21505992-BD-43-101-04

БД 43-101-03

дїрвэлтийн байнгын гэрэлтїїлэгт аккумулятор буюу хуурай зай бїхий гар гэрэлтїїлэх багаж
ашиглахыг зєвшєєрнє.

Байгалийн (ердийн) гэрэлтїїлэгтэй їйлдвэрийн байрны ба гэрэлтїїлгийн байдлаас їл
хамааран орон сууц, олон нийтийн байрны нїїлгэн шилжлїїлэлт гэрэлтїїлэгийг хамааралгїй байх
дэд станцын щитнээс эхлээд зєвхєн нэг оруулга бїхий нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс
тэжээх ёстой. Байгалийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрийн зориулалттай, нэгэн зэрэг 20 буюу тїїнээс
дээш хїн цугларах байранд аваарийн гэрэлтїїлэг байгаа эсэхээс їл хамааруулан гол орц, гудамд
хэвийн ажлын горимд ажлын ба аваарийн зориулалтаар ашиглаагїй, їл хамаарах гадны ба дотоод
їїсгїїр (гурав дахь їл хамаарах їїсгїїр: аккумуляторын баттарей, дизель-генератор г.м.)-т
автоматаар шилжин залгагдах “гарах” гэсэн гэрлэн заалттай нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлэг
хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар нэгдїгээр ангилалын онцгой
хэрэглэгчдийн хувьд аюулгїй ажиллагааны ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийг гурав дахь їл
хамааралтай цахилгааны їїсгїїрээс нэмэгдэл болгон тэжээх арга хэмжээ авах ёстой.

Байгалийн ердийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрлэлийн байрны ажлын, аваарийн ба дїрвэлтийн
гэрэлтїїлгийн тэжээлд хїчний тоноглолын сїлжээг ашиглахыг хориглоно.

6.1.12. Їйлчилгээний хїнтэй буюу байнгын хїмїїс орж, гарч байх байрны аваарийн ба
дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийг ажлын гэрэлтїїлэгтэй хамт байнга асаалттай буюу ажлын гэрэлтїїлэг
аваараар тасрах агшинд автоматаар асч байхаар хийвэл зохино. Аюулгїй ажиллагааны ба
дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийг ерєнхий щитнээс хийхийг зєвшєєрнє. Харин байгалийн
ердийн гэрэлтїїлэггїй їйлдвэрийн байранд аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн
тэжээлийг хїчний цахилгаан хэрэгсэлийн сїлжээнээс авахыг хориглоно.

Їргэлжийн хїмїїс байдаггїй барилга, 250 м2-аас ихгїй талбай бїхий барьж байгаа барилгын
хэсэгт аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн суурин гэрэлтїїлгийн оронд аккумулятор буюу хуурай
зай, элемент бїхий зєєврийн гар гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл ашиглахыг зєвшєєрнє.

Гэрэлтїїлгийн сїлжээний угсралт
ба хамгаалалт

6.1.13. Гэрэлтїїлгийн сїлжээ нь дїрмийн 2-р бїлгийн (2.1-2.4) болон 6.1.19, 6.1.33-6.1.36-д
єгсєн нэмэгдэл шаардлагын дагуу хийгдэх ёстой. Люминесцентийн ламп бїхий гурван фазын
тэжээлийн ба бїлэг шугамын нойлын ажлын утасны огтлолыг шугамын бїх фазын утасыг нэгэн
зэрэг таслах нєхцєлєєр буюу дараах шаардлагыг иш їндэс болгон сонгох ёстой. Їїнд:

1. Асаалт-тохируулгын тєхєєрєгтэй лампнаас гїйх гїйдэл бїхий сїлжээний хэсгийн хувьд
огтлолоос їл хамааруулан фазныхтай тэнцїї авах,

2. Асаалт-тохируулгын тєхєєрєггїй, компенсац хийгдэхгїй бол лампнаас гїйдэл гїйх
сїлжээний хэсгийн хувьд фазын утасны судалын огтлол нь зэс бол 16 мм2, хєнгєн цагаан бол 25
мм2-аас багагїй байвал фазны утасны огтлолтой тэнцїї, фазны утас нь их огтлолтой байх нєхцєлд
тїїний огтлолын 50%-иас багагїй огтлолтойгоор авах, гэхдээ утасны огтлолыг зэс бол 16 мм2,
хєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас доош оруулж болохгїй.

Дїрмийн 2-р бїлгийн шаардлага биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийн бїлэг
шугамыг аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлт (дїрвэлт)-ийн гэрэлтїїлгийн шугамтай хамтад нь 660 В-
оос доошгїй хїчдлийн зориулалт бїхий бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелиар тавьж болно.
Тухайлбал,

* ажлын гэрэлтїїлгийн утас нь аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн утастай хїрэх,
шїргэх боломжгїй нєхцєлд люменесценцийн дэнлїї байрлуулах зориулалттай нэг хайрцаганд,

* ажлын гэрэлтїїлгийн утас нь аваарийн ба
дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн утастай хїрэх, шїргэх боломжгїй нєхцєлд тэжээлийн утас тавих хийц
бїхий гэрэлтїїлэгчийн биенд,

* ажлын гэрэлтїїлгийн утас ба кабель нь аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийнхээс 20 мм-
ээс багагїй зайнд байрлаж байвал утас ба кабелийг нэг хэцэнд тус тус бэхэлж болно.

6.1.14. Гэрэлтїїлгийн сїлжээний хамгаалалт нь энэхїї дїрмийн 3.1 бїлгийн шаардлага буюу

6.1.19, 6.1.22, 6.1.23, 6.1.39-ын нэмэгдэл заалтын дагуу хийгдэнэ. Хамгаалалтын аппарат
хэрэгслийн гїйдлийг авахдаа их чадлын улайсах чийдэн ба натрын болон ДРЛ, ДРИ, OPTIMA
чийдэнгийн асаалтын гїйдлийг тооцох ёстой. Ажлын ба нойлын утасны огтлолыг компенсац
хийгддэггїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий лампнаас гїйдэл гїйх хэсэгт фазын утас нь зэс
байвал 16 мм2, хєнгєн цагаан байвал 25 мм2-аас багагїй байхаар авбал зохино. Аливаа гэрэлтїїр
хэрэглэх нєхцєлд гурван фазын гэрэлтїїлгийн тэжээлийн ба бїлэглэсэн сїлжээг гал хамгаалуур
буюу нэг туйлт автомат таслуураар хамгаалах ба нойлын ажлын утасыг фазын дамжуулах утасны

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 310
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

огтлолтой тэнцїї авбал зохино. Аппарат, хэрэгсэлийг аль болохоор бїлэглэн їйлчилгээ хийх
боломжтой газарт байрлуулбал зохино. Газардуулсан саармагтай сїлжээний нойлын ажлын
дамжуулах утсанд (6.1-ийг їзэх) гал хамгаалуур, автомат ба автомат биш нэг туйлт таслуур,
салгуур аль алиныг нь тавихыг хориглоно.

Газардуулга ба нойлтуулга

6.1.15. Цахилгаан гэрэлтїїлгийн тоноглолын газардуулга ба нойлтуулгыг 1.6 бїлгийн болон
6.1.15, 6.1.16, 6.1.19, 6.1.12 ба 7.1-7.4 -д заасан нэмэгдэл шаардлагыг їндэслэн гїйцэтгэнэ.

Улайсах болон дотроо асаалт-тохируулгын систем (тєхєєрєг) бїхий ДРЛ, ДРИ, LINOLUX,
Rapido натрын ба люменесценцийн чийдэнтэй, ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїлгийн их биеийн
хамгаалалтын газардуулга ба нойлтуулгыг дараах байдлаар хийвэл зохино. Їїнд:

1. Газардуулсан саармагтай сїлжээнд:

* гэрэлтїїрийн их биед байрлах газардуулгын боолтонд PE дамжуулах утасыг холбох,
тухайлбал, кабель ба хамгаалалттай утас, хамгаалалтгїй утасны ган хоолойтой буюу металл
бїрээстэй утас, ган хоолойгїй ч гэсэн далд байдлаар тавигдахаар бол гэрэлтїїлгийн оруулганд
оруулж, гэрэлтїїрийн доторх нойлын ажлын утаснаас салбарлуулан авах;

* хамгаалалтгїй ил утасны гэрэлтїїлгийн оруулганд бол тусгаарлага (бїрээс)-тай уян утсаар
гэрэлтїїлгийн их биений газардуулах боолтонд, эсвэл хамгийн ойрхон байрлах їл хєдлєх тулгуур
ба салбарлагын хайрцагны нойлын ажлын утсанд холбох г.м.; Гэрэлтїїрийн их биеийг
газардуулахдаа тїїний доторх ажлын нойлын утаснаас салбарлуулан авахыг зєвшєєрєхгїй.

2. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд, тїїнчлэн аккумуляторын батарейнээс тэжээлийг
шилжїїлэн залгах сїлжээнд:

* гэрэлтїїлгийн кабель ба утасны оруулгын аль ч тохиолдолд гэрэлтїїрийн их биений
газардуулгын боолтонд хамгаалалтын дамжуулах утсыг уян утсаар холболт хийж єгєх. г.м.

Газардуулсан саармагтай сїлжээний дээрх заалт нь цахилгаан хэрэгслийн хамгаалалтын
авалцаанд нь бїлгийн щитнээс нойлын хамгаалалтын утас орж ирэх больниц, эмнэлэгийн
цахилгаан хэрэгслийн байр, орон сууцны гал зуух, зочид буудал, олон нийтийн байрны ахуйн
цахилгаан хэрэгслийн єрєєнийхєєс бусад хоёр туйлт шигтгэвч (розетка)-ийн нойлын хамгаалалтын
авалцаанд холбогдох нойлын хамгаалалтын утсанд хамааралтай болно.

6.1.16. Асаалт-тохируулгын хэрэгсэл бїхий ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido натрийн ба
люменесценцийн чийдэнтэй ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїлгийн их биений хамгаалалтын
газардуулгыг уян дамжуулах утас (шижим)-ны тусламжтайгаар газардуулсан асаалт-тохируулгын
хэрэгсэлийн газардуулах боолт ба гэрэлтїїрийн газардуулах боолтынг хооронд нь холбох замаар
гїйцэтгэвэл зохино. Тусгаарлах материал бїхий их биетэй гэрэлтїїрийн металл хийцийн ойлтуур
(цацруул, отражатель)-ыг газардуулах шаардлагагїй.

6.1.17. 42 (50) В-оос дээш хїчдэлтэй, хэсэгчилсэн гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийн
их биеийг дараах шаардлагын дагуу газардуулга ба нойлтуулга хийнэ.

* хэрэв бэхэлгээ (кронштейн) ба гэрэлтїїлгийн их биений хооронд найдвартай цахилгаан
холбоосгїй бол энэ зорилгоор хамгаалалтын тусгай утасаар холболт хийх,

* хэрэв газардуулгын утас нь гэрэлтїїлгийн их биед биш, гэрэлтїїлгийг тавьсан тємєрлєг
бїтээцэд холбогдсон бол энэ бїтээц, бэхэлгээ, гэрэлтїїлгийн их биеийг хооронд нь найдвартай
цахилгаан холбоосоор холболт хийх, г.м.

Дурын гэрлийн їїсгїїртэй нийтлэг зориулалтын гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийн металл их
биений хамгаалалтын газардуулгыг баригдаж байгаа ба єргєтгєл хийгдэж байгаа орон сууц,
їйлдвэр ба олон нийтийн барилгын аюулгїй байр, тїїнчлэн нэмэгдїїлсэн ба онцгой аюултай
байранд хийхдээ дїрмийн 6.1-ийн заалтыг баримтлах нь зїйтэй. 42 В-оос дээш хїчдэлтэй зєєврийн
гэрэлтїїлгийн газардуулга ба нойлтуулгыг нэгэн зэрэг ажлын гїйдэл дамжуулахгїй байхаар тусгай
бїрээстэй уян утасны судлаар хийнэ. Энэхїї судал нь єєрєє шигтгэвчийн (розетка) хамгаалалтын
авалцаанд холбогдох ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 311
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.1.18. Нийтийн гэрэлтїїлгийн зориулалттай тэжээлийн бїлэг шугам бїхий газардуулсан
саармагтай сїлжээнд хамгаалалтын дамжуулах утас ба шигтгїїрт залгавчийн нойлын ажлын ба
нойлын хамгаалалтын утсыг ерєнхий гаргалгааны хавчаарт холбохыг хориглоно. Харин
газардуулгын буулга тємєргїй буюу кабелийн баривч (муфт)-гїй модон шон дээр тавигдах гадны
гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийг заавал газардуулах ба нойлтуулах шаардлагагїй.

Гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийн хэрэгсэлийн хамгаалалтын газардуулгыг
хийхдээ тємєр-бетон ба метал тулгуур, тросыг тусгаарлагдсан саармагтай сїлжээний газардуурт
ба газардуулсан саармагтай сїлжээний PE (PEN) утсанд холбож єгєх ёстой.

Барилгын нїїрэн талын ба барималын гаднах гэрэлтїїлэг болон гэрлэн чимэглэл, гэрлэн
заалтуурыг тавихдаа TN-S буюу TN-C-S сїлжээний хувьд 30 мА хїртлэх гїйдэлд ажиллах нэг
фазын хамгаалалт (УЗО) суурилуулах нь зїйтэй. Энэ тохиолдолд суурь гїйдлийн алдагдал нь УЗО-
ийн ажиллах гїйдлийн тавилаас ядахдаа 3 дахин бага байх ёстой.

Дотор гэрэлтїїлэг

6.1.19. Барилга байгууламжийн дотор гэрэлтїїлгийн бїлгийн сїлжээнд чадлын ба
хэрэгцээний коэффициентийг 0.85-0.95 гэж авбал зохино. ДРЛ, ДРИ, ДРИЗ ба ДНаТ тєрлийн
лампын хувьд хуурмаг чадлын компенсац (тэгштгэлт)-ыг бїлэглэсэн ба нэгбїрчилсэн байдлаар
хийж болно. Гэхдээ техник-эдийн засгийн тооцоонд їндэслэн шийдвэрлэх бєгєєд бїлэглэсэн
тэгштгэлтийг хийхдээ гэрэлтїїлгийн ламп тасрахад тэгштгэх тєхєєрєг хамтдаа тасарч байхаар
хийвэл зохино.

Ажлын гэрэлтїїлгийг дэд станцын хуваарилах байгууламж, щит, шїїгээ, гол ба хуваарилах
пунктээс бие даасан шугамаар гїйцэтгэх нь зїйтэй. Гэрэлтїїлгийн тэжээлийн шугамыг цахилгаан
тоног тєхєєрємжийн хїчний шугам буюу хїчний хуваарилах пунктэд холбогдох тухайн хэсэгт нь
хамгаалалт ба удирдлагын хэрэгсэл тавих шаардлагатай.

Барилгын доторх зориулалтын гэрэлтїїлгийн бїлгийн шугам нь 25 А-аас ихгїй ажлын гїйдэл
бїхий гал хамгаалуур, автомат таслуураар тоноглогдох ёстой. Дїрмийн 3.1-ийн єєрчлєлтєнд 125
Вт ба тїїнээс дээш чадлын хий-цахилалтын чийдэн, 42 В-ын хїчдэлтэй бїх улайсах чийдэн, 42 В-
оос дээш хїчдэлтэй, 500 Вт-аас дээшгїй нэгж чадалтай улайсах чийдэн зэрэг тэжээлийн бїлэг
шугамд тавих гал хамгаалуурын тавил, автомат таслуурын салгавч нь 63 А хїртэлх гїйдэлд
тохируулсан байвал зохино.

Харин энэ шугамнаас гарах дурын хийц бїхий, 3 м-ийн урттай, ган хоолойд угсарагдахаар
бол аливаа урттай салбарлагад хамгаалалтын хэрэгсэл тавихгїй байж болно. Мєн бїлэг шугамын
хамгаалалтын аппаратын гїйдэл нь тухайн тэжээгдэх гэрэлтїїлгийн чийдэнгийн чадал нь 10 кВт ба
тїїнээс дээш бол тухайн чийдэнгийн гїйдэлд харгалзуулан сонгох нь зїйтэй.

6.1.20. Бїлэг шугам бїрийн нэг фазанд улайсах ба ДРЛ, ДРИ, LINOLUX, Rapido, натрын 20
хїртэл тооны чийдэн холбогдох ба энэ тоонд шигтгэвч (розетка) залгуур хамаарагдана. Хэрэв бїлэг
шугамаас гэрэлтїїлгэгч шалны хєвєє (плинтус)-ний панель болон люменесценцийн дэнлїї
тэжээгдэж байвал фаз бїрт 50 хїртэл чийдэн холбож болох ба олон унжлагатай чийдэн бїхий
цэцэглэг дэнгийн (люстра) хувьд фаз дахь чийдэнгийн тоог хязгаарлахгїй. Орон сууцны ба олон
нийтийн байранд бол шат, давхар, гудам, техник-їйлчилгээний ба дээврийн хєндийн гэрэлтїїлгийн
нэг фаз бїлэгт 60 Вт хїртэлх чадлын 60 хїртэл чийдэн холбохыг зєвшєєрнє.

6.1.21. Люменесценцийн тєрлийн чийдэн нь 0.9-єєс багагїй чадлын коэффициент бїхий
асаалт-тохируулгын тєхєєрєг (систем)-єєр хангагдсан байвал зохино. Харин ДРЛ, ДРИ, LINOLUX,
Rapido натрын чийдэн нь хуурмаг чадлыг нэг бїрчлэн буюу хэсэгчлэн тэгштгэх тєхєєрємжтэй байх
ёстой.

6.1.22. Хэсэгчилсэн байршлын зориулалттай гэрэлтїїлгийн тэжээлийг бууруулах
трансформаторгїй бол тухайн гэрэлтїїлэх механизм, суурь машины тэжээлийн шугамаас авч
болно. Энэ тохиолдолд тухайн тэжээлийн шугамын гал хамгаалуурын тавил ба таслуурын
салгавчын хэвийн гїйдэл нь 25 А-аас ихгїй гїйдэлд тохируулагдсан бол гэрэлтїїлгийн сїлжээнд
тусгай хамгаалах хэрэгсэл тавих шаардлагагїй. 42 (50) В-оос доош хїчдлийн гэрэлтїїлгийг
тэжээж байгаа трансформатор нь єндєр хїчдлийн талаасаа тїїний хэвийн гїйдэлтэй ойролцоо
тавил бїхий хамгаалах хэрэгсэлээр тоноглогдоно.

6.1.23. Люменесценцийн ба ДРЛ, ДРИ, OPTIMA натрын дэнлїї бїхий 3 фазын тэжээлийн ба
бїлэг сїлжээнд нойлын ажлын дамжуулах утасны огтлолыг дараах байдлаар сонгоно. Їїнд:

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 312
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

* Тэгшитгэгч (компенсатор)-тэй асаалт-тохируулгын аппарат, хэрэгсэл бїхий чийдэнгээс
гїйдэл нэвтэрч байгаа сїлжээний хэсэгт хамгийн их ачаалалтай фазын ажлын гїйдлээр (холимог
ачаалалтай шугамын хувьд нойлын ажлын утасны огтлол нь тухайн фазын хий-цахилалтын
дэнлїїний ажлын гїйдлийн 90 %, улайсах чийдэнгийн гїйдлийн 30 %-ийн нийлбэрийн хамгийн их
утга бїхий фазаар сонголт хийж болно.);

* Тэгшитгэгчгїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий чийдэнгээс гїйдэл нэвтэрч байгаа
сїлжээний хэсэгт фазын утасны огтлолын 50 орчим хувьтай тэнцэхээр сонголт хийнэ.

* Дотоод гэрэлтїїлгийн бїлэг сїлжээний шугам нь гал хамгаалуур ба автомат
таслуураар заавал тоноглогдоно. Бїлэг шугамын нэг фазад улайсах ламп 20-оос ихгїй, мєн тийм
тооны бусад гэрлїїд, шїгтгїїрт розетка хамаарагдана.

Їйлдвэрлэлийн ба олон нийтийн газар, орон сууцанд шат, давхарын тавцан, холл, техникийн
хонгил, адар зэрэг бїлэг гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн сїлжээний нэг фазад тус бїр нь 60 Вт-ын
чадалтай 60 хїртэл тооны улайсах чийдэнг холбож болно. Барилгын дээд хєвєє (карниц)-г
хїрээлэх гэрлэн урсгалын чимэглэлд тус бїр нь 80 Вт хїртэл чадалтай люминесцентийн 60
лампыг, тус бїр нь 40 Вт хїртэл чадалтай бол 75 лампыг, тус бїр нь 20 Вт чадалтай бол 100
лампыг нэг фазад холбохыг зєвшєєрнє. Гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын тэжээлийн чадал нь 10 кВт,
тїїнээс дээш гарвал ламп бїрт нь бие даасан хамгаалалтын аппарат тавибал зохино.

Тэжээлийн бїлэг шугамын ажлын нойлын дамжуулах утсыг металл хоолойд сївлэх
тохиолдолд фазын утастай нэг хоолойд хийж єгєх ба кабель ба олон судалтай дамжуулах утастай
тавихад хїрвэл фазын утастай хамтад нь нэг ерєнхий бїрхїїлтэй хийх нь зїйтэй. Харин ажлын
гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын дамжуулах утас ба кабелийг аюулгїйн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн
гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамтай хамтад нь тавихыг зєвшєєрєхгїй. Ажлын, аюулгїй ажиллагааны ба
нїїлгэн шилжїїлэлтийн гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийг шин дамжуулагч бїрээс бие даасан шугамаар
тэжээх нєхцєлд нэг гурван фазын шин дамжуулагчийн янз бїрийн фазаас авахыг зєвшєєрнє.

Гадна гэрэлтїїлэг

6.1.24. Гаднах гэрэлтїїлэгт аливаа хийцийн гэрэл їїсгїїр, гэрэлтїїр ашиглаж болно.
Їйлдвэрийн дэвсгэрт тавигдах хамгаалалтын гэрэлтїїлэг нь хэвийн асахгїй, хамгаалалтын
дохиоллын їйлчлэлээр тасарч байгаа бол хий-цахилалтын лампыг ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.
Гаднах гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл (гэрэлтїїр, тусгуур)-ийг гадна гэрэлтїїлгийн зориулалттай шон, 1
кВ хїртэл хїчдлийн ЦДАШ-ын тулгуур, хотын 600 В хїртлэх хїчдэлтэй цахилгаан тээврийн
авалцааны шугамын тулгуур, барилга, байгууламжийн хана, технологийн эстакадын багана, утааны
яндан ба гїїрний хашлаганд, эсвэл барилгын хана ба тулгуурын хоорондох хэцэнд болон газарт ба
тїїнээс доош тївшинд бэхэлж болно.

6.1.25. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй ЦДАШ-д гаднах гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїрийг
байрлуулахдаа дараах нєхцєлийг биелїїлбэл зохино. Їїнд:

· Хєндийлэгдсэн автомашины сунах цамхаг буюу шатнаас бїх талаас нь гэрэлтїїрт
їйлчилгээ хийхэд тохиромжтой, агаарын шугамын дээд утаснаас дээш, эсвэл доод утаснаас доош
байрлуулах ба тухайн гэрэлтїїрээс агаарын шугамын хамгийн ойрын утас хїртлэх зай нь 0.6 м-ээс
багагїй байвал зохино.

· Гэрэлтїїрт єєр аргаар їйлчилгээ хийх бол агаарын шугамын утаснаас доош байрлуулна.
Энэ нєхцєлд гэрэлтїїрээс агаарын шугамын утас хїртлэх хэвтээ зай нь 0.2 м-ээс багагїй,
гэрэлтїїрээс тулгуур хїртлэх зай нь 0.4 м-ээс багагїй байх ёстой.

6.1.26. Гэрэлтїїлгийг тусгай зориулалтын хэцнээс дїїжлэхдээ хїмїїс зорчих газраас дээш
6.5 м-аас багагїй єндєрт байрлуулбал зохино. Гудамжны гэрэлтїїлгийг угсрахдаа тэр нь трамбайн
авалцааны сїлжээний дээгїїр гарах тохиолдолд рельсийн толгойноос дээш 8 м-аас багагїй;
троллейбусны авалцааны сїлжээн дээгїїр гарах бол зорчих хэсгийн тївшинээс 9 м-ээс багагїй
єндєрт байхаар хийж єгнє. Гудамжны гэрэлтїїлгийн утаснаас авалцааны сїлжээний хєндєл
хїртлэх босоо зай нь хамгийн хїнд нєхцєлд 0,5 м-ээс багагїй байвал зохино. Цэцэрлэгт, хїрээлэн,
явган хїний замын гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь 3 м-ээс багагїй єндєрт байрлаж
болно. Харин гїїрний хажуу, зам заагч, барилгын нїїрэн тал ба таримал ширэгний гоёлын
зориулалттай гэрэлтїїлэг нь зєвхєн багаж хэрэгсэл ашиглан чийдэнд хїрч їйлчилгээ хийх
боломжтой л бол єндрийн хязгаарлалт тогтоохгїй. Газрын тївшинээс доош тусгай зориулалтын
нїхэнд гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл тавихыг тухайн нїхнээс ус зайлуулах ба шїїрїїлэх байгууламжтай
нєхцєлд зєвшєєрнє.

Тээврийн хэрэгсэлийн сїлжээ, хотын зориулалттай бусад талбайд гэрэлтїїрийг їйлчилгээ
хийх (гэрэлтїїрийг буулгах, солих, цамхаг босгох) аюулгїй ажиллагааны нєхцєлийг хангаж байхаар
20 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуурт байрлуулж болно. Гэрэлтїїрийг тєрєл бїрийн їл шатах

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 313
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

материалаар хийгдсэн гїїр, эстакад болон гудамжны хєндлєн хаалтанд тавихдаа тїїний гїйдэл
дамжуулах хэсэгт шїргэхгїй байх нєхцєлийг хангаж, зорчих хэсгээс дээш 0.9-1.3 м-ын єндєрт
байрлуулахыг зєвшєєрнє.

Талбай, гудамж, замын гэрэлтїїлгийн зориулалттай тулгуур, шонг гол магистраль гудамж,
тээврийн хєдєлгєєн ихтэй нєхцєлд замын нїїрэн талын ирмэгний хашлагаас тїїний суурь хїртэл 1
м-ээс багагїй, бусад зам, талбайд 0.6 м-ээс багагїй зайнд босговол зохино. Энэхїї зайг хотын
тээврийн маршрут байхгїй, ачааны машин зорчихгїй хэсэгт 0.3 м хїртэл багасгаж болно. Хэрэв
замын хашлага байхгїй задгай тавигдсан замтай нєхцєлд зорчих хэсгийн захаас тулгуурын суурь
хїртлэх зай нь 1.75 м-ээс багагїй байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын дэвсгэрт гадна гэрэлтїїлгийн
тулгуурыг босгохдоо зорчих хэсгээс тїїний суурь хїртлэх зайг 1 м-ээс багагїй газарт зоох ба
онцгой тохиолдолд 0.6 м хїртэл багасгаж болно.

Гудамж, замын хуваалтын зурвасын єргєн нь 4 м-ээс их бол гэрэлтїїлгийн тулгуурыг
хуваалтын зурвасны тєв тэнхлэгээр цувуулан байрлуулж болно. Хэрэв гудамж, зам нь хоёр
талаараа суваг (шуудуу)-тай бол, хэрэв тулгуураас зорчих хэсгийн зах хїртлэх хамгийн ойрхон зай
нь 4 м-ээс хэтрэхгїй бол тулгуурыг сувгийн цаана байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин тулгуурыг галын
гидрант ба зорчих хэсгийн хооронд байрлуулахыг хориглоно.

Цэцэрлэгт талбай, явган хїний замын гэрэлтїїлгийн тулгуурыг зорчих хэсгийн гадна
байрлуулах ба хэцэн зїїлт ашиглаж хаалт (ургаа мод, барилгын хана)-наас гаргаж дїїжлэх замаар
бэхлэх нь зїйтэй.

6.1.27. Гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийг шууд трансформаторын дэд станц, хуваарилах
байгууламж ба оруулгын хуваарилах байгууламж (ОХБ)-наас єгч болно. Гудамжны
гэрэлтїїлгийн тэжээл, тїїнчлэн їйлдвэрийн гаднах гэрэлтїїлгийн тэжээлийг бие даасан (тусгай)
шугамаар хийвэл зохино. Хотын тээвэр, явган зорчих хонгилын гэрэлтїїлэх байгууламж, гудамж,
зам, талбайн гэрэлтїїлэг нь цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар А зэрэглэлийн хоёр, харин
бусад гадаад гэрэлтїїлгийн хэрэгсэл нь гурав дугаар зэрэглэлд хамааарагдана. Хотын хорооллын
дэвсгэр нутгийн гэрэлтїїлгийн тэжээлийг шууд гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн пункт буюу А
зэрэглэлийн гудамжны тэжээлийн сїлжээнээс бусад ойролцоох гудамжны гэрэлтїїлгийн
сїлжээнээс тэжээвэл зохино. Хїїхдийн ясли, цэцэрлэг, дунд сургууль, дотуур байр, эмнэлэг,
больниц, амралтын газар, сувилалын дэвсгэр нутгийн гэрэлтїїлгийг тухайн барилгын оруулга буюу
ойролцоо орших дэд станц, хуваарилах байгууламжнаас тэжээж болно.

Їйлдвэрлэлийн барилгын хїрээнд байгаа ил байрлах технологийн тоног тєхєєрємж,
їйлдвэрлэл явуулах талбай, задгай эстакад, агуулахын гэрэлтїїлгийг тухайн объектэд
харъяалагдах барилгын дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс авах нь зїйтэй. Харин хамгаалалтын
гэрэлтїїлэг тусдаа тэжээлтэй байвал зохино.

Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээний тооцоонд хэрэглээний коэффицииентийг 1-тэй тэнцїї буюу
0.85-аас доош хэмжээнд авахыг зєвшєєрєхгїй. Гудамжны гэрэлтїїлэг ба їйлдвэрийн газрын гадны
гэрэлтїїлэг (цахилалтын гэрэл їїсгїїр олонтой прожектор бїхий)-т нэг бїрчилсэн ба хэсэгчилсэн
хуурмаг чадлыг тэгштгэх тоноглол тавих, хэлбэрийг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцоонд
їндэслэн шийдвэл зохино. Хэсэгчилсэн тэгштгэлтийн їед тэгштгэх ба тэгштгэлт хийж байгаа
тоноглолыг нэгэн зэрэг таслах боломжтой байхаар хийвэл зохино.

6.1.28. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнд тавьсан хамгаалаалтын аппарат, хэрэгсэл нь
фазандаа 20-иос илїї чийдэнд хамгаалж байвал гэрэлтїїлгийн салбарлагад нэг бїрчилсэн гал
хамгаалуур ба автомат таслуур тавибал зохино. Кабелийн оруулгаас гэрэлтїїлгийн салбарлага
авахад хїрвэл тулгуур бїрт їйлчилгээний аюулгїй байдлыг хангахуйц байдлаар гал хамгаалуур ба
автомат таслуур тавих нь зїйтэй.

6.1.29. Хамгаалалтын гэрэлтїїлэг нь ихэвчлэн бие даасан шугамаар тэжээгдэх ёстой.
Байшингийн орцын хаалганы гэрэлтїїлэг нь дотоод гэрэлтїїлгийн бїлгийн сїлжээнээс тэжээгдэх
ба юуны ємнє ажлын гэрэлтїїлэгтэй хамт байнга залгаатай байх аваарийн гэрэлтїїлгийн хэсгээс
авах нь зїйтэй. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээг шууд трансформаторын дэд станцаас буюу барилгын
оруулгын гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс 6.1.31-ыг хангаж байгаа нєхцєлд тэжээхийг зєвшєєрнє.
Гудамжны ба їйлдвэрийн гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь хотын цахилгаан шугам
сїлжээнээс биеэ даасан шугамын утсаар буюу тусгайлан їїнд зориулсан фаз, нойлын ажлын
утсаар хийгдэх ба харин кабелийн хуваарилах шугамаас авахдаа салбарлагыг кабелийн судлыг
таслахгїйгээр гїйцэтгэвэл зохино.

6.1.30. Кабелийн хуваарилах шугамд бэлтгэл їзїїр байлгах зорилгоор хотын гол гудамжны
гэрэлтїїлгийн шугамын тєгсгєлийн зэрэгцээ байрлах чийдэн бїрийн хооронд хэвийн тасархай
їзїїр (перемычка) їлдээж бэлтгэл гаргах нь зїйтэй. Гадны гэрэлтїїлгийн зориулалттай агаарын

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 314
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

хуваарилах шугамын хувьд бэлтгэл шугамгїй хийх ба шугамын уртын дагуух утас нь янз бїрийн
огтлолтой байж болно.

6.1.31. Гадна гэрэлтїїлэг нь дотоод гэрэлтїїлгээс хамааралгїй тусдаа удирдлагатай байвал
зохино. Гадны гэрэлтїїлгийн удирдлагын систем нь хязгаарлалтай тооны байрнаас 3 минутаас
ихгїй хугацаанд таслагдаж байхаар хийгдэнэ. Хотын гудамжны гэрэлтїїлгийн байгууламж нь
гэрэлтїїлгийн байдлыг хянах систем бїхий тєвлєрсєн, зайны буюу теле удирдлагатай байвал
зохино.

6.1.32. Автомат удирдлагын тєхєєрємж нь байгалын гэрэлтїїлэгийн байдал буюу єгєгдсєн
графикаас хамааруулан гудамжны гэрэлтїїлгийг тасалж, залгах боломжоор хангагдах ёстой.
Гудамжны гэрэлтїїлэг ба бусад тєрлийн гадны гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлага нь тїїний
їндсэн пункт ажиллагаагїй болох тохиолдолд тодорхой тооны байрнаас гэрэлтїїлгийг таслах
боломжоор хангагдсан байвал зохино. Хотын гол гудамжны дагуух гэрэлтїїлэгийн хувьд шєнийн
цагт цахилгаан эрчим хїч хэмнэх їїднээс зарим гэрэлтїїрийг таслах боломжийг тооцож їзэх нь
зїйтэй.

6.1.33. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээний тулгуур, шонд кабелийн оруулгын холболт хийх
зориулалттай нээлхий (тїгжээ бїхий онгорхой) хийж єгєх ёстой. Нээлхийн хэмжээ нь кабелийн
залгаас хийх, гэрэлтїїлгийн салбарлага бїрт хамгаалуур буюу автомат таслуур тавьж байрлуулах
боломжтой хийгдэхээс гадна ашиглалт, їйлчилгээ хийхэд зориулсан тїгжээ бїхий тагтай байвал
зохино.

600 В хїртэлх хїчдэлтэй, бїх тєрлийн цахилгаан тээврийн авалцааны сїлжээний металл ба
тємєр бетон тулгуур дээр гэрэлтїїр, тусгуурын байгууламж, гэрэлтїїлгийн сїлжээний шонгийн
хавчаар байрлуулж болно. Металл ба тємєр бетон тулгуур дээр байрлуулах прожектор (тусгуур)-
ыг агаарын болон сувагт тавигдсан кабель шугамаар тэжээх їед тэжээлийн шугамыг аянгын хэт
хїчдлээс хамгаалахын тулд оруулгыг тулгуур хїртэл 10–аас доошгїй метр зайнд газардуулсан
тємєр бїрхїїлтэй кабель ашиглах буюу газар булсан тємєр хоолойнд кабелийг сївлэж єгєх ёстой.

6.1.34. Гадаад гэрэлтїїлгийн сїлжээ нь кабелиар ба єєрийгээ даах тусгаарлага бїхий
бїрээстэй утсаар хийгдвэл зохино. Їндэслэлтэй нєхцєлд гудамж, зам, талбай, орон сууцны
хороолол, суурин газрын гэрэлтїїлгийн агаарын хуваарилах сїлжээнд тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас
ашиглахыг зєвшєєрнє. Гудамжны гэрэлтїїлгийн тулгуурыг явган хїний зам ба зааглалтын ногоон
бїсэнд байрлуулахдаа замын хашлаганы чулуунаас тулгуурын гадрага (нээлхий) хїртэл 0,6 м-ээс
багагїй зайнд байвал зохино. Энэ зай нь орон сууцтай гудамжинд 0,3 м хїртэл багасч болно.

6.1.35. Гадны гэрэлтїїлгийн агаарын шугамыг байгуулахдаа дараах шаардлагыг биелїїлсэн
байвал зохино. Їїнд:

* Шугам нь гудамж ба замыг хєндлєн гарах тохиолдолд тулгуурын хоорондох зай нь 40 м
хїртэл бол бэхэлгээний (анкер) тулгуур хэрэглэх, утасыг давхар бэхлэх шаардлагагїй,

* Гэрэлтїїлгийн тулгуур нь 1 кВ хїртэлх хїчдэлийн ( бїлэг 2.1.) агаарын шугамын тулгуурын
адил механик бєх батаар тооцоологдсон байвал зохино. Даацын биш, дїїжлээгїй утастай тулгуур
нь шонгийн жин, салхины їйлчлэлийн ачааллаар шалгагдсан байх нь зїйтэй.

* Дамжуулах утасны хамгийн бага огтлол, утаснаас газрын гадрага хїртэлх зайг дїрмийн 2.4
бїлэгт заасныг баримтлан авах шаардлагатай.

* Гудамж, замын гэрэлтїїлгийн тулгуур нь 4 м, тїїнээс дээш єргєн зурвастай байх ба
тусгаарлах зурвасын тєв тэнхлэгээр тавигдана. Гудамж, замаар суваг, шуудуутай бол тулгуураас
хамгийн ойрхон зорчих хэсгийн ирмэг хїртлэх зай нь 4 м хїрэхгїй байвал тїїнийг шуудууны цаана
гаргаж тавибал зохино. Тулгуур нь галын гидрант ба зорчих хэсгийн хооронд байрлаж болохгїй.
Тулгуур нь гудамж, замтай нийлэх, огтлон гарахаар бол явганаар зорчих хэсгийн тойруугийн эхнээс
1.5 м-ээс багагїй зайнд шугамын тулгуурыг байрлуулбал зохино.

* Гэрэлтїїлгийн кабель шугамыг агаарын шугамтай нийлїїлж шилжїїлэх нєхцєлд 2.5 м-ээс
багагїй єндєрт тулгуур дээр таслах тєхєєрєг авч їзэх нь зїйтэй.

6.1.36. Гэрэлтїїрийг зїїх ба тэжээлийн шугамыг тогтоох тросыг барилгын бїтээцийн хананд
бэхлэхийг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд трос нь зєєллєвчтэй хийгдвэл зохино. Хий-цахилалтын ламп
бїхий гэрэлтїїлэх байгууламжийн хувьд гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн хэлхээний фазын шугамын
огтлол нь ажлын нойлын шугамын огтлолтой тэнцїї байх ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 315
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

Бїх фазын шугам нь нэгэн зэрэг таслагдах гурван фазын сїлжээнд нойлын ажлын утсыг
сонгохдоо дараах нєхцєлийг авч їзэх нь зїйтэй. Тухайлбал,

· Тэгштгэц (компенсац)-тэй асаалт-тохируулгын системтэй лампаас гїйдэл гїйх сїлжээний
хэсэгт огтлолоос їл хамааруулан фазын утастай ижил авах,

· Тэгштгэлгїй асаалт-тохируулгын аппарат бїхий лампнаас гїйдэл гїйх сїлжээний хэсэгт
фазын утас нь зэс, огтлол нь 16 мм2-тай, хєнгєн цагаан, 25 мм2-тай тэнцїї буюу бага байвал фазын
утасны огтлолтой адилаар; тїїнээс их огтлолтой байвал фазын утасны огтлолын 50 %-иас багагїй
байхаар сонгох ба зэс утасны огтлол нь 16 мм2-аас, хєнгєн цагаан утасны огтлол нь 25 мм2-аас
багагїй байвал зохино.

Чимэглэлийн гэрэлтїїлэг

6.1.37. Чимэглэлийн зориулалттай хий-цахилалтын гэрэлтэх хоолойн тэжээлийг 15 кВ-оос
дээшгїй хоёрдогч хїчдэлтэй, тємєрлєг бїрээс бїхий хуурай трансформатораас єгєх ёстой. Энэ
трансформаторын хоёрдогч ороомог нь (арьс) удаан хугацаанд болох богино залгалтыг тэсвэрлэх
чадвартай байвал зохино. Ил суурилагдах трансформаторын ил байгаа гїйдэл дамжуулах хэсгээс
шатах материал, бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх шаардлагатай.

6.1.38. Хий-цахилалтын гэрэлтэх хоолойн тэжээлийн трансформатор нь аль болохоор
хоолойд ойр байрлаж, гадны хїн хїрэхээргїй байх буюу трансформаторын хайрцгийг онгойлгоход
анхдагч хїчдлээсээ тасарч байх зориулалтын металл хайрцаганд угсарсан байвал зохино. Єєрєєр
хэлбэл, энэхїї хайрцагийг трансформаторын бїтээцийн нэг хэсэг болгон авч їзэх нь зїйтэй.
Трансформатор бїхий хайрцаганд тїїнийг онгойлгоход тэжээлийн сїлжээнээс найдвартай таслах
зориулалттай цоожлох ба тэгштгэх тєхєєрємж, анхдагч хїчдэлийн аппарат, хэрэгсэл (гал
хамгаалуур) байрлана. Хийн гэрэлтэх тєхєєрємжийн єндєр хїчдлийн хэсэг байрлах дэлгїїрийн
їзмэр, лангуу зэрэг нь тїїнийг онгойлгоход єндєр талын хїчдэлээс тасарч, хаахад хїчдэл гараар
єгєгдєж байх цоожлогчтой ёстой. Цоожлогчтой їзмэр, лангуунаас гадна орших хий-цахилалтын
гэрэлтэх тєхєєрємжийн бїх хэсэг нь газраас дээш 3 м-ээс багагїй, байшингийн дээвэр,
їйлчилгээний талбайн гадрагаас дээш 0,5 м-ээс багагїй єндєрт байрлавал зохино.

6.1.39. Гадны хїн хїрч болох газарт тавигдах хий-цахилалтын гэрэлтэх тєхєєрємжийн
хїчдэлтэй хэсэгт дїрмийн 4.2-ын заалтын дагуу хаалт, хашилт хийж урьдчилан сэргийлэх плакат
байрлуулна. Хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл дамжуулах ил хэсгийг байшин, барилгын бїтээц буюу
тємєр хийцээс 20 мм-ээс багагїй зайнд, тусгаарлагдсан гїйдэл дамжуулах хэсгийг 10 мм-ээс
багагїй зайнд байхаар угсрах ёстой. Харин ижил бус потенциалтай хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл
дамжуулах ил хэсгийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой.

6.1.40. Хийн гэрэлтэх хоолойн гїйдэл їл дамжуулах металл хэсгийг болон єндєр хїчдлийн
талд нь тїїнийг тэжээж байгаа трансформаторын хоёрдогч ороомгийн дунд талын цэг буюу
гаргалгын аль нэгийг газардуулсан байвал зохино.

Хийн гэрэлтэх хоолойн тэжээлийн нэг ба хэсэг трансформаторыг анхдагч хїчдлийн талаас нь
таслахдаа бїх туйлын тасархай байдал нь ил харагдаж байх нєхцєлтэй хийхээс гадна
трансформаторын хэвийн гїйдлээр тооцоолсон хамгаалах хэрэгсэл тавих нь зїйтэй.
Трансформаторыг таслахдаа бариулын байрлал нь тодорхой тэмдэг (заалт)-тэй тїгжигдэх
боломжтой багцмал (пакет) таслуур хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Дэлгїїрийн їзмэр, лангууны дотор талд гал хамгаалуур болон гал хамгаалууртай залгаар
(розетка) тавихыг хориглоно.

6.1.41. Чимэглэлийн гэрэлтїїлгийн тєхєєрємжийн єндєр хїчдлийн талын сїлжээг 15 кВ-оос
доошгїй хїчдэлээр туршсан тусгаарлага бїхий бїрээстэй утсаар хийвэл зохино. Механик хїчний
їйлчлэлд орох болон хїн хїрч болзошгїй хэсэгт утсыг ган хоолой, хайрцаг буюу їл шатах, бат бєх
бїтээцэд угсрах нь зїйтэй. Хийн цахилах лампны тусгай электродуудын хоооронд 0.4 м-ээс уртгїй
холболт хийх шаардлагатай бол дїрмийн 6.1.39-г баримтлан тусгаарлагагїй (нїцгэн) утсаар
хийхийг зєвшєєрнє. Гудамж зам, талбайн рекламын гэрэлтїїлэг нь єєрийнхээ єнгєєр ба
хэлбэрээрээ замын гэрлэн дохиололтой давхцах нєхцєлд замын зорчих хэсгийн гадаргаас 8 м-ээс
багагїй єндєрт тусгайд нь байрлуулах нь зїйтэй. Явганаар зорчих хонгилын урт нь 80 м-ээс их,
хєдєлгєєний чиглэл заасан гэрлэн салбартай бол хана, багананд тавигдах гэрэлтїїлгийг тухайн
шалнаас нь 1.8 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулбал зохино.

Гэрлэн заалт, гэрэлтэх замын тэмдэгт, шатны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїр нь
гадны гэрэлтїїлгийн шєнийн горимын фазанд холбогдсон байх ёстой. Мэдээллийн гэрлэн самбар
ба явганаар зорчих хонгилын явган хїний замын гэрлэн заавч нь хоногийн турш залгаатай байх
горимоор хийгдвэл зохино. Гудамж, зам, талбайн гэрэлтїїлэгийн сїлжээнд байшин, барилга,

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 316
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

витрины дугаар, тэмдэгтийн тэжээлийг холбохыг хориглоно. Гэрлэн реклам ба барилгын
архитектурын гэрэлтїїлгийг бие даасан тусгай шугамаар барилгын сїлжээнд холбож єгєх нь
зїйтэй. Ийм тєрлийн тєхєєргийн чадал нь нєєц чадлаа оролцуулан 2 кВт-аас ихгїй байх ба тухайн
шугамыг хэт гїйдлийн ба гїйдлийн алдагдлын хамгаалалтаар тоноглох ёстой.

Гэрэлтїїлгийн аппарат, хэрэгсэл

6.1.42. Гэрэлтїїлгийн аппарат хэрэгсэл (гэрэлтїїр)-ийн хийц, бїтээц тїїнийг хийх арга
хэлбэр нь сїлжээний хэвийн хїчдэл, хїрээлэх орчины байдалд тохирч байх ёстой. Гэрэлтїїр нь
їйлчлэхэд аюулгїй, ашиглахад хялбар байранд тавигдавал зохино. Газардуулсан сїлжээнд
холбогдох улайсах чийдэн ба ДРЛ, ДРИ, натрын чийдэнд зориулсан патроны гїйдэл дамжуулах
шурган хонгио, патроныг фазын биш заавал нойлын утсанд холбоно. Энэ заалт нь газардуулга ба
нойлтуулга хийх шаардлагагїй зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл ба гэрэлтїїлэгчид хамааралгїй
болно.

6.1.43. Їйлдвэрлэлийн тасралтгїй процесст оролцож байгаа гїїрэн кран тоноглох
їйлдвэрийн байранд, тїїнчлэн крангїй алслалт бїхий байгууламжтай нєхцєлд гэрэлтїїлгийн
болон сїлжээний бусад тєхєєрєгт хїрэлцэх боломжгїй, асар хїндрэлтэй бол їл шатах
материалаар хийгдэх тусгай суурин маягийн тавиур хийж єгєх нь зїйтэй. Энэхїї тавиур, гїїрний
єргєн нь 0.6 м-ээс багагїй, мєн 1 м-ээс багагїй єндєртэй хашлагатай байвал зохино.

Гэрэлтїїрийг дїїжлэн бэхлэхдээ тїїний массаас 5 дахин илїї ачаалал їйлчлэх нєхцєл ба 25
кг ба тїїнээс дээш жинтэй олон ламп бїхий цэцэглэг дэнлїїний хувьд тїїний массаас 2 дахин
илїї, дээр нь 80 кг нэмж, тийм ачааллаар нєхцєлд їлдэгдэл хэв гажилтаар гэмтэлгїй 10 мин-ын
хугацаанд барьж байхаар бэхлэх ёстой. Гэрэлтїїрийн бэхэлгээ, зїїлт хоолойн дотор нь утасны
холболт хийж, гэрэлтїїлгийн арматур холбохыг зєвшєєрєхгїй. Харин гэрэлтїїлгийн арматур нь
тусгай техникийн нєхцєлєєр хийгдэх бол тэжээлийн утаснаас зїїхийг зєвшєєрнє.

6.1.44. Тооцооны хїчдэлээс їл хамааруулан патроны гїйдэл дамжуулах хэсэгт нь хїрэхэд
хїндрэлтэй єндєрт байрлах чийдэнг эрэгдэж тогтоосны дараа патроны хонгионд эрэгдэх
боломжгїй болсоны дараа нь хїчдэлтэй болгох зарчимтай хийгдэх ёстой. Дэлгїїрийн цонх, їзмэрт
їл шатах материалаар хийсэн суурин дээр бэхлэгдэх нєхцєлд 100 Вт-аас ихгїй чадлын улайсах
чийдэн хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Гэрэлтїїлгийн цахилгаан тоноглолын тэжээлийн дамжуулах утас нь оруулган дээрээ механик
гэмтэлд орохооргїй, патроны авалцаа нь механик ачаалалгїй байвал зохино. Гэрэлтїїлгийн
тєхєєрємжинд хавчааран ба боолтон холболт байхгїй, арматурт орох утас нь шууд ламп,
чийдэнгийн патроны авалцаанд холбогдохоор бол барилгын доторх нєхцєлд 0.5 мм2-аас багагїй
огтлолтой зэс судалтай утас, барилгын гаднах нєхцєлд 1 мм2-аас багагїй огтлолтой кабель ба зэс
утас хэрэглэх ёстой.

6.1.45. Тусгай техникийн нєхцлийн дагуу бэлтгэсэн тэжээлийн утсанд гэрэлтїїрийн хийцийг
шууд єлгєж зїїх байдлаар тогтоож болно. Ерєнхий зориулалтын суурин гэрэлтїїлгийн арматурыг
угсрахдаа байшингийн дотор бол 0,5 мм2 огтлолтой зэс утас, байшингийн гадна 1 мм2 -аас багагїй
огтлолтой зэс утас хэрэглэх нь зїйтэй. Байнгын хананы ба зєєврийн шат тавьж їйлчилгээ хийх бол
гэрэлтїїрийг шалнаас дээш 5 м-ээс ихгїй єндєрт байрлуулбал зохино. Харин їргэлж дорион,
чичиргээнд байх гэрэлтїїрийн ламп нь зєєллєх тєхєєрєгтэй байх ба єєрєє сугарахаас сэргийлэх
їїднээс тєрєл бїрийн эрэгдэх чийдэн хэрэглэж болохгїй. Дїїжин байдлаар зїїх гэрэлтїїрийн
унжилтын урт нь 1.5 –ээс ихгїй байх ба тїїнээс урт бол агаарын урсгалын їйлчлэлээр тїїний
савлалтыг хязгаарлах бэхэлгээ хийж єгвєл зохино.

Харин тэсрэх аюултай орчинд гэрэлтїїлгийн хэрэгсэлийг ганхахааргїй хєдєлгєєнгїй
бэхэлж єгєх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд хэрэглэх зайцын гэрлэн оруулгыг тавихдаа 7.3 бїлгийг
ягштал баримталбал зохино. Галын аюултай П-IIа ангилалын байрны хувьд їл шатах цацруултай
силикат шил бїхий гэрэлтїїр хэрэглэх нь зїйтэй. Мєн хотын тээврийн ба автозамын гэрэлтїїлэгт
хамгаалалтын зэрэг нь IP65 байх гэрэлтїїрийг хэрэглэхийг зєвлєж байна.

6.1.46. Ширээний, гар буюу зєєврийн гэрэлтїїлэг, тїїнчлэн хэсэг газрын гэрэлтїїлгийн
сїлжээнд залгах утас, шижим нь зэс голчтой, уян утас байхаас гадна ахуйн цахилгаан хэрэгсэлд
0,35 мм2-аас багагїй, їйлдвэрийн зориулалттай цахилгаан хэрэгсэлд 0,75 мм2-аас багагїй
огтлолтой байвал зохино. Хэсэгчилсэн суурин гэрэлтїїлгийн арматурыг цэнэглэхдээ зэс голчтой,
уян утас хэрэглэх ба хєдєлгєєєнт бїтээцэд 1 мм2-аас багагїй, хєдєлгєєнгїй бїтээцэд 0,5 мм2-аас
багагїй огтлолтой байх ёстой. Дамжуулагчийн бїрээсийн тусгаарлага нь сїлжээний хэвийн хїчдэлд
тохирсон байвал зохино.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 317
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.1.47. Хэсэгчилсэн гэрэлтїїлгийн арматурыг цэнэглэх, угсрахдаа дараахи шаардлагыг
хангасан байвал зохино. Тухайлбал,

* утсыг бэхэлгээний дотор нь хийх буюу єєр аргаар механик гэмтлээс хамгаалах (энд
шаардлага нь 42 В-оос доош хїчдэлтэй бол хамаарахгїй),

* хэрэв дотроо хєдєлгєєнт нугастай бол утас нь татагдах, нитгэрэгдэхээр байж
болохгїй,

* бэхэлгээн дэх утсанд зориулсан нїхний голч нь 8 мм2-ээс багагїй, нарийсгах
тохиолдолд 6 мм2-ээс доош багасгаж болохгїй ба утасны оруулганд тусгаарлах цєн (холхив)
хэрэглэх,

* гэрэлтїїлгийн арматур нь хєдєлгєєнт хийцтэй бол гэнэтийн шилжилт буюу гулсах
боломжыг хязгаарлах г.м.

Гэрэлтїїлгийн арматурын металл их бие нь 4 мм2-ээс багагїй голчтой тусгай шураг бїхий

газардуулгын сїлжээнд холбогдох зориулалтын гаргалгатай байна. Прожекторыг сїлжээнд
холбохдоо 1.5 м урттай, 1 мм2-аас багагїй огтлолтой зэс судал бїхий кабелээр гїйцэтгэх ёстой.
Хамгаалалтын газардуулга нь тусгай судалаар єгєгдвєл зохино.

Суурилах аппарат, хэрэгсэл

6.1.48. Дїрмийн энэхїї шаардлага нь 250 В хїртэлх хїчдэлтэй, 16 А хїртэл хэвийн гїйдэлтэй
аппарат, хэрэгсэл (таслуур, сэлгїїр ба шигтгэвч залгуур г.м.) тїїнчлэн 380 В хїртэлх хїчдэлтэй, 63
А хїртэл гїйдэлтэй газардуулгын ба нойлтуулгын зориулалтын авалцаатай шигтгээсэн залгуурт
хамааралтай болно. Харин тэсрэх аюултай байрны аппарат, хэрэгсэлд тавигдах шаардлагыг 7.1,
галын аюултай бол 7.2 бїлэгт оруулсан бєгєєд хаалттай (далд) тавигдах тєхєєргийг тусгай хайрцаг
ба тємєр-бетон панелийн їйлдвэрээс зориудын гаргасан нїх, ховилд хийж єгнє. Хайрцаг, таг,
панелийг шатах материалаар хийхийг зєвшєєрєхгїй

Барилгын гадна суурилагдах, чийгтэй, онцгой нойтон, тоостой ба (авалцаанд) хортой
їйлчилгээтэй байранд тавигдах аппарат, хэрэгсэл нь орчны нєлєєнєєс хамгаалагдсан байх, эсвэл
хїрээлэх орчины нєхцлийг тооцож сонгогдох ёстой.

6.1.49. Хамгаалалтын газардуулга бїхий зєєврийн цахилгаан хэрэгсэлийн шигтгїїрт залгуур
(розетк) нь нойлын хамгаалалтын PE утасыг холбох зориулалтын хамгаалалтын авалцаатай
хийгдсэн байх ёстой. Энэ нєхцєлд розеткийн бїтээц нь гїйдэл дамжуулах хэсгийн авалцааг
хамгаалалтын газардуулгын авалцаанд ашиглах явдалыг їгїй болгоно. Сэрээ ба розеткний
газардуулгын авалцааны хоорондын холболт нь шургуулах (залгах) їед гїйдэл дамжуулах
авалцаанууд хїрэлцэхээс ємнє залгагдаж, салгах їед їїний урвуу їйлдэл хийгдэж байх ёстой.
Шигтгїїрт залгуур ба сэрээний газардлагын авалцаа нь тэдгээрийн их биенд цахилгаан холбоотой
хийгдэх ёстой. Шигтгїїрт залгавчийн газардуулгын авалцаа, аппаратын их бие нь металл бол их
биетэйгээ цахилгаан холбоостой байх ёстой.

6.1.50. Ил дамжуулах утас бїхий аппаратыг суурилуулахдаа 10 мм-ээс багагїй зузаантай
тусгаарлах материалаар суурь-ивээс хийж єгєх ба энэ нь аппаратын бїтээцийн нэг хэсэг нь болох
ёстой. Суурин тоноглолд зориулсан аппарат, хэрэгсэл нь тїїнд зэс ба хєнгєн цагаан утасны судлыг
холбох авалцааны хавчаар хийгдсэн байвал зохино.

6.1.51. Шигтгїїрт залгуур нь дараах нєхцєлийг хангаж байхаар тавигдвал зохино. Їїнд:
1. Їйлдвэрийн байранд бол 0.8-аас 1 м-ийн єндєрт, харин утас нь дээрээсээ єгєгдєх бол 1.5
м-ийн єндєрт байрлуулахыг зєвшєєрнє.
2. Захиргаа, контор, офис, орон сууцны ба бусад тєрлийн байранд бол тїїнд холбогдох
цахилгаан хэрэгсэлийн байрлал, байрны зориулалт ба дотоод тавилгын интерьерт зохицуулан 1
м-ээс єндєргїй байх нь зїйтэй. Мєн тусгай зориулалтын шигтгїїрт залгуурыг їл шатах
материалаар хийсэн шалны хєвєєний даруулга буюу плинтусэд бэхлэхийг зєвшєєрнє.
3. Хїїхэд олоноор цугларах сургууль, цэцэрлэгийн байранд 1.8 м-ийн єндєрт байрлуулах нь
зїйтэй.

6.1.52. Зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн таслуур (унтраалга) ба сэлгэх залгуур нь тухайн
цахилгаан тєхєєрємжинд, эсвэл хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн утсан дээр байрлах ёстой. Хєдєлгєєнтэй
утсан дээр бол энэ зорилгоор хийгдэх тусгай хийцийн таслуур хэрэглэх шаардлагатай болно.
Хамгаалалтын зориулалтаар газардуулсан саармагтай гурав ба хоёр утастай нэг фазын сїлжээнд
фазын хэлхээнд тавигдах нэг туйлт унтраалгыг, эсвэл нэг ажлын нойлын утсыг фазын утастай

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 318
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

хамтад нь таслах хоёр туйлт унтраалгыг тус тус хэрэглэх ёстой. Мєн тусгаарлагдсан саармагтай
сїлжээний, эсвэл 50 В-оос дээш хїчдэлтэй тусгаарлагагїй саармагтай гурав ба хоёр утастай бїлэг
шугамд, тїїнчлэн онцгой аюултай байрны 220/127 В-ийн газардуулсан саармагтай гурав ба хоёр
утастай хоёр фазын бїлэг шугамд харгалзан хоёр туйлт унтраалга тавигдах ёстой.

6.1.53. Газардуулсан саармагтай, дєрвєн утаст сїлжээний хоёр утастай шугаманд нэг туйлт
таслуурыг фазын утасны хэлхээнд байрлуулна. Аюултай буюу онц аюултай байранд 42 (50) В-оос
дээш хїчдэлтэй, тусгаарлагдсан саармагтай буюу саармаггїй хоёр утастай шугаманд, мєн
газардуулсан саармагтай 220/127 В-ын хоёр фазын хоёр утастай шугаманд хоёр туйлт таслуур
тавих нь зїйтэй.

Ерєнхий гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїрийн таслуур (унтраалга) нь шалнаас дээш 0.8-1.7 м-ийн
єндєрт, хїїхэд олонтой сургууль, цэцэрлэг, асрамжийн газар, яслийн байранд бол шалнаас 1.8 м-
ийн єндєрт тавигдах ёстой. Татаж унтраах, залгах шижим бїхий удирдлагатай унтраалгыг таазанд
байрлуулахыг зєвшєєрнє.

Гэрэлтїїлгийн удирдлага

6.1.54. Гадна ба дотрох гэрэлтїїлгийн хяналт, удирдлага нь бие биенээсээ хамааралгїй
байвал зохино. Хот, суурийн газар, їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт тавигдах гадна гэрэлтїїлгийн
удирдлага нь нэг газраас тєвлєрсєн байдлаар хийгдсэн байвал зохино. Гадаад, дотоод
гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын арга, техник хэрэгсэлийг техник-эдийн засгийн їндсэн дээр
сонгох ёстой. Гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг

· їйлдвэрийн газрын гадаад гэрэлтїїлгийн хувьд їйлдвэрийн цахилгаан хангамжийн
удирдлагын пультнээс, пульт байхгїй нєхцєлд їйлчилгээний хїмїїс байх байрнаас,

· хот ба суурин газрын гаднах гэрэлтїїлгийн сїлжээний хувьд гаднах гэрэлтїїлгийн
удирдлагын байрнаас,

· дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээний хувьд їйлчилгээний хїмїїс байх байрнаас тус тус
хянаж, удирдаж байхаар хийвэл зохино.

Гадаад ба дотоод гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын системд їндсэн хэлхээний тэжээл
аваараар тасрах нєхцєлд гэрэлтїїлгийг автоматаар залгах, тїїнтэй уялдан дараа нь тэжээлийг
сэргээх асуудал авч їзвэл зохино. Харин гадаад ба дотоод гэрэлтїїлгийн автомат удирдлагын
системийг авч їзэхдээ байгалын гэрэлтїїлгийн бий болгох гэрэлтэцээс хамааруулан автомат
хэрэгсэл ашиглахгїйгээр гараар таслах болмжийг авч їзэх нь зїйтэй. Гадаад ба дотоод
гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагын системд дэд станцын хуваарилах байгууламж, тэжээлийн
хуваарилах пункт, оруулгын хуваарилах самбар дээр тавигдах удирдлагын аппарат, хэрэгсэлийг
ашиглахаас гадна гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээнд тавигдах коммутацын (залгах, салгах)
аппарат зэргийг давхар ашиглах боломжийг авч їзэх нь зїйтэй.

6.1.55. Дотор талын гэрэлтїїлгийг удирдахдаа барилгын гэрэлтїїлгийн тэжээлд тїїнээс
гадна байрлах дэд станц, сїлжээнээс тэжээл авах ба тухайн барилгын оруулгын байгууламж бїр
дээр удирдлагын аппарат хэрэгсэл тавих ёстой. Є.х. нэг шугамаар дєрєв ба тїїнээс дээш тооны
щитний, 6 ба тїїнээс дээш тооны бїлгийг тэжээх бол гэрэлтїїлгийн удирдлагын аппарат тавихыг
зєвлєж байна. Тааламжгїй нєхцєлтэй байранд тавигдах гэрэлтїїрийн унтраалгыг аль аятай
нєхцєлтэй байранд нь авч їзэх, тухайлбал, уурын саун, усанд орох дууш, хувцас ємсєх єрєє,
халуун цехийн унтраалгыг энэ байрны гадна талд нь тавих ёстой.

Аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлт (нїїлгэн шилжилт)-ийн гэрэлтїїлгийн удирдлагыг шууд
тухайн байрнаас, бїлгийн щитнээс, хуваарилах пунктээс, оруулгын хуваарилах байгууламжнаас,
дэд станцаас тус тус хийж єгєх ба гэрэлтїїлгийн удирдлагын пунктээс тєвлєрсєн удирдлагын
системтэй бол зєвхєн їйлчилгээний хїмїїс хїрэлцэхээр байрлуулж єгвєл зохино.

6.1.56. Гадна тавигдах гэрэлтїїлгийн удирдлагын систем нь 3 мин. ба тїїнээс багагїй
хугацаанд таслагдах нєхцєлтэй байх ёстой. Том биш їйлдвэрийн газар, сум, суурины гаднах
гэрэлтїїлгийн удирдлагыг гэрэлтїїлгийн тэжээлийн шугамд тавих коммутацын аппарат,
хэрэгсэлээр гїйцэтгэх ба їйлчилгээний хїмїїс хїрэлцэх нєхцєлд байрлуулбал зохино.

Хот ба суурин газрын гаднах гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг дараах зарчимаар
хэрэгжїїлбэл зохино. Їїнд:

· 50 мянга ба тїїнээс дээш оршин суугчтай бол зайн їйлчлэлтэй телемеханикийн
хэрэгсэлээр,

· 20-оос 50 мянга хїртэл оршин суугчтай бол телемеханикийн ба зайн удирдах электрон
хэрэгсэлээр,

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 319
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

· 20 мянга хїртэлх оршин суугчтай бол зайнаас удирдах электрон хэрэгсэлээр тус тус хийж
гїйцэтгэвэл зохино.

Харин хотын гадна гэрэлтїїлгийн удирдлагыг нэг тєв диспетчерийн пунктээс гїйцэтгэвэл
зохино. Томоохон хотын хувьд гол мєрєн, ойн ба єндєрлєг газрын рельефээр хязгаарлагдах
тохиолдолд гэрэлтїїлгийн удирдлагын телефон холбоо бїхий районы диспетчерийн пункт авч їзэх
нь зїйтэй.

Хотын гудамж, талбайн гэрэлтїїлгийг шєний цагт бууруулахдаа хоёр зэргэлдээх гэрлийн
аль нэгийг унтраах зарчимыг баримтлан зарим гэрлийг таслахаар хийвэл зохино. Хот, суурин
газар, їйлдвэрийн нутаг дэвсгэрийн гаднах гэрэлтїїлгийн тєвлєрсєн удирдлагыг гадна
гэрэлтїїлгийн тэжээлийн пунктэд тавигдах коммутац (залгалт-салгалтын)-ын аппарат хэрэгсэл
ашиглах замаар хэрэгжїїлэх ёстой. Гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнд залгалт-салгалтын коммутацын
аппаратаар удирдахдаа гэрэлтїїрийг цувж багц байдлаар залгагдах зарчимаар хийж, агаар-
кабелийн сїлжээнд нэг багцад 10 хїртлэх тэжээлийн пункт залгагдах, дан кабельд бол гудамжны
гэрэлтїїлгийн сїлжээний 15 хїртлэх пункт залгагдаар зохицуулж єгєх ёстой.

6.2. ОРОН СУУЦ БОЛОН ОЛОН НИЙТИЙН БАРИЛГЫН
ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

Хэрэглэх хїрээ, їндсэн тодорхойлолт

6.2.1. Энэ бїлэгт БНбаД-ийн “Орон сууцны барилга, тєсвийн норм” бїлэгт заасан орон
сууцны барилгын цахилгаан тоноглол, “Олон нийтийн барилга байгууламж, Тєслийн норм, Ерєнхий
хэсэг” гэсэн бїлгийн олон нийтийн барилгын цахилгаан тоноглол, мєн тїїнчлэн 300-аас бага
їзэгчдийн суудал бїхий клуб, соёлын тєв, їзвэрийн газар, биеийн тамирын зал, мєн їйлдвэрийн
газрын байр ба туслах барилгын цахилгаан тоноглолд хамаарна. Эмчилгээ сувилгаа, шинжлэх
ухаан, соёлын байгууллага, холбоо диспетчерийн системийн тусгай зориулалтын цахилгаан
тоноглол болон їйлдвэрийн цахилгаан тоноглол (засварын газар, зуух, дулааны цэг, насос станц,
угаалга, хими цэвэрлэгээ г.м)-д энэхїї бїлэг хамаарахгїй. Харин орон сууц, олон нийтийн онцгой
чухал барилгын цахилгаан тоноглолд нэмэлт шаардлагууд тавигдаж болно. Тус бїлгийн орон сууц,
олон нийтийн барилгын цахилгаан тоноглолд тавих шаардлага нь Дїрмийн бусад анги, бїлэгт
заагдсан шаардлагыг хангаж байвал зохино.

6.2.2. Барилга, тїїний тусгайлсан хэсгийн цахилгааны тэжээлийн шугамын оруулганд
суурилуулах аппарат, хэрэгсэл ба бїтээцийн бїрдэлийг оруулгын байгууламж (ОБ) гэнэ.
Барилга тїїний тусгайлсан нэг хэсгийн тэжээлийн шугамын оруулга дээр болон тїїний гаргалгааны
шугамууд дээр байрлах аппарат хэрэгсэл, хийц бїтээцийн бїрдлийг оруулгын хуваарилах
байгууламж (ОХБ) гэнэ.

6.2.3. Барилга ба тїїний тусгайлсан нэг хэсгийг цахилгаан эрчим хїчээр хангах
зориулалттай хуваарилах самбарыг їндсэн хуваарилах (щит) самбар (ЇХС) гэнэ. Оруулгын
хуваарилах байгууламж (ОХБ) буюу дэд станцын нам хїчдлийн самбар нь ЇХС-ын їїргийг
давхар гїйцэтгэж болно. Цахилгаан эрчим хїчийг ЇХС буюу ОХБ-аас авч, тїїнийг бїлэглэн
хуваарилах, барилгын хуваарилах пунктэд дамжуулах самбарыг хоёрдогч хуваарилах самбар
(ХХС) гэнэ. Цахилгаан хэрэглэгч болон тэдгээрийн бїлгийн (цахилгаан хєдєлгїїр, гэрэлтїїлэг)
хамгаалах хэрэгсэл, сэлгэн залгах тєхєєрємж тус бїрийг байрлуулсан самбарыг хуваарилах цэг,
бїлгийн самбар гэж нэрлэнэ. Орон сууцны бїлэглэсэн сїлжээг холбох зориулалттай байрны
давхарын хонгил, шатны зай, торонд байрлуулах самбарыг байрны самбар щит гэнэ.

6.2.4. Орон сууцны айлын байр (квартир) болон самбарыг тэжээх зориулалттай орон
сууцны байрны тухайн давхаруудад байрлуулах самбарыг давхарын (цахилгаан) самбар гэнэ.
ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС-г байрлуулах зєвхєн мэргэжлийн хїн орох зориулалттай тїгжээтэй байрыг
цахилгааны щитний єрєє гэнэ. Дэд станцын хуваарилах тєхєєрємжнєєс, эсвэл цахилгаан
дамжуулах агаарын шугамаас ОХС хїртэлх, мєн тїїнчлэн ОХС-аас ЇХС, ХХС ба хуваарилах цэг,
эсвэл бїлгийн самбар хїртэлх сїлжээг тэжээлийн сїлжээ гэнэ. Хуваарилах байгууламжийн щит
ба хуваарилах пунктээс гэрэлтїїлэгч, шигтгїїрт розетка ба бусад цахилгаан хэрэгсэл хїртлэх

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 320
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

сїлжээг бїлгийн сїлжээ гэнэ. ОБ, ОХБ, ЇХС-ээс хуваарилах пункт буюу щит хїртлэх сїлжээг
хуваарилах сїлжээ гэнэ.

Їндсэн шаардлага

6.2.5. Цахилгааны хэрэгсэл нь гїн газардуулсан саармагтай TN-C буюу TN-C-S систем
бїхий 380/220 В хїчдлээр тэжээгдэнэ. Зарим нэг нєхцєлд 380/220 В хїчдэлээс дээш хїчдэлтэй, гїн
газардуулсан саармагтай сїлжээнээс тэжээгдэж болно. Байшин, барилгын цахилгааны сїлжээ нь
шаардлагатай нєхцєлд сурталчилгааны, їзвэрийн, нїїрний, чимэглэлийн, орчны гэрэлтїїлэг, гал
эсэргїїцэх байгууламж, диспетчерын систем, гэрлэн хаяг, заалт, дууны болон бусад дохиолол
зэргийг тэжээх бололцоотой хийгдэх ёстой.

Трансформаторын дэд станц

6.2.6. Орон сууц, нийтийн байр, эмнэлгийн унтлагын корпус, амралт сувиллын газар,
амралтын байр, эх хїїхдийн байр, ерєнхий боловсролын сургууль, хїїхдийн цэцэрлэг, мэргэжил
дээшлїїлэх ба тусгай мэргэжлийн дунд сургууль, коллеж г.м. .. барилга, байгууламжийн дотор нь
дэд станц суурилуулах буюу дэд станцын байр оруулж буюу залгаж барихыг хориглоно. Бусад
тєрлийн олон нийтийн барилга байгууламжид 4.2-р бїлэгт заагдсан шаардлагыг хангагдаж байвал
дэд станцыг оруулж ба залгаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд трансформаторыг
зєєллїїртэй байгуулна. Онцгой тохиолдолд орон сууцны барилгад трансформаторын дэд єртєєг
оруулж буюу залгаж барих тохиолдолд Улсын хяналтын байгууллагын тусгай зєвшєєрлийг
їндэслэн чимээ ба чичиргээний зохих шаардлагыг хангасны їндсэн дээр ариун цэвэр, эрїїл ахуйн
нормыг баримтлан хуурай трансформаторыг тавихыг зєвшєєрнє.

6.2.7. Хїчний ба гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэрэгсэлийг нэг трансформатораас тэжээхийг
зєвшєєрнє. Трансформаторын дэд єртєєг бїрдїїлэхдээ цахилгаанаар хангагч байгууллагын
мэргэжлийн хїн хоногийн аль ч цагт чєлєєтэй, ямар ч саадгїйгээр нэвтэрч байх нєхцєлийг
хангахаар байршуулна.

6.2.8. Олон фазын хуваарилах сїлжээнээс нэг фазын хэрэглэгч бїхий барилгыг тэжээх
шаардлага гарвал нэг фазын янз бїрийн групптэй хэрэглэгчийн хувьд ОХБ-аас шууд тавигдах
ерєнхий саармаг (N) ба хамгаалалтын дамжуулах утас (PE) бїхий таван утастай сїлжээ хэрэглэх
ба, харин N ба PE-г хамтатган дєрвєн утастай PEN сїлжээг хэрэглэх зєвлємж болохгїй. Агаарын
шугамаас салбарлах олон фазын тэжээлийн сїлжээнээс нэг фазын хэрэглэгчийг тэжээхдээ янз
бїрийн фазнаас тэжээгдэх нэг фазын групп хэрэглэгчийн хувьд агаарын шугамын PEN утас нь
ерєнхий байх тохиолдолд PEN утас тасрах їед ачааллын тэгшхэмгїй байдлаас їїсэх
зєвшєєрєгдєх хїчдэлээс дээш нэмэгдэхэд хэрэглэгчдийг хамгаалалтаар таслах арга хэмжээг авч
їзэх нь зїйтэй.

Таслалтыг барилгын оруулганд хийх шаардлагатай, тухайлбал, оруулгын автомат таслуурын
хамааралгїй салгавч (расцепитель)-д їйлчлэх хїчдэлийн єсєлтийн релений шууд їйлчлэлээр
фазын (L) ба ажлын нойл (N)-ийн утсыг таслахаар хийгдвэл зохино. Оруулга болон тїїнтэй ижил
нєхцєлд тавигдах аппарат, багаж хэрэгсэл нь ажлын нойл (N)-ийн буюу ажлын ба нойл (PEN)-ийн
хамтатгасан утас тасарсанаас шалтгаалан тэгшхэмгїй ачааллаас їїсэх хїчдэл зєвшєєрєгдєх
хэмжээнээс єсєх їед ажиллах чадвартай байхаар сонгох бєгєєд энэ тохиолдолд таслах-залгах ба
бусад ажлын тодорхойломжийг гїйцэтгэхгїй байж болно.

Бїх тохиолдолд PE ба PEN-ний утасны хэлхээнд таслах-залгах авалцааны ба авалцаагїй
элементтэй байхыг хориглоно. Хэлхээг холбох тусгай зориулалтын багаж хэрэгсэл ба холбовчийн
тусламжтайгаар холболтыг хийж болно.

6.2.9. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжийг дїрмийн дагуу
тус тусд нь байрлуулах шаардлагатай. Ийм нєхцєлд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ХБ-
ийн байр нь цоож бїхий хаалгатай байна. Хэрвээ нэг байгууллага ашиглах бол 1 кВ хїртэлх ба
тїїнээс дээш хїчдэлийн ХБ-ийг нэг байранд байрлуулахыг зєвшєєрнє. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс
дээш хїчдэлийн ХБ-ийг байрлуулах шаардлага нь ИБТД (КТП)-д хамаарагдахгїй. ИБТД-ийн єндєр
хїчдэлийн хэсгийг шаардлагатай їед ашиглалтын байгууллага лацдах нь зїйтэй.

Оруулгын байгууламж, хуваарилах самбар,
хуваарилах цэг ба бїлгийн хайрцаг

6.2.10. Барилгын цахилгааны оруулганд нэг ба хэд хэдэн ОБ буюу ОХБ-ийг тоноглож болно.
Барилгын дотор аж ахуйн эрхлэлтийн хэд хэдэн байгууллага байвал тэр бїрт нь єєрийн бие даасан

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 321
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

ОБ ба ОХБ-ийг тавихыг зєвлємж болгож байна. Тїїнчлэн ОХБ-ээс їйл ажиллагааны хувьд салшгїй
уялдаатай єєр барилгад байрлах хэрэглэгчийг тэжээж болно. Барилгын оролтон дээр агаарын
шугамаас авах салбарлагын тооцооны гїйдэл нь 25 А-аас бага, салбарлалтаас ОБ-ийн їїрэг
гїйцэтгэж байгаа бїлгийн щит хїртлэх зай нь 3-ээс бага бол ОБ буюу ОХБ-г тавихгїй байж болно.

Сїлжээний тухайн хэсэг нь шаталтыг тархаахгїй ган хоолойд сївлэгдэж, салбарлалтын
утасны холболт нь найдвартай авалцах шаардлагыг хангасан 4 мм2-аас багагїй огтлолтой уян зэс
кабелиар хийгдвэл зохино. Агаарын оруулганд хэт хїчдэлийн импульсний хязгаарлагчийг тавих
ёстой. Барилгын оруулгын ємнє гадна тэжээлийн сїлжээ ба байрны дотоод сїлжээний
їйлчилгээний хїрээг хуваах зориулалттай кабелийн хайрцаг нэмэж байрлуулахыг хориглоно. Иймд
хуваалтыг ОХБ, эсвэл ЇХС хийнэ. Тэжээлийн шугамын бїх оролтонд ба гарч байгаа бїх шугамын
ОБ, ОХБ эсвэл ЇХС-т хамгаалалтын ба удирдлагын аппарат байрлуулах ёстой. 25 А-аас илїїгїй
гїйдэлтэй ОБ ба ОХБ-д удирдлагын ба хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл байрлуулахгїй байж
болно. Автомат таслуурыг хамгаалалтын ба удирдлагын аппарат гэж їзнэ.

6.2.11. Агаарын шугамнаас салаалга авч ОТ ба ОХТ-ийг байрлуулах їед 25 А хїртэл
гїйдлийн хїчтэй байвал барилгын оруулганд хамгаалалтын аппарат, хэрэгсэл байрлуулах
шаардлагагїй. Хэрвээ хамгаалалт нь салаалгын эхэнд эсвэл ОТ, ОХТ нь тусгай шугамаар
тэжээгдэж байвал барилгын тэжээлийн шугамны оруулгад хамгаалалтын аппарат байрлуулахгїй
байж болно.

Хуваарилах самбар, щит, пункт, хайрцагнаас гарч байгаа шугам бїрт хамгаалалтын аппарат,
хэрэгсэл байрлуулна. Хэд хэдэн шугаманд нийтлэг удирдлагын нэг ерєнхий аппарат байрлуулж
болно. Худалдаа, нийтийн аж ахуйн газар, захиргааны байр мєн тїїнчлэн захиргаа, аж ахуйн
харилцаанд онцгойлон тусгасан хэрэглэгчийн байрыг тэжээж байгаа шугамын оруулгад тэжээж буй
шугамын эхэнд буюу тїїний салбарлагад удирдлагын аппарат байрлуулсан эсэхээс хамаарахгїй
удирдлагын аппарат байрлуулах ёстой.

6.2.12. Гадаад тэжээлийн сїлжээ (дэд станцаас ОБ, ОХБ хїртэл) нь зєвхєн богино залгааны
гїйдлээс хамгаалагдах ёстой. Хамгаалалтын аппаратыг байрлуулахдаа бїлэг 3.1 -д заагдсан
шаардлага дээр нэмэлт болгож дараах шаардлагыг хангах нь зїйтэй. Їїнд:

· Орон сууц, олон нийтийн барилгын хуваарилах пункт ба бїлгийн хайрцаг дахь автомат
таслуур, гал хамгаалуурыг зєвхєн фазны дамжуулах утасны хэлхээнд байрлуулна.

· Орон сууцны єрєє, давхарын хуваарилах самбарын їїргийг гїйцэтгэж байгаа шатны торны
дотор суурилагдах хайрцагийг шатны зогсоолоос 3 м-аас ихгїй зайнд байрлуулах тохиолдолд
давхарын хайрцаг тавих шаардлагагїй. ОБ, ОХБ, ЇХС-ыг зєвхєн їйлчилгээний ажилтан хїрэх
боломжтой байранд суурилуулах ба эсвэл тїгжээтэй хайрцаг (шїїгээ)-нд байрлуулна. Самбар,
хайрцагийг їерийн ба усанд автах аюултай дїїрэг, орон нутагт усны тївшингээс єндєрт байхаар
байрлуулна. Шатны ерєнхий тавцангїй нэг буюу хоёр давхар орон сууцны барилгын гадаа хананд
зохих хамгаалах хэрэгсэл бїхий ОБ ба ОХБ-ийг байрлуулж болно. Їйлчилгээ явуулах боломжтой,
бусад байрнаас 0.75 цагаас багагїй галын тэсвэрлэцтэй материалаар хийсэн хамар ханаар
тусгаарлагдах нєхцєлд бол ОБ, ОХБ, ЇХС-ийг хуурай подвал буюу техникийн хонгилд
байрлуулахыг зєвшєєрнє.

ОБ, ОХБ, ЇХС, ОХС, хуваарилах пункт ба бїлгийн шїїгээ нь IP31-ээс багагїй хамгаалалтын
зэрэг бїхий бїрхїїлтэй хийгдэх ба щитний єрєєний гадна байрлуулахдаа дараахь шаардлагыг
хангавал зохино:

1. Байгууламж нь эвтэйхэн, їйлчлэхэд саадгїй газар байрлах,
2. Пункт, самбарыг ханны ухмал хонхорхойд буюу хайрцаганд байрлуулах буюу таглаа бїхий
хайрцагт хийнэ. Пункт ба самбарт ил, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэг байхыг хориглоно.
3.Байгууламжийг тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой (ус хангамжийн, дулаалгын,
сувагжуулалтын, дотоод усны г.м), хий дамжуулах хоолой ба хийн тоолуураас 0.5-1.0 м-ээс багагїй
зайнд байрлуулна.

6.2.13. Шатдаггїй бїтээцээр хийгдсэн хаалга бїхий ханын ухмал хонхорхой буюу
цахилгааны щитний єрєєнд суурилагдах оруулгын хуваарилах байгууламж, самбар, пункт хайрцаг
нь хажуугийн ба арын хана, хаалгагїй байж болно. Цахилгааны щитний єрєє, ОБ, ОХБ -ийг
сантехникийн зангилаа, угаалгын ба усанд орох єрєє, гал зуух, (орон сууцны гал зуухнаас бусад)
хими цэвэрлэгээ, угаалгын газрын доор, эсвэл ХБ-ийн байранд чийг орохоос сэргийлэх,
найдвартай усны тусгаарлага хийж, тусгай арга хэмжээ авсан байрнаас бусад нойтон
технологитой холбоо бїхий байранд байрлуулахыг хориглоно. Цахилгааны щитний єрєєг дамжин
єнгєрєх дамжуулах хоолой, (ус хангамжийн, дулаалгын), салхилуулгын ба бусад хоолой нь энэ

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 322
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

орчинд ямар нэгэн салаалга, (єрєєний дулаалга авсан салбарлагаас бусад) онгойлгох таг, хаалт,
нээлхий, тулгамал боолтон залгаас, вентиль байх шаардлагагїй. Энэ байраар шатамхай хий ба
шингэнтэй дамжуулах хоолой, бохирын шугам, дотоод усны дамжин єнгєрєхийг хориглоно.
Цахилгааны щитний єрєє, тасалгааны хаалга гадагшаа онгойдог байвал зохино.

6.2.14. ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС, хуваарилах пункт, самбар, хайрцагийг байрлуулах байр нь
байгалийн агааржуулалттай, цахилгаан гэрэлтїїлэгтэй, халуун нь + 5° С -аас багагїй байхаар
дулаалгатай байх шаардлагатай. ОБ, ОХБ, ЇХС, ХХС, хуваарилах пункт ба бїлгийн хайрцагийн
цахилгаан хэлхээ нь зэс судалтай утсаар хийгдвэл зохино.

Цахилгааны утас ба кабель шугам

6.2.15. Дотоод сїлжээний цахилгаан утас ба кабель шугамыг доорхи шаардлагыг їндэслэн
барьж байгуулна (угсарна). Їїнд:

1. Захиргаа аж ахуй, ємч эзэмшлийн хувьд тусдаа боловч нэг барилгад байрлах тєрєл
бїрийн аж ахуй, олон нийтийн байгууллагын цахилгаан тоноглолыг нийтийг тэжээлийн ерєнхий
шугамнаас тусгай шугамаар салбарлуулан холбох буюу ОХБ, ЇХС-аас бие даасан шугам гаргаж
холболт хийнэ. Байр ба орон сууцны биш хэрэглэгчдийн цахилгаан тоноглолыг нэгдсэн тэжээлийн
шугамнаас холбохдоо тусад нь удирдлагын аппарат тавьж єгнє. Дээрх хоёр тохиолдолд сїлжээний
хїчдэлийн чанар хангагдсан байх (бїлэг 1.2-ыг їзэх) шаардлагатай.

2. Нэг гол шугаманд хэд хэдэн босоо шугам холбохыг зєвшєєрнє. Таван давхараас дээш
орон сууцны барилгыг тэжээх босоо шугамын салаалгад хамгаалалтыг орлох удирдах аппаратыг
байрлуулах нт зїйтэй.

3. Орон сууцны барилгын орц, хонгил, шат, їїдний єрєєний гэрэлтїїлгийг тусдаа шугамаар
ОХБ-аас тэжээх ба айл, єрєєний самбартай холбохыг хориглоно.

4. Орон сууц, олон нийтийн барилгын орцны хонгил, гудам, давхарын гудам, дээврийн
хонгилын гэрэлтїїлгийн бїлгийн шугамын нэг фазанд тус бїр нь 65 Вт хїртэл чадалтай 60 хїртэл
улайсах чийдэн, буюу єдрийн гэрэл холбохыг зєвшєєрнє.

4. Байгалийн гэрэлтїїлэгтэй орцны хонгил, гудам, шатны тавцанг гэрэлтїїлгийн хэмжээ,
байгалын гэрлийн їїсгэх гэрэлтэлтээс хамаарсан автомат удирдлагатай цахилгаан гэрэлтїїлгээр
хангавал зохино.

Орон сууцны биш байрны цахилгаан тоног тєхєєрємжийн тэжээлийг тусгай шугамнаас єгвєл
зохино.

6.2.16. Байшин, барилгад зэс голтой утас ба кабелийг хэрэглэнэ. Тэжээлийн ба хуваарилах
сїлжээ нь хэрэв утасны тооцооны огтлол нь 16 мм2 ба тїїнээс их бол хєнгєн цагаан судалтай утас
ба кабелийг хэрэглэвэл зохино.

Барилгын инженерийн тоноглолд хамаарагдах зарим цахилгаан хэрэгсэл (насос, салхилуур,
калорифер, агааржуулах тєхєєрємж г.м.)-ийн тэжээлийг 2.5 мм2-аас багагїй хєндлєн огтлолтой
хєнгєн цагаан судал бїхий утас буюу кабелиар хийж болно. Музей, зургийн галлерей,
їзэсгэлэнгийн байранд гэрэлтїїрийн салбарлах тєхєєрєгт хамгаалалтын IP20 зэрэгтэй
гэрэлтїїлгийн (залгах-салгах агшинд тїїний хайрцаг дотор байрлах салдаг авалцааны холболтой)
шин-дамжуулагч, гэрэлтїїлгийн салбарлалтанд хамгаалалтын IP44 зэрэгтэй (сэрээг розеткноос
сугалахаас ємнє салбарлалтын хэлхээг таслах їїрэг бїхий шїгтгїїрт салгавчтай) шин-дамжуулагч
тус тус хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дээр заасан байрны гэрэлтїїлгийн шин-дамжуулагч нь хуваарилах
пунктээс тусгай шугамаар тэжээгдэх ёстой.

6.2.17. Орон сууцны айл єрєє (квартир)-ний, єрхийн цахилгаан тэжээлийн босоо шугамыг
шатны тавцан, хєндийгєєр тавина. Айлын єрєєний дотуур тэжээлийн сїлжээний босоо шугамыг
сунгахыг хориглоно. Барилгын шатдаггїй бїтээцээр хийсэн хоолой, нэгдсэн хайрцаг ба сувгаар
айлын єрєєний тэжээлийн утсыг шатны хєндий, хонгил, гудам, орцны, ажлын гэрэлтїїлгийн
утастай хамт тавихыг зєвшєєрнє. Давхарын самбараас айл руу оруулах бїлэг сїлжээг бусад айлын
бїлэг шугамнаас тусад нь суваг, хоолой, хайрцагт сунгана. 2.1.5-ийн шаардлагыг зєрчиж, угсармал
орон сууцны байшингийн айлын бїлгийнг сїлжээний 12 хїртэлх утсыг хамт нэг сувагт сунгахыг
зєвшєєрнє. Мєн айлын єрєєний болон шатны хонгил, гудамын ажлын гэрэлтїїлгийн тэжээлийн
шугамын нойлын (саармаг) утсыг нэгтгэхийг зєвшєєрнє.

6.2.18. Орон сууцны байр, ялангуяа олон давхар нийтийн угсармал байранд тэжээлийн
шугамыг зааврын дагуу далд сунгана. Техникийн зориулалттай давхар, хонгил, усанд їл автах
хонгил, дулааны пункт (цэг), адар, салхилуулгын ба шахуургын єрєє, чийгтэй ба онцгой чийгтэй

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 323
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

байранд цахилгаан сїлжээг ил угсрахыг зєвшєєрнє. Давхараас давхарт шугамыг оруулах хэсэгт нь
шатдаггїй материалаар чигчих шаардлагатай. Цахилгаан сїлжээний босоо хэсгийг тємєр хоолой,
хайрцаг, барилгын бїтээцийн сувагт хамгаалалтгїй утсаар, суваг, газар доогуурхи бїтээц-д кабель,
шин дамжуулагчаар хийнэ. Орон сууц, олон нийтийн барилга мєн тїїнчлэн орон сууцны барилгын
сантехникийн єрєєний цахилгаан утсыг ган хоолойд биш тусгай гуурс, утас (жишээ нь АППВ)
ашиглан хананд далд шавардлага дор тавина.

6.2.19. Хоол бэлтгэх, идэх гал тогооны єрєєнд (орон сууцны гал зуухнаас бусад) кабелийг ил
тавихыг зєвшєєрнє. Харин эдгээр єрєєнд кабелиас бусад цахилгааны утас ил тавихыг
зєвшєєрєхгїй. Орон сууцны бусад єрєє тасалгааны зориулалттай цахилгааны утсыг далд тавина.
Харин хамгаалалттай утас ба кабелийг ил сунгаж болно.

Дээврийн хонгилд бїлэг 2.1-д заасан шаардлагыг хангасан цахилгаан утасыг сунгахыг
зєвшєєрнє. Дээврийн хонгилыг техникийн давхар болгон ашиглах, эсвэл барилгын шатдагїй
бїтээцтэй байвал дээрх шаардлага хамаарагдахгїй. Саун, угаалгын єрєє (ванна), сантехникийн
узель, шїршїїрт дїрмийн дагуу цахилгааны утасыг далд угсрах ёстой. Харин кабелийг ил тавихыг
зєвшєєрнє.

Саун, угаалгын єрєє, сантехникийн узель, шїршїїрт металл бїрээстэй цахилгааны утас, мєн
утасыг металл хоолой ба металл ханцуйвчинд тавихыг хориглоно. Сауны зориуллалттай

халаагуурт 170°С-ын температурын даац бїхий зєвшєєрєгдєх тусгаарлагатай цахилгааны утасыг
хэрэглэх ёстой.

6.2.20. Їл шатах материалаар хийсэн дїїжин тааз (дїїжин таазны дээр байрлах барилгын
хийцийн хэсэг, давхар хоорондын хучилт)-ны цаагуур цахилгаан сїлжээг хийхдээ далд цахилгаан
утас сунгах зааврын дагуу хийвэл зохино. Хэрвээ шатах материалтай тааз, хамар хананы хєндийд
утас татах бол тємєр хоолой, хайрцаганд сунгана. Харин шатдаггїй, галд тэсвэртэй материалтай
тааз, хамар хананы хєндийд бол хуванцар ган, винипласт (хуванцар) хоолой, хайрцаг, мєн галыг
єгдєєхгїй байх їїднээс галд тэсвэртэй бїрхїїл бїхий кабель ба хамгаалалттай тусгай утасыг шууд
тавьж болно.

6.2.21. Орон сууцны барилгад зэс утасны хєндлєн огтлол нь тооцооны утгатай нийцэж байх
ёстой бєгєєд хїснэгт 6.2.1 зааснаас багагїй байвал зохино.

Хїснэгт 6.2.1.
Орон сууцны барилгын цахилгаан сїлжээний кабель ба дамжуулах утасны

хамгийн бага зєвшєєрєгдєх огтлол

Шугамын зориулалт, ангилал Кабель ба утасны хамгийн бага
огтлол, мм2
Хуваарилах ба бїлэг сїлжээний шугам
Орон сууцны давхарын щитнээс квартирын щит ба Зэс хєнгєн цагаан ба хєнгєн
тооцооны тоолуур хїртэлх шугам цагаан - зэс
Квартирийн тэжээлийн хуваарилах сїлжээний
шугам 1.5 2.5

2.5 4

46

Хэрвээ орон сууцны гурван фазын шугамын фазын утас нь 25 мм2 (хєнгєн цагаан) хїртэлх
хєндлєн огтлолтой бол нойл (саармаг)-ын шугамын огтлолыг фазын шугамын огтлолтой тэнцїї,
фазын утас нь тїїнээс их огтлолтой бол тїїний 50 хувиас багагїй огтлолтой нойлын утас сонгох
нь зїйтэй. Нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын утасны огтлолыг бїлэг 1.6.1-1.6.5-д заасан
шаардлагатай нийцїїлэн сонгоно.

Орон сууцны барилгад айлын єрєє (квартир)-ний доторх хуваарилах сїлжээний босоо
хэсгийг зєвшєєрєхгїй. Єєр єєр квартирын тэжээлийн шугамын утас ба кабелийг давхарын щитнээс
нэг ерєнхий хоолой, хайрцаг буюу сувагт тавихыг хориглоно. Їл шатах материалаар хийсэн
барилгын хийцийн нэг ерєнхий хоолой, хайрцаг буюу суваг дахь шаталтыг єгдєєхгїй байх
тусгаарлага хийж, квартирын тэжээлийн шугамын утас ба кабель нь шатны тавцан, давхарын
гудам, барилгын доторх бусад єрєєний ажлын гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамын утас ба кабельтэй
хамт тавихыг зєвшєєрнє.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 324
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.2.22. Бїх тєрлийн барилгад бїлгийн, давхарын ба квартирийн щитнээс ерєнхий
гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр, шигтгїїрт розетк ба байнгын цахилгаан хэрэгсэл хїртэл тавигдах бїлгийн
сїлжээний шугам нь гурван утастай (дамжуулах утас: L-фазын утас, N-ажлын нойлын ба PE-
хамгаалалтын нойлын) байх ёстой. Янз бїрийн бїлгийн шугамын нойлын ажлын бє нойлын
хамгаалалтын утасыг нэгтгэхийг хориглоно. Нойлын ажлын ба нойлын хамгаалалтын утасыг
щитний ерєнхий авалцах хавчаарт холбохыг хориглоно. Дамжуулах утасны огтлол нь бїлэг 6.2.33-
д дурьдсан шаардлагыг хангаж байх ёстой.

6.2.23. Байшин, байрны доторх цахилгаан дамжуулагчийг сольж болохоор далд (барилгын
хийцийн суваг болон цутгамал хийц дэх хоолой) ба ил (цахилгаан техникийн хєвєє/плинтус/,
хайрцаг г.м.) тавих ёстой. Барилгын угсралтын явцад монтажын уулзварын залгалтанд буюу
барилгын хийцийг їйлдвэрт бэлтгэх їед цахилгааны утасыг цутгамал хана, хамар хана, хучилтанд
оруулж, дахин сольж болохооргїй тавихыг хориглоно.

6.2.24. Барилгын секцийн доорх хонгилоор ба техникийн єрєєний доогуур тухайн барилгын
єєр секцийн цахилгаан хэрэгсэлийг тэжээх 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабелийг тавихыг
зєвшєєрнє. Энэхїї кабель нь нэвтрэн єнгєрєх (транзит) гол кабель байж болохгїй. Харин энэ
зориулалтын кабель ба утасыг хадгалах байр ба агуулахаар дамжуулан илээр тавихыг
зєвшєєрєхгїй. Худалдаа, нийтийн хоолны байгууллагын хєргєлтийн тоног тєхєєрємжийг тэжээх
цахилгааны шугамыг тухайн байгууллагын ОХБ ба ЇХБ-аас авах ёстой.

6.2.25. Дамжуулах утасны огтлолыг энэхїї дїрмийн холбогдох бїлэгт зааснаар тооцоэж
авбал зохино. Нэг фазын ачааллыг тэжээх нэг фазын хоёр ба гурван утастай шугам, тїїнчлэн
гурван фазын дєрєв ба таван утастай шугамын нойлын ажлын (N) утасны огтлол нь фазын утасны
хєндлєн огтлолтой тэнцїї байх ёстой. Гурван фазын тэгшхэмтэй ачааллыг тэжээх гурван фазын
дєрєв ба таван утастай шугамын нойлын ажлын (N) утасны огтлол нь фазын утасны хєндлєн
огтлолтой тэнцїї байх ёстой. Хэрэв фазын утасны огтлол нь зэс утасны хувьд 16 мм2; хєнгєн
цагаан утасны хувьд 25 мм2 хїртэл байвал фазын утастай ижил, харин їїнээс дээш огтлолтой бол
фазын утасны огтлолын 50 %-иас багагїй байвал зохино. PEN утасны огтлол нь фазын утасны
огтлолоос хамааралгїй зэс утасны хувьд 10 мм2; хєнгєн цагаан утасны хувьд 16 мм2-аас багагїй N
утасны огтлолоос багагїй байх ёстой. PE утасны огтлол нь фазны утасны огтлол нь 16 мм2 хїртэл
бол фазын утастай; фазын утасны огтлол нь 16 мм2-аас 35 мм2 бол 16 мм2; фазын утас нь тїїнээс
дээш огтлолтой бол фазын утасны 50 % -тай тэнцїї байх ёстой. РЕ утасны огтлол нь кабелийн
бїрэлдэхїїнд ороогїй механик хамгаалалттай бол 2,5 мм2 , механик хамгаалалтгїй бол 4 мм2-аас
тус тус багагїй байх ёстой.

Дотоод цахилгаан тоноглол

6.2.26. Ямар ч єрєє, тасалгааны гэрэлтїїлэгч ба бусад гэрэлтїїлгийн байгууламжийг ердийн
техник хэрэгсэл (шат, тавиур) ашиглаж їйлчилгээ хийхэд аюулгїйгээр суурилуулж, байрлуулсан
байх шаардлагатай. Залгамал шат, тавиурыг ашиглан 5 м хїртэл єндєрт байрлуулсан
гэрэлтїїлгэнд їйлчилгээ хийхийг зєвшєєрнє. Орон сууцны гал тогооны єрєєнєєс бусад хоол
бэлтгэх, хоол идэх єрєє тасалгаанд, ажлын байрны дээр байрлуулсан улайсах чийдэн нь
хамгаалалтын шилэн бїрхїїлтэй байх шаардлагатай. Єдрийн гэрлийн чийдэн нь торон
сараалжтай, эсвэл чийдэн унахаас хамгаалсан тусгай чийдэн тогтоогч бїхий хийцтэй гэрэлтїїлгийг
ашиглах нь зїйтэй.

6.2.27. Орон сууц, нийтийн байр, зочид буудлын угаалгын єрєє, душ, ба сантехникийн
зангилааны улайсах чийдэнтэй гэрэлтїїлгийн патрон, их биеийг тусгаарлах материалаар хийнэ.
Усанд орох (душ) ба ууранд орох єрєє (саун), угаалгын ба хувцас тайлах єрєє, угаалга
цэвэрлэгээний газар зэрэгт шигтгэвчин залгуур (розетка) байрлуулахыг хориглоно.

Орон сууц, нийтийн байр, зочид буудлын угаалгын єрєєний залгавчыг хуваагч
трансформатораар дамжуулж хэлхээнд холбоно. Дунд сургууль, лицей, хїїхэд хїмїїжїїлэх, асрах
газрын хїїхдїїд байрлах єрєє, тасалгааны шигтгэвчин залгуур (розетка)-ыг шалнаас 1.2-1.8 м-ийн
єндєрт байрлуулна. Бусад олон нийтийн байгууллага, орон сууцны барилгын єрєє, тасалгаан дахь
залгуурыг байгууллагын зориулалт, дотоод тавилгын зохион байгуулалтаас хамааруулан
цахилгаан багаж, хэрэгсэлийг залгахад аль тохиромжтой газар байрлуулна. Залгуурыг
газардуулсан хэсгээс (тємєр хоолой, угаагуур) боломжийн хэрээр зайтай, 0.5 м-ээс багагїй зайд
байрлуулна. Нийтийн хоол, уушны газар, худалдааны газрын хуваарилах сїлжээнд залгуурыг 1.3 м
-ээс єндєргїй газарт техникийн даалгаврын дагуу байрлуулах ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 325
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.2.28. Олон хїн цуглах, їйлчилгээний зориулалттай гуанз, зоогийн газар, ресторан,
дэлгїїрийн байрны ажлын, аваарийн ба (нїїн шилжилтийн) дїрвэлтийн гэрэлтїїлэгийн унтраалга
(залгуур)-ыг зєвхєн їйлчлэгч хїн хїрэх боломжтой газарт байрлуулна. Усанд орох єрєє,
сантехникийн зангилаа, угаалга, цэвэрлэгээ хийх газарт унтраалга (залгуур) байрлуулахыг
хориглоно. Харин нїїр, гар угаах єрєєнд унтраалга байрлуулахыг зєвшєєрнє.

6.2.29. Угаалгын єрєє (ванна), шїршїїр ба сантехникийн узельд дараах усны хамгаалалтын
зэрэглэлээс доошгїй шаардлага хангасан тусгай зориулалтын цахилгаан тоног тєхєєрємжийг
хэрэглэнэ. Їїнд: 0 бїс-IPX70; 1 бїс-IPX5; 2 бїс -IPX4 (IPX5-нийтлэг зориулалтын угаалгын єрєє); 3
бїс-IPX1 (IPX5-нийтлэг зориулалтын угаалгын єрєє);

Бїс 0-д угаалгын єрєєнд хэрэглэх цахилгаан хэрэгсэл нь 12 В хїртлэх хїчдэлтэй байх ба
тэжээлийн їїсгїїр нь энэ бїсний гадна байрлах ёстой. Бїс 1-д зєвхєн ус халаагуурыг суурилуулж
болно. Бїс 2-д ус халаагуур, хамгаалалтын 2 ангилалын гэрэлтїїрийг тавихыг зєвшєєрнє. Бїс 0, 1
ба 2-д холболтын хайрцаг, хуваарилах байгууламж, удирдлагын тєхєєрєг тавихыг хориглоно.

Шигтгїїрт розеткийг орон сууцны квартирын ба зочид буудлын ванны єрєєнєєс бусад
угаалгын єрєє, шїршїїр, ванна ба сауны зориулалттай ус халаагуур бїхий байр, угаалгын газарт
тавихыг зєвшєєрєхгїй. Орон сууцны квартир ба зочид буудлын ваннын єрєє нь бїс 3-д
хамаарагдах бол хуваах трансформатор буюу ялгаварт-гїйдэл нь 30 мА-аас ихгїйг мэдэрч таслах
хамгаалалтын тєхєєрєгтэй нєхцєлд шигтгїїрт розетк тавихыг зєвшєєрнє. Аливаа унтраалга ба
шигтгїїрт розетк нь шїршїїрийн бїхээгний хаалганы нїхнээс 0.6 м-ээс багагїй зайнд байрлуулбал
зохино. Гурван утастай сїлжээтэй байранд 10 А-аас багагїй гїйдлийн хамгаалалтын авалцаатай
шигтгїїрт розеткийг тавих ёстой. Орон сууцны квартир, нийтийн байрны хїн амьдрах єрєє ба
хїїхдийн байгууллагын хїїхэд саатах єрєє тасалгаа (цэцэрлэг, ясли, сургууль г.м.)-нд шигтгїїр нь
розеткнаас сэрээг сугалахад автоматаар їїр нь хаагдах хамгаалах тєхєєрєгтэй байх ёстой.
Унтраалга, шигтгїїрт розетк ба цахилгаан тоноглолын элементээс хий дамжуулах хоолой, шатах
хий бїхий сав хїртлэх хамгийн бага зай нь 0.5 м-аас багагїй байвал зохино.

6.2.30. Унтраалгыг хаалганы бариултай талд хананд ба мєн таазанд татлагын унжлага
утастай хэлбэрээр байрлуулж болно. Унтраалгыг хананд 1.0-1.5 м єндєрт байрлуулна. Харин
ерєнхий боловсролын сургууль, сургуулийн ємнєх насны хїїхдийн байгууллага (цэцэрлэг, ясли)
зэрэг газруудад шалнаас 1.8 метрийн єндєрт байрлуулна. Байшин, барилгын гол орц, хаалга бїрт
гэрэлтїїлэг хийж єгєх нь зїйтэй. Байшингын тэмдэг, дугаар ба галын гидрантын заалтыг
гэрэлтїїлсэн байх шаардлагатай.

6.2.31. Саун, ваннын єрєє, сантехникийн узель, угаалгын єрєє, угаалгын газар г.м. байранд
хуваарилах байгууламж ба удирдлагын тєхєєргийг байрлуулахыг хориглоно. Гэрэлтїїлэх
сїлжээний таслах хэрэгсэлийг шатамхай материалаар хийгдэх барилгын аль нэгэн (дээвэр,
татанги, нуруу, дамнуур г.м.) хийц бїхий дээврийн хєндийн гадна байрлуулах ёстой.

Хїмїїс олноороо цугларах зориулалтын байр (тухайлбал, дэлгїїрийн худалдаа хийх байр,
гуанз, зочид буудлын хєлийн єрєє г.м.)-ны ажлын, аюулгїй ажиллагааны ба дїрвэлтийн
гэрэлтїїлэгийн унтраалгыг зєвхєн їйлчилгээний ажилтан хїрэлцэх газарт байрлуулбал зохино.
Барилгын орох їїдэнд гэрэлтїїр тавьсан байвал зохино. Барилгын гаднах ханан дээр байрны
дугаар, галын гидрантын заавчийг гэрэлтїїлсэн байх ёстой. Эдгээрийн гэрэлтїїлгийн тэжээл нь
барилгын дотоод гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс, харин гадна гэрэлтїїлгийн шон дээр байрлах галын
гидрантын заавчийг гадна гэрэлтїїлгийн сїлжээнээс тус тус тэжээвэл зохино. Гал эсэргїїцэх
тєхєєрєг ба хамгаалалтын дохиолол нь барилгын цахилгаан хангамжийн найдваржилтын
зэрэглэлээс хамааралгїй хоёр оруулгаас тэжээгдэх ба харин тэдгээр нь байхгїй бол нэг оруулгаас
хоёр шугамаар тэжээгдэх ёстой. Нэг шугамаас нєгєєд шилжїїлэхдээ автоматаар гїйцэтгэхээр
байвал зохино.

Хїчний цахилгаан тоноглол

6.2.32. Орон сууцны нийтийн хэрэгцээний зориулалтын цахилгаан хєдєлгїїр, (шахуурга,
салхилуур, насос, лифт г.м.) тїїний хамгаалалт ба асаах аппарат, хэрэгсэл нь зєвхєн їйлчлэгчийн
нэвтрэх болоцоотой газарт байрлана. Лифт, гал эсэргїїцэх тоноглол, салхилуурын унтраалгын
товч нь нийтийн зориулалттай ил тавигдана. Цахилгаан хєдєлгїїрийн асаах аппарат нь бїлэг 5.3 -д
заагдсан шаардлагыг хангасан байвал зохино.

Хоорондоо давхар, шат ба хонгилоор холбогдоогїй єєр газар байрласан 4 хїртэлх лифтийг
нэг шугамаар тэжээж болно. Хэрвээ давхарын шатны тавцан, эсвэл лифтний хонгилд нэг

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 326
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

зориулалтын 2 буюу тїїнээс дээш лифт байвал шууд ОХБ, эсвэл ЇХС-ээс хоёр шугамаар холбож
тэжээх нь зїйтэй. Нэг шугаманд холбох лифтний тоог хязгаарлахгїй.

6.2.33. Гал эсэргїїцэх системийн цахилгаан хэрэгсэлийг цахилгаан хангамжийн
найдваржилтын зэрэглэлд тохируулан тэжээнэ. Хэрвээ гал унтраах насосны цахилгаан хєдєлгїїр
технологийн бэлтгэлгїй бол тїїнийг 2 шугамаар тэжээх ба нэг нь заавал дэд станцын самбар, ОХБ,
эсвэл ЇХС-т холбогдсон байх шаардлагатай. Нэг шугамнаас нєгєєд сэлгэн залгах ажиллагаа нь
гараар буюу автоматаар байж болно.

Дээврийн хонгилд цахилгаан хєдєлгїїр байрлуулах бол шуугианы тївшинг хэвийн барихад
зориулагдсан чимээ тусгаарлагч тавьсан байх шаардлагатай. Цахилгаан хєдєлгїїр, хуваарилах ба
бїлгийн самбар, тусд нь байрлуулах сэлгэн-залгалтын аппарат, хамгаалалтын аппаратууд нь IP 44
гэсэн хамгаалалтын зэрэгтэй байна. Хэрвээ їїнээс бага зэрэглэлийн хамгаалалттай бол IP 44
гэсэн хамгаалалтын зэрэгтэй шїїгээ (шургуулга)-д байрлуулах буюу галд тэсвэрлэцтэй
материалаар хийсэн хашлага бїхий тусгай єрєєнд байрлуулах ёстой.

Цахилгаан эрчим хїчийг тооцох

6.2.34. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байрын айл бїрт цахилгааны нэг фазын буюу
гурван фазын нэг тоолуур тавина. Шаардлагатай гэж їзвэл 3 фазын нэг тоолуур тавихыг
зєвшєєрнє. Захиргаа, аж ахуйн хувьд тусдаа (хувцас засвар, зоогийн газар, дэлгїїр, агуулах, орон
сууц ашиглалтын контор г.м) боловч нэг барилгад байрлах хэд хэдэн цахилгаан эрчим хїчний
хэрэглэгч тус бїрд нь тооцооны тоолуур тавих ёстой.

6.2.35. Олон нийтийн барилгын цахилгааны балансийн тооцоо хийж байхын тулд
цахилгаанаар хангах байгууллагын эзэмшлийн зааг дээр цахилгааны тооцооны ерєнхий тоолуурыг
ОХТ-д тавих ёстой. Хэрвээ хэрэглэгч тухайн барилгад оруулж буюу залгаж байрлуулах хїчний
трансформаторын дэд станцын трансформаторын чадлыг, дангаараа хэрэглэж байвал тооцооны
тоолуурыг ОХБ-ын їїрэг гїйцэтгэх хїчний трансформаторын нам хїчдлийн талын гаргалганд
байрлуулах ёстой. Нэг байшинд байрлах ОХБ ба тєрєл бїрийн хэрэглэгчдийн тооцооны хэрэгсэл
(тоолуур)-ийг нэг ерєнхий байранд тавихыг зєвшєєрнє. Эрчим хїчээр хангагч байгууллагын
зєвшєєрлєєр нэг байранд байгаа хэрэглэгчид нь ОХБ-ээс хамтдаа тэжээгдэх бол тооцооны
тоолуурыг аль нэг хэрэглэгчдийн мэдэлд тавьж болно. Энэ тохиолдолд їндсэн хэрэглэгчтэй тооцоо
хийх хяналтын тоолуурыг дээрх бусад хэрэглэгчдийн тэжээлийн шугамын оруулган дээр тавьж
єгнє.

6.2.36. Орон сууцны барилгын нийт ачааллыг (шатны тавцан, орон сууцны жижїїр, хашаа,
талбайн гэрэлтїїлэг) тооцох тоолуурыг ОХБ-ын шїїгээнд, эсвэл ЇХС-ын самбарт байрлуулах нь
зїйтэй. Айлын тооцооны тоолуурыг хамгаалалтын аппарат, гал хамгаалуур, автомат таслуур ба
залгууртай (тоолуурт зориулсан) хамт давхарын буюу айлын ерєнхий самбарт байрлуулна. Айлын
самбар (щит)-ыг шатны тавцан, хонгилд байрлуулах ба зарим тохиолдолд тухайн айлын їїдний
єрєєнд байрлуулж болдог. Хэрвээ байшингийн барилгын бїтээц боломжтой бол айлын самбарыг
зааврын дагуу хананы ухмал хонхорхойд байрлуулах нь тохиромжтой. Шатны хєндийд байрлуулах
айлын самбар нь тоолуурын заалтыг харж болох нїхтэй, тїгжээтэй шїїгээ (хайрцаг)-нд байна.

6.2.37. Сїлжээнд шууд холбогдох тоолуурыг аюулгїй солих їїднээс тоолуур бїрийн ємнє нь
тїїнд холбогдох бїх фазын хїчдлийг салгах зориулалттай таслах-залгах аппаратыг байрлуулах
ёстой. Тэжээлийн сїлжээнд холбогдох тоолуурын дараа нь заавал хамгаалалтын аппарат,
хэрэгсэл тавих шаардлагатай ба аль болох тоолуурт ойр, цахилгаан утасны дагууд 10 м-ээс холгїй
зайд байрлуулна. Хэрвээ тоолуурын дараа тус тусдаа хамгаалалтын аппарат бїхий тэжээлийн хэд
хэдэн шугам салбарлах бол тоолуурын дараа хамгаалалтын ерєнхий аппарат байрлуулах
шаардлагагїй. Айлын їїдний єрєєнд байрлуулах самбар (щит)-т байгаа тоолуурын ємнє нь
тїїнийг аюул, осолгїй солих, їйлчилгээ хийх зориулалтаар хоёр туйлт таслуур буюу гар салгуур
байрлуулна. Ер нь цаашдаа орон сууцны байшингийн тоолуурын заалтыг зайнаас авах системийг
тавихыг зєвлємж болгож байна.

Аюулгїй ажиллагааны
хамгаалалтын арга хэмжээ

6.2.38. Барилгын цахилгаан тоноглолын газардуулга ба аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын
арга хэмжээг бїлэг 1.6-д заасан шаардлага ба энэхїї бїлэгт дурьдсан нэмэгдэл шаардлагыг
биелїїлсэн байх ёстой. Бїх тєрлийн байранд тавигдах нийтлэг зориулалтын гэрэлтїїлэг ба суурин

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 327
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

цахилгаан хэрэгсэл (цахилгаан плитк, буцалгуур, ахуйн агууржууулагч, цахилгаан алчуур г.м.)-ийн
гэрэлтїїрийн гїйдэл дамжуулах ил хэсгийг нойлын хамгаалалтын утсанд холбож єгвєл зохино.
Барилга, байгууламж дахь нэг фазын зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл ба байгууллагын техник
хэрэгсэлийг гурван утастай бїлэг шугамын хамгаалалтын утсанд холбож єгєх ёстой. Хамгаалалтын
утсанд кабелийг тавихад ашиглах хаалга, хамар хана, араамны металл хэсэгийг холбох ёстой.

6.2.39. Хэрэв 220 В-ын хэвийн хїчдэлтэй їед богино холболтын мэдрэгдэхгїй бага утгаас
хамаарч хэт гїйдлийн хамгаалалтын тєхєєрєг нь 0.4 сек-д автоматаар таслахгїй, потенциалын
тэгштгэх системийг хамрахгїй байвал нэг фазын хамгаалалтын тєхєєргийг (НФТ) зайлшїй тавих
ёстой. НФТ-г сонголтын шаардлагыг хангаж байвал зохино. НФТ-ийн хоёр ба олон шатлалтай
схемээр холбохдоо тэжээлийн їїсгїїрт ойрхон байрлуулах бол хэрэглэгчдэд ойрхон байрлуулах
НФТ-ийн тавил ба ажиллах хугацаанаас 3 дахин багагїй байхаар сонговол зохино. НФТ-ийн
їйлчлэх хїрээнд ажлын нойлын утасыг газардуулгын элемент ба хамгаалалтын нойлын утастай
холбохгїй байвал зохино. НФТ-ийг хэт гїйдлээс хамгаалах автомат таслууртай нэг ерєнхий
аппарат болгон ашиглахыг зєвшєєрнє. НФТ-ийг хэт гїйдлийн хамгаалалтгїй, энэ хамгаалалтыг
орлох нэмэлт аппарат байхгїй бол бїлгийн шугаманд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэт гїйдлийн
хамгаалалтгїй НФТ-ийг ашиглахдаа хэт гїйдлээс хамгаалах шаардлагыг хангаж байгаа дээрх
аппаратын хамгаалалтын тодорхойломжийг тооцож, хэт гїйдлийн горимд тооцооны шалгалтыг
заавал хийвэл зохино. Орон сууцны байшинд сїлжээний хїчдэл зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс доош
уналттай буюу хїчдэл бїрмєсєн алга болох тохиолдолд тухайн хэрэглэгчийг сїлжээнээс
автоматаар таслах НФТ-ийг хэрэглэхийг хориглоно. Энэ тохиолдолд НФТ-ийн ажиллах чадвар нь
хэвийн хїчдлийн 50 % хїртэл буурах їед 5 сек-ээс багагїй хугацаанд хадгалагдах ёстой. Орон
сууцны барилгад НФТ-ийг квартирын щитэнд тавихыг зєвлємж болгож, харин давхарын щитэнд
тавихыг зєвшєєрнє. Барилгын оруулган дээр потенциалыг тэгштгэх їїднээс дараах гїйдэл
дамжуулах хэсгийг нэгтгэсэн байх ёстой. Їїнд:

· хамгаалалтын гол утас,
· газардлагын гол утас буюу газардуулгын суурь хавчаар,
· барилгын холболтын ба барилга хоорондын холболтын ган хоолой,
· барилгын хийц, аянга хамгаалалт, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн систем, салхилуулга ба
агааржуулалтын тємєр бїтээц г.м.

6.2.40. Орон сууц, олон нийтийн барилгын угаалгын єрєє, нийтийн усанд орох газрын ванны
тємєр бїтээц, душны тавцанг тємєр утсаар ус дамжуулах тємєр хоолойтой холбох ёстой. Дїїжин
таазтай байрны таазны тємєр бїтээц ба эд анги, гэрэлтїїлгийн тємєрлєг их биеийг нойлтуулах
шаардлагатай. Гэрэлтїїлгийг нойлтуулах шаардлаггїй бол гэрэлтїїлгийг металл єлгєх дэгээ нь
тусгаарлагдсан байвал зохино.

6.2.41. Олон нийтийн, барилга дахь ажлын байр, албан тасалгаа, зочид буудал, нийтийн
буюу орон сууцны байр, нийтийн байр ба орон сууцны гал тогооны єрєє, тасалгаанд ил тємєр
хийцийн хоолой, дулаацуулгын радиатор, бусад тємєр бїтээцтэй хийцийг байрлуулсан бол
зєєврийн цахилгаан хэрэгслэлийн (цахилгаан индїї, цахилгаан зуух, данх, цахилгаан шаруул,
хєргїїр, хєргєгч, тоос соруул, угаалгын , оёдлын машин ба ширээний чийдэн г. м) тємєр гадаргуу,
их биеийг нойлтуулганд холбох арга хэмжээ авах нь зїйтэй. Дээр заагдсан єрєє тасалгаанууд нь
гїйдэл дамжуулахгїй шалтай, мєн ил тємєр хоолой, дулаалгын радиатор, бусад тємєр бїтээцтэй
хийц байхгїй, эсвэл бїрэн тусгаарласан байх нєхцєлд зєєврийн цахилгаан хэрэгслийн тємєр
гадаргууг нойлтуулах шаардлагагїй. Сїїлийн їеийн ахуйн зориулалттай, тусгаарлага сайтай,
тємєрлєг их бие нь гурван шонт залгуураар газардах шинэ, дэвшилтэй тоног тєхєєрємжийг дахин
нойлтуулганд холбох шаардлагагїй.

6.2.42. Орон сууц, олон нийтийн барилгын суурин цахилгаан зуух, ус буцалгагч мєн тїїнчлэн
1.3 кВт ба тїїнээс дээш чадалтай зєєврийн ахуйн цахилгаан хэрэгсэл, тємєр их бие, дамжуулах
утас сївлэсэн тємєр хоолойг нойлтуулах шаардлагатай. 1.3 кВт-аас том чадлын байнгын
хэрэглээний нэг фазын цахилгаан халаагуур (плитка), ахуйн хэрэглээний салхилуур, цахилгаан гар
хатаагуур г.м, тїїнчлэн зєєврийн ахуйн багаж хэрэгсэл, машины их биеийн нойлтуулгыг босоо
самбар, давхар буюу байрны самбараас фазны утасны огтлолтой тэнцїї огтлолын тусдаа утсаар
хийнэ. Энэ утсыг тэжээлийн сїлжээний нойлын хамгаалалтын аль нэг утсанд оруулга талаасаа
тоолуурын ба таслах хэрэгсэлийн ємнє нь холбож єгнє.

6.2.43. Гурван фазын цахилгаан зуух (халаагуур)-ны нойлтуулгыг бїлгийн самбараас гарган
тусад нь утсаар хийвэл зохино. Нойлын ажлын утсыг гурван фазын цахилгаан халаагуурын
нойлтуулганд ашиглахыг хориглоно.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 328
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.3. ЇЗВЭРИЙН ГАЗАР, КЛУБ, СПОРТЫН БАЙГУУЛАМЖИЙН
ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт

6.3.1. Энэ бїлэгт 300 ба тїїнээс дээш хїний суудалтай дараах барилга байгууламжийн
цахилгаан тоноглол хамаарагдана. Тухайлбал, їзвэрийн газар: театр, цирк, кинотеатр, концертын
заал, филормони; телевиз ба радио студи, тєрєл бїрийн клуб, хїїхэд залуучуудын бїтээлийн тєв,
соёлын ордон, нам, олон нийтийн байгууллагын ордон; спортын (хаалттай) байгууламж: спортын
ордон, спортын клуб, танхим, заал; г.м. Энд заагдсан обьектын цахилгаан тєхєєрємж нь энэ
бїлгийн ба мєн тїїнчлэн бусад бїлгийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.

6.3.2. Улс тєр, олон нийт, соёл урлаг, биеийн тамирын олон нийтийг хамарсан їйл
ажиллагаа явуулах зориулалтын клуб, танхим зэрэг барилга байгууламжийн цахилгаан тоноглол нь
энхїї дїрмийн 1-6 ба6.1, 7.1 бїлэг, БНбаД-ийн технологийн картын шаардлагыг хангасан байх
ёстой. Барилгын гадна ба дотор байрлах жїжиг, шоу, концерт тоглож їзїїлэх тусгайлан тоноглосон
хэсгийг тайз гэнэ. Циркийн барилга, байгууламжинд хєтєлбєр, ший, тєрєл бїрийн тоглолт,
їзїїлбэр харуулахад зориулсан їзэгчдийн танхимын голд байх дугуй хэсгийг манеж гэнэ. Эстрад
болон тєрєл бїрийн эстрадын концерт тоглох зориулалттай, їзэгчдийн танхимтай залгаа байдлаар
єндєрлєж, гэрэлтїїлсэн хэсгийг эстрадын (дэвсэг) гэнэ. Тайзын гэрэл, чимэглэл, хєшиг мєн бусад
дэлгэц, їзїїлбэрийг єргєж буулгахад зориулагдсан механизмыг тайзны єргєвч гэнэ. Театр,
концерт, эстрад ба циркийн їзїїлбэрийг гэрэл, туягаар єнгє оруулж, янзлах гэрэлтїїлгийг
їзїїлбэрийн гэрэлтїїр гэж нэрлэнэ. Гэрэлтїїлэг, тусгуурын хэрэгсэл, їзїїлбэрийн гэрэлтїїлгийг
удирдах тєхєєрємж, холбоо, цахилгаан, дууны ба кино технологийн тєхєєрєг, тїїнчлэн тайзны
механизмын цахилгаан дамжуургын удирдлага ба цахилгаан тоноглолын байрыг техникийн
аппарат, хэрэгсэлийн гэж нэрлэнэ.

Їндсэн шаардлага

6.3.3. Цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээл нь TN-S буюу TN-C-S газардуулгын систем бїхий
380/220 В-ын сїлжээнээс тэжээгдэх ёстой. Цахилгаан хэрэгсэлийг TN-S буюу TN-C-S газардлагын
системтэй гїн газардуулсан саармагтай 380/220 В-ийн хїчдэлээр тэжээх ба 220/127 В-оор
тэжээгдэх цахилгаан тоноглолын шинэчлэл хийхдээ 380/220 В-д шилжїїлэх боломжийг авч їзвэл
зохино. Тусдаа трансформатор, шулуутгуур, хувиргуураас тэжээгдэх їзїїлбэрийн гэрэлтїїлэг ба
тайзны механизмын цахилгаан тоноглолын стандарт бус хїчдэл байх шаардлагыг зураг тєсєл хийх
їедээ шийдвэрлэнэ.

6.3.4. Тайз, эстрадын бїрэлдэхїїнд орох бїх байр, мєн тїїнчлэн туслах байр (кино
тусгуурын ба хальс хураах, эргїїлэх єрєє, хадгалах сейф г.м), агуулах (чимэглэл, хувцас, мебель
ба янз бїрийн материал г.м.), бїтээлийн газар (уран зургийн, чимэглэлийн, будгийн, мужааны,
зураачийн, оёдлын, гутал засварын, загварын ба хэвлїїрийн г.м.), тээш хадгалах (будаг, аж ахуйн,
тайзны цахилгаанчны ба машинистын), хувцасны єлгїїр ба хувцас солих єрєє байруудыг П-IIa
ангиллын галын аюултай єрєєнд хамааруулна.

Цахилгаан хангамж

6.3.5. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтын зэрэглэлээр цахилгаан хэрэглэгчдийг хїснэгт
6.3.1 -д їзїїллээ. Энэ зэрэглэлд тусгай зориулалтын, євєрмєц барилгын цахилгаан хэрэглэгчид
хамаарагдахгїй. Єєртєє трансформатор болон дэд станц бїхий барилга, байгууламжийн
цахилгаан хангамжийг хоёр харилцан бэлтгэл бїхий 6-10 кВ шугамаар, тухайлбал, хамгийн ойрхон
ДС-аас буюу хотын хуваарилах сїлжээнээс тэжээгдэх ХБ-аас (6)-10 кВ-ын єєр єєр шугамаар
хангаж єгнє. Харин 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхимтай барилга,
байгууламжийн цахилгаан хангамжийн бїдїївч нь 1 зэрэглэлийн цахилгаан хэрэглэгчдийн адилаар
хоёр хамааралгїй эх їїсвэрээс тэжээгдэх ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 329
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.3.6. 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхимтай барилга, байгууламжийн
цахилгаан хэрэглэгчдийг тухайн барилганд суулгасан ДС-ын хоёр трансформатораас шин дээрээ
ДЗА-тай 380/220 В-ын хоёр хамааралгїй бїлэг (секц) бїхий їндсэн ХБ буюу гадны ХБ-аар
дамжуулан тэжээнэ.

Орон нутгийн нєхцєлд зураг тєслєєр шаардлагатай гэж їзвэл тусд нь трансформаторын дэд
станц байрлуулсан ч болно. Хоёр трансформатортай иж бїрдмэл дэд станц (ИБТД) хэрэглэх
нєхцєлд ДЗА-ын байгууламжыг ИБТДС-ын цуглуулах шин дээр байхаар хийнэ.

800 аас доош їзэгчдийн суудал бїхий заал, танхимтай барилга, байгууламжийн цахилгаан
хэрэглэгчдийг нийтийн хэрэглээний ДС-ын 2 трансформатораас, эсвэл єєрийн трансформаторын
ДС-аас тэжээнэ. Энэ нєхцєлд ХБ -ийн бїлэг (секц) бїрийг ДС-ээс тусдаа шугамаар тэжээж байхаар
тусгана. ХБ -ийн бїлэг (секц)-ийн тэжээлийн залгалт, салгалтыг гараар хийж байхаар зураг тєсєлд
тусгах нь зїйтэй. 800 хїртэл їзэгчдийн суудал бїхий танхим, їзвэрийн заалтай барилга,
байгууламжийн ХБ-ыг нэг трансформатораас тэжээхийг зєвшєєрєх боловч энэ тохиолдолд
харилцан бэлтгэл бїхий 380/220 В-ийн 2 шугам тавих шаардлагатай.

6.3.7. Барилга дотор байрлах ДС-ын тос дїїргэмэл трансформатор нь энэхїї дїрмийн 4.2
бїлгийн болон дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой.

* Трансформатор бїрийг тусд нь хорго (єрєє)-нд байрлуулах ба зєвхєн гаднаас орох
хаалгатай байна. ИБТДС хэрэглэх нєхцєлд 2 трансформатортай зєвхєн нэг ДС-ыг нэг байранд
суурилуулахыг зєвшєєрнє.

* ИБТДС-тэй байр буюу трансформаторын єрєєний хаалгыг їзэгчидийн орох, гарах
хаалгагїй барилгын гадна талын хананд байрлуулах ёстой. Хэрвээ энэ шаардлага хангагдах
боломжгїй бол трансформаторын єрєєний ба ИБТДС -ийн хаалганаас їзэгчдийн орж, гарах
хамгийн ойрын хаалга буюу нїїн шилжих (дїрвэх) хаалга хїртэлх зай нь хэвтээ тэнхлэгийн дагуу 5
м-ээс багагїй байна.

Хїснэгт 6.3.1.
Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаар ангилсан їзвэрийн газрын

цахилгаан хэрэглэгчдийн зэрэглэл

Цахилгаан хэрэглэгчдийн нэрс Їзвэрийн заал, танхимын Тайлбар

їзэгчдийн суудлын багтаамжаас

хамаарах хэрэглэгчдийн

зэрэглэл

800 хїртэлх 800 ба дээш

· Аваарийн ба нїїлгэн шилжїїлэлтийн II 6.3.10,
гэрэлтїїлгийн гэрэлтїїр I I 7.2.24
II
· Хїїхдийн театр, ордоны аваарийн I
гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр) I
II I 6.3.17.
· Галын шахуургын цахилгаан хєдєлгїїр, II
галын автомат дохиолол, тїймэр унтраалга, II -
III I
галын дохиол ба утааны эсрэг хамгаалалт II
I
· Хїїхдийн ордон, театр, клубийн II 400 хїртэл
барилгын галын хэрэгсэл, дохиолол, систем III II суудалтай

· Телевиз, радио ба холбооны тоноглол хєдєєний
II клуб соёлын
· Кино їзїїлэх тєхєєрємж, кино-тусгуур
ордон III
· Тайз, їзвэрийн гэрэлтїїлгийн цахилгаан зэрэглэлд
хэрэглэгчид I
УБ,
· 10 ба тїїнээс дээш цахилгаан Эрдэнэm,
дамжуулгатай тайзны механизмын цахилгаан III Дарханы РТ

хэрэглэгчид

· Орон нутгийн ангилалгїй телевизийн тєв
ба радио тєв

· 300 ба тїїнээс цєєн суудлын
багтаамжтай заал бїхий барилгын бусад

цахилгаан хэрэглэгчид

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 330
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

6.3.8. Їзвэрийн газрын цахилгаан тоноглолын тэжээлийг хуурай, эсвэл шатдаггїй шингэн
бїхий єєрийн трансформаторын дэд станц (ТДЄ, эсвэл ТДС), мєн нийтийн хэрэгцээний
трансформатор (барилгын дотор нь оруулж буюу залгаж, эсвэл тусд нь барьсан)-ын дэд єртєєнєєс
тэжээж болно. Нийтийн зориулалтын дэд єртєєнєєс авсан їзвэрийн газрын 0.4 кВ-ын шугамнаас
бусад хэрэглэгчдийн цахилгаан тоноглолыг холбохыг зєвшєєрєхгїй. Харин їзвэрийн газрын єєрийн
ТДЄ-єєс бусад хэрэглэгчдийн цахилгаан хэрэгсэлийг холбохыг зєвшєєрнє. Гэхдээ ИБТДС-ын тоног
тєхєєрємжийг солих ба засварлах зориулалтаар зєєвєрлєх боломжтой байх ёстой. Тухайн
байгууллагын їйлчилгээний хїн засвар, їйлчилгээ хийх тохиолдолд ИБТДС-ын байранд тайзны
механизм, аккумуляторын нэгдїїрийн шїїгээ болон тайз, гоёл-чимэглэлийн гэрэлтїїлгийн
(тиристорон) тохируулга зэрэг 1 кВ хїртэлх цахилгаан дамжуургыг тэжээх эргэлдэх хувиргуур,
хуваарилах байгууламж зэргийг байрлуулж болно.

6.3.9. ТДЄ-ийн 1 кВ-аас дээш хїчдэл бїхий ХБ-ыг дїрмийн дагуу торон хаалтанд, эсвэл
єєрєє тїгжигдэх хаалга бїхий тусдаа байранд байрлуулж, дїїргийн цахилгаан сїлжээнээс
ашиглалт, їйлчилгээ хийнэ. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэл бїхий ХБ-ыг нэг байгууллагын
ашиглалтад байх нєхцєлд хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Цахилгаан дуу, авиа ба кино
технологийн байгууламжийг тэжээж буй шугаманд єєр бусад цахилгаан хэрэглэгчдийг холбохыг
хориглоно.

6.3.10. 800 ба тїїнээс дээш суудалтай їзвэрийн газар, хїїхдийн їзвэрийн газрыг тїїний
суудлын тооноос хамааралгїйгээр тэдгээрийн цахилгаан хангамж нь дараах шаардлагыг хангасан
байх ёстой. Їїнд:

1. Цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг єєрийн ТДЄ-ний хоёр трансформатораас авбал зохино.
Єєрийн зориулалтаар ТДЄ барих нь їр ашигггїй бол нийтийн зориулалтын ТДЄ-ний хоёр
трансформатораас цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг авахыг зєвшєєрнє.

2. Трансформатор нь хоорондоо хамааралгїй 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй хоёр эх їїсвэрээс
тэжээгдэх ёстой.

3. Нэг трансформатор тасрах їед ажиллагаанд їлдсэн трансформатор нь їзвэрийн газрын
бїх цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг хангаж байвал зохино.

4. ЇХБ нь ДЗА-аар тоноглогдсон 380/220 В-ын шинийн хоёр секцтэй байх ёстой. ЇХБ-ын секц
нь бие биенээ харилцан нєєцлєгдєх шугамаар трансформатораас тэжээгдэж байвал зохино.

800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн суудал бїхий танхим, їзвэрийн заалтай барилга, байгууламж,
мєн тїїнчлэн суудлын тооноос хамааралгїй хїїхдийн театр, ордон зэрэг газруудад гадна эх
їїсвэрээс цахилгаан хангамж тасрах їед аваарийн гэрэлтїїлэг ба галын дохиоллыг автоматаар
залгах ба улмаар тэжээлийн зориулалт бїхий аккумуляторын тєхєєрємж суурилуулах ёстой.
Їзэгчдийн суудлын тооноос хамааралгїйгээр хоёр талын тэжээлтэй кинотеатрт аккумуляторын
тєхєєрємж байх шаардлагагїй. Энэ нєхцєлд ажлын гэрэлтїїлгийг нэг тэжээлээс, аваарийн
гэрэлтїїлгийг нєгєє тэжээлээс авах нь зїйтэй.

6.3.11. 800 хїртэл їзэгчдийн суудалтай байрны цахилгаан хангамж нь дараах шаардлагыг
хангасан байх ёстой. Їїнд:

1. Цахилгаан хэрэгслийн тэжээл нь хоёр транформатор бїхий нийтийн хэрэгцээний ТДЄ-
ноос тэжээгдсэн байвал зохино. Їзвэрийн байрны тэжээл нь ТДЄ-нєєс бие биенээ харилцан
нєєцлєх (орлох) хоёр шугамаар ЇХБ (ОБХ) хїртэл татсан нєхцєлд нэг трансформатораас
хангагдаж болно.

2. Нэг трансформатор тасрах їед ажиллагаанд їлдсэн трансформатор нь їзвэрийн газрын
їндсэн цахилгаан хэрэгсэлийн тэжээлийг хангаж байвал зохино.

3. ЇХБ (ОБХ) нь 380/220 В-ын шинийн хоёр секцтэй байх ёстой. Секц нь ТДЄ -нєєс бие
биенээ харилцан нєєцлєх (орлох) тусгай шугамаар тэжээгдвэл зохино. ЇХБ (ОБХ)-ын секцийн
тэжээл нь гараар сэлгэн залгах боломжтой байх ёстой.

4. Цахилгаан хангамжийн найдваржилтаараа нэгдїгээр зэргийн хэрэглэгчийн хувьд бие
биенээсэээ хамааралгїй хоёр дахь тэжээлийн эх їїсвэртэй байхаар тєлєвлєсєн байх ёстой .

6.3.12. 300 хїртлэх їзэгчдийн суудалтай заал бїхий їзвэрийн газрын цахилгаан хангамж нь
нийтийн хэрэгцээний ТДЄ-ний нэг трансформатораас тэжээгдэж болно. Хїїхдийн їзвэрийн газраас
бусад 300 хїртлэх суудалтай єєр зориулалтын барилга дахь їзвэрийн газрын цахилгаан
хэрэгсэлийн тэжээлийг ЇХБ (ОХБ)-аас єгєхийг зєвшєєрнє.

Тос дїїргэсэн трансформатор бїхий барилгад оруулж ба залгаж барьсан ТДЄ нь дараах
шаардлага болон энэхїї дїрмийн 4.2 бїлгийн заалтыг хангасан байх ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 331
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

1.Трансформатор бїр нь зєвхєн гадагшаа онгойх хаалга бїхий тусгай єрєєнд тавигдах ёстой.
ИБТДЄ хэрэглэх бол хоёр трансформатор бїхий нэг ИБТДЄ тавихыг зєвшєєрнє. ТДЄ ба ИБТДЄ нь
нэг дїгээр давхарт байрлах ёстой.

2.Трансформаторын єрєє буюу ИБТДЄ-ний байрны хаалга нь їзэгчид єнгєрєх буюу
дїрвэлтээр гарах хамгийн ойр байгаа хаалгаас 5 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой.

3.ТДЄ ба ИБТДЄ-ний байрнаас дїрвэлтийн замд ямар нэгэн гарц (хаалга) байхыг
зєвшєєрєхгїй.

6.3.13. ТДЄ ба ИБТДЄ-ний байранд хуваарилах байгууламж, тайзны механизмын цахилгаан
дамжуулгын тэжээлийн зориулалттай, 1 кВ хїртлэх эргэлдэж-хувиргах тєхєєрємж, аккумуляторын
батарей бїхий шїїгээ ба бїх цахилгаан тоног тєхєєрємжинд їйлчлэх нєхцєлд їзвэрийн
гэрэлтїїлгийн тиристорын тохируулгыг байрлуулж болно. Цахилгаан дуу-чимээний ба кино
техникийн тоног тєхєєрємжийн тэжээлийн шугаманд єєр бусад цахилгаан хэрэгсэлийг холбохыг
хориглоно.

800 хїртэлх їзэгчдийн суудалтай барилга, байууламжийн ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлэг,
галын дохиолол нь харилцан хамааралгїй хоёр тусдаа эх їїсвэрээс тэжээгдэж байвал
аккумуляторын тєхєєрємж байх шаардлагагїй. Энэ їед ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлэг, галын
дохиоллыг їндсэн ба гадны ХБ-ын янз бїрийн секцээс тус тусд нь шугамаар тэжээнэ. Хэрвээ
барилга, байгууламж хоёр талын тэжээлгїй бол (кинотеатраас бусад) аваарийн гэрэлтїїлэг, галын
дохиоллыг тэжээх аккумуляторын тєхєєрємжтэй байх нь зїйтэй.

6.3.14. Аккумуляторын тєхєєрємжийг бїлэг 4.4-д заасан шаардлагын дагуу тусгай байранд
байрлуулна. Аккумуляторын тєхєєрємжийн багтаамж нь нэг цаг тасралтгїй ажиллахад
хїрэлцээтэй байх ёстой. Зєєврийн аккумулятортой батарейн шїїгээг їзэгчдийн танхим, тайз,
жїжигчдийн єрєєнєєс бусад аливаа єрєєнд байрлуулж болно. Їзвэрийн газрын аваарийн горим,
ауюлгїй ажиллагааны гэрэлтїїлэг, дїрвэлтийн гэрэлтїїлэг ба галын дохиоллын тэжээлийг
аккумуляторын батарейгаас єгєхийг зєвлємж болгож байна. Дээрх зориулалтаар хэрэглэх
аккумуляторын батарейг тавихдаа дараах шаардлагыг авч їзвэл зохино. Їїнд:

1. хїїхдийн їзвэрийн газарт тїїний суудлын тоо ба тэжээлийн эх їїсвэрийн тооноос
хамаарахгїйгээр,

2. 800 ба тїїнээс дээш тооны суудал бїхий їзвэрийн газар (кинотеатраас бусад)-ын їзвэрийн
зааланд тэжээлийн эх їїсвэрийн тооноос хамаарахгїйгээр,

3. тэжээлийн нэг эх їїсвэртэй нєхцєлд: -500-аас их суудалтай їзвэрийн заал бїхий клубийн
байгууламжинд, -300-аас дээш суудалтай їзвэрийн заал бїхий їзвэрийн бусад газарт.

Тэжээлийн хоёр эх їїсвэртэй нєхцєлд 3-д заасан їзвэрийн газарт аккумуляторын батарейг
суурилуулахгїй байж болно.

Жїжигчиний єрєє ба їзэгчдийн байрнаас бусад аливаа байрны дотор зєєврийн
аккумуляторын батарей бїхий шїїгээг байрлуулахыг зєвшєєрнє. Аваарийн гэрэлтїїлэг ба галын
дохиоллын тэжээлийн зориулалттай, барилгаас гадагш нь агаарын ердийн соролт бїхий тємєр
шїїгээнд суурилуулагдах 48 В хїртлэх хїчдэл, 150 А/цаг хїртэлх багтаамжтай зєєврийн
аккумуляторын батарейг тухайн байранд нь цэнэглэж болно.

Цахилгаан гэрэлтїїлэг

6.3.15. Ажлын ба аваарийн гэрэлтїїлгийн эх їїсвэр дээрхи хїчдлийн хазайлт нь
нормчлогдсон хэмжээнээс ихгїй байх ёстой. (УСТ “Нийтийн зориулалттай цахилгаан сїлжээнд
холбогдсон хэрэглэгчийн цахилгаан энергийн чанарын норм”). Эстрад, манежийн тайз гэрэлтїїлэх
зориулалттын хамгийн их алслагдсан гэрлийн эх їїсвэрийн хїчдлийн тївшиний бууралт нь
чийдэнгийн тогтоосон хїчдэлээс 5%-иас илїїгїй байх ёстой.

6.3.16. Тайзны гэрэлтїїлгийн зориулалттай гэрэлтїїлэх хэрэгсэл нь хамгаалалтын тор,
гэрлийн шїїлт, линз, ламп болон гэрлийн зориулалттай бусад тоноглолоор хангагдах
шаардлагатай. Тайзны ба хєгжимчдийн нїхэн байрны гэрэлтїїлэг нь гэрэл їїсгэгчийн гэрлийн
хїчийг аажмаар ихэсгэж, бууруулах тохируулагчтай байх ёстой. Харин 400 хїртэл хїний суудалтай
соёлын ордонд тохируулагчгїй гэрэлтїїлэг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Тайзны ба хєгжимчний нїхэн байрны гэрэлтїїлэг, театр, концертын заал, филормони, цирк,
мєн 800-аас дээш хїний суудалтай спортын заал, соёлын ордон зэрэг газруудад гэрэл їїсгэгчийн
тодролыг єєрчлєх, (тиристорон) тохируулах хэрэгсэл ашиглах шаардлагатай. Бага багтаамжтай

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 332
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

соёлын ордон ба бусад байранд гэрэлтїїлгийн автотрансформатор бїхий цахилгаан механик
тохируулгыг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 400 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн танхимтай театр, концертын
заал, филармони, цирк, соёлын орднууд тїїнчлэн кинотеатрт гэрэл їїсгїїр нь аажмаар гэрлийн
тодролыг єєрчлєх тохируулгатай байх шаардлагатай.

6.3.17. Эстрад, манежийн тайзны тоглолтын гэрэлтїїлэх хэсгийн 1.75 м-ийн єндєрт ба
цагаан гэрлийн хамгийн ба хажуугийн гэрэлтїїлгийн їїсгїїрїїд хосолж гэрэлтїїлсэн босоо
гэрэлтэлт нь хэвийн хїчдлийн їед їзэгчдийн танхим талаас 300 лк-аас багагїй байх ёстой. Мєн
їзэгчдийн танхимд (нормчлогдсон) бїх гэрэлтэлгийн 15-аас доошгїй %-ийг хангаж байх
їйлчилгээний (жижїїрийн) гэрэлтїїлгийг авч їзэх нь зїйтэй. Байнгын кино гаргах тєхєєрємжтэй
байранд аваарийн нєхцєлєєр киноны тусгуур тасрахад танхимын хэвийн (нормчлогдсон)
гэрэлтэлтийн 15 доошгїй %-ийг хангаж байх нэг хэсэг гэрэлтїїлэгч автоматаар залгагдаж байх
шаардлагатай.

6.3.18. Ажлын ба їйлчилгээний гэрэлтїїлгийг залгах, салгах удирдлагыг тавихад дараах
шаардлагын дагуу хийнэ. Їїнд:

· Їзэгчдийн танхимын хувьд - тайзны гэрэлтїїлгийг тохируулах удирдах єрєєнєєс кино
тусгуурын єрєєнєєс, тасалбар шалгагчийн байрнаас, эсвэл їзэгчдийн танхимд орох хаалганаас
удирдах,

· Манеж, эстрадын тайзны хувьд - тайзны гэрэлтїїлгийг тохируулах удирдлагын єрєєнєєс,
тайзан дахь пультнээс удирдах,

· Їїдэн танхим, амрах тасалгаа, гудам, хувцасны єрєє, буфет, ариун цэврийн єрєє, тамхи
татах болон бусад їзэгчдэд зориулсан єрєє тасалгааны хувьд - ажлын гэрэлтїїлгийг тасалбар
таслагчийн байрнаас ба їзэгчдийн танхимын орох хаалганаасг.м. Їйлчилгээний гэрэлтїїлгийг
дээр дурьдсанаас гадна галын постын байр буюу ЇХБ-аас удирдах боломжийг тусгах нь зїйтэй.

6.3.19. Аваарийн ба аюулгїй ажиллагааны гэрэлтїїлгийг тайз, эстрад, мєнгєний касс, зохион
байгуулагч, хувцасны єлгїїр, хамгаалалтын ба галын цэг, тайзны гэрэлтїїлгийн удирдлагын болон,
кино тусгуур, дуу бичлэгийн єрєє, ТДЄ ба ерєнхий ХБ, харилцуурын (телефон) станц, мєн циркийн
амьтадын байранд байрлуулсан байх шаардлагатай. Дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийг 50-иас илїї хїн
цугларах бїх єрєє тасалгаа, мєн шилжин гарах замын бїх шат, гарцад байрлуулна. Їзэгчдийн
танхим, манеж, тайзнаас дїрвэн гарах замын дагуу хаалганы дээр зам заагч суман гэрэлтїїлгийг
байрлуулах ба єрєє, тасалгаанаас болон байшингаас гарах чиглэлийг тухайн єрєє, тасалгаанд
байрлуулсан гэрэлтїїлэгчийн єнгєнєєс єєр єнгєтэйгээр хийж байрлуулах шаардлагатай. Суман
гэрэлтїїлэгчийг дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн эх їїсвэрт холбох буюу їндсэн тэжээлийн шугам
хїчдэлгїй болсон тохиолдолд автоматаар холбогдож, їзэгчдийг танхимд байх бїх хугацаанд
асаалттай байхаар хийнэ. Аваарийн ба дїрвэлтийн гэрэлтїїлгийн удирдлагыг тєвлєрїїлсэн
байдлаар цэнэглэх байрнаас, байхгїй нєхцєлд оруулгын ба їндсэн хуваарилах байгууламжнаас
хийнэ. Шаардлагатай гэж їзвэл эдгээр гэрэлтїїлгийн удирдлагыг кино-тусгуурын ба галын цэгээс
байхыг зєвшєєрнє. Аккумуляторын тєхєєрємжинд залгагдах, аваарийн ба дїрвэлтийн
гэрэлтїїлгэнд улайсах чийдэнг хэрэглэнэ. Люменисцентийн лампыг аккумуляторын тєхєєрємжєєс
тогтмолоос хувьсах гїйдэлд хувиргах хувиргуураар дамжуулан тэжээж болно. Оркестрын нїхэн дэх
хєгжимчдийн нотны тавиурыг гэрэлтїїлэхэд шигтгїїрт (розетк)-т холбосон гэрэлтїїлэгчийг
хэрэглэнэ. Їзвэрийн газруудад гэрлэн чимэглэл, рекламын гэрэлтїїлгийг холбох боломжийг авч
їзэх ёстой.

Хїчний цахилгаан тоноглол

6.3.20. Галын шахуургын цахилгаан хєдєлгїїр, утаа арилгах систем, галын автомат
дохиоллыг ДС болон їндсэн ХБ, оруулгын ХБ-ын шиний бїлэг (секц)-ээс тусгай шугамаар тэжээнэ.
Галын шахуурга, гал ба утааны эсрэг хамгаалалтын системийн цахилгаан хєдєлгїїрийг залгах їед
агааржуулах, салхилуулах системийн цахилгаан хэрэгсэл автоматаар таслагдаж байх ёстой.
Шаардлагатай нєхцєлд лифт, галын эсрэг хєшиг ба эргэлтийн насосны хєдєлгїїрээс бусад хїчний
цахилгаан тоноглолууд автоматаар таслагдах ёстой. Галын шахуургыг автомат буюу гараар асаах
боломжтой байх нь зїйтэй.

Галын цэгээс алсын удирдлагаар шахуургын цахилгаан хєдєлгїїрийг асаах ба хэрвээ галыг
автоматаар унтраах хэрэгсэлгїй бол галын краны дэргэд байрлуулсан товчлуураар асаана. Галын
шахуурга, утааны эсрэг хамгаалалтын системийн цахилгаан хєдєлгїїрийг зєвхєн галын цэг ба

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 333
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

шахуургын єрєєнєєс таслах ба хэрвээ галын цэггїй бол зєвхєн шахуургын єрєєнєєс таслана.
Шахуургын цахилгаан хєдєлгїїрийн асаалтыг галын цэгийн байрнаас гэрлэн буюу дуут
дохиоллоор хянана.

6.3.21. Тайзны механизмын цахилгаан хєтлїїр, дамжуулга нь тухайн механизмын эцсийн
байрлалд ирэхэд нь автоматаар таслагдаж байх ёстой. Тайзны єргєх механизм, галын утаагїй
хєшиг, єргєн-буулгах талбай ба ачаа єргєх механизмууд нь єргєж, буулгах їед хїчний хэлхээнд
аваарийн автомат таслагчтай байна. Тайзны механизмын цахилгаан дамжуулга нь дээрх
механизмууд захын байрлалд хїрэх їед автоматаар таслагдаж байх ёстой. Энэ автомат
ажилласны дараа цахилгаан хєтлїїр, дамжуулгыг автоматаар ба гараар асаах, удирдах
ажиллагааг зогсоох ёстой. 10-аас илїї тайзны єргєж-буулгах механизмтай бол тайзанд удирдлагын
пульттай байна. Хэрвээ байхгїй бол тайзны бїх єргєх механизмыг нэгэн зэрэг таслаж байх
пультыг туслах найруулагчийн удирдах аппаратанд байрлуулна.

6.3.22. Тайзны эстрадын эргэлдэх хэсэг оркестр, тайзны талбайг єргєж буулгах механизмын
аюулгїй байдлыг хангахын тулд бїх механизмуудыг нэгэн зэрэг 2-оос доошгїй газарт таслах
аппаратыг тэдгээрийн ажиллагаа нь ил тод сайн харагдах газарт байрлуулна. Тайзны эстрадын
эргэлдэх хэсэг, оркестр, тайзны ба оркестрийн єргєж буулгах талбай, илбэний технологийн єргїїр
зэргийн хаалтны хаалга нь нээгдэх їед бїх цахилгаан хєдєлгїїр таслагдах, хаагаад нэмэлт їйлдэл
(тїлхїїр эргїїлэх, товчлуур дарах г.м.) хийх їед залгагдах зориулалтын цоожлох тєхєєрєгтэй
байна.

6.3.23. Цахилгаан дамжуулгаас гадна механик гар хєтлїїртэй механизмууд нь гар
удирдлагад шилжихэд цахилгаан дамжуулгыг таслах зориулалтын тїгжээ, оньсоор хангагдсан
байх ёстой. Аюулгїй ажиллагааг хангахад зориулагдсан техник хэрэгсэл, аппаратын авалцаа нь тус
хэрэгсэл ба аппаратын зїрхэвчтэй ороомогт хїчдэлгїй болох їед тухайн хэлхээг тасалж байхаар
хийгдэнэ.

6.3.24. Галын эсэргїїцэх ба галын утаагїй хєшигийг жингээрээ татагдан буух, татлагын хэц
сулрах їед автоматаар цахилгаан хєдєлгїїрийг таслах хамгаалалтаар тоноглосон байх
шаардлагатай. Энэ хєшигний хєдєлгєєн нь тайз ба галын цэгт дуут ба гэрлэн дохио дагалдаж байх
ёстой. Утааны нїхний нээлхийг нэгэн зэрэг онгойлгох, тїїнчлэн нэг нэгээр нь болон хэсэгчлэн
нээж, хааж байх удирдлагын боломжийг авч їзвэл зохино. Утааны нїхний нээлхийг гараар хааж
байхаар хийж болно. Утааны нээлхийн єргїїрийн удирдлага нь тайзны талбай, гал эсэргїїцэх цэг
ба татуургын байранд байвал зохино.

Цахилгааны утас ба кабелийг сунгах

6.3.25. Гэрэлтїїгийн сїлжээ нь хэт ачааллаас хамгаалагдсан байх шаардлагатай. Энэхїї
дїрмийн 3.1 -д заасан шаардлагаас гадна хїчний сїлжээ нь эстрад, тайзны (хэмжээнд) хэт
ачааллаас хамгаалагдсан байх ёстой. Эстрад, манежийн тайз, телевиз, радиогийн тєв, 800 ба
тїїнээс дээш суудалтай їзэгчдийн танхим, техникийн тєхєєрємж, аккумуляторын єрєє, дээврийн
зай, їзэгчдийн заалны таазны унжуулгын цахилгаан сїлжээ, мєн галын ба хамгаалалтын
дохиоллын удирдлагын хэлхээ нь шаталтыг єдєєхгїй байх їїднээс бїрээстэй зэс голчтой кабель
ба дамжуулах утсаар хийгдэх ёстой. Тухайлбал, дїїжин тааз ба заалаар тархахгїй байх їзвэрийн
заал, шатамхай хийцтэй дээвэр, адарын байр ба тайз, галын эсрэг тєхєєрєг, тїїнчлэн галын
шугам, хамгаалалтын дохиолол, дуу-оруулах ба дуу бичлэгийн єрєє, їзвэрийн гэрэлтїїлгийн шугам
ба тайзны механизмын цахилгаан дамжуулгын удирдлагын хэлхээнд г.м.

Бусад байр тасалгаануудад цахилгаан сїлжээ нь 16 мм2-ээс багагїй огтлолтой хєнгєн
цагаан судалтай кабель ба дамжуулах утсаар хийгдсэн байж болно. Їзэгчдийн заал, їїдний єрєє,
буфет болон їзэгчдэд зориулсан бусад єрєє тасалгаануудын цахилгааны утсыг далд хийж єгєх
бєгєєд солих боломжтой байвал зохино.

6.3.26. Тайзны орчин, кино тусгуурын ба хальс ороох єрєє, 800 ба тїїнээс дээш їзэгчдийн
суудал бїхий кинотеатр, концертын заал, цирк, соёлын ба хїїхдийн ордон, спортын зааланд
цахилгааны утас ба кабелийг ган хоолойд сївлэж угсрах ёстой. Тайзны гэрэлтїїлгийн шугамыг
тухайн утасны тусгаарлагын халалтын температур нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтрэхгїй нєхцєлд
нэг ган хоолойд 24 хїртэл утас сївлэж тавихыг зєвшєєрнє.

Тайзны хєдєлгєєнтэй бїтээц дэх гэрэлтїїлгийн тэжээх шугамыг уян зэс голчтой кабель буюу
нийлэг гуурсанд сївлэсэн тусгаарлага бїхий бїрээстэй уян зэс утсаар хийх шаардлагатай. 25 мм2-

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 334
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

аас ихгїй хєндлєн огтлолтой утасыг брезентэн ба нийлэг гуурсанд шургуулж угсрахыг зєвшєєрнє.
Зєєврийн ба хєдєлгєєнтэй цахилгаан тєхєєрємж, чичиргээ тусгаарлагч суурьтай цахилгаан
хэрэгсэлийг тэжээлийн сїлжээнд зэс голчтой уян утас ба кабелиар холболт хийж єгєх ёстой.
Хєдєлгєєнгїй бэхлэдэх цахилгааны утаснаас хєдєлгєєнт байдалд шилжїїлэхдээ цахилгаан тусгай
холбоос (хавчаар, хайрцаг)-ыг ашиглаж, ашиглалт їйлчилгээ хийх боломжтой газараар сунгаж
байрлуулах нь зїйтэй.

Газардуулга ба нойлтуулга

6.3.27. Цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулга ба аюулгїй ажиллагааны хамгаалалтын арга
хэмжээг дїрмийн 1.6 бїлэгт заасны дагуу хийвэл зохино. Гэрэлтїїлгийн ба хїчний цахилгаан
(таазны ферм, хаалган хєшиг) тоног тєхєєрємжийг байрлуулах зориулалттай тайз (эстрад, манеж)-
ны хєдєлгєєнт тємєр бїтээц нь ажлын гїйдлийн дамжуулагчийн їїрэг гїйцэтгэхгїй байгаа
кабелийн судал буюу тусдаа байгаа уян зэс утсаар хамгаалалтын газардууртай шууд холбогдсон
байх ёстой.

Тайзны эргэлдэх хэсэг ба тїїн дээр байрлуулсан цахилгаан тєхєєрємжийн газардуулга,
нойлтуулгын холболтонд давхар цагираган авалцааг ашиглахыг зєвшєєрнє. Хєдєлгєєнтэй тємєр
хийцийн газардуулга, нойлтуулгын уян утас ба кабелийн зэс судлын огтлол нь 1.5 мм2 -аас багагїй
байх нь зїйтэй.

6.3.28. Цахилгаан дуу-авиа, телевиз, кино-технологийн байгууламж, холбооны ба дохиоллын
системийн тємєр бїтээц, их биеийг тухайн байрны хамгаалах газардуулгын ерєнхий хїрээнд
холбож єгвєл зохино. Цахилгаан техникийн ба дуу-бичлэгийн тєхєєрємж, тїїнчлэн шуугианы
тївшинг намсгах холбоо, телевизийн тоноглол нь дїрмийн дагуу бусад газардуулгаас 20 м-ээс
багагїй зайнд байрлах нєхцєлд газардуулах утас нь цахилгаан тоноглолын хамгаалалтын
газардлагын утаснаас тусгаарладсан бие даасан газардуулах тєхєєрємжинд холбогдох ёстой.

Бие даасан газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь аппарат, хэрэгсэлийг їйлдвэрлэгч,
нийлїїлэгчийн буюу стандартаар тогтоосон норм, шаардлагыг хангасан байх бєгєєд 4 ом-оос ихгїй
байвал зохино. Зєєврийн гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэрэгсэлийн холбоос, газардуулгын болон
нойлтуулгын утас нь дїрмийн 1.6-д заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой.

БЇЛЭГ 6. ЦАХИЛГААН ГЭРЭЛТЇЇЛЭГ БА ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН 335
ЦАХИЛГААН ТОНОГ ТЄХЄЄРЄМЖ

БД 43-101-03

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ТЄХЄЄРЄМЖИЙН ЦАХИЛГААН
ТОНОГЛОЛ

7.1. ТЭСРЭХ АЮУЛТАЙ ОРЧИНД ТАВИГДАХ ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

Хэрэглэх хїрээ

7.1.1. Тэсрэх, дэлбэрэх аюултай орчинд гадаа буюу байрны дотор байрлуулах цахилгаан
тоноглолд дїрмийн энэхїї бїлэг хамаарагдана. Эдгээр тоноглол нь бусад бїлэгт заасан
шаардлагыг єєрчлєлтгїйгээр хангаж байх ёстой. Тэсрэх аюултай орчинд тавих цахилгаан утас,
кабелийн шугам, цахилгаан тоноглолыг сонгож байрлуулахдаа энэхїї бїлэгт заасан тэсрэх
аюултай орчин ба тэсрэх аюултай холимогийн ангиллыг їндэслэн хийнэ. Аккумуляторын тєхєєрєгт
хамаарах шаардлагыг бїлэг 4.4-д заасны дагуу хангасан байвал зохино. Тэсрэх бодисыг хэрэглэх,
їйлдвэрлэх, хадгалах явцад тэсрэх аюултай нєхцєл їїсч болох уурхай, їйлдвэрийн газрын доорх
тоног тєхєєрємж, мєн тїїнчлэн технологийн хэрэгсэлийн дотор байрлах цахилгаан тоноглолд энэ
бїлгийн заалт хамаарахгїй.

Газар доорхи уурхай ба їйлдвэрт хэрэглээний явцаас тоног тєхєєрємж нь тэсэрч дэлбэрэх
аюултай їйлдвэрийн тоноглол, тэсрэх бодис їйлдвэрлэх, хадгалах, мєн технологийн хэрэгсэлийн
дотор байрлах цахилгаан тоноглолд энэ бїлэг хамаарахгїй.

Тодорхойлолт

7.1.2. Ажил гїйцэтгэх чадвартай даралттай хий їїсгэн эрчим (энерги) ялгаруулах бодисын
тїргэн хугацааны єєрчлєлт (шаталт, тэсрэлт)-ийг дэлбэрэлт гэнэ. Даралттай хий їїсэхгїйгээр
шатамхай холимог тїргэн зуур шатахыг тэсрэлт гэнэ. Гал гарахгїй, зєвхєн утаа гарч мэдэгдэх
шаталтыг уугих (уугилт) гэнэ.

Цахилгаанжсан цэнэгийн сарнилт, биесийн хооронд гарах нум, уугих очон цахилалтыг
цахилгаан очлолт гэнэ. Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан цэнэг болон тїїний халалтаас гарч
болох галаас хамгаалах цахилгаан хэлхээг очлолтын аюулгїй хэлхээ гэнэ.

Шатамхай бодисын гадаргуу дээр їїсэх уур буюу хий нь шатаалтын їїсвэрээс ноцох боловч
тїїний їїсэх хурд нь цаашид їргэлжлэн асахад хангалтгїй хамгийн бага халууныг ноцоолгын
температур гэнэ. Шатамхай бодисын ноцоолгын їед їїсэх шатамхай хий буюу уур нь асаах эх
їїсвэрээс єгєх ноцоолтын їр дїнд жигд їргэлжлэн асах халууныг дїрэлзэх температур гэнэ.
Экзодулааны урвалын хурд нь огцом ихсэж, дєлєн шаталтаар дуусах шатамхай бодисны хамгийн

бага халууныг єєрєє ноцох температур гэнэ. Энзодулааны хурд огцом ихэссэнээс уугилт їїсэх
бодис (материал ба холимог)-ын хамгийн бага халууныг уугих температур гэнэ.

7.1.3. Шатаалгын їїсвэрийг устгасны дараа ноцох температур нь 61° С-аас их биш, єєрєє
шатах чадвар бїхий шингэнийг тїргэн шатах (амархан ноцох) шингэн гэнэ. Ноцох температур нь
610 С-аас бага, орчны температур 200 С байхад 100 кПа орчим даралттай амархан ноцох шингэн нь

тэсрэх аюултай шингэнд тооцогдоно. Шатаалгын їїсвэрийг устсанаас хойш ноцох халуун нь 61°
С-ын температураас их, єєрєє шатах чадвар бїхий шингэнийг шатамхай шингэн гэнэ. Ноцох
температур нь 610С-аас дээш шатамхай шингэн нь галын аюултай боловч їйлдвэрлэлийн явцад
ноцолтын температураас дээш халсан шингэн нь тэсрэх аюултайд тооцогдоно. 100 кПА

даралттай, 20° С температуртай орчинд агаарын нягттай харьцуулахад 0,8 ба тїїнээс бага
нягтралтай хийг хєнгєн хий гэнэ. Мєн дээр заасан нєхцєлд агаарын нягттай харьцуулахад 0.8-аас

дээш нягтралтай хийг хїнд хий гэнэ. 100 кПА -аас их даралттай байх, эсвэл 20°С-ээс бага
температуртай, эсвэл энэ 2 нєхцєл хоёулаа їйлчлэх орчинд шингэн болж хувирах хийг
шингэрїїлсэн шатамхай хий (ШШХ) гэнэ.

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 335

БД 43-101-03

7.1.4. Аливаа (дурын) температуртай орчин дахь шатамхай хий нь тэсрэх аюултайд
тооцогдоно. Гал авалцах хамгийн бага нягтралын хязгаар нь 65 г\м3 -ээс ихгїй шатамхай тоос ба

материал (хєвєн, нэхмэл, мяндас, сэмэрдэс) -ыг тэсрэх аюултайд тооцдог. Ноцох хамгийн бага
нягтрал нь 65 г\м3 -аас багагїй агаартай холилдсон шатамхай хий, уур, тоос, тїргэн шатах
(амархан ноцох) шингэний дэгдэх, уурших явцад тодорхой нягтралын їед гаднаас шатаалгын

їїсвэр (дєл) єгєхєд тэсрэх чадвартай холимогийг тэсрэх аюултай хольц гэж їзнэ. Мєн тїїнчлэн
хїчилтєрєгч ба исэлдэгч (хлор г.м.)-тэй холилдсон шатамхай хий, уур, амархан ноцох шингэнийг
тэсрэх аюултайд тооцно. Агаар дахь шатдаг хий, ТШШ-ний уур болон тоос, сэмэрдэсний хамгийн
их, бага нягтралын нєхцєлд харгалзан тэсрэлтийн эх їїсвэр бїрэлдэх їеийн харилцан дээд ба

доод тэсрэлт болохгїй нягтралыг дээд ба доод нягтралын ноцолтын хязгаар гэнэ.

7.1.5. Шатамхай хий, уур ба тїргэн шатах (амархан ноцох, ТШШ) шингэний нягтралыг агаарт
эзлэх эзэлхїїний хувиар, тоос ба материалыг (бєс, мяндас, хєвєн г.м) 1 м3 агаарын эзэлхїїнд байх
грамм/м3 гэсэн хэмжигдэхїїнээр авч їзнэ.

Бїх талаараа ханаар тусгаарлагдсан (цонх, хаалгатай), дээвэр, шал бїхий орон зайг байр
(сав) гэнэ. Дээвэргїй буюу торон ханатай орон зайг байр сав гэсэн ойлголтонд оруулахгїй. Гадаа
ил, саравчинд торон ба сараалжин хийцээр хашигдсан байранд эсвэл торон хаалттай бїтээцэд
байрлуулсан тєхєєрємжийг ил буюу гаднах байр гэнэ.

Торон ба сараалжин хийцээр хашигдсан байрны хязгаартай орон зай, гадаа орчинд тэсрэх

аюултай хольц байгаа, эсвэл бий болох орчинг тэсрэх аюултай бїс гэнэ. Цахилгаан тоноглолын
ашиглалтын улмаас тэсрэх аюултай орчинд гал гарах буюу дїрэлзэн асах боломжгїй бїтээц,
хийцтэй хамгаалалт бїхий цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюулаас хамгаалагдсан цахилгаан
тоноглол гэнэ. Тусгай зориулалт, ашиглалтын онцгой нєхцєлийн шаардлагыг тусгаагїй энгийн
цахилгаан тоноглолыг нийтлэг зориулалттай цахилгаан тоноглол гэнэ.

Гадна орчны агаар дахь холимогийн нягтралаас хамаарахгїйгээр бїрхїїл дотор бий болсон
тэсрэлтийг гадагш гаргахгїй байх тусгай бїрхїїлийн фланц хоорондох хамгийн их зайг туршилтын
хамгийн их аюулгїй завсар (ТХИАЗ) гэнэ.

Тэсрэх аюултай хольцын ангилал

7.1.6. Тэсрэлтийг дурын нягтралтай холимог бїхий агаар хїрээлэн байгаа орчин руу
дамжуулдаггїй, тэсрэлт гаргахгїй байх тусгай бїрхїїл ба дэрвэн (фланц)-ний хоорондох зайг
туршилтын хамгийн их аюулгїй завсар гэх бєгєєд тїїний хэмжээнээс хамааруулан тэсрэх аюултай
агаар, хийн болон уурын холимогийг зэрэглэлээр гаргаж хїснэгт 7.1.1 -д їзїїїлсэн болно.

Хїснэгт 7.1.1.
Тэсрэх аюултай агаар хийн болон уурын холимогийн зэрэглэл

Зэрэглэл Холимогийн нэрс Туршилтын хамгийн их аюулгїйн

завсар, мм

I Уурхайн метан 1,0-оос их

II Їйлдвэрийн хий ба уур -

IIA Їйлдвэрийн хий ба уур 0,9-оос их

IIB Їйлдвэрийн хий ба уур 0,5-аас 0,9 хїртэл

IIC Їйлдвэрийн хий ба уур 0,5 хїртэл

Тайлбар: Бїрхїїлийн тулгамалын завсарын єргєнийг ашиглалтын їед хянахад хїснэгтэд заагдсан

туршилтын хамгийн их аюлгїй завсарын утга тохирохгїй.

7.1.7. Тэсрэх аюултай агаар, хийн ба уурын холимогийг тїїний єєрєє шатах температураар
нь бїлэглэж доор їзїїлэв. Дээд хязгаарын температурын утга нь тэсрэлтээс хамгаалалттай
ажиллах цахилгаан тоноглолын гадаргуугын хамгийн их температур болно гэж ойлгох нь зїйтэй.
Мєн энэ їед галын аюулгїй байх нєхцєлтэй гэж ойлговол зохино. Тухайлбал, тэсрэх аюултай хий,
уурын агаар дахь холимогийг хїснэгт 7.1.2, 7.1.3-д єгсєний дагуу гэж ангилахаас гадна дээр
їзїїлсэн зэрэглэл ба бїлгээр нь авч їзсэн болно.

Хїснэгт 7.1.2
Уур ба хийн агаартай їїсгэх тэсрэх аюултай хольцыг тїїний єєрєє шаталтын

температурт харгалзуулан ангилах зарчим.

Бїлэг буюу цахилгаан тоноглолын Холимогийн хязгаарын температур ба єєрєє
тэсрэлтийн хамгаалалтын групп
шатах халуун, °С
Т1 (Т1)
450°С / 450°С тїїнээс дээш,
БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ
336

БД 43-101-03

Т2 (Т1, Т2) 300°С / 300°С-аас 450 хїртэл
Т3 (Т1-Т3) 200°С / 200°С-аас 300 хїртэл
Т4 (Т1-Т4) 135°С / 135°С-аас 200 хїртэл
Т5 (Т1-Т5) 100°С/ 100°С-аас 135 хїртэл
Т6 (Т1-Т6) 85°С/
85°С-аас 100 хїртэл

* Энд уурхайн метан гэдэгт нїїрс устєрєгч агуулсан уурхайн тєрєл бїрийн хийн холимогийг ойлгох нь зїйтэй.
Їйлдвэрийн метан гэдэгт устєрєгч 0,15 хїртэл хувийг нь эзэлдэг болно.

Хїснэгт 7.1.3.

Тэсрэх аюултай холимогийн бїлэглэл ба зэрэглэл

Холимогий Холимогийн Агаартай тэсрэх аюултай холимог їїсгэх бодис
н зэрэглэл бїлэг
T1 Метан (уурхайн) 1
I T1
IIA аммиак, хлорын аллил, ацетон, ацетронитрил бензол,
T2 бензотрифторид, хлорын винил, хлорын виниледин, 1,2
IIA дихлорпропан, домен зуухны хий, изобутилен, изопропилбензол
T3
IIA цууны хїчил,ксилол, изобутан, хїхрийн хїчил,
IIA T4 метан(їйлдвэрийн) 2,метилацетат , а- метилстирол, эфир,
IIB Т5 хлортой метил, уусгуур, p-4, р-5 ба pc-1, шингэрїїлэгч pэ-1,
Т6 пропан ,стирол, ус тєрєгчийн хий, диацетон спирт, нефтийн
T1
T2 сольвент, толуол, хлорт бензол, этан, нефтийн
сольвент,трифторхлорпропан, дихлорэтан, диэтилємин,
диизопропилийн эфир, хлорбензол, триэтиламин, этан ,хлорт

этил , циклопентадиан, метилизоцианит,

Алкилбензол, амилацетат,цууны ангидрид ,хїчлийн исэлдїїлэгч,
ацетилацетон,ацетопропилхлорид , хлорт ацетил, бутан, бензин

Б95/130, бутилпропионат , винилацетат,фторт винилидиен,
диатол, диизопропиламин,диметиламин,

диметилформамид,изопентан , изопрен, изопропиламин,
изооктан, пропированой хїчил, метиламин , метилизобутилкетон,

метилметакрилат, метилмеркаптан ,метилтрихлорсилан ,2-
метилтиофен,метилфуран,моноизобутиламин

,метилхлорметилдихлорсилан , мезитилын исэл,пентадиен -1,3 ,
пропиламин , пропилен, уусгуур (¹646--649, рс-2, БЭФ, АЭ) ба
шингэрїїлэгч (РДВ, РКБ-1,РКБ-2), ердийн бутилийн , гуравласан

бутилийн, изоамиловийн, изобутиловийн, зэрэг спиртїїд,
Трифторпропилметилдихлорсилан,трифторэтилен, хлорт
изобутил,этиламин, этилацетат, этилбутират, этилендиамин,
этилендиамин, этиленхлоргидрин, этилизобутират, этилбензол,

циклогексанол, циклогексанон

АИ-93, АИ-80, АИ-92, А-66, А-72, А-76, Б-70,г.м бензин, экстракц
(ханд), Бутил метакрилат, гексан гептан,диизобутиламин,

дипроиламин,изовалериановийн шоргоолжийн хїчил,изоотилен,
,камфен, керосин, морфолин, нефть, газрын тосны эфир,

полиэфир ТГМ-3, , уусгуур ¹651, пентан, скипидар, амилийн
спирт, триметиламин, уйат спирит,циклогексан,

циклогекссиламин, этилдихлортиофосфат, Т-1, ТС-1 онгоцны
тїлш,

Ацетальдегид, изомасляний альдегид, масляний альдегид,
пропионовийн альдегид, тетраметилдиаминометан, декан,

1,1,3-триэтоксибутан,

-----

-----

Коксийн хий, синилийн хїчил,

Дивинил, 4,4-диметилдиоксан, диметилдихлорсилан,диоксан
диэтилдихлорсилан камфорын тос, акрилийн хїчил,
металвинилхлорсилан, акриловийн хїчлийн нитрил,

метилвинилдихлорсилан нитроциклонгексан, пропиланы исэл,
исэл-2- метилбутена-2, этилений исэл, уусгуур (АМР ба АКН),

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 337

БД 43-101-03

триметилхлорсилан, , формальдегид, фуран, фурфурол

этилтрихлорсилан, эпихлоргидрин, этилен,

IIB T3 Акролеин, винилтрихлорсилан,тетрагидрофуран

тетраэтоксисилан, триэтоксисилан , дизелийн тїлш,

формальгликоль , хїхэрт устєрєгч, этилдихлорсилан,

этилцеллозольв

T4 Дибутиловийн эфир, диэтиловый эфир, диэтиловый эфирт

этиленгликоля

Т5 ------

Т6 ------

IIC T1 Ус тєрєгч, усны хий /уур/, гэрэлтїїлгийн хий, 75 %-ын ус тєрєгч +

25%-ын азот,

T2 Ацетилен, метилдихлорсилан

T3 Трихлорсилан,

Т4 -------

T5 Хїхэрт устєрєгч,

Т6 ------

7.1.8. Зарим тэсрэх аюултай тоосонцорын шатах концентрацийн доод хязгаар, мєн тэдний
(уугих), ноцох ба єєрєє шатах температурын хэмжээг хїснэгт 7.1.4 -т їзїїллээ. Энэхїї хїснэгтэнд
ороогїй тэсрэх аюултай, агаартай хий ба уурын холимогийн зэрэглэл, бїлэгийн ангилал, мєн
тїїнчлэн тоосны уугин шатах, єєрєє шатах температурыг туршилтын байгууллагууд УСТ-12.2021-
76-аар тодорхойлно.

Хїснэгт 7.1.4.
Тэсрэх аюултай тоосонцорын шатах концентрацийн доод

хязгаар, тэдний уугих ба єєрєє шатах температур

Пургимал тоос Суумал тоос

Ноцох Ноцох Уугих Ноцох Єєрєє
ноцох
концентрацийн темпера температур,°С темпера температу
р, °С
Бодисын нэр доод хэмжээ, тур, °С тур, °С 410
г/м3
Адипиновийн хїчил ----
Альтакс 35 550 ---- 320
---- 470
37,8 645 Уугихгїй, 186 - ----
0С --
Хєнгєн цагаан 40 550 - 559
Аминопеларгоновийн хїчил 10 810 температурт 390 450*
52 725 хайлах
Аминопласт 12 740 261 422*
Аминоэнантовийн хїчил 320
23,4 562
4-Амилбензофенон-2- Уугихгїй, 190
карбонавийн хїчил 63,6 --- 0С

Аммониевийн давс 2,4 – температурт
диосибензолсульфо хайлах
кислот
264

Уугихгїй, 195
0С

температурт
хайлах

Уугихгїй, 130
0С

температурт
хайлах

Уугихгїй, 286 470
хайлах

Антрацен 5 505 Уугихгїй, 217
0С
Техникийн атразин 30.4 779 --- ----
температурт 220 490*
хайлах

уугихгїй,

170°С-д

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 338

БД 43-101-03

Товарын атразин 39 745 хайлах 228 487*
Наранцэцгийн хїнсний уураг 26.3 - Мєн ижил 212 458*
Хїнсний буурцагийн уураг --- 460
39,3 193 324 577*
Дибутилоловын бис 554 Уугихгїй,
(трифторацетат) 21,2 нїїрсжих 158 ---
509 Уугихгїй, 50 ---
Витамин В15 їрээс 28,2 610 --- ---
Нохойн хошууны 800 0С ---
38 560 температурт ---- -
гаргасан витамин РР 400 394
7,6 --- хайлах --- 386
Гидрохинон 25 --- --- ---
Шошны гурил 37.0 - 255
Декстрин 430 --- 129 -
Диоксид дициклопентадиена 19 520 --- ---
420 --- 121 -
2,5-Диметилгексин-3-диол- 9,7 850 - ---
2,5 325 ---
11,2 Уугихгїй - ----
Модны гурил /їртэс/ 45 597 Уугихгїй, 90 --- ----
Казейн цавуу 45 430 -
Какао 10.1 410 0С ----
Камфора 12,6 температурт --- 300
Канифоль 775 ----
775 хайлах --- 300
Кероген 25 775 --- ----
Тємсний цардуул 40,3 - 458*
32,5 649 245 ----
Эрдэнэ шишийн цардуул - ----
30,2 500 ---
Навчит тєрлийн модны 63 Уугихгїй, 80 ---- 482*
лигнин 35 488 0С ----
Хєвєнлєг модны лигнин 463
Шилмїїст тєрлийн модны 23 ---- температурт -
лигнин 410 хайлах
Дибутилоловийн малеат 50 ---- -
575
Малений ангидрид (дутуу 16,3 Уугихгїй,
исэл) нїїрсжих
16,1 Уугихгїй,
Метилтетрагидрофталевый 20-63 нїїрсжих
ангидрид
2.5 ---
Тэжээлийн микровит “А” ----
----
Гурилын тоос (улаан буудай,
хєх ба тариалангийн бусад ---- 220
будаа)
Нафталин Уугихгїй, 53 ----
0С
155
температурт
хайлах 275
-
Уугихгїй, 64
0С

температурт
хайлах

Уугихгїй,
нїїрсжих

-

Уугихгїй, -

80°С
температурт

хайлах

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 339

БД 43-101-03 11.2 430 - - 255
22.4 752 154 154 523
Модны гурил 22,1 454 Уугихгїй,155 155 448*
Дибутилийн оксидь 0С
Диоктилийн оксид температурт 217 ----
хайлах
Полиакрилонитрил 21,2 505 Уугихгїй, 76 514
нїїрсжих 205 344
Полиизобутилалюмоксан 24,5 ---
42.8 450 Уугихгїй, - -
Поливинилийн спирт 25 475 уугихгїй ---- ---
12,6 890 308 475
Полистирол 17 560 200°С
уугихгїй, 538
Полипропилен 37,1 848
Саарал єнгийн нунтаг будаг, 220°С 508
П-ЭП-177 33,6 782 ---- 325
Улаан хїрэн єнгийн нунтаг 25,5 580 395
будаг, П-ЭП-967 33,5 638 уугихгїй 435*
27,8 775
Хїрэн єнгийн нунтаг будаг Уугихгїй 308 ---
ЭП-49-Д/2 480
Цайвар шаргал єнгийн Уугихгїй 318 200
нунтаг будаг ПВЛ-212 241 350
Нунтаг будаг П-ЭП-1130У Уугихгїй 314 225
226 225
Техникийн пропазин Уугихгїй 350*
Уугихгїй,200 ---
Дээжний гурил 15 460 159 -
Нїїрсний тоос марк Д 31 720 °С
Їйлдвэрийн резиний тоос 10.1 1000 Температурт - 472*
Їйлдвэрийн целлолиний тос ----
27,7 770 хайлах --- 476
Занарын тоос 58 830 325 ---
Сакан (Акрилийн хїчлийн 149 --- 389*
полимер) 47,7 --- -
Чихрийн манжингийн сахар - ---
8,9 360 ---
Хїхэр ---- 224
2.3 235
Уугихгїй 265
Техникийн симазин 38,2 790 Уугихгїй,160
261
Барааны симазин 42,9 740 °С
Температурт ---
Давирхай 113-61 12 ---
(Диоктилийн тиоэстанат) хайлах
Уугихгїй,
Давс АГ 12,6 636
340 119°С
температурт

хайлах
Уугихгїй,220

°С
Температурт

хайлах
Уугихгїй,225

°С
Температурт

хайлах
Уугихгїй,

68°С
температурт

хайлах

---

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ

БД 43-101-03 18,8 582 Уугихгїй, 214 ---
11,1 --- нїїрсжих 207 362*
Метилметакрилтэй Уугихгїй,
акрилонитрилын сополмер 579 - 300
57°С
Стабилизатор 212-05 900 температурт --- ---
330 --- ---
Органик шил 12.6 214 хайлах 200 228*

Сульфадимезин 25 515 Уугихгїй, 238 522*
Титан 45 125°С
Дибутилийн тиооксиэтилен --- 106 317*
13 683 температурт --- ---
460 хайлах --- ---
Трифенилтриметилциклотри 23,4 ---
силокссан --- - -
120 250
Триэтиллендиамин 6,9 Уугихгїй, ---- ----
90°С
Уротропин 15,1 96 265
Фенолийн даирхай 25 температурт --- 190
хайлах -
Фенопласт 36.8 491 330 -
Уугихгїй, 325 486
Ферроцен, бис- 9,2 487 60°С 223 450
12,6 605 358
(циклопентадиенил) тємєр температурт 200
хайлах 494
Фталийн ангидрид 311
Ууугихгїй , 310 515
Циклопантадиенилтрикарбон 4,6 275 нїїрсжих 207 465
ил-марганец 40 253 574*
Цикорий 7.6 360 ---
Эбонит 17.2 477 Уугихгїй, 80-
32,8 ---
Эпоксидийн давирхай Э-49 22,3 90°С
-- температурт
Эпоксидийн компози (нэгдэл 25,5
643 хайлах
) ЭП-49СП 29,5
23,5 596 227
Эпоксидийн композиц 15,8 654
--- Уугихгїй
(нэгдэл ) ЭП-2196 Уугихгїй,

Эпоксид бїхий компаундыг 130°С
температурт
цэвэрлэх їед гарах
хайлах
эпоксидийн тоос
----
Эпоксидийн композиц УП- ---
2155 УП- Уугихгїй,
буцлах
Эпоксидийн композиц Уугихгїй
2111
2-Этилантрахин Уугихгїй
Уугихгїй

198

Уугихгїй

Уугихгїй
Уугихгїй, 107

°С
температурт

хайлах

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 341

БД 43-101-03

Этилсилсексвиоксан 64.1 707 223 223 420
(П1Э) 37,8 ---
Этилцеллюлоз 657 Уугихгїй,240 ---
°С ---
Цай 32,8
*Хайлсан бодисын єєрєє ноцох температур температурт
задрах

925 220 ---

Энэхїї хїснэгтэнд ороогїй тэсрэх аюултай, агаар дахь хий ба уурын холимогийн зэрэглэл,
бїлэгийн ангилал, мєн тїїнчлэн тоосны уугин шатах, єєрєє шатах температурыг туршилтын
байгууллага туршилтаар тодорхойлно.

Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын
ангилал ба тєрєл

7.1.9. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшин
ба тєрлєєр нь, мєн температурын ангиллаар хувааж їздэг.

Цахилгаан тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын 2 гэсэн тївшинд зєвхєн ажлын тогтоосон
хэвийн горимын їед тэсрэлтийн хамгаалалт нь хангагдах цахилгаан тоноглолууд хамрагдах ба
тэдгээрийг тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн найдваржилттай цахилгаан тоноглол гэнэ.

Тэсрэлтийн хамгаалалтын 1 гэсэн тївшинд тэсрэлтийн хамгаалах хэрэгсэлийн гэмтлээс
бусад ашиглалтын нєхцлєєс шалтгаалан їїсэх магадлалтай гэмтлийн болон ажлын хэвийн
горимын їед тэсрэлтийн хамгаалалт нь хангагдах цахилгаан тоноглол хамрагдах ба тэдгээрийг
тэсрэх аюулгїй цахилгаан тоноглол гэнэ. Тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын тэмдэг 0
байгаа цахилгаан хэрэгсэл нь тївшин-д тэсрэх онцгой аюулгїй цахилгаан тоноглол багтах ба
энд тэсрэх хамгаалалтын тєрлєєр нь тэсрэлтийн нэмэлт хамгаалалт буюу арга хэмжээ авсан
тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглол багтана.

7.1.10. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглол нь дараахь тєрлийн тэсрэлтийн
хамгаалалттай байж болно. Тухайлбал,

Тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй (їл нэвтрїїлэх) бїрхїїл ....................……………. d
Хамгаалалтын хийн илїїдэл даралтаар бїрхїїлийг дїїргэх ……...…… р
Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ ……………………………………... .……. I
Гїйдэл дамжуулагч бїхий бїрхїїлийг кварцаар дїїргэх ........... ...........….q
Гїйдэл дамжуулагч бїхий бїрхїїлийг тосоор дїїргэх.............……............ o
Тэсрэлтийн хамгаалалтын тусгай хэлбэр .............................. ...........………s
“e” тєрлийн хамгаалалт ................................................................ .........…… е

Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг хэрэглэх хїрээнээс нь хамааруулан газар
доорх далд уурхайн зориулалттай уурхайн 1-р ( I ) бїлэг, дотор ба гадны зориулалттай (уурхайн
биш) 2-р (II) бїлэг гэж ангилна. Мєн 2-р бїлгийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэлтээс хамгаалах
хэрэгсэлээр нь “тэсрэлт їл нэвтрїїлэх” ба “очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” гэж ангилна.

“Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх бїрхїїл” ба “очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” гэсэн тэсрэлтийн
хамгаалалттай 2-р бїлгийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай холимогийн зэрэглэлээс
хамааруулан 3 дэд бїлэгт (хїснэгт 7.1.5) хувааж температурын дээд хязгаараас хамааруулан
тэсрэх аюултай холимогын бїлэг (хїснэгт 7.1.2, 7.1.3)-тэй харгалзуулан 6 ангилалаар авч їзнэ.

Хїснэгт 7.1.5
Тэсрэлтийн хамгаалалтын тєрлєєс хамааруулан II бїлэглэлийн

цахилгаан тоноглолын дэд бїлгийн ангилал

Цахилгаан Цахилгаан тоноглолын Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан
тоноглолын групп дэд бїлгийн тэмдэг тоноглолын тэсрэх аюултай холимогийн

II II A ангилал
II B
II C II A II B II C
II A

II A II B

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 342

БД 43-101-03

II A II B II C

7.1.11. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг дараахь дарааллаар тэмдэглэж,
ангилна. Їїнд:

n Цахилгаан тоноглолын тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшиний тэмдэг (2, 1, 0);
n Тэсрэлтээс хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын стандартад нийцэж байгааг харгалзах

тэмдэглэгээ –Ех(еx);
n Тэсрэлтийн хамгаалалтын тєрлийн тэмдэг (d,i,g,o,s.e);
n Цахилгаан тоноглолын дэд бїлэг буюу бїлгийн тэмдэг (II, IIA, IIB, IIC);

n Цахилгаан тоноглолын температурын ангиллын тэмдэг (Т1, Т2, Т3, Т4, Т5, Т6,);

Тэсрэлтийн тусгай тєрлєєр нь цахилгаан тоноглолын стандартад тохирсон нэмэлт бичлэг,
тэмдгїїдийг хийсэн байж болно. Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолын тэмдэглэгээ,
хаяглалтын хэлбэрийг хїснэгт 7.1.6-д їзїїлэв.

Хїснэгт 7.1.6
Тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг хаяглах байдал

Тэсрэлтийн хамгаалалтын Тэсрэлтийн Бїлэг Темпера Тэсрэлтээр
тївшин хамгаалалтын тєрєл (дэд турын хаяглах
бїлэг) ангилал байдал
Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн хамгаалалтын (e) T6 2Exe IIT6
тєрєл II T3
найдваржилттай цахилгаан II B 2ExedIIВТ3
хамгаалалтын (e) T6 2ExiIICT6
тоноглол тєрєл ба тэсрэлт їл IIC T6 2ExpПT6
нэвтрїїлэх бїрхїїл II T5
Тэсрэх аюулгїй цахилгаан IIB 2ExdiIIBT5
тоноглол Очлох аюулгїй T3
цахилгаан хэлхээ IIA T6 1ExdIIAT3
II T6 1ExiIICT5
Илїїдэл даралтаар IIC T6 1ExpIIТ6
бїрхїїлийг дїїргэсэн II T6 1ExeIIТ6
II T6 1ExqIIТ6
Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх II 1ExsIIТ6
бїрхїїл ба очлох 1ExsdIIAT6
аюулгїй цахилгаан
хэлхээ 1ExsidIIBT4

Тэсрэлт їл нэвтрїїлэх 0ExiIICT6
бїрхїїл

Очлох аюулгїй
цахилгаан хэлхээ

Илїїдэл даралтаар
дїїргэх бїрхїїлтэй

(е) тєрлийн
хамгаалалт

Кварцаар дїїргэсэн
бїрхїїл

Тусгай хийцийн

Тэсрэлтийн эсрэг найдвартай Тусгай хийцийн II T6
хамгаалах цахилгаан тоноглол тэсрэлт їл нэвтрэх IIB T4
IIC T6
бїрхїїл

Тусгай хийцийн очлол
аюулгїй цахилгаан
хэлхээ ба тэсрэлт їл
нэвтрїїлэх бїрхїїл

Очлох аюулгїй
цахилгаан хэлхээ

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 343

БД 43-101-03

Тэсрэх онцгой аюулгїй Очлох аюулгїй IIA T4
цахилгаан тоноглол цахилгаан хэлхээ ба II C T4
тэсрэлт їл нэвтрїїлэх 0ExsidIIAT4
0ExsiIICТ4
бїрхїїл
Тусгай хийцийн очлох

аюулгїй цахилгаан
хэлхээ

Тэсрэх аюултай орчны ангилал

7.1.12. Тэсрэх аюултай орчины ангилалаас хамааран цахилгаан тоноглолын сонголт
хийгдэх учир энэ ангилалыг тогтоохдоо зураг тєслийн болон ашилагч байгууллагын цахилгаанчид,
технологчид хамтран тодорхойлно. Тэсрэх аюултай орчныг тодорхойлохдоо дараах байдлаар,
тухайлбал,

а. Хэрэв тэсрэх аюултай холимгийн эзэлхїїн тухайн байрны нийт чєлєєт эзэлхїїн 5%-иас
илїї байвал байрыг бїхэлд нь тэсрэх аюултай орчин бїхий байр гэнэ.

б. Тэсрэх аюултай холимогийн эзэлхїїн тухайн байрны нийт чєлєєт эзэлхїїн 5 % хїртэл
буюу 5 %-тай тэнцїї нєхцєлд амархан шатах хий ба уур ялгарах технологийн тєхєєрємжєєс босоо
ба хэвтээ тэнхлэгт 5 м хїртэлх зайг тэсрэлтийн аюултай орчин гэнэ. Харин тэсрэлтийн аюул гаргах
єєр нєхцєл бїрэлдээгїй бол байрны тэсрэх аюултай орчноос цааших хэсгийг тэсрэх аюулгїй
орчин гэж їзэх нь зїйтэй.

в. Гадна тавигдсан тэсрэх аюултай тоноглолын тэсрэх аюултай орчныг 6.4.12-д заасан
хэмжээгээр тогтооно.

7.1.13. Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд
тэр тоо хэмжээ ба тэр шинж чанараараа тэд нь агаартай холилдсоноор тэсрэх аюултай хольцыг
ажлын хэвийн нєхцєлд їїсгэж байвал энэхїї байрыг В-I ангилалын бїс гэнэ. Жишээлбэл, ил
байрлах торх, тїїнтэй тєстэй саванд ТШШ-ийг юїлэх буюу хадгалах, технологийн аппаратыг
ачаалах буюу юїлэх г.м.

Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур (дєлжих баяжилтын хязгаар нь бага байхаас
хамаарахгїй) буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд хэвийн ашиглалтын нєхцєлд агаартай
холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэхгїй, харин аваарийн болон гэмтэлийн улмаас ийм нєхцєл
їїсэхээр байвал В-Iа ангилалын бїс гэнэ.

7.1.14. Тїргэн шатамхай шингэн (ТШШ)-ий уур буюу хий, шатдаг хий ялгарч байгаа байранд
хэвийн ашиглалтын нєхцєлд агаартай холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэхгїй, харин дараах
аваарийн ба гэмтэлийн улмаас дараах аль нэг онцлогоор ялгагдаж байвал В-Iб ангилалын бїс
гэнэ. Їїнд:

1. Энэ ангилалын бїсэд багтах шатдаг хийн дєлжих баяжилтын доод хязгаар нь єндєр (15%
буюу тїїнээс их) байх ба зєвшєєрєгдєх баяжилтын хязгаар (амиакны шахуургын машины байр ба
хєргєлтийн абсорбцын тоноглол)-т хурц їнэртэй байвал,

2. Технологийн процессийн нєхцєлєєр тэсрэх аюултай бїс нь зєвхєн дээд хэсэгтээ
хуримтлагдах, тэсрэх аюултай хольц нь чєлєєт эзэлхїїний 5 % -оос хэтэрч байгаа хийн байдалтай
устєрєгчийн эргэлттэй їйлдвэрлэлийн байр,

Тухайн байранд тэсрэх аюултай бїсийг шалны тївшинээс байрны нийт єндєрийн 0.75
тэмдэгтэд тооцоолж, хэрэв байр краны замтай бол (зїтгїїрийн ба асаалтын аккумуляторын
батарей бїхий электролитийн байр) краны замаас єндєргїйгээр авах нь зїйтэй. Энэхїї заалт нь
ердийн таталттай салхилуулга бїхий устєрєгчийн хєргєлттэй турбогенераторын цахилгаан
машины байранд хамаарахгїй, энэхїї цахилгаан машины байрыг ердийн нєхцєлтэй гэж їзвэл
зохино. Мєн В-1б ангилалд шатдаг хий ба ТШШ бага хэмжээтэй, эзэлхїїнд нь тэсрэх аюултай
хольц бїрэлдэхээргїй, байрны чєлєєт эзэлхїїний 5 %-иас хэтэрч байгаа ч гэсэн шатдаг хий ба
ТШШ-ний ажил нь ил дєл хэрэглэхгїй лабораторын ба бусад байрыг хамааруулна.

7.1.15. Шатдаг хий ба ТШШ агуулах технологийн тоног тєхєєрємж, газрын дээрх ба доорх
шатдаг хий ба ТШШ (гадаа байрлалтай амиакийн шахуургын тоноглолын цахилгаан тоног

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 344

БД 43-101-03

тєхєєрємжийн сонголтыг 7.3.64-ийн дагуу хийгдэх учир хамаарахгїй)-тэй резерваур, ТШШ-ийг
юїлэх ба савлах эстакад, нээлттэй нефть-баригч, хєвмєл нефть бїхий цєєрмийн тунгаагуур г.м.
гадны байгууламжийг В-Iг ангилалын бїс гэнэ.

В-1, В-1а, В-2 ангилалын бїсийн тэсрэх аюултай байрны гаднах хашлаганы бїтээц (цонхны
нїх нь шилэн блокоор таглагдсанаас бусад), оруулгын нїхний дэрэгдэх орчин, гаднах хашлаганы
бїтээц, хэрэв тїїнд дурын ангилалын тэсрэх аюултай бїс бїхий байрнаас агаар хаях соролт бїхий
салхилуулгын систем байрлах буюу тэдгээр нь гаднах тэсрэх аюултай бїсийн хязгаарт орших
орчин, шатдаг хий ба ТШШ-тэй технологийн аппарат ба багтаамжтай торхны амьсгалын болон
хамгаалалтын клапангийн орчин нь В-Iг анилалын бїсэд хамаарагдана.

7.1.16. Гадны тэсрэх аюултай тоноглолд тэсрэх аюултай В-Iг ангилалын бїсийн хязгаарыг
дараах байдлаар тогтоох ёстой. Їїнд:

а) В-1, В-1а, В-2 ангилалын бїсийн тэсрэх аюултай байрны гадна талын хашлагын бїтээцээс
оруулгын нїх хїртэл хэвтээ болон босоогоор 0.5 м-ийн зайд,

б) Шатдаг хий ба ТШШ агуулах хаалттай технологийн аппаратаас, тэсрэх аюултай аливаа
ангилалын бїсийн їйлчилгээний байр ба гадна тавигдах соролтын салхилуураас хэвтээ болон
босоогоор 3 м-ийн зайд,

в) Шатдаг хий ба ТШШ агуулах технологийн аппарат ба багтаамжтай торхны амьсгалын ба
хамгаалалтын клапан бїхий хаях байгууламжнаас, дурын ангилалын тэсрэх аюултай бїс бїхий
соролтын салхилуулгатай байрны систем бїхий барилгын хашлаганы бїтээц дээрх агаар хаях
зориулалттай байгууламжаас хэвтээ болон босоогоор 5 м-ийн зайд,

г) Нураалтын ажил хийгдэх бол шатдаг хий ба ТШШ агуулах резерваураас хэвтээ ба
босоогоор 8 м-ийн зайд,

д) ТШШ-ийг илээр юїлэх ба савлах эстакадын зориулалттай илээр юїлэх ба савлах хэвтээ
болон босоогоор 20 м-ийн зайд тогтооно.

Хаалттай юїлэх ба савлах тєхєєрєг бїхий эстакад, шатдаг хий ба ТШШ-ний дамжуулах
хоолойн тулгуур ба эстакад нь тэсрэх аюултайд тооцогдохгїй, харин дамжуулах хоолойн хаалтны
арматур, дэрвэнт фланцэн холболтоос хэвтээ болон босоогоор 3 м хїртлэх зайд тэсрэлтийн
хамгаалалтанд харгалзах аливаа ангилал, группийн цахилгаан тоног тєхєєрємж байвал тэсрэх
аюултай гэж їзвэл зохино.

7.1.17. Хэвийн ажиллагааны (технологийн аппаратыг ачаалах ба юїлэх) їед шатдаг тоос ба
сэмэрдэс нь шилжилтийн ба жигнэгдэх байдалтай, тэр тоо хэмжээгээрээ ба тэр шинж чанараараа
агаартай холилдож тэсрэх аюултай хольц їїсгэх чадвартай орчин бїхий байрыг В-II ангилалын
бїсийн гэнэ. Дїрмийн дээр дурьдсан аюултай нєхцєл нь хэвийн ажиллагааны їед бий болохооргїй
боловч зєвхєн аваарийн болон гэмтэлийн їед їїсэх орчин бїхий байрыг В-IIа ангилалын бїсийн
гэнэ.

7.1.18. Байрны доторх ба гаднах тєхєєрємжийн бїсэд аппаратнаас хэвтээ ба босоогоороо 5
м хїртэл хязгаарт тэсрэх аюултай хольц їїсч болох ба їїсэхээр байвал, гэвч технологийн процесс
нь ил гал гаргах, улайсах хэсэгтэй, эсвэл технологийн аппаратын гадаргуу нь шатдаг хий, ТШШ,
шатдаг тоос, сэмэрдэс нь єєрєє асах температур хїртэл халахаар бол тэдгээрийн цахилгаан
тоноглолын тэр хэсгийг тэсрэх аюултай гэж їзэхгїй. Байрны доторх ба гаднах тоноглолын орчинг
ангилахдаа заасан 5 м-ийн бїсийн гадна хязгаараас технологийн процесс, тїїний ямар орчинд
хэрэглэгдэхээс хамааруулан тодорхойлно. Байрны доторх ба гаднах тоноглолын бїсэд хатуу,
шингэн ба хийн байдалтай шатдаг бодисыг тїлш болгон хэрэглэх буюу шатаах замаар ашиглах
нєхцєлд тэдгээрийн цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай гэж їзэхгїй.

7.1.19. Асах (дєлжих) температур нь 61°С ба тїїнээс доош байх хийн байдалтай ба шингэн
тїлшээр ажиллах зориулалттай, тухайн барилганд оруулж барьсан халаалтын зуухны байранд
тїїнийг ашиглаж эхлэхдээ тэсрэлтийн зайлшгїй шаардлага (хамгийн бага)-тай хамгаалалт бїхий
гэрэлтїїлэгийг ашиглавал зохино. Гэрэлтїїлгийн зориулалттай таслуур, унтраалгыг байрны гадна
байрлуулах нь зїйтэй. Зуухны тоноглолыг ашиглаж эхлэхдээ залгагдах салхилуурын цахилгаан
хєдєлгїїр, тэдгээрийн соронзон залгуур, таслуур болон бусад тоноглолд тэсрэх аюултай хольцын
ангилал, группийн дагуу тохирох тэсрэлтийн хамгаалалт хийж єгсєн байх ёстой. Салхилуулгын
цахилгаан тоноглол ба гэрэлтїїлгийн утсыг тэсрэх аюултай орчины ангилалд харгалзуулан сонголт
хийнэ.

7.1.20. Будагийн зориулалттай материалыг хэрэглэхдээ будалтын ба хатаалгын камер нь
ерєнхий технологийн процессийн шугаманд байрлаж, улмаар тэсрэх аюултай хольц їїсгэхээр

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 345

БД 43-101-03

байвал шаардлагын дагуу нийт талбай нь 2000 м2-аас их байрны 10 хувь, нийт талбай нь 2000
хїртэл м2 бол камерийн талбай нь 200 м2-аас ихгїй нєхцєлд тэсрэх аюултай бїсийг камерийн

онгорхой нїхнээс хэвтээ болон босоогоороо 5 хїртэл м-ийн хязгаарт авч їзнэ. Хэрэв камергїй
будалттай, эдэлхїїн нь ерєнхий технологийн шугамтай ил талбайд байрлах бол шаардлагын дагуу
нийт талбай нь 2000 м2-аас их байрны 10 хувь, нийт талбай нь 2000 хїртэл м2 бол сараалжин
хийцтэй талбай нь 200 м2-аас ихгїй, бол тэсрэх аюултай бїсийг сараалжны захаас ба будах

эдлэлээс хэвтээ болон босоогоороо 5 хїртэл м-ийн хязгаарт авч їзвэл зохино. Хэрэв будгийн,
хатаалгын камер ба сараалжны талбай нь байрны нийт талбай нь 2000 хїртэл м2 байвал 200 м2-
аас дээш, нийт талбай нь 2000 м2-ээс их байвал тїїний 10 хувьтай тэнцїї байх ба тэсрэх аюултай

орчины хэмжээг 7.3.39-д заасан тэсрэх аюултай хольцын эзэлхїїнээс хамааруулан тодорхойлох

ёстой.

Тэсрэх аюултай орчины ангилалыг 7.3.40-7.3.42-д зааснаар авбал зохино. Тэсрэх аюултай

орчины хязгаараас гадна орших байрыг хэрэв тїїнд тэсрэх аюул бий болохоорг хїчин зїйл байхгїй

бол тэсрэх аюулгїй гэж їзэх нь зїйтэй. Будгийн ба хатаалгын камерийн доторх орчиныг

технологийн аппаратуудын доторх орчины нэгэн адилаар авч їзвэл зохино.

7.1.21. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ажиллах соролтын салхилуурыг тэсрэх
аюултай орчины тэр ангилалд нь хамруулан авч їзнэ. Гаднах хашлагын бїтээцэд тавигдах ба В-I,
В-Iа, В-II ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ажиллах салхилуурын хувьд цахилгаан хєдєлгїїрийг
тэсрэх аюултай орчины В-Iг ангилалаар авах ба харин В-IIа, В-Iб ангилалын тэсрэх аюултай орчинд
їйлчлэх салхилуурын хувьд хїснэгт 7.1.7-д дурьдсан ангилалын дагуу авч їзнэ.

7.1.22. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд їйлчлэх їлээлгийн салхилуурын байр нь
хэрэв агаар оруулж їлээх тоноглол нь єєрєє хаагдах урвуу клапантай, байрны дотогш їлээх
салхилуурын агаар оруулалт зогссоноос болж тэсрэх аюултай хольцыг нэвтрїїлэхээргїй хийгдэх
бол тэсрэх аюултай орчинд хамаарагдахгїй,

В-I ангилалын шинж бїхий хєнгєн шингэрїїлээгїй шатдаг хий буюу ТШШ агуулах тэсрэх
аюултай орчин нь дараах арга хэмжээг авсан нєхцєлд В-Iа ангилалд хамруулахыг зєвшєєрнє.
Тухайлбал,

а) Хэд хэдэн (салхилуулгын) агрегат бїхий салхилуурын системийн байгууламж. Тэдгээрийн
аль нэг нь аваарийн зогсолт хийх їед бусад агрегатууд нь салхилуурын системийн шаардлагатай
бїтээмжийг хангахаар байвал, мєн тїїнчлэн доод хонгил, суваг ба тїїний эргэлт зэргийг
оролцуулан байрны бїх эзэлхїїнийг жигд хангалттай агааржуулахаар байх,

Хїснэгт 7.1.7
Тэсрэх аюултай орчиныг єєр байртай харьцуулах байрны орчины ангилал

Тэсрэх аюултай орчины Тэсрэх аюултай орчиныг єєр байр ба тїїнээс тусгаарлагдах бусад
ангилал
байртай харьцуулах байрны орчины ангилал
В-I
В-Iа Тэсрэх аюултай орчинд Тэсрэх аюултай бїсийн гадна
В-Iб
В-II байгаа хаалга, хана (хамар орших шаталсан хаалт, хаалга
В-IIа
хана) бїхий онгорхой нїхтэй ба нїхгїй

хана (хамар хана),

В-Iа Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй

В-Iб Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй

Тэсрэх аюулгїй ба галын Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй

аюулгїй

В-IIа Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй

Тэсрэх аюулгїй ба галын Тэсрэх аюулгїй ба галын аюулгїй

аюулгїй

б) дєлжих концентрацын доод хязгаараас 20 % -оос ихгїй шатдаг хий буюу ТШШ-ийн уур,
хортой тэсрэх аюултай хийн хувьд тэдгээрийн концентрац нь зєвшєєрєгдєх хязгаарт ойролцоо
байвал концентрацын їйлчлэлээр байрны аливаа цэгт їїсэх їед ажиллах ашиглалтанд байгаа
автомат дохиоллын байгууламж. Дохиоллын багажны тоо, тэдгээрийн байршил, мєн тїїнчлэн
тэдгээрийн бэлтгэл нєєцлєлт нь дохиоллын найдвартай, сааталгїй ажиллагааг хангасан байх
ёстой.

7.1.23. Тэсрэх аюултай зэргэлдээх байрнаас хана (нїхтэй ба нїхгїй)-аар тусгаарлагдах
тэсрэх аюулгїй орчин бїхий їйлдвэрлэлийн байранд хїснэгт 7.1.7-тэй харгалзуулан тэсрэх
аюултай орчины ангилалыг тодорхойлох бєгєєд орчины хэмжээ нь хаалганы нїхнээс хэвтээ ба

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 346

БД 43-101-03

босоогоор 5 м-ийн зайд байхаар тооцвол зохино. Хїснэгт 7.1.7-ийн шаардлагууд нь тэсрэх аюултай
орчин бїхий байрны зэргэлдээ байрлах хуваарилах байгууламж, трансформаторын дэд єртєє,
хувиргах пункт ба хяналт-хэмжилтийн багаж ба автоматикийн тоноглолд хамаарахгїй.

7.1.24. Шатамхай бодис нь їргэлжийн ба їечилсэн байдлаар эргэлдэх аппарат, технологийн
процесс нь ил гал хэрэглэснээр шатамхай уур, тоос буюу сэмэрдэсийн єєрєє шатах температур
хїртэл халдаг улайсах хэсэг, эсвэл технологийн аппаратын гадаргуунаас хэвтээ ба босоогоороо 5
м хїртлэх хязгаарт байх байрны доторх ба гаднах тоноглолын орчинд тэдгээрийн цахилгаан тоног
тєхєєрємж, тїїний хэсгийг галын аюултай гэж їзэхгїй. Байрны доторх ба гаднах байгууламжийн
орчины ангилал нь энэхїї заасан 5 м-ийн бїсийн гадна бол энэ орчинд хэрэглэгдэх технологийн
процессээс хамааруулан тодорхойлно. Байрны доторх ба гаднах бїс нь хатуу, шингэн ба хийн
байдалтай шатамхай бодисыг тїлш болон шатаах замаар ашиглаж байвал цахилгаан тоног
тєхєєрємжийн хэсгийг галын аюултай гэж їзэхгїй.

7.1.25. II-2 ангилалын галын аюултай бїс бїхий байрны їйлчилгээний сорох салхилууртай
байр, мєн тїїнчлэн їлээлгийн салхилуур (хэрэв їлээлгийн салхилуулга нь агаарыг дахин сэлгэх
зарчимтай бол)-тай байр нь II-2 ангилалын галын аюултай орчинд хамрагдана. Байршилын
хэсэгчилсэн соролттой салхилуурын байран дахь орчин нь тэрхїї ангилалын галын аюултай бїсэд
хамаарагдаж, тухайн бїсийн їйлчилгээ хийгдэнэ. Гадны хашлагын бїтээцэд тавигдах, галын
аюултай II-2 ангилалын їйлчилгээ хийгдэх ба байршлын хэсэгчилсэн соролт бїхий галын аюултай
дурын ангилал дахь салхилуурын цахилгаан хєдєлгїїрийг галын аюултай II-3-ын ангилалын
орчиноор сонголт хийнэ.

7.1.26. Аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд зєєврийн цахилгаанжуулсан багажын
цахилгаан тоноглол нь хамгаалалтын IP44 -єєс багагїй бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэй байх
ёстой. Галын аюултай орчинд тоноглолыг засварлах тусгай технологийн шаардлагыг биелїїлэхдээ
бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP33 байхыг зєвшєєрнє.

Ажлын нєхцєл (контактны цагирагтай цахилгаан хєдєлгїїр)-єєр хэвиийн очлох хэсэгтэй
цахилгаан машиныг шатамхай бодисын байрлах газраас 1 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах буюу
їл шатах халхавчаар тусгаарлаж єгєх ёстой.

7.1.27. Галын аюултай бїсэд байрлуулах механизмын хувьд тїїний цахилгаан хєдєлгїїрийн
бїрхїїлийн хамгаалалтын зэргийг доорх заалтыг хангасан нєхцєлд хїснэгт 7.2.1-д єгсєнєєс багаар
авахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал:

· цахилгаан хєдєлгїїр нь галын аюултай бїсийн гадна суурилагдахаар бол,

· механизмын дамжуулга нь ханыг нэвт гарахдаа жийргэн нягтруулгатай голын
тусламжтайгаар хийгдэхээр бол.

1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжыг аливаа ангилалын галын
аюултай бїсэд заавал тавих шаардлагагїй. Хуваарилах байгууламжийг галын аюултай бїсэд
заавал тавих шаардлага гарвал тїїний элементїїдийн хамгаалалтын зэргийг хїснэгт 7.1.2-д
зааснаар авна.

7.1.28. Галын аюултай бїсэд тавигдах агуулах, тїїнчлэн архив, музей, зургийн галерей,
номын сан, зэргээс бусад аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд хуурай буюу їл шатах
дїїргэгчтэй трансформатор бїхий иж бїрэн трансформаторын дэд єртєє (КТП), иж бїрэн
хувиргуурын дэд єртєє (КПП), тїїнчлэн їл шатах дїїргэгчтэй конденсатор бїхий иж бїрэн
конденсаторын тєхєєрємж (ККУ) зэргийг ил талбайд торон хашлага хийж байрлуулахыг зєвшєєрна.
КТП, КПП ба ККУ-ийн шїїгээний бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь IP41-ээс багагїй байх ёстой.
КТП, КПП ба ККУ-аас хашлага хїртлэх зай нь 4.2 бїлэгт заасан хэмжээтэй нийцэж байвал зохино.

Галын аюултай бїсэд тавигдах агуулах, тїїнчлэн архив, музей, зургийн галерей, номын сан,
зэргээс бусад аливаа ангилалын галын аюултай бїсэд энэхїї дїрмийн бїлэг 4.2 ба 7.4.30-д заасан
шаардлагыг хангаж байвал битїї камерт тос дїїргэсэн трансформатортой дэд єртєє ба тос
дїїргэсэн трансформатортай ИБТДЄ ба ИБХБ–ыг барилгад оруулж (хоёр буюу гурван ханааараа
галын аюултай орчин бїхий байртай нийлэх) буюу залгаж (нэг талын хана нь галын аюултай орчин
бїхий байртай нийлэх) барихыг зєвшєєрнє.

7.1.29. Тос дїїргэсэн трансформатор бїхий дэд єртєєг дараах нєхцєлийг хангаж байвал
барилгад оруулж буюу залгаж барьж болно. Їїнд:

1. Тос дїїргэсэн трансформаторын хаалга ба салхилуулгын нїх нь галын аюултай бїсрїї
гарахааргїй хийгдэх ёстой.

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 347

БД 43-101-03

2. Цахилгаан утасны кабелийн ба хоолойн хана ба шалыг нэвтлэх хэсэг дэх нїх нь їл шатах
материалаар нягт чигчигдэх ёстой.

3. Галын аюултай бїсэд байгаа байранд тавигдах тос дїїргэсэн трансформаторын дэд
єртєєнєєс гарах хаалга нь зєвхєн 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжаас байрнаас
хийгдвэл зохино. Энэ нєхцєлд хаалга нь єєрєє хаагддаг ба галын даац нь 0.6 цагаас доошгїй байх
ёстой.

4. КТП ба КПП-ийн байрнаас хаалгыг галын аюултай бїсрїї гаргах ба тїїнчлэн КТП ба КПП-
ийн трансформаторыг галын аюултай бїсээр тээвэрлэж болно. Энэ нєхцєлд хаалга нь ємнєх 3
пунктийн заалтыг хангаж байх ба харин гаднах хаалгын галын даац нь 0.6 цагаас багагїй байвал
зохино.

7.1.30. Тос дїїргэсэн цахилгаан тоноглол (трансформатор, конденсаторын батарей, таслуур
г.м.)-ыг хэрэв барилгын ханан дахь нїхнээс хэвтээ болон босоогоороо суурилагдах цахилгаан тоног
тєхєєрємж хїртлэх зай нь 4 м-ээс багагїй байвал галын аюултай бїсд байгаа барилгын гадна
хананаас 0.8 м-ээс багагїй зайнд суурилуулж болно.

Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан
тоноглолыг сонгох

7.1.31. Хэрэв ашиглалтын явцад хїндрэл учруулхааргїй болон їр ашиггїй зардлыг
нэмэгдїїлхээргїй бол цахилгаан тоноглол ялангуяа хэвийн ажлын горимын їедээ оч хаях (очлох)
хэсэг бїхий цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай орчны гадна байрлуулбал зохино. Хэрвээ
цахилгаан тоноглолыг тэсрэх аюултай орчинд байрлуулсан бол энэ бїлгийн шаардлагыг хангасан
байвал зохино. Ашиглалтын хэвийн нєхцлийг хангахын тулд зайлшгїй шаардлагатай болсон
нєхцєлд тэсрэх аюултай орчинд зєєврийн цахилгаан хэрэгсэл (машин, тєхєєрємж гэрэлтїїлэгч г.м)
ашиглана. Химийн идэвхтэй чийглэг буюу тоостой орчинд хэрэглэж байгаа тэсрэлтийн
хамгаалалттай цахилгаан тоноглол нь харгалзан химийн идэвхтэй орчин, чийглэг ба тоосны
хамгаалалттай байх шаардлагатай. Гадны тєхєєрємжид ашиглагдах тэсрэлтийн хамгаалалтай
тоноглол нь ил задгай орчинд зохицсон байх буюу бороо, цас, нар зэрэг орчны нєлєєллєєс
хамгаалагдсан байвал зохино.

Тэсрэх ангилалын “е” тєрлийн хамгаалалттай цахилгаан машиныг хэт ачаалагдахгїй, дахин
давтан асаахгїй мєн буруу эргэлт хийгдэхээргїй механизмд байрлуулах ёстой. Энэхїї машинууд
нь халалтын температурын заагдсан хугацаанаас ихгїй нєхцєлд ажиллах, улмаар хэт ачааллаас
хамгаалагдсан байх шаардлагатай.

IIC зэрэглэлийн тэсрэх аюултай хольц бїхий орчинд байрлуулсан “тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй
бїрхїїлт” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан машин ба тєхєєрємжийн таглаа, тулгамал
залгаа, фланц нь тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй, зайц бїхий хэсэгтээ ямар нэгэн гадаргуутай нягт, тулсан
байж болохгїй бєгєєд 50 мм-ээс багагїй зайд байх шаардлагатай. “Илїїдэл даралтаар дїїргэсэн
буюу хийлсэн бїрхїїл” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тоноглолыг байрлуулахдаа
агааржуулалтын системтэй болон илїїдэл даралт, температур, бусад параметрт хяналт тавих
боломжтой байхаар хийх шаардлагатай бєгєєд тухайн цахилгаан машин ба тєхєєрємжийн угсралт
монтаж ба ашиглалтын дїрэмд заасан арга хэмжээг авсан байх нь зїйтэй.

Їїнээс гадна дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:

1. Хий дамжуулах хоолой дахь хамгаалалтын хий ба суурийн нїхний бїтээц нь тэсрэх хий
буюу уур хуримтлуулах орчинг їїсгэхгїй байхаар хийгдэх,

2. Цахилгаан тоноглолыг хамгаалалтын хийгээр хангаж байх агааржуулагч руу орсон хий-
дамжуулах хоолойг тэсрэх аюулгїй бїсэд байрлуулах,

3. Хамгаалалтын хий-дамжуулах хоолойг байрны шалан доор хийх ба хий дамжуулах
хоолойд шатамхай шингэн оруулахгїй байх арга хэмжээ авсан байвал тэсрэх аюултай орчинд ч
байж болно,

4. Машин ба аппаратын ашиглалт, монтажийн зааварчилгаанд заагдсан аппарат, хэрэгсэл
ба бусад байгууламжийг ашиглан агааржуулалтын системд хориг, хяналт, дохиоллыг хийх ба
эдгээрийг ямар нэгэн бусад хийцээр орлуулах, байрлалыг солихыг хориглоно.

7.1.32. Дээр їзїїлсэн тэсрэлтийн аюулын ангилалаас хамааруулан цахилгаан машин, тоног
тєхєєрємж, гэрэлтїїлгийн бїрхїїлийн зэрэглэлийг доорх 7.1.8, 7.1.9, 7.1.10-р хїснэгтэнд оруулсан
болно. Тэсрэлтийн аюултай орчинд ажиллах цахилгаан тоноглолыг дээр їзлїїлсэн ангилалын
дагуу сонгож авна. Шаардлагатай їед цахилгаан тоноглолыг хїснэгтэд заагдсан тэсрэлтээс
хамгаалах єндєр тївшинтэй, бїрхїїлийн хамгаалалтын єндєр зэрэгтэй цахилгаан тоноглолоор
сольж болно. Тухайлбал, “Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн найдваржилттай” гэсэн тївшингийн

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 348

БД 43-101-03

цахилгаан тоноглолын оронд “Тэсрэлтийн аюулгїй” буюу “Онцгой тэсрэлтийн аюулгїй“ тївшингийн
цахилгаан тоноглолыг сонгож болно. Тэсрэх аюул нь 61° С-аас дээш температурт гал авалцах
шатамхай шингэнээр тодорхойлогдох орчинд дурын зэрэглэл ба ангиллын тэсрэлтийн
хамгаалалттай гадаргуугийн халалтын температур нь тухайн бодисын єєрєє ноцох температураас
хэтрэхгїй цахилгаан тоноглол хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

Тэсрэх аюултай орчны ангиллаас хамааруулан авах цахилгааны машины хамгаалалтын
бїрхїїлийн зэрэглэл, тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшинг хїснэгт 7.1.8-д доор
їзїїлэв.

хїснэгт 7.1.8
Тэсрэх аюултай орчны ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан машины хамгаалалтын

бїрхїїлийн зэрэглэл буюу тэсрэлтээс хамгаалах зєвшєєрєгдсєн тївшин

Тэсрэх А.Тэсрэлтийн хамгаалалтын тївшин буюу хамгаалалтын зэрэг
аюултай
орчны ангилал -Тэсрэлтийн аюулгїй,
В-1 -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай,
В-1а, В-1г -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалт нь IP44-
В-1б єєс багагїй зэрэгтэй, машины очлох хэсгийн бїрхїїлийн зэрэг IP44-єєс
багагїй байна)
В-II -Тэсрэлтийн аюулгїй, (7.1.32-г хангах нєхцєлд)
В-IIа -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалт нь IP54
зэрэгтэй, машины очлох хэсгийн (жишээ: авалцааны цагираг)
бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь мєн IP54 байна)

Тэсрэх аюултай орчны ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан тєхєєрємж ба багажны
хамгаалалтын бїрхїїлийн зэрэглэл, тїїний тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшинг доор
хїснэгт 7.1.9-д їзїїлсэн болно.

Хїснэгт 7.1.9
Тэсрэх аюулын бїсийн ангилалаас хамааруулан авах цахилгаан аппарат, багаж хэрэгсэлийн

тэсрэлтийн хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин ба бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэглэл

Тэсрэх Б.Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу хамгаалалтын зэрэг
аюултай
Суурин тєхєєрємж:
орчны -Тэсрэлтийн аюулгїй, тэсрэлтийн онцгой аюулгїй;
ангилал -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай хамгаалалттай; - 80°С
В-1 ба тїїнээс дээш халдаг ба очлох тєхєєрємж, багажинд зориулагдах;
В-1а, В-1г -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй; - 80° С ба тїїнээс дээш температурт
халдаггїй, очлохгїй тєхєєрємж ба багажинд зориулагдсан. Бїрхїїлийн
В-1б хамгаалалтын зэрэг нь IP53-єєс багагїй байна.
-Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь
В-II IP44-єєс багагїй байна)
В-Iiа -Тэсрэх аюулгїй (7.1.32-ын шаардлагыг хангах), тэсрэх онцгой аюулгїй.
-Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (7.3.63-д заасан шаардлагыг
В-1, В-1а хангасан нєхцєлд) (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг IP53-єєс багагїй
В-1б, В-1г байх)
В-II
В-IIа Хєдєлгєєнтэй ба зєєврийн тєхєєрємж:
-Тэсрэх аюулгїй, тэсрэх онцгой аюулгїй
-Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдвартай
-Тэсрэх аюулгїй (7.1.32-ын шаардлагыг хангах), онцгой тэсрэх аюулгїй.
-Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй, (Бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг
IP54-аас багагїй байна)

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 349

БД 43-101-03

Тэсрэх аюултай орчны ангиллаас хамааруулан цахилгаан гэрэлтїїлгийн тэсрэлтийн

хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин буюу хамгаалалтын зэрэглэлийн байдлыг доор хїснэгт 7.1.10-

д їзїїлэв.

Хїснэгт 7.1.10

Цахилгаан гэрэлтїїрийн тэсрэлтийн аюулын ангилалаас хамааруулан авах тэсрэлтийн

хамгаалалтын зєвшєєрєгдєх тївшин ба хамгаалалтын зэрэглэл

Тэсрэх

аюултай В. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин ба хамгаалалтын зэрэг

орчины

ангилал

Суурин гэрэлтїїлэг:

В-1 -Тэсрэлтийн аюулгїй,

В-1а, В-1г -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай,

В-1б -Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй хамгаалалтын зэрэг IP53,

В-П -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, (7.1.32-ын

В-Па шаардлагыг хангах)

-Тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй (хангасан їед), хамгаалалтын зэрэг

IP53,

Зєєврийн гэрэлтїїлэг:

В-1, В-1а -Тэсрэлтийн аюулгїй,

В-1б, В-1г -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай,

В-II -Тэсрэлтийн аюулгїй, (7.3.63-г хангасан нєхцєлд)

В-Iiа -Тэсрэлтийн эсрэг єндєржїїлсэн, найдваржилттай, (7.1.32-ын

шаардлагыг хангах нєхцєлд)

Тайлбар: Гэрэлтїїлгийг байрлуулах орчны нєхцлєєс хамааруулан ус нэвтрэхээс хамгаалахын тулд

бїрхїїлийн хамгаалалтын зэргийг єєрчлєхийг зєвшєєрнє.

Цахилгаан машин

7.1.33. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь Улсын
стандарт буюу 7.1.8-р хїснэгтийн шаардлагыг хангасан болон тїїнээс илїї нєхцєлд тэсрэлтийн
аюултай дурын ангиллын орчинд 10 кВ хїртэлх хїчдэл бїхий цахилгаан машин хэрэглэж болно.
Хэрвээ машины тусдаа хэсгїїд нь тэсрэлтээс хамгаалах янз бїрийн тївшин буюу бїрхїїлийн
хамгаалалтын зэрэгтэй байвал (А)-д заагдсан байдлаас доошгїй байх ёстой. В-I, В-Iа ба В-II
ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулах машин, механизмд доорх нєхцлийг хангасан
тохиолдолд тэсрэлтээс хамгаалах хэрэгсэлгїй цахилгаан хєдєлгїїрийг хэрэглэх нь зїйтэй. Їїнд:

а. Тэсрэх аюултай орчны гадна цахилгаан хєдєлгїїр байрлуулах, цахилгаан хєдєлгїїр
байрлуулах байр нь галд тэсвэртэй, эсвэл шатдаггїй цулгуй хаалт ханаар (тїїний галын даац нь
0.75 ц-аас багагїй) тэсрэх орчноос тусгаарлагдсан байх ёстой бєгєєд дїрвэн гарах хаалгатай, цагт
5 удаа агаар солих салхилууртай байх шаардлагатай.

б. Механизмын дамжлага нь жийргэвчээр нягтруулан хана нэвтлэн гарах голын тусламжаар
ажиллана.

Цахилгаан тєхєєрємж, хэрэгсэл

7.1.34. Тэсрэлтээс хамгаалах тївшин буюу бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэг нь Улсын
стандарт ба хїснэгт 7.1.9 буюу (Б)-тэй тохирох, эсвэл илїї єндєр їзїїлэлттэй бол тэсрэх аюултай
орчинд цахилгаан аппарат, хэрэгсэлийг хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дурын ангилалын тэсрэх аюултай
бїсэд шаардлагыг хангасан хэвийн горимын їед очлох 7.3.9-ийн нєхцлийг хангасан цахилгаан
холбогчуудыг хэрэглэнэ.

Хаалттай розеток дотор салгалт явагдах бол IР54 хамгаалалтын зэрэг бїхий ходбогчуудыг
тэсрэх аюултай орчны В-Iб, В-IIа ангилалын бїсэд хэрэглэж болно. Холбогчуудыг зєвхєн їе їе
ажилладаг цахилгаан хэрэглэгч (зєєврийн гэрэлтїїлэгчид) –д тавихыг зєвшєєрнє. Холбогчийн тоог
аль болох бага байхаар тогтоох бєгєєд тэсрэх аюултай холимог хамгийн бага ялгах хэсэгт
суурилулах ёстой. Очлох аюулгїй хэлхээг ерєнхий зориулалтын холбогчын оронд хэрэглэж болно.

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 350

БД 43-101-03

7.1.35. Холболтын цуглуулгыг тэсрэх аюултай бїсийн гадна байрлуулбал зохино. Техникийн
шаардлагаар зайлшгїй тэсрэх аюултай бїсэд байрлуулах шаардлагатай їед 7.3.9 хїснэгтийн
ажлын їед очлохгїй суурин тоног тєхєєрємжид тавигдах шаардлагыг хангах ёстой.

Гэрэлтїїлгийн сїлжээний гал хамгаалагч, унтраалгыг тэсрэх аюултай бїсийн гадна
байрлуулбал зохино.

“Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” тєрлийн тэсрэлтийн хамгаалалттай цахилгаан тєхєєрємж
ба хэрэгсэлийг дараахь шаардлагыг хангасан нєхцєлд хэрэглэнэ. Їїнд:

1. Очлох аюулгїй хэлхээний болон холбогч кабелийн нєлєєлєл (индукц) ба багтаамжийн
хэмжээ нь техникийн бичиг баримтад заасан максимум утгаас ихгїй байх; хэрвээ бичиг баримтанд
тодорхой тєрєлийн кабель (утас) ба тїїний хамгийн их уртыг заасан бол туршилтын байгууллагаас
гаргасан тодорхойлолтыг їндэслэн тэдгээрийн єєрчлєлтийг хийж болно.

2. Техникийн бичиг баримтанд заагдсан болон “иж бїрдэлд”-д гэсэн тэмдэглээтэй хийцийг
очлох аюулгїй хэлхээнд оруулж болох ба єєрийн нєлєєлєл, багтаамж, гїйдлийн эх їїсвэргїй
нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэгдсэн мэдрїїр (датчик)-ийг дээрх хэлхээнд мєн
хамааруулж болно. Эсэргїїцлийн термометр, термопар, терморезистор, фото диод болон
тэдгээртэй адилтгаж болох хамгаалалтын бїрхїїл бїхий єргєнєєр їйлдвэрлэгдсэн нийтлэг
зориулалтын хэрэгслийг дээрх мэдрїїрт хамааруулна.

3. Нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэсэн термопар ба гальванометраас тогтсон
хэлхээ нь дурын тэсрэх аюултай орчинд очлох аюулгїйд тооцогдоно. Гэхдээ гальванометр нь єєр
бусад цахилгаан хэлхээгїй, тухайлбал гэрлэн заалтгїй байх нєхцєлийг хангасан байх
шаардлагатай.

4. Нийтлэг зориулалтын єргєнєєр їйлдвэрлэх сэлгїїр, тїлхїїр, хавчаарын цуглуулга нь г.м-
ийг доорхи шаардлага хангасан нєхцєлд очлох аюулгїй хэлхээнд залгаж болно. Їїнд:

а. тэдгээрт очлох аюултай єєр хэлхээ холбогдоогїй
б. тэдгээрийг хаалтаар хааж лацадсан
в. тусгаарлага нь очлох аюулгїй хэлхээний хэвийн хїчдлээс 3 дахин их хїчдэлд, гэхдээ 500
В-оос багагїй хїчдэлээр тооцоологдсон г.м.

Ачаа єргєгч цахилгааны механизм

7.1.36. Дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулсан технологийн їйл явцад
оролцдог кран, таль, лифтны цахилгаан тоноглол нь хїснэгт 7.3.8 ба 7.3.9-гийн заалтууд болон
(бїлэг 2.2) хєдєлгєєн (нїїдлийн)-тэй тєхєєрємжийн заалтыг хангаж байх ёстой. Тэсрэх аюултай
орчинд байрлуулсан гэхдээ технологийн їйл явцад шууд холбоогїй кран, таль, лифт гэх мэт
цахилгаан тоноглолд дараах шаардлага тавигдана, Тухайлбал:

* B-I ба B-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тухайн тэсрэх аюултай холимогийн
зэрэглэл ба бїлэгт тохирсон тэсрэлтийн хамгаалалтын дурын тївшин,

* В-Iа ба В-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тухайн тэсрэх аюултай холимгийг
зэрэглэл ба бїлэгт тохирсон тэсрэлтийн хамгаалалтын дурын тївшин,

* B-Iа ба B-Iб ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – бїрхїїлийн хамгаалах зэрэг IP33-
єєс багагїй байх,

* В-IIа ба В-Iг ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – бїрхїїлийн хамгаалах зэрэг IP44 -
єєс багагїй байх.

Дээр заасан цахилгаан тоноглолыг краны ажиллах їед ямар нэг тэсрэх аюултай хольц
їїсэхгїй нєхцєлд л хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулах
кран, талийн гїйдэл дамжуулагчийг уян зэсэн судалтай резинин тусгаарлагатай , галд тэсвэртэй,
тос, масло, бензинд тэсвэртэй резинэн бїрхїїлтэй зєєврийн кабелиар гїйцэтгэвэл зохино.

Цахилгаан гэрэлтїїлэг (гэрэлтїїр)

7.1.37. Тэсрэх аюултай орчинд цахилгаан гэрэлтїїлгийг тавихдаа тэдгээрийн тэсрэлтийн
хамгаалалт буюу хамгаалалтын зэрэглэл нь хїснэгт 7.1.10-д заасанаас єндєр байхаар авах нь
зїйтэй. Аливаа ангилалын орчин бїхий тэсрэлтийн аюултай бїсэд тэсрэлтийн хамгаалалтын
шаардлагатай тївшинг хангах цахилгаан гэрэлтїїр байхгїй нєхцєлд дараах аргуудыг хэрэглэн
ерєнхий зориулалтын гэрэлтїїрийг ашиглахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 351

БД 43-101-03

а) гаднаасаа онгойхгїй, фортчикгїй, тэгээд ч нэг давхар шилтэй, нээгддэгїй цонхоор,
хамгаалалтын шил буюу шилэн арьсаар хийх,

б) хананд тусгай гаргасан давхар шилтэй ба гадна агаарын ердийн салхилгын нїхтэй бол
тїїгээр дамжуулан хийх,

в) таазанд тусгайлан гаргасан давхар шилтэй ба гадна агаарын ердийн салхилгын нїхтэй
бол гэрэлтїїр бїхий тусгай хийцийн фонараар дамжуулан хийх,

г) цэвэр агаарын илїїдэл даралтаар їлээгдэх хайрцаганд байрлуулах,
д) зайцын гэрлийн тусгалтай гэрэлтїїлгийн тусгай хэрэгсэл тавих г.м.

Хуваарилах байгууламж, трансформатор ба
хувиргах дэд станц

7.1.38. 1 кВ хїртэл ба тїїнээс дээш хїчдлийн нийтлэг зориулалтын цахилгаан тоноглолтой
хуваарилах байгууламж, дэд станцыг дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулахыг
хориглоно. Ийм тєрлийн байгууламжийг доор 7.1.39-д заасан шаардлагыг хангасан тусдаа
байранд, эсвэл тэсрэх аюултай орчноос гадна байгуулах нь зїйтэй. Энэхїї бїлгийн хїснэгт 7.1.9-д
авч їзсэн шаардлагын дагуу хийгдсэн тоног тєхєєрємж бїхий цахилгаан хєдєлгїїрийг удирдах
шїїгээ ба щит, шургуулгыг дурын ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Ганцаарчилсан тєхєєрємж, удирдлагын шїїгээ (шкаф) зэргийг тэсрэх аюултай орчны гадна
байрлуулахдаа тэсрэлтээс хамгаалах нэмэгдэл арга хэмжээ аваагїй байж болно.
Трансформаторыг дэд станц байрласан байрны гадна болон дотор байрлуулж болно.

7.1.39. В-Iа, В-Iб ангиллын хурдан шатамхай хий ба шингэн бїхий тэсрэх аюултай орчин, В-II,
В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой 2-3 ханаараа нийлэхээр хуваарилах байгууламж, хувиргах
дэд станц, дэд станцыг байрлуулж болно. Тэдгээрийг В1 ангиллын тэсрэх аюултай болон В-1а, В-
1б ангиллын хїнд болон шингэрїїлсэн шатдаг хий бїхий тэсрэх аюултай орчинтой нэгээс илїї
ханаар нийлж байхыг хориглоно. Хуваарилах байгууламж, дэд станц хувиргах дэд станцыг дурын
ангиллын тэсрэх аюултай орчин бїхий байрны дээр болон дор байрлуулахыг хориглоно.
Хуваарилах байгууламж дэд станц, хувиргах дэд станцын тэсрэх аюултай орчин руу харсан цонхыг
10 см-аас багагїй зузаантай шилээр хийх ёстой.

В-I, В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой залгаа єрєє тасалгаанд байрлуулсан хїнд болон
шингэрїїлсэн шатдаг хий бїхий тоноглолыг тэжээх хуваарилах байгууламжийг тусад нь энэхїї
тасалгааны хананаас зайтай байрлуулна. Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах дэд
станцын тусгай байр барих нь техник-эдийн засгийн їндэслэлээр ашиггїй байвал тэсрэх аюултай
орчинтой нэг ханаар нь нийлж байхаар байрлуулж болно. Энэ їед хуваарилах байгууламж, дэд
станцын шалны тївшин, кабелийн сувгийн ёроол нь тэсрэх аюултай орчин ба хїрээлэн байгаа
газрын тївшингээс 0.15 м-ээс багагїй єндєрт байх шаардлагатай. Энэ шаардлага
трансформаторын дор байх тос цуглуулах нїхэнд хамаарахгїй.

7.1.40. Тэсрэх аюултай орчинд нэг буюу хэд хэдэн талаараа холбогдох хана бїхий хуваарилах
байгууламж (иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж) ба хувиргах пункт нь дараах шаардлагыг хангах
ёстой. Їїнд:

1.Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хуваарилах пункт нь тэсрэх аюултай орчин бїхий
байрнаас хамааралгїй їлээх, сорох агааржуулалтын системтэй байх ёстой ба энэ системийн
агааржуулалтын нїх нь тэсрэх аюултай холимог орохооргїй хийгдэх ёстой. (тухайлбал їлээх, сорох
системийн тохиромжтой байрлєлыг олох)

2.В-I ангилалын тэсрэх аюултай бїс мєн тїїнчлэн В-Iа, В-Iб ангилалын хїнд болон їатамхай
хий бїхий тэсрэх аюултай орчинтой нэг ханаар холбоглох хуваарилах байгууламж, дэд станц,
хувиргах пунктыг тэдгээрт тэсрэх аюултай холимог нэвтрэн орохоос сэргийлэх илїїдэл даралт
їїсгэхийн тулд нэг цагт 5 дахин агаарыг сэлгэх агааржуулалтын механик їлээлгийн системтэй байх
ёстой. Гадны агаарыг хїлээж авах тєхєєрємж нь тэсрэх аюултай холимог їїсдэгзй байранд
байрлавал зохино.

3.Хуваарилах байгууламж, дэд станц, хуваарилах пунктын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн
ханыг 0.75 цагаас багагїй галд тэсвэртэй материалаар хийх ба тоос,хий орохооргїй, хаалга
цонхгїй байвал зохино.

4.В-Iа, В-Iб ангилалын тїргэн шатамхай шингэн ба шатдаг хий бїхий орчин мєн тїїнчлэн В-II,
В-Iiа ангилалын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн хуваарилах байгууламж, дэд станц, хувиргах
пунктын хананд цахилгаан дамжуулах утас ба кабель оруулах нїх гаргахын болох бєгєєд уг нїхийг
галд тэсвэртэй материалаар нягтруулж єгсєн байх ёстой.

В-I ангилалын тэсрэх аюултай орчин, В-Iа, В-Iб ангилалын хїнд болон шатамхай хий бїхий
тэсрэх аюултай орчиноос дэд станц, хуваарилах байгууламж, хувиргах пунктэд кабель болон

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 352

БД 43-101-03

цахилгаан дамжуулагчийг оруулахдаа тэсрэх аюулгїй орчин бїхий байрны гадна болон хамар
ханаар нь оруулах хэрэгтэй.

5. Хувиарлах байгууламж, дэд станц ба хувиарлах пунктийн цонх ба гадна хаалганаас В-Iа, В-
II ангилалын тэсрэх аюултай орчин бїхий байрны гадна цонх, хаалга хїртлэх хэвтээ ба босоо зай
нь онгойдоггїй цонхны хувьд 4 м-ээс багагїй, хаалга болон онгойдог цонхны хувьд 6 м-ээс багагїй
байна. 10 см болон тїїнээс дээш зузаан шилэн блокоор хийгдсэн цонхонд энэ шаардлага
хамаарахгїй.

7.1.41. Тэсрэх аюултай орчинд 1 буюу хэд хэдэн ханаараа нийлсэн дэд станц, хувиргах
пунктэд шатадгїй шингэний хєргєлттэй трансформатор хэрэглэнэ. Тосон хєргєлттєй
трансформаторыг тусгай єрєєнд байрлуулбал зохино. Єєрєєний хаалга нь 0.6 цагаас багагїй галд
тэсвэртэй материалаар хийх ба механик ажиллагаатай агааржуулагчтай, сайтар нягтруулагтай
байх бєгєєд трансформаторыг зєвхєн гадагш татаж гаргахаар хийгдсэн байна. Хаалтай оруулга
буюу гаргалгааны тєхєєрємжтэй (иж бїрэн дэд станц, иж бїрэн хувиргах пунктийн трансформатор)
шаталт муутай шингэн буюу тосон хєргєлттэй, тэлэгчгїй хїчитгэсэн бак бїхий трансформаторыг
хуваарилах байгууламжийн трансформатораас хаалт хашилтгїйгээр 1 кВт ба тїїнээс дээш
хуваарилах байгууламжийн нэг байранд байрлуулж болно. Иж бїрэн дэд станц, хувиргах пунктийн
трансформаторыг зєвхєн гадагш буюу хажуугийн єрєє рїї татаж гаргахаар хийнэ.

Хїснэгт 7.1.11
Баригдах хуваарилах байгууламж (ХБ), трансформаторын дэд станц (ТДС) ба
хувиргуурын дэд станц (ХДС)-аас тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гаднах тэсрэх аюултай

тоноглол хїртлэх зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай.

Тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гадны тэсрэх аюултай ХБ, ТДС ба ХДС хїртлэх зай, м

тоноглолоос Хаалттай (далд) Нээлттэй (ил)

Хїнд буюу шингэрїїлсэн шатамхай хий:

Нїхгїй, їл шатах хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан 10 15

байр буюу татах салхилуурын системээс агаар сорох

зориулалтын байгууламж

Нїхтэй хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан байр 40 60

Гаднах тэсрэх аюултай байгууламж ба барилгын хананы 60 80

дэргэд байрлах тєхєєрємж (тухайлбал, багтаамжийн сав,

хєнєг)

Хий хадгалах сав, резервуар, дїїргэх-суллах хаалттай 80 100

тєхєєрєг бїхий дїїргэж-суллах эстакад

Шатамхай тоос буюу сэмэрдэстэй хєнгєн шатамхай хий ба хялбар тэсрэмтгий шингэн:

Нїхгїй, їл шатах хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан Ноорчлогдохгїй 0.8 (ил тавигдах

байр буюу татах салхилуурын системээс агаар сорох трансформатор

зориулалтын байгууламж хїртэл)

Нїхтэй хана бїхий ХБ, ТДС ба ХДС руу харсан байр 6 15

Гаднах тэсрэх аюултай байгууламж ба барилгын хананы 12 25

дэргэд байрлах тєхєєрємж (тухайлбал, багтаамжийн сав,

хєнєг)

ТШШ-ийг дїїргэж-суллах хаалттай тєхєєрєг бїхий дїїргэж- 15 25

суллах эстакад

ТШШ-тэй хадгалах сав, резеруар 30 60

Шатамхай хий бїхий хий-хадгалах сав (газгольдер), 40 60

резервуар

7.1.42. В-Iб, В-IIа-аас бусад ангилалын тэсрэх аюултай орчинтой нийлсэн байрны хана ба
гадаа тавигдсан тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємжєєс тусдаа байрласан хуваарилах байгууламж,
дэд станц, хувиргах пункт хїртлэх зайг хїснэгт 7.1.11-д заасны дагуу авна.

Хїнд болон шингэрїїлсэн хий бїхий цахилгаан тоног тєхєєрємжийг тэжээж байгаа тусдаа
байрласан ХБ, ДС, ХП нь Хїснэгт 7.1.11-д заасан зайнд байрласан бол тэдгээрийг шалыг
єндєрсгєх, механик ажиллагаатай агааржуулагч тавих шаардлагагїй. ХБ, ДС, ХП-ын дотор
идэмхий, хортой, шатах болон галын аюултай бодис дамжуулах хоолой тавихыг хориглоно.

7.1.43. Тэсрэх аюултай орчинтой нэг буюу хэд хэдэн ханаараа нийлсэн буюу тусдаа
байрласан дулааны нарийн хэмжїїр автоматикийн удирдлагын байр нь хуваарилах байгууламжийн
дотор байрласан удирдлагын байранд тавигдах шаардлагыг хангаж байвал зохино.

Цахилгаан дамжуулагч ба кабєль шугам

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 353

БД 43-101-03

7.1.44. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлагагїй утас хэрэглэхийг хориглоно.
В-I, В-Iа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд зэс судалтай кабель буюу утас хэрэглэх ёстой. В-Iб, В-
Iг, В-II, В-IIа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд хєнгєн цагаан судал бїхий утас кабель хэрэглэж
болно.

В-I, В-Iа, В-II, В-IIа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд байгаа 1 кВт хїртлэх хїчдэлийн хїчний,
гэрэлтїїлгийн болон 2-догч хэлхээний сїлжээний утас нь хэт ачаалал болон богино холбооны
гїйдлээс хамгаалагдсан байх ба тїїний хєндлєн огтлол нь 3.1-р бїлэгт заасан шаардлагыг хангаж
байх ба тооцооны гїйдлийн утгаар авсан огтлолоос багагїй байвал зохино. В-Iб, В-IIг тэсрэх
аюултай орчин дахь утас кабелийн хамгаалалт ба огтлолыг сонгохдоо тэсрэх аюулгїй тоног
тєхєєрємжийн адил гїйцэтгэх ёстой.

7.1.45. Дурын ангилалын орчинд тавигдаж байгаа 1 кВт-аас дээш хїчдэлийн сїлжээний утас,
кабелийг богино залгааны гїйдлийн халалтаар шалгасан байх ёстой.

1 кВт-аас дээш хїчдэлийн тэжээлийн сїлжээ болон тїїнд холбогдсон цахилган хэрэглэгчийн
хамгаалалтыг 3.2, 5.3-р бїлгийн шаардлагын дагуу хийх ёстой. Хэт ачааллын хамгаалалтыг бїх
тохиолдолд цахилгаан хэрэглэгчдийн чадлаас хамааруулахгїйгээр хийх ёстой. Хэт ачааллын
болон олон фазын богино залгааны хамгаалалтыг 5.3.23, 5.3.24-ийн шаардлагаас ялгаатайгаар
хоёр релений хувьд авч їзэх ёстой.

7.1.46. 1 кВт хїртэлх хїчдэлтэй богино холбогдсон ротортой цахилгаан хєдєлгїїрт холбогдох
дамжуулагч нь бїх тохиолдолд (В-Iб, В-IIг ангилалын орчиноос бусад) хэт ачаалалаас
хамгаалагдсан байх ба тэдгээрийн огтлол нь цахилгаан хєдєлгїїр нь хэвийн гїйдлийн 125 %-иас
багагїй їргэлжилсэн ачаалалд зєвшєєрєгдсєн байх ёстой.

7.1.47. В-I ангиллын тэсрэх орчины цахилгаан гэрэлтїїлэгт хоёр утастай бїлэг шугамыг
хэрэглэх ёстой (7.1.66 їзэх).

В-I ангиллын тэсрэх орчинд байгаа нойлын ажлын дамжуулагчтай хоёр утаст шугамын фазын
ба нойлын утасыг богино залгааны гїйдлээс хамгаалсан байх ёстой. Нойлын ажлын ба фазын
дамжуулагчийг нэгэн зэрэг салгахын тулд хоёр туйлт салгуурыг хэрэглэх ёстой. Нойлын ажлын ба
нойлын хамгаалалтын дамжуулагчууд нь фазын дамжуулагчуудтай нэгэн адил хєндийрїїлэгтэй
байх ёстой.

7.1.48. Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчны 1 кВ хїртэлх хїчдлийн дамжуулах утасыг
зєєврийн резинен тусгаарлагатай, галд тэсвэртэй, масло бензин їл нэвтрїїлэх бїрхїїл бїхий зэс
судалтай уян кабелиар хийх нь зїйтэй. Аливаа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд:

а. резин ба поливинилхлорид тусгаарлагатай утас,
б. резин поливинилхлорид ба цаасан тусгаарлагчтай, резин поливинилхлорид ба тємєрлєг
(металл) бїрхїїл бїхий кабель хэрэглэж болно. Харин В-I ба В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд
хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель, мєн полиэтилен тусгаарлагчтай буюу бїрхїїлтэй кабель утсыг
аливаа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд хэрэглэхийг хориглоно.

7.1.49. Цахилгаан дамжуулагчийн холболт, салбарлалт, нэвтрэлтийн хайрцагийг дараах
нєхцєлд хэрэглэвэл зохино.

а. В-I ангиллын тэсрэх аюултай орчинд - “тэсрэх аюулгїй цахилгаан тоног тєхєєрємж”
тївшинд ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй зохицож байх.

б. В-II ангиллын тэсрэх аюултай орчинд - шатамхай тоос буюу сэмэрдэс агаартай холилдон
їїсгэх тэсрэх аюултай орчинд зориулагдсан байх. Дурын бїлэг зэрэглэлийн хийн уур агаарын
холимогт зориулсан, “тэсрэлт нэвтрїїлэхгїй бїрхїїл” тэсрэлтийн хамгаалалттай “Тэсрэх аюулгїй
цахилгаан тоног тєхєєрємж”-ийн тївшинтэй хайрцаг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

в. В-Iа, В-Iг ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг,
зэрэглэлтэй зохицох тэсрэлтийн хамгаалалттай байх. Гэрэлтїїлгийн сїлжээнд IP65 хамгаалалтын
зэрэгтэй бїрхїїл бїхий хайрцаг хэрэглэхийг зєвшєєрнє.

г. В-Iб, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд – IP54 хамгаалалтын зэрэг бїхий бїрхїїлтэй
байх.

IP54 хамгаалалтын зэрэг бїхий бїрхїїлтэй хайрцагны оронд -IP44 хамгаалалтын зэрэг бїхий
хайрцагыг хэрэглэж болно. Машин, аппарат, гэрэлтїїлэгч зэргийн дамжуулагчийг хоолойнд
байрлуулахдаа хамтад нь гїйцэтгэх бєгєєд машин, аппарат, гэрэлтїїлэгчийн оруулгийн
тєхєєрємжинд нягтруулга байхгїй тохиолдолд хоолойд тусгаарлах нягтруулга тависан байх ёстой.

7.1.50. В-I, В-Iа ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой байрнаас цахилгаан дамжуулагчуудын
хоолойг хэвийн, єєр ангиллын тэсрэх аюултай ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 354

БД 43-101-03

орчинд буюу гадагш гаргахдаа хана нэвтэлсэн хэсэгт тусгай зориулалтын хайрцаг бїхий нягтруулга
хийж єгнє. В-Iб, В-II, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлах нягтруулга хийх
шаардлагагїй.

Тусгаарлах нягтруулагыг хийхдээ:
а. Тэсрэх аюултай орчинд хоолойн оролтонд аль болох ойр хэсэгт,
б. Нэг ангиллын тэсрэх аюултай орчноос нєгєє илїї єндєр ангилалын тэсрэх аюултай орчин
бїхий байранд шилжихэд,
в. Тэсрэх аюултай нэг орчиноос мєн тийм ангилалын боловч тэсрэх аюултай холимогийн
илїї єндєр зэрэглэл бїлэгтэй орчинд шилжихэд тус тус хэрэгжїїлбэл зохино.
Тэсрэх аюултай орчинд тусгаарлах нягтруулга хийх боломжгїй бол гаднаас буюу тэсрэх
аюулгїй орчин талаас нягтруулга хийх нь зїйтэй. Харин тусгаарлах нягтруулга хийхэд холболтын
ба салбарлалтын хайрцаг ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.

7.1.51. Цахилгаан дамжуулагчийн хоолойд хийгдсэн тусгаарлах нягтруулагийг 250 КПа (2.5
атм орчим) агаарын даралтаар 3 минут хугацаанд турших ёстой. Энэ їед даралтын уналт нь 200
КПа хїртэл байхыг зєвшєєрнє.

Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд ил тавигдах (хийц, хана, суваг, хонгил г.м.) кабель
нь шатах материалан (хєвєн, давуу, битум г.м.) бїрхїїлгїй байх ёстой. Дурын ангилалын тэсрэх
аюултай орчинд тавигдах 1 кВт-оос дээш хїчдэлийн кабелийн уртыг аль болох хязгаарлаж єгвєл
зохино.

7.1.52. В-I, В-Iа ангилалын хїнд болон шингэрїїлсэн шатах хий бїхий тэсрэх аюултай орчинд
кабелийг сувагт тавихаас зайлсхийх зїйтэй. Хэрэв зайлшгїй хийхээр бол сувагийг элсээр дїїргэнэ.
Элсэн дїїргэлтэй кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжилжийн гїйдэлийг агаарт тавигдсан кабельд
тооцдог хїснэгт 1.3.24-ийн дагуу авах ёстой.

Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд очлох аюулгїй хэлхээнээс бусад тохиолдолд
кабелийн салбарлалтын ба холболтын муфть хийхийг хориглоно.

7.1.53. Цахилгаан машин, аппарат оруулгын кабелийг оруулгийн тєхєєрємжийн
тусаламжтайгаар гїйцэтгэх ёстой бєгєєд оруулгын хэсэгт нягтруулга хийнэ. Зєвхєн кабелийн
оруулгатай цахилгаан машин, аппаратуудад хоолойт цахилгаан дамжуулгын оруулга хэрэглэж
болохгїй. В-Iа, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлах оруулгын муфтгїй их чадлын
машины хувьд зєвхєн ашиглалт, їйлчилгээний ажилтан хїрэх боломжтой тэсрэх аюултай орчиноос
тусгаарласан IP54 хамгаалалтын зэрэгтэй шїїгээнд бїх тєрлийн тєгсгєлийн їзїїрлэгээг хийнэ.

7.1.54. Тэсрэх аюултай орчинд тавигдсан кабелийн ган хоолойг єєр ангиллын тэсрэх
аюултай ба тэсрэх аюултай холимогийн бїлэг, зэрэглэлтэй орчинд шилжїїлэхдээ хана нэвтлэх
хэсэгт 7.3.50, 7.3.51 шаардлагыг хангасан тусгаарлах нягтруулга хийж єгнє.

Дараах тохиолдолд тусгаарлах нягтруулга хийхгїй байх нь зїйтэй. Їїнд:
а. Кабель бїхий хоолой гадагш гарсан ба цаашид кабель ил тавигдах нєхцєлд,
б. Кабелийн хоолой нь механик гэмтэлээс кабелийг хамгаалах зорилгоор хийгдэх ба тїїний
хоёр їзїїр нь тэсрэх аюултай нэг орчинд байрласан.
Хана буюу шаланд байгаа кабель байрлуулсан нїхийг шатадаггїй материалаар нягт чигжинэ.
Аливаа ангилалын тэсрэх аюултай орчиноор болон энэ орчноос хэвтээ ба босоо 5 м зайнд тухайн
технологийн процесст хамаарахгїй бїх хїчдлийн цахилгаан дамжуулах утас, кабель татахыг
хориглоно. Зайлшгїй татах шаардлагатай бол нэмэлт хамгааллах арга хэмжээ авна. Тухайлбал
хоолой, хайрцагт болон шалан доор татах г.м.

7.1.55. В-I ангиллын тэсрэх аюултай орчинтой байрлах гэрэлтїїлгийн сїлжээнд бїлэг шугам
хэрэглэхийг хориглоно. Зєвхєн бїлэг шугамнаас салбарлуулж тавихыг зєвшєєрнє. В-Iа, В-Iб, В-II, В-
IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд байрлах гэрэлтїїлгийн бїлэг шугамыг тэсрэх аюултай орчны
гадна байрлуулах нь зїйтэй. Энэ шаардлагыг биелїїлэх боломжгїй тохиолдолд тэсрэх аюултай
орчинд тавьсан шугамын салбарлалтын ба холболтын хайрцагыг аль болох цєєрїїлэх хэрэгтэй.

7.1.56. “Очлох аюулгїй цахилгаан хэлхээ” хамгаалалттай цахилгаан тоног тєхєєрємжинд
холбогдсон утас нь дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой.

1. Очлох аюулгїй болон очлох аюултай цахилгаан хэлхээнд нэг кабель ашиглаж болохгїй.
2. Єндєр давтамжийн очлох аюулгїй хэлхээний утас нь гогцоорсон байх ёсгїй.
3. Очлох аюулгїй хэлхээний дамжуулагчийн тусгаарлага нь єнгє єнгєтэй байна. Эсвэл утасны
їзїїрийг хєх єнгєєр тэмдэглэнэ.
4. Очлох аюулгїй хэлхээний утас нь оч їїсэх аюулаас хамгаалагдсан байх ёстой. Тэсрэх
аюултай орчинд утас, кабелийг тавих аргыг хїснэгт 7.1.12-д їзїїлэв

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 355

БД 43-101-03

Хїснэгт 7.1.12
Тэсрэх аюултай орчинд утас ба кабелийг тавих зєвшєєрєгдсєн аргууд

Утас ба кабель Тавих арга 1 кВт-аас 1 кВт хїртэлх 380 В

дээш хоёрдогч хїртэлх

хїчдэлтэй хэлхээ ба гэрэлтїїлгий

сїлжээ хїчний н сїлжээ

сїлжээ

Хуягалсан кабель Ил-хана болон барилгын хийц Бїх ангилалын орчинд
дээгїїр тїдїїлдэж мєн

кабелийн хайрцаг, тавиур, хэц,
суваг, кабелийн болон

технологийн эстакад дээгїїр
Далд-газарт (шуудуу) болон

блокуудад

Резин, поливинил Ил – механик болон химийн В-Iб В-Iб В-Iа
хлорид болон їйлчилэл байхгїй тохиолдолд В-IIа В-IIа В-Iб
металл бїрээстэй В-Iг В-Iг В-IIа
хуяглаагїй барилгын хийц ханаар В-Iг
кабель тїдїїлдэж мєн кабелийн тавиур

хэцэнд.

Тоосны нягтруулгатай буюу В-II В-II В-II
элсээр дїїргэсэн сувагт В-IIа В-IIа В-IIа

Ил-хайрцагт В-Iб В-Iа В-Iа
В-Iг В-Iб В-Iб
Тусгаарлагатай Ил ба далд – ус, хий дамжуулах
утас ган хоолойд В-Iг В-Iг
Мєн адил Бїх ангилалын орчинд

Мєн адил

7.1.57. В-I, В-Iг, В-II, В-IIа ангиллын тэсрэх аюултай орчинд шин дамжуулагч хэрэглэхийг
хориглоно.

В-Iа, В-Iб ангилалын тэсрэх аюултай орчинд дараах шаардлагыг хангасан нєхцєлд шин
дамжуулагч хэрэглэж болно. Їїнд:

а. шинїїд нь тусгаарлагдсан байх,
б. В-Iа ангилалын тэсрэх аюултай орчинд зєвхєн зэс шин хэрэглэх
в. шиний салахгїй холболтыг гагнуур ба шахах аргаар хийх
г. боолтон холболтуудыг єєрєє сулархааргїйгээр бэхлэх,
д. шин дамжуулагчийг IP31 багагїй хамгаалалтын зэргийн хангахуйц металл бїрээсээр
хамгаалсан байх.
Тэсрэх аюултай бїсїїдийн хооронд гадаа татах кабелийг газар доогуурхи кабелийн
байгууламж (суваг, блок, хонгил) шуудуунд тавихаас аль болох зайлсхийж кабелийн эстакад,
хэцэнд мєн барилгын ханаар г.м ил татах хэрэгтэй.

7.1.58. Шатдаг хий болон ТШШ дамжуулах хоолой тавьсан эстакад дээр тэдгээрийн єєрийн
хэрэгцээний кабель (дамжуулах хоолойн хаалтыг удирдах, дохиолол, шуурхай удирдлагын г.м.)-аас
гадна 30 хїртэл тооны хїчний болон хяналтын хуягласан, хуяглаагїй кабель, тусгаарлагатай утас
сївэлсэн ус, хий дамжуулах хоолойг тавьж болно.

Хуяглаагїй кабелийг ус, хий дамжуулах ган хоолойд буюу ган хайрцагт татах ёстой.
Хуягласан кабель нь шаталтыг тархаахгїй резин, поливинил хлорид болон тємєрлєг бїрхїїлтэй
байна. Эдгээр кабелийг зєєлєвчгїй байхаар сонгож болно. Энэ тохиолдолд дамжуулагчын ган
хоолой, хуяглаагїй кабель бїхий ган хоолой хайрцаг болон хуягласан кабелийг дамжуулах
хоолойноос 0.5 м-ээс багагїй зайд тавибал зохино.

Эстакад галерейн барилгын хийц нь 2.3-р бїлгийн шаардлагыг хангаж байх ёстой. Кабелийн
тоо 30-аас илїї байвал тэдгээрийг эстакад галерейд тавина. Галаас урьдчилан сэргийлэх арга
хэмжээ авсан тохиолдолд барилгын нэг хийц дээр кабелийн эстакад галерей, шатдаг хий ба ТШШ
дамжуулах хоолойг хамтад нь хийж болно.

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 356

БД 43-101-03

7.1.59. Кабелийн эстакад нь дамжуулж буюу хийн агаартай харьцуулсан нягтаас
хамаарахгїйгээр шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолой тавьсан эстакадын дээгїїр болон доогуур
огтлолцож болно.

15 хїртэл тооны кабель байвал огтлолцлолын хэсэг дээрхи кабелийн эстакад хийхгїй байж
болох бєгєєд кабелийг блок хоолойд эсвэл 1.5 мм-ээс багагїй зузаан ханатай, нягт хаагддаг ган
хайрцагт татаж болно.

Кабеийн эстакад ба шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн эстакадын огтлолцол болон
кабелийн эстакад нь дараахи шаардлагыг хангасан байх ёстой. Їїнд:

1. Кабелийн эстакадын бїх хийц (хаалт, хашлаг, дээвэр, шал) хэсгийг галд шатдаггїй
материал хийх ёстой.

2. Огтлолцлолын хэсэгт шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадын гадна ханаас
хоёр тийш 1.5 м зайд кабелийн эстакадыг хаалттай галерей маягаар хийх ёстой. Кабелийн эстакад
шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадын доогуур єнгєрєх тохиолдолд кабелийн
эстакадад орсон хїнд хий гарах нїхийг тїїний шаланд хийж єгнє.

Шатдаг хий ба ТШШ дамжуулах хоолойн эстакадтай огтлолцсон кабелийн эстакадын хаалт
хашлагыг шатдаг материалаар хийх ба 2.3-р бїлэгт заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой.

3. Огтлолцлолын хэсэгт кабелийн эстакад дээр засварын талбай, шатдаг хий ба ТШШ
дамжуулах хоолойн эстакад дээр фланцан холболт, конденсатор, хаалт арматур г.м хийхийг
хориглоно.

4. Огтолцсон хэсэг дэхь кабельд кабелийн муфт хийхийг хориглоно.
5. Шатдаг хий ба ТШШ бїхий дамжуулах хоолойгоос кабелийн эстакад хїртэл эсвэл кабель
бїхий багц хоолой, цахилгаан техникийн шугам сїлжээний хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїй байх
ёстой.

7.1.60. Тэсрэх аюултай бїх тєрлийн ангилалын бїс дэхь байрны хананаас 1,5 м-ээс багагїй
зайд кабелийн ил сувгийг байрлуулахыг зєвшєєрнє. Эдгээр байрны тэсрэх аюултай орчин руу орох
хэсэгт 1.5 м-ээс багагїй зайд сувгийг элсээр хучиж єгнє.

Тэсрэх аюултай бїсийн В-1г ангилалын буюу галын аюултай бїсийн аль нэг бїсээс нєгєє бїс
рїї дамжин єнгєрч байгаа кабелийн хонгилд 100 м тутамд кабелийн дээгїїр 1,5 м-ээс багагїй
урттай элсээр хучилт хийж єгєх ёстой.

Тэсрэх аюултай аль ч бїсэнд кабелийг блок (хайрцаг)-т тавихыг зєвшєєрнє. Тэгэхдээ
хайрцагаас кабель гаргах нїх болон хайрцгийн уулзварыг галд їл шатах материалаар нягт чигжсэн
байх ёстой.

7.1.61. Тэсрэх аюултай бїс бїхий їйлдвэрийн газарт кабелийт сувагт байрлуулахыг
зєвшєєрєхгїй. Хэрэв зайлшгїй шаардлагаар кабелийг сувагт байрлуулах бол дараах шаардлагыг
хангасан байвал зохино.

1. Кабелийн хонгилыг тэсрэх аюултай бїсээс гадна байрлуулах,
2. Тэсрэх аюултай бїс рїї кабелийн хонгил шилжих хэсэгт галын тэсвэрлэц нь 0,75 ц-аас
багагїй їл шатах хамар ханаар тусгаарлах,
3. Тэсрэх аюултай бїс рїї орох хэсэгт кабелийн хонгил ба цахилгааны утас сївлэх хоолойн
нїхийг галд їл шатах материал нягт бєглєж єгєх,
4. Кабелийн сувгийг аль болох тэсрэх аюултай бїсийн гадна байрлуулах,
5. Кабелийн суваг нь энэхїї дїрмийн 2.3.122-д дурдсан галын эсрэг арга хэмжээг авагдсан
байх ёстой.
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй уян ба хатуу хийц бїхий гїйдэл ил дамжуулах утсыг тэсрэх
аюултай бїсэд тусгай зориулалтын эстакад буюу тулгуур дээр байрлуулахыг зєвшєєрнє. Хяналт,
хэмжилтийн багаж, автомтак (КИП ба А)-ийн болон шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн
эстакад дээр гїйдэл ил дамжуулах утсыг тавихыг хориглоно.

7.1.62. Хэрэв КИП ба А-ийн хэлхээнд гїйдэл дамжуулагчаас хортой нєлєєлєл їзїїлэхээргїй
бол КИП ба А-ийн болон шатдаг хий, ТШШ бїхий дамжуулах хоолойн эстакад, IP54-ийн
бїрхїїлийн хамгаалалтын зэрэгтэй 10 кВ хїртэлх гїйдэл дамжуулагчийг тэсрэх аюулын бїс бїхий
їйлдвэрийн газрын дэвсгэрт тусгай зориулалтын эстакад дээр тус тус байрлуулж болно. Гїйдэл
дамжуулагчийг дээрх дамжуулах хоолойгоос 0,5 м-ээс багагїй зайнд, боломжтой бол їл шатах
бодис бїхий дамжуулах хоолойн талаар нь зєрїїлж тавих хэрэгтэй.

Хїснэгт 7.1.13
Дамжуулах утас (уян, хатуу) ба дамжин єнгєрєх кабелийн эстакадаас тэсрэх аюултай орчин бїхий

байр болон гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж хїртлэх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 357

БД 43-101-03

Тэсрэх аюултай орчин бїхий байр ба гаднах тэсрэх Зай, м

аюултай тоног тєхєєрємж Дамжуулах Кабелийн

утаснаас эстакадаас

Хїнд буюу шингэрїїлсэн шатдаг хийтэй орчин

Сорох салхилуурын системээс агаар хаях 10 Нормчлохгїй

тєхєєрємжтэй, онгорхой нїхгїй шатдагїй хана бїхий

кабелийн эстакад болон дамжуулах утас тийш гарцтай

байр.

Онгорхой нїхтэй хана бїхий кабелийн эстакад болон 20 9

дамжуулах утас тийш гарцтай байр.

Гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж болон 30 9

барилгын хананы хажууд байрласан тоног тєхєєрємж

(багтаамжтай сав)

Резервуар 50 20

Шатдаг хий, тоос, сэмэрдэс ба ТШШ бїхий орчин

Сорох салхилуурын системээс агаар хаях 10 эсвэл 6 Нормчлохгїй

тєхєєрємжтэй, онгорхой нїхгїй шатдагїй хана бїхий (тайлбарын п.2

кабелийн эстакад болон дамжуулах утас тийш гарцтай харах)

байр.

Онгорхой нїхтэй хана бїхий кабелийн эстакад болон 15 9 эсвэл 6

дамжуулах утас тийш гарцтай байр. (тайлбарын п.2

харах)

Гаднах тэсрэх аюултай тоног тєхєєрємж болон 25 9

барилгын хананы хажууд байрласан тоног тєхєєрємж

(багтаамжтай сав)

Хаалттай савлалт юїлэлтэй ТШШ-ний савлах юїлэх 25 20

эстакад

Шатдаг хий бїхий резервуар 25 25

Тайлбар :
1. Кабелийн эстакад дээгїїр галын автомашиныг зєвхєн эстакадын нэг тал руу дамжин єнгєрєхийг
зєвшєєрнє.
2. Їйлдвэрийн барилгыг барих ерєнхий нєхцєлд дурдсан шаардлагын тэсрэх аюул бїхий
їйлдвэрлэлтэй галын тэсвэрлэцээр I ба II зэрэглэлийн байгууламж ба барилга хїртэлх хамгийн бага зайг 6 м-
ээр авна.
3. Дээрх хїснэгтэнд дурдсан зай нь тэсрэх аюултай бїс дэхь байрны хананаас, эсвэл резервуарын
хананаас буюу ил байрлуулсан тоноглолын хамгийн их гадагш гарсан хэсгээс тооцож авна.

7.1.63. Гїйдэл дамжуулагчаас тэсрэх аюултай бїс бїхий байр ба гадаа байгаа тэсрэх
аюултай тоноглол хїртэлх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зайг хїснэгт 7.1.13-д їзїїлэв. Кабелийн
эстакадаас тэсрэх аюултай бїс бїхий байр ба гадаа байгаа тэсрэх аюултай тоноглол хїртэлх
зєвшєєрєгдєх зай нь:

а) дамжин єнгєрєх кабельд бол 7.3.13-р хїснэгтээр,
б) тухай їйлдвэрлэл (барилга) –д зориулагдсан кабелийн хувьд нормчлогдохгїй.

Газардуулга ба нойлтуулга

7.1.64. Гїн газардуулсан ба тусгаарласан саармагийг 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан
тоног тєхєєрємжинд зєвшєєрєх тухай энэхїї дїрмийн 1.6.14-д дурдсан шаардлагыг хангасан бол
байранд байгаа тэсрэх аюултай бїх бїсийн ангилалд болон гадаа байрлуулсан тэсрэх аюул бїхий
тоноглолд хэрэглэхийг нэгэн адил зєвшєєрнє. Тусгаарласан саармагтай їед сїлжээний
тусгаарлагын байдлыг дуут дохиолол бїхий автомат хяналт, харин нэвт цохигдох гал
хамгаалагчийн бїрэн бїтэн байдлыг хянах хэрэгслээр тус тус хангагдсан байх ёстой.

Тэсрэх аюултай бїсийн В-I, В-Iа, В-II ангилалд харгалзах сїлжээнд хамгаалалтын таслуур
хэрэглэхийг зєвлємж болгож байна. Тэсрэх аюултай бїх ангиллын бїсэд потенциалыг
тэгшитгэгчийг энэхїї дїрмийн 1.6.19-д дурдсаны дагуу хийсэн байх ёстой.

7.1.65. Тэсрэх аюултай бїсэд бїх ангилалын нойлтуулга (газардуулга) хийх шаардлагатай.
Їїнд:

а) Энэхїї дїрмийн 1.6.11-д дурдсан заалтыг єєрчилж, бїх тєрлийн хїчдэлтэй хувьсах ба
тогтмол гїйдлийн цахилгаан тоног тєхєєрємжинд,

БЇЛЭГ 7. ТУСГАЙ ЗОРИУЛАЛТЫН ЦАХИЛГААН ТОНОГЛОЛ 358