ш. басқармасына жұмысқа
культетінде (1932-1935ж.), Москва
қ-ғы орман техникасы техникумында орналасты. 1951 ж. азық-түлікпен
(1958-1961ж.) сырттай оқыған. 1952
ж. Балқаштан Кеңгір қалашығына қамтамасыз ету басқармасының,
ауысып, "Казмедьстрой" тресі
жабдықтау кеңсесінің бастығы бо- 1954 ж. 12 қаңтарда "Долинск
лып істеді. Кейіннен трестің УПТК
бастығы болған. С. "Құрмет белгісі" шахтақұрылыс" ЖКО-ның, 1954ж.
орденімен марапатталған, Қаз.КСР-
ы еңбек сіңірген құрылысшысы. 28 маусымында Жезқазған МТС-

СУ ЕГЕУҚҰЙРЫҒЫ (Arvicola terres- інің, 1966 жылы Аманкелді ат.
tris) - аламан тұқымдасының,
кемірушілер отрядының, денесі 25 кеңшардың, 1973-1985 ж.ж. Жезқ.
см, түсі қара қоңыр, құрлықта да,
суда да тіршілік ететін, өзен-көл обл. а.ш. басқармасының бас есеп-
жағалауындағы және судағы өсімдік-
терді, ал қыста ағаш тамырымен, шісі болды. 1985ж. ҚазКСР-і қаржы
ағаш қабығын қорек ететін, бау-
бақша зиянкесі. Жануарлар арасын- министрлігінің Жезқ. обл. Бақылау-
да тулямерия т.б. қатерлі аурулар
таратушы. 6-8 -ден жылына 4-6 рет тексеру басқармасының ревизоры-
балалайтын кеміруші.
бас бақылаушысы. Бірнеше орден,

медальдармен марапатталған.

Қанатбай Нұрсейітұлының айтуымен

Жезқ. унив. жанындағы "Ұлытау" ғ.

орт. қорына бірнеше өлеңдер және

"Едіге" жырының бір нұсқасы жазы-

лып алынды.

СҮЙІНЖАНОВ Қараторғай (1910 ж.т.
- 1961 ж. қ.б.) - ұстаз, тәлімгер.
Ұлытау ауд., Айранбай ауылындағы
бастауыш мектепте мұғалім (1918-
1934), Қарсақбай ауд. комс. ұйы-
мының хатшысы (1934), Ұлытау ауд.
Сталин атын. жетіжылдық мектептің
директоры (1943-1949), Жезқ. кеніші
жұмысшы жастар кешкі мектебінің
оқу ісі меңгерушісі (1950-1952),

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 395

соры (2003). Қазақстан ПҒА-ның
корреспондент мүшесі (2005) Қар-
ПТИ бітірген (1980). ЖТКТИ-ның
автокөлік кафедрасында ассистент,
аға оқытушы, меңгеруші, факуль-
тет деканы (1981-1995), Москва
автожолдар институтында аспирант
(1990-1992), ЖТКТИ әлеуметтік-
экономикалық мәселелер жөніндегі
проректор (1995-1996), ЖезУ тәрбие
жұмысы және халықаралық байла-
ныстар жөніндегі проректор (1996-
2001), инженерлік-механикалық фа-
культет деканы, тау-кен-инженерлік
институты директорының орынба-
сары (2001 ж. бастап), ғылым және
ЖОО-нан кейінгі білім жөніндегі
проректор (2005 ж.). "Автокөліктік
қызмет көрсету жүйесі жұмысының
тиімділігін арттыру" тақырыбында
канд. дисс. қорғаған (1992). С. - 3
кітаптың, 40-қа жуық ғылыми-әдіс-
темелік жарияланымның авторы.

СҮЛЕЙМЕНОВ Элс Өмірбекұлы

(1939-1998 ж) Алматы қ. туған.

N10 мектептің директоры (1953- Қарағанды политех. инст. (1966
1956), Жезқ. кенішіндегі N29 мек-
тептің мұғалімі (1956-1961) болып ж), Жоғ. парт. мектебін (1978 ж)
еңбек еткен. Қазақ КСР Оқу ми-
нистрлігінің Құрмет грамотасымен бітірген. Инженер-құрылысшы.
марпатталған.
Азаматтық және әскери құрылыс
СҮЛЕЙМЕНОВ Қадырбай Дәрібекұлы
(1939 ж.т.) - геология-минералогия орындарында (1959-1962) техник-
ғылым. кандидаты (1986), КСРО
еңбегі сіңген геолог барлаушы, құрылысшы, бөлімше командирі
геохимик. Стратиграфия, тектоника,
магматизм және металлогения, кен қызметтерінен кейін партия
орындарын іздеудің геохимиялық
әдістеріне байланысты 100-ден органдарында еңбек етті. 1967 ж.
астам ғылыми жарияланымның ав-
торы. қазанынан - Қарағанды қ-қ, Ленин

ауд. партия комит. нұсқаушысы,

бөлім бастығы, 1973 ж- наурызынан

- Жезқазған обл. партия комит.

құрылыс бөлімінің меңгерушісі.

1985-1990 ж. Жезқазған қ-қ партия

комит. бірінші хатшысы болып істеді.

Бес медальмен, Қазақ КСР Жоғ.

Кеңесінің Құрмет грамотасымен

марапатталған.

СҮЛЕЙМЕНОВ Тыныс Бөлекбайұлы СФАЛЕРИТ (грек. Sphaleros-ал-
(1957 ж.т.) - тех. ғылым. кандидаты даушы) - сульфидтер класының
(1992), ҚР Білім беру ісінің Құрметті минералы. Химиялық формуласы
қызметкері (2002), ЖезУ профес- ZnS. Қоспалары: Ғе, Сd, In, Mn т.б.
Клейофан (ақ, ашық түсті), марматит

(темірлі), пршибрамит (кадмийлі) де- С. - 50-ге жуық ғылыми-әдістемелік
ген түрлері бар. Кубтық сингонияда жарияланымның авторы.
кристалданады; жеке кристалдары СЫЗДЫҚОВ Әбілқас (1928 ж.)-
тетраэдр, кубоктоэдр, додекаэдр, аймақтағы алғашқы Социалистік
минералдық агрегаттары түйірлі, Еңбек Ерлерінің бірі, бұрынғы
қабыршық, ұнтақ, колломорфтық Жезқазған ауд. Байқоңыр аулын-
масса құрайды. Түссіз, ақ келеді, да туған. Он бес жасынан еңбекке
қоспаларына байланысты қара, араласып шопан көмекшісі, кейін
қызыл қоңыр, жасыл, қызғылт, Сталин атындағы колхоздың аға
сарғылт түсті болады. Алмастай, шопаны болған. Жыл сайын әрбір
майдай жылтыр, жымдастығы жүз саулықтан 120-дан қозы өсіріп,
жетілген. Қаттылығы Моос шкаласы бір қойдан 3,6 кг-нан жүн қырқып
бойынша 3,5-4; мортты, тығыздығы мал шаруашылығын өркендету-
3,9-4,1 г/см3. Полиметалл, колчедан, ге үлкен үлес қосты. Бір жылдық
мыс, қалайының гидротермальдық, мал шаруашылығы мектебін (1950
метасоматикалық кендерінде га- ж.) бітіріп, ветфельдшер, 1965ж.
ленит, халькопирит, пирит т.б. бастап "Байқоңыр" кеңшарында
сульфидтермен бірге кездеседі. ферма басқарушысы болды. КСРО
Тотыққанда смитсонитке және ка- Жоғары Кеңесі Президиумының
ломельге айналады. Қазақстанда (12.07.1949Ж.) Жарлығымен Ә.
Кенді Алтайдың, Сарыарқаның, Сыздықұлына Социалистік Еңбек Ері
Қаратаудың, Жоңғар Алатауының атағы берілген.
полиметалл, мыс кендерінде кезде- СЫЗДЫҚҰЛЫ Сейітжаппар (1896-
седі. Сфалерит - мырыштың басты 1987) - ағаш шебері, үйші. Мал-
рудасы. Кадмий, индий, галлий алы- шыбай елді мекенінде туып-өскен.
нады. Ақ бояу, флюросценциялық Астау, тостаған, сандық, кебеже,
экран жасауға қолданылады. арба, шана, т.с.с. күнделікті халық
СЫЗДЫҚОВА Жаңылтай Мұқанқызы тұтынатын бұйымдар жасаған. Ке-
(1942 ж.т.) - педагогика ғылым. кан- реге басып, киіз үй сүйегін әзір-
дидаты, ЖезУ профессоры (2002), леген. Шебердің қолынан шыққан
"Еңбектегі ерлігі үшін" (1986), бұйымдар, киіз үйлер ел арасында
"Еңбек ардагері" (1990) медальда- қазіргі уақытта да қолданыста жүр.
рының, "ҚР Білім беру ісінің Құрметті СІЛЕУСІН (Ғеlis Іуnх) - мысық
қызметкері" (2002) атағының, ЖезУ тұқымдасының жыртқыштар отря-
"Күміс" белгісінің (2002) иегері. дына жататын, денесінің ұзындығы
ҚарМПИ бітірген (1964). Қарағанды 87-104, құйрығы 20-31 см, 13-23
облысы мектептерінде мұғалім кг салмағы болатын, құлағы үшкір,
(1964-1967), ҚарМУ-нің орыс тілі ұшында қылшық шашағы бар, түгі
мен әдебиетін оқыту әдістемесі ка- қалың және ұзын, арқасы, екі бүйірі,
федрасында оқытушы (1967-1971), аяқтарында ала дағы болады. Сі-
аспирант (1972-1975), ЖезПИ-ның леусін бір жерде тұрақтап, тіршілік
орыс тілі мен әдебиеті кафедра- етеді, кейде ауып кетуі де мүмкін.
сында оқытушы (1975-1977), Қар- Қорегі: қоян, тұяқты аң, суыр,
ПТИ ЖФ, ЖТКТИ орыс және шетел кемірушілер мен тауық тұқымдас
тілдері кафедрасында меңгеруші ұсақ құстарды жеп қоректенеді.
(1977-1996), ЖезУ тілдер кафедра- Інін бұта арасына, құлаған ағаштың
сында меңгерушісі, доцент, профес- астына салады.
сор (1997 ж. бастап). "Қазақ мек-
тебінде орыс тілінің сын есімін оқыту
барысында салыстыруды қолдану"
тақырыбында канд. дисс. қорғаған.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 397

1980-1984 ж. "Білім" қоғамы Жезқ.
обл. ұйым басқармасы төрағасының
орынбасары, 1984-1986 ж. Жезқ.
обл. партия комитеті лекторлар
тобының жетекшісі. 1986-1991
ж. Саяси-оқу үйінің меңгерушісі,
1991-1993 ж. обл. шаруашылық
есептегі мәдениет орталығының
директоры, 1993-1997 ж. Жезқ. обл.
мәдениет.тілдер жөніндегі басқарма,
бэсқармасы бастықтарының орын-
басары. Философиялық терең ойлы
мақалалары мен публицистикалары
аймақтық басылымдарда жария-
ланды. "Дін және мораль". (Алматы:
Қазақстан, 1987 ж.) деп аталатын
кітаптың авторы.

ТАЙМАҒАНБЕТОВ Байбосын (1913 ТАЙЫРОВА Назгүл Абайқызы - (1975
ж.т.-1998 ө.ж.). Қарағанды обл. ж.т.) фил. ғылым. кандидаты (2002),
Ұлытау ауд. Жезді ауылында туған. орыс және неміс тілдері кафедрасы-
Еңбек жолын Қарсақбай мыс балқыту ның доценті (2002). Ө.А.Байқоңыров
комбинатының кенді ауласында тие- атындағы ЖезУ бітірген (1997). Абай
ушіден бастаған. Кейін десятник, атындағы АлМУ-нің салыстырмалы
өндіріс шебері, кенді уақтау цехында грамматика және аударма кафедра-
жоғары білікті жұмыскер болып зей- сында ғылыми стажировкада (1997-
неткерлікке шыққанша еңбек етті. 1998), аспирант (1998-2001), орыс
Жезқазған байыту фабрикасында және неміс тілдері кафедрасында
жас жұмыскерлерге тәлімгер ұстаз аға оқытушы, доцент (2001-2003),
болды. Қазақ ССР-іне еңбек сіңірген ЖИГК-де директордың орынбаса-
металлург (1965 ж). ры (2003 ж. бастап). "Орыс және
ТАЙЫРОВ Абай (1939-2003) Батыс қазақ тілді газеттердегі прецедентті
Қазақстан обл., туған. Педагог, мәтіндердің қызметі" тақырыбында
саясаттанушы, публицист. 1962 ж. канд. дисс. қорғаған (2002). Т. - 10-
Орал пед. инст. қазақ әдебиеті және нан астам ғылыми-әдістемелік жари-
тарих мамандығы бойынша бітірген. яланымның авторы.
1962-1967 ж. Балқаш қаласының ТАЛАП - Жезқ. қ-нан 20 шақырым
№3 мектеп-интернатында мұғалім жердегі Қызылордаға шығатын
және тәрбиеші болып еңбек еткен. тасжол бойындағы село орталығы
бұрынғы "Қызыл әскер" колхозының
аумағында (1970) Кеңгірдің қосалқы
шаруашылығы құрылған. Алғашқы
басшысы Филиппов М. 1975-1980
ж.ж. халқының саны 5 мыңға жуық
болды. Қаланы етпен, сүтпен,
көкөніс және картоппен қамтамасыз
ету мақсатында кешенді баздар,
сүт цехтары, Жезді су қоймасының
негізінде мыңдаған га. алқапқа су

жіберетін суландыру жүйесі салын- қолайлы болғандығын, оны үзілмей
ды. 1978 ж. 30 қазанда орта мек- ел қоныстанғандығын айғақтайды.
теп ашылды, оған дейін орталықтан Талдысай-қонысы б.з.д. 2
18 шақырым жердегі Ескі Талапта
бастауыш мектеп жұмыс істеген. мыңжылдықтың орта кезінде ел ме-
Орта мектептің алғашқы директоры кен еткен орын, яғни қола дәуірінің
(1978-82) ҚР білім беру ісінің үздігі ескерткіші. Зерттеу нәтижесінде
Мұқанов Мырзахмет болды. 1979 бұл тайпалардың мал бағып, аң
ж. Талап кеңшар-техникумы болып аулап, егін егіп, мыс балқытқаны
қайта құрылды. Ондағы мақсат- анықталды. Бұл қоныс оңтүстік
обл. а. шар-ғы үшін зоотехник, ме- пен терістік тайпаларының Сарысу,
ханик, бухгалтер, технолог сияқты Жезді бойымен тартылған баиланыс
орта буын мамандарын даярлау. жолының ортасында орналасқан,
Техникумның алғашқы директоры - бірнеше рет (екі) салынған Тал-
Пазылов Сейдіғали, оқу ісі жөніндегі дысай қонысында мыс балқытқан
орынбасары Рахметуллин Сексен пештерінің табылуы қоныстың
болды. Техникум (1996) қалаға металлургтер ескерткіші екендігін
көшіріліп құрылыс техникумымен дәлелдеді. Андрон тайпаларының
біріктірілді. Кеңшар (1994-1995) же- осындай Атасу, Мыржық, Зырян
кешелендірілді. Талапта (2004) 903 сияқты қоныстарымен байланыста
тұрғын, 176 үй, 29 шаруа қожалығы болған. Талдысайда тас ғасырының
бар. 1995 ж. бері село әкімі- Әбжа- ескерткіштері: Талдыбұлақ 1; Тал-
нов Серік Сайлаубекұлы. дысай 2; Талдысай 3; Сарыбұлақ 1;
ТАЛДЫҚОРҒАН ЗАҢ КОЛЛЕДЖІНІҢ Аяқбұлақ тұрақтары табылды. Бұл
ЖЕЗҚАЗҒАН ФИЛИАЛЫ. (1999 жылы жерде барлығы 10-ға тарта ескерт-
Жезқазғандағы оқу-кеңес тірегі кіш бар.
болып, 2001 жылы филиалы болып
ашылды). Колледж орта білімді Әдеб: 1992-2003 жылғы ЦКАЭ өсептері.
заңгер маманын дайындайды. Оқу
орны, асхана, компьютер залы, кіші ТАЛМАС-АТА ТҰРАҒЫ - алғаш 1946
баспаханасы бар. Колледж директо- жылы акад. Ә.Х.Марғұлан, 1963 ж.
ры - Бекзат Қомарұлы Алтынбеков. М.Н.Клапчук зерттеді. Жезқазғаннан
ТАЛДЫСАЙ кешені - Жезқазғаннан оңтүстікке қарай 100 және Қара-
Ұлытауға барар жолда, Жез- жардан төмен қарай 18 шақырым
ді кентінен 17 шақырым, Жезді жерде Сарысу өз. сол жағалауында
өзені мен Талдысай өзені сайының орналасқан. 94 әртүрлі (қырғыш,
құйылысар жерінде орнапасқан. жебенің ұштары, қырғыштар, нукле-
Кешенде қола дәуірінің қонысы устар) құрал-жабдықтар табылған.
мен қорымы, ерте темір ғасыры-
ның мұртты обасы, орта ғасырлық ТАНАБАЕВ Мұса Тұрманұлы 1965 ж.
Басқамыр қаласы, қазақ зираты туған. Қазақ мемл. политехникалық
және оның шығысында солтүстіктен институын (1987 ж.), Е.Бөкетов
оңтүстікке қарай созылып жатқан атын. ҚарМУ-ді (1994ж.) бітірген.
биік қырат үстінде төрт бұрыштап Таукен-инженері, экономист. Эко-
тастан қаланған биіктігі 3 м-ге номика ғылымдарының кандидаты.
жуық Қарауыл мұнарасы бар. Осы- "Түсті металлургияда техникалық
ның барлығы кене заманнан бері қайта құру арқылы таукен өндірісінің
Талдысайдың табиғаты тұрмысқа экономикалық тиімділігін арттыру
туралы" ("Қазақмыс" корпорация-
сының тәжірибесі негізінде) деген
тақырыпта канд. дисс. қорғаған.
Еңбек жолын Жезқазған кен-метал-

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анлықтама 399

Таңбалы тасты суретке түсірген.

1941 ж. академик Қ.И. Сәтбаев

"Жезқазған ауданының тарихи

ескерткіштері" атты мақаласында

ескерткішке ғылыми анықтама

береді. 1950-ші жылдары акад. Ә.Х.

Марғұлан Орталық Қазақстанда

барлау жұмыстарын жүргізіп,

бірқатар ескерткіштерге ғылыми

талдау жасайды. 1974 ж. археолог-

ғалымдар Кемал Ақышев пен Марал

Хабдуллина, 1998 ж. этнограф Ж.О.

Артықбаев Таңбалы тастың тарихи

Маңыздылығы жайында пікірлер

айтты. Ескерткіште, Л.Кузнецовтың

Дерегіне сүйенсек, "500 таңба

немесе мөр қашалған". X. Бекхожин

тастағы араб әрпімен жазылған

Жазуларды оқып аудармасын берді.

Академик Қ.И. Сәтбаев "Жезқазған-

Ұлытау перифериясында қазақ

халқын құрған үш жүздің жері

тоғысады" деп Ұлытаудың саяси

орталық екенін атап өтсе, Ә.Х.

Марғұлан Таңбалы тастың тарихын

Оғыз, қыпшақ, Ақ Орда дәуірлерімен

байланыстырады. Бептақдаланың

лургия комбинаты Батыс кенішінің Дәл ортасында орналасқан

N55 шахтасында бастаған. Кейін Таңбалы тас ескерткіші жайындағы

жабдықтау, сауда, мұнаймен ескі сөздерді шежірешілер М.Ж.

қамтамасыз ету орындарында инже- Көпеев пен Н. Наушабайұлының

нер, директор болып істеді. 1995 ж. Жинақтарынан жолықтырамыз.

Жезқазған қалалық әкімшілігінің бас

маманы, 1997 ж. қала әкімінің орын-

басары, бірінші орынбасары, 2003 ж. ТАПАНОВА Сәуле Есембекқызы

ҚР Индустрия және сауда министр- (1953 ж.т.) - фил. ғылым. кандидаты

лігінде басқарма бастығы. (1998), доцент (1999), "ҚР Білім

беру ісінің Құрметті қызметкері"

белгісінің, Жезқазған қалалық

ТАҢБАЛЫ ТАС ҚОРЫҒЫ (пантеон) мәслихаты Құрмет грамотасының

Сарысу өзенінің төменгі жағында, иегері. Е.А.Бөкетов атындағы

Боқтықарын өзенінің оң жақ ҚарМУ бітірген (1974). ЖезПИ-

жағалауында, Таңбалы жар ның педагогика және психология

жерінде орналасқан. Таңбалы тас кафедрасында лаборант, оқытушы

жайындағы тұңғыш мәліметтер XVIII- (1975-1989), қазақ тілі мен әдебиет

XIX ғ.ғ. Ресей саяхатшы-ғалымдары кафедрасында аға оқытушы

А.И. Шренк, казак офицері Д. (1989-1998), меңгеруші, доцент

Телятников, М.М. Иванин, Ю. (1998 ж. бастап). "Алғашқы қазақ

Шмидт жазбаларында кездеседі. Романдарындағы әйелдер образын

1895 ж. Л.Кузнецов пен Х.Бекхожин Жасау эволюциясы" тақырыбында

таңбалардың көшірмесін жасады. канд. дисс. қорғаған (1998). Т.

1934 ж. зерттеуші В.А. Селевин "Қазақ әдебиеті тарихындағы