7Zhezkazgan entsiklopediyalik aniktama

мен Бетпақдаланың шектескен
Тайатқан-Шұнақ деген жерін-
де жерленген. Кенесарының бас
батыры А. б-дың өмір жолы қазақ
тарихшылары мен қаламгерлерінің
шығармаларына арқау болған. әдеб.;

Ахметсұлтан Кенесарыұлы, Кенесары және
Сыздық сұлтандар, А., 1992, Ұ.э, І-т, 85-б.

АҒЫБАЙ БАТЫР КЕСЕНЕСІ ' - XIX
ғасырдан сақталған сәулет
өнері ескерткіші. XIX ғ-дың 80-
жылдарында Бетпақдаланың
солтүстік-шығысындағы Тайатқан-
бірі қолбасшы. Жорықта жолы Шұнақ тауының маңайында, Босаға
болғыштығы үшін "Ақжолтай батыр" өзенінің аңғарында тұрғызылған,.
атанған. Сарбаздары Абылай есімі- шаршы түріндегі (8,80x8,58 м), бір
мен қатар Ағыбай батырды да ұранға бөлмелі күмбезді ғимарат. Сыртқы
айналдырған. 13 жасынан қолына бұрыштары қосар мұнаралармен
қару алып, 1824 ж. Қарқаралы өрнектеліп, күмбезі өріліп
аймағында Ресей империясының
отаршылдық саясатына қарсы шығарылған. Кіретін бөлігі жеңіл
көтеріліске белсене араласты. А. б. ағашпен айван үлгісінде жабы-
бастаған қол 1826-49 ж. аралығында лып, оңтүстік жағынан шығарылған.
Ресей әскерлерімен бетпе-бет Бөлменің ішкі бұрыштарындағы ши-
шайқасып, бірнеше рет күйрете рек бағаналар күмбез шеңберімен
соққы берген. Ресей империясының бірігіп кеткен. Бөлменің төменгі
Қазақстандағы тірек-орталықтары жағы ақ түсті, жоғарғы жағы сарғыш
түсті әкпен әктелген. Кесене ішін-
Қарқаралы, Ақтау, Ақмола де 12 мәйіт бар. Ағыбай батыр-
бекіністеріне шабуыл жасап, патша дың сағанасы бөлменің түкпірінде
әскерлерін Ырғыз, Тобыл өз.-дері солтүстік-батыс бұрыштан екінші
бойындағы ұрыстарда, Қызылжар, орында жатыр. (Ұлттық энциклопе-
Көкшетау шайқастарында тас- дия, 1 том, 86 бет).
талқан етіп жеңген. Қырғыз
манабы Орманға қарсы соғыстарда
ерекше ерлік көрсеткен. 1847 ж.
Кенесары ханның Кекілік тауындағы АҒЫБАЙ көшесі - Комбинат
қырғыздармен айқасында Наурызбай ауданындағы шағын көше. Көше
батырмен бірге дұшпан шебін бұзып бойында негізінен жер үйлер.
өткен. Кенесары өлгеннен кейін Ағыбай батыр Қоңырбайұлы (1802-
де Ресей өктемдігіне қарсылығын 1885) - Кенесары Қасымовтың Ре-
тоқтатпай, Сыздық төре қолы сей отаршылығына қарсы көтеріліс
құрамында соғыс жүргізген. басшыларының бірі, қолбасшы.

Кейінірек 1849 ж. дейін Ресей
өкіметінің қамалдарына өз бетінше
шабуылдар жасаған. Өмірінің соңғы АДАМБАЕВ Абзал Берікұлы(1982ж.т.)
кезеңінде егіншілікпен, балық - бокстан халықаралық дәрежедегі
аулаумен айналысқан. Дүниеден спорт шебері, Қазақстан құрама

қайтқан соң Ресей өкіметі оның командасының мүшесі, еліміздің
мәйітін Түркістандағы Қожа Ахмет алты дүркін чемпионы (1996-2002),
Иасауи кешеніне жерлеуге рұқсат жастар арасындағы Олимпиадалық
етпей, батырдың денесі Сарыарқа ойындардың қола жүлдегері (Бол-

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 101

гария, София қ., 1999), Ресей, Гер- АЙБАС - орта ғасырдағы бекініс
мания, Чехия, Түркия, Малайзия, орны. Қарағанды обл. Ұлытау ауд.
т.б. елдерде өткен халықаралық Айбас өзенінің бойында. 1956 ж.
турнирлердің (1999-2001) қола акад. Ә.Х.Марғұланның басқаруымен
жүлдегері, Азия және әлем чемпи- Орт. Қаз. археологиялық экспе-
онаттарының қатысушысы, "Grand дициясы зерттеген. Пішімі төрт
Rrixһ" халықаралық турнирінің бұрышты, көлемі 25 х 25 м, биік-
(Чехия, 2003) және Стамбулдағы тігі- 2. -2,5 м. Сыртқы қабырғасы
халықаралық турнирдің (Түркия, тастан қаланған, қалыңдығы 4-6 м,
2003) күміс жүлдегері, Қазақстан қақпасы батыс жағында. Солтүстік-
батыс бұрышында көлемі 3,5 х 1,2 м
- АҚШ матчының (АҚШ, Мемфис бөлме орны сақталған. Екі жағынан
қ., 2003) жеңімпазы, Орталық Азия су қоршап тұрған бұл қамалды
Ойындарының қола жүлдегері жаугершілік замандарда жергілікті
(Тәжікстан, Душанбе қ., 2003). Ө.А. халық басқыншылардан қорғану
Байқоңыров атындағы ЖезУ бітірген үшін тұрғызған.
(2004). Жезқазған қалалық балалар
мен жасөспірімдердің спорт мек- Әдеб: Қазақстан ұлттық эңциклопедия I том.
тебінде жаттықтырушы-оқытушы 124 бөт.
(2004 ж. бастап). Жаттықтырушысы
- Әлиакпаров Мұханбет Қасымұлы.

АДВОКАТТЫҚ КЕҢСЕ - Жезқ. АЙБАС ДАРАСЫ - қола дәуіріне
қалалық заң кеңсесі тарихында жататын ескерткіштердің бірі. Ол
130 адвокат қызмет атқарды. Ұлытау ауд., Аманкелді кеңшарынан
Обл. адвокаттар коллегиясының онтүстікке таман 18 шақырым,
төрағасы қызметінде П.Г. Дубинин, Едіге тауынан солт. бат. қарай 1
П.Д. Маджар, М.Б. Абдрахманов шақырым жерде Айбас өз. бойында
т.б. болды. Қазіргі уақытта қалада орналасқан. 1946 ж. ОҚАЭ-ның же-
екі жеке меншік адвокаттық кеңсе: текшісі акад. Ә.Х. Марғұлан тапқан.
"ЖАК" (Сауқымбеков) және "Дәлел" Бұл жерде 3000 м2 шамасындағы
(Алиакпаров А.), 7 адвокат жеке аумақта кейінгі қола дәу. жататын
қызмет атқаруда. тас қоршаулар, оба-қоршаулар, VI-
XI ғ. Түрік және қыпшақтардың, XIV-
АЗУРИТ (франц. lazur - лазурь, көк XVII ғ. қазақтардың оба, бейіттері
тас) - карбонаттар класына жата- жатыр. Тау шатқалының түпкірінде
тын минерал. Химиялық форму- орта ғасырлық А.Д. қаласы осы
ласы; Сu3[С03]2[ОН]2, сингониясы кешенмен қатар орналасқан. А.Д.
моноклинді. Кристалдары қ.д. ескерткіштерінің 3 қоршауы,
жапырақша, қысқа призма 1 таспен қоршалған обасы зерт-
пішіндес. Агрегаттары түйіршікті, телген. Барлығы ертеде тоналған,
қабыршықты. Түсі көк, шыныдай көбісі қираған. Қазба жұмыстары
,жылтыр. Қаттылығы 3,5-4, меншікті жүргізілген ескерткіштерден әр түрлі
салмағы 3,7-3,9 г/см3. Мыс кен керамикалар, нақышты бедері бар
орындарының тотыққан белдемінде ыдыстардың сынығы, қой, жылқы
түзіледі; Азуриттің серіктестері сүйектері табылған. Оба қоршаудың
таза мыс, малахит, куприт. Ерте диаметрі 20 м, биіктігі 1,4 м. Қабір-
замандардан Жезқ. өңірінде дің беті үлкен тас плиталармен
әшекей тас ретінде, сондай-ақ көк жабылған. Қоршаудың қабырғалары
бояу, көк дәрі (тотияйын) жасауға тақта тастармен тігінен қаланған.
қолданылады. Бұл құрлыстың салыну техника-
сы кейінгі қола дәуіріне жататын
Бегазы, Бұғылы III, Дәндібай т.б.
ескерткіштерге ұқсас. А.Д. әзірше

102 энциклопедиялық анықтама

ЖЕЗҚАЗҒАН

бері, кик-боксингтен халықаралық
дәрежедегі спорт шебері, Қазақстан
және КСРО құрама командалары-
ның мүшесі, бокстан халықаралық
турнирдің жеңімпазы (Шымкент),
жастар арасындағы КСРО чемпио-
натының жүлдегері, кикбоксингтан
халықаралық турнирлердің екі
дүркін жүлдегері.

Беғазы мәдениеті таралуының батыс АЙДОС - ҮЙТАС қорымы қола
шекарасы болып табылады. дәуірінің орта және соңғы кезеңінен
сақталған ескерткіш. Қарағанды обл.
Әдеб.: Марғұлан А.Х. Соченение. Т-1.А. 1998г. Ұлытау ауд. Өткелбай белімшесінен
оңтүстік-батысқа қарай 2 км,
АЙБАСОВ Біркей (Бірмұхамед) Жезқазған қаласынан сол. шығ.
- 1913-1917 жылдары Омбыда а. қарай 50 км жерде, Кеңгір өзенінің
шар. училищесінде дәріс алды, сол жағалауында орналасқан. Орт.
С.Сейфуллин, М.Жұмабаев, Н.Нұр- Қаз. археологиялық экспедициясы
мақовтармен бірге "Бірлік" атты 1983-84 ж. (жетекшісі Э.Р.Үшалова)
ұйым құрған. 1917 ж. Омбы оқуын және 1997ж. (жетекшісі Ж.Құр-
бітіріп келген 22 жасар Біркей манқұлов) зерттеген. Қорымның
С.Сейфуллинмен бірге Ақмола уез- шығыс жағындағы қоршауларға
дік. қазақ комитетінің, "Жас қазақ" қола дәуірінің Нұра кезең-ң (б.з.б
ұйымының ісіне белсене араласа- 11-13ғ) адамдары жерленген. Қабір-
ды. 1933 ж. 24 ақпанда И.Сталинге ден көзе, құрбандыққа шалынған
жазылған "Алтаудың хатының" авто- мал сүйектері табылды. Қорымның
рларының бірі. 1938 ж. 28 ақпанда батыс бөлігінен Беғазы-Дәндібай
Алматы қ. Қазақстан партия баспа- мәдениетіне жататын обалар ашыл-
сының бас редакторы болып қызмет ды. Көпшілігі тоналған. Жақсы
атқарып жүрген Б. Айбасов халық сақталған обадан бірінің ішіне бірі
жауы ретінде ұсталып, атылды. салынған үш қоршау зерттелді.
Оның тырнақ алды туындылары - Сыртқы қоршауы 4-5 қабат етіп
"Кім едім", "Өткен күн" атты өлеңдері тастан қаланған, көлемі 6,4 х 6,2 м,
1915 ж. қазақтың ең түңғыш жур- биіктігі 0,5 м. Шығыс қабырғаға ор-
налы "Айқапта" жарияланған. тасынан есік жасап, дәліз салынған.
Жезқазған қалалық мәслихатының Ұзындығы 2 м, ені 1 м, екі қоршау да
1999 ж. желтоқсан айындағы сессия тастан қаланған, дөңгелек тас пішін-
шешімімен қаланың бір көшесіне Б. ді. Диаметрі 4,8 м үш қоршаудың
Айбасовтың аты берілді. дөңгелек тас қабырғалары қырынан
қаланған. Мәйітпен бірге көзе
Әдеб: С. Сейфуллин. "Тар жол, тайғақ кешу". А. күйдіргенде астына қоятын екі
1977, 49 б. дөңгелек жұқа тас, қыш ыдыс, бір-
М.Жұмабаев. Шығармалары. А., 1989 ж, 214 б. неше жылқы қабырғасы, екі жүзді
Қ.Ахметов. Ұлы даланың Ұлытауы. 1-кітап, қола қанжар, сүйек жебе ұшы,
Омбы 1999, 430 б. көзелер т.б. табылды. Қорым қола
//Ақиқат, 1994 ж, N5, 48 бет дәуіріндегі адамның сәулет өнері-
нен, жерлеу салты мен материалдық
мәдениетінен тың мағлұмат береді.

АЙДАРБЕКОВ Серік Кеңесұлы АЙКЕШЕВ Мұсылманбек - (1928
(1972 ж.т.) - бокстан спорт ше- ж.т.) Қарағанды обл., Қоңырат

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 103

колхозында туған. Еңбек жолын дігінің қамтамасыз етілуіне ықпал

1948 ж. Балқаш мыс зауытынан жасау, салалық кәсіподақтар мен

бастаған. 1949-1957 ж. Қарағанды аймақтағы басқа да кәсіподақтар

обл. МҚК-нің Жезқазғандағы ҚБ- ұйымына әдістемелік, кеңестік және

де, одан кейін Қарағанды, Теміртау, құқықтық, материалдық-техникалық

Абайда МҚК-нің жүйесінде жұмыс көмек көрсету. Қауымдастық "Білім

істеді. 1973-1980 ж. Жезқазған және ғылым қызметкерлері аумақ-

МҚК-нің басқармасында еңбек тық кәсіподағын" (төрағасы В.Г.

етті. Полковник шеніне дейін өсті. Помогалов), "ҚР денсаулық сақтау

Қалалық Кеңес депутаттығына қызметкерлері кәсіподағының Жезқ.

сайланған. Бірнеше медальдармен филиалын" (төрағасы А.Ғ. Тілепов),

марапатталған. Жезқазған қала- "ҚР мемлекеттік, банк мекемелері

сының Құрметті азаматы. және қоғамдық қызмет көрсету

қызметкерлері кәсіподағының Жезқ.

аймақтық филиалын" төрағасы

АЙМАҚТЫҚ БІРІКТІРІЛГЕН БАЛА- С.К. Аманжолов, "ҚР тұтыну коопера-

ЛАР АУРУХАНАСЫ - инфекциялық, циясы, сауда және түрлі кәсіпкерлік

пульмонологиялық,кардионеврол салалары қызметкерлерінің

огиялық, нәрестелер патологиясы, "Бірлік" қоғамдық" бірлестігінің

реанимация сияқты 5 бөлімшені аймақтық филиалы", "ҚР мәдениет

біріктіріп отыр. Балалар бөлімшесі қызметкерлері кәсіподағының Жезқ.

1956 ж. ересектер ауруханасынан филиалын" (төрағасы А.Д. Лобас),

жеке бөлініп, алғашқы бас дәрігері "Қарағанды обл. а. шар-ғы және

И.Ф. Широков, бір жылдан кейін ұқсату ұйымдары қызметкерлері

В.Н. Выпих болды. 1986 ж. ашылған кәсіподағының Жезқ. өкілдігін"м

обл. мамандандырылған балалар (төрағасы Ш.А. Досанова) біріктіріп

ауруханасы оңтайландыруға бай- отыр. Кәсіподақтар бірлестігінің

ланысты (1997) қ. ауруханамен жоғары органы - конференция.

біріктірілді. Оның құрамында 2000 Жезқазған аймақтық кәсіподақтар

ж. бері жүмыс істейтін балалар қауымдастығының төрайымы З.Қ.

емханасы бар. 170 тесектік ауруха- Әбдірахманова.

нада 27 дәрігер, 81 медбибі жұмыс

істейді. УЗИ, рентген аппараты

жабдықтарымен қамтамасыз етіл- АЙМАҚТЫҚ КӨП САЛАЛЫ АУРУ-

ген, клиникалық-биохимиялық және ХАНА - бүгінгі заманға сай мед.

бактериологиялық лабораторияла- құрал-жабдықтармен жабдықталған,

ры бар. 9 қабатты үлкен ғимаратқа

орналасқан емдеу мекемесі. Көп

салалы аурухана 1989 ж. басында

АЙМАҚТЫҚ КӘСІПОДАҚТАР ашылып, бас дәрігері болып мед.

ҚАУЫМДАСТЫҒЫ облыс ғылым. кандидаты К.Қабыкенов

таратылғаннан кейінгі (3.05.1997 тағайындалды. Онда компьютер-

ж.) Жезқазған аймағы аумағында лік томограф, УЗИ аппараттары-

жұмыс істейтін кәсіподақтардың мен, эндоскопиялық құралдармен

бірлестігі. Оның негізгі мақсаты жабдықталған диагностикалық

- кәсіподақ мүшелерінің еңбектік, орталығы бар. Ауруханада жүйке-

әлеуметтік-экономикалық құқық- қантамырлары (неврология), тера-

тары мен мүдделерін қорғау және пия, балалар хирургиясы, хирургия,

екілдік жасау үшін мүшелік ұйым- онкохирургия, онкогинекология,

дардың іс-қимылдарын ортақ көз бөлімі, урология, операциялық

мақсатқа бағыттау, кәсіптік одақтар блок, құлақ-мұрын жолдарын емдеу

қызметтерінің құқықтық кепіл- сияқты барлығы 16 бөлім жұмыс

АЙНАКӨЛ тұрағы - Жезқазғандағы

қола дәуірдегі - кен балқыту

орталығы болған мекендердің бірі.

А.т. Жезқ. қаласының маңында

орналасқан. А.т. көлемі шамамен

2 га. Тұрақ екі қабаттан тұрады.

Жоғ.қабаты қ.д. мәдениетіне,

төменгі қабаты - кейінгі неолит не-

месе энеолит дәуіріне жатады. Төм.

қабаттан нуклеустар, шақпақ тастан

жасалған найза мен жебенің ұштары,

пышақ пішіндес тас қалақшалар, тас

балғалар, мыс кенінің түйіршіктері

т.б. табылған. Ал, жоғ. қабатта

сегіз жартылай жертеле үйлер-

дің орны бар. А.В. Кузнецов және

Н.В. Валукинскийдің деректерін-

ше, А. мәдениеті Милықұдықтың

мәдениетімен өте ұқсас. Сонымен

қатар жертөлелердің қасынан су

жинайтын ор, ор-қойма, құдық, кен-

ді балқытатын пештердің т.б. орны

кездеседі. Жоғ. қабаттың ерекшелігі

мұнда тау-кен ісіне қажетті құрал-

саймандардың молдығы. Табылған

керамикалар ою-өрнексіз, Бегазы-

Дәндібай мәдениетінің керамикасы-

істейді. Барлық 483 қызметкердің на ұқсас.

85-і дәрігер, оның 41-і жоғары және

бірінші дәрежелі мамандар, 209-і "АЙНАЛАЙЫН" балабақшасы 1961ж.
медбибі, оның 78-і жоғары және №1 Жезқазған ет комбинатының
бірінші дәрежелі мамандар. қарамағындағы №1 балабақша

болып құрылды. 1990-1992 ж.

АЙМЫШЕВ Шайқыслам - (1920- №1 "Рахат", 1992 ' ж. "Айгерім"

2004 ж.) Ұлытау ауд. Малшыбай балабақшасы. 1993 ж. Жезқазған

аулында туған. Еңбек жолын (1940 қалалық оқу бөлімі қарамағына

ж.) Жезқазған кентіндегі №2 орта ауыстырылды. Бала бақшаның әр

мектепте бастаған. Жезқазған жылдары меңгерушісі болғандар:

кен-металлургия комбинатында Колбасов А.Е., Мусина Ж.Н., Джан-

БЛКЖО Орталық комитетінің ком- гизова З.А. 1994 жылдан балабақша

сомол ұйымдастырушысы (1945 ж.), ұжымын жоғар.катег. педагог, Жанат

Қарсақбайда (1946-1952) партия Төлегенқызы Төлегенова басқарады.

жұмыстарында, Жезқазған кен- Төлегенованың авторлығымен "Мек-

металлургия комбинатында (1952- тепке дейінгі балаларға білім беріп

1989) бөлімнің бастығы, комбинат шынықтыру жұмысының кешенді

директорының тұрмыс және кадрлар бағдарламасы" бойынша жұмыс

жөніндегі орынбасары болған. Еңбек жүргізіледі. 1997 ж. №2 "Айналайын"

Қызыл Ту орденімен, медальдармен оқу-тәрбие беру денсаулық

марапатталған. Жезқазған қ-ның орталығы болып қайта құрылды.

(1999) Құрметті азаматы. 1998 ж. жас ұрпақтың денсаулығын

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 105

айғыш тәрізді пішініне сәйкес

төрт жарты сфералы күмбезбен

жабылып, солардың үстіне үлкен

күмбез орналасқан. Алдыңғы жағы

басқаларынан биік, еңселі. Кіретін

есік адам бойынан биік, шығыңқы,

әшекейленген. Қабырғалардың

өн бойы карнизбен көмкеріліп,
төменгі жағы терракоталмен, тақта
тастармен безендірілген, кірер бет
маңдайшасында араб жазуы бар.
А. к. республикамыздағы маңызды
тарихи және мәдениет ескерткіші
тізіміне енгізілген.

Әдеб: Қазақстан ұлттық энциклопедиясы I том.

142 бет.

АЙТБАЕВ Сейіт (1890-1939) - зергер,
ұста. Жайлыбаев Науқанбай ұстаның
шәкірті. Малшыбай елді мекенінде
туып-өскен. Арнайы ұста дүкені
болған. Білезік, сақина. шолпы,
алқа сияқты сәндік әшекейлер, ат
әбзелдерін, пышақ, қанжар, т.с.с.
бұйымдар жасаған.

нығайту мақсатында балабақшаға АЙТЖАНОВА Әлия Мұхамедияқызы
"Детка" П.К. Ивановтың жүйесі
тәжірибеге енгізілді. 1999-2000 оқу (1952 ж.т.) - көркем сөз оқу
жылы "Қаланың үздік бала бақшасы"
атанды. Бала бақшада "Steр by шебері, ҚР Мәдениет қайраткері
steр" бағдарламасы элементтері,
ТРИЗ сияқты жаңа технологияны (2002). Қарағанды қаласындағы
пайдаланады. Балалар 4 жасынан
ағылшын тілін оқиды. Мемл. тілді С.Сейфуллин атындағы театр
жақсы меңгерген.
жанындағы студияны бітірген
ҚР Тәуелсіздігінің 10 жылдығында
Президент Н.А. Назарбаевтың алғыс (1973). Республикалық көркем
хатына ие болды.
сөз оқу байқауының (1974),

Бүкілодақтық жастар мен студент-

тердің X фестивалінің (Москва,

1975) лауреаты. "Ұлытау", "Жезкиік"

аисамбльдерінің құрамында Өзбе-

кстан, Қарақалпақстан, Қырғызстан,

т.б. елдерде өнер көрсеткен.

АЙРАНБАЙ күмбезі - сәулет өнері ес- АЙТУАРОВ Жарылғап (1934ж.т.)-сол
керткіші. Қарағанды обл. Сарыкеңгір кездегі Жезқазған ауд. Қызыләскер
- өз. жағалауында орналасқан. А.к колхозында туған. Ол 1952 ж.
шамамен 1870 ж. шикі кірпіштен бастап Жезді ауд., "Жетіқоңыр"
қаланып, іші-сырты күйдірілген кеңшарында ұзақ жылдар шопан
қышпен қапталған. Бескүмбезді болып еңбек етіп, елімізде мал
мавзолейдің жобасы ерекше, шаруашылығын өркендетуге үлкен

үлес қосқан. Әр жүз саулықтан

(1963ж.) 124 қозыдан, әр қойдан 3,3 АҚБӨКЕН, КИІК (Saiga tatarіса) -

кг. жүн алып, мал басын аман сақтап қуыс мүйізділер тұқымдасының жұп

жүрді. Осындай жоғары еңбек тұяқтылар отрядына жатады. Биіктігі

көрсеткіштері үшін КСРО Жоғарғы 78-80 см, салмағы 40-50 кг. Тұмсығы

Кеңесі Президиумының (23.03. дөңес әрі қысқа, басы үлкен, текесі

1966ж.) Жарлығымен аға шопан ешкісінен ірі, шөппен қоректенетін

Ж.Айтуаровқа Социалистік Еңбек жануар. Жыл маусымында қоныс

Ері атағы берілді. КСРО Жоғарғы аударып отырады. Киіктер үйір-үйір

Кеңесіне депутат болып сайланды. болып жүреді. Текесінде жыныс

Ол зейнетке шыққаннан кейін де органдары 18-19 айда, ал ешкісінің

Жезқазған кеңшар-техникумында жынысы 6-7 айда жетіледі. Шөл мен

мал шаруашылығы саласында еңбек шөлейт аймақта тіршілік етуіне бай-

етті. ланысты киіктің құрылысы да ерек-

шелеу болады. Киіктердің денесінің

көп жеріндегі, әсіресе, мойны мен

АЙФЕРТ Арно Николаевич (1934 кеудесін жапқан жүні қалың, тығыз

ж. Саратов обл. туған). Техника болып келеді, себебі мұнда тері

ғылымдарының кандидаты, до- бездері өте көп. Без екі ашасының

цент. Томск политехникалық инс- арасында болады, ол тұяғын сыну-

титутын бітірген (1958 ж.). 1967 ж. дан және құрғап кетуден қорғайды.

канд. дисс. қорғаған. 1974 жылдан Киіктің танауының дөңес болып келуі

Қарағанды полит. институтының ауаны шаңнан тазартатын, респира-

Жезқазғандағы филиалында до- тор қызметін атқарады. Киіктің түр-

цент, кафедра меңгерушісі болды. түсі жыл маусымына қарай өзгеріп

15 ғылыми еңбектері жарық көрген. отырады. Әсіресе жаз айларында

Қазір Германияда тұрады. жүні қысқа (1,5-2 см), жотасымен

бүйірі жез түсті, соған қарай халық

арасында жез киік деп атаған, ал

АКУЛОВ Александр Дмитриевич бауыры мен кеудесі жылдың барлық
(1937 ж.т.) - Қазақ КСР Мемлекет- маусымында аппақ болып келеді.
тік сыйлығының лауреаты. Үлкен Қараша айының соңғы күндерінде
Жезқазғанның алғашқы құрылысшы- оның түсі ақшылдана бастайды.
ларының бірі. Тәжірибелік гидроме- Ақбөкен деп аталуы осыған байла-
таллургиялық зауытты, мыс зауытын, нысты.

байыту фабрикасын, N65-67 шах-

тасын, Анненский кенішін, ауыз су

тазартатын қондырғыны, тағы басқа "АҚ ЖОЛ" ӘДЕБИ КЛУБЫ -

маңызды әлеуметтік-өндірістік С.Сейфуллин ат. қалалық әмбебап

нысандарды салуға қатысқан. кітапхана жанынан 2000 ж. ашылған

"Казмедьстрой" құрылыс-монтаж жергілікті ақын-жазушылардың

тресінің ол басқарған Октябрьдің 50- әдеби клубы. Мақсаты - жастардың

жылдығы атындағы кешенді құры- ақындық өресін кеңейту, ақындық

лысшылар бригадасында істейтін 25 өнерге баулу, дарынды өкілдері

жұмысшының әрқайсысы 5-6 кәсіпті жайында мағлұматтар беру, та-

меңгерген. Бригаданың өндірістік лапкер ақындардың өлеңдерін

озық тәжірибесі республика құры- жұртшылық арасында насихаттау.

лысшылар арасында таратылды. Төрағасы - Нәкенов С. "Ақ жол" ӘК-

Екі мәрте Еңбек Қызыл Ту ордені- нда Баубек Бұлқышев, Сәкен Сей-

мен (1971, 1976 ж.ж.), "Еңбектегі фуллин туған күндері қарсаңында

ерлігі үшін" медалімен (1970 ж.) поэзия кештерін өткізу, жыр сайысы

марапатталған. - мүшәйралар ұйымдастыру, жер-

гілікті ақын-жазушылардың жаңа кі-

таптарының тұсаукесерлерін жасау АҚМЕТЖАН МЕШІТІ (1890ж.) -сәулет

дәстүрге айналған. өнерінің ескерткіші, күмбезді сарай.

Сарысу өзенінің бойында, Айтболат-

АҚЖІГІТОВ Ерболат Әжімұлы (1954 тың Ақшиі деген жерде тұрғызылған.
Құрылысына қарағанда мешіт емес,
ж.т.) - физика-математика ғылым. бала оқыту мақсатымен салынған
медресе сияқты. Оқу бөлмелері,
кандидаты (1999), Жезқазған қ-қ жатақ жайлар осыны дәлелдейді.
Әбіш Құнанқара, Данияр Кәрібайұлы,
мәслихаты Құрмет грамотасының Сатыбалды, т.б. қарапайым қазақ

иегері (2000). С.М. Киров атындағы

ҚазМУ бітірген. ЖезПИ-ның

математикалық анализ және МОӘ

кафедрасында ассистент (1980- шеберлері балшықтан салған. Үйдің

1996), жоғарғы математика кафед- сәулетшілік тұрғыдан мүлтіксіз жа-

расында доцент (1996-2000), ЖезУ- салуы, халық өнеріне негізделген
нің Ә.Ермеков атындағы математика
кафедрасының меңгерушісі (2001 ерекше өрнектері қырдағы қазақ
ж. бастап). А. - 30-ға жуық ғылыми-
әдістемелік жарияланымның авторы. шеберлерінің жан күйінің сез-

гіштігін, олардың сұлулықты терең

түсініп, құрылыс техникасына бай-

ланысты қиын мәселелерді шешуге

АҚҚУ (Cugnus) -үйрек тұқымдас- күш салғанын көрсетеді.
тардың қаз тәрізділер отрядына Әдеб: (Ұлттық энциклопедия, 1 том, 189 бет.)

жатады. Оның қанатының ұзындығы

550-560 мм, еркегінің салмағы
9,5-10 кг. Ересегі аппақ, балапаны "АҚ НАН" акционерлік қоғамы
көкшіл-сарғыш. Аққулар адамдар бұрынғы нан заводының негізін-
де (12.12.1993) құрылған. Жезқ.
бара алмайтын су жағалауларының аумақтық мемлекет мүлкі жөніндегі
түкпірін көбірек мекендейді. Олар комитеттің бастамасы бойынша
қосарланып жүреді. Еркектері құрылған бұл кәсіпорын нарыққа
ұяларының маңайларында жүреді, өтер тұста қала халқын нан өнім-
бірақ балапан басып шығаруға дерімен қамтамасыз етуде маңызды
қатыспайды. Әрбір ұрғашысы орын алды. Кейін шағын және орта
жылына 3-5 жұмыртқа салады. бизнестің дамуына байланысты
Жұмыртқаларын 30-40 күн баса- бәсекелестікке төтеп бере алмаған
ды. Аққулар судың терең жерлері- "Ақ нан" АҚ қалалық соттың 2001 ж.
нен қоректерін аулайды. Олар су 11 сәуірдегі шешімі бойынша банк-
өсімдіктерінің тамырын және жұмсақ рот деп жарияланды.
түйіндерімен қоректенеді. Түлеу

кезінде бірнешеуі бір жерге жина-

лады. Ол кезде олар ұша алмайды. АҚПАНБЕК Ғұзыхан Әбілқадырұлы
Бұлардың терісінен "құс ішіктерін" (1949 ж.т.) - ғалым, өнертапқыш,
жасайды. ақын, педагогика ғылым. канди-

даты (1998), ҚР Білім беру ісінің

АҚМАРҚА - ақбалық (Aspius аs- үздігі (1995), ЖезУ профессоры
ріus) ақбалық тұқымдасына жататын (2003). ҚарПИ бітірген (1971). Орта
жыртқыш балық. Ұзындығы 60-80 мектепте сызу мен сурет мұғалімі
см, салмағы 45 кг-нан асады. Сәуір- (1971-1980), ҚарПТИ ЖФ-ның ме-
мамыр (8-15°) құмқайрандағы өзен- ханика және инженерлік графика ка-
көл түбіне уылдырық шашады. федрасында ассистент (1980-1992),
ЖезУ сызба геометрия және сызу

жатқан күкірт қышқылы цехына
бастық болып тағайындалды. Кейінгі
жылдары зауыт бас инженерінің
техникалық еңбек қауіпсіздігі және
қоршаған ортаны қорғау жөніндегі
орынбасары, бас технолог болып
істеді. Республикалық "Қазақ
тілі" қоғамы Жезқазған облыстық
ұйымы басқармасы төрағасының
орынбасары болған. "Құрмет
белгісі" орденімен, медальдармен
марапатталған.

кафедрасының меңгерушісі (1992 АҚПАРАТТЫҚ-КІТАПХАНАЛАР ОРТА-
ж. бастап). "Тектес пәндермен бай- ЛЫҒЫ (АКО) - "Қазақмыс" корпо-
ланысты іске асыру арқылы негізгі рациясына қарасты құрылымдық
мектеп оқушыларына сызуды оқыту белімше. 1999ж. ғылыми-техникалық
әдістемесі" тақырыбында канд. дисс. және әмбебап кітапханаларды
қорғаған (1998). А. - ГЭПОграф біріктіру негізінде құрылған. АКО
- екінші ретті қисықтарды салатын
құрамында бас кітапхана және 5 фи-
арнайы құрылғы" (1991) куәлігінің, лиал және балалар абонементі бар.
Кітапханалар қоры 50-ж.-дан бас-
"Сызба геометрия" (1992, 1998 ж.) тап жинақтала бастаған. Мерзімді,
ақпараттық, ғылыми-техникалық
оқу құралының, "Техникалық суретті басылымдарды қамтитын кітап қоры
- 300000 дана. Оқырмандар саны -
түсіндірме сөздік" (2001) кітабының, 7500, оқу залындағы орын - 60. АКО
жыл сайын 73000 пайдаланушыға
"Адам. Жер. Әлем" (1993), "Құран- қызмет көрсетіп, 250000 дана кітап
береді. Оқырмандар ақпарат жет-
ның математикалық құпиялары" кізуші әр түрлі құралдар арқылы
анықтамалық-іздеу аппараттарын
(қазақ, орыс тілдерінде, 2001),

"Адам. Болмыс. Жан. Дүние". (2003)

зерттеулерінің, 100-ден астам ғылы-

ми-әдістемелік жарияланымның

және "Өлшеулі өмір өтеді" (2002)

өлеңдер жинағының авторы.

пайдалана алады. АКО ақпараттық

АҚПАНБЕТОВ Мырқы Асқарұлы хаттар, тақырыптық тапсырыстар,
библиографиялық тізімдер даярлап,
1933ж. Қарағанды обл., Қарсақбай таратады. Көрмелер, ақпараттар
күндері, мамандық күндері, конфе-
ауд., Қарсақбай қалашығында ренциялар, тұсаукесерлер ұйымдас-
тырылады.
туған. Қазақ кен-металлургия

институтын (1955 ж.) бітірген.

Инженер-металлург. Еңбек

жолын Қарсақбай мыс зауытында

балқытушының көмекшісі болып АҚЫЛБАЕВ Әмзелі Елешұлы (1964
бастады. Конверторшы, конвертор ж.т.) - бокстан халықаралық
учаскесінің шебері, участок бастығы, дәрежедегі спорт шебері, Қазақстан
металлургия цехы бастығының және КСРО құрама командаларының
орынбасары, бастықтың міндетін мүшесі, КСРО халықтары спартаки-
атқарушы болды. 1964 ж. мыс адасының күміс жүлдегері, КСРО
зауыты партия комитетінің хатшы- біріншіліктерінің бірнеше дүркін
лығына сайланды. 1972 ж. Жезқ. жүлдегері, халықаралық турнирдің
мыс қорыту заводына жұмысқа жеңімпазы (Вьетнам).
шақырылып, жаңадан салынып

биіктігі 3,5-4 м, ені кейде 16 м-ге

АЛАҚАРҒА (Соrvus соr№іх) - қарға дейін жетеді, бұрыштарында мұнара
тұқымдасының торғайлар отрядына
жататын құс. Қанатының ұзындығы орындары бар. Қақпа оңтүстігінен
322-326 мм, салмағы шамамен
650-700 гр. Елді мекенде қыстайды. шығарылған. Негізгі бөліктің
Ағаш басына ұя салады. Салатын
жұмыртқасының саны - 4-7, оның шығыс жағында жапсырма жатқан
түсі көгілдір, қызыл-қоңыр дағы бар
болады. Ұрғашысы жұмыртқасын 13- төртбұрышты (65 х 70м), үш жақтан
20 күнде басып, балапан шығарады.
Осы балапанды бір ай бойы ұяда айналдыра қазылған оры мен биік-
ұстап, бунақ денелілермен асырай-
ды. Алақарға пайдалы құстардың тігі 3 метрден асқан жолы бар екінші
жұмыртқасын зақымдап зиян кел-
тіреді. кіші бөлік бар. Қаланың екі бөлігінде

де құрылыс салынбаған, біркелкі

тегіс келген алаңдардың мәдени

қабаты жоқ. Қала тұрақты мекен

жай, қоныс қызметін атқармаған,

тек ерекше жағдайларда пайдала-

нылатын арнаулы қамал ретінде

болған. Алашахан ескерткіштерінің

түрлі құрлымдық ерекшеліктерін

ескере отырып, ғалымдар оны 15-17

АЛАШ АЛАҢЫ - қалалық әкімдік ғасырға жатқызады.
және Жезқазған университеті Бас
Әдеб: Қазақстан ұлттық энциклопедиясы, А.
1998., І-том.

корпусының алдыңғы жағында

орналасқан саяси - мәдени орын.

Алашахан көшесі осы алаңнан бас- АЛАШАХАН ДАҢҒЫЛЫ - қаланың
талады. Бұрынғы Кеңестер үйі ал- орталық көшелерінің бірі. Даңғыл
дында орналасқан осы алаңға халық 10 қабатты зәулім қалалық әкімшілік
депутаттары қалалық кеңесі атқ. ком. ғимаратынан басталып, сол жағында
1983 жылдың 20 сәуіріндегі 174/7 Ө.Байқоңыров атындағы Жезқ. унив.
нөмірлі шешімімен В.И. Ленин есімі №1 ғимараты, "Балалар әлемің,
берілді. В.И.Ленин ескерткіші орна- "Парасат Декор","Санрайс". ұсақ
тылды. Ел Тәуелсіздік алғаннан кейін сауда дүкендері, ал оң жағында
Ленин ескерткіші тұғырынан алынып, "Тұрмыс үйі", тарихи-археологиялық
алаң - Алаш алаңы болып атал- мұражай, кітап сататын дүкендер
ды. Ескерткіш орнына Жезқазған бар. Сол сияқты №4, №1 орта
қаласының символы - Жауқазын мектептері мен балабақшалар
белгісі орнатылды.
орналасқан.

АЛАШАХАН - орта ғасыр қаласының АЛАШАХАН КҮМБЕЗІ - Ұлытаудағы
сәулет өнерінің ескерткіші. Алаша-
орны. Қарағанды обл. Жезқазған хан кесенесі Ұлытаудың Қаракеңгір
өз. жағасында (Сарыкеңгір өзеніне
қаласынан 75 км жерде, Қара- құятын саласында) биік жотаның
үстінде тұр. Ғалымдар күмбезді
тал өзенінің солтүстік жағасында Қарахан әулетіне, оғыз-қыпшақ
заманындағы (10-13 ғ) сәулет өне-
орналасқан. Ә.Х. Марғұлан ашып, рінің қатарына қосады. Алашахан
кесенесі порталды күмбезді сәулет
тұңғыш сипаттамасын жаса- өнері үлгісіне жатады. Аумағы 9,73
х 11,9. Биіктігі 10 м. Күйдірілген
ды, кейінірек С.Ж. Жолдасбаев, қызыл кірпіштен қаланған. Олар-
дың көлемі 230 х 14 х 60 мм, 260
Ж.Е. Смайылов күрделі зерттеу х 230 мм, 320 х 320 х 60 мм, т.с.с

жұмыстарын жүргізді. Екі бөліктен

тұратын қаланың негізгі бөлігі

төртбұрышты (90 х 92 м), айналасы

ені 5-7 м, тереңдігі 1,5 м ормен және

кезінде ені 4,5 м болған балшықтан

соғылған қабырғамен қоршалған.

Құлаған бұл қабырғаның сақталған

әр түрлі болып келеді. Құрылыс
үстінен биіктігі екі жарым метрге АЛҒАШҚЫ
ҚҰРЫЛЫСШЫЛАР
жуық (231 см) барабан-күмбез алаңы - Бейбітшілік даңғылы мен
мойындығы салынып, одан күмбез С.Сейфуллин бақжолы қиылысқан
шығарылған. Барабан сатыланып жердегі саяси-мәдени шара өтетін
кішірейе түсетін төрт белдеуден алаң. Жезқазған қ. құрлысына
тұрады. Көп қырлы және цилиндр сіңірген еңбектері үшін және Еңбек
тәрізді етіп жасалған бұл белде- Қызыл Ту орденді "Қазмысқұрлыс"
улердің диамметрі-743, 673, 643 тресінің ардагер-құрлысшыларының
см. Кіреберіс қақпа-портал арқасы өтініш -тілегіне орай "Алғашқы
мен екі жақ ұстанды мұнаралық құрылысшылар" обелискісі орнатыл-
бөліктерінің биіктігі қандай болғаны ды. (1978 ж). Осы обелискінің ашы-
белгісіз. Олардың күмбез барабан- луына орай Жезқ. қал. хал. депутат-
дары басталатын тұстан жоғарғы тары кеңесі атқ. комитетінің 1978
жағы жойылып кеткен. Кіреберіс сол жылғы 4 тамыздағы 299/15 нөмірлі
жақ бұрышта баспалдақта тар қуыс шешімімен обелиск орнатылған осы
бар. Сол арқылы жоғары көтеріліп алаңға Алғашқы құрылысшылар
барып, күмбездік екінші айналма
қабатқа (барабан галереясы), одан алаңы атауы берілді.
портал арқасының жиек тұсынан
кесене үстіне шығуға болады. Пор-
тал мен күмбездің шыны сырлы "АЛҒАШҚЫ ҚҰРЫЛЫСШЫЛАР" ЕС-
қаптама жұқа өрнектерінен еш КЕРТКІШІ - Алғашқы құрылысшылар
нәрсе қалмаған. Бұл үлгідегі ескер- алаңында орналасқан. Ескерткіш-
ткіштер көбіне-көп Түркіменстанда обелиск еліміздегі түсті металлур-
кездеседі. Алаша хан күмбезін, гия орталығы болып табылатын
сондай-ақ Қазақстан жеріндегі Жезқазған қаласын салуға, дамытуға
Айша бибі (11-12ғ), Жошы хан (13 үлес қосқан құрылысшылардың
ғ), Қожа Ахмет Иассауи (147) мазар- құрметіне қойылған.
лары үлгілерімен де салыстыруға Авторлары: Л. Пак, Н.Андреев,
болады. Әсіресе, көне Сығанақ К.Тұрлыбеков.
маңындағы Көк кесене ғимаратының
көркемдік нақыштарымен үндестік
бірден көзге түседі. Алашахан
күмбезінің әр түсті және әр көлемді АЛДАБЕРГЕН Мүсілім Нұрма-
кірпіштерді қиюластыра қалау ғанбетұлы (1957 ж.т.) - тарих ғылым.
арқылы геометриялық бейне жасап, кандидаты (1990), жалпы тарих ка-
күмбездің барлық беттерін масаты федрасының доценті (1997). Шым-
кілемнің түріне ұқсатып өрнектеуі кент пед. институтын бітірген (1979).
өзінен кейінгі Талмас ата, Жұбан ана, Орта мектепте тарих мұғалімі
Болған ана, Қайып ата, Дүзен, Ер- (1979-1980), ЖезПИ-ның тарих ка-
ден мазарларына үлгі болған. 1894 федрасында ассистент, оқытушы,
ж. жарық көрген "Қырғыз даласы- меңгеруші (1981-1986), (1980-
ның" очерктерінде орыс ориенталисі 1992), Абай атындағы ҚазПИ-ның
Е.И.Шмидт жазған шыны сияқты ақ Қазақстан тарихы кафедрасында
сылақ пен көк сылақ, төрт құбыласы ғылыми стажировкада (1986-1987),
сай ғажайып пропорция Айша бибі, аспирант (1987-90), ЖезПИ тәрбие
Қожа Ахмет Иасауи кесенелерінде жұмысы жөніндегі проректор (1991-
кездеседі. Қалпына келтіру жұмысы 1996), ЖезУ-нің тарих және шетел
жүргізілген. филологиясы факультетінде декан

(1996-1998), ЖезУ оқу-әдістемелік
Әдеб: МаргуланА.Х., Архитектурные памятники кешенінде тарих және құқық бағыты
в долине р. Кенгир, Вөстник АН Каз ССР, А-А., бойынша директордың орынбасары
1947, №11; Валиханов Ч., Собр. соч., 1-т., А.-А., (1999-2001), Экономика және құқық
1985; Сейдімбеков А., Қазақ әлемі. А., 1997

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 111

АЛДАМБЕРГЕНОВ Жалпақ (1907-
1980) Атбасар уезі Жарқайың болысы
Тасөткел ауылында туған. 1937 жыл-
дан "Водоканалпроект" Жезқазған
бөлімшесінде жабдықтаушы агент
болып қызмет атқарған. 1940-жыл-
дары Жезқазған мыс комбинатыны"
ат көлігі үшін жемшөп дайындауды
басқарған. Кейін Жезқазған кен-
металлургия комбинатында еңбек
етті. 11941-1945 ж.ж. Ұлы Отан
соғысындағы еңбектегі ерлігі үшін"
медалімен марпатталған. Бұл кісі
айтты деген ел аузында аңыз-әңгі-
мелер көп.

АЛДАНАЗАРОВ Тұрсын (1922 ж.-
1998 ж.) Қарағанды обл. Ұлытау
ауд., Қеңгір ауылдық округінде
туған. Өз еркімен тіленіп Ұлы Отан
соғысына (1941-1944 ж ж.) белсе-
не қатысқан. Свердлов қаласында
еңбекақы есептеу және төлеу
жөніндегі арнаулы оқу орнын (1953
ж.) бітірген. Еңбек саласы бойынша
инженер. №32,34 шахталарында
еңбекақы бөлімін, 1960 жылдан
комбинаттың орталық есептеу стан-
циясын басқарған. Кеңес дәуіріндегі
қысымға қарамастан отыз жасында
өз бетімен араб тілін меңгерген.
Ислам діні мен мәдениетін наси-
хаттаушы болды. Діни лауазымы
- ишан. 1995 жылы Мекке-Мадинаға
қажылық сапармен барып қайтты.
Екі мәрте Отан соғысы (1943, 1944
ж ж.), Қызыл жұлдыз (1944 ж.)
ордендерімен, жеті медальмен
марапатталған.

инст. директорының орынбасары АЛЛАНИЯЗОВ Тұрғанбек Қайып-
(2001 ж. бастап). "XIX ғасырда Солт. назарұлы (1956 ж.т.) - тарих ғылым.
Қаз. шаруашылық тұрғыдан игеру" кандидаты (1989). Ташкент мемл.
тақырыбында канд. дисс. қорғаған университетін (1978) бітірген. Қа-
(1990). 30-ға жуық ғылыми-әдісте- зақстан ПҒА-ның корреспондент
мелік жарияланымның авторы. мүшесі (2005 ж.) НүкісМУ-нде ла-
борант, кабинет меңгерушісі, КОКП
тарихы кафедрасының ассистенті
(1978-1985), ТашМУ КСРО тарихы

кафедрасында аспирант (1985- А. еңбектегі жетістіктері ескеріліп
1988), ЖезПИ КОКП тарихы және 1944 ж. 23 ақпанында ол Бас
ғылыми коммунизм кафедрасын- Қолбасшының алғыс хатымен
да аға оқытушы (1989-1992), Оңт. марапатталды. Соғыс аяқталған соң
Жезқ. кенішінің 5-шахтасы геоло- 1946-50 ж. кеңшардың науқанды
гия бөлімінде көмекші бұрғылаушы жұмыстарына араласты. 1950-1990
(1992-1997), "Қазақмыс" корпора- ж. аралығында аға шопан болып
циясының БТКМК-ндағы өкілі (1997- еңбек етті. А. бірнеше рет ауд., обл.
1998), ЖезУ жалпы тарих кафед- партия комитеттеріне мүше, XIX
расының доценті (1998 ж. бастап). Бүкілодақтық партконференциясына
"Қарақалпақстандағы социалистік Бүкілодақтық кәсіподақ съезіне
құрылыс - 60-80 жылдардағы тарихи делегат болып сайланды. А.-
әдебиетте" тақырыбында канд. дисс. қатарынан бірнеше бесжылдықтың
қорғаған (1989). А. - "Қазақстан жүлдегері, Бүкілодақтық халықтар
көшпенділерінің әскери ісі" (1998), жетістігі көрмесінің қола, 2 рет
"Қазақстандағы "контрреволюция": күміс, алтын медальдарының, II, III
Шымбай нұсқасы" (1999), "Шет дәрежелі Еңбек даңқы, "Құрмет
қасіреті" (2000), "Қарсақбайша кол- белгісі" ордендерінің, көптеген
лективтендіру". 1928-1933" (2001) медальдардың иегері.
монографияларының, 30-дан астам
ғылыми-әдістемелік жарияланым-
ның авторы.

"АЛТАЙ - ДУНАЙ" (1999-2001)

- Жезқазған тарихи-археологиялық
АЛПЫСБАЕВ Қуантай Арыстанұлы мұражайы бастамасымен ұйымдас-
(1971 ж.т.) - тау-кен инженері, тырылып, жүзеге асқан халықаралық
техника ғылым. кандидаты. ҚарПТИ археоэтнологиялық
экспедиция.
бітірген (1993). ҒЗЖИ-нда тау- Мақсаты - Ұлы Дала белдеуін
кен инженері (1993-1994), жер түйемен жүріп өту арқылы әлем
асты тау-кен инженері (1994- жұртшылығының назарын Еура-
2000), кен басқармасының же- зия даласын мекендеген халықтар
текші инженері (2000-2002), тарихындағы ықпалдастыққа ауда-

техникалық және аналитикалық ру, Еуразияның ежелгі тарихы мен
бақылау басқармасында бас қазіргі Еуразиялық кеңістіктегі

тау-кен кураторы, директордың интеграциялық үрдістерді наси-
орынбасары, директор (2002 ж. хаттау. Идея авторы және экспе-
бастап). "Тектоникалық бұзылуға диция жетекшісі - Бахтияр Қожах-
ұшыраған учаскелерде кенді ойып метов. Демеушілері - "Ұлытау"
алу барысында қорды толығымен қоғамдық қозғалысы, Саяхатшылар
алуды қамтамасыз ететін адаптивті қауымдастығы (Ресей). 3 кезеңнен
технология жасау" тақырыбында тұратын 5500 шақырымдық экспе-
канд. дисс. қорғаған. А. - тау- диция сапары 1999 ж. 3 мамырда
кен ісіне байланысты 8 ғылыми Алтай өлкесіндегі Құлындыдан (Ре-
мақаланың авторы.
сей) басталды. 1-кезең (1999ж.)

Павлодар, Ақмола, Қостанай, Челябі

облыстары, Башқұртстан, Орынбор,

АЛТАЙБЕКОВ Тұрсынбай Алтай- Батыс Қазақстан жерлерін, 2-кезең

бекұлы (1930-2002 ж.) - Қарағанды (2000ж.) Саратов, Воронеж (Ресей)

обл., Ұлытау ауд., Аралтөбе жерлерін, 3-кезең (2001ж.) Украи-
наның 11 облысын қамти отырып,
ауылында туған. Ол еңбек Венгрия жерінде аяқталды. Барлығы
жолын 1943 ж. Рудник к. "Покро" 426 елді мекен қамтылды. Э-ның не-
шахтасында бастады. 13 жастағы

гізгі құрамы: Қожахметов Б.С., Ива- біткен қос шоқыны халық атам за-

нова Н., Бірімбетов С, Подчиненов маннан бері "Алтыншоқы" деп атап

В., Постаногов М. Әр кезеңдерде келеді. Оның қос шоқтығында көне

Жезқазған қаласынан Аппазова заманда қорытылған тас пен шлак-

Т., Кундиков 0., Қожахметов Қ., тың қалдықтары әлі де бар. Осыдан

Сұлтанов Ә., Таукенов А., Ұлданов алты ғасыр бұрын шоқының басына

С. қатысты. 1-кезеңде Зиновьева қойылған таңбалы тасты Ұлытау

С, Лиханов В., Шакирова А. (Ресей), өңірінің тұрғындары "Қарсақбай

Үмбетова Б. болды. тасы", "Ұлытау ескерткіш тасы"

деп атап келеді. XX ғ. отызыншы

жылдардың орта кезінде Қ.Сәтбаев

АЛТАЯҚОВ Байман (т.-е. ж. белгісіз) Алтын шоқының алтын өндірген

- зергер, ұста. Қарсақбайда туып- өндірісінің орнын зерттей келіп,

өскен. Әртүрлі әшекей бұйымдар осы жазулы тасты тапты. Кейінде

жасаған. 1916 ж. А.Иманов бастаған бұл тастағы жазуды профессор

ұлт-азаттық көтерілісі кезінде үлкен Поппэ оқиды. Ескерткіш тастағы

ұстахананы басқарып, сарбаздарға жазуды XIV ғ Мауреннахрдың би-

мылтық, қылыш, қанжар, т.с.с. қару- леушісі АқсақТемір Ақ Орда ханы

жарақ соққан. Кейбір бұйымдарды Тоқтамыс ханға қарсы жорықтары

әзірлеу кезінде күміс жалату әдісін кезінде жаздырған. Бұл ескерткіш

қолданған. Бірталай бұйымдары тас бүгінде Санкт Петербургтағы

ҚОММ-да сақтаулы. Эрмитажда сақтаулы.

Әдеб.: МаргуланА. X. Казахское народ-

ное прикладное искусство. Том. /., - А , 1986.

с.219. АЛЬБЕРТ қызғалдағы - Тulіра аІЬеrtiі

(Лалагүлділер тұқымдасы). Табиғи

"АЛТЫН АЙМАҚ"- қоғамдық-саяси қоры азайып баражатқан көпжылдық
апталық ретінде 2004ж. 19 наурыздан
бастап шыға бастады. Алғашқыда 1 жуашықты өсімдік. Жуашығы
баспатабақ көлемінде шыққан газет
7 мың дана таралыммен Жезқазған, жұмыртқа тәрізді, сыртынан қара-
Сәтбаев қалаларымен қатар Ұлытау,
Жаңаарқа аудандарына, сондай- қоңыр түсті қабыршақтармен
ақ Қаражал-Жәйрем өңірлеріне
де тарады. Тәуелсіз басылым қапталған. Жапырақтарын қысқа түк
материалдары қазақ және орыс
тілдерінде жарияланады. Газеттің басқан, көкшіл-сүр түсті, жиектері
құрылтайшысы "Алтын аймақ" ЖШС,
редакторы журналист Аманғали ширатылған, гүлдің биіктігі 20 см-ге
Әбуов. Газет редакцияның ком-
пьютер орталығында (мекен-жайы: дейін жетеді. Гүлі жеке орналасқан,
Жезқазған қаласы, С Сейфуллин
бақжолы, 15-үй) теріліп, беттеліп, ірі, қызыл, сары, күлгін немесе күрең
"Полиграфия Ер Мұра" ЖШС бас-
паханасында офсеттік тәсілмен қызыл түсті, ортасында қара дағы
басылады.
бар. Жемісі - ені 2-2,5 см, ұзындығы

3-5 см-ге жететін ірі қауашақ.

Көкек-мамыр айларында гүлдеп,

мамыр-маусымда жеміс береді.

Жезқазған өңірінде шағыл тасты

жерлерде, адырлар беткейлерінде

өседі, бытыраңқы кездеседі. Гүлін

жинап, жуашық-тарын қазып алу,

тау бектерінің шаруашылық игерілуі

жыл сайын оның популяция қорын

қысқартады. Қазақстанның және

КСРО Қызыл кітаптарына енгізілген.

АЛТЫНШОҚЫ - Қарағанды обл., АМАЛБЕКОВА Марал Бимендеқызы
Ұлытау ауд., Сарлық ауылынан 12 (1956ж.) филология ғылым. канди-
шақырым жерде орналасқан. Әйгілі
Ұлытаудың оңтүстігіндегі осы дара

= (1976). Жезқазған гуманитарлық
колледжінде оқытушы (1978-2001),
ЖезУ педагогика кафедрасын-
да аға оқытушы (2001 ж. бастап).
"Болашақ мұғалімдерді төменгі
сынып оқушыларына адамгершілік-
жыныстық тәрбие беруде қазақ
этнопедагогикасы материалдарын
пайдалануға даярлау" тақырыбында
канд. дисс. қорғаған (2001). А.
- "Жыныстық" тәрбие - адамгершілік
негізі" (1999) әдістемелік құралының,
10-нан астам ғылыми-әдістемелік
жарияланымның авторы.

даты, доцент. 1980 жылы Жезқазған АМАНЖОЛОВ Сейітқали (1955
пед. инст. бітіріп, 1981-1998 ж.ж. ж.т.) - педагогика ғылым. докторы
филология факультетінде аға (2004), ҚР Суретшілер одағының
оқытушы, орыс тілі кафедрасы- мүшесі (1996), ҚР Білім беру үздігі
ның меңгерушісі. 1996 жылы канд. (2000), Жезқ. қ-қ "Жыл суретшісі"
диссертация қорғады. Қазір Л.Н. (2000), РФ Педагогикалық білімдер
Гумилев атындағы Евразия универ- халықаралық ғылым академиясы-
ситетінде доцент. ның корреспондент-мүшесі (2002),
АМАНБАЙ батыр Тоқанұлы (ша- Ө.А. Байқоңыров атындағы ЖезУ
мамен 1810-1880 ж.т.) - Ұлытау бейнелеу өнері және дизайн кафед-
жерінде дүниеге келген. Бағаналы расының доценті. ЖезПИ-н бейнелеу
тайпасының ішіндегі Шәлтеке руы- өнері және сызу мамандығы бойынша
нан шыққан. Қос Кеңгірдің Сарысуға бітірген (1980). "І-ІV сыныптардағы
құяр тұсын жайлаған. "Қамал бұзған тақырыптық сурет сабақтарында
Аманбай батыр" атанған тарихи оқушыларды даралыққа үйрету
тұлғалардың бірі. Қоқан хандығына ерекшеліктері" тақырыбында канд.
қарсы шайқастарда айрықша (1992), "Бейнелеу өнерін оқытуда
атағы шыққан, "Айнакөл шайқасын" төменгі сынып оқушыларын да-
басқарған батыр. Қазақтың соңғы ралай үйрету" тақырыбында докт.
ханы К. Қасымұлымен жақсы дисс. (2004) қорғаған. "Балалар
қарым-қатынаста болған. 1864 суреттерін ғылыми негізде зерт-
ж. өткен Кіші және Орта жүздің теу" (2000), "Бейнелеу әрекетін-
жақсылары мен жайсандары бас де төменгі сынып оқушыларының
қосқан Сарыторғайдағы құрылтайға шығармашылық бейімділігін дамыту
қатысқан. Батырдың зираты өзі және даралай оқыту" (2004) моно-
қорған салып, мекен еткен Сарысу графияларының, "Мектептегі бейне-
мен Кеңгір өзендерінің қосылған леу өнері"(І-ІІ сыныптар), "Мектепте-
жері Қаражарда тұр. Жезқ. қ-да гі бейнелеу өнері"(ІІІ-ІV сыныптар)
Аманбай батыр атында көше бар. оқулықтарының, 30-ға жуық ғылы-
АМАНЖОЛОВА Ардақ Ақатайқызы ми-әдістемелік жарияланымның ав-
(1953 ж.т.) - педагогика ғылым. торы. Шығармашылық жұмыстары
кандидаты (2001). ЖезПИ бітірген Москва, Алматы, Астана, Қарағанды,
Жезқазған қалаларындағы көрме-
лерге қойылған.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 115

АНКЕРИТ- (Австрияның минерологы

М Анкердің есімімен) - карбонаттар

класына жататын минерал. Химиялық

формуласы Са(Мg, Ғе) [ С 0 3 ] | 2 Три-
гонал сингония түрінде кристалда-

нады; кристалдары ромбаэдр тәрізді

тұтас масса түрінде кездеседі. Анке-

риттің түсі ақ сұр; Қаттылығы Моос

шкаласы бойынша 3,5; меншікті

салмағы 2,9-3,1 г/см3, жымдастығы

жақсы байқалады, Орал, Алтай мен

Жезқазған кендерінің сульфид және

сидерит рудаларында, магнийлі,

темірлі жыныстарда кварцпен бірге

АМАНҚҰЛОВ Төрехан Пірмашұлы кездеседі.

(1958 ж.т.) - педагогика ғылым.

кандидаты (2000), физика кафед- АПАНОВИЧ Александра (1963
расының доценті (2002), ҚР Білім ж.т) - байдарка мен каноэ есуден
және ғылым министрлігі Құрмет халықаралық дәрежедегі спорт ше-
грамотасының иегері (2000). Абай бері, ҚР бірнеше дүркін чемпионы,
ат. ҚазПИ бітірген (1978). ЖезПИ- "Достық" халықаралық жарысының
ның физика және физиканы оқыту жеңімпазы (Гавана), әлем чемпионы
әдістемесі кафедрасында ассис- (Австралия), Олимпиада Ойында-
тент, аға оқытушы, (1978-2000), рының қатысушысы (4-орын, Сеул,
ЖезУ әдістемелік бөлім бастығы 1988). Жаттықтырушысы - Черемхин
(2000-2002), Жаратылыстану инст. Виктор Семенович.
директорының орынбасары (2002

ж. бастап). "Қазақ тіліндегі физика

сабақтарында оқу эксперименттерін АПОСТОЛ Андрей Первозваный
пайдалану арқылы оқушылардың
білім сапасын арттыру әдістемесі" храмы. 2001 ж. 23 маусымында
тақырыбында (2000) канд. дисс.
қорғаған. 20-ға жуық ғылыми-әдіс- пайдалануға берілді. Құрылыс
темелік жарияланымның авторы.
жұмысын қаржыландырған

"Қазақмыс" корпорациясы. Құрылыс

жобасын жасаған Қарағанды

архитектуралық "Асса" студиясы.

АНАРҚҰЛОВ көшесі - қала Ғимаратты "Қазақмыс" құрылыс-
орталығында орналасқан. Көше монтаж тресі құрылысшылары сал-
ды. Икондар, шамдар жарықшамдар,
бойында "Выбор Жиһаз Мебель" шіркеу жабдықтары және шіркеу
сауда орталығы, т.б. көптеген қызметкерлерінің киімдері Мәскеу
азық-түлік дүкендері, №8 мектеп- маңындағы Софрино қаласының
гимназиясы, Ө.А. Байқоңыров атын. православ шіркеуі шеберханасында

Жезқазған университетінің №5 жасалынды. Храм 9 қоңыраумен

оқу ғимараты, "Ер Төстік" бала безендірілген: ең үлкенінің салмағы

бақшасы, автокөлік тұрақтары бар. - 650 кг, қалғандарының салмағы

Көше 5 қабатты үйлерден тұрады. 250, 135, 80, 35, 18, 12, 8, 4 кг-нан.

Анарқұлов Ысқақ - (1901-1954).

ҰОС-сы жылдарында ЖТКК-ның

№31-32 шахталардың бастығы, АРАЛБАЕВ Жылқыбай (1921 ж.)
атақты бұрғышы болған. Көше еңбек Түркімен Республикасы Ашхабад обл.
ардагерінің құрметіне аталған.
Небитдаг ауд. Джебел қалашығында

туган. Қызылорда мемл. пед. инст. арасында "Алып тас",, "Мықтың
(1949 ж.) бітірген. Еңбек жолын алыбы" атанған мүсін сұр гранит-
мұғалім болып бастаған. 1945 тен қашалған (биікт. 1,5 м, ені 0,4
жылдың желтоқсанынан партиялық м, қалындығы 0,23 м). Мүсіннен ер
жұмыста. Қаз. Комп. Қызылорда, адамның бет әлпетінің және аяқ-
Жамбыл облыстық комитеттерінде, қолдарының бедері айқын көрінеді.
Орталық партия комитетінде жау- Оң қолына сусын ішетін тостаған,
апты қызметкер. 20 жыл Жамбыл сол қолына қылыш ұстаған. Екін-
және Жезқазған обл. партия коми- ші мүсін бұдан 200 м қашықтықта
теттерінің хатшысы болып жұмыс іс- орналасқан. Биіктігі 2,1м, ені 0,58 м,
теді. Жаңадан құрылған Жезқазған Осы екі мүсінді жергілікті қазақтар
обл. экономикалық және әлеуметтік "Қос алып", "Қос батыр" деп атай-
дамуына елеулі үлес қосты. Ұлттық ды. Бұл мүсіндер 6-8 ғ.-ға жатады.
тарихи сананы, мәдениет пен өнерді, Арғанатының Тұлпартас сілемінің
жоғары білім орындарын, ақпарат баурайынан 8-12 ғ. жататын
құралдарын, телерадиокоммуника- граниттен қашалып жасалған (биікт.
ция жүйесін қалыптастыруға ерекше 1,25м, ені 0,35 м) адам мүсіні та-
көңіл белді. Ұлы Отан соғысына былды. Мүсінде әдемі жас әйелдің
(1942-1945 ж ж.) қатысқан. Бірінші бет әлпеті кескінделген. Жанындағы
және екінші дәрежелі Ұлы Отан обадан оның құрметіне өткізілген ас
соғысы, Қызыл жұлдыз, екі мәрте беру, қоштасу салтанатының бел-
Еңбек Қызыл Ту (1956, 1971 ж ж.), гілері, арналып сойылған малдың
"Халықтар достығы" (1984ж.) орден- сүйектері мен қасиетті оттың орын-
дерімен, үш медальмен, Қазақ КСР дары табылды.
Жоғары Кеңесі грамоталарымен Әдеб: Марғұлан А.Х. Ұлытау
марапатталған. төңірегіндегі тас мусіндер, ежелгі

мәдениет куәлары. А., 1966.
Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. А.
1998., І-том.
АРҒАНАТЫ тас мүсіндері
түркілердің орта ғасырда қаланған
ғұрыптық ескерткіштері., Қарағанды
обл. Ұлытау ауд. Арғанаты тауы- АРҚАР (ОVІS аmmо№) - қуыс-
ның Мық, Домбауыл, Айыршоқы мүйізділер тұқымдасының аша
қыраттарында орналасқан. 1950 ж. тұяқтылар отрядына жататын, ең ірі
Орт. Қаз. археологиялық экспеди- жабайы аң. Салмағы 100-150 кг. Ірі,
циясы (жетекшісі Ә.Х. Марғұлан) бұралып иілген мүйізі бар, бозғылт
зерттеген. Мүсіндердің көбі қирап, қоңыр түсті, шептесін өсімдіктермен
қатты бүлінген, толық саны белгісіз. қоректенетін жануар. 10-12 жыл
Мүсіндер жалпақ тастан қашалып, өмір сүріп, сәуір-мамыр айларында
төртбұрыш, шаршы түрінде жалғыз, кейде егіз қозы табады.

жасалған қоршаулардың шығыс жақ Қазақстанда арқарды меринос
сыртына беті күншығысқа қаратыла қоймен будандастыру нәтижесінде
тігінен орнатылған. Одан шығысқа Қазақ арқармериносы тұқымын
қарай кішірек тас бағаналар неме- алды. Қазақстанның "Қызыл
се балбалдар тізбегі кездеседі. Тас кітабына" енгізілген.
қоршаулар астында адам жерленбе-
ген. Ішіндегі тас-топырақ үйіндісінің
арасынан мал сүйектері, ат әбзелі АРСЕНОПИРИТ- мышьяк колчеданы,
мен кейбір тұрмыстық бұйымдар, сульфидтер класының минералы.
жағылған оттың табы мен күл Химиялық формуласы ҒеАsS. Құра-
қабаттары табылды. Мық тауының мында кобальт, никель, алтын, т.б.
етегіндегі жергілікті тұрғындар қоспалары болады. Кристалдары

ректордың орынбасары, №22 орта

мектеп директоры. 1987-1995 ж.

Жезқ. обл. мұғалімдердің білімін

жетілдіру инст. директоры. 1997

жылдан Жәутіков ат. (РСФМТП)

Республикалық арнайы физика-

математика мектеп-интернатында

мұғалім. ҚР Білім министрлігінің

грамотасымен, бірнеше мемлекет-

тік медальдармен марапатталған,

"Мұғалім-әдіскер", "Қазақстан

Республикасы білім беру үздігі",

9-шы сыныпқа арналған алгебра

оқулығының қосалқы авторы.

АРЫНОВ Еркін Бейсенбекұлы (1957

ж.т.) - физика-математика ғылым.

докторы (2000), доцент (1990),

Қарағанды обл. әкімінің грамотасы-

ның иегері. ҚазМУ бітірген (1980).

ЖТКТИ-ның машина детальдары мен

материалдар кедергісі кафедрасын-

да ассистент (1980-1984), Қазақ КСР

ҒА сейсмология институтында ғылы-

ми стажировкада (1984-1986), Қазақ

КСР ҒА механика және машинатану

институтында аспирант (1986-1989),

ЖТКТИ-ның машина детальдары мен

материалдар кедергісі кафедрасын-

да аға оқытушы (1989-1990), доцент,

жоғары математика кафедрасы

меңгерушісі, физика-математика

факультетінің деканы (1990-2001),

ЖезУ қолданбалы математика ка-

федрасының меңгерушісі (2001 ж.

бастап). "Сығылатын серпімді және

қысқа призма немесе ұзын шыбық қоймалжың-серпімді сфералық, ци-
тәрізді, агрегаттары ұсақ түйіршікті. линдрлік денелердің тұрақтылығы"
Қаттылығы 5,5-6, морт сынғыш, тақырыбында канд. дисс. (1989),
меншікті салмағы 5,9-6,2 г/см3. "Деформацияланудың динамикалық
Жоғары температуралы минералдар тұрақтылығы және сфералық, ци-
қатарына гидротермалы желілерде линдрлік пішінді кен орындарын
қалыптасады. қамтитын салмақты ортаның тер-
белісі" тақырыбында докт. дисс.

қорғаған (2000). А. - 1 монография-

АРТЫҚБАЕВА Дәмет Темірғалиқызы ның, 50-ге жуық ғылыми-әдістемелік
(1939 ж.т.) - мұғалім-әдіскер. жарияланымның авторы.

Қазақ қыздар пед. институтының

математика факультетін бітірген

(1960ж.). 1962-1987 жылдары АРЫСТАНБАЕВ Ахан (1937 ж.т.)

Жезқазған мектебінде мұғалім, ди- - Жезді кентінде туған. 1957 ж.

Семей геологбарлау техникумын расында ассистент, аға оқытушы,

бітірген соң ЖТК-ның №42 шахта- доцент (1989 ж. бастап). "Карьер-

сында еңбек жолын бастады. 1963 дегі қозғалмалы автокөлік паркінің

ж. бастап Жезқазған геологбарлау құрылымдық тиімділігін санитарлық-

экспедициясында техник-геолог экологиялық талаптарға сай

қызметінен бас инженер қызметіне жетілдіру" тақырыбында канд. дисс.
дейін өсті. 1995 ж. бас геолог- қорғаған (1999). А. - 30-дан астам
тың орынбасары, 1996-2000 ж. ғылыми жарияланымның авторы.

"Жезқазғангеология" АҚ-ның бас

инженері қызметтерін атқарса, 2003 АСАНОВА Алма Шәріпқызы (1947-
ж. бүгінгі күнге дейін аталған меке- 2001 ж.) 1971 ж. ҚарПИ биология
меде геологиялық бақылау және ау- және химия мамандығы бойынша
дит жөніндегі инженер болып еңбек бітірген. 1971-1980 ж. Жезқазған қ.
етуде. Еңбек Қызыл Ту орденімен, №4 орта мектепте мүғалім, тәрбие
бірнеше мақтау қағаздарымен жүмысы бойынша директордың
марапатталған. орынбасары. 1980 жылдан Комби-

натский елдімекендігі сегізжылдық

АРЫСТАНОВ Атабақ Омарүлы (1929 №15, Рыбачий елдімекендігі №9
ж.т.- 1986 ж.қ.б.) энергетик, белгілі орта мектептердің директоры. 1987
қоғам қайраткері. 12 жасында кол- ж. "ҚР білім беру үздігі" белгісі
хоз жұмысына араласады. Оқуын берілді.

Алматы қаласындағы №18 қазақ

орта мектебінде жалғастырып (1948 АСАНОВ Сейітбек Шаханүлы (1939
ж.), мектепті алтын медальмен та-
мамдайды. Мәскеудегі энергетика ж.т.) - техника ғылым. кандида-
институтында жоғары білім алған
(1954 ж). Алматы ГЭС-інде кезек- ты (1987), ҚР Білім беру ісінің
ші инженер (1954-56 ж.ж.), Рудник,
Жезқазған ТЭЦ-інде инженер, бас құрметті қызметкері (2001). ЖезУ
инженер (1956-64 ж.ж.), Қазақ ССР
Министрлер Кеңесінің референті профессоры (2001), ҚР ЖҒА кор-
(1964 ж), Алматы қаласының Бас
энергетигі, Қазақ ССР Энергётика респондент мүшесі (2002), "Еңбек
және электрлендіру министрінің
бірінші орынбасары (1982 ж. дейін) ардагері" медалінің иегері. Қаз-
болып қызмет етті. Алматы, Жамбыл,
Екібастүз энергетикалық кешен- ПТИ бітірген (1966). Жұмысшы
дерінің салынүына айырықша үлес
(1957-1961), "Қарағандыкөмір"

комбинаты №14 шахтасы жер асты

учаскесінде электромеханик (1966),

"Жезқазғантүстімет" ҒЗЖИ-нда

инженер-конструктор, аға инженер-

конструктор, топ жетекшісі (1967-

1979), ЖезПИ-ның жалпытехникалық

пәндер кафедрасында аға оқытушы
қосты. Еңбек Қызыл Ту, "Құрмет бел- (1979-1987), ҚарПТИ ЖФ-нын. инже-
гісі" ордендерімен марапатталған. нерлік графика, таү-кен машинала-
"Энергетика саласының үздігі" бел- ры және электромеханика, электр-
гісінің иегері.
мен жабдықтау және технологиялық

кешендерді автоматтандыру ка-

федраларының меңгерушісі (1987
АСАЙЫНОВ Қайролла Әділханұлы ж. бастап). "Жерасты бульдозерінің
(1965 ж.т.) - техника ғылым. кан- телескопты бұрылмалы жұмысшы

дидаты (1999), автокөлік кафед- қалағының конструкциясы мен

расының доценті. ҚарПТИ (1989), тиімді параметрлерін негіздеу"

Москва автокөлік-жол институ- тақырыбында канд. дисс. қорғаған

тының аспирантурасын бітірген (1987). 40-тан астам ғылыми жари-

(1999). ЖезУ-нің автокөлік кафед- яланымның авторы.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 119

АСАТОВ Садық Қасымұлы (1933 ж.т.
1988 ө.ж.) Қарағанды обл. Ұлытау
ауд. Сәдір ауылында дүниеге келген.
Қазақ кен - металлургия институтын
бітірген. Тау-кен инженері. Еңбек
жолын Жезқазған кен-металлургия
комбинатының №51 шахтасында
кен мастері болып бастаған. Кейін
шахта бастығы, кеніш директо-
ры, Жәйрем кен-байыту комби-
натының Бас директоры. Оның
зор ұйымдастырушылық қабылеті
Жәйрем полиметалл кен орнын
игеруде айрықша көрінді. Кен-байы-
ту кәсіпорны өндірістік қуатының
бірінші кезегі мерзімінен бұрын
игерілді. Ол КОКП XXV съезіне де-
легат болып сайланды. Өлең жыр-
лары жұртшылыққа таныс. Оның
"Құштарлық" атты жинағы 2001
жылы "Жібек Жолы" баспасынан
жарық көрген. Қазан революция-
сы, Еңбек Қызыл Ту, "Құрмет бел-
гісі" ордендерімен марапатталған.
Садық Асатов есімінде Сәтбаев
қаласында, Жәйрем кентінде
көшелер бар. Ө.А. Байқоңыров
атындағы Жезқазған университетінің
үздік студентіне С.Асатов атындағы
шәкіртақы тағайындалған.

АСАНОВ Төлеш Сүлейменұлы (1960 АСҚАРОВА Зоя Асқарқызы (1943 ж.)
ж.т.) - журналист, ҚР Журналис- Алматы обл., Ақсу ауд. Абакумовка
селосында туған. Қарағанды мемл.
тер одағының мүшесі, ҚазМУ-нің пед. инст. (1966ж.) бітірген. Орыс
журналистика факультетін бітірген тілі мен әдебиетінің мұғалімі. 1966-
1969 ж.ж. Жезқ. қаласының мектеп-
(1984). Жезді аудандық "Октябрь терінде сабақ берді. 1969 ж. бастап
туы" газетінде әдеби қызметкер, қалалық, облыстық комсомол, пар-
тия қызметтерінде. 1992 жылдан
бөлім меңгерушісі (1977-1979; 1984- Саха (Якутия) республикасында
1985), Жезқазған обл. "Жезқазған семья, әйелдер және демография
жөніндегі комитетінде нұсқаушы,
туы" (кейіннен "Сарыарқа") га- қазір республика президентінің
бастамасымен құрылған респуб-
зетінде жауапты хатшының орын- лика халықтары ассамблеясының
атқарушы хатшысы. Осы Қиыр
басары, бөлім меңгерушісі, жау- Сібір республикасында тұратын
қазақтардың "Жер - Ана -Мать-зем-
апты хатшы (1985-1997), қалалық ля" мәдени-ұлттық орталығының
(1993ж.) төрайымы.
"Сарыарқа" газетінде бөлім

меңгерушісі (1997), республикалық
"Азия-Транзит" газетінде бас редак-
тордың орынбасары (1997-2000),
Сәтбаев қалалық "Шарайна" га-
зетінде бас редактор (2000-2002),

аймақтық "Сарыарқа" газетінде бас
редактор (2002 ж. бастап). Әңгіме-

лері республикалық, облыстық мер-
зімді баспасөзде жарияланған.

"АСТЫҚ ӨНІМДЕРІ" акционерлік АСЫЛБЕКОВА Ләмиға Әбсалыққызы
қоғамы 1992 ж. 17 қыркүйекте (1928 ж.т.) еңбек жолын бастауыш
құрылған. Бұл кәсіпорын тарихы сыныптарда сабақ беруден бастаған.
1969 ж. пайдалануға берілген диір- 1954 ж. Қазақ қыздар ПИ-тын
мені бар, сыйымдылығы 16 мың бітірді. №8 орта мектептің оқу ісінің

тонналық элеватордан басталады. меңгерушісі, №26 ОМ-тің директоры,

1971 ж. жобалық қуаты тәулігіне білім беру ісі, жоғары мектеп және

140 т. ұн тартатын завод, 1985 ж. ғылыми мекеме қызметкерлерінің

тәуліктік өнімділігі 250 т. құрама облыстық кәсіподақ комитетінің

жем шығаратын завод пайдалануға төрағасы қызметтерін атқарды.
ХШЖК алтын медалінің иегері,
берілді. Кейін ұн тартатын заводқа "ҚазКСР білім беру ісінің үздігі"
Жезқазған қаласының Құрметті
екі кезеңнен тұратын (1985-1986) азаматы.

қайта жаңғырту жұмыстары

жүргізіліп, қуаты 25 т. арттырылды.

Кәсіпорын жоғары, бірінші және

екінші сортты ұн өндіреді. Шикізат АСЫЛБЕКОВ Ошақбай Асыпбекұлы
ретінде Ұлытау ауданында өсірілетін
бидай сорты пайдаланылады. Астық (1929ж.-2004ж.) Қарағанды обл.,
өнімдері комбинатының тұңғыш ди-
ректоры Гавриленко Николай Ильич, Ұлытау ауд. Қарсақбай кентінде
кейінен Церр Гаррий Яковлевич
(1977-1992), Квон Алексей Бен-Дю- туған. С.М.Киров атындағы Қазақ
нович (1992-2002) болды. АҚ дирек-
торлар кеңесінің төрайымы (2002) мемл. университетін (1952ж.),
Квон Светлана Сергеевна, дирек-
торы (2004) Бекбатыров Төлебай Қарағанды полит. институтын
Әбдіманапұлы.
(1969ж.) бітірген. Мамандығы-жур-

налист, құрылыс инженері. 1952-

1963 ж.ж. газет қызметкері, мектеп

инспекторы, кәсіптік-техникалық

училище директорының орын-

басары, партия және кәсіподақ

орындарында жұмыс істеді. 1964 ж.

көкекте Жезқазған қалалық Кеңес

АСЫЛБЕКОВА Гүлім Ошақбайқызы атқару комитеті төрағасының бірін-
ші орынбасары болып сайланды.
(1955 ж.т.) - мед. ғылым. канди- 1970 ж. шілдеде Еңбек Қызыл Ту
даты. Қарағанды мемлекеттік ме- орденді "Қазмысқұрылыс" тресінің
дицина институтын бітірген (1979). №5 механикаландырылған жылжы-
№2 емхана дәрігері (1979-1980), малы колоннасына бастық болып
дәрігерлік-санитарлық бөлімде цех тағайындалған. 1972 ж. ақпанда
дәрігері (1980-1992), обл. ауру- "Қазмысқұрлыс" тресі партия коми-
хана бас дәрігерінің орынбасары тетінің хатшысы болып сайланды.
(1992-1996), мыс қорыту зауытын- 1973-1985 ж.ж. Жезқ. қал. парт. ко-

да дәрігер (1996-2004), "Қазақмыс" митетінің бірінші хатшысы қызметін
корпорациясы мед. орталығында атқарды. Зейнеткерлікке шыққанша
емхана қызметінің меңгерушісі полиграфия және кітап саудасы
(2004 ж. бастап). "Жезқазған мыс істері бойынша обл. басқарманы
қорыту зауытында еңбек етушілердің басқарды. КОКП XXV съезінің, Қаз.
денсаулығына өндірістің, әлеумет- Комп. XIV, XV съездерінің деле-

тік-тұрмыстық және экономикалық гаты. Қаз. Комп. Орталық Коми-

факторлардың әсері" тақырыбында тетінің мүшелігіне кандидат. Еңбек

канд. дисс. қорғаған. А. - медици- Қызыл Ту (1974ж.), "Құрмет белгісі"

на саласына байланысты 7 ғылыми (1981ж.) ордендерімен, медальда-
рымен және Қазақ КСР Жоғарғы
мақаланың авторы.

клинорийлер мен синклинорийлер

құрып, аймақтық жарылымдармен

және палеорифтермен шектелген.

Жоғарғы саты- орта девон-пермь

кешендері. Олар герциндік гео-

тектоникалық қозғалыстардың

әсерінен ендік бағыттағы ірі жа-

рылымдармен бөлініп қатпарланған,

белдеу бойы осындай тектоникалық

блоктарға (30-60 км) жіктелген. Кен

орындары мен кен көздері блоктар-

дың бұрыштарына жақын орналасып,

регматикалық "адым" (тектоникалық

заңдылық) бойынша кен топтарын

құрған. Олардың көбісі кейінгі жы-

Кеңесінің құрмет грамоталары- ныстармен көмкерілген. Сондықтан
мен марапатталған. Жезқазған
қаласының Құрметті азаматы. ірі кен алқаптары жер бетінде әр

түрлі қашықтықта кездеседі, олар

(солтүстіктен оңтүстікке қарай):

Атбасар, Алтынқазған-Қима, Қызыл

АСЫЛХАНОВ Ермек (1951 ж.т.) Пе- оба - Балталы, Шарықты, Кенен,

дагогика ғылым. докторы (2001 ж.) Әулиетас, Теректі, Ұлытау, Жы-

профессор. ҚР білім беру ісінің ланды, Жезқазған. Жыланды кен

үздігі, Халықаралық Акмеология алқабында өндірістік маңызы бар

ҒА академигі. Семей педагог. ин- 5 кен орны (Итауыз, Сарыоба,

ститутын бітірген. 1979-1986 ж. Қарашошақ, Қыпшақбай, Айран-

Жезқазған педагог. институында бай, т.б.) орналасқан. Жезқазған

аға оқытушы. 1986-1994 ж. Жам- кен өрісінде Қумола, Жезқазған,

был, Семей педагог. инстит. фа- Қаракеңгір, Үйтас, т.б. кен орын-

культет деканының орынбасары, дары қалыптасқан. Жезқазғаннан

кафедра меңгерушісі, проректор. оңтүстікке қарай Жаманайбат ірі

1995 ж. Шығыс Қазақстан универ- мыс кені, Солтүстік және Оңтүстік

ситетінде кафедра меңгерушісі. Шу кен топтары, Шоқпар кен

Республикалық оқу-әдістемелік көздері топтасқан. Мыс белдеуінің

бірлестіктің мүшесі. ҚР "Бейнелеу батыс шетіндегі Қаратау антиклино-

өнері және сызу" мамандығының рийі бойында да ұсақ мыс кендері

мемлекеттік стандарт авторларының тізбектеліп Қырғызстан террито-

бірі. риясына жалғасып кетеді. Атбасар-

Жезқазған-Шу мыс белдеуі бойында

тек Жезқазған мен Жыланды кендер

АТБАСАР-ЖЕЗҚАЗҒАН-ШУ МЫС тобы толық барланып, өндіріс-

БЕЛДЕУІ - Көкшетау антиклинорийі- ке қосылған, ал Жаманайбат кені

нен Тянь-Шань жоталарына дейін өндіріске дайын.

2000 км-ге доға тәрізді созылған Әдеб: (Ұлттық энциклопедия, 1 том,
511 бет).
ірі геологиялық құрылым. Ені 200-

300 км. Ол Көкшетау-Солтүстік

Тянь-Шань қатпарлы жүйесін бой- АУЫСПАПЫ ҚЫЗЫЛ ТУ - КСРО
ТМХК-ның (Түсті металлургия
лап жатыр. Белдеуде палезойлық халық комиссариаты) бұйрығымен
еңбектегі ерен табыстары үшін еңбек
жыныстар кешені екі сатылы ұжымына берілетін Мемлекеттік

құрылымдарға біріккен. Төменгі

саты-кембрий-девон жыныстары.

Олар бойлық бағытта күрделі анти-

қыркүйек айындағы еңбек көрсеткіші
үшін.

КСРО ТМХК бұйрығымен (№287,
24.11.1944); 1944 ж. қазан айындағы
еңбек көрсеткіші үшін.
КСРО ТМХК бұйрығымен (№314,
15.12.1944); 1944 ж. қараша
айындағы еңбек көрсеткіші үшін.
КСРО ТМХК бұйрығымен (№10,
16.01.1945); 1944 ж. желтоқсан
айындағы еңбек көрсеткіші үшін.
КСРО ТМХК бұйрығымен (№46,
14.02.1945); 1945 ж. қаңтар
айындағы еңбек көрсеткіші үшін.
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы
Қорғаныс комитеті, ВЦСПС және ерекше еңбек көрсеткіштері үшін
Түсті метхалком.-ның мәртебелі үзіліссіз 16 рет Ауыспалы Қызыл Туды
белгісі ҰОС жылдарында Жезқазған жеңіп алған Жезқазған комбинатына
комбинаты Ауыспалы Қызыл туды 16 ол мәңгілік қалдырылды. А.Қ.Т. қазір
рет жеңіп алған: "Қазақмыс" корпорациясы мұражай
КСРО ТМХК бұйрығымен (№200, көрмесінде сақтаулы.
6.ХІ.1943);
КСРО ТМХК бұйрығымен 1943 ж.
қазан айындағы еңбек көрсеткіші
үшін АХАНОВ Талғат Мұзарапұлы 1968
КСРО ТМХК бұйрығымен (№20, ж. Жезқазған кентінде туған. Тау
21.01.1944); 1943 ж. желтоқсан кен инженері. ҚарПТИ-ді бітірген
айындағы еңбек көрсеткіші үшін. (1992). Оңт. Жезқ. кеніші N65, 67
КСРО ТМХК бұйрығымен (№52, шахталарында кен мастері (1992-
21.02.1944); 1944 ж. қаңтар 1993), N67 шахтада учаске бастығы
айындағы еңбек көрсеткіші үшін. (1993-1994), N65 шахтада бас
КСРО ТМХК бұйрығымен (№73, инженер, шахта бастығы (1994-
23.03.1944); 1944 ж. ақпан айындағы 1996) N67 шахтаның бастығы (1996),
еңбек көрсеткіші үшін. N65 шахтаның бас инженері (1996),
КСРО ТМХК бұйрығымен (№106, Анненск кеніші Анненск шахтасының
13.04.1944); 1944 ж. наурыз бастығы бас инженер м.а. (1996-
айындағы еңбек көрсеткіші үшін. 1997), Оңт. Жезқ. кенішінің бас
КСРО ТМХК бұйрығымен (№159, инженері, бөлім бастығы (1997-
18.05.1944); 1944 ж. сәуір айындағы 2000), Анненск кенішінің бас
еңбек көрсеткіші үшін. инженері, директоры (2000-2001),

КСРО ТМХК бұйрығымен 1944 ж. "Қазақмыс" корпорациясының өндіріс
мамыр айындағы еңбек керсеткіші жөніндегі атқарушы директоры (2001 -
үшін. 2004), "Қазақмыс" корпорациясы
КСРО ТМХК бұйрығымен (№228, ЖКМК директоры (2004). Қазір
31.07.1944); 1944 ж. маусым "Қазақмыс" корпорациясы ЖКМК-
айындағы еңбек көрсеткіші үшін. ның атқарушы директоры. "Ерен
КСРО ТМХК бұйрығымен 1944 ж. еңбегі" үшін медалімен, III дәрежелі
шілде айындағы еңбек көрсеткіші "Шахтер даңқы" белгісімен (2002)
үшін. марапатталған.
КСРО ТМХК бұйрығымен (№260,

15.09.1944); 1944 ж. тамыз айындағы
еңбек көрсеткіші үшін.
АХАНОВ Тынысбай Аханұлы (1945
КСРО ТМХК бұйрығымен 1944 ж. ж.т.-1980 ж.қ.б.) Қарағанды обл.,

АХАТ (Азаматтық хал актілерін
тіркеу)- тууды, адамның қайтыс
болғандығын, некені, аты-жөнін т.б.
тіркейтін мекеме. 1935-1948 жылда-
ры АХАТ мекемесі II ХК - (НКВД)-на,
1959-1997 ж. жергілікті атқару орган-
дарына қарасты болды. Жезқазған
қаласында АХАТ 1935 жылдан бас-
тап жүргізіледі. Бүгінде АХАТ меке-
месі Гагарин көшесінде орналасқан.

АХМАНОВ Мұрат (1959 ж.т.)
- режиссер, ҚР еңбек сіңірген әртісі
(1998). Т.Жүргенов атындағы Ал-
маты мемл. театр және кино инст.
бітірген. С.Қожамқұлов атындағы
Жезқазған театрында бас режис-
сер, көркемдік жетекші (1999-2001)
болды. "Зұлымдық тамыры" (Иран-
Ғайып), "Сотанайдың соңғы үйле-
нуі" (А.Боранбаев), "Көтерілген
күмбез" (Ә.Тәжібаев), "Желтоқсан
жаңғырығы" (С.Асылбеков) спек-
такльдерін сахнаға шығарды. Соңғы
екі қойылым республикалық театр-
лар фестивальдерінде Гран-при
жүлдесін иеленді.

Сарысу ауылында туған. Қарағ. мемл. АХМЕТБЕКОВ Әубәкір Дүйсенбіұлы
пед. институын бітірген (1969). Жезқ. (1949-1997) - журналист, ҚР Журна-
қаласындағы N13 мектепте физика листер одағының мүшесі. ҚазМУ-нің
пәнінің мұғалімі (1969), қалалық жас журналистика факультетін бітірген
техниктер станциясының директоры (1973). Еңбек жолын Жаңаарқа
(1970-1977). А. - Жезқ. қаласында аудандық "Жаңаарқа" газетінде фо-
бірінші рет ашылған (1977) оқу- тотілші болып бастаған. Жезқазған
өндірістік комбинаттың алғашқы обл. көлемінде комсомол, партия
директоры. Өмірінің соңына шейін қызметтерінде болды (1970-1991),
оның өсіп-өркендеуіне еңбек Жезқазған облысы халық депутат-
сіңірген. Киевте өткен Бүкілодақтық тары кеңесінің, облыс әкімі аппара-
пед. оқуда Жезқ. қаласындағы оқу- тының баспасөз қызметі жетекшісі
өндірістік комбинатты ұйымдастыу (1991-1997), облыстық, кейіннен
тәжірибесінен ғылыми баяндама қалалық "Сарыарқа" газетінде бас
жасаған (1979). Н.К.Крупская редактор (1997 ж. сәуірінен 13 шіл-
атындағы медальмен, "ҚазКСР оқу деге дейін).
ісінің үздігі" белгісімен, бірнеше
грамоталармен марапатталған. АХМЕТБЕКОВ Кенжехан Жанғабылтегі
(1932 ж.т.) - су шаруашылығының ма-
маны, Қазақтың ауыл шаруашылығы

институтын бітірген (1957).Жезқазған ұйымдастырушы. Алғаш әкесі
облыстық мелиорация және су Оразай Ишан Бұғыбайұлынан (1807-
шаруашылығы басқармасының 1896) сауатын ашып, кейін Бұхара
бастығы (1973-1993). 1993 ж. бастап қаласындағы діни медресені үздік
құрметті демалыста. "Тың жерлерді бітіріп, имамдық хатыршат алып,
игерген еңбегі үшін", "В.И.Лениннің құранқари болып оралады. Мешіті
туғанына 100 жыл" Еңбектегі ерлігі мен қыстауы Ұлытау ауд. "Қорғантас"
үшін медальдарының, Қазақ КСР елді мекенінде. 1880-1881 ж. екі
Жоғарғы Кеңесі Кұрмет грамотасы- рет Меккеге қажылыққа барады,
ның, облыстық мәслихат пен облыс мешіт пен мектепті қатар ұстап, өз
әкімінің грамоталарының иегері. балаларын жаңаша оқытқан. Баласы
Мұстапа Оразайұлы Үпідегі медресе
"Ғалияда" Сайфи Құдаш, Бейімбет
Майлин, Мағжан Жұмабаевтармен
АХМЕТ ИШАН КЕСЕНЕСІ - XX бірге оқиды, кейіы сол медресе
ғасырда салынған сәулет өнері шәкірттерінің бастауымен ол
ескерткіші. Сарысу өзенінің төменгі "Қазақ" газетін шығаруға белсене
жағында Сіңіртек деген жерде араласады. Ахмет өз үйінің жанынан
1926ж. Жақсыбердіұлы Ақберген жаңаша үлгімен пәндік бастауыш
шебер Ахмет ишан бейітінің басына мектеп аштырып, Ибраһим
түрғызған. Кесене күйдірілген
кірпіштен көлемі әр түрлі екі үлкен Сайфулдинов деген жігітті мұғалім
бөлме түрінде салынған. Үлкен етіп алады. Ол есеп, жағрапия,
бөлмесінде зират бар, кішісін орыс тілі секілді пәндерді де қоса
кіреберіс дәліз және зиратхана оқытады. Бұл мектепте езінің жиені
ретінде салған. Осы кіші бөліктің академик М. Қаратаев та оқып
үстіне екінші қабат салынған. білім алған. Ахмет елге баспасөздің
Кесененің үлкен бөлігі (7,0x7,0) қажеттігін түсініп, баласы арқылы
күмбезбен жабылған. Ішінен еденнен А. Байтұрсынов, М. Дулатовтармен
көтерілген сегіз арқа күмбез астымен хабарласып, газет шығаруға қажетті
бірігіп кеткен. Бөлмеге кіретін екі мың сом ақша жинайды, ашылған
шағын ойық П сияқты маңдайшамен газетке баласы Мұстапаны бас-
өрнектелген. Бір ғажабы бөлмеге тырушы етеді. "Қазақ" газетінің
кіретін есік бұл емес, оңтүстік жұмысына өзі атсалысып, қазақ ба-
бүйіріндегі қасбетінде, ал жалған лалары оқулығына бәйге жариялай-
есік қазақтың дәстүрлі кесенелеріне ды. Өзі үзбей әр алуан тақырыпқа
ортақ ерекшелік болып табылады. мақалалар жазды. Халықты
Кіші бөлмедегі екі баспалдақтың
біреуі кесененің төбесіне шығады, отырықшылыққа, диқаншылықпен
екіншісі шағын күмбезді зиратханаға айналысуға шақырды. Ахмет са-
көтеріледі. Қабырғаның кертпеш яси-қоғамдық, әлеуметтік істерге
ернеуі мен үлкен күмбездің әр де араласып, патшаның 1916 ж.
жеріне таспен бірге қалап жіберген 25 маусым жарлығына қарсы бас
қысқа таяқтарды есептемегенде көтерген. Ахметтің тәуіптік қызметі
кесенеде ешқандай әшекей жоқ. де бір сала. 1921-23 ж. Орталық
Қазақстанда, әсіресе, Жезқазған,
Әдеб: (Ұлттық энциклопөдия, 1 том, 575 бет). Телікөл бойында тырысқақ (оба) ау-
руы өршігенде, қызы Бибісара екеуі
ауруға қарсы күресте көп адамдарға
АХМЕТ Ишан Оразайұлы(1861 -1926 араша болған. Ахмет Торғай, Атба-
ж.т.)бұрынғыАқмешіт уезі,Сырдария сар, Ақмешіт уезіне аты мәлім кісі
ауд. Зіңкерет ауылында туған. болған. 1913 ж. "Алаш орда" съезі-
(қазіргі Қызылорда обл. қарасты не шақырылған. 1920 ж. Бағаналы
Телікөл, Сарысу бойында) - ишан, ауд. ревкомының төрағасы болып
қоғам қайраткері. "Қазақ" газетін сайланған.

(1978 ж.) бас дәрігері болып істеген.
Денсаулық сақтау ісінің үздігі. ҚР
еңбек сіңірген дәрігері, Жезқазған
қаласының Құрметті азаматы.

АХМЕТОВ Кенжебай Кәрібозұлы

(1963 ж.т.) - филология ғылым.

кандидаты (2001), доцент (2004 ж.),

ақын, жазушы, драматург. Ұлттық

"Астана — Бәйтерек" конкурсының

(2003 ж.) лауреаты, ЖезУ Алтын

белгісінің иегері (2004). Әл-Фараби

атындағы ҚазҰУ-нің филология

факультетін бітірген (1985 ж.).

Қарағанды обл. Жаңаарқа ауд.

Ынталы орта мектебінде мұғалім,

тәрбие жұмысын ұйымдастырушы

(1985-1991), ЖезПИ-нда қазақ

тілі мен әдебиеті кафедрасының

оқытушысы (1991-1996), ЖезУ

қазақ әдебиеті кафедрасының

оқытушысы, аға оқытушысы, доцен-

ті (1996-2003). "Айқын Нұрқатовтың

әдеби сын, ғылыми-зерттеу

еңбектері" тақырыбында канд. дисс.

қорғаған (2001). "Алағай да бұлағай

бір дүние" атты прозалық жинақтың

(1993), "Әдебиеттану әліппесі"

(2000), "Әдебиеттануға кіріспе"

АХМЕТОВА Ұлтай Ахметқызы (2004) оқулықтарының, "Әдебиетті

- (1937ж.), Ұлытау ауд., Аралтөбе аңдату" (2003) электронды оқулы-

колхозында туған. 1958 ж. Абай ғының, "Айқын Нұрқатов — әдебиет

атындағы АПИ-ның физика- сыншысы" (2001 ж.), "Айқын

математика факультетіне оқуға түсті. Нұрқатов — әдебиет зерттеуші"
11 бала тәрбиелеп өсірген батыр (2003) оқу құралдарының, "Жүсіпбек
ана. "ҚазКСР білім беру ісінің үздігі", Аймауытов драматургиясын оқыту"
Жезқазған каласының Құрметті (1993), "Драматургиядағы тарихи
шындықтың көркемдік сипаттарын
азаматы.
оқыту" (1997), "Студенттердің жаз-

баша ғылыми жұмыстары" (2003) оқу-

АХМЕТОВ Дүйсенбай Ахметұлы әдістемелік құралдары мен бірнеше
(1934 ж.) - Қарсақбай кентін- ғылыми мақалалардың авторы.
де туған. Қарағанды мед. инст. Әдеби даму проблемасына арналған
(1960 ж.) бітірген соң Жезқазған қ. теориялық ой-тұжырымдары ҚР
. келіп, еңбек жолын лор дәрігерінен ҰҒА академигі Рымғали Нұрғали
бастаған. Қалалық №1 аурухана- құрастырған "Әдебиет теориясы"
ның (1968-1985ж.ж.) бас дәрігері, хрестоматиясына кірген (2003).
Қарағанды өлкелік профпатоло- "Ерте ояндым, ойландым, жете
гия инст. Жезқазған филиалының алмадым" драмасы ұлы Абайдың
(1974 ж.) меңгерушісі, обл. ту- 150 жылдығына арналған Қазақстан
беркулезге қарсы диспансердің театрларының фестивалінде Бас

бәйгені жеңіп алған (1995). Пьесала- ғылыми конференцияларда тарихи
ры Атырау, Жезқазған театрларының тақырыптарға баяндамалар жасаған.
репертуарына енген. А. - Жезқазған
обл. жазба ақындардың тұңғыш жыр А. Вьетнам халқының көсемі Хо Ши
сайысы — Мүшәйраның жеңімпазы Миннің өлеңдерін, неміс жазушысы
(1993). Өлеңдері, повестері, әңгіме, Вилли Майнктің "Марко Полоның
хикаялары республикалық жинақ- таңғажайып сапары" деректі кітабын
тарда, орталық газет-журналдарда ("Аударма", 2004), орыс поэзиясы-
жарияланып жүр. ның "алтын дәуірінің" белгілі өкіл-
дері К.Ф.Рылеев, В.К.Кюхельбекер,

А.И.Одоевский сияқты декабрист-

ақындардың өлең-дастандарын,
АХМЕТОВ Қуаныш 1946 ж. Ақтөбе сібірлік атақты ақын П.П.Ершовтың
обл., Ырғыз ауд. туған) - кен ин- "Сүзге сүлу" тарихи дастанын
женері, ақын, аудармашы, жур- ("Аударма", 2004ж.), ресейлік жа-
налист. Алматы индустриалдық зушы О.Г.Чистовскийдің Жезқ.
техникумын (1965) және Ленинград өңірі жайлы баяндайтын "Жапан
политехникалық институтын (1973) дала жан-жағың..." хикаятын қазақ
бітірген. 1977-1991 ж. Қ.Сәтбаев тіліне аударған. А. - Қазақстан
атындағы Жезқ. кен-металлургия Журналистер одағының С.Ерубаев
комбинатында инженер-меха- атындағы сыйлығының лауреаты

ник, участок бастығы, №15 шахта (1996), "Түркістанға - 1500 жыл"
бастығы, трестің бас механигінің айдарымен ЮНЕСКО бағдарламасы
орынбасары, бас механигі болды. бойынша өткен халықаралық әдеби
1991 ж. республикалық газеттерде конкурстың жүлдегері (2000), Кене-
("Халық кеңесі", "Ана тілі", "Заң га- сары хан атындағы республикалық
зеті", "Қазақ әдебиеті"() және бас- сыйлықтың иегері (2002), Ұлытау
паларда ("Әлем", "Фолиант") қызмет ауданының Қүрметті азаматы.
атқарып келеді. 2003 ж. "Қазақ

әдебиетінің" Астана қаласы және

Орталық Қазақстан бойынша тілшісі. АХМЕТОВ Мұхамбедия Ахмет-
төреұлы (1946 ж.т.), дәрігер-кар-
А. "Біздің ат" атты тырнақалды өлеңі диолог, мед.ғылым. канд.(1985),
1959 ж. "Қазақстан пионері" газетін- доцент (2003). Қарағанды обл.
де жарияланған, "Қарлығаш" (1981),

"Жетіген"(1984), "Қос арна" (1988), Ұлытау ауд. Аралтөбе ауылында
"Көзайым" (2004) жыр жинақтары, туған. Жезқазған мед. училищесін
"Ұлы Даланың Ұлытауы" (I т. - 1998, (1970) және Қарағанды мемл. мед.
II т. - 2001), "Замана заңғарынан инст. (1976) үздік дипломдармен
бітіріп, Жезқазғанда терапевт
- С вершины времени" (2001), "Ке- дәрігер, мед. училищеде оқытушы
(1976-1979) болып еңбек жолын
несары хан Ұлытау өңірінде" (2002) бастады. Москвадағы Бүкілодақтық
кардиология ғылыми орталығында
атты тарихи танымдық, зерттеу, клиникалық ординатура (1979) және
аспирантура (1981-1984) бітірген.
публицистикалық кітаптары Алма- Павлодардағы дәрігерлер білімін
жетілдіру факультетінде (1984-1989)
ты, Омбы, Астана қалаларындағы ассистент, Алматыдағы Тағамтану
институтында (1989-1994) аға ғылы-
баспалардан шыққан, жекелеген ми қызметкер, белімше меңгерушісі,
1994ж. бері Қазақ ұлттық
шығармалары ЗО-дан астам ұжымдық мед.университетінің тағамтану ка-

жинақтарға енген. Республикалық

газет-журналдарда 40-тан ас-

там ғылыми-зерттеу еңбектері, 6

томдық "Ұлттық энциклопеди-

яда" 17 мақаласы жарық көрген.

Халықаралық, республикалық

127

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама

Балтабек Әбеуов болды. Газеттің 5
нөмірі шыққан соң тоқтап қалды.

АЯНБАЕВ Егізбай (1936 ж.т.)
ұста. Қарағанды облысының

"Жігерлі" ұжымшарында туған. 1950
жылдардан бастап әкесі, зергер-
ұста Аянбаев Мұқышқа көмекші
болып, ұжымшар ұстаханасында
істеген. Соқа соғу, тұрмыстық
бұйымдар мен қажетті машина
тетіктерін жасауға шебер болған.

федрасының доценті. 30-ға тарта АЯНБАЕВ Мұқыш (1887-1960) -
ғылыми еңбектердін авторы, негізгі зергер, ұста. Жайлыбаев Науқанбай
бағыты жүрек-қантамыр ауруларын ұстаның шәкірті. Малшыбай елді
зерттеуге арналған. "Қазақстан" эн- мекенінде туып-өскен. Ұсталық
циклопедиясының (6-том) мед. са- өнермен 14 жасынан бастап
ласы бойынша ғылыми кеңесшілер айналысқан. Алтын, күмістен әр
мүшесі. Аударма, драма және алуан әшекей бұйымдар, қыз
журналистика салалары бойын- жасауларын, ат әбзелдерін жасаған.
ша шығармашылық еңбектері де Елде ұжымшар құрылған күннен
аз емес. Қазақстан Журналистер бастап 1957 ж. дейін ұста болып
одағының (2003) мүшесі.
еңбек еткен. 1958 ж. 71 жасында

бәйбішесінің атын жазып, таза

күмістен білезік соққан.

АХМЕТОВ Назымбек Байқоңырұлы

еңбекшілер депутаты Үлкен

Жезқазған поселкелік кеңесі АЯҚҚАМЫР - орта ғасырлардан
атқ.комитетінің алғашқы төрағасы. сақталған көне қала. Қарағанды обл.
(1940 ж.). Жарық -Жезқазған темір- Жезқазған қ-нан солт.- шығысқа
жол құрылысына қатысқан. 1951ж. қарай 70 км жерде, Жезді өз-нің сол
"Қазмысқұрылыс" тресі жанындағы жағасында, Қарабұлақ жылғасының
қосалқы шаруашылықтың дирек- осы
өзенге құйылысында
торы болып тағайындалып, осы қыз- орналасқан. Алғаш Ә.Х.Марғұлан,
метінде зейнеткерлікке шыққанға
дейін істеді. Бірнеше медальдармен С.Ж.Жолдасбаев зерттеді, соңғы
марапатталған. Жезқазған қаласы- жылдары Ж.Е.Смайылов кешенді
ның Құрметті азаматы. тарих -археол. зерттеу жұмыстарын
жүргізді. Шаршы пішіндес (60x60

м), биікт. 1 м аласа төбе түрінде

"АЯН"-Қазақ тілі қоғамының Жез- сақталған 3 жағы ормен, 4-жағы
қазған облыстық ұйымы (1991 ж.
қаңтар) шығарған басылым. Газет (оңт.-шығыс) ұзын топырақ жалдар-
алғашқыда 2 баспа табақ көлемінде
5000 дана таралыммен айына бір рет мен, тас қабырғамен бекемделген,
шығып тұрды. Редакторы Сайлаухан
Нәкенов, жауапты шығарушысы мұнаралары бұрыштарынан

шығарылған. Типол. жағынан А. ци-

тадельсіз қалаға жатады. Қазылған

оңт. бөлігінен қабырғалары

бір-бірімен тұтасып жатқан 8

АЯҚҚАМЫР күмбезі - XII ғасырдың
ақырындағы сәулет өнері ескерткіші.
Қарағанды обл. Жезді кентінен солт.-
бат. қарай 9 км жерде орналасқан.
Орт. Қазақстанның көрнекті ескер-
ткіштерінің бірі болып табылады.
Биіктігі 1 м. тас іргетастың үстіне
8,10м х 9,84 м көлемде тік бұрышты
жобамен порталды-күмбезді пішін-
де салғызған. Алдыңғы беті П әрпі
сияқты жиектеліп монумент портал
түрінде әшекейленген. Кіретін қуыс
түзу аркамен жабылған. Күмбезі
күйдірілген кірпіштен қаланып,
жарты оюлармен әшекейленген
тақталармен қапталған. Аршы не-
гізден бұрыштарын кеміте қалау
арқылы күмбез шығарылған. Архит.
құрылымы мен безендірілуі ІХ-ХІ ғ-
лардағы осындай құрылыстарға тән.

АЯШОВ Райымбек (1953 ж.
Қарсақбай к. туған) - ҚР Парла-
менті Мәжілісінің депутаты (2004)
Қарағанды политехникалық инс-
титутын (1978), Қазақ мемлекеттік
басқару академиясын (1995) бітір-
ген. 1978-1994 ж. аралығында
Қарсақбай кеңшарында, аудандық
"Казсельхозтехника" бірлестігін-

де бас инженері, Жезді автокөлік
кәсіпорынының директоры, хал.
деп. Жезді ауд. Кеңесінің төрағасы,
бөлменің орны ашылды. Баспа- Жезді ауд. әкімшілігі басшысының
налардың ең үлкенінің ауд. 27,5 бірінші орынбасары болып қызмет
м2, қабырғаларының қалыңдығы атқарды. 1995-2003 ж. аралығында
және әрқайсысында бір-бірден "Қазақмыс" корпорациясың АҚ -ы са-
шығарылған есіктердің кеңдігі 0,8 ласында еңбек етті: "Механикалан-
м-ге дейін, едендер тегістеліп дыру және көлік басқармасы" (УМиТ)
кәсіпорыны директоры, қаржы-есеп
балшықпен сыланған, шаруашылық басқармасының бастығы, Сәтбаев
шұңқырлары мен дөңгелек, диамет- қ. жылумен, сумен қамтамасыз ету
рі 0,5 м-ге, тереңдігі еден деңгейінен (СПТВС) кәсіпорынының директоры,
0,2 - 0,4 м-ге дейін жететін ошақтары Сәтбаев қ.-ғы "Дортепловодстрой"
бар. Сүйек, тас, ағаш, металдан тресінің бас директоры, Солт. Жезқ.
істелген көптеген бұйымдар, 450- кеніші директоры. 2003 ж. "Қара-
ден астам қыш бөлшектері табылды. тал - АБАД" ЖШС директоры бол-

А. қышы оғыз-бесене тайпаларының ды. Екі мәрте облыстық Мәслихат
ескерткіштеріне жатады. Қала 8-11 депутаты болып сайланды. "ҚР
ғ-ларда өмір сүрген. Тәуелсіздігіне 10 жыл" медалімен,

Әдеб: Қазақстан ұлттық энциклопе- ҚР Жоғ. Кеңесі Құрмет грамотасы-
диясы I том. 596 бет. мен марапатталған.

ЖЕЗҚАЗҒАН энциклопедиялық анықтама 129

басқ. бастығының орынб. (1963-
1973), Жезқ. обл.қ кәсіптік техн.-қ
білім басқ. бастығы (1973-1983),
Қазақ КСР мемл. кәсіптік білім басқ.
төрағасының орынб. (1983-1988),
Қазақ КСР мемл. агроөнеркәсіп кад-
рлары мен оқу орындары Бас басқ.-
ң жұмысшы кадрлар мен кәсіптік
техн.-қ білім беру басқ.-ң бастығы
(1988-1990), ҚР Білім министрлігінің
орынбасары (1990-1994 ж.), ҚР Білім
министрінің жанындағы кәсіптік техн.
білім жөніндегі комитет төрағасы
(1995-1996), ҚР Парламент Сена-
тының аппаратында сектор меңг.
(1996-1997), Л.Н.Гумилев атын. ЕҰУ-
нде педаг. каф.-ң меңг., профессор
(1997 ж. бастап). Ә. - "Научные
основы профессионально-техничес-
кой педагогики", "Профтехшкола
и рынок", "Теория и практика раз-
вития современного образования
в Республике Казахстан" аталатын
зерттеу кітаптарының, 60-тан астам
ғылыми жарияланымның авторы.

ӘБДІРАМАНОВА Гүлжан

Қуанбекқызы (1975 ж.т.) - эко-

ӘБДІҒҰЛОВ Таңат Әшімбекұлы номика ғылымдарының кандида-
(1952 ж.т.) - қазақтың ұлттық му-
зыка аспаптарын жасау шебері, ты. Ө.А.Байқоңыров атындағы
Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ
дизайн, бейнелеу өнері және Жезқазған университетін бітірген
технология кафедрасының аға
оқытушысы. ЖезПИ-н бейнелеу (1997). ЖезУ экономика және
өнері, сызу және еңбек мамандығы
бойынша бітірген (1983). Дүниежүзі менеджмент кафедрасында ас-
қазақтарының құрылтайы ая-
сында ұйымдастырылған "Үкілі систент (1997-2001), стажер-зерт-
домбыра" конкурсының жүлдегері
(1992). теуші (2001-2003), аға оқытушы

(2004 ж. бастап). "Мыс өндірісінің

қалдықтарын пайдалану тиімділігін

жоғарылату. ("Қазақмыс" корпо-

рациясың АҚ деректері бойынша)

тақырыбында канд. дисс. қорғаған

(2004). Ә. - бірнеше ғылыми жари-

яланымның авторы.

ӘБДІКӘРІМОВ Болат (1939 ж.т.)

пед. ғыл. докт. (1996), профессор
(1997), "Құрмет белгісі" орденінің, ӘБДІРАМАНОВ Мұхамбетқали

2 медальдің иегері, ҚР кәсіптік - (1938ж.) Ұлытау ауд., Айыртау
техн. білім беру ісіне еңбегі сіңген қыстауында туған. 16 жасынан
қайраткер. ҚарПТИ бітірген (1962). бастап еңбек жолын Қарсақбай
Шахта учаскесінде слесарь, меха- мыс зауытында бастады. 1961 ж.
ник (1962-1963), КТУ дир.-ң орынб., Жезқазғанға ауысып, байыту

Қарағанды обл. кәсіптік техн.-қ білім фабрикасында бригадир қызметін

чемпионатының екі дүркін күміс

жүлдегейі (Испания, Лас-Пальмас

қ., 2000; Молдова, 2001), Қазақстан

Республикасының екі дүркін чемпи-

оны (2000, 2002), Азия чемпионы

(2001) және жастар арасындағы

әлем чемпионы (Югославия,

2002). 9.А.Байқоңыров атындағы

Жезқазған университетін еңбек"

мамандығы бойынша бітірген (2002).

Жаттықтырушысы - Кемелбаев Жан-

дос Рамазанұлы.

ӘБДІРАМАН Шәмшиден Әбдіра-

манұлы (1937ж.) - Қарағанды обл.

туған. Техника ғылым. каңдңдаты

(1981ж.). Педагогика ғылым.

докторы. 1960 ж. Қаз ҰТУ кен

инженері мамандығы бойынша

бітірген. 1964-1969 ж. Жезқазған

кен орындарында инженер. 1969-

1972 ж. Алжир мемлекетінің кен

өндірісі "Айн-Барбар" кен байыту

комбинатының бас инженері. 1972 ж.

Қ.И. Сәтбаев атындағы Қаз ҰТУ-аға

ғылыми қызметкер, оқытушы аға

оқытушы, доцент, профессор. 220

астам ғылыми жұмыстардың авторы.

1 монография, 14 оқулық жазған.

"Көрінбес қорған" (1969), "Сахара

гүлі - тас раушан" (1980), "Әл-

Фараби көпірі" (1988), "Әл-Масақ"

(1998) ғылыми фантастикалық шығ.

бар.

ӘБДІРАХМАНОВ Айса (26.08.1941-

16.04.1989ж.ж.) Қарағанды обл.

Ұлытау ауд. Сарлық ауылында

туған. Қарағанды полит. инст.

бітірген. Инженер-құрылысшы.

"Казмедьстрой" құрылыс-монтаж

үзбей атқарып келеді. "КСРО тресінің жүйесінде мастер, прораб,

Құрметті металлургі", "Еңбек құрылыс басқармасының бас инже-

ардагері", т.б. медальдармен нері болып істеді. 1975 жылы трест

марапатталған. Жезқазған қаласы- басқарушысының Жәйрем құрылыс

ның Құрметті азаматы. алаңы бойынша орынбасары, 1980

жылдан өмірінің соңына дейін

"Жайремтяжстрой" құрылыс-мон-

ӘБДІРАМАНОВ Нұржан (1982 ж.т.) таж тресінің басқарушысы болды.
- самбо күресінен халықаралық Жәйрем қалашығында атында көше
дәрежедегі спорт шебері, әлем бар.

гика және психология кафедрасын-
да доцент. ҚР Білім және ғылым ми-
нистрлігінің құрмет грамотасымен
марапатталған. 40-қа жуық ғылыми
еңбегі, 3 монографиясы мен әдісте-
мелік құралдары бар.

ӘБДІРАХМАНОВ Болат Төлегенұлы

(1957 ж.т.) - кен-инженері, тех.

ғылым. кандидаты. ҚазПТИ бітір-

ген (1979). Жезқазған мыс қорыту

заводында балқытушы, ауысым

шебері, инженер (1979-1984),

қалалық партия комитетінде

нұсқаушы (1984-1988), облыстық

еңбек қорғау комитеті төрағасының

орынбасары (1988-1991), экономи-

ка және баға комитеті төрағасының

орынбасары (1991-1992), "Каз-

кат" заводының директоры (1992

ж. бастап). "Мыс ширатпасын

өндіру үрдісінде температуралық-

уақыттық жағдайлардың тиімділігін

жетілдіру" тақырыбында канд. дисс.

қорғаған. Ә. - тау-кен ісіне бай-

ланысты 3 патенттің, 18 ғылыми

мақаланың авторы.

ӘБДІРАХМАНОВ Төлеген Мұсаұлы

(1933) Қызылорда обл. Қазалы

ауд. №1 ауылында туған. Қазақ

кен-металлургиялық инст. бітірген.

ӘБДІРАХМАНОВ Болат Мұқатайұлы. Инженер-металлург. 1955-1963

(1938ж. - 2003ж.) ғалым-педагог, жылдары Қарсақбай мыс қорыту за-

педагогика ғыл. кан., доцент. Өске- водында жұмысшы, ауысым мастері,

мен педагогикалық институтын фи- металлургиялық цех бастығының

зика және математика мамандығы орынбасары, кәсіподақ комитетінің

бойынша бітірген (1961). 1961- төрағасы, партбюро хатшысы бо-

1977 ж. Семей обл. мектептерде лып істеді, 1963 жылы мыс қорыту

мұғалім. 1977 жылдан Жезқазған заводының директоры болып

педагогикалық институтында пе- тағайындалды, 1973 жылы Жезқазған

дагогика және психология кафед- кен-металлургия комбинатының пар-

расында аға оқытушы, кафедра тком хатшысы болып сайланды. 1977

меңгерушісі. 1980 ж. кандидаттық жылғы сәуірден - мыс қорыту заво-

диссертация қорғады. 1994- дының бас инженері, 1983 жылғы

1997 ж. ҚарМУ-де мұғалімдердің мамырдан - завод директоры. Қазір

мамандығын жетілдіру институ- "Қазақмыс" корпорациясы президен-

тында кафедра меңгерушісі. 1997- тінің кеңесшісі. Еліміздегі түсті ме-

2003 ж. Ө.А.Байқоңыров атындағы таллургия саласындағы ұзақ жылғы

Жезқазған университетінің педаго- жемісті еңбегі үшін Қазақ КСР-іне

еңбек сіңірген металлург (1973ж.) (Адам. Сана. Уақыт) газетінің редак-

құрметті атағы берілген. Еңбек торы (1993-1994), республикалық
Қызыл Ту (1973ж.), "Құрмет белгісі" "Егемен Қазақстан" газетінде эко-
1971ж.) ордендерімен, медапь- номика бөлімінің меңгерушісі (1995-
дармен марапатталған. Жезқазған 1997), халықарапық "Қазақ Елі"
қаласының Құрметті азаматы.
газетінің Қарағанды облысындағы

меншікті тілшісі (1998-1999), қазір

аймақтық "Мысты өңір" газетінде

Ә6ДІРАХІМОВ Орал Тұтқабайұлы. экономика жөніндегі редактор.

(1953ж.т.) техника ғылым. докто-

ры (1993), профессор (1995), ҚР

Инженер. ғылым академиясының ӘБДІРӘСІЛОВА Зылиха (1953

мүше-корреспонденті. 1976 ж. ж.т.) - кино және театр әртісі,

ҚазМУ-ді бітірген. 1976-1978 ж. ҚР Ақпарат, қоғамдық келісім

Жамбыл гидро-мелиорат. құрылыс және мәдениет министрлігінің

инст. "құрылыс механикасы" ка- "Мәдениет қайраткері" құрметті

федрасында ассистент. 1978-1981ж. атағының иегері (2002). Москвадағы

ҚазМУ-де аспирант. 1982-1988 ж. М.С.Щепкин атындағы театр

Жамбыл гидромелиорат. құрылыс училищесін кино және театр

инст. аға оқытушы. 1989-1995 ж. ҚР актрисасы мамандығы бойынша

ҰҒА механика және машинатану инст.- (1978) бітірген. Ол ойнаған рөлдер

да аға жетекші ғылыми қызметкер, қатарында Нина (А.Дударев.

лаборатория меңгерушісі. 1995- "Тосқауыл"), Кларинда (Джаваннини,

1996 ж. Жезқазған пед. инст. рек- Гарриней." "Ринальдо шықты

торы. 1996-2000 ж. Ө.А.Байқоңыров майданға"), Бурыл (Б.Жәкеев. "Әке

атын. Жезқазған унив.-нің ректоры, тағдыры"), Кептертөс (М.Әуезов.

бірінші проректоры. 2000-2001ж. Ал- "Қараш-қараш" оқиғасы), Балшы

маты технологиялық университетін- әйел (Н.Островский. "Адам аласы

де декан. 2004 ж. Рудный индустри- ішінде"), Дәметкен (Ә.Оразбеков.

альды инст. (Қостанай обл.) ректор. 'Бір түп алма ағашы"), Мария

Халықаралық инженерлер одағының Петровна (С.Асылбеков. "Желтоқсан

В.Г.Шухов атын. Алтын медалімен жаңғырығы"). Нүрке (О.Бөкей. "Атау

(1994) марапатталған. 80-нен аса кере") т.б. бар. Ә. өз кейіпкерінің

ғылыми еңбегі жарық көрген. Оның ішкі жан дүниесіне тереңдей ене

ішінде 2 монография, 1 оқулық, 16 білуімен, пластикалық қозғалысымен

патенті бар. дараланады.

ӘБДІРАШ Әлібек (1958ж.т.) ӘБДІРОВ көшесі - қаланың 79-шы,
82-орамдарында орналасқан, көше
Қазақстан Журналистер одағының бойында негізінен 1 қабатты үйлер,
бірнеше азық-түлік дүкендер бар.
мүшесі (1981), Қазақстан Журна- Әбдіров Нұркен (1919-1942)- әске-
ри ұшқыш, Кеңес Одағының Батыры.
листер одағы сыйлығының иегері Қарағанды обл., Қарқаралы ауд.
5 ауылында туған. 1940 ж. Орын-
(1994). С.М.Киров атындағы Қазақ бор әскери авиац. училищесіне
түсті. Соғыс басталысымен Таш-
мемл. университетінің журналис- кенттегі әуе атқыштары мектебіне
ауыстырылды. 1942 ж. Әбдіров Н.
гика факультетін бітірген (1982). Оңт.-батыс майданның 17-армиясы
құрамындағы 167-авиац. Диви-
Жезқазған обл. телерадио хабарла-

рын тарату комитетінде, обл. радио-

ның өнеркәсіп және жастар редак-

дияларында журналист (1975-1980),

Жезқазған туы" газетінде өнеркәсіп,

құрылыс және көлік бөлімінің тіл-

иісі, меңгерушісі (1980-1992), "Асу"

ӘБЕНОВА Ғайни Исламбекқызы
(1957 ж.т.) - тех. ғылым. кандида-
ты (1990), қаржы кафедрасының
меңгерушісі (2003). ҚарПТИ бітірген
(1978). Жезқазған түстімет ҒЗЖИ-
ның смета бөлімінде, экономикалық
талдау лабораториясында (1978),
ҚарПТИ ЖФ, ЖТКТИ-ында ассистент,
аға оқытушы, доцент (1979-1994),
Киев инженерлік-құрылыс институ-
тында ғылыми стажировкада, аспи-
рант (1984-88), "Жезқазғантүстімет"
ҒӨБ-нде, "Қазақмыс" корпорациясы
ААҚ-нда экономикалық талдау
және баға бюросының бастығы,
экономикалық талдау бөлімі
бастығының орынбасары, автоматика,
телекоммуникация және компьютерлік
жүйелер басқармасында жетекші
экономист (1994-2002), ЖезУ
қаржы кафедрасының меңгерушісі
(2003 ж. бастап). "Өндірістік
әлеуетін ескере отырып, құрылыс
бригадаларының жұмысын

ұйымдастыру" тақырыбында канд.
дисс. қорғаған (1990). Ә. - "Құры-
лыс ұйымдарындағы өндірістік
шұғыл жоспарлаудың өзекті
мәселелері" (1989), "Құрылыстағы
маркетингті ұйымдастыру" (1992),
"Кәсіпорынның шаруашылық қыз-
Зияның 808-полкіне қабылданды. метіндегі инвестициялаудың ба-
1942ж. 19 желтоқсанда Ростов обл. сым бағыттарын болжау" (1992)
Боков ауд., Коньков хуторы үшін еңбектерінің, 10-нан астам ғылыми
болған шайқаста ерлікпен қаза жарияланымның авторы.
тапты. 1943ж. 31 наурызында Кеңес
Одағының Батыры атағы берілді.
Батырдың құрметіне көше аты
берілген. ӘБЕНОВА Забира Тайқызы

(1943 ж.т.) - ҚазКСР-інің еңбек

сіңірген дәрігері, КСРО денсаулық

ӘБДІРОВ Қайырбек Сағашұлы сақтау ісінің үздігі. Ұлытау ауд.
1949 ж. Жамбыл обл., Бөрібайтал "Сарыкеңгір" кеңшарында туған.
ауылында туған. С.М.Киров ат. 1967 жылы Қарағанды мед. инст.
ҚазМУ-ді бітірген (1972 ж.). 1974-
1983 ж.ж. ҚарПТИ ЖФ-да оқытушы бітірген соң жолдамамен Жезқазған
болып істеді. 1989 ж. бастап осы қ-қ ауруханасына көз дәрігері болып
күнге дейін №22-орта мектептің орналасты. Қатардағы окулистен
директоры. "ҚР-ның оқу ісінің Жезқазғанда микрохирургиялық
үздігі" (1997), "ҚР-ның оқу ісінің әдіспен операция жасайтын дәрігер,
құрметті қызметкері" медалімен қалалық, облыстық бас офтальмолог
марапатталған (2004). дәрігер, көз аурулары бөлімшесінің
меңгерушісі дәрежесіне дейін

налистер одағының мүшесі (1981),

"Еңбекте үздік шыққаны үшін" ме-

далінің Жезқазған обл. журналис-

тері арасындағы тұңғыш иегері

(1976), Жезқ. қаласы әкімінің

"Жыл журналисі" сыйлығының ие-

гері (2001), "Ақ жол" партиясы

жариялаған республикалық кон-

курстың жүлдегері (2003). Жезқ.

обл. "Жезқазған туы" (кейін-

нен "Сарыарқа") газетінде бөлім

меңгерушісі, жауапты хатшы, бас ре-

дактордың орынбасары, Қарағанды

обл. "Орталық Қазақстан газетінің

Жезқазған аймағы бойынша тілшісі

көтерілген. Одақтық офтальмолог- болып қызмет еткен. Қазір Жезқ.
тар съездеріне бірнеше рет делегат аймақтық "Мысты өңір" газетінде
болып қатысып, іс-тәжірибесін ондаған бас редактордың орынбасары.
дәрігерлерге үйреткен. Еңбек еткен 30
жылдың ішінде 10 мыңнан аса адамның
көз жанарларын емдеді. Жезқазған
қаласының Құрметті азаматы. ӘБЕУОВ Еркебұлан Айтуғанұлы
(1969 ж.т.) - техника ғылымдарының
кандидаты (2004), ЖезУ Күміс бел-
гісінің иегері (2004). ЖТКТИ бітірген
ӘБЕНОВ Исламбек (1924-2002 ж.) (1992). Шығыс Жезқазған кенішін-
- Ұлытау ауд. туған. 1942ж. әскер де 4 санатты тау-кен жұмысшысы
қатарына шақырылып, Волков, (1992-1993), ЖТКТИ-ның пайдалы
Харьков бағытындағы ұрыстарға, қазбаларды кен орындарында өңдеу
Симферополь, Севастополь және кафедрасында ассистент (1993-
Одессаны азат етуге қатысқан. 1994), ҚР ҰҒА Пайдалы қазбаларды
1954ж. қалалық милиция белімінде кешенді игеру институтында кіші
жұмыс істеп, қалалық милиция ғылыми қызметкер (Қарағанды, 1994-
1996), ЖезУ пайдалы қазбаларды
бөлімінің бастығына дейін көтерілді, кен орындарында өңдеу кафедра-
Милиция полковнигі облыс құрыл- сында ассистент (1996-1997), ас-
ғаннан кейін ІІБ бастығының пирант (1997-2000), ПҚКӨ кафедра-
орынбасарлығына ауысты. Зейнет- сында аға оқытушы (2000 ж. бастап).
керлікке шыққаннан кейін еңбек "Технологические решения выемки
және соғыс ардагерлерінің қалалық пологих рудных залежей на основе
кеңесін басқарды. 1965ж. КСРОIIМ-ң изменения конструктивных элемен-

жоғарғы мектебін құқықтанушы және тов панельно-столбовой системы
заңгер мамандығы бойынша бітірді. разработки" (2004) тақырыбында
Милиция үздігі. Қалалық кеңестің канд. дисс. қорғаған. Ә. - 19 ғылы-
бірнеше шақырылымының депутаты. ми жарияланымның авторы.

Көптеген орден, медальдардың

иегері. Жезқазған қаласының

Құрметті азаматы. ӘБЕУОВ Мұрат Әбеуұлы (1949 ж.т.)

- тех. ғылым. кандидаты (1990),

ЖезУ профессоры, ҚР ЖҒА кор-
ӘБЕУОВ Балтабек Жаппарұлы респондент мүшесі, ҚР Білім беру
(1947 ж.т.) - журналист, ҚР Жур- ісінің үздігі, КСРО Жоғары мектеп

ӘБИЕВ Бауыржан Қозғанбайұлы
(1959 ж.т.) - тех. ғылым. кандида-
ты (1990), доцент, ҚР Білім беру
ісінің құрметті қызметкері (2001),
Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ-нде
өндірістік мәселелер жөніндегі про-
ректор, құрылыс өндірісі кафедрасы-
ның меңгерушісі, әнші, сазгер. Қар-
ПТИ-н "Өндірістік және азаматтық
құрылыс" мамандығы бойынша
бітірген (1982). ҚарПТИ ЖФ құрылыс
құрылғылары мен материалдары ка-
федрасында ассистент (1982-1985),
В.В.Куйбышев атындағы Москва
инженерлік-құрылыс институтын-
да ғылыми стажировкада (1985-
үздігі, ҚР Ғылым және жоғары білім 1986), аспирант (1987-90), ЖТКТИ
министрлігі, Жезқазған қалалық
мәслихаты Құрмет грамоталары- құрылыс өндірісі кафедрасында
доцент (1990-1995), ЖезУ құрылыс
ның иегері. Е.А.Бөкетов атындағы өндірісі кафедрасының меңгерушісі
ҚарМУ бітірген (1976). ЖезПИ-ның
жалпытехникалық пәндер және (1995 ж. бастап), әлеуметтік-
зкономикалық мәселелер (1998-
еңбек кафедрасында ассистент, 2001), өндірістік мәселелер және
аға оқытушы, меңгеруші (1976-
1987), деканның орынбасары (1988- әкімшілік-шаруашылық жұмыстар
(2001-2002), өндірістік мәселелер
1991), ЖезПИ, кейіннен ЖезУ-нде (2002 ж. бастап) жөніндегі прорек-
декан, әлеуметтік-экономикалық
мәселелер бойынша проректор тор. "Сейсмикалық аудандар үшін
арнайы ширатылған болат қаңқалы
(1991-2000), Филология және өнер айналмалы мұнара-градирнялар"
институтында директор (2000 ж.
бастап). "Жарықшақтардан әлсіре- тақырыбында канд. дисс. қорғаған
(1990). "Мұнара-градирнялар"
ген камерааралық кендіңгектерді
смола инъекциямен бекіндіру тех-
нологиясын даярлау және енгізу" оқу құралының (2000), "Металл
тақырыбында канд. дисс. қорғаған құрылғылар бойынша тапсырмалар"
(1990). Ә. - Оқытудың техникалық жинағының (2004), 20-дан астам
құралдарың курсы бойынша ғылыми жарияланымның авторы. 10-
лабораториялық жұмыстарды нан астам ән жазған.

орындауға арналған оқу құралының ӘБИЕВ Қозғанбай (1922-2001ж.)
(1993), Декоративтік-қолданбалы Қарағанды облысы Сәтбаев қаласы
өнер бойынша диплом жұмыстарын Жезқазған қалашығында туған.
орындауға арналған әдістемелік 1942-1952 жылдарында Кеңес
нұсқаудың (1994), "Қатты кендерді Армиясы қатарында қызмет ет-
жер астында өңдеу кезінде тау кен. Ұлы Отан соғысына қатысқан.
жыныстарын смола инъекциямен Ұлы Отан соғысынан кейінгі жыл-
бекіндіру" (1997) ғылыми-әдісте- дары бүкіл өмірін Жезқазған
мелік құралының, "Қазіргі кездегі мыс өңірін дамытуға, өндірістік,
проекциялық аппараттардың клас- мәдени-әлеуметтік нысандарды
сификациясын бір жүйеге келтіру"
(1998) құралының, бірнеше өнерта- салуға арнады. Республикалық
быстың, 40-қа жуық ғылыми жари- дәрежедегі зейнеткерлікке (1983ж.)
яланымның авторы. шыққанша "Қазмысқұрлыс" тресі

басқарушысының орынбасары, 1989- Қарағанды, Теміртау қалаларында
1997 жылдары Жезқазған облыстық прокуратура органдарында тер-
мүгедектер қоғамының төрағасы геушіліктен бастаған. Отыз екі
болып істеді. Қазақстан республика- жыл Жезқазған-Ұлытау өңірінде,
сы "Парасат" орденінің, Отан соғысы Қарағанды, Қаражал қалаларында,
орденінің барлық дәрежесінің, екі Ағадыр, Жаңаарқа аудандарында
Қызыл жұлдыз, "Құрмет белгісі" халық соты болып қызмет атқарған.
ордендерінің, 17 медальдің иегері. Үш медальмен марапатталған.
Жезқазған қаласының Құрметті
азаматы.

ӘБСАТТАРОВ Бектай Әшірбекұлы

- Қарсақбай кентінде туып, өскен.
ӘБИТОВ Ибаділдә Садуақасұлы Еңбек жолын Қарсақбай мыс
(1944ж.)Ұлытау ауд.туған. 1962-65 ж. зауытында бастаған. 1942 ж. 17
"Покро" шахтасында проходкашы, маусымда өз еркімен майданға
1970-76 ж. кеніштің бас энергетигі. аттанған. Солт. Батыс майдандағы
1976-84ж. - Жезқазған ТОК-ның бас артиллерия батальонның құрамында
энергетигі, 1984-86 ж. Жәйрем КБК, Курск доғасындағы ұрыстарға,
1986-90ж.ж. - Жезқ. қ. ауд. электр Берлинді алуға қатысқан. Соғыстан
торабының бастығы. 1994-96ж.ж. кейінгі кезеңде Жезқазғандағы
"Қазақмыс" корпорациясының сауда жүйесінде әр түрлі қызметтер

бас энергетигі, 1997 ж. бастап атқарған. І-ІІ-ші дәрежелі Отан
"Қалалық электрторабы" ААҚ-ның соғысы, екі Қызыл жұлдыз, ІІІ-ші
бас инженері қызметтерін атқарды. дәрежелі Даңқ ордендерінің және
Жезқазған қаласының Құрметті бірнеше медальдардың иегері.
Жезқазған қаласының Құрметті
азаматы.
азаматы.

ӘБСАПЫҚОВ Амантай (1942 ж.) ӘБСАТТАРОВ Мүталап Бектайұлы
Алматы Халық шаруашылығы (1958 ж.т.) - техника ғылымдарының
институын (1968)ж., Алматы кандидаты (1989). ҚарПТИ ЖФ-ын
Жоғары партия мектебін (1979 ж.) үздік бітірген (1980). ҚарПТИ ЖФ
бітірген. Экономист. Еңбек жолын автомобиль келігі кафедрасында
1960 Жезқазған кен-металлургия ассистент, Москва автокөлік жол-
комбинатының N45 шахтасында дары институтында аспирант (1980-
жұмысшыдан бастаған. Кеңшарда 1989), ҚарПТИ ЖФ автомобиль
жоспарлаушы-экономист, N65 жол келігі кафедрасында ассистент, аға
салу басқармасында аға инженер- оқытушы, доцент (1989-1995). Қазір
экономист, партия комитетінің Астана қаласында тұрады.
жауапты қызметкері, Жезқазған
облыстық әкімшілігі бастығының ӘБІЛДИНОВ Оңал Шахарұлы (1947-
орынбасары болып қызмет атқарған. 2004) - а. шар-ғы ғылым. канди-
Қазір "Қазақмыс" корпорациясының даты (1989), пайдалы қазбаларды
жүйесінде еңбек етеді. "Еңбектегі жер астында өңдеу кафедрасы-
ерлігі үшін" және 3 медальмен ның доценті (1997). Целиноград
марапатталған. АШИ бітірген (1971). Қарағанды
обл. асыл тұқымды станциясында
ӘБСАЛЫҚОВ Малдыбек (1932ж.) зоотехник-инженер (1971-1973),
Алматы Қазақ заң институтын бітір- Ақадыр ауд. Ортау кеңшарында аға,
ген (1956ж.). Заңгер. Еңбек жолын бас маман (1973-1980), Жезқазған

обл. мемл. ауылшаруашылық "Үлгілі" колхозында еңбекке

тәжірибе станциясында бөлім араласқан. 1947 ж. Қарсақбайдағы

меңгерушісі, директордың ғылым ФЗО-ның курсынан өтті. 1947-

жөніндегі орынбасары (1980-1997), 49 ж.ж. - "Қазмысқұрылыс" тресінде

ЖезУ ПҚЖӨ кафедрасының доценті бригадир болып жұмыс істеді. 1949-

(1997 ж. бастап). "Еділбай тұқымды 50 ж.ж. Қарқаралы педучилищесінде

тұсақтардың өнімділігіне жемде- оқыды. 1953-61 ж.ж. Мемлекеттік

удің әсері"тақырыбында канд. дисс. банкте экономист, есепші, 1961ж.

қорғаған (1990). Ә. - 100-ден астам бастап байланыс жүйесінде

ғылыми жарияланымның авторы. әр түрлі қызметтер атқарды. Еңбек

Қызыл Ту орденімен және бірнеше

медальдармен марапатталған. Есімі

ӘБІЛОВ Ерлан Қуанышұлы (1973 қалалық Құрмет кітабы мен Құрмет

ж.т.) - экономика ғылым. кандидаты. тақтасына енгізілген. Жезқазған

ЖТКТИ бітірген (1995). ЖТКТИ-ның қаласының Құрметті азаматы.

кәсіпорындағы экономика және

басқару кафедрасында ассистент ӘЙТЕНОВ Орманбек (1901-

(1995-1996), Е.А.Бөкетов атындағы 1951ж.ж.) Жезқазған мыс кен орнын

ҚарМУ-де ғылыми стажировка- игеруге үлкен үлес қосқан. Ол

да (1996-1997), аспирантурада 1926 ж. мыс шахтасына бұрғышы

сырттай оқу, ЖезУ кәсіпорындағы болып жұмысқа орналасты. Кейін

бизнес және менеджмент кафедра- денсаулығына байланысты кен

сының меңгерушісі. "Қазақстанның қопарушы болып жұмыс істеді.

кен өндіруші кәсіпорындарында Алғашқы жылдары қол бұрғысымен

өнімнің өзіндік құнын азайту: ана- 700-800 кг кен шығарып жүрсе, 1930

лиз, проблемалар, шешу жолдары" жылы перфоратормен бір ауысымда

тақырыбында канд. дисс. қорғаған 9-10 тонна мыс кенін өндіріп,

(1990). Ә. - "Өнімнің өзіндік құны; жоғары өндірістік көрсеткішке жетті.

тау-кен өндірісінде азайтуды Ұлы Отан соғысы жылдары озат 600

қалыптастыру және бағыттар"(2001) кенші қатарында жеке есеп шотын

кітабының, 10-нан астам ғылыми жа- ашты. Оның есебіне мыңдаған тонна

рияланымның авторы. кенді өндірді.

ӘБІШЕВ Жомарт 1964 ж. туған. ӘКІМБЕКОВА Бақыт Базылқызы

Жезқазған тау кен технологиялық (1953 ж.т.) - тех. ғылым. кан-

институын (1986 ж.), ҚР Мемлекеттік

тергеу комитеті Қарағанды Жоғарғы дидаты (1993), доцент (1996).

мектебін (1996 ж.) бітірген. 1986 Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ

ж-дан ішкі істер органдарында ғылым және тәрбие жұмыстары

қызметте. МАИ бөлімшесінің жөніндегі проректор. ҚарМУ бітір-

бастығы, ұйымдасқан қылмыспен ген (1976). Сәтбаев, Жезқазған

күресу жөніндегі бөлімнің қалаларында химия мұғалімі

оперативтік қызметкері, Сәтбаев (1976-1979), ҚарПТИ ЖФ пайдалы

қалалық ішкі істер бөлімінің, кейін қазбаларды байыту және жалпы хи-

Сәтбаев қалалық полиция бөлімінің

бастығы. 2004 ж. Жезқазған қалалық мия кафедраларында аға лаборант

ішкі істер басқармасының бастығы. (1979-1980), кіші ғылыми қызметкер,

ассистент, оқытушы (1980-1986),

ӘБІШЕВ Мұхаметжан Әбішұлы - Москва болат және қорытпалар
Ұлытау ауд. туған. Соғыс жылдарында
12 жасынан бастап осы аудандағы институты түсті және сирек металл

кендерін байыту кафедрасында

дисс. қорғаған (1993). Ә. - "Қатты
және сұйықтың бөліну кезеңдерінде
үстіңгі қабаттағы физика-химиялық
процестер" (1998) оқу құралының,
"Минералдың кристаллохимиялық
ерекшеліктері және реагенттердің
адсорбциялану механизмі" (2000)
оқулығының, 30-ға жуық ғылыми
жарияланымның авторы.

ӘКІМОВ Қадыр Таренұлы (1925ж.)
Орал обл. туған, тех. ғылым.
кандидаты. 1957ж. Мәскеудің
бронетанк әскери Академиясын
бітірген. Алматы, Семей, Шевченко,
Қостанай қалаларында механик,
инженер, аға оқытушы, зерттеуші-
инженер қызметтерін атқарған.
1965ж. кандидаттық диссертация
қорғады. 1983ж. Қарағанды политех.
инст. Жезқазған филиалында аға
оқытушы, "Казглавсельхозводоснаб-
жения" обл. басқармасында бас
механик. 8 ғылыми еңбегі бар.

ӘЛЖАНТЕГІ Төкен (1953 ж.т.)

- жазушы, ҚР Жазушылар одағының

мүшесі (1995), Төлеген Айбергенов

атындағы сыйлықтың иегері (1998),

халықаралық "Сорос - Қазақстан"

ғылыми стажировкада (1986-1987), қорының "Қазақстан әдебиеті
ҚарПТИ ЖФ пайдалы қазбаларды - 2000" конкурсының жеңімпазы
байыту және жалпы химия кафед- (2000), Қарағанды обл. әкімінің
расында ассистент, аға оқытушы, "Жыл жазушысы 2000" сыйлығы

доцент (1987-1996), ЖезУ Жараты- ның иегері. Еңбек жолын Ақадыр
лыстану институты экология және аудандық "Ақадыр таңы" газетінде
химия кафедрасының меңгерушісі, тілшіліктен бастап (1974), аудандық,
экономика және құқық факуль- қалалық, облыстық газеттерде түрлі
жұмыстар атқарған. "Армысың,
тетінің деканы, институт директоры- ару күн!" (1987), "Ашық сабақ"
ның орынбасары (1996-2002), ЖезУ (1991), "Қым-қиғаш тіршілік"(2000),
ғылым және тәрбие жұмыстары "Ақ-қараның
арасы" (2002),
жөніндегі проректор (2002 ж. бас- "Жартастан жеткен жаңғырық"(2003)
тап). "Сульфидті минералдардың атты
прозалық кітаптардың
табиғи құрамын зерттеу негізінде авторы. Ә. шығармалары ҚР
Жезқазған кен орындарындағы мыс Жазушылар одағының әдеби жыл

рудаларынан галенит алу технологи- қорытындыларында Асылбеков

ясын дайындау" тақырыбында канд. С, Дәдебаев Ж., Мекебаев А., т.б.

да жазушы, сыншылар тарапынан ӘЛИЕВ Талғатбек Хасенұлы (1953ж.
жақсы бағаланған. Қарағанды обл. т.). Педагогика
ғылым. кандидаты (1991). ҚазПИ
ӘЛЖАППАРОВА Жұмагүл көркемсурет және графика фак-тін
Қабылмәлікқызы (1960 ж.т.) - биол. бітірген. 1979-1995 ж. Жезқазған
ғыл. кандидаты (1991). Жезқ. пед. педагогикалық институтында ас-
институтын бітірген. Мәскеу обл. систент, аға оқытушы, доцент, сызу
пед. институында стажер (1985- және еңбекке баулу кафедрасының
1987), аспирант (1987-1990), Жезқ. меңгерушісі. 1988-1991 ж. Моск-
пед. институтының биология ваның мемлекеттік педагогикалық
кафедрасында оқытушы (1992-1994), университетінде аспирант. 1995
ҚР ҰҒА-ында ғылыми қызметкер ж. Л.Н.Гумилев атындағы Евразия
(1996-1998), "Руханият" қоғамында университетінде доцент, инсти-
аудармашы (1999-2001), Ақмола тут директорының орынбасары,
агр. университетінде аға оқытушы сәулет және дизайн кафедрасының
(2000 жылдан). Бірнеше ғылыми
жарияланымның авторы. меңгерушісі 20- дан аса ғылыми

еңбегі бар.

ӘЛИАКПАРОВ Қаппас Ысмағұлұлы ӘЛМЕНОВ Тұрарбек Әлменұлы
(1918 ж. Ұлытау ауд. Терісаққанда (1932 ж,т.)- КСРО денсаулық сақтау
туған) - ҰОС ардагері, Жезқазған ісінің үздігі, Жезқазған қаласының
қаласының Құрметті азаматы. Құрметті азаматы. Ұлытау ауд.
Шымкент қаласындағы ФЗО-да Сарысу ауылында туған. 1950 ж.
радист мамандығы бойынша білім Қарағанды мед.инст., 1956 ж. Куй-
алған. Шымкент а.ш. техникумын- бышев әскери-мед.академиясын
да оқып жүргенде әскер қатарына бітірген. Жезқазған облыстық
шақырылады (1939). ҰОС-ның денсаулық сақтау бөлімі 1973-
алғашқы күндерінде жау қолына 1986ж.ж. меңгерушісінің орын-
тұтқынға түседі. Тұтқыннан қашып басары, 1996 жылға дейін обл.
шығып, жау тылына барлау жүргізу тері-жыныс ауруларын емдейтін
үшін арнайы жасақталған отряд диспансердің бас дәрігері болып
құрамына кіреді. Кеңес Одағының істеген. Кеңес одағының 3 медалінің
Батыры, барлаушы Николай Ива- иегері.
нович Кузнецовтың байланысшысы
болады. I Украина майданы 60-ар-
мияның 177-атқыштар полкінің
құрамында Польша қалапарын азат ӘЛМҰХАМЕДОВ Тәшібай (1910-
етуге қатысады. Берлинді алу үшін 1943ж.) Торғай обл. Торғай ауд.
болған ұрыста ауыр жараланады. Баянтау жерінде туған. Туған жері
Жарақатынан айыққан соң елге ора- Торғай өңірі болғанымен балалық
лып (Қарсақбай), 1962ж. Жезқазған шағы Ұлытауда өткен. Абай ат.
қаласының тыныс-тіршілігіне арала- Қазақ пед. инст. әдебиет бөліміне
сады. Жезқазған үй құрлысы ком- түсіп, оны 1938 жылы бітірген.

"бинаты директорының орынбасары Алғашқы ұстаздық жолын Семей
болып қызмет етеді. I дәрежелі Отан педтехникумында бастаған. Бір жыл-
соғысы орденімен, бірнеше жауын- дан кейін Ұлытауға келіп, Жезқазған
герлік медальдармен марапатта- кенішінде мектепте мұғалім болып
лады. ТМД елді басшылары Кеңесі істейді. 1938 ж. Алматыдан шыққан
белгілеген оған Кеңестер Одағының "Жастық дауысы" деген жас ауыл
Маршалы Жуков медалі беріледі. жазушыларының жинағында оның

ӘЛІБЕКОВ Совет Әжібайұлы (1935
ж. Ұлытау ауд. туған) - дәрігер,
КСРО денсаулық сақтау ісінің үздігі
(1972), Ұлытау ауд. Құрметті азама-
ты (1995). Қарағанды медициналық
институтын бітірген (1960). Ұлытау
аудандық емхана бас дәрігерінің
орынбасары (1960), бас дәрігері
(1963), Жезді аудандық емхананың
бас дәрігері (1970-1995), Жезқазған
қалалық мүгедектер қоғамының
төрағасы, қалалық ардагерлер
Кеңесі төрағасының орынбасары
(2000). Еңбек Қызыл Ту орденінің
(1971) иегері.

'Мен сүйемін", "Құрбылар" деген екі ӘЛІМБЕТОВ Әлен Бимағанбетұлы
әңгімесі енгізілген. "Лениншіл жас" (1940 ж.т.- 2004 ж.қ.б.). Қарсақ-
газетінің 1936 ж. 16 маусымдағы байда (Құлат өз. бойында) туған.
санында С. Сейфуллиннің Еңбек ете жүріп (шахтада) Жез-
әдебиеттегі 20 жылдық мерекесі ді кешкі орта мектебін бітірген.
алдында "Сәкен досымызға" деген ҚазМУ-дің экономика факультетін
бір топ жас ақындардың жинағында бітірген Қаз. Ғ.Мүсірепов атын. ба-
өлеңдері енген. Майданға 1942 лалар мен жасөспірімдер театрын-
ж. қарашасында аттанған ақын да әр-тіс (1960-1962), Жезқазған
Дон өзенінің бойындағы қиян-кескі қалалық телестудия режиссері
ұрыста ауыр жараланып, сегіз күннен (1962-1963), Жезқ. құрылыс техни-
кейін 1943 ж. 10 желтоқсанында кумының оқытушысы (1963-1965),
қайтыс болды. Қазақстан Жазушы- Кеңгір кеңшарының бас экономисі
лар одағының пленумында Ұлы Отан (1972-1975), "Суқұрылыс" тресінің
соғысында қаза болған талантты бас бухгалтері (1975-1978), "Авто-
ақындардың қатарында Ә.Т. да бірлестік" кәсіпорнының бас бухгал-
есімі аталған. Қазақстан Жазушы- тері (1978-1986), ЖезУ-де оқытушы
лар одағының үйінде қойылған (1999 жылдан) болып еңбек етті.
ескерткіш тақтаға жауынгер ақын Қала, ауыл мәдениетін өркендету-
Т. Әлмұхамедовтің де аты жазылды. ге, көркемөнерпаздық ұжымдарды
ұйымдастыруға ат салысқан. Бірне-
ше ғылыми жарияланымның авторы.

ӘМІРАЛИН Әбілқасен (1912-

1991жж.) Қарағанды обл. Ұлытау

ауд. Алғабас ауылдық округінде

туған. Жезқазған-Ұлытау өңірі-

нен шыққан тұңғыш журналист.

Қарсақбай ауд. "Қызыл кенші",

Ұлытау ауд. "Коммунизм туы" га-

зеттерінде редактор, Қарағанды мектепті бітірген соң 1992-1997

обл. "Советтік Қарағанды" газетінің ж. Өзбекстан Республ. Әндіжан

бөлім меңгерушісі, Жезқазған теле- қаласындағы "Саид Мухиддин

видениесінде бас редактор болып Маһуум" діни оқу орнында оқыды.

істеген. "Жамалым жаным, амалым 1997-1999 ж. Алғабас ауылындағы

наным", "Жөкей сот", "Май сасыса "Хадия" мешітінде балаларды
тұз себер, тұз сасыса не себер" оқытты. 1999-2000 ж. Алматы қ.
атты және басқа мақалалары мен
орталық мешітінде бас имамның
фельетондары әлі ел аузында. 1943 бірінші орынбасары болып қызмет
атқарды. 2003 ж. 5 ақпаннан бастап
ж. Шашубай мен Болманның айты- Жезқазған аймағы бойынша өкіл
имам және Жезқазған қаласының
сын ұйымдастырды, өзі ақын Иман- Бас имамы болып тағайындалды.

жан Жылқайдаровпен айтысқан.

Қарсақбай-Жезқазған өңірі

өнеркәсібінің дамуы жайлы "Арқада

туған алып" атты публистикалық

шығарма (1985ж.) жазды. Қазақстан ӘУБӘКІРОВ Шәкен - Қазақ ССР-
Журналистер одағының алғашқы інің еңбек сіңірген металлургі.
мүшелерінің бірі. Бірнеше медаль- Жезқазған байыту фабрикасындағы
дермен марапатталған. диірменнің аға машинисі, техноло-

гтар бригадирі. "Құрмет белгісі",

ӘМІРОВ Біләл (1936ж.)Қарсақбайда Қазан революциясы ордендерінің
туған. Еңбек жолын 16 жасынан және бірнеше медальдардың иегері.
Қарсақбай мыс зауытында ұстаның Жезқазған қаласының Құрметті
көмекшілігінен бастаған. Комбинат азаматы. Жезқазған қ-да оның
жүйесінде үзбей 46 жыл еңбек еткен. атында көше бар.

Қалалық Кеңестің 2 мәрте депутаты.

Есімі облыстық Еңбекшілер даң- ӘУЕЗОВА Зәуре Таңатарқызы
қы кітабына енгізілген. Еңбек (1958 ж. Жезді к. туған) - геогра-
Қызыл Ту орденінің және бірнеше фия ғылымдарының кандидаты.
медальдардың иегері. Жезқазған Абай атын. Алматы мемл. уни-
қаласының Құрметті азаматы. верситетін және Ө.А.Байқоңыров

атындағы Жезқ. университетін

ӘМІРСЕЙІЛОВ Тұрлыбек Әмір- бітірген. Мамандықтары - гео-

сейілұлы (1924) - Қарағанды обл. граф-биолог, экономист. ЖезУ-дің

Ақтоғай ауд. Нарманбет аулында география кафедрасының аға ла-

туған. Жезқазған обл. партия коми- боранты (1980-1991), оқытушысы

тетінің партиялық комиссиясының (1991-1999), аға оқытушысы (1999

төрағасы болып қызмет атқарды. жылдан) "Нарық жағдайындағы

Мәскеудегі 1945 ж. Жеңіс шеруі- транзиттік кезеңдегі қоныстандыру

не қатысушы. I, II дәрежелі Отан жүйесі трансформациясының

соғысы ордендерінің иегері, бірне- экономикалық-географиялық өзекті

ше медальдармен марапатталған. мәселелері" деген тақырыпта канд.

Одақтық дәрежедегі зейнеткер. дисс. қорғады (2004) 40-тан астам

Жезқазған қаласының (1999) ғылыми еңбектің авторы.

Құрметті азаматы.

ӘСЕМБАЙ Талғат Шайділлаұлы ӘУЕЗОВА Қарлығаш Таңатарқызы
(1977 ж.)- Оңт. Қаз. обл., Түлкібас (1973 ж.т.) - техн. ғыл. кандидаты.
ауд, Алғабас ауылында туған. Орта Ө.А.Байқоңыров атын. Жезқазған
университетін бітірген (1996).
ЖезУ-дің бизнес және кәсіпорын

менеджменті кафедрасының ассис-
тенті (1996), аға оқытушысы (1999),
доценті (2004). 2003 ж. канд. дисс.
қорғады. Бірнеше ғылыми еңбектің
авторы.

ӘУЕЗОВА Хадиша Таңатарқызы

(1953 ж.т.) - педагогика ғылымда-

рының кандидаты (1990), доцент

(2001), ҚР Ғылым және білім ми-

нистрлігінің Құрмет грамотасының

иегері (1996). Қазақтың мемлекеттік

қыздар педагогикалық институтын

бітірген (1976). №6 Жезді орта

мектебінде мұғалім (1976-1978),

ЖезПИ-нда география кафедрасы-

ның оқытушысы (1978-1983), Абай

атындағы ҚазПИ-ның педагогика

кафедрасында стажер-зерттеуші

(1983-1985), аспирант (1985-1988),

ЖезПИ-нда география кафедрасы-

ның аға оқытушысы (1989-1997),

Ө.А.Байқоңыров атындағы ЖезУ

география кафедрасында доцент

(1997 ж. бастап). "Қазақ тіліндегі

мектеп өлкетануының даму тари-

хы" (1920-1984) тақырыбында канд.

дисс. қорғаған (1990). Ә. - "8 сы-

ныпта Қазақстанның физикалық

географиясын оқытуда геологиялық-

геоморфологиялық білім беру"

(1999), "7 сыныпта материктер

мен мұхиттардың физикалық гео-

графиясын оқытуда тестілеу әдіс-

терін пайдалану жолдары" (1999),

"Қазақстанның физикалық географи-

ясын оқытуда әр түрлі оқыту метод-

тарын пайдалану жолдары" (2000),

"8 сыныпта Қазақстанның физикалық

географиясын оқытуда тестілеу әдіс-

терін пайдалану жолдары" (2000) оқу

құралдарының, "Қазақстан аймағын

геологиялық-геоморфологиялық

аудандастыру" (2000) оқу-әдісте-

мелік құралының, бірнеше ғылыми ;

мақалалардың авторы.

қеннің сапасы мен массивтің контур

ӘУЕЗОВ Мұханбетжан Таңатарұлы рыртындағы кеңістігінің төзімділігін
(1949 ж.т.) - тех. ғылым. докторы жоғарылату мақсатымен кеннің
(2001), профессор (2003), Білім жарылыстан ұнтақталуын ретте-
беру ісінің үздігі (1999), ҚР ЖҒА удің физикалық-техникалық негіз-
академигі (2002), ХЭҚҒА академигі дері" (2000) монографияларының,
(2003) ЖезУ Күміс белгісінің ие- "Төтенше жағдайлардағы апат сал-
гері (2002), Жезқазған қаласының дарын жою" (2004) оқу құралының,
Құрметті азаматы (2002). ҚазПТИ |50-ге жуық ғылыми жарияланымның
бітірген (1972). КСРО Қара металл авторы.

министрлігі "Урал-руда"бірлестігінде

кен шебері, техникалық жетек-

ші, бас инженер, карьер бастығы, ЭУКЕНОВА Рахила (1923ж.т.)
шахта бастығы (1972-1981), ЖезПИ- Солтүстік
Қазақстан обл.
ның география кафедрасында аға ретропавл қаласында туған. Еңбек
оқытүшы, меңгерүші (1981-1987), жолын 1940 ж. Қарағанды көмір
ҚарПТИ ЖФ пайдалы қазбаларды кенінде табелшіден бастаған.
кен орындарында өңдеу техноло- 1941-42 ж. Қарағанды қалалық
гиясы кафедрасында аға оқытушы, прокуратурасында тергеуші-уйре-
доцент (1987-1988), сырттай оқыту нуші, 1943 ж. тергеушісі болған.
факультетінің деканы (1988-2000), 1953-59 ж.ж. - Жезқазған ауд. және
ЖезУ Тау-кен - инженерлік инсти- қал. парт. комитетінде ұйымдастыру
тутының директоры (2000 ж. бастап). бөлімінің нұсқаушысы, 1961жылдың
"Пайдалы қазбаларды шағын және ЖКҚМК-ның ОРС-ның бастығы. 1973
шағын қуатты кен орындарында - 1975 ж. қалалық сауда жүйесінде
өңдеу кезіндегі кен қопару техно- басшылық қызметтер атқарып,
логиясын зерттеу және жетілдіру" 1975-85ж.ж. ЖТМК-тың қоғамдық
тақырыбында канд. дисс. (1982), тамақтандыру
комбинатының
"Жер асты жарылыстары кезінде басшысы болып еңбек етті.
контурдан тыс сілемдердің беріктігін Жезқазған қаласының Құрметті
арттыру әдіснамасы" тақырыбында азаматы.
докт. дисс. қорғаған (2001). Ә.

- "Кен орындарын қазу кезіндегі жа-

рылыс жұмыстарының технологиясы ӘШІРБЕКОВ Әділер Шәріпбекұлы
мен қауіпсіздігі" (орыс тілінде, 1996), 1960 ж., Ұлытау ауд. туған.
"пайдалы кен орындарын қазу кезін- бокстан
спорт шеберлігіне
дегі жарылыс жұмыстарының жаңа канд., жаттықтырушы. "Қазақмыс
технологиясы мен қауіпсіздігі"(1996) корпорациясы" АҚ балалар және
оқулықтарының, "пайдалы кен орын- жасөспірімдер спорт мектебінде
дарын қазу кезіндегі массивтің кон- жаттықтырушы. Түркия, Оңт. Кореяда
тур сыртындағы кеңістігінің төзімділігі өткен халықаралық турнирлерде қола
және кеннің сапасын жоғарылату" жүлдеге ие болған боксшы Елдос
(1997), "Жер асты жағдайындағы Сайдалинді тәрбиелеген бапкер.

ры ханның жасағында бастан-аяқ

болғандығының өзі оның туған елінің

азаттығы мен дербестігін аңсаған

дара тұлғалардың бірегейі екендігін

аңғартады"- деп көрсетеді кітабында

Қ.Ахметов. (Ұлы даланың Ұлытауы,

I том, 191-бет). Кенесары ханды

ашық қолдап отырды. 1844 ж. 14

ақпанда орыс әскерлеріне тұтқынға

түскен Қ.Киікбаев өзінің берген жа-

уабында бұл турасында айта келіп,

"Бабыр биге Кенесары жақсы атын

БАБЕНКО Михаил Борисович сыйға тартты"- деген мәлімет кел-

(1958 ж.т.) - мед. ғылым. докторы. тіреді (ҚР ОММ, 374-қ, т-1,1с-1290,

Қарағанды мемл. мед. инст. бітірген п203-206). Ел аузында Кенесары хан

(1981). Учаскелік интерн. дәрігер оңтүстікке қоныс аударарда Бабыр

(1981-1986), ҚММИ балалар ауруы бидің оның болашағын болжап,

кафедрасында ординатор (1986- айтқан сәуегейлігі туралы әңгіме де

1988), ҚММИ госпитальдық педи- сақталған. Бабыр би Жезқазғанның

атрия кафедрасының доценті (1988- жерасты байлықтарын халық игілігі-

2003), "Қазақмыс" корпорациясы не пайдалану қажеттігін замандас-

медициналық орталығында педиат- тарынан бұрынырақ біледі. Кезінде

рия бөлімшесінің меңгерушісі (2003 1847 ж. қарашаның 10-да Қызыл-

ж. бастап). "Лейкозбен ауырған жар саудагері Н.Ушаков Жезқазған

балаларда гемостаздың бұзылуы кенді аймағын Бабыр Бөкенбайұлы

және оларды түзету әдістері" мен Шиян Таңсықбергеновтен 400

тақырыбында докт. дисс. қорғаған. сомға сатып алған. (Қ.Ахметов. Ұлы

Б. - медицина саласына байланыс- даланың Ұлытауы., Омбы, 1999,

ты 25 ғылыми мақаланың авторы. І-том, 194-195 бб. В.Николаев. Ба-

галанинци-исконные хозяева Жез-

казганской земли. Жезказганская

БАБЫР Бөкенбайұлы (1770 - 1864ж.) газета, 28.01.1998). Өз кезегінде
Ұлытау өңірінде дүниеге келген.
"Бағаналының терт босағасының ел ішіндегі тыныштықты сақтауға
бірі" атанған батыр. Ол жас-
тайынан қоғамдағы орын алып мүдделі болған патша шенеуіктері
отырған әлеуметтік мәселелерді
шешуге араласқан. Ел ішінде- де Бабыр бидің беделіне жүгініп
гі дау-дамайларға төрелік айтып,
беделі артады. Оған халқының отырған. Оған дәлел Орынбор
Бабырды құрметтеп, "би" атауы
дәлел. Ел сенімін арқалаған Ба- губернаторы, граф В.Перовский
быр би 1832 ж. Қызылтаз-Ибес-
ке-Жұртшы болыстығының бо- Омбы губернаторы Г.Х.Гасфортқа
лысы болып сайланады. Ол бұл
қызметін 1858 жылға дейін үздіксіз жазған хаттарындағы берген
атқарған. Бабыр бидің болыс бо-
лып тұрған тұсы Арқа жерін Кене- ақыл-кеңестері. Өмір жолын елінің
сары Қасымұлы бастаған азаттық
үшін күрестің толық қамтыған амандығы мен бірлігіне арнаған Ба-
кезі. "...Бабырдың бақандай он ұл,
балауса он екі немересінің Кенеса- быр Бөкенбайұлының қайтыс болған

соң денесі Түркістанға жеткізіліп,

Қ.А.Яссауи кесенесіне жерленген.

(Жылкелді ұрпақтарының шежіресі.

Жезқазған, 2002ж. 12,49-беттер).

БАҒАЛАУ ИНСТИТУТЫ Алма-

ты бағалау институтының Жез-

қазғандағы филиалы болып 1999

ж. ашылды. 2004 жылдан Алматы

(2002). 10-нан астам ғылыми-әдісте-
мелік жарияланымның авторы.

БАЗЫЛОВ Қазкен Базылұлы (1937

ж. т.) - Профессор, Қарсақбай ауд.

туған. Новосібір қ. байланыс элект-

роникасы инст. бітірген. 28 жасында

Қазақ КСР Байланыс министрінің

орынбасарлығына тағайындалды.

Содан үзбей 31 жыл бойы орын-

басар, бірінші орынбасар, кейінгі

кездері "Қазақтелеком" АҚ вице-

президенті, бірінші вице-прези-

технология және құрылыс, сапаны денті әрі атқарушы директоры
бағалау мен басқару университетінің
Жезқазған филиалы болып ауысты. болды. Жезқазған қ. байланыс
090940- "Құрылымдар және қолдану
бағыттарын бағалау" мамандықтары жүйесінің қалыптасып, дамуына
(қазақ және орыс бөлімі) бойынша
студенттер дайындайды. Студент- айрықша еңбек сіңірді. 1994 жылы
тер саны-114. Филиал директоры
Ақбасов Аманжол Жақанұлы. Бүкілдүниежүзілік почта одағының

Конгресіне Қазақстанның тұңғыш

делегациясын бастап барып, еліміз-

дің аталған халықаралық ұйымның

әкімшілік кеңесінің құрамына алы-

нуына үлес қосты. 60-тан астам

ғылыми еңбек пен үш кітаптың

БАЙЕГІЗОВ Сейсенбек Жанегізұлы авторы. Ол сондай-ақ алғашқы

(1933 ж.т.)- Ұлытау өңірінде туып Қазақ Кеңес энциклопедиясының

өскен. Соғыс жылдарында Ұлытау редакция кеңесінің мүшесі,

ауд., "Үлгілі" колхозында еңбек "Халықтар достығы", "Құрмет бел-
гісі" ордендерімен, үш медальмен
етті. Қазақстан ауылшаруашылық марапатталған.

институтын инженер-механик

мамандығы бойынша бітірген. Тыл

және еңбек ардагері. Жылпы еңбек

стажы - 50 жыл, оның 40 жылы БАЙБАТША Әділхан Бегілдаұлы
(1949ж.т.) Ғалым, тех. ғылым.
"Қазақмыс" корпорациясының докторы, профессор. Алматы
политехникалық инст. бітірген
жүйесінде, 10 жыл РМСУ-да өткен. (1970). 1980-1989 ж. ҚарПТИ-дің
Жезқ.-ғы фил.-да оқытушы. Қазір
Бүгінгі күні РМСУ-да аудармашы Қазақ-Британ университетінде де-
кан, 40-тан аса ғылыми еңбектері
болып еңбек етеді. Бірнеше бар.

медальдардың иегері. Жезқазған

қаласының Құрметті азаматы.

БАЗАРБЕКОВА Думан Мұқанқызы

(1974 ж.т.) - фил. ғылым. кандидаты

(2002), әлем әдебиеті және жур- БАЙБОСЫНОВА Роза (1956 ж.т.)
- әнші, республикалық конкурстар-
налистика кафедрасының доценті дың жеңімпазы. Байбосыновтардың
отбасылық ансамблінің мүшесі.
(2003). Ө.А.Байқоңыров ат. ЖезУ- Әндері Қазақ радиосы мен теледи-
дарының "Алтын қорына" жазылған.
н үздік бітірген (1996). АлМУ-нде Москва, Вильнюс қалаларында, Гер-

аспирант (1998-2001). "Сөйлемнің

пропозициялық құрылымы

- білімді көрсетудің жеке моделі"

тақырыбында канд. дисс. қорғаған

мания Исландия, Дания, Швейца- редакторы, төрағасының орынбаса-
рия елдерінде өнер керсеткен. ры (1984-1997 ж.), Жезқ. обл. пар-
тия ком.-нің (1980-1984ж.) лекторы,
БАЙБОСЫНОВ Ахат Әукенұлы (1957 Қарағанды обл. телерадио компа-
ниясының (1997-2000 ж.) төрағасы,
ж.т.) - домбырашы-орындаушы, ҚР телерадио корпорациясында
(2000-2003 ж.) басқарма және бөлім
сазгер, Бүкілодақтық халықтар бастығы болып қызмет істеген.
1992-1997 ж.ж. Жезқ. обл. "Қазақ
шығармашылығы фестивалінің тілі" қоғамын басқарады. Жезқазған
қаласының Құрметті азаматы (1997
лауреаты (1987). Байбосыновтар- ж.). "Өлке өмірін - өз кезімізбен",
"Летопись края: камерой и словом"
дың отбасылық ансамблінің же- кітабының авторы.

текшісі. 20-дан астам ән-күйдің

авторы. Олардың қатарында "Аққу

үні" (1976), "Төрт тұлға", "Оркиік"

(1987), "Тұңғиық" (1990), "Ұлытау"

(2002) күйлері, "Шашу", "Түгіскен",

Гүлзада", "Ұларым", "Қаныш аға",

"Досыма", т.б. әндер бар. Сайдалы БАЙДІЛДИНОВ Қази Сақтағанұлы

Сары Тоқа күйлерін жинақтаушы,

зерттеуші әрі орындаушы. (1940 ж.) Қарсақбай кентінде

туған. Алматы электротехникалық

байланыс техникумын (1963 ж.)

БАЙБӨРИН Мерхасыл Мүкейұлы бітірген. Жезқазған, Балқаш
(1955 ж.т.) - физика-математика
ғылым. кандидаты (1999), доцент қалалық телерадиохабар тарату
(2000). С.М.Киров атындағы ҚазМУ
бітірген (1977). ЖезПИ-ның алгебра орталықтарының бас инженері,
және геометрия кафедрасында ас-
систент (1977-1996), ЖезУ диффе- директоры, Жезқазған қалалық
ренциал теңдеулер кафедрасында
аға оқытушы, меңгеруші (1996- телекоммуникация кәсіпорынының
2001), Ә.Ермеков ат. кафедрада
аға ғылыми қызметкер (2002 ж. бастығы, кейін облыстық телеком-
бастап). "Кейбір дифференциал
операторларға ұлғаю теориясын муникация кәсіпорыны директоры-
қолдану" тақырыбында канд. дисс.
қорғаған (1999). Б. - 20-ға жуық ның орынбасары. Жезқазған облы-
ғылыми-әдістемелік жарияланым-
ның авторы. сында радиореле жүйесін салуға,

"Орбита" телехабарларын беру және

қабылдау кешенін іске қосуға елеулі

үлес қосқан. Жезқазған облыстық

кеңесінің Құрмет грамотасымен

марапатталған (1984 ж.). КСРО-ның

құрметті радисі.

БАЙДАЛЫ Сәбит Жүнісбекұлы (1947 БАЙЖАНТАЕВ Бағдат Тілеуліұлы
ж.т.) - Ұлытау ауд. Қарсақбай кентін- (1973 ж.т.) - айтыскер ақын,
де туған. ҚР Журналистер одағының "Бұланты - 98", "Таңбалы" ғылыми
мүшесі. ҚазМУ-інің журналисти- -этнографиялық экспедицияларын
ка факультетін (1972 ж.), Алматы ұйымдастырушылардың бірі (1998).
Жоғары партия мектебін (1980 ж.) ЖезПИ-ның филология факультетін
бітірген. Республикалық телевизия бітірген (1995). "Көңілімнің кәусары"
және радиохабарлары жөніндегі (2003) жыр жинағының авторы. ҚР
мемл. комитетте (1971-1973 ж.) Мәдениет, ақпарат және қоғамдық
диктор, Жезқ. обл. телевизия және келісім министрлігінің Құрмет гра-
радио хабарлары жөніндегі комитет- мотасымен марапатталған (2003).
тің (1973-1978) аға редакторы, бас Жезқазған қал. мем. мұрағаты
директорының орынбасары.

және графика факультетін бітірген
(1984). Әр түрлі тақырыптық
композицияға жасалған бұйымдары
қалалық, облыстық, републикалық
көрмелерге қойылған. Москва,
Югославия, Ереван, Ялта, Бендера
жерлерінде өткен көрмелерде
жұмыстары кәсіпқой мамандар
тарапынан жоғары бағаланған.

БАЙЗАҚОВА Тамара Қомытбайқызы
(1933ж.т.) мұғалім, КСРО білім
беру үздігі. Қарағанды пед. инст.
химия және биология мамандығы
бойынша бітірген. 1959-1973 ж.ж.
Жезқазған кенті, Жезді ауд. және
Қарағанды қ-сы мектептерінде
мұғалім, директордың орынбасары.
1974-1996 жылдары Жезқ. қ-ның
№8 орта мектебінде мұғалім, №7
орта мектептебін ұйымдастырушы,
тұнғыш директоры. ҚР білім беру
үздігі, "Ана даңқы", "Еңбек арда-
гері" орденімен марапатталған.
Жезқазған қаласының Құрметті
азаматы.

БАЙЖОЛОВА Рая Әлиқызы. "БАЙҚОҢЫР ДАУЫСЫ" - ұлттық

(1955ж.т.) экономика ғылым. канди- мәдени орталықтар мен шығар-

даты, доцент. 1977 ж. Е.А.Бөкетов машылық ұжымдардың қатысуымен

атындағы ҚарМУ-ін бітірген. 1978- өткізілетін Жезқазған өңірі өнерінің

1999 ж.ж. Жезқазған педагогикалық дәстүрлі фестивалі. Түрлі ұлттар-

институтында, Ә.А.Байқоңыров дың бірігуін, ұлттар мен ұлыстар

атындағы университетінде ас- мәдениеттерінің өзара байланыста

систент, аға оқытушы, экономика дамуын, жастар арасындағы жаңа

теориясы және философия кафед-

расының меңгерушісі. 1999 жылдан дарындарды табу мақсатында 1989

Л.Н.Гумилев атындағы Евразия уни- ж. бастап өткізіліп келеді. Фести-

верситетінде аға оқытушы, марке- валь бағдарламасында концерттік

тинг және коммерция кафедрасының бағдарламалар, конкурстар, ұлттық

меңгерушісі. 28 ғылыми еңбектің, мәдени орталықтардың фести-

оқу-әдістемелік құралдардың авто- валь-конкурстары, кітаптардың

ры. тұсаукесерлері, шығармашылық

өкілдерімен кездесулер, авторлық

ән кештері, киіз үйлер конкур-

БАЙЖІГІТОВ Спандияр сы бар. Фестиваль аясында су-

Алдабергенұлы (1959 ж.т.) - ағаш, ретшілер көрмесі, халықтық

мүйіз, қайыстан ұлттық бұйымдар қолөнер шеберлерінің, балалар

жасайтын қолөнер шебері. Ұлытау шығармашылығының көрмелері

ауд. туған. ЖезПИ-ның көркемсурет дәстүрлі ұйымдастырылады.

БАЙҚОҢЫРОВ ЕСКЕРТКІШІ, 2002 тында кен қазу жұмыстарын кешенді
ж. Жезқазған университетінің №2 механикаландыруға, қазба орын-
оқу ғимаратының алдына қойылды. дарының сейсмикалық қауіпсіздігін
Ескерткіш Ұлытау жерінің түлегі, және тау-кен жұмыстарының физи-
Қазақстан Республикасы ҒА акаде- ко-механикалық қасиеттерін зертте-
мигі Ө.А.Байқоңыровтың 90 жылдық уге, т.б. арналған. Ол жер астынан
мерейтойына арнайы жасалған. Ав- кен алу жүйелерінің матрицалық
торы-суретші Секеманов О. жіктелімін және оларды үйлесім-
БАЙҚОҢЫРОВ көшесі - Сәтбаев дендірудің геомеханикалық тәсілін
көшесінен басталып Алашахан жасады. Сондай-ақ, кен өндірудің
даңғылына тіреледі. Көше бойын- техника-экономикалық тиімділігі
да негізінен 5 қабатты үйлер. жоғары кенүңгірлік жүйемен шапшаң
Ө.Байқоңыров атындағы Жезқазған бұрғылаудың жаңа тәсілін тауып,
университетінің №1,2,3,4 оқу өндіріске енгізген. Ленин орденімен
ғимараттары, №2 студенттер (1961ж.), медальдармен және гра-
жатақханасы, "Савва" сауда үйі, моталармен марапатталған.
Жезқ. саз колледжі орналасқан. Шығ.: Классификация и выбор
Жасыл желекпен көмкерілген. методов подземной разработки
Байқоңыров Өмірхан Аймағамбетұлы месторождений, А-А., 1969; Техно-
(1912-1980 - тау-кен ісі жөніндегі логия добычи руд с твердеющей
ғалым, ҚазКСР ҒА-ның академигі закладкой, М., 1979 (соавт.); Ме-
(1962), т.ғ.д., (1972), ҚазКСР-інің тоды контроля физико-технических
еңбек сіңірген жоғары мектеп параметров подземной разработки
қызметкері (1971). Академиктің руд, А-А., 1979; Комплексная меха-
құрметіне көше аты берілген. низация подземной разработки руд,
М., 1981.

БАЙҚОҢЫРОВ Өмірхан Аймаған- БАЙМАҒАНБЕТОВ Балаби (1890-
бетұлы (1912-1980ж.) қазіргі 1970ж.) - Жезқазған өңіріндегі
Қарағанды обл. Ұлытау ауд. туған. алғашқы Социалистік Еңбек Ер-
Ғалым, тех. ғылым. докторы (1972ж.), лерінің бірі, бұрынғы Жезқазған ауд.,
профессор (1959ж.), Қазақстан Киров ауылдық кеңесі аумағында
ҒА-ның академигі (1962ж.), туған. Жастық шағын жалшылықта
өткізген ол Қарсақбай мыс
Қазақстанның еңбек сіңірген қорыту зауытында (1929-1937ж.)
жоғары мектеп қызметкері (1971ж.), жүмыскер, кейін "Өрнек" колхозын-
Қазақ кен-металлургия институтын да шопан болды. Республикадағы
(қазіргі Қаз ҰТУ) бітірген (1940ж.). таңдаулы шопандар қатарында
1941-1952 ж. Жезқазған кен аталған Б. Баймағанбетовке КСРО
Жоғарғы Кеңесі Президиумының
басқармасында әкімшілік қызметтер (12.07.1949ж.) Жарлығымен Социа-
атқарды. 1952-1962 ж. Қазақ кен- листік Еңбек Ері атағы берілді.
металлургия институтының (1960
жылдан Қазақ политехникалық ин-
ституты) ректоры, 1962-1964 ж.
Қазақстан ҒА-ның академик-хатшы-
сы және Кен ісі институтында ла- БАЙМАҒАНБЕТОВ Денберген

боратория меңгерушісі, 1965-1980 (1932ж.т.) - Социалистік Еңбек

ж. Қазақ политехникалық институ- Ері (1976ж.), кеңес кәсіподақтары

тында кафедра меңгерушісі болды. сыйлығының лауреаты (1982ж.),

Негізгі ғылыми еңбектері жер ас- Қара және Түсті металлургия са-

ласының шамшырақтары саналған

БАЙМАНОВ Мұханбет (1924-
2001ж.ж.) Қарағанды обл. Жезқазған
ауданы Қарсақбай кентінде туған.
1939-1942 ж.ж. - колхозшы. 1942-
1945 ж.ж. ҰОС белсене қатысқан.
Бірінші Украин майданында Харьков
облысын, екінші Прибалтика май-
данында Литва, Эстония, Латвия
республикалырын азат етушілер
қатарында болған. Рига қаласын жа-
удан босатуда көрсеткен ержүректігі
және тапқырлығы "Ерлігі үшін" ме-
далімен атап өтілген. 1945 ж. 24 ма-
усымда Мәскеудегі Жеңіс парадына
қатысқан. Әскерден оралғаннан
кейін 1950-1980 жылдары посел-
келік атқару комитетінің төрағасы,
ауаткомнің бөлім меңгеруішісі,
Жезқазған банкілерінде қызметкер.
І-ІІ дәрежелі Отан соғысы орденімен,
10 медальмен марапатталған.

Макар Мазай, Алексей Семиво- БАЙМЕНОВ Әлихан Мұхамедияұлы
лос және Михайл Путин атындағы (1959 ж.т.) - 1976 ж. Жезқазған
диплом иесі. Қостанай облысы, қаласындағы №8 орта мектепті
Жетікөл ауданы, Аманқарағай ауы- бітірді. 1976 жылы Қарағанды полит.
лында туған ол өндіріске араласуды инст. жалпытехникалық факультеті-
Жезқазған шахталарында (1951ж.) не түсіп, 1981 жылы тәмәмдады.
забойшы болудан бастады. Оның Мамандығы инженер-механик. Тех.
30 жылдық кеншілік ғұмыры Оңт. ғылым. кандидаты, доцент. 1981-
Жезқазған кенішінде өтті, № 65 шах- 1983 ж.ж. КарПТИ Жезқазған фи-
тада забойшылар бригадирі болды, лиалының автокөлік кафедрасында
еңбек көрсеткіштерінің жоғары ассистент. 1983-1984 ж.ж. Москва
шыңына жетті. Мәскеудегі "Эконо- автокөлік жолдары институтында
мика" және "Планета" баспаларынан ғылыми-ізденуші, ал 1985-1988 ж.
жарық көрген "Оныншы бесжылдық аспирант. 1988-1992 ж.ж. КарПТИ
ерлері" кітабында есімі құрметті Жезқазған филиалының оқытушысы,
адамдар қатарында жазылды. аға оқытушысы, кафедра доценті,
факультет деканының орынбаса-
ры. 1989-1994 ж. Жезқазған обл.
кеңесінің депутаты. (1992-1994ж.ж.)
Жезқазған обл. әкімшілігі әкімінің
орынбасары, 1994-2000 жылдары
ҚР Жоғарғы кеңесінің депутаты,
Еңбек министрінің орынбасары,
бірінші орынбасары, Президент
әкімшілігі жетекшісінің орынбасары,
бөлім меңгерушісі, Премьер-Минис-