ARHEOLOG

АРХЕОЛОГИЯЛЫҚ
КОЛЛЕКЦИЯ

ғылыми каталог
АРХЕОЛОГИЧЕСКАЯ

КОЛЛЕКЦИЯ
научный каталог
ARCHAEOLOGICAL

COLLECTION
scientific catalog
ARKEOLOJİK

KOLEKSİYON
bilimsel katalog

考古收藏
目录

Атырау облысы УДК 902/904
тарихи-өлкетану ББК 63.4

музейі А 87
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Коллекциялар каталогы музейдің Ғылыми кеңесінде талқыланып,
баспаға ұсынылды.
А 87 АРХЕологиялық коллекция. Ғылыми каталог.
Шығаруға жауапты Рашида Харипова – Алматы: «Балауса» баспасы, 2020. – 416. бет. түрлі түсті суретті, қазақ, орыс, ағылшын,
түрік, қытай тілдерінде.
ISBN 978-601-7977-28-3

Каталогқа Атырау облысы тарихи-өлкетану музей қорында жинақталған археологиялық бұйымдар коллекциялары: қыш
ыдыстар, сәндік әшекей бұйымдар, қола айналар, сүйек бұйымдар, қалыптар, диірмендер, қола қазандар, қаптама плиталар мен
кірпіш тастар топтамасы енгізілген.

Археологиялық коллекциялардың түрлі түсті фотосуреттері мен сипаттамалары беріліп отыр. Жинақ тарихшыларға,
археологтарға, өлкетанушыларға, музей қызметкерлеріне, студенттерге, жалпы көпшілік оқырманға арналған.

УДК 902/904
ББК 63.4

ISBN 978-601-7977-28-3 © Атырау облысы тарихи-өлкетану музейі, 2020

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

ғылыми каталог
Атырау облысы тарихи-өлкетану музейінің

80 жылдығына арналады
научный каталог

Посвящается 80-летию
историко -краеведческого музея Атырауской области

The scientific catalog
is dedicated to the 80th anniversary of

Atyrau Local History Museum
Bilimsel Katalog,

Atyrau bölgesi Yerel Tarih Müzes i’nin
80. yıl dönümüne adanmıştır
致力於80週年
當地歷史
阿特勞地區博物館

3

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

4

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Ұ АЛҒЫ СӨЗ АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
ланғайыр қазақ даласының батысында орналасқан Атырау өлкесінің тарихта өзіндік орны,
тағылымды тарихы бар, қасиетті мекен. Осынау кең байтақ өлкенің табиғи байлықтары қандай мол 5
болса, тарихи-рухани қазыналары да соншалықты терең, сан алуан екенін осы жинаққа енгізілген
құндылықттардан аңғаруға болады.
Ғылыми жинаққа Атырау өңірінде 1975, 1977 жылдары КСРО ҒА археология институтының Орта
Еділ, 1978, 1979, 1981, 1983 жылдары КСРО ҒА археология институтының Еділ–Орал, 1990 жылғы
Қазақ КСР ҒА Ш.Уәлиханов атындағы тарих, археология және этнография институтының, 1996, 1999
жылдардағы ҚР ҒА Батыс Қазақстан археологиялық экспедициялары мен Атырау облысы тарихи-
өлкетану музейінің Жылыой, Индер, Қызылқоға, Мақат, Махамбет елді мекендері мен Атырау облысы
территориясындағы Иманқара, Сарықамыс, Аралтөбе, Миялы, Борсық, Қылыш-ІІ қорғандары мен
ортағасырлық Сарайшық, Ақтөбе-Лаэти, Таскешу қалаларына жүргізген барлау экспедициялары
мен археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған жәдігерлер енгізіліп отыр.
Қазақстанның батыс өлкесінде мекендеген Сармат тайпаларының тұрақтары, қорғандары өте
көп кездеседі. Аталған қорғандарды зерттеу және археологиялық қазба жұмыстарын жүргізуде
археологтар Вячеслав Афанасьев, Зейнолла Самашев, Лев Галкин, Вячеслав Плахов, Марат
Қасеновтердің еңбектерін айрықша айтып өтпеске болмайды.
Қорғандардың көп шоғырланған жері Жылыой және Қызылқоға аудандарының
территориясындағы қазба жұмыстары археологиялық құндылықтарға өте бай. Аралтөбе және
Миялы қорғандарына жүргізілген қазба жұмыстары туралы толығырақ тарих ғылымдарының
докторы З.Самашев пен тарих ғылымдарының кандидаты М. Қасеновтың мақалаларынан толық
таныса аласыздар.
Сарайшық (кейбір деректерде – Сарайджук, Сараджик, Сараджук) қазіргі Атырау қаласынан 50
шақырым жерде, Жайық өзенінің оң жағалауында орналасқан, Алтын Орда кезеңінде Кавказ бен
Қырымды, Қарақорым мен Қытайды байланыстырып отырған керуен жолы бойындағы маңызды
ірі діни, саяси-экономикалық орталық болған. Қала XIII ғасырдың ортасында Бату ханның тұсында
салынған делінеді. Қала үстімен Еуропа елдері мен Алтын Орда астанасынан Хорезм қалаларына,
сондай-ақ, Үндістан, Ирак және Қытайға басты құрлықтық керуен жолдары өткен. Бірқатар қолайлы
жағдайлардың нәтижесінде Сарайшық – көптеген әлем елдерінен шақырылған үздік талантты
шеберлердің қолдарымен салынған салтанатты сарайларымен (теңге сарайы, керуен сарайы,
моншалар, мешіттер, медреселер), басқа да әсем құрылыстарымен ең озық мәдени орталықтардың
біріне айналған.
Өлкемізді ежелгі дәуір мен орта ғасырларда мекен еткен адамдардың материалдық және рухани
мәдениетінің дамып, гүлденгендігінің негізі болып табылатын музей қорындағы археологиялық
құндылықтар, атап айтқанда, еңбек пен тұрмыста қолданылған құралдар, сәндік-қолөнер туындылары
түріндегі құндылықтар, қыш бұйымдар қыш ыдыстар түрлері, шырағдандар, шығырлар, қаптама

Атырау облысы плиталар мен кірпіштер, құбырлар, сфераконустар, қола айналар, қола қазандар, қалыптар, сүйек
тарихи-өлкетану бұйымдары, диірмен тастар, жебе ұштары, монеталар және антропологиялық реконструкциялық
мүсіндер топтамасынан тұрады.
музейі
Историко- Көптеген жылдар бойы жүргізілген қазба жұмыстарының нәтижесі ата-бабалардан кейінгі ұрпаққа
краеведческий қалған мирастың, бүгінгі күні тарихи-мәдени құндыллыққа айналып, музей экспозицияларынан
музей Атырауской орын алып және осы ғылыми жинаққа енгізіліп, көрермендер мен оқырмандар назарына ұсынылуда.

области Тарихи құндылықтарды музей мамандары жан-жақты зерттеп, лабороториялық зерттеулер мен
Atyrau Local сынамалардан өткізді. Осы жұмыстарды атқаруда қолдау білдірген Алматы қаласындағы Экспертиза
және сертификаттау ұлттық орталығы мен Қаныш Сәтпаев атындағы геология және минералогия
History институты ұжымына ризашылық білдіреміз.
Museum
Atyrau bölgesi Музей қорын тарихи-мәдени құндылықтармен толықтыруда әр жылдары музейді басқарған
Yerel Tarih Ерсайын Өміровтың, Өтепберген Әлімгерейұлының, Қойшығұл Жылқышиевтің, Асылбай
Нұрмұхамбетовтің және сол кездері қызмет атқарған музей мамандары Сәдірбек Сатыбалдиевтің,
Müzesi Нұрлыбек Шакировтың, Гүлайна Салихованың, Қанат Құдабайдың, Айбек Тұрарұлының, Ерлан
阿特劳州历史与地方 Тілекқабыловтың еңбектері ұшан-теңіз.

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Рашида Харипова,
ҚР Мәдениет саласының үздігі,
Атырау облысы тарихи-өлкетану музейінің басшысы

6

А ПРЕДИСЛОВИЕ Атырау облысы
тырау расположен на западе великой казахской степи. имеет богатую историю и является тарихи-өлкетану
местом расположения многих археологических памятников, хранящих священную память о наших музейі
предках. Вошедшие в данный каталог артефакты, обнаруженные на древних городищах и в курганах – Историко-
это духовные сокровища, позволяющие оценить исторические богатства нашего обширного края. краеведческий
В каталог включены экспонаты, найденные в Атырауском регионе при археологических музей Атырауской
раскопках в 1975 и 1977 годах Институтом археологии АН СССР, Институтом археологии области
АН СССР в Западно-Казахстанской области в 1978, 1979, 1981, 1983, 1990 годах, институтом Atyrau Local
истории, археологии и этнографии им. Ш.Уалиханова АН Казахской ССР, а также в 1996– History
1999 годах Западно-Казахстанской археологической экспедицией АН РК и историко- Museum
краеведческим музеем Атырауской области в населенных пунктах Жылыой, Индер, Кызылкога, Atyrau bölgesi
Макат, Махамбет; в курганах Иманкара, Сарыкамыс, Аралтобе, Миялы, Борсык, Кылыш-ІІ, Yerel Tarih
на территории города Атырау и в средневековых городищах Сарайчик, Актобе-Лаэти и Таскешу. Müzesi
На западе Казахстана найдены поселения и курганы сарматских племен. Следует особо отметить 阿特劳州历史与地方
полевые исследования таких археологов, как Вячеслав Афанасьев, Зейнолла Самашев, Лев Галкин, 志博物馆
Вячеслав Плахов, Марат Касенов.
Раскопки на территории Жылыойского и Кызылкогинского районов области, где находится АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
большое скопление древних курганов, дали богатый археологический материал. Более подробно
о раскопках курганов Аралтобе и Миялы вы можете ознакомиться в статьях доктора исторических
наук Зейноллы Самашева и кандидата исторических наук Марата Касенова, а о проведенных
реставрационных работах – в материалах Крыма Алтынбекова.
Городище Сарайшык или Сарайчик (в некоторых источниках – Сарайджук, Сараджик, Сараджук)
находится в 50 км от современного Атырау, на правом берегу реки Урал. В период Золотой Орды
город был крупнейшим религиозным, политико-экономическим центром и располагался вдоль
караванной дороги, связывавшей Кавказ, Крым, Каракорум и Китай.
Сарайчик построен в середине XIII века при хане Бату. По территории города проходили
главные континентальные караваны из европейских стран и столицы Золотой Орды в города
Хорезма, а также в Индию, Ирак и Китай. В результате ряда благоприятных условий Сарайчик
стал одним из красивейших культурных центров Золотой Орды с величественными дворцами,
собственным монетным двором, большими караван-сараями, банями, мечетями, медресе и другими
великолепными сооружениями, построенными лучшими мастерами из разных стран мира.
Археологические ценности из фондов областного историко-краеведческого музея дают основу
для знаний об истории развития материальной и духовной культуры людей, живших в нашем
краю в древние и средние века. Это много численные орудия труда и быта, образцы декоративно-
прикладного искусства, керамические изделия, светильники, лебедки, облицовочные плиты и
кирпичи, трубы, сфераконусы, бронзовые зеркала, котлы, колодки, костяные изделия, ручные
жернова-мельницы, наконечники стрел, монеты и антропологически реконструированные
скульптуры.
В результате многолетних раскопок это бесценное наследие предков, являющееся историко-
культурным достоянием, предстало взорам современников, занимая достойное место в экспозициях
нашего музея, и будет бережно сохранено для грядущих поколений.
Исторические артефакты из музейных фондов были всесторонне изучены в ходе лабораторных
научных исследований. Мы выражаем искреннюю благодарность коллективу Национального центра
экспертизы и сертификации города Алматы и сотрудникам Института геологии и минералогии
имени Каныша Сатпаева за проведение этих работ.
Хочется также отметить несомненные заслуги руководителей музея в разные годы Ерсаина
Омирова, Утепбергена Алимгерейулы, Койшыгула Жылкышиева, Асылбая Нурмухамбетова и
специалистов музея Садирбека Сатыбалдиева, Нурлыбека Шакирова, Гулайны Салиховой, Каната
Кудабая, Айбека Турарулы и Ерлана Тлеккабылова, внесших неоценимый вклад в дело сбора
исторических артефактов и пополнения фондов музея.

Рашида ХАРИПОВА, 7
отличник сферы культуры РК,
руководитель историко-краеведческого

музея Атырауской области

Атырау облысы A INTRODUCTION
тарихи-өлкетану tyrau is located in the west of the great Kazakh steppe. It has a rich history and is the location of
many archaeological sites that keep the sacred memory of our ancestors. The artifacts included in this catalog,
музейі discovered in ancient settlements and in mounds, are spiritual treasures that allow us to appreciate the historical
Историко- riches of our vast region.
краеведческий The catalog includes artifacts found by the Institute of Archaeology, USSR Academy of Sciences in Atyrau
музей Атырауской region in 1975, 1977; the Institute of Archaeology, USSR Academy of Sciences in Edil-Uralsk in 1978, 1979, 1981,
1983; Institute of History, Archaeology and Ethnography. Sh.Ualikhanov Academy of Sciences of the Kazakh
области SSR in 1990; West Kazakhstan archaeological expedition of the Academy of Sciences of Kazakhstan in 1996 and
Atyrau Local 1999 and Atyrau Local History Museum in the settlements: Zhylyoi, Inder, Kyzylkoga, Makat, Makhambet, as well
as in the burial mounds Imankara, Sarykamys, Araltobe, Miyaly, Borsyk, Kylysh-II; in the city of Atyrau and in the
History medieval town of Saraishik, Aktobe-Laeti, Taskeshu.
Museum Settlements and burial mounds of Sarmatian tribes were found in the West of Kazakhstan. It is worth noting
Atyrau bölgesi the field research of such archaeologists as Vyacheslav Afanasev, Zeynolla Samashev, Lev Galkin, Vyacheslav
Yerel Tarih Plakhov, Marat Kassenov.
Excavations on the territory of Zhylyoi and Kyzylkoga districts, where there is a large cluster of burial
Müzesi mounds, gave a rich archaeological material. For more information about the excavations of the Araltobe and
阿特劳州历史与地方 Miyaly burial mounds, see the articles of Doctor of Historical Sciences Zeynolla Samashev and Candidate of
Historical Sciences Marat Kassenov, and about the restoration work of the Crym Altynbekov.
志博物馆 Saraishyk (in some sources – Saraijuk, Sarajik, Sarajuk) is located 50 km from the modern city of Atyrau, on
the right bank of the Ural river. During the Golden Horde, it was the largest religious, political and economic
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 center, located along the Caravan road that connected the Caucasus, Crimea, Karakorym and China.
The city was built in the middle of the XIII century under Batu Khan. The main continental caravans from
European countries and the capital of the Golden Horde to the cities of Khorezm, as well as to India, Iraq and
China passed through the city. As a result of a number of favorable conditions, Saraishyk has become one of the
best cultural centers with solemn palaces (mint, caravan palace, baths, mosques, madrasas), built by the best
talented craftsmen invited from many countries of the world, and other beautiful buildings.
Archaeological values from the Museum’s collections, which are the basis of knowledge about the
development and prosperity of the material and spiritual culture of people who lived in the ancient and middle
ages. These are numerous objects of labor and everyday life, values of decorative and applied art, ceramic
products (types of fired clay pottery, lamps, winches, facing tiles and bricks, pipes, spheracons), bronze mirrors,
pots, pads, bone items, hand millstones, arrowheads, coins and anthropological reconstructed sculptures.
As a result of many years of excavations, this priceless historical and cultural heritage of ancestors appeared
in the eyes of contemporaries, occupying a worthy place in the expositions of our museum, and will be carefully
preserved for future generations.
Historical artifacts from museum funds have been comprehensively studied in the course of laboratory
scientific research. We are grateful to the staff of the National Center for Expertise and Certification of Almaty
and Kanysh Satpayev Institute of Geology and Mineralogy for carrying out these works.
I would also like to note the undoubted merits of the Museum’s heads in different years Yersain Omirov,
Utepbergen Alimgereiuly, Koishygul Zhylkyshiyev, Assylbay Nurmukhambetov and Museum’s experts Sadirbek
Satybaldiyev, Nurlybek Shakirov, Gulaina Salikhova, Kanat Kudabay, Aibek Turaruly, Yerlan Tlekkabylov, who
made an invaluable contribution to the collection of historical artifacts and replenishment of the Museum’s
funds.

Rashida Kharipova,
Honors student of culture of the RoK,
Head of Atyrau Local History Museum

8

B ÖNSÖZ Атырау облысы
üyük Kazak bozkırlarının batısında yer alan Atyrau şehri, kendi zengin tarihine sahip ve kutsal bir тарихи-өлкетану
yer. Kataloğa dahil edilen çeşitli tarihi ve manevi hazineler, bu geniş bölgenin ne kadar zengin olduğunu музейі
anlamamızı sağlar. Историко-
Katalog, 1975, 1977’de Atyrau bölgesinde Sovyetler Birliği Bilimler Akademisi (ileride SSCB BA) краеведческий
Arkeoloji Enstitüsü tarafından bulunan sergileri; 1978, 1979, 1981, 1983’te SSCB BA Arkeoloji Enstitüsü музей Атырауской
tarafından Edil-Uralsk yerinen bulunan sergileri; 1990’da KSSR BA Sh. Valikhanov Tarih, Arkeoloji ve области
Etnografya Enstitüsü tarafından bulunan sergileri; 1996, 1999’da Kazakistan Cumhuriyeti BA Batı- Atyrau Local
Kazakistan arkeolojik keşifi ve Atyrau bölgesi Yerel Tarih Müzesi tarafından Zhylyoy, Inder, Kyzylkoga, History
Makat, Makhambet yerlerinen, Imankara, Sarykamys, Araltobe, Miyaly, Borsyk, Kylysh-II höyüklerinen; Museum
Atyrau şehrinen ve Sarayshyk, Aktobe-Laeti, Taskeshu ortaçağ kasabalarınanbulunan sergileri içerir. Atyrau bölgesi
Kazakistan’ın batısında, Sarmatyalı kabilelerin yerleşim yerleri ve höyükleri bulundu. Vyacheslav Yerel Tarih
Afanasyev, Zeynolla Samashev, Lev Galkin, Vyacheslav Plakhov, Marat Kasenov gibi arkeologların saha Müzesi
araştırmalarına dikkat edilmelidir. 阿特劳州历史与地方
Büyük bir höyük kümesinin bulunduğu Zhylyoy ve Kyzylkoga ilçelerinin topraklarında yapılan 志博物馆
kazılarda zengin arkeolojik malzeme elde edildi. Araltobe ve Miyaly mezar höyüklerinin kazıları hakkında
daha fazla bilgi için, Tarih Bilimleri Doktoru Zeynolla Samashev ve Tarih Bilimleri Adayı Marat Kasenov’un АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
makalelerine ve Kırım Altynbekov’un restorasyon çalışmalarına bakabilirsiniz.
Sarayshyk (bazı kaynaklarda – Saraydzhuk, Sarajik, Sarajuk), Ural Nehri’nin sağ yakasında, modern
Atyrau şehrine 50 km uzaklıkta yer almaktadır. Altın Orda döneminde Kafkas, Kırım, Karakorym ve Çin’i
birbirine bağlayan Kervan yolu üzerinde bulunan en büyük dini, politik ve ekonomik merkezdi.
Şehir, XIII. yüzyılın ortalarında Han Batu döneminde inşa edilmiştir. Avrupa ülkelerinden ve Altın
Orda’nın başkentinden Khorezm şehirlerine, ayrıca Hindistan, Irak ve Çin’e ana kıta karavanları şehirden
geçti. Sarayshyk, birçok elverişli koşulun sonucu olarak dünyanın birçok ülkesinden davet edilen en iyi
ustalar tarafından yaptırılan kutsal sarayları (darphane, kervan sarayı, hamam, cami, medrese) ve diğer
güzel yapılarla en iyi kültür merkezlerinden biri haline geldi. Atyrau bölgesi topraklarında bulunan şehirler
hakkında V.Plakhov’un eserlerinden detaylı bilgi edinebilirsiniz.
Müzenin fonlarından gelen arkeolojik değerler, Eski ve Orta Çağ’da yaşamış insanların maddi ve
manevi kültürünün gelişimi ve refahı hakkındaki bilgilerin temelini oluşturur. Bunlar, emek ve günlük
yaşamın sayısız nesnesi, sanat ve zanaat değerleri, seramik ürünler (seramik tabaklar, lambalar, vinçler,
cephe levhaları ve tuğlalar, borular), bronz aynalar, kazanlar, pedler, kemik ürünler, el değirmen taşları, yay
okları uçları, sikkeler ve antropolojik yeniden inşa edilmiş heykeller.
Uzun süreli kazıların sonuçları, tarihi ve kültürel bir miras olan ve müze sergilerinde değerli bir yer
tutan atalarından çağdaşlarına kadar uzanan bir mirastır.
Tarihsel değerler kapsamlı bir şekilde laboratuar araştırmalarıyla incelenmiştir. Bu çalışmaları
yürüttüğü için Almaty şehrinin Ulusal Uzmanlık ve Sertifikasyon Merkezi ekibine ve Kanysh Satpayev’in
adını taşıyan Jeoloji ve Mineraloji Enstitüsü ekibine şükranlarımızı sunuyoruz.
Müze fonu için tarihi değerleri toplarken, müze başkanlığının farklı yıllardaki değerleri – Yersayin
Omirov, Utepbergen Akimgereyuly, Koyshugul Zhylkyshiyev, Asylbay Numukhambetov’u ve müze
uzmanları Sadirbek Satybaldiyev, Nurlybek Shakirov, Gulayna Salikhova, Kanat Kudabayev, Aybek Turaruly,
Yerlan Tlekkabylov’u dikkat çekmek isterim.

Raşida Haripova,
AMüze başkanı, kültür alanı mükemmeli

9

Атырау облысы 阿 前言
тарихи-өлкетану 特劳（阿特劳）市位于哈萨克大草原的西部，有着悠久的历史，是一个神圣的地方。
目录中包含的各种历史和精神宝藏使得评估这一广阔地区的丰富程度成为可能。
музейі 目录包括1975年，1977年在阿特劳地区的苏联科学院考古研究所发现的展品；1978年，1979
Историко- 年，1981年，1983年在 野迪利-乌热乐 的苏联科学院考古研究所； 1990年以哈萨克斯坦苏维埃
краеведческий 社会主义共和国科学院Sh.Ualikhanov的名字命名的历史，考古学和民族志研究所； 1996年，1999
музей Атырауской 年，哈萨克斯坦共和国科学院的西哈萨克斯坦考古考察队，以及定居点阿特劳地区的当地历史博物
馆：热了呕以，内层，克则了扩该，马卡特，马卡木别特，以及在伊曼卡拉，萨日卡木斯，阿拉洛
области 贝，米亚拉，波塞克，可乐设的坟墓中;位于阿特劳（Atyrau）市区和中世纪城市萨拉什克（阿拉
Atyrau Local 洛贝-莱蒂，塔斯克啥）。
在哈萨克斯坦西部，发现了萨尔玛部落的定居点和土丘。应当指出，对诸如Vyacheslav
History Afanasev，Zeinolla Samashev，Lev Galkin，Vyacheslav Plakhov，Marat Kasenov等考古学家的
Museum 现场研究。
Atyrau bölgesi Zhylyoi和Kyzylkoginsky地区的领土上有大量土丘，发掘出丰富的考古材料。有关 阿拉洛贝
Yerel Tarih 和米亚拉墓葬发掘的更多信息，请参阅历史科学博士Zeinolla Samashev和历史科学候选人Marat
Kasenov的文章，以及克里米亚 Crym Altynbekov的修复工作。
Müzesi 萨拉希克（在某些来源中为萨莱楚克，萨莱基克，萨莱久克），距离现代城市阿（Atyrau）50
阿特劳州历史与地方 公里，位于乌拉尔河（Ural River）的右岸。在金帐汗国时期，它是最大的宗教，政治和经济中
心，沿着连接高加索，克里米亚，卡拉科里姆和中国的大篷车路而建。
志博物馆 这座城市建于十三世纪中叶（巴图可汗）统治时期。来自欧洲国家和金帐汗国首府的主要大陆
旅行车经过该市，直达霍赫兹姆市以及印度，伊拉克和中国。由于一系列有利条件，萨拉伊舍克已
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 成为世界上最好的文化中心之一，其宫殿由来自世界许多国家的最有才华的工匠以及其他美丽的建
筑建造而成，庄严的宫殿（造币厂，大篷车宫殿，浴室，清真寺，清真寺）。您可以从V. Plakhov
的作品中详细了解位于阿特劳地区的城市。
博物馆提供的考古价值是了解古代和中世纪人们物质和精神文化的发展和繁荣的基础。这些是
劳动和日常生活的众多对象，工艺美术，陶瓷产品（陶瓷餐具的类型，灯，绞盘，饰面板和砖块，
管道），青铜镜，大锅，垫子，骨制品，手工磨石，箭头，硬币和人类学重建的雕塑。
多年发掘的结果，这是一种从祖先到当代的遗产，是一种历史和文化遗产，在博物馆的展览中
占有重要地位。
历史价值已通过实验室研究进行了全面研究。对于开展这些工作，我们对阿拉木图市国家专业
知识与认证中心团队以及以康衣史 萨特拉耶夫命名的地质与矿物学研究所表示感谢。
在收集博物馆的历史价值时，我想指出不同年份的博物馆领导人的功绩-厄尔萨因·奥米罗
夫（Ersain Omirov），乌特伯格·阿林格里尤利（Kossygul Zhylkyshiev），阿西尔贝·努
尔穆克汉贝托夫（Asylbai Nurmukhambetov）和博物馆专家Sadirbek Satybaldiev，Nurlybek
Shakirov，Gulayna Sakrov，Kanat Kudabay, Aibek Turaruly, Yerlan Tlekkabylov.

拉希达·哈里波娃,
博物馆负责人、文化领域的杰出工作者

10

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

А АРАЛТӨБЕ ҚОРҒАН КЕШЕНІ АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
ралтөбе қорғандар тобы Атырау облысы, Жылыой ауданының орталығынан солтүстік-
шығысқа қарай 66 км, Құлсары кенті Ақкиізтоғай ауылынан шығысқа қарай 25 км және Бекет Ата– 11
Ақ мешіт ғибадат-мемориалдық кешенінен оңтүстікке қарай 6 км жерде, Ембі өзенінің (Жем) сол
жағалауында орналасқан. 1999 жылы мұнда үш қорған зерттелді.
1-қорған. Қорғанның шұңқыры бар күрделі тасты-жер құрылысында жерленгендердің
жеті шұңқыры анықталды. Кешеннің оңтүстік жағындағы орталық, ең терең камераның кесілген
баспалдақтары бар қысқа және көлбеу дромосы болды, ал солтүстіктен ұжымдық жерлеуге арналған
кең, бірақ терең емес қабірі бар жалғыз аяқ жол арқылы қосылды. Соңғысының батыс жағында
әскерилер жерленген шағын тар камера болды. Қалған жерлеу орындары ежелгі жер бетінің
деңгейінде, қуыс үйіндінің астында жасалды. Біреуін қоспағанда, барлық қабірлер қатты тоналған
болып шықты. Қарудың стандартты жиынтықтары (қылыштар, жебелері бар қорамсақ, найзалар)
және әйелдердің әшекейлері табылды. Ежелгі сарматтық ұзын қылыш ерекше қызығушылық
тудырады, оның ұшы сәл иілген, оны қылыш пішініндегі қадалатын-кесетін қару ретінде қарастыруға
болады.
2-қорған. Мұнда табылған керемет көркем бұйымдар ең ірісі болды, бірақ олардың үйіндісі
бірнеше рет тонауға ұшырағандықтан және бірнеше кеш бойы сарматтық жерлеу рәсімдерінің
жүргізілуіне, сондай-ақ, тастардың бөлшектелуіне байланысты пішіні қатты өзгерген.
Бастапқыда нысанның биіктігі 2 метрден асатын, диаметрі шамамен 40 метрдей болатын
дөңгелек, тас-жер құрылысы іспетті болды. Оның ортасында жер бөлігінің үстіне жалпақ тас
плиталардан тұрғызылған сопақша дуал тұрды. Ол жерлеу камерасының жұмырланған бұрыштары
бар тік бұрышты жоғарғы жиегіне айнала үйілген сұр, жасыл карбонатты қосындылары бар сарғыш
түсті қабір шығарылымынан құралған еді. Жер білігінің биіктігі 50–70 см, ені 1,5-нан 3 метрге дейін.
Бұл қоршаудан негізінен тік плиталардан пайда болған радиалды «сәулелер» жан-жаққа бөлініп
тұрды. Қорғанның сыртқы қоршауының доғалы – толқынды тұрпатына іргелес орналасқан әлгі
«сәулелердің» ұштары, қабірдің үстіндегі қоршау және басқа да элементтер «күн дөңгелегі» сияқты
күрделі көріністі бейнелеп тұрды, бұлардың пішіні мен мазмұны ежелгі сарматтардың өте күрделі
мифтік жерлеу кешенімен тікелей байланысты екенін, әрі олардың күн-космогониялық түсініктерін
аңғартып тұрғандай-тын.
Қорғанның бүкіл қабатында сақталған тастарға қарағанда, олар қабыршақты қабықпен жабылған
сияқты. Сәулелі қорғанның солтүстік жағынан көлденең тақталардан, киелі шағын кеңістікке өзіндік
«кіретін есік» жасалды.
Қорғанды тұтастай және оның жеке элементтерін, сондай-ақ құрамдас бөліктерін салу
процесі әртүрлі дуалау, тазарту және құрбандықтар шалу әрекеттерін қамтитын күрделі және
көпсатылы рәсімдермен қатар жүрген секілді. Бұған жоғарыда аталған «кіре берістің» маңында
табылған заттар, сондай-ақ, негізгі жерлеу камерасының айналасында және басқа жерлерде әдейі
қойылған жануарлардың сүйектері, керамиканың сынықтары мен көмірдің қалдықтары дәлел бола
алады. Қорғанның ортасында күшті және терең тесілген іздері бар ошақ табылды. Сарматтар отқа
табынушылар болды, оттың тазартатын күшіне сенді. Қорғанның жер бетіндегі құрылысының күнге
қатысты сипаты, отты құрметтеу іздері және басқа да белгілері зороастризм діни дәстүрінің Ембі

Атырау облысы өзенінің төменгі сағасындағы сарматтардың дүниетанымы мен жерлеу тәжірибесіне, сонымен қатар
тарихи-өлкетану мұнда жерленген адамдардың жарыққа әсерін, сөзсіз, билеуші элита мен діни кастаға тиесілі екенін
көрсетеді.
музейі
Историко- Негізгі жерлеу камерасы ішінен жұқа сырықтармен бекітілген қамыс төсеніштерімен қапталған.
краеведческий Тонаушылар қатты бүлдірген қабірдің түбінен 45–55 жастағы ер адамның сүйектері мен әйел
музей Атырауской сүйектерінің бірнеше фрагментті, қалпына келтірілмейтін сынықтары табылды. Бастапқы күйінде
сақталған жіліктерге қарағанда, өлген адамдар бастарымен оңтүстікке қаратылып көмілген. Әйелдің
области денесі ер адамның сол жағында орналасқан.
Atyrau Local
Көшпелі сармат қоғамындағы рәсім мен мәртебелік нормаларға сәйкес, қайтыс болғандар
History ерекше құрметпен, салтанатты киімімен жерленген. Олармен бірге қабірге екі ат, қару-жарақтың
Museum стандартты жиынтығы: қылыш, қанжар, найза, жебелері бар қорамсақ; бүйірінде саптары мен
Atyrau bölgesi құйылатын жері бар саздан жасалған импорттық сұр хум; былғары ыдыстың қалдықтары, алтын
Yerel Tarih жұқалтырмен қапталған темір таяқшасының және екі басмүсінмен безендірілген құлақты грифонның
сынықтары қойылыпты. Сонымен қатар сабының қалдықтары бар темір жауынгерлік ілмек,
Müzesi қорамсақтың ілгегі, қоладан жасалған портупея белбеуіне арналған дөңгелек, сүйекті инешек және
阿特劳州历史与地方 ірі темірден жасалған үш жақты жебе ұштарының аздаған бөлшектері табылды.

志博物馆 Қатты тоналғанына қарамастан, әртүрлі деңгейдегі қабірде ромб тәрізді, дөңгелек, жақтаулы
және жылан тәрізді 400-ге жуық алтын жапсырмалар табылды. Пішініне қарай олар сармат
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 қоғамындағы аса маңызды тұлғалардың салтанатты-жерлеу киімдерінің әртүрлі бөліктеріне тігілген.

Шұңқырдың толтырылған жерінде алып бүркіттің қаңқасы ерекше қызығушылық тудырады.
Скиф-сарматтық аң стилінің ең үздік дәстүрінде жасалған құлақты грифонның басмүсінімен, алтын
көркем өнер бұйымдарымен бірге жерленген адамның жоғары әлеуметтік мәртебесін аңғартқандай.

Бүркіттің бірге көмілуі және құлақты грифонның бас мүсіні еуразиялық шамандықтың
дүниетанымында тігінен үш мүшелі қасиетті бүркіт туралы мифологиялық ұғымдарды бейнелеуі
мүмкін. Кейбір мифологияларда бүркіт өлгендердің жанын аспанға көтеретін қызметті атқарған.
Сарматтардың дүниетанымында бүркіт – жоғарғы көшбасшы билігінің белгісі. Бұл жағдайда бүркіт
тектің қорғаушысы тотеміне табынумен байланысты болуы мүмкін. Табылған заттар осында жерленген
адамның аңшылық-кәсіпшілік қызметі тұрғысынан түсіндірілу мүмкіндігін де жоққа шығармайды.
Жебелердің темір үш жақты ұштарының қолданыстағы жіктемесіне сәйкес 2-қорған біздің
дәуірімізге дейінгі II ғасыр мен біздің дәуіріміздің басындағы аралықпен белгіленеді. Ал РҒА Геология
институтының изотоптардың геохронологиялық зертханасында алынған калибрленген
радиокөміртектің мерзімделуі б.з. 129 жылы. Бұл Арал–Каспий аймағындағы сарматтар мәдениетінің
ең гүлденген және әскери-саяси белсенділіктің барынша жоғарылаған кезеңі. Арал–Каспий
өзенаралық кеңістігіндегі сарматтардың этносаяси бірлестіктерінің екі орталығын алдын ала
бөліп көрсетуге болады, олар оңтүстігінде Байте және солтүстігінде Қызыл ұйық үлгісіндегі қарулы
жауынгерлердің мүсіндері бар орасан зор храмдармен-ғибадатханалармен белгіленген.

2-қорғаннан алынған ер адамның бас сүйегі бойынша РҒА-ның Н.Миклухо-Маклай атындағы
Антропология және этнология институтының маманы Е.Веселовская оның бет-бейнесін қалпына
келтірді. Сондағы екі өрілген бұрым түріндегі ер адамның шаш үлгісі кейінгі және римдік
дереккөздерді зерттеудің негізінде жасалған болатын, өйткені онда бұрымды сарматтар туралы
айтылады. Негізінен шаш өру біздің дәуірімізге дейінгі бірінші мыңжылдықта Еуразия даласының
Ұлы белдеуінің бүкіл кеңістігінде сақталған атты-көшпелі мемлекеттердің жоғары деңгейдегі
лауазымдылардың ерекше құзыреті болған.

Сақталған артефактілерді қолданудың негізінде ерлердің сырт киімдері мен қаруларын қалпына
келтірудің нұсқасы ұсынылды. Әрине, бұл жерде қарастырылып отырған тарихи кезең де мейлінше
ескерілді. Еуразия даласының Ордостан Қара теңізге дейінгі атты көшпенділері белгілі бір этно
ортаға байланысты оң немесе сол жақты туника тәрізді қысқа былғары шекпеннің бірдей түрін киді.
Олардың былғары шалбары мен етіктері де бірдей болды. Алтын айылбастармен, негізінен көшпелі
элитаның және патша адамдарының салтанатты және жерлеу киімдері безендірілген.

Сармат-массагет қылыштары, қанжарлары мен қорамсақтары өз мәдениетінің ауқымында көбіне
стандартты-біркелкі болып келеді. Бекіту және қару-жарақ пен әскери жабдықтарды алып жүру
тәсілдері тас мүсіндердегі көптеп табылған заттармен және суреттермен оңай қалпына келтіріледі.

Зейнолла Самашев,
тарих ғылымдарының докторы

12

К КУРГАННЫЙ КОМПЛЕКС АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
АРАЛТОБЕ тарихи-өлкетану
урганная группа Аралтобе расположена в 66 км к северо-востоку от центра Жылыойского музейі
Историко-
района Атырауской области города Кульсары, в 25 км восточнее села Аккизтогай и в 6 км к югу от краеведческий
культово-мемориального комплекса Бекет Ата–Ак мечеть, на левом берегу реки Эмбы (Жем). В 1999 музей Атырауской
году здесь были исследованы три кургана. области
Atyrau Local
Курган 1. Под сложным каменно-земляным наземным сооружением кургана, с несомкнутым History
рвом у основания, было выявлено семь погребальных ям. Центральная, самая глубокая камера с Museum
южной стороны имела короткий и наклонный дромос с вырубленными ступеньками, а с севера Atyrau bölgesi
соединялась с помощью полосы-дорожки с широкой, но неглубокой могилой для коллективного Yerel Tarih
захоронения. С западной стороны последней находилась небольшая узкая камера с воинским Müzesi
погребением. Остальные погребения совершались под нижним уровнем насыпи, почти на древней 阿特劳州历史与地方
поверхности. За исключением одной, все могилы оказались сильно разграбленными. Найдены 志博物馆
стандартные наборы оружия: мечи, колчан со стрелами, копья и женские украшения. Особый
интерес представляет позднесарматский длинный меч со слабо изогнутым концом, который можно 13
рассматривать как колюще-режущее оружие переходной к сабле формы.

Курган 2, где были найдены замечательные художественные изделия, являлся самым крупным,
но его насыпь оказалась сильно деформированной из-за неоднократного ограбления и совершения
нескольких поздних сарматских впускных погребений, а также разборки камней на строительство.

Первоначально объект представлял собой округлое каменно-земляное сооружение высотой
более 2 метров, диаметром около 40 метров. В середине возвышалась овальная ограда, воздвигнутая
из плоских каменных плит поверх земляного вала. Последний насыпан вокруг верхнего края
прямоугольной с закругленными углами погребальной камеры и состоит из могильного выкида
желтоватого цвета с серыми, зелеными карбонатными включениями. Высота земляного вала 50–
70 см, ширина от 1,5 до 3 метров. От этой ограды расходились радиальные «лучи», образованные,
главным образом, вертикальными плитами.

Концы упомянутых «лучей», примыкающих к дугообразно-волнистому абрису внешнего
ограждения кургана, надмогильная ограда и другие элементы создавали сложную конструкцию
наподобие «солнечного колеса», семантика формы и содержание которого связаны с чрезвычайно
сложным мифо-ритyальным комплексом древних сарматов и отражали их солярно-космогонические
представления. Вся поверхность кургана, судя по сохранившимся камням, наклонно покрывалась
чешуйчатым панцирем.

С северной стороны лучистого кургана был возведен из горизонтальных плит своеобразный
«вход» в сакрализованное микропространство.

Процесс сооружения кургана в целом и отдельных его элементов, а также составных частей, по-
видимому, сопровождался сложным и многоступенчатым ритуалом, включавшим различного рода
заклинания, очистительно-магические действия и жертвоприношения. Об этом свидетельствуют,
в частности, находки у основания отмеченного выше «входа», земляного вала, вокруг основной
погребальной камеры и в других местах, преднамеренно положенных костей животных, обломков
керамики и остатков древесного угля.

В центре кургана зафиксирован очаг со следами сильного и глубокого прокола. Сарматы
были огнепоклонниками, верили в очистительную силу огня. Явно солярный характер наземной
конструкции кургана, следы почитания огня и другие признаки указывают на возможное
влияние зороастрийской религиозной традиции на мировоззрение и погребальную практику
сарматов низовья реки Эмбы, а вместе с тем на световую сущность похороненных здесь персон,
принадлежавших, несомненно, к правящей элите и жреческой касте. Основная погребальная
камера изнутри была облицована камышовыми матами, укрепленными тонкими жердями.

На дне сильно потревоженной грабителями могилы найдены останки мужчины 45–55 лет
и несколько крайне фрагментарных невосстанавливаемых обломков костей женщины. Судя
по сохранившимся в первоначальном положении берцовым костям, усопшие были погребены
головами на юг. Тело женщины располагалось слева от мужчины. В соответствии с нормами ритуала
и статуса в кочевом сарматском обществе умершие похоронены с особыми почестями, в богатом
парадном одеянии. Вместе с ними в могилу были положены два коня, стандартный набор оружия –
меч, кинжал, копье, колчан со стрелами; импортный серый глиняный хум с боковыми ручками
и сливом; остатки кожаного сосуда, обломки железного жезла, покрытого золотой фольгой и
украшенного двумя протомами ушастого грифона. Кроме того, найдены железный боевой крюк
с остатками древка, колчанный крюк, бронзовое распределительное колесо для портупейных
ремней, костяная игольница и небольшое количество крупных трехлопастных наконечников

Атырау облысы стрел из железа. Несмотря на сильное ограбление, в могиле на разных уровнях найдены около 400
тарихи-өлкетану золотых нашивных бляшек ромбовидной, круглой, рамчатой и змеевидной формы. В зависимости
от формы они нашивались на различные части парадно-погребального облачения ушедших в
музейі инобытие особо значимых в сарматском обществе персон.
Историко-
краеведческий Особый интерес представляет уцелевший в заполнении ямы скелет беркута (рисунок 12).
музей Атырауской Протомы ушастого грифона выполненные в лучших традициях скифо-сарматского звериного
стиля, в совокупности с набором золотых художественных изделий свидетельствуют о высоком
области социальном статусе погребенного. Сопроводительное захоронение беркута и протомы ушастого
Atyrau Local грифона отражают, вероятно, мифологические представления о священном орле трехчленном по
вертикали пространстве в мировоззрении евразийского шаманства. В некоторых мифологемах
History орел выполняет функцию носителя души умерших на небеса.
Museum
Atyrau bölgesi Орел в мировоззрении сарматов – символ власти верховного вождя. Беркут в данном случае
Yerel Tarih может быть связан с культом тотема-покровителя рода. Не исключается и возможность объяснения
находки с точки зрения охотничье-промысловой деятельности погребенного здесь мужчины.
Müzesi
阿特劳州历史与地方 По существующей классификации железных трехлопастных наконечников стрел, курган
2 датируется в пределах II века до н.э. – начала н.э. Калиброванный радиоуглеродный возраст
志博物馆 полученный в лаборатории геохронологии изотопов Института геологии РАН Л.Л. Сулержицким
129 г. н.э. Это время наивысшего расцвета культуры сарматов Арало-Каспийского региона и
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 повышения их военно-политической активности. Можно выделить в предварительном порядке два
центра этнополитических объединений сарматов в пространстве Арало-Каспийского междуречья,
обозначенные грандиозными храмами-святилищами с изваяниями вооруженных воинов типа
Байте на юге и Кзыл-Уйик на севере.

По сохранившемуся мужскому черепу из кургана 2 восстановлено его лицо в Институте
антропологии и этнологии им. Н.Н.  Миклухо-Маклая РАН Е.В. Веселовской. Прическа мужчины
в виде двух заплетенных кос предложена на основе изучения позднеантичных и римских
источников, где упоминаются сарматы-косоплеты. Ношение кос было прерогативой высшего слоя
конно-кочевых государств, образований на всем пространстве Великого пояса Евразийских степей
в первом тысячелетии до нашей эры.

На основе использования сохранившихся артефактов был предложен вариант реконструкции
мужского костюма и оружия. При этом учитывался и рассматриваемый исторический период.
Конные кочевники Евразийских степей от Ордоса до Причерноморья носили одинаковый тип
короткого кожаного кафтана туникообразного покроя, с правосторонним и левосторонним запахом
в зависимости от конкретной этносреды. Одинаковыми были кожаные брюки и сапоги.

Золотыми бляшками украшались, главным образом, парадные и погребальные костюмы
кочевой элиты и царствующих персон.

Сармато-массагетские мечи, кинжалы и колчаны по форме стандартны в ареале их
культуры. Система крепления и способы ношения оружия и воинского снаряжения также легко
реконструируются по многочисленным находкам и изображениям на каменных изваяниях.


Зейнолла Самашев,

доктор исторических наук

T ARALTOBE
MOUND COMPLEX
he Araltobe mound group is located 66 km northeast of the center of the Zhylyoi district of Atyrau

region, Kulsary village, 25 km east of the village of Akkiztogay and 6 km south of the Beket Ata-Ak mosque
memorial complex, on the left bank of the Emba river (Zhem). In 1999, three mounds were explored here.

Mound 1. Seven burial pits were found under the complex stone-earth ground structure of the
mound, with an unclosed moat at the base. The central, deepest chamber on the south side had a short
and sloping dromos with cut-out steps, and on the north it was connected by a lane-path with a wide but
shallow grave for collective burial. There was a small narrow chamber with a military burial on the west
side of the latter. The rest of the burials were performed under the lower level of the mound, almost on
the ancient surface. All the graves were heavily looted, except for one. Standard sets of weapons were
found: (swords, quiver with arrows, spears and women’s jewelry. The late Sarmatian long sword with
a slightly curved end, which can be considered as a thrusting-bladed weapon, transitional to the saber

14 shape is of particular interest.

Mound 2 where remarkable artistic items were found, was the largest, but it was severely deformed АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
due to repeated robberies and several late Sarmatian inlet burials, as well as the dismantling of stones for тарихи-өлкетану
construction. музейі
Историко-
Initially, the object was a rounded, stone-earth structure with a height of more than 2 meters and a краеведческий
diameter of about 40 meters. There was an oval fence built of flat stone tiles on top of an earthen rampart музей Атырауской
in the middle. The latter is piled around the upper edge of a rectangular burial chamber with rounded области
corners and consists of a yellowish grave outcrop with gray, green carbonate inclusions. The height of the Atyrau Local
earthen rampart is 50–70 cm, the width is from 1.5 to 3 meters. Radial «beams» radiated from this fence, History
formed mainly by vertical slabs. Museum
Atyrau bölgesi
The ends of the said «beams» adjoining the arcuate-wavy outline of the outer fence of the mound, Yerel Tarih
the grave fence and other elements created a complex structure like a «sun wheel», the semantics of Müzesi
form and content, which are associated with an extremely complex mythological complex of the ancient 阿特劳州历史与地方
Sarmatians and reflected their solar-cosmogonic representations. 志博物馆

The entire surface of the mound, judging by the preserved stones, was obliquely covered with a scaly 15
shell.

On the northern side of the radiant mound, a kind of «entrance» to the sacral micro-space was built
from horizontal slabs. The process of constructing the mound as a whole and its individual elements, as
well as its components, seems to have been accompanied by a complex and multi-stage ritual, which
included various kinds of spells, cleansing and magical actions and sacrifices. This is evidenced, in
particular, by finds at the base of the above-mentioned «entrance», an earthen rampart, around the main
burial chamber and in other places, deliberately placed animal bones, fragments of fired clay and remains
of charcoal.

There is a hearth with traces of a strong and deep puncture was recorded in the center of the mound.
Sarmatians were fire worshippers, believed in the purifying power of fire. The clearly solar nature of the
ground structure of the mound, traces of fire worship, and other signs indicate the possible influence of
the Zoroastrian religious tradition on the worldview and burial practice of the Sarmatians of the lower
Emba river, and at the same time on the light essence of the persons buried here, who undoubtedly
belonged to the ruling elite and priestly caste.

The main burial chamber was lined from the inside with reed mats reinforced with thin poles.
At the bottom of the grave, which was badly disturbed by robbers, the remains of a 45–55-year-
old man and several extremely fragmentary non-recoverable fragments of a woman’s bones were found.
Judging by the tibia bones preserved in their original position, the deceased were buried with their heads
to the south. The woman’s body was located to the left of the man.
In accordance with the norms of ritual and status in the nomadic Sarmatian society, the dead are
buried with special honors, in rich ceremonial dress. Two horses, a standard set of weapons – a sword,
dagger, spear, quiver with arrows; imported gray clay hum with side handles and drain; the remains of
a leather vessel, fragments of an iron rod covered with gold foil and decorated with two protomes of
an eared griffin were placed in the grave together with them. In addition, an iron battle hook with the
remains of a shaft, a quiver hook, a bronze distribution wheel for sword-belts, a bone needler, and a small
number of large three-bladed arrowheads made of iron were found.
Despite a strong robbery, about 400 gold diamond-shaped, round, framed and serpentine plaques
were found in the grave at different levels. Depending on the form, they were sewn on various parts of the
ceremonial-funeral vestments of persons of particular importance in Sarmatian society who had gone.
The skeleton of the golden eagle that survived the filling of the pit is of particular interest.
The protomes of the eared griffin, made in the best traditions of the Scythian-Sarmatian animal style,
together with a set of golden art items, testify to the high social status of the buried.
The accompanying burial of the golden eagle and the protoma of the eared griffin probably reflect the
mythological ideas about the sacred eagle, three-membered vertical space in the worldview of Eurasian
shamanism. In some mythologies, the eagle serves as a carrier of the souls of the dead to heaven. The
eagle in the worldview of the Sarmatians is a symbol of the power of the Supreme Ruler.
The golden eagle in this case can be associated with the cult of the patron totem of the clan. The
possibility of explaining the find from the point of view of the hunting activities of the man buried here
is not excluded.
According to the existing classification of iron three-bladed arrowheads, mound 2 dates from within
the II century BC – early CE. Calibrated radiocarbon age obtained in the laboratory of isotope geochronology of
the Institute of Geology of the Russian Academy of Sciences by L.L. Sulerzhitsky 129 CE. This is the time
of the highest flourishing of the Sarmatian culture in the Aral-Caspian region and increased military and
political activity. There are two centers of ethnopolitical associations of Sarmatians in the area of the Aral-

Атырау облысы Caspian interfluve, marked by grandiose temples-sanctuaries with statues of armed warriors like Baite in
тарихи-өлкетану the South and Kzyl-Uyik in the north.

музейі According to the preserved male skull from mound 2, his face was restored at N.N.Miklukho-Maklay
Историко- Institute of Anthropology and Ethnology of the Russian Academy of Sciences by Ye.V. Veselovskaya.
краеведческий
музей Атырауской The hairstyle of a man in the form of two plaited braids is proposed based on the study of late antique
and Roman sources, where Sarmatian braid-makers are mentioned. Braids were the prerogative of the
области upper layer of the equestrian nomadic states, formations throughout the Great Belt of the Eurasian
Atyrau Local steppes in the first millennium BC.

History Based on the use of preserved artifacts, a variant of reconstruction of men’s costume and weapons
Museum was proposed. The historical period under consideration was also taken into account. Horse nomads of
Atyrau bölgesi the Eurasian steppes from the Ordos to the Black Sea region wore the same type of short tunic-shaped
Yerel Tarih leather caftan, with a right-hand and left-hand wrap, depending on the specific ethnic environment.
Leather trousers and boots were identical.
Müzesi
阿特劳州历史与地方 Gold plaques were mainly used for ceremonial and funeral costumes of nomadic elites and reigning
persons.
志博物馆
Sarmatian-Massaget swords, daggers, and quivers are standard in shape in the area of their culture.The
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 fastening system and methods of carrying weapons and military equipment are also easily reconstructed
from numerous finds and images on stone sculptures.


Zeynolla Samashev,

Doctor of Historical Sciences

A ARALTOBE
HÖYÜKLERİ KARMAŞIĞI
raltobe höyük grubu, Atyrau bölgesi Zhylyoy ilçesi merkezinin 66 km kuzey-doğusunda, Kulsary kenti

Akkyztogay köyünün 25 km doğusunda ve Beket Ata-Ak camisi kült anıt kompleksinin 6 km güneyinde Zhem
nehrinin sol kıyısında bulundu.1999’da burada üç mezar höyüğü keşfedildi.

Höyük-1. Höyüğün karmaşık taş-toprak zemin yapısının altında, tabanında açık bir hendek bulunan yedi
mezar çukuru bulunmuştur. Güney taraftaki en derin merkez oda, oymalı basamakları olan kısa ve eğimli bir
dromosa sahipti ve kuzeyden toplu gömü için geniş, ancak sığ mezara bir yolla bağlanmıştı. İkincisinin batı
tarafında, askeri bir mezar töreni bulunan küçük, dar bir oda vardı. Mezarların geri kalanı, neredeyse antik yüzeyde,
setin alt seviyesinin altında yapılmıştır. Biri dışında tüm mezarlar ağır bir şekilde yağmalanmıştı. Standart silah
setleri bulundu: kılıçlar, oklu sadak, mızraklar ve kadın takıları. Özellikle ilgi çekici olan, hafif kavisli bir uca sahip
olan Geç Sarmatyalı uzun kılıcıdır ve bu kılıç, süvari kılıcı şekline geçiş yapan bir delici kesme silahı olarak kabul
edilebilir.

Höyük-2, dikkate değer sanat eserlerinin bulunduğu yer, en büyüğüydü, ancak setin tekrarlanan soygunlar
ve birkaç geç Sarmatian giriş mezarının yanı sıra inşaat için taşların sökülmesi nedeniyle oldukça deforme olmuştu.
Başlangıçta nesne 2 metreden yüksek ve yaklaşık 40 metre çapında yuvarlak, taş ve toprak bir yapıydı. Ortada,
toprak bir sur üzerine yassı taş levhalardan dikilmiş oval bir çit vardı. İkincisi, köşeleri yuvarlatılmış dikdörtgen bir
mezar odasının üst kenarı etrafına dökülür ve gri, yeşil karbonat kapanımları olan sarımsı bir mezar çıkıntısından
oluşur. Dolgunun yüksekliği 50–70 cm, genişliği 1,5 ila 3 metredir. Bu çitten esas olarak dikey levhaların oluşturduğu
radyal «ışınlar» yayıldı.

Yukarıda bahsedilen «ışınların» uçları, höyüğün dış çevresi kıvrımlı dalgalı dış hatlara bitişikti. Mezar çiti ve
diğer unsurlar, «güneş tekerleği» gibi karmaşık bir yapı oluşturdu. Tüm yapının formunun anlambilimi ve içeriği,
eski Sarmatyalıların son derece karmaşık mitolojik-ritüel kompleksiyle ilişkilendirilir ve onların güneş-kozmogonik
fikirlerini yansıtır. Korunan taşlara bakılırsa, höyüğün tüm yüzeyi eğik bir şekilde pullu bir kabukla kaplıydı.

Işıltılı höyüğün kuzey tarafında, yatay levhalardan sakralize edilmiş mikro boşluğa bir tür «giriş» inşa edildi.
Höyüğün bir bütün olarak ve tek tek unsurlarının yanı sıra bileşen parçalarının inşası sürecine, görünüşe göre,
çeşitli türlerde büyüleri, arındırıcı-büyülü eylemleri ve kurbanlıkla içeren karmaşık ve çok aşamalı bir ritüel eşlik
ediyordu. Bu, özellikle yukarıda bahsedilen «giriş» in tabanında, ana mezar odası çevresinde ve diğer yerlerde
kasıtlı olarak yerleştirilmiş hayvan kemikleri, seramik parçaları ve odun kömürü kalıntıları olan toprak bir surun
tabanındaki buluntularla kanıtlanmaktadır.

Höyüğün ortasında, güçlü ve derin bir delinme izleri olan bir ocak kaydedildi. Sarmatlar ateşe tapıyorlardı,
ateşin temizleyici gücüne inanıyorlardı. Höyüğün zemin yapısının açıkça güneş ışığı doğası, ateşe saygı gösterilmesi

16 izleri ve diğer işaretler, Zerdüşt dini geleneğinin Zhem Nehri’nin alt kesimlerinde Sarmatyalıların dünya görüşü

ve mezar uygulamaları üzerindeki olası etkisini göstermektedir ve aynı zamanda, asiller ve rahip kastına ait Атырау облысы
olan burada gömülü kişilerin ışık özüne işaret ediyorlar. Ana mezar odası, içeriden ince direklerle güçlendirilmiş тарихи-өлкетану
kamış hasırlarla kaplıydı. Mezarın dibinde, soyguncular tarafından ağır bir şekilde rahatsız edilen 45–55 yaşındaki музейі
bir adamın kalıntıları ve bir kadının kemiklerinin son derece parçalı, kurtarılamaz parçaları bulundu. Orijinal Историко-
konumlarında korunan tibia kemiklerine bakılırsa, ölenler başları güneye bakarak gömülmüş. Kadının bedeni краеведческий
erkeğin solundaydı. музей Атырауской
области
Göçebe Sarmatyalı toplumdaki ritüel ve statü normlarına uygun olarak, ölenler zengin bir tören kıyafeti Atyrau Local
içinde özel onurlarla gömüldü. Onlarla birlikte, mezara, iki at ve standart bir silah seti – bir kılıç, hançer, mızrak, History
oklarla sadak; yan tutacakları ve süzgeci olan ithal gri killi uğultu; deri bir kap kalıntıları, altın varakla kaplı ve kulaklı Museum
grifonun iki protomuyla süslenmiş demir bir çubuk parçaları yerleştirildi. Ek olarak, bir şaft kalıntıları olan bir demir Atyrau bölgesi
savaş kancası, bir titreme kancası, koşum kemerleri için bir bronz dağıtıcı tekerlek, bir kemik iğne yastığı ve büyük Yerel Tarih
üç kanatlı demir ok ucları bulundu. Ağır soygunlara rağmen, mezarda farklı seviyelerde yaklaşık 400 altın dikilmiş Müzesi
eşkenar dörtgen, yuvarlak, çerçeve ve serpantin şekilli plakalar bulundu. Biçime bağlı olarak, Sarmatyalı toplumda 阿特劳州历史与地方
başka hayata girmiş özel öneme sahip kişilerin tören-cenaze kıyafetlerinin çeşitli bölümlerine dikilmişlerdi. 志博物馆

Özellikle ilgi çekici olan, çukurun doldurulmasından kurtulan altın kartalın iskeletidir. İskit-Sarmat hayvan АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
stilinin en iyi geleneklerinde yapılan kulaklı griffinin protomları, bir dizi altın sanat eseri ile birlikte, ölen kişinin
yüksek sosyal statüsüne tanıklık ediyor.Eşlik eden altın kartalın cenazesi ve kulaklı griffinin protomu, muhtemelen
Avrasya şamanizminin dünya görüşünde kutsal üç üyeli kartal hakkındaki mitolojik fikirleri yansıtıyor. Bazı
mitolojilerde kartal, ölülerin ruhunun cennete taşıyıcısı olarak hareket eder. Sarmatyalıların dünya görüşündeki
kartal, yüce liderin gücünün bir sembolüdür. Bu durumda altın kartal, klanın koruyucu toteminin kültüyle
ilişkilendirilebilir. Bulguyu, burada gömülü olan adamın avlanma faaliyeti açıklaması olasılığı dışlanmamaktadır.

Üç katmanlı demir ok uçlarının mevcut sınıflandırmasına göre Höyük-2, M.Ö. II. – M.S. başıyla tarihlenmektedir.
Rusya Bilimler Akademisi Jeoloji Enstitüsü jeokronoloji laboratuvarında elde edilen izotopların kalibre edilmiş
radyokarbon yaşı M.S. 129 yılıyla tarihlenmektedir.

Bu, Aral-Hazar bölgesindeki Sarmatyalıların kültürünün en güçlendiği ve askeri-politik faaliyetlerin arttığı
zamandır. Güneyde Bayte ve kuzeyde Kyzyl-Uyik gibi silahlı savaşçı heykelleri bulunan görkemli tapınaklar-
kutsal alanlar tarafından belirlenmiş Aral-Hazar ara bölgesinde Sarmatyalıların iki etnopolitik dernek merkezini
geçici olarak belirleyebiliriz. Höyük-2’den bulunan erkek kafatasına göre, onun yüzü Miklukho-Maklay adını
taşıyan Rusya BA Antropoloji ve Etnoloji Enstitüsü uzmanı E.Veselovskaya tarafınan restore edildi. İki örgülü
örgü şeklindeki bir adamın saç modeli, Sarmatyalıların bükülmüş örgülerinden bahsedildiği geç antik ve Roma
kaynaklarının bir çalışmasına dayanarak önerildi. Örgüler giymek, M.Ö. 1. binyılda Avrasya bozkırlarının Büyük
Kuşağı boyunca at-göçebe devletlerin asillarının ayrıcalığıydı. Korunan eserlerin kullanımına dayanarak, erkek
dış giyim ve silahlarının restorasyonunun bir versiyonu önerildi. Elbette söz konusu tarihsel dönem de hesaba
katılıyor. Ordos’tan Karadeniz’e kadar Avrasya bozkırlarının göçebeleri, belirli etnik ortama bağlı olarak sağ veya
sol tunik gibi aynı tür kısa deri tuniği giydiler. Deri pantolonları ve botları aynıydı.

Göçebe seçkinlerin ve hüküm süren kişilerin tören ve cenaze kıyafetleri genelde altın plakalarla süslendi..
Sarmatian-Massaget kılıçları, hançerleri ve okları kültürlerinde standarttır. Bağlanma sistemi ve silah ve askeri
teçhizat taşıma yöntemleri de taş heykeller üzerindeki sayısız buluntu ve görüntüden kolayca yeniden yapılandırılır.

Zeynolla Samashev,
Tarih Bilimleri Doktoru

库 库尔干阿拉尔托比复合地貌

尔干阿拉尔托比位于阿特劳地区朱衣罗艾区中心，库勒萨如村东北66公里处，阿克兹 17
托戈吾村以东25公里处，和宗教纪念建筑群别克特阿达-阿克清真寺以南6公里处，位于叶木巴河的
左岸（界木）。在1999年，这里对三座墓葬进行了调查。

库尔干 1。在丘陵的复杂石土结构下发现了七个埋葬坑，底部有一个明沟。中央最深的房间
在南侧，有一个短而倾斜的果皮，上面刻有台阶，从北部通过一条条形小路连接到一个宽而浅的坟
墓，以进行集体埋葬。在后者的西侧，有一个狭窄的小房间，里面有一个军事葬礼。其余的墓葬都
在路堤的较低层下进行，几乎在古代表层。除一个墓地外，所有坟墓都被洗劫一空。找到了标准的
武器套：（剑，箭，箭和矛的箭袋和妇女的装饰品。特别令人感兴趣的是已故的萨尔玛蒂长剑，其
末端的弯曲较弱，可以看作是穿刺武器，过渡为军刀形式。

库尔干 2 是发现最大的艺术品的地方，它是最大的，但由于多次抢劫和几次晚期的萨热马特
入口葬礼以及拆除建筑用石头，其路堤被严重变形。

最初，该物体是一个圆形，石头和泥土结构，高度超过2米，直径约为40米。中间有一个椭圆形
的篱笆，由平坦的石板竖立在土制的城墙上。后者被倒在一个带有圆角的矩形墓室的上边缘，并由

Атырау облысы 带有灰色绿色碳酸盐夹杂物的浅黄色墓葬露头组成。土墙的高度为50-70厘米，宽度为1.5至3米。
тарихи-өлкетану 径向“光束”，主要由垂直栅栏形成，从该栅栏辐射出来。

музейі 上述“射线”的末端与丘陵外栅栏，弓形栅栏和其他元素的弧形波浪形轮廓相连，形成了一个
Историко- 复杂的结构，如“太阳轮”，其形式和内容的语义与古代萨尔玛人的极其复杂的神话情结相关联并
краеведческий 得到了反映。太阳世界的表示。从保存的石头来看，丘的整个表面都被鳞片状的壳倾斜覆盖。
музей Атырауской
在辐射土墩的北侧，从水平平板上竖立了一种进入缩微空间的“入口”。
области 整个土墩，其单个元素以及其组成部分的建造过程显然伴随着复杂而多阶段的仪式，其中包括
Atyrau Local 各种咒语，清洗法术和祭祀。尤其是通过在上述“入口”的底部发现一个土制壁垒，在主墓室周围
以及在其他地方故意放置动物骨头，陶瓷碎片和木炭残骸来证明这一点。
History 在土堆的中央，记录了有强烈而深刺的痕迹的炉膛。
Museum 萨尔玛人是消防员，他们相信火的清洁能力。丘陵地面结构的明显日照性质，拜火朝圣的痕迹
Atyrau bölgesi 和其他迹象表明，琐罗亚斯德教的宗教传统可能对叶木巴河下游的萨尔玛人的世界观和埋葬方式产
Yerel Tarih 生影响，同时也对埋葬在这里的人们的光明本质产生了影响，这些人无疑属于统治精英和神职人员
种姓。
Müzesi 主墓室的内部衬有芦苇垫，并用细杆加固。
阿特劳州历史与地方 在一个盗墓严重破坏的坟墓底部，发现了一个45-55岁男子的遗体和几个极为零碎，无法复原的
妇女骨头碎片。从保存在原始位置的胫骨来看，死者的头被埋葬在南部。女人的身体位于男人的左
志博物馆 侧。
根据游牧的萨尔玛社会的礼节和地位规范，死者被以特殊的荣誉埋葬在盛装的仪式中。与他们
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 一起，两匹马被放置在坟墓中，一套标准的武器-剑，匕首，长矛，箭箭。进口灰色粘土嗡嗡声，
带有侧面手柄和排水孔；皮革容器的残骸，铁棒的碎片，上面覆盖着金箔，并饰有两个有耳狮的
节。此外，还发现了一个带有杆身残骸的铁质战斗钩，一个颤抖钩，一个用于安全带的青铜分配
轮，一个骨针垫以及少量的大型三叶铁质箭头。
尽管抢劫沉重，但在坟墓中不同级别发现了约400个金制缝制钻石形，圆形，框架形和蛇形形状
的牌匾。根据形式的不同，它们被缝制在进入了其他生活的萨尔玛社会中特别重要的人的礼仪和葬
礼上。
特别令人感兴趣的是在坑坑中幸存下来的金鹰的骨骼。
以西徐亚语-萨热马特 动物风格的最佳传统制成的有耳狮的前身，再加上一系列金色艺术品，
证明了被埋葬者的高度社会地位。
伴随着金鹰的葬礼和有耳的狮的原生质可能反映了关于欧亚萨满教世界观中的神圣鹰，三元垂
直空间的神话思想。在某些神话传说中，鹰充当死者灵魂升入天堂的载体。 Sarmatians世界观中
的鹰象征着最高领导人的力量。
在这种情况下，金鹰可能与氏族的图腾崇拜有关。不排除从埋葬在这里的人的狩猎和狩猎活动
的角度来解释发现的可能性。
根据铁三刃箭头的现有分类，土墩2可以追溯到公元前2世纪。 e。 -公元早期在俄罗斯科学院
L.L. Sulerzhitskiy L.L. Sulerzhitskiy 129同位素地球年代学实验室获得的校准放射性碳年龄。
这是咸里海地区萨尔玛人文化发展最快的时期，军事政治活动也在增加。可以初步区分阿拉尔-
里海交汇处的萨尔玛人的两个民族政治协会的中心，这些中心由宏伟的寺庙圣所指定，并带有武装
战士的雕像，例如南部的巴叶特和北部的库兹尔-库叶特。
在第2墩上保存完好的雄性头骨的基础上，他的脸在人类学与民族学研究所得到了恢复，命名为
N.N. Miklukho-Maclay RAS E.V. Veselovskaya。
在对古代古董和罗马文献进行研究的基础上，提出了以两个辫状辫子形式出现的男人发型，其
中提到了萨尔玛提亚人缠绕的辫子。辫子是马术游牧民族上层的特权，在公元前一千年，欧亚草原
大带的整个地带都是辫子。
基于幸存的文物的使用，提出了一种改型用于重建男人的衣服和武器。在这种情况下，还考虑
了所考虑的历史时期。从鄂尔多斯到黑海地区的欧亚草原的马术游牧民族穿着相同类型的短皮革中
山装长衫长衫，带有左右气味，具体取决于特定的民族环境。皮裤和靴子都一样。
游牧贵族和在位者的礼仪和丧葬服装主要装饰有金牌。

萨热马特-马斯萨格页提 剑，匕首和箭在其文化领域是标准形状。携带武器和军事装备的附件
系统和方法也很容易从石像上的大量发现和图像中重建。


扎衣诺拉·萨姆舍夫,
历史学博士

18

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Аралтөбе қорғанының орналасу сызбасы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
Схема расположения Кургана Аралтобе

Layout of the Araltobe mound
Araltobe höyüklerinin düzeni

库尔干阿拉尔托比布局图

19

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

Аралтөбе қорғандар кешенінің территориясы
Территория комплекса курганов Аралтобе
The territory of the Araltobe mound complex
Araltobe höyükler kompleksinin bölgesi
库尔干阿拉尔托比复合地貌

Аралтөбе қорғанының сырт көрінісі
Внешний вид кургана Аралтобе

Appearance of the Araltobe mound
Araltobe höyüğünün dış görüntüsü

20 库尔干阿拉尔托比出现形态

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Аралтөбе қорғанының сырт көрінісі АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
Внешний вид кургана Аралтобе

Appearance of the Araltobe mound
Araltobe höyüğünün dış görüntüsü

库尔干阿拉尔托比出现形态

Аралтөбе қорғанынан табылған құстың қаңқасы 21
Скелет птицы, найденный в кургане Аралтобе
The skeleton of a bird found in the Araltobe mound

Araltobe höyüğünde bulunan kuş iskeleti
库尔干阿拉尔托比贝丘发现鸟类骨骼

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

Миялы қорғандар кешенінің орналасуының жағдайлық сызба-жоспары
План-схема расположения комплекса курганов Миялы
Layout of Miyaly burial mounds
Miyaly höyük karmaşığı konumunun durum şeması
库尔干米亚利复合地貌位置图

22

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Зерттеу нысандары Қызылқоға ауданындағы МИЯЛЫ ҚОРҒАН КЕШЕНІ АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學

Миялы ауылынан солтүстік-шығысқа
қарай 3 км жерде, жергілікті атауы бойынша Кенен қыстауының құмды-әкті кемерінің шетінде
орналасқан. 15 үлкен, орта және ұсақ үйінділерден тұратын осынау қорған кешені шығыс-батыс осі
бойынша ұзындығы 1,2 км жерді алып жатыр. Оңтүстікке қарай 350 метр жерде соңғы кезеңдердегі
ескерткіштерден тұратын қорым орналасқан. Жерлеу ескерткіштерінің ішінде құлпытастың
бірнеше жаңа түрі де бар. Қорғандардың күндізгі қабаты 1,5 км аралықта жер қыртысының жалаңаш
учаскелерімен салыстырмалы түрде көлбеу беткей болып келеді, мұнда кейбір жерлерде құмды
есіктер кездеседі. № 9 қорғаннан шығысқа қарай 200 метр жерде картада Кенен қыстауы деп
көрсетілген үй орналасқан. Ескерткіштер алғаш рет 2013 жылы Атырау облысы ескерткіштерін
қорғау жөніндегі инспекция қызметкерлерінің жұмыстары негізінде тіркелді және ерте темір
дәуіріндегі жерлеу ескерткіштері ретінде нақтыланды [1].
№1, № 9 және № 2А қорғандарын далалық зерттеудің нәтижелері.
№1 қорған. Геопозициялық нүктесі – N 48°55,649; E 53°48,138. Нысанның өлшемдері келесідей:
диаметрі 19 метр, ең биік нүктесі 1,2 метр. Үйіндінің құрамы борпылдақ құмды топырақтан тұрады,
ал бұл кезінде қазба жұмыстарын жүргізуді қиындатты. Үйінділерде тоналған шұңқырдың учаскесі
байқалды. Үйіндінің оңтүстік-батысынан 3–17 метр қашықтықта орналасқан таяз төмендеу жерді
қоспағанда, үйіндінің айналасындағы күндізгі қабаты салыстырмалы түрде тегіс. Ал төмендеудің ені
1,4 метрдей, доғаның бойымен оңтүстік-батыс секторы бойынша созылып жатыр.
Төмендіктің тереңдігі 0,3 метрге дейін. Қазба солтүстік-оңтүстік осінің бойымен
салынған, қалған жиегінің ені 1 метрдей. Қазба шекараларының арасындағы топырақтың
толтырылуы қолмен алынып тасталды. Топырақ материктік негізге шыққанға дейін бір сүңгі
бойы қазылып, тазартылды. Материк үйіндінің төменгі горизонтымен және жануарлар
сүйектерінің кездейсоқ кездесетін фрагменттерімен анықталды. Стратиграфиялық материктік
негіз тек қазбаның оңтүстік және оңтүстік-батыс секторында анықталды. Сонымен қатар әсіресе
төменгі деңгейлердегі салынды құмды топырақ сары-қоңыр негізге қарағанда ашық түсті және
ұсақ дисперсиялы құрамға ие болды. Қазбаның қалған бөлігінде топырақтың салындылары
кеміргіштердің індерімен қазылған. Қорғанның орталық секторында үйіндіні алу кезінде 5 жерлеу
орындары табылды (тырысқан және созылған қалыпта), олардың 4-уі бір-біріне қабатталып
қойылған. Жерленген орындарды ежелгі және қазіргі замандағы тонаушылар қазып тастапты.
Жерлеу рәсімдері бойынша шартты түрде қола дәуіріне жататын орталық жерленген орын деп
аталған №5 жерлеу орнының өзіндік ерекшеліктері бар..
№1 жерленген орын. Жоғарғы қабатты 50–55 см тереңдікте алып тастағаннан кейін адам
сүйегінің қалдықтары табылды.
Топырақтың құрылымына байланысты жерленген шұңқырдың пішінін бақылау мүмкін емес еді.
Қалдықтар анатомиялық тәртіппен жатпады, қаңқалардың 20% ғана сақталған, қайсыбір аяқтар мен
бас сүйектер мүлдем жоқ. Сүйектер үйіндінің құмымен араласып кеткен. Тек қабір алаңында аз ғана
бөлігі сақталыпты. Адам қаңқасы арқасымен шығыс-батыс осінің бойымен созылып жатыр. Зерттеу
барысында жерлеу камерасында бірнеше рет тонаудың іздері анықталды. Негізгі тоналған қазба
4 шаршы метр аумақты құрады, қазіргі заманғы қабаттан ең үлкен ойығы 0,7 метрдей. Қарақшылар
ортағасырлық көшпенділердің жерленген жерінің кіре берісін қиратқан сияқты. Тоналған
шұңқырдың толтырылған орнын ашу барысында жебенің қоладан жасалған ұштары, сомдалған
ыдыс табылды. Оңтүстік-батыс секторда металдан жасалған бұйымдардың азын-аулақ жиынтығы
23

Атырау облысы табылды, оны қазына деп бағалауға болатындай. Қазына 22 қоладан жасалған жебенің ұшын
тарихи-өлкетану құрады, сонымен қатар осы секторда қабанның екі азу тісі табылды, олардың шеттерінде ілуге
арналған тесіктері бар, пайымдауымызша, бұлар тұмар ретінде пайдаланылуы мүмкін. Табылған
музейі ұштықтар екіжақты және үшжақты бастары бар төлке түріне жатады. Әрбір ұштың төлкелерінде
Историко- пышақпен тегістей кесілген іздері бар жебе сабының қалдықтары болды. Ұштықтардың
краеведческий беттерін тотыққан пленка басқан. Екі жақты ұштықтардың жапырақ тәрізді басы, сынған
музей Атырауской кертіктің нобайы бар ұзартылған шығыңқы төлкесі бар. Барлық үш жақты ұштықтарда жасырын
төлкесі, күмбезді басы (тек екі жағдайда бастары пирамида тәрізді) және сәл шығыңқы мұқалған
области кертіктері бар. Жерлеу қалдықтары толық бекітілген соң, олар түгелдей жойылды, енді ені
Atyrau Local 1,3 метрге дейін жететін шартты шұңқырдың түбі таза, яғни ешқандай артефакті жоқ.
№2 жерленген орын. Қалдықтар алып тасталғаннан кейін тазарту жұмыстары жалғастырылды.
History 75–80 см тереңдікте адам сүйектерінің шашыраңқы қалдықтары табылды.
Museum Қаңқа қатты бүлінген, қорғанның топырағымен араласқан, тек аяқтары ғана сақталған, әрі
Atyrau bölgesi сүйектердің өзі тым нашар сақталған. Жеке қалдықтарға қарағанда жалпы бағдар: солтүстік-батыс –
Yerel Tarih оңтүстік-батыс секілді. Тазалау жұмыстары барысында жебе ұштарының қоладан жасалған төлкелі,
үш жақты екі басы табылды.
MüzesiАРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 №3 жерленген орын. Қалдықтарды алып тастағаннан кейін әрмен қарай тазарту жұмыстары
阿特劳州历史与地方 жалғастырылды. 1 метрлік тереңдікте басы шығысқа қаратылған, адам қаңқасының шашылып жатқан
қалдықтары табылды.
志博物馆 Алдыңғылармен салыстырғанда мұндағы қалдықтардың сақталуы қанағаттанарлықтай екен.
Тек бас сүйектер мен қолдың сүйектері көрінбеді. Құрал-саймандар да жоқ.
24 №4 жерленген орын. Сүйек қалдықтарын алып тастағаннан кейін, 1,5 метр тереңдікте адам
сүйектерінің қалдықтары тағы да табылды.
Қаңқа шалқасынан, созылған қалпында жатты, басы шығысқа қаратылған. Сүйектер өте нашар
сақталған екен, оң қолдың сүйектері мүлдем жоқ. Бұл деңгейдегі материктің жер қабаты тығыз еді,
сондықтан жерленген шұңқырдың пішінін анықтауға мүмкіндік болды. Бәрі нақтыланғаннан кейін
сүйектер алынып тасталды.
№5 жерленген орын. Жоғарыда аталған жерленген орындардан оңтүстікке қарай 1,5 метр жерді
тазалағаннан кейін келесі жерленген шұңқырдың нобайы анықталды. 2,2 х 1,5 метрлік шұңқырдың
сопақша пішіні түзу емес. Шұңқырдың толтырылған орнын тазарту барысында ірі қара малдың екі
сүйегін есептемегенде, маңызды ештеңе табылған жоқ. 1,4 метр тереңдікте шимен жабылған камера
мен ұсақ тастардың қалдықтары табылды, әсілі, жыңғыл болуы мүмкін, өкінішке қарай, жабынның
қалдықтары шіріп кеткендіктен және өте нашар сақталғандықтан оларды қайсыбір кәдеге жарату
мүмкін емес еді. Қабірдің түбі тегіс. 4-сурет.
Мұнда сүйектердің анатомиялық қалпы толық сақталған адамның қаңқасы (№ 5 жерленген орын)
табылды. Қаңқа сол жағымен, басы шығысқа қаратылып, тырысқан қалыпта жатыр. Бас сүйегі мәйіттің
жанында жатыр, әрі қатты жаншылған. Бас сүйек тігістерінің өсуіне қарағанда, қайтыс болған адам ересек,
бәлкім,әйелкісіболғансияқты.Қаңқаныңбарлықанатомиялық пішіндеріқаттыөзгерген:көкірекқуысы,
жамбас сүйектері және аяқтың үлкен сүйектері жаншылған. Омыртқасы тіпті нашар сақталған. Қол
сүйектерінің орналасуына қарағанда, қайтыс болған адамның бір қырындай жатқаны аңғарылады. Оң
қолы денесінің бойымен жоғары созылып, шынтағы тұсында қатты бүгілген. Қолдың саусақтары білек
сүйектеріне тік бұрыш жасай орналасып, аяқтарына қарай бағытталған. Аяқтарының сүйектері
тізесінен бүгілген. Жамбас сүйектері омыртқаның осіне түзу бағытта орналасқан. Тізе буындары мен
қол және аяқ саусақтарының ұсақ бөліктері сақталмаған. Қаңқаның төменгі бөлігі (жамбас сүйектерін
қоса алғанда) нашар сақталған, әсіресе оң аяғы мен оң жамбас сүйегі. 7–5-сурет.
№ 9 қорған. Геопозициялық нүктесі – N48°55,816; E53°48,181. Оның диаметрі 1,7 метр биіктікте
22 метр болды. Үйіндінің жоғарғы жағында диаметрі 2 метр, тереңдігі 0,3 метрдей болар-болмас
байқалатын шұңқыр көрінді. Үйіндінің оңтүстік-батысынан 20 метр қашықтықта орналасқан
төмендеу жерді қоспағанда, үйіндінің айналасындағы жер қыртысы салыстырмалы түрде біршама
тегіс екен. Еңкіш жердің тереңдігі 0,3 метр шамасында. Қорғанның солтүстік-шығыс секторында
қазіргі заманның қоқыс үйіндісі бар. Үйінділерді қазу кезінде ені 1 метрдей жиек қалдырылды.
Қорғаннан 2 жерленген орын табылды.
м1е-тжрежрелреднегеонрнаолраысқна.н. Ол материк қабатының деңгейінде, жиектен батысқа қарай
1,7 Қабір камерасы мүлдем байқалмайды. Жерленген орын қатты бүлінген,
қаңқаның тек денесі ғана қалған, аяқ-қолдары мен бас сүйегі жоқ. Сүйек қалдықтарына қарағанда,
жерленген адам арқасымен, басы батысқа қаратылып, құрал-жабдықтарымен қоса жерленген. Сол
қолына жақындау жерде қорамсақ пен садақтың жебелері жатыр. Қорамсақ қайыңның қабығынан
жасалған және өте нашар сақталған, ішінара шіри бастаған. Ішінде темір ұштары бар 4 жебе бар екен.
Ұштықтары қатты тотыққан, көлемі мен пішінін анықтау қиын. Жерленген адамның шап жағынан
бірнеше жалпақ жапсырмалар табылды, әсілі, белдіктің қалдығы болуы мүмкін. Олардың ұштары
жұмырланған, сәл қисық үшбұрышты пішінді, құрсаудың бұрыштарында шеге тәрізді элементтер
бар (әр бұрышында бір-бірден). Тазалау барысында материяның 2 фрагменті табылды.
2-жерленген орын. Қажетті тіркеулер жүргізілгеннен кейін сүйектердің қалдықтары алынып,
орталық сектордағы алаң тазартылды. Тазалау барысында жерленген шұңқырдың пішіні анықталды.

Шұңқырдың аумағы төртбұрышты: 2,7 х 1,9 метр, тереңдігі 1,7 метр. Жерленген адам қатты бүлінген, Атырау облысы
тек бас сүйегі, жілігі және қолының білегі ғана сақталған. Олар камераның солтүстік бөлігінде бей- тарихи-өлкетану
берекет шашылып жатты. 12-сурет. музейі
Толтырылған орынды тазарту барысында алтыннан жасалған ілмек жапсырмалардың – Историко-
айылбастардың бірнеше түрінің 20-ға жуық данасы табылды. Жапсырма айылбастардың пішіні тік краеведческий
төрт бұрышты. Екі көлденең бұдырлы жолақтардың арасы ромб пішінді болып келеді. Әр айылбаста музей Атырауской
4 тесік бар. Құс тәрізді жапсырма айылбастан құйрықтың, қанаттардың және бастың нобайын области
анық байқауға болады. Сондай-ақ, әрбір айылбаста 4 тесік бар. Шамасы, солар арқылы жаға мен Atyrau Local
жеңдердің төменгі жақтары тігілген. Шағын цилиндр іспетті сырғаға ұқсас аспаға «ілмекке ілмек» History
түріндегі тізбек ілінген. Тоқпан жіліктің деңгейінен сәл төменірек жерден қола қазандық табылды. Museum
Керемет сақталған қола ыдыстың түп жағы сынық екен. Сыртқы пішіні жарты шар тәрізді. Шеті Atyrau bölgesi
сәл сыртқа қарай қайырылған. Ішкі және сыртқы бүйірлері тегіс. Ыдыстың тік зооморфты төрт сабы Yerel Tarih
бар. Саптар құйрығы, денесі, аяқтары һәм басы бар әлдебір жануардың кейпін аңғартады. Müzesi
№2 қорған А. Геопозициялық нүктесі – N48°55,652; E 53°48,112, диаметрі 12 метр, 阿特劳州历史与地方
биіктігі 0,3 метр шағын құм-топырақты үйінді. Айналасында және үстіңгі жағында ешқандай 志博物馆
көтергіш материалдар байқалмайды. Үйіндінің айналасындағы күндізгі қабаты салыстырмалы
түрде біршама тегіс. Үйінділерді қазу кезінде ені 0,3 метр жиектер қалдырылып, үйінді материкті АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學25
қабаттың деңгейіне дейін тазаланды. Дәл осы деңгейде камераның пішіні байқалды, бірақ
толтырылған жерлерді алып тастау кезінде оның бос екендігі белгілі болды, яғни ешқандай сүйектер
жоқ болып шықты. Тек 55 см тереңдікте үш бұрышты, төрт бұрышты және сегмент пішінді 4 тас
табылды. Олардың беттерінде жасанды өңдеудің іздері байқалмады.
Құйылған қола қазан. Ол қуыс конус, аяқтары жарты шар тәрізді (аяғы ішінара сақталған)
екен. Қазандықтың шеті ішіне қарай сәл иілген. Құйылуы кеуекті, сыртқы корпусының бойымен
тегістелгені байқалады. Қазанның тігінен орнатылған төрт сабы бар: екеуі – қазандықтың ішіне
қарап тұрған жылқының стильдендірілген пішіні түрінде, олардың құлақтары, жалы және құйрығы
нақты сомдалған. Жылқының біреуі толық сақталғанымен, екіншісінің басы жоқ. Ал басқа екі сап
– стильдендірілген бөкен-киік болуы мүмкін, бұған шығыңқы маңдайы мен қысқа құйрығы дәлел,
бірақ екінші мүсіннің басы мен құйрығы жоқ. Қазанның жалпы биіктігі 23 см, аяғының сақталған
бөлігінің биіктігі 7 см, диаметрі 6 см. Сыртқы корпусының диаметрі 27 см. Қазандық сәл жалпайған.
Сағасының үлкен диаметрі 19 см. Мұндай қазандар Нижний Поднестровьеде табылған. Оның жиегі
мен «иығының» арасына әртүрлі жануарлар кейпінде жасалған үш сап бекітілген, олар құйылатын
жағынан қарағанда солдан оңға қарай орналасқан: жылқы, ешкі және мысық тектес жыртқыш аң,
бәлкім, арыстан болар. Жануарлар шартты түрде әрі шағын етіп жасалған, дегенмен де өте тартымды
болып шыққан. Бұл шартты түрде біздің дәуірімізге дейінгі І ғасырға жатқызылған [2].
Құйылып жасалған ыдыс. Бұл осьтік профильді, корпусы шар тәрізді жалпақ бұйым. Шетінің
көлденең жазықтығында айтарлықтай көлбеулік байқалады. Жоғары шетінің диаметрі 12,5 см, түбінің
диаметрі 9,5 см, корпусының максималды диаметрі 14 см, ыдыстың биіктігі 10 см. Қабырғаларының
ең үлкен қалыңдығы 9 мм. Саздың құрамында органикалық заттар мен отқа төзімді заттың қоспасы
бар. Корпусы мен шетінің аралығында 7 саңылау бар, тесіктердің диаметрі 5–8 мм.
Қабанның сойдақ тісі. 2 дана – сақталуы қанағаттанарлық, ұзындығы 11 см, өңделген іздері жоқ.
Жебенің қола ұштықтары – 21 дана. Барлығы кертіксіз және ұзын төлкесі бар пирамида тәрізді
басы үш жақты болып келеді. Ұзындығы 26-дан 40 миллиметрге дейін, жақтарының арасындағы
ең үлкен ені 9 мм, төлкенің сыртқы диаметрі 7 мм. Төлкенің ортаңғы бөлігінде кішкене тесік бар.
Бұйымның металл бөлігі тоттанған. Барлық дерлік ұштықтарда сабының қалдықтары сақталған.
Жебенің қола ұштықтары – 12 дана. Олардың да пирамида тәрізді ұзын басы бар, кертіктері
жоқ және жасырын төлкесі бар үш жақты болып келеді. Ұзындығы 26-дан 33 миллиметрге дейін,
жақтарының арасындағы ең үлкен ені 10 мм, төлкенің сыртқы диаметрі 5 мм.
Жебенің қола ұштықтары – 2 дана. Бір ұштықтың басы күмбез тәрізді қысқартылған және
ұзынша төлкесі бар екі жақты. Ұштықтың ұзындығы 40 мм, жақтарының арасындағы ең үлкен ені
10 мм, төлкенің сыртқы диаметрі 7 мм. Бұйымның металл бөліктері толығымен тотыққан. Екінші
ұштық – кертіксіз және ұзын төлкесі бар пирамида тәрізді басы үш жақты. Ұзындығы 29 мм,
жақтарының арасындағы ең үлкен ені 9 мм, төлкенің сыртқы диаметрі 8 мм, саптың қалдықтары
сақталған. 1ұ6ш-3т-асруыребт.ар
Темір жебелер – 4 дана. Артефактілердің сыртқы көріністері өте нашар. Жалпы
ұзындығы 33–35 см, өзекшелері жоқ. Сақталуы өте нашар болғандықтан және қатты тотығуына
байланысты ұштықтардың параметрлері мен типологиясын анықтау қиын еді.
Атәбзелдерінің элементтері – 2 дана. Ұзындығы 12,5-тен 18 сантиметрге дейін,
біреуінің ортасы тесілген, доға тәрізді шығыңқы жері бар. Екі шеті де бүгілген.
Белдіктерге арналған жапсырмалар – 5 дана (күміс). Бірінші түрі (1 дана) ұзындығы 5 см, ені
1,4 см, алдыңғы жағында шар тәрізді шығыңқы жері бар, оның айналасы ұзына бойына нүктелер
іспетті оюланған, шеттерінде сызықтар түскен. Келесі бетінде бекітуге арналған шеге тәрізді істік бар.
Екінші түрі (1 дана) – оның ұзындығы 3,5 см, ені 1,4 см, жоғарғы жағы доға тәрізді, оның шеттерінде
нүктелер іспетті ою-өрнек түсірілген, артқы бетінде бекітуге арналған екі істік бар. Бір істік сынған,
екіншісі қатты жаншылған. Үшінші түрінің (3 дана) параметрлері: ұзындығы 2,5 см, ені 1,4 см, бұл
екінші түрге ұқсас, сондай-ақ, артқы жағында екі істік бар.

Атырау облысы Белдіктерге арналған жапсырмалар –16 дана (күміс). Бірінші түрі (1 дана) – ұзындығы 3,5 см,
тарихи-өлкетану ені 1,3 см, белдікке бекітуге арналған сопақ сақинасы бар тік төртбұрышты. Сақинада заттардың
фрагменттері сақталған. Артқы бетінде бекітуге арналған үш істік бар. Екінші түрі (4 дана) – оның
музейі ұзындығы 1,8 см, ені 1,2 см, жоғарғы шеті доға тәрізді, оның шеттерінде нүктелер іспетті ою-өрнек
Историко- түсірілген, келесі бетінде бекітуге арналған үш істік бар. Үшінші түрінің (11 дана) параметрлері:
краеведческий ұзындығы 2,2 см, ені 1,5 см, пішіні тамшы тәрізді, артқы бетінде екі істіктен бар.
музей Атырауской
Жапсырма айылбастар – 19 дана (алтын). Артефактілердің пішіндері тік бұрышты. Параметрлері –
области биіктігі 1,3-тен 1,5 сантиметрге дейін, ені 1,4-тен 1,5 сантиметрге дейін. Екі көлденең бұдырлы
Atyrau Local жолақтардың арасы ромб тәрізді. Әр айылбаста 4 тесік бар.

History Аспа – 1 дана (алтын), бәлкім, сырғалардікі болуы мүмкін, екі шағын цилиндрден тұрады, оның
Museum екі жағында екі фантастикалық жануардың бейнесі орналасқан, онда дөңгелек аспалармен «ілмектегі
Atyrau bölgesi ілмек» сияқты үш тізбек ілінген. Өлшемдері – цилиндрлердің ұзындығы 0,6–0,9 см, фантастикалық
Yerel Tarih жануардың ұзындығы 1,3 см, тізбектердің ұзындығы 0,9 см, шағын дөңгелек аспаның диаметрі 0,4 см.

Müzesi Құсқа ұқсайтын жапсырма-айылбастар – 3 дана (алтын). Өлшемдері – ұзындығы 2–2, 2 см,
阿特劳州历史与地方 ені 1–1,2 см. Айылбасқа қарап құстың басының, құйрығының және қанаттарының бейнелерін анық
көруге болады, сондай-ақ, әрбір айылбаста 4 тесік бар. Шамасы, солармен киімнің жағасы мен
志博物馆 жеңдерінің төменгі жағы тігілген болса керек.

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Жапсырма айылбас – 1 дана (алтын), түзу сызық бойындағы сұрақ белгісі іспетті ою-өрнекті
аңғартады. Параметрлері – биіктігі 1,3 см, ені 0,8 см, түзу сызықтардың ұзындығы 1,1 см, 3 тесігі бар.

Жапсырма айылбас – 1 дана (алтын). Шағын «келіге» ұқсайды. Өлшемдері – биіктігі 0,7 см,
ені 0,5 см, 3 тесігі бар.

Жерленген орындардың хронологиялық шекараларын нақтылау үшін біз ілеспе ж­ абдықтың
талдауына жүгінеміз.

Жиектемелік және пирамида түріндегі жапсырмалы айылбастар Ембі өзенінің төменгі
ағысындағы Аралтөбе қорымының №2 қорғанында зерттелген бай бейіттермен ұқсас. Ал Ембідегі
жерленген уақыт радиокөміртекті әдіспен анықталып, біздің дәуіріміздің 129 жылы деп белгіленген
болатын [3].

Миялыдағыға ұқсас пирамидалық айылбастар Үлкен Өзен суларының жанындағы Қос-Оба
7-қорымының 3-қорғанынан табылған-ды. Осы кешенді зерттеген Б. Железчиков оны ортасарматтық
заман деп атаған [4].

Қола қазан, әсіресе айрықша қызығушылық тудырады. С. Демиденконың типологиясына сәйкес
Миялы қазандығы XI типке жатады. Қазіргі уақытта осыған ұқсас морфологияның жиырмаға жуық
данасы белгілі, олардың көпшілігі Еділ мен Дон өзендерінің төменгі ағысында орналасқан біздің
дәуіріміздің I–II ғасырларындағы ескерткіштерден шыққан [5].

Алайда, осындай ұқсастықтарына қарамастан, бұл қазандықтың өзіндік ерекшелігі де бар:
мысалы, оның төрт зооморфты сабы бар, ал ол кезде бұл типтегі ыдыстардың тек екі сабы ғана
болатын. Сондай-ақ, соңғыларының сыртында «жіп», «толқын» және «сызықтар» түріндегі ою-
өрнектер бар, ал Миялы қазандығында ешқандай ою-өрнек жоқ.

Миялы қорымының №9 қорғанында жерленген адамның этникалық болмысын біз сармат
деп тұжырымдадық. Бұған дәлел ретінде, өзіміз байқаған жерлеу рәсімін, сондай-ақ, сарматтық
мәдениетке тән құрал-жабдықтарды атауға болады. Жерлеу уақытын біздің дәуіріміздің I–II
ғасырлары деп межелеуге болады.

Қазіргі уақытта ғылымда біздің дәуіріміздің I–II ғасырларындағы Оңтүстік Орал далалары сармат
әлемінің алыс шығыс шеті ғана болды деген пікір қалыптасқан, бұл тұжырым аймақ ескерткіштерінің
орта сарматтық мәдениеті сапалық жағынан да, сандық жағынан да таралуы басқа аудандардың
кешендерінен төмен екендігіне негізделген. Оңтүстік Орал ескерткіштерінде Донның төменгі
ағысындағы немесе Төменгі Еділ аймағындағы сияқты бай жерленген орындар жоқ, импорттық
өнімдер де көп емес [6].

Алайда соңғы жылдары Батыс Қазақстандағы сармат ескерткіштерін қазу барысында алынған
материалдардың едәуір көп жинақталуы, бүгінгі қолданыстағы тұжырымдардың қалпын біршама
түзетуге мүмкіндік береді. Әрі далалық зерттеулер нәтижелерінің материалдарын жедел жариялау,
осынау міндеттің орындалуын біршама жылдамдатады деп үміттенеміз.

Қарақшылардың кейбір ескерткіштерді жойып жібергендігіне қарамастан, қазба жұмыстары
үлкен ғылыми ақпарат пен құнды олжалар берді. Іздеу жұмыстары сарматтық аң аулау стилі
дәстүрінде жасалған қару-жарақтар мен зергерлік бұйымдардың жаңа топтамаларын дүниеге
әкелді. Ескерткіштерді нақтылаудың соңғы тұжырымы кешеннің қалған қорғандарының болашақ
зерттеулерімен салыстыру нәтижесінде жүзеге асырылмақ.

Жалпы, топырақ пен құм төбелердің табиғаты қатты жел эрозиясы мен адамның экономикалық
белсенділігінің артуы жағдайында әдетте үдемелі түрде біртіндеп жойылуға бейім болады, сондықтан
тұрақты қазба жұмыстарын жүргізу арқылы үздіксіз археологиялық зерттеуді қажет етеді.

Марат Қасенов,

26 тарих ғылымдарының кандидаты

О КУРГАННЫЙ КОМПЛЕКС МИЯЛЫ АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
бъекты исследования располагаются в Кызылкогинском районе в 3 км северо-восточнее тарихи-өлкетану
от поселка Миялы, на краю песчано-мергелистого уступа с местным названием «зимовка Кенен». музейі
Курганный комплекс, который состоит из 15 больших, средних и мелких насыпей, расположен по Историко-
оси восток-запад протяженностью 1,2 км. В 350 метрах к югу располагается некрополь, датируемый краеведческий
памятниками нового и новейшего периодов времени. Среди погребальных памятников имеются музей Атырауской
несколько типов кулпытас. Дневная поверхность от курганов на протяжении 1,5 км имеет области
относительно пологий склон с участками обнажения пласта, где местами встречаются мергелистые Atyrau Local
выходы. В 200 метрах на восток от кургана №9 располагается дом, который на карте обозначен History
как зимовка Кенен. Памятники были впервые зафиксированы сотрудниками Инспекции по охране Museum
памятников Атырауской области в 2013 году и определены как погребальные памятники раннего Atyrau bölgesi
железного века [1]. Yerel Tarih
Результаты полевых исследований курганов №1, №9 и №2А. Müzesi
Курган №1. Геопозиционарная точка – N 48°55,649; E 53°48,138. Объект имеет следующие 阿特劳州历史与地方
размеры – диаметр 19 метров, наиболее высокая точка 1,2 метра. Структура насыпи состоит 志博物馆
из рыхлой песчаной почвы, что затрудняло вести раскоп. В насыпи просматривался участок
грабительской ямы. Дневная поверхность вокруг насыпи относительно ровная, за исключением 27
неглубокого понижения, расположенного в 3–17 метрах юго-западнее насыпи. Это понижение при
ширине 1,4 метра по дуге тянется по всему юго-западному сектору.
Глубина понижения до 0,3 метра. Раскоп был заложен по оси север-юг, ширина оставленной
бровки 1 метр. Грунтовое заполнение между границами раскопа удалялось вручную. Грунт
прокапывался на один штык с последующим заглублением и зачисткой до выхода на материковое
основание. Материк определялся по нижнему горизонту насыпи и спорадически встречающихся
фрагментов костей животных. Стратиграфическое материковое основание определялось только
в южном и юго-западном секторах раскопа. При этом наносный песочный грунт, особенно на
нижних уровнях, имел более светлую окраску и мелкодисперсную структуру в отличие от желто-
коричневатого основания. На остальной площади раскопа грунтовые наносы были местами
изрыты норами грызунов. При снятии насыпи в центральном секторе кургана было обнаружено
5 погребений (в скорченном и вытянутом положении), 4 из которых них были положены друг
на друга. Захоронения оказались опустошенными древними и современными грабителями.
Исключение составляет условно названное центральным захоронением погребение №5, которое
по погребальному обряду относится к бронзовому веку.
Погребение №1. После снятия верхнего горизонта на глубине 50–55 см были обнаружены
останки человеческих костей.
Из-за структуры почвы невозможно было проследить контуры погребальной ямы. Останки
лежали не в анатомическом порядке, скелет сохранился на 20%, отсутствовали некоторые
конечности и черепная коробка. Кости перемешаны с песком насыпи. На могильной площадке
сохранилась лишь незначительная часть. Скелет лежал вытянуто на спине по оси восток -
запад. В ходе исследования стало известно, что в погребальной камере зафиксированы следы
неоднократного ограбления. Основной грабительский перекоп составил площадь 4 кв.метра, с
наибольшим углублением от современной поверхности 0,7 метра. Вероятно, грабителями было
разрушено впускное захоронение средневекового кочевника. В ходе разборки заполнения
грабительской ямы были найдены бронзовые наконечники стрелы, лепной сосуд. В юго-западном
секторе найдено компактное скопление металлических изделий, которое следует расценивать как
клад. Клад состоял из 22 бронзовых наконечников стрел, также в этом секторе обнаружены два клыка
кабана с отверстиями для подвешивания на краях, возможно, использованный в качестве оберега.
Найденные наконечники относятся к типу втульчатых с двухлопастной и трехлопастной головкой.
Во втулках практически каждого наконечника имелись остатки древка стрелы со следами ровного
среза ножом. Поверхности наконечников покрыты пленкой окислов. Двухлопастные наконечники
имеют листовидную головку, удлиненную выступающую втулку с основанием обломанного шипа.
Все трехлопастные наконечники имеют скрытую втулку, сводчатую головку (только в двух случаях
головки пирамидальные) и чуть выступающие затупленные шипы. После фиксации останков
захоронения были удалены, дно условной ямы, ширина которой достигала 1,3 метра, чистая, то есть
без каких-либо артефактов.
Погребение №2. После удаления останков были продолжены расчистные работы. На глубине
75–80 см были обнаружены разрозненные останки человеческих костей.
Скелет сильно потревожен и перемешан с землей насыпи, сохранились лишь нижние
конечности, сами кости плохой сохранности. Судя по отдельным останкам ориентировка – северо-
запад – юго-запад. В ходе зачистки были обнаружены два бронзовых втульчатых, с трехлопастной
головкой, наконечников стрелы.

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Погребение №3. После удаления останков были продолжены дальнейшие расчистные работы.
тарихи-өлкетану На глубине 1 метра также были обнаружены останки разрозненного человеческого скелета, головой
ориентированного на восток.
музейі
Историко- По сравнению с предыдущими останками здесь сохранность удовлетворительная, отсутствовали
краеведческий черепные коробки и кости руки. Инвентарь отсутствует.
музей Атырауской
Погребение №4. После удаления останков костей на глубине 1,5 метра снова были обнаружены
области останки человеческих костей.
Atyrau Local
Скелет лежал на спине, в вытянутом положении, головой был ориентирован на восток. Кости
History очень плохой сохранности, отсутствовали кости правой руки. На этом уровне материковая
Museum поверхность плотная, что дало возможность проследить контуры погребальной ямы. После
Atyrau bölgesi фиксации кости были удалены.
Yerel Tarih
Погребение №5. После зачистки площадки в 1,5 метра южнее от вышеописанных погребений
Müzesi были выявлены контуры следующей погребальной ямы. Размеры ямы 2,2х1,5 метра имеет
阿特劳州历史与地方 неправильную овальную форму. В ходе зачистки заполнений ямы ничего существенного не
обнаружено, не считая пары крупных костей КРС. На глубине 1,4 метра было обнаружено покрытие
志博物馆 камеры из циновки и остатками дресвы, возможно тамариска, к сожалению, остатки покрытия из-за
трухлой и плохой сохранности невозможно было сохранить. Дно могилы ровное.
28
Здесь расчищен человеческий скелет (погребение №5), полностью сохранивший анатомическое
положение костей. Скелет залегает в сильно скорченной позе на левом боку головой на восток.
Череп лежит на боку и сильно раздавлен. Судя по зарастанию черепных швов, умерший является
взрослым индивидом, возможно, женского пола. Сильно деформирован весь анатомический объем
скелета: грудная клетка, тазовые кости и большие кости ног раздавлены. Позвоночник сохранился
плохо. Расположение костей рук указывает на то, что верхняя часть тела умершей лежала на боку.
Правая рука вытянута вдоль тела и сильно согнута в локте. Кисть руки располагается под прямым
углом к костям предплечья и обращена к ногам. Кости ног согнуты в коленях. Бедренные кости
располагаются под острым углом к оси позвоночника. Коленные суставы и мелкие фаланги пальцев
рук и ног не сохранились. Нижняя часть скелета (включая тазовые кости) плохо сохранились,
особенно правая нога и правая тазовая кость.

Курган №9. Геопозиционарная точка – N 48°55,816; E53°48,181. Ее диаметр составлял 22 метра
при высоте 1,7 метров. В вершине насыпи просматривался участок слегка читаемой воронки
диаметром 2 метра, глубиной 0,3 метра. Дневная поверхность вокруг насыпи относительно ровная
за исключением неглубокого понижения, расположенного в 20 метрах юго-западнее насыпи.
Глубина понижения до 0,3 метра. В северо-восточном секторе курганной насыпи на современной
поверхности фиксируется современная мусорная свалка. При раскопках насыпи были оставлены
бровки шириной 1 метр. В кургане обнаружено 2 погребения.

Погребение 1. Располагалось на уровне материковой поверхности в 1,7 метра к западу от
бровки. Могильная камера абсолютно не читается. Погребение сильно потревожено, на месте
остались лишь туловище скелета, конечности и черепные коробки отсутствовали. Судя по
остаткам костей, погребенный лежал на спине, головой на запад и был похоронен с инвентарем.
В области левой руки сохранились стрелы от лука с колчаном. Колчан был изготовлен из бересты.
Сохранность очень плохая, частично в виде тлена. Внутри находились 4 стрелы с наконечниками из
железа. Наконечники сильно оксидированы, размеры и форму определить трудно. В области паха
погребенного были найдены несколько пластинчатых накладок, возможно от ремня. Они имеют
несколько неправильную треугольную форму с закругленной вершиной, по углам оковка имеет
элементы в виде гвоздя (в каждом углу по одному). В ходе зачистки были обнаружены 2 фрагмента
материи.

Погребение 2. После фиксации были удалены останки костей, в ходе зачистки площадки
в центральном секторе были обнаружены контуры погребальной ямы. Размеры ямы – 2,7х1,9
метра, глубина – 1,7 метра, она имела квадратную форму. Погребенный также сильно потревожен,
сохранились лишь череп, берцовая кость и кисть руки. Они были разбросаны на северном участке
камеры.

В ходе расчистки заполнения было обнаружено около 20 экземпляров нескольких видов
бляшки-нашивки подвески из золота. Бляшки-нашивки прямоугольные-фигурные. Между двумя
горизонтальными рифлеными планками имеют ромбовидную форму. На каждой бляхе по 4
отверстия. Бляшки-нашивки имитирующие птицу, четко дают изображения головы, хвоста и
крыльев, также на каждой бляхе по 4 отверстия. По-видимому, ими были обшиты ворот и низ рукавов
одежды. Подвеска, возможно от серьги, представляет собой миниатюрную цилиндрическую форму,
под которой продета цепочка типа «петля в петлю». Чуть ниже уровня берцовой кости обнаружен
бронзовый котел.

Бронзовый сосуд великолепной сохранности состоит из тулова, нижняя часть поддона которого
сломана. Тулово полусферической формы. Венчик чуть отогнут наружу. Внутренняя и внешняя

поверхность гладкая. Сосуд имеет четыре вертикальные зооморфные ручки. Ручки представляют АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
собой фигурку животного с хвостом, телом, ногами и головой. тарихи-өлкетану
музейі
Курган №2 А. Геопозиционарная точка – N 48°55,652; E 53°48,112, представлял собой небольшую Историко-
грунтово-песочную насыпь диаметром 12 метров и высотой 0,3 метра. На поверхности и вокруг краеведческий
насыпи подъемных материалов не замечено. Дневная поверхность вокруг насыпи относительно музей Атырауской
ровная. При раскопках насыпи были оставлены бровки шириной 0,3 метра, насыпь была удалена области
до уровня материкового слоя. На этом уровне были замечены контуры камеры, но в ходе удаления Atyrau Local
заполнений стало известно, что она пустая, то есть отсутствовали кости. На глубине 55 см были History
найдены 4 камня треугольной, четырехугольной и сегментной формы. На их поверхностях не Museum
отмечены следы искусственной обработки. Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Бронзовый литой котёл. Имеет полусферическую форму на полой конусовидной ножке Müzesi
(ножка сохранилась частично). Край котла слегка скошен внутрь. Литьё пористое, по тулову видны 阿特劳州历史与地方
следы сглаживания. Котёл имеет четыре ручки, расположенные вертикально на тулове: две – в виде 志博物馆
стилизованных фигурок лошадей, которые как бы заглядывают в котёл, у них четко изображены
уши, грива и хвост. Первая сохранилась полностью, а у второй пучки отсутствует голова. Две – 29
стилизованные фигурки, возможно, антилопы-сайгак, на то указывает выпуклый лоб и хвост, у
второй фигурки отсутствуют голова и хвост. Общая высота котла 23  см, высота сохранившейся
части ножки 7 см, диаметр 6 см. Диаметр тулова 27 см. Котёл слегка сплюснут. Большой диаметр
устья 19 см.

Такие котлы найдены в Нижнем Поднестровье. К краю венчика и плечикам котла вертикально
крепились три ручки, оформленные в виде различных животных, расположенных в следующем
порядке: слева направо от носика-слива: коня, козла и кошачьего хищника, возможно, льва.
Животные трактованы условно и лаконично, но вместе с тем достаточно выразительны. Он условно
датируется І веком до н.э. [2].

Лепной сосуд. Имеет плавный осевидный профиль, шаровидное тулово и плоское.
Горизонтальная плоскость венчика имеет заметный скос. Диаметр венчика –12,5 см, диаметр дна –
9,5 см, максимальный диаметр тулова –14 см, высота сосуда – 10 см. Наибольшая толщина стенок
9 мм. Глиняное тесто с примесью органических веществ и шамота. В промежутке тулова и венчика
имеются 7 отверстий, диаметр отверстий 5–8 мм. Рисунок 14.

Клык кабана. 2 экземпляра – сохранность удовлетворительная, длина 11 см, следы обработки
отсутствуют.

Бронзовые наконечники стрелы – 21 экземпляр. Вся коллекция представляет собой
трехлопастные с пирамидальной вытянутой головкой без шипов и удлиненной втулкой. Длина –
от 26 до 40 мм, наибольшая ширина между лопастями 9 мм, внешний диаметр втулки 7 мм. В
средней части втулки имеется небольшое сквозное отверстие. Металл изделий большей частью
оксидирован. Почти во всех наконечниках сохранились остатки древка.

Бронзовые наконечники стрелы – 12 экземпляров. Они также представлены трехлопастной
с пирамидальной удлиненной головкой без шипов и скрытой втулкой. Длина – от 26 до 33 мм,
наибольшая ширина между лопастями –10 мм, внешний диаметр втулки – 5 мм.

Бронзовый наконечник стрелы – 2 экземпляра. Первый наконечник двухлопастной с
укороченной сводчатой головкой и удлиненной втулкой. Длина наконечника 40 мм, наибольшая
ширина между лопастями 10 мм, внешний диаметр втулки 7 мм. Металл изделия полностью
оксидирован. Второй наконечник трехлопастной с пирамидальной вытянутой головкой без шипов
и удлиненной втулкой. Длина – от 29 мм, наибольшая ширина между лопастями 9 мм, внешний
диаметр втулки 8 мм, сохранились остатки древка.

Стрелы с наконечниками из железа – 4 экземпляра. Артефакты в очень плохом состоянии.
Общая длина – 33–35 см, индикаторы отсутствуют. Из-за очень плохой сохранности и сильной
коррозии параметры и типологию наконечников определить трудно.

Элементы сбруй – 2 экземпляра. Длина от 12,5 до 18 см, в середине одной имеется дугообразный
выступ с отверстием. Оба края согнутые.

Накладки для ремней – 5 экземпляров (серебро). 1 тип (1 экземпляр) имеет в длину – 5 см,
ширина – 1,4 см, спереди имеется шаровидная выпуклость, вокруг которой в длину орнамент в виде
точек. По краям планки расположены линии желоба. С обратной стороны имеется гвоздеобразный
штырь для клепки. 2 тип (1 экземпляр) имеет в длину 3,5 см, ширина – 1,4 см, верхний край имеет
дугообразную форму, по краям которой имеется орнамент в виде точек, с обратной стороны
располагаются два штыря для клепки. Один штырь сломан, а второй сильно раздавлен. Параметры
3 типа (3 экземпляра): в длину – 2,5 см, ширина – 1,4 см, аналогичен 2 типу, также с обратной стороны
имеется по два штыря.

Накладки для ремней –16 экземпляров (серебро). 1 тип (1 экземпляр) имеет в длину – 3,5 см,
ширина 1,3 см, представляет собой прямоугольник с овальным кольцом для связки ременной части.
В кольце сохранились фрагменты материи. С обратной стороны располагаются три штыря для клепки.

Атырау облысы 2 тип (4 экз.) имеет в длину – 1,8 см, ширина –1,2 см, верхний край имеет дугообразную форму, образуя
тарихи-өлкетану наконечник, по краям которого имеется орнамент в виде точек, с обратной стороны располагаются
три штыря для клепки. Параметры 3 типа (11 экземпляров): в длину – 2,2 см, ширина – 1,5 см,
музейі представляет собой каплевидную форму, которая также с обратной стороны имеет по два штыря.
Историко-
краеведческий Бляшки-нашивки – 19 экземпляров (золото). Артефакты представляют собой прямоугольно-
музей Атырауской фигурную форму. Параметры – высота от 1,3 до 1,5 см, ширина – от 1,4 до 1,5 см. Между двумя
горизонтальными рифлеными планками имеет ромбовидную форму. На каждой бляхе по 4
области отверстия.
Atyrau Local
Подвеска. 1 экземпляр (золото), подвески, возможно, от серег, представляет собой состоящую из
History двух миниатюрных цилиндров, по бокам которой располагаются изображение двух фантастических
Museum животных, в которой продеты три цепочки типа «петля в петлю» в конце с круглыми подвесками.
Atyrau bölgesi Размеры – длина цилиндров 0,6-0,9 см, длина фантастического животного –1,3 см, длина цепей –0,9
Yerel Tarih см, диаметр миниатюрной круглой подвески –0,4 см.

Müzesi Бляшки-нашивки, имитирующие птицу, 3 экземпляра (золото). Размеры – длина – 2–2,2 см.,
阿特劳州历史与地方 ширина – 1–1,2 см. На бляшках четко изображены голова, хвост и крылья, также на каждой бляхе по
4 отверстия. По-видимому, ими были обшиты ворот и низ рукавов одежды.
志博物馆
Бляшка-нашивка 1 экземпляр (золото). Представляет собой орнаментику в виде
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 вопросительного знака на прямой линий. Параметры – высота – 1,3 см, ширина – 0,8 см, длина
прямой линии – 1,1 см, имеет 3 отверстия.

Бляшка-нашивка 1 экземпляр (золото). Представляет собой миниатюрную «ступу». Размеры –
высота – 0,7 см, ширина – 0,5 см, имеет 3 отверстия.

Для уточнения хронологических границ захоронения обратимся к анализу ­сопровождающего
инвентаря.

Нашивные бляшки рамочной и пирамидальной формы находят ближайшие аналогии в богатом
захоронений исследованном в кургане №2 могильника Аралтобе в низовьях реки Эмбы. Дата
Эмбинского погребения определена радиоуглеродным методом 129 г.н.э. [3].

Пирамидальные бляшки, аналогичные миялинским, найдены в 3-м кургане 7-го могильника
Кос-Оба у реки Большой Узень. Исследованный комплекс Б.Ф. Железчиков также датировал
среднесарматским временем [4].

Особый интерес вызывает бронзовый котел. По типологии С.В. Демиденко котелок из Миялы
относится к типу XI. В настоящее время известно около двадцати экземпляров подобной морфологии,
большая часть которых происходит из памятников I-II веков нашей эры, расположенных в нижнем
течении рек Волга и Дон [5].

Однако, несмотря на сходство, рассматриваемый котел отличает некое своеобразие, так, он
имеет четыре зооморфные ручки, в то время как сосуды этого типа имеют всего лишь две. Также
тулово последних украшено орнаментом в виде «веревочек», «волны» и линий, миялинский же
котел не имеет никакой орнаментации.

Этническая принадлежность погребённого в кургане № 9 могильника Миялы определяется нами
как сарматская. В пользу этого заключения говорит как погребальный обряд, так и сопровождающий
инвентарь, характерный для среднесарматской культуры. Время совершения захоронения можно
ограничить в пределах I–II веков нашей эры.

В настоящее время в науке устоялось мнение, что степи Южного Приуралья в I–II веках нашей
эры представляли собой лишь далекую восточную окраину сарматского мира. данная концепция
основана на том, что памятники региона уступают комплексам других районов распространения
среднесарматской культуры как в качественном, так и в количественном отношении. В
южноуральских памятниках не представлены богатые захоронения, такие, как в низовьях Дона или
в Нижнем Поволжье, нет обилия импортных изделий [6].

Однако аккумуляция в последние годы существенного объема материала полученного в ходе
раскопок сарматских памятников в Западном Казахстане, позволит несколько скорректировать
положения существующих концепций. Надеемся, что оперативная публикация материалов
результатов полевых исследований несколько ускорит выполнение поставленной задачи.

Несмотря на уничтожение грабителями памятника, раскопки в целом дали огромную научную
информацию и драгоценные находки. Работы принесли новую коллекцию уникальных находок –
предметов вооружения и украшений, выполненных в традициях сарматского звериного стиля.
Окончательная дата возведения памятников может быть сопоставлена с будущими исследованиями
остальных курганов комплекса.

В условиях песчаного характера почв и дюн, сильной ветровой эрозии и возрастающей
активности хозяйственной деятельности человека они подвержены прогрессирующему
разрушению и нуждаются в сплошном археологическом изучении путем проведения стационарных
раскопок.

Марат Касенов,

30 кандидат исторических наук

T THE MIYALY MOUND COMPLEX АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
he research objects are located in the Kyzylkoga district, 3 km north-east of the village of Miyaly, тарихи-өлкетану
on the edge of a sandy - marl ledge with the local name Kenen winter camp. The mound complex, which музейі
consists of 15 large, medium and small mounds, is located on the east-west axis with a length of 1.2 km. Историко-
There is a necropolis 350 meters to the south dating from the monuments of the new and modern periods. краеведческий
There are several types of kulpytas among the funerary monuments. The daily surface from the mounds for музей Атырауской
1.5 km has a relatively gentle slope with areas of outcropping, where marl outcrops occur. There is a house области
200 meters to the east of the mound #9 where Kenen winter camp is indicated. The monuments were first Atyrau Local
recorded as a result of work by employees of the Atyrau region Monument Protection Inspectorate in History
2013 and were identified as funerary monuments of the early iron age [1]. Museum
Results of field research of mounds #1, #9 and #2A. Atyrau bölgesi
Mound #1. Geo-location point – N 48°55,649; E 53°48,138. The object has the following dimensions – Yerel Tarih
a diameter of 19 meters, the highest point is 1.2 meters. The structure of the embankment consists of Müzesi
loose sandy soil, which made it difficult to dig. A section of the robber's pit was visible in the embankment. 阿特劳州历史与地方
The daylight surface around the embankment is relatively flat, except for a shallow depression located 志博物馆
3–17 meters south-west of the embankment. This drop is 1.4 meters wide and extends in an arc across the
entire south-western sector. 31
The depth of the drop is up to 0.3 meters. The excavation was performed on the north-south axis, the
width of the left edge is 1 meter. The soil filling between the boundaries of the excavation was removed
manually. The soil was dug on one bayonet, followed by deepening and stripping until reaching the
continental base. The continent was defined by the lower horizon of the embankment and sporadically
occurring fragments of animal bones. The stratigraphic continental base was identified only in the
southern and south-western sectors of the excavation. At the same time, the alluvial sandy soil, especially
at the lower levels, had a lighter color and fine structure, in contrast to the yellow - brownish base. Soil
sediments in the rest of the excavation area were pitted in places by burrows of rodents. When removing
the mound in the central sector of the mound, 5 burials were found (in crouched and elongated positions),
4 of them were placed on top of each other. The burials were touched by ancient and modern robbers. An
exception is burial #5, conventionally called the central one, which, according to the funeral rite, belongs
to the bronze age.
Burial #1. After removing the upper horizon, the remains of a human bone were found at a depth of
50-55 cm.
Due to the structure of the soil, it is impossible to trace the contours of the burial pit. The remains were
not in anatomical order, the skeleton was preserved by 20%, some limbs and the skull were missing. The
bones are mixed with the sand of the mound. Only a small part of the grave site has been preserved. The
skeleton lay stretched out on its back on an east-west axis. In the course of the study, it became known
that traces of repeated robbery were recorded in the burial chamber. The main predatory excavation was
an area of 4 square meters, with the largest deepening from the modern surface of 0.7 meters. Probably,
the robbers destroyed the entrance burial of a medieval nomad. During the unfilling of the robber’s
pit, bronze arrowheads and a molded vessel were found. A compact accumulation of metal items was
found in the southwestern sector, which should be regarded as a treasure. The treasure consisted of 22
bronze arrowheads; two wild boar tusks with holes for hanging at the edges were also found in this sector,
possibly used as a talisman. The found tips are of the socket type with two and three blades. There were
the remains of an arrow shaft in the sleeves of almost every tip, with traces of a straight knife cut. The
tips’ surfaces are covered with a film of oxides. Two-bladed tips have a leaf-shaped head, an elongated
protruding sleeve with the base of a broken spike. All three-bladed tips have a hidden sleeve, a vaulted
head (only in two cases the heads are pyramidal) and slightly protruding blunted spikes. After fixing the
remains of the burials were removed, the bottom of the conditional pit, the width of which reached up to
1.3 meters, is clean, that is, without any artifacts.
Burial #2. After the remains were removed, clearing operations were continued. Scattered remains
of human bones were found at a depth of 75-80 cm.

The skeleton is badly disturbed and mixed with the earth of the embankment, only the lower
limbs are preserved, the bones themselves are poorly preserved. Judging by the individual remains,
the orientation is north-west – south-west. During the cleaning, two bronze socketed, three-bladed
arrowheads were found.

Burial #3. After the remains were removed, clearing operations were continued. The remains of a
scattered human skeleton were also found at a depth of 1 meter, with its head oriented to the east.

Compared to the previous remains, the condition was satisfactory, with no brain cases or hand bones.
Inventory is missing.

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Burial #4. After removing the remains of bones. The remains of human bones were again found at a
тарихи-өлкетану depth of 1.5 meters.

музейі The skeleton was lying on its back, in an outstretched position, with its head facing east. The bones
Историко- were very poorly preserved, and the bones of the right hand were missing. At this level, the continental
краеведческий surface is dense, which made it possible to trace the contours of the burial pit. After fixation, the bones
музей Атырауской were removed.

области Burial #5. After cleaning the area, the contours of the next burial pit were revealed 1.5 meters to
Atyrau Local the south of the above-described burials. The size of the pit is 2.2 x 1.5 meters and has an irregular oval
shape. During the cleaning of the pit fillings, nothing significant was found, except for a couple of large
History cattle bones. At a depth of 1.4 meters, the chamber was covered with matting and the remains of wood,
Museum possibly tamarisk, unfortunately, the remains of the coating could not be preserved due to rotten and
Atyrau bölgesi poor preservation. The bottom of the grave is flat.
Yerel Tarih
Here a human skeleton was cleared (burial #5), which completely preserved the anatomical position
Müzesi of the bones. The skeleton lies in a strongly crouched position on the left side with its head to the east.
阿特劳州历史与地方 The skull is lying on its side and is badly crushed. Judging by the overgrowth of the cranial sutures, the
deceased is an adult individual, possibly female. The entire anatomical volume of the skeleton is severely
志博物馆 deformed: the chest, pelvic bones and large leg bones are crushed. The spine was poorly preserved. The
location of the arm bones indicates that the upper body of the deceased was lying on its side. The right
32 arm is extended along the body and strongly bent at the elbow. The hand is placed at right angles to the
bones of the forearm and faces the legs. The leg bones are bent at the knees. The femur bones are located
at an acute angle to the axis of the spine. The knee joints and small phalanges of the fingers and toes were
not preserved. The lower part of the skeleton (including the pelvic bones) is poorly preserved, especially
the right leg and right pelvic bone.

Mound #9. Geo-location point – N 48°55,816; E53°48,181. Its diameter was 22 meters, with a height
of 1.7 meters. There was a section of a slightly readable funnel with a diameter of 2 meters and a depth of
0.3 meters at the top of the embankment. The daylight surface around the embankment is relatively flat,
except for a shallow depression located 20 meters south-west of the embankment. The depth of the drop
is up to 0.3 meters. A modern garbage dump is fixed on the north-eastern of the mound on the modern
surface. During the excavation of the embankment, 1 meter wide edges were left. 2 burials were found in
the mound.

Burial 1. It was located at the level of the continent surface 1.7 meters to the west of the edge. The
burial chamber is completely unreadable. The burial was badly disturbed, only the torso of the skeleton
remained in place, the limbs and cranial boxes were missing. Judging by the remains of the bones, the
buried person lay on his back, with his head to the west and was buried with inventory. Arrows from a
bow with a quiver were preserved near the left hand. The quiver was made of birch bark. Preservation
is very poor, partly in the form of decay. 4 arrows with iron tips were inside. The tips are highly oxidized,
and the size and shape are difficult to determine. Several plate pads were found in the groin area of the
deceased, possibly from a belt. They have a somewhat irregular triangular shape with a rounded top,
the corners of the shackle has elements in the form of a nail (one in each corner). During the cleaning, 2
fragments of matter were found.

Burial 2. After fixing, the remains of bones were removed, and during the cleaning of the site in the
central sector, the contours of the burial pit were found. The size of the pit is 2.7 x1,9 m, depth is 1.7 m,
it had a square shape. The buried person was also badly disturbed, only the skull, tibia and hand were
preserved. They were scattered across the northern section of the chamber.

During the clearing of the filling, about 20 copies of several types of plaques - gold pendant
stripes were found. Plaques-stripes are rectangular-shaped. Between two horizontal fluted slats they are
diamond-shaped. There are 4 holes in each plaque. Plaques-stripes imitating a bird clearly give images of
the head, tail and wings, and there are 4 holes in each plaque. Apparently, they were lined with the collar
and bottom of the sleeves of clothing. The pendant, possibly from an earring, is a miniature cylindrical
shape, which is threaded with a loop-in-loop chain. A bronze pot was found just below the level of the
tibia.

A bronze vessel of excellent preservation, consists of a body, the lower part of the pallet, which is
broken. The body is hemispherical. The edge is slightly bent outward. The inner and outer surfaces are
smooth. The vessel has four vertical zoomorphic handles. The handle is a figurine of an animal with a tail,
body, legs, and head.

Mound #2 A. Geo-location point – N 48°55,652; E 53°48,112, as a small dirt-sand embankment with
a diameter of 12 meters and a height of 0.3 meters. No lifting materials were observed on the surface

and around the embankment. The daylight surface around the embankment is relatively flat. During the АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
excavation of the mound, 0.3-meter-wide edges were left, and the mound was removed to the level of тарихи-өлкетану
the continent layer. At this level, the contours of the chamber were noticed, but during the removal of the музейі
fillings, it became known that it was empty, that is, there were no bones. At a depth of 55 cm, 4 triangular, Историко-
quadrangular and segmental shaped stones were found. There are no traces of artificial processing on краеведческий
their surfaces. музей Атырауской
области
Bronze cast pot. It has a hemispherical shape on a hollow cone-shaped leg (the leg is partially Atyrau Local
preserved). The edge of the pot is slightly sloped inwards. The casting is porous, and traces of smoothing History
are visible on the body. The pot has four handles located vertically on the body: two – in the form of Museum
stylized figures of horses that seem to look into the pot, their ears, mane and tail are clearly depicted. The Atyrau bölgesi
first one is completely preserved, and the second has no head. Two are stylized figures, possibly saiga Yerel Tarih
antelope, as indicated by the convex forehead and tail, the second figure lacks the head and tail. The total Müzesi
height of the pot is 23 cm, the height of the preserved part of the leg is 7 cm, the diameter is 6 cm. The 阿特劳州历史与地方
body diameter is 27 cm. The pot is slightly flattened. The large diameter of the mouth is 19 cm. 志博物馆

Such pots are found in the Lower Podnestrovie. The edge and the shoulders of the pot were vertically 33
attached to three handles designed in the form of various animals located in the following order from left
to right of the spout-drain: a horse, a goat, and a feline predator, possibly a lion. Animals are interpreted
conditionally and concisely, but at the same time quite expressive. It is conventionally dated to the I
century BC [2].

The modelled vessel. It has a smooth axial profile, spherical body and is flat. The horizontal plane
of the edge has a noticeable bevel. The diameter of the edge is 12.5 cm, bottom diameter is 9.5 cm,
maximum diameter of the body is 14 cm, height of the vessel is 10 cm. The maximum wall thickness is 9
mm. Puddle clay with an admixture of organic substances and chamotte. There are 7 holes in the interval
of the body and edge, the diameter of the holes is 5-8 mm.

Boar’s fang. 2 copies – satisfactory preservation, length of 11 cm, no traces of processing.
Bronze arrowheads – 21 copies. The entire collection is three-bladed with a pyramidal elongated
head without spikes and an elongated sleeve. The length varies from 26 to 40 mm, the maximum width
between the blades is 9 mm, the outer diameter of the sleeve is 7 mm. There is a small through hole in
the middle part of the sleeve. The metal of the items is mostly oxidized. Almost all of the arrowheads have
remnants of the shaft.
Bronze arrowheads – 12 copies. They are also represented by three-bladed with a pyramidal
elongated head without spikes and a hidden sleeve. The length varies from 26 to 33 mm, the maximum
width between the blades is 10 mm, the outer diameter of the sleeve is 5 mm.
Bronze arrowhead – 2 copies. 1 tip is a two-bladed one with a shortened arched head and an
elongated sleeve. The tip length is 40 mm, the maximum width between the blades is 10 mm, the outer
diameter of the sleeve is 7 mm. The metal of the item is completely oxidized. 1 tip is three-bladed with
a pyramidal elongated head without spikes and an elongated sleeve. The length is from 29 mm, the
maximum width between the blades is 9 mm, the outer diameter of the sleeve is 8 mm, the remains of the
shaft are preserved.
Arrows with iron tips – 4 copies. The artifacts are in very poor condition. The total length is 33-35 cm,
the indicators do not exist. Due to very poor preservation and severe corrosion, it is difficult to determine
the parameters and typology of the tips.
Harness elements – 2 copies. The length varies from 12.5 to 18 cm, there is an arched protrusion with
a hole in the middle of one. Both edges are bent.
Belt pads – 5 copies (silver). Type 1 (1 copy) has a length of 5 cm, width is 1.4 cm, there is a spherical
bulge in front, around which the length is ornamented in the form of dots. Gutter lines are located along
the edges of the plate. There is a riveting nail pin on the reverse side. Type 2 (1 copy) is 3.5 cm long, 1.4 cm
wide, the upper edge has an arched shape, along the edges of which there is an ornament in the form of
dots, there are two pins for riveting on the reverse side. One pin is broken, and the other is badly crushed.
Parameters of type 3 (3 copies): length is 2.5 cm, width is 1.4 cm, similar to type 2, there are also two pins
on the reverse side.
Belt pads –16 copies (silver). Type 1 (1 cope) is 3.5 cm long and 1.3 cm wide. It is a rectangle with an
oval ring for binding the belt part. Fragments of matter were preserved in the ring. There are three pins for
riveting on the reverse side. Type 2 (4 copies) has a length of 1.8 cm, width is 1.2 cm, the upper edge has
an arched shape, forming a tip, along the edges of which there is an ornament in the form of dots, there
are three pins for riveting on the reverse side. Parameters of type 3 (11 copies): length is 2.2 cm, width is
1.5 cm, it is a teardrop shape, which also has two pins on the reverse side.

Атырау облысы Plaques-stripes – 19 copies (gold). Artifacts are rectangular-shaped. Parameters – height from 1.3 to
тарихи-өлкетану 1.5 cm, width – from 1.4 to 1.5 cm. Between two horizontal fluted slats they are diamond-shaped. There
are 4 holes in each plaque.
музейі
Историко- Pendant. 1 copy (gold), possibly from the earrings, is composed of two miniature cylinders, flanked
краеведческий by an image of two fantastic animals, in which three chains of the “loop in the loop” type are threaded at
музей Атырауской the end with round pendants. Dimensions – length of cylinders is 0.6-0.9 cm, length of a fantastic animal
is 1.3 cm, length of chains is 0.9 cm, diameter of a miniature round pendant is 0.4 cm.
области
Atyrau Local Plaques-stripes imitating a bird 3 copies, (gold). Dimensions – length is 2-2.2 cm, width is 1–1.2 cm.
Plaques clearly give images of the head, tail and wings, and there are 4 holes in each plaque. Apparently,
History they were lined with the collar and bottom of the sleeves of clothing.
Museum
Atyrau bölgesi Plaque-stripe 1 copy (gold). It is an ornament in the form of a question mark on a straight line.
Yerel Tarih Parameters – height is 1.3 cm, width is 0.8 cm, length of straight lines is 1.1 cm, it has 3 holes.

Müzesi Plaque-stripe 1 copy (gold). It is a miniature “stupa”. Dimensions – height is 0.7 cm, width is 0.5 cm,
阿特劳州历史与地方 it has 3 holes.

志博物馆 To clarify the chronological boundaries of the burial, we turn analyse the a­ ccompanying inventory.
Sewn plaques of the frame and pyramidal forms find the closest analogies in the rich burials studied
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 in mound #2 of the Araltobe burial ground in the lower reaches of the Emba river. The date of the Emba
burial was determined by radiocarbon method in 129 CE [3].
Pyramidal plaques similar to those of Miyaly were found in 3 mounds 7 of the Kos-Oba burial ground
near the Bolshoy Uzen river. The studied complex was also dated by B.F. Zhelezchikov to the middle
Sarmatian period [4].
The bronze pot is of particular interest. According to the typology of S.V. Demidenko the pot from
Miyaly refers to type XI. Currently, there are about twenty specimens of this morphology, most of which
come from monuments of the I-II centuries CE located in the lower reaches of the Volga and Don rivers [5].
However, despite the similarity, the pot in question has a certain peculiarity, since it has four
zoomorphic handles, while vessels of this type have only two. Also, the body of the latter is decorated
with ornaments in the form of «ropes», «waves» and lines, while the Miyaly pot has no ornamentation.
The ethnicity of the Miyaly mound buried in mound #9 is defined by us as Sarmatian. This conclusion
is supported by both the funeral rite and the accompanying inventory characteristic of the middle
Sarmatian culture. The time of burial can be limited within the I–II centuries CE.
Currently, there is a well-established opinion in science that the steppes of the southern Urals in the
I–II century CE were only the far eastern edge of the Sarmatian world. This concept is based on the fact
that the monuments of the region are inferior to the complexes of other areas of the middle Sarmatian
culture, both in quality and quantity. The South Ural monuments do not contain rich burials as in the
lower reaches of the Don or in the lower Volga region, there is no abundance of imported items[6].
However, the accumulation in recent years of a significant amount of material obtained during the
excavations of Sarmatian monuments in Western Kazakhstan will allow us to slightly adjust the provisions
of existing concepts. We hope that the prompt publication of materials from field research results will
speed up the task commitment.
Despite the destruction of the monument by the robbers, the excavations as a whole let us obtain
lot of scientific information and precious finds. The works brought a new collection of unique finds –
weapons and jewelry made in the traditions of the Sarmatian animal style. The final date of construction
of the monuments can be compared with future research on the remaining mounds of the complex.
In the conditions of sandy nature of soils and dunes, strong wind erosion and increasing human
economic activity, they are subject to progressive destruction and need continuous archaeological study
by conducting stationary excavations.

Marat Kassenov,
Candidate of Historical Sciences

34

Ç MİYALY HÖYÜKLERİ KARMAŞIĞI АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
alışma nesneleri, Miyaly köyünün 3 km kuzeydoğusundaki Kyzylkoga ilçesinde, yerel adı тарихи-өлкетану
Kenen kışlamısı olan kumlu marly bir çıkıntının kenarında yer almaktadır. 1,2 km uzunluğunda doğu-batı музейі
ekseninde yer alan 15 büyük, orta ve küçük setten oluşan höyükler karmaşığı vardır. 350 metre güneyde, Историко-
yeni ve modern dönem anıtlarından kalma bir nekropol var. Mezar anıtları arasında birkaç tür kulpytas краеведческий
vardır. Höyüklerin 1.5 km’lik gündüz tabakası, yer yer marnlı mostraların bulunduğu çıkıntı alanlarıyla музей Атырауской
nispeten yumuşak bir eğime sahiptir. №9. höyüğün 200 metre doğusunda, haritada Kenen’in kışlaması области
olarak gösterilen bir ev bulunmaktadır. Anıtlar ilk olarak 2013 yılında Atyrau bölgesi Anıtların Korunması Atyrau Local
Müfettişliği çalışanları tarafından yapılan çalışmalar sonucunda kayıt altına alınmış ve Erken Demir Çağı History
mezar anıtları olarak belirlenmiştir. [1]. Museum
№1, №9 и №2A höyüklerin saha çalışmalarının sonuçları. Atyrau bölgesi
№1 höyük. Coğrafi konum noktası – N 48°55,649; E 53°48,138. Nesne aşağıdaki boyutlara sahiptir – Yerel Tarih
çap 19 metre, en yüksek nokta 1,2 metre. Dolgunun yapısı, kazıyı zorlaştıran gevşek kumlu topraktan Müzesi
oluşmaktadır. Yağmalanmış çukurun bölümleri sette görülüyordu. Setin etrafındaki gündüz tabakası, 阿特劳州历史与地方
setin 3–17 metre güneybatısında yer alan sığ bir çukur dışında, nispeten düzdür. Bir yay şeklindeki 志博物馆
1,4 metre genişliğindeki bu çöküntü, güneybatı kesimin tamamı boyunca uzanmaktadır.
35
Düşüşün derinliği 0,3 metreye ulaşır. Kazı kuzey-güney ekseni boyunca yapılmış, sol kenar genişliği
1 metre idi. Kazı sınırları arasındaki toprak dolgu elle kaldırıldı. Toprak bir süngüyle kazıldı, ardından
anakara üssüne ulaşmak için derinleştirildi ve temizlendi. Anakara, setin alt ufku ve düzensiz olarak oluşan
hayvan kemiği parçaları ile tanımlanıyordu. Stratigrafik kıtasal temel, kazı alanının sadece güney ve
güneybatı sektörlerinde tespit edilmiştir. Aynı zamanda alüvyonlu kumlu toprak, özellikle alt seviyelerde,
sarı-kahverengimsi tabandan farklı olarak daha açık bir renge ve ince bir yapıya sahipti. Kazı alanının geri
kalanında, toprak tortuları yer yer kemirgen yuvaları ile oyulmuştur. Höyüğün orta kesimindeki setin
kaldırılması sırasında, 4’ü üst üste yerleştirilmiş 5 gömü (bükülmüş ve uzatılmış pozisyonda) bulunmuştur.
Mezarlara eski ve modern soyguncular dokunmuştur. Bir istisna, cenaze törenine göre Bronz Çağı’na ait
olan ve geleneksel olarak merkezi mezar olarak adlandırılan 5 numaralı gömüdür.

№1 mezar. Üst ufku kaldırdıktan sonra, 50–55 cm derinlikte bir insan kemiğinin kalıntıları bulundu.
Toprağın yapısı gereği mezar çukurunun dış hatlarını izlemek mümkün değildir. Kalıntılar anatomik
düzende değildi, iskelet sadece 20% oranında korunmuştu, bazı uzuvlar ve kafatası eksikti. Kemikler
höyüğün kumu ile karıştırılırmış. Mezar alanında sadece önemsiz bir kısım günümüze ulaşmıştır. İskelet
doğu-batı ekseninde sırtüstü uzanıyordu. Araştırma sırasında mezar odasında tekrarlanan soygun
izlerinin kaydedildiği öğrenildi. Ana yırtıcı kazı, 0,7 metrelik modern yüzeyden en büyük derinleşme ile
4 metrekarelik bir alandı. Muhtemelen, bir ortaçağ göçebesinin giriş gömüsü soyguncular tarafından
tahrip edildi. Yağma çukurunun dolgusunun sökülmesi sırasında bronz ok uçları ve kalıplanmış bir kap
bulunmuştur. Güneybatı sektöründe, bir hazine olarak görülmesi gereken kompakt bir metal eşya birikimi
bulundu. Hazine 22 bronz ok başından oluşuyordu; yine bu sektörde muhtemelen tılsım olarak kullanılmış,
kenarlarında sarkmak için delikli iki yaban domuzu dişi bulunmuştur. Bulunan uçlar, iki uçlu ve üç uçlu
başlı soket tipindedir. Hemen hemen her noktanın kollarında, bıçakla düz bir kesik izleri olan bir ok şaftının
kalıntıları vardı. Piyasemenlerin yüzeyleri bir oksit film ile kaplanmıştır. İki kanatlı uçların yaprak şeklinde
bir kafası, kırık bir diken tabanı olan uzun bir çıkıntılı manşonu vardır. Üç kanatlı uçların hepsinde gizli
bir manşon, tonozlu bir kafa (sadece iki durumda kafa piramidaldir) ve hafif çıkıntılı künt dikenler vardır.
Tespit edildikten sonra mezar kalıntıları çıkarıldı, şartlı çukurun tabanı, 1.3 metreye kadar ulaşan genişlik
temiz, yani herhangi bir eser bulunmadı.
№2 mezar. Kalıntıların kaldırılmasının ardından temizlik çalışmalarına devam edildi. 75–80 cm
derinlikte dağınık insan kemikleri kalıntıları bulundu.
İskelet ciddi şekilde bozulmuş ve setin toprağı ile karıştırılmış, sadece alt uzuvlar korunmuş, kemiklerin
kendileri zayıf bir şekilde korunmuştur. Bireysel kalıntılara bakılırsa, mezarın yönü kuzeybatı-güneybatıdır.
Sıyırma sırasında, iki bronz yuvalı, üç uçlu ok uçları bulundu.
№3 mezar. Kalıntıların kaldırılmasından sonra, daha fazla temizleme çalışmasına devam edildi.
1 metre derinlikte, başı doğuya doğru dağılmış bir insan iskeletinin kalıntıları da keşfedildi.
Önceki kalıntılara göre, buradaki koruma tatmin edici, sadece kafatasları ve elin kemikleri yoktu.
Envanter yoktu.
№4 mezar. Kemik kalıntılarını çıkardıktan sonra. 1.5 metre derinlikte yine insan kemikleri kalıntıları
bulundu.
İskelet sırtüstü uzanmış bir pozisyonda yatıyordu, başı doğuya dönüktü. Kemikler çok kötü
korunmuştu; sağ elin kemikleri eksikti. Bu seviyede, kıta yüzeyi yoğundur ve bu da mezar çukurunun dış
hatlarının izlenmesini mümkün kılmıştır. Sabitlemeden sonra kemikler çıkarıldı.

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 №5 mezar. Yukarıda anlatılan mezarların 1.5 metre güneyindeki alanı temizledikten sonra, bir sonraki
тарихи-өлкетану mezar çukurunun konturları ortaya çıkarıldı. Çukur, düzensiz oval bir şekle sahip olan 2,2x1,5 metre
boyutlarındadır. Çukur dolgularının temizliği sırasında birkaç büyük sığır kemiği dışında önemli bir şey
музейі bulunamadı. 1.4 metre derinlikte, oda bir paspas ve kum kalıntıları, muhtemelen bir demirhindi ile kaplandı,
Историко- ne yazık ki, çürümüş ve kötü koruma nedeniyle kaplama kalıntıları korunamadı. Mezarın dibi düzdü.
краеведческий
музей Атырауской Burada kemiklerin anatomik konumunu tamamen koruyan bir insan iskeleti (№5 mezar) temizlendi.
İskelet, doğuya doğru, sol tarafta kuvvetli bir şekilde bükülmüş bir pozisyondaydı. Kafatası yan yatıyor ve
области kötü bir şekilde ezilmiş. Kraniyal sütürlerin aşırı büyümesine bakılırsa, ölen kişi bir yetişkin, muhtemelen
Atyrau Local bir kadındır. İskeletin tüm anatomik hacmi ciddi şekilde deforme olmuştur: göğüs, pelvik kemikler
ve bacakların büyük kemikleri ezilmiştir. Omurga kötü korunmuştur. Kol kemiklerinin yeri, ölen kişinin
History vücudunun üst kısmının yan yattığını gösterir. Sağ kol vücut boyunca uzatılır ve dirsekte kuvvetlice
Museum bükülür. El, ön kol kemiklerine dik açıdadır ve bacaklara dönüktür. Bacak kemikleri dizlerde bükülmüştür.
Atyrau bölgesi Uyluk kemikleri, omurganın eksenine dar bir açıyla yerleştirilmiştir. El ve ayak parmaklarının diz eklemleri
Yerel Tarih ve küçük falanksları korunmamış. İskeletin alt kısmı (pelvik kemikler dahil), özellikle sağ bacak ve sağ pelvik
kemik olmak üzere kötü korunmuştur.
Müzesi
阿特劳州历史与地方 №9 höyük. Coğrafi konum noktası – N 48°55,816; E53°48,181. 1,7 metre yüksekliğinde çapı 22 metre
idi. Setin tepesinde, 2 metre çapında ve 0.3 metre derinliğinde, hafif okunabilir bir huninin bir bölümü
志博物馆 görülüyordu. Setin etrafındaki gündüz tabakası, setin 20 metre güneybatısında yer alan sığ bir çöküntü
dışında nispeten düzdür. 0,3 metreye kadar indirme derinliği. Höyüğün kuzeydoğu kesiminde, modern
36 yüzeyde modern bir depolama sahası kaydediliyor. Setin kazılması sırasında 1 metre genişliğinde bordürler
kaldı. Höyükte 2 mezar bulundu.

№1 mezar. Kenarın 1.7 metre batısında, anakara yüzeyinin seviyesinde bulunuyordu. Mezar odası
kesinlikle okunamaz. Mezar büyük ölçüde rahatsız edildi; sadece iskelet, uzuvlar ve kafatası kutularının
gövdeleri eksikti. Kemik kalıntılarına bakılırsa, ölen kişi sırt üstü yatıyordu, batıya doğru gidiyordu ve
teçhizatla gömüldü. Sol el alanında, sadaklı bir yaydan gelen oklar korunmuştur. Sadak huş kabuğundan
yapılmıştır. Koruma, kısmen çürüme şeklinde çok zayıf. İçinde demir uçlu 4 ok vardı. Uçlar oldukça
oksitlenmiştir ve boyut ve şeklin belirlenmesi zordur. Ölen kişinin kasık bölgesinde, muhtemelen bir
kemerden birkaç lamel ped bulundu. Yuvarlak bir tepeye sahip, biraz düzensiz bir üçgen şekle sahiptirler;
Köşelerde dövme, çivi şeklinde tutuculara sahiptir (her köşede bir tane). Tarama sırasında 2 parça madde
bulundu.

№2 mezar. Tespit edildikten sonra kemik kalıntıları çıkarıldı; merkez sektördeki sitenin temizlenmesi
sırasında mezar çukurunun dış hatları keşfedildi. Çukurun boyutları 2,7x1,9 metre, derinliği 1,7 metre ve
kare şeklindeydi. Ölen kişi de çok rahatsız olmuştu; sadece kafatası, tibia ve el korunmuştu. Mezarın kuzey
kesimine dağılmışlardı.

Doldurulan alanın temizlenmesi sırasında, çeşitli altın kanca etiketlerinin yaklaşık 20 kopyası bulundu.
Etiketlerin şekli dikdörtgendir. İki yatay oluklu şerit arasındaki boşluk elmas şeklindedir. Her dönüşte
4 delik vardır. Kuş şeklindeki etiketi çevirmeden kuyruğun, kanatların ve başın ana hatlarını net bir şekilde
görebilirsiniz. Ayrıca her anahtarda 4 delik vardır. Görünüşe göre, yakaları ve kolların altlarını dikmek için
kullanılıyorlardı. Küçük bir silindire benzeyen bir kolye ucuna “kancadaki kanca” şeklinde bir zincir asılır.
Koksiks seviyesinin hemen altında bronz bir kazan bulundu.

İyi korunmuş bronz kabın tabanı kırılmıştır. Yarım küre gibi görünüyor. Kenar hafifçe dışa doğru
bükülmüştür. İç ve dış taraflar düzdür. Geminin dört dikey zoomorfik tutacağı vardır. İpler kuyruğu,
gövdesi, bacakları ve başı olan bir hayvanı temsil eder.

№2A höyük. Coğrafi konum noktası – N 48°55,652; E 53°48,112, 12 metre çapında ve 0.3 metre
yüksekliğinde küçük bir toprak-kum setiydi. Yüzeyde ve setin çevresinde herhangi bir kaldırma malzemesi
görülmedi. Setin etrafındaki gündüz tabakası nispeten eşittir. Dolgunun kazılması sırasında 0.3 m
genişliğinde bordürler bırakılmış, dolgu kıtasal katman seviyesine kadar kaldırılmıştır. Bu seviyede, odanın
konturları fark edildi, ancak dolguların çıkarılması sırasında boş olduğu, yani kemik olmadığı anlaşıldı. 55
cm derinlikte üçgen, dörtgen ve segmental şekiller altında 4 adet taş bulunmuştur. Yüzeylerinde yapay
işlem izleri yok.

Bronz döküm kazanı. İçi boş koni şeklindeki bir ayak üzerinde yarım küre şeklindedir (gövde kısmen
korunmuştur). Kazanın kenarı içe doğru hafifçe yivlidir. Döküm gözeneklidir, gövde üzerinde yumuşatma
izleri görülür. Kazanın gövdeye dikey olarak yerleştirilmiş dört tutacağı vardır: ikisi kazana bakar gibi
görünen stilize at figürinleri şeklindedir, kulakları, yelesi ve kuyruğu açıkça tasvir edilmiştir. İlki tamamen
korunurken, ikincisinin kafası yoktur. Başka iki tutacağı stilize figürinler, muhtemelen bir antilop - dışbükey
bir alın ve kuyrukla gösterildiği gibi bir saiga, ikinci figürinin başı ve kuyruğu yok. Kazanın toplam yüksekliği
23 cm, ayağın korunan kısmının yüksekliği 7 cm, çapı 6 cm, gövde çapı 27 cm, kazan hafif basıktır. Geniş
ağız çapı 19 cm.

Bu tür kazanlar Aşağı Dniester bölgesinde bulundu. Jantın kenarına ve kazanın omuzlarına dikey АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
olarak, erik musluğunun soldan sağa doğru aşağıdaki sırayla düzenlenmiş, çeşitli hayvanlar şeklinde üç тарихи-өлкетану
tutacaklı: bir at, bir keçi ve bir kedi yırtıcı, muhtemelen bir aslan. Hayvanlar geleneksel ve kısaca yorumlanır, музейі
ancak aynı zamanda oldukça etkileyici. Geleneksel olarak MÖ 1. yüzyıla tarihlenmiştir. [2]. Историко-
краеведческий
Dökmelikap.Eksenelprofilli,küreselgövdeliyassıbirüründür.Kenarınyataydüzlemindeönemlibireğim музей Атырауской
var.Üstkenarçapı12,5cm,dipçapı9,5cm,maksimumgövdeçapı14cm,damaryüksekliği10cm’dir.Maksimum области
duvar kalınlığı 9 mm’dir. Kil, organik madde ve refrakter malzeme karışımı içerir. Gövde ile kenar arasında Atyrau Local
7 delik vardır, delikler 5–8 mm çapındadır. History
Museum
Yaban domuzu dişi. 2 adet – koruma tatmin edici, uzunluk 11 cm, işleme izi yok. Atyrau bölgesi
Bronz ok uçları – 21 adet. Her şey üçgen şeklinde, piramit şeklinde, boşluksuz ve uzun kollu. Uzunluk Yerel Tarih
26 ila 40 milimetre, kenarlar arasındaki maksimum genişlik 9 mm, manşonun dış çapı 7 mm’dir. Manşonun Müzesi
ortasında küçük bir delik var. Cihazın metal kısmı aşınmış Kulp kalıntıları neredeyse her tarafta korunmuştur. 阿特劳州历史与地方
Bronz ok uçları – 12 adet. Ayrıca dikensiz piramidal uzun kafa ve gizli burç ile üç loblu bir görünüme 志博物馆
sahiptirler. Uzunluk – 26 ila 33 mm, bıçaklar arasındaki maksimum genişlik 10 mm, manşonun dış çapı 5 mm.
Bronz ok uçu – 2 adet. Bir ucun başı kubbe gibi kısaltılır ve uzun bir manşon ile çift taraflıdır. Ucun 37
uzunluğu 40 mm, kenarlar arasındaki maksimum genişlik 10 mm, manşonun dış çapı 7 mm’dir. Cihazın
metal parçaları tamamen oksitlenmiştir. İkinci ipucu, çentikli ve uzun kollu üç taraflı piramit şeklinde
bir kafadır. Uzunluk 29 mm, kenarlar arasında maksimum genişlik 9 mm, manşonun dış çapı 8 mm, kol
kalıntıları korunur.
Demir uçlu oklar – 4 adet. Eserler çok kötü durumda. Toplam uzunluk – 33–35 cm, gösterge yok. Çok
zayıf koruma ve şiddetli korozyon nedeniyle, uçların parametrelerini ve tipolojisini belirlemek zordur.
At koşum çeşitleri – 2 adet. Uzunluk 12,5 ila 18 cm arasındadır, birinin ortasında delikli kavisli bir
çıkıntı vardır. Her iki kenar da katlanmış.
Kemer pedleri – 5 adet (gümüş). Birinci tip (1 adet) 5 cm uzunluğunda, 1.4 cm genişliğinde, ön
tarafında, kenarlarında çizgilerle, uzunluğu boyunca noktalar şeklinde oyulmuş, küresel bir çıkıntıya
sahiptir. Bir sonraki yüzeyde sabitlemek için çivi benzeri bir pim var. İkinci tip (1 adet) - 3,5 cm uzunluğunda,
1,4 cm genişliğinde, üst kısmı yay şeklindedir, kenarlarında nokta benzeri bir süs ve arkaya sabitlemek için
iki pim vardır. Bir pim kırılmış, diğeri kötü bir şekilde ezilmiş. Üçüncü tipin parametreleri (3 adet): uzunluğu
2,5 cm, genişliği 1,4 cm, ikinci tipe benzer ve ayrıca arkada iki pim vardır.
Kemer pedleri –16 adet (gümüş). İlk tip (1 adet), 3,5 cm uzunluğunda, 1,3 cm genişliğinde, kemere
tutturmak için oval bir halkaya sahip bir dikdörtgendir. Yüzük, nesnelerin parçalarını içerir. Arkada üç adet
montaj pimi bulunmaktadır. İkinci tip (4 adet) - 1.8 cm uzunluğunda, 1.2 cm genişliğinde, üst kenarı kemerli,
kenarları noktalarla süslenmiş, sonraki sayfada sabitlemek için üç pim var. Üçüncü tipin parametreleri
(11 adet): uzunluğu 2,2 cm, genişliği 1,5 cm, damla şeklinde, arkada iki pim vardır.
Rozet etiketler – 19 adet (altın). Eserlerin şekilleri dikdörtgendir. Parametreler – 1,3 ila 1,5 santimetre
yükseklik, 1,4 ila 1,5 santimetre genişlik. İki yatay oluklu şerit arasındaki mesafe elmas şeklindedir. Her
dönüşte 4 delik var.
Asılı süs. 1 adet (altın), küpelerin olabilir, iki küçük silindirden oluşuyor ve bunların her iki tarafında
yuvarlak kolyeli bir “kancadaki kanca” gibi üç zincir asılı iki fantastik hayvan resmi var. Boyutlar - silindirlerin
uzunluğu 0,6–0,9 cm, fantastik hayvanın uzunluğu 1,3 cm, zincirlerin uzunluğu 0,9 cm, küçük yuvarlak
süspansiyonun çapı 0,4 cm.
Kuş şeklindeki rozet etiketler, 3 adet, (altın). Boyutlar – uzunluk 2–2, 2 cm, genişlik 1–1.2 cm. Dönüşe
bakıldığında kuşun başı, kuyruğu ve kanatlarının görüntülerini net bir şekilde görebilirsiniz ve her dönüşte
4 delik bulunur. Görünüşe göre, yaka ve kolların alt kısmı onlarla dikilmiş.
Rozet etiketler, 1 adet (altın). Düz bir çizgi boyunca soru işareti olarak bir deseni temsil eder.
Parametreler – yükseklik 1.3 cm, genişlik 0.8 cm, düz çizgilerin uzunluğu 1.1 cm, 3 delikli.
Rozet etiketler, 1 adet (altın). İpli bir çuvala benziyor. Boyutlar – yükseklik 0,7 cm, genişlik 0,5 cm,
3 delikli.
Mezarın kronolojik sınırlarını açıklığa kavuşturmak için, beraberindeki envanterin analizine dönelim.
Çerçeveli ve piramit şeklindeki enine çubuklar, Emba Nehri’nin aşağı kesimlerinde Araltobe mezar
№2. höyüğünde keşfedilen zengin mezarlara benzer. Emba’da gömülme tarihi, M.S. 129. yılına tarihlenen
radyokarbon ile belirlendi. [3].
Miyaly’ye benzer piramidal höyükler, №7. mezarlık Kos-Oba’nın Büyük Nehir suları yakınında bulunan
№3. höyüğünde bulundu. Bu kompleksi inceleyen kişi. B.Zhelezchikov buna Orta Sarmatya dönemi dedi [4].
Bronz kaplar özellikle ilgi çekicidir. С.Demidenko’nun tipolojisine göre Miyaly kazanı XI tipine aittir.
Bugün, çoğu Volga ve Don nehirlerinin alt kesimlerinde bulunan M.S. I–II. yüzyılların anıtlarından olmak
üzere, benzer morfolojinin yaklaşık yirmi kopyası bilinmektedir [5].
Bununla birlikte, bu benzerliklere rağmen, bu kazanın kendine has özellikleri vardır: örneğin, dört
zoomorfik tutamağa sahipken, o zamanlar bu tür bir geminin sadece iki kolu vardı. Ayrıca, ikincisinin
dışında «iplik», «dalga» ve «çizgiler» şeklinde süslemeler vardır ve Miyaly kazanında süs eşyaları yoktur.
Miyaly Mezarlığı’ndaki №9. höyüğüne gömülen kişinin etnik yapısını Sarmatyalı olarak formüle ettik.

Атырау облысы Bunun kanıtı, gözlemlediğimiz mezar törenlerinde ve Sarmatyalıların kültürünün ekipmanında görülebilir.
тарихи-өлкетану Defin zamanı M.S. I-II. yüzyıllara kadar izlenebilir.

музейі Şu anda bilim, bölgedeki anıtların ortalama Sarmat kültürünün kalite ve nicelik bakımından diğer
Историко- alanlardan daha düşük olduğu gerçeğine dayanarak, M.S. I–II. yüzyıllarda Güney Ural bozkırlarının
краеведческий Sarmatya dünyasının yalnızca uzak doğu kenarı olduğuna inanıyor. Güney Uralların anıtları, Don veya
музей Атырауской Aşağı Volga bölgesinin alt kesimlerinde olduğu gibi zengin mezarlık alanlarına sahip değildir ve çok fazla
ithal ürün yoktur [6].
области
Atyrau Local Bununla birlikte, son yıllarda, Batı Kazakistan’daki Sarmatyalı anıtlarının kazısı sırasında elde edilen
önemli miktarda malzeme birikimi, mevcut sonuçların önemli ölçüde düzeltilmesine izin vermektedir.
History Saha araştırmasının sonuçlarının derhal yayınlanmasının bu görevin uygulanmasını önemli ölçüde
Museum hızlandıracağına inanıyoruz.
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih Bazı anıtların hıırsızlar tarafından tahrip edilmiş olmasına rağmen, kazılar birçok bilimsel bilgi ve
değerli buluntu sağlamıştır. Araştırma, Sarmatyalı tarzı avcılık geleneğinde yeni bir silah ve mücevher
Müzesi koleksiyonunu doğurdu. Anıtların son sözleri, kompleksin geri kalan höyüklerinin gelecekteki çalışmaları
阿特劳州历史与地方 ile karşılaştırmaya dayalı olacaktır.

志博物馆 Genel olarak, toprakların ve kum tepelerinin doğası, kuvvetli rüzgar erozyonu ve artan insan ekonomik
faaliyeti durumunda yavaş yavaş yok olma eğilimindedir ve bu nedenle düzenli kazılar yoluyla sürekli
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 arkeolojik araştırma gerektirir.

Marat Kasenov,
Tarih Bilimleri Adayı

研究对象位于米亚拉村东北3公里处的克则了扩该 库尔干米亚利复合地貌

地区，在沙地-玛莉壁架的边缘，

当地名称为可尼呢越冬。库尔干综合体由沿东西轴线分布的15个大，中，小路堤组成，全长1.2公

里。在向南350米处，有一座大墓地，其历史可追溯至新时期和现代时期。埋葬纪念碑中有多种类

型的哈利比塔人。来自库尔干河的日表面1.5公里处有一个相对平缓的坡度，有露头区域，在一些

地方可以找到沼泽露头。在9号墩以东200米处有一所房子，在地图上被标记为可尼呢 的越冬。这

些古迹是2013年阿特劳州保护古迹检查局工作人员的首次记录，被确定为早期铁器时代的墓葬古迹

[1]。

1号，9号和2A号土墩的野外研究结果。

库尔干＃1。地理位置-N48°55,649; E 53°48,138。对象具有以下尺寸-直径19米，最高点1.2
米。路堤的结构由疏松的沙土组成，因此难以开挖。在路堤上，可见一个掠夺性矿坑的一部分。路

堤周围的白天表面相对平坦，但路堤西南3-17米处有一个浅凹陷。该凹陷宽1.4米，沿整个西南地

区呈弧形延伸。

下降深度可达0.3米。开挖沿南北轴线进行，左边缘的宽度为1米。开挖边界之间的土壤被手动

清除。用一根刺刀挖出土壤，然后加深并清洗，直至到达大陆基地。大陆是由路堤的下层地平线和

偶发的动物骨骼碎片定义的。仅在挖掘的南部和西南部发现了地层大陆基底。同时，与黄棕色基底

相反，冲积砂质土壤，特别是较低水平的砂土，具有较浅的颜色和精细分散的结构。在开挖区域的

其余部分，土壤沉积物被啮齿类动物的洞穴挖出。在拆除土丘中央部分的路堤时，发现了5个埋葬

的墓葬（处于扭曲和细长的位置），其中有4个埋葬在一起。古代和现代强盗都为葬礼感动。第5号

墓葬是个例外，通常被称为中央墓葬，根据葬礼，该墓葬属于青铜时代。

1号墓葬移开上层地平线后，在50-55厘米的深度发现了人类骨骼的残骸。

由于土壤的结构，不可能追踪墓穴的轮廓。遗体不是按解剖顺序排列的，骨骼被保存了20％，

一些肢体和头骨丢失了。骨头与土堆混合。在墓地上只有一小部分幸存下来。骨架沿东西轴线向后

伸展。在研究过程中，人们发现在墓室中记录了多次抢劫的痕迹。主要的掠夺性发掘面积为4平方

米，其中最大的加深部分来自现代地面0.7米。可能是中世纪游牧民的入口墓葬被强盗摧毁。在拆

卸掠夺坑的过程中，发现了青铜箭头和一个模制容器。在西南地区发现了少量的金属物品，应将其

视为宝藏。宝物由22个古铜色的箭头组成；同样在该区域，发现了两个野猪ks牙，它们的边缘悬挂

着小孔，有可能被用作护身符。所发现的尖端是具有两叶和三叶头部的插座类型。在几乎每个点的

套管中，都有一根箭杆的残留物，上面有用刀直切的痕迹。手机的表面覆盖有氧化膜。两叶刀尖具

有叶形头部，带有折断尖头底部的细长突出套筒。所有三刃尖都有一个隐藏的袖子，一个拱形的头

部（仅在两种情况下头部是金字塔形的）和略微突出的钝刺。固定好墓葬的残骸后，将条件坑的底

部清理干净，即达到1.3米的宽度，即没有任何文物。

38 2号墓葬遗体移走后，清理工作继续进行。在75-80厘米的深度，发现了散落的人骨残骸。

骨骼受到严重干扰，并与路堤土混合在一起；只有下肢得以幸存，骨骼本身保存得不好。从单 АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
个遗骸来看，方向是西北-西南。在扫荡期间，发现了两个镶有青铜的三叶片箭头。 тарихи-өлкетану
музейі
第3号葬礼。遗体移走后，继续进行进一步的清理工作。在1米深处，还发现了一个分散的人体 Историко-
骨骼的遗骸，其头部朝向东方。 краеведческий
музей Атырауской
与以前的遗骸相比，这里的保存令人满意，没有头骨和骨头。没有库存。 области
第4号葬礼。去除骨头后的残骸。在1.5米的深度处，再次发现了人类的骨头。骷髅头仰卧，头 Atyrau Local
部朝东。骨头保存得很差；右臂的骨头丢失了。在这个水平上，大陆表面是致密的，这使得可以追 History
踪墓穴的轮廓。固定后，将骨头切除。 Museum
5号墓葬在清理完上述墓地以南1.5米的位置后，露出了下一个墓坑的轮廓。坑长2.2 x 1.5米， Atyrau bölgesi
呈不规则椭圆形。在清理坑内填充物时，除了几个大的牛骨头外，什么都没发现。在1.4米的深 Yerel Tarih
度，该房间覆盖着垫子和残留的沙砾，可能是柳粉，不幸的是，由于腐烂和保存不良，无法保留覆 Müzesi
盖物的残留物。坟墓的底部是平坦的。 阿特劳州历史与地方
在这里，清除了一个人体骨骼（第5号墓葬），完全保留了骨骼的解剖位置。骷髅头位于头部左 志博物馆
侧，处于强烈扭曲的位置。头骨侧卧，严重压伤。从颅缝线的过度生长来看，死者是成年人，可能
是女性。骨骼的整个解剖结构严重变形：胸部，骨盆骨骼和腿的大骨头被压碎。脊椎保存不善。手 39
臂骨头的位置表明死者的上半身侧卧。右臂沿身体延伸，并在肘部强烈弯曲。手与前臂的骨骼成直
角并面向腿。腿骨在膝盖处弯曲。大腿骨与脊柱轴线成锐角。没有保留膝盖关节以及手指和脚趾的
小指骨。骨骼的下部（包括骨盆骨）保存不佳，尤其是右腿和右骨盆骨。
库尔干9。地理位置-N48°55.816; E53°48.181。它的直径为22米，高度为1.7米。在路堤顶部，
可以看到直径为2米，深度为0.3米的漏斗的一部分。路堤周围的日表相对平坦，除了路堤西南20米
处的浅洼处。下降深度可达0.3米。在土墩的东北部，在现代表面上发现了一个现代垃圾场。在开
挖路堤期间，留下了宽度为1米的路缘石。在土堆中发现了两个墓葬。
埋葬1.它位于大陆表面的高度，在边缘以西1.7米处。墓室是绝对不可读的。葬礼受到了极大
的干扰，只保留了尸体的尸体，四肢和头骨丢失了。从骨头的残骸来看，死者躺在他的背上，向西
走去，并用设备掩埋。在左手区域，保存着弓箭的箭袋。箭袋由白桦树皮制成。保存非常差，部分
以腐烂的形式存在。里面有四个带铁尖的箭头。尖端被严重氧化，尺寸和形状难以确定。在死者的
腹股沟地区，发现了几个片状垫块，可能是从一条皮带上发现的。它们具有稍微不规则的三角形形
状，带有圆形的顶点，在拐角处，锻件具有钉子形式的元件（每个拐角中的一个）。在清理过程
中，发现了2个碎片。
埋葬2.固定后，去除骨头残骸；在清洁中央区域的部位时，发现了一个埋葬坑的轮廓。坑的尺
寸为2.7 x 1.9米，深度为1.7米，呈正方形。死者也受到了极大的困扰，只保留了头骨，胫骨和
手。他们散布在牢房的北部。。

在清除填充物的过程中，发现了大约20种不同类型的斑块-金色吊坠条纹。徽章条纹为矩
形。在两个水平开槽的条带之间是菱形的。每个斑块有4个孔。模仿鸟的徽章条纹清楚地显示了头
部，尾巴和翅膀的图像，并且每个徽章上都有4个孔。显然，它们用于修剪衣服的衣领和袖子的底
部。吊坠（可能来自耳环）是微型圆柱状，环到环的链穿过该圆柱体。发现一个青铜大锅正好在胫
骨以下。

保存良好的青铜器皿由一个主体，托盘的下部组成，该容器已损坏。身体是半球形的。轮辋稍
微向外弯曲。内表面和外表面是光滑的。该船有四个垂直的人形把手。手柄是带有尾巴，身体，腿
和头的动物雕像。

库尔干2号A。地理位置-N48°55.652； E53°48.112是直径为12米，高度为0.3米的小土沙路堤。
在路堤的表面和周围都没有看到起重材料。路堤周围的白天表面相对平坦。在开挖路堤期间，留下
了0.3米宽的路缘，路堤被移至大陆层的高度。在这个水平上，可以看到腔室的轮廓，但是在移除
填充物的过程中，人们知道它是空的，也就是说，没有骨头。在55厘米的深度处，发现了4块三角
形，四边形和分段形状的石头。在其表面上未发现任何人工加工的痕迹。

铸铜锅炉。它在空心锥形茎上呈半球形（茎被部分保留）。锅炉的边缘向内稍微倒角。铸件是
多孔的，在身体上可见平滑的痕迹。大锅有四个垂直放置在车身上的手柄：两个是程式化​的​ 小雕像
形式的马，看起来像在看大锅，它们的耳朵，鬃毛和尾巴清晰地描绘了出来。第一个完全保留，而
第二个束没有头。两个是程式化​的​ 小雕像，可能是羚羊-赛加羚羊，如前额和尾巴突出，第二个小
雕像缺少头和尾巴。大锅的总高度为23厘米，腿部保留部分的高度为7厘米，直径为6厘米，身体的
直径为27厘米，大锅略微扁平。大口径19厘米。

在下德涅斯特地区发现了这种锅炉。轮辋的边缘和大锅的肩部垂直地连接着三个手柄，这些手柄
设计成各种动物，从梅花嘴的左到右按照以下顺序排列：马，山羊和猫食肉动物，可能是狮子。对动
物的解释是传统而简洁的，但同时它们也颇具表现力。它通常可追溯到公元前1世纪。 [2]。

灰泥船。具有光滑的轴向轮廓，球体平坦。轮辋的水平面有一个明显的斜面。轮缘的直径为
12.5厘米，底部的直径为9.5厘米，主体的最大直径为14厘米，容器的高度为10厘米，壁的最大厚
度为9毫米。粘土面团与有机物质和火。车身和轮辋之间有7个孔，这些孔的直径为5-8毫米。

青铜箭头-21件。整个系列是一个三瓣，有一个金字塔形的细长头，没有穗和细长的袖子。长

Атырау облысы 度-从26到40毫米，叶片之间的最大宽度为9毫米，套筒的外径为7毫米。套筒中间有一个小通孔。
тарихи-өлкетану 产品的金属大部分被氧化。竖井的残骸几乎保留在所有箭头中。

музейі 青铜箭头-12件。它们也可提供三叶锥状细长头，没有尖峰和隐藏的衬套。长度-从26到33毫
Историко- 米，刀片之间的最大宽度为10毫米，套筒的外径为5毫米。
краеведческий
музей Атырауской 青铜箭头-2件。 1个尖端是两个裂片，具有短的拱形头部和细长的袖子。刀尖长度为40毫米，
刀片之间的最大宽度为10毫米，套筒的外径为7毫米。产品的金属被完全氧化。 1个尖端为三叶
области 形，具有无刺的金字塔形细长头和细长套筒。长度-从29毫米开始，叶片之间的最大宽度为9毫米，
Atyrau Local 套筒的外径为8毫米，保留了轴的其余部分。

History 带铁尖的箭头-4件。这些文物状况很差。全长-33-35厘米，无指示器。由于非常差的保存和严
Museum 重的腐蚀，手机的参数和类型很难确定。
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih 线束元素-2个副本。长度从12.5到18厘米，中间是一个带有孔的弧形突起。两个边缘都弯曲。
皮带垫-5片（银色）。类型1（1个样本）长5厘米，宽1.4厘米，前面有一个球形凸起，其周围
Müzesi 点缀着点缀的长度。装订线沿着木板的边缘放置。背面有一个铆钉钉子。类型2（1个副本）长3.5
阿特劳州历史与地方 厘米，宽1.4厘米，上边缘为弧形，沿其边缘有点状装饰物，背面有两个用于铆接的销钉。一个针
脚折断了，另一个针脚被严重压碎了。 3种类型（3份）的参数：长-2.5厘米，宽-1.4厘米，类似
志博物馆 于类型2，背面也有两个销钉。
皮带垫-16片（银色）。类型1（1个副本）长3.5厘米，宽1.3厘米，是一个矩形的椭圆形环，用
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 于绑带部分。物质的碎片被保留在环中。背面有三个铆钉。类型2（4个样本）长1.8厘米，宽-1.2
厘米，上边缘呈弧形，形成尖端，沿其边缘有点状装饰物，在背面有三个用于铆接的销钉。 3种类
型的参数（11份）：长-2.2厘米，宽-1.5厘米，呈水滴形，背面还带有两个销钉。
徽章条纹-19份（金）。伪像是矩形的。参数-高度从1.3到1.5厘米，宽度-从1.4到1.5厘米在两
个水平波纹带之间呈菱形。每个斑块有4个孔。
悬挂。 1个副本（金）可能是由耳环制成，由两个微型圆柱体组成，在圆柱体的侧面上有两个
奇妙的动物的图像，其中三个环到环类型的链环末端带有圆形吊坠。尺寸-圆柱体的长度为0.6-0.9
厘米，奇异的动物的长度为1.3厘米，链的长度为0.9厘米，微型圆形吊坠的直径为0.4厘米。
徽章条纹模仿一只鸟3份（金）。尺寸-长-2-2.2厘米，宽-1-1.2厘米斑块清楚地描绘了头部，尾
巴和翅膀，每个斑块上也有4个孔。显然，它们用于修剪衣服的衣领和袖子的底部。
徽章补丁1份（金）。它是问号在直线上形式的装饰品。参数-高度-1.3厘米，宽度-0.8厘米，
直线长度-1.1厘米，具有3个孔。
徽章补丁1份（金）。这是一个微型的“佛塔”。尺寸-高-0.7厘米，宽-0.5厘米，有3个孔。
为了弄清埋葬的时间界限，让我们转向对随附清单的分析。
在恩巴河下游的阿拉洛托贝墓地的第2土墩中调查的丰富墓葬中，发现了具有框架形状和金字塔
形状的缝制匾，这是最接近的类比。埋葬的日期通过公元129年的放射性碳法确定。 [3]。
在大河 河附近的扩斯偶把 墓地的土墩7中发现了类似于米亚拉的金字塔形斑块。 BF
Zhelezchikov也将约会对象定为中萨尔玛时期[4]。
特别令人感兴趣的是青铜大锅。根据S.V.的类型来自Miyala的Demidenko锅属于XI型。目前，已知
约有20种这种形态的标本，其中大部分来自伏尔加河和顿河下游的公元1-2世纪的古迹[5]。
但是，尽管有相似之处，但该大锅仍具有一定的独创性，因为它有四个人形手柄，而这种容器
只有两个。同样，后者的身体上装饰有“绳”，“波浪”和线条形式的装饰物，而米亚拉 大锅则
没有装饰物。
我们将埋在9号丘陵中的米亚利（米亚拉）墓地的种族定义为萨尔马蒂安（萨热马特）。这一结
论得到了中萨尔玛文化的葬礼仪式和附带的农具的支持。埋葬时间可以限制在公元1至2世纪内。
目前，在科学上已经建立了这样一种观点，即公元1-2世纪南乌拉尔州的草原只是萨尔马天地的
一个遥远的东部郊区，这一概念基于这样一个事实，即该地区的古迹在质量和质量上均不如萨尔马
中文化的其他分布地区复杂数量上。在南部乌拉尔遗址，没有像唐河下游或伏尔加河下游地区那样
拥有丰富的墓葬，没有大量的进口产品[6]。
但是，近年来积累的大量材料在哈萨克斯坦西部挖掘萨尔马蒂古迹期间获得，这将有可能在一
定程度上纠正现有概念的规定。我们希望及时发布实地研究结果的材料能在某种程度上加快任务的
执行速度。
尽管劫匪破坏了这座纪念碑，但整个挖掘工作还是产生了巨大的科学信息和宝贵的发现。这些
作品带来了一系列独特的新发现-武器和珠宝，这些都是按照萨尔马蒂动物风格的传统制成的。可
以将古迹建造的最后日期与对该建筑群其他土墩的未来研究进行比较。
在土壤和沙丘为沙质，强烈的风蚀和人类经济活动日益增多的情况下，它们受到逐步破坏，需
要通过固定挖掘进行连续的考古研究。

马拉特·卡塞诺夫,
历史科学候选人

40

«Қырым АРАЛЫ» ғылыми-реставрациялық лабораториясында ЖАСАЛҒАН Атырау облысы
Атырау облысы Аралтөбе қорғанынан табылған Сармат көсемінің реконструкциясы тарихи-өлкетану
музейі
РЕКОНСТРУКЦИя САРМАТСКОГО ВОЖДЯ КУРГАНа АРАЛТОБЕ АТЫРАУСКОЙ ОБЛАСТИ Историко-
НАУЧНО-РЕСТАВРАЦИОННОЙ ЛАБОРАТОРИИ «ОСТРОВ КЫРЫМ» КырымА АлтынбековА краеведческий
RECONSTRUCTION OF THE ARALTOBE MOUND OF THE SARMATIAN LEADER IN ATYRAU REGION BY музей Атырауской
KYRYM ISLAND SCIENTIFIC RESTORATION LABORATORY NAMED AFTER KYRYM ALTYNBEKOV области
Kyrym Altynbekov’un bilimsel restorasyon «Kyrym Adası» laboratuvarı Atyrau bölgesi Atyrau Local
History
Araltobe höyüğünün Sarmatyalı liderinin yeniden inşası Museum
Atyrau bölgesi
重建萨尔马提亚领袖阿拉托贝·巴罗，阿特劳地区，科学恢复实验室“克尔姆岛” Yerel Tarih
克尔马阿尔廷贝科娃 Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學

41

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

Олжалар түпнұсқасы
Оригиналы находок

Originals of finds
Bulguların orijinalleri

发现物的原件

42

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

43

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Темір семсер күміс
тарихи-өлкетану реттеушімен (түпнұсқа)
Железный меч с
музейі серебряными регуляторами
Историко- (оригинал)
краеведческий Iron sword with silver adjusters
музей Атырауской (original)
Gümüş ayarlayıcılı demir kılıç
области (orijinal)
Atyrau Local 带银制调节器的铁剑（原件）
Реконструкция
History Реконструкция
Museum Reconstruction
Atyrau bölgesi Yeniden yapılanma
Yerel Tarih 修复

Müzesi Темір қанжар (түпнұсқа)
阿特劳州历史与地方 Железный кинжал (оригинал)
Iron dagger (original)
志博物馆 Demir hançer (orijinal)
铁匕首（原件）
44 Реконструкция
Реконструкция
Reconstruction
Yeniden yapılanma
修复

тоға (түпнұсқа) АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
Бляшка (оригинал) тарихи-өлкетану
музейі
Buckle (original) Историко-
Blashka (orijinal) краеведческий
布拉什卡（原件） музей Атырауской
Реконструкция области
Реконструкция Atyrau Local
Reconstruction History
Yeniden yapılanma Museum
Atyrau bölgesi
修复 Yerel Tarih
Белдік тоғасы (түпнұсқа) Müzesi
阿特劳州历史与地方
Пряжка (оригинал) 志博物馆
Buckle (original)
Toka (orijinal) 45
扣环（原件）
Реконструкция
Реконструкция
Reconstruction

Yeniden yapılanma
修复

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Алтын жапсырмалар (түпнұсқа)
тарихи-өлкетану Золотые нашивки (оригинал)
Gold stripes (original)
музейі Altın şeritler (orijinal)
Историко- 金制补片（原件）
краеведческий Реконструкция
музей Атырауской Реконструкция
Reconstruction
области Yeniden yapılanma
Atyrau Local 修复
Алтын жапсырмалар (түпнұсқа)
History Золотые нашивки (оригинал)
Museum Gold stripes (original)
Atyrau bölgesi Altın şeritler (orijinal)
Yerel Tarih 金制补片（原件）

Müzesi Реконструкция
阿特劳州历史与地方 Реконструкция
Reconstruction
志博物馆 Yeniden yapılanma
修复
46

Алтын жапсырмалар (түпнұсқа) Атырау облысы
Золотые нашивки (оригинал) тарихи-өлкетану
Gold stripes (original) музейі
Altın şeritler (orijinal) Историко-
金制补片（原件） краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Реконструкция АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
Реконструкция
Reconstruction
Yeniden yapılanma
修复

Құру үдерісі
Процесс создания
Creation process
Yaratma süreci
创造过程

47

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Шаш үлгісі
тарихи-өлкетану Шашты өру үдерісі
Прическа
музейі Процесс заплетания кос
Историко- Hairstyle
краеведческий Braiding process
музей Атырауской Saç modeli
Örgü süreci
области 发型
Atyrau Local 编织过程

History Шаш үлгісі, жеті өрім
Museum Прическа, 7 кос
Atyrau bölgesi Hairstyle, 7 braids
Yerel Tarih Saç modeli, 7 örgü
发型，7条辫子
Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

48

Атырау облысы Миялы қорғанынан табылған алтын адам реконструкциясы. Атырау облысы
Авторы Қырым Алтынбеков тарихи-өлкетану
музейі
Реконструкция Золотого человека, найденного в Кургане Миялы Атырауской области. Историко-
Автор Кырым Алтынбеков. краеведческий
музей Атырауской
Reconstruction of the Golden Man found in the Miyaly burial mound of Atyrau region. области
Author Kyrym Altynbekov. Atyrau Local
History
Atyrau bölgesindeki Miyaly höyüğünde bulunan altın adamın yeniden inşası. Museum
Yazar Kırım Altynbekov’dur. Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
修复在阿特劳州米亚利丘陵发现的黄金人。作者克里米亚•阿尔廷别科夫 Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學

49

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

50