21505992-BD-43-101-04

БД 43-101-03

гал хамгаалуур тавьж єгнє. Гал хамгаалуур нь трансформатор бїрийн нам хїчдлийн талд саармаг
цэг дээр буюу фазанд тавигдах ба хамгаалуурын мултрах бєглєєний бїтэн байдлыг хянаж байх нь
зїйтэй.

1.6.28 Мєн 1 кВ хїртлэх хїчдэлийн цахилгаан тоноглолд хамгаалалтын нэг арга хэмжээ
болгон хуваагч буюу бууруулах трансформаторыг хэрэглэх нь зїйтэй. Трансформаторын хоёрдогч
хїчдэл нь хуваагч трансформаторын хувьд 380 В-оос ихгїй, бууруулах трансформаторын хувьд 42
В-оос ихгїй байна. Ийм тєрлийн арга хэмжээг хэрэгжїїлэхдээ трансформатор нь тусгай
нэмэгдїїлсэн техникийн нєхцєлєєр найдвартай бїтээцтэй, туршигдсан байх; анхдагч тал дээрээ
(гал) хамгаалуурын хайламтгай тавил ба автомат таслуурын салгавчийн хэвийн гїйдэл нь 15 А-аас
ихгїй байх зєвхєн нэг цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх; хуваагч трансформаторын хоёрдогч
ороомгийг газардуулахгїй байх нєхцєлийг хангахаас гадна сїлжээний саармагийн горимоос
хамааруулан трансформаторын их бие, анхдагч ороомгийг газардуулах буюу нойлтуулганд холбох
нь зїйтэй. Ийм тєрлийн трансформаторт холбогдсон цахилгаан хэрэглэгчийн их биеийг заавал
газардуулах шаарлдлагагїй.

Газардуулах ба нойлтуулах шаардлагатай
эд анги ба тэдгээрийн хэсэг

1.6.29 Дїрмийн 1.6.12 заалтын дагуу дараах цахилгаан тоноглолд газардуулга ба
нойлтуулга хийгдэх ёстой. Їїнд:

1. Цахилгаан машин, трансформатор, аппарат хэрэгсэл, гэрэлтїїлгийн их бие, арьс,
гадаргуу (10.6.18-ыг їзэх);

2. Цахилгаан аппаратуудын дамжуулга, хєтлїїр;
3. Хэмжїїрийн трансформаторын хоёрдогч ороомог (3.4.21, 3.4.22-ыг їзэх),
4. Хуваарилах самбар, удирдлагын щит, шїїгээ, шургуулганы ихбие, тїїнчлэн хувьсах
гїйдлийн 42 В-оос дээш, тогтмол гїйдлийн 110 В-оос дээш хїчдэлтэй онгойдог хаалга бїхий шїїгээ
болон авагдах ба онгойх хэсэг.
5. ХБ-ын тємєрлєг бїтээц, кабелийн тємєр хийц, кабелийн холбоосны металл бугуйвч
(муфт), хяналтын ба хїчний кабелийн тємєрлєг хуяг ба бїрээс, дамжуулах утасны ган хоолой ба
гуурс, углаас, шин дамжуулагчийн гэр буюу суурь бїтээц, кабелийн утсыг тогтоох тавиур, хайрцаг,
хэц ба ган тууз, чавхдас болон бусад цахилгаан хэрэгслийн тємєр ба ган хийцїїд,
6. Нийтлэг металл хйиц, бїтээцэд шургуулах, хоолой хайрцаг, тавиурт сївлэх хувьсах
гїйдлийн 42 В-оос доош, тогтмол гїйдлийн 110 В-оос доош хїчдэлтэй хїчний ба хяналтын кабель,
утасны металл бїрээс ба хуяг г.м. Кабель ба утасны хамт ган (тємєрлєг) бїрээс ба хуягийг
газардуулах, нойлтуулах шаардлагтай.
7. Нїїдлийн ба зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийн тємєр их бие,
8. Суурь машин, механизмын хєдлєх хэсэгт байрлах цахилгаан тоноглол г.м.

Дээр дурьдсан байр буюу гаднах тоног тєхєєрємжинд потенциалыг тэгштгэх зорилгоор
барилгын ба їйлдвэрлэлийн бїтээц, бїх тєрлийн суурин тавигдах дамжуулах хоолой, технологийн
тєхєєрємжийн ихбие, краны доорх тємєр зам ба тємєр замын рельсийг газардуулгын ба
нойлтуулгын сїлжээнд холбож єгєх ёстой. Харин дараах нєхцєлд заавал газардуулга ба
нойлтуулга хийхийг шаардахгїй. Їїнд:

1. Газардуулга ба нойлтуулгатай найдвартай цахилгаан авалцаа бїхий тусгай суурин дээр
металл бїтээцээр суурилагдах (бїлэг 7.1.-ээс бусад) ХБ, щит, шїїгээ суурь машины хормойн
хэсэгт байрлах цахилгаан тоног тєхєєрємж, аппарат, цахилгаан угсралтын бїтээцийн их бие ба
корпус,

2. Энэхїї зїйлийн 4.6.19-ийн 5-д дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємж нь газардуулга ба
нойлтуулгатай болон єєр хоорондоо найдвартай авалцаатай нєхцєлд тавигдах дээрх тоног
тєхєєрємж,

3. Агаарын шугамын модон тулгуур, шон, дэд станцын модон хийц нь хэрэв хэт хїчдлийн
хамгаалалтын нєхцєлєєр газардуулах шаардлагагїй бол тэдгээрт тавигдах бїх тєрлийн
тусгаарлуур, татлага, бэхэлгээний ба гэрэлтїїлгийн арматур,

4. ХБ, шїїгээ, хааалт хашлаганы нээгдэх ба авагдах хэсэг дээр нь цахилгаан хэрэгсэл
тавигдахгїй буюу тавигдсан ч тэдгээр нь хувьсах гїйдлийн 42 В-оос доош, тогтмол гїйдлийн 110 В-
оос доош хїчдэлтэй байвал тэдгээр нээгдэх ба авагдах хэсгийг (бїлэг 7.1.-ээс бусад),

5. Давхар тусгаарлагатай цахилгаан хэрэгсэлийн их бие,

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 47

БД 43-101-03

6. Кабелийн нэвтрэлтийн механик хамгаалалтын зориулалттай тємєр торгоц, бэхэлгээ,
хоолойны тайрдас г.м.-ийг.

1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан
саармагтай цахилгаан тєхєєрємж

1.6.30 Бїтэмжтэй газардуулагдсан саармагтай 1 кВ-оос дээш хїчдэл бїхий цахилгаан
тєхєєрємжийн газардуулгыг тэдгээрийн газардуурын эсэргїїцлээр (1.6.21), хїрэлцэх хїчдлээр
(1.6.22), газардуурын хийцийн байдлаар (1.6.23), газардуурын хязгаарлах хїчдэлийн (доорх)
заалтуудыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Харин (1.6.20-1.6.23) -ийн заалт, шаардлагыг агаарын
шугамын газардуулах байгууламжинд хэрэглэх албагїй.

Газардуулгын байгууламжаар газарлуу гїйдэл тархах їеийн тїїн дээрх хїчдэл нь 10 кВ-оос
хэтэрч болохгїй. Харин газардуулгын байгууламж нь потенциал, хїчдлийг цахилгаан тоног
тєхєєрємжийн байрлаж байгаа байшин, хашааны гадна гаргахаар хийгдсэн бол 10 кВ-оос дээших
хїчдэлтэй байхыг зєвшєєрнє. Газардуулгын байгууламжинд 5 кВ-оос 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй
байхад гаргалгын холбооны ба телемеханикийн шугамын тусгаарлагыг хамгаалах, аюултай
потенциалыг цахилгаан тоноглолоос холдуулах урьдчилсан арга хэмжээ авах ёстой.

1.6.31. Газардуулгын байгууламжинд эсэргїїцлээр тавигдах шаардлага нь жилийн ямарч
улиралд тїїний эсэргїїцэл нь ердийн газардуулгын эсэргїїцлийг тооцоод 0,5 Ом-оос хэтрэхгїй
байх ёстой. Газардуулгын цахилгааны потенциалыг тэгштгэх, тоноглолын байрлаж байгаа орчины
бусад хэрэглэгчдийг газардуулгад хамруулах зорилгоор дагуу, хєндлєн, хэвтээ газардуурыг булж,
хооронд нь газардуулгын тороор холбож єгнє.

Дагуу газардуулга нь цахилгаан тоног тєхєєрємжинд їйлчлэх талаас нь тэнхлэгийн дагуу 0,5-
аас 0,7 м гїнд тавигдаж, газрын гадрагаас тоноглолын суурь ба довжоо хїртлэх зай нь 0,8-аас 1 м-т
байвал зохино. Хэрэв нэг газардуулгын шугамд хоёр эгнээ тоноглол холбогдохоор байвал суурь ба
тоноглолын довжоо хїртлэх зайг 1,5 м хїртэл, хэрэв їйлчилгээний тал нь нэг нь нєгєєрїїгээ харсан
бол суурь ба хоёр эгнээний довжоо хїртлэх зайг 3 м хїртэл нэмэгдїїлэхийг зєвшєєрнє.

Хєндлєн газардуулга нь холбох боломжтой тоноглолуудын хооронд газрын гадрага руу 0,5-
0,7 м -ийн гїнд тавигдана. Тэдгээрийн хоорондох зайг газардуулгын торны тєвєєс алслагдах
хязгаарт тохируулан авах ёстой. Энэ зай нь алслагдах хязгаараас эхлэн 4,0; 5,0; 6,0; 7,5; 9,0; 11,0;
13,5; 16,0 ба 20,0 м-ээс хэтрэхгїй байх ёстой. Газардуулгын торны їїр (нїд)-ний хэмжээ нь
газардуулгын байгууламжинд холбох хїчний трансформаторын ба богино залгуурын саармагт
нийлэх хэсэгт 6 х 6 м2-аас илїї гарч болохгїй.

Хэвтээ газардуулгыг тухайн газардуулгын байгууламжийн эзлэж байгаа орчины захад хийх ба
улмаар нийлж газардуулгын битїї хїрээ їїсгэх боломжтой юм. Хэрэв газардуулгын байгууламжийн
хїрээ нь цахилгаан тоног тєхєєрємжийн гаднах хашлагын хязгаарт дэвсгэр газрын орц, гарц
хамрагдаж байвал тїїний эсрэг талд хэвтээ газардуулгын дэргэд хоёр босоо газардуур хийх
замаар газардуулгын потенциалыг тэгштгэх болно. Босоо газардуур нь 3-5 м урттай, тэдний
хоорондох зай нь оролт, гаралтын єргєнтэй тэнцуу байвал зохино.

1.6.32. Газардуулгын байгууламжаар жилийн ямарч улиралд газардуулгын гїйдэл тархах їед
хїрэлцэх хїчдлийн утга нь нормчлогдсон хэмжээнээс хэтэрч болохгїй. Энэ нєхцєлд газардуулгын
байгууламжийн эсэргїїцлийг тїїн дээрх зєвшєєрєгдєх хїчдэл ба газарлуу гїйх гїйдлээр
тодорхойлно.

Дагуу ба хєндлєн тавигдах хэвтээ газардуулгын байрлал нь хїрэлцэх хїчдлийн хязгаарлалт,
газардуулах тоноглолын холбогдох байдлаар шийдэгдэх ёстой. Харин дагуу ба хєндлєн тавигдах
хэвтээ хиймэл газардуулгын хоорондох зай нь 30 м-ээс хэтрэхгїй, тэдгээрийг хєрсєнд булах гїн нь
0,3 м-ээс багагїй байх ёстой. Ажлын байранд тооцоогоор батлагдсан бол газардуурыг єєрсдєє
гїехэн булж болох ба энэ нь газардуулгын ажиллах хугацаа, тоноглолын їйлчлэх ая-тухтай
байдлыг бууруулах їндэс болохгїй. Шаардлагатай нєхцєлд ажлын байранд хїрэлцэх хїчдлийг
бууруулахын тулд 0,1-0,2 м зузаантай хайрга, сайр дэвсэж єгєх нь зїйтэй.

1.6.33. Газардуулгын байгууламжийг гїйцэтгэхдээ тїїнд тавигдах эсэргїїцэл, хїрэлцэх
хїчдлийн шаардлагыг дээрх 1.6.20 -1.6.22 зїйлд зааснаас гадна дараах нэмэлт заалтуудыг мєрдєх
нь зїйтэй гэж зєвлєж байна.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 48

БД 43-101-03

1. Тоног тєхєєрємж, бїтээцийг газардуулгад холбож байгаа газардуулгын утсыг газарт 0,3
м-аас багагїй гїнд суулгасан байх,

2. Хїчний трансформатор, богино холбуурын газардуулсан саармагийн ойролцоо газарт
дагуу ба хєндлєн хэвтээ газардуулгыг (їндсэн 4 чиглэлд) хийх,

3. Газардуулгын байгууламж нь цахилгаан тоноглолын хашлагын хязгаараас гарсан бол
хэвтээ газардуулга нь тоноглолын гадна 1 м-ийн гїнд хийгдэх ба энэ тохиолдолд газардуулах
байгууламжийн гадаад хїрээг олон єнцєгт хэлбэртэй гїйцэтгэхийг зєвлєж байна.

Цахилгаан тоноглолын гаднах хашаа, хайсыг газардуулгын байгууламжинд холбох
шаардлагагїй. Хэрэв цахилгаан тоноглолоос 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн агаарын шугам гарч
байвал хашаа, хайсыг бїх уртаар нь тойруулан 2-3 м урттай босоо газардуурыг 20-50 м-ийн зайтай
хашааны шонгийн дэргэд зоож, хооронд нь холбож газардуулна. Ийм тєрлийн газардуулга нь
тємєр ба тємєр бетон (арматур нь хашаатай холбогдсон) шонтой хашаанд шаардлагагїй. Мєн
гаднах хашааны дагуу дотуур нь ба гадуур нь, хоёр талаар нь байрлах газардуур хїртлэх зай нь 2
м-ээс багагїй байвал хашааг газардуулах байгууламжтай цахилгаан холбоос заавал хийх
шаардлагагїй. Хашаанаас гадагшаа гарах зориулалтын хэвтээ газардуулга, ган хоолой, металл
хуягтай кабель болон бусад тємєрлєг шугамыг хашааны шонгийн хоорондуур гаргахдаа 0,5 м-ээс
багагїй гїнд булж єгвєл зохино.

Цахилгаан тоноглол, байгууламжийн дэвсгэр, хїрээнд байрлах бууруулах трансформатораас
гадна талын хашаан дээрх 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх шаардлагагїй
боловч зайлшгїй нєхцєлд хуваагч трансформатораар дамжуулан тэжээх нь зїйтэй. Хуваагч
трансформаторын хоёрдогч ороомгийг хашаан дээрх цахилгаан хэрэглэгчтэй холбох шугам нь
газардуулгын байгууламж дээрх хїчдлийн тооцооны утгатай уялдуулан газраас тодорхой
хэмжээгээр тусгаарлагдсан байвал зохино. Газардуулгын байгууламжийг гїйцэтгэхдээ хїрэлцэх
хїчдлийг бууруулах, потенциалыг тэгштгэх зорилгоор хашааны гадна талаас 1 м зайнд, доошоо 1
м-ийн гїнд хэвтээ газардуулга хийж, 4-єєс багагїй цэгээр газардуулгын байгууламжтай холбож єгєх
нь зїйтэй.

1.6.34. Хэрэв їйлдвэрийн буюу бусад цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламж нь
1 кВ-оос дээш хїчдэлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолын
газардуулгатай металл бїрээстэй кабель буюу хуяг, бусад тємєрлєгєєр холбогдохоор байвал
тухайн цахилгаан тоноглол буюу байшинг хїрээлэх потенциалын тархалт тэгшрэх боловч дараах
заалуудын аль нэгийг давхар мєрдєх нь зїйтэй. Тухайлбал,

1. Байшингийн суурь буюу цахилгаан тоноглол байрлах дэвсгэрийн хїрээнээс 1 м зайнд,
доошоо 1 м-ийн гїнд барилгын ба їйлдвэрийн зориулалттын тємєрлєг хийцтэй буюу газардуулгын
сїлжээтэй холбоотой газардуурыг булж тавих;

Байшингийн орц, гарцын дэргэд газардуулгаас 1-2 м-ийн зайнд, харгалзан 1-1,5 м-ийн гїнд
дамжуулагчийг булж, газардуулгатай холбох;

2. Дїрмийн 1.6.13. ба 1.6.33 зїйлийг їндэслэн потенциалын тархалтын зєвшєєрєгдєх
хэмжээ хангагдаж байвал тємєр бетон суурийг газардуулга болгон тус тус ашиглаж болно. Хэрэв
байшингийн эргэн тойрон, байшингийн орц, гарцын хэсэгт цементэн ба асфальтин хучлагатай бол
дээрх хоёр заалтыг заавал биелїїлэхийг шаардахгїй. Хэрэв ийм хучлага байхгїй бол потенциалыг
тэгштгэх зорилгоор 2 дамжуулагчийг зоохдоо энэхїї зїйлийн 1 заалтыг баримтлан 2 дахь заалтын
нєхцєлєєр гїйцэтгэх ёстой. Аль ч тохиолдолд 1.6.25-р заалтын шаардлагыг мєрдлєг болгох ёстой.

1.6.35. Потенциалыг зєєх явдлаас сэргийлж, газардуулгын байгууламжийн хязгаараас гадна
орших бїтэмжтэй газардуулгын саармагтай 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тоног
тєхєєрємжнєєс, эсвэл газардуулгын хїрээнээс гадна байрлах газардсан саармагтай
трансформаторын 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй аливаа ороомгоос цахилгаан хэрэглэгчдийг тэжээхийг
хориглоно. Хэрэв тийм хэрэглэгчдийг тэжээх шаардлагатай бол тусгаарласан саармагтай
трансформаторын 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй талаас нь металл бїрээсгїй, хуяггїй кабелээр, эсвэл
агаарын шугамаар тэжээнэ. Харин хуваагч трансформатороор дамжуулан тэжээл авахыг
зєвшєєрнє.

1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай
цахилгаан тоног тєхєєрємж

1.6.36. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног
тєхєєрємжинд газардуулгын эсэргїїцлийг (R, Oм) жилийн ямарч улиралд газарлуу залгагдах

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 49

БД 43-101-03

тооцооны гїйдлийн хэмжээ ( I, А )-ээс хамааруулан, ердийн газардуулгын эсэргїїцлийг тооцож,
тодорхойлоход дараах зїйлийг баримтлан доор зааснаас илїїгїйгээр авах ёстой. Їїнд:

1. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоног тєхєєрємжийн
хувьд газардуулгын байгууламжийг 1 кВ ба тїїнээс доош хїчдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжтэй
нэгэн зэрэг ашиглах нєхцєлд R = 125 / I гэж тодорхойлох ба эсэргїїцэл нь 10 Омоос ихгїй байвал
зохино. Энд: I - газарлуу залгагдах тооцооны гїйдэл,

2. Зєвхєн 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн цахилгаан тєхєєрємжийн хувьд газардуулгын
байгууламж ашиглах нєхцєлд R = 250/ I гэж тодорхойлох боловч эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй
байвал зохино.

Газарлуу залгагдах (газардлагын) тооцооны гїйдлийг авахдаа, тухайлбал:
1. Багтаамжийн гїйдлийн тэгштгэц (компенсац)-гїй сїлжээнд бол газарлуу залгагдах бїрэн
гїйдлийг,
2. Багтаамжийн гїйдлийн тэгштгэцтэй сїлжээнд: 1) газардуулгын байгууламжийн хувьд
тэгштгэх тєхєєрємж нь холбогдсон бол эдгээр аппаратын хэвийн гїйдлийн 125 %-тай тэнцїї
гїйдлийг; 2) газардуулгын байгууламжийн хувьд тэгштгэх тєхєєрємж нь холбогдоогїй бол хамгийн
том чадалтай тэгштгэх байгуууламж буюу олон салбар бїхий сїлжээний хэсэг тасрах їеийн
газарлуу гїйх їлдэгдэл гїйдлийг тус тус тооцоолох нь зїйтэй.

Мєн тооцооны гїйдлээр нэг фазын газардлагын хамгаалалт нь газардлагын холболтыг
таслахаар хийгдэх бол нэг фазын ба фаз хоорондын богино залгааны гїйдэлд ажиллах гал
хамгаалуур ба реле хамгаалалтын гїйдлийг авч тооцоолох ёстой. Энэ тохиолдолд газарлуу
холбогдох гїйдэл нь реле хамгаалалтын ажиллах гїйдлээс 1,5-аас багагїй, гал хамгаалуурын
хэвийн гїйдлээс 3 дахин их байвал зохино.

1.6.37. 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдлийн тусгаарласан саармагтай ил (гадны) цахилгаан тоног
тєхєєрємжийн байрлаж байгаа талбайн эргэн тойрон 0,5 м-ээс багагїй гїнд хэвтээ газардуур
(хїрээ) хийж, газардуулах тєхєєрємжтэй холбож єгвєл зохино. Хэрэв газардуулгын байгууламжийн
эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос их бол тоноглолын эгнээний дагуу, їйлчилгээний талаас нь 0,5 м-ын гїнд,
суурь буюу байгууламжийн довжоо хїртлэл 0,8- 1,0 м зайнд хэвтээ газардуур хийж єгєх ёстой.

1 кВ хїртлэх хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай
цахилгаан тоног, тєхєєрємж

1.6.38. Генератор, трансформаторын 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй талын саармагийг газардуулгын
утсаар ерєнхий газардуурт шууд холбож єгнє. Газардуулах дамжуулагчийн огтлол нь хїснэгт 1.6.1-
д зааснаас багагїй байвал зохино. Газардуулах дамжуулагчаар генератор, трансформаторын
саармагаас хуваарилах байгууламжийн щит рїї холбогдсон нойлын ажлын дамжуулагчийг
орлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Тухайн газардуулга нь заавал генератор, трансформаторын ойролцоо
шууд булагдсан байвал зохино. Зарим тохиолдолд, тухайлбал, їйлдвэрийн дотоод дэд станцын
газардуулга нь шууд байшингийн ханын дагуу тууш байдлаар хийгдэх ёстой.

ХБ-ын щит дахь генератор трансформаторын саармагийн нойлын ажлын дамжуулагийн
гаргалга нь шин бїхий фазын гаргалганд бол тусгаарлуур дээрх шинээр, кабель, утсан гаргалганд
бол кабелийн судалаар хийгдэх ёстой. Хєнгєн цагаан бїрээстэй кабелийн хувьд бїрээсийг
дєрєвдэх судлын хамт нойлын ажлын дамжуулагчаар ашиглахыг зєвшєєрнє. Генератор,
трансформатораас гарч байгаа нойлын ажлын дамжуулах утасны цахилгаан дамжуулах чадвар нь
фазын гаргалгын цахилгаан дамжуулацын 50 %-иас багагїй байх ёстой.

1.6.39. Генератор, трансформаторын саармагт буюу нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн
гаргалганд холбогдсон газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь жилийн ямарч улиралд гурван
фазын гїйдлийн їїсгїїрийн шугаман хїчдэл 660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн
хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 2, 4 ба 8 Ом -оос багагїй байна. Энэ эсэргїїцэлд
ердийн газардуулга ашигласан ба хоёроос багагїй тооны шугам гарсан 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй
агаарын шугамын нойлын утасны давтан газардуургын тооцсон гэж їзнэ. Эндээс генератор,
трансформаторын саармаг буюу нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн гаргалгын шууд ойролцоо
булагдсан газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь гурван фазын їїсгїїрийн шугаман хїчдэл
660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 15,
30 ба 60 Ом -оос багагїй байх ёстой.

Газрын хувийн эсэргїїцэл r=100 Ом-оос их байхад дээрх нормыг 0.01*r дахин ихэсгэж болох
боловч аравтын орон (арав дахин)-оор зєвшєєрєхгїй.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 50

БД 43-101-03

1.6.40. Агаарын шугам (АШ), тїїний салбарлагын хувьд нойлтуулгыг тухайн тулгуурт
татагдах фазын утасны адилаар нойлын ажлын утсыг сунгаж гїйцэтгэвэл зохино. 200 м-ээс ихгїй
урттай агаарын шугамын тєгсгєлд, тїїнчлэн АШ-ын цахилгаан тоноглолын оруулган дээр
нойлтуулгыг нойлын ажлын утсын давтан газардуулгаар гїйцэтгэнэ. Энд юуны ємнє, ердийн
газардуулгыг хэрэглэх, тухайлбал, тулгуурын газрын доорхи хэсэг, аянганы хэт хїчдлийн
хамгаалалтын зориулалттай газардуулгын байгууламжийг (бїлэг 2.4.19-ийг їзэх) ашиглах нь
зїйтэй. Нойлын утасны давтан газардуулгын газардуулах дамжууулагчийг їргэлжлэх гїйдлийн
нєхцєлєєр 25 А-аас ихгїйгээр сонгоно. Механик бєх батын хувьд энэхїї утас нь хїснэгт 1.6.1-д
заасан хэмжээнээс багагїй байвал зохино.

Агаарын шугам бїрийн нойлын ажлын утсын давтан газардуулгын газардуураар тархах
ерєнхий эсэргїїцэл нь жилийн ямарч улиралд гурван фазын гїйдлийн їїсгїїрийн шугаман хїчдэл
660, 380, ба 220 В; нэг фазын гїйдлийн їїсгїїрийн хїчдэл 380, 220 ба 127 В байхад харгалзан 5, 10
ба 20 Ом -оос багагїй байх ёстой. Эндээс давтан газардуулга бїрийн газардуураар тархах
эсэргїїцэл нь дээрх хїчдэлд харгалзан 15, 30 ба 60 Ом байна.

Газрын хувийн эсэргїїцэл r=100 Ом-оос их байхад дээрх нормыг 0.01*r дахин ихэсгэж болох
боловч аравтын орон (арав дахин)-оор зєвшєєрєхгїй.

1 кВ хїртэл хїчдэлийн тусгаарласан саармагтай
цахилгаан тєхєєрємж

1.6.41. Цахилгаан тоног, тєхєєрємжийг газардуулахад ашиглаж байгаа газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь 4 Ом-оос ихгїй байх ёстой. Хэрэв генератор ба трансформаторын
чадал нь 100 кВА-аас бага бол газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байж
болно. Мєн генератор, трансформатор нь зэрэгцээ ажиллаж байвал, тэдгээрийн нийлбэр чадал нь
100 кВА-аас ихгїй бол газардуулгын эсэргїїцэлийг 10 Ом гэж авахыг зєвшєєрнє.

Хєрсний хувийн эсэргїїцэл ихтэй газрын
цахилгаан тоноглол

1.6.42. 1 кВ-оос дээш хїчдлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан
тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламж нь газрын хувийн эсэргїїцэл ихтэй дїїрэгт, тухайлбал,
олон жилийн цэвдэгтэй хєрсєнд хїрэлцэх хїчдлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээ (1.6.21-1.6.23) -г иш
їндэс болгох нь зїйтэй. Хадан бїтэцтэй хєрсєнд хэвтээ газардуулгыг дїрмийн 1.6.22, 1.6.23-д
зааснаас бага, тухайлбал, 0,15 м-ээс багагїй гїнд байрлуулж болох ба оролт, гаралтын босоо
газардуулгыг хийхгїй байж болно.

1.6.43. Газрын хувийн эсэргїїцэл ихтэй дїїрэгт буюу орон нутагт хиймэл газардуурыг
байгуулахдаа дараах заалтыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:

§ Хєрсний хувийн эсэргїїцэл хєрсний гїнрїїгээ буурч байвал босоо газардуулгын уртыг
нэмэгдїїлэх,

§ Хэрэв цахилгаан тоноглолын ойролцоо хувийн эсэргїїцэл нь харьцангуй бага хєрстэй ( 2
км-ийн дотор) бол зєєврийн газардуулга хэрэглэх,

§ Хадан бїтэцтэй хєрсний дараагийн їе нь чийглэг шавартай байвал хэвтээ газардуурыг
тойруулан шуудуу ухаж, хайргаар дїїргэх,

§ Дээрх арга хэмжээг хэрэгжїїлэх боломжгїй бол газрын хувийн эсэргїїцлийг бууруулах
зорилгоор хєрсєнд хиймэл аргаар боловсруулалт хийх,

§ Мєнх цэвдэгтэй дїїрэг, уулархаг газарт дээрхээс гадна ган хоолой суулгаж ашиглах, зуны
улиралд хєрсний гадрага гэсэх їед газардуулгын гїнийг 0,5 м-ээр нэмэгдїїлэх, євєлд газардуулгын
бїсийг дулаан тусгаарлах материалаар хучих г.м.

1 кВ-оос дээш хїчдэлийн ба 1 кВ хїртэлх хїчдлийн тусгаарлагдсан саармагтай цахилгаан
тоног тєхєєрємжийн хувьд газрын хувийн эсэргїїцэл нь 500 Ом.м-оос дээш эсэргїїцэлтэй бол
дээрх аргууд эдийн засгийн хувьд хэрэгжїїлэх ач холбогдол багатай гэж їзвэл дїрмийн 1.6.32-
1.6.44-д заасан газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утгыг 0,002*r гэж нэмэгдїїлэхийг
зєвшєєрнє. Энд r нь хєрсний эквивалент хувийн эсэргїїцэл болно.

Газардуур (газардуулга)

1.6.44. Ердийн газардуулгаар ашиглаж болох суурин газардуулганд:

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 51

БД 43-101-03

1. Шатамхай шингэн, шатамхай ба тэсрэмтгий хий, тэдгээрийн хольцийг дамжуулах ган
хоолойноос бусад тєрлийн газарт тавигдсан ус дамжуулах болон єєр зориулалтын ган хоолой,

2. Худаг, цооногийг тойруулж суулгасан ган хоолой,
3. Хєрсєнд суулгаж байгуулсан байшин, барилгын тємєр ба тємєр бетон хийц,
4. Гидро-техникийн байгууламж, ус оруулгын ба хаалтны металл (тємєрлєг) салбар,
5. Газарт булж тавигдсан кабелийн тугалган бїрээс (харин кабелийн хєнгєн цагаан
бїрээсийг ердийн газардуулга болгон ашиглахыг хориглоно.)
6. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн газардуулгын байгууламжтай АШ-ын аянга хамгаалах
хэцний тусламжтайгаар холбогдох ( хэрэв хэц нь АШ-ын тулгуураас тусгаарлагдсан биш бол) АШ-
ын тулгуурын газардуулга,
7. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тоо нь хоёроос ихгїй бол давтан газардуулгатай АШ-ын
нойлын утас,
8. Цахилгаанжаагїй гол (магистраль) тємєр замын рельс, ємнє нь аль нэг хэсэгт хоорондоо
тємєрлєг холбоос бїхий оруулгын рельсэн тємєр замыг тус тус ашиглаж болно.

Газардуулга нь газардуулагчтай янз бїрийн цэгт холбоотой хоёроос цєєнгїй дамжуулагчаар
магистраль газардуулгатай холбогдсон байх ёстой. Энэ шаардлага нь АШ-ын тулгуур, нойлын
утасны давтан газардуулга ба кабелийн тємєрлєг бїрээсэнд хамааралгїй.

1.6.45. Зориудын хиймэл газардуулганд зориулалтын хэмжээ, хийцтэй хавтгай ба бєєрєнхий
ган-тємєр дамжуулагчийг хэрэглэнэ. Хиймэл газардуулгыг будаж болохгїй. Хиймэл ган-тємєр
газардуулгын газардуурын зєвшєєрєгдєх хамгийн бага хэмжээг доор хавсаргав.

* Бєєрєнхий (саваан) газардуулгын голч, мм 6-10

(цайрдаагїй бол 10 мм, цайрдсан бол 6 мм)

* Тэгш єнцєгт газардуурын огтлол, мм2 48

* Тэгш єнцєгт газардуурын зузаан, мм 4

* Єнцєг тємєр гангийн зузаан, мм 4

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн хувьд хэвтээ газардуулагчийн огтлолыг

халуунд тэсвэрлэх чанараар, тухайлбал, халалтын зєвшєєрєгдєх температурыг 400°С байхаар
тооцож авах ёстой. Газардуулгыг дулаан дамжуулах хоолойн їйлчлэлээр їргэлж хатаж байдаг
хуурай хєрсєнд тавихыг хориглоно.

Хэвтээ газардуулгын шуудууг хайрга, барилгын хог агуулаагїй нэгэн тєрлийн зєєлєн хєрсєєр
булах ёстой. Газардуурыг зэврэлээс хамгаалахын тулд тооцооны ба ажиллах хугацааг харгалзан
тїїний оглолыг нэмэгдїїлэх, цайрдаж тавих, цахилгаан хамгаалалт хэрэглэх зэрэг арга хэмжээг
авч хэрэгжїїлбэл зохино. Хиймэл газардуулганд цахилгаан дамжуулах бетон, тїїний тємєр
арматурыг ашиглаж болно.

Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагч

1.6.46. Нойлын хамгаалалтын дамжуулагчаар юуны ємнє нойлын ажлын дамжуулагч,
дамжуулах утасыг ашиглах нь зїйтэй. Тухайлбал, газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчаар:

1. энэ зорилгоор татагдах дамжуулах утас,
2. барилгын тємєрлєг бїтээц ба хийц: татанг (ферм), багана,
3. тємєр бетон барилгын хийц ба суурийн хэлхээс (арматур),
4. їйлдвэрлэлийн зориулалттай металл (тємєр) бїтээц: краны зам, хуваарилах
байгууламжийн хэрлэг (каркас), галерей, талбай, лифтийн худаг, єргїїр, элеватор, сувгийн хїрээ
г.м.
5. цахилгааны утас сївлэсэн ган хоолой,
6. кабелийн хєнгєн цагаан бїрээс,
7. шин (туушин)-ий металл гадрага ба тулаасны бїтээц: тємєр хайрцаг ба цахилгаан
тоноглолын шланган ханцуйвч, гуурс

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 52

БД 43-101-03

8. Халуун ба тэсрэмтхий хольц, сувагжилт ба тєвлєрсєн дулаацуулгын дамжуулах
хоолойноос бусад бїх тєрлийн зориулалтын байнгын ил тавигдах дамжуулах хоолойнуудыг тус тус
ашиглаж болно.

Дээр дурьдсан дамжуулагч ба бїтээцийн эсэргїїцэл нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангаж, бїх
уртынхаа турш цахилгаан хэлхээний тасралтгїй чанарыг хадгалж байвал газардуулгын ба нойлын
хамгаалалтын цорын ганц дамжуулагч болох тул зэврэлээс хамгаалвал зохино.

1.6.47. Хоолойт дамжуулагчийн ба цахилгаан утас бїхий єлгємєл хэцний металл бїрээс,
тусгаарлагын зориулалттай хоолойн металл бїрээс тїїнчлэн газардуулгын ба нойлын утас,
кабелийн хуяг ба тугалган бїрээсийг газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчаар
ашиглахыг хориглоно. Харин энэ зорилгоор зєвхєн кабелийн тугалган бїрээсийг хотын цахилгаан
хуваарилах сїлжээний 380/220 В-ийн єргєтгєлийн їед ашиглаж болох юм.

Металл холбоосны баривч (муфт), хайрцаг нь кабелийн металл бїрхїїл, хуягтай нь гагнаасан
ба боолтон холбоосоор нягт холбогдсон зохино.

1.6.48. Їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс нойлын судал, кабелийн бїрээс нь тємєр бетон
бїтээц дээгїїр, газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийг ган хоолой, хайрцаганд
татах нь тїгээмэл биш юм. Газардуулгын гол шугамаас 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан
тоноглолд єгєх салбарлагыг шууд хананд, шалан доогуур орчины хортой їйлчилгээнээс хамгаалж
ямар нэг залгаасгїй хийх ёстой. Гадны тоноглолын газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчийг газраар, шалаар буюу технологийн тоноглолын суурь, талбайн захаар тавихыг
зєвшєєрнє. Тусгаарлагагїй хєнгєн цагаан дамжуулах утсыг газардуулгын болон нойлын
хамгаалалтын зориулалтаар ашиглаж їл болно.

1 кВ хїртэлх хїчдэлийн цахилгаан тоноглолд газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчийг хїснэгт 1.6.1-д заасан хэмжээнээс багагїйгээр сонгож авах ёстой. АШ-ын нойлын
хамгаалалтын ба нойлын ажлын дамжуулагчийн (хєндлєн) огтлолыг дїрмийн 2.4-д заасныг
мєрдлєг болгон сонгох нь зїйтэй.

Хїснэгт 1.6.1.

Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчийн хамгийн бага хэмжээ

Дамжуулагчийн нэр Зэс Хєнгєн Байшин Ган: Газарт
цагаан дотор
4 Гадны
- 6 - тоноглолд
- 5
Бїрээсгїй дамжуулагч: 1,5 --
огтлол, мм2 2,5 - 6 10
1
диаметр, мм - 2,5
- -
Бїрээстэй дамжуулагч - -
-
огтлол, мм2 - --
- -
Нэг ерєнхий хамаалалтын бїрээстэй
-
кабелийн газардуулгын ба нойлын

судал, огтлол, мм2 - --
2 2,5 4
Єнцгийн ган: зузаан, мм 24 48 48
3 44
Туузан ган: огтлол, мм2
зузаан, мм2 2,5 2,5 2,5
хэрэг-
Ус, хий дамжуулах хоолой,
1,5 2,5 лэхгїй
(ган) ханын зузаан, мм

Нимгэн ханатай ган хоолой,

ханын зузаан, мм

1.6.49. 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн бїтэмжтэй газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолын
газардуулах дамжуулагчийн огтлолыг сонгохдоо тїїгээр нэг фазын богино залгалтын хамгийн их
гїйдэл гїйхээр буюу дамжуулагчийн халалт нь 400°С-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг баримтлана.

1.6.50. 1 кВ хїртэл ба дээш хїчдэлийн, тусгаарласан саармагтай цахилгаан тоноглолын
газардуулах дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулац (дамжуулах чадвар) нь фазын утасны
дамжуулагийн 1/3-аас багагїй, огтлол нь хїснэгт 1.6.1-д єгсєн хэмжээнээс багагїй байна. Харин 25
мм2-аас бага зэс, 35 мм2-аас бага хєнгєн цагаан, 120 мм2-аас бага огтлолтой ган дамжуулагч

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 53

БД 43-101-03

хэрэглэх нь тохиромжгїй гэж їзэж байна. Їйлдвэрийн байранд ийм газардуулгын гол шугамыг 100
мм2-аас багагїй тэгш єнцєгт ба бєєрєнхий огтлолтой ган дамжуулагчаар хийхийг зєвшєєрнє.

1.6.51. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай цахилгаан тоноглолд аваарийн
хэсгийг автоматаар таслах боломжийг хангах зорилгоор фазын ба нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулаг (дамжуулах чадвар) нь их биетэй богино залгалт болох їеийн
буюу нойлын хамгаалалтын дамжуулагчид їїсэх богино залгалтын гїйдлийг 1) хамгийн ойрхон
гал хамгаалуурын хайламтгай тавилын хэвийн гїйдлээс 3 дахин, 2) гїйдлээс урвуу хамааралтай
тодорхойломж бїхий автомат таслуурын тохируулагагїй салгавч (расцепитель, release, tripping)-
ийн хэвийн гїйдлээс 3 дахин, тохируулгатай салгавчийн гїйдлийн тавилаас хэтрїїлэхгїй байхаар
сонгох ёстой.

Зєвхєн цахилгаан соронзон салгавчтай автомат таслуураар хэлхээг хамгаалж байхад
єгєгдсєн дамжуулагчийн цахилгаан дамжуулац нь агшин зуурын салгах гїйдлийн савлалтыг
тооцсон ба нєєцийн коэффициент 1,1-ээр їржсэн тавилаас доогуур биш байвал зохино. Заводын
єгєгдєл байхгїй тохиолдолд 100 А хїртэл хэвийн гїйдэлтэй автомат таслуурын хувьд тавилтай
харьцуулсан богино залгалтын гїйдлийн давталт нь 1,4-єєс багагїй, 100 А-аас илїї хэвийн
гїйдэлтэй автомат таслуурын хувьд 1,25-аас багагїй байвал зохино. Нойлын хамгаалалтын
дамжуулагчийн бїрэн дамжуулац (дамжуулах чадвар) нь бїх тохиолдолд фазын утасны
дамжуулагийн 50 %-аас багагїй байх ёстой. 1 кВ хїртэл хїчдэлийн гїн газардуулсан саармагтай
цахилгаан тоноглолд дээрх (1.6.9-ийн) шаардлагыг хангахын тулд нойлын хамгаалалтын
дамжуулах утсыг фазын утасны хамт буюу шууд ойролцоо байрлуулахыг зєвшєєрнє.

1.6.52. Нойлын ажлын дамжуулагчийг ажлын гїйдлийн їргэлжлэх утгаар тооцоолж сонгох ба
фазын утасны тусгаарлагатай ижил тусгаарлага бїхий утсыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Хэрэв
нойлын ажлын ба хамгаалалтын дамжуулагчаар иж бїрдмэл шиний гадрага ба суурийн бїтээц, иж
бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн шин, тїїнчлэн кабелийн хєнгєн цагаан ба тугалган бїрээс
хэрэглэсэн тохиолдолд ийм тусгаарлагыг заавал шаардахгїй. Хэвийн орчинтой їйлдвэрийн
байранд нойлын ажлын дамжуулагч нь 1.6.40-ийн зїйлд зааснаар бага чадлын нэг фазын нэг
хэрэглэгчийн тэжээлд зориулсан шин дамжуулагчийн металл бїтээц, ган хоолой, их бие ба
тулаасыг ашиглаж болно. Тухайлбал, 42 В хїртэлх хїчдэлтэй сїлжээнд, соронзон асаагуур ба
авалцуур (контактор, contactor)-ын нэг ороомгийг фазын хїчдэлд холбох, цахилгаан гэрэлтїїлэг ба
краны удирдлага, дохиоллын хэлхээг фазын хїчдэлд холбох тохиолдолд хэрэглэнэ.

1.6.53. Нэг фазын ба тогтмол гїйдлийн зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийг холбосон нойлын
ажлын утсыг нойлын хамгаалалтын утас болгон хэрэглэхийг хориглоно. Ийм цахилгаан
хэрэглэгчдийн хувьд гурав дахь утсыг хэрэглэх бєгєєд салбарлагын самбар, хайрцаг, щитний
шигтгїїр бїхий хавчаарт тусд нь холбож єгєх ёстой.

1.6.54. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын дамжуулагчийн хэлхээнд салгах хэрэгсэл ба
гал хамгаалуур тавих шаардлаггїй. Нойлын ажлын утас нь нэгэн зэрэг нойлтуулгын їїрэг гїйцэтгэж
байгаа хэлхээнд нойлын ажлын дамжуулагчтай хамт хїчдэлтэй байсан бїх утсыг нэгэн зэрэг
таслах хамгаалалтын таслуур тавьж болно. Харин нэг туйлт таслуурыг нойлын ажлын утсанд биш,
фазын утсанд тавих нь зїйтэй.

Шугамын нойлын хамгаалалтын утсыг єєр шугамаас тэжээгдэж байгаа цахилгаан тоноглолыг
нойлтуулахад ашиглаж болохгїй. Гэрэлтїїлгийн шугамын нойлын ажлын утсыг хэрэв тэдгээр
шугам нь нэг трасформатораас тэжээгдэж, дамжуулац нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангаж байвал
єєр шугамаас тэжээгдэж байгаа цахилгаан тоноглолыг нойлтуулахад ашиглаж болно. Єєр шугамын
ажлын нєхцєлд нойлын ажлын утасны тасрах боломжийг їгїйсгэх ба нойлын ажлын ба фазын
утсыг хамтад нь таслах хамгаалалтын таслуур хэрэглэж болохгїй.

Хортой орчингїй хуурай байранд газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг шууд хананд
бэхэлж тогтоох нь зїйтэй. Харин чийгтэй, нойтон ба онцгой нойтон байранд болон хортой орчинд
газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утсыг хананаас 10 мм-ээс багагїй зайнд хєндийрїїлэх
тєдїїл (заделка) тавьж угсрах нь зїйтэй. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг бїх тєрлийн
химийн їйлчлэл, бїх тєрлийн механик гэмтлээс хамгаалж єгєхєєс гадна хана, саадыг нэвтрэх їед
нь залгаас хийхгїй, зєвхєн тєдїїл тавивал зохино. Байшингийн оруулгын хэсэгт таних тэмдэг
тавина.

Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 54

БД 43-101-03

1.6.55. Газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг хооронд нь найдвартай авалцаатай
байлгах зорилгоор гагнуураар гагнаж холбох нь зїйтэй. Хортой нєхцєлгїй байранд буюу гадны
тоноглолын газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын утсыг УСТ-ын шаардлагын дагуу зохих
ангилалаар гїйцэтгэх ёстой. Ердийн їргэлжийн газардуулгатай (ган хоолой г.м.) газардуулгын
дамжуулагчийг холбох байр ба арга нь ажлын їед газардуурыг салгахад газардуулгын
байгууламжийн эсэргїїцлийн тооцооны утга нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнд байх хэрэгтэй. Їїний тулд
ус хангамжийн хоолой, хаалт, хэмжїїрийг газардуулгын хэлхээний тасралтгїй байдлыг хадгалах
їїднээс тойруу дамжуулагчаар хїрээлэн холбож єгєх нь зїйтэй. Газардуулах ба нойлын
хамгаалалтын утсыг цахилгаан тоноглолын хэсэгтэй холбохдоо боолтон ба гагнууран холбоос
хэрэглэх ёстой. Холбоосны авалцаа нь сулрах, зэврэлд орохгїй байхаас гадна їзлэг хийхэд
хялбар байвал зохино.

Зєєврийн цахилгаан тоног, тєхєєрємж.

1.6.56. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулга нь нэг бїрээсэнд фазын
утасны хамт (гурав дахь утас нь нэг фазын ба тогтмол гїйдлийн хэрэгсэлд, дєрєв дэх нь гурван
фазын хэрэгсэлд) байрлаж, цахилгаан тоноглолын тусгай авалцаа буюу шигтгїїрт холбогдох
ёстой. Огтлол нь фазын утасны огтлолтой тэнцїї байж болно. Энэ зорилгоор нэг бїрээсэнд
байрлах нойлын ажлын утасыг ашиглаж болохгїй.

Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулгын кабель ба утасны судал нь
їйлдвэрийн зориулалттай зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлд 1,5 мм2, ахуйн цахилгаан хэрэгсэлд 0,75
мм2-аас багагїй огтлолтой уян зэс утас байвал зохино. Туршилтын ба шинжилгээний зориулалттай
тєхєєрємжийн зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлийг тэдгээрийн ажиллах їе, хугацаанаас їл
хамааруулан байнгын ба тусгай газардуулга хийж єгєх ба 1.6.34 заалтын дагуу єгєгдсєн огтлолтой
уян, зэс кабель байх ёстой.

1.6.57. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээл холбох шигтгїїрт уртасгасан кабель ба утсан
дамжуулагч хэрэглэж болох ба шигтгїїрт нь газардуулах ба нойлын хамгаалалтын утсыг холбох
тусгай оруулга (авалцаа) хийж єгнє. Шигтгїїрт холбоосонд сэрээ холбогдоход эхлээд газардуулгын
авалцаа залгагдсаны дараа фазын авалцаа хїрэхээр хийгдэх ёстой. Авалцааны салах дараалал
нь эсрэгээр байна.

Газардуулга ба нойлтуулгын зєєврийн уртасгах утасны судал нь ялгагдахаар єнгє, шинжтэй
байвал зохино.

Нїїдлийн цахилгаан тєхєєрємж

1.6.58. Цахилгаан эрчим хїчний хэрэглэгчдийг суурин ба тєвлєрсєн цахилгаан їїсгїїр
(цахилгаан хангамжийн систем)-ээс хамааралгїйгээр цахилгаанаар хангах зориулалттай (бага
чадлын) їїсгїїрийг цахилгааны биеэ даасан нїїдлийн їїсгїїр гэнэ. Нїїдлийн цахилгаан їїсгїїр
нь байнгын суурин ба нїїдлийн цахилгаан хэрэглэгчдийг тэжээх зориулалттай. Харин нїїдлийн
цахилгаан хэрэгсэл нь суурин ба байнгын цахилгааны їїсгїїрээс гїн газардуулсан буюу
тусгаарласан саармагтай сїлжээгээр тэжээл авч болно.

1.6.59. Нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийг гїн газардуулсан саармагтай байнгын ба
нїїдлийн їїсгїїрээс авахдаа нойлтуулгыг давтан газардуулгатай нойлтуулгатай хослуулах,
хамгаалалтын таслалт буюу нойлтуулгыг хамгаалалтын таслалттай хослуулах зэрэг хамгаалалтын
арга хэмжээ авбал зохино.

Нїїдлийн цахилгаан тоноглолыг нойлтуулга хийхдээ фазын ба нойлын хамгаалалтын утсыг
1.6.40-ийн заалтыг мєрдлєг болгон сонгож авах ёстой. Нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг
тусгаарласан саармагтай байнгын ба нїїдлийн цахилгаан їїсгїїрээс тэжээхдээ хамгаалалтын
газардуулгыг тєхєєрємжийн ба цахилгаан їїсгїїрийн их бие буюу хамгаалалтын таслалттай
хослуулах нь зїйтэй. Энэ тохиолдолд нїїдлийн тоноглолын газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцэл нь 1.6.26, 1.6.31 заалтын дагуу хийгдэх ёстой. Фазын ба металл холбоос (дамжуулагч)-
ын дамжуулах чадварыг 1.6.40 заалтыг баримтлан цахилгаан тоноглолын хоёр фазын богино
залгалт янз бїрийн их биетэй болох нєхцєлєєр тооцож авна.

Нїїдлийн цахилгаан тоноглолыг тусгаарласан саармагтай нїїдлийн бие даасан їїсгїїрээс
тэжээх нєхцєлд газардуулах байгууламж нь нэг туйлт богино залгалт их биетэй болоход ємнєхийн
адил газардуулгын эсэргїїцлийн ба хїрэлцэх хїчдлийн шаардлагыг биелїїлэх ёстой. Газардуулгыг
эсэргїїцлийн утгыг анхаарч хийвэл тїїний эсэргїїцлийг 25 Ом-оос хэтрїїлж болохгїй. Энэхїї
хэмжээг дїрмийн 1.6.40-ын заалт биелэгдэх нєхцєлд нэмэгдїїлж болно.

Нїїдлийн тоног тєхєєрємжийн цахилгаан хэрэгсэлийг бие даасан нїїдлийн эх їїсвэрээс
тэжээхдээ гурван фазын гїйдлийн гурав ба дєрвєн утастай сїлжээний нейтрал, нэг фазын

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 55

БД 43-101-03

гїйдлийн хоёр утастай сїлжээний гаргалгаас авах ба дїрмийн дагуу тусгаарлагдсан байх ёстой.
Энэ тохиолдолд хамгаалалтын газардуулга нь зєвхєн тэжээлийн їїсгїїрээс авахыг зєвшєєрєх ба
харин цахилгаан хэрэгсэлийн газардуулгын зориулалттай газардуулах дамжуулагчаар тїїний
ихбиеийн металл холбоосыг ашиглаж болно.

Тусгаарласан саармагтай бие даасан нїїдлийн цахилгаан їїсгїїрээс тэжээгдэх нїїдлийн
цахилгаан тєхєєрмжийн хувьд дараах нєхцєлїїдэд хамгаалалтын газардуулга хийх шаардлагагїй.
Їїнд:

1. Хэрэв цахилгаан эрчимийн їїсгїїр ба цахилгаан хэрэглэгч нь нэг нїїдлийн суурин дээр,
тэдгээрийн их бие хоорондоо металл холбоостой, єєр хэрэглэгч тэжээгдээгїй бол,

2. Хэрэв 2-оос илїїгїй хэрэглэгч зєвхєн тэдгээрт зориулсан цахилгаан їїсгїїрээс
тэжээгдэж, хоорондын алслалт нь 50 м-ээс ихгїй , їїсгїїр, хэрэглэгчид нь хоорондоо металл
холбоостой байвал ,

3. Хэрэв газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь их биетэйгээ нэг туйлт богино
залгалтын їеийн хїрэлцэх хїчдлээр тооцоологдож, эсэргїїцэл нь їргэлж хяналттай байх
тусгаарлагын эсэргїїцлээс их бол газардуулга хийх шаардлагагїй.

1.6.60. Зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчид, тоног тєхєєрєг, хэрэгслийн их бие нь цахилгаан
їїсгїїрийн их биетэй найдвартай металл (тємєрлєг)-аар холбоотой байвал зохино.

Энэхїї гїйдэл їїсгїїр, нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийн хоорондох металл холбоосонд
дамжуулагчийн нь хувьд:

1. Нойлын ажлын утастай гурван фазын сїлжээнд кабелийн тав дахь судлыг,
2. Нойлын ажлын утасгїй гурван фазын сїлжээнд кабелийн дєрєв дэх судлыг,
3. Нэг фазын сїлжээнд кабелийн гурав дахь судлыг тус тус ашиглаж болно.

Газардуулгын ба нойлын ажлын дамжуулагч, тоноглолын их биеийн холбоосны утас зэрэг нь
дїрмийн дагуу зэс голчтой, уян, нэг ерєнхий бїрээсэнд фазын утастай ижил огтлолтой байвал
зохино. Харин тусгаарласан саармагтай сїлжээнд их биеийн металл холбоосны газардуулах утас
нь фазын утаснаас тусдаа байх ба 2,5 мм2-аас багагїй огтлолтой байхыг зєвшєєрнє.

Биеэ даасан гурван фазын цахилгаан їїсгїїрийн нойлын ажлын утасыг генераторын
саармагаас хуваарилах байгууламжийн щитний хавчуур хїртэлх зайнд газардуулгын утас болгон
ашиглаж болно.

Зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл

1.6.61. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийг 380/220 кВ-ын хїчдэлтэй сїлжээнээс
тэжээнэ. Тухайн байрын онцлог, хїмїїс гїйдэлд нэрвэгдэх аюулын тївшинтэй уялдуулан зєєврийн
цахилгаан хэрэгслийг шууд сїлжээнээс, эсвэл хуваагч ба бууруулах трансформатораар дамжуулан
авна. Илїї аюултай буюу онцгой аюултай байр болон гаднын зориулалтын тоног тєхєєрємжинд
хувьсах гїйдлийн 42 В-оос дээш хїчдэлтэй зєєврийн цахилгаан хэрэгслийг давхар бїрээстэй,
эсвэл хуваагч трансформатораас тэжээгдээгїй нєхцєлд заавал газардуулж, нойлтуулга хийж єгнє.

1.6.62. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн газардуулга ба нойлтуулга нь цахилгаан тоноглолын
их биеийг залгавчийн сэрээний (уртавтар) авалцаатай холбосон уян дамжуулах утасны фазын
судалтай хамт нэгэн бїрхїїлд байрлах тусгай судал (нэг ба тогтмол гїйдлийн хэрэглэгчийн хувьд-
гуравдах, гурван фазын гїйдлийн хэрэглэгчийн хуьвд- дєрєвдэх)-аар хэрэгжинэ. Энэ судлын
хєндлєн огтлол нь фазын судлын огтлолтой тэнцїї байна. Энэ зорилгоор нэг бїрхїїлд байгаа
нойлын ажлын утас ашиглахыг хоиглоно. Зєєврийн цахилгаан хэрэглэгчдийн газардуулга,
нойлтуулганд ашиглах утас ба кабелийн судлын огтлол нь їйлдвэрийн хэрэглэгчийн хувьд 1.5 мм2-
аас багагїй, ахуйн хэрэглэгчийн хувьд 0.75 мм2-аас багагїй, уян зэс утас байвал зохино. Зєєврийн
цахилгаан хэрэглэгчийг залгавчийг шигтгїїрэн (штепсель) їїрэнд холбоход фазын авалцаа нь
газардлагын авалцааны дараа залгагдах, салгахад эсрэг байхаар хийхээс гадна залгавчийн их бие
нь тємєрлєг хийцтэй бол газардуулгын авалцаанд цахилгаан холбоотой байх ёстой. Зєєврийн
хэрэгсэлийн газардуулга, нойлын хамгаалалтын утас нь ялгагдах шинжтэй байвал зохино.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ БЇЛЭГ 1.7 ЦАХИЛГААН ХЇЛЭЭН АВАХ, ХЇЛЭЭЛГЭН ЄГЄХ
ТУРШИЛТЫН НОРМ

56

БД 43-101-03

Ерєнхий заалт

1.7.1. 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолыг эрчим хїчний систем ба хэрэглэгчдэд
шинээр ашиглалтанд оруулахдаа энэхїї бїлгийн шаардлагын дагуу хїлээн авах-єгєх хэмжилт-
туршилтыг гїйцэтгэх ёстой.

Энэхїї нормд хамрагдаагїй цахилгаан тоноглолыг хїлээн авч-єгєлцєх туршилтыг
явуулахдаа їйлдвэрийн дагалдах зааврыг мєрдлєг болгоно.

1.7.2. Цахилгаан станц, дэд станцын цахилгаан автоматик, реле хамгаалалтын
тєхєєрємжийг тогтоон баталсан заавраар шалгана. Цахилгаан дамжлагын ба бусад хэрэглэгчдийн
цахилгаан тєхєєрємжийн автоматик, хамгаалалтыг мєрдєж байгаа баталсан зааврын дагуу шалгах
ёстой.

1.7.3. Энэхїї бїлэгт авч їзсэн туршилтаас гадна бїх цахилгаан тоноглолын механик
хэсгийн ажиллагааг їйлдвэрийн болон угсралтын зааврын дагуу шалгах ёстой. Тухайн тоноглол
бїрд харгалзах бїх туршилтын дїнг авч їзсэний їндсэн дээр тоноглолын бїрэн бїтэн байдлын
дїгнэлтийг гаргах замаар акт їйлдэж ашиглалтанд єгнє.

1.7.4 Мєрдєж буй норм, нормативын баримт бичиг, їйлдвэрийн заавар, энэхїї нормтой
зохицох бїх хэмжилт, туршилтын зохих акт, протоколыг угсралт явуулсан, тїїнчлэн зїгшрэлт-
тохируулга хийсэн хїмїїс (туршилтын баг) цахилгаан тоноглолыг ашиглалтанд оруулахын ємнє
бїрдїїлсэн байх ёстой.

1.7.5 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх цахилгаан тоноглолыг заавал єндєрсгєсєн
(нэмэгдїїлсэн) хїчдэлээр туршина. Харин туршилтын тусгай тєхєєрємж байгаа бол 35 кВ-оос дээш
хїчдэлтэй цахилгаан тоноглолд энэ бїлэгт зааснаас гадна єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилт явуулж
болно. Хэвийн хїчдэлтэй тоноглол, тусгаарлагч, тїїнд хэрэглэгдэх єндєрсгєсєн хэвийн хїчдэлтэй
тєхєєрємжийг тухайн цахилгаан тєхєєрємжийн тусгаарлагын ангилалтай зохицох ойролцоо
нормоор єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршиж болно.

Нийлїїлэгчийн бусад заалт байхгїй бол цахилгаан бєх бат нь энэ бїлэгт авч їзсэн нормоос
доогуур байгаа, гадаад орнуудын цахилгаан тоноглолын тусгаарлагыг (эргэлдэгч машинаас бусад)
їйлдвэрийн туршилтын хїчдэлийн 90% -тай тэнцэх хїчдэлээр турших ёстой.

1.7.6 Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлтэй аппаратуудын тусгаарлагын
туршилтыг хуваарилах байгууламжийн шинийн тусгаарлагын туршилттай хамтад нь гїйцэтгэх
ёстой. Энэ нєхцєлд туршилтын хамгийн бага хїчдэлтэй тоноглолын нормоор туршилтын хїчдэлийг
сонгон авахыг зєвшєєрнє. Цахилгаан тоноглолын тусгаарлагын зарим нэг тєрлийн туршилтыг
єндєрсгєсєн хїчдэлээр явуулахын ємнє тэдгээрт холдбогдох бусад тєрлийн туршилт хийгдсэн
байх ёстой.

1.7.7 Їйлдвэрийн давтамжтай, 1 кВ хїчдэлтэй тусгаарлагын туршилтыг 2.5 кВ-ын
мегаомметрээр тусгаарлагын эсэргїїцлийн 1 минутын хэмжилтээр орлуулж болох юм. Энэ
нєхцєлд эсэргїїцлийн утга нь мєрдєгдєж буй нормоос бага байвал їйлдвэрийн давтамжтай, 1 кВ-
ын хїчдэлээр туршилтыг заавал явуулна.

Эрчим хїчний системийн 60 В-оос дээш ажлын хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн хоёрдогч
хэлхээний тусгаарлагын туршилтыг їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр заавал явуулах ёстой.

1.7.8 Энэхїї бїлэгт дараах нэр томьёог хэрэглэх болно. Їїнд:

1. Їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл –туршилтын тодорхой нєхцєлд цахилгаан
тоноглолын гадаад дотоод тусгаарлагыг 1 минутын (буюу 5 минут) туршид барих ёстой.
Практикийн хувьд синуслэг, 50 Гц давтамжтай хїчдэлийн їйлчлэх утга.

2. Хэвийн тусгаарлагатай цахилгаан тоноглол –аянга хамгаалалтын ердийн хэмжээнд
атмосферийн хэт хїчдэлийн їйлчлэлд орохгїй цахилгаан тєхєєрємжинд хэрэглэх зориулалттай
цахилгаан тоноглол.

3. Хєнгєрїїлсэн тусгаарлагатай цахилгаан тоноглол –атмосферийн хэт хїчдэлийн
амплитуд утгыг їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэлийн амплитуд утгаас хэтрэхгїй болтол
хязгаарлах аянга хамгаалалтын тусгай тєхєєрємжєєр тоноглосон буюу атмосферийн хэт

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 57

БД 43-101-03

хїчдэлийн їйлчлэлд їл ордог цахилгаан тєхєєрємжїїдэд хэрэглэхэд зориулагдсан цахилгаан
тоноглол.

4. Аппаратууд (аппарат хэрэгсэл)–бїх ангилалын хїчдэлийн таслуур, хуурай салгуур,
зааглавч, богино залгуур, гал хамгаалуур, цахилуур, гїйдэл хязгаарлагч реакторууд, конденсатор,
экранчилсан (халхавчтай) дамжуулагч, дамжуулах утас.

5. Нормчлогдоогїй хэмжигдэх хэмжигдэхїїн –нормын заалтанд їнэмлэхїй утга нь
заагдаагїй хэмжигдэхїїн. Энэ тохиолдолд тодорхойломж нь сайтар мэдэгдэж байдаг нэгэн
тєрлийн тоноглол дээр хийгдсэн ижилхэн хэмжилтийн дїнтэй буюу бусад туршилтын дїнтэй жиших
замаар тоноглолын тєлєв байдлын їнэлэлтийг явуулах нь зїйтэй.

6. Цахилгаан тоноглолын хїчдэлийн ангилал –тухайн цахилгаан тоноглолыг
ажиллагаанд зориулсан цахилгаан хангамжийн системийн хэв (номиналь)-ийн хїчдэл.

Синхрон генератор, компенсатор

1.7.9 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт-аас их чадалтай синхрон генератор, тїїнчлэн
синхрон компенсаторыг энэ зїйлийн бїрэн хэмжээнд турших ёстой.

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, 1 МВт хїртэл чадалтай генераторыг энэ зїйлийн 1-5, 7-15-д
зааснаар турших ёстой.

1 кВ хїртэл хїчдэлтэй генераторыг тэдгээрийн чадлаас хамааруулахгїйгээр энэ зїйлийн 2, 4,
5, 8, 10-14-д зааснаар турших ёстой.

1. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй генераторыг хатаалт (хатаалга) хийхгїйгээр залгах
боломжийг тодорхойлох. Синхрон генератор ба синхрон компенсаторын статорын компаунд,
термореактив, хонгио маягийн тусгаарлагыг зайлшгїй хатаах асуудлыг шийдвэрлэхдээ БНбД-ийн

заалтыг мєрдлєг болгоно. Цаас-тосон тусгаарлагатай генераторыг зайлшгїй хатаахдаа їйлдвэрийн
дагалдах зааврыг баримтална.

Шугаман бишийн коэффициент нь 3-аас их, тусгаарлагын бусад тодорхойломж (R60/R15 ба
R60) тогтоогдсон нормыг хангаж байвал ТГВ-300 маягийн турбогенераторыг хатаахгїйггэр залгахыг
зєвшєєрнє.

2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.1-д
їзїїлсэн утгаас багагїй байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.1
Тусгаарлагын зєвшєєрєгдєх эсэргїїцэл

Туршигдах объект Мегаомметр Тусгаарлагын эсэргїїцэл
ийн хїчдэл,
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй статорын 10 - 30 °С температуртай їед 0,5 МОм-оос
ороомог (фаз бїр нь их кВ багагїй
биетэйгээ харьцангуй ба бусад
газардуулсан фазтай тусдаа ) 1
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй
статорын ороомог (фаз бїр нь 2,5 БНбД-ийн шаардлагатай зохицсон байх
их биетэй харьцангуй ба бусад ёстой. Усан хєргєлттэй генераторын
газардуулсан фазтай тусдаа ) 1
(0,5 ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцэлийг усгїй
Роторын ороомог зєвшєєрнє ) байхад статорын ороомогт гаднын

Генераторын холхивч, єдєєгїїр 1 хєргєлтийн системээс тусгаарласан, ус
цуглуулгын коллекторыг мегаомметрийн
Голын устєрєгчийн нягтруулга 1
экрантай холбосон їед хэмждэг

10 - 30 °С температуртай їед 0,5 МОм-оос

багагїй. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 20 °С

температуртай їед 20 кОм, 75 °С
температуртай їед 2 кОм-оос доошгїй байх

далд туйлтай роторыг ашиглалтанд
оруулахыг зєвшєєрнє.

Тос цуглуулах хоолой бїрэн цуглуулагдсан
їед суурийн хавтантай харьцангуй хэмжсэн
тусгаарлагын эсэргїїцэл гидрогенераторт 0,3
МОм, турбогенераторт 1 МОм–оос багагїй

байх ёстой.
1 МОм-оос багагїй

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 58

БД 43-101-03

ТВВ серийн турбогенераторын 1 Агааржуулагчийн хагас самбар хооронд ба
агааржуулагчийн самбар, щит 1 дотоод самбартай харьцангуй тусгаарлагын
1 эсэргїїцэл 0,5 МОм-оос багагїй байх ёстой.
ТГВ серийн турбогенераторын 0,5 Диффузорын хэсгїїдийн хооронд хэмжсэн
агааржуулагчийн самбар, щит тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оос багагїй
0,25
Статорын гангийн хїрэлцэж 0,5 байх ёстой.
болох татлагын тусгаарлах 1 1 МОм-оос багагїй
боолт (0,5 байхыг
ТГВ серийн турбогенераторын зєвшєєрнє) Духны хоёр тал, дотоод самбар ба дух,
дух, диффузор дотоод самбар ба диффузор, диффузорын
арын диск ба нягтруулагч хооронд хэмжсэн
Генераторын дулааны тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оос багагїй
индикатор ба синхрон
компенсатор: байх ёстой.
Дамжуулагч утаснуудын эсэргїїцэлтэй
Статорын ороомгийн дам хамтад нь хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл
хєргєлттэй
Статорын ороомгийн шууд 1 МОм-оос багагїй байх ёстой.
хєргєлттэй Дамжуулагч утаснуудын эсэргїїцэлтэй
Генераторын єдєєлтийн хэлхээ хамтад нь хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл
ба єдєєгїїр (роторын
ороомоггїй ба цахилгаан 0,5 МОм-оос багагїй байх ёстой.
машины єдєєгч)
Холбогдсон бїх аппаратурын эсэргїїцэлтэй
хэмжсэн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1 МОм-оо

багагїй байх ёстой.

3. Фазаар хэрэх (шїїрэх) гїйдлийн хэмжилттэй єндєрсгєсєн шулуутгамал хїчдэлээр
статорын ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Их биетэй холбогдсон салаа буюу
бусад фазуудыг тус бїрт нь салаа буюу фаз бїрийг туршиж їзэх шаардлагатай. Генераторын
хийцийн хувьд туршилт явуулах боломжтой гэж їзвэл усан хєргєлттэй генераторын статорын
туршилтыг явуулах нь зїйтэй.

Туршилтын хїчдэлийн байж болох хэмжээний утгыг хїснэгт 1.7.2-т їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.2

Синхрон генераторын ба компенсаторын статорын ороомгийг
шулуутгасан (тогтмол) хїчдэлээр турших

Генераторын (МВт) ба Хэвийн хїчдэл, кВ Туршилтын хїчдэлийн
компенсаторын (МВА) чадал амплитуд утга, кВ
Бїх хїчдэл
1-ээс бага 3,3 хїртэл 2,4UХЭВ+1,2
3,3-аас дээш 6,6 хїртэл 2,4UХЭВ+1,2
1 ба тїїнээс их 6,6-аас дээш
3UХЭВ
2,4UХЭВ+3,6

ТГВ-300 маягийн турбогенераторын туршилтыг салаагаар гїйцэтгэнэ. ТГВ-200 ба ТГВ-300
маягийн генераторын шулуутгасан туршилтын хїчдэлийг тэдгээр генераторын ашиглалтын
зааврын дагуу сонгох нь зїйтэй. Хїчдэлээс шїїрэлт (хэрэх)-ийн гїйдлийн хамаарсан муруйг
байгуулахын тулд шїїрэлтийн гїйдлийг хэмжихдээ 0,2UМАХ-аас UМАХ хїртэл тэнцїї шатлалаар
авсан шулуутгасан хїчдэлийн таваас доошгїй утга тус бїрт нь гїйцэтгэвэл зохино.

Гарган авсан тодорхойломж (характеристик)-инд БНбД-ийн дагуу їнэлэлт єгєх нь зїйтэй.

4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших. Туршилтыг
хїснэгт 1.7.3-д їзїїлсэн дарааллаар хїчдлийн нормын дагуу гїйцэтгэнэ. Их биетэй холбогдсон
салаа буюу бусад фазуудад тус бїрт нь салаа буюу фаз бїрийг туршиж їзэх шаардлагатай.
Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа нь 1 минут байвал зохино.

Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилт явуулахдаа дараах заалтыг
мєрдлєг болгоно.

а) Генераторын статорын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг статор дахь роторын оролт
хїртэл явуулахыг зєвлєж байна. Хэрэв гидрогенераторын статорын угсралт ба холбоосууд

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 59

БД 43-101-03

угсралтын тавцан дээр байрлах ба улмаар статор нь хонгил (цооног)-д бїрэн угсармал байдлаар
тавигдахаар байвал тїїний тусгаарлагыг хоёр дахин турших нь зїйтэй. Тухайлбал, угсралтын
тавцан дээрх угсралтын дараа ба статорыг хонгилд байрлуулсаны дараа статор дахь роторын
оролт хїртэл г.м.

Хїснэгт 1.7.3

Синхрон генератор ба компенсаторын ороомгийг їйлдвэрийн
давтамжтай хїчдэлээр турших

Туршигдах объект Цахилгаан машины Туршилтын хїчдэл, кВ
тодорхойломж
Синхрон генератор ба 1,6UХЭВ +0,8 гэхдээ 1,2-
компенсаторын статорын Чадал 1 МВт хїртэл, хэвийн оос багагїй
ороомог хїчдэл 100 В-оос дээш 1,6UХЭВ +0,8

Бїх аппаратуртай холбогдох Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн 2UХЭВ
генераторын єдєєлтийн хїчдэл 3,3 кВ хїртэл
хэлхээ 1
Єдєєлтийн реостат Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн
Нум унтраах резистор хїчдэл 3,3 кВ-оос их 6,6 кВ 1
Газардуулагч резистор хїртэл 2
Синхрон генераторын - 1,5UХЭВ генераторын
статорын ороомог (угсралтын 1,6UХЭВ +2,4
байранд гїйцэтгэх, синхрон -
генераторын статорын - 2UХЭВ +1 гэхдээ 1,5-аас
ороомгийн тусгаарлага ба - багагїй
ороомгийг бїрэн угсарсны Чадал 1 МВт –аас их, хэвийн 2UХЭВ +1
эцэст гїйцэтгэх) хїчдэл 6,6 кВ-оос дээш
2,5UХЭВ
Ил туйлтай роторын ороомог Чадал 1 МВт хїртэл, хэвийн
хїчдэл 100 В-оос дээш 2UХЭВ +3
Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн
хїчдэл 3,3 кВ хїртэл 7,5UХЭВ генераторын
Чадал 1 МВт-аас их, хэвийн єдєєлтийн, гэхдээ 1,1-
хїчдэл 3,3 кВ-оос их 6,6 кВ ээс багагїй ба 2,8-аас
хїртэл
Чадал 1 МВт –аас их, хэвийн ихгїй
хїчдэл 6,6 кВ-оос дээш 1 (їйлдвэрлэгчийн
- техникийн нєхцєлийн

Далд туйлтай роторын - шаардлагатай
ороомог зєрчилдєхгїй
тохиолдолд)

Туршилтын їед машины духны хэсгийн тєлєв байдлыг турбогенераторт хажуугийн самбарыг
авсан їед, гидрогенераторт салхилуурын цонх нээлттэй їед ажиглах ёстой.

б) Усан хєргєлттэй машины статорын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг 75 кОм/см-ээс
багагїй хувийн эсэргїїцэлтэй, хэвийн зарцуулалттай, хєргєлтийн системд нэрмэл усаар эргэлт
хийж байх їед явуулбал зохино.

в) 10 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй генераторын статорын ороомгийг 1 минутын турш
єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршсаны дараа туршилтын хїчдэлийг генераторын хэвийн хїчдэл хїртэл
бууруулж статорын ороомгийн духны хэсгийн корон (титэмлэлт)-ыг ажиглахын тулд 5 минутын турш
барих ёстой. Энэ їед салангад цэгїїдийн тєвлєрсєн хэсэгт улаан, шар єнгийн гэрэл, утаа, жийрэг
(бандаж)-ний уугилт зэрэг їзэгдэл ажиглагдахгїй байх ёстой. Цэнхэр, цагаан гэрэл гарахыг
зєвшєєрнє.

г) Турбогенераторын роторын ороомгийн тусгаарлагын туршилтыг роторын эргэлтйн
давтамж хэв (номинал)-ийн їед гїйцэтгэнэ.

5. Эсэргїїцлийг тогтмол гїйдлээр хэмжих. Эсэргїїцлийг тогтмол гїйдлээр хэмжих їеийн
эсэргїїцлийн хэлбийлт (хазайлт)-ийн зєвшєєрєгдєх нормыг хїснэгт 1.7.4-д їзїїлэв.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 60

БД 43-101-03

Хїснэгт 1.7.4
Тогтмол гїйдлээр хэмжих їеийн эсэргїїцлийн хэлбийлтийн зєвшєєрєгдєх утга

Туршигдах объект Норм
Статорын ороомог (фаз бїрийг болон Янз бїрийн фазуудын ороомгийн хэмжигдсэн
салааг тусад нь хэмжих) эсэргїїцэл хїйтэн тєлєвтэй байхад бие биенээсээ
2%-оос их байх ёсгїй. Хийцийн онцлогоос хамаарч
Роторын ороомог зарим тєрлийн генераторын салаануудын хоорондох
эсэргїїцлийн ялгаа 5% хїрч болно.
Єдєєлтийн реостат, соронзон орныг Ороомгийн хэмжигдсэн эсэргїїцэлийн ялгаа тухайн
унтраах резистор їйлдвэрлэгчээс хамаарч 2%-оос их байх ёсгїй. Ил
туйлтай роторын хэмжилтийг туйл тус бїрт ба
хосоор нь явуулна.
Тухайн їйлдвэрлэгчийн єгєгдлєєс эсэргїїцэлийн
ялгаа 10%-оос их байх ёсгїй.

6. Роторын ороомгийн эсэргїїцлийг їйлдвэрийн давтамжтай хувьсах гїйдлээр
хэмжих. 1 МВт-аас дээш чадалтай генераторт энэ туршилтыг явуулах нь зїйтэй. Хэвийн эргэлтийн
давтамжийг оруулаад эргэлтийн давтамжийн гурав-дєрвєн шатлалд, мєн хєдєлгєєнгїй їед 220 В-
оос илїїгїй хїчдэлээр хэмжилтийг явуулна. Ил туйлтай машины хувьд хєдєлгєєнгїй тєлєв-
байдалд холболтыг хєндийрїїлээгїй байх їед туйл тус бїрт нь болон хосоор нь хэмжилт явуулна.
Тухайн їйлдвэрлэгчээс болон туйлуудын дундаж эсэргїїцэлээс хамаарч хэмжигдсэн утгын
хэлбийлт (хазайлт) нь хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт орших ёстой.

7. Генераторын ротор ба статорын хоорондох агаарын завсар (зайц)-ыг хэмжих.
Тєрєл бїрийн генераторын зааварт илїї хатуу норм заагаагїй бол тїїний диаметрийн дагуух эсрэг
цэгїїд дахь агаарын завсар дараах хэмжээнээс илїїгїй ялгаатай байж болно. Тухайлбал,

· дамжуулагч (дамжуулах утас) нь шууд хєргєлттэй 150 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай
турбогенераторын хувьд дундаж утгын 5%,

· Бусад турбогенераторт 10%,

· Гидрогенераторт 20% байж болно. Ил туйлтай машины агаарын завсарын хэмжилтийг бїх
туйлуудын дор явуулах ёстой.

8. Єдєєлтийн системийг турших, шалгах. Цахилгаан машины єдєєгчийн туршилт,
шалгалтыг 1.7.10-д зааснаар гїйцэтгэнэ. Хагас дамжуулагчин єндєр давтамжийн єдєєгчийн
туршилт, шалгалтыг їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ.

9. Генераторын хамаарамжийг тодорхойлох.
а) Гурван фазын богино холболт. Гїйдлийг хэвийн утга хїртэл єєрчилж хамаарамжийг
авна. Їйлдвэрийн хамаарамжаас ялгагдах хэлбийлт нь хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт оршиж
байх ёстой. Хэмжсэн хамаарамжийн бууралт нь хэмжилтийн нарийвчлалаас хэтэрсэн бол роторын
ороомогт ороодос хоорондын холболт (богино залгалт) байгааг гэрчилнэ. Трансформатортой
блокоор ажиллаж буй генераторын богино залгалтын хамаарамжийг бїх блокоор нь авна.
Їйлдвэрийн стенд дээр туршсан протокол байгаа бол трансформатортой блокоор ажиллаж буй
генераторын єєрийнх нь хамаарамжийг туршилтаар тодорхойлохгїй байхыг зєвшєєрнє.
Їйлдвэрийн дагалдах хамаарамж байхгїй бол хєєлтийн хєдєлгїїргїй синхрон
компенсаторын гурван фазын богино залгалтын хамаарамжийг гїйлтийн їед авч болно.
б) Хоосон явалт. Турбогенратор, синхрон компенсаторын хэвийн давтамжтай їед хэвийн
хїчдэлийн 130% хїртэл, гидрогенераторын хэвийн хїчдэлийн 150% хїртэл хїчдэлийг єргєж хоосон
явалтанд гїйцэтгэнэ. Турбогенератор ба гидрогенераторын хоосон явалтын хамаарамжийг
бууруулсан давтамжтай їед нь статорын ороомгийн хїчдэлийг хэвийн утгын 1,3 дахинаас
хэтрїїлэхгїйгээр єдєєлтийн гїйдлийн хэвийн утга хїртэл авахыг зєвшєєрнє. Синхрон
компенсаторын хамаарамжийг гїйлтийн їед нь авахыг зєвшєєрнє. Трансформатортой блокоор
ажиллаж буй генераторын хувьд блокийн хоосон явалтын хамаарамжийг (трансформатораар
хязгаарлах) генератор нь хэвийн хїчдэлийн 1,15 хїртэл єдєєгдєж байх їед авах нь зїйтэй.
Трансформатораас блокоор холбогдсон генераторын єєрийнх нь хоосон явалтын хамаарамжийг
їйлдвэрийн туршилтын протокол байгаа бол авахгїй байхыг зєвшєєрнє. Хоосон явалтын
хамаарамжийн їйлдвэрийн дагалдах єгєгдлєєс хэлбийх хазайлтыг нормчлохгїй. Гэхдээ
хэмжилтийн нарийвчлалын хязгаарт байх ёстой.
10. Ороодос хоорондын тусгаарлагыг турших. Турбогенратор, синхрон компенсаторын
хэвийн давтамжтай їед хэвийн хїчдэлийн 130% хїртэл, гидрогенераторын хэвийн хїчдэлийн 150%
хїртэл хїчдэлийг єргєж хоосон явалтанд туршилтыг гїйцэтгэнэ. Трансформатортой блокоор
ажиллаж буй генераторын хувьд 9-р заалтыг мєрдєх нь зїйтэй. Энэ їед фаз бїрийн хїчдэлийн
тэгшхэмийг шалгана. Туршилтыг хамгийн их хїчдэлтэй нєхцєлд 5 минут їргэлжлїїлж болно.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 61

БД 43-101-03

Ороодос хоорондын тусгаарлагын туршилтыг хоосон явалтын хамаарамжийг авахтай нэгэн зэрэг
явуулахыг зєвлємж болгоно.

11. Доргилтыг хэмжих. Синхрон генератор ба компенсаторын холхивчийн гурван чиглэлд
хэмжигдсэн доргилт (хэлбэлзлийн хоёрлосон амплитуд), чичиргээ ба тэдгээрийн єдєєгчийн
доргилт нь хїснэгт 1.7.5-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.5

Синхрон генератор, компенсатор ба тэдгээрийн єдєєгчийн
холхивчийн доргилтын зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга

Роторын хэвийн эргэлтийн 30001 1500-5002 375-214 187 100 хїртэл
давтамж, мин-1 150 180
40 70 100
Доргилт, мкм

150 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай блок генераторын хувьд доргилт 30 мкм хэмжээнээс
хэтрэхгїй байх ёстой. 750-1000 мин-1 роторын эргэлтийн давтамжтай синхрон компенсаторын
хувьд доргилт 80 мкм хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой.

12. Хєргєлтийн системийг турших шалгах. Їйлдвэрийн зааврын дагуу гїйцэтгэх ёстой.
13. Тос хангамжийн системийг турших шалгах. Їйлдвэрийн зааврын дагуу гїйцэтгэх
ёстой.

14. Генератор (компенсатор)-ын ажиллагааны їед холхивчийн тусгаарлагыг шалгах.
Голын тєгсгєлїїдийн хооронд, мєн тусгаарласан холхивчийн их бие ба суурийн хавтангийн
хоорондох хїчдэлийг хэмжих замаар гїйцэтгэх ёстой. Энэ їед холхивч ба суурийн хавтангийн
хоорондох хїчдэл нь голын тєгсгєлїїдийн хоорондох хїчдэлээс ихгїй байх ёстой. Хїчдэлїїдийн
хоорондох зєрїї 10%-оос их байвал тусгаарлага гэмтэлтэйг гэрчилнэ.

15. Генератор (компенсатор)-ыг ачааллын дор турших. Ачаалал нь хїлээн авах-єгєх
туршилтын боломжоор тодорхойлогдох ёстой. Тухайн ачаалалтай їед статорын халалт паспортын
єгєгдєлтэй зохицож байвал зохино.

16. Роторын хэлхээний автоматаар нум унтраагч (АНУ) салгагдах їед їлдэгдэл

хїчдэлийг хэмжих. Їлдэгдэл хїчдэлийн утга нормчлогдохгїй.
17. Генераторын хугацааны тогтмол ба индуктив эсэргїїцлийг тодорхойлох.

Генераторын хугацааны тогтмол ба индуктив эсэргїїцлийн утга нормчлогдохгїй.

Тогтмол гїйдлийн машин

1.7.10 Дїрэмд 440 В хїртэл хїчдэлтэй, 200 кВт хїртэл чадалтай тогтмол гїйдлийн
машинуудыг энэ зїйлийн 2, 2, 4, 8 –д зааснаар, бусдыг 3, 4,а, 5-д зааснаар турших ёстой.

Синхрон генераторын єдєєгч ба компенсаторыг энэ зїйлийн 1-6, 8-д зааснаар туршина.
Угсрах газарт задгай байдлаар ирсэн машины хэмжилтийг энэ зїйлийн 7-д заасны дагуу
гїйцэтгэнэ.

1. Тогтмол гїйдлийн машиныг хатаахгїйгээр залгах боломжийг тодорхойлох. БНбД-
ийн заалтын дагуу гїйцэтгэх ёстой.

2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг машины
жийрэг (бандаж), их биетэй харьцангїй, мєн ороомгуудын хооронд 1 кВ хїчдэлтэй мегаомметрээр
хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой:

Ороомгуудын хооронд ба ороомог бїр их биетэй харьцангуй 10-30°С температуртай байхад
0,5 мОм; Якорын бандажийг (єдєєгчєєс гадна) нормчлохгїй. Єдєєгчийн якорын жийрэг нь 1 мОм
байна.

3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг хэмжих. Туршилтыг
хїснэгт 1.7.6-д їзїїлсэн нормын дагуу гїйцэтгэх ёстой. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийг 1
минутын хугацаанд їйлчлїїлнэ.

4. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:

а) Єдєєлтийн ороомог. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлєєс 2%-оос ихгїй, гэхдээ
ялгаатай байх ёстой.

б) Якорын ороомог (коллекторын ялтасуудын хооронд). Эсэргїїцлийн утга нь бие биенээсээ
10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.6

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 62

БД 43-101-03

Тогтмол гїйдлийн машины тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр турших

Туршигдах объект Цахилгаан машины Туршилтын хїчдэл, кВ
тодорхойломж
Тогтмол гїйдлийн машины 1,6 UХЭВ+0,8
ороомог (синхрон машины Хэвийн хїчдэл 100 В хїртэл 1,6 UХЭВ+0,8, байх боловч
єдєєгчєєс бусад) Чадал 1МВт хїртэл, хэвийн
хїчдэл 100 В-оос дээш 1,2-оос багагїй
Синхрон генератор (синхрон 1,6 UХЭВ+0,8
компенсатор)-ын єдєєгчийн Чадал 1 МВт-аас дээш, хэвийн
ороомог хїчдэл 100 В-оос дээш 8UХЭВ байх боловч 1,2-оос
Синхрон хєдєлгїїрийн багагїй, 2,8-аас ихгїй
єдєєгчийн ороомог -
Якорын жийрэг буюу бандаж
Реостат ба асаалт тохируулах - 8UХЭВ байх боловч 1,2-оос
резистор (єдєєлтийн хэлхээтэй багагїй
нь хамт туршилтыг явуулж
болно) -1

-1

в) Реостат ба асаалт тохируулах резисторууд. Ерєнхий эсэргїїцлийг хэмжих ба гагнаасны
бїтэн байдлыг шалгана. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийнхээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.

5. Хоосон явалтын хамаарамжийг авах ба ороодсын тусгаарлагыг турших. Тогтмол
гїйдлийн генераторын туршилтыг хэвийн хїчдэлийн 130% хїртэл. єдєєгчийн туршилтыг хамгийн их
буюу їйлдвэрээс тогтоосон хїчдэлд хїртэл хїчдэлийг єсгєж гїйцэтгэнэ. Дєрвєєс дээш тооны
туйлтай машины ороодосын тусгаарлагыг турших їед зэрэгцээ коллекторуудын хоорондох дундаж
хїчдэл 24 В-оос дээшгїй байх ёстой.Ороодсын тусгаарлагыг туршихад їргэлжлэх хугацаа 5 минут.

6. Ачааллын хамаарамжийг авах. Генераторын єдєєлтийн хэвийн гїйдлийн утгаас
доошгїй утга хїртэл єдєєгчийн хамаарамжийг авна. Їйлдвэрийн хамаарамжаас хэлбийх хэмжээг
нормчлохгїй.

7. Туйлуудын хоорондох агаарын завсарыг хэмжих. Диаметрийн дагуу эсрэг орших
цэгїїдэд завсрын хэмжээ бие биенээсэ завсрын дундаж хэмжээнээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх
ёстой. 300 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай турбогенераторын єдєєгчд энэ ялгаа 5%-оос хэтрэхгїй
байх ёстой.

8. Ачаалын дор ба хоосон явалтанд турших. Їйлдвэрийн ба зураг тєслийн єгєгдєлтэй
харгалзах хїчдэл, эргэлтийн давтамжийн тохируулах хязгаарыг тодорхойлох ёстой.

Ачаалалтай ажиллаж байгаа їед оч їїсэлтийн зэрэглэлийг шалгаж, хїснэгт 1.7.7-д єгсєний
дагуу хувиараар їнэлнэ.

Хїснэгт 1.7.7

Коллекторын оч їїсэлтийн тодорхойломж

Очны Очны зэрэглэлийн тодорхойломж Щеток, коллекторын тєлєв
зэрэглэл Оч їїсэхгїй, очлохгїй
Щеткон дээрх єнгєр, хаг,
1 коллеккторт харлалт байхгїй

1,25 Щетконы багахан хэсэгт сулхан цэгээр Мєн адил
очлох
Коллекторын гадаргууг
1,5 Щетконы багахан хэсэгт сулхан очлох бензинээр арчихад хялбархан

2 Богино хугацааны ачааллын тїлхэц, хэт арилах, харласан мєрїїд
ачааллын їед щетконы захуудаар коллекторт їїсэх, мєн щеткон
бїхэлдээ очлох
дээр єнгєр, хаг ажиглагдах
Бензинээр коллекторын

гадаргууг арчихад арилахгїй
харласан мєрїїд коллекторт
гарах, тїїнчлэн щеткон дээр

єнгєр, хаг тогтох

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 63

БД 43-101-03

3 Щетконы бїх захуудаар хурц цацарсан их Бензинээр коллекторын

хэмжээний очлолт явагдах. Энэ їед гадаргууг арчихад арилахгїй

щетка, коллекторын байдал цааш нь їлэмж их хэмжээний харлалт

ажиллулж болохоор байвал шууд залгах коллектор дээр їїсэх, тїїнчлэн

(реостатны шатлалгїй) буюу цахилгаан щеток гэмтэх, єнгєртєх, хагтах

машины реверс хийхийг зєвшєєрнє.

Їйлдвэрээс очлох зэрэглэлийг тусгайлан заагаагїй бол тэр нь хэвийн горимд 1,5–аас
дээшгїй байх ёстой.

Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїр

1.7.11 Бїх тєрлийн 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийг энэ
зїйлийн 2, 4,б, 10, 11-ийн дагуу турших ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хувьсах гїйдлийн
цахилгаан хєдєлгїїрїїдийг энэ зїйлийн 1-4, 7, 9-11-ийн дагуу туршвал зохино.

Задгай байдлаар угсралтанд ирїїлсэн бїх хєдєлгїїрийг энэ зїйлийн 5,6,8-ийн дагуу
туршина.

1. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийг хатаахгїйгээр залгах боломжийг
тодорхойлох. Энэхїї зїйлийн 3-р хэсэгт заасан БНбД-ийн заалтын дагуу гїйцэтгэнэ.

2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан хєдєлгїїрийн
тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх утга 1-д заасан зааврын шаардлагатай зохицож байх
ёстой. Бусад тохиолдолд тусгаарлагын эсэргїїцэл хїснэгт 1.7.8.-д їзїїлсэн нормтой зохицож байх
ёстой.

Хїснэгт 1.7.8

Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийн тусгаарлагын
эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хэмжээ

Туршигдах объект Мегаомметрийн Тусгаарлагын эсэргїїцэл
хїчдэл, кВ
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй 1 10-30°С температуртай їед 0,5 м
статорын ороомог 0,5 Ом-оос багагїй
Фазын ротортой цахилгаан
хєдєлгїїр ба синхрон 0,25 10-30°С температуртай їед 0,2
хєдєлгїїрийн роторын 1 мОм-оос багагїй (далд туйлтай
ороомог роторт +20°С температуртай їед 20
кОм буюу +75°С температуртай їед
Термоиндикатор
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй 2 кОм –оос багагїй байхыг
синхрон хєдєлгїїрийн зєвшєєрнє.)
холхивч Нормчлохгїй

Нормчлохгїй (тос дамжуулагчийг
бїрэн угсарсан їед суурийн

хавтантай харьцангуй хэмжилтийг
гїйцэтгэнэ)

3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Цахилгаан хєдєлгїїрийг
бїрэн бїрдїїлж угсарсан байдалд гїйцэтгэх ёстой.

Их биетэй нь харьцуулахад нєгєє хоёр нь корпустай холбогдсон байхад фаз бїрийг тусад нь
статорын ороомгийн туршилтыг явуулна. Туршилтын хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.9-д їзїїлэв.
Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.9

Хувьсах гїйдлийн цахилгаан хєдєлгїїрийг їйлдвэрийн
давтамжтай хїчэлээр турших

Туршигдах объект Цахилгаан хєдєлгїїрийн Туршилтын хїчдэл, кВ
Статорын ороомог тодорхойломж 1,6 UХЭВ+0,8

Чадал 1 МВт хїртэл,
хэвийн хїчдэл 1 кВ-оос

дээш

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 64

БД 43-101-03

Синхрон хєдєлгїїрийн Чадал 1 МВт –аас дээш, 1,6 UХЭВ+0,8
хэвийн хїчдэл 3.3 кВ хїртэл 2 UХЭВ

Чадал 1 МВт-аас дээш, 1,6 UХЭВ+2,4
хэвийн хїчдэл 3,3 кВ-оос
8UХЭВ єдєєлтийн систем,
дээш 6,6 кВ хїртэл байх боловч 1,2-оос
Чадал 1 МВт-аас дээш, багагїй
хэвийн хїчдэл 6,6 кВ-оос 1

дээш 1
2
-

роторын ороомог

Фазын ротортой цахилгаан -

хєдєлгїїрийн роторын -
-
ороомог

Реостат ба асаалт

тохируулах резистор

Синхрон хєдєлгїїрийн

орныг унтраах резистор

4. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:
а) Статор, роторын ороомог. 300 кВт ба тїїнээс дээш чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрийн
тусламжтайгаар гїйцэтгэнэ. Ороомгийн янз бїрийн фазуудын эсэргїїцлийн хэмжигдсэн утга бие
биенээсээ болон їйлдвэрийн єгєгдєлєєс 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.
б) Реостат, асаалт тохируулах резистор. Ерєнхий эсэргїїцлийг хэмжиж, гагнаасны бїрэн
бїтэн байдлыг шалгана. Эсэргїїцлийн утга паспортын єгєгдєлєєс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх
ёстой.
5. Статор ба роторын гангийн хоорондох завсарыг хэмжих. Диаметрийн дагуу эсрэг

цэгїїдэд буюу роторын тэнхлэгтэй харьцангуй 90°-ын хєдлєлд агаарын завсарын хэмжээ дундаж
хэмжээнээс 10%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.

6. Гулсах холхивчийн завсарыг хэмжих. Холхивч дахь завсарын байж болох хэмжээг
хїснэгт 1.7.10-д їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.10

Цахилгаан хєдєлгїїрийн гулсах холхивчон дахь завсарын
зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэмжээ

Голын хэвийн Эргэлтийн давтамжинд Гц, харгалзах завсар , мм
диаметр, мм
16,7-оос бага 16,7-25 25-аас их
18-30
30-50 0,04-0,093 0,060-0,130 0,140-0,280
50-80
80-120 0,050-0,112 0,075-0,160 0,170-0,340
120-180
180-260 0,065-0,135 0,095-0,195 0,200-0,400
260-360
360-500 0,080-0,160 0,120-0,235 0,230-0,460

0,100-0,195 0,150-0,285 0,260-0,580

0,120-0,225 0,180-0,300 0,300-0,600

0,140-0,250 0,210-0,380 0,340-0,680

0,170-0,305 0,250-0,440 0,380-0,760

7. Цахилгаан хєдєлгїїрийн холхивчийн доргилтыг хэмжих. Холхивч бїр дээр хэмжсэн

доргилт, чичрэлтийн утга дараах їзїїлсэн утгаас ихгїй байх ёстой:

Цахилгаан хєдєлгїїрийн эргэлтийн

синхрон давтамж, Гц 50 25 16,5 12,5 ба тїїнээс доош

Зєвшєєрєгдєх доргилт, мкм . . . . 50 100 130 160

8. Тэнхлэгийн дагууд роторын гїйлтийг хэмжих. Гулсах холхивчтой цахилгаан
хєдєлгїїрийн хувьд гїйцэтгэнэ. Тэнхлэгийн гїйлт 2-4 мм-ээс хэтрэхгїй байх ёстой.

9. Гидравлик даралтаар агаарын хєргїїрийг турших. Туршилтыг 0,2-0,25 МПа (2-2,5
кгс/см2) илїїдэл гидравлик даралтаар гїйцэтгэнэ. Туршилтын їргэлжлэх хугацаа 10 минут байх
ёстой. Энэ їед туршилтанд хэрэглэсэн шингэний шїїрэлт буюу даралтын бууралт ажиглагдахгїй

байх ёстой.

10. Ачаалалгїй механизмтай буюу хоосон явалтанд цахилгаан хєдєлгїїрийн
ажиллагааг шалгах. 1 цагаас багагїй хугацаанд шалгах ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 65

БД 43-101-03

11. Ачааллын дор цахилгаан хєдєлгїїрийн ажиллагааг шалгах. Ашиглалтанд єгєхєд
технологийн тоноглолоор хїрэлцэхїйц ачаалалтай їед гїйцэтгэнэ. Эргэлтийн давтамжийн
тохируулгатай хєдєлгїїрт тохируулгын хязгаарыг тодорхойлох ёстой.

Хїчний трансформатор, автотрансформатор, тосон реактор,
газардуулсан нум унтраах реактор (нум унтраах ороомог)

1.7.12 Дїрмийн дагуу 1,6 мВА хїртэл чадалтай тосон дїїргэлттэй трансформаторын
туршилтыг энэ зїйлийн 1, 2, 4, 8, 9, 11-14-ийн дагуу гїйцэтгэнэ. 1,6 мВА ба тїїнээс дээш чадалтай
тосон дїїргэлттэй трансформатор, мєн цахилгаан станцын єєрийн хэрэгцээний чухал
трансформаторыг чадлаас хамааруулахгїй энэхїї зїйлд зааснаар бїрэн хэмжээгээр турших ёстой.

Хуурай ба совтолоор дїїргэсэн бїх чадлын трансформаторыг энэ зїйлийн 1-8, 12, 14-д
зааснаар туршина.

1. Трансформаторыг залгах нєхцєлийг шалгах. БНбД-ийн дагуу гїйцэтгэнэ.
2. Тусгаарлагын тодорхойломжийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх
утга R60 , абсорбцийн коэффициент R60/R15 , диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, C2/C50 ба
DC/C харьцааг 1-р зїйлийн зааврын дагуу тогтоох журамтай.
3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Ороомгийн тусгаалагыг гаралтуудтай нь хамт. Туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.11-д
їзїїлэв. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.11
Тосон дїїргэлттэй хїчний трансформаторын дотоод тусгаарлага, хэвийн
тусгаарлагатай реактор, хєнгєвчилсєн тусгаарлагатай трансформатор (хуурай ба
тосон дїїргэлттэй )-ыг турших їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл.

Ороомгийн Тусгаарлагын їед их биетэй Ороомгийн Тусгаарлагын їед их
хїчдэлийн
ангилал, кВ ба бие биетэй нь харьцангуй хїчдэлийн биетэй ба бие биетэй нь

турших хїчдэл, кВ ангилал, кВ харьцангуй турших хїчдэл,

кВ

Хэвийн хєнгєвчилсєн хэвийн хєнгєвчилсєн
4,5 2,7
0,69 хїртэл 16,2 9 35 76,5 -
3 22,5 15,4 110
6 31,5 21,6 150 180 -
10 40,5 33,3 220
15 49,5 - 330 207 -
20 500
292,5 -

414 -

612 -

Ашиглалтанд оруулах їед тосон дїїргэлттэй трансформаторын ороомгийн тусгаарлагыг
їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр заавал турших албагїй. Хуурай трансформаторын
ороомгийн тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр заавал турших ба
хєнгєвчилсєн тусгаарлагатай аппаратуудын хувьд хїснэгт 1.7.11-д їзїїлсэн нормоор гїйцэтгэнэ. 35
кВ хїртэл хїчдэлтэй газардуулах реакторын туршилтын хїчдэл трансформаторын зохих ангилалд
дурьдсантай адил байна.

Нейтраль (саармаг)-ын тусгаарлага нь бїрэн биш байдаг (туршилтын хїчдэл 35 ба 110 кв)
110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ангилалд хамрагдах трансформаторуудын ороомгийн шугамын
гаралтын тусгаарлагыг зєвхєн индукцэлсэн хїчдэлээр, харин нейтралийн тусгаарлагыг хэрэглэх
хїчдэлээр нь туршина.

б) Ярмогийн дамнуур ба бїслїїрт шахаж чангалсан сїлбээрийн тусгаарлага.
Тоноглолын идэвхтэй хэсэгт їзлэг хийсний дараа туршилтыг гїйцэтгэнэ. Туршилтын хїчдэл 1-2 кВ,
нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

4. Тогтмол гїйдлээр ороомгийн эсэргїїцлийг хэмжих. Зїрхэвчийг заавал гаргаж авах
шаардлагагїй бол бїх салбарлалтууд дээр гїйцэтгэнэ. Эсэргїїцэл нь їйлдвэрийн єгєгдєл ба бусад
фазуудын салбарлалтын эсэргїїцлээс 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.

5. Трансформацлах коэффициентийг шалгах. Їїнийг сэлгэн залгагчийн бїх шатлалд
гїйцэтгэнэ. Трансформацлах коэффициент їйлдвэрийн єгєгдєл ба бусад фазуудын салбарлалтын
утгаас 2%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Ачааллын дор тохируулагчтай (РПН) трансформаторын
трансформацлах коэффициентийн хоорондох зєрїї нь тохируулгын шатлалын утгаас хэтрэхгїй
байх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 66

БД 43-101-03

6. Гурван фазын трансформаторын холболтын бїлэг ба нэг фазын
трансформаторын гаргалгын туйлшралыг шалгах. Паспортын єгєгдєл байхгїй буюу эдгээрийн
талаар эргэлзээтэй бол угсралтын їед гїйцэтгэнэ. Холболтын бїлэг нь паспортын єгєгдєл ба
самбарт тэмдэглэсэнтэй тохирч байх ёстой.

7. Хоосон явалтын алдагдал ба гїйдлийг хэмжих. Энэхїї туршилтыг доор заасан
хэмжилтийн аль нэгээр гїйцэтгэнэ:

а) хэвийн хїчдэлтэй їед. Хоосон явалтын гїйдлийг хэмжинэ. Гїйдлийн утга нь
нормчлогдохгїй.

б) бага хїчдэлтэй їед. Алдагдалыг хэвийн хїчдэлд шилжїїлэх буюу шилжїїлэхгїйгээр
(жиших аргаар) хэмжилтийг гїйцэтгэнэ.

8. Дугуй диаграммын хамаарамжийг авах ба сэлгэн залгах тєхєєрємжийн ажиллагааг
шалгах. Сэлгэн залгагчийн бїх байрлалд дугуй диаграммын хамаарамжийг авах ажиллагааг
гїйцэтгэнэ. Дугуй диаграмм нь їйлдвэрийнхээс ялгагдахгїй байх ёстой. Авалцаа (контакт) бїрийн
даралт ба сэлгэн залгагчийн элэгдэлийг їйлдвэрийн зааврын дагуу шалгана.

9. Радиатортой бакыг гидравлик даралтаар турших. Дїїргэсэн тэлэгчийн тївшингийн
єндєр, тосон баганын гидравлик даралтаар авна: хоолой хэлбэрийн ба гєлгєр шулуун баканд 0,6 м,
долгиолог, радиаторын ба хєргєлттэй баканд 0,3 м байх ёстой. Тосны температур +10°С –ээс
доошгїй їед туршилтыг 3 цаг їргэлжлїїлнэ. Туршилтын їед тос гоожилт ажиглагдахгїй байх ёстой.

10. Хєргєлтийн системийг шалгах. Хєргєлтийн тєхєєрємжийн ажиллагааны ба асаалтын
горим нь їйлдвэрийн заавартай тохирч байх ёстой.

11. Силикагелийн тєлєвийг шалгах. Индикаторын силикагель жигд цэнхэр єнгийг їзїїлсэн
байх ёстой. Єнгєний єєрчлєлт нь силикагелийн чийгтсэнийг гэрчилнэ.

12. Трансформаторын фазын дараалал. Фазаараа давхацсан байрлалд байх ёстой.
13. Трансформаторын тосыг турших. Тосгїй ирсэн трансформаторыг шинээр
ашиглалтанд оруулахын ємнє дїїргэх шинэ тос нь энэ зїйлийн 1, 2, 4-12, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн
їзїїлэлтээр туршигдсан байх ёстой. Тосгїй тээвэрлэсэн трансформатораас тосны їлдэгдэлийг
(ёроолоос нь) угсралт эхлэхийн ємнє гаргана. 110-220 кВ-ын трансформаторын тосны їлдэгдэлийн
цахилгаан бєх бат нь 35 кВ-оос багагїй, 330-500 кВ-ын трансформаторын хувьд 45 кВ-оос багагїй
байх ёстой. Тостой тээвэрлэсэн 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй трансформаторын тосыг угсралт
эхлэхийн ємнє энэ зїйлийн 1-6, 12, хїснэгт 1.8.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр турших ёстой. Тосны
туршилтын протоколгїй, 1 т-оос дээш жинтэй тостой нийлїїлэгдсэн трансфоматорын тосыг
ажиллагаанд оруулахын ємнє энэ зїйлийн 1-11, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр, харин 110
кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй трансформаторын тосыг дээрх туршилтаас гадна энэ зїйлийн 12,
хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр турших ёстой. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй
трансформаторын тосыг энэ зїйлийн 1-6, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр туршилтыг
гїйцэтгэж, тосны диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжинэ. Тусгаарлагын диэлектрик
алдагдлын єнцгийн тангенсийн утга нь єндєр байдаг трансформаторт ч тосны диэлектрик
алдагдлын єнцгийн тангенсын хэмжилтийг гїйцэтгэнэ.
Трансформаторыг ажиллагаанд залгах хїртэл 6 сараас ихгїй хугацаанд явуулсан
їйлдвэрийн туршилтын їзїїлэлтийн нормыг хангаж байгаа їед угсралтанд дїїрэн тостой ирсэн I,
II оворын трансформаторын тосыг зєвхєн энэ зїйлийн 1, 2, хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэн їзїїлэлтээр
туршихыг зєвшєєрнє.
14. Хэвийн хїчдэлд огцом залгаж турших. Трансформаторыг хэвийн хїчдэлд 3-5 удаа
залгах явцад трансформаторын тєлєв байдлыг їл хангах їзэгдэл ажиглагдахгїй байх ёстой.
Генератортой блок схемээр угсрагдсан трансформаторыг сїлжээнд залгахдаа хїчдэлийг нь тэгээс
дээшлїїлэн залгана.

15. Оруулгыг турших. Энэхїї дїрмийн 1.7.26-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
16. Гїйдлийн трансформаторыг турших. Энэхїї дїрмийн 1.7.17-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

Хэмжїїрийн трансформатор

1.8.17. Хэмжїїрийн трансформаторыг энэхїї зїйлийн бїх заалтаар бїхэлд нь турших нь
зїйтэй.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих:
а) Анхдагч ороомог. 2500 В-ын мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцлийн утга
нь нормчлогдохгїй. 330 кВ хїчдэлтэй, ТФКН-330 маягийн гїйдлийн трансформаторын
тусгаарлагын эсэргїїцлийн хэмжилтийг салангид бїсээр гїйцэтгэнэ. Энэ їед тусгаарлагын
эсэргїїцлийн утга нь хїснэгт 1.7.12-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 67

БД 43-101-03

Хїснэгт 1.7.12
ТФКН-330 маягийн гїйдлийн трансформаторын анхдагч ороомгийн тусгаарлагын

эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага утга

Тусгаарлагын хэмжигдэх хэсэг Тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм
Сїїлчийн ємнєх хавтасны їндсэн 5000
тусгаарлага 3000
Хэмжилтийн конденсатор (сїїлчийн ємнєх
ба сїїлчийн хавтасны хоорондох 1000
тусгаарлага)
Анхдагч ороомгийн гадаад їе (сїїлчийн
хавтасны их биетэй харьцангуй
тусгаарлага)

б) Хоёрдогч ороомог. 500 ба 1000 В-ийн мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тїїнд холбогдсон
хэлхээтэйгээ хамт хоёрдогч ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцэл нь 1 мОм-оос багагїй байх ёстой.

2. Тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих. 110 кВ ба тїїнээс
дээш хїчдэлтэй гїйдлийн трансформаторт гїйцэтгэнэ.

+20°С температуртай їед гїйдлийн трансформаторын тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын
єнцгийн тангенс хїснэгт 1.7.13-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой.

3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Анхдагч ороомгийн тусгаарлага. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчдэлийн трансформатор ба
гїйдлийн трансформаторт энэхїї туршилтыг (гаргалганаас нэгийнх нь сулруулах тусгаарлагатай
хїчдэлийн трансформатораас бусад) заавал явуулна.

Хэмжїїрийн трансформаторын туршилтын хїчдэлийн зєвшєєрєгдєх утгыг хїснэгт 1.7.14-д
їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.13
Гїйдлийн трансформаторын тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийн

зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга

Туршигдах объектийн нэр Хэвийн хїчдэлийн, кВ їед
диэлектрик алдагдлын єнцгийн
Тосон дїїргэлттэй гїйдлийн трансформатор
(їндсэн тусгаарлага) тангенс, %
ТФКН-300 маягийн гїйдлийн трансформатор: 110 150-220 330 500
Сїїлчийн ємнєх хавтастай харьцангуй їндсэн 2,0 1,5 - 1,0
тусгаарлага
Хэмжилтийн конденсатор - - 0,6 -
(сїїлчийн ба сїїлчийн ємнєх хавтасны
хоорондох тусгаарлага ) - - 0,8 -
Анхдагч ороомгийн гадаад їе (их биетэй
харьцангуй сїїлчийн хавтасны тусгаарлага) - - 1,2 -

Хїснэгт 1.7.14
Хэмжїїрийн трансформаторын їйлдвэрийн давтамжтай

туршилтын хїчдэл

Хэвийн хїчдэлийн, кВ їед туршилтын

Хэмжїїрийн трансформаторын хїчдэл, кВ
тусгаарлагын хийц
3 6 10 15 20 35
Хэвийн
Сулруулсан 21,6 28,8 37,8 49,5 58,5 85,5

9 14 22 33 - -

Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа нь хїчдэлийн трансформаторт 1 минут,
керамик, шингэн, цаас-тосон тусгаарлагатай гїйдлийн трансформаторт 1 минут, кабелийн масс,
хатуу органик материалан тусгаарлагтай гїйдлийн трансформаторт 5 минут байх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 68

БД 43-101-03

б) Хоёрдогч ороомгийн тусгаарлага. Тїїнд холбогдсон хэлхээтэйгээ хамт хоёрдогч
ороомгийн тусгаарлагын туршилтын хїчдэлийн утга 1 кВ-д хїрэх ёстой. Номчилсон туршилтын
хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байвал зохино.

4. Хоосон явалтын гїйдлийг хэмжих. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй каскад (угсраа)-
ын трансформаторт хэвийн хїчдэлийн їед хоёрдогч ороомогт энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Хоосон
явалтын гїйдлийн утга нормчлогдохгїй.

5. Гїйдлийн трансформаторын соронзончилгооны хамаарамжийг авах. 380 В-оос
дээш хїчдэл шаардлагагїй бол тэг (0)-ээс хэвийн утга хїртэл гїйдлийг єєрчилж гїйцэтгэнэ. Тэгээс
соронзон дамжуулагчийн халалт эхлэх утга хїртэл гїйдлийг єєрчилж хамаарамж авах, хэвийн
гїйдлээс дээш гїйдэл нэвтрїїлэх нєхцєлд хэрэглэх зєвшєєрєгдєх ачаалал, балансгїй гїйдэл ба
алдааны тооцоо, явуулахад шаардагдах реле хамгаалалтын тєхєєрємжийн тэжээл, аваарын
автомат осциллограф, тогтоох багаж зэрэгт зориулагдсан гїйдлийн трансформаторт туршилтыг
явуулна. Ороомог нь салбарлагатай байвал ажлын салбар дээр нь дээрх хамаарамжийг авах нь
зїйтэй.

Авсан хамаарамжийг соронзончилгооны нэг маягийн хамаарамж ба бусад гэмтэлгїй ижил
тєрлийн гїйдлийн трансформаторын соронзончилгооны хамаарамжтай жишиж їзвэл зохино.

6. Хэмжїїрийн трансформаторын холболтын бїлэг (гурван фазын), буюу гаргалгааны
туйлшралыг (нэг фазын) шалгах. Паспортын єгєгдєл байхгїй буюу эдгээр єгєгдєлд эргэлзэлтэй
байвал угсралтын їед энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Туйлшрал ба холболтын бїлэг нь паспортын
єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

7. Бїх салбарлага дээр трансформацлах коэффициентийг хэмжих. Сэлгэн залгах
(коммутацын) тєхєєрємж (сэлгэн залгагчийн бїх байрлалд) бїхий гїйдлийн трансформатор ба
трансформаторуудад гїйцэтгэнэ.

Паспортын єгєгдлєєс коэффицентийн тухайн олсон утгын хэлбийх хэлбийлт нь хэмжилтийн
нарийвчлалын хязгаар дотор байх ёстой.

8. Тогтмол гїйдлээр ороомгийн эсэргїїцлийг хэмжих. Каскадын хїчдэлийн
трансформаторын холбогч ороомогт ба сэлгэн залгах тєхєєрємж бїхий 10 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлтэй гїйдлийн трансформаторын анхдагч ороомогт энэхїї туршилтыг гїйцэтгэнэ. Паспортын
утгаас ороомгийн эсэргїїцлийн хэмжигдсэн тухайн утгын хэлбийлт буюу бусад фазуудын
ороомгийн эсэргїїцлээс 2 %-оос хэтрэхгїй байх ёстой.

9. Трансформаторын тосыг турших. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хэмжїїрийн
трансформаторт дїрмийн 1.7.28-д зааснаар гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлагын диэлектрик алдагдлын
єнцгийн тангенс єндєр байх їзїїлэлт бїхий хэмжїїрийн трансформаторт тосны туршилтыг хїснэгт
1.8.33-ийн зааснаар явуулна.

Тосон дїїргэлттэй хэмжїїрийн трансформаторын тосны тєлєв байдлын їнэлгээг угсраа
(каскад) бїрт ажлын хэвийн хїчдэлд тохирох нормоор тусад нь явуулна.

10. НДЕ- маягийн багтаамжийн хїчдэлийн трансформаторыг турших. Їйлдвэрийн
дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ.

11. НДЕ- маягийн вентилийн цахилуурын хїчдэлийн трансформаторыг турших.
Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

Тосон таслуур

1.7.13 Хїчдэлийн бїх ангилалын тосон таслуурыг энэхїї зїйлд авч їзэх заалтаар бїхэлд нь
турших ёстой.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих:

а) Органик материалаар хийсэн чиглїїлэх ба хєдєлгєєнтэй хэсгїїд. Дїрмийн дагуу 2,5 кВ

хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь доорх хэмжээнээс багагїй

утгатай байх ёстой:

Таслуурын хэвийн хїчдэл, кВ 3-10 15-150 220-500

Тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм 1000 3000 5000

б) Залгах, салгах цахилгаан соронзон, хоёрдогч хэлхээ г.т. Дїрмийн 1.7.27-д зааснаар

гїйцэтгэнэ.

2. Оруулгуудыг турших. Дїрмийн 1.7.26-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
3. Нум унтраах тєхєєрємжийн тусгаарлага, бакны доторх тусгаарлагын тєлєвийг

їнэлэх. Суурилуулах оруулгатай, 35 кВ-ын хїчдэлтэй таслуурт тусгаарлагын диэлектрик
алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих замаар гїйцэтгэнэ. Хэмжсэн тангенсийн утга оруулгын
диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсаас 2 дахин их байвал, нум унтраах тєхєєрємжийн бакны

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 69

БД 43-101-03

доторх хэмжсэн тусгаарлагын нєлєєлєл бїрэн байхгїй болох хїртэл, є.х. таслуурт оруулгыг
тавихаас ємнє бакны доторх тусгаарлагыг хатаалтанд єгєх ёстой.

4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших.
а) Таслуурын их биетэй харьцангуй тусгаарлага буюу тулгуурын тусгаарлага. 35 кВ
хїртэл хїчдэлтэй таслуурт гїйцэтгэнэ. Таслуурын туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэн
єгєгдєлийн дагуу туршилтын хїчдэлийг сонгоно. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх
хугацаа 1 минут байвал зохино.

Хїснэгт 1.7.15

Аппаратуудын гадна тусгаарлагын їйлдвэрийн
давтамжтай туршилтын хїчдэл.

Тусгаарлагатай аппаратуудын туршилтын хїчдэл, кВ

Хїчдэлийн Хэвийн Органик Хєнгєвчил- Органик материалаар
ангилал, кВ
керамик материалаар сєн керамик хийсэн хєнгєвчилсєн
3
6 хийсэн хэвийн
10
15 24 21,6 13 11,7
20
35 32 28,8 21 18,9

42 37,8 32 28,8

55 49,5 48 43,2

65 58,5 - -

95 85,5 - -

б) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага.
Туршилтын хїчдэлийн утга 1 кВ, нормчисон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх
ёстой.

5. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:
а) Тосон таслуурын авалцуур. Таслуурын туйлын гїйдэл дамжуулах системийн ба тїїний
элементїїдийн эсэргїїцлийг тусад нь хэмжих ёстой. Тогтмол гїйдэлд авалцаа (контакт)-ны
эсэргїїцлийн утга їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.
б) Нум унтраах тєхєєрємжийн шунтлэгч резистор. Эсэргїїцлийн хэмжсэн утга їйлдвэрийн
дагалдах єгєгдєлєєс 3%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.
в) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомог. Ороомгийн эсэргїїцэлийн утга
їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

6. Таслуурын хурдны ба хугацааны хамаарамжийг хэмжих. Бїх ангилалын хїчдэлийн
таслуурын хугацааны хамаарамжийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. 35 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлийн таслуур, тїїнчлэн їйлдвэрийн заваар шаардагдах тохиолдолд хїчдэлийн ангилалаас
хамаарахгїй залгалт, салгалтын хурдны хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Хэмжигдсэн хамаарамж
їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

7. Таслуурын хєдєлгєєнтэй хэсгийн явалт, залгах їеийн шахагдалт, авалцааны нэгэн
зэрэг залгагдалт, салалтыг хэмжих. Гарган авсан утга нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй
тохирч байх ёстой.

8. Таслуур, дамжлага, механизмын тохируулах ба тогтоох хамаарамжийг шалгах. Бїх
тєрлийн таслуур, дамжлагын паспорт ба їйлдвэрийн зааврын нормоор бїхэлд нь гїйцэтгэнэ.

9. Чєлєєт расцепителийн механизмын їйлчлэлийг шалгах. Таслуурын анхдагч хэлхээг
залгах агшнаас бїрэн залгаатай байрлал хїртэл- салгалтын їед хєдєлгєєнтэй авалцааны
явалтын хэсэгт гїйцэтгэнэ. Энэ їед дамжлагын хийц, залгалтын цахилгаан соронзонгийн зїрхэвч
тултал єргєгдсєн їед чєлєєт расцепителийн механизмын їйлчлэлийг шалгах шаардлагыг
тодохойлох, буюу пїрш шахагдсан їе зэрэг онцлог шаардлагыг тооцох ёстой.

10. Таслуурын дамжлагын ажиллах хїчдэлийг (даралтыг) шалгах. Таслуур ажиллах
чадвартай єєрєєр хэлвэл эхнээсээ эцэс хїртэлээ залгах, салгах їйлдэл хийгдэж байгаа їед
дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн бодит утга буюу хийн дамжлагын
шахагдсан агаарын даралтыг тодорхойлох зорилгоор (таслуурын анхдагч хэлхээнд гїйдэлгїй
байхад) гїйцэтгэнэ. Энэ їед хурдны ба хугацааны хамаарамж нормчилсон утгатай тохирохгїй
байж болно.

Ажиллах хїчдэл нь дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь ажлын хїчдэлийн доод
хязгаараас 15-20% -оор бага, харин хийн дамжлагын ажиллах даралт ажлын даралтын доод

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 70

БД 43-101-03

хязгаараас 20-30%-оор бага байх ёстой. Пїршин дамжлагатай таслуурын ажиллах чадварыг
їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу залгах пїршний багавтар шахалтын їед шалгах хэрэгтэй.

Дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн дараах утгуудад тосон
таслуурын найдвартай ажиллагаа хангагдсан байх ёстой: Салгах їед хэвийн хїчдэлийн 65-120%,
залгах їед хэвийн хїчдэлийн 80-110% (50 кА хїртэл залгалтын хэвийн гїйдэлтэй), хэвийн
хїчдэлийн 85-110% (50 кА-аас их залгалтын хэвийн гїйдэлтэй). Хийн дамжлагтай таслуурын
ажиллах даралтын єєрчлєлт 90-110%-оос багагїй байх ёстой. Таслуурын дамжлагын (анхдагч
хэлхээнд гїйдэлгїй) ажлын хїчдэл (даралт) доод хязгаарын заагдсан утгын їед хугацааны ба
хурдны хамаарамжийн харгалзах нєхцєлийн їйлдвэрийн нормчлолыг хангаж байх ёстой.

11. Олон удаагийн залгалт, салгалтаар таслуурыг шалгах. Тосон таслуурын олон
удаагийн туршилтыг цахилгаан соронзонгийн залгуур дахь хїчдэлийн дараах утгуудад гїйцэтгэнэ:
залгалтыг хэвийн хїчдэлийн 110, 100, 80 (85)% ба ажиллах хїчдэлийн хамгийн бага утганд,
салгалтыг хэвийн хїчдэлийн 120, 100, 65% ба ажиллах хїчдэлийн хамгийн бага утганд. Їйлдлийн
тоо бууруулсан ба єндєрсгєсєн хїчдэлд 3-5, хэвийн хїчдэлд 10 удаа байх ёстой.

Тїїнээс гадна таслуурыг З-С циклд (хугацааны барилтгїй) 3-5 удаа, автоматаар давтан
залгах (AПВ) горимд ажиллах таслуурт 2-3 удаа С-З ба З-С циклд гїйцэтгэнэ. Нийлмэл циклд
таслуурын ажиллагаа дамжлагын цахилгаан соронзонгийн залгуурт хэвийн ба 80 (85)% хїртэл
буурулсан хїчдэлд шалгагдсан байх ёстой.

12. Таслуурын тосны трансформаторыг турших. Хїчдэлийн бїх ангилалын бактай
таслуур ба 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн бага багтаамжийн таслуурын тосны туршилтыг
таслуурт тос хийхийн ємнє ба хийсний дараа гїйцэтгэнэ.

35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бага багтаамжийн таслуурын нум унтраах камерт тосыг хийхээс
ємнє туршина. Тосны туршилтыг 1.7.27-ын дагуу гїйцэтгэнэ.

13. Гїйдлийн суулгамал трансформаторыг турших. 1.7.11-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

Агаарын таслуур

1.7.14 Бїх ангилалын хїчдэлийн агаарын таслуурыг энэхїї зїйлд заасны дагуу бїхэлд нь
турших ёстой.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих:
а) Бїх ангилалын хїчдэлийн таслуурын тусгаарлах татуурга, тусгаарлагч ба унтраах
камерийн тусгаарлагч, тулгуурын тусгаарлагч. 2,5 кВ-ын хїчдэлийн мегаомметр буюу шулуутгах
гїйдлийн хїчдэлийн їїсгїїрээр гїйцэтгэнэ. Шаардлагатай тохиолдолд тусгаарлагч, унтраах
камерийн тусгаарлагч, тулгуурын тусгаарлагчийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг гаднах гадаргуу дээр
нь хамгаалах бїсний тєхєєрємжтэй гїйцэтгэнэ.
Тусгаарлагын эсэргїїцэлийн утга нь хїснэгт 1.7.16-д їзїїлсэнээс багагїй байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.16
Агаарын таслуурын хєдєлгєєнтэй хэсгийн тусгаарлага ба тулгуурын

тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага утга

Таслуурын хэвийн хїчдэлийн утганд кВ,

тусгаарлагын эсэргїїцэл, мОм

Туршигдах объект 15 хїртэл 20-35 110, тїїнээс

Тулгуурын тусгаарлагч, агаар дамжуулагч ба дээш
шаазан татуурга (тус бїрд нь)
Органик материалаар хийсэн татуурга 1000 5000 5000

- 3000 -

б) Залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн ороомгууд, хоёрдогч хэлхээ. 1.7.34-д зааснаар
гїйцэтгэнэ.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Таслуурын тусгаарлага. Дїрмийн дагуу 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй таслуурт заавал хийнэ.
Таслуурын тулгуурын шаазан тусгаарлагыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр хїснэгт

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 71

БД 43-101-03

1.8.17-д їзїїлсэний дагуу гїйцэтгэнэ. Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут
байна. Олон элемент бїхий тусгаарлагчтай таслуурын тусгаарлагыг 1.7.32-ын дагуу гїйцэтгэнэ.

б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага. 1.7.34-
ийн дагуу гїйцэтгэнэ.

3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих.
а) Бїх ангилалын хїчдэлийн агаарын таслуурын авалцаа (контакт)-нууд. Унтраах камерийн
элемент бїрийн авалцаа, хутга, тусгаарлагчийн эсэргїїцэлийн хэмжилтийг тус тусад нь явуулна.
Агаарын таслагчийн авалцааны эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утгыг хїснэгт 1.7.17-д
їзїїлэв.
б) Таслуурын залгалт, салгалтын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Бїх тєрлийн таслуурын
їйлдвэрийн єгєгдєлийг хїснэгт 1.7.18-д їзїїлсэнээр тогтоох нь зїйтэй.

Хїснэгт 1.7.17
Хэвийн гїйдэл нь 2 кА, агаарын таслууруудын авалцааны тогтмол гїйдэлд їзїїлэх

зєвшєєрєгдєх хамгийн их эсэргїїцэл.

Контактын эсэргїїцэл, мкОм

Таслуурын тєрєл Хэвийн хїчдэл,кВ
Туйлын бїх

хїрээний
Унтраах
камерийн
Унтраах
камерийн нэг
элементийн

Хутга
(отделителийн)
Отделителийн
нэг элементийн

ВВН-110-6 110 120 40 20 40 20
ВВН-154-8 150 160 60 20 60 20
ВВН-220-10 220 200 80 20 80 20
ВВ-500-2000/25 500 500* - 18 - 28
ВВН-35-2 35 60 - - - -

* Агаараар дїїргэсэн отделительтэй таслуурт авалцааны холболтын шилжилтийн эсэргїїцлийг
хэмжиж гїйцэтгэнэ:

- унтраах камерийг отделительтай холбосон шин (50 мкОм-оос хэтрэх ёсгїй.)
- тусгаарлагчийн хоёр хэсгийг холбосон шин (80 мкОм-оос хэтрэх ёстой.)

Тусгаарлах салгуурын аппаратын гаралтаас отделителийн фланцыг холбосон шинд шилжих
эсэргїїцэл нь 10 мкОм-оос хэтрэх ёсгїй.

в) Таслуурын шунтлэгч резистор ба хїчдэл хуваагч. Эдгээрийн нормыг їйлдвэрийн
єгєгдєлєєр тогтоож єгнє.

Хїснэгт 1.7.18
Агаарын таслуурын цахилгаан соронзонгийн ороомгийн тогтмол гїйдлийн эсэргїїцэл

Таслуурын тєрєл Гурван фазын Хїчдэл, кВ Ороомгийн эсэргїїйцэл, Ом
цахилгаан
ВВН-110-6 220 1-р ороомог: 10±1,5;
ВВН-154-8 соронзонгийн
ВВН-220-10 холболт 2-р ороомог: 45±2,0
ВВ-330Б
ВВ-500 Хуваах буюу 110 хоёр ороомог: 55±3,5
ВВМ-500М зэрэгцээ 1-р ороомог: 24±0,05

(форсировктой 2-р ороомог 11,3±0,55
цахилгаан
соронзон)

хоёр ороомог 13,7±0,55

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 72

БД 43-101-03

4. Таслуурын тодорхойломжийг шалгах. Нийлмэл цикл, энгийн їйлдлээр хэвийн, хамгийн
их, хамгийн бага даралтын їед авсан таслуурын тодорхойломж нь їйлдвэрийн дагалдах

єгєгдєлтэй тохирох ёстой.

5. Бууруулсан хїчдэлтэй їед таслуурын дамжлагын ажиллагааг шалгах. Бакан дахь
хийн даралт хамгийн их 2,06МПА (21кгс/см2) байхад удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ажиллах
хїчдэл нь хэвийн хїчдэлийн 65%-оос ихгїй байх ёстой.

6. Таслуурыг олон удаагийн залгалт, салгалтаар шалгах. Таслуур бїрт гїйцэтгэх нийлмэл

циклийн ба їйлдлийн тоог хїснэгт 1.7.19-д їзїїлсэнээр тогтооно.

Хїснэгт 1.7.19
Агаарын таслуурыг олон удаагийн туршилтаар турших їйлдлийн тоо

Цикл буюу їйлдлийн Таслуурыг турших даралт Гїйцэтгэх цикл буюу
нэр їйлдлийн тоо
Ажиллах хамгийн бага даралт 3
Залгалт, салгалт Ажлын хамгийн бага даралт 3
Хэвийн 3
Цикл З-С Ажлын хамгийн их 2
Ажиллах хамгийн бага 2
Цикл С-З (давтан Ажлын хамгийн бага* 2
залгалт амжилттай) Ажлын хамгийн их* 2
Цикл С-З-С (давтан Давтан залгалтанд хамгийн бага 2
залгалт амжилттай) Хэвийн* 2
Давтан залгалтанд хамгийн бага
Давтан залгалтанд хамгийн их

* Таслуурын ажиллагааны осциллограмыг авах ёстой.

7. Таслуурын хїчдэл хуваагчийн конденсаторыг турших. 1.7.27-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
8. Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн якорын явалтыг шалгах. Форсировктой
цахилгаан соронзонгийн якорын явалт 8 мм байх ёстой.

Ачаалал таслуур

1.7.15 Бїрэн цуглуулж тохируулсан ачаалал таслагчийг энэхїї зїйлд заасны дагуу бїрэн
турших ёстой. Їїнд:

1. Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний
тусгаарлагын ороомогийн эсэргїїцлийг хэмжих. Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Ачаалал таслагч (таслуур)-ийн тусгаарлага. Хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэний дагуу гїйцэтгэнэ.
б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага.
Дїрмийн 1.8.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:
а) Ачаалал таслагчийн авалцаа (контакт)-нууд. Ажлын хос авалцаа бїрийг ба туйлын гїйдэл
дамжуулах системийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн
єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.
б) удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Эсэргїїцлийн утга нь їйлдвэрийн
єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.
4. Чєлєєт салгавчийн механизмын їйлчлэлийг шалгах. Чєлєєт салгавчийн механизмыг
ажиллагаанд нь 1.7.18-ийн зїйл 9-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
5. Бууруулсан хїчдэлтэй їед дамжлагын ажиллагааг шалгах. Дїрмийн энэ зїйлийн
1.7.18-ийн зїйл 10-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
6. Олон удаагийн туршилтаар ачаалал таслагчийг турших. Энэ зїйлийн 1.7.15-ийн зїйл
11-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
7. Гал хамгаалагчийг шалгах. 1.7.25-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуур

1.7.16 Бїх ангиллын хїчдэлийн бїрэн угсарч тохируулсан хуурай салгуур, тусгаарлагч,
богино холбуурыг бїхэлд нь дїрмийн энэ зїйлд заасны дагуу турших ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 73

БД 43-101-03

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих.
а) Органик материалаар хийсэн татуурга, бариул. 2,5 кВ-ийн мегаомметрээр гїйцэтгэнэ.
Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь дїрмийн 1.7.13, 1,а-д заасан утгаас багагїй байх ёстой.
б) Олон элементтэй тусгаарлагч 1.7.27-д зааснаар гїйцэтгэнэ.
в) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээ. Дїрмийн 1.7.29-д
зааснаар гїйцэтгэнэ.
2. Їйлдвэрийн дамтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Хуурай салгуур, тусгаарлагч, богино холбуурын тусгаарлага. Хїснэгт 1.7.15-д їзїїлсэн
дарааллын дагуу гїйцэтгэнэ.
б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог ба хоёрдогч хэлхээний тусгаарлага.
Дїрмийн 1.7.29-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих:
а) 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хуурай салгуур, тусгаарлагчийн авалцааны систем.
Хэмжилтийн утга нь їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєл ба хїснэгт 1.7.20-д їзїїлсэнтэй тохирч байх
ёстой.

Хїснэгт 1.7.20
Хуурай салгуур, холтгох салгуур (отделитель)-ын авалцааны системийн тогтмол гїйдлийн

эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга

Хуурай ба холтгох Хэвийн Хэвийн Эсэргїїцэл,
салгуурын тєрєл хїчдэл, кВ гїйдэл, А мкОм
200
РОНЗ 400-500 2000 220
РЛН 110-220 600 175
110-500 600 120
Бусад тєрєл 1000 50
1500-2000

б) Удирдлагын цахилгаан соронзонгийн ороомог. Ороомгуудын эсэргїїцлийн утга нь
їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

4. Хєдєлгєєнгїйгээс хєдєлгєєнтэй авалцааг тэнийлгэх хїчийг хэмжих. 35 кВ-ын хуурай
ба холтгох салгуураар гїйцэтгэх ба харин эрчим хїчний тєхєєрємжинд хїчдэлийн ангилалаас
хамаарахгїй хийгдэх ёстой. Авалцааны гадаргуй тосгїй їед хэмжсэн утга нь їйлдвэрийн дагалдах
єгєгдєлтэй тохирч байх ба їйлдвэрийн єгєгдєл байхгїй їед хїснэгт 1.7.21-д їзїїлсэнтэй тохирч
байх ёстой. Хїснэгт 1.7.21-д зааснаас гадна 630-2000 А хэвийн гїйдэлтэй, 35-220 кВ-ын хїчдэлтэй
гадна тєхєєрємжийн хуурай салгуурын норм, їйлдвэрээс тогтоосон тэнийлгэх хїчний ерєнхий норм
78,5-98 Н (8-10 кгс) –той харьцуулах нь зїйтэй.

Хїснэгт 1.7.21
Хуурай ба хотгох салгуурын хєдєлгєєнгїйгээс хєдєлгєєнтэй (нэг хутганы хувьд)

авалцааг тэнийлгэх хїчний норм

Аппаратын тєрєл Хэвийн гїйдэл, А Хїч, Н (кгс)

Хуурай салгуур

РВК-10 3000, 4000, 5000 490-540 (50-55)

РВК-20 5000, 6000 490-540 (50-55)

7000 830-850 (85-87)

РВ(З)-20 400 118-157 (12-16)

РВ(З)-35 600 137-176 (14-18)

1000 176-225 (18-23)

РЛНД-110 600 157-176 (16-18)

1000 176-196 (18-20)

Холтгох салгуур (отделитель)

ОД-110М, ОД-150М 600 157-176 (16-18)

ОД-220М 1000 176-196 (18-20)

5. Ажиллагааг шалгах. Гар удирдлагаар 10-15 удаагийн залгах, салгах їйлдэл гїйцэтгэх
замаар аппаратуудыг шалгана. Алсын удирдлагатай аппаратуудыг удирдлагын хэвийн хїчдэлтэй
їед залгалт салгалтын 25 цикл ба залгах, салгах цахилгаан соронзонгийн (цахилгаан

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 74

БД 43-101-03

хєдєлгїїрийн) хэвийн хїчдэлийн 80% хїртэл бууруулсан хїчдэлтэй їед залгалт, салгалтын 5-10
цикл хийх замаар гїйцэтгэнэ.

6. Хугацааны хамаарамжийг тодорхойлох. Богино холбуурыг залгах їед, холтгох
салгуурыг салгах їед туршилтыг гїйцэтгэнэ. Хэмжигдсэн утга нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч
байх ба їйлдвэрийн єгєгдєл байхгїй бол хїснэгт 1.7.22-т їзїїлсэнтэй тохирч байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.22

Богино холбуурыг залгах ба холтгох салгуурыг таслах
зєвшєєрєгдєх хамгийн их хугацаа

Аппаратын Салгах хугацаа, Аппаратын Салгах хугацаа,
тєрєл ихгїй, с тєрєл ихгїй, с

ОД-35 Ялгагч Богино холбогч
ОД-110 0,5
ОД-110М КЗ-35 0,4
ОД-150 0,7-0,9
ОД-150М 0,5 КЗ-110 0,4
ОД-220 1,0
ОД-220М 0,7 КЗ-110М 0,35
1,0
0,7 КЗ-220, КЗ-150 0,5

КЗ-150М 0,4

КЗ-220М 0,4

Гадна ба дотор байрлуулах иж бїрдмэл
хуваарилах байгууламж (ИБХБ, гадны ИБХБ)

1.7.17 Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг угсарсны дараа бїхэлд нь дїрмийн энэхїї
зїйлд заасны дагуу туршина.

Дотор тавигдах иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ)-ийн элементїїдийг турших норм:
Тосны ба хїчний трансформатор, хуурай салгуур, гал хамгаалуур, вентилийн цахилуур, ачаалал
таслуур, хэмжїїрийн трансформатор, тосон таслуурын туршилтыг энэ бїлэгт заасны дагуу явуулах
нь зїйтэй.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих.
а) Анхдагч хэлхээ. Хэмжилтийг 2,5 кВ-ын хїчдэлээр мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Туршилтын
дїнд нєлєєлж болох зангилаа, эд ангиуд ИБХБ-д тавигдах анхдагч хэлхээг бїрэн цуглуулсан
тусгаарлагын эсэргїїцэл нь 1000 МОм байх ёстой. Туршилтын дїн хангалтгїй їед туршилтыг
элемент бїрээр гїйцэтгэхэд элемент бїрийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 1000 мОм-оос багагїй байх
ёстой.
б) Хоёрдогч хэлхээ. 0,5-1 кВ-ын мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Бїх холбогдох аппаратууд (реле,
багаж, гїйдэл ба хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомог)-тай хоёрдогч хэлхээний холболт
бїрийн тусгаалагын эсэргїїцэл 1 мОм-оос багагїй байх ёстой. Тухайлбал,
2. Їйлдвэрийн давтамжтай нэмэгдїїлсэн хїчдэлээр турших.
а) ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн їїр (ячейк)-ийн анхдагч хэлхээний тусгаарлага. Хаалгууд
хаалттай, тэргэнцэрїїд ажиллах байдалд байх їеийн ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн хайрцгууд бїрэн
угсрагдсан їеийн туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.23-д їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.23
ИБХБ ба гадны ИБХБ-ийн хайрцгуудын тусгаарлагын їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын

хїчдэл

Хїчдэлийн Тусгаарлагатай хайрцгийн Хїчдэлийн Тусгаарлагатай хайрцгийн
ангилал, туршилтын хїчдэл, кВ ангилал, туршилтын хїчдэл, кВ
кВ
кВ керамик Хатуу органик керамик Хатуу органик
материал 15 материал
3 20
6 24 21,6 35 55 49,5
10 32 28,8 65 58,5
42 37,8 95 85,5

Хїснэгт 1.7.24

ИБХБ ба гадны ИБХБ-ын авалцааны тогтмол гїйдлийн
зєвшєєрєгдєх хамгийн их эсэргїїцэл

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 75

БД 43-101-03

Хэмжигдэх объект Эсэргїїцэл, Ом
Цуглуулгын шинный холболт (сонголтоор)
Шинный хэсгийн эсэргїїцэл тїїний
Анхдагч хэлхээний салдаг холбоос (ХБ- холбогдоогїй уртаас 1,2 дахинаас ихээр
ийн хийц болохоор байвал сонголтоор)
хэтрэх ёсгїй
Хоёрдогч хїчний хэлхээний салдаг
авалцаа Їйлдвэрийн заавраар тодорхойлно. КРУ-
ийн зааварт эсэргїїцлийг нормчлоогїй

бол тэдгээрийн эсэргїїцэл дараах утгаас
ихгїй байх ёстой:

400 А –ийн авалцаанд 75 мкОм
600 А –ийн авалцаанд 60 мкОм
900 А –ийн авалцаанд 50 мкОм
1200 А –ийн авалцаанд 40 мкОм

Авалцааны эсэргїїцэл 4000 мкОм-оос
ихгїй байх ёстой.

Керамик тусгаарлагатай ячейкны нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1
минут, хатуу органик материалаар хийсэн ячейкны хувьд 5 минут байх ёстой.

3. Тогтмол гїйдлээр эсэргїїцлийг хэмжих. Холболтын боолтон ба салдаг холбоосын
тогтмол гїйдлийн эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.24-д їзїїлсэнээс ихгїй байх ёстой.

4. Механик туршилт. Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ. Механик
туршилтанд:

а) салдаг авалцааны харилцан залгагдал, тїїнчлэн блоклол, бэхэлгээ, ороогдол зэргийг
шалгахтай хамт хєдєлгєєнтэй элементийн єнхєрч орох, гарах байдлыг шалгана.

б) анхдагч хэлхээний салдаг авалцааны шахалтыг шалгах,
в) хуурай салгуурын газардуулгын авалцааны тєлєв-байдал, ажиллагааг шалгах.

Агаарын хєргєлттэй иж бїрдмэл халхавчтай гїйдэл дамжуулагч
ба шин дамжуулагч

1.7.18 Гїйдэл дамжуулагч ба шин дамжуулагчид холбогдох тоноглол (генератор, хїчний ба
хэмжїїрийн трансформатор г.м.)-ын туршитын норм, хэмжээг энэ бїлэгийн харгалзах зїйлїїдэд
заасны дагуу гїйцэтгэнэ. Бїрэн угсрагдах гїйдэл дамжуулагчуудыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд
гїйцэтгэнэ.

1. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Гїйдэл дамжуулагчийн
тусгаарлагын хїчдэлийн трансформатор, хїчний трансформатор, генераторын ороомгийг
салгаатай нєхцєлд хїснэгт 1.7.25-д їзїїлсэн туршилтын хїчдэлээр гїйцэтгэнэ.

Хїснэгт 1.7.25.

Гїйдэл дамжуулагчийн тусгаарлагын їйлдвэрийн
давтамжтай туршилтын хїчдэл

Хїчдэлийн ангилал, кВ Тусгаарлагатай гїйдэл дамжулагчийн туршилтын хїчдэл,

6 кВ
10
15 Шаазан Холимог (хатуу органик
20
материалаар хийсэн

керамик)

32 28,8
42 37,8
55 49,5
65 58,5

Цэвэр шаазан тусгаарлагатай гїйдэл дамжуулагчид їйлчлэх нормчилсон туршилтын
хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хэрэв гїйдэл дамжуулагчийн тусгаарлага хатуу
органик материалаар хийсэн элементїїдийг агуулсан байвал туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх
хугацаа 5 минут байвал зохино.

2. Гагнуурын ба боолтон холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах. Гїйдэл
дамжуулагчийн холболтын боолтны чангалалтыг сонголтоор тїївэрлэж шалгана. Захиалагчийн
байхгїйд гїйдэл дамжуулагчийг угсарсан байвал авалцах холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах
зорилгоор гїйдэл дамжуулагчийн холболтын 1-2 боолтыг сонголтоор тайлж туршилтыг хийнэ.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 76

БД 43-101-03

Гагнаасан холбоосонд хєнгєн цагааныг гагнах зааврын дагуу буюу рентген, гаммадефектоскопын
хяналтын арга болон їйлдвэрээс зєвлєсєн бусад аргаар їзлэг явуулах нь зїйтэй.

3. Тусгаарлах жийргийн тєлєв байдлыг шалгах. Тулгуурын металл хийцээс гадаргын
арьс нь тусгаарлагдсан гїйдэл дамжуулагчид туршилтыг хийнэ. Тусгаарлах жийргийн бїтэн
байдлыг фазын секцїїдийн тусгаарлах жийргэн дээрх хїчдэлийн уналт буюу секцийн сууриудын
хоорондох металл хийцэд орох гїйдлийг хэмжиж жиших замаар шалгах нь зїйтэй.

4. Гїйдэл дамжуулагчийн зохиомол хєргєлтийн тєхєєрємжийг шалгах ба їзлэг хийх.
Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ.

Цуглуулгын ба холболтын шин

1.7.19 Шинийг энэ бїлгийн заалтын дагуу бїхэлд нь туршилтыг хийх нь зїйтэй: 1 кВ хїртэл
хїчдэлд 1, 3-5-д; 1 кВ-оос дээш хїчдэлд энэ зїйлийн 2-6-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 1 кВ-ын хїчдэлээр мегаомметрээр гїйцэтгэнэ.
Тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 мОм-оос багагїй байх ёстой.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр тусгаарлагыг турших:
а) Нэг элементтэй тулгуурын тусгаарлагч. Гадна ба дотор тєхєєрємжийн нэг элементийн
тулгуурын керамик тусгаарлагчийг 1.7.27-д заасны дагуу туршина.
б) Олон элементийн ба дїїжин тусгаарлагч. Шєргєн ба дїїжин тусгаарлагчийг 1.7.27-ын
2,б –д зааснаар туршина.
3. Шиний авалцааны боолтон холболтын гїйцэтгэлийн чанарыг шалгах. Авалцааны
татлагын зуултыг 2-3%-ийн ханзралт ба чанарыг сонголтоор гїйцэтгэнэ. Авалцах холболтын
шилжилтийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ цуглуулгын ба холболтын шиний холболтын 2-3% сонгож
1000 А ба тїїнээс дээш гїйдлээр турших нь зїйтэй. Авалцах холболттой газарт шинний хэсэг дээрх
(0,7-0,8 м) эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт нь мєн тийм огтлолтой, тийм урттай шинний хэсэг
дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас хэтрэхгїй байх ёстой.
4. Шинний авалцах (контакт) холболтон дахь шахагдлын гїйцэтгэлийн чанарыг
шалгах. Дараах нєхцєлд авалцааны шахагдмал холболтыг гологдолтой гэж їзнэ.
а) Тэдгээрийн геометр хэмжээ нь (шахагдмал хэсгийн диамерт, урт) тухайн тєрлийн
холболтын залгуурын угсралтын зааврын шаардлагатай тохирохгїй,
б) Залгуур ба холбогчийн гадаргуй дээр механик гэмтэл, их хэмжээний зэврэлтийн мєр, ан
цав гарсан,
в) Шахагдмал холболтын муруйлт тїїний уртын 3% -оос хэтэрсэн,
г) Шахагдмал холболтын ган зїрхэвч тэгш биш хэмээр байрласан.
Авалцаа (контакт)-ны шахмал холболтын 3-5% -ийн шилжилтийн эсэргїїцлийн хэмжилтийг
сонголтоор гїйцэтгэнэ. Холболтын хэсэг дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт нь мєн тийм
урттай, дамжуулагчийн хэсэг дээрх эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас хэтрэхгїй
байх ёстой.
5. Авалцаа (контакт)-ны гагнамал холбоосыг хянах. Гагнаасыг гїйцэтгэсэний дараа
доорх тохиолдолын аль нэг нь илэрвэл шууд гологдолд тооцно.
а) Гадна ороолтын дамжуулагч тїлэгдсэн буюу дамжуулагчийн холболтыг нугалахад гагнаас
гэмтсэн,
б) Гагнаасны хэсэгт дамжуулагчийн диаметрийн 1/3 –аас гїн хонхор суусан,
6. Нэвтрэх тусгаарлагчийг турших. Дїрмийн 1.7.26-д зааснаар туршина.

Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор

1.7.20. Гїйдэл хязгаарлах хуурай реактор нь энэ зїйлийн заалтын бїрэн хэмжээгээр
туршигдсан байх ёстой.

1. Ороомгийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг бэхэлгээний боолттой харьцангуйгаар
хэмжих. 1-2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 мОм-оос
багагїй байх ёстой.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр реакторын тулаасны шаазан
тусгаарлагыг турших. Бїрэн тавигдах реакторын тулаасны тусгаарлагын туршилтын хїчдэл нь
хїснэгт 1.7.26-д їзїїлсэн байдлаар тогтоогдоно.

Хїснэгт 1.7.26
Гал хамгаалуур ба гїйдэл хязгаарлах хуурай реакторын шаазан

тулаасны їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 77

БД 43-101-03

Реакторын хїчдэлийн ангилал, кВ 3 6 10 15 20 35

Туршилтын хїчдэл, кВ 24 32 42 55 65 95

Нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Їйлдвэрийн
давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр хуурай реакторын тулаасны тусгаарлагыг ячейкны шинийн
тусгаарлагчтай хамтад нь туршилтыг явуулж болно.

Їйлдвэрийн зориулалттай статик хувиргуур

1.7.21. Иж бїрдмэл статик хувиргуурыг энэ зїйлийн хэмжээнд туршина: Тухайлбал,
эсрэгцэлгїй (реверсив биш) ионны байвал энэ зїйлийн 1-8, 10, 11-р; эсрэгцэлтэй (реверсив) ионны
байвал 1-11-р; удирдлагатай хагас дамжулагч реверсив биш байвал энэ зїйлийн 1-4, 6-8, 10, 11-р;
удирдлагатай хагас дамжуулагч реверсив байвал энэ зїйлийн 1-4, 6-11-р; удирдлагагїй хагас
дамжуулагч байвал энэ зїйлийн 1-4, 7, 10, 11-р турших. Энэ бїлэгт тристорын єдєєлттэй синхрон
генератор ба компенсаторыг авч їзээгїй болно.

1. Хувиргагчийн хэлхээ ба элементийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих.

Їйлдвэрийн дагалдах зааврын дагуу гїйцэтгэнэ.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших:
а) Хувиргагч трансформатор, ионный хувиргагчийн хэлхээ ба зангилааны тусгаарлагыг
їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэлд 1 минутын хугацаанд барих ёстой. Туршилтын

хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.27-д їзїїлэв. Энд Ud – хувиргагч агрегатын хоосон явалтын хїчдэл.
Вентилийн их бие ба катодын хоорондох туршилтын хїчдэл тусгаарласан катодтой

хувиргагчуудад хамаарагдана. Цуваа холболттой хувиргагч ба цахилгаан дамжлагын хувиргагчын
угтуулсан-зэрэгцээ холболттой схемийн хувьд вентилийн их бие ба катодын фаз бїрт, тїїнчлэн

катодтой холбоостой хэлхээнд 2,25Ud+3500 хэмжээний хїчдэлээр турших ёстой.
б) Хагас дамжуулах хувиргагчийн хэлхээ ба зангилааны тусгаарлага нь (хїчний хэлхээ-их

бие хїчний хэлхээ-єєрийн хэрэгцээний хэлхээ) їйлдвэрийн дагалдах заавар болон їйлвэрийн
давтамжтай 1,8 кВ туршилтын хїчдэлд 1 минут туршигдах ёстой. Хувьсах ба шулуутгах хїчдэлийн
хїчний хэлхээ туршилтын їед хоорондоо цахилгаан холбоотой байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.27

Статик хувиргагчуудын хэлхээ ба элементийн їйлдвэрийн
давтамжтай туршилтын хїчдэл

Туршилтын хїчдэл, В

Хувиргагчийн хэлхээ ба Тусгаарлагыг турших
туршигдах зангилаа зангилаа

тэг схемд гїїрийн схемд
1,025Ud+3750
Хувиргуур: 1,025Ud+3750

Анодтой холбоостой хэлхээ Газардуулах эд анги 2,25Ud+3750 1,5Ud+750
1,5Ud+750 1,025Ud+3750
Шїїгээнд байрлах катодтой Мєн адил
(2250-аас
холбоостой хэлхээ ба вентилийн ихгїй)

корпус ба катод 1,025Ud+3750
-
Араам Мєн адил -
-
Туслах трансформаторын Туслах 1,5Ud+750
(2250-аас
хоёрдогч ороомог ба тїїнтэй трансформаторын

холбогдох хэлхээ анхдагч ороомог ба ихгїй)

тїїнтэй холбогдох

хэлхээ, газардуулах

эд ангид

Хувиргагч трансформаторууд

Вентилийн ороомог ба Их бие ба бусад 2,25Ud+3750
ороомог
тэдгээрийн гаргалга

Тэгшитгэх реактор (ороомог ба Их бие 2,25Ud+3750
гаргалгууд) гуравдах давтамжийн

хоёрдогч ороомог

Тэгшитгэх реакторын салаа Нэг нь нєгєєтэйгээ 1,025Ud+750
харьцах

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 78

БД 43-101-03

Анодын хуваагч (ороомог ба Их бие буюу 2,25Ud+3750 1,025Ud+3750

гаргалга) газардуулах эд анги

3. Хувиргуурын хамгаалалтын бїх тєрлийг шалгах. Хамгаалалтын ажиллах хїчдэлийн
хязгаар нь тєслийн тооцооны єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

4. Реактор ба хувиргагч трансформаторыг турших. Туршилтыг 1.7.16-д зааснаар
гїйцэтгэнэ.

5. Асаалтыг шалгах. Асаалт нь асаалтын системийн їргэлжилэх пульсацгїй, нарийн
нєхцєлд явагдах ёстой.

6. Фазын дараалалыг шалгах. Удирдлагын импульсын фаз нь тохируулгын зурваст
анодын хїчдэлийн фазтай зохицож байх ёстой.

7. Хєргєлтийн системийг шалгах. Мєнгєн уст хувиргуурын хєргєлтийн системийн оролт,
гаралтын усны температурын зєрїї нь їйлдвэрийн єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. Агаарын
албадмал хєргєлттэй хагас дамжуулах шулуутгагчийн агаарын хєргєлтийн хурд нь їйлдвэрийн
дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

8. Шулуутгасан хїчдэлийн тохируулгын зурвасыг шалгах. Тохируулгын зурвас нь
їйлдвэрийн єгєгдєлтэй зохицуулагдах ба шулуутгах хїчдэлийн утгын єєрчлєлт аажим явагдах
ёстой. Хэвийн чадлын 0,1–ээс багагїй ачаалалтай їед тохируулгын хамаарамжийг авах
ажиллагааг гїйцэтгэвэл зохино. Туршилтын їед хэрэглэгдэх ачааллын хамаарамж нь тїїнд
зориулагдсан хувиргуурын хамаарамжтай зохицож байх ёстой.

9. Статик тэгшитгэх гїйдлийг хэмжих. Тохируулгын бїх зурваст хэмжилтийг гїйцэтгэнэ.
Тэгшитгэх гїйдэл нь тоноглолын тєсєлд зааснаас хэтрэхгїй байх ёстой.

10. Хувиргуурын ажиллагааг ачааллын дор шалгах. (тохируулагдах хувиргуурын
тохируулгын бїх хязгаарт). Энэ нєхцєлд вентил ба фазаар гїйдлийн хуваарилалт жигд байгаа
эсэхийг шалгах ёстой. Жигд биш байдал нь хувиргагчийн вентил буюу аль нэгэн фазыг хэт
ачаалалд оруулах шаардлагагїй.

11. Хувиргуурын зэрэгцээ ажиллагааг шалгах. Энэ нєхцєлд шулуутгах агрегатуудын
зэрэгцээ ажиллагааны параметртэй зохицон ачаалал тогтвортой хуваарилагдсан байх ёстой.

Цаас-тосон конденсатор

1.7.22. Чадлын коэффициентийг дээшлїїлэх конденсатор, дагуу компенсацлах конденсатор,
хуваагч конденсатор, чадал сонголтын, холбооны цаас-тосон конденсаторыг энэ зїйлд заасан
хэмжээнд туршина. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, чадлын коэффициентийг дээшлїїлэх конденсаторыг
энэ зїйлийн 1, 4, 5; 1 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй конденсаторыг энэ зїйлийн 1, 2, 4, 5; хуваагч
конденсатор ба чадал авах холбооны конденсаторыг энэ зїйлийн 1-4-д зааснаар тус тус туршина.

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. 2,5 кВ хїчдэлтэй мегаомметрээр гїйцэтгэнэ.
Конденсаторын их бие ба гаргалгуудын хооронд тусгаарлагын эсэргїїцэл ба R60/R15 харьцаа
нормчлогдохгїй.

2. Багтаамжийг хэмжих. Туршилтыг 15-35°С-ын температуртай їед гїйцэтгэнэ. Хэмжсэн
багтаамж нь хэмжилтийн нарийвчлалыг тооцсон паспортын єгєгдєл болон хїснэгт 1.8.28-д
їзїїлсэн утгатай тохирч байх ёстой.

3. Диэлектрик алдагдлын єнцгийн тангенсийг хэмжих. Туршилтыг хуваагч конденсатор,
чадал авалтын конденсатор, холбооны трансформаторт гїйцэтгэнэ. Диэлектрик алдагдлын

єнцгийн тангенсийн 15-35°С температуртай їед хэмжсэн утга нь 0,4 %-оос хэтрэхгїй байх ёстой.
4. Єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай

конденсаторын туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.29-д їзїїлэв. Чадал авагч, хуваагч, холбооны
зориулалттай конденсаторын турших хїчдлийг хїснэгт 1.7.30-д, дагуу тэгшлэлт (компенсацлах)-ийн
конденсаторын туршилтын хїчдлийг хїснэгт 1.7.31-д тус тус їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.28
Конденсаторын багтаамжийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их хэлбийлт

Конденсаторын нэр, тєрєл Зєвшєєрєгдєх
хэлбийлт, %

Чадлын коэффициент дээшлїїлэх конденсатор: ±10
1050 В хїртэл хїчдэлтэй: ±10
1050 В-оос дээш хїчдэлтэй:

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 79

БД 43-101-03

Конденсаторын тєрєл: -5
+10
СМР-66/Ö3, СМР-110/Ö3 -5
СМР-166/Ö3, СМР-133/Ö3, ОМР-15
ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55, ДМРУ-110 ±5
±10

Хїснэгт 1.7.29

Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай конденсаторын
їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл

Конденсаторын туршилтын хїчдэл, кВ (ажлын

Туршигдах тусгаарлага хїчдэлийн їед, кВ)

Хавтаснуудын хооронд 0,22 0,38 0,50 0,66 3,15 6,30 10,50
Их биетэй харьцангуй
0,42 0,72 0,95 1,25 5,9 11,8 20

2,1 2,1 2,1 5,1 5,1 15,3 21,3

Хїснэгт 1.7.30

Хуваагч, чадал авалтын ба холбооны конденсаторын
їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын хїчдэл

Конденсаторын тєрєл Конденсаторын элементїїдийн
туршилтын хїчдэл, кВ
СМР-66/Ö3 90
СМР-110/Ö3
СМР-166/Ö3 193,5
ОМР-15
ДМР-80, ДМРУ-80, ДМРУ-60, ДМРУ-55 235,8
ДМРУ-110
49,5
144
252

Хїснэгт 1.7.31

Дагуу тэгшлэлтийн конденсаторын туршилтын хїчдэл

Туршилтын хїчдэл, кВ

Їйлдвэрийн давтамжтай, Тогтмол гїйдлийн ,

Конденсаторын тєрєл их биетэй харьцангуй конденсаторын

КПМ-0,6-50-1 хавтаснуудын хооронд
КПМ-0,6-25-1
КМП-1-50-1 16,2 4,2
КМП-1-50-1-1
16,2 4,2

16,2 7,0

- 7,0

Туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой. Хїрэлцэхїйц их чадлын
гїйдлийн їїсгїїр байхгїй тохиолдолд їйлдвэрийн давтамжтай туршилтын єндєрсгєсєн хїчдэлийн
туршилтыг хїснэгт 1.7.29-1.7.31-д заасантай харьцангуйгаар хоёрлосон утгатай шулуутгасан
хїчдэлийн туршилтаар солихыг зєвшєєрнє. Чадлын коэффициент дээшлїїлэх зориулалттай (буюу
дагуу тэгштгэлтийн конденсатор) их биетэй холбогдсон гаргалгатай конденсаторын тусгаарлагыг их
биетэй харьцангуй байх їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр туршилтыг явуулахгїй.

5. Конденсаторын батерейг гурван удаагийн залгалтаар турших. Фаз бїрийг гїйдлийн
утгын хяналттай хэвийн хїчдэлд залгах замаар гїйцэтгэнэ. Єєр фазын гїйдэл нь харьцангуй бие
биенээсээ 5%-оос ихгїй ялгаатай байх ёстой.

Вентилэн цахилуур

1.7.23. Вентилэн цахилуурыг угсарсны дараа энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших ёстой.

1. Цахилуурын элементийн эсэргїїцлийг хэмжих. 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр
гїйцэтгэнэ. Элементийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг нормчлохгїй. Тусгаарлагыг їнэлэхдээ
цахилуурын нэгэн ижил фазуудын элементїїдийн тусгаарлагын эсэргїїцлийн хэмжсэн утгыг

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 80

БД 43-101-03

жишнэ. Тїїнээс гадна эдгээр утгуудыг иж бїрдэлийн бусад фазын элементїїдийн тусгаарлагын
эсэргїїцэлтэй буюу їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй жиших нь зїйтэй.

2. Дамжууламжийн гїйдлийг (шїїрэлтийн гїйдэл) хэмжих. Вентилэн цахилуурын тухайн
элементийн дамжууламжийн гїйдлийн (шїїрэлтийн гїйдэл) зєвшєєрєгдєх утгыг хїснэгт 1.7.32-д
їзїїлэв.

3. Їйлдвэрийн давтамжтай їед нэвчих гїйдлийг хэмжих. Їйлдвэрийн давтамжтай їед
вентилэн цахилуурын элементїїдийн хоорондох очны нэвтлэх (очлох) хїчдэл нь хїснэгт 1.7.33-д
заасан хязгаарт байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.32.

Вентилэн цахилуурын элементийн дамжууламж (шїїрэлт)-ийн гїйдэл

Цахилуурын тєрєл буюу тїїний Цахилуурын Цахилуурын Шїїрэлтийн
элементїїд элементэд їйлчлэх элементийн гїйдлийн
дамжууламжийн
РВВМ-3 шулуутгасан гїйдэл, мкА дээд хязгаар,
хїчдэл, кВ мкА
РВВМ-6 4 400-620
6 -
РВВМ-10 10 400-620
16 -
РВС-15 20 70-130
32 380-450 -
РВС-20 42 120-220 -
4 200-280 -
РВС-33, РВС-35 6 500-700 -
10 500-700 -
РВО-35 18 -
24 - 10
РВМ-3 4 - 10
6 - 10
РВМ-6 10 900-1300 -
30
РВМ-10 900-1300 -
18
РВМ-15 900-1300 -
28
РВМ-20 900-130 -
24
РВП-3

РВП-6

РВП-10

Цахилуурын элемэнтїїд

РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220,

РВМГ-330, РВМГ-500

РВМК серийн цахилуурын їндсэн

элемент

РВМК серийн цахилуурын очлох

элемент

РВМК-330П, РВМК-500П

цахилуурын їндсэн элемент

Хїснэгт 1.7.33
Їйлдвэрийн давтамжтай їед вентилэн цахилуурын элементийн

очлох завсарын нэвчих хїчдэл

Элементийн тєрєл Нэвчих хїчдэл, кВ
РВМГ-110, РВМГ-150, РВМГ-220 цахилуурын элемент 59-73
РВМГ-330, РВМГ-500 цахилуурын элемент 60-75
РВМК-330, РВМК-500 цахилуурын їндсэн элемент 40-53
РВМК330, РВМК-500, РВМК-550П цахилуурын очлох элемент 70-85
РВМК-500П цахилуурын їндсэн элемент 43-54

Шунтлэгч резистортой цахилуурын їйлдвэрийн давтамжтай нэвтлэх хїчдэлийн хэмжилтийг
0,1 А хїртэл гїйдлийн цахилуураар дамжуулан гїйдлийг хязгаарлах туршилтын тєхєєрємж дээр
гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Їйлчлэх хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 0,5 секунд байна.

Хоолойт цахилуур

1.7.24. Энэхїї бїлэгт заасан хэмжээнд хоолойт цахилуурыг турших ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 81

БД 43-101-03

1. Цахилуурын гадаргуугийн тєлєв-байдлыг шалгах. Цахилуурыг тулгуур дээр тавихаас
ємнє їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ. Цахилуурын гаднах гадаргуйд ан цав, хууралт байхгїй байх
ёстой.

2. Очлолтын гадна завсарыг хэмжих. Цахилуурын тєхєєрємжийн тусгай тулгуур дээр
гїйцэтгэнэ. Очлох завсар нь єгєгдсєн хэмжээнээс ялгаатай байх ёсгїй.

3. Цахилах бїс (зон)-ийн байрлалыг шалгах. Цахилуурыг суурилуулсны дараа
гїйцэтгэнэ. Цахилах бїс нь цахилуурын задгай їзїїрийн потенциалаас ялгаатай потенциалтай
байдаг дамжуулах утас, хийцийн элементийг дайран огтлох ёсгїй.

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуур

1.7.25. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй гал хамгаалуурыг энэ зїйлд заасан зарчимаар турших нь
зїйтэй. Їїнд:

1. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр гал хамгаалагчийн суурийн
тусгаарлагыг турших. Туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.26-д зааснаар тогтооно. Нормчилсон
туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байвал зохино. Їйлдвэрийн давтамжтай
єндєрсгєсєн хїчдэлээр гал хамгаалагчийн суурийн тусгаарлагын туршилтыг ячейкны шинийн
тусгаарлагын туршилттай хамтад нь гїйцэтгэх нь зїйтэй.

2. Гїйдэл хязгаарлах резистор, гал хамгаалуурын хайламтгай тавилын бїтэн байдал
ба тєслийн єгєгдєлтэй зохицох байдлыг шалгах. Гїйдэл хязгаарлах резистор, хайламтгай
тавил нь тєслийн єгєгдєлтэй зохицуулан тохируулагдсан байх ёстой. Кварцын элстэй гал
хамгаалуурт хайламтгай тавилын бїтэн байдлыг нэмж шалгавал зохино.

Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга

1.7.26. Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг 1-2,5 кВ-ын хїчдэлээр
мегаомметрээр цаас-тосон тусгаарлага бїхий оруулга бїрт хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Оруулгын
сїїлчийн ялтас ба хэмжилтийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг холбох цєнтэй харьцуулж хэмжих нь
зїйтэй. Тусгаарлагын эсэргїїцэл 1000 МОм-оос багагїй байх ёстой.

2. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийг хэмжих. Туршилтыг цаас-тосон ба
бакелит тусгаарлагатай, дотоод їндсэн тосны саадтай нэвтлэх тусгаарлага ба оруулганд
гїйцэтгэнэ. Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгуудын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс нь
хїснэгт 1.7.34-д їзїїлсэн утгаас хэтрэхгїй байх ёстой. Потенциаметрийн тєхєєрємж рїї тусгай
гаралт бїхий нэвтрэх тусгаарлагч, оруулгуудад хэмжилтийн конденсаторын тусгаарлага ба їндсэн
тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн хэмжилтийг гїйцэтгэнэ. Нэгэн зэрэг
багтаамжийн хэмжилтийг явуулах нь зїйтэй. Хэмжилтийн конденсаторын болон їндсэн
тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсаар гологдлын нормыг тогтооно.

Хїснэгт 1.7.34.

+20°С температуртай їед нэвтрэх тусгаарлагч, хэмжилтийн конденсаторын
оруулгын тусгаарлага ба їндсэн тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын
єнцгийн тангенсийн зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга

Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %,

Їндсэн тусгаарлагын тєрєл ба Оруулгын хэвийн хїчдэл, кВ

туршилтын объектийн нэр 3-15 20-35 60-110 150-220 330 500

Тосон дїїргэлттэй оруулга ба

нэвтрэх тусгаарлагчийн

тусгаарлага:

Тосон саадтай: - 3,0 2,0 2,0 1,0 1,0

Цаас-тосон*: - - 1,0 0,8 0,7 0,5

Бакелит тусгаарлагатай нэвтрэх

тусгаарлага ба оруулга (тїїнээс

тосон дїїргэлттэй.) 3,0 3,0 2,0 - --

*Їндсэн тусгаарлагын хэмжилтээс гадна гурван залгуурт оруулганд тохируулагч ороомгоос гарсан

тусгаарлагын хяналтыг гїйцэтгэх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 82

БД 43-101-03

Тусгаарлагын сїїлчийн їе болох ялтаснаас хэмжилтийн гаралттай (диэлектрик алдагдалын
єнцгийн хэмжилтэнд зориулсан) байдаг оруулганд энэ тусгаарлагын диэлектрик алдагдалын
єнцгийн тангенсийг хэмжихийг зєвшєєрдєг. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийг
хэмжилтийг 3 кВ хїчдэлтэй байхад гїйцэтгэнэ.

Нэвтрэх тусгаарлагч, оруулгын тусгаарлагын цаас-тосон ороолтын сїїлчийн їеїїдийн
тєлєвийг їнэлэхийн тулд диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн туршилгын дундаж утгыг авч
їзэж болно: Тухайлбал, 110-115 кВ-ын оруулганд 3%, 220 кВ-ын оруулганд 2% байх ба 330-500 кВ-
ын оруулгын хувьд їндсэн тусгаарлагчийн зориулалтаар авсан диэлектрик алдагдалын єнцгийн
тангенсийн хязгаарын утга байх ёстой.

3. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Туршилтыг 35 кВ хїртэл
хїчдэлтэй нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга бїрт заавал гїйцэтгэх ёстой. Хуваарилах байгууламжинд
тосон таслуурыг тавьсаны дараа буюу тусдаа туршигдах нєхцєлд нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулга
бїрийн туршилтын хїчдэлийг хїснэгт 1.7.35-д їзїїлсэнээр авна.

Хїснэгт 1.7.35
Нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгын їйлдвэрийн

давтамжтай туршилтын хїчдэл

Туршилтын хїчдэл, кВ

Хэвийн хїчдэл, кВ Тусдаа Їндсэн керамик буюу Їндсэн бакелит
туршигдах шингэн тусгаарлагатай тусгаарлагатай
3 нэвтрэх тусгаарлагч ба нэвтрэх тусгаарлагч
6 керамик
10 тусгаарлагч оруулга ба оруулга
15 24 21,6
20 25 32 28,8
35 32 42 37,5
42 55 49,5
57 65 58,5
68 95 85,5
100

Хїчний трансформаторын оруулгын туршилтыг тїїний ороомгийн туршилттай хамт хїчний
трансформаторын харгалзах нормоор (хїснэгт 1.7.11-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино. Цаас-тосон,
шингэн, їндсэн керамик тусгаарлагатай нэвтрэх тусгаарлагч ба оруулгад нормчилсон туршилтын
хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут, харин бакелит болон бусад хатуу органик материалан
їндсэн тусгаарлагатайд 5 минут байвал зохино. Трансформаторын ороомгуудтай хамтдаа
туршигддаг оруулганд нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

Энэ нєхцєлд тосон дотор хэсэгчилсэн цахилалт, бїрхэх, гулсах, нэвтрэх цахилалт, хийн
ялгаралт, тїїнчлэн туршсаны дараа тусгаарлаганд халсан газар ажиглагдахгїй байвал туршилтыг
даасан гэж тооцно.

4. Оруулгын нягтралын чанарыг шалгах. Цаас-тосон тусгаарлага бїхий 110-500 кВ
хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй битїїмжлээгїй оруулга бїрийн хувьд тэдгээрт тосны илїїдэл 98 кПа
(1 кгс/см2) даралт їїсгэх замаар гїйцэтгэнэ. Туршилтын хугацаа 30 минут байх ёстой. Туршилтын
їед тосны гоожилт ажиглагдахгїй байх ёстой.

5. Тосон дїїргэлттэй оруулгын трансформаторын тосыг турших. Оруулганд шинээр
хийж байгаа тосыг 1.7.28-д зааснаар турших ёстой. Суурилуулсаны дараа тосыг хийж, 1-6-р зїйлд
заасан ба хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэнээр туршилтыг явуулна. Харин 220 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлтэй оруулгууд ба диэлектрик алдагдалын єндєрсгєсєн єнцгийн тангенстай байдаг оруулгын
хувьд дээрх туршилтаас гадна тосны диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн хэмжилтийг
явуулах нь зїйтэй. Хэмжилтийн їзїїлэлтийн утга хїснэгт 1.7.38-д оруулсан єгєгдєєс муугїй байх
ёстой. Харин диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн утга нь хїснэгт 1.8.36-д їзїїлсэнээс
ихгїй байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.36.

+70°С температуртай їед тосон дїїргэлттэй оруулган дахь
тосны диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсийн
зєвшєєрєгдєх хамгийн их утга.

Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %

(оруулгын хїчдэл, кВ )

110-220 330-500

Оруулгын хийц Т-750 маркийн Бусад маркийн Т-750 маркийн Бусад маркийн

тос тос тос тос

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 83

БД 43-101-03

Тосны саадтай - 7 - 7

Цаас-тосон:

битїїмжгїй: 5 7 3 5

битїїмжтэй: 5 7 3 5

Дїїжин ба тулгуур (суурь)-ын шаазан тусгаарлагч

1.7.27. Дїїжин ба тулгуурын шаазан тусгаарлагчуудыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших
ёстой. Тулгуурын шилбэн тусгаарлагчуудыг їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр
заавал турших шаардлагагїй. Цахилгааны туршилтыг дїїжин маягийн шилэн тусгаарлагчийн хувьд
хийхгїй байж болно. Тэдгээрийн тєлєв-байдлын хяналтыг гадна їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ.

1. Дїїжин ба олон элемент бїхий тусгаарлагчийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг
хэмжих. Зєвхєн орчны агаарын температур нэмэх байх їед 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр
гїйцэтгэнэ. Цахилгаан дамжуулах шугам ба хуваарилах байгууламжинд тавихын ємнє тусгаарлагч
бїрийг нэг бїрчлэн шууд шалгана. Шилбэт тусгаарлагчийн элемент бїрийг болон дїїжин
тусгаарлагч бїрийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 300 МОм-оос багагїй байх ёстой.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай хїчдэлээр турших:
а) олон элемент бїхий суурийн тулгуурын тусгаарлагч. Гадна, дотор байгууламжид тавих эдгээр
тусгаарлагчийн туршилтын хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.37-д їзїїлэв. Нормчилсон туршилтын
хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.37.
Нэг элемент бїхий суурийн тулгууран тусгаарлагчийн туршилтын хїчдэл, кВ

Туршигдах тусгаарлага Туршилтын хїчдэл, кВ, (цахилгаан
тєхєєрємжийн хэвийн хїчдэлийн їед, кВ)
Тусдаа туршигдах тусгаарлагч 3 6 10 15 20 35
Шин ба аппаратын хэлхээнд тавигдах 25 32 42 57 68 100
тусгаарлагч 24 32 42 55 65 95

б) олон элемент бїхий тулгуурын ба дїїжин тусгаарлагч. Шинээр тавигдаж буй шилбэт ба
дїїжин тусгаарлагчийг тусгаарлах элемент бїрт тааруулан 50 кВ хїчдэлээр турших нь зїйтэй.
Тусгаарлагчийн нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа нь хатуу органик
материалаар хийсэн їндсэн тусгаарлагчийн хувьд 5 минут, керамик тусгаарлагчийн хувьд 1 минут
байвал зохино.

Трансформаторын тос

1.7.28. Трансформаторын масло, тосыг тїїний угсрах байранд нь энэ зїйлд заасан
хэмжээнд турших нь зїйтэй. Їїнд:

1. Тоноглолд хийхийн ємнєх тосны шинжилгээ. Їйлдвэрээс нийлїїлсэн

трансформаторын шинэ тосыг тоноглолд хийхээс ємнє 3-р зїйлийн заалтаас гадна хїснэгт 1.7.38-д

їзїїлсэн єгєгдлєєр нэг удаагийн туршилт хийх ёстой. Туршилтын їед гарсан їзїїлэлтийн утгууд нь

хїснэгт 1.7.38-д їзїїлсэнээс муугїй байх ёстой. Хїснэгт 1.8.38-д заагаагїй техникийн нєхцєлєєр

бэлтгэсэн масло, тос нь мєн адил їзїїлэлтээр туршигдах ёстой боловч туршилтын нормыг эдгээр

тосны техникийн нєхцєлтэй тохирч байхаар авах нь зїйтэй.

2. Аппаратаас тосыг хольж тогтонги байдалд авч турших. Тєрєл бїрийн маркийн

тохирох шинэ тосны холимогийг аппаратанд хийх їед холигдолтын харьцааны тогтонги байдлыг

шалгах нь зїйтэй. Энэ їед холимогийн тогтонги байдал хамгийн бага тогтонгитой нэгэн тєрлийн

тосны тогтонгиос муугїй байх ёстой. Тосны холимогийн тогтонги байдлыг зєвхєн

ингибированный, неингибированный тосны холимог байх тохиолдолд шалгах нь зїйтэй.

Хїснэгт 1.8.38
Трансформаторын тосны чанарын їзїїлэлтийн утгын зєвшєєрєгдєх хязгаар

Тоноглолд хийхээс Тоноглолд хийсний
ємнєх шинэ хуурай тос дараах тос

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 84

БД 43-101-03

Масло, тосны чанарын їзїїлэлт

1. Тусгаарлагч ба трансформаторт зориулсан, стандарт 30 30 30 - 25 25 25 -
30 -
саванд тодорхойлогдох тосны цахилгаан бэх бат, 35 35 35 - 30 30 40 -
50 50
хїчдэлийн утганд, кВ: 45 45 45 - 40 40
0,03 0,0
15-аас дээш 35 кВ хїртэл 55 - 55 55 50 50 1
135
2. Механик холимогийн агуулга харахад байхгїй. 135
-
3.Таслуур, трансформатор дахь жинлэсэн нїїрсний байхгїй - -
- -
агууламж - -
-
4. 1 гр тосон дахь хїчлийн тоо, мг КОН 0,02 0,02 0,03 0,01 0,02 0,02 -
-
5. Усан татацын урвал нейтраль (саармаг) 0,1 -
1,0
6. Дєлжих температур, °С-ээс доошгїй 135 150 135 135 135 150 2,0 -
0,5
7. Кинематик зуурамтгай чанар, 1×10-6 м2/с, багагїй: - 28 30 - - - 0,7
20°С їед 9,0 9,0 9,0 9,0 - -
50°С їед

8. Царцах температур, °С, ихгїй -45 -45 -45 -53 - -

9. Натрийн сорьц, балл, ихгїй 1111 - -

10. Тунгалагжилт, +5°С-д Тунгалаг

11. Исэлдэлтийн эсрэг ерєнхий тогтонги

исэлдсэний дараах тундасын хэмжээ, %, ихгїй 0.01 їгїй 0,03 їгїй - -

исэлдсэн тосны хїчлийн тоо, мг, КОН, 1 гр тосонд ихгїй 0,1 0,1 0,03 0,03

12. Диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %, ихгїй2

20°С їед 0,2 0,2 0,05 - 0,4 0,4

70°С їед 1,5 2,0 0,7 0,3 2,0 2,5
90°С їед - - 1,5 0,5 - -

2 Тосон дїїргэлттэй оруулган дахь тосны диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенсын норм.

1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ,
цахилгаан дамжуулагч

1.7.29. Цахилгаан аппарат, хоёрдогч хэлхээ, хамгаалалтын схем, удирдлага, дохиолол,
хэмжилтийг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших ёстой. Хуваарилах пунктээс цахилгаан хэрэглэгч
хїртэлх 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулагч болон дамжуулах утасыг энэ зїйлийн 1-д
зааснаар туршина. Їїнд:

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Тусгаарлагын эсэргїїцэл нь хїснэгт 1.7.39-д
їзїїлсэн хэмжээнээс багагїй байх ёстой.

2. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. Бїх холбогч аппаратууд
(автомат салгавч, соронзон залгуур, контактор, реле, багаж) хэмжилт, дохиолол, удирдлага,
хамгаалалтын схемийн хоёрдогч хэлхээний туршилтын хїчдэл 1 кВ байвал зохино. Нормчилсон
туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх хугацаа 1 минут байх ёстой.

3. Хамгийн их, хамгийн бага, їл хамаарах автомат салгавчийн їйлчлэлийг шалгах. 200
А ба тїїнээс дээш хэвийн гїйдэлтэй автомат салгагчын хувьд гїйцэтгэнэ. Салгавчийн їйлчлэх
хязгаар їйлдвэрийн дагалдах єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

4. Удирдлагын (оператив) гїйдлийн хэвийн ба бууруулсан хїчдэлд контактор, автомат
салгагчийн ажиллагааг шалгах. Олон удаагийн залгалт, салгалтаар контактор, автомат
салгагчийг туршихад хийгдэх їйлдлийн тоо, хїчдэлийн утгыг хїснэгт 1.7.40-д їзїїлэв.

5. Релейны аппаратурыг шалгах. Реле хамгаалалт, удирдлага, автоматик, дохиолол,
бусад тєхєєрємжийг хїчинтэй їйлчилж буй бусад зааврын дагуу шалгах нь зїйтэй. Ажлын тавил
дээрх релений ажиллах хязгаар тооцооны єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой.

Хїснэгт 1.7.39
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулагч, хоёрдогч хэлхээ, аппаратуудын

тусгаарлагын эсэргїїцлийн зєвшєєрєгдєх хамгийн бага хэмжээ

Туршигдах объект Мегаомметр Тусгаарлагын Тайлбар
ийн хїчдэл, эсэргїїцэл,

В МОм

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 85

БД 43-101-03

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан 500-1000 10 Хэлхээ салангид тасархай
тєхєєрємжинд тавигдах дохиолол, 500-1000 1 байхад туршилтыг гїйцэтгэнэ.
хэмжилт, хамгаалалт, удирдлагын
хоёрдогч хэлхээ г.м. 500-1000 0,5 Холбогдох бїх аппарат
Удирдлагын самбар дахь хїчдэлийн (дамжуургын ороомог
хэлхээний ба оператив гїйдлийн шин. Їйлдвэрийн єгєгдєлєєр контактор, реле, багаж,
Хуурай салгуур, таслуурын дамжуургын
тэжээлийн хэлхээ ба хоёрдогч хэлхээ тус 500-1000 1 гїйдэл, хїчдэлийн
бїрийн холболт трансформаторын хоёрдогч
1000 0,5
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй тєхєєрємжийн ороомог г.м.) туршилтыг
релейны контакторын схем дахь явуулна.
дохиолол, хамгаалалт, удирдлагын
хоёрдогч хэлхээ Холбогдох бїх аппаратуудтай
(соронзон залгуур, контактор,
Удирдлага, тохируулгын системийн реле, багаж г.м.) туршилтыг
авалцаагїй схемийн хэлхээ, тїїнчлэн
элементїїдтэй холбогдох хэлхээ гїйцэтгэнэ.

Гїйдлийн гол хэлхээнд холбогдсон, 1,1 кВ -
хїртэл хїчдэлтэй тогтмол гїйдлийн
машины єдєєлт ба хамгаалалт, Гэрэлтїїлэгчийн их биед
удирдлагын хэлхээ нойлын утас холбоотой
байхад чийдэнг эрэгдэхээс
Хїчний ба гэрэлтїїлгийн цахилгаан
дамжуулагч ба дамжуулах утас ємнє гэрэлтїїлгийн
дамжуулагч, дамжуулах
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл 500-1000 0,5 утсанд туршина. Газар ба
дамжулагчууд, самбар, хуваарилах дамжуулагчийн хоорондох
байгууламж тусгаарлагыг хэмжинэ.
Хуваарилах байгууламжийн

секц бїрт туршилтыг
гїйцэтгэнэ.

Хїснэгт 1.7.40
Олон удаагийн залгалт, салгалтаар автомат салгавч, контакторуудыг турших

Їйлдэл Удирдлагын (оператив) Їйлдлийн тоо
гїйдлийн хїчдэл, % (хэвийн)
Залгалт 5
Залгалт, салгалт 90 5
Салгалт 100 10
80

6. Удирдлагын гїйдлийн янз бїрийн утганд бїрэн цуглуулсан схемийн зєв
ажиллагааг шалгах. Схемийн бїх элементїїд нь хїснэгт 1.7.41-д їзїїлсэн оператив гїйдлийн янз
бїрийн утганд найдвартай ажиллах ёстой.

Хїснэгт 1.7.41.
Схемийн хэвийн ажиллагааг хангах ёстой удирдлагын гїйдэлд харгалзах хїчдэл

Туршигдах объект Оператив гїйдлийн хїчдэл, % Тайлбар
хэвийн
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй тєхєєрємжийн 80, 100 -
дохиолол, хамгаалалтын схемїїд
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй тєхєєрємжийн 90, 100 -
удирдлагын схем: залгалтаар турших 80, 100 -
90, 100 Товчлуурын энгийн схем бїхий
салгалтаар турших соронзон залгуурыг буурах
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй тєхєєрємжийн хїчдэлд ажиллагааг шалгахгїй
реле-контакторын схем байж болно
Тэжээлийн блокийн оролтонд
Логик элемент дээр хийгдэх авалцаагїй 85, 100, 100 хїчдэлийг хэмжинэ.
схем

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 86

БД 43-101-03

Аккумляторын батерей

1.7.30. Угсарч дууссан аккумуляторын батерейг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь зїйтэй.
Тухайлбал,

1. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг вольтметрээр гїйцэтгэнэ.
(вольтметрийн дотоод эсэргїїцэл нарийн мэдэгдэж байх ба нарийвчлалын ангилал 1-ээс доошгїй
байх ёстой.)

Бїрэн ачаалал авсан їед батарейн хїчдэлийг тїїний хавчаар (шон) бїрийн хооронд ба
хавчаар бїрийг газартай харьцуулж, хїчдэлийг хэмжсэн байх ёстой.

Тусгаарлагын эсэргїїцэл, Rx-ийг дараах томъёогоор бодож олно.

R X  =  æ U  ö
R q çç U 1  + U 2  - 1 ø÷÷

è

Энд :  Rq  - вольтметрийн дотоод эсэргїїцэл.  U -батерейн шон дээрх хїчдэл;  U 1  ,  U 2 -эерэг

шон, газарын хооронд ба сєрєг шон, газар хоёрын хоорондох хїчдэл.

Батерейн тусгаарлагын эсэргїїцэл нь доор заасан хэмжээнээс багагїй байх ёстой:

Хэвийн хїчдэл, В 24 48 110 220

Эсэргїїцэл, кОм 14 25 50 100

2. Хэвшїїлсэн аккумуляторын батерейн багтаамжийг шалгах. Бїрэн цэнэглэсэн
аккумуляторын батерейг 3 буюу 10 цагийн горимд харгалзах гїйдлээр цэнэг алдуулна.

Аккумуляторын батерейн багтаамж +25°С-ын температурт шилжїїлсэнээр їйлдвэрийн єгєгдєлтэй
тохирч байх ёстой.

3. Электролитийн температурын нягтыг шалгах. Батерейг цэнэглэсэн ба цэнэг
алдуулсаны эцэст электролит дахь элемент бїрийн температур ба уусмалын нягт нь їйлдвэрийн
єгєгдєлтэй тохирч байх ёстой. Электролит (цахилгаан уусмал)-ийн температур цэнэглэгдэх їед

+40°С-ээс дээшгїй байх ёстой.
4. Электролитийн химийн шинжилгээ. Хїчлийн аккуммуляторын батерейнд электролит

хийхдээ А сортын (УСТ-667-73) аккумуляторын зориулалттай хїхрийн хїчил, нэрмэл усыг (УСТ-
6709-72) бэлтгэсэн байх ёстой. Хутгасан электролит доторх ууршихгїй (дэгдэхгїй) їлдэгдэл ба
холимогийн агууламж нь доорх нормчилсан утгаас хэтрэхгїй байх ёстой.

Тунгалагжилт Тунгалаг
Колориметрийн тодорхойлолтоор єгсєн єнгє, мл 0,6
1,18
20°С температуртай їеийн нягт, т/м3
Агууламж, %: 24,8
0,006
Моногидрат 0,00005
Тємєр 0,0005
Хїнцэл 0,00005
Марганц 0,3
Азотын исэл туршилт даах
Ууршихгїй їлдэгдэл,% туршилт даах
Хїхэрт устєрєгчєєр суусан металлын урвал
Марганц хїчлийн калиар сэргээсэн бодис

5. Элементїїд дээрх хїчдэлийг хэмжих. Цэнэг алдуулсаны дараа элементїїд дээр їлдэх
хїчдэл нь бусад элементийн дундаж хїчдэлээс 1-1,5 % -оос ихгїй ялгаатай байх ёстой. Харин
бусад элементийн тоо нь батерейн дахь тэдгээрийн ерєнхий тооны 5%-оос ихгїй байх ёстой.

Газардуулгын тєхєєрємж

1.7.31. Газардуулгын тєхєєрмжийг бїлгийн энэхїї зїйлийн хэмжээнд турших ёстой.

1. Газардуулгын тєхєєрємжийн элементїїдийг шалгах. Їзлэг хийх бололцоотой бїхий л
хязгаарт газардуулгын тєхєєрємжийн элементїїдийг їзэх замаар гїйцэтгэнэ. Газардуулгын
тєхєєрємжийн элементїїдийн дамжууламж, хєндлєн огтлол нь тєслийн єгєгдєл ба энэхїї
дїрмийн шаардлагатай зохицож байх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 87

БД 43-101-03

2. Газардуулгын элемент ба газардуурын хоорондох хэлхээг шалгах. Холболт,
холбоос, тэглэлт, газардуулгын дамжуулагч, газардуурын бєх бат, бїтэн байдал, огтлолыг
шалгана. Хїрээ газардуулгатай холбогдох аппаратууд, газардуулгын дамжуулагч, газардуурын ил
харагдах хэсэгт гэмтэл, тасралт байх ёсгїй. Гагнаасны найдварыг алхаар цохиж шалгана.

3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн нэвт цохигдох гал хамгаалуурын
тєлєвийг шалгах. Нэвт цохигдох гал хамгаалуур нь цахилгаан тєхєєрємжийн хэвийн хїчдэлд
тохирсон, гэмтэлгїй байх ёстой.

4. Гїн газардуусан нейтральтай 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан тєхєєрємжийн фаз-
нойль хэлхээг шалгах. Дараах аргуудын аль нэгээр шалгах ёстой, тухайлбал, тусгай багажийн
тусламжтайгаар дамжуулагч буюу их биед нэг фазын богино залгалтын гїйдлийг шууд хэмжих;
фаз-нойль гогцооны бїрэн эсэргїїцлийг хэмжиж, тїїний дараа нь нэг фазын богино залгалтын
гїйдлийг тодорхойлох;

Их бие буюу нойлын утсан дахь нэг фазын богино залгалтын гїйдэл нь энэхїї дїрмийн
харгалзах бїлэгт авч їзсэн коэффициентийг тооцсон хамгаалалтын найдвартай ажиллагааг хангаж
байх ёстой.

5. Газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцлийг хэмжих. Эсэргїїцлийн утга нь энэхїї
дїрмийн харгалзах бїлгїїдэд авч їзсэн утгатай тохирч байх ёстой.

Хїчний кабель шугам

1.7.32. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг энэ зїйлийн 1, 2, 7, 13-д зааснаар, 1
кВ-оос дээш 35 кВ хїртэл хїчдэлтэйд энэ зїйлийн 1-3, 6, 7, 11, 13-д зааснаар, 110 кВ ба тїїнээс
дээш хїчдэлтэйд энэ зїйлийн бїрэн хэмжээгээр турших ёстой.

1. Кабелийн бїтэн байдал ба утасны фазын дараалалыг шалгах. Холбож буй кабелийн
бїтэн байдал ба утасны фазын тэмдэглээний давхцалыг шалгана.

2. Тусгаарлагын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг 2,5 кВ-ын хїчдэлтэй мегаомметрээр
гїйцэтгэнэ. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн тусгаарлагын эсэргїїцэл 0,5 МОм-оос багагїй
байх ёстой. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний кабелийн тусгаарлагын эсэргїїцлийг нормчлохгїй.
Хэмжилтийг єндєрсгєсєн хїчдэлээр кабелийг туршихын ємнє нь ба туршсаны дараа нь гїйцэтгэнэ.

3. Тогтмол гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй хїчний
кабелийг шулуутгасан (тогтмол) гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших нь зїйтэй. Туршилтын
хїчдэлийн утга, нормчилсон туршилтын хїчдэлийн їйлчлэх хугацааг хїснэгт 1.7.42-д їзїїлэв.

Хїснэгт 1.7.42.
Хїчний кабелийн шулуутгасан (тогтмол) гїйдлийн туршилтын хїчдэл

Кабелийн марк, тусгаарлага Туршилтын хїчдэл, кВ Туршилт
(кабелийн ажлын хїчдэл, кВ) їргэлжлэх
Цаасан 2 3 6 10 20 35 110 220 хугацаа, мин
КГТШ, КШЭ, КШВГ, КШВГЛ, 12 18 36 60 100 175 300 450
КШБГД маркийн, резин - 6 12 - - - - 10
Пластмасс - 5
-
15 - - - - - - 10

Шулуутгасан гїйдлийн єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших явцад шїїрэлт (хэрмэл)-ийн гїйдлийн
єєрчлєлтийн шинжид анхаарал хандуулбал зохино. Тогтоогдсон утга хїртэл єсгєхєд нэвт
цохигдохгїй, гулсах цахилалтгїй, хэрмэл гїйдэлгїй байвал кабель туршилтыг даасан гэж їзэх нь
зїйтэй.

4. Їйлдвэрийн давтамжтай єндєрсгєсєн хїчдэлээр турших. 110-220 кВ–ын шугаманд
шулуутгасан гїйдлийн туршилтыг туршилтын хїчдлийн утгаар орлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд
туршилтын хїчдэлийн утга нь 110-220 кВ-ын шугаманд газартай харьцангуй 130 кВ; 220-500 кВ-ын
шугаманд газартай харьцангуй 288 кВ байх ба туршилтын хїчдэлийн їргэлжлэх нормчлогдсон
хугацаа нь 5 минут байвал зохино.

5. Утасны актив эсэргїїцлийг тодорхойлох. Тооцоог 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн

шугаманд гїйцэтгэнэ. Тухайлбал, 1 мм2 огтлол, 1 м урт, 20°С температурт шилжїїлсэн кабель
шугамын утасны тогтмол гїйдэлд їзїїлэх актив эсэргїїцэл нь зэс утсанд 0,0179 Ом, хєнгєн цагаан
утсанд 0,0294 Ом-оос ихгїй байх ёстой.

6. Утасны ажлын цахилгаан багтаамжийг тодорхойлох. Тооцоог 35 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлийн шугаманд гїйцэтгэнэ. Хувийн (нэгж) хэмжигдэхїїнд шилжїїлж хэмжсэн багтаамж нь
їйлдвэрийн туршилтын дїнгээс 5%-оос илїїгїй ялгаатай байх ёстой.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 88

БД 43-101-03

7. Кабелийн нэг утсаар гїйх гїйдлийн хуваарилалтыг хэмжих. Кабельд (фазын)
гїйдлийн хуваарилалтын жигд биш байдал 10%-оос ихгїй байх ёстой.

8. Хэрмэл гїйдлийн хамгаалалтыг шалгах. Тавигдах катодын хамгаалалтын їйлчлэлийг
шалгаж гїйцэтгэнэ.

9. Уусаагїй агаарын хэмжээг (нэвчїїлэх туршилт) турших. 110-220 кВ хїчдэлтэй, тосон
дїїргэлттэй кабель шугаманд гїйцэтгэнэ. Тосон дахь шингээгїй, уусаагїй агаарын агууламж 0,1%-
оос ихгїй байх ёстой.

10. Тєгсгєлийн холбовч (муфт)-ын автомат халаагч ба тэжээх агрегатыг турших. 110-
220 кВ-ын хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй кабель шугаманд гїйцэтгэнэ.

11. Зэврэлтээс хамгаалах бїрхїїлийн тєлєвийг хянах. 110-220 кВ хїчдэлтэй, тосон
дїїргэлттэй кабель шугамын ган хоолойд гїйцэтгэнэ.

12. Тосны тодорхойломжийг шалгах. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй тосон дїїргэлттэй кабель
шугаманд гїйцэтгэнэ. Шугамын бїх элементїїдээс сорьц авч туршилтыг явуулах ёстой.
Хэмжилтээр авсан С-220 маркийн тосны сорьц нь 3 хоногийн дараа хїснэгт 1.7.43-д їзїїлсэн
шаардлагыг хангасан байх ёстой. Мєн хэмжилтээр єндєр ба нам даралтын шугамнаас авсан МН-3
маркийн тосны сорьц нь 5 хоногийн дараа хїснэгт 1.7.43-д їзїїлсэн шаардлагыг хангасан байх
ёстой.

13. Газадуулгын эсэргїїцлийг хэмжих. Бїх хїчдэлийн шугамын тєгсгєлийн їзїїрлэлтэнд,
харин 110-220 кВ шугамын хувьд тїїнээс гадна тэжээх пункт ба кабелийн худгийн металл хийцэд
гїйцэтгэх ёстой.

Хїснэгт 1.7.43
Кабель шугамын тосны чанарын їзїїлэлтийн хязгаарын утга

Тосны їзїїлэлт Тосны ангилалд

Цахилгаан бєх бат, кВ/см, багагїй харгалзах тосны
+100°С-ийн нєхцєл дэх диэлектрик алдагдалын єнцгийн тангенс, %,
ихгїй норм
Хїчлийн тоо, мг КОН/1 г тосонд, ихгїй
Хийгїйжїїлэлт (дегазации)-ийн зэрэг, %, ихгїй С-220 МН-3

180 180

0,005 0,008

0,02 0,02
0,5 1,0

1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй цахилгаан
дамжуулах агаарын шугам

1.7.33. Цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг энэ зїйлд заасан хэмжээнд турших нь
зїйтэй. Їїнд:

1. Тусгаарлагчийг шалгах. Туршилтыг 1.7.27-ын дагуу гїйцэтгэнэ.
2. Дамжуулагчууд (дамжуулах утас)-ын холболтыг шалгах. Эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн
уналтыг хэмжих ба гадаад їзлэг хийх замаар гїйцэтгэнэ. Дамжуулах утасны шахмал (опрессовка)
холболтыг дараах тохиолдолд гологдол гэж їзнэ, тухайлбал:

· Ган зїрхэвч тэгш биш хэмтэй байрлах,

· Геометр хэмжээ (шахандсан хэсгийн диаметр, урт) тухайн тєрлийн холбогч залгуурын
угсралтын зааврын шаардлагатай зохицохгїй,

· Залгуур ба холбогчийн гадаргуйд цав, їлэмж их зэврэлтийн мєр, механик гэмтэлтэй
байх,

· Залгавч (холбогч)-ын хэсэгт эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт мєн тийм урттай
дамжуулагчийн хэсэг дахь (холбогчийнн 5-10%-д сонголт хийж тїївэр туршилтыг явуулах
нєхцєлд) эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас их болсон байх,

· Шахагдсан залгавчын муруйлт тїїний уртын 3 %-оос хэтэрэх,

· Шахагдсан залгавчын ган зїрхэвч тэгшхэмгїй байрлах зэрэг болно.
Дамжуулах утасны гагнамал холболтыг дараах тохиолдолд гологдол гэж їзнэ, тухайлбал,

· Холбогдсон дамжуулах утасыг нугалах їед гагнаасны гэмтэл гарсан буюу
дамжуулагчийн гадаад хэсэгт тїлэгдэл илэрэх,

· Гагнаасны хэсэгт утасны диаметрийн 1/3 –аас их, 150-600 мм2 огтлолтой хєнгєн
цагаан дамжуулах утсанд 6 мм-ээс их гїн нїх (ором) гарсан байх,

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 89

БД 43-101-03

· Эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналт мєн тийм урттай дамжуулагчийн хэсэг дахь
эсэргїїцэл буюу хїчдэлийн уналтаас 1,2 дахинаас их байх,

3. Тулгуурын татлагын тросс, газардуулгын эсэргїїцлийг хэмжих. Хэмжилтийг
бїлгийн 1.7.31-д зааснаар гїйцэтгэнэ.

БЇЛЭГ 1. ЕРЄНХИЙ ДЇРЭМ 90

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ

2.1. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС

Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт

2.1.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт хотын орон сууцны ба гэр хороолол, хашаа барилгын тайлбай,
эзэмшил газар, албан байгууллага, їйлдвэрийн дэвсгэр газар, барилга байгууламжийн гадна,
дотор талд гїйцэтгэх 1000 В хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн хїчний, гэрэлтїїлгийн
болон хоёрдогч хэлхээний угсралтын бїрээстэй утас, тїїнчлэн резин ба пластмасс тусгаарлагатай,
металл, резин, хуванцар бїрээстэй 16 мм2 хїртлэх огтлолтой (хуяглаагїй, хїчний) кабель
хамраагдана.

Тусгаарлага (бїрээс)-гїй дамжуулах шугам нь барилгын дотор бол 2.2 бїлгийн, барилгын
гадна бол 2.4 бїлгийн, 16 мм2-аас дээш огтлолтой бол 2.3 бїлгийн шаардлагыг тус тус хангаж
байвал зохино. Шууд газарт тавигдах кабель шугамын угсаралтын шаардлагыг 2.3 бїлэгт,
дамжуулах утсанд тавигдах бусад шаардлагыг 1.5, 3.4, 5.4, 5.5 бїлэгт тус тус їзэж болно.

2.1.2. Дїрмийн шаардлагын дагуу тавигдах бэхлэлт, хамгаалалтын бїтээц, эд анги бїхий
дамжуулах утас, кабелийн бїрдлийг цахилгаан дамжуулагч (дамжуулах утас, проводник, wire)
гэнэ. Цахилгаан утасыг дараах тєрлєєр ангилна. Їїнд;

1. Цахилгааны ил дамжуулах утас гэдэг нь барилгын хана, тааз, ферм, бусад барилга
байгууламжийн элемент, тулгуурын гадаргуу дээр тавигдах утасыг хэлнэ.

Ил дамжууах утас ба кабелийг хана тааз г.м.-ийн гадаргуу дээгїїр хэц утас, тросс, дамар
тусгаарлагчид бэхлэх, эсвэл хоолойд, хайрцагт, зєєлєн металл гуурс (шланг, hose)-нд сївлэх,
тавиур (лотки, tray)-т, цахилгаан техникийн зориулалттай хажаас хєвєєнд сунгах ба дїїжлэх аргаар
тавидах ёстой. Ил дамжуулах утас нь байнгын, хєдєлгєєнтэй, зєєврийн байж болно.

2. Цахилгааны далд дамжуулах утас гэдэг нь барилга байгууламжийн хийцийн (хана, шал,
суурь, хучилт) дотор, тїїнчлэн давхар хоорондын болон угсардаг шаланд тавигдах утсыг хэлнэ.

Далд дамжуулах утас ба кабелийг хоолой, хайрцаг, зєєлєн металл дугтуй, гуурс, битїї суваг,
барилгын хийцийн хєндий, дотор буюу шавардлагын доорх горив ба ховилд, тїїнчлэн барилгын
цутгамал хийцийн дотор г.м. аргаар тавидах ёстой.

Барилга, байшингийн гадна хана, дээвэр, саравчны доогуур, барилгын хооронд тулгуурт
єлгєсєн (тус бїр нь нь 25 м-ээс илїїгїй урттай дєрвєн алсгалтаас ихгїй) буюу гудамж, замын
хажуугаар татсан утсыг гаднах дамжуулах утас гэнэ. Гадны зориулалттай дамжуулах утас нь ил
ба далд хийгдэж болно. Агаарын шугамнаас салбарлуулан дотор талын цахилгааны утастай
холбогдох дамжуулагчийг, єєрєєр хэлбэл, барилга, байгууламжийн гадаргуу (хана, дээвэр г.м.)
дээр бэхлэгдэх тусгаарлагчаас оруулгын тоноглолын хавчаар хїртэлх холбоосыг агаарын
шугамын оруулга гэнэ.

2.1.3. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийг багцаар нь бэхлэхэд зориулж, хана, таазан дээгїїр
чанга татаж тогтоосон ган утсыг хэц буюу тогтоолго (бэхэлгээ)-ын утас гэнэ. Дамжуулах утас,
кабель, тэдгээрийн багцыг бэхлэхэд зориулж, хана, таазны гадаргууд нягт суулгасан нарийн
зурвасан тємєр (пластмасс) хийцийг тогтоолгын тууз гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 90

БД 43-101-03

багцыг бэхлэхэд зориулж агаараар татсан ган утас буюу татлагыг тросон хэц буюу тогтоолгын
хэц гэнэ.

Дамжуулах утас буюу кабель тавих, тэдгээрийг механик гэмтлээс хамгаалах зориулалтай

тэгш єнцєгт буюу єєр тєрлийн хэлбэрийн хєндий, хаалттай бїтээцийг хайрцаг гэнэ. Хайрцаг нь
битїї буюу нээгддэг, нэлэнхїйдээ цул буюу сараалжин хана ба тагтай хийгдэх ёстой. Битїї
харйцаг нь зєвхєн бїх талаасаа їргэлжилсэн ханатай, таглаагїй байж болно. Хайрцагийн барилгын
дотор буюу гаднах тєхєєрємжинд хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Дамжуулах утас ба кабелийг сунгаж тавихад зориулсан нэг ба хэд хэдэн давхарлагатай ил
бїтээцийг тавиур гэнэ. Тавиур нь їл шатах материалаар цул, сараалжин хийцтэй хийгдэх ба тїїнд
сунгасан утас ба кабелийг гадны механик гэмтлээс тусгайлан хамгаалах шаардлагагїй. Барилга,
байгууламжийн їйлдвэрлэл явуулдаггїй дээврийн хєндийд байрлах їл шатах материалаар
хийгдсэн барилгын даацын бїтээц болох ферм, хєндєл, дам нурууг цахилгаан утасны угсралтанд
ашиглаж болно.

Ерєнхий шаардлага

2.1.4. Цахилгаан дамжуулах утас, кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїрээлэх
орчины температур, тавигдах арга зэргийг тооцсон бїлэг 1.3-ын заалтыг їндэслэн сонгоно.
Дамжуулах утас, кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын огтлол нь хїснэгт 2.1.1- єгєгдсєнєєс багагїй
байвал зохино. Аваарийн цэнэглэгдэх гэрэлтїїлгийг тэжээж байгаа утасны судлын хєндлєн
огтлолыг 6.5.12-6.5.14-ийг їндэслэн сонгоно. Харин газардуулгын буюу нойлын хамгаалалтын
утсыг сонгохдоо бїлэг 1.6-ийн заалтыг иш їндэс болгох нь зїйтэй.

2.1.5. Ган болон бусад тєрлийн хоолой, ханцуйвч, хайрцаг, тавиур болон барилгын хийцийн
битїї сувагт утас ба кабелийг сунгахдаа дараахи нєхцєл бїрдвэл (харилцан бие биеэ орлохоос
бусад ) хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,

1. бїх хэлхээ нь нэг тоноглол, агрегатын зориулалттай бол,
2. технологийн процессоор холбоотой хэд хэдэн машин, самбар, щит, пульт г.м.-ийн хїчний
ба хяналтын хэлхээтэй бол,
3. нийлмэл гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээний зориулалттай бол,
4. хоолой дахь утсны тоо нь 8-аас илїїгїй, нэгэн тєрлийн (ажлын ба аваарийн) гэрэлтїїлгийн
хэд хэдэн бїлэгтэй хэлхээнээс бїрдэхээр бол,
5. 50 (42) В хїртэлх хїчдлийн гэрэлтїїлгийн хэлхээ нь тусгай тусгаарлах хоолойд
сївлэгдэхээр бол 42 В-оос дээш хїчдэлийн хэлхээтэй хамтад нь байрлуулж болно.

Хїснэгт 2.1.1.

Цахилгаан дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл
дамжуулах судлын хамгийн бага огтлол

Судлын огтлол мм2

Цахилгаан дамжуулах утас Зэс утас Хєнгєн цагаан

· Ахуйн цахилгаан хэрэгслийг холбох шнїїр 0.35 -

· Їйлдвэрийн тєхєєрємжинд хэрэглэгдэх зєєврийн ба 0.75 -
нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг холбох (зєєлєн) кабель
1.0 -
· Дамар (ролик)-т байнгын зориулалтаар бэхлэгдэх олон
голчтой, хоёр судалтай мушгимал утас 1.0 2.5

· Байшин, барилгын дотор угсралтын байнгын 1.0 2.0
зориулалтай тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай 0.5 -
(бїрээстэй) утас:  0.35 -
­  Суурь, дамар ба тросонд бэхлэгдэх:  1.5
­  Хайрцаг, тэвш, тавиурт бэхлэгдэх: 4.0
їїнээс: шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол:
гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол 2.5 4.0
гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян)  1.5 2.5
­  Тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх:

· Гадна тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай
(бїрээстэй) утас: 
­  Барилгын хана, бїтээц, тулгуурын тусгаарлагч дээр
бэхлэгдэх: 
­  Агаарын шугамын оруулгын дамарт бэхлэгдэх:

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 91

БД 43-101-03

· Хоолой, металл ханцуйвч, гуурс, битїї хайрцаганд 1.0 2.0
сївлэгдэх хамгаалалтай ба хамгаалалтгїй
тусгаарлагатай кабель ба бїрээстэй утас 1.0 2.0
0.5 -
· Байнгын (хоолой ба металл ханцуйвчгїй) зориулалттай, 0.35 -
хамгаалалттай, тусгаарлагаттай (бїрээстэй) утас ба
кабель: 1.0 2.0
- шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол:
- гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол
- гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян):

· Битїї сувагт буюу (барилгын хийц ба шавардлага доорх)
цутгамал дотор тавигдах хамгаалалттай ба
хамгаалалтгїй утас, кабель

2.1.6. Нэг хоолой, ханцуйвч (уян хоолой, гуурс), хайрцаг, барилгын битїї сувагт харилцан
бэлтгэл хэлхээнїїд, ажлын ба дїрвэлтийн аваарийн гэрэлтїїлгийн шугам, тїїнчлэн 42 В хїртэлх
хїчдлийн хэлхээг 42 В-оос дээш хїчдэлтэй шугамтай (2.1.5-ын 5-р зїйл; 6.1.13-ын 1-р зїйлээс
бусад тохиолдолд) хамтад нь байрлуулахыг хориглоно. Эдгээр хэлхээг дагуудаа їл шатах
материал (галд тэсвэртэй чадвар нь 0,25 цагаас багагїй)-аар хийсэн хаалт бїхий тусдаа хайрцаг
буюу тавиурт байрлуулж болно. Аваар (дїрвэлт)-ийн ба ажлын гэрэлтїїлгийн хэлхээг швеллер ба
єнцєг тємрийн хоёр талаар сунгаж тавина.

Їйлдвэрийн ба цахилгааны байрны кабелийн байгууламж дахь дамжуулах утас ба кабелийн
бїрхїїл нь шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийсэн байвал зохино. Харин
хамгаалалтгїй утасны тусгаарлагыг зєвхєн шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийх нь
зїйтэй.

2.1.7. Хувьсах болон шулуутгамал гїйдэл дамжих нєхцєлд фазын буюу нойлын (шууд ба
урвуу) утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгаарлагатай нэг ерєнхий хоолойд байрлуулах ёстой.
Хэрэв дамжуулагч дахь ачааллын їргэлжлэх гїйдэл нь 25 А-аас хэтрэхгїй бол фазын буюу нойлын
ажлын утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгааарлагатай хоолойд тусд нь байрлуулж болно. Ган
хоолой, уян тємєрлєг ханцуйвч, битїї сувагт тавигдах утас ба кабелийг солих боломжтой хийвэл
зохино. Барилга байгууламжин дахь дамжуулах утас ба кабель сунгах зориулалттай бїтээцийн
элемент дэх хаалттай суваг, хєндий нь шатдаггїй (їл шатах) материалаар хийгдэх ёстой.

2.1.8. Цахилгаан утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг шахуурга, гагнуур, гагнаас буюу
боолтон хавчаар зэргийг ашиглан мєрдєгдєж байгаа “Цахилгаан техникийн ажил БНбД 3 05.06.90-
ийн дагуу гїйцэтгэх ёстой. Дамжуулах утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг хийхдээ залгалтын
судлыг дахин хийж болзошгїй байдлыг тооцож, нєєцтэй тайрахаас гадна їзлэг, засвар хийх
боломжтой байвал зохино. Дамжуулах, утас кабелийн залгаасыг таталтын механик хїчээр
туршихгїй, харин утас ба кабелийн холболт, салбарлалтын залгаас хийгдэх утсын судлын
тусгаарлага (бїрээс) нь тухайн утас ба кабелийн тусгаарлагатай ижил буюу дїйцэхїйц байвал
зохино.

2.1.9. Агаарын шугамын тусгаарлах шон дээр байрлах дамжуулах утаснаас бусад
тохиолдолд кабель ба утасны залгаас ба салбарлагыг холболт ба салбарлагын хайрцаг,
тусгаарлага бїхий корпус дахь холболтын ба салбарлагын хавчаар, барилгын тусгай хийцийн нїх,
цахилгаан тєхєєрємж, машин, аппаратын арьсны дотор хийж гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлах шон ба
тулгуурт дамжуулах утсыг холбох буюу салбарлахдаа шууд тусгаарлагчийн дэргэдээс, дамар,
тусгаарлуурын дээрээс нь уяж авах ёстой. Холболт ба салбарлагын хайрцаг, хавчаарын бїтээц нь
кабелийн тавих арга, хїрээлэх орчины нєхцєлд тохирсон байвал зохино. Холбоосны ба
салбарлагын хайрцаг, тусгаарлах их бие зэрэг нь шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар
хийгдсэн байх ба тємєрлєг бїтээцїїд (хайрцаг, тавиур, хоолой, тэвш, хаалт г.м.) нь хїрээлэх
орчиноос хамааран зэврэлтээс хамгаалагдсан байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утсыг
барилгын температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт байж болох шилжилтийг тооцож
гїйцэтгэх ёстой.

Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт,
тэдгээрийг тавих аргууд

2.1.10. Цахилгаан утасны сонголт нь хїрээлэх орчин, барилга байгууламжийн ач холбогдол,
зориулалт, тэдгээрийн хийц, байгууламжийн їнэлгээ, архитектур-зохиомжийн онцлогтой уялдаж
байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утас нь єєрийнхээ бїхий л уртын дагуу танигдахаар єнгєтэй
байх ёстой.

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 92

БД 43-101-03

· цэнхэр-нойлын ажлын утас буюу цахилгаан сїлжээний дундах утсыг,

· ногоон-шар хоёр єнгєний хослол-хамгаалалтын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг,

· ногоон-шар хоёр єнгєний хослол нь бїх уртынхаа дагуу (шугамынхаа тєгсгєлд цэнхэрээр
тэмдэглэсэн байвал- угсралтын ажлын нєхцєлд)-нойлын ажлын ба хамгаалалтын нойлын
хамтатгасан утсыг,

· хар, хїрэн, улаан, ягаан, саарал, чернилэн хїрэн, улбар, ягаавтар, ногоовтор -фазын утсыг
тус тус тэмдэглэнэ.

2.1.11. Утасыг сонгохдоо цахилгааны ба гал тїймэрийн аюулгїй байдлыг хамтад нь авч їзэх
ёстой. Цахилгаан утасны тєрєл, маягийг сонгох, утас ба кабель, тэдгээрийг тавих аргыг сонгохдоо
хїснэгт 2.1.2. заалтыг їндэс болговол зохино. Хїрээлэх орчины їзїїлэлт нь нэгэн зэрэг хоёр,
тїїнээс дээших нєхцєл бїрдэж байвал цахилгаан дамжуулагчийг энэ бїх нєхцєлийг харгалзан
хамгийн хїндээр нь сонголт хийнэ.

Цахилгаан дамжуулалтанд хэрэглэгдэх утас ба кабелийн бїрхїїл ба тусгаарлага нь тїїнийг
сунгах арга ба хїрээлэн байгаа орчины нєхцєлтэй тохирч байх естой. Дамжуулах утасны
тусгаарлага нь хэвийн (нэрэлсэн) хїчдэлд тохирч байх ёстой. Утас ба кабелийн хамгаалах бїрхїїл
ба утасны тусгаарлага, тоног тєхєєрємжийн їзїїлэлтэнд тусгай шаардлага тавигдах бол эдгээр
шаардлагыг тооцсон байх ёстой (2.1.15-ийг їзэх). Нойлын ажлын утасны тусгаарлага нь фазын
утасны тусгаарлагатай адилхан байвал зохино. Їйлдвэрлэлийн ердийн байранд ган хоолой ба ил
цахилгаан утасны трос, тїїнчлэн ил тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тємєр ихбие, барилгын тємєр
хийц, їйлдвэрлэлийн зориулалттай бїтээц (ферм, багана, краны зам) ба 42 В хїртлэх хїчдэлтэй
сїлжээний аль нэг ажлын шугам бїхий механизм байхыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєл нь эдгээр
дамжуулах утасны тасралтгїй ба хїрэлцэхїйц дамжуулац, харагдац ба залгаасны найдвартай
байдал зэргийг хангаж байх ёстой. Харин дээр дурьдсан ажлын утасын хувьд дээр заасан сонголт,
тавилт нь тухайн бїтээц, барилга байгууламж нь шууд шатах хийцийн хажууд бол зєшєєрєхгїй.
Галын аюулгїйн нєхцєлєєр утас ба кабель, мєн тїїнчлэн хоолой, хайрцагт утас ба кабелийг
тавихдаа хїснэгт 2.1.3-ийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

Хїснэгт 2.1.2.
Цахилгаан утасны тєрлийг сонгох ба утас ба кабелийг сунгах арга

Хїрээлэх орчины нєхцєл Цахилгаан утасны тєрєл ба тавих арга Утас ба кабель
· Хуурай ба чийгтэй байр а. Цахилгааны ил (угсралтын) утас
Хамгаалалтгїй, нэг
Дамар (ролик) ба хавчаарт судалт утас

· Хуурай байр Дамар (ролик) ба хавчаарт Хоёр судалт мушгимал
утас
· Бїх тєрлийн байр ба Чийглэг орчинд бол тусгаарлагч дээр
Хамгаалалтгїй, нэг
гаднах тоног тєхєєрємж ба дамарт; чийглэг орчинд байгаа судалт дамжуулах утас

гаднах тоног тєхєєрємжинд, цас Металл ба металл биш
бїрээстэй кабель
борооны ус шууд унахааргїй (саравчин Хамгаалалттай ба

доор) бол (том хэмжээний) дамарт; хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
· Гаднах тоног, тєхєєрємж Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц,
металл ба металл биш
трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд бїрээстэй кабель
Хамгаалалттай ба
· Бїх тєрлийн байр Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц,
трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
· Бїх тєрлийн байр ба Нээгдэх тагтай тавиур (лотка) ба
гаднах тєхєєрємж хайрцаг металл ба металл биш
бїрээстэй кабель
· Бїх тєрлийн байр ба Хэц (трос)-энд Даацын трос бїхий
тусгай утас,
гаднах тєхєєрємж хамгаалалттай ба

(зєвхєн гаднах тоног хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
тєхєєрємж буюу
металл ба металл биш
кабелийн даацын трос бїрээстэй кабель

бїхий тусгай утасны

хувьд)

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 93

БД 43-101-03

б. Цахилгааны далд (угсралтын) утас

· Бїх тєрлийн байр ба Шатах материалаар хийсэн металл Хамгаалалттай ба
гаднах тєхєєрємж биш хоолой (єєрєє унтардаггїй хамгаалалтгїй, нэг ба

полиэтилен г.м.)-д ба барилгын олон судалт утас,
металл биш бїрээстэй
бїтээцийн битїї сувагт, шавардлагын
кабель
доор (харин нойтон, онцгой нойтон
Хамгаалалтгїй утас
байр, гаднах тоноглолд металл
Хамгаалалттай ба
бїрээстэй тусгаарлах хоолой, 2 мм-ээс хамгаалалтгїй, нэг ба

доош зузаантай ган хоолой, битїї ган олон судалт утас,
металл биш тусгаарлах
хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно).
бїрээстэй кабель
· Хуурай чийгтэй ба Барилгын бїтээцийн цутгамал хийцийг
нойтон байр бэлтгэхэд

в. Ил ба далд (угсралтын) утас

· Бїх тєрлийн байр ба Уян металл ханцуйвч ба ган хоолой
гаднах тєхєєрємж (ердийн ба нимгэн ханатай), битїї ган
хайрцаг, металл биш хоолой, шаталт

муутай материалаар хийсэн металл

биш битїї хайрцаг, металл бїрээстэй

тусгаарлагын хоолой (харин нойтон,

онцгой нойтон байранд ба гаднах

тєхєєрємжинд металл бїрээстэй

тусгаарлагын хоолой, 2 мм-ээс доош

зузаантай ган хоолой ба битїї ган

хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно).

2.1.12. Хамгаалалтгїй ба шатах материалаар хийгдсэн бїрээстэй, хамгаалалттай утас
(кабель)-ыг ил тавихад хїрвэл утаснаас шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн суурь
хїртлэх зай нь 10 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв энэ зай хангагдахгїйд хїрвэл утас (кабель)-ны
ил гарч ирсэн хэсгийг нь тал талаас нь шатдаггїй материалаар 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож
тусгаарлана. Далд тавигдах шатах материалан бїрхїїлтэй хамгаалагдсан утас ба кабелийг,
хаалттай нїхэнд байгаа хамгаалагдаагїй утасыг, барилгын хийцийн хєндий (нїїрэлгээ ба хана
хооронд) хэсэг, хємсєгт, улмаар бїтээцэд нь шатах хэсэг байгаа бол утас ба кабелийг бїх талаас
нь шатдаггїй материалаар нэлэнхїйд нь ороож хамгаалах хэрэгтэй.

Шатдаггїй материалаар хийсэн бїтээцийн суурь дээгїїр шаталт муутай материал бїхий
хоолой ба хайрцагийг ил тавихдаа шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн гадаргуугаас
100 мм-ээс багагїй зайд байрлуулбал зохино. Хэрэв ийм шаардлага хангагдахгїйд хїрвэл утас,
хоолойг бїх талаас нь шатдаггїй материал (албестр, цемент, бетон)-аар 10 мм-ээс багагїй
зузаантай нэлэнхїйд нь шавж єгвєл зохино.

2.1.13. Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой, хайрцагийг хаалттай нїх буюу барилга (хана
ба нїїр, нїїрлэгээний хооронд)-ын хийцийн хєндий, хємсєгт тавихдаа хоолой, хайрцагийг шатах
материалаар хийсэн эд ангиийг бїтээцийн гадаргуугаас шатдаггїй материалаар бїх талаас нь
нэлэнхїйд нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож єгвєл зохино. Орчины єндєр температуртай
газарт тавигдах хэвийн халуун тэсвэрлэх чадваргїй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий кабель, утсыг
хэрэглэх нь єнгєт металлын зарцуулалтыг ихэсгэж байгаа нєхцєлд халуун тэсвэрлэх чадвар
єндєртэй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий єєр тєрлийн кабель, утсыг сонгох нь зїйтэй.

2.1.14. Нойтон буюу онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд утасны тусгаарлага,
хєндийрїїлэх тулгуур, хоолой, хайрцаг тїїнчлэн тулгуурын тогтоолгын бїтээц зэргийг чийгэнд
тэсвэртэй материалаар хийвэл зохино. Тоостой байранд тавигдах утсанд их хэмжээний тоос
хуримтлагдах, суух, улмаар тоосыг цэвэрлэхэд хїндрэл учирахаар бол цахилгаан дамжуулах утсыг
сунгах аргыг хэрэглэхгїй байхыг зєвлєж байна.

Хїснэгт 2.1.3.

Гал тїймрийн аюулгїй байдлын нєхцлєєр цахилгааны
утас ба кабелийн тєрєл, тавих аргыг сонгох

Цахилгаан утасны тєрєл ба тїїнийг барилгын бїтээц, сууринд тавих Утас ба кабель

арга

Шатах материалаар: Шатдаггїй ба шаталт муутай

материалаар:

1. Цахилгааны ил (угсралтын) утас

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 94

БД 43-101-03

· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Хамгаалалтгїй утас,
дамар (ролик), тусгаарлагч шатах материалан

буюу ивээсэнд 1 тавих бол бїрээстэй, хамгаалалтын

утас ба кабель

· Шууд тавих бол Шууд Шатдаггїй ба муу
шаталтай бїрээс бїхий

хамгаалалтай утас ба

кабель

· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шатдаггїй ба шаталт муутай Шатдаг ба шаталт муутай

хоолой ба хайрцаганд тавих материалан хоолой ба материалан бїрээс бїхий

бол хайрцаганд хамгаалалтай,

хамгаалалтгїй утас ба

кабель

2. Цахилгааны далд (угсралтын) утас

· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Хамгаалалтгїй утас;
ивээстэй1 ба шавардлаганд шатдаг материалан

орох буюу бїх талаас нь бїрээс бїхий

нэлэхїйд нь шатдаггїй хамгаалалтай кабель

материалаар хамгаалах бол

· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Шаталт муутай
ивээстэй1 бол материалан бїрээстэй,
хамгаалалттай утас ба

кабель

· Шууд тавих бол Шууд Шатдаггїй материалан
бїрээстэй, хамгаалалттай

утас ба кабель

· Шаталт муутай материалаар шатах материалаар хийсэн

хийсэн хоолой ба хайрцаганд хоолой ба хайрцаганд;

ба шатдаггїй материалаар1 цутгамал эд анги, хємсєгт, Шатдаг, шаталт муутай,

хийсэн хоолой ба хайрцаг нь тїїнчлэн шатдаггїй шатдаггїй материалан

ивээстэй, шавардлаганд материалаар хийсэн бїрээстэй, хамгаалалтгїй
нэлэнхїй давхраганд3 утас ба кабель
орохоор бол2

· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шаталт муутай ба шатдаггїй

хоолой ба хайрцаганд, -шууд материалан хоолой ба

тавигдах бол хайрцаганд

1-шатдаггїй материалаар хийсэн ивээс нь утас, кабель, хоолой буюу хайрцагны бїхий л талаас 10 мм-

ээс багагїй хэмжээнд цухуйсан байх ёстой.
2-шавардлагад орох хоолойг уртын дагууд нь шавар, алебастраар 10 мм-ээс багагїй зузаантайгаар

дээрээс нь шавж єгнє.
3-хоолой (харйцаг)-н эргэн тойрныг уртын дагууд нь шавах шатдаггїй материал болох шавар, алебастр ,

цементийн зуурмаг буюу бетоны їе нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай байна.

2.1.15. Химийн идэвхтэй орчинд байгаа байр ба гаднах тоног тєхєєрємжийн цахилгаан
дамжуулах утасны бїх элемент нь тухайн орчинд тэсвэртэй буюу хамгаалагдсан байх ёстой.
Нарны гэрэлд тэсвэргїй бїрээс буюу тусгаарлагатай утас, кабелийг тїїний шууд нєлєєлєєс
хамгаалсан байх ёстой. Цахилгаан дамжуулах утас нь механик гэмтэлд єртєж болзошгїй хэсэгт ил
тавигдах утас ба кабель нь єєрийн хамгаалалтын бїрхїїлээрээ хамгаалагдах ёстой. Хэрэв энэхїї
бїрхїїл нь байхгїй буюу шаардлага хангаж чадахгїйд хїрвэл механик їйлчлэлээс хамгаалах
їїднээс хоолой, хайрцаг, хаалт, хашлага хийх буюу далд тавигдах цахилгааны утсыг хэрэглэхийг
зєвшєєрнє.

Утас ба кабелийг стандарт болон техникийн нєхцєлд заагдсан хэрэглэх хїрээ, зориулалтын
нь дагуу сонгож авсан байх ёстой.

2.1.16. Суурин (байнгын, хєдєлгєєнгїй) тавигдах цахилгаан шугаманд ихэвчлэн (2.1.24, 3.4.2,
3.4.5, 5.5.4, 6.1.43, 6.1.44, 6.3.25, ба 7.1.44) заалтуудаас бусад тохиолдолд хєнгєн цагаан судалтай
утас ба кабель хэрэглэж болно. Доргион тусгаарлах тулгуурт тавигдах цахилгаан техникийн
байгууламжийн угсралтанд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабель хэрэглэхийг хориглоно. Музей,
зургийн галлерей, номын сан, архив болон улсын чанартай онц чухал барилга байгууламжийн
цахилгаан хангамжинд зєвхєн зэс судалтай утас хэрэглэх ёстой. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан
хэрэгсэлийн тэжээлийн шнїїрийг болзошгїй механик гэмтэлийг тооцож, зориулалтын зэс судалтай
уян кабель буюу утсаар хийвэл зохино. Хязгаарлагдмал хєдєлгєєнтэй механизм (кран, зєєврийн
хєрєє, хаалганы механизм г.м.)-д хэрэглэх утас ба кабелийн судал нь нугаралтаас (уян кабелийн

БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 95