ARHEOLOG

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

Атырау облысы териториясындағы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
ортағасырлық қалалар

Таскешу керуен-сарайы 51
Атырау облысы, Қызылкоға ауданында Сағыз өзенінің сол жақ жағалауында Алтын Ордалық
кезеңнің бірегей ескерткіші Таскешу керуен-сарайы орналасқан. Ең алғаш рет Таскешу керуен-
сарайы 1950 жылы Хорезмді этно-археологиялық барлау экспедициясы кезінде ғылыми тұрғыдан
зерттелді.
Осы жылы керуен-сарай орнына атақты археолог Әлкей Марғұлан да келіп ескерткіш сызбасын
түсіріп алғаны жөнінде деректер бар.
2008–2010 жылдары «Атырау облыстық тарих және археология орталығы», өңірлік «Мәдени
мұра» бағдарламасы аясында Таскешу керуен-сарайына алғашқы қазба жұмысын жүргізді. Қазба
жұмысы кезінде анықталғаны Таскешу керуен-сарайы классикалық түрде салынған, пішіні тік
төртбұрышты. Қабырғалары стандартты, күйдірілген қыш кірпіштен өте мықты етіп соғылған.
Кірпіштердің көлемдері 30×30 см, қалыңдығы 5 см және осының жарты көлеміндей 30×15 см,
қалыңдығы 5 см кірпіштерде бар. Керуен-сарайдың сыртқы қабырғаларының қалыңдығы 125 см
болса, ішкі қабырғаларының қалыңдығы 95 см.
Ескерткіштің сыртқы бұрыштары мен қабырғаларының орта тұсы дөңгелене шығыңқы
мұнаралармен бекітілген. Керуен-сарайдың батыс және шығыс жақ қанатына тұрғын және шаруа-
шылық бөлмелері орналасқан. Бөлмелердің ішкі көрінісінен пеш, ошақ, суфа сияқты құрылыс
орындары байқалады. Ескерткіштің ортасында кең ауласы бар. Аула көлемі шамамен 30×30 м, бір
керуен еркін айналып өте алатын шамада ойластырылып салынған.
Таскешу керуен-сарайы Сарайшық қаласынан Хорезм бағытына шыққандағы алғашқы керуен-
сарай. Ол ХІІІ ғасырда Алтын Орда дәуірінде, Сағыз өзенінен өтетін өткел тұсына салынған. Керуен-
сарайдың салынуындағы негізгі мақсат – көпестер мен дәулетті саяхатшылар үшін қонақ үй ретінде
қызмет ету және Сағыз өзенінен өтетін өткелді қамтамасыз етіп отыру. Сонымен бірге, керуен-сарай
хабаршылар ат ауыстыра алатын пошта бекеті қызметін де атқарған. Мұндай керуен-сарайларда,
сауда жолының қауіпсіздігін күзететін шағын әскери бөлімше және өткелдің жағдайын бақылап
отыратын қызметшілер болған. Сондай-ақ, керуен-сарай айналасында ортағасырлық мазарлардың
орны, қабырғасы тау тастарынан әдемі етіп өрілген құдық бар.
Қазба жұмыстары кезінде керамиканың көптеген түрлері табылды. Көлемдері әртүрлі
ыдыстардың, шығырлардың, шырақтардың бөліктері қазылып алынды. Ал, шыңылтырлы,
штамп өрнекті керамикалық ыдыстар өсімдік әлпетті оюлармен, геометриялық фигуралармен,
эпиграфиялық өрнектермен безендірілген.
Керуен-сарайдың орнынан табылған тиындар Алтын Орда мемлекетінде 1312–1359 жылдар
аралығында билік құрған Өзбек ханның және оның ұлы Жәнібек ханның тұсында соғылғаны
анықталды. Тарихи деректер бойынша, Өзбек ханның кезінде Алтын Орда мемлекеті тұрақтылық
пен гүлденудің ең жоғары деңгейіне жеткені белгілі. Археологиялық зерттеулер осы заманда жаңа
көптеген қалалар, сауда жолдарын қосатын керуен-сарайлар бой көтергенін көрсетіп отыр. Жәнібек
хан 1359 жылы дүниеден өтті. Бұдан кейін Алтын Орда тарихында «ұлы кесапат» деп аталған кезең
басталып, Тоқтамыс ханның билікке келуіне дейін созылғаны белгілі.

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Керуен-сарай маңынан табылған тағы бір тиын 1376–1395 жылдары билік еткен осы Тоқтамыс
тарихи-өлкетану ханның тұсында Қажы-Тарханда соғылған. 1380 жылдың жазында Тоқтамыс Әмір Темірдің көмегімен
Алтын Орданың астанасы Сарай-әл-Жәдид пен Қажы Тарханды және Сарайшықты басып алады. Бұл
музейі жерден табылған жәдігерлер ішінде металдан, шыныдан, сүйектен жасалған бұйымдар да кездеседі.
Историко- Қазба кезінде көп көлемде малдың сүйектері, киіктің, балықтың сүйектері табылды.
краеведческий
музей Атырауской Сарайшық
Сарайшық – Атырау қаласының солтүстігінен 50 шақырым жерде Жайық өзенінің оң жақ
области жағалауында орналасқан ортағасырлық қала. Орда дәуірінде Ұлы Жібек жолының бойында
Atyrau Local орналасқан маңызды діни, саяси-экономикалық орталық. Алтын Орданың, қазақ және ноғай
хандарының алғашқы пантеоны, Қасым хан тұсында Қазақ хандығының алғашқы астанасы болды.
History Сарайшық Алтын Орда дәуіріне дейін де, Алтын Орда заманында да, одан кейінгі уақытта да, Батыс
Museum Каспий ойпатындағы атақты ірі қалаларының бірі болып саналады. Қазақстан территориясында
Atyrau bölgesi орта ғасыр дәуірінде көптеген қалалар пайда болып, ішінде – Батыс Қазақстандағы далалық дара қала
Yerel Tarih Сарайшық қаласы болды. Ескі Сарайшықтың салынуы XIII-ші ғасырдың орта кезі. Бытыраңқы орыс
княздіктері қаншама қайсарлық көрсетсе де, Шыңғыстың немересі Батудың үлкен қолына 1237–
Müzesi 1240 ж.ж төтеп бере алмай жеңілді. Осылай ұлан-байтақ жерді иеленген  монғолдар  өз  мемлекетін
阿特劳州历史与地方 құрып Алтын Орда атайды. Бүгінгі Қазақстанның Жетісу өңірінен басқа жері осы мемлекет
құрамына енеді. Үлкен билікті қолға алған Бату бірнеше қалалар салғызады. Алтын Орданың
志博物馆 алғашқы астанасы Сарай Бату (қазіргі Астархан облысындағы Қарабайлы ауданындағы Селитерн
селосы), кейін көшірілген екінші астанасы болған Сарай Берке (Волгоград ауданындағы Царево
52 жұрты). Бұлар екеуі де Еділ өзені бойында салынады. Ал Сарайшық болса Жайық бойында бой
көтерді.
Сарайшық жөнінде ең алғаш қолға ұстар дерегіміз ХІV ғасырдың алғашқы жартысында, яғни
1333–1334 жылдары Қыпшақ даласы арқылы Хорезмге сапар шеккен араб көпесі әрі жиһангезі
Ибн-Батутаның жазбасы. Ол «Дешті Қыпшақ бойына саяхат» кітабында Сарайшық жөнінде
«...Біз үлкен Сарайдан шығып, кіші Сарайға дейін он күн жүрдік. Кіші Сарай Ұлысу атты ағысы қатты
өзеннің бойында орналасқан. Ұлысудың бойынан Бағдаттың көпіріндей қайықтар мен кемелерден
жасалған көпір бар. Осы қалада біздің аттылы-арбалы саяхатымыз аяқталды» деген екен.
Бұдан кейін Сарайшық жөнінде жазба дерек қалдырған орыс патшасы Иван Грозныймен дос
болған ағылшын көпесі Антоний Дженкинсон. Ол 1558–1559 жылдары Каспий теңізінің солтүстік
және шығыс жағалауына саяхат жасауы кезінде Сарайшық қаласына соғады. «Теңізден бір
күндік сапарда үлкен өзен жағасындағы гүлденген Сарайшық деген қалаға келдік. Бұл қала орыс
патшасымен достық қарым-қатынастағы Измаил деген татар князінің қол астында екен. Шығыс пен
Батысты байланыстыратын керуен жолының үстінде болғандықтан қолөнері мен саудасы дамыған
қала екен» деп жазған.
Қала атына келсек тарихшылар мен тіл білімінің уәжіне сенсек, Сарайшықтың әуелгі аты
«Сарайджук», «Сарай» – кәдімгі сарай да, «джук» – моңғолша кішкентай, шағын сөзі болса керек. Ол
кезде Алтын Орданы үлкен Сарай, Сарайшықты кіші Сарай деп атаған. Сарайшықты зерттеудің екі
ғасырдан астам тарихы бар.
Сарайшық қаласының орнына зерттеу XVIII ғасырдың 20 жылдарында басталған. Қазба
жұмыстары 1834 (Гебель), 1861(Алексеев), 1862 (Рычков), 1904 (Скалов) жылдары жүргізілген.
Қала тарихы туралы көптеген ғалымдар өз еңбектерінде жазған. Олар: Нефедов, Попов, Кастанье,
Григорьев, Ломбоев, Левшин, Самоилович т.б. XVIII ғасырдың 60–70 жылдары қаланы саяхатшы
П.С.Паллас келіп көрген екен.
1937 жылы Н.К.Арзютовтың жетекшілігімен Қазақстандағы зерттеу Қоғамының Батыс
Қазақстандық бөлімшесі Саратов облыстық музей қызметкерлерімен бірге қалашықтың кейбір
жерлерінде зерттеулер жүргізді. Сол қазба жұмыстарының көптеген материалдары қазірге дейін
Саратов музейінің қорында сақтаулы.
1950 жылы отандық археолог Ә.Марғұлан да осында бір маусымдық қазба жұмыстарын
жүргізгенде шикізат өндіретін шеберхана, тұрмыс құралдары, керамикалық ыдыстар және олардың
көптеген сынықтарына қол жеткізген болатын.
1996 жылдан бастап Ә.Марғұлан атындағы Археология институтының Батыс Қазақстан
археологиялық экспедициясы, Зайнолла Самашевтің жетекшілігімен Сарайшық қаласы орнына
қазба жұмыстары жүргізілді.
Волга-Орал экспедициясының жетекшісі археолог Л.Галкин Сарайшықты 1975 жылы зерттеді.
1977, 1981, 1983 жылдар аралығындағы Л.Галкиннің есептерінде Сарайшықты картаға, ондағы ескі
үйлердің орындарын суретке түсіргендігі туралы мәліметтер кездеседі.

Батыс Қазақстан археологиялық экспедициясының 1996–2009 жылы жүргізілген тыңғылықты Атырау облысы
зерттеулері барысында, қаланың әр бөлігінен оның өмір сүруінің әр кезеңіне жататына ауқымды тарихи-өлкетану
жерлер аршылып алғашқы тұрғындардың үй құрлыстары айқындалды. музейі
Историко-
2017, 2018, 2019 жылдары Атырау облысы тарихи – өлкетану музейі археологиялық қазба краеведческий
жұмыстарын жүргізіп, қазба орнынан табылған тарихи – құндылықтар музей қорына қабылданды. музей Атырауской
Толығырақ музей қорындағы ғылыми есептерден танысуға болады. области
Atyrau Local
Ақтөбе-Лаэти History
Ақтөбе Лаэти XII–XIV ғасырларда Төменгі Волгадан Орталық Азияға өтетін керуен жолында, Museum
әртүрлі кәсіпшіліктермен айналысқан алтынордалық қалалардың бірі. Бұл қалашық XIV ғасырдағы Atyrau bölgesi
итальяндық карталарда «Лайете» деген атаумен көрсетілген. Ақтөбе қалашығына алғашқы Yerel Tarih
зерттеу жұмыстары 1965 жылы М.С. Мерщиевтің бастауымен жүргізілді. Жүйелі түрде қазу Müzesi
жұмыстарын 1974 жылдан бастап КСРО ҒА Археология Институтының Еділ-Орал археологиялық 阿特劳州历史与地方
экспедициясы (жетекшісі Л.Л. Галкин) жалғастырды. Бұл зерттеу жұмыстары 1975, 1977, 1978, 1979, 志博物馆
1981 жылдары жүрді.
Осы тарихи ескерткішке 1990–1991 жылдары З.Самашевтың жетекшілігімен Батыс Қазақстан АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
археологиялық экспедициясы да қазба жұмыстарын жүргізген.
2012 жылы Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті, 2017, 2019 жылдары
Атырау облысы тарихи – өлкетану музейі қалаға археологиялық қазба жұмысын жүргізді. Қазба
нәтижесінде Ақтөбе-Лаэти қалашығының мәдени қабаты өте жақсы сақталғаны белгілі болды.
Ғалымдардың зерттеу нәтижелері көрсеткендей, қалада түрлі металл өңдейтін орындар,
әйнек, зергерлік бұйымдар жасайтын шеберханалар болған. Қаланың көлемі 200×80 м, бірегей
мәдени қабаты сақталған. Қазба жұмыстары көрсеткендей бұл жерде қолөнершілер қалашығы
болған. Бұл жерден табылған шығыр құралдары және диірмен тастарына қарағанда, бақша
шаруашылығы кеңінен дамыған сияқты. Мал есепсіз көп болған, оны остеологиялық материалдардың
көптігі дәлелдейді. Осы жердің тұрғындары аңшылықпен және балық аулаумен айналысқан. Бұл
дегеніміз өзін барлық дерлік қажетті заттармен қамтамасыз етіп отырған тұтас бір экономикалық
кешен болған, одан артылғандары сауда-саттыққа жіберілді. Археологиялық зерттеулердің
нәтижелері мұнда Жошы тұқымдары шығарған монета түрлерінің қола және күміс болғандығын
көрсетеді. Шағын елді мекен болған қалашықтың негізі кәсібі іргелес Алтын Орда қалаларын
қолөнер заттарымен қамтамасыз ету және Хорезм, Иран сынды елдерге сапар шеккен сауда
керуендеріне қызмет ету болған. Қаланың құлдырауына екі түрлі себеп болуы мүмкін: Әмір Темірдің
шапқыншылығы немесе Каспий теңізі деңгейінің көтерілуі деп жорамал жасалынады.

Қорғанша 53
Қорғанша қаласының қазіргі орны Атырау облысы, Қызылқоға ауданы, Қаракөл ауылының
солтүстік-шығысында 15 шақырым қашықтықта, Жаңақора мекенінен 4 шақырым шығыста,
Ақтөбемекенінен 8 шақырым оңтүстік-батыста, Ақши мекенінен 6 шақырым солтүстік-батыста
орналасқан. Қаланың маңынан Ойыл өзеннің бір саласы Құройыл өтеді. Ол қазір құрғап қалған.
Қорғанша қаласы туралы аңыз-жырлар халық арасына көп тараған. Аңыз бойынша оны Асан Қайғы
салған дейді. Көлемі 375 х 375 м сыртқы қорған жалының биіктігі 3 м, ені 25 м, оның сыртын ені 20 м,
тереңдігі1морқоршапжатыр.Ішкіжағыныңсолтүстігіндекөлемі:180х150м,биіктігі1мболатынқұрылыс
қалдықтарының орындары бар. Оңтүстік-шығысында көлемі 120х150 м, тереңдігі 0,5 м ойпат алаң
бар. Бұл су сақтаған хауз болса керек. Қала ішінің оңтүстік-батысында биіктігі 1 м болатын құрылыс
қалдықтары байқалады. Қала құрылыстары мен қорғаны шикі кірпіштен қаланған. Қазіргі кезде
құрылыс үсті тегістелген. Қала көлемі мен қорған жалынның биіктігіне қарап, ол орта ғасырда үлкен
қала болған деп есептеуге болады. Қаланы алғаш зерттеген мәскеулік археолог Л.Л. Галкин оны Урал
өзенінің саласы «Қурайлы» бойында деп қате көрсеткен, жобасын алған, ал оның салынған уақыты
жоңғар шапқыншылығы кезінде деп көрсеткен. Қорғанша қаласының жобасына қарап, ол қорғаныс
қала қызметін атқарғанын айқын көруге болады. Соны мен бірге ол «қала орда» қызметін атқарған.
Негізгі дерек көзі жыр-дастандар мен аңыздар. Ел аузында Қорғанша үстіне қорған тұрғызып, жау
келгенде хабарлау үшін қарауыл мұнарасын орнатқан деген аңыз бар. Аңыз бойынша Асан Қайғы
Еділден бері көшкенде бірнеше жүз адаммен сол жерде үй салып он жыл отырған. Ол туралы
жыршы Мұрат Мөңкеұлының (1843–1906 жж.) «Үшқиян» – деген жыр толғауынында Асан Қайғының
қызыл тастан үй салғанын жырласа, қала ХV ғасырда салынған болады. 1860 жылдары ақын Нұрым
Шыршығұлұлы «Байбоз-Жанбоз» – атты жырында Асан Қайғы жұртын Қорғанша (күдірі – белесі) –
дейді.
Алаштың ардақтысы Халел Досмұхамедов қазақ тарихын жазам деушілер Мұрат Мөңкеұлының
шежіресін пайдалану қажет деген Қорғанша қаласы Қарабау мен Тайсойған ауданы жерінде
орналасқан.

Атырау облысы Аңызда айтылған Асан Қайғының екінші қаласы Ақтөбе қаласының орны да анықталды. Ол,
тарихи-өлкетану Қорғанша қаласының солтүстік-шығысында 8 шақырым қашықта орналасқан. Қорғанша қаласына 2006–
2007 жылдары Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің ұйымдастыруымен
музейі археологиялық қазба жұмыстарын жүргізді. Қорытындылай келгенде, аңызда айтылған Қорғанша
Историко- қаласының орны анықталып, археологиялық қазба жұмыстары жүргізілуде. Олардың алғашқы ғылыми
краеведческий деректер нәтижесінде бұл қалалар XV–XVIII ғасырларда салынғаны анықталды. Археологиялық,
музей Атырауской этнологиялық және тарихи деректерді қолданып, қаланың салыну уақыты, мәдениеті, саяси-
әлеуметтік орны анықталмақ. Батыс Қазақстан аймағында XV–XVIII ғасырларда мекендер мен
области қалалар салынған. Ноғай – қазақтар Жем, Ойыл, Жайық, Сағыз, Қобда бойындағы шұрайлы жерлерге
Atyrau Local қоныстанды. Қалмақ шапқыншылығына қарсы күрес жүргізді. Жаугершілік қоныс, кент, қорған
салуына себеп болды. Көшпенді халықтың өз ставкалары, ордалары болды. Ол орталық бекініс
History қызметін атқарды. Хан ордалары маңында «Қорғаныс» қалалары салынды. Қорғанша, Қызылқорған,
Museum Қарабау, Ақтөбе-Лаэти қалалары осылай салынған қала бекіністері болған. Қорғанша қаласының
Atyrau bölgesi салынуы, жаудан қорғануды мақсат еткен хан ордасы болған. Қазіргі кезеңде оның жобасына қарап
Yerel Tarih ол «қорғаныс қамал қала» болғанын айтуға болады. Қамалының қалындығы 9 метр, биіктігі 5 метр
болған, ал оның сыртындағы ордың ені 4 м, тереңдігі 3 м, ол сумен толтырылған. Бұндай қалаларға
Müzesi жаугершілік кезеңде қала маңындағы адамдар келіп тығылып, жауға қарсы соғыс жүргізген.
阿特劳州历史与地方 Ортасындағы ашық алаңға мал қамалған. Оның биік қамалы мен сыртындағы су толтырылған оры,
жауға алғызбайтын жойқын қамал бекініске айналдырған. Қамал үстіне шыққан садақшылар жауды
志博物馆 қамалға жеткізбей қырып отырған. Ол ұзақ уақыт қорғанысқа төтеп берген.

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Академик Ә.Х. Марғұлан бұндай қалаларды «жан қорғайтын қамал» деп атаған. XV–XVIII
ғасырларда хандар тек көшпенді өмір сүрді деген пікір қалыптасқан. Кіші жүздің Әбілхайыр, Нұралы
т.б. хандары мен билеушілерінің «қала мекендері» болған. Олар осы ордаларында тұрып, билік
жүргізген. Қорғанша, Қызылқорған қалалары осындай орда болған. Батыс Қазақстан аумағындағы
оңдаған қалалар мен елді мекендер осы кезеңде салынған. Келешекте Атырау аймағындағы орта
ғасырлық қалалар мен елді мекендерге жүйелі зерттеулер жүргізу арқылы, өңірдегі отырықшылдық
мәдениеттің қалыптасуы мен өркендеуін ашу қажет.

Айдос Қалшабаев,
Археология ғылыми зерттеу

секторының жетекшісі

54

Средневековые города на территории АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
Атырауской области тарихи-өлкетану
музейі
Караван-сарай Таскешу Историко-
В Кызылкогинском районе Атырауской области на левом берегу реки Сагиз расположен краеведческий
уникальный памятник периода Золотой Орды караван-сарай Таскешу. Впервые караван-сарай музей Атырауской
Таскешу был научно исследован в 1950 году во время Хорезмской этно-археологической области
разведочной экспедиции. Atyrau Local
В том же году к развалинам бывшего караван-сарая приезжал известный археолог History
Алькей Маргулан и составлял его схему. Museum
В 2008–2010 годах в рамках региональной программы «Культурное наследие» Атырауского Atyrau bölgesi
областного центра истории и археологии были проведены первые раскопки караван-сарая Yerel Tarih
Таскешу. В ходе раскопок было обнаружено, что караван-сарай Таскешу построен в классическом Müzesi
стиле прямоугольной формы. Очень прочные стены были возведены из стандартного жженного 阿特劳州历史与地方
керамического кирпича. Кирпичи были размером 30×30 см, толщиной 5 см, также имеются 志博物馆
половинные кирпичи размером 30×15 см, толщиной 5 см. При толщине наружных стен караван-
сарая в 125 см толщина внутренних стен составляет 95 см. 55
Внешние углы и серединная часть стен памятника укреплены округлыми выступающими
башнями. В западном и восточном крыле караван-сарая расположены жилые и хозяйственные
помещения. Во внутренней части комнат можно увидеть остатки таких установок, как печь, очаг,
суфа. В центре памятника имеется просторный двор. Двор размером около 30×30 м спроектирован
таким образом, чтобы один караван мог свободно передвигаться по нему.
Караван-сарай Таскешу первый караван-сарай на пути из Сарайчка в Хорезм. Он был построен
в ХІІІ веке в эпоху Золотой Орды у переправы через реку Сагиз. Основная цель постройки караван-
сарая – служить в качестве гостевого двора для купцов и состоятельных путешественников, и
обеспечивать переправу через реку Сагиз. Кроме того, караван-сарай служил почтовым пунктом,
где посыльные могли поменять лошадей. В таких караван-сараях находилось небольшое воинское
подразделение, охранявшее безопасность торгового пути, и служащие, наблюдавшие за состоянием
переправы. Вокруг караван-сарая раньше находились средневековые гробницы, колодец, стены
которого красиво выложены горными камнями.
При раскопках были обнаружены многочисленные виды керамики. Найдены обломки,
части сосудов, лебедок, светильников разных размеров. Керамические сосуды украшены и
проштампованы орнаментами в виде растений, геометрических фигур, эпиграфическими узорами.
Установлено, что монеты, найденные на месте караван-сарая, были отчеканены в государстве
Золотая орда в период с 1312 по 1359 год при Узбек-хане и его сыне Жанибек-хане. По историческим
данным известно, что во времена правления Узбек-хана государство Золотая орда достигло
наивысшего уровня стабильности и процветания. Археологические исследования показывают, что
в это время было построено множество новых городов, караван-сараев, соединяющих торговые
пути. Жанибек-хан умер в 1359 году. После этого в истории Золотой Орды начался период, известный
как «великий кризис», который длился до прихода к власти хана Тохтамыша.
Еще одна монета, найденная в окрестностях караван-сарая, была чеканена в Хаджи-Тархане
при правившем в 1376–1395 годах хане Тохтамыше. Летом 1380 года Тохтамыш с помощью эмира
Тимура захватил столицу Золотой Орды Сарай-аль-Джадид, Хаджи Тархан и Сарайшык. Среди
находок встречаются изделия из металла, стекла, кости. При раскопках было обнаружено большое
количество костей домашнего скота, сайгака, рыбы.
Сарайчик
Сарайчик – средневековый город, расположенный в 50 км к северу от города Атырау на правом
берегу реки Урал. В эпоху Орды служил важным религиозным, политико-экономическим центром,
расположенным вдоль Великого Шелкового пути. Первый пантеон Золотой Орды, казахских и
ногайских ханов, стал первой столицей Казахского ханства при Касым-хане. Сарайчик считается
одним из самых известных крупных городов на Западно-Каспийской впадине до и во времена
Золотой Орды, а также в более поздние времена. На территории Казахстана в эпоху Средневековья
появилось множество городов, в том числе – уникальный степной город Сарайчик в Западном
Казахстане. Строительство древнего города Сарайчик приходится на середину XIII века. Несмотря на
отчаянное сопротивление, разрозненные русские княжества не смогли противостоять несметным
войскам внука Чингиза Бату в 1237–1240 гг. Так монголы, завоевав обширные территории,
образовали свое государство и назвали его Золотой Ордой. Все земли современного Казахстана,
кроме региона Жетысу, расположены на месте этого древнего государства. Сосредоточив в своих
руках огромную власть, Бату строит несколько городов. Первой столицей Золотой Орды был Сарай
Бату (ныне село Селитерн Карабайлинского района Астраханской области), а второй столицей –
Сарай Берке (поселение Царево Волгоградского района). Они оба появились вдоль реки Волга.
А Сарайчик тем временем образовался на берегу Урала.

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 Первое упоминание о Сарайчик мы находим в записях арабского купца и путешественника
тарихи-өлкетану Ибн-Батуты, совершившего поездку в Хорезм через кыпчакские степи в первой половине ХІV века,
то есть в 1333–1334 гг. Вот что он пишет в книге «Путешествие по Дешт-и-Кыпчаку»: «...Мы вышли из
музейі большого сарая и проехали десять дней до малого сарая. Малый сарай был расположен на реке с
Историко- бурным течением (под названием Улысу). Вдоль Улысу имелся мост, построенный из лодок и судов,
краеведческий как в Багдаде. В этом городе наше конно-повозочное путешествие закончилось».
музей Атырауской
Также записи о Сарайчик оставил английский купец Энтони Дженкинсон, состоявший в
области дружеских отношениях с русским царем Иваном Грозным. В 1558–1559 годах он совершил
Atyrau Local путешествие на северное и восточное побережье Каспийского моря, во время которого побывал
в городе Сарайчике. «В однодневной поездке с моря мы прибыли в цветущий город Сарайчик на
History берегу большой реки. Этот город находился во власти татарского князя Измаила, который дружил
Museum с русским царем. Оказался городом с развитым ремеслом и торговлей, потому что находится на
Atyrau bölgesi караванном пути между Востоком и Западом» – писал он.
Yerel Tarih
Что касается названия города, по доводам историков и лингвистов первое наименование
Müzesi Сарайчика – «Сарайджук», «Сарай» означало «дворец», а «джук» – по-монгольски «маленький,
阿特劳州历史与地方 небольшой». В то время Золотая Орда называлась Большим сараем, Сарайчик Малым сараем.
Истории изучения Сарайчика более двух столетий.
志博物馆
Исследование места города Сарайчика началось в 20-х годах XVIII века. Раскопки проводились
56 в 1834 (Гебель), 1861 (Алексеев), 1862 (Рычков), 1904 (Скалов) годах. Об истории города упоминали
в своих работах многие ученые. Это Нефедов, Попов, Кастанье, Григорьев, Ломбоев, Левшин,
Самойлович и др. В 60–70-е годы XVIII века город посетил путешественник П.С.Паллас.

В 1937 году Западно-Казахстанское отделение исследовательского общества в Казахстане под
руководством Н.К. Арзютова совместно с сотрудниками Саратовского областного музея провели
исследования в некоторых местах городка. Многие материалы тех раскопок до сих пор хранятся в
фондах Саратовского музея.

В 1950 году отечественный археолог А. Маргулан, проводя здесь сезонные раскопки, наткнулся
на остатки мастерской по производству сырья, бытовых приборов, керамической посуды и на лом
многих других предметов обихода.

С 1996 года Западно-Казахстанской археологической экспедицией Института археологии им.
А.Маргулана под руководством Зайноллы Самашева начали проводиться раскопки на месте города
Сарайчика.

Руководитель Волго-Уральской экспедиции археолог Л.Галкин исследовал Сарайчик в 1975
году. В отчетах Л.Галкина за 1977, 1981, 1983 гг. встречаются сведения о том, что им составлена карта
Сарайчика, также получены снимки развалин старых домов.

В ходе тщательных исследований Западно-Казахстанской археологической экспедиции,
проведенных в 1996–2009 годах, были обнаружены следы домостроений первых поселенцев в
результате расчистки площадей на разных частях города, относящихся к отдельному этапу его
существования.

В 2017, 2018, 2019 годах историко-краеведческим музеем Атырауской области были проведены
археологические раскопки, а найденные на месте раскопок исторические ценности были приняты
в музейный фонд. Подробнее можно ознакомиться с научными отчетами из фондов музея.

Актобе-Лаэти
Актобе-Лаэти – один из городов Золотой орды, занимавшийся ремесленничеством
в XII–XIV веках на караванном пути, простиравшемся от Нижней Волги до Центральной Азии.
Этот городок представлен на итальянских картах XIV века под названием «Лайете». Первые
исследовательские работы в отношении городка Актобе были проведены в 1965 году под началом
М.С. Мерщиева. Систематические раскопки продолжила Волго-Уральская археологическая
экспедиция Института археологии АН СССР в 1974 году (руководитель Л.Л. Галкин). Эти работы
проводились в 1975, 1977, 1978, 1979, 1981 годах.
В 1990–1991 гг. археологическая экспедиция Западного Казахстана под руководством
З.Самашева приступила к раскопкам этого исторического памятника.
В 2012 году Атырауский государственный университет им. Х.Досмухамедова, в 2017, 2019 годах
Атырауский областной историко-краеведческий музей вели археологические поиски городка. В
результате раскопок выяснилось, что культурный слой города Актобе сохранился очень хорошо.
Результаты изысканий ученых показали, что в городе существовали различные
металлообрабатывающие предприятия, мастерские по изготовлению стекла, ювелирных изделий.
Сохранился уникальный культурный слой города размером 200 х 80м. Как показали раскопки,
на этом месте был городок ремесленников. Судя по найденным обломкам мельничного колеса
и жерновов, можно предположить, что в городе широко было развито огородное хозяйство.
Скота было очень много, о чем свидетельствует обилие остеологических материалов. Жители
этой местности промышляли охотой и рыболовством. Это означает, что существовал целый
экономический комплекс, обеспечивавший город практически всем необходимым, а излишки
реализовывались через торговлю. Результаты археологических исследований показывают, что

потомки Джучи пользовались бронзовыми и серебряными монетами. Источником доходов городка, АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
представлявшего собой небольшой населенный пункт, была реализация ремесленных изделий тарихи-өлкетану
в близлежащих городах Золотой Орды и обслуживание торговых караванов, отправлявшихся в музейі
Хорезм и Иран. Предполагается, что причин спада процветания города может быть две: вторжение Историко-
Эмира Тимура или подъем уровня Каспийского моря. краеведческий
музей Атырауской
Курганша области
Местоположение средневекового города Курганша определяется в 15 км к северо-востоку от Atyrau Local
села Караколь Кызылкогинского района Атырауской области, в 4 км к востоку от населенного пункта History
Жанакора, в 8 км к юго-западу от самого Актобе, в 6 км к северо-западу от населенного пункта Акши. Museum
В окрестностях города протекает один из притоков реки Ойыл – Куройыл. Сейчас он совсем иссох. Atyrau bölgesi
В народе широко распространена легенда о городе Курганша, которая гласит, что его основал Асан Yerel Tarih
Кайгы. Высота внешних укрепительных стен кургана размером 375 х 375 м, ширина составляет 3 м, Müzesi
крепость окружена рвом шириной 20 м, глубиной 1 м. На севере с внутренней стороны имеются 阿特劳州历史与地方
развалины строений размером 180 х150 м, высотой 1м. На юго-востоке находится низменность 志博物馆
размером 120х150 м, глубиной 0,5 м. Вероятно, раньше здесь был хауыз. На Юго-Западе города
обнаружены остатки построек высотой в 1 м. Городские постройки и крепость построены из 57
кирпича-сырца. В настоящее время поверхность сооружения выровнена. Глядя на размеры города
и высоту кургана, можно предположить, что он был довольно большим городом средних веков.
Впервые исследовал город московский археолог Л.Л. Галкин, который ошибочно указал, что он
находится вдоль русла реки Урал «Курайлы», а время его возниковения отнес к эпохе джунгарского
нашествия. Рассматривая проект города Курганша, можно догадаться, что он служил оборонной
крепостью. Также функционировал он и как город-сарай. Основной источник данных о городе –
легенды и дастан-саги. Существует легенда, что народ построил Курганшу как смотровую вышку,
чтобы наблюдать издалека и сообщать о приближении врага. По преданию, Асан Кайгы, откочевав
с берегов Волги, остановился здесь и жил с несколькими сотнями человек. Акын Мурат Монкеулы
(1843–1906 гг.) в стихотворении-толгау «Ушкиян» повествует, что Асан Кайгы построил здесь дом
из красного кирпича, если верить его данным, город был образован в ХV веке. В 1860-е годы поэт
Нурым Шыршыгулулы в своей поэме «Байбоз – Жанбоз» называет поселение Асана Кайгы Курганшой.
Халел Досмухамедов, доблестный сын Алаша, рекомендовал историкам, интересующимся
казахской родословной, обращаться к записям Мурата Мункеулы о том, что город Курганша
находится на территории Карабау и Тайсойган.
Также второй малой родиной Асана Кайгы, по преданию, значится город Актобе. Он расположен
на юго-востоке города Курганша на расстоянии 8 километров. В 2006–2007 гг. в Курганша
проводились археологические раскопки, организованные Атырауским государственным
университетом им. Х.Досмухамедова. В заключение хотелось бы отметить, что на территории города
Курганша, о котором упоминалось в легендах, сейчас ведутся археологические раскопки. По
результатам первых научных фактов было установлено, что эти города были построены
в XV–XVIII веках. С помощью археологических, этнологических и исторических находок будет
определено время образования, культурно-общественно-политическое место города. На территории
Западного Казахстана в XV–XVIII веках были построены поселения и города. Ногай-казахи поселились
на плодородных землях вдоль рек Жем, Ойыл, Урал, Сагиз, Кобда. Вели борьбу с калмыцким нашествием.
Их уклад жизни диктовал строительство оборонительных сооружений. У кочевого населения были
свои ставки, штаб. Он служил центральной крепостью. В окрестностях ханских орд были построены
«оборонительные» города. Так появились города-укрепления Курганша, Кызыл-Курган, Карабау,
Актобе. Город Курганша был возведен как ханская орда с целью централизованной защиты от врага.
С современной точки зрения, глядя на его проект, можно сказать, что он был «оборонительным
городом-замком». Стены крепости имели толщину 9 метров, высоту 5 метров, а ширина траншеи
за ее пределами составляла 4 м, глубина – 3 м и была заполнена водой. В таких городах в период
вражеских набегов скрывались жители из пригородных поселений в надежде на объединение
против врага. На открытой площадке в центре находился скот. Высокие стены и траншея вокруг,
заполненная водой, делали крепость неприступной. Лучники, поднявшись над замком, уничтожали
врага, не давая ему возможности приблизиться к воротам. Он долго держал оборону.
Академик А.Х. Маргулан назвал такие города «крепостями, оберегавшими жизни». Существует
мнение, что ханы в XV–XVIII веках вели только кочевую жизнь. Но у ханов и правителей Младшего
жуза Абулхаира, Нуралы и других имелись «городские поселения». Они жили и правили в этих
ордах. Такими ордами были города Курганша, Кызыл-курган. Правые города и населенные пункты
на территории Западного Казахстана были построены в этот период. В перспективе необходимо
раскрыть становление и процветание оседлой культуры в регионе путем проведения системных
исследований средневековых городов и населенных пунктов Атырауской области.

Айдос Калшабаев,
Руководитель сектора
научных исследований по археологии

Атырау облысы Medieval cities on the territory of
тарихи-өлкетану Atyrau region

музейі Taskeshu Caravanserai
Историко- There is a unique monument of the Golden Horde period in the Kyzylkoga district of Atyrau region,
краеведческий on the left bank of the Sagiz river – Taskeshu Caravanserai. Taskeshu Caravanserai was first scientifically
музей Атырауской investigated in 1950 during the Khoresm ethno-archaeological exploration expedition.
In the same year, the famous archaeologist Alkey Margulan came to the ruins of the former caravanserai
области and mapped it.
Atyrau Local In 2008–2010, Taskeshu caravanserai was first excavated under the regional program “Cultural
heritage” of Atyrau regional center of history and archeology. During the excavations, it was discovered
History that the Taskeshu caravanserai was built in the classical style of a rectangular shape. Very strong walls
Museum were built of standard, burnt ceramic bricks. Bricks were of 30x30 cm, 5 cm thick, there are also half bricks
Atyrau bölgesi of 30x15 cm, 5 cm thick. When the outer walls of the caravanserai are 125 cm thick, the inner walls are 95
Yerel Tarih cm thick.
The outer corners and the middle part of the monument walls are reinforced with rounded protruding
Müzesi towers. There are residential and utility rooms in the Western and Eastern wings of the caravanserai. In the
阿特劳州历史与地方 inner part of the rooms you can see the remains of such installations as a stove, hearth, sufa. There is a
spacious courtyard in the center of the monument. The yard of about 30x30 m is designed in such a way
志博物馆 that one caravan could move freely through it.
The Taskeshu caravanserai is the first caravanserai on the way from Saraichik to Khoresm. It was built
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 in the XIII century in the era of the Golden Horde at the crossing of the Sagiz river. The main purpose of the
caravanserai construction is to serve as a guest courtyard for merchants and wealthy travelers and provide
a ferry across the Sagiz river. In addition, the caravanserai served as a post office where messengers could
change horses. There was a small military unit that guarded the safety of the trade route, and employees
who monitored the state of the crossing in such caravanserais. There used to be medieval tombs, a well,
the walls of which are beautifully lined with mountain stones around the caravanserai.
Numerous types of pottery were discovered during the excavations. Fragments, parts of vessels,
winches, lamps of various sizes were found. Ceramic vessels are decorated and stamped with ornaments
in the form of plants, geometric shapes, and epigraphic patterns.
It was established that the coins found at the caravanserai were minted in the state of the Golden Horde
in the period from 1312 to 1359 under Uzbek Khan and his son Zhanibek Khan. According to historical
data, it is known that during the reign of Uzbek Khan, the Golden Horde state reached the highest level of
stability and prosperity. Archaeological research shows that many new cities and caravanserais were built
at this time, connecting trade routes. Zhanibek Khan died in 1359. After that, a period known as the “great
crisis” began in the history of the Golden Horde, which lasted until Tokhtamysh Khan came to power.
Another coin found in the vicinity of the caravanserai was minted in Hadji Tarkhan during the reign
of Tokhtamysh Khan in 1376–1395. In the summer of 1380, Tokhtamysh, with the help of Emir Timur,
captured the capital of the Golden Horde Saray-al-Jadid, Hajji Tarkhan and Saraichik. There are products
made of metal, glass, and bone among the finds. During the excavations, a large number of bones of
livestock, saiga, and fish were found.

Saraichka
Saraichka is a medieval town located 50 km north of Atyrau on the right Bank of the Ural river.
During the Horde era, it served as an important religious, political and economic center located along
the Great Silk Road. The first Pantheon of the Golden Horde, Kazakh and Nogai khans, became the first
capital of the Kazakh khanate under Kassym Khan. Saraichka is considered one of the most famous
large cities in the West Caspian depression before and during the Golden Horde, as well as in later times.
Many cities appeared on the territory of Kazakhstan in the Middle Ages, including the unique steppe
city of Saraichka in Western Kazakhstan. The ancient city of Saraichka was built in the middle of the
XIII century. Despite desperate resistance, the scattered Russian principalities were unable to resist the
innumerable troops of Genghis’s grandson Batu in 1237–1240. So the Mongols, having conquered vast
territories, formed their own state and named it the Golden Horde. All the lands of modern Kazakhstan,
except for the Zhetysu region, are located in this ancient state. Having concentrated huge power in his
hands, Batu built several cities. The first capital of the Golden Horde was Saray Batu (now the village
of Selitern in the Kharabalinsky District of the Astrakhan region), and the second capital was Saray
Berke (the settlement of Tsarevo in the Volgograd region). They both appeared along the Volga river.
58 Meanwhile Saraichka was formed on the banks of the Urals.

The first mention of Saraichka is found in the records of the Arab merchant and traveler Ibn-Batuta, Атырау облысы
who made a trip to Khoresm through the Kipchak steppes in the first half of the ХІV century, that is, in тарихи-өлкетану
1333–1334. Here is what he writes in the book “Traveling through Desht-and-Kipchak”: “...We left the музейі
large sarai and drove ten days to the small sarai. A small sarai was located on a river with a rapid flow Историко-
(called Ulyssu. There was a bridge along the Ulyssu built of boats and ships, like in Baghdad. In this city our краеведческий
horse-carriage journey was over.” музей Атырауской
области
Also, records about Saraichka were left by the English merchant Anthony Jenkinson, who was friends Atyrau Local
with the Russian Tsar Ivan the Terrible. In 1558–1559, he made a trip to the northern and eastern coast History
of the Caspian sea, during which he visited the city of Saraichka. “We arrived at the flourishing city of Museum
Saraichka on the banks of a large river within a day trip from the sea. This city was under the rule of the Atyrau bölgesi
Tatar Prince Izmail, who was friends with the Russian Tsar. It turned out to be a city with a developed craft Yerel Tarih
and trade, because it is located on the caravan route between East and West,” he wrote. Müzesi
阿特劳州历史与地方
As for the name of the city, according to the arguments of historians and linguists, the first name of 志博物馆
Saraichka is “Saraidzhuk”, “Sarai” means “palace”, and “dzhuk” means “small” in Mongolian. At that time,
the Golden Horde was called the Large Sarai, Saraochka – Small Sarai. The history of the study of Saraichka АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
is more than two centuries old.

The study of Saraichka began in the 20s of the XVIII century. Excavations were carried out in 1834
(Goebel), 1861 (Alekseyev), 1862 (Rychkov), 1904 (Skalov). Many scientists mentioned the history of the
city in their works. These are Nefedov, Popov, Castagné, Grigoriev, Lomboyev, Levshin, Samoilovich, etc.
In the 60–70s of the XVIII century, the city was visited by the traveler P.S. Pallas.

In 1937, the West Kazakhstan branch of the research society in Kazakhstan, led by N.K.  Arzyutov,
together with employees of the Saratov Regional Museum, conducted research in some parts of the town.
Many materials from those excavations are still stored in the funds of the Saratov Museum.

In 1950, Russian archaeologist A. Margulan, conducting seasonal excavations, came across the
remains of a workshop for the production of raw materials, household appliances, fired clay pottery and
scrap of many other household items.

Since 1996, the West Kazakhstan archaeological expedition of the Institute of Archeology named
after A.Margulan, under the leadership of Zainolla Samashev, began excavations at the city of Saraichka.

The head of the Volga-Ural expedition, archaeologist L.Galkin, investigated Saraichka in 1975. The
reports of L.Galkin for 1977, 1981, 1983 contain information that he compiled a map of Saraichka, and
obtained photographs of the ruins of old houses.

In the course of thorough research of the West Kazakhstan archaeological expedition, carried out in
1996–2009, traces of house-building of the first settlers were found as a result of clearing areas in different
parts of the city, belonging to a separate stage of its existence.

In 2017, 2018, 2019, Atyrau Local History Museum carried out archaeological excavations, and the
historical values found at the excavation site were accepted into the museum fund. More details can be
found in scientific reports from the museum funds.

Aktobe-Laeti 59
Aktobe-Laeti is one of the cities of the Golden Horde, engaged in handicrafts in the XII–XIV centuries
on a caravan route stretching from the Lower Volga to Central Asia. This town is represented on the Italian
maps of the XIV century under the name “Laiete”. The first research work in relation to Aktobe was carried
out in 1965 under the supervision of M.S.  Merschiyev. Systematic excavations were continued by the
Volga-Ural archaeological expedition of the Institute of Archeology of the USSR Academy of Sciences in
1974 (headed by L.L. Galkin). These works were carried out in 1975, 1977, 1978, 1979, and 1981.
In 1990–1991, an archaeological expedition of Western Kazakhstan under the leadership of
Z.Samashev began excavating this historical monument.
In 2012, Atyrau State University named after I.Dosmukhamedov, in 2017, 2019, Atyrau Regional Local
History Museum conducted archaeological searches of the town. As a result of the excavations, it turned
out that the cultural layer of Aktobe has been preserved very well.
The results of the scientists’ research showed that there were various metalworking enterprises,
workshops for the production of glass, jewelry in the city. The unique cultural layer of the city of 200x80m
has been preserved. As the excavations showed, there was a town of artisans there. Judging by the
fragments of a mill wheel and millstones, it can be assumed that gardening was widespread in the city.
There were a lot of cattle, as evidenced by the abundance of osteological materials. The inhabitants of
this area were engaged in hunting and fishing. This means that there was a whole economic complex that
provided the city with almost everything necessary, and the surplus was sold. The results of archaeological
research show that the descendants of Jochi used bronze and silver coins. The income source of the town,

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 which was a small settlement, was the sale of handicrafts in the nearby cities of the Golden Horde and the
тарихи-өлкетану maintenance of trade caravans going to Khoresm and Iran.

музейі It is assumed that there may be two reasons for the decline in the city’s prosperity: the invasion of
Историко- Emir Timur or the rise of the Caspian sea level.
краеведческий
музей Атырауской Kurgansha
The location of the medieval city of Kurgansha is located 15 km northeast of the village of Karakol
области in the Kyzylkoga district of Atyrau region, 4 km east of the settlement of Zhanakora, 8 km southwest of
Atyrau Local Aktobe, 6 km northwest of the settlement of Akshi. One of the tributaries of the Oiyl river – Kuroiyl flows
in the vicinity of the city. Now it is completely dry. Legends about the city of Kurgansha are widespread
History among the people. According to the legend it was founded by Assan Kaigy. The height of the external
Museum reinforcing walls of the mound is 375 x 375 m, the width is 3 m, the fortress is surrounded by a moat 20
Atyrau bölgesi m wide and 1 m deep. There are ruins of buildings measuring 180 x150 m, 1 m high in the north, from
Yerel Tarih the inner side. There is a lowland measuring 120x150 m and 0.5 m deep in the south-east. Probably
there used to be a hauyz. Remains of buildings 1 m high were found in the south-west of the city. The
Müzesi city buildings and the fortress were built of air bricks. Currently, the surface of the structure is leveled.
阿特劳州历史与地方 Looking at the size of the city and the height of the mound, we can assume that it was a large city of
the Middle Ages. The city was first explored by the Moscow archaeologist L.L.  Galkin, who mistakenly
志博物馆 indicated that it was located along the channel of the Ural River “Kuraily”, and attributed the time of
its emergence to the era of the Dzungar invasion. Considering the project of the city of Kurgansha,
60 one can guess that it served as a defensive fortress. It also functioned as a sarai city. The main source of
information about the city is legends and dastan sagas. There is a legend that the people built Kurgansha
as an observation tower to watch from afar and report the approach of the enemy. According to legend,
Assan Kaigy, having migrated from the Volga banks, stopped there and lived with several hundred
people. Akin Murat Monkeuly (1843–1906) in the tolgau poem “Ushkiyan” tells that Assan Kaigy built a
house of red brick. According to his data, the city was formed in the ХV century. In the 1860s, the poet
Nurym Shyrshygululy in his poem “Baiboz – Zhanboz” calls the settlement of Assan Kaigy Kurgansha.
Khalel Dosmukhamedov, a valiant son of Alash, recommended that historians interested in Kazakh
ancestry refer to Murat Munkeuly’s records that the city of Kurgansha is located on the territory of Karabau
and Taisoigan.
According to the legend the second small motherland of Assan Kaigy is the city of Aktobe. It is located
in the south-east of the city of Kurgansha at a distance of 8 kilometers.In 2006–2007, archaeological
excavations were carried out in Kurgansha, organized by the Atyrau State University named after
Kh.Dosmukhamedov. In conclusion, I would like to note that archaeological excavations are currently
underway on the territory of the city of Kurgansha, which was mentioned in the legends. Based on the
results of the first scientific facts, it was established that these cities were built in the XV–XVIII centuries.
The time of formation, the cultural, social and political place of the city will be determined with
the help of archaeological, ethnological and historical finds. Settlements and cities were built on
the territory of Western Kazakhstan in the XV–XVIII centuries. Nogai-Kazakhs settled on fertile
lands along the Zhem, Oiyl, Ural, Sagiz, Kobda rivers. They fought the Kalmyk invasion. Their
way of life dictated the construction of defensive structures. The nomadic population had its
own headquarters. It served as the central fortress. “Defensive” cities were built in the vicinity of
the Khan’s hordes. This is how the fortified cities of Kurgansha, Kyzyl-Kurgan, Karabau, Aktobe
appeared. The city of Kurgansha was built as Khan’s Horde with the purpose of centralized protection
from the enemy. From a modern point of view, looking at its project, we can say that it was a
“defensive castle city”. The fortress was 9 meters thick, 5 meters high, and the width of the trench
outside was 4 meters, and the depth was 3 meters, and was filled with water. In such cities, during
the period of enemy raids, residents from suburban settlements hid in the hope of uniting against the
enemy. There were livestock on an open area in the center. High walls and a trench around, filled with
water, made the fortress impregnable. Archers, having risen above the castle, destroyed the enemy,
not giving them the opportunity to approach the gate. It withstood the defense for a long time.
Academician A.Kh. Margulan called such cities “fortresses that protected life”. There is an opinion
that the khans in the XV–XVIII centuries led only a nomadic life. The khans and rulers of the Junior Zhuz
Abulkhair, Nuraly and others had “urban settlements”. They lived and ruled in these hordes. These
hordes were the cities Kurgansha, Kyzyl-Kurgan. Right cities and settlements on the territory of Western
Kazakhstan were built during this period. In the long term, it is necessary to reveal the formation and
prosperity of a sedentary culture in the region by conducting systemic studies of medieval cities and
settlements of Atyrau region.

Aidos Kalshabayev,
Head of Research Sector for Archeology

ATYRAU BÖLGESİNDEKİ ORTAÇAĞ KENTLERİ Атырау облысы
тарихи-өлкетану
Taşkeşu Kervansarayı музейі
Atyrau bölgesinin Kyzylkoginsky semtinde, Sagiz nehrinin sol kıyısında, Altınordu dönemine ait Историко-
benzersiz bir anıt olan Taşkeş kervansarayı var. Taskeshu kervansarayı ilk kez 1950 yılında Khorezm etno- краеведческий
arkeolojik keşif gezisi sırasında bilimsel olarak araştırıldı. музей Атырауской
Aynı yıl ünlü arkeolog Alkey Margulan, eski kervansarayın kalıntılarına gelerek planını çizdi. области
2008–2010 yıllarında Atırav bölgesel tarih ve arkeoloji merkezinin «Kültürel Miras» bölgesel programı Atyrau Local
çerçevesinde Taşkeşu kervansarayının ilk kazıları gerçekleştirildi. Kazılar sırasında Taşkeşu kervansarayının History
klasik tarzda dikdörtgen şeklinde inşa edildiği anlaşıldı. Çok sağlam duvarlar standart, yanmış seramik Museum
tuğlalarla inşa edildi. Tuğlalar – 30 x 30 cm boyutlarında, 5 cm kalınlığında, ayrıca 30 x15 cm boyutlarında, Atyrau bölgesi
5 cm kalınlığında yarım tuğlalar bulunmaktadır. 125 cm kalınlığındaki kervansarayın dış duvarları ile iç Yerel Tarih
duvarlar 95 cm kalınlığındadır. Müzesi
Anıtın duvarlarının dış köşeleri ve orta kısmı yuvarlatılmış çıkıntılı kulelerle güçlendirilmiştir. 阿特劳州历史与地方
Kervansarayın batı ve doğu kanatlarında konut ve hizmet odaları bulunmaktadır. Odaların iç kısmında 志博物馆
ocak, sufa gibi tesisat kalıntılarını görebilirsiniz. Anıtın ortasında geniş bir avlu var. Yaklaşık 30x30 m
ölçülerindeki avlu, bir karavan çevresinde serbestçe hareket edebilecek şekilde tasarlanmıştır. АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
Taşkeşu kervansarayı, Saraichk’ten Khorezm’e giden yolda ilk kervansaray. Altınordu döneminde Sagiz
Nehri’nin geçişinde XIII. yüzyılda inşa edilmiştir. Kervansarayın temel amacı, tüccarlar ve zengin gezginler
için misafir avlusu olarak hizmet vermek ve Sagiz Nehri’nin geçişini sağlamaktır. Ayrıca kervansaray,
habercilerin atları değiştirebilecekleri bir postane olarak hizmet veriyordu. Bu tür kervansaraylarda
ticaret yolunun güvenliğini koruyan küçük bir askeri birlik ve geçişin durumunu izleyen çalışanlar vardı.
Kervansarayın çevresinde, duvarları dağ taşlarıyla güzelce sıralanan orta çağ mezarları vardı.
Kazılar sırasında çok sayıda çanak çömlek türü keşfedildi. Parçalar, kap parçaları, vinçler, çeşitli
boyutlarda kandiller bulundu. Seramik kaplar, bitkiler, geometrik şekiller ve epigrafik desenler şeklinde
süslemelerle süslenmiş ve damgalanmıştır.
Kervansaray mevkiinde bulunan sikkelerin Özbek Han ve oğlu Zhanibek Han yönetiminde 1312–
1359 yılları arasında Altın Orda devletinde basıldığı tespit edilmiştir. Tarihsel verilere göre, Özbek Han
döneminde Altın Orda devletinin en yüksek istikrar ve refaha ulaştığı biliniyor. Arkeolojik araştırmalar,
bu dönemde ticaret yollarını birbirine bağlayan birçok yeni şehir, kervansaray inşa edildiğini gösteriyor.
Zhanibek Han 1359’da öldü. Bundan sonra Altınordu tarihinde Han Tokhtamysh iktidara gelene kadar
süren «büyük kriz» olarak bilinen bir dönem başladı.
Kervansaray civarında bulunan bir başka sikke ise 1376–1395’te HanTokhtamysh döneminde Khadzhi-
Tarkhan’da basılmıştır. 1380 yazında Tokhtamysh, Emir Timur’un yardımıyla Altın Orda’nın başkenti Saray-
al-Cedid, Khadzhi Tarkhan ve Saraishik’i ele geçirdi. Buluntular arasında metal, cam ve kemikten yapılmış
eşyalar bulunmaktadır. Kazılar sırasında çok sayıda canlı hayvan, sauna ve balık kemikleri bulundu.

Saraishyk 61
Saraishyk, Atyrau şehrinin 50 km kuzeyinde, Ural Nehri’nin sağ kıyısında bulunan bir ortaçağ
kasabasıdır. Horde döneminde, Büyük İpek Yolu üzerinde bulunan önemli bir dini, politik ve ekonomik
merkez olarak hizmet etti. Altın Orda, Kazak ve Nogay hanlarının ilk panteonu, Kasim Han yönetimindeki
Kazak Hanlığı’nın ilk başkenti oldu. Saraishyk, Altınordu öncesinde ve sırasında ve daha sonraki zamanlarda
Batı Hazar depresyonunun en ünlü büyük şehirlerinden biri olarak kabul edilir. Orta Çağ boyunca
Kazakistan topraklarında, Batı Kazakistan’daki eşsiz bozkır şehri Saraishyk’a dahil olmak üzere birçok şehir
ortaya çıktı. Saraishyk antik kentinin inşası XIII.Yüzyılın ortalarına denk geliyor. Çaresiz direnişe rağmen,
dağınık Rus beylikleri, 1237–1240 yıllarında Chingiz Batu’nun torununun sayısız birliğine karşı koyamadı.
Böylece geniş toprakları fetheden Moğollar kendi devletlerini kurdular ve ona Altın Orda adını verdiler.
Zhetysu bölgesi hariç, modern Kazakistan’ın tüm toprakları bu eski devletin yerinde bulunmaktadır.
Ellerinde muazzam bir güç toplayan Batu, birkaç şehir inşa eder. Altınordu’nun ilk başkenti Saray Batu
(şu anda Astrakhan bölgesinin Karabailinsky bölgesindeki Selitern köyü) ve ikinci başkent Saray Berke’dir
(Tsarevo’nun Volgograd bölgesindeki yerleşim yeri). İkisi de Volga Nehri boyunca göründü.
Ve bu arada Saraishyk, Ural nehrin kıyısında kuruldu.
14. yüzyılın ilk yarısında, yani 1333–1334 yıllarında Kıpçak bozkırlarından Khorezm’e yolculuk yapan
Arap tüccar ve gezgin İbn-Batuta’nın kayıtlarında Saraishyk’tan ilk sözünü görüyoruz. “Desht-i-Kıpchak’a
Yolculuk” kitabında şöyle yazıyor: “... Büyük ahırı terk ettik ve küçük ahıra on gün gittik. Çalkantılı bir
akıntıya sahip bir nehir üzerinde küçük bir ahır vardı (Ulysu olarak adlandırılır. Ulysu boyunca Bağdat’taki
gibi teknelerden ve gemilerden inşa edilmiş bir köprü vardı. Bu şehirde at arabası yolculuğumuz sona
erdi.”

Атырау облысы Ayrıca, Saraishyk’ın kayıtları, Rus Çarı Korkunç İvan ile dostane ilişkiler içinde olan İngiliz tüccar Anthony
тарихи-өлкетану Jenkinson tarafından bırakıldı. 1558-1559’da Hazar Denizi’nin kuzey ve doğu kıyılarına gitti ve burada Saraishyk
şehrini ziyaret etti. “Denizden bir günlük gezide, büyük bir nehrin kıyısındaki gelişen Saraishyk şehrine vardık.
музейі Bu şehir, Rus çarıyla dost olan Tatar prensi İzmail’in gücündeydi. Doğu ile Batı arasındaki kervan yolu üzerinde
Историко- olduğu için zanaatı ve ticareti gelişmiş bir şehir olduğu ortaya çıktı,” diye yazdı.
краеведческий
музей Атырауской Şehrin adına gelince, tarihçilerin ve dilbilimcilerin iddialarına göre Saraishyk’ın ilk adı «Sarayjuk»,
«Saray» ve «dzhuk» – Moğolca «küçük» anlamına geliyor. O sırada Altın Orda’ya Büyük Ahır, Saraishyk
области Küçük Ahır deniyordu. Saraishyk’ın çalışmasının tarihi iki asırdan fazladır.
Atyrau Local
Saraishyk şehrinin bulunduğu yerin keşfi 18. yüzyılın 20’li yıllarında başladı. Kazılar 1834 (Gebel), 1861
History (Alekseev), 1862 (Rychkov), 1904 (Skalov) yıllarında yapıldı. Pek çok bilim adamı eserlerinde şehrin tarihine
Museum değinmiştir. Bunlar Nefedov, Popov, Kastanye, Grigoriev, Lomboev, Levshin, Samoilovich ve diğerleri. 18.
Atyrau bölgesi yüzyılın 60–70’lerinde şehir gezgin P.S. Pallas tarafından ziyaret edildi.
Yerel Tarih
1937’de, Kazakistan’daki Araştırma Derneği’nin Batı Kazakistan şubesi, N.K. Arzyutov’un öncülüğünde,
Müzesi Saratov Bölge Müzesi personeli ile birlikte şehrin bazı bölgelerinde araştırmalar yaptı. Bu kazılardan elde
阿特劳州历史与地方 edilen birçok malzeme hala Saratov Müzesi’nin fonlarında tutuluyor.

志博物馆 1950 yılında, burada mevsimlik kazılar yürüten yerli arkeolog A. Margulan, hammadde, ev aletleri,
seramik tabaklar ve diğer birçok ev eşyasının hurdalarının üretimi için bir atölyenin kalıntılarına rastladı.
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
1996’dan beri, Batı Kazakistan arkeolojik keşif gezisi, adını taşıyan Arkeoloji Enstitüsü’nün Zainolla
Samashev önderliğindeki A.Margulan, Saraishyk şehrinin sahasında kazılara başladı.

Volga-Ural keşif gezisinin başı arkeolog L.Galkin, 1975 yılında Saraishyk’ı araştırdı. L.Galkin’in 1977,
1981, 1983 raporlarında. Saraishyk’ın bir haritasını derlediği ve eski evlerin kalıntılarının fotoğraflarının
elde edildiği bilgisi var.

1996–2009 yıllarında gerçekleştirilen Batı Kazakistan arkeolojik keşif gezisinin kapsamlı araştırması
sırasında, varoluşunun ayrı bir aşamasına ait, şehrin farklı bölgelerinde temizlenen alanların bir sonucu
olarak ilk yerleşimcilerin ev yapımı izleri bulundu.

2017, 2018, 2019 yıllarında Atırav bölgesinin yerel tarih müzesi arkeolojik kazılar gerçekleştirmiş ve
kazı alanında bulunan tarihi değerler müze fonuna kabul edilmiştir. Müze fonlarından alınan bilimsel
raporlarda daha fazla ayrıntı bulunabilir.

Aktobe-Laeti
Aktobe-Laeti, Aşağı Volga’dan Orta Asya’ya uzanan bir kervan yolu üzerinde XII-XIV yüzyıllarda el
sanatları yapan Altınordu şehirlerinden biridir. Bu kasaba, XIV yüzyılın İtalyan haritalarında «Layete» adı
altında temsil edilmektedir. Aktobe kasabasıyla ilgili ilk araştırma çalışması, 1965 yılında M.S. Merschieva.
Sistematik kazılara, 1974 yılında SSCB Bilimler Akademisi Arkeoloji Enstitüsü’nün Volga-Ural arkeolojik
keşif gezisi (L.L. Galkin başkanlığında) devam etti. Bu çalışmalar 1975, 1977, 1978, 1979, 1981’de yapılmıştır.
1990–1991’de. Z.Samashev önderliğinde Batı Kazakistan arkeolojik keşif gezisi bu tarihi anıtı kazmaya
başladı.
2012 yılında, Atyrau Eyalet Üniversitesi I. Dosmukhamedov, 2017, 2019’da, Atyrau Bölge Tarih ve Yerel
Kültür Müzesi, kasaba için arkeolojik araştırmalar yaptı. Yapılan kazılar sonucunda Aktöbe şehrinin kültür
katmanının çok iyi korunduğu ortaya çıktı.
Bilim adamlarının araştırmasının sonuçları, şehirde çeşitli metal işleme işletmeleri, cam üretimi
için atölyeler, mücevherat olduğunu gösterdi. Şehrin 200x80m boyutlarında eşsiz bir kültür katmanı
korunmuştur. Kazıların gösterdiği gibi, bu yerde bir esnaf kasabası vardı. Bir değirmen çarkı ve değirmen
taşlarının bulunan parçalarından yola çıkarak, şehrin geniş bir sebze bahçesine sahip olduğu varsayılabilir.
Osteolojik materyallerin bolluğunun kanıtladığı gibi çok sayıda çiftlik hayvanı vardı. Bu bölgenin sakinleri
avlanır ve avlanır. Bu, şehre neredeyse ihtiyaç duyduğu her şeyi sağlayan bütün bir ekonomik kompleks
olduğu ve fazlalığın ticaret yoluyla satıldığı anlamına geliyordu. Arkeolojik araştırmaların sonuçları,
Jochi’nin soyundan gelenlerin bronz ve gümüş sikkeler kullandığını gösteriyor. Küçük bir yerleşim yeri
olan kasabanın gelir kaynağı, yakınlardaki Altın Orda kentlerinde el sanatları satışı ile Harezm ve İran’a
giden ticaret kervanlarının bakımıdır.
Şehrin refah düzeyindeki düşüşün iki nedeni olabileceği varsayılıyor: Emir Timur’un işgali veya Hazar
Denizi seviyesinin yükselmesi.

Kurgansha
Orta Çağ kenti Kurgansha, Atyrau bölgesinin Kyzylkoginsky ilçesi Karakol köyünün 15 km kuzey-
doğusunda, Zhanakora yerleşiminin 4 km doğusunda, Aktobe’nin 8 km güney batısında, Akshi köyünden
6 km kuzeybatıda yer almaktadır. Şehrin çevresinde Oyil Nehri’nin kollarından biri olan Kuroyil akar. Şimdi

62 tamamen kuru. Kurgan şehri hakkındaki efsaneler halk arasında yaygındır. Efsane, Asan Kaigy tarafından

kurulduğunu söylüyor. Höyüğün dış sur duvarlarının yüksekliği 375 x 375 m, genişliği 3 m, kale 20 m Атырау облысы
genişliğinde ve 1 m derinliğinde bir hendekle çevrilidir. Kuzeyde iç tarafta 180 x 150 m boyutlarında, 1 m тарихи-өлкетану
yüksekliğinde bina kalıntıları bulunmaktadır. Güneydoğu’da 120x150 m ölçülerinde ve 0,5 m derinliğinde музейі
bir ova var, muhtemelen burada bir hauyz vardı. Kentin güney batısında 1 m yüksekliğinde yapı kalıntıları Историко-
bulunmuş, şehir binaları ve kale ham tuğladan yapılmıştır. Yapının yüzeyi artık düzleştirilmiştir. Kentin краеведческий
büyüklüğüne ve höyüğün yüksekliğine bakıldığında, oldukça büyük bir Orta Çağ kenti olduğu varsayılabilir. музей Атырауской
Şehir ilk olarak Moskova arkeolog L.L. Yanlışlıkla Ural Nehri «Kuraily» kanalı boyunca yer aldığını ve области
kökeninin Dzungarian istilası dönemine atfedildiğini belirten Galkin. Kurgan şehrinin projesi göz önüne Atyrau Local
alındığında, savunma kalesi olarak hizmet ettiği tahmin edilebilir. Aynı zamanda bir ahır şehri olarak da History
işlev görüyordu. Kentle ilgili ana bilgi kaynağı destanın efsaneleri ve destanıdır. Halkın Kurganshu’yu Museum
uzaktan gözlemlemek ve düşmanın yaklaştığını bildirmek için bir gözetleme kulesi olarak inşa ettiklerine Atyrau bölgesi
dair bir efsane var. Efsaneye göre Volga kıyılarından göç eden Asan Kaigy burada durdu ve birkaç yüz Yerel Tarih
kişiyle yaşadı. Akın Murat Monkeuly (1843–1906) tolgau şiiri «Uşkiyan» da Asan Kaigy’nin buraya kırmızı Müzesi
tuğladan bir ev yaptığını söyler, onun verilerine göre kent 15. yüzyılda kurulur. 1860’larda şair Nurym 阿特劳州历史与地方
Shyrshygululy «Bayboz – Zhanboz» şiirinde Asan Kaigy Kurganshi’nin yerleşim yeri olarak adlandırır. 志博物馆

Alaş’ın yiğit oğlu Khalel Dosmukhamedov, Kazak soyuyla ilgilenen tarihçilerin Murat Munkeuly’nin АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
Kurgansha şehrinin Karabau ve Taisoigan topraklarında yer aldığına dair kayıtlarına atıfta bulunmalarını
tavsiye etti.

Ayrıca efsaneye göre Asan Kaigy’nin ikinci küçük vatanı Aktobe şehridir. Kurgansha şehrinin Güney-
doğusunda 8 kilometre uzaklıkta yer almaktadır. 2006–2007’de. Kurgansha’da, Kh.Dosmukhamedov’un
adını taşıyan Atyrau Devlet Üniversitesi tarafından düzenlenen arkeolojik kazılar yapıldı. Sonuç olarak,
efsanelerde adı geçen Kurgansha şehrinin topraklarında arkeolojik kazıların şu anda devam ettiğini
belirtmek isterim. İlk bilimsel gerçeklerin sonuçlarına göre, bu şehirlerin XV-XVIII yüzyıllarda inşa edildiği
tespit edildi. Arkeolojik, etnolojik ve tarihi buluntular yardımıyla şehrin oluşum zamanı, kültürel, sosyal
ve politik yeri belirlenecektir. Batı Kazakistan topraklarında 15–18. Yüzyıllarda yerleşim yerleri ve şehirler
kuruldu. Nogay Kazakları, Zhem, Oyil, Ural, Sagiz, Kobda nehirleri boyunca verimli topraklara yerleştiler.
Kalmyk istilasına karşı savaştılar. Yaşam tarzları, savunma yapılarının inşasını belirledi. Göçebe nüfusun
kendi oranları, karargahları vardı. Merkezi kale olarak hizmet etti. Han ordularının yakınında «savunma»
şehirleri inşa edildi. Kurgansha, Kızıl-Kurgan, Karabau, Aktobe’nin müstahkem şehirleri böyle ortaya çıktı.
Kurgansha şehri, düşmandan merkezi koruma amacıyla Han Horde olarak inşa edildi. Modern bir bakış
açısıyla, projesine bakıldığında, onun bir “savunma kale kenti” olduğu söylenebilir. Kale 9 metre kalınlığında,
5 metre yüksekliğinde ve dışındaki açmanın genişliği 4 metre, derinliği 3 metre olup su ile doluydu. Bu tür
şehirlerde, düşman baskınları döneminde, banliyö yerleşim yerlerinden sakinler, düşmana karşı birleşmek
umuduyla saklandı. Merkezdeki açık bir alanda hayvanlar vardı. Yüksek duvarlar ve etrafındaki suyla dolu
bir hendek, kaleyi zaptedilemez hale getirdi. Kalenin üzerine çıkan okçular, düşmanı yok ettiler ve onlara
kapıya yaklaşma fırsatı vermediler. Savunmaya uzun süre dayandı.

Akademisyen A.Kh. Margulan, bu tür şehirlere “yaşamı koruyan kaleler” adını verdi. XV–XVIII
yüzyıllardaki hanların sadece göçebe bir yaşam sürdüğü kanısında. Abulkhair, Nuraly ve diğer Genç Ordu
hanları ve yöneticileri “kentsel yerleşimlere” sahipti. Bu ordularda yaşadılar ve yönettiler. Bu tür ordular
Kurgansha, Kızıl-Kurgan şehirleriydi. Batı Kazakistan topraklarında sağ kanat şehirler ve yerleşimler bu
dönemde inşa edildi. Gelecekte, Atırav bölgesindeki ortaçağ kentleri ve yerleşim yerlerinin sistematik
çalışmalarıyla bölgede yerleşik bir kültürün oluşumunu ve refahını ortaya çıkarmak gerekiyor.

Aidos Kalshabaev,
Arkeoloji Araştırma Sektörü Başkanı

63

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 在阿特劳州的中世纪城市
тарихи-өлкетану
塔斯克舒商队旅馆
музейі 在阿特劳州的克孜勒扩加区的萨吉兹河左岸，有一个独特的金帐汗国时期的塔斯克舒商队旅
Историко- 馆。1950年，在花拉子模民族考古勘探考察中，首次对塔斯克舒商队旅馆进行了科学考察。
краеведческий 同年，一位著名的考古学家阿尔凯·马古兰考察了原车夫寨的遗址，并绘制商队旅馆的示意
музей Атырауской 图。
2008-2010年，作为阿特劳州历史和考古中心“文化遗产”区域方案的一部分，对塔斯克舒商
области 队旅馆进行了首次考古发掘。在发掘过程中发现，塔斯克舒商队旅馆是按古典风格长方形建造的。
Atyrau Local 非常坚固的墙壁是用标准的烧制陶瓷砖砌成的。砖的大小为30x30厘米，厚5厘米，也有半砖大小为
30x15cm，厚5cm。如果商队旅馆外墙厚125厘米，则内墙厚度为95厘米。
History 文物的外角和墙体中间部分由圆形突出的塔楼加固。商队旅馆的西和东侧面部分有住宅和家庭
Museum 房舍。在房间的内部，您可以看到炉子、炉膛和苏法等装置的遗迹。 在文物的中心有一个宽敞的
Atyrau bölgesi 庭院。院子的面积约为30x30米，设计方式允许一个商队自由通过去。
Yerel Tarih 塔斯克舒商队旅馆是从萨莱楚克到花拉子模途中的第一个商队旅馆。它建于18世纪金帐汗国时
代的萨吉兹河口岸。建设商队旅馆的主要目的是作为商人和富人旅行者的客栈，并帮助运过萨吉
Müzesi 河。此外，商队旅馆还作为邮局，信使可以在这里换马。在这种商队旅馆设有一个小型军事单位，
阿特劳州历史与地方 负责保护贸易路线的安全，以及监视渡河点的状态。围绕着商务旅馆，曾经有中世纪的墓穴，一口
井，井壁用精美的岩石砌上的。
志博物馆 在发掘过程中发现了许多类型的陶器。在这里发现了残骸、容器的碎片 、绞盘和大小不一的
灯。陶瓷器皿上装饰和印有植物、几何图形和书信图案等形式的纹饰。
64 据考证，在商队旅馆遗址上发现的钱币是1312年至1359年乌兹别克汗及其子扎尼别克汗时期在
金帐汗国铸造的。据史料记载，在乌兹别克汗统治时期，金帐汗国达到了稳定和繁荣的最高水平。
考古研究表明，当时建造了许多新的城市、大篷车、连接贸易路线。扎尼别克汗死于1359年。此
后，金帐汗国历史上开始了一段被称为 “大危机”的时期，一直持续到大汗托合塔米什上台。
在商队旅馆附近发现的另一枚钱币是1376-1395年在托合塔米什汗统治下在哈吉·塔克汗铸造
的。1380年夏，在埃米尔帖木儿·托合塔米什的帮助下，攻占了金帐汗国首都萨雷·贾迪德、哈吉·塔
尔汗和萨莱楚克。 在这些发现中，有金属、玻璃和骨头制成的物品。在发掘过程中，发现了大量
的牲畜、赛加羚羊和鱼类的骨骼。
萨莱楚克
萨莱楚克是一座中世纪城市，位于乌拉尔河右岸阿特劳市以北50公里。在金帐汗国时代，它是
大丝绸之路沿线的重要宗教，政治和经济中心。金帐汗国，哈萨克和诺盖汗的第一个万神殿，成为
卡西姆汗领导下的哈萨克汗国的首府。萨莱楚克被认为是金帐汗国之前和期间以及后来的西里海凹
陷最著名的大城市之一。在中世纪，在哈萨克斯坦领土上出现了许多城市，包括哈萨克斯坦西部独
特的草原城市萨莱楚克。萨莱楚克古代城市的建筑建于十三世纪中叶。尽管遭到了极度的抵抗，分
散的俄罗斯公国还是无法抵抗1237-1240年成吉思子孙巴图的众多部队。这样，蒙古人征服了广阔
的领土，形成了自己的国家，并将其命名为金帐汗国。除了杰特苏地区，现代哈萨克斯坦的所有土
地都位于这个古老国家的遗址上。巴图将巨大的力量集中在自己的手中，他建造了多个城市。金帐
汗国的第一个首都是萨莱巴图（现在是阿斯特拉罕州卡拉拜林区的塞力特林村），第二个首都是萨
莱别尔科（伏尔加格勒地区萨列沃的定居点）。两座城市都在伏尔加河沿岸出现。萨莱楚克成立于
乌拉尔河岸。
我们在一位阿拉伯商人和旅行家伊本·巴图塔的记录中首次提到了萨莱楚克，他在14世纪上半
叶，即1333-1334年通过基普恰克草原前往花拉子模。他在《德士特克普恰克之旅》一书中是这样
写的：“.....我们离开萨莱，走了十天，到了萨莱。小谷仓位于一条水流湍急的河上（叫乌勒苏。沿
着乌勒苏有一座用小船和船搭建的桥，就像在巴格达一样。在这座城市，我们的马车之旅结束了”
。
另外，英国商人安东尼·詹金森有关萨莱楚克留下勒记录，他与俄国沙皇伊凡雷帝关系友
好。1558-1559年，他到里海北部和东部沿海地区旅行，其间访问了萨莱楚克城。“在一天的旅行
中，我们在海上来到了一条大河岸边盛开的萨莱楚克城。这座城市由鞑靼王子伊什梅尔统治，他是
俄国沙皇的朋友。他写道：“它原来是一个手工业和贸易发达的城市，因为它位于东西方的商队路
线上”。
至于城名，根据历史学家和语言学家的论证，萨莱楚克的第一个名称是“萨莱朱克”，“萨
莱”是 “宫殿”的意思，“朱克”在蒙古语中是“小、不大”的意思。那时候金帐汗国叫大萨
莱，萨莱楚克是小萨莱。两个多世纪以来学习萨莱楚克的历史。
萨莱楚克市所在地方的研究始于十八世纪20年代。1834年(戈贝尔)、1861年(阿列克谢耶夫)
、1862年(里奇科夫)、1904年(斯卡洛夫)进行了发掘。许多科学家在他们的作品中都提到了这个城市
的历史。他们是涅菲多夫、波波夫、卡斯坦耶、格里戈里耶夫、隆博耶夫、列夫申、萨莫伊洛维奇
等。十八世纪60-70年代，旅行家P.S. 帕拉斯曾到访该市。

1937年，在N.K. 阿尔日托夫的指导下，哈萨克斯坦研究会西哈萨克斯坦分会与萨拉托夫地区博 Атырау облысы
物馆的工作人员一起在城市的一些地方进行了研究。这些发掘的许多材料仍保存在萨拉托夫博物馆 тарихи-өлкетану
的资金中。 музейі
Историко-
1950年，俄罗斯考古学家A.马尔古兰在这里进行季节性发掘时，发现了生产原料、家用电器、 краеведческий
陶瓷餐具和许多其他生活用品的废品的作坊遗迹。 музей Атырауской
области
自1996年以来，由阿尔凯·马古兰命名的西哈萨克考古研究所在扎伊诺拉·萨马舍夫的指导下 Atyrau Local
开始对萨拉吉卡城的所在地方进行挖掘。 History
Museum
1975年，伏尔加·乌拉尔探险队的负责人考古学家L. 加尔金调查了萨莱楚克。 Atyrau bölgesi
L. 加尔金在1977年、1981年、1983年的报告中提到，他绘制了萨莱楚克地图，还收到了老房子 Yerel Tarih
废墟的照片。 Müzesi
在1996-2009年西哈萨克斯坦考古考察队进行的仔细研究中，发现了第一批定居者在该市不同地 阿特劳州历史与地方
区清理其存在的不同阶段的房屋建筑的痕迹。 志博物馆
2017年、2018年、2019年，阿特劳州历史与地方志博物馆进行了考古发掘，发掘现场发现的历
史贵重物品均被收归博物馆基金。更多细节可以在博物馆基金的科学报告中查到。 АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學

阿克托别－拉伊蒂
阿克托别-拉伊蒂是金帐汗国城之一，十二至十四世纪在从伏尔加河下游延伸到中亚的商队路线
上从事手工业。这个城市在十四世纪的意大利地图上以 “拉伊蒂”的名称显示。1965年，在M.S.梅
尔希耶夫的指导下，对阿克托别市进行了第一次研究工作。1974年苏联科学院考古研究所伏尔加·
乌拉尔考古队继续进行了系统的发掘（队长L.L.加尔金）。这些工作分别于1975年、1977年、1978
年、1979年、1981年进行。
1990-1991年Z. 萨马舍夫指导下进行西哈萨克斯坦考古考察，开始挖掘这个历史古迹。
2012年，以H. 多斯穆哈梅多娃命名的阿特劳国立大学开始在这个历史古迹进行挖掘。2017年，
2019年，阿特劳州历史与地方志博物馆对该城进行了考古研究。经过发掘，发现阿克托别的文化层
保存得非常好。
科学家的研究结果表明，在一个城市里，有各种金属加工企业、制造玻璃、珠宝的作坊。保留
了面积为200x80米的独特的城市文化层。正如出土文物所显示的那样，在这个地方是一个工匠的
小镇。从发现的磨轮、磨石等残片来看，可以推测当时的城市园林业已广泛发展。 据丰富的骨学
材料可以看出，在这牛的数量很多。这一带的居民以狩猎和捕鱼为主。这意味着，有一个完整的经
济综合体，为城市提供了几乎所有需要的东西，而盈余则通过贸易出售。考古研究结果表明，术赤
后裔使用的是铜币和银币。这个小镇是一个小聚居地，收入来源是在附近的金帐汗国城销售手工艺
品，以及为前往花拉子模和伊朗的贸易商队提供服务。 据推测，城市繁华程度的下降可能有两个
原因：埃米尔帖木儿的入侵或里海水位的上升。
库尔干沙
中世纪小镇库尔干沙的位置位于阿特劳州克孜勒科金斯基区卡拉科尔村东北15公里处，扎纳科
拉居住区东4公里处，自阿克托别西南8公里处，阿克西居住区西北6公里处。欧伊勒－库罗伊勒河
的支流之一流经市郊。现在它已经完全干了。 关于库尔干沙市的传说在民间广为流传。传说它是
由阿山开吉创立的。丘陵外垒墙高375×375米，宽3米，堡垒四周有宽20米、深1米的护城河。内
侧北侧有建筑遗址，面积180×150米，高1米。东南部有一面积为120x150米、深0.5米的低地。可
能，以前有一个池子。 在城市的西南部，有高1米的建筑遗迹。城楼和堡垒都是用生砖砌成的。
现在结构物的表面是平整的。从城市的规模和土丘的高度来看，我们可以认为这是一个相当大的中
世纪城市。 莫斯科考古学家L.L.加尔金首次对这座城市进行了探索，他错误地指出，这座城市位于
乌拉尔 “库莱勒” 河床边，它的成立时间被归结为准格尔入侵的时代。通过研究到库尔干沙城的
工程，可以猜测它是作为防御堡垒的。它还发挥着城市萨莱的功能。关于这座城市的资料主要来源
于传说和达斯坦传奇。有一种传说，人们把库尔干沙建成了一座瞭望塔，用来远眺和报告敌人的到
来。据传说，阿山开吉离开伏尔加沿岸后，在这里停留，与几百人一起生活。阿肯穆拉特·蒙凯利
（1843-1906）在他的托尔高诗《乌什科亚呢》中说，阿山开吉在这里建了一座红砖的房子，如果
相信他的数据，那么这座城市是在15世纪形成的。19世纪60年代，诗人努勒木·谢尔古丽在他的
《拜博孜－瞻博孜》诗中把居住地称为阿山开吉的库尔干沙。

阿拉什的英勇儿子哈列尔·多斯穆哈梅多夫建议对哈萨克族血统感兴趣的历史学家参考穆拉 65
特·芒克乌里的记录， 根据该记录库尔干沙市位于卡拉巴赫和泰索甘的领土上。

相传，阿克托别市也是阿山开吉的第二小故乡。位于库尔干沙市东南部，距离8公里。2006-
2007年，以多斯穆哈梅多夫命名的阿特劳国立大学组织在库尔干沙进行了考古挖掘。最后，我们想
说的是，传说中提到的库尔干沙城目前正在进行考古发掘。根据第一个科学事实揭示了这些城市的
建造在XV-XVIII世纪。在考古学、民族学和历史学发现的帮助下，将确定该城市的形成时间、文化、
社会和政治地位。

十五至十八世纪在哈萨克斯坦西部领土上建立了定居点和城镇。诺加哈萨克人在杰木，欧伊

Атырау облысы 勒，乌拉尔，萨吉斯，科布达等河流沿岸的肥沃土地上定居。他们对抗卡尔米奇人的入侵。
тарихи-өлкетану 他们的生活方式决定建设防御结构物。游牧民族有自己的大本营、总部。它作为一个中央
堡垒。在汗族大军附近建有 “防御性 “城市。于是，出现了库尔干沙、克孜勒库尔干、加拉
музейі 包，阿克托别等防御城市。廓尔根沙城是作为汗的部落而建立起来的，以便集中保护敌人。
Историко- 从现代的角度看其工程，可以说是一座 “防御性的城池”。堡垒厚9米，高5米，后面的壕沟宽
краеведческий 4米，深3米，里面全是水。 在敌人突袭时期，在这样的城市里，郊区居民点的居民躲藏起
музей Атырауской 来，希望能联合起来对付敌人。中间的空地上有牛。高高的城墙和周围的壕沟，灌满了水，
使堡垒坚不可摧。弓箭手们在城堡上方升起，摧毁了敌人，阻止他们接近城门。城堡能受住
области 长时间的防守。
Atyrau Local
A.H.马尔古兰院士称这种城市为“保护生命的堡垒”。存在一种观点，十五至十八世纪
History 的汗人只过着游牧生活。汗人和小玉兹阿不勒哈伊尔、努拉拉等统治者都有 “城市聚落”。他
Museum 们在这些大军中生活和统治。库尔干沙城、克孜勒库尔干城作为这样的奥尔达。这一时期，
Atyrau bölgesi 在西哈萨克斯坦境内建立了右城和定居点。展望未来，有必要通过对阿特劳州中世纪城市和
Yerel Tarih 居民区进行系统研究，揭示该地区定居文化的形成和繁荣。

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 卡尔斯巴耶夫·艾多斯·珍尼斯巴维奇
考古学研究部主管

66

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

67

Атырау облысы САРМАТ ДӘУІРІНДЕГІ ЕР АДАМ
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з. ІІ ғасыры
Материалы: гипс
музейі Техникасы: әрленген
Историко- Өлшемі: 49 х 35 х 20 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Аралтөбе, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 14602

области Аралтөбе қорғанынан табылған Сармат дәуіріндегі ер адамның бас сүйегіне қарап қалпына
Atyrau Local келтірілген. Қалпына келтіруші Е.Веселовская. Анторпологиялық типі еуропеоидтық нәсілге жатады,
бет-әлпетінен аздаған моңғолоидтық нышан байқалады.
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 МУЖЧИНА САРМАТСКОГО ПЕРИОДА
Период: ІІ век н.э.
Материал: гипс
Техника: отделка
Размер: 49 х 35 х 20 см
Место обнаружения: ЗКАЭ, Аралтобе, 1999 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 14602

восстановленный по черепу облик мужчины сарматского периода в кургане Аралтобе.
антрополог Е.Веселовская. Антропологический тип относится к европеоидной расе.

MAN OF SARMATIAN PERIOD
Period: II century CE
Material: gypsum
Technique: finishing
Size: 49 x 35 x 20 cm
Location of detection: WKAE, Araltobe, 1999
Record: ALHM CE 14602

In Araltobe burial mound, anthropologist Ye.Veselovskaya restored the appearance of a man of the
Sarmatian period from the skull. The anthropological type belongs to the Caucasian race.

SARMATYA DÖNEMİ ERKEĞİ
Dönem: M.S. ІІ. yüzyıl
Malzeme: alçıtaşı
Teknikler: bitiricilik
Boyut: 49 х 35 х 20 cm
Keşif yeri: BTAK, Araltobe, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 14602

Araltobe höyüğünde bulunan bir Sarmatyalı adamın kafatası geri yapıldı. Restoratör E.Veselovskaya.
Antropolojik tip yüzünde küçük bir Mongoloid sembolü olan Europoid ırkına ait gözlemlendi.

萨玛特时期男人

时代：公元前2世纪
材料：石膏
工艺：精加工
尺寸：49 x 35 x 20 cm
探测地：ZKAE，阿拉洛贝，1999
注册商标：IKMAO OF 14602

在库尔干•阿拉托别，人类学家E.Veselovskaya从头骨上恢复了萨尔马特时期一个男人的外表。
人类学类型属于白种人。

68

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

69

Атырау облысы САРМАТ ДӘУІРІНДЕГІ ӘЙЕЛ АДАМ
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІV­­–ІІ ғасырлар
Материалы: гипс
музейі Техникасы: әрленген
Историко- Өлшемі: 42 х 28 х 14 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Сарқамыс, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 10987

области Сармат дәуіріне жататын әйел адамның бас сүйегі бойынша қалпына келтірілген антропологиялық
Atyrau Local мүсін. Қалпына келтіруші Е. Веселовская. Анторпологиялық типі еуропеоидтық нәсілге жатады, бет-
әлпетінен аздаған моңғолоидтық нышан байқалады.
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 ЖЕНЩИНА САРМАТСКОГО ПЕРИОДА
Период: ІV­­–ІІ век до н.э.
Материал: гипс
Техника: отделка
Размер: 42 х 28 х 14 см
Место обнаружения: ЗКАЭ, Саркамыс, 1999 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 10987

Скульптура женщины, восстановлена антропологом Е.Веселовской по черепу, относящемуся к
сарматскому периоду. Анторпологический тип принадлежит к европеоидной расе, наблюдается
незначительная примесь монголоидности.

WOMAN OF SARMATIAN PERIOD
Period: BC IV­­–II centuries
Material: gypsum
Technique: finishing
Size: 42 x 28 x 14 cm
Location of detection: WKAE, Sarkamys, 1999
Record: ALHM CE 10987

Sculpture of a woman, restored by the anthropologist Ye.Veselovskaya from a skull belonging to the
Sarmatian period. The anthorpological type belongs to the Caucasian race, there is a slight admixture of
Mongoloid.

SARMATYA DÖNEMİ KADINI
Dönem: M.Ö. ІV­­–ІІ. yüzyıl
Malzeme: alçıtaşı
Teknikler: bitiricilik
Boyut: 42 х 28 х 14 cm
Keşif yeri: BTAK, Sarykamys, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 10987

Sarmatyalı bir kadının insan kafatası üzerindeki antropolojik heykeli. Restoratör E.Veselovskaya.
Antropolojik tip, yüzünde birkaç Mongoloid özellik bulunan Europoid ırkına aittir.

萨玛特时期女人
时期：公元前 4至2世纪
材料：石膏
工艺：精加工
尺寸：42 x 28 x 14 厘米
检测地点：ZKAE，萨卡米斯，1999 年
注册商标：IKMAO OF 10987

由人类学家 E.Veselovskaya 从头骨上复原的妇女雕塑，其历史可追溯至萨尔马蒂时期。 人类学
类型属于高加索人种，有少量的蒙古人种混合。

70

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

71

Атырау облысы САРМАТ ДӘУІРІНДЕГІ ЕР АДАМ
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІV–ІІ ғасырлар
Материалы: гипс
музейі Техникасы: әрленген
Историко- Өлшемі: 46 х 34 х 17 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Сарқамыс, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 21707

области Сармат дәуіріндегі ер адамның бас сүйегі бойынша қалпына келтірілген антропологиялық мүсін.
Atyrau Local Қалпына келтіруші Е.Веселовская.

History Анторпологиялық типі еуропеоидтық нәсілге жатады, бет-әлпетінен аздаған моңғолоидтық
Museum нышан байқалады.
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 МУЖЧИНА САРМАТСКОГО ПЕРИОДА
Период: ІV–ІІ века до н.э.
Материал: гипс
Техника: отделка
Размер: 46 х 34 х 17 см
Место обнаружения: ЗКАЭ, Саркамыс, 1999 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 21707

Скульптура мужчины, восстановлена Е.Веселовской по черепу, относящемуся к сарматскому
периоду.

Анторпологический тип принадлежит к европеоидной расе, наблюдается незначительная
примесь монголоидности.

MAN OF SARMATIAN PERIOD
Period: IV–II centuries BC
Material: gypsum
Technique: development
Size: 46 x 34 x 17 cm
Location of detection: WKAE, Sarkamys, 1999
Record: ALHM CE 21707

A sculpture of a man, restored by Ye.Veselovskaya from the skull, dating back to the Sarmatian period.
The anthorpological type belongs to the Caucasian race, there is a slight admixture of Mongoloid.

SARMATYA DÖNEMİ ERKEĞİ
Dönem: M.Ö. ІV­­–ІІ. yüzyıl
Malzeme: alçıtaşı
Teknikler: bitiricilik
Boyut: 46 х 34 х 17 cm
Keşif yeri: BTAK, Sarykamys, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 21707

Sarmatyalı bir adamın kafatası üzerindeki antropolojik heykeli. Restoratör E.Veselovskaya. Antropolojik
tip, yüzünde birkaç Mongoloid özellik bulunan Europoid ırkına aittir.

萨玛特时期男人

时期：公元前 4至2世纪
材料：石膏
技术：精加工
尺寸：46 x 34 x 17cm
检测地点：ZKAE，萨卡米斯，1999
注册商标：IKMAO OF 21707

雕塑，由 E.Veselovskaya 从头骨上复原，可追溯至萨尔马蒂时期。
人类学类型属于高加索人种，有少量的蒙古人种混合。

72

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

73

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

74

А ҚОЛА АЙНАЛАР КОЛЛЕКЦИЯСЫ Атырау облысы
рхеологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған қола айналар сол дәуірдің тұрмысы, тарихи-өлкетану
салт-дәстүрі, діни түсінігі туралы көптеген мәліметтер береді. Атырау өлкесінде жүргізілген қазба музейі
жұмыстары кезінде қола, ерте темір, орта ғасырларлар кезеңдеріне жататын ескерткіштерден қола Историко-
айналардың табылуы оның уақытын анықтауға, сол тайпаның діни түсініктерін білуге мүмкіндік краеведческий
береді. музей Атырауской
Атырау облысы тарихи-өлкетану музейінің ғылыми қорына қабылданған алғашқы қола айна 1989 области
жылы тарих ғылымдарының докторы З. Самашевтың жетекшілігімен Батыс Қазақстан археологиялық Atyrau Local
экспедициясының Жылыой ауданындағы б.з.д. V ғасырға жататын Иманқара қорғандар тобына History
жүргізген қазбадан табылып, музей қорына қабылданған. Museum
Қола айнаның сынық бөліктері 1999 жылы Жылыой ауданындағы алтын киімді адам жерленген Atyrau bölgesi
Аралтөбе қорғандар тобы қазбасынан да табылған. Б.з. ІІ ғасырына жататын қорғандардың қазбасы Yerel Tarih
бірқатар тың мәліметтер ұсынды. Ғалымдардың айтуынша, қорғандарға айналарды әдейі сындырып Müzesi
салған болса керек. Сарматтардың наным-сенімдері бойынша, айна арғы жақтағы өмірмен 阿特劳州历史与地方
байланыстырушы сипатқа ие, о дүниелік болған адамның бұ дүниемен байланысын үзу сипатын 志博物馆
білдіреді. Сармат кезеңі мәдениетіндегі түсінік бойынша, айналар жауларының жанын өзіне сіңіреді,
жұтады, сондықтан айна иесі қайтыс болғаннан кейін оны қайта құрастырылмайтындай етіп жою АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
керек. Егер бір бөлікті айна иесі өзімен бірге ана дүниеге алып кетсе, ол айна ешқашанда қайта
құралмайды деген сенім болған.
2012 жылы Индер ауданындағы Қылыш-2 қорғанынан табылған қола айна тұтас күйінде шықты.
Ол музей археологтары жүргізген шамамен б.з. І–ІІ ғасыры аралығына жататын Сармат тайпасы
обасының қазбасынан шықты. Қола айнаның шетін ала иіріліп жатқан айдаһар бейнесі салынған.
Айдаһардың басында екі жаққа қараған қос айдары, үлкен көзі бейнеленген. Денесінің төрт жерінде
қос-қостан, барлығы сегіз аяғы орналасқан. Аяқтары ортасынан бүгілген, олардың екі-үшеуден
бармақтары бар. Құйрығы сыртына қарай иіріліп бейнеленген. Мыңдаған жылдар бойы айна
адамдардың түсінігінде, сәндік бұйым ғана емес, мистикалық тылсым күштермен байланыстырылып
та келеді. Айналардың тылсым сыры туралы айтқанда, ертеде абыздардың зұлым күштерді
айналардың көмегімен әшкерелейтіні, аластап қуатыны, бұл айналардың мистикалық қасиеті зор
болғанын көрсетеді.
Музей қорында жинақталан ортағасырлық Сарайшық қалашығынан археологиялық қазба
жұмыстары кезінде табылған қола айналар да бар. Бұл, қола айналардың әлем халықтарының
қолданысында өте ұзақ уақыт болғанын дәлелдейді.

Б КОЛЛЕКЦИЯ БРОНЗОВЫХ ЗЕРКАЛ 75
ронзовые зеркала, найденные в ходе археологических раскопок, предоставляют много
сведений о быте, традициях и религиозных верованиях той эпохи. Находка бронзовых зеркал на
памятниках бронзового, раннего железного века, средневековья в период раскопок в Атырауском
регионе позволяет определить его время, узнать о религиозных представлениях данного племени.
Первое бронзовое зеркало, принятое в научный фонд Атырауского областного историко-
краеведческого музея, было найдено в 1989 году при раскопках группы курганов Иманкара
Жылыойского района V века до н.э. осуществляемых Западно-Казахстанской археологической
экспедицией под руководством доктора исторических наук З.Самашева.
Фрагменты бронзового зеркала были найдены в 1999 году на раскопках курганного комплекса
Аралтобе в Жылыойском районе, где был захоронен человек в золотой одежде. Находки,
обнаруженные в этих курганах, относящихся к II веку нашей эры, предоставили ряд новых
материалов. По словам ученых, в курганы специально клали сломанные зеркала. По убеждению
сарматов, зеркало носит связующий характер с потусторонним миром, а сломанное зеркало
означает прерывание связи человека с этим миром. По понятиям культуры сарматского периода,
зеркала поглощают в себя душу врагов, поэтому после смерти владельца зеркала его следует
уничтожить таким образом, чтобы его невозможно было восстановить. Бытовало убеждение, что
если хозяин зеркала унесет его с собой, то оно никогда не восстановится.
В 2012 году бронзовое зеркало, найденное в кургане Кылыш-2 Индерского района, оказалось
целым. Его нашли археологи музея во время раскопок кургана сарматского племени, относящегося

Атырау облысы к промежутку I­–II века нашей эры. По краю бронзового зеркала был изображен извивающийся
тарихи-өлкетану дракон. На голове дракона имелись два хохла, торчащих в обе стороны, и большие глаза. В четырех
местах тела расположены парные ноги, всего насчитвалось восемь ног. Ноги согнуты по центру,
музейі на которых имеются по два-три пальца. Хвост извивается наизнанку. На протяжении тысячи лет
Историко- зеркало в понимании людей являлось не только декоративным изделием, но и связующим с
краеведческий мистическими силами. Представление о мистической силе зеркала доказывает, что в древности
музей Атырауской жрецы разоблачали злые силы с помощью зеркал, изгоняли темные силы, что показывало их веру в
великое мистическое свойство зеркала.
области
Atyrau Local В фондах музея имеются бронзовые зеркала, найденные во время археологических раскопок
средневекового города Сарайчик. Это свидетельствует о том, что бронзовые зеркала очень долго
History использовались в обиходе многих древних народов.
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 B COLLECTION OF BRONZE MIRRORS
ronze mirrors found during archaeological excavations provide a lot of information about the
life, traditions and religious beliefs of that era. The discovery of bronze mirrors on monuments of the
bronze, early iron age, and middle ages during excavations in Atyrau region allows us to determine its
time and learn about the religious beliefs of this tribe.
The first bronze mirror accepted to the scientific fund of Atyrau Local History Museum was found in
1989 during the excavations of the West Kazakhstan archaeological expedition led by Doctor of Historical
Sciences Z.Samasheva in the group of mounds of Imankara of Zhylyoi district V century BC.
Fragments of a bronze mirror were found in 1999 during the excavations of the Araltobe group of
mounds in the Zhylyoi district, where a man in golden clothes was buried. Excavations of mounds dating
back to the second century CE have provided a number of new materials. According to scientists, broken
mirrors were placed in the mounds on purpose. According to the Sarmatians, the mirror has a connecting
character with the other world, a broken mirror means the interruption of a person’s connection with
this world. According to the concepts of Sarmatian culture, mirrors absorb the soul of enemies, so after
the death of the mirror’s owner, it should be destroyed in such a way that it can not be restored. It was
believed that if the mirror’s owner took the mirror with him, it would never be restored.
In 2012, a bronze mirror found in the Kylysh-2 mound of the Inder district was found intact. It was
found by the Museum’s archaeologists during the excavation of a mound of the Sarmatian tribe dating
back to the period of the I–II century CE. A writhing dragon is depicted along the edges of the bronze
mirror. There are two crests sticking out in both directions and large eyes on the head of the dragon.
There are paired legs, eight legs in total in four places of the body. The legs are bent in the center, in
which there are two or three fingers. The tail twists inside out. For thousands of years, the mirror in the
understanding of people is not only a decorative item, but also a link with mystical forces. Speaking about
the mystical power of the mirror, it proves that in ancient times the priests exposed evil forces with the
help of mirrors, exorcised dark forces, which showed the great mystical property of the mirror.
The Museum houses bronze mirrors found during archaeological excavations of the medieval city of
Saraishyk. This indicates that bronze mirrors were used by the peoples of the world for a very long time.

76

A BRONZ AYNALARIN KOLEKSİYONU Атырау облысы
rkeolojik kazılarda bulunan bronz aynalar o dönemin yaşamı, gelenekleri ve dini inançları тарихи-өлкетану
hakkında birçok bilgi sağlar. Atyrau bölgesinde yapılan kazılarda Bronz Çağı, Erken Demir Çağı, Orta музейі
Çağ anıtları üzerinde bronz aynaların bulunması, zamanını belirlememize, bu kabilenin dini inançlarını Историко-
öğrenmemize olanak sağlıyor. краеведческий
Atyrau Bölgesel Tarih ve Yerel Kültür Müzesi’nin bilimsel fonuna kabul edilen ilk bronz ayna, M.Ö. 5. музей Атырауской
yüzyılda Zhylyoi bölgesinde bir grup İmankar mezar höyüğünün kazısı sırasında 1989 yılında Tarih Bilimleri области
Doktoru Z.Samashev önderliğinde Batı Kazakistan arkeoloji gezisinde bulundu. Atyrau Local
1999 yılında, altın giysili bir adamın gömüldüğü Zhylyoi bölgesindeki Araltoba höyük grubu History
kazılarında bronz ayna parçaları bulundu. M.S. 2. yüzyıldan kalma höyük kazıları bir dizi yeni malzeme Museum
sağlamıştır. Bilim adamlarına göre, höyüklere kırık aynalar özel olarak yerleştirildi. Sarmatyalıların Atyrau bölgesi
inanışlarına göre ayna, diğer dünya ile bağ kuran bir doğaya sahiptir, kırık bir ayna kişinin bu dünya ile Yerel Tarih
bağlantısının kesilmesi anlamına gelir. Sarmatyalı dönemin kültürüne göre aynalar düşmanların ruhunu Müzesi
emer, bu nedenle aynanın sahibinin ölümünden sonra restore edilemeyecek şekilde yok edilmesi gerekir. 阿特劳州历史与地方
Aynanın sahibi aynayı yanına alırsa asla restore edilmeyeceğine ikna olmuştu. 志博物馆
2012 yılında, Indersky bölgesindeki Kylysh-2 höyüğünde bulunan bronz bir aynanın sağlam olduğu
ortaya çıktı. Müzenin arkeologları tarafından, M.S. 1.–2. yüzyıla tarihlenen Sarmat kabilesine ait bir АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
höyüğün kazısı sırasında bulundu. Bronz aynanın kenarları boyunca kıvranan bir ejderha tasvir edilmiştir.
Ejderhanın başında, her iki yönde dışarı çıkan iki tepe ve iri gözler vardır. Eşleştirilmiş bacaklar, toplamda
sekiz bacak olmak üzere vücudun dört yerinde bulunur. Bacaklar, iki ila üç parmağın bulunduğu ortada
bükülür. Kuyruk ters çevrilir. Binlerce yıldır, insanların anlayışındaki bir ayna sadece dekoratif bir öğe değil,
aynı zamanda mistik güçlerle de bir bağlantıdır. Aynanın mistik gücünden bahseden, eski zamanlarda
rahiplerin aynaların yardımıyla kötü güçleri ortaya çıkardıklarını, aynanın büyük mistik özelliğini gösteren
karanlık güçleri kovduklarını kanıtlıyor.
Müzenin fonları, ortaçağ şehri Sarayshyk’in arkeolojik kazılarında bulunan bronz aynaları içeriyor. Bu
da bronz aynaların dünya halkları tarafından çok uzun süre kullanıldığını gösterir.

在 青铜镜的图片
考古发掘过程中发现的青铜镜为该时代的生活，传统和宗教信仰提供了大量信息。在

阿特劳地区发掘期间，在青铜时代，早期铁器时代和中世纪的古迹上发现了铜镜，这使我们能够确

定其时间，了解该部落的宗教信仰。
1989年，在历史科学博士Z.萨马舍夫（S. e。
1999年，在日洛伊地区阿拉托比一群土墩的发掘中发现了一块铜镜的碎片，那里埋葬了一名穿

金衣服的人。可以追溯到公元2世纪的土墩开挖提供了许多新材料。据科学家称，破损的镜子是专
门放置在土堆中的。根据萨尔玛人的信念，镜子与另一个世界具有联系的性质，镜子破裂意味着人
与这个世界的联系中断。根据萨尔玛时期的文化，镜子吸收了敌人的灵魂，因此，在镜子拥有者去
世后，应该以无法恢复的方式销毁镜子。人们坚信，如果镜子的所有者将镜子随身携带，它将永远
无法恢复。

2012年，在内层 区可乐设-2土丘上发现的一面铜镜被证明是完好无损的。博物馆的考古学家
在挖掘萨尔马提部落的土墩时发现了它，其历史可追溯到公元1至2世纪。沿青铜镜的边缘描绘了一
条扭动的龙。在龙的头上，有两个波峰，两个方向都伸出来，大眼睛。成对的腿位于身体的四个位
置，总共八个腿。腿在中心弯曲，其中有两到三个手指。尾巴从里到外蠕动。在人们的理解中，数
千年来，镜子不仅是装饰物，而且还是与神秘力量的联系。在谈到镜子的神秘力量时，他证明了在
古代，牧师借助镜子暴露了邪恶力量，驱散了黑暗力量，这表明了镜子的巨大神秘性。

博物馆的资金包含在中世纪城市萨拉希克 的考古发掘中发现的铜镜。这表明青铜镜被世界各国
人民使用了很长时间。

77

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІІ–ІI ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 14 см, қалыңдығы 3 мм, тұтқасының биіктігі 5 мм
краеведческий Табылған орны: АОТӨМ АЭ, Қылыш-ІІ, 2012 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 20501

области Қызыл қоңыр түсті, дөңгелек пішінді, ортасында ілмегі бар айна. Алдыңғы беті тегіс, сыртқы бетінде
Atyrau Local шеңберді айналдыра сегіз аяқты айдаһардың стильдендірілген рельефті бейнесі бедерленген.

History ЗЕРКАЛО
Museum Период: ІІІ–ІI века до н.э.
Atyrau bölgesi Материал: бронза
Yerel Tarih Техника: литье
Размер: диаметр 14 см, толщина 3 мм, высота ручки 5 мм
Müzesi Место обнаружения: ИКМАО АЭ, Кылыш-ІІ, 2012 год
阿特劳州历史与地方 Учетная отметка: ИКМАО ОФ 20501

志博物馆 Зеркало красно-коричневого цвета, круглой формы, с петлей в центре. Передняя поверхность
гладкая, на оборотной стороне обрамлен круг со стилизованным рельефным изображением
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 восьминогого дракона.

MIRROR
Period: III–II centuries BC
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 14 cm, thickness 3 mm, handle height 5 mm
Location of detection: AE ALHM, Kylysh-II, 2012
Record: ALHM CE 20501

The mirror is red-brown, round, with a loop in the center. The front surface is smooth, and the back side
is framed by a circle with a stylized relief image of an eight-legged dragon.

AYNA
Dönem: M.Ö. ІІІ-ІI. yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap - 14 cm, kalınlık - 3 mm, sap yüksekliği - 5 mm
Keşif yeri: ABYTM AK, Kylysh-II, 2012
Kayıt işareti: ABYTM AF 20501

Ayna kırmızı-kahverengidir, yuvarlaktır ve ortasında bir halka vardır. Ön yüzey pürüzsüz, arka tarafta
sekiz ayaklı bir ejderhanın stilize edilmiş kabartma resmine sahip bir daire var.

铜镜

时期：公元前 3至2世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径14厘米，厚度3毫米，手柄高度5毫米
发现地：IKMAO AE，Kylysh-II，2012 年
注册商标：IKMAO OF 20501

镜子是红棕色的，圆形的，中间有一个环。 前表面是光滑的，在背面有一个圆，上面有八足龙
的程式化浮雕图像。

78

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

79

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІ–I ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 12,5 см, қалыңдығы 1 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Тайсойған, 1981 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 10992

области Қысқа сабы бар дискі тәрізді, алдыңғы беті тегіс, сыртқы беті бедерленген, айнаның жиегі
Atyrau Local сыртына қарай қайырылып жиектелген.

History ЗЕРКАЛО
Museum Период: ІІ–I века до н.э.
Atyrau bölgesi Материал: бронза
Yerel Tarih Техника: литье
Размер: диаметр 12,5 см, толщина 1 см
Müzesi Место обнаружения: ЗКАЭ, Тайсойган, 1981 год
阿特劳州历史与地方 Учетная отметка: ИКМАО ОФ 10992

志博物馆 Дискообразное с короткой ручкой зеркало, передняя поверхность гладкая, наружная поверхность
рельефная, обрамленная снаружи.
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
MIRROR
Period: II–I centuries BC
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 12.5 cm, thickness 1 cm
Location of detection: WKAE, Taisoigan, 1981
Record: ALHM CE 10992

A disk-shaped mirror with a short handle, the front surface is smooth, the outer surface is embossed,
framed on the outside.

AYNA
Dönem: M.Ö. II-I. yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap - 12,5 cm, kalınlık - 1 cm
Keşif yeri: BTAK, Taysoygan, 1981
Kayıt işareti: ABYTM AF 10992

Kısa saplı disk şeklinde ayna, ön yüzey pürüzsüz, dış yüzey kabartmalı, dıştan çerçeveli.

铜镜
时期：公元前 2至1世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径12.5厘米，厚度1厘米
发现地点：1981年，太锁以干，ZKAE
注册商标：IKMAO OF 10992

圆盘形镜子，带短手柄，前表面光滑，外表面浮雕，从外部框起。

80

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

81

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІ–I ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 14 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Иманқара, 1989 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 8378

области Дискі тәрізді, екі жақ беті де тегіс айнаның шеті сынған.
Atyrau Local
ЗЕРКАЛО
History Период: ІІ–I века до н.э.
Museum Материал: бронза
Atyrau bölgesi Техника: литье
Yerel Tarih Размер: диаметр 14 см
Место обнаружения: ЗКАЭ, Иманкара, 1989 год
Müzesi Учетная отметка: ИКМАО ОФ 8378
阿特劳州历史与地方
Дискообразное зеркало, обе стороны с плоской поверхностью, края разбиты.
志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 MIRROR
Period: II–I centuries BC
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 14 cm
Location of detection: WKAE, Imankara, 1989
Record: ALHM CE 8378

A disc-shaped mirror, both sides with a flat surface, the edges are broken.

AYNA
Dönem: M.Ö. II-I. yüzyıl
Malzeme: şişe
Teknikler: döküm
Boyut: çap – 14 cm
Keşif yeri: BTAK, Imankara, 1989
Kayıt işareti: ABYTM AF 8378

Disk şeklinde ayna, her iki tarafı düz, kenarları kırık.

铜镜
时期：公元前 2至1世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径14厘米
探测地：1989年，伊曼卡拉ZKAE
注册商标：IKMAO OF 8378

圆盘形镜子，两边平坦，边缘折断

82

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

83

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІ–I ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: 8,7 х 3; 6 см; 3 х 1 см; 3 см; 0,5 х 1,1 см
краеведческий Табылған орны: Теңіз кен орны, Жылыой ауданы, 2006 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 18332

области Кең жиектелген сапты айна. Сабы бір жағына қарай дөңес келген айна қабірге сындырылып
Atyrau Local салынған.

History ЗЕРКАЛО
Museum Период: ІІ–I века до н.э.
Atyrau bölgesi Материал: бронза
Yerel Tarih Техника: литье
Размер: 8,7 х 3; 6 см; 3 х 1 см; 3 см; 0,5 х 1,1 см
Müzesi Место обнаружения: Месторождение Тенгиз, Жылыойский район, 2006 год
阿特劳州历史与地方 Учетная отметка: ИКМАО ОФ 18332

志博物馆 Зеркало с широким краем. Ручка с одной стороны выпуклая, зеркало положено в могилу
разбитым.
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
MIRROR
Period: II–I centuries BC
Material: bronze
Technique: casting
Size: 8.7 x 3; 6 cm; 3 x 1 cm; 3 cm; 0.5 x 1.1 cm
Location of detection: Tengiz field, Zhylyoi district, 2006
Record: ALHM CE 18332

A mirror with a wide edge. The handle is convex on one side, and the mirror was placed in the grave
broken.

AYNA
Dönem: M.Ö. II-I. yüzyıl
Malzeme: şişe
Teknikler: döküm
Boyut: 8,7 x 3; 6 cm; 3 x 1 cm; 3 cm; 0,5 x 1,1 cm
Keşif yeri: Tengiz sahası, Zhylyoi bölgesi, 2006
Kayıt işareti: ABYTM AF 18332

Geniş kenarlı ayna. Kulp bir tarafı dışbükey olup, mezara ayna yerleştirilmiştir.

铜镜
时期：公元前 2至1世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：8.7 x 3； 6厘米; 3 x 1厘米； 3厘米; 0.5 x 1.1厘米
发现地点：着了以区，滕吉斯油田，2006年
注册商标：IKMAO OF 18332

镜面宽阔。 手柄的一侧是凸形的，镜子被放置在破碎的坟墓中。

84

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

85

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: XIII–XV ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 9,9 см
краеведческий Табылған орны: АОТӨМАЭ, Сарайшық, 2017 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 21086

области Дискі тәрізді, алдыңғы беті тегіс, сыртқы беті бедерленген айнаның шеті мен ортасы жіңішке
Atyrau Local жолақпен жиектелген.

History ЗЕРКАЛО
Museum Период: XIII–XV века
Atyrau bölgesi Материал: бронза
Yerel Tarih Техника: литье
Размер: диаметр 9,9 см
Müzesi Место обнаружения: АЭ ИКМАО, Сарайчик, 2017 год
阿特劳州历史与地方 Учетная отметка: ИКМАО ОФ 21086

志博物馆 Дискообразное зеркало, передняя поверхность гладкая, наружная поверхность обрамлена
тонкой тисненой полоской по краям и по центру.
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
MIRROR
Period: XIII–XV centuries
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 9.9 cm
Location of detection: AE ALHM, Saraishyk, 2017
Record: ALHM CE 21086

A disc-shaped mirror, the front surface is smooth, the outer surface is framed by a thin embossed strip
at the edges and center.

AYNA
Dönem: XIII-XV.Yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap – 9,9 cm
Keşif yeri: ABYTM AK, Sarayshyk, 2017
Kayıt işareti: ABYTM AF 21086

Disk şeklindeki ayna, ön yüzey pürüzsüz, dış yüzey kenarlar ve merkez boyunca ince bir kabartma şerit
ile çerçevelenmiştir.

铜镜
时期：十三至十五世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径9.9cm
发现地点：IKMAO AE，萨拉希克，2017年
注册商标：IKMAO OF 21086

圆盘形镜子，前表面光滑，外表面沿边缘和中心用薄压纹条框住。

86

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

87

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: XIII–XV ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 7,3 см, қалыңдығы 0,3 мм
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Сарайшық, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 12952/1

области Дискі тәрізді айнаның алдыңғы беті тегіс, сыртқы бетінің ортасындағы шеңбердің айналасына
Atyrau Local 6 кішкене шеңберлер сызылып, астралогиялық өрнектермен бедерленген. Ортасында ілгегі бар
айнаның жиектерін сыртына қарай иіп жиектеген.
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 ЗЕРКАЛО
Период: XIII–XV века
Материал: бронза
Техника: литье
Размер: диаметр 7,3 см, толщина 0,3 мм
Место обнаружения: ЗКАЭ, Сарайчик, 1999 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 12952/1

Передняя поверхность дискообразного зеркала гладкая, в центре внешней поверхности вокруг
круга нарисованы 6 небольших кругов, которые оттиснуты астрологическими узорами. В центре
зеркала имеется петля, а края обращены наружу.

MIRROR
Period: XIII–XV centuries
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 7.3 cm, thickness 0.3 mm
Location of detection: WKAE, Saraishyk, 1999
Record: ALHM CE 12952/1

The front surface of the disc-shaped mirror is smooth, there are drawn 6 small circles in the center of the
outer surface around the circle that are stamped with astrological patterns. There is a loop in the center
of the mirror, and the edges of the mirror face outward.

AYNA
Dönem: XIII-XV. Yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap – 7,3cm, kalınlık – 0,3mm
Keşif yeri: BTAK, Sarayshyk, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 12952/1

Disk şeklindeki aynanın ön yüzeyi pürüzsüzdür, dış yüzeyin ortasında dairenin etrafına astrolojik
desenlerle basılmış altı küçük daire çizilmiş. Aynanın ortasında bir halka var ve kenarları dışa bakıyor.

铜镜

时期：十三至十五世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径7.3cm，厚度0.3mm
发现地点：ZKAE，萨拉希克，1999年
注册商标：IKMAO OF 12952/1

圆盘形镜的前表面是光滑的，在围绕圆的外表面的中心绘制了6个小圆圈，上面印有占星术图
案。 镜的中央有一个环，边缘朝外。

88

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

89

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: XIII–XV ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 7 см, қалыңдығы 1 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Сарайшық, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 12952/2

области Дискі тәрізді, алдыңғы беті тегіс, сыртқы бетінің ортасына өсімдік тәріздес бедерлер салынған
Atyrau Local айнаның жиектері сыртына қарай кішкене қайырылған. Жиегіндегі кішкене жолақтың ішіне
айналдыра тігінен сызбалар сызылған. Бір-біріне қарсы бағытта айна саптарының орны бар.
History
Museum ЗЕРКАЛО
Atyrau bölgesi Период: XIII–XV века
Yerel Tarih Материал: бронза
Техника: литье
Müzesi Размер: диаметр 7 см, толщина 1 см
阿特劳州历史与地方 Место обнаружения: ЗКАЭ, Сарайчик, 1999 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 12952/2
志博物馆
Край дискообразного зеркала имеет гладкую переднюю поверхность. В центре наружной
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 поверхности размещен орнамент с растительным рельефом. По краям внутри небольшой полоски
нарисованы линии. Имеется место от ручек зеркала.

MIRROR
Period: XIII–XV centuries
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 7 cm, thickness 1 cm
Location of detection: WKAE, Saraishyk, 1999
Record: ALHM CE 12952/2

The edge of the disc-shaped mirror has a smooth front surface. There is an ornament with a plant relief
in the center of the outer surface. Lines are drawn around the edges inside a small strip. There is a place
for fixing the mirror handles.

AYNA
Dönem: XIII-XV. Yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap – 7 cm, kalınlık – 1 cm
Keşif yeri: BTAK, Sarayshyk, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 12952/2

Disk şeklindeki aynanın kenarı düz bir ön yüzeye sahiptir. Dış yüzeyin ortasında bitki kabartmalı bir
süsleme vardır. Küçük şeridin içindeki kenarlar boyunca çizgiler çizilir. Ayna tutacaklarını monte etmek
için bir yer var.

铜镜
时期：十三至十五世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径7厘米，厚度1厘米
发现地点：ZKAE，萨拉希克，1999年
注册商标：IKMAO OF 12952/2

圆盘形镜的边缘具有光滑的前表面。 在外表面的中心有一个带有植物浮雕的装饰品。 沿着小条
内部的边缘绘制线。 安装镜柄的空间.

90

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

91

Атырау облысы АЙНА
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: XIII–XV ғасырлар
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 9 см
краеведческий Табылған орны: БҚАЭ, Сарайшық, 1999 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 9791

области Дискі тәрізді, алдыңғы беті тегіс, сыртқы бетіне екі қатар шеңбер сызылып, өсімдік тәріздес
Atyrau Local оюлармен, кішкене шеңберлермен бедерленген. айнаның ортасында ілмегі бар.

History ЗЕРКАЛО
Museum Период: XIII–XV века
Atyrau bölgesi Материал: бронза
Yerel Tarih Техника: литье
Размер: диаметр 9 см
Müzesi Место обнаружения: ЗКАЭ, Сарайчик, 1999 год
阿特劳州历史与地方 Учетная отметка: ИКМАО ОФ 9791

志博物馆 Дискообразное, передняя поверхность гладкая, на наружной поверхности нарисован круг в два
ряда, обрамленная растительными орнаментами, небольшими кругами, в центре зеркала имеется
АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 петля.

MIRROR
Period: XIII–XV centuries
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 9 cm
Location of detection: WKAE, Saraishyk, 1999
Record: ALHM CE 9791

A disc-shaped mirror. The front surface is smooth, a circle is drawn on the outer surface in two rows,
there is a loop in the center of the mirror framed with plant ornaments, small circles.

AYNA
Dönem: XIII-XV. Yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap – 9 cm
Keşif yeri: BTAK, Sarayshyk, 1999
Kayıt işareti: ABYTM AF 9791

Disk şeklinde, ön yüzey pürüzsüz, dış yüzeyde iki sıra halinde bir daire çizilir, aynanın ortasında çiçek
süslemelerle çerçevelenmiş bir ilmek, küçük daireler vardır.

铜镜
时期：十三至十五世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径9厘米
发现地点：ZKAE，萨拉希克，1999年
注册商标：IKMAO OF 9791

圆盘形，前表面光滑，外表面画成两排圆圈，镜子的中央有一个由花饰框住的小圆圈。

92

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

93

Атырау облысы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
тарихи-өлкетану

музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской

области
Atyrau Local

History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

94

Ж ҚОЛА ҚАЗАНДАР КОЛЛЕКЦИЯСЫ Атырау облысы
үздеген, мыңдаған жылдар бойы жер қойнауында болып келген, сол кездің тарихи-өлкетану
мәдениеті туралы мағлұмат беретін тарихи жәдігерлерді, ескерткіштерді зерттеу, қоғамдық музейі
қатынастарды танып-білудің қайнар көзі болып табылады. Атырау өңірінің бірнеше Историко-
аймақтарында археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған ерекше жәдігерлердің бірі краеведческий
қола қазандар. музей Атырауской
Музей қорындағы алғашқы қола қазан 2012 жылы Қылыш қорғандар тобына жүргізілген области
археологиялық қазба жұмыстарының нәтижесінде табылған болатын. Atyrau Local
Қылыш қорғандар тобы Атырау облысы, Индер ауданы, Жарсуат ауылынан оңтүстік- History
шығысқа қарай 22 км жерде жазық алқапта орналасқан. Museum
Қазан қорғандар тобының Қылыш-ІІ қорғанынан мәйіттің шығыс жағында 1,40 м Atyrau bölgesi
қашықтықта төңкерілген қалпында табылған. Оны рәсімдік қызмет үшін пайдаланған болса Yerel Tarih
керек. Müzesi
Қазанның жартышар пішінді тостағаны, конус пішінді биік табанды тұғырға орнатылған. 阿特劳州历史与地方
Тұғырының табаны аздап үгітіліп сынған. Қазанның тостағаны бөлек құйылған, қосымша 志博物馆
ернеу бөлігімен жалғанған, қосылған жері шиыршықталған жіп тәрізді, шығыңқы етіп соғылып
жасалған. Жалғанған жерінен жоғары қарама-қарсы ілмек тәрізді екі құлағы орналасқан, осы АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
құлақтарының ортасына тағы қарама-қарсы тігінен екі ілгіш соғылған. Ішкі жағының беті тегіс,
сыртқы беті бұдырлы келген. Сыртында қара күйенің іздері бар.
Индер ауданы Борсық қорғанынан табылған қола қазан рәсімдік мақсатта қолданылған
болуы мүмкін. Қазанды қабірге жапырып, бұзып қойған. Қазіргі кезде қазақтардың салтында
бар, қабірге қазан төңкеріп қою ғұрпы осымен байланысып жатса керек. Артында ұрпағы
қалмаған адамды жерлегенде, қабірге қазан төңкеріп, «оты өшті, артында ұрпақ қалмады»
деген мағына беріледі. Бұл қазан да солай қойылған болуы мүмкін. Сондай-ақ, «Елу жылда
ел жаңа, жүз жылда қазан жаңа» деген ұзақ уақыт пайдаланылған қазанды да жаңалайтын
уақыт болатынын білдірсе керек. Ескі қазанды қайтыс болған иесімен бірге көміп, жаңа қазан
құйдыруы да мүмкін. Қалай болғанда да түрлі болжамдарға жетелейтін жұмбағы көп жәдігер
саналады.
2017 жылы Миялы қорғандарынан табылған, қоладан құйылған қазан күмбез
тәрізді формада (аяқтары дұрыс сақталмаған) жасалынған. Қазан шеті ішіне қарай азғана
қисық. Сыртқы бейнесіне қарап тегістелгені байқалады. Қазанның бір-біріне қарама-қарсы
орналасқан 4 сабы бар. Екі сабы жылқының қазан ішіне үңіле қарап тұрған бейнесі іспетті,
оның құлақтары, басы, құйрық-жалы айқын көрінеді. Қалған екі сабының біреуі толық
сақталған, екіншісінің басы сынған, олардың екеуі де киік бейнесінде жасалған.

И КОЛЛЕКЦИЯ БРОНЗОВЫХ КОТЛОВ 95
сследование исторических реликвий, памятников, находившихся в недрах земли
сотни, тысячи лет, свидетельствует о культуре того времени, является источником познания
общественных отношений. Одним из уникальных видов экспонатов, найденных во время
археологических раскопок в нескольких регионах Атырауской области, являются бронзовые
котлы.
Первый бронзовый котел в фонде музея появился в результате археологических
раскопок группы курганов Кылыш 2012 года.
Курганы расположены в равнинной местности в 22 км к юго-востоку от села Жарсуат
Индерского района Атырауской области.
Котел зафиксирован в перевернутом положении на расстоянии 1,40 м от кургана
Кылыш-II группы курганов, на восточной стороне погребения. Возможно, что его
использовали для ритуальных обрядов.
Чаша котла имеет форму полушария и установлена на высокой подставке конусообразной
формы. Поддон подставки слегка поврежден. Чаша котла отдельно литая, соединенная
с дополнительной бортовой частью, соединенная часть похожа на спиралевидную нить,
изготовлена в форме с выступами. В месте соединения расположены две противоположные
петлеобразные ручки, в центре этих ручек с противоположной вертикали прикованы две

Атырау облысы петли. Внутренняя поверхность гладкая, наружная поверхность шероховатая. Снаружи
тарихи-өлкетану имеются следы черной сажи.

музейі Бронзовый котел, найденный в кургане Борсык Индерского района, мог быть
Историко- использован для ритуальных целей. Котел расположили в могильнике, придавливая к земле
краеведческий в сломанном виде. Обычай расположения котла в перевернутом виде в могилах казахов
музей Атырауской в настоящее время, должно быть, связан с этим. Когда хоронят человека, не оставившего
потомства, котел переворачивают в могиле, это означает, что его «огонь потух, то есть он не
области оставил потомства». Этот котел мог быть использован в таких же целях. При этом это могло
Atyrau Local означать, что время для обновления котла, использовавшегося в течение длительного
времени, пришло. Возможно, старый котел засыпали вместе с умершим владельцем и
History отливали новый котел. Как бы то ни было, это является реликвией, которая сопровождается
Museum различными теориями.
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih Найденный в 2017 году в курганах Миялы, изготовленный из бронзы котел имеет
куполообразную форму. Кромка котла отогнута во внутрь. Котел имеет 4 ручки,
Müzesi расположенные напротив друг друга. Две ручки в виде коня смотрят внутрь котла. У коня
阿特劳州历史与地方 ярко выражены уши, голова, грива и хвост. Остальные две ручки полностью сохранились, у
второй голова сломана, обе они были сделаны в форме сайгака.
志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 T COLLECTION OF BRONZE POTS
he study of historical relics, monuments that were in the bowels of the earth for hundreds
or thousands of years, indicate the culture of that time, and are a source of knowledge of social
relations. One of the unique types of exhibits found during archaeological excavations in several
regions of Atyrau region are bronze pots.
The first bronze pot in the Museum’s collection comes from the archaeological excavations of
the Kylysh group of mounds in 2012.
It is located in a flat area 22 km south-east of the village of Zharsuat of Inder district of Atyrau
region.
The pot is fixed in an inverted position at a distance of 1.40 m from the Kylysh-II mound group,
on the eastern side of the burial. It is possible that it was used for ritual rites.
The bowl of the pot has the shape of a hemisphere and is mounted on a high cone-shaped
stand.The stand tray is slightly damaged.The pot bowl is separately cast, connected to an additional
side part, the connected part is similar to a spiral thread, made in a form with protrusions. Two
opposite loop-shaped handles are located at the junction, and two loops are forged in the center
of these handles from the opposite vertical. The inner surface is smooth, the outer surface is rough.
There are traces of black soot on the outside.
The bronze pot found in the Borsyk mound in Inder district could have been used for ritual
purposes. The pot was placed in the burial ground pressing down to the ground in a broken form.
The custom of placing the pot upside down in the grave of the Kazakhs at the present time must
be related to this. When a buried person has no descendants, the pot is turned over in the grave,
which means that his “fire has gone out, that is, he did not leave heirs.” This pot could have been
used for the same purpose. At the same time, it could mean that the time has come to update the
pot that has been used for a long time. Perhaps the old pot was filled in with the deceased owner
and a new pot was cast. Be that as it may, it is a relic that is accompanied by various theories.
In 2017, a pot made of bronze found in the Miyaly mounds is dome-shaped. The edge of the
pot is bent inwards. The pots have 4 handles located opposite each other. Two handles, in the
form of a horse looking inside the pot. The horse has pronounced ears, head, mane and tail. The
other two handles are completely preserved, the second one has a broken head, both of them
were made in the shape of a saiga.

96

Y BRONZ KAZAN KOLEKSIYONU Атырау облысы
üzlerce, binlerce yıldır dünyanın bağırsaklarında bulunan tarihi kalıntıların incelenmesi, тарихи-өлкетану
o dönemin kültürüne tanıklık ediyor, sosyal ilişkiler hakkında bir bilgi kaynağıdır. Atyrau bölgesinin музейі
çeşitli bölgelerinde yapılan arkeolojik kazılar sırasında bulunan eşsiz sergi türlerinden biri bronz Историко-
kazanlardır. краеведческий
Müze koleksiyonundaki ilk bronz kazan, 2012 yılında Kylysh höyük grubunun arkeolojik музей Атырауской
kazılarından geliyor. области
Atırav Oblastı, Inder İlçesi, Zharsuat köyünün 22 km güneydoğusunda düz bir alanda yer Atyrau Local
almaktadır. History
Kazan, mezarın doğu tarafında, Höyüğü grubuna ait Kylysh-II Höyüğüından 1.40 m mesafede Museum
ters konumda sabitlenmiştir. Ayin törenleri için kullanılmış olması mümkündür. Atyrau bölgesi
Kazan çanağı yarım küre şeklindedir ve yüksek konik bir taban üzerine yerleştirilmiştir. Stand Yerel Tarih
tepsisi biraz hasar görmüş. Kazan çanağı ayrı olarak dökülür, ek bir yan kısma bağlanır, bağlı Müzesi
kısım çıkıntılı bir formda yapılmış bir spiral dişe benzer. Bağlantı noktasından iki zıt ilmek şekilli 阿特劳州历史与地方
kulp vardır, bu kulpların ortasında zıt dikeyden iki ilmek dövülür. İç yüzey pürüzsüz, dış yüzey 志博物馆
pürüzlüdür. Dışarıda siyah is izleri var.
Indersky bölgesindeki Borsyk mezar höyüğünde bulunan bronz bir kazan, ritüel amaçlı АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學
kullanılmış olabilir. Kazan kırık bir halde zemine bastırılarak mezar alanına yerleştirildi. Kazanın
günümüzde Kazakların mezarına ters çevrilmesi geleneği de bununla ilişkilendirilmelidir. Yavru
bırakmayan kişi gömüldüğünde kazan mezara çevrilir, yani “ateşi söner yani yavru bırakmaz.”
Bu kazan aynı amaçla kullanılabilir. Aynı zamanda uzun süredir kullanılan kazanın yenilenme
zamanının geldiği anlamına da gelebilir. Belki de eski kazan ölen mal sahibi ile doldurulmuş ve
yeni bir kazan atılmıştır. Ne olursa olsun, bu çeşitli teorilerin eşlik ettiği bir kalıntıdır.
2017 yılında Miyala höyüklerinde bulunan kazan bronzdan yapılmış ve kubbeli bir şekle
sahiptir. Kazanın kenarı içe doğru bükülmüştür. Kazanların karşılıklı 4 kulpu vardır. Kazanın içine
bakan at şeklinde iki kulp. Atın belirgin kulakları, başı, yeleği ve kuyruğu vardır. Diğer iki kulp
tamamen korunmuştur, ikincisinin başı kırıktır, her ikisi de saiga şeklinde yapılmıştır.

对 青铜锅炉的收集
历史遗迹，在大肠中存在了几千年的古迹的研究证明了当时的文化，是社会关
系知识的来源。在青铜大锅中，是在阿特劳地区几个地区的考古发掘过程中发现的独特展览
品之一。
博物馆藏品中的第一个青铜大锅来自2012年可乐设土丘群的考古发掘。
它位于阿特劳州区加热苏阿特村东南22公里的平坦地区。
将大锅固定在一个倒置位置，与埋葬东侧的库尔干群的可乐设-II库尔干相距1.40 m。
它有可能被用于仪式仪式。
锅炉碗具有半球形的形状，并安装在高圆锥形的基座上。支架盘略有损坏。锅炉碗是单
独铸造的，连接到另一个侧面部分，连接的部分看起来像是螺旋螺纹，制成带有突起的形
式。从接合处有两个相对的环形把手，在这些把手的中央，两个环形从相对的垂直方向锻造
而成。内表面光滑，外表面粗糙。外面有黑烟的痕迹。
在地区的波塞克墓穴中发现的青铜大锅本可以用于仪式目的。通过将锅炉以破碎状态压
在地面上，将其放置在墓地中。目前必须将大锅倒置在哈萨克斯坦人的坟墓中的习俗与此相
关。当一个没有留下后代的人被埋葬时，将大锅倒入坟墓中，这意味着他的“火被扑灭了，
也就是说，他没有留下后代”。该锅炉可用于相同目的。同时，这可能意味着更新锅炉的时
间已经到了，该锅炉已经使用了很长时间。也许旧锅炉被死者的主人填满，而新锅炉被铸
造。尽管如此，这是一个遗物，伴随着各种理论。
2017年，在米亚拉的土丘中发现的大锅是用青铜制成的，具有圆顶形状。锅炉的边缘向
内弯曲。锅炉有4个彼此相对的手柄。两个手柄，以一匹马的形式看在大锅里。这匹马的耳
朵，头部，鬃毛和尾巴都有明显的发音。其他两个手柄完全保留，第二个手柄的头部折断，
两个手柄均以赛加羚羊的形状制成。

97

Атырау облысы ҚАЗАН
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІІ – б.з. ІІ ғасыры
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: биіктігі 23 см, ернеуінің диаметрі 19 см, тұлғасының диаметрі 27 см, тұғырының биіктігі 7 см,
краеведческий тұғырының диаметрі 6 см
музей Атырауской Табылған орны: АОТӨМАЭ, Миялы қорғандары, 2017 жылы
Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 20997
области
Atyrau Local Ернеуі сыртына қайырылған қазанның пішіні шар тәрізді, қиық конусты табан тұғырына
орналастырылған. Төрт жағында ілмек түріндегі тік тұтқалары аң бейнесінде құйылған. Қарама-қарсы
History орналасқан екеуі жылқының стилдік бейнеленген түрінде, қазан ішіне қарап тұрғандай әсер береді.
Museum Жылқының құлағы, жалы және құйрығы анық бейнеленген. Басқа екі тұтқасы дөңес маңдайы мен
Atyrau bölgesi қысқа құйрығынан байқалатындай киік-ақбөкеннің стилденген бейнесін танытады. Тұтқалардағы
Yerel Tarih фигуралардың екеуінің бастары мен құйрықтары сынған.

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 КОТЕЛ
Период: ІІІ век до н.э. – ІІ век н.э.
Материал: бронза
Техника: литье
Размер: высота 23 см, диаметр по краям 19 см, диаметр корпуса 27 см, высота подставки 7 см,
диаметр подставки 6 см
Место обнаружения: АЭ ИКМАО, Курганы Миялы, 2017 годы
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 20997

Котел шаровидной формы с выгнутыми наружу краями, расположен на подставке конусообразной
формы. С четырех сторон вертикальные ручки в виде петли отлиты в форме зверя. Две
противоположные ручки изготовлены в виде стилизованных фигур лошадей, создают впечатление,
что они смотрят внутрь котла. Четко изображены уши, голова и хвост лошади. Две другие ручки
что заметно по выпуклому лбу и короткому хвосту, сделаны в стилизованном виде сайгака. Разбита
голова и хвост обеих фигур на ручках.

POT
Period: III century BC – II century АD
Material: bronze
Technique: casting
Size: height 23 cm, edge diameter 19 cm, case diameter 27 cm, stand height 7 cm, stand diameter 6 cm
Location of detection: AE ALHM, Miyaly mounds, 2017
Record: ALHM CE 20997

The pot is spherical with the edges bent outwards, located on a cone-shaped stand. Vertical loop-
shaped handles are cast in the shape of a beast on four sides. Two opposite handles are made in the form
of stylized figures of horses, giving the impression that they look inside the pot. The horse’s ears, head, and
tail are clearly depicted. The other two handles are made of a prominent forehead and a short tail in the
stylized form of a saiga. The head and tail of both figures on the handles are broken.

KAZAN
Dönem: M.Ö. III. – M.S. II. yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: yükseklik 23 cm, kenarlarda çap 19 cm, gövde çapı 27 cm, sehpa yüksekliği 7 cm, sehpa çapı 6 cm
Keşif yeri: ABYTM AK, Miyaly Höyüğü, 2017
Kayıt işareti: ABYTM AF 20997

Kenarları dışa doğru bükülmüş küresel bir kazan, koni şeklindeki bir ayağa yerleştirilmiştir. Dört tarafta,
dikey ilmek şeklindeki kulplar bir canavar şeklinde dökülmüştür. Stilize edilmiş at figürleri şeklinde karşılıklı
iki tutamak kazanın içine bakıyormuş izlenimi yaratmaktadır. Atın kulakları, başı ve kuyruğu net bir şekilde
tasvir edilmiştir. Dışbükey alın ve kısa kuyruktan görüldüğü gibi diğer iki tutamak stilize saiga şeklinde
yapılmıştır. Kulplardaki her iki figürün de başı ve kuyruğu kırıktır.

98

Атырау облысы
тарихи-өлкетану
музейі
Историко-
краеведческий
музей Атырауской
области
Atyrau Local
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih
Müzesi
阿特劳州历史与地方
志博物馆

青铜锅炉 АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學

时期：公元前 3-公元前2世纪 99
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：高度23厘米，边缘直径19厘米，机身直径27厘米，支架高度7厘米，支架直径6厘米
发现地：IKMAO AE，米亚拉-库尔干，2017年
注册商标：IKMAO OF 20997

球形锅炉的边缘向外弯曲，位于锥形支架上。 在四个侧面，竖立的环形手柄铸成野兽形状。 两
个相对的手柄以程式化的马具形式制成，给人的印象是它们看上去在大锅内。 清晰地描绘了马的
耳朵，头部和尾巴。 从凸起的前额和短尾巴看，其他两个手柄均采用程式化的赛加羚羊形状。 手
柄上两个图形的头和尾都折断了。

Атырау облысы ҚАЗАН
тарихи-өлкетану Мерзімделуі: б.з.д. ІІІ – б.з. ІІ ғасыры
Материалы: қола
музейі Техникасы: құйма
Историко- Өлшемі: диаметрі 44 см, биіктігі 40 см, тереңдігі 34 см, тұғырының биіктігі 6 см
краеведческий Табылған орны: АОТӨМАЭ, Қылыш-ІІ, 2012 жыл
музей Атырауской Есептік белгісі: АОТӨМ НҚ 20510

области Пішіні шар тәрізді, биік тұғырлы қазанның ернеуі кең, сыртына қайырылған. Төрт тұтқалы және
Atyrau Local тұтқа тұсында айналдыра жасалған екі жолақты сызық бар. Қазан конус пішінді биік табанды тұғырға
орнатылған.
History
Museum
Atyrau bölgesi
Yerel Tarih

Müzesi
阿特劳州历史与地方

志博物馆

АРХЕОЛОГИЯ * АРХЕОЛОГИЯ * ARCHAEOLOGY * ARKEOLOJİ * 考古學 КОТЕЛ
Период: ІІІ век до н.э.– ІІ век н.э.
Материал: бронза
Техника: литье
Размер: диаметр 44 см, высота 40 см, глубина 34 см,
высота подставки 6 см
Место обнаружения: АЭ ИКМАО, Кылыш-ІІ, 2012 год
Учетная отметка: ИКМАО ОФ 20510

Котел на высокой подставке имеет шаровидную форму, широкие, подогнутые кнаружи края.
Имеет четыре ручки и двухполосную линию, выполненную по окружности ручки. Котел установлен
на подставке высокой конусообразной формы.

POT
Period: III century BC – II century АD
Material: bronze
Technique: casting
Size: diameter 44 cm, height 40 cm, depth 34 cm,
stand height 6 cm
Location of detection: AE ALHM, Kylysh-II, 2012
Record: ALHM CE 20510

The pot on a high stand has a spherical shape, wide, curved edges on the outside. It has four handles
and a two-lane line made around the circumference of the handle. The pot is mounted on a high cone-
shaped stand.

KAZAN
Dönem: M.Ö. III. – M.S. II. yüzyıl
Malzeme: bronz
Teknikler: döküm
Boyut: çap 44 cm, yükseklik 40 cm, derinlik 34 cm, stand yüksekliği 6 cm
Keşif yeri: ABYTM AK, Kylysh-II, 2012
Kayıt işareti: ABYTM AF 20510

Yüksek bir ayaklık üzerindeki kazan, küresel bir şekle sahiptir, geniş kenarları dışarıdan bükülür. Dört
tutamağa ve sapın etrafında iki şeritli bir çizgiye sahiptir. Kazan yüksek bir konik taban üzerine kurulmuştur.

青铜锅炉
时期：公元前 3-公元前2世纪
材质：青铜
工艺：铸造
尺寸：直径44厘米，高度40厘米，深度34厘米，站立高度6厘米
发现地：IKMAO AE，可乐设-II，2012年
注册商标：IKMAO OF 20510

高架子上的大锅呈球形，边缘从外侧弯曲。 有四个手柄和围绕手柄圆周的两条车道线。 锅炉安
装在高锥形底座上。

100