มิลินทปัญหาปกรณ์แปล เล่ม ๑ ถาม-ตอบปัญหาในพระไตรปิฎก

434 มิลนิ ทปัญหาปกรณแ์ ปล [๔.เมณฑกปัญห

‘‘เกน การเณน มหาราชา’’ติ ?
พระนาคเสนถวายพระพรวา่ “เพราะเหตุไรหรือ ? มหาบพิตร”

‘‘อการกตฺตา ภนฺเต’’ติ ฯ
พระเจา้ มิลนิ ท์ตรัสวา่ “เพราะเขาไมใ่ ชค่ นท�ำผิด พระคุณเจา้ ”

‘‘เอวเมว โข มหาราช น โจโร ตถาคตานํ อนุมติยา ห ฺ ต,ิ สยํกเตน โส
ห ฺ ติ, กึ ปเนตฺถ อนุสาสโก กิ จฺ ิ โทส ํ อาปชชฺ ต’ี ’ติ ?
พระนาคเสนถวายพระพรวา่ “ขอถวายพระพร กเ็ หมอื นกันอย่างน้นั นน่ั แหละแล โจร
หาไดถ้ กู ฆา่ เพราะพระตถาคตทรงเห็นชอบไม่ เขาถกู ฆา่ เพราะความผิดที่ตนเองได้ท�ำไว้ ก็
แตว่ ่า ในเรือ่ งนี้ ผทู้ ่อี นุศาสนโ์ จร จะได้รบั โทษอะไรบา้ งหรอื ?”

‘‘น ห ิ ภนเฺ ต’’ติ ฯ
พระเจา้ มิลินทต์ รัสวา่ “ไม่ไดร้ บั หรอก พระคณุ เจา้ ”

‘‘เตนห ิ มหาราช ตถาคตานํ อนสุ ฏิ ฺ ิ สมฺมานุสิฏ ฺ ิ โหต’ี ’ติ ฯ
พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพร ถ้าอย่างนน้ั ค�ำท่พี ระตถาคตอนุศาสน์
(พวกโจร) กย็ ่อมจดั ว่าเปน็ ค�ำอนุศาสนโ์ ดยชอบ”

‘‘สาธุ ภนเฺ ต นาคเสน เอวเมต ํ ตถา สมฺปฏิจฺฉาม’ี ’ติ ฯ
พระเจา้ มลิ ินท์ตรัสวา่ “ดีจรงิ พระคุณเจ้านาคเสน โยมขอยอมรับค�ำตามท่ที า่ นกลา่ วมา
อย่างนี้ น”ี้

อหสึ านคิ ฺคหปญโฺ ห เอกาทสโม ฯ
จบอหิงสานคิ คหปญั หาข้อท่ี ๑๑

________

กัณฑ์] ๔.๓ ปณามิตวรรค 435

๑๒. ภกิ ฺขุปณามิตปญฺห
๑๒. ภกิ ขปุ ณามติ ปัญหา
ปัญหาวา่ ดว้ ยเหตทุ พี่ ระพทุ ธเจา้ ขับไลภ่ กิ ษุ
[๑๒] ‘‘ภนเฺ ต นาคเสน ภาสิตมเฺ ปต ํ ภควตา ‘อกโฺ กธโน วิคตขิโลหมสฺม’ี ต,ิ ปนุ จ
ตถาคโต เถเร สาริปุตตฺ โมคคฺ ลลฺ าเน สปริเส ปณาเมสิ, กินนฺ ุ โข ภนเฺ ต นาคเสน
ตถาคโต กปุ โิ ต ปรสิ ํ ปณาเมสิ, อุทาหุ ตฏุ ฺโ ปณาเมส,ิ เอต ํ ตาว ชานาห ิ อิมํ
นามาติ ? ยทิ ภนเฺ ต นาคเสน กปุ ิโต ปริสํ ปณาเมสิ, เตนห ิ ตถาคตสฺส โกโธ
อปปฺ ฏวิ ตฺตโิ ต, ยท ิ ตฏุ ฺโ ปณาเมส,ิ เตนห ิ อวตถฺ สุ ฺม ึ อชานนฺเตน ปณามติ า ฯ อยมปฺ ิ
อภุ โต โกฏิโก ป ฺโห ตวานปุ ปฺ ตโฺ ต, โส ตยา นิพฺพาหติ พฺโพ’’ติ ฯ
[๑๒] พระเจ้ามิลินทต์ รัสถามวา่ “พระคณุ เจา้ นาคเสน พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงภาษิต
ความข้อน้ไี ว้ว่า ‘เราเปน็ ผ้ไู ม่โกรธ ปราศจากกิเลส ดุจตะปตู รึงใจ แตว่ า่ อีกครัง้ หน่ึง พระ
ตถาคตทรงขับไลท่ า่ นพระสารีบุตรและทา่ นพระโมคคลั ลานเถระพรอ้ มทงั้ บริษทั , พระคณุ เจ้า
นาคเสน พระตถาคตทรงกร้ิวหรอื จงึ ทรงขับไลบ่ ริษัท หรือว่า ทรงดีพระทัยอยู่ ก็ขบั ไลเ่ ลา่ ข้อ
น้ี ทา่ นตอ้ งร้กู อ่ นเทยี ว พระคุณเจา้ นาคเสน ถ้าหากวา่ พระตถาคตทรงกริว้ จึงขับไลบ่ ริษทั
ไซร,้ ถา้ อยา่ งน้นั พระตถาคตก็ยังทรงเลิกละความโกรธมไิ ด้ ถ้าหากวา่ ทรงดีพระทยั อยู่ กย็ ัง
ทรงขบั ไลไ่ ซร้ กเ็ ปน็ อันว่า ไม่ทรงร้อู ยู่ จงึ ทรงขบั ไลใ่ นเรอื่ งทีไ่ ม่สมควร ปญั หาแม้นี้ ก็มี ๒
เงือ่ น ตกถงึ แกท่ า่ นแลว้ ขอทา่ นพึงชว่ ยคลคี่ ลายปัญหานัน้ เถิด”
‘‘ภาสิตมเฺ ปตํ มหาราช ภควตา ‘อกโฺ กธโน วคิ ตขิโลหมสมฺ ี’ต,ิ ปณามิตา จ เถรา
สารปิ ตุ ฺตโมคคฺ ลลฺ านา สปริสา, ต จฺ ปน น โกเปน, อธิ มหาราช โกจิเทว ปรุ โิ ส
มหาปถวยิ า มูเล วา ขาณุเก วา ปาสาเณ วา ก เล วา วิสเม วา ภูมิภาเค ขลิตฺวา
ปตติ, อปิ นุ โข มหาราช มหาปถวี กปุ ิตา ตํ ปาเตต’ี ’ติ ?
พระนาคเสนถวายพระพรว่า “ขอถวายพระพรมหาบพิตร พระผู้มีพระภาคเจา้ ทรง
ภาษติ ความขอ้ นไี้ ว้วา่ เราเป็นผไู้ ม่โกรธ ปราศจากกเิ ลสดจุ ตะปูตรงึ ใจ ดังนี้ จริง และทรงขบั ไล่
ท่านพระสารีบตุ รและท่านพระโมคคัลลานะเถระ พร้อมทั้งบริษัทจริง แต่วา่ ขอ้ ที่ทรงขบั ไล่
บริษัทน้ัน หาไดท้ รงท�ำไปเพราะความข่นุ เคืองไม่ ขอถวายพระพร บุรษุ บางคนในโลกนี้ พลาด
ลม้ ลงไปบนแผ่นดินใหญ่ ตรงท่ีมีแต่รากไม้ก็ดี ตรงทีม่ แี ตต่ อก็ดี ตรงทมี่ แี ต่หนิ ก็ดี ตรงทมี่ ีแต่
โคลนตมก็ดี ตรงพ้นื ดนิ ทข่ี รุขระกด็ ี ขอถวายพระพร แผน่ ดนิ ใหญข่ ่นุ เคอื ง ท�ำบุรุษคนนัน้ ให้

436 มิลินทปญั หาปกรณแ์ ปล [๔.เมณฑกปญั ห

ลม้ ลงไปหรอื หนอ ?”
‘‘น ห ิ ภนเฺ ต นตถฺ ิ มหาปถวยิ า โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวปิ ฺปมตุ ฺตา
มหาปถว,ี สยเมว โส อลโส ขลิตฺวา ปติโตติ ฯ
พระเจ้ามิลนิ ท์ตรัสว่า “หามิได้ พระคุณเจ้า แผน่ ดินใหญห่ ามีความขนุ่ เคืองหรือความ
ช่นื ชมไม่ แผน่ ดินใหญ่ปลอดพ้นจากความดใี จ เสยี ใจ บรุ ุษผ้นู ้นั ซุ่มซ่ามเองเทียว จงึ พลาดลม้
ลงไป”
“เอวเมว โข มหาราช, นตถฺ ิ ตถาคตานํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปฺปฏิฆวิปฺ
ปมตุ ฺตา ตถาคตา อรหนฺโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ า, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตตฺ โน อปราเธน
ปณามิตา ฯ
พระนาคเสนถวายพระพรวา่ “ขอถวายพระพร ก็เหมือนกนั อย่างนน้ั นัน่ แหละ พระ
ตถาคตทง้ั หลาย กไ็ มท่ รงมคี วามขุ่นเคอื ง หรอื ความช่นื ชม พระตถาคตอรหนั ตสัมมาสัมพุทธ-
เจ้าทง้ั หลายทรงเปน็ ผปู้ ลอดพน้ แลว้ จากความดใี จ เสียใจ เมื่อเปน็ เชน่ น้นั ภกิ ษุเหลา่ น้ัน ก็
เป็นอนั ถกู ขับไล่ เพราะความผิดทีต่ นได้ท�ำไว้เอง
‘‘อิธ ปน มหาราช มหาสมุทฺโท น มเตน กณุ เปน สํวสต,ิ ยํ โหต ิ มหาสมทุ ฺเท
มต ํ กณุ ปํ, ต ํ ขิปปฺ เมว นจิ ฺฉภุ ต ิ ถลํ อุสสฺ าเรติ ฯ อป ิ น ุ โข มหาราช มหาสมุทโฺ ท
กปุ ิโต ต ํ กุณป ํ นจิ ฺฉภุ ตี’’ติ ?
ขอถวายพระพร มหาสมุทรในโลกน้ี ย่อมไมอ่ ย่รู ว่ มกบั ซากสตั ว์ตาย มหาสมทุ รจะซดั
ซากสตั ว์ตายที่มีอย่ใู นมหาสมทุ รใหล้ อยขนึ้ ฝ่ังไป ขอถวายพระพร มหาสมทุ รขุ่นเคอื งซดั
ซากศพนั้นหรอื ?”
‘‘น ห ิ ภนเฺ ต นตถฺ ิ มหาสมทุ ฺทสฺส โกโป วา ปสาโท วา, อนนุ ยปฺปฏิฆวปิ ฺปมุตโฺ ต
มหาสมุทโฺ ท’’ติ ฯ
พระเจ้ามิลินทต์ รัสว่า “หามิได้ พระคณุ เจา้ มหาสมทุ รหามีความขุน่ เคอื ง หรอื ความ
ชื่นชมไม่ มหาสมุทรปลอดพ้นจากความดีใจ ความเสยี ใจ”
‘‘เอวเมว โข มหาราช, นตถฺ ิ ตถาคตาน ํ โกโป วา ปสาโท วา, อนุนยปปฺ ฏิฆ-
วปิ ปฺ มุตตฺ า ตถาคตา อรหนฺโต สมมฺ าสมฺพทุ ธฺ า, อถ โข สยํ กเตเนว เต อตฺตโน
อปราเธน ปณามิตา ฯ

กัณฑ์] ๔.๓ ปณามิตวรรค 437

พระนาคเสนถวายพระพรวา่ “ขอถวายพระพร กเ็ หมอื นกนั อยา่ งนน้ั น่ันแหละ พระ
ตถาคตทัง้ หลายกไ็ มท่ รงมคี วามขุ่นเคอื ง หรอื ความชน่ื ชม พระตถาคตอรหนั ตสัมมาสมั พุทธ-
เจ้าท้ังหลาย ทรงเป็นผู้ปลอดพน้ แล้วจากความดีใจ ความเสียใจ เม่ือเปน็ เชน่ นัน้ ภิกษเุ หล่า
นน้ั ก็เป็นอันถูกขบั ไล่เพราะความผดิ ท่ีตนได้ท�ำไวเ้ อง”

‘‘ยถา มหาราช ปถวยิ า ขลโิ ต ปตยี ติ, เอวํ ชินสาสนวเร ขลิโต ปณามยี ติ ฯ ยถา
มหาราช สมุทฺเท มตํ กุณปํ นจิ ฉฺ ุภยี ติ, เอวํ ชนิ สาสนวเร ขลโิ ต ปณามยี ติ ฯ ย ํ ปน เต
มหาราช ตถาคโต ปณาเมส,ิ เตส ํ อตถฺ กาโม หิตกาโม สขุ กาโม วิสทุ ฺธกิ าโม ‘เอวํ อเิ ม
ชาตชิ ราพยฺ าธิมรเณหิ ปรมิ ุจฺจิสฺสนฺต’ี ติ ปณาเมสี’’ติ ฯ
ขอถวายพระพร บุรษุ ผูพ้ ลาดพล้ังบนแผ่นดนิ ย่อมล้มลงไปฉันใด, ภิกษผุ ้ผู ดิ พลาดใน
พระศาสนาอันประเสรฐิ ของพระชินเจ้า ย่อมถูกขบั ไล่ ฉนั นัน้ , ขอถวายพระพร ซากสตั วต์ าย
ในมหาสมทุ ร ยอ่ มถูกซัดไป ฉันใด, ภกิ ษุผูผ้ ดิ พลาดในศาสนาอนั ประเสริฐของพระชนิ เจา้ ยอ่ ม
ถูกขบั ไล่ ฉนั นนั้ , ขอถวายพระพร บรรดาภกิ ษุเหลา่ น้นั พระตถาคตทรงขบั ไลภ่ กิ ษุผูท้ ่รี กั ตน
ต้องการประโยชน์ ปรารถนาความสขุ ใคร่ความบรสิ ุทธ์ิ ทรงด�ำริว่า ภกิ ษุเหลา่ น้ี จกั พ้นจาก
ชาติ ชรา พยาธิ และมรณะได้ ก็โดยประการอยา่ งน้ี ดังน้ี แลว้ จงึ ขบั ไล”่

‘‘สาธ ุ ภนเฺ ต นาคเสน เอวเมต ํ ตถา สมปฺ ฏิจฉฺ ามี’’ติ ฯ
พระเจา้ มลิ นิ ท์ตรสั ว่า “ดีจรงิ พระคณุ เจ้านาคเสน โยมขอยอมรับค�ำตามที่ท่านกล่าวมา
ฉะน้”ี

ภกิ ขฺ ปุ ณามติ ปญโฺ ห ทฺวาทสโม ฯ
จบภิกขุปณามิตปญั หาข้อที่ ๑๒

ปณามิตวคฺโค ตติโย ฯ
จบปณามติ วรรคท่ี ๓

อิมสฺมึ วคเฺ ค ทฺวาทส ปญฺหา ฯ
ในวรรคน้มี ปี ญั หา ๑๒ ขอ้
________



บนั ทกึ ทา ยเลม

..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................

บนั ทกึ ทา ยเลม

..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................
..........................................................................................................................................................................................

27 ภาค ๕