БД 43-101-03
холбоос, хєдєлгєєнтэй дїїжлэгдэх уян кабелийн тэргэнцэр) хамгаалагдсан байх ёстой. Тос ба
эмульс бїхий орчинд тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий бїрээстэй утас сонгож авах буюу
тэдгээрийн їйлчлэлээс хамгаалж єгвєл зохино.
Байрны доторх цахилгааны ил утас
2.1.17. Хамгаалалтгїй, тусгаарлага (бїрээс)-тай дамжуулах утсыг суурь, тулаас, дамар,
тусгаарлагч, трос ба тавиурт ил тавихдаа дараахи нєхцєлийг баримтлана. Тухайлбал:
· 50 (42) В-оос дээш хїчдэлтэй аюул багатай байранд ба 42 В-оос доош хїчдэлтэй бїх
тєрлийн байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2 м-ээс багагїй єндєрт,
· 42 В-оос дээш хїчдэлтэй илїї аюултай ба онцгой аюултай байранд шал буюу
їйлчлгээний тавцангаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт.
Энэхїї шаардлага нь байшингийн хананд тавих таслуур, унтраалга, залгуур, асаалгын
аппарат, щит, гэрэлтїїлгийг залгах зориулалттай буулга (буулт)-ын утсанд хамаарахгїй.
Їйлдвэрийн байранд хамгаалалтїй утсаар таслуур, асаалгын аппарат, щит г.м. тоноглолд утсыг
буулгахдаа шал буюу їйлчилгээний тавцангаас дээших 1.5 м-ээс багагїй хэсгийг нь механик
їйлчилгээнээс хамгаалсан байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын ахуйн байр, орон сууц ба олон
нийтийн барилганд хийгдэх буултыг механик їйлчлэлээс хамгаалах шаардлагагїй. Тусгай
бэлтгэгдсэн хїмїїс орж ажиллах ажлын байранд ил тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагтай утасны
механик гэмтэлээс хамгаалагдах єндєрийн хэмжээг нормчлохгїй.
2.1.18. Хамгаалалтгїй тусгаарлагатай утасыг краны алслалтанд тавихдаа краны
тэргэнцэрийн талбай буюу краны гїїрийн дэвсгэр (гишгїїр)-ээс 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсарвал
зохино. Хэрэв энэ боломжгїй бол краны тэргэнцэр, гїїрэн дээр байгаа хїмїїсийг утсанд
санамсаргїй хїрэх аюулаас сэргийлэх зорилгоор тухайн краны гїїрэнд утас тавигдах тэр хэсэгт нь
буюу утасны бїх уртын дагууд нь хамгаалалтын хэрэгсэл, тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Ил
тавигдах хамгаалалттай, тусгаарлагатай утас ба кабель, тїїнчлэн IP20 –оос доошгїй
хамгаалалтын зэрэглэлтэй хоолой, хайрцагт, уян тємєрлєг гуурсанд тавигдах утас ба кабелийн
їйлчилгээний тавцан ба шалнаас дээших єндєрийг ноормчлохгїй. Хэрэв хамгаалалтгїй
тусгаарлагатай дамжуулах утас, хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай тусгаарлагатай утастай 10 мм-
ээс бага зайнд огтлолцож байвал огтлолцсон тэр хэсэгт нь хамгаалалтгїй утсанд нэмэлт
тусгаарлага хийж єгєх ёстой.
Хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай дамжуулах утас ба кабелийг дамжуулах хоолойтой
огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах
шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 100 мм-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Дамжуулах утас
ба кабелиас дамжуулах хоолой хїртэлх зай нь 250 мм-ээс бага байвал утас ба кабелийг
дамжуулах хоолойн хоёр тал руу нь 250 мм-ээс багагїй зайд уртын дагуу механик гэмтэлээс
хамгаалах тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Халуун ус, тос, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцож
байгаа хэсгийг зохих журмын дагуу єндєр температурын їйлчлэлээс хамгаалах ёстой.
Утас ба кабель нь дамжуулах хоолойн дагуу байрлах бол дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь
100 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 400
мм-ээс багагїй зайнд тавигдах ёстой. Мєн температурын їйлчлэлээс хамгаалагдсан байвал
зохино.
2.1.19. Дамжуулах утас ба кабель нь єрєє, давхар хоорондын хучилт болон гадагш нэвтрэн
гарах бол нэвтрэлтийн тэр хэсэгт нь тїїнийг солих боломжийг хангаж єгсєн байвал зохино. Энэ
нэвтрэлтэнд тавигдах утсыг хоолой, хайрцаг, нїхэнд хийгдсэн байх ёстой. Хана нэвтрэн єнгєрєх
хэсэг буюу хучилт, гадагшаа гарах хэсэгт нь гал гарч тархах ба ус нэвчин орох, хуримтлагдахаас
хамгаалж, утас, кабель, хоолой (хайрцаг, нїх)-н ба бэлтгэл хоолой (хайрцаг, нїх)-н доторх зайг їл
шатах, малтан авч болох материалаар чигжиж єгвєл зохино. Энэ нэвтрэх хэсэгт хийгдэх
чигжээсийн материал нь солих, шинээр утас ба кабелийг сївлэх боломжтой байхаас гадна тухайн
хана, хучилтын хэсгийн галд тэсвэрлэх чадвараас муугїй байвал зохино.
Хамгаалалтгїй, тусгаарлах тулгуур дээр байгаа утсыг хана, хашлагыг нэвтлэн тавихдаа
нэмэгдэл тусгаарлагч (тусгаарлах хоолой) хэрэглэвэл зохино. Эдгээр утасыг хуурай буюу чийгтэй
байрнаас нєгєє хуурай буюу чийгтэй байранд оруулахдаа нэг шугамын бїх утасыг нэгэн тєрлийн
тусгаарлах хоолойнд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтонд,
нойтон байрнаас нойтонд нэвтрэх, байрнаас гадагш гарах нєхцєлд утас бїр нь дангаараа
тусгаарлах хоолойд байрлах ёстой. Хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтон байр буюу гадагш гаргах
нєхцєлд залгаас хийх шаардлагатай бол хуурай буюу чийгтэй байранд нь хийж єгєх ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 96
БД 43-101-03
2.1.20. Сараалжин тавиур (лотка), тулгуурийн гадаргуу, трос, утас, зурвас болон бусад
даацын бїтээцэд дамжуулах утас ба кабелийг янз бїрийн хэлбэр (дугуй, тэгш єнцєгт г.м.)-ээр
бїлэглэж, багцаар нь бие биенд нь шахаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Бїлэг, багц бїрийн утас ба
кабелийг хооронд нь бэхэлж уясан байх ёстой. Хайрцаганд утас ба кабелийг эрэмбэлэх ба дурын
байдлаар олон давхараар нь тавьж болно. Тэдгээрийн тусгаарлага, гадна бїрээс зэргийг
оролцуулан тооцож, гадаад диаметрээр бодсон дамжуулах утас ба кабелийн огтлолын нийлбэр нь
битїї хайрцагны талбайн огтлолын 35 хувиас, онгойх тагтай хайрцагны талбайн огтлолын 40
хувиас хэтэрч болохгїй.
Утас ба кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь багцаар нь буюу олон давхараар нь
байрлуулсан їед багц дахь утасны тоо (судал), багцын харилцан байршилыг тооцоолж бууруулах
коэффициент (багц дотор байгаа ачаалалгїй утсыг тооцох) хэрэглэнэ.
Дамжуулах утасны хоолой, хайрцаг ба тємєрлєг ханцуйвч (углаас) зэрэгт ус тогтохооргїй,
агаарт хурмтлагдах усжих уур (конденсат) нэврэхээргїй битїї хийгдэх ёстой.
2.1.21. Хуурай, тоосгїй байранд утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар
нєлєєлєх уур, чийг, хий байхгїй бол хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас зэргийг хооронд нь
нягтруулагчгїй залгаж болно. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрєн углаас зэргийг хооронд нь болон
цахилгаан тоног тєхєєрємжийн их бие, хайрцагтай холбохдоо дараахи нєхцєлийг биелїїлбэл
зохино. Їїнд:
1. Утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, хий бїхий хоолой
хайрцаг, углаас; ус, тос, эмульс орох боломжтой гаднах тоноглолд бол -нягтруулагатай; энэ
тохиолдолд хайрцаг нь нэлэнхїй цулгїй ханатай, нягтруулсан тагтай буюу битїї хийцтэй; задардаг
буюу нээгдэх хайрцагтай бол – салдаг хэсэгт нь нягтруулгатай; харин уян тємєр ханцуйвч (углаас)-
тай бол – битїїмжтэй байдлаар хийнэ.
2. Тоостой байранд бол хоолой, хайрцаг, углаас, залгаас, салбарлаганд тоосноос хамгаалсан
нягтруулга хийнэ.
Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын зориулалттай ган хоолой, хайрцгийг холбохдоо энэ
дїрмийн 1.6-ийн шаардлагыг биелїїлбэл зохино.
Байрын доторх цахилгааны далд утас
2.1.22. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас, гуурсанд сївлэсэн цахилгаан дамжуулах далд
утасыг угсрахдаа 2.1.20-2.1.21 заалтын шаардлагыг їндсэн болгон ямарч тохиолдолд нягтруулга
хийж єгнє. Далд утасны холболтын хайрцаг нь онгойдоггїй, битїї байвал зохино. Салхивчийн суваг
ба худаг, уурхайд далд угсралтын утасыг хэрэглэж болохгїй. Дээрх суваг, уурхайн хонгилыг огтлож
гарах угсралтын ажилд ган хоолойд дангаар нь сївлэсэн утас ба кабель ашиглах ёстой. Дїїжин
таазны утас ба кабелийг энэ дїрмийн 6.1, 6.2, 7.2-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ.
Дээврийн хєндийн цахилгаан утас
2.1.23. Дээврийн хєндийд цахилгааны угсралтын ажлыг хийдээ дараахи тєрлийн утасыг
хэрэглэнэ. Їїнд:
Ил утас:
· Хоолойд сївлэгдэх хамгаалалттай, шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийсэн
бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелийг бол дурын єндєрт,
· Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай нэг судалтай дамжуулах утасыг дамар буюу тусгаарлагчид
(їйлдвэрийн барилгын дээврийн хєндийд бол зєвхєн тусгаарлагчид) -2.5 м-ээс багагїй єндєрт.
Хэрэв 2.5 м-ээс бага єндєрт бэхлэхээр бол тїїнийг механик гэмтэл ба хїрэлцэлээс хамгаалах
ёстой.
Далд утас:
· Дурын єндєрт, їл шатах материал бїхий хана, дээвэр, хашлаганд далд утас угсрах.
2.1.24. Дээврийн хєндийд тавигдах ил дамжуулах утас, кабель нь зэс судалтай байвал
зохино. Дээврийн хєндийд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабелийг ган хоолойд сївлэж илээр,
тїїнчлэн шатдагїй материалаар хийсэн хана ба хучилтанд угсрах; хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэлийн
байрны шатдаг дээвэрт тэдгээрийг ган хоолойд сївлэн хоолой ба холболт (салбарлалт)-ын
хайрцагт тоос орохоогїй байхаар эрээсэн (резьба) холболт хэрэглэж угсрахыг тус тус зєвшєєрнє.
Дээврийн хєндийд тавигдах зэс буюу хєнгєнцагаан судалтай кабель ба утасны залгалт ба
салбарлагын залгалтыг металл хайрцаганд тухайн утасны материалын огтлол ба судлын тоонд
тохируулж, гагнах, прессээр шахах, хавчих зэрэг аргаар хийх ёстой. Дээврийн хєндийд шууд
байрлах бусад цахилгаан хэрэгсэлийн ба гэрэлтїїлгийн сїлжээний залгалт-салгалтын аппаратыг
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 97
БД 43-101-03
тэр байрны гадна нь тавих ёстой. Ган хоолойд сївлэж угсрах тохиолдолд 2.1.20-2.1.21 шаардлагыг
баримтлавал зохино.
Гаднах зориулалттай цахилгаан утас
2.1.25. Гадны зориулалттай хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай цахилгаан дамжуулах утас нь
хїмїїс байх газар (балкон, тагт, террас)-т, хїн хїрэлцэхээргїйгээр тавигдах ёстой. Барилгын гадна
ханаар ил тавигдах утас нь тухайн заагдсан байрлалаас дараах зайнаас багагїй хэмжээнд
тавигдах ёстой. Їїнд (зай, м):
· Угсралтын хэвтээ нєхцєлд: - тагт, саравчин доогуур болон їйлдвэрийн барилгын дээвэр
дээгїїр 2.5
- цонхны дээгїїр 0.5
- тагтан доогуур 1.0
- цонхны доогуур 1.0
· Угсралтын босоо нєхцєлд: -цонх хїртэл 0.75
-тагт хїртэл 1.0
· Газраас утас хїртэл 2.75
Барилгын ойролцоох тулгуурт утас зїїхдээ утаснаас цонх, тагт хїртлэх зай нь утасны
хамгийн их хазайлтыг тооцоод 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Орон сууц, олон нийтийн ба
їзвэрийн газрын барилгын дээвэр дээгїїр цахилгааны оролт ба салбарлалтаас бусад гаднах
зориулалтын цахилгааны утас татахыг (2.1.79-ийг їзэх) хориглоно. Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай
гаднах зориулалтын утсыг хїн хїрэлцэхийнх нь хувьд тусгаарлагагїй утасны нэгэн адил авч їзнэ.
2.1.26. Дамжуулах утас нь галын гарц, ачаа тээвэрлэх тєрєл бїрийн зам огтлон гарч байвал
нэвтрэн гарах хэсгээс газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 3.5 м-ээс
багагїй байх ёстой. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс
багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утаснаас хана,
тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой.
2.1.27. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг ханцуйвч (углаас), гуурсанд сївлэгдэх гаднах
зориулалтын цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.28 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд
нягтруулга хийвэл зохино. Ган хоолой, хайрцаганд сївлэх зориулалттай утасыг барилгын гадна
газарт булахыг хориглоно.
2.1.28. Барилгын цахилгааны оруулгыг хана нэвтлэхэд нь тусгаарлах хоолой, гуурсанд
сївлэж, тїїнд ус хуримтлагдаж орохооргїй, нэвчихээргїйгээр чигчиж єгнє.
Барилгын цахилгааны оруулгын утаснаас газар хїртэлх зай нь 2.75 м-ээс багагїй (2.4.37 ба
2.4.56-ийг їзэх), орлуулгын тусгаарлагч дээрх утасны хоорондох зай, мєн утаснаас орлуулга хийж
байгаа хана, дээврийн хормой хїртлэх зай нь 0.2 м-ээс багагїй байвал зохино.
Дээврээр оруулах оруулганд ган хоолой ашиглахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд оруулгын
салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээвэр хїртлэх босоо зай нь 2.5 м-ээс багагїй байвал зохино.
Дээвэр дээр нь хїмїїс гардаггїй, єндєр биш барилгын хувьд (худалдааны мухлаг, контейнер
хэлбэртэй барилга, граш, зєєврийн вагончик, фургон г.м.) оруулгын салбарлагын ба орлуулгын
утаснаас дээвэр хїртлэх зай нь 0.5 м, утаснаас газар хїртлэх зай нь 2.75 м-ээс багагїй байвал
зохино.
Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт
хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас
2.1.29. Гэр хорооллын доторх дамжуулах утас нь галын гарц, автомашины ба ачаа тээврийн
зам огтлон гарч байвал нэвтрэн єнгєрєх хэсэгт утасны унжилтыг тооцож, газрын гадрага хїртлэх
зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утасны
хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-
ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утаснаас хашаа, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-
ээс багагїй байх ба цахилгаан дамжуулах утасыг тєрєл бїрийн хашаан дээгїїр тохох, дамжуулан
тавих, дээрх єндєрийг хангаагїй, 0.4 кВ-ын шаазан ба шилэн тусгаарлагчгїй (туслах) шон
хэрэглэхийг тус тус хориглоно.
2.1.30. Гэрийн ойролцоох (туслах) шонд цахилгааны утас зїїхдээ стандартын хийц бїхий
тусгаарлагч (2 ба 4 ширхэг) хэрэглэх ба утаснаас гэрийн овор, їїд хїртлэх зай нь утасны хамгийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 98
БД 43-101-03
их унжилтыг тооцоод 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Гэрийн гадна холболтын зориулалттай
хамгаалалтгїй, бїрээстэй цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс зорчих газраас (гэрийн эргэн
тойрон, їїд г.м.) хїрэхээргїй тавигдах буюу хязгаарлагдсан байх ёстой. Гэрийн гадуур ил тавигдах
кабель ба утасны тєгсгєлийн (туслах ) шонгийн заагдсан байрлалаас дараах босоо ба хэвтээ зайг
баримталж угсралтыг хийх ёстой.
· Шаттдаггїй бїрээстэй 1, 2 ба 3 судалтай утас (кабель)-аар тоонон дээгїїр оруулах
нєхцєлд:
Гэрийн туурга, їїднээс 3.5 м
Дээврийн хормойноос 3.0 м
· Шатдагїй (їл шатах), шаталт муутай бїрээс бїхий 1, 2, 3 судалтай кабель ба бїрээстэй
утсаар гэрийн шалан доогуур оруулах нєхцєлд:
Гэрийн овор ба оруулга хїртэл 0.5 м
Кабель оруулгын утасны нийт урт 10 м
Дээрх зайг баримтлан дэээврийн оруулгын хийхдээ хамгийн тєгсгєлийн шонгоос гэрийн
дээврээр дамжин, єрхєн доогуур орох 10 м-ээс багагїй хэсгийг шадаггїй (шаталт муутай)
материалаар хийсэн тємєрлєг ба хуванцар гуурс, хоолой ашиглаж, нэгээс хоёр давхар тусгаарлага
хийж єгєх ёстой. Энэ нєхцєлд хэвтээ ба босоогоор оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас
дээврийн хормой, туурга болон їїдний амбаар зэрэг шатамхай материал хїртлэх зай нь 3.5 м-ээс
багагїй, ямар нэг богино залгалтын оч хаяхад дээвэр дээр унахааргїй хийгдсэн байвал зохино.
Гэрийн шалан доогуурх оруулгыг шалны доогуур кабель ба бїрээстэй утсаар хийхдээ
тусгаарлах хоолой, тємєр гуурсанд сївлэж, ус орохооргїй, нэвчихээргїйгээр хоёр талаас нь
чигчиж, газарт булах буюу тємєр бетон ховилд тавьж єгсєн байх ёстой. Хоолой, хайрцаг, гуурсанд
сївлэсэн гаднах цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.20-2.1.21 зїйлийг иш їндэс болгон бїх
тохиолдолд нятруулга хийнэ.
2.2. 35 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАГЧ ШИН
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
2.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн гїйдэл
дамжуулагчид хамаарагдана. Тэсрэх ба галын аюултай байранд тавигдах гїйдэл дамжуулагчид
хамаарах заалт нь 7.1 зїйлд орсон, тїїгээр зохицуулагдах болно. Энэ бїлгийн заалт нь цахилгаан
задлаг (электролиз)-ийн тоноглол, цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн зэрэг тусгай зориулалтын
гїйдэл дамжуулагчид хамаарахгїй. Мєн тїїнчлэн тусгай дїрэм ба нормоор зохицуулагдах
байгууламж ба гїйдэл дамжуулагчидийг энэхїї бїлэг хамаарахгїй.
2.2.2. Цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах, хуваарилах зориулалттай, тусгаарлагатай ба
тусгаарлагагїй дамжуулагч, тїїнд харгалзах тусгаарлуур, хамгаалах бїрээс, салбарлах
байгууламж, тогтоолгын ба тулаас хийц, тэдгээрийн нэгдлийг гїйдэл дамжуулагч (гїйдэл
дамжуулагч шин) гэж нэрлэнэ.
2.2.3. Гїйдэл дамжуулагчийн утасны хэлбэрээс хамааруулан зєєлєн (дамжуулах утас
ашиглах нєхцєлд) ба хатуу (хатуу шин ашиглах нєхцєлд) гэж ангилна. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй,
заводоос бїлгээр нь иж бїрдэл болгон нийлїїлдэг гїйдэл дамжуулах хатуу гїйдэл дамжуулагчийг
шин дамжуулагч (гїйдэл дамжуулах шин) гэнэ. Гїйдэл дамжуулах шинийг зориулалтаар нь дараахи
байдлаар ангилна. Їїнд:
· Хуваарилах шин дамжуулагч ба хїчний хуваарилах пункт, щит болон томоохон чадалтай
цахилгаан хэрэглэгчдийг холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гол (магистрал) шин,
· Цахилгаан хэрэглэгч (хэрэгсэл) холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах
хуваарилах шин,
· Хєдєлгєєнтэй цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гулсах
(троллейны) шин,
· Их биш чадлын хэрэглэгч ба цахилгаан гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл
дамжуулах гэрэлтїїлгийн шин.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 99
БД 43-101-03
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, нэг цахилгаан хэрэгсэлийн хязгаараас гарч байгаа гїйдэл
дамжуулах шинийг тууш шин (туушин) гэж нэрлэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.2.4. Їйлдвэрийн газрын 6-35 кВ хїчдэлтэй сїлжээнд 6 кВ хїчдэлтэй бол 15-20 МВа, 10 кВ
бол 25-35 МВа, 35 кВ хїчдэлтэй бол 35 МВа чадлыг нэг чигт дамжуулахын тулд ихэвчлэн
зэрэгцїїлэн тавьсан олон кабель шугамын ємнє зєєлєн буюу хатуу гїйдэл дамжуулагчийг
хэрэглэнэ. Гїйдэл дамжуулагчийг тухайн обьектийн цахилгаан хангамжийн ба хїрээлэх орчины
ерєнхий тєлєвлєгєєтэй уялдуулан ямарч тохиолдолд хэрэглэж болно. Гїйдэл дамжуулах хэсэг,
тусгаарлуур, бїтээц зэрэгт гэмтэл учируулах, эвдлэх, химийн идэвхитэй бодис агуулсан агаартай
орчинд байрлуулах, тєрєл хэлбэртэй уялдуулан гїйдэл дамжуулагчийг сонгож, хамгаалалтын арга
хэмжээ авна.
Шин дамжуулагч, тусгаарлуур, хэлхээс, аппарат, хэрэгслийн бїтээц зэргийг ажлын хэвийн
(ажлын хїчдэл ба гїйдэл) ба богино холболтын ажлын нєхцєлєєр (бїлэг 1.4-ийг їзэх) сонгох
ёстой. Гїйдэл дамжуулагч, туушины єнгє, тэмдэглээг энэхїї дїрмийн 1.1 бїлэгт тодорхойлсон
болно.
2.2.5. Гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэл дамжуулах хэсгийг (цаашид гїйдэл дамжуулах хэсэг гэх)
дїрмийн дагуу хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, ган утас, хоолой, тєрєл бїрийн огтлолтой, тусгай
хэлбэр бїхий бэлдэцээр хийвэл зохино.
Гїйдэл дамжуулах хэсгийг газардуулахдаа 4.2.19 шаардлагын дагуу суурин газардуулах хутга
буюу зєєврийн газардуулга ашиглавал зохино. Мєн гїйдэл дамжуулагчийг механик ачаалал,
хїрээлэх орчины тооцоот халуун зэргийг 4.2.32-4.2.46-д заасан шаардлагыг їндэслэн тодорхойлно.
Гїйдэл дамжуулагчийн хийц ба байршил нь засварын болон угсралтын аюулгїй ажиллагаа,
тохиромжтой нєхцєлийг хангасан байх ёстой.
2.2.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, агаарт ил байгаа гїйдэл дамжуулагчийг аянганы хэт хїчдлээс
4.2.108, 109-д заасан шаардлагын дагуу хамгаалалт хийнэ. 1 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй,
тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид соронзон орны їйлчлэлээр шиний баригч,
арматур, бїтээцэд гарах цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээ авахыг
зєвлєхєєс гадна 1.6 кА ба тїїнээс дээш гїйдэлтэй тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн
дамжуулагчид бол дээрх арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Харин 2.5 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй бол энэ
арга хэмжээг заавал авахаас гадна гїйдэл дамжуулагчид (квадрат талаар нь зурвасыг багцанд
тавих, хосолмол фаз, янз бїрийн хэлбэрийн шин, бєєрєнхий ба квадрат хєндий хоолой, утасны
байрлалын сэлгэлтийг хэрэглэх) бий болох нєлєєлгийн эсэргїїцлийг багасгах ба тэгштгэх асуудлыг
тусгаж єгнє. Зєєлєн гїйдэл дамжуулагчийг татахдаа фаз хоорондын солбицолыг хийх ба тоог нь
гїйдэл дамжуулагчийн уртаас хамааруулан тооцоолж олно. Тэгшхэмгїй ачаалалтай гїйдэл
дамжуулагчийн хувьд цахилгаан соронзон їйлчлэлийн нєлєєллєєс їїсэх цахилгаан эрчим хїчний
алдагдлыг бууруулах арга хэмжээг тухайн тохиолдол бїрт тооцоогоор тодорхойлно.
2.2.7. Температурын єєрчлєлт, трансформаторын доргилт, байшин, барилгын жигд биш суулт
зэрэгтэй уялдан дамжуулагч, тусгаарлуур болон бусад элементэд їїсэх аюул учирхуйц механик
хїчдэлээс хамгаалах, арилгах зориулалтын нэмэлт арга хэмжээг авна. Гїйдэл дамжуулах хатуу
шинийг барилга байшингийн температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт компенсатор
тавьж єгнє.
Гїйдэл дамжуулагчийн салдаггїй холбоосыг гагнуураар гїйцэтгэнэ. Гїйдэл дамжуулах
зєєлєн шинтэй салбарлагыг хийхдээ шахах хавчаар ашиглан холбоно. Тєрєл бїрийн материалаар
хийсэн гїйдэл дамжуулагчийг холбохдоо контактны гадаргууг зэврэлтээс хамгаалсан байх ёстой. 1
кВ-оос дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч утасны хєндлєн огтлолыг ачааллын хїлээгдэж байгаа
єсєлтийг 25-30 хувиас ихгїйгээр тооцож авсан хэвийн ба аваарийн дараах горимын зєвшєєрєгдєх
їргэлжийн гїйдлээр сонгоно. Тусгаарлагагїй утас бїхий гїйдэл дамжуулагчийг тавих нєхуєлд 1.3-д
дурьдсан зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг авахдаа хэрэв фазын дотоод солбилцол хийгдээгїй
бол 0.8; хийгдсэн бол 0.98 гэсэн коэффициентийг хэрэглэнэ.
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч
2.2.8. Гїйдэл дамжуулагчаас салбарлах хэсэг нь їйлчилгээ хийхэд дєхємтэй байна.
Їйлдвэрлэлийн байранд IP00 маягийн хийцтэй бол гїйдэл дамжуулах шинийг шалнаас буюу
їйлчлэх тавцангаас 3.5-аас багагїй; IP31 хїртэл маягийн хийцтэй бол 2.5 м-ээс багагїй єндєрт
байрлуулна. Тусгаарлах шинтэй IP20 ба тїїнээс дээш маягийн хийцийн гїйдэл дамжуулагч, IP40
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 100
БД 43-101-03
тїїнээс дээш бол тавигдах єндєрийг нь нормчлохгїй. Мєн хувьсах гїйдлийн 42 В, тїїнээс доош
хїчдэлтэй ба тогтмол гїйдлийн 110 В тїїнээс доош хїчдэлтэй дурын хийцийн гїйдэл
дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй.
Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орох байранд IP20 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл
дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлогдохгїй. Їйлдвэрлэлийн барилгын цахилгаан
байранд IP00 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тавигдах єндєрийг
нормчлохгїй. IP00 хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагч утсанд тохиолдолоор шїргэлцэх хэсэгт
хаалт хийж єгєх ёстой.
Гїйдэл дамжуулагчид механик гэмтэл гарч болох хэсэгт нэмэгдэл хамгаалалт тавина. Хїмїїс
зорчих гарцны дээгїїр байрлах гїйдэл дамжуулагч ба хязгаарлалтын хашлагыг шалнаас буюу
їйлчилгээний тавцангаас 1.9 м-ээс багагїй єндєрт тавих ёстой. Торон хашлаганы їїрний нїд нь
25х25 мм-ээс ихгїй хэмжээтэй байвал зохино.
Гїйдэл дамжуулах шинийг байрлуулах бїтээцийг шатдаггїй материалаар хийх ба галын
тэсвэрлэц нь 0.25 цагаас багагїй байх нь ёстой.
2.2.9. Хана, хаалт ба хучилтаар гїйдэл дамжуулагч єнгєрч байгаа зангилаа хэсэг нь нэг
байрнаас нєгєє байрлуу утаа ба дєл тархах боломжийг хаасан байхаар хийгдэх ёстой. Бїрээстэй
(IP00) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой хїртлэх зай 1 м-ээс
багагїй, технологийн тоног тєхєєрємж хїртлэх зай 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Бїрээстэй
(IP21, IP31, IP51 IP65) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой,
технологийн тоноглол хїртлэх зайг нормчлохгїй.
Фазуудын дамжуулагчийн хоорондох буюу бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн туйлын
хоорондох зай ба тэдгээрээс байшингийн хана, газардлагын бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс
багагїй, байшингийн шатаж болох элемент хїртлэх зай нь 200 мм-ээс багагїй байна.
2.2.10. Гїйдэл дамжуулагчаас авсан салбарлагын залгалт-салгалт (коммутацлал)-ын ба
хамгаалах аппаратыг шууд гїйдэл дамжуулагч шин дээр буюу салбарлагын пунктийн ойролцоо
тавина. Эдгээр аппаратурын хїчдэлтэй хэсэгт санамсаргїй хїрэлцэх боломжийг хааж тусгай
хашлага хийж єгнє. Аппарат нь хїн хїрэхээргїй єндєрт байрлах бол шал болон їйлчилгээний
тавцангаас шуурхай їйлчилгээ хийж болохоор тоног (трос, татуурга)-той хийгдвэл зохино. Мєн
эдгээр аппаратын залгаатай, салгаатайг ялгах тэмдэг нь шал болон їйлчилгээний тавцангаас тод
харагдахаар байх ёстой. Гїйдэл дамжуулах шиний тусгаарлагчийг шатдаггїй материал (шаазан,
стеатит)-аар хийвэл зохино.
2.2.11. Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулах шиний уртын дагуу 10-15 м бїрт,
тїїнчлэн хїмїїсийн орж, гарах хэсэгт аюулгїйн техникийн урьдчилан анхааруулах бичлэг (плакат)
хийж тавих ёстой.
2.2.12. Краны алслалтын гїйдэл дамжуулагчид дараахи нэмэгдэл шаардлага тавигдана.
Їїнд:
· Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00), хашлагагїй гїйдэл дамжуулагч хучилтын фермээр
тавигдах бол гїїрийн дэвсгэрийн шал ба краны тэргэнцэрээс дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсрах:
хэрэв 2.5 м-ээс доош тавигдах бол хучилтын фермийн бїсийн доод тївшинээс доош оруулж
болохгїй бєгєєд гїїрний дэвсгэр ба краны тэргэнцэрээс санамсаргїй шїргэх, хїрэлцэхээс
хамгаалж бїх уртын дагуу хашлага хийж єгнє.
· Краны засварын талбайд хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй
хэсэгт краны тэргэнцэрийн шалнаас санамсаргїй хїрэлцэхээс хамгаалж хашлага хийж єгнє. Хэрэв
гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэг нь 2.5 м-ээс багагїй єндєрт буюу тусгаарлагатай утсаар
хийгдсэн байвал хашлага хийх шаардлагагїй. Сїїлчийн тохиол нь засварын нєхцєлєєс хамаарч
тїїнд ойртох хамгийн бага зайг тодорхойлно.
· Гїйдэл дамжуулагчийг краны замны доогуур байрлуулахад хїрвэл механик гэмтлээс
хамгаалах тусгай аргыг краны їйлчилгээний бус бїсэд хэрэглэхгїй. Краны їйлчилгээний бус бїсэд
байгаа технологийн тоноглолын хажууд байрлах 600 А хїртлэх гїйдлийн дурын хийц бїхий
бїрхїїлтэй шин дамжуулагчид механик їйлчлэлээс хамгаалах тусгай аргыг хэрэглэхгїй.
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин)
2.2.13. Їйлдвэрийн байранд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг шал буюу
їйлчилгээний талбайгаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тавина. Зєвхєн мэрэгжсэн їйлчилгээний
хїмїїс орж гарах їйлдвэрлэлийн байр (барилга байгууламжийн техникийн давхар г.м.)-анд IP41 ба
тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлохгїй. Шал буюу
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 101
БД 43-101-03
їйлчилгээний талбайгаас IP41 ба тїїнээс доош хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг 2.5 м-ээс багагїй
єндєрт, харин IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй.
2.2.14. Гїйдэл дамжуулах шинийг хонгил, галлерейд байрлуулахдаа 4.2.51-ийг иш їндэс
болгон дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно.
· Хамгаалах бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн їйчилгээний гудамын єргєн нь нэг
талдаа байрлалтай бол 1 м-ээс багагїй, хоёр талдаа байрлалтай бол 1.2 м байна. Гїйдэл
дамжуулагчийн урт нь 150 м-ээс дээш бол їйлчлэх гудамын єргєнийг нэг талын байрлалтай
їйлчилгээний гудамтай адилаар, хоёр талын їйлчилгээтэй тоноглолд бол тїїнийг гудмын єргєнийг
дээрхтэй харьцуулахад 0.2 м-ээс багагїйгээр нэмэгдїїлж авна.
· Бїрээсгїй гїйдэл дэмжуулагчийн хашлагын єндєр нь шалнаас дээш 1.7 м-ээс багагїй байх
ёстой.
· Гїйдэл дамжуулагчийн эхлэл, тєгсгєлд болон дагуух завсрын цэгт байнгын газардуулгын
хутга тавих буюу зєєврийн газардуулгатай холбох тєхєєргийг хийж єгнє. Зєєврийн газардуулга
тавих хэсгийн тоог сонгохдоо зэрэгцээ гїйдэл дамжуулагчийн богино холболтын їед зэргэлдээх
газардуулгын хоёр цэгийн хоорондох хїчдэл нь 250 В-оос хэтрэхгїй байхаар авбал зохино.
Гїйдэл дамжуулагч байрлах хонгил ба галлерейд гэрэлтїїлэг байх ёстой. Тїїнийг ээлжлэн
холбох боломжтой хоёр їїсгїїрээс (бїлэг 6) тэжээж єгнє. Бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагч
тавих бол гэрэлтїїлэгийн арматурыг аюул, осолгїй їйлчлэх боломжоор хангахаас гадна
гэрэлтїїлгийн тэжээлийн металл бїрээстэй дамжуулах утас нь (металл бїрээстэй кабель, ган
хоолой дахь цахилгаан дамжуулах утас г.м.) экранчилагдсан байвал зохино.
2.2.15. Гїйдэл дамжуулагчид зориулсан хонгил, галлерейг хийдээ дараахи шаардлагыг
мєрдлєг болгоно. Їїнд:
1. Тухайн байгууламж шатдаггїй материалаар хийгдэх ба барилгын даацын зориулалттай
даацын тємєр-бетон хийцийн гал тэсвэрлэц (чанар) нь 0.75 цагаас багагїй, ган хийц нь 0.25 цагаас
багагїй байвал зохино.
2. Салхилуулгыг хэвийн ачааллын їед хонгилд орж, гарах агаарын температурын зєрєє нь
150 С-ээс хэтрэхгїй байхаар тооцоолж сонгоно. Салхилуулгын нїх нь сєхєгдєх (хаалттай) жалюз
буюу тортой, хамгаалах саравчтай байна.
3. Гїйдэл дамжуулагчийн хонгил, галлерейн дотоод оронзайд ямар нэгэн дамжуулах
хоолойг огтлолцоогїй байхаас гадна холбооны хэрэгсэлээр тоноглогдсон байвал зохино. Холбооны
аппаратур, хэрэгсэл ба тїїнийг суурилуулах газрыг тодорхой тєслєєр гїйцэтгэнэ.
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас
2.2.16. Ил агаарт тавигдах гїйдэл дамжуулах уян утас нь бие даасан тулгуур дээр хийгдэнэ.
Гїйдэл дамжуулах утас ба технологийн дамжуулах хоолойг хамтад нь нэг тулгуур дээр тавихыг
хориглоно.
Задалбар фазын утаснуудын хоорондох зай нь тїїний утасны голчоос 6 дахинаас багагїй
байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулсан бїтээц, барилга ба тїїний бусад
байгууламж болон авто машины ба тємєр замын далан хїртлэх зайг авахдаа 2.5 бїлгийн заалтыг
мєрдлєг болгоно. Харин тэсрэх аюултай байр бїхий барилга, байшин, тэсрэх аюултай гадаад
тєхєєрємжинд ойртох зайг дїрмийн 7.1 бїлгийн шаардлаганд дїйцїїлэх ёстой.
2.2.17. Гїйдэл дамжуулагчаас огтлолцож байгаа байгууламж хїртлэх зайг шалгахдаа фаз
хоорондын, фазын дотоод хєндлєвч ба аваарийн дараахи горимын утасны байж болох хамгийн их
температураас їїсэх жингийн нэмэгдэл ачааллыг тооцож тодотгох шаардлагатай. Гїйдэл
дамжуулагчийн хамгийн их халууныг аваарийн дараахи горимын нєхуєлд нэмэх 70 0С гэж авна.
Тууш гїйдэл дамжуулагчийн хэлхээний гурван фазын байршлыг адил талт гурвалжины оройнууд
мэтээр авахыг зєвлєж байна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн бїтээц нь хїчдэлээс тасалсан хэлхээнд
зєєврийн газардуулга тавихад аюулгїй ажиллах нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Зєєврийн
газардуулга тавих байршил, тоог 2.2.14-ын 3-аар сонгож авбал зохино.
2.2.18. Гїйдэл дамжуулах уян утасны тооцоонд дараахи шаардлагыг удирдлага болгоно.
Їїнд:
· Янз бїрийн гадаад ачааллын улмаас утсанд їїсч байгаа хїчдэл болон таталтыг тулгуурын
ба зангилааны болзолт бэх бат, фазанд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх хэвийн таталт, хїлээн авах
хїчлэгээс хамааруулан тооцоо хийж авах ёстой. Фазын норматив таталтыг дїрмийн дагуу 9.8 кН
(10 тс)-оос ихгїйгээр авна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 102
БД 43-101-03
· Утсанд їйлчилж байгаа фаз хоорондын ба фазын дотрох хєндлєвчийн нэмэлт ачааллыг
тооцохоос гадна утсанд їйлчлэх салхины даралтыг 2.5.20-ийн дагуу сонгож авна.
2.3. 220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
2.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель, тїїнчлэн хяналтын
зориулалттай кабель шугаманд хамааралтай. Єндєр хїчдлийн кабель шугамыг тусгай тєслєєр
хэрэгжїїлэх ба зарчим нэмэлт шаардлагыг 6.4, 7.1, 7.2 бїлэгт хавсрагасан болно.
2.3.2. Цахилгаан эрчим хїчийг буюу тїїний лугшилт (импульс)-ыг дамжуулах зориулалттай
нэг ба хэд хэдэн зэрэгцээ кабель, тэдгээрийн холболтын, тогтоолгын ба тєгсгєлийн баривч (муфт),
бэхэлгээний эд ангийг; харин тос дїїгэмэл шугамын хувьд тос шахалт (тосолгооны)-ын аппарат,
тосны даралтыг дохиолох ба тїїнийг сэлбэх аппарат систем зэргийг нийтэд нь кабелийн шугам
гэнэ.
Кабель, кабелийн муфт (баривч) болон тос дїїгэмэл кабелийн шугамын хэвийн ажиллагааг
хангах зориулалттай тос сэлбэх аппарат, бусад тоноглолыг байрлуулах тусгай хийцийн иж
бїрдэлийг кабелийн байгууламж гэнэ. Кабелийн байгууламжинд кабелийн хонгил, суваг, хайрцаг,
болоок, цооног, давхар, давхарласан шал, газрын дээрх гїїрэн байгууламж (эстакады), галлерей,
таслага, хорго (камер), тосолгооны пункт зэрэг орно.
Тулгуур бїтээцэд байрлах кабель ба кабелийн муфт, тэдгээрийг сунгах, їзлэг, засвар хийхэд
зориулагдсан бїх уртын туршдаа чєлєєтэй гарцтай хаалттай байгууламжийг кабелийн хонгил
гэнэ.
Кабелийг байрлуулах, сунгах, їзлэг засвар хийх бол заавал хучилт, таглааг зайлшгїй авах
зориулалтын хаалттай ба газрын хєрсєнд ухмал (хэсэгчилсэн буюу бїтэн), шал, хучилт г.м. нэвтрэх
боломжгїй байгууламжийг кабелийн суваг гэнэ.
Єндєр нь хєндлєн огтлолоос хэд дахин их, хїмїїс дагууд нь орж гарах зориулалтын шат,
эсвэл тахир торгоц (скоба, clamp)-оор тоноглогдох (нэвтрэх цооног) буюу хана нь бїрэн ба
хэсэгчлэн авагдах (нэвтрэлтгїй цооног) ихэвчлэн босоо (тэгш єнцєгт хэлбэртэй) кабелийн
байгууламжийг кабелийн худаг (цооног) гэнэ. Шал буюу хучилтын хоорондох зай нь 1.8 м-ээс
хэтрэхгїй, шал ба хучилтаар хязгаарлагдмал барилгын тухайн хэсгийг кабелийн давхар гэнэ.
Сєхмєл хавтантай шал ба давхар хоорондын хучилт, ханаар хязгаарлагдсан байрны хєндийг
кабелийн давхар шал гэнэ. Кабель сївлэх зориулалтын хоолой бїхий, худагтай кабелийн
байгууламжийг кабелийн блок (болоок) гэнэ. Блокд кабелийг сунгах буюу кабелийн муфт хийх
зориулалттай, авагддаг бетонон хавтан таглаатай, битїї хаагддаг кабелийн газар доорх
байгууламжийг кабелийн хорго (камер) гэнэ. Хорго руу орох нээлхийг кабелийн худаг гэнэ. Газрын
дээрх буюу газар дээр ил, хэвтээ буюу налуу їргэлжилсэн кабелийн байгууламжийг кабелийн
эстакад (гїїрэн байгууламж) гэнэ. Энэ нь тусгай нэвтрэлтэй ба нэвтрэлгїй гэж байж болно. Газрын
дээрх буюу газарт бїтэн буюу хагас хаалттай (хажуугийн ханагїй) суусан, хэвтээ буюу налуудаа
тууш нэвтрэлттэй кабелийн байгууламжийг кабелийн галерей (кабелийн хайрцаг, тавиурыг 2.1.3-
аас їзэх) гэнэ.
Їргэлжийн зєвшєєрєгдєх илїїдэл дараллтай байх єндєр ба нам даралтын тос дїїргэмэл
кабелийг кабелийн тосон шугам гэнэ. Їїнд:
· тугалган бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель - 0.0245-0.294 МПа (0.25-3.0 кгс\см2),
· хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель- 0.0245-0.49 МПа (0.25-5.0 кгс\см2),
· єндєр даралтын кабель - 1.08-1.57 МПа (11.0-16.0 кгс\см2) нь гэж ангилна.
Тогтоолгын баривч (муфт) буюу тогтоолго ба тєгсгєлийн муфтийн хоорондох шугамын
хэсгийг нам даралтын тос дїїргэмэл кабель шугамын бїлэг (секц) гэнэ. Тос сэлбэх аппарат,
тєхєєрємж (тэжээлийн сав, даралтын бак, сэлбэх агрегат г.м.) бїхий газрын дээрхи, газарт буюу
газрын доорхи байгууламжийг тосолгооны пункт гэнэ. Нэг фазын тєгсгєлийн муфт ба ган хоолойн
тєгсгєл хоорондох єндєр даралтын кабель шугамын хэсгийг салбарлалтын байгууламж гэнэ.
Тосоор хангах зориулалттай єндєр даралтын кабель шугамыг тосоор сэлбэх ажиллагаанд
зориулсан тосны бак, насос, хоолой, даралтын хавхаг, хаалтуур (вентиль), автоматикийн щит
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 103
БД 43-101-03
бусад тоноглол бїхий автомат ажиллагаатай байгууламжийг тосолгооны сэлбэлтийн агрегат
гэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.3.3. Кабель шугамын байгууламж ба зураг тєсєл нь шугам сїлжээний хєгжил, шугамын
зориулалт ба чухал онцлог байдал, даялал (трасс)-ын шинж байдал, тавих арга, кабелийн бїтээц
зэргийг тооцсон техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр хийгдэх ёстой. Кабель шугамын трасс,
даялалыг сонгохдоо кабелийн металл бїрээсэнд халтай биш хєрсний байдлыг харгалзан їзэх нь
зїйтэй (2.3.44-ийг їзэх).
2.3.4. Газрын доорхи кабель шугамыг мєрдєгдєж байгаа цахилгаан шугам сїлжээг
хамгаалах дїрмийг иш їндэс болгон трассын дагууд тодорхой хэмжээний талбайд хамгаалалтын
бїс тогтоож єгнє. Їїнд:
· 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелиас 1 м зайнд,
· 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелаас 1 м зайнд, хэрэв
кабель нь хот дотор явган хїний замын доогуур бол барилга байгууламжтай тал руу нь захын
кабелиас 0.6 м, гудамжны зорчих хэсэгтэй тал руу нь 1 м-ын зайнд.
Усан доогуурх шугаманд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээших хїчдэлтэй кабельд захын кабелиас
100 м-ийн єргєнтэй зэрэгцээ шулуун зурвасаар хамгаалах бїс тогтооно. Кабель шугамын
хамгаалах бїсийг цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийн шаардлагад нийцїїлнэ.
2.3.5. Кабель шугамын даялалыг сонгохдоо кабелийн зарцуулалтыг бага байлгах, механик
їйлчлэлд орохгїй байх, зэврэлт, доргилт, хэт халалтаас хамгаалах хамгаалалтыг хангах, аль нэгэн
кабельд богино залгалт болоход зэрэгцээх кабель нь цахилгаан нумын їйлчлэлээр гэмтэхээргїй
байх, дамжуулах хоолойтой шїргэлцэхгїй байх зэргийг анхаарч їзнэ. Кабелийг тавихдаа єєр
хооронд нь болон дамжуулах хоолойтой солбилцуулахаас аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Нам
даралтын тос дїїргэмэл кабелийн шугамын трассыг сонгохдоо газрын рельефтэй уялдуулан тос
сэлбэх бак, шугамын оновчтой байршлыг авч їзэх нь зїйтэй. Кабель шугам нь угсралтын ба
ашиглалтын явцад механик аюултай хїчдэл ба гэмтэл авахаас сэргийлж дараах арга хэмжээг
авбал зохино. Їїнд:
· Хєрсний шилжилт ба кабель, тїїний бїтээцийн температурын єєрчлєлтєєс гарах хэв-
гажилтаас їїсэх шилжилтийг хїрэлцээтэй нєхєхєєр бодолцон уртынх нь дагуу нєєцтэй авах ёстой.
Гэхдээ кабелийн нєєцийг гогцоо хэлбэртэй авахыг хориглоно.
· Байгууламж, бїтээц, хана, хучилтаар кабелийг хэвтээгээр тавихдаа тїїний тєгсгєлийн
цэгїїд, їзїїрлэгээний дэргэд нь, эсвэл кабелийн тахирлах хэсгийн ба холболтын болон тогтоолгын
муфтний хоёр талд хєдєлгєєнгїй бэхэлж єгєх ёстой.
· Байгууламж, бїтээц, ханаар кабелийг босоо тавихдаа тїїний хїндийн хїчний їйлчлэлээр
баривч (муфт) дахь судлын залгаас гэмтэхээргїй, бїрхїїл нь хэв-гажилтанд орохооргїйгээр
бэхлэгдсэн байх ёстой.
· Хуяглаагїй кабелийн бїтээц, бїрээсийг боломжит механик гэмтэл, зэврэлээс хамгаалахын
тулд хатуу бэхэлгээ хийж байгаа тэр хэсэгт зєєлєн эдээр жийрэг тавьж єгнє.
· Механик гэмтэл ихтэй байж (автомашин, механизм явах, ачаа зєєх, хїмїїс зорчих г.м.)
болох газарт кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг тавихдаа газар буюу шалнаас дээш 2 м-ийн
єндєрт, эсвэл газарт бол 0.3 м-ийн зайнд хамгаалалт хийнэ.
· Кабелийг халах гадаргуугаас зайтай байрлуулах ба зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї халах
тохиолдолд халуун бодис алдагдаж болох хоолойн хаалт ба фланцан (тулгамал) холбоосны хэсэгт
кабелийг хамгаалж єгєх ёстой.
· Ашиглалтанд байгаа кабельтэй зэрэгцїїлэн шинээр кабель сунгахдаа сїїлчийнхийг нь
хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино.
Кабель шугамыг хєрсний зэврэлт, хэрмэл гїйдлээс хамгаалахдаа “Цахилгаан техникийн
ажил” БНбД 3.05.06.90-ийг мєрдвєл зохино.
2.3.6. Газар доорх кабелийн байгууламж, бїтээцийг тавихад кабелийн жин, хєрсний байдал,
замын хучилт, єнгєрєх тээврийн хэрэгслийн ачаалал зэргийг тооцож єгєх ёстой. Кабелийг тавих
байгууламжийн хийц, хэсгийг шатдаггїй материалаар хийвэл зохино. Кабелийн байгууламжийн
хийц, хэсгийг ямар нэгэн тоног тєхєєрємж, материал хадгалах зэрэг тїр байгууламжийн
зориулалтаар ашиглахыг хориглоно. Тїр кабелийг кабель сунгах бїх норм, дїрмийг баримталж,
ашиглалтын байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр тавих ёстой. Кабелийг шугам нь ил тавигдах бол
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 104
БД 43-101-03
нарны цацрагийн шууд їйлчлэл (єргєрєгийн 650-аас хойших), янз бїрийн дулаан їїсгїїрийн дулаан
цацраах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй.
2.3.7. Кабелийн муруйлтын ба тахийлтын дотор талын радиус нь гадна талын диаметрийн
харьцуулсан харьцаа нь тухайн маркын кабелийн техникийн нєхцєл ба стандартын заалтаас ихгїй
байх ёстой. Кабелийн судлын муруйлтын тахийлтын дотоод радиус нь кабелийн їзїїрлэгээ хийх
їеийн судлын шилжїїлсэн диаметртэй харьцуулсан харьцаа нь тухайн кабелийн маркийн
техникийн нєхцєл, стандартад заагдсанаас багагїй байвал зохино. Хоолойд сївлэх ба газарт
сунгах кабелийн таталтын хїчлэг (хїч) нь бїрхїїл ба судлын зєвшєєрєгдсєн механик хїчээр
тодорхойлогдоно.
2.3.8. Кабель шугам бїр нь єєрийн дугаар, нэртэй байна. Хэрэв кабель шугам нь хэд хэдэн
зэрэгцээ кабелаас бїрдэж байвал тоон дуугаарт нь А,Б,В,Г… гэсэн їгсийн ялгалт хийж єгнє. Ил
тавигдах кабель болон бїх тєрлийн муфт нь тэмдэглэл хийсэн зїїлт (шошго)-тэй байна. Кабель ба
тєгсгєлийн муфтийн зїїлтэнд марк (маяг, mark), хїчдэл, огтлол, шугамын нэр ба дугаар;
холбоосны муфтийн зїїлтэнд тїїний дугаар, угсралтын огноо байна. Зїїлт нь хїрээлэх орчины
їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийгдэх ёстой. Кабелийн байгууламжинд тавигдах кабелийн
зїїлтийг уртын дагуу 50 м дутамд хийж єгвєл зохино.
2.3.9. Кабелийн шугамын даялал (трасс)-ын дагуу барилгагїй зэлїїд газарт мэдээлэх тэмдэг
тавьж єгвєл зохино. Даялал нь тариалангийн талбай, эзэмшил газраар тавигдсан бол 500 м бїрт,
мєн чиглэлээ єєрчлєх хэсэгт нь мэдээлэх тэмдэг хийж єгєх ёстой. Мэдээлэх тэмдэгт кабель
шугамын хамгаалалтын бїсийн єргєн, кабель шугам эзэмшигчийн телефоны дугаарыг бичнэ.
Кабель тавих аргыг сонгох
2.3.10. 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг тавих аргыг сонгохдоо дараах
зєвлємжийг удирдлага болговол зохино. Їїнд:
1. Кабелийн газарт сунгахдаа нэг шуудуунд зургаагаас илїї хїчний кабель булахыг
хориглоно. Олон тооны кабелийг бїлгїїдийн хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїйгээр тусгай
шуудуунд буюу кабелийн суваг, хонгил, эстакад ба галерейд тавихынг зєвлєж байна.
2. Хонгил, эстакад, галлерейн нэг чиглэлд тавигдах хїчий кабелийн тоо нь 20-оос их байна.
3.Тємєрзам ба гарцтай огтлолцох хэсэг, шингэн металл асгаж болозошгїй хэсэг, трассын
маш давчуу нєхцєлд кабелийг блоконд сунгана.
4. Хотын дэвсгэр нутагт кабель тавих аргыг сонгохдоо анхны хєрєнгє оруулалтын ба
ашиглалт-засварын зардлыг тооцож, ашиглахад хялбар, хэмнэлттэй байдлыг харгалзвал зохино.
2.3.11. Цахилгаан станцын дэвсгэр, эзэмшил газарт хїчний кабель тавихдаа кабелийн
хонгил, хайрцаг, суваг, эстакад ба галерей ашиглана. Хїчний кабелийг зєвхєн алслагдсан туслах
аж ахуйн (тїлшний агуулах, засварын газар)- руу 6-аас илїїгїй тоогоор шуудуунд тавьж болно.
Станцын нийт чадал нь 25 МВт-аас илїїгїй бол эзэмшил дэвсгэр газарт нь кабелийг шуудуунд
тавихыг зєвшєєрнє.
Їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутагт кабель шугамыг газар (шуудуу)-т, хонгилд, блокод, сувагт,
эстакад, галлерейд, байшингийн ханаар тавьж болно.
Дэд станц, хуваарилах байгууламжийн дэвсгэрт кабель шугамыг хонгилд, хайрцагт, сувагт,
хоолойд, газарт (шуудуу)-т, газар дээрх тємєр бетон тавиурт, эстакадад, галлерейд тавьж болно.
Хот, аймгийн тєв, хот маягийн сууринд дангаар нь тавих кабель шугамыг гудамжны
зорчидаггїй хэсэг, хашааны дагуух газраар ба таримал зїлэг (газон) маягийн техникийн зурвасын
газар (шуудуу)-т тавиж болно.
Газар доорх инженерийн суваг, сїлжээ ихтэй гудамж, талбайд 10 ба тїїнээс дээш тооны
кабелийг тавихдаа кабелийн коллектор (цуглуур)-т буюу хонгилд татахыг зєвлєж байна.
Сайжруулсан хучлагатай, тээврийн хєдєлгєєн ихтэй гудамж, талбайн огтлолцолд тавигдах кабель
шугамыг блок буюу хоолойд хийж сунгах нь зїйтэй.
2.3.12. Олон жилийн байгалийн мєнх цэвдэгтэй бїс нутагт кабель шугамыг байгуулахдаа
цэвдэгшийн байдал, хєрсний овойлт хєлдєлтийн хагарал, гулсалт зэрэг физик їзэгдлийг тусгах нь
зїйтэй.
Орон нутгийн байдлаас хамааруулан кабелийг хєрсний їйл ажиллагаатай давхаргын
доорх, хуурай нятлагтай (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн) хєрсєнд, эсвэл бїдїїн
хайрга зєєж асгасан зохиомол хєрстэй газар (шуудуу)-т буюу газар дээгїїр тавьсан тавиур, гїїрэнд
байрлуулж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 105
БД 43-101-03
Кабелийг дулаацуулгын дамжуулах хоолой, усны хоолой, сувагжуулалтай хамт
байрлуулахдаа тусгай байгууламж болох коллектор ашиглах нь зїйтэй. Олон жилийн байгалийн
мєнхийн цэвдэгтэй бїс нутагт кабелийг тавихдаа дараах нєхцєлийг тооцож тавина. Їїнд:
1. Кабель шугамыг шуудуунд байрлуулах хамгийн тохиромжтой нь хуурай-нягтлаг (хадан,
хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн)-тай хєрс;
2. Тохиромжгїй овойдог ба суудаг хєрс;
Хєрсєнд шууд дєрвєєс илїїгїй тооны кабель тавихыг зєвшєєрнє. Мєнхийн цэвдэгтэй хєрс,
байгаль цаг уурын хїнд нєхцєлд газарт тавьсан хоолойд кабель сївлэхийг хориглоно. Єєр
кабелийн шугам, зам, газрын доорхи кабелийн сїлжээтэй огтлолцсон хэсэгт тємєр-бетон
хавтангаар хамгаалалт хийвэл зохино. Кабелийг байшин, барилгын ойрхон тавихыг хориглоно.
Шуудуунаас кабелийг байшинд оруулахдаа салхилуулга бїхий доод давхар (подвол) байхгїй
нєхцєлд тївшиний тэглэх тэмдэгээс дээш гаргаж хийх ёстой. Кабелийн сувгийг газарт ухаж буюу
ухахгїйгээр хийхдээ ус нэвтрэхгїй тємєр-бетон хавтан тавьж, гаднаас нь найдвартай ус-тусгаарлах
материалаар хучиж єгвєл зохино. Кабелийг сувагт тавихдаа хєрсний їйл ажиллагаатай давхрага
нь овойдоггїй ба налуу нь 0.2 % -аас ихгїй тэгш гадаргууд, хєрсний ус урсах бололцоотой газарт
налуу байрлуулна. Энэ нєхцєлд сувгийн доор болон тїїний ойролцоо 0.5 м-ээс ихгїй хуурай хєрс
дэвсэж єгєх ёстой. Барилгын доторх кабелийн шугамыг шууд барилгын хийц (ил ба хайрцаг буюу
хоолойд)-эд, шалан дээр тавигдах сувагт, блокод, хонгилд, хоолойд ба хучилтанд, тїїнчлэн
машины суурь, цооног, худаг, кабелийн давхар, давхар шал зэрэгт байрлуулах нь зїйтэй.
Кабелийг сонгох
2.3.13. Хїрээлэх орчны байдал, янз бїрийн хєрсєєр єнгєрєх шугамын трасс, даялалын дагуу
кабелийг тавихдаа хамгийн хїнд нєхцєлєєр нь тооцож кабелийн бїтээц, огтлолын сонголт хийвэл
зохино. Хэрэв хєнгєн нєхцлєєр авахад хїрвэл тухайн хэсгийн урт нь кабелийн барабан дахь уртаас
хэтрэхгїй байх ёстой. Трассанд тавигдах янз бїрийн хєргєлттэй кабель шугамын огтлолыг тїїний
урт нь 10 м-ээс илїї їргэлжлэх бол хамгийн муу хєргєлттэй хэсгийн трассын хэсгийн огтлолоор
авбал зохино. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамд янз бїрийн огтлолтой кабель сонгож болох
боловч хамгийн богино хэсэгийн урт нь 20 м-ээс багагїй байх, 3-аас илїїгїй єєр огтлолтой кабель
хэрэглэхийг (2.3.23-ыг їзэх) зєвшєєрнє.
2.3.14. Газар ба усанд тавигдах кабель шугаманд ихэвчлэн хуягласан кабель хэрэглэх ёстой.
Ийм тєрлийн кабелийн металл бїрхїїлийг химийн їйлчлэлээс хамгаалахын тулд гадна талын
бїрээс хийж єгнє. Гадна талын бїрээс бїхий бусад тєрлийн бїтээцтэй (хуяглагдаагїй) кабель нь
бїх тєрлийн хєрсєнд болон болоок ба хоолойд тавигдах бол механик їйлчлэлд, ашиглалт-
засварын їед бол халууны ба механик їйлчлэлтэй харьцуулахад тэсвэрлэхээр байх ёстой.
Ашиглалтанд байгаа їйлдвэрийн байр, кабелийн байгууламжинд механик гэмтлийн аюулгїй
бол хуяглагдаагїй кабель; харин механик гэмтэл гарч болохоор бол хуягласан кабель буюу
механик гэмтэлээс хамгаалсан хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн
байгууламжнаас гадна талд 2 м-ээс багагїй, хїрэлцэхээргїй єндєрт бол хуяглаагїй кабель; тїїнээс
дооших єндєрт хуяглаагїй кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалж (хайрцаг, єнцєг тємєр, хоолой
г.м.) єгсєн тохиолдолд ашиглаж болно. Холимог газар, тухайлбал, їйлдвэрийн байр ба кабелийн
байгууламж хольж тавигдах нєхцєлд газарт тавигдах їеийн нєхцєлєєр сонгогдох тэр маркийн
кабель (шатамхай, гаднах хамгаалалтын бїрээсгїй)-ийг хэрэглэхийг зєвлєж байна.
Кабелийн байгууламж, їйлдвэрийн байранд кабель шугамыг тавих нєхцєлд хуягласан кабель
нь гадрагын хуяггїй байх ба харин хуяглаагїй кабель нь дээгїїрээ шатамхай материалаар хийсэн
хамгаалах металл бїрээстэй байвал зохино. Кабелийг ил тавих нєхцєлд шатамхай полиэтилен
тусгаарлагчтай хїчний ба хяналтын кабель хэрэглэхийг хориглоно. Кабелийг тавихдаа тїїний
металл гадаргуу ба тємєрлєг бїрхїїлийг шатдаггїй материалаар хийж, зэврэлээс хамгаалж єгєх
ёстой. Хортой орчин бїхий байранд кабель тавихдаа тухайн орчины їйлчлэлийг тэсвэрлэх
зориулалтын кабелийг сонговол зохино.
2.3.15. Цахилгаан станц, дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн 2.3.27-д заасан кабель
шугаманд шатадггїй (їл шатах) бїрээсээр хамгаалсан ган туузаар хуягласан кабелийг хэрэглэхийг
зєвлєж байна. Цахилгаан станцад шатамхай полиэтилен тусгаарлагатай кабель ашиглахыг
хориглоно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 106
БД 43-101-03
Кабель блок ба хоолойд тавигдах кабель шугамын хувьд хїчитгэсэн тугалган бїрээстэй,
хуяглаагїй кабель хэрэглэх ёстой. Кабелийн блок, хоолойн хэсэг болон тїїний 50 м хїртлэх урттай
салбарт, кабелийн нэхмэл бїрээсгїй, тугалган ба хєнгєн цагаан бїрээстэй хуягласан кабель
тавихыг зєвшєєрнє. Хоолойд сївлэх кабель шугаманд пластмасс ба резин бїрээстэй кабель
сонгохыг зєвлєж байна.
2.3.16. Кабелийн бїрээсэнд хортойгоор їйлчлэх бодис агуулсан (хужир, давс, намаг,
барилгын материалын хаягдал шааргаар дїїрсэн г.м.) хєрсєнд, тїїнчлэн цахилгаан зэврэл явагдах
аюултай бїсэд хамгаалалтын хїчитгэсэн Бл, Б2л бїрээстэй, тугалган бїрхїїлтэй, эсвэл
хамгаалалтын онцгой хїчитгэсэн Бв Бп (туушдаа чийгэнд тэсвэртэй пластмасс гуурс бїхий) маягийн
бїрээстэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель сонгож хэрэглэх ёстой. Нїїлттэй хєрсєнд ороомол
утсан хуягтай кабелийг тавих буюу хєрсний шилжилтийн їед кабельд їйлчлэх хїчийг арилгах
(хєрсєнд зэрэгцїїлэн олон тулга, шон шааж бэхлэх) арга хэмжээ авах ёстой. Кабель шугамыг гол,
горхи, тэдгээрийн садрага, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа хєрсєнд сонгосон кабелийг тэр чигээр
нь хэрэглэж болно (2.3.99-ийг їзэх).
Тємєр замын гїїр болон бусад тээврийн хэрэгсэлийн хєдєлгєєн ихтэй гїїрэнд хєнгєн цагаан
бїрхїїлтэй хуягласан кабель тавих нь зїйтэй. Хєдєлгєєнтэй машин, механизмын тэжээлд резин
буюу олон удаагийн нугаралыг даах ижил тєстэй сайжруулсан тусгаарлага бїхий кабель сонгож
(1.7.50-ийг їзэх) хэрэглэх нь зїйтэй.
2.3.17. Усан доогуур кабель шугамыг тавихдаа бєєрєнхий утсан хуягтай кабель сонгож, аль
болохоор барилгын стандарт урттай нэг кабель хэрэглэх ёстой. Энэ зорилгоор нэг судалтай кабель
ашиглаж болно. Хїчтэй урсгалтай гол, нуурын эрэг хавиар, мєн 40-60 м-ийн гїнд тавигдах бол
давхарласан металл хуягтай кабель сонгож авбал зохино. Их биш устай, єргєн нь 100 м-ээс ихгїй,
ёроол, ай сав нь тогтворжилт сайтай голд туузан хуягтай кабель хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Бусад
тєрлийн резин тусгаарлагатай, поливинилхлор бїрээстэй болон усны нэвчлэгийн тусгай
хамгаалалтгїй, хєнгєн цагаан бїрээстэй кабель хэрэглэхийг хориглоно.
2.3.18. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь даялалын дагуух тївшиний ялгаатай
трассын босоо, налуу хэсэгт тавигдах бол тосны зууралдац сайтай, урсдаггїй нэвчмэл масс бїхий
муу нэвчмэл (нэвчдэггїй) цаасан тусгаарлагатай, эсвэл резин буюу пластмасс тусгаарлагатай
кабель хэрэглэх ёстой. Дээрх нєхцєлийн дагуу зууралдац сайтай тос-нэвчмэл кабельд трассын
дагуу байрлах зєвхєн тогтоолгын муфт хэрэглэх нь зохистой.
2.3.19. Дєрвєн утастай сїлжээнд дєрвєн судалтай кабель хэрэглэх ёстой. Нойлын судлыг
тавихдаа фазын утаснаас тусгайд нь тавьж болохгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, хєнгєн цагаан
бїрээстэй, гурван судалтай, хїчний кабелийн бїрээсийг гїн газардуулсан саармагтай, хувьсах
гїйдлийн дєрвєн утастай (гэрэлтїїлгийн, хїчний, холимог) системийн нойлын утасны оронд
ашиглаж болно. Гагцхїї тэсрэх аюултай орчинд ба тоноглолын ашиглалтын хэвийн нєхцєлд фазын
утсаар гїйх їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн 75-аас дээш хувь нь нойлын утсаар нь гїйж байвал
дээрх системийг ашиглахыг хориглоно. Гурван судалтай хїчний кабелийн тугалган бїрээсийг энэ
зорилгоор зєвхєн єргєтгєж байгаа 220/127 ба 380/220 В-ийн хотын шугам сїлжээнд ашиглахыг
зєвшєєрнє.
2.3.20. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугаманд гурван судалтай кабельтай харьцуулахад
тодорхой хэмжээний зэс буюу хєнгєн цагаан хэмнэхээр байвал, эсвэл шаардлагатай барилгын
стандарт урттай кабель байхгїй бол нэг судалтай кабель хэрэглэж болно. Энэхїї кабелийн
огтлолыг сонгохдоо тэдгээрийн бїрхїїлд їїсэх гїйдлийн нэмэгдэл халалтыг тооцож авбал зохино.
2.3.21. 110, 220 кВ-ын тос дїїрэгмэл кабель шугамын кабелийн маяг ба бїтээцийг тусгай
зураг тєслєєр сонгож, ашиглалтыг нийлїїлэгчийн заавар, дїрмээр зохицуулна. Тос дїїргэмэл
кабель шугамын сэлбэх байгууламж ба даралтын дохиоллын системийг тухайн їйлдвэрийн
дагалдах дїрмийн холбогдох заалтаар зохицуулна.
Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ
2.3.22. Хїчний кабелийг холбох ба їзїїрлэхдээ тэдгээрийн хїрээлэх орчин, ажиллагааны
байдалтай уялдуулан холболтын муфтын маяг, бїтээцийг хэрэглэнэ. Кабель шугамын холболт ба
їзїїрлэгээ нь кабельд чийг болон орчны хортой їйлчилгээтэй бодис їл нэвтэрхээр хийгдэхээс
гадна, дїрмийн дагуу холболт ба тєгсгєвч нь туршилтын хїчдэлээр шалгахад дааж байх ёстой. 35
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 107
БД 43-101-03
кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугамын кабелийн тєгсгєлийн болон залгалтын муфтийн хувьд тогтоогдсон
журмаар батлагдсан мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичигийг удирдлага болгоно.
Хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай буюу урсацгїй масс бїхий тос-нэвчмэл кабелийн
шугамд холболтыг хийхдээ хэрэв хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн тавилтын
тївшин нь урсацгїй масс бїхий нэвчмэл кабелийн тївшинээс дээр байвал тогтоолго (бэхлэлт)-ын
шилжїїлэх муфт ашиглаж болно.
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабель шугам нь резин хоолойд тавигдах резин тусгаарлагатай уян
кабелиар хийгдсэн бол кабелийг чийг даах лакаар бїрсэн халуун наалтуулгын аргаар холболт,
ороолт хийж єгєх ёстой.
2.3.23. Шинээр байгуулж байгаа кабель шугамын хувьд 1 км дутам холбох муфтийн тоо нь
доор єгєгдсєнєєс илїїгїй байх ёстой. Тухайлбал,
· 1-10 кВ хїчдэлтэй, 3х95 мм2 хїртэл огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд– 4 ширхэг,
· 1-10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3х120-3х240 мм2 огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд –5
ширхэг,
· 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй, гурван фазын кабелийн хувьд – 6 ширхэг,
· нэг судалт кабелийн хувьд – 2 ширхэгийг тус тус хийж єгнє.
110, 220 кВ-ын кабель шугаманд холболтын муфтийн тоог зураг тєслєєр шийдвэл зохино.
Кабелийн маш бага хэмжээний тайрдасыг кабель сунгах байгууламжинд ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.
Газардуулга
2.3.24. Металл бїрхїїлтэй ба хуягтай кабель, тїїнчлэн кабелийг тавихад зориулагдах тєрєл
бїрийн бїтээцийг энэхїї дїрмийн 1.6 бїлэгт заасан шаардлагыг мєрдлєг болгон газардуулах ба
нойлтуулна.
2.3.25. Металл бїрхїїлтэй хїчний кабелийн бїрээс ба хуягийг газардуулах ба
нойлтуулахдаа зєєлєн зэс утсаар хооронд нь болон муфт (тєгсгєлийн ба холболтын г.м.)-ийн их
биетэй нь холбож єгнє. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабельд бїрээс
ба хуягийг нь газардуулахдаа тусгай дамжуулах утсаар гїйцэтгэх ёстой. Кабелийн бїрхїїлийн
цахилгаан дамжуулацаас илїї сайн дамжуулацтай газардуулгын ба нойлтуулгын утас хэрэглэх їед
энэ нь шаардлагагїй боловч ямарч тохиолдолд огтлол нь 6 мм2- аас багагїй байх ёстой.
Хяналтын кабелийн газардуулгын утасны огтлолыг 1.6.37, 1.6.38-ийн шаардлагын дагуу
сонгоно.
Хэрэв тулгуурын бїтээцэд гадны зориулалтай тєгсгєлийн муфт, цахилуур (разрядник)-ын
бїрдэл тавигдсан байвал хуяг, металл бїрээс, муфтийг хамтатган цахилуурын газардуулах
байгууламжинд шууд холбож єгєх ёстой. Энэ тохиолдолд зєвхєн кабелийн металл бїрээсийг
газардуулга болгон ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.
Кабелийн гїїрэн байгууламж ба галерей нь “Барилга, байгууламжийн аянга хамгаалалтын
тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар, СН-305-87”-ыг баримтлан аянга зайлуулагчаар
тоноглогдох ёстой.
2.3.26. Кабелийн шугамнаас агаарын шугаманд шилжих нєхцєлд агаарын шугамны тулгуурт
газардуулах байгууламж байхгїй бол кабелийн муфтийг газардуулахдаа хэрэв муфт нь кабель
шугамны нєгєє тєгсгєлд газардуулах байгууламжтай холбогдсон буюу кабелийн бїрээсний
газардуулгын эсэргїїцэл нь энэхїї дїрмийн 1.6-ийн заалттай тохирч байвал кабелийн металл
бїрхїїлтэй холбож єгєхийг зєвшєєрнє.
Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн
кабелийн аж ахуйд тавих тусгай шаардлага
2.3.27. Доор дурьдах 2.3.28-2.3.32 шаардлага нь 25 МВт, тїїнээс илїї чадалтай дулаан ба
усан цахилгаан станц, 220, 500 кВ-ын хїчдэлтэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєє, тїїнчлэн
цахилгаан эрчим хїчний системд чухал ач холбогдолтой дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн
кабелийн аж ахуйд хамааралтай (2.3.54 їзэх) болно.
2.3.28. Цахилгаан станц, дэд єртєєний цахилгаан холболтын гол бїдїївч, дотоод
хэрэгцээний схем болон станц, дэд єртєєний тоноглолын бїрдэл ба кабелийн аж ахуйн
удирдлагын ба їйлчилгээний гїйдлйин схем зэргийг кабелийн аж ахуй, тїїний гадна гал гарахад
станцын нэгээс илїїгїй агрегат, блокийн ажиллагаа алдагдахааргїй байх; дэд єртєє, хуваарилах
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 108
БД 43-101-03
байгууламж нь нэгэн зэрэг харилцан нєєцлєгдєх холболт нь алдагдахгїй байх, тїїнчлэн гал
унтраах, илрїїлэх системийг ажлаас гаргахгїй байх боломжтой хийгдвэл зохино.
Цахилгаан станцын їндсэн кабелийн багц (урсгал) нь технологийн тоног, тєхєєрємжєєс
тусдаа, кабельд гадны хїмїїс хїрэх боломжгїй байхаар кабелийн байгууламж (давхар, хонгил,
уурхай г.м.)-ийг хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан станц дахь кабелийн багцыг тавих даялал (трасс)-
ыг сонгохдоо дараах нєхцєлийг тооцож авах ёстой. Їїнд:
• технологийн тоноглолын халсан гадаргуугаас хамааран кабель хэт халахгїй байх,
• тоосон системийн хамгаалах тєхєєрємжєєр тоос (шатах, тэсрэх)-ыг гадагш нь хаях
(їлээлгэх) їед кабель гэмтэхээргїй байх,
• дамжин нэвтрэх (єнгєрєх) зориулалтын кабель шугам нь шингэн-їнс зайлуулах технологийн
хонгил, хими-ус цэвэрлэгээний байр, тїїнчлэн химийн хортой шингэн бїхий дамжуулах хоолой
байрлах байранд тавигдахгїй байх.
2.3.29. Харилцан нєєцлєгдєх кабелийн чухал, онцгой шугам (хїчний, шуурхай гїйдлийн,
холбооны хэрэгслийн, удирдлагын, дохиоллын, гал унтраах системийн)-ууд галын аюул гарахад
нэгэн дор гэмтэхээргїй тавигдвал зохино. Кабелийн аж ахуйн хэсэгт аваари болох, улмаар тэр нь
єргєжєхєєр заналхийлж байвал кабелийн багцын нэг нь нєгєєгєєсєє тусгаарлагдан бїлэг (групп)
болон хуваагдахаар хийгдэх ёстой. Бїлгийн хуваарилалтыг тухайн байранд тавигдах нєхцєлєєс
хамааруулан ангилна.
2.3.30. Эрчим хїчний нэг блокийн хувьд кабелийн байгууламжийн галын тэсвэрлэц нь 0,25
цагийн хязгаарт байвал зохино. Энэ нєхцєлд технологийн тоноглол галын эх їїсвэр (тостой сав,
тосны станц г.м.) болж байвал галд нэрвэгдсэн тоноглолын шатсан кабелиас бусад кабельд галын
тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй байх хаалт, хашлагыг хийж єгвєл зохино. Цахилгаан станцын нэг
блокийн хувьд технологийн тоноглол засварын їйлдвэрлэлийн механик гэмтэл ба тоос буух, оч
хаялт, галаас бїрэн хамгаалсан, улмаар кабелийн хэвийн халуун баригдах, їйлчилгээ хийх
боломжтой нєхцєлд кабелийг тусгай кабелийн байгууламжгїйгээр (гадна) тавьж болно.
Кабельд їзлэг хийх, хїрэлцэх боломжийг хангах байх їїднээс 5 м буюу тїїнээс дээш єндєрт
байрлуулах бол тусгай mавцан, оролт гаргаж єгвєл зохино. Дан ба (20 хїртэл) цєєхєн бїлэг (групп)
кабельд ашиглалтын тавцан хийх шаардлагагїй ба энэ нєхцєлд ашиглалтын їед кабелийг хурдан
засварлах, солих нєхцєлєєр хангаж єгєх ёстой.
2.3.31. Цахилгаан станцын тєрєл бїрийн блок, самбар (щит)-ын кабель тавигдах кабелийн
давхар, хонгил; удирдлагын нэгдмэл щитийн доорх кабелийн давхар ба хонгилыг оролцуулан
кабель єнгєрєх байранд блокоор ба бусад байрнаас тусгаарлах галын тэсвэрлэгц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай шатдагїй материалаар хийсэн хамар ба хучилттай кабелийн давхар, хонгил,
уурхай, хайрцаг, сувагт хувааж єгнє. Шаардлагатай їед кабель шугамыг солих, кабелийг нэмж
тавих їїднээс кабель нэвтрэн гарч байгаа хана нь шатдаггїй, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай материалиар хийгдэх ба хялбар цємрєх шинжтэй байвал зохино.
Дулааны цахилгаан станцын кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 50 м бїрт аваарын гарц
(хаалга) хийж єгнє. Цахилгаан станцын кабелийн аж ахуй нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай, шатдаггїй материалаар хийсэн хамараар сїлжээний кабелийн хонгил, коллектор
(цуглуурга)-оос тусгаарлагдаж байвал зохино.
2.3.32. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр ба ил хуваарилах байгууламж
(ИХБ)-ийн хамгаалалт-удирдлагын щитний байрны кабелийн оруулгын хэсэгт галын тэсвэрлэц нь
0,75 цагаас багагїй даацтай материалаар хамар хийж єгнє.
Кабелийн цооног (худаг)-ийг кабелийн хонгил, давхар, бусад байгууламжнаас тусгаарлан
галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийсэн хамар хийж єгєх
ба дээр, доороосоо тагтай байх ёстой. Тагаараа нэвтрэлттэй тууш цооногийг 20 м-ээс доошгїй зай
бїрт галын тэсвэрлэц нь 0.75 цагаас багагїй шатдаггїй материалаар хийсэн хамраар тасалж
тусгаарлах ёстой. Нэвтрэлтийн кабелийн худаг нь орох хаалгатай, шат ба тусгай тахир торгоцоор
тоноглогдсон орж, гарах гишгїїртэй байвал зохино.
Кабель шугамыг газарт тавих
2.3.33. Кабель шугамыг шууд газарт тавихдаа тусгай шуудуунд чулуугїй, барилгын хог,
шааргагїй нунтаг хєрс дэвсэж, дээр нь кабелиа тавих ба дээрээсээ нь зєєлєн хєрсєєр хучилт хийж
єгєх ёстой. Кабелийг бїх уртын нь туршид механик гэмтлээс хамгаалж 35 кВ, тїїнээс дээш
хїчдэлтэй бол 50 мм-ээс багагїй зузаантай тємєр бетон хавтангаар; 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол
ердийн тоосго буюу хавтангаар кабелийн трассын чигт хєндлєнгєєр нь тавьж, нэг їеээр хучиж
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 109
БД 43-101-03
хамгаална. Мєн 250 мм-ээс бага фрезийн єргєнтэй газар-шорооны механизмаар ухсан нїхэн
шуудуу, тїїнчлэн кабель шугамын трассын дагуу нэг кабелийг ердийн шавар тоосго, хавтангаар
хучиж хамгаалалт хийж болно. Силикат (цагаан тоосго), цул биш хєндий, нїхтэй шавар тоосго
хэрэглэхийг хориглоно.
Хотын кабель шугамаас єєр зориулалттай, орон нутагт тавигдах 20 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй, 1-1,2 м-ийн гїнд тавигдах кабелийг механик гэмтлээс хамгаалахгїй байж болно. 1 кВ
хїртэл хїчдэлтэй кабелийг механик гэмтэл гарч болох магадлалтай (байнга ухагдаж байдаг) хэсэгт
дээрхийн адил хамгаалалт хийвэл зохино. Тухайлбал, гудамжны асфальтан хучлагатай хэсэг нь
ухах магадлал ховортой хэсэгт хамаарагдана.
Нэгдїгээр зэрэглэлийн хэрэгчдийг тэжээж байгаа 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй шугамаас бусад 20
кВ хїртлэх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд 2-оос доошгїй шуудуунд ердийн тоосгоны оронд
техникийн шаардлагыг хангасан дохиоллын пластмассан тууз тавьж булах ёстой. Дохиоллын
пластмассан тууз (цаашид дохиоллын тууз гэх)-ыг кабель шугам инженерийн сїлжээтэй огтлолцож
байгаа хэсэг, кабелийн холболтын муфтээс инженерийн сїлжээ ба муфтийн огтлолцолоос тал
талруугаа 2 м зайнд, мєн тїїнчлэн хуваарилах байгууламж ба дэд єртєєний оролтын шугамтай 5
м-ийн радиуст огтлолцож байвал хийхийг зєвшєєрєхгїй байж болно. Дохиоллын тууз нь шуудуунд
байгаа кабелийн гадна талын бїрхїїлээс 250 мм-ийн зайнд тавигдана. Хонгилд 1 кабель байвал
дохиоллын туузыг кабелийн тэнхлэгийн дагуу, хэрэв олон тооны кабель байвал захын кабелиас
дохиоллын туузыг 50 мм-ээс багагїйгээр илїї гаргаж тавих нь зїйтэй. Шуудууны єргєн нь 1 туузны
єргєнєєс их байвал холимог туузыг 50 мм-ээс багагїй єргєнтэйгээр солбицуулж тавих ёстой.
Кабелийн дэвсгэр (дэр) бїхий шуудуунд дохиоллын туузыг хэрэглэхдээ кабелийг зєєлєн шорооны
анхны їеээр булаад туузаа тавьж бїх уртын нь турш шороогоор булахдаа цахилгаан угсралтын ба
цахилгаан сїлжээ эзэмшигчийн тєлєєлєгчийг байлцуулна.
2.3.34. Кабель шугамыг тавих гїн нь хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 20 кВ хїртэл
хїчдэлтэй кабель шугамыг -0,7 м; 35 кВ хїчдэлтэй бол -1 м; гудамж ба талбайг огтлон гарах бол
хїчдэлээс хамааралгїйгээр 1 м-ээс багагїй байх ёстой. 110-220 кВ-ын тос дїїргэмэл кабелийн
шугамыг хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 1.5 м-ээс багагїй гїнд тавина.
Хэрэв барилгын оруулгын шугамын урт нь 5 м-ээс хэтрэхгїй, газрын доорхи байгууламжтай
огтлолцох, механик гэмтлээс хамгаалах нєхцєл (хоолойд сївлэх)-єєр хийгдсэн бол кабелийг тавих
гїнийг 0,5 м хїртэл багасгаж болно. Хагалсан газраар 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй кабелийг тавихдаа 1 м-
ээс багагїй гїнд тавих ба энэ тохиолдолд трассын дээгїїрх хамгаалалтын зурваст тариалалт
хийхийг зєвшєєрнє.
2.3.35. Шууд газарт тавигдах кабелиас байшин, байгууламжийн довжоо, суурь хїртлэх зай нь
0,6 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин барилга байгууламжийн суурины доогуур, барилгын ул
хєрсєнд кабель тавихыг зєвшєєрєхгїй.
Орон сууц, олон нийтийн барилгын техникийн подвалд болон газрын доорх давхарт дамжин
єнгєрєх кабелийг тавихдаа БНбД-ийн шаардлагыг хангавал зохино. Зэрэгцїїлэн тавих кабель
шугамын кабелийн хоорондох хэвтээ зай нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Тухайлбал,
• 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелиудийн хооронд, хїчний ба хяналтын кабелийн
хооронд 100 мм,
• 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй кабелиудийн хооронд ба бусад кабелийн хооронд 250 мм,
• янз бїрийн байгууллагын эзэмшилд байгаа кабелиудийн хооронд, хїчний ба холбооны
кабелийн хооронд 500 мм байх ёстой
Ашиглаж байгаа байгууллагын тухайн байрны нєхцєлтэй уялдуулан сїїлийн 2 заалтыг 100
мм хїртэл багасгах ба аль нэг кабельд (хоолой, шатдаггїй материалаар хийсэн хамрыг
байрлуулах) богино залгалт їїсэхэд гарах гэмтэлээс хамгаалах боломжтой бол 10 кВ хїртэл
хїчдэлтэй хїчний кабель ба єндєр їелзлийн нягтруулсан систем бїхий телефон холбооноос бусад
холбооны кабелийн хоорондох зайг 250 мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Хяналтын кабелийн
хоорондох зайг нормчлохгїй.
2.3.36. Кабель шугамыг ургамал, модтой газар тавихдаа кабелиас модны иш хїртлэх зай нь
2 м-ээс багагїй байхаар бодолцож тавина. Ногоон тарьмал зїлэгийн хэмжээг ихэсгэх, бусад
шалтгаанаар кабелийг хоолойд сївлэх, доогуур нь ухах замаар энэ зайг багасгах талаар
тохиролцож болно. Харин бут бїхий ногоон бїсэд кабель тавих шаардлагатай бол тэр хїртлэх зайг
0,75 м хїртэл багасгаж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 110
БД 43-101-03
2.3.37. Кабелийн тавилтын зэрэгцээ байрлалд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугам ба тос
дїїргэмэл кабель шугамаас дамжуулах хоолой ба усны хоолой, инженерийн сувагжуулалт,
дренаж (юїлїїр) хїртэл 1 м-ээс багагїй, нам (0.0049 МПа), дунд (0.294 МПа), єндєр (0.294-
0.588 МПа) даралтын хий дамжуулах хоолой хїртэл 1 м-ээс багагїй, єндєр даралтын (0.588 их,
1.176 МПа) хоолой хїртэл 2 м-ээс багагїй, дулаан дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 2.3.38-ийн
заалтаар тус тус авах ёстой. Зай муутай, давчуу байранд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугамын
хувьд кабелийн тусгай хамгаалалтгїйгээр дээрх зайг багасгаж халуун ус (шингэн) ба хий бїхий
дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 0,5 м; кабелийг хоолойд сївлэсэн бол 0,25 м хїртэл ойртуулах
арга хэмжээ авахыг зєвшєєрнє.
2.3.38. Кабель шугамыг дулаан дамжуулах хоолойтой зэрэгцїїлэн тавихдаа кабель ба
хоолойн сувгийн хана хоёрын хоорондох зай нь 2 м-ээс багагїй байх буюу дамжуулах хоолой нь
бїх хэсгийнхээ дагуу ойртон тавигдахаар бол дулаан дамжуулах хоолойн нэмэгдэл халаалт нь
жилийн аль ч улиралд 10 кВ хїчдэлтэй шугаманд +10°С-ээс, 20-220 кВ-ын шугаманд +5°С-ээс
хэтэрхгїй байхаар дулаалгын тусгаарлага хийж єгвєл зохино.
2.3.39. Кабель шугам нь тємєр замтай зэрэгцэн тавигдахаар бол кабель нь дїрмийн дагуу
замын эзэмшлийн бїсээс гадна тавигдах ёстой. Кабелийг тємєр замын эзэмшлийн бїсэд зайлшгїй
тавих шаардлагатай бол Тємєр замын удирдах газар (ТЗУГ)-аас зєвшєєрєл авах ба энэ
тохиолдолд кабелиас тємєр замын тэнхлэг хїртлэх зай нь 3.25 м-ээс багагїй, цахилгаанжсан
тємєр замын хувьд 10,75 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино.
2.3.40. Кабель шугамыг автомашины гол ба салбар (I,II зэрэглэлийн) замтай зэрэгцїїлж
тавихдаа (2.5.98-г їзэх) кабелийг замын хоёр талын суваг буюу шуудууны хормойн гадна ирмэгнээс
1 м-ээс багагїй зайнд буюу эмжээрийн чулуунаас 1.5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Энэ
зайг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд Автозамын холбогдох байгууллагатай зєвшилцсєний
їндсэн дээр багасгаж болно.
2.3.41. Кабель шугамыг 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-тай зэрэгцїїлэн
тавихдаа тухайн кабелийг шугамын захын утас єнгєрч байгаа босоо хавтгайгаас 10 м-ээс багагїй
зайнд гадагш нь гаргаж байрлуулах ёстой. Кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын
шугамын тулгуурын газардуулга ба газардуулах хэсэг хїртэлх зай нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй
шугаманд 5 м-ээс багагїй, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд 10 м-ээс багагїй байвал
зохино. Гарцаагїй давчуу нєхцєлд кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын
тулгуурын газар доорх хэсэг ба газардуур бїхий тусгай тулгуур хїртлэх зайг 2 м-ээс багагїй зайнд
байхыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд кабелиас агаарын шугамын дамжуулах утас єнгєрч байгаа
босоо хавтгай хїртлэх зайг нормчлохгїй.
Кабель шугамаас 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх
ба харин кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэсэн бол 0,5 м зайнд байрлуулж болно. Цахилгаан
станц, дэд єртєєний дэвсгэр нутагт давчуу нєхцєлд кабель шугамыг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй
агаарын шугамын ба гїйдэл дамжуулах уян шинийн тулгуурын газардуулга нь дэд єртєєний
газардуулгын хїрээнд холбогдсон бол АШ-ын тулгуурын газар доорх хэсгээс 0,5 м-ээс багагїй
зайнд байрлуулж болно.
2.3.42. Кабель шугам нь єєр кабель шугамтай огтлолцох бол тэдгээр нь 0,5 м-аас багагїй
зузаантай хєрсєєр тусгаарлагдах ба давчуу нєхцєлд 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийн хувьд 0,15
м болгон багасгаж болно. Энэ тохиолдолд кабелийг тусгаарлахдаа бїх огтлолцлын хэсэгт нь 1 м-
ээр нэмэгдїїлж, тал бїрт нь бетонон, тїїнтэй ижил батшилтай бусад материал бїхий хавтан ба
хоолой хийж єгєх ба холбооны кабель нь хїчний кабелийн дээр нь байрлах ёстой.
Кабель шугам нь нефть, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зайг
0,5 м-ээс багагїй байхаар тогтооно.
2.3.43. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь дулаан дамжуулах хоолойтой оглолцох
бол кабель ба дамжуулах шугамын хучилтын хоорондох зай нь 0,5 м; давчуу хїнд нєхцєлд
0,25 м-ээс багагїй байвал зохино. Энэ нєхцєлд дамжуулах шугамын оглолцлоос захын кабелийн
хоёр талруу нь 2 м нэмсэн хэсэгт газрын температур нь зуны халуун улиралд +10°С-ээс илїїгїй,
євлийн хїйтэн улиралд +15°С-ээс илїїгїй байхаар тохируулж, дамжуулах шугаманд дулааны
тусгаарлага хийж єгнє. Ийм арга хэмжээ хэрэгжих боломжгїй бол кабелийг булах шуудууны гїнийг
0,7 м-ээс 0,5 м болгож тавих (2.3.34-ийг їзэх); их огтлолтой кабель (тавил) хэрэглэх; кабелийг
дулаан дамжуулах шугамын доор хоолойд хийж єнгєрїїлэх, 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах
аргаас аль нэгийг нь хэрэгжїїлж болох ба сїїлийн тохиолдолд кабелийг солихдоо газар
шорооны ажил дахин хийхээргїй байхаар бодолцож, хоолой нэмж тавих нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 111
БД 43-101-03
2.3.44. Кабель шугам нь тємєр ба авто замтай огтлолцох бол кабелийг хонгил, блок буюу
замын эзэмшил газрын бїх єргєний дагуу хоолойнд тавьж, замын далангаас 1 м-ээс багагїй, ус
зайлуулах сувгийн ёроолоос 0,5 м-ээс багагїй гїнд байрлуулах ёстой. Дээр заасан эзэмшлийн бус
байхгїй бол кабелийг тавихдаа зєвхєн огтлолцсон хэсгээс замын далангийн хоёр тийш нь 2 м-ийг
нэмсэн зайнд байрлуулж болно.
Кабелийн шугамын трасс нь шинээр байгуулагдах цахилгаанжаагїй тємєр зам буюу
автомашины замтай огтлолцох бол кабель шугамыг шилжїїлэн тавих шаардлагагїй. Огтлолын
хэсэгт кабелийг солиход зориулсан нягт бєглєє бїхий хэд хэдэн бэлтгэл блок ба хоолой тусгаж
єгєх нь зїйтэй. Кабель шугамнаас агаарын шугамд шилжих тохиолдолд далангийн ирмэг ба
овоолсон шорооноос 3.5 м-ээс багагїй зайнд газрын гадрага дээр кабелийг гаргах ёстой. Кабель
шугам нь автомашины зогсоол ба гараашд машин орох, гарах хэсэгт таарвал кабелийг заавал
хоолойд сївэлж тавих ёстой. Ийм аргаар кабелийг горхи, сувгаар огтлон гарах нєхцєлд хамгаалалт
хийж єгєх нь зїйтэй.
2.3.45. Кабел шугаманд кабелийн холболтын муфтийг тавихдаа муфтийн их бие ба хамгийн
ойрхон кабелийн хоорондох зай нь 250 мм-ээс багагїй байна. Кабелийн муфтийг шугамын эргэж
байгаа ба хэт налуу хэсэгт тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэрэв ийм хэсэгт муфт гарцаагїй тавих
шаардлагатай бол кабелийн муфтийн доорх талбайг засч тэгшлэх ёстой. Холболтын муфтийг
гэмтэх нєхцєлд дахин тавих угсралтын ажлыг тооцоолж кабелийн хоёр тєгсгєлд нєєц хэсэг авахыг
зєвлєж байна.
2.3.46. Кабелийн шугамын трассын дагуу хэрмэл гїйдлийн (утечки) хэмжээ аюултай хэмжээнд
хїрсэн байвал дараах арга хэмжээг авбал зохино. Тухайлбал,
• хэрмэл гїйдлийн аюултай бїсийг тойруулж, кабель шугамын трассыг єєрчлєх,
• трассыг єєрчлєх боломжгїй бол хэрмэл гїйдлийг аль болохоор багасгах арга хэмжээг
тусгах, зэврэлд тэсвэртэй кабель сонгох, цахилгаан зэврэлээс кабелийг аль болохоор идэвхтэй
хамгаалах арга хэмжээ авах г.м.
Хэрмэл гїйдэл зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї гарсан аюултай хєрс бїхий бїсэд кабелийг
тавихдаа катодын туйлшрал (цахилгаан дренаж, протектор, катодын хамгаалалт тавих)-ын аргыг
хэрэглэж болно. Харин давстай ба хужиртай хєрсєнд кабелийн гадаад хэрмэл гїйдлээр ажиллах
катодын хамгаалалт хэрэглэх нь тохиромжгїй.
Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой,
тємєр-бетон тавиурт байрлуулах
2.3.47. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалахын тулд хєрсєнд хийх химийн шинжилгээ,
цахилгааны хэмжилтийн їр дїнгээр тодорхойлох шаардлагатай. Кабель шугамыг зэврэлтээс
хамгаалах арга хэмжээ нь газрын доорх холимог барилга байгууламжийн ажиллагаанд аюултай
нєхцєл бїрдїїлэхээргїй байх ёстой. Зураг тєсєлд тусгагдсан зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь
шинэ кабель шугамыг ашиглалтанд орохоос ємнє хийгдсэн байвал зохино. Хэрэв хэрмэл гїйдэлтэй
газар кабель шугаманд хамгаалах хэрэгсэл байрлуулах ба дараагийн оновчтой аргыг сонгохын
тулд аюултай бїсийн хязгаарыг тодорхойлох їїднээс зай ба байрыг тодорхойлох хяналтын
пунктийг байрлуулж єгвєл зохино. Кабель шугаман дээрх потенциалын хяналтыг
трансформаторын дэд єртєє ба хуваарилах пунктээс гарч байгаа кабелийн гаргалга дээр хийхийг
зєвшєєрнє.
2.3.48. Кабелийн блок бэлтгэх, тїїнчлэн кабелийг хоолойд тавихдаа ган, ширмэн,
асбоцементэн, бетон, керамик болон ижил тєрлийн материалаар хийсэн хоолой хэрэглэнэ. Блок ба
хоолойн материалыг сонгохдоо хєрсний усны тївшин, тїїний хортой байдал, хэрмэл гїйдэл байгаа
эсэхээс хамааруулан авч їзвэл зохино. Нам даралтын тос дїїргэмэл нэг фазын кабелийг тавихдаа
зєвхєн соронзон биш материалтай асбоцемент буюу ижил тєрлийн хоолой хэрэглэх ба фаз тус
бїрийг тусгай хоолойд сївлэх нь зїйтэй.
Блоконд байх сувгийн зєвшєєрєгдєх тоо, тэдгээрийн хоорондох зай, хэмжээг энэхїї дїрмийн
1.3.8, 1.3.9 зїйлийг иш їндэс болгон авна. Кабелийн блок бїр нь сувгийн 15 % хїртэл буюу нэг
сувгаас багагїй нєєцтэй байх ёстой.
2.3.49. Кабелийн блок ба хоолойг газарт суурилуулах гїн нь тухайн байрлалын нєхцєлєєр
тодорхойлогдох боловч дээд талын кабель хїртлэх зайг 2.3.34-ын заалтанд єгєгдсєн зайнаас
багагїйгээр авах ёстой. Кабелийн блок, хоолойг хаалттай дэвсгэр нутагт ба їйлдвэрийн байрны
шаланд тавихдаа тїїний гїний хэмжээг нормчлохгїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 112
БД 43-101-03
Кабелийн блок ба хоолойн худаг талруугаа хазайх хазайлт нь 0,2 %-оос багагїй байх ёстой.
Кабелийн блок ба хоолойг шууд газарт байрлуулахдаа дїрмийн 2.3.35-ыг їндэслэн хоолойгїй
кабелийн адилаар гїйцэтгэвэл зохино.
2.3.50. Блоконд тавьсан кабель шугамын чиглэл єєрчлєгдєх хэсэгт, кабелийн блокоос газарт
шилжих хэсэгт кабелийг хялбар татах, сунгах, тїїнийг гаргах боломжийг хангасан кабелийн худгийг
байгуулж єгвєл зохино. Ийм худгийг трассыг шулуун хэсэгт кабелийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх
таталтыг тооцож, нэг нэгнээс нь тодорхой зєвшєєрєгдєх зайнд байрлуулах ёстой. 35 кВ-оос доош
хїчдэлтэй 10 хїртэл тооны кабелийг блокоос газарт шилжїїлэхдээ кабелийн худаггїйгээр хийж
болно. Энэ нєхцєлд кабелийг блокоос гаргахдаа ус нэвчихгїй материалаар хийсэн битїїмжтэй
хайрцаг хэрэглэвэл зохино.
2.3.51. Кабель шугамыг блок ба хоолойноос барилга, хонгил, подвалд шилжїїлэхдээ худаг
байгуулах, блок ба хоолойноос шууд тэдгээрт оруулах, байшингийн дотор нїх ухах, эсвэл гадна
ханын доор хорго (камер) гаргах аргуудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Энд хамгийн гол нь хоолой,
нїхэнд ус нэвтэрхээргїй, шуудуунаас барилгад болон хонгилд мэрэгч амьтад орохоос болгоомжлох
нь зїйтэй.
2.3.52. Блок, хоолой дахь кабелийн сувгаас кабелийг гаргах, тэдгээрийг холбохдоо кабелийг
татах їеийн механик гэмтлээс хамгаалж, гадаргууг цэвэрлэх, боловсруулалт ёстой. Мєн кабелийг
блокоос гаргаж, кабелийн байгууламжинд оруулах, сунгах їедээ пластмасс ивээс хэрэглэн
нитгэрэх, зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї єнцєг гарган нугалахаас болгоомжлох нь зїйтэй.
Ил хуваарилах байгууламжны (ИХБ) дэвсгэрт хєрсний ус ихтэй їед кабелийг тавихдаа газрын
дээрх арга буюу тавиур (лоток), хайрцаг хэрэглэх ёстой. Газрын дээрх тавиур ба хайрцаг,
тэдгээрийн хавхагийг тємєр бетоноор хийнэ. Тавиурийг тусгай хийцийн бетон дэрэн дээр борооны
усыг саадгїй урсгах зорилгоор кабелийн трассын чиглэлд 0,2 %-оос багагїй налуу гаргаж тавина.
Харин тавиур нь ёроолдоо ус гоожуулах нїхтэй бол налуу гаргах шаардлагагїй. Кабель сунгах
тавиурыг хэрэглэхдээ нээлттэй хуваарилах байгууламжийн доторх тоног тєхєєрємж, машин
механизмын ашиглалт-засварын ажил гїйцэтгэхэд шаардлагатай замын гарц, орцыг гаргавал
зохино. Энэ зорилгоор явж єнгєрєх тээврийн хэрэгсэлийн ачааллыг тооцон тємєр-бетон хавтанг
ашиглаж тавиурыг нэг тївшинд байрлуулна. Тавиурыг хэрэглэхдээ тїїнээс доор орших хоолой,
суваг, шуудуунд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Тавиураас кабелийг гаргаж удирдлага ба хамгаалалтын
шїїгээнд оруулахдаа газарт суулгаагїй (булаагїй) хоолойд сївлэж оруулах ёстой. Ил хуваарилах
байгууламжийн нэг ячейкны дотор кабелийн холбоос хийхдээ шуудууг ашиглах ба энэ тохиолдолд
удидлага ба реле-хамгаалалтын шїїгээрїї очих кабелийг хамгаалах хоолойнд сївлэх
шаардлагагїй. Кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалахдаа єєр арга (булан тємєр, швеллер, гуурс,
бусад)-ыг хэрэглэдэг.
Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих
2.3.53. Бїх тєрлийн кабелийн байгууламжийг хийхдээ угсралтын ба ашиглалтын їед кабелийг
солих ба нэмж тавих зорилгоор кабелийн тоог 15 %-иар кабелийг нэмж тавих боломжийг тооцож,
зураг тєслєєр тодорхойлох нь зїйтэй.
2.3.54. Кабелийн давхар, хонгил, галерей (гудам), эстакад (хуурай гїїр), цооног нь єєр
тєрлийн байр, зэрэгцээх кабелийн байгууламжаас галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагийн даацтай
шатдагїй хучилт, хамар хашлагаар тусгаарлагдсан байвал зохино. Кабелийн урт (тууш) хонгилд
хїчний ба хяналтын кабель тавигдах бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавигдах бол 100
м-ээс ихгїй зайнд ийм тєрлийн хамар (хананцар)-аар таслан єрєє, таслага гаргах ёстой. Давхар
шалтай хуваагдсан єрєєний талбай нь 600 м2-гаас ихгїй байвал зохино.
0.75 цагийн гал тэсвэрлэцтэй кабелийн байгууламж, хамар (хананцар)-ын хаалга нь 2.3.27-д
дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй, харин
бусад цахилгаан тоноглолд галын тэсвэрлэц нь 0.6 цаг ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь
гадагшаа онойдог буюу їйлдвэрлэлийн Г, Д зэрэглэлийн байрлуу гардаг байх ёстой.
Кабелийн байгууламжаас гарах гарцны тоо, гарах байрлал нь тухайн тавигдах хэсгийн
байдлаар тодорхойлогдох боловч тэдгээр нь 2-оос багагїй байна. Кабелийн байгууламжийн уртын
дагуу 25 м-ээс ихгїй зайнд нэг гарц байх ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь нягт, єєрєє
хаагдах зарчимтай байвал зохино. Кабелийн байгууламжаас гарах хаалга нь гаднаасаа онгойдог,
цоожтой; кабелийн байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онойдог байвал зохино.
Байгууламжийн єрєє хоорондын хаалга нь ойролцоох гарцын чиглэлд онгойх, тэдгээрийг
хаалттай байрлалд барьж байх оньсоор тоноглогдсон байвал зохино. Эстакад, гїїрээр єнгєрч
байгаа кабельд зориулсан оролтын шат хийж єгєх ёстой. Оролтын хоорондох зай нь 150 м-ээс
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 113
БД 43-101-03
ихгїй байвал зохино. Эстакадын хажуу талаас нь тїїний оролт хїртлэх зай нь 25 м-ээс илїї гарч
болохгїй. Оролт бїрд хаалга байх ба кабелийн аж ахуйн їйлчилгээтэй холбогдолгїй гадны хїн
эстакадад чєлєєтэй орох боломжгїй байвал зохино. Хаалга нь єєрєє хаагдах тїгжээтэй, дотоод
талаасаа тїлхїїргїй онгойх зарчимтай байвал зохино.
Кабелийн галерейд оролтуудын хоорондох зай нь 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй кабель
тавих нєхцєлд 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавих бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино.
Гадны зориулалттай кабелийн эстакад, галерейн барилгын даацын їндсэн бїтээц нь галын
тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй тємєр бетон, галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй ган багана,
хєндєл зэргээс бїрдэх ёстой. Барилга, байгууламжийн даацын бїтээцийн дэргэд гадаа байрлах
эстакад ба галерейд тавигдах кабелийн багцын шатах їед тїїний механик бєхбат буюу аюултай
хэв-гажилтанд орохоос сэргийлж, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй материалаар хамгаалалт
хийж єгвєл зохино. Кабелийн галерей нь гал эсэргїїцэх, шатдаггїй, 0.75 цагаас доошгїй галын
тэсвэрлэцтэй хамар ханаар хэд хэдэн єрєє, таслагад хуваагдана. Галерейн єрєєний урт нь тїїнд
35 кВ хїртэл хїчдлийн кабель тавих бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель бол 120 м-ээс ихгїй
байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн галерей нь хэсэгчлэн хаалттай байх учир дээрх
шаардлагыг мєрдлєг болгох албагїй.
2.3.55. Хонгил ба сувагт технологийн ус, тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авахаас гадна
хєрсний ба борооны ус зайлуулах налуу, нїх гаргаж єгнє. Шалыг нь ус цуглуулгын буюу борооны
усны суваг талруу 0,5 %-оос багагїй налуу хийж єгвєл зохино. Мєн хонгилийн нэг єрєєнєєс нєгєєд
ороход шалны тївшин харилцан адилгїй, єргєлтийн єнцєг нь 15°С-аас их биш бол налуу зам
(пандус) хийж єгнє. Хонгилийн єрєє, таслага хооронд шаттай байгууламж хийхийг хориглоно.
Байрны гадна хєрсний уснаас дээш байрлах кабелийн шуудууны ёроолд нь ус-шїїлтийн
зориулалттай 10-15 см хайрга ба элс нягтруулан чигжиж єгєх ёстой.
Кабелийн хонгилд усны тївшинээс хамааруулан ажиллах автомат асаалгатай ус-шїїрїїлэх
механизм тусгах нь зїйтэй. Асаалтын механизм, цахилгаан хєдєлгїїр нь онцгой нойтон нєхцєлд
ажиллах чадвартай байвал зохино. Эстакад, оролтын хэлбэрийн галерей нь нэг тївшингээс нєгєєд
шилжихдээ тївшиний ялгаатай бол 15 °-аас ихгїй бол налуу зам хийж єгєх нь зїйтэй. Харин 1:1
харьцааны налуутай бол шат байхыг зєвшєєрнє.
2.3.56. Хуваарилах байгууламж, байранд тавих кабелийн суваг ба давхар шал нь
шатдаггїй, авагддаг хавтангаар таглагдах ёстой. Цахилгаан машины буюу тїїнтэй ижил тєстэй
тєрлийн байранд сувгийг биржгэр ган хавтгай, царсан (паркет) шалтай удирдлагын самбарын
байранд сувгийг доороос нь асбест буюу асбестын зуурмагаар бїрсэн паркет бїхий модон хавхаг
буюу таглаа хэрэглэнэ. Суваг ба давхар шалны дээгїїр тоноглол зєєх, шижїїлэх ажил хиигдэнэ
гэдгииг тооцох нь зїйтэй. Байрны гадна тавигдах кабелийн сувагны авдаг хавтан таглаа нь
дээгїїрээ 0.3 м-ээс доошгїй зузаантай шороон їеээр хучигдсан байвал зохино. Хашлагатай
байранд кабелйин авагдах хавтан дээгїїр шороогоор хучилт хийх хэрэггїй. Таглааны хавтан бїр нь
гараар єргєх бариултай хийгдэх ба 70 кг-аас дээш жинтэй байж болохгїй.
Єндєр (их) халуунтай хайлсан металл, шингэн асгарах буюу кабелийн металл бїрхїїлд
хортой їйлчлэлтэй бодис бїхий газарт кабелийн суваг тавих, мєн коллектор, хонгилын нээлхий
гаргахыг тус тус хориглоно. Барилгын гадна байрлах газрын доорхи хонгилын дээгїїр 0,5 м-ээс
багагїй зузаантай шороогоор хучиж єгєх ёстой. Кабелийг дулаан дамжуулах хоолойтой хамт
байрлуулахад хїрвэл дулаан дамжуулах хоолойгоос кабелийн байрлалд їїсэх агаарын нэмэлт
халалт нь жилийн аль ч улиралд +5°С-ээс ихгїй байхаар бодож, хоолойн дулаан дамжуулж байгаа
хэсэгт дулаан тусгаарлага ба агааржуулалт хийх ёстой.
2.3.57. Кабелийн байгууламжинд кабелийг аль болохоор барилгын стандартын бїтэн
уртаар нь сунгах ба байрлуулахдаа дараах арга хэмжээг авах нь зїйтэй. Їїнд:
• Хяналтын ба холбооны кабелийг хїчний кабелийн дор юмуу дээр нь тавьж, хамар
(хананцар)-аар тусгаарлах ба тїїний салбарлага ба огтлолцлыг хїчний кабелийн дээр ба доор нь
хийх,
• Хяналтын кабелийг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн зэрэгцээ тавихыг зєвшєєрєх,
• 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабелийн дээр тусгай
хамар (хананцар) хэрэглэж байрлуулах,
• Генератор, трансформаторын 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй ажлын ба бэлтгэл кабель, 1-р
зэргийн хэрэглэгчийн тэжээлийн кабель зэргийг хооронд нь хамар (хананцар)-аар тусгаарлан, єєр
єєр хэвтээ тївшинд байрлуулах,
• Дээр заасан 1, 3, 4-д дурьдсан хамар (хананцар)-ыг галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас
багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийх, г.м.
Агаарын ба механик хєєс буюу усан мананцараар шїрших автомат гал унтраалгыг 1, 3, ба 4-
д заагдсан нєхцєлд хамар (хананцар)-ыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє. Гадна тавигдах кабелийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 114
БД 43-101-03
эстакад, гаднах хаалттай галерейд дээрх хэсэгчилсэн тусгаарлах хашлага шаардлагагїй болно.
Харилцан нєєцлєгдєх хїчний кабель шугам нь хоорондоо 600 мм-ээс багагїй зайнд байрлах бол
эстакад (гїїрэнцэр)-ад алсгалтыг даацын бїтээц (ферм, хєндєл)-ийн хоёр талаар нь хийж єгєх ба
галерейд бол зєвхєн єнгєрєх (зєрєх) талд хийх нь зїйтэй.
2.3.58. Кабелийн байгууламжинд гал, тїймрийг илрїїлэх, унтраах автомат, суурин тєхєєрємж
ашиглах шаардлагатайг тодорхойлохдоо эрх бїхий тусгай байгууллагынн батлагдсан журам,
баримт бичигт їндэслэн тогтооно. Нээлхий ба салхилуулгын худаг, уурхайн оролтонд шууд ойрхон
25 м-ээс дооших хїрээнд бол галын крант тавьж єгєх нь зїйтэй. Кабелийн эстакад ба галерейд
тэдгээрийн тэнхлэгээс хамгийн ойрхон гидрант хїрэхэд 100 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг
бїрдїїлэхээр тооцож тоноглох нь зїйтэй.
2.3.59. Кабелийн байгууламжинд хїчний ба хяналтын кабелийн огтлол нь 25 мм2, тїїнээс их
бол тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй кабелиас бусадад нь кабелийн тулц бїхий тусгай (консол)
хийцэд сунгаж єгнє. Тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй, хїчний ба хяналтын кабель, 16 мм2 ба
тїїнээс бага огтлолтой бїх тєрлийн хуяглаагїй, хїчний кабелийг тавиур буюу (нэлэнхїй биш ба
нэлэнхїй) хашлаганд тавина.
Кабелийн сувгийн ёроол 0,9 м-ээс ихгїй бол кабелийг ёроолд нь тавих ба 1 кВ-оос дээш
хїчдэлтэй хїчний кабелийн бїлэг, хяналтын кабелийн бїлгийн хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай
байрлуулах ёстой. Эсвэл энэ бїлэг кєбелиудын хооронд галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй
даацтай шатдаггїй материалаар хамар (хананцар) хийж єгнє.
Тєрєл бїрийн кабелийн байгууламжинд кабелийг тусад нь тавихад байж болох хамгийн бага
зайн хэмжээг хїснэгт 2.3.1-д їзїїлэв.
Сувагт тавьсан хїчний кабелийг элс, шороогоор булахыг (7.1.52-аас бусад тохиолдолд)
хориглоно. Кабелийн байгууламжинд тїїний бїтээц ба кабелуудийн хоорондох зай, єнгєрєлт
(зєрєлт)-ийн єндєр, єргєн нь хїснэгт 2.3.1-д зааснаас багагїй байх ёстой. Нэг талын ба хоёр талын
байрлалтай кабелийн бїтээцээс хамааран кабелийн хоорондох босоо зай багасахад хїснэгтэнд
їзїїлсэн зайн хэмжээ нь нэвтрэх байрлалд 800 мм хїртэл нарийсч, уртын 1 м дутамд єндєр нь 1,5
м хїртэл буурч болохыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 2.3.1.
Кабелийн сунгах хамгийн бага зай
Тавих хамгийн бага хэмжээ, мм
Зай Хонгил, галлерей, Кабелийн суваг ба
Єндєрийн хэмжээ давхар, эстекадад давхар шаланд
Хоёр талын байрлалтай байх їеийн
бїтээцийн хоорондох хэвтээ зай, (зєрєх 1800 1200-аас ихгїй
єргєн)
1000 0.6 м хїртэл гїнд бол
Нэг талын байрлалтай байх їеийн
бїтээцээс хана хїртлэх хэвтээ зай, 300; 0.6-аас 0.9 м-ийн
(зєрєх єргєн)
Хэвтээ бїтээцийн1 хоорондох босоо зай: гїнд бол 450; 0.9 м-ээс
Хїчний кабель:
· 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй дээш бол 600;
· 20-35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй 900 Дээрхтэй ижилхэн
· 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй 200 150
250 200
· Хяналтын ба холбооны кабель, 1 кВ 300 250
хїртлэх хїчдэлтэй 3х25 мм2 хїртэл
огтлолтой 100 100
800– 1000
Байгууламжийн уртын дагуух тулгуур
бїтээц (консул)-ийн хоорондох зай, Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй
35 кВ хїртэлх2 хїчдэлтэй дан (нэг)
хїчний кабелийн хоорондох хэвтээ ба Нормчлогдоогїй
босоо зай
Хяналтын ба холбооны кабелийн 100 Кабелийн голчийн
хоорондох хэвтээ зай3 (кабелийн уурхай хэмжээнээс багагїй
дахь кабель)
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабелийн
хоорондох хэвтээ зай
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 115
БД 43-101-03
1-єнгийлтийн ашигтай урт нь кабелийн трассын шулуун хэсэгт 500 мм-ээс ихгїй байх ёстой.
2-кабель нь 250 мм-ийн талтай гурвалжмнд байрлах,
3-їїнээс цооногт байрлах бол.
2.3.60. Хяналтын кабелийг тавиурт багцаар нь, металл хайрцаганд олон їеээр нь давхарлаж
тавихдаа дараах нєхцєлийг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,
1. багцын гадаад диаметр нь 100 мм-ээс ихгїй байх,
2. нэг хайрцаганд тавих давхар (їе)-ын єндєр нь 150 мм-ээс хэтрэхгїй байх,
3. багц ба олон їелэх кабель нь нэгэн тєрлийн бїрээстэй байх,
4. кабелийг багцад, їелэлийг хайрцаганд, кабелийн багцыг тавиурт бэхлэхдээ кабелийн жин
ба бэхэлгээний їйлчлэлээр хэв гажилтанд орохооргїй байх,
5. галын аюулгїйн їїднээс хайрцагны дотор гал хязгаарлах бїс хийх, (босоо хэсэгийн 20 м-
ээс ихгїй зайнд ба нэвтрэх зєрлєгєнд, хэвтээ хэсэгийн хамар (ханацар) нэвтлэх хэсэгт хийх г.м.)
6. кабелийн трассын чиглэл бїрт хайрцагны нийт багтаамжийн 15 %-иас багагїй хэмжээний
багтаамжийг нєєцлєх шаардлагыг тус тус мєрдлєг болговол зохино. Хїчний кабелийг багцаар нь
буюу олон їеээр тавихыг хориглоно.
2.3.61. Газрын доорхи инженерийн сувагжуулалт ихтэй, зай муутай хотын нєхцєлд кабелийн
хонгилын єндєрийг хїснэгт 2.3.1-д єгсєн хэмжээнээс багасган 1,5 м-ээс багагїй хэмжээнд хагас
єнгєрєлт (зєрлєг) маягтай хийхдээ дараах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. Тухайлбал, кабель
шугамын хїчдэл нь 10 кВ-оос ихгїй байх, хонгилийн урт нь 100 м-ээс хэтрэхгїй байх, бусад
нєхцєлд хонгилийн тєгсгєлд гаралт ба нээлхий байх шаардлагатай г.м. болно. Бусад хэмжээг 2.3.1.
хїснэгтэнд єгсєнтэй харгалзуулан гїйцэтгэх ёстой.
2.3.62. Кабелийн худгийн єндєр нь 1,8 м-ээс багагїй байх ба хоргоны єндєрийг нормчлоогїй
болно. Холболтын тогтоолгын ба хагас бэхлэлтийн муфтийн худаг нь муфтийг гаргахгїйгээр
угсралт хийх боломжтой уужим тавиу байвал зохино. Усан доорх шилжилтийн эргийн худаг нь
бэлтгэл кабель, тосолгооны аппарат байрлуулах боломжийн хэмжээтэй байвал зохино. Хагас
худагт хєрсний ба борооны ус цуглуулах нїх хийж єгєхєєс гадна шаардлагатай гэж їзвэл дээрх
шаардлагыг їндэслэн ус шїїрїїлэх байгууламж (2.3.55-ийг їзэх) хийж єгвєл зохино. Кабелийн
худаг нь металл шаттай байх ёстой. Кабелийн худаг дахь кабель ба холбоосны муфтийг тавиур
буюу хашлаган бїтээц дээр нь байрлуулна.
Кабелийн худаг ба хонгилийн нээлхий нь 650 мм-ээс багагїй голчтой, дугуй хэлбэртэй,
давхар металл таг ба хавхагаар таглагдана. Тухайлбал, доод хавхаг нь тїгжээтэй хийгдэх байх ба
хонгил талаасаа тїлхїїргїй онгойдог байвал зохино. Дээд таг нь авахад зориулсан бариултай байх
ёстой. Байрны дотор бол давхар таг ба хавхаг хэрэглэх шаардлагагїй.
2.3.63. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй, хїчний кабелийн залгаасны муфтийг хонгил, давхар, сувагт
тавихдаа муфтэнд гарч болох цахилгаан нэвтрэлт, їїсэх галын ба тэсрэлтийн аюулыг байранд нь
устгах їїднээс заавал тусгай хамгаалах гэр хийж єгєх ёстой. Эстакад, залгаасны муфтийн худаг,
суваг, хоргоноос бусад кабелийн байгууламжинд ердийн ба хиймэл салхилуулга хийж єгєхдєє
тухайн єрєє, таслага бїр нь хамааралгїй салхилуулгатай байхаар тусгах нь зїйтэй. Кабелийн
байгууламжийн салхилуулгын тооцоо нь орж байгаа ба гарч байгаа агаарын хоорондох
температурын уналт нь +10°С-ээс ихгїй байх зарчимд їндэслэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хонгилийн
нарийсах ба эргэлтийн тойруу хэсэг болон бусад газарт шатамхай хий хуримтлагдахаас зайлсхийх
ёстой. Салхилуулгын тоноглол нь ноцолт, шаталт їїсэх нєхцєлд агаарын оролтыг хаах, євлийн їед
хонгил хєлдєхєєс сэргийлэн хаалт (шибер), автомат хаалтын аль нэгийг тавих нь зїйтэй. Барилгын
дотор кабелийг тавихдаа технологийн тоног тєхєєрємжйин нєлєєлєл ба хїрээлэх орчины агаарын
температурын єсєлтєєр кабельд хэт халалт їїсэхээс зайлсхийх ёстой.
Кабелийн залгаасны муфтийн худаг, суваг, хорго ба нээлттэй эстакадаас бусад кабелийн
байгууламжинд зєєврийн гэрэлтїїлэг ба багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээ, цахилгаан
гэрэлтїїлгээр тоноглоно. Цахилгаан дулааны станцад багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээг
хийхгїй байж болно.
2.3.64. Кабелийг коллектор (цуглуурга)-т, технологийн галерей, эстакадад тавихдаа “Усан
хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ, тїїний барилга байгууламж” БНбД 3.05.04.90-
ийн шаардлагыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга,
байгууламж хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.3.2-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.3.2
Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж
хїртлэх хамгийн бага зай, м
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 116
БД 43-101-03
Барилга байгууламж Нормчлогдсон зай Хамгийн бага зай, м
а. Зэрэгцэн тавигдах, хэвтээгээр
Суурин (цул битїї) ханатай Эстакад, галлерейгаас Нормчлогдохгїй
барилга байгууламж байшин, байгууламжийн хана
хїртэл
Нїхтэй хана бїхий барилга, Эстакад, галлерейгаас 2
байгууламж байшин, байгууламжийн хана
хїртэл
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн бїтээцээс Галлерей ба нэвтрэлттэй
цахилгаанжаагїй тємєр зам байгууламжийн хамгийн эстакадад 1 м, нэвтрэлтгїй
ойртох овор хїртэл эстакадад 3 м
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн 2
автомашины зам, галын бїтээмжээс замын хашлагаын
гарц чулуу, замын ирмэг хїртэл
Татлаган (канат) зам Эстакад, галлерейн хийцээс 1
хєдєлгєєнт хэсгийн овор
хїртэл
Газрын дээгїїрх дамжуулах Эстакад, галлерейн хийцээс 0.5
хоолой дамжуулах хоолой хамгийн
ойрхон хэсэг хїртэл
Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн (2.5.97 їзэх)
агаарын шугам бїтээмжээс шугамын утас
хїртэл
б. Огтлолцолд тавигдах, босоогоор
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн доод 5.6
цахилгаанжаагїй тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой
хїртэл
Їйлдвэрийн доторх Эстакад, галлерейн доод 7.1 (3.0)
цахилгаанжсан тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой
4.5
Їйлдвэрийн доторхи (авалцааны сїлжээний 0.5
автомашины зам (галын даацын трос ба утасны (2.5.97 їзэх)
гарц) хамгийн дээд цэг хїртэл) 1.5
Газрын дээгїїрх дамжуулах
хоолой хїртэл
Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн доод
агаарын шугам тївшинээс замын далан ба
Холбооны ба
радиожуулалтын агаарын галын гарц хїртэл
шугам
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
дамжуулах хоолой хїртлэх
хамгийн ойрхон хэсэг
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
утас хїртэл
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
утас хїртэл
Кабелийн эстакад, галерейг цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, їйлдвэрийн доторхи
автомашины ба тємєр замтай, галын гарц ба тросон замтай, холбооны ба радионы агаарын
шугамтай, дамжуулах хоолойтой огтлолцуулахдаа 30°-аас багагїй єнцєг гаргаж гїйцэтгэхийг
зєвлєж байна. Эстакад, галерейг тэсрэх аюултай бїсэд тавихдаа энэхїї дїрмийн 7.1, галын
аюултай бїсэд бол 7.2 бїлгиин заалтыг мєрдлєг болгох ёстой. Эстакад ба галерейг радио ба
холбооны агаарын шугамтай зэрэгцїїлэн тавихдаа радио-холбооны шугам, кабель ба утасны
хоорондох хамгийн бага зай нь кабель шугамаас радио-холбооны шугаманд нєлєєлєх нєлєєллийн
тооцооны їндсэн дээр сонгож авна.
Їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт хїн зорчихгїй хэсэгт байрлах кабелийн эстакад ба галерейн
хамгийн бага єндєр нь газрын гадаргуугаас кабелйин хамгийн доод эгнээ хїртлэх зайг 2.5 м-ээс
багагїйгээр байх нєхцєлийг хангасан тооцооны їндсэн дээр авах нь зїйтэй.
Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих
2.3.65. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавихдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол
зохино. Їїнд:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 117
БД 43-101-03
• Кабелийг засвар, їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс ил байрлуулна. Машин механизм,
тоноглол, тээврийн хэрэгсэл, ачаа зєєх талбайд байрласан кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг
2.3.5-ын шаардлагыг їндэс болгон хамгаалалт хийнэ.
• Кабелийн хоорондох зайг хїснэгт 2.3.1-ийг їндэслэн авна.
• Зэрэгцээ тавьсан хїчний кабель, тєрєл бїрийн дамжуулах хоолойн хоорондох зай нь 0,5 м-
ээс багагїй, шатамхай шингэн дамжуулах хоолой ба хийн хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй
байх ёстой. Кабель нь їїнээс бага зайнд ойртох буюу огтлолцох їед ойртолтын бїх нєхцєлд тал
бїрлїї нь 0,5 м зайнд механик гэмтэл (тємєр хоолой, арьс г.м.)-ээс хамгаалж єгєхєєс гадна
шаардлагатай бол хэт халалтаас хамгаалах нь зїйтэй. Нэвтрэлтээр кабелийг єнгєрєєхдєє
шалнаас дээш 1,8 м-ээс багагїй зайтай угсралтыг гїйцэтгэх нь зїйтэй.
• Кабелийг босоо хавтгайд халуун шингэн бїхий тосны ба усны шугамны доор ба дээр
зэрэгцїїлэн тавихыг хориглоно.
2.3.66. Кабелийг шаланд ба олон давхар барилгын хооронд тавихдаа сувагт буюу хоолойд
сївлэж єгвєл зохино. Їзїїрлэлт, залгалт нь нь їхлїїт холболттой байхыг хориглоно. Кабелийг
барилгын дотор хана, хучилт, хамар (хананцар)-аар нэвтрэн єнгєрїїлэхдээ хоолой ба бэлдэц
нїхэнд угсрагдахдаа хоолой, нїхэнд гарсан зай завсарыг шатдаггїй, хялбар ухагдах материалаар
сайн чигжиж єгвєл зохино. Кабелийг салхилуулгын сувагт тавих, шатны гишгїїрээр ил тавихыг тус
тус хориглоно. Ган хоолойнд сївлэгдэх дан кабелийг энэхїї тєрлийн сувагтай огтлолцохыг
зєвшєєрнє.
Кабель шугамыг усан доогуур тавих
2.3.67. Кабель шугам нь гол, горхи, сувагтай огтлолцох бол ихэвчлэн бага идэгдсэн ёроолын
ба эргийн хэсэгт тавьж єгнє. Кабелийг тогтонги биш ай сав, эрэгтэй голоор гаргахдаа ёроолд нь
гїн суулгах, ёроолыг тэгшлэх асуудлыг тухайн голын орчины байдалтай уялдуулан тєслєєр
шийдвэл зохино. Мєн чулуун далан, адил тєстэй саадыг тойруулах буюу шуудуу єнгєрїїлэн хийх
арга хэмжээ авах нь зїйтэй.
2.3.68. Кабель шугамыг гол, горхи, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа эргийн орчимоор
гїехэн хэсэгт 1 м-ээс багагїй гїнд тавих ёстой. Гол горхи, сувгийн гїнд тавигдах кабелиудийн
хоорондох зай нь голын ус нь 100 м хїртэл єргєнтэй бол 0,25 м-ээс байгагїй байлгахыг зєвлєж
байна. Голын ёроолд тавьсан кабелиас дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь хоолой ба кабелийг
тавихдаа ёроолд хийгдэх ажлын хэмжээнээс хамаарч тєслєєр тодорхойлогдох боловч 50 м-аас
багагїй байна. Сайжруулаагїй (бэхлэлтгїй) эрэг хавийн газарт усан доогуурх кабелийг тавихдаа 10
м-ээс багагїй уртыг нєєцєнд авах нь зїйтэй. Сайжруулсан эрэг хавийн газарт кабелийг хоолойд
сївлэж тавихыг зєвшєєрнє. Харин кабелийг усан доор хооронд нь огтлолцуулахыг хориглоно. 35
кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг усан доогуур 3 ба тїїнээс дээш тоогоор тавихдаа 3 кабель бїрт нэг
бэлтгэл кабель татах ёстой.
Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих
2.3.69. Кабель шугамыг чулуун, тємєрбетон, металл гїїрээр тавихдаа гїїриин явган
хїн зорчих хэсгийн сувагт кабель бїрииг шатдаггїй хоолойд сївлэж байрлуулна. Хоолойд борооны
уснаас хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. Металл ба тємєр бетон гїїрэнд, тїїний оролтын хэсэгт
асбестоцемент хоолой хэрэглэх шаардлагатай. Бїх тєрлийн газрын доорх кабелийг тємєр ба
тємєр-бетонон гїїрээр єнгєрїїлэхдээ гїїрийн металл хэсгээс цахилгаан тусгаарлага хийж єгєх
ёстой. Кабелийн бїтээцээс газрын хєрсєнд шилжих хэсэгт мєн асбестоцемент хоолой ашиглахыг
зєвлєж байна.
Металл ба тємєр бетон гїїрээр єнгєрєх газрын доорхи бїх кабелийг цахилгааны хувьд
гїїрийн металл хэсгээс тусгаарах ёстой. Модон байгууламж (гїїр, зогсоол, буух тавцан)-аар
дамжуулан кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Гїїрийн хийцийн тєгсгєл
ба гїїрийн температурын заадлаар кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ кабельд механик хїч їїсэхээс
урьдчилан сэргийлж, холбогдох арга хэмжээ авсан байх ёстой. Зогсоол, буух давцан, хаалт
далангаар кабель шугамыг тавихдаа газарт ухсан шуудуу, сувагт 1 м-ээс багагїй зузаантай
хєрсний дор тавина.
2.3.70. Кабелийг модон гїїр, модон онгоцны зогсоол зэрэг байгууламжинд тавихдаа ган
хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Мєн кабелийг шороон далан, хаалт, зогсоолд шууд хєрсєнд тавих ба
1 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучих нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 118
БД 43-101-03
2.4. 1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН
ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
2.4.1. Дїрмийн энэ бїлэгт бїрээсгїй (нїцгэн) утастай 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан
дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ), мєн шугамнаас бїрээстэй, бїрээсгїй утсаар салаалга авах,
оруулга хийх хэсэг хамаарагдана. Тусгай дїрэм, нормын дагуу барих (хотын цахилгаан тээврийн
шугам г.м.) агаарын шугамд энэ дїрэм хамаарахгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамд тавих
нэмэгдэл шаардлагыг 6.3 бїлэгт авч їзсэн тул мєрдєх нь зїйтэй. Агаарын шугамын оруулга,
гаргалгын кабель залгаас ба салбарлагыг 2.3 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу хийнэ.
2.4.2. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй ЦДАШ гэдэг нь тулгуур, эсвэл барилга, инженерийн
байгууламжинд (гїїр, замын гарц г.м) байгаа багана, тулаас зэрэгт тусгаарлавч ба арматурын
тусламжтайгаар бэхэлсэн агаарт ил байрлах утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж
хуваариалах байгууламж юм. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуураас (барилгын)
оруулга хїртэлх хэсгийг шугамын салбарлага, салаа гэнэ.
2.4.3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утас тасраагїй ердийн байдлыг тїїний
ажлын хэвийн горим, аль нэг утас нь тасарсан байдлыг аваарийн горим гэж нэрлэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.4.4. Агаарын шугамын утасны механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар,
тусгаарлага ба арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Агаарын шугамын тулгуур ба
суурийн тооцоог тєлєв, байдлын тооцооны дээд хязгаарын аргаар БНбД-д заасны дагуу хийнэ.
Норматив ачааллыг энэ дїрмэнд зааснаар тодорхойлно.
2.4.5. Агаарын шугамыг хот, суурингийн ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу тээврийн
хэрэгсэлээр зорчиход аюул учирахаар бол (хашаа, барилгын хаалгаар орж гарах, унаа, хєсєг, хїн
явах) тїїнээс хамгаалж єгєх ёстой. Унаа, хєсгєєр дайрч болзошгїй (замын уулзуур, гарц г.м)
тулгуурыг хамгаалвал зохино.
Шугамын тулгуурт газраас дээш 2.5-3,0 м-ийн єндєрт тухайн тулгуурын дугаар, барьсан он,
холбооны кабель шугам хїртэлх зайг тэмдэглэж (холбооны кабель хїртэлх зайг агаарын шугамын
тулгуурын єндрийн хагасаас бага зайнд тэмдэглэх) єгнє.
2.4.6. Агаарын шугамын тулгуурт байгаа тємєр, металл хийц, боолтын утас (бандаж)
зэргийг зэврэлтээс хамгаалж єгвєл зохино.
Тооцооны цаг уурын нєхцєл
2.4.7. Агаарын шугам (АШ)-ын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийг тусгахдаа Монгол улсын
цагуурын мужлалын зураг ба орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтийн хэмжээгээр гаргасан
бїсчлэлийн зургийг баримтлан авах ёстой (Хавсралт 2, 3, 4). Орон нутгийн салхины хїч,
мєсжилтын норматив хэмжээг шугамын утас нь 12 м хїртэлх єндєрт байрлах нєхцєлд 5 жилд 1
удаагийн давтагдах їзїїлэлтийг (2.5.18 ба 2.5.21-ийг їзэх) баримтлан авах ёстой. Хєндлєнгийн
салхинаас халхалагдсан (шигїї барилгажилттай суурин газар, ойн массив, байшингийн дундаж
єндєртэй тэнцэхїйц цэцэрлэгийн суулгац ба агаарын шугамын єндрийн 2\3 -аас багагїй єндєртэй
мод, уулын хєндий, хадан цохио, хавцал зэрэг) газарт баригдах агаарын шугамын салхины хурдны
норматив хїчийг хїснэгт 2.4.1 (хавсралт 2)-ээс авна.
Хїснэгт 2.4.1.
Хєндлєн салхины їйлчлэлээс хамгаалах агаарын шугамын тооцооны
салхины нормчлогдсон хурдны тїрц.
Салхины бїсчлэл Салхины хурдны напор, даН/м2 Салхины хурд,
(кгс/м2) м/с
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 119
БД 43-101-03
1. Хойт бїс 15.7 (16) 16
2. Дунд бїс 20.6 (21) 18
3. Ємнєт бїс 26.5 (27) 21
Утасны салхины ачааллыг тооцохдоо тїїний чиглэлийг шугамд 90° байхаар авч їзэх ёстой.
Тулгуурын тооцоог хийхдээ тїїнд їйлчилж байгаа гаднын хїчний хамгийн тохиромжгїй гэж їзэж
байгаа салхины чиглэлээр сонгож авна. Утсанд їйлчлэх салхины хїчийг 2.3.20-д заасны дагуу
тодорхойлно. Агаарын температурын хамгийн их утгыг цаг уурын жинхэнэ ажиглалтын єгєгдєлєєр,
бага утгыг таван жилийн хугацааны 1 удаагийн давтагдалтаар авах ёстой. Эдгээр цаг уурын тоон
утгуудыг 5.0-аар нэмэгдїїлэн аль ойр тал руу нь нарийвчлан хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
2.4.8. Агаарын шугамын утасыг 2.4.9-д заасны дагуу салхи, мєсжилтын ачааллын (янз
бїрийн) хувилбараас хамааруулан цаг уурын нєхцлєєс хамаарах хэвийн горимд тооцоог хийх
ёстой. Мєсжилтын хананы зузааныг I бїс, II бїсэд 5 мм, III бїсэд 10 мм гэж авах нь зїйтэй.
2.4.9. Агаарын шугамын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийн давхцалыг дараах байдлаар
харилцан хослуулж авах шардлагатай. Їїнд:
1. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн их температуртай байх;
2. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн бага температуртай байх;
3. Утас мєсжилттэй, салхигїй, -5°С температуртай байх;
4. Мєсжилтгїй, температур -5°С байхад норматив салхины хїч (Qmax)-ийг (2.5.1. хїснэгтээс
авах) оролцуулан тооцоолох,
5. Мєсжилттэй, температур -5°С, салхины хїч 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5*Vmax) байх;
Энэ нєхцєлд мєсжилт ихтэй орон нутагт салхины хурдны тїрц (напор)-ыг 14,7 даН/м2 –аас доошгїй
байхаар авна.
Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага байдаг бїс нутагт дээрх жагсаалтын 4, 5
дугаарт байгаа температурыг -10°С-аар авч хэрэглэх нь зїйтэй. Шугамын утасыг барилга
байгууламжинд ойртох зайг шалгахдаа салхины нормчлогдсон хурд ба хамгийн их температурын
тооцоог ашиглана.
Цахилгааны утас ба арматур
2.4.10. Агаарын шугаманд нэг ба олон судалт (мушгимал) утас хэрэглэх ба харин мушгимал
утсыг задлаж хэрэглэхийг хориглоно. Утасны бєх батаас хамааран агаарын шугамд хэрэглэх
хєнгєн цагаан утас 16 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан ба биметал утас 10мм2, олон судалт
(мушгимал) ган утас 25 мм2-аас багагїй ба дан ган утас хэрэглэх тохиолдолд 4 мм-ээс багагїй
огтлолтой байвал зохино. 5 мм2-ээс дээш диаметртэй дан ган утас ба 6.5 мм2-ээс дээш голчтой нэг
биметал утас хэрэглэхийг хориглоно. Агаарын шугамаас салаалж оруулахдаа утасны маяг,
огтлолыг 2.4.2-р хїснэгтэд заасны дагуу тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 2.4.2.
Агаарын шугамаас оруулганд салбарлага авах утасны
хамгийн бага огтлол ба диаметр
Утас: Шугамын алслалт дахь утасны
(Даацын) зэс (АВТ-1,АВТ-2) хамгийн бага огтлол ба диаметр
Ган ба биметалл
Хєнгєн цагаан ба тїїний хайлш 4 мм2 6 мм2
3 мм2 4 мм2
16 мм2 16 мм2
Нэг давхар барилга бїхий дїїрэгт агаарын шугамаас салаалах оруулгын утас нь цаг уурын
нєхцлєєс хамгаалах бїрээстэй байвал зохино. Агаарын шугамаас авсан оруулгын салаалгын урт
нь 25 м-ээс илїїгїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны физик-механик їзїїлэлтийг 2.5.7-р
хїснэгтэд харуулав.
2.4.11. Утасны батбєхийн тооцоог (гаднаас їйлчлэх) хамгийн их гадны ачаалалд, эсвэл
гаднын ачаалалгїй їеийн хамгийн бага температурт гэсэн 2 нєхцлєєр хийх ёстой. Утасны
зєвшєєрєгдєх хїчдэлийн хэмжээг 2.5.7-р хїснэгтэд їзїїлэв.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 120
БД 43-101-03
2.4.12. Утасыг залгахдаа тусгай холболтын хавчаарын тусламжтайгаар, эсвэл гагнаж
(халуунаар) холбох ёстой. Дан судалтай утасыг тулгаж гагнахыг зєвшєєрєхгїй, мушгиж залгаад
гагнах нь зїйтэй.
2.4.13. Татлага, унжилтанд байгаа утасны холболтын бєх бат нь тухайн утасны батшилын
хязгаарын 90 %-иас доошгїй байх хэрэгтэй. Ижил биш хєндлєн огтлолтой, єєр тєрлийн металл
утасыг залгахдаа зєвхєн тулгуур дээрх шилжилтын тусгай хавчаар хэрэглэнэ. Шилжилтийн хавчаар
болон тїїгээр холбосон утасны хэсэгт тухайн утасны жингээр їїсэх механик татах хїчийг турших
хэрэггїй.
Утсыг агаарын шугамын тулгуурын тусгаарлуурт дангаар нь бэхлэх ёстой (2.4.31, 2.4.34,
2.4.35 ба 2.4.41-ыг їзэх). Утасыг шєргєн (штыр) тусгаарлуурт дамжуулах утасаар уях ба тусгай
хавчаараар бэхэлж болно. Агаарын шугамаас оруулганд салаалах утсыг їхлїїт (бєх) бэхэлнэ.
Бэхэлгээний дэгээ, шєрєг, шилбэний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 2-оос багагїй байвал
зохино.
Тулгуур дээрх утасны байрлал
2.4.14. Байгаль, цаг агаарын нєхцєлєєс хамааралгїйгээр агаарын шугамын тулгуурт фазны
утасуудыг янз бїрийн байршилаар татаж болно. Нойлын (галгїй) утсыг ихэвчлэн фазны утасны
доод талд нь байрлуулбал зохино. Тулгуурт хамтад нь татах гадна гэрэлтїїлгийн утасыг гол тєлєв
агаарын шугамын нойлын утасны дээд талд байрлуулах нь зїйтэй. Тулгуурт тавигдах гал
хамгаалуур болон хамгаалах, хэсэглэх (секцлэх) тоноглолыг агаарын шугамын утаснаас доош
байрлуулах нь зїйтэй.
2.4.15. Утасны хамгийн их унжилт 1,2 м хїртэл байх нєхцєлд єєр хоорондоо ойртох,
хїрэлцэхээс сэргийлж тулгуур дээрх алслалтанд байх утасны хоорондын зайг доорх хэмжээнээс
багагїй байлгах хэрэгтэй. Їїнд:
а. Утасыг босоо байрлалд байхад утасны хэвтээ шилжилт нь 20 см-ээс ихгїй байх ба
мєсжилтийн I, II, III бїсэд 40 см;
б. Мєсжилтийн бїх бїсэд утасны бусад байрлалд салхины хурд 18 м/сек хїртэл байх їед -40
см, мєн 18 м/сек-ээс дээш хурдтай байх їед -60 см.
Хэрэв утасны хамгийн их унжилт 1,2 м-ээс илїї байх їед дээрх зай нь утас хоорондын зайн
бодит унжилтыг 1,2 м-д харьцуулсан харьцаагаар тус тус нэмэгдїїлж єгвєл зохино. Нэг ерєнхий
тулгуур дээр байрлах єєр агаарын шугамын огтлолцол ба агаарын шугамаас салбарлах їед тїїний
ижил биш фаз хоорондын босоо зай нь 10 см-ээс багагїй байх ёстой. Оруулгын тусгаарлуурын
хоорондох тэнхлэгийн дагуух зай нь 20 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй.
2.4.16. Тулгуур дээр утас буулгах їед утасны хоорондох хэвтээ зай нь 15 см-ээс багагїй байх
ёстой. Утаснаас тулгуурын гадрага, хєндлєвч (траверс) болон бусад хэсгїїд хїртэлх зай 5 см-ээс
багагїй байх хэрэгтэй.
Тусгаарлага (тусгаарлуур)
2.4.17. Шєргєн тусгаарлуурын батшилын нєєцийн коэффициент нь 2,5-аас багагїй байвал
зохино. Агаарын шугамнаас авсан салбарлагын хэсэгт олон хїзїїт (нугачаат) буюу суурьтай
тусгаарлуур хэрэглэнэ. Нойлын утас нь тусгаарлуур дээр бэхлэгдэх ёстой.
Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга
2.4.18. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрх фазын
утасны дэгээ, шилбэ, шєрєг ба тулгуурын арматурыг газардуулсан байх хэрэгтэй. Газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь 50 Ом-оос ихгїй байна. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд
шугамын тємєр бетон тулгуур дээрхи фазын утасны дэгээ, шилбэ ба тулгуурын арматурыг
шугамын нойлын утастай холбож єгнє. Газардуулгын утасны диаметр нь 6 мм-ээс багагїй байна.
Атмосферийн хэт хїчдлээс хамгаалахаар газардуулсан ба тїїнчлэн нойлын утасны давтан
газардуулга хийгдсэнээс бусад тохиолдолд модон тулгуур дээрх дэгээ, шєрєг, шилбийг
газардуулах шаардлагагїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 121
БД 43-101-03
2.4.19. Їйлдвэрийн утааны яндан болон бусад тєрлийн яндан хоолой, єндєр мод, байшин
барилгаар халхлагдаагїй нэгээс хоёр давхар барилгатай суурин газрын агаарын шугам нь аянгын
хэт хїчдэлээс хамгаалсан газардуулгатай байх ёстой. Газардуулгын энэ байгууламжийн эсэргїїцэл
нь 30 Ом-оос ихгїй байх ба тэдний хоорондын зай нь жилийн аянгын хугацаа 40 цаг хїртэл байвал
200 м-ээс ихгїй, жилийн аянгын хугацаа 40 цагаас их байвал 100 м тус тус байна. Їїнээс гадна
газардуулах байгууламжийг дараах байдлаар хийж єгвєл зохино. Їїнд:
1. хїн олонтой газар (сургууль, хїїхдийн асрамж, цэцэрлэг эмнэлгийн байр г.м), аж ахуйн
єртєг єндєртэй байшин, барилгад (агуулах, малын хашаа, засварын газар) салаалсан оруулга
хийх шугамын тулгуурт,
2. зэргэлдээх хамгаалалтын газардуулгаас алслагдах хамгийн их зай нь жилийн аянгын
хугацаа нь 10-40 цагтай бїс нутагт 100 м-ээс ихгїй, аянгын хугацаа 40 цагаас их бїс нутагт 50 м-ээс
ихгїй байх ба оруулгын салбарлага бїхий шугамын эцсийн тулгуурт газардуулга хийж єгнє.
Заагдсан газардуулгын байгууламжинд модон тулгуурын дэгээ, шєрєг, шилбэ, улмаар тємєр
бетон тулгуурт дээрхээс гадна арматурыг нэмэж холбоно. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд
аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалахдаа аль болохоор нойлын (галгїй) утсыг давтан газардуулсан
байдлаар хйих хэрэгтэй. Дээрх 1, 2 зїйлд заагдсан тулгуурт вентиль цахилуур тавих гстой.
Тулгуур ба шон
2.4.20. Агаарын шугаманд доор дурдсан хэлбэр, маягийн тулгуур хэрэглэнэ. Їїнд:
1. Агаарын шугамын трассын шулуун хэсэгт тавих зориулалттай завсрын тулгуур. Эдгээр
тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлд їїсэх таталтын хїч їйлчлэхгїй байх
ёёстой.
2. Агаарын шугам бусад тєрєл бїрийн байгууламжтай огтлолцох, мєн утасны марк, тоо,
хєндлєн огтлол єєрчлєгдєх хэсэгт тавигдах бэхэлгээний анкер тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын
хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлтэй утасны янз бїрийн таталтын жингээс їїсэх хїч
їйлчилнэ. Анкер тулгуур нь батбєх хатуу хийцтэй байх ёстой..
3. Агаарын шугамын чиг єєрчлєгдєх їед хэрэглэх эргэлтийн тулгуур. Энэ тулгуур АШ-ын
хэвийн горимын їед зэргэлдээх алслалтын хоёр талын утасны жингийн чангаалтыг єєртєє хїлээнэ.
4. Тєгсгєлийн (захын) тулгуурыг шугамын эхлэл ба тєгсгєлд, мєн кабель залгаасаар
хязгаарлагдах хэсэгт тавина. Ийм тулгуур нь анкер тулгуурт багтах бєгєєд АШ-ын хэвийн горимын
їед шугамын нэг талын чангаалтын хїчийг єєртєє хїлээнэ.
5. Агаарын шугамаас салбарлага авах зориулалттай салаалгын тулгуур.
6. Хоёр чиглэлийн шугам нэг тулгуур дээр огтлолцох їед хэрэглэх огтлолцлолын тулгуур.
Салаалгын болон огтлолцолын тулгуурыг дээр нэрлэгдсэн тулгуурын бїрэлдэхїїнд оруулна.
2.4.21. Тулгуурууд єєрийн хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр тулаастай, татуургатай байж
болно. Татуургыг газарт суулгасан бэхэлгээ эсвэл чулуу, тоосго, тємєр бетон ба тємєр барилга
байгууламжинд бэхэлж болно. Татуурга нь нэг ба олон утастай байж болно. Татуургыг тооцооны
дагуу сонгож авах ба бусад татуургын огтлол нь 25 мм2-аас багагїй огтлолын талбайтай байна.
Тусгаарлагдах саармаг цэгтэй сїлжээний тулгуурын татуургыг бэхэлсэн доод цэгээс газар
хїртэлх зай 2,5 м-ээс бага байвал тїїнд 10 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулга хийх, эсвэл
татуургыг шугамын хїчдэлд тохирсон татлагын тусгаарлагчаар газраас зааглаж єгєх хэрэгтэй.
Энэхїї АШ-ын хїчдэлд тохирсон тусгаарлагчыг газраас 2,5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Гїн
газардуулсан саармагтай сїлжээний шугамын тулгуурын татуургыг нойлын хамгаалалтын утастай
холбож єгєх ёстой.
2.4.22. Тулгуурын хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр шугамын хэвийн горимын тооцоогоор
утасыг мєсжилттэй, мєсжилтгїй їед тасрахгїй байх механик ачааллын тооцоог хийсэн байна.
Тєгсгєлийн ба эргэлтийн тулгуурын алслалтыг хязгаарласан хэмжээнээс бага байх тооцооны їе
дэх єнцгийн ба тєгсгєлийн тулгуур нь утас мєсжилтгїй, агаарын бага температур салхигїй
байхаар бодож хийвэл зохино. Тооцоог дараах їндсэн ачаалалыг бїрэн тооцсож хийвэл зохино.
Їїнд:
1. Завсрын тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал;
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 122
БД 43-101-03
2. Анкер тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал; зэргэлдээх алслалтын утасны таталтын жингийн ялгавараар їїсэх дагуу ба хэвтээ
ачаалал; Тулгуурт їйлчлэх,утасны дагуу, хэвтээ ачааллыг тооцоогоор сонгоно. Тулгуурт їйлчлэх
дагуу, хэвтээ ачааллын хамгийн бага утгыг авахдаа тулгуурт їйлчилж байгаа утасны нэг талруу
татах хамгийн их утгын 50 %-тай тэнцїїгээр авна.
3. Єнцгийн тулгуурт- тїїний хєндлєвчийн дагуу їйлчлэх утасны жингийн таталтаас їїсэх
ачаалалын хэвтээ хєндлєн утга, шугамын утас ба бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал;
4. Тєгсгєл (зах)-ийн тулгуурт- утасны нэг талын таталтаас їїсэх хэвтээ ачаалал.
2.4.23. Агаарын шугамд тємєр-бетон, модон, тємєр-бетон хєлтэй модон, тємєр тулгуурыг
хэрэглэж болно. Шугамын модон тулгуурт бэлтгэлийн 3-аас доошгїй зэрэглэлтэй, ялзралаас
хамгаалж боловсруулсан гуалин хэрэглэнэ. Модыг ялзралтаас хамгаалахдаа мєрдєж байгаа
стандартын дагуу ялзралын эсрэг уусмалд нэвчїїлэх замаар бэлтгэх ёстой. Хар модыг ялзралын
эсрэг хамгаалалтгїй хэрэглэж болно. Шон (гуалин)-гийн шувтан байдлыг угаасаа нь їзїїрлїї нь 1 м
уртад 8 мм-ээр нарийсч байхаар тооцож авах нь зїйтэй.
Тулгуурын тооцоогоор сонгогдох їндсэн элемент (шон, хєл, хєндлєвч, тулаас) хийх
зориулалттай гуалингийн дээд хэсэгтээ, нарийн їзїїрийн диаметр нь 14 см-ээс багагїй байх ёстой.
Тулгуурын бусад элемент, тїїнчлэн байшингийн оруулгын салбарлагын тулгуурт хэрэглэх
гуалингийн нарийн талын диаметр нь 12 см-ээс багагїй байвал зохино.
2.4.24. Тулгуурыг газарт суулгах гїний хэмжээ ба тулгуурыг бэхлэх арга нь тїїний єндєр,
бэхлэх утасны тоо, хєрсний байдал болон ухаж суулгах газар шорооны ажлын аргаас хамаарна.
Шугамын трассын усанд автагдах, туугдах хєрсний эвдрэлтэй хэсэгт тулгуурыг суулгахдаа бэхэлгээ
(хєрс овоолж дарах, хучих) хийнэ.
Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт
2.4.25. Агаарын шугам нь тєрєл бїрийн байгууламж, хот, суурин газрын гудамж, талбайг
ямар ч єнцгєєр огтлон гарч болно. Єнцгийн хэмжээг нормчлохгїй (2.4.31-ийг їзэх). Шугамын
утасны хамгийн их унжилтын їед тїїнэээс газар хїртэлх зай нь гудамжны хїмїїс зорчих хэсэгт 6 м-
ээс багагїй байна. Утаснаас газар хїртлэх унжилтын босоо зайг хїрэхэд бэрхшээлтэй (давчуу)
газар 3.5 м, хїрч болохгїй зэлїїд газар (уулын налуу, хад, хадан цохио)-т 1 м хїртэл багасгахыг
зєвшєєрнє.
Том биш хот, суурин газарт гудамжны хїмїїс зорчихгїй хэсгийг огтлон гарч байгаа агаарын
шугамнаас оруулгын салбар, салаалга авахдаа утаснаас газар, явган хїний зам хїртэлх зайг 3.5 м
хїртэл багасгаж болно. Хэрэв энэ заалт биелэгдэхгїй тохиолдолд нэмэлт тулгуур буюу барилга
дээр нэмэлт бїтээц хийж єгєх ёстой.
2.4.26. Агаарын шугамын утаснаас газар ба усны гадаргуу хїртэлх зайг тїїнчлэн тєрєл
бїрийн байгууламж дээгїїр єнгєрєх їеийн тїїний (объектийн) дээд хэсгээс утас хїртэлх зайг
цахилгаан гїйдлийн їйлчлэлээр їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр утасны хамгийн их унжилтыг доорх 2
хувилбарын аль нэг боломжтойгоор нь тодорхойлох нь зїйтэй. Їїнд:
Орчны агаарын температур -5°С, салхигїй, утас мєсжилттэй байх;
Орчны агаарын температур хамгийн єндєр, салхигїй байх.
2.4.27. Утаснаас барилга, байшин хїртлэх хамгийн их хазайх хэвтээ зай нь тагт, саравч ба
цонх хїртэл 1.5 м-ээс багагїй, суурин хана хїртэл 1.0 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугамыг
байшин, барилга дээгїїр дамнуулж татахыг гагцхїї агаарын шугамаас салаалж, оруулга хийхээс
бусад (2.1.31-ийг їзэх) нєхцєлд хориглоно. Агаарын шугамын тулгуураас газар доорх (тавьсан)
кабель, дамжуулах хоолой ба янз бїрийн зориулалттай газар дээрх босоо (колонок) байгууламж
хїртэлх хэвтээ зай нь 2.4.3 -р хїснэгтэд їзїїлсэнээс багагїй (2.4.33-ийг їзэх) байх ёстой.
Хїснэгт 2.4.3.
Шугамын тулгуураас газар доорх кабель, дамжуулах хоолой,
газар дээрх босоо байгууламж хїртлэх хэвтээ,
зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай
Ойртох байгууламжууд Зай (м)
- Ус, хий, уур, дулаан дамжууулах шугам, мєн арицтгах 1
татуурга.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 123
БД 43-101-03 2
10
- Галын даралттай усны (гидрант) цэг, инженерийн
сувагжилтын худаг, ус тїгээх цэг г.м. 1
- Шатахуун тїгээгїїр
- Тєрєл бїрийн кабель (холбоо, дохиолол ба радио 0.5
нэвтрїїлэгийн кабелиас бусад)
- Дээрхтэй адил, гэхдээ тусгаарлавч хоолойнд сївэлсэн
кабель
2.4.28. Улирлын чанартай хєлддєг жижиг гол, сувагтай огтлолцох їед агаарын шугамын
утаснаас усны дээд мандал хїртлэх зай нь 2 м-ээс доошгїй, харин мєс хїртлэх зай нь 6 м-ээс
доошгїй байвал зохино. Ой ба таримал ургамал, модон дундуур агаарын шугам гарахад тэднийг
заавал гудамлан огтлох шаардлагагїй. Тэгэхдээ утасны их унжилт, савалтын їед утаснаас мод,
сєєг, бут бусад ургамал хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байна.
2.4.29. 1 кВ-оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам, 1 кВ-ээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамтай
огтлолцох бол 2.5.79-2.5.84-д; зэрэгцэн тавигдах бол 2.5.62-д заасан шаардлагыг мєрдлєг болгох
ёстой. 1 кВ-оос дээш ба доош хїчдэлтэй шугамын утсыг нэг тулгуур дээр бэхлэх, мєн нэг тулгуур
дээр огтлолцоход (2.5.80) -д заагдсан шаардлагыг биелїїлсэн байх хэрэгтэй. Дээгїїр нь гарч
байгаа агаарын шугамын утсыг шєргєн тусгаарлуурт хоёрлосон (давхар) бэхэлгээ хийх ёстой. 1 кВ
хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугамын огтлолцлын алслалт дахь хоёр талын тулгуурын утас бэхлэх
арматур, лонхны дэгээ, шилбэ, шєрєг болон хоёр шугамын утсыг нэг дор бэхлэх тулгуурыг заавал
газардуулсан байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 30 Oм-оос ихгїй байх ёстой.
2.4.30. 1 кВ -оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцоход зориулалтын
огтлолцлын тулгуурыг ашиглах ба мєн алслалтын дунд огтлолцохыг зєвшєєрнє. Огтлолцсон АШ-
ын ойртож байгаа утасны босоо зай нь орчны дулааны хэм 15° С, салхигїй байхад 1 м-ээс багагїй
байх ёстой. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцож байгаа хэсэгт анкер ба завсарын тулгуур
хэрэглэж болно. Агаарын шугамууд алслалтандаа огтлолцож байвал огтлолцлын цэгийг дээгїїр нь
єнгєрч байгаа шугамын тулгуурт нь аль болох ойрхон байхаар сонгоно. Гэхдээ огтлолцож байгаа
шугамын утаснаас огтлох гэж байгаа шугамын тулгуур хїртэлх хамгийн ойрхон хэвтээ зай нь 2 м-
ээс багагїй байна.
2.4.31. Агаарын шугам нь холбоо-дохиоллын шугам (ХДШ), радио-нэвтрїїлгийн шугам
(РНШ)-тай огтлолцохдоо доорх хувилбарын аль нэгээр нь хийгдэх ёстой.
Холбоо, дохиоллын шугамд яам, албан газар ба аж ахуйн газруудын холбоо, дохиолол,
мэдээллийн шугамууд хамаарна. Холбооны агаарын шугамыг зориулалтын хувьд аймаг, хот
хоорондын холбооны шугам; хєдєєгийн холбооны шугам; радио нэвтрїїлэгийн шугам, хотын
холбооны шугам гэж ангилна. Холбооны агаарын шугамуудыг ач холбогдлоор нь доорх зэрэглэлд
хувааж їзэх ёстой.
n 1 -р зэрэглэлд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам, тємєр замын холбоо,
n 2 -р зэрэглэлд аймгийн дотоод холбооны шугам,
n 3 -р зэрэглэлд хэрэглэгчдийн холбооны шугам г.м.
Радио єргєн нэвтрїїлгийн 360 В-оос дээш хїчдэлтэй шугам 1-р зэрэглэлд, 360 В-оос доош
хїчдэлтэй салбар шугам, хэрэглэгчдиййн 15 ба 30 В-ын салбар шугамууд 2-р зэрэглэлд орно.
Їїнд:
1. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон бїрээстэй утастай холбоо-дохиолол, радио
нэвтрїїлгийн шугамтай,
2. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон холбоо-дохиололын ба радио нэвтрїїлгиййн
газарт булсан, эсвэл дїїжилсэн кабель шугамтай,
3. Бїрээсгїй, батбєх утастай агаарын шугам болон бїрээстэй, механик батбєх сайтай
холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай,
4. Бїрээстэй утастай агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн
шугамтай.
5. Газар доорхи кабельтэй (шилжсэн) агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо,
радио нэвтрїїлгийн шугамтай.
Агаарын шугамыг холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай аль болохоор хєндлєн
(90°-т ойрхон) огтлолцуулах хэрэгтэй. Давчуу газарт шугамууд огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 124
БД 43-101-03
2.4.32. Агаарын шугам нь алслалтандаа холбоо-дохиоллын, радио нэвтрїїлэгийн шугамтай
огтлолцоход агаарын шугамын утаснаас нєгєє шугамын хамгийн ойрхон дїїжин кабель буюу утас
хїртлэх босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын (мєсжилттэй, эсвэл агаарын халуунд) їед 1.25
м-ээс багагїй байна. Нэг тулгуур дээр огтлолцоход дээрх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой.
Хэрэв шугамын утас буюу радио нэвтрїїлгийн дїїжин кабель нь босоо тулц (кронщтейн)-д
бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг тэрхїї шугамын утас буюу радио-нэвтрїїлгийн дїїжин кабельтэй
АШ-ын тулгуурын талд байгаа шугамны утаснаас тооцож авна.
2.4.33. Агаарын шугамын алслалтандаа холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугам, дїїжин
кабельтэй огтлолцох хэсэг нь АШ-ын тулгуурт аль болох ойрхон, тулгуураас 2 м-ээс багагїй зайтай
байвал зохино. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам нь, бїрээстэй утастай холбооны ба радио
нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо доорхи шаардлагуудыг хангавал зохино. Їїнд:
1. Агаарын шугамын утсыг холбооны шугамын утастай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор
хийвэл зохино. Агаарын шугамын утсыг радио нэвтрїїлэгийн шугамын утастай алслалтанд ч,
ерєнхий тулгуурт ч огтлолцохоор хийж болно.
2. Холбооны гол шугам, хєдєєгийн салбар шугамтай огтлолцох агаарын шугамын алслалтан
дахь хоёр захын тулгуурыг бэхэлгээний анкер маягаар хийх ёстой. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн
бусад шугамуудтай агаарын шугамын огтлолцох хэсэгт сайжруулсан (єндєрсгєсєн) хєлтэй буюу
тулаастай завсрын тулгуур хэрэглэж болно.
3. Огтлолцох хэсгийн холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утас нь гаднах цаг агаарт
тэсвэртэй, 2 кВ-оос багагїй хїчдлээр туршигдсан (ПСБА, ПСБАП, ПРСП г.м.), тухайн газрын цаг
уурын хїнд нєхцєлд татах хїчийг даах батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1.5 -аас багагїй
їзїїлэлт бїхий тусгаарлуутай байх ёстой.
4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлгийн шугамын утасны дээгїїр гарна.
Агаарын шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгуурт утсыг давхар бэхлэх буюу
їхлїїт уяж єгєх хэрэгтэй. Онцгой тохиолдолд 380, 220 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын
шугамын утсыг тулгуурт холбооны шугамын доогуур гаргаж болно. Гэхдээ холбооны шугамын
огтлолцож байгаа алслалтын хоёр захын тулгуурт утсыг давхар бэхлэх нь зїйтэй.
5. Агаарын шугам болон холбоо, радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцож байгаа
алслалтанд тэдгээр утасны залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалт,
мушгимал утас байвал тїїний огтлол нь хєнгєн цагаан утсанд 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан
утсанд 16 мм2, зєвхєн ган утсанд 25 мм2 -аас багагїй байх хэрэгтэй. Хот, хєдєєгийн радио,
холбооны шугамын хувьд тїїний утасны тоо 10 ба тїїнээс дээш байвал энэ зїйлд дурьдсан
агаарын шугамтай огтлолцох хувилбарыг хэрэглэж болохгїй.
2.4.34. Агаарын шугамын бїрээсгїй утас нь холбоо ба радио-нэвтрїїлгийн газар доорх буюу
дїїжилсэн кабель шугамтай огтлолцоход дараах шаардлагыг хангавал зохино. Їїнд:
* Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газрын доорх кабелиас агаарын шугамын тулгуурын
газардуулга (эсвэл тємєр бетон тулгуур хїртэл) хїртэлх зай, хїн олноор оршин суудаг суурин
газарт 3 м-ээс багагїй, хїнгїй суурин биш газарт 10 м байна. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газар
доорхи кабелиас агаарын шугамын газардуулаагїй модон тулгуур хїртэлх зай суурин газарт 2 м-
ээс багагїй, суурин биш орон нутагт 5 м-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Давчуу (зай муутай) нєхцєлд
энэ зай 2 м-ээс бага байж болох боловч 1 м-ээс багагїй байна. Энэ тохиолдолд кабелийг ган
хоолойд сївлэх эсвэл швеллер буюу булан тємрєєр дарж хамгаалах ба тулгуураас хоёр тийшээ 3
м-ээс багагїй урттай хийгдэнэ. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн кабелийн трассаас хамгийн
ойролцоо байгаа агаарын шугамын тулгуур хїртэл зай нь аль болох их байх ёстой.
* Агаарын шугамын утасыг холбоо ба радио нэвтрїїлэгиййн дїїжлэгдсэн кабель шугамын
дээгїїр нь гаргана.
* Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамын дээгїїр єнгєрч байгаа агаарын
шугамын алслалтанд утасны залгаас хийхийг зєвшєєрєхгїй. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн
дїїжин кабель шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай, мушгимал
байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан утас бол 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан утас бол 16 мм2,
ган утас бол 25 мм2 -аас тус тус багагїй байвал зохино.
* Дїїжин кабелийн металл бїрээс, кабель єлгєсєн хэцийг огтлолцож байгаа алслалтын
хязгаарлах тулгууруудад газардуулж єгєх ёстой.
* Холбоо ба радио нэвтрїїлгийн кабелийн
тулгуурын сууриас агаарын шугамын утасны хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал
хїртлэх хэвтээ зай нь агаарын шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 125
БД 43-101-03
Агаарын шугам нь холбоо ба радио нэвтрїїлгий шугамтай огтлолцоход хэрэглэх дээр
дурьдсан хувилбаруудыг доорхи тохиолдолд хэрэглэхгїй. Їїнд:
* хэрэв холбооны шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх болбол тїїнд нэмэгдэл байрлуулах,
эсвэл урьд байрлуулсан холбооны шугамын єсгєх пунктийг зєєх шааардлага гарвал;
* хэрэв холбооны шугам дахь кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєх хэмжээнээс
хэтэрвэл;
2.4.35. Агаарын шугам нь холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо
хоёулаа бїрээсгїй утастай байх тохиолдолд дараах шаардлагыг хангана. Їїнд:
1. Агаарын шугам, холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай зєвхєн алслалтанд
огтлолцохоор хийнэ. Агаарын шугам, холбооны хэрэглэгчдийн ба салаа шугамтай огтлолцоход
утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос хэтрэхгїй тохиолдолд агаарын шугамын тулгуураар
огтлолцуулахыг зєвшєєрнє.
2. Огтлолцож байгаа агаарын шугамын алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьсан байх
ёстой.
3. Холбооны шугамын утас нь тухайн орон нутгийн цаг уурын хамгийн хїнд нєхцєл
(мєсжилт, хїйтрэлт) -єєр суналтын бат бєхийн нєєцийн коэффициент ган ба єнгєт металл утасны
хувьд 2.2 -оос багагїй байх ёстой.
4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэтрїїлэгийн шугамын утасны дээр байрлана.
Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуур дээр агаарын шугамын утасыг хоёрлосон
бэхэлгээ хийж єгнє. 380/220 В, тїїнээс бага хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь радио
нэвтрїїлэгийн шонтой утасны доогуур гарч болно. Энэ тохиолдолд радионы шугамын утасыг
алслалтын захын хоёр шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй.
5. Агаарын ба холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтанд
залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалтай (мушгимал) хєнгєн цагаан
байвал 35 мм2, хєнгєн цагаан утас ган голтой эсвэл ган утастай байвал 25 мм2 -аас багагїй
хєндлєн огтлолтой байна.
2.4.36. Бїрээстэй утастай агаарын шугам нь бїрээсгїй утастай холбоо ба радио
нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангаж байх ёстой. Їїнд:
* Агаарын ба холбооны шугамыг зєвхєн утасны алслалтанд огтлолцуулна. Агаарын
ба радио нэвтрїїлэгийн шугамыг утасны алслалтанд буюу тулгуур дээр огтлолцуулбал зохино.
* Агаарын шугам нь холбооны гол, орон нутгийн ба хєдєєгийн шугамтай огтлолцох
алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьж єгнє. Бусад холбооны болон радио-нэвтрїїлгийн
шугамтай огтлолцох бїх тохиолдолд АШ-ын тулгуурт хїчитгэсэн залгаас (хєл), тулаас бїхий
завсрын тулгуур ашиглаж болно.
* Огтлолцох хэсэг дэхь агаарын шугамын утас нь тухайн орон нутгийн хамгийн муу
цаг уурын нєхцєлд сунгалтын батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1,5-аас багагїй байх ба 2 кВ-оос
доошгїй хїчдлээр туршигдах цаг уурын нєхцєлийг даах чадвартай тусгаарлага бїхий байвал
зохино.
* Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамын утасны дээгїїр
гарна. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуурт агаарын шугамын утасыг хоёрлосон
бэхэлгээтэй, эсвэл їхлїїт уяж єгнє. Агаарын шугамын утасны хїчдэл нь 380/220 В, тїїнээс бага
бол дамжуулах утас нь радионы шугамын шонтой утасны доогуур гарч болно. Гэхдээ радиогийн
шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтын захын шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй.
* Агаарын шугам, тїїнчлэн холбоо, радиогийн шугамын огтлолцож байгаа
алслалтанд нь утасыг залгахыг зєвшєєрєхгїй.
2.4.37. Агаарын шугамын газрын доорхи кабель залгаас нь бїрээсгїй утас бїхий холбоо,
радионы шугамтай огтлолцох бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:
* Агаарын шугамын газар доорхи залгаас кабелиас холбоо, радионы шугамын
тулгуур, тїїний газардуулга хїртэлх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба кабелийг тусгаарлах хоолойд
сївлэж тавьсан байвал дээрх зай нь 0.5 м-ээс багагїй байвал зохино.
* Агаарын шугамын кабельтай тулгуурын сууриас холбооны ба радиогийн шугамын
хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь холбооны ба радио-
нэвтрїїлгийн шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 126
БД 43-101-03
2.4.38. Агаарын шугам, холбооны ба радиогийн агаарын шугамтай ойртох їед тэдгээрийн
захын утасны хоорондох зай нь хэвтээгээрээ 2 м-ээс багагїй байх ба давчуу, зайгїй нєхцєлд 1.5 м-
ээс багагїй байж болно. Бусад ердийн тохиолдолд эдгээр шугамуудын хоорондох зай нь АШ,
холбооны ба радио-нэвтрїїлгийн хамгийн урт тулгуурын єндрєєс багагїй байх ёстой. Радио
нэвтрїїлэг, дамжуулалтын тєв болон хїлээн авах тєвийн барилга байгууламж, антейн болон радио
нэвтрїїлэг хїлээн авах орон нутгийн цэгийн ойролцоо агаарын шугам єнгєрєх їеийн ойртолтын
хэмжээг тодорхой тогтоож єгдєггїй.
Агаарын шугамын утаснаас холбооны ба радиогийн шугамын утас, телевизийн кабель ба
радио антейнаас буулгасан оруулга хїртэлх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байна. Гэхдээ агаарын
шугамын тулгуураас оруулга хїртэлх алслалтын утас, агаарын шугамнаас байшин барилга руу
оруулсан утас нь холбооны ба радиогийн шугамаас салаалсан оруулгын утастай огтлолцохгїй
байхаас гадна тэдгээрийн шугамын утаснаас доош байрлаж болохгїй.
2.4.39. Агаарын ба холбооны шугамын утасыг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй.
Шинээр барьж байгаа агаарын шугамын утасыг радиогийн шугамын бїрээсгїй утастай нэг тулгуурт
хамт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утасыг радионы шугамын бїрээстэй утастай
хамт нэг тулгуурт хамтад нь дїїжилж болно. Мєн радиогийн шугамын ємнє ашиглаж байсан
бїрээсгїй утсыг солих, єргєтгєх нєхцєлд нэг тулгуурт єлгєж болох ба доорхи шаардлагыг мєрдлєг
болговол зохино. Їїнд:
* Агаарын шугамын хїчдэл нь 380/ 220 В-оос ихгїй байх;
* Радионы шугамын утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос ихгїй байх;
* Радионы шугамын доод утаснаас газар хїртэлх зай, зэрэгцээ шугамын утас
хоорондын зай, шугамын утасны єєр хоорондын зай нь баталсан дїрэм, журамтай нийцэж байх;
* Агаарын шугамын утас нь радиогийн шугамын утсан дээр байрлах ба дээрх
шугамын утаснаас доод шугамын утас хїртлэх зай нь тулгуур дээр 1.5 м-ээс багагїй, алслалтанд
1.25 м-ээс багагїй байна. Хэрэв радионы шугамын утас нь єлгєц (кронштейн)-єнд бэхлэгдсэн
байвал дээрх зайг агаарын шугамын мєн тэр талын доод утаснаас тооцно.
2.4.40. Агаарын шугамын утас, холбооны шугамын кабелийг нэг тулгуурт байрлуулахыг
зєвшєєрєхгїй. Харин 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг радио-нэвтрїїлгийн
кабельтэй нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа радио-нэвтрїїлгийн тусгаарлагатай утасны хувьд
2.4.39-ийг мєрдлєг болгоно. Мєн 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг
телемеханикийн хэлхээний утастай нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа тэдгээр нь нэг
эзэмшигчтэй, телемеханикийн хэлхээг телефон холбооны сувагаар ашиглаагїй, 2.4.39-ийн заалт
тус тус биелэгдэж байвал хэрэгжїїлж болно.
2.4.41. Агаарын шугам нь тємєр замтай, тїїнчлэн 1 ба 2 зэрэглэлийн автомашины замтай
огтлолцох ба зэрэгцээ тавигдах бол 2.5.95, 2.5.101 заалтыг мєрдлєг болгоно. Мєн агаарын шугамд
кабель залгаас ашиглан зам огтлон гаргаж болно. Орон нутгийн чанартай (III, IV, V зэрэглэлийн)
автомашины замыг хєндлєн гарахдаа утасны унжилт хамгийн их байх нєхцєлд агаарын шугамын
утаснаас замын зорчих хэсэг хїртлэх босоо зай нь 6 м-ээс багагїй байвал зохино. Хїн олноор
суурьшах газрын ба їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэрийн гадна гэрэлтїїлгийн агаарын шугам
сїлжээнд тавих шаардлагыг бїлэг 6.3-д оруулсан болно.
Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох ба ойртох бол шугамын утаснаас замын
тэмдэг, тэдгээрийн даацын хэцний утас хїртэл 1 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Агаарын
шугамтай огтлолцох хэсэгт даацын хэцийг 10 Ом-оос багагїй эсэргїїцэлтэй газардуулах
байгууламжтай холбож єгвєл зохино. Зам огтлон гарах хувилбарыг техник-эдийн засгийн
їндэслэлийн тооцоогоор шийдвэрлэнэ.
2.4.42. Агаарын шугам нь троллейбусны авалцаа (контактная)-ны утас ба даацын хэцтэй
огтлолцох ба ойртох бол дараахи шаардлагуудыг биелїїлэх ёстой. Їїнд:
* Агаарын шугам нь дїрмийн дагуу авалцаа (троллейны)-ны сїлжээ, тулгуурын
байгууламжийн гадна байрлах ёстой.
* АШ-ын утас нь авалцааны утасны даацын тросын дээгїїр байрлах ёстой. Агаарын
шугамийн утас нь олон судалтай (мушгимал) байх ба огтлол нь хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган ба
ган-хєнгєн цагаан бол -16 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны залгаасыг
шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд хийхийг хориглоно.
* Хамгийн их унжилттай байх їеийн АШ-ын утаснаас тролейбусны шугам бїхий
гудамжны зорчих хэсэг хїртлэх зай нь 10,5 м-ээс багагїй байх ёстой. Энэ бїх тохиолдолд агаарын
шугамын утаснаас даацын хэц буюу авалцааны утас хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байвал
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 127
БД 43-101-03
зохино. Авалцааны сїлжээний бїсэд байрлах агаарын шугамын тулгуур нь утсыг давхар бэхлэх
зориулалттай анкер тулгуур байх ёстой. АШ нь авалцааны утастай огтлолцох бол эгц хєндлєн
гарахыг хориглоно.
* Троллейбусны шугамын авалцааны утас, 380 В-оос дээш хїчдэлтэй агаарын
шугамын утастай нэг ерєнхий шонд байрлуулах бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино.
Тухайлбал, троллейбусны шугамын тулгуур нь агаарын шугамын утсыг зїїхэд хїрэлцэхїйц
механик батбєхтэй байх, агаарын шугамын утаснаас авалцааны утас єлгєх даацын хэцний
бэхэлгээ ба тулц (кронштейн) хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байх г.м. Энхїї зїйлийн шаардлага
нь гудамжны гэрэлтїїлгийн шугаманд хамаарахгїй.
2.4.43. Агаарын шугам нь канатан зам, газрын дээрх металл дамжуулах хоолой зэрэгтэй
огтлолцох буюу ойртох бол дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:
* Агаарын шугам нь канатан замын доогуур тавигдах ба дээгїїр нь тавихыг
хориглоно. Канатан зам нь доороо АШ-ын утасыг хязгаарлах гїїр ба сараалжтай байвал зохино.
* АШ нь канатан замын болон АШ-ын дамжуулах хоолойн доогуур нь гарахдаа
шугамын утас нь тэдгээрээс тодорхой хэмжээнд алслагдсан байвал зохино. Тухайлбал, утасны
хамгийн их унжилттай їед канатан замын гїїрэг ба сараалж буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай
нь 1.0 метрээс багагїй, утасны хамгийн их унжилттай ба шугамын утасны хазайлт ихтэй їед
канатан замын бїтээц, буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх шаардлагатай.
* АШ нь тїїний доогуур єнгєрч байгаа дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол шугамын
утаснаас дамжуулах хоолойн элемэнт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед 1 м-ээс
багагїй байна.
* АШ нь канатан зам, дамжуулах хоолойтой зэрэгцэн тавигдах бол шугамны
утаснаас канатан зам ба дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойртох хэвтээ зай нь нэг тулгуурын
єндєрєєс багагїй, трассын давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлтын їед 1 м-ээс багагїй байвал
зохино. Шугамын огтлолцолын алслалтанд дамжуулах хоолойн газардуулгын эсэргїїцэл нь 10
Ом-оос ихгїй байх ёстой.
2.4.44. Агаарын шугам нь галын ба тэсрэх аюултай тонгололд ойртох бол тїїнд тавих
шаардлагыг 2.5.119-д, нисэх буудлын аэродромтой ойртох їеийн шаардлагыг 2.5.120-д
тодорхойлсон болно. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамыг спортын цогцолбор, цэнгэлдэх
хїрээлэн, стадион, сургууль, зуслангийн иж-бїрдмэл дэвсгэрт байрлуулахыг хориглоно.
2.5. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН
ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
2.5.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт 1 кВ-оос 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бїрээсгїй утастай
цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ)-ын зураг тєсєл хийх, барьж байгуулахад
хамаарагдана. Тусгай дїрэм, норм, зааврын дагуу баригдах цахилгаанжсан тємєр зам, хотын
цахилгаан тээврийн шугам, авто-гэрлэн дохионы шугам нь цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын
энэхїї дїрэм хамаарахгїй. Агаарын шугамын оруулга, гаргалгын кабель залгаасыг 2.3 бїлэг ба
2.5.49 заасны дагуу хийвэл зохино.
2.5.2. 1 кВ-аас дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам гэдэг нь агаарт ил
тавигдах арматур, тусгаарлуурын тусламжтайгаар тулгуурт буюу инженерийн байгууламж (гїїр,
замын гарц г.м) дээрх шон, тулцад бэхлэгдсэн (бїрээсгїй) утсаар цахилгаан эрчим хїчийг
дамжуулах зориулалттай байгууламж юм. ЦДАШ-ын эхлэл ба тєгсгєл гэж хуваарилах
байгууламжийн шугаман портал (дааман) буюу шугаман оруулгыг, харин тїїний салбарлагын
хувьд салбарлах тулгуур ба шугаман портал буюу хуваарилах байгууламжийн шугаман оруулгыг
тус тус ойлгох нь зїйтэй.
2.5.3. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын цахилгаан дамжуулах утас, хэц тасраагїй
байх їеийн тїїний тєлєв-байдлыг агаарын шугамын хэвийн горим гэнэ. Агаарын шугамын
аваарын горим гэдэг нь утас, тросны нэг нь буюу хэсэг нь тасарсан їеийн тухайн тєлєв-байдал
гэж ойлгох нь зїйтэй. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын угсралтын горим гэдэг нь
тулгуур, шон, утас, хэцийг татах, тусгаарлуур, арматурыг угсрах їеийн їйл ажиллагааны тєлєв-
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 128
БД 43-101-03
байдал гэж ойлгох нь зїйтэй. Шугамын овор (габарит)-ын алслалт (Lо) гэж шугамын тулгуур тєгс
тэгш гадаргуу дээр байх нєхцєлд утаснаас газар хїртлэх нормчлогдсон босоо хэмжээгээр
тодорхойлогдох уртыг нэрлэнэ. Салхины алслалт (Lс) гэж тулгуураас дїїжлээстэй утас, хэцэнд
їйлчлэх салхины даралтыг хїлээн авч байгаа (хоёр) тулгуур бїхий агаарын шугамын тухайн
хэсгийн уртыг ойлгох нь зїйтэй. Утас, хэцний жинг хїлээн авч байгаа тулгуур бїхий агаарын
шугамын хэсгийн уртыг жингийн алслалт гэнэ. Оворын алгасал дахь хамгийн их унжилтыг утасны
оворын унжилт гэнэ.
2.5.4. Суурин газар гэдэгт хот, аймгийн тєвийн дэвсгэр нутаг, тїїний тэлж єргєжих (ойрын
арван жилд) хїрээ, мєн дагуул хот, хотын ногоон бїсїїд, амралт сувиллын газар, хот маягийн
суурин бїхий дэвсгэр нутаг хамаарагдана. Эзгїй (суурьшилгїй) газар гэж хїмїїс суурьшин
амьдарах суурин газар, хїн хїрэхэд бэрхшээлтэй газраас бусад улсын хєдєєгийн нэгдсэн эдэлбэр
газрыг нэрлэнэ. Энэ дїрэмд барилга байгууламж бариагїй боловч хїн байнга амьдардаг хєдєє
орон нутаг, тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник явах боломжтой эдэлбэр газар,
малын бэлчээр, хадлангийн газар, ногооны талбай, цэцэрлэг болон таруу байрлалтай, цєєн тооны
буюу тїр барилга байшинтай газрыг эзгїй (суурьшилгїй) газарт хамааруулна. Хїрэхэд хэцїї газар
гэж тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник хїрч болохгїй (уулын тагт, оргил, цєл) газрыг
ойлгох нь зїйтэй. Дїрэмд барилгажсан газар гэж хот, тосгон ба хєдєє аж ахуйн суурин газар,
тэдгээрийн одоо байгаа барилгажилттай хиллэх, улмаар хоёр талаасаа хєндлєн салхинаас
хамгаалагдсан агаарын шугамын тавигдах дэвсгэр газрыг хэлнэ. Том гол, мєрєн, суваг зэрэг дурын
усан оронзайг огтлолцуулахдаа 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуур тавих ба агаарын шугамын
тулгуурын єндєрєєс хамааралгїйгээр 700 м-ээс дээш алслалттай татагдах зайлшгїй шаардлагтай
бол алсын (их) шилжилт гэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.5.5. Агаарын шугам (АШ)-ны утас ба хэцний механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн
аргаар, харин тусгаарлуур, арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Энэхїї хоёр
аргын тооцооны їндэс болох норматив ачааллыг тодорхойлох нєхцєлийг энэ дїрмэнд заасны
дагуу авч їзэх ёстой. АШ-ны тулгуур ба суурийн тооцоог хязгаарын тєлєв-байдлын тооцооны
аргаар Барилгад хэрэглэх уур амьсгал, геодезийн їзїїлэлт, БНбД.2.01.01.93 -д заасны дагуу
гїйцэтгэх нь зїйтэй. Тодорхой зарим тохиолдолд бусад аргыг хэрэглэх бол зураг тєслєєр їндэслэх
ёстой. Агаарын шугамын барилгын хийц, бїтээц (тулгуур, суурь)-ийн тооцоонд ашиглагдах
тооцооны ачааллыг тодорхойлох заалт, АШ-ын тооцооны тусгай нєхцєл, тооцооны зарчим, ба хэт
ачааллын коэффициент нь энэхїї бїлгийн хавсралтанд єгєгдсєн болно.
2.5.6. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс илїї урттай шугаманд хїчдэл, гїйдлийн тэгшбусыг
хязгаарлах зорилгоор утасны нэг бїрэн сэлгэлт (транспозиц)-ийг хийж єгєх ёстой. Хоёр хэлхээтэй
агаарын шугаманд сэлгэлтийн схем нь адилхан байна. Сэлгэлтийн алхам нь холбооны шугамд
нєлєєлєх нєхцєлєєр нь дїрэмд нормчлохгїй. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс бага урттай хэд хэдэн
хэсгээс бїрдэх цахилгаан сїлжээнд сэлгэлт бїр нь шууд завсрын дэд єртєєн дээр (шин, тєгсгєлийн
тулгуур ба дэд єртєєний портал (дааман)-ын хоорондох алсгал дээр, тєгсгєлийн тулгуур дээр)
хийгдэх ёстой. Энэ нєхцєлд сэлгэлт нь янз бїрийн дараалалтай фаз бїхий АШ-ын хэсгийн нийлбэр
урт нь бараг тэнцїї байх нєхцєлд хэрэгжинэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан сїлжээнд янз
бїрийн дараалалтай фазтай хэсгїїдийн нийлбэр урт нь ижилхэн байлгахаар дэд єртєєн дээр фаз
сэлгэлтийг хийх нь зїйтэй.
2.5.7. Агаарын шугамын зураг тєсєлд засвар їйлчилгээ хийх, туршиж, тохируулах, ахуйн
їйлчилгээ явуулах засвар-їйлдвэрлэлийн бааз (ЗЇБ), засвар-ашиглалтын цэг (пункт) зэргийг авч
їзэх хэрэгтэй. ЗЇБ-ыг барих дараалал, ажлын ба тээврийн механикжуулах хэрэгсэлийн хангалт,
тоо, хэлбэр маяг, холбооны хэрэгсэл, ажиллах хїмїїсийн тоог одоо байгаа ба баригдах шугам
сїлжээний хэмжээг їндэслэн, ойрын ирээдїйн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг тооцон, эрчим хїчний
тухайн бїс нутгийн хэмжээгээр тооцсон ашиглалт-зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєг
їндэслэвэл зохино. Шаардлагатай барилга, байшин, ажилчдын тоог тухайн шугам тус бїрд тєслєєр
тооцох нь зїйтэй.
Баригдах агаарын шугамын даялалын дагуу хїрэхэд хэцїї газар, уулын тагт, цєл газарт
шугам-угсралтын тусгай цэг барих шаардлагагїй, харин тєслєєр тодорхойлогдсон дулаацах цэг
байвал зохино.
2.5.8. Засвар-їйлдвэрлэлийн бааз нь жилийн аль ч улиралд агаарын шугамын чиглэлийн
дагуу шаардлагатай газраар явж чадах шугамын зориулалттай тусгай машин, тээврийн хэрэгсэл,
тохируулгын багаж, єргєгч, тоног тєхєєрємж ба материалын аваарын бэлтгэл нєєц, мєн шугам
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 129
БД 43-101-03
сїлжээний газар болон засварын багтайгаа харилцах хоёр талын радио буюу утсан (їїрэн)
телефон холбоогоор хангагдсан байх ёстой. Шугамын автомашин, єєрєє явагч механизмууд нь
ЗЇБ ба шугам сїлжээний газартайгаа ярих холбооны тєхєєрєгтэй (радио, утсан, їїрэн ба єндєр
їелзлэлийн холбоо г.м) байвал зохино.
Шугамын тусгай цэгїїд, шугам сїлжээний газар, ЗЇБ зэрэг нь дїрмийн дагуу хоорондоо
холбооны нэг л тєрлєєр холбогдохоор тоноглогдох нь зохистой.
2.5.9. 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугаманд жилийн аль ч улиралд боломжит
зайнд буюу шугамын трассаас 0,5 км-ээс холгїй зайнд ойртох нєхцєлийг хангасан байвал зохино.
110 кВ-аас дээш хїчдэлтэй АШ-ын трассын дагуу явах, тїїнд ойртоход зориулж 2,5 м-ээс багагїй
єргєнтэй зурвас газрын мод, чулуу, бартааг цэвэрлэсэн байх ёстой. Дараах нєхцєлтэй АШ-ын
хэсэгт дээрх заалт хамаарахгїй байж болно.
* Трасс (даялал) нь унаагаар явж болохгїй, шавар намагтай ба собицол ихтэй зєрєх
боломжгїй газарт; Ийм нєхцєлд шугамын трассын дагуу 0.4 м-ээс багагїй єргєнтэй гїїрэн явган
зам буюу 0.8 м-ээс багагїй єргєнтэй шороо асган жим гаргах хэрэгтэй.
* Трасс нь битїї цэцэрлэг, тїїх-дурсгалын їнэт газар, тємєр зам ба машин замыг цаснаас
хамгаалах суулгац, хашлаганд;
2.5.10. АШ-ын тулгуурыг голын голдрилын садрага, тэдгээрийн салааны урсгалын єєрчлєлт,
эргийн нурангийн хэсэг, усанд автдаг газар, борооны болон бусад ус урсах гуу, жалганаас аль
болох хол байрлуулах хэрэгтэй. Дээр дурдсан аюултай газраас АШ-ын тулгуурыг холдуулах
боломжгїй їед тулгуурыг эвдрэлээс хамгаалах (тусгай суурь хийх, налуугийн ба эргийн
хамгаалалт, ус зайлуулах суваг татах, бусад байгууламж барих г.м.) арга хэмжээг авсан байвал
зохино. Бул чулуу, урсгал ихтэй, газарт тулгуур байрлуулж болохгїй. Цєн тїрэлтийн хамгийн их
хаяалбар, усны (їерийн) их тєвшинг 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 2 %- (50 жилд 1 удаа
тохиолдох) –ийн; 330 кВ, тїїнээс дооших хїчдэлтэй бол 1 % (100 жилд 1 удаа)-иар авбал зохино.
Ой мод, хуурай намаг, хээр талын гал тїймэр гарах боломжтой газраар модон хєлтэй АШ
єнгєрєх бол тулгуур бїрийн эргэн тойронд 2 м-ийн хїрээнд талбайн євс, бутыг цэвэрлэж, химийн
болон бусад аргаар устгах; тулгуур бїрийн эргэн тойрон 2 м-ийн хїрээнд 0,4 м гїнтэй, 0,6 м
єргєнтэй суваг (канав) ухах; газраас тулгуурын модны доод їзїїр хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай
байхаар тємєр-бетон хєл хэрэглэх зэрэг тулгуурыг гал тїймрээс хамгаалах арга хэмжээ авсан
байх ёстой. Олон жилийн цэвдэгтэй, тїймэр (талын) гарч болзошгїй газарт АШ-ын тулгуураас суваг
хїртлэх ургамалын химийн боловсруулалт хийгдэх зоны хэмжээг 5 м хїртэл ихэсгэж авна. 110 КВ
тїїнээс дээш хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг гал гарах боломжтой хїлэр, хуурай намагтай хєрсєнд
босгож болохгїй.
2.5.11. АШ-ын тулгуур дээр 2,5 -аас 3 метрийн єндєрт дараах байнгын тэмдэгїїд хийгдэх
ёстой. Їїнд:
* Тулгуурын дугаарыг шугамын бїх тулгуур дээр хийвэл зохино.
* АШ-ын дугаар буюу таних тэмдэгийг шугамын тєгсгєлийн тулгуурт; шугамаас
салбарлаж байгаа эхний тулгуурт, нэг хїчдэлтэй шугамын огтлолцолын хэсгийн тулгуурт; тємєр
зам ба автомашины замыг огтолж байгаа алслалтыг хязгаарлах (хоёр талын) тулгуурт; тїїнчлэн
шугамын трассын дагуу 200 м-ээс бага зайнд зэрэгцэн тавигдах (параллель) шугамын хэсгийн бїх
тулгуурт тус тус тавина. Хоёр ба олон хэлхээтэй шугамын тулгуурын хувьд дээрхээс гадна хэлхээг
харгалзан тэмдэглэсэн байх ёстой.
* Фазын єнгє ялгах тэмдэгийг 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тєгсгєлийн
тулгуур ба утасны сэлгэлт хийгдэх тулгуур, мєн АШ-аас авах салбарын анхны тулгуурт;
* Урьдчилан сэргийлэх плакатыг суурин газраар єнгєрч байгаа бїх тулгуурт;
* Агаарын шугамны тулгуураас холбооны кабель шугам хїртлэх зайг заасан
тэмдэглээг холбооны кабель хїртлэх тулгуурын єндєрийн хагасаас бага зайнд тавигдах тулгуурт;
* АШ-ын хамгаалалтын бїсийн єргєн ба АШ-ийн эзэмшигчийн утасны дугаар зэргийг
заасан мэдээлэх тэмдэгийг тулгуурт г.м.
2.5.12. АШ-ын металл тулгуур болон хєл, тємєр бетон ба модон тулгуурын бїх металл
тоноглолыг зэврэлтээс цайрдах буюу будах замаар хамгаалсан байвал зохино. Цэвэрлэх, дэвсгэр
будаг тавих, будах ажил нь їйлдвэрийн нєхцєлд хийгдсэн байвал ёстой. Трассын дагуу гэмтсэн
хэсэгийг дахин будаж єгнє.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 130
БД 43-101-03
2.5.13. Аэродромын эзэмшлийн ба агаарын трассын бїсэд тавигдах АШ-ын тулгуур нь
єєрийнхээ байрлал буюу єндєрєєрєє онгоцны нисэлт, буултанд аэродромын ба шугаман саад
(бартаа) болохооргїй байвал онгоцны нислэгийн аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор дохиолох
гэрэлтїїлэг (гэрлэн хориг) ба єдрийн байнгын (будмал) тэмдэгийг дараах нєхцєлтэй уялдуулан
хийж єгєх ёстой. Тухайлбал,
* АШ-ын тулгуурын хамгийн дээд їзїїрт гэрлэн хориг байх ба тїїнээс доошлон 45 м
бїрт хийгдэнэ. Гэрлийн завсрын ташинг бїрийн хоорондох зай нь ижилхэн байвал зохино.
* АШ-ын тулгуур нь хамгийнхаа дээд цэгт ба доошоогоо 45 м бїрт гэрлэн хориг хийж
єгєх ёстой. Гэрлэн (галын) завсарын ташилтын хоорондох зай нь адилхан байх ёстой.
* АШ-ын тулгуурын гэрлэн хоригийн эгнээ бїрд, аль ч зїгээс ямар ч тївшинд
харагдаж байхаар тулгуурын хоёр чиглэлийн гадна талд байрлах, нэгэн зэрэг буюу аль нэг нь
шатсан їед нєгєєх нь ажиллах боломжтой, їндсэн гал (гэрэл) ажлаас гарсан їед бэлтгэл галыг
залгах найдвартай автомат тєхєєрєг бїхий 2-оос доошгїй гэрэл тавьж єгвєл зохино.
* Хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэлийг тїїний бїх талаас нь, тэнгэрээс хэвтээ тэнхлэгийн 5°
хїртэл харах боломжтой байвал зохино.
* Аэродром дахь хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэл нь цахилгаан хангамжийн хувьд I
зэрэглэлийн хэрэглэгч болно. Тухайн байдлаас хамааран хязгаарлах гэрэл (гал), дохионы гэрлийн
тэжээл нь нэг шугамаар єгєгдєж болох ба тїїний ажиллагаа нь найдвартай байх ёстой.
* Їйлчилгээний зохистой, аюулгїй байдлыг хангахын тулд дохионы гэрэл (гал) ба
тєхєєрємж байрласан газарт талбай, тїїнд гарах зориулалттай шатыг хийж єгнє. Энэ зорилгоор
АШ-ын тулгуурт байрлах хашлагатай талбай, шатыг ашиглаж болно.
* Онгоцны буудлын бїсэд байрласан нислэгийг хязгаарлах АШ-ын тулгуурын
дохионы гэрлийн удирдлагыг агаарын шугамын эзэмшигч ба онгоцны буудлын тєв удирдах
диспетчерийн байрнаас єгєгдсєн ажлын горимын дагуу гїйцэтгэнэ. Байнгын дежур байхгїй газарт
байрлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрэл нь автоматаар асч, унтардаг, эсвэл зайлшгїй гэж їзсэн
нєхцєлд хоногийн туршид асч байхаар хийгдэж болно. Автомат тєхєєрєг ажиллахгїй їед
хязгаарлах гэрэл (гал)-ыг гараар залгах боломжийг авч їзсэн байвал зохино.
* Гэрлэн хориг бїхий тулгуурт єдрийн тэмдэглэгээ хийхдээ шонгийн єндрєєс хамааруулан 6
м хїртэл єргєнтэй улаан (улбар), цагаан хоёр єнгє гарган будна. Зурвасны тоо нь гураваас багагїй
байх ба эхний, эцсийн зурвасыг улаан (улбар)-аар будаж єгсєн байх ёстой.
2.5.14. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын гэмтсэн газрыг тодорхойлох тусгай
багажийг дэд єртєєн дээр тавьсан байвал зохино. Харин 15 мм ба дээш зузаан мєсжилттэй бїс
нутагаар АШ дайрч єнгєрєхєд тїїний мєсжилтийг дохиолох, мэдээлэх тєхєєрємжийг тєсєлд авч
їзэх хэрэгтэй. 20 мм ба тїїнээс дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар ба мєн тїїнчлэн хїчтэй
салхитай хавсран хїйтрэлт буюу мєсжилт хаяа їїсэх газараар; утасны хїчтэй савлалт ба
давтамжтай бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын утасны мєсжилтийг хайлуулуулах боломжийг авч їзэх
хэрэгтэй. АШ-ын тросны мєстжилтийг хайлуулахдаа мєсжилтєєс чєлєєлєгдсєн утаснаас мєсжилт
бїхий тросонд аюултай хэмжээнд ойртох боломжийг авч їзсэн байх ёстой. Хэрэглэгчдийн
цахилгаан хангамжийг таслалгїйгээр мєсжилтийг хайлуулах нєхцєлийг хангахын тулд мєсжилтийн
хананы норматив зузааныг 15 мм хїртэл буулгаж болох ба харин хананы тооцооны зузааныг 15
мм-ээс багагїй байх ёстой. Хайлдаг мєсжилт бїхий АШ дээр мєсжилтийн їзэгдлийг дохиолох,
сигнал ирэх ба мєсжилт хайлж эхлэх хугацааны сонголт бїхий тєхєєрєг тавих ёстой.
2.5.15. Агаарын шугамын трассын уртыг боломжоор нь хамгийн богино байхаар сонгох
шаардлагатай. АШ-ыг байгуулах зураг тєсєл хийхдээ мєсжилт ихтэй, хїчтэй салхитай, цасан
нуранги болдог, гулгуур їїсдэг, хад чулуу нурдаг, намагтай зэрэг бїс нутагт онцгой тохиромжгїй
газрыг тойрох, хамгаалалт хийж гаргах аргуудыг техник-эдийн засгийн харьцуулсан тооцооны
їндсэн дээр шийдэж байвал зохино.
Цаг уурын нєхцєл
2.5.16. АШ-ын бїтээцийг сонгох ба тооцоо хийхийн тулд цаг уурын тооцооны нєхцлийг
тодорхойлохдоо Ус цаг уурын судалгааны байнгын ус-цагуурын станц ба цагуурын цэгїїдийн олон
жилийн хэмжилтийн материал, тухайн орон нутгийн цаг уурын зураглалын карт (хавсралт 3,6),
ЭХС-ийн салхинаас шалтгаалан шугам гэмтэх судалгаа, мєсжилт-хїйтрэлтийн эрч, салхины хурд,
агаарын температур хэмжилт, аянгатай нутгийн байршил зэргийг їндэслэн тодотгосон Монголын
цаг уурын ба эрчим хїчний бїсчлэлийн (хавсралт 1-6) зурагт їндэслэн гаргавал зохино. Дээрхи
ажиглалт, туршилтыг боловсруулахдаа байгалийн нєхцєл (огтлогдож байгаа газрын байдал,
далайн тєвшингєєс дээш єргєгдсєн єндєр, том нуур ба ус хадагдах газар, салхины чиглэл,
ойжуулсан байдал г.м.) болон одоо байгаа, баригдах инженерийн байгууламжийн аль алинийг нь
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 131
БД 43-101-03
оролцуулан мєсжилт їїсэх боломж (хавсралт 5), салхины хурд зэрэг бичил уур амьсгалын онцлог
нєлєєг тооцсон байх ёстой.
2.5.17. Салхины хамгийн их хурдны напор (тїрц), мєсжилт цанталтын хуримтлалын ханын
зузааны норматив хэмжээг 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 15 жилд 1 удаа, 6-330 кВ-ын АШ-д 10 жилд 1
удаа, 3 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 5 жилд 1 удаа давтагдахаар тодорхойлоно. АШ-ын
утсанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг бїх утасны хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрт, хэцний
салхины хурдны тїрцийг тросын хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрєєр тус тус тодорхойлно. Хїндийн
шилжсэн тєв нь 15 м хїртэл єндєрт байвал норматив тїрцийг ойролцоогоор 10 м єндєрт тооцсон
салхины хурдны тїрцтэй адил авах ба 15-м-ээс илїї єндєрт бол салхины хурдны тїрц нь хїснэгт
2.5.1-д єгсєн напорын утгыг 15 м хїртлэх єндєрт харгалзах єндрєєс хамааран салхины хурд
нэмэгдэх байдлыг тооцсон коэффициентээр (Хїснэгт 2.5.2) їржиж єгнє.
2.5.18. Монголын нутаг дэвсгэрийг салхины хамгийн их хурдны (тїрц), нутаг дэвсгэрийн
бїсчлэлийн газрын зургийн (хавсралт 2) дагуу газраас дээш 15 м хїртэлх єндєрт салхины хурдны
хамгийн их норматив хэмжээг тодорхойлсон дїнг хїснэгт 2.5.1, зураг 3-д їзїїлэв. Энэ нєхцєлд
салхины хурдны хамгийн их тїрцийг 6-330 кВ-ын шугамын хувьд 40 даН/м2 -аас багагїй, 500 кВ-ын
шугаманд 55 даН/м2 -аас багагїй байхаар авч болно.
Хїснэгт 2.5.1
Газраас 15 м хїртлэх єндєрт байгаа
салхины нормчлогдсон хамгийн их хурдны тїрц
Салхины Салхины хурдны тїрц qmax (даН/м2) ба давтагдал (салхины хурд
бїсчлэл
vmax, м/с)
1-р буюу Хойт
2-р буюу Дунд 5 жилд 1 удаа 10 жилд 1 удаа 15 жилд 1 удаа
3-р буюу Ємнєт
27\ 21\ 40\25\ 55\30\
40\25\ 50\29\ 35\24\
55\30\ 55\30\ 45\27\
Жич: Салхины хурдны тїрцийн утгыг салхины хурдны олон жилийн хэмжилтийг иш їндэс
болгон дараах томьёогоор тодорхойлно. q max = (an ) max 2 / 16 , эндээс: n -газрын гадаргуугаас 10 м-
ийн єндєрт 5, 10, 15 жилд ганц удаа тохиолдох салхины хурд, a = 0 .75 + 5 / n max -флюгерийн
ажиглалтаар авсан салхины хурдны засварын коэффициент, µ<1-ээс илїї гарахгїй. Анемометрийн
хэмжилтийг 1-тэй тэнцїїгээр авна. Заслын коэффициентийн (Хїснэгт 2.5.2) хоёр утгын хоорондох
завсарын єндєрт харгалзах утга нь шугаман интерполяцаар тодорхойлогдоно.
Хїснэгт 2.5.2.
Тулгуурын єндрєєс хамааруулан салхины хурдны тїрцийг
тооцох засалын коэффициент
Єндєр, м 15 хїртэл 20 40 60 100 200 ба дээш
Коэффициент 1,0 1,25 1,55 1,75 2,10 2,6
Салхины хурдны тїрц нь 15 м-ээс илїї єндєртэй бол хурдны тїрцийг хїснэгт 2.5.1-ийн єндєр
нь 15 м гэсэн утганд харгалзах заслын коэффициентээр їржиж єндєршилд харгалзах нэмэгдэх
салхины хурдыг тооцож тодорхойлно. Шугамын утас ба хэцний утасны жингийн шилжїїлэгдсэн
тєвийн єндєр (Hø)-ийг оворын алслалтын хувьд дараахи томьёогоор тодорхойлно.
2
H øèë = H äó - 3 f
Эндээс: Häó - тулгуурын суулгах газраас тооцож, тулгуур дээр бэхлэгдэх тросны дундаж єндєр
буюу утсыг тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; fó - утас буюу тросны хамгийн ихээр
авсан (салхигїй, мєсжилт ба хамгийн их температурын їед) унжилт, м
Томоохон гол, суваг, олон замын уулзвар гарч байгаа их шилжилт їїсэх їеийн утас ба хэцэнд
їйлчлэх салхины тїрцийг энэ зїйлд заасан зарчимаар тодорхойлох боловч дараахи нэмэгдэл
заалтыг тооцож їзвэл зохино.
* Шилжилт нь нэг алслалтаас тогтож байвал утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн єндєр
(Hø)-ийг дараахи томьёогоор тодорхойлно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 132
БД 43-101-03
H +H 2
H= äó1 äó2 -f
øèë 2 3
Эндээс: Häó1, Häó2 –шилжилтийн тулгуур бэхлэгдэх хэцний єндєр буюу тусгаарлагчид
бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; Fó- шилжилтийн утас ба тросны хамгийн их унжилт, м;
* Шилжилт нь хэд хэдэн алслалтаас тогтож байвал утас ба тросонд їйлчлэх салхины
хурдны тїрцийг шилжилтийн бїх алслалт дахь трос буюу утасны хїндийн тєвд шилжїїлсэн дундаж
утганд харгалзах шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийн хувьд дараах томъёогоор тодорхойлно.
H øèë = H ø1 L1 + H ø 2 L2 + ...H øn Ln
L1 + L2 + ...Ln
Эндээс: Hø1, Hø2,... Høn - голын ба сувгийн дундаж тївшингээс тооцсон алслалт бїрийн утас ба
хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр, м; L1+L2+ ...+Ln - шилжилтэнд орох алслалтын урт,м;
2.5.19. Тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хурдны тїрц (напор) нь тїїний єндрийн
єсєлтєнд харгалзах утгаар тодорхойлогдоно.15 м-ээс ихгїй єндєртэй тусгай бїс (зон)-эд заслалын
коэффициентийн утгыг тулгуур тавих газрын тэмдэгээс тооцож харгазах бїсэд тїїний єндрийн
дундаж утгаар тогтоож, тогтмолоор авна.
Барилга байшинтай газарт баригдах АШ-ын хэсэгт, хэрэв хїрээлэх байшингийн єндєр нь
шугамын 2/3 -оос багагїй хувийг халхалж байвал салхины хамгийн их хурдны тїрцийг шугамын
єнгєрч байгаа бусад хэсэгтэй харьцуулан 30 % (салхины хурд 16 %)-иар бууруулж авна. Салхины
хамгийн их хурдны тїрцийн ийм бууралтыг хєндлєн салхинаас халхлагдаж байгаа трасс (ой мод,
уулын хєндий, хавцал г.м.) бїхий АШ-д зєвшєєрнє.
Мэдэгдэхїйц хїчтэй салхитай (том голын єндєр эрэг, уулын хєндий, хавцалын дагуу ба
хїчтэй салхины нєєлєг бїхий нуурын хєвєє г.м. 3-5 км-т) газарт байрлах АШ-ын трассын єнгєрєх
хэсэгт салхины хамгийн их хурдны тїрцийн хэмжээ мэдэгдэхгїй бол тухайн бїс нутгийн єгєгдєлтэй
харьцуулан 40 % (салхины хурд 18 %) -аар нэмэгдїїлж авна. 2.5.1 хїснэгтэнд заасан салхины
хурдны хамгийн их норматив утгыг (кг\ м2) ойролцоох бїхэл тоонд шилжїїлж авна.
2.5.20. Утас ба хэцний салхины ачааллын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу
90°, 45°, 0° байх ба тулгуурын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90° ба 45° байхаар
авбал зохино. Тооцооны горим бїрт утас ба тросонд перпендукиляр їйлчлэх салхины (норматив)
ачааллыг Ð, (даН) дараахи томьёогоор тодорхойлно.
P = a K l C x qF × sin 2 j
Эндээс: µ - агаарын шугамын алслалтанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийн жигд бусыг
тооцсон коэффициент: салхины хурдны тїрц 27 даН/м2 хїртэл байвал 1,0; 40 даН/м2 хїртэл бол
0,85; 55 даН/м2 хїртэл бол 0,75; 76 даН/м2 , тїїнээс дээш бол 0,70 гэж авна. Êi - салхины ачаалалд
шугамын алслалтын урт нєлєєлєх боломжийг тооцсон коэффициент: шугамын алслалт нь 50 м
хїртэл бол 1,2; 100 м бол 1,1; 150 м бол 1,05; 250 м тїїнээс дээш бол 1,0 гэж авах нь зїйтэй. Ñx –
духан талаас (урдаас) нь їйлчлэх эсэргїїцлийн коэффициент: мєсжилт болдоггїй, 20 мм тїїнээс
их голчтой утас ба хэцний хувьд 1,1; бусад мєсжилт болдог бїх утас, хэц, мєсжилт болдоггїй 20
мм-ээс бага голчтой утас, хэцний хувьд 1,2 гэж авна. q- авч їзэж байгаа горимын салхины хурдны
тїрц (напор), даН/м2; F- утасны диаметр огтлолын талбай, м2 (мєсжилтийн хананы нормчлогдсон
зузааныг тооцсон їед); j- АШ-ын тэнхлэг ба салхины чиглэлийн хоорондох єнцєг.
2.5.21. Шугамын утас, хэцэн дээрх мєсжилтийн суултын нормчлогдсон жинг тодорхойлохдоо
мєсжилтийн нягтыг 0,9 г/см3, цилиндр хэлбэртэй гэж їзнэ. Мєсжилтийн 5 ба 10 жилд (1 удаа)
давтагдах їеийн газраас дээш 10 м-ийн єндєрт ба утасны 10 мм диаметрт тус тус шилжїїлэгдсэн
мєсжилтийн хананы зузааны хэмжээг хїснэгт 2.5.3-аар ба Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг
мєсжилтєєр мужилсан газрын зургийн (хавсралт 5) дагуу тодорхойлно. Уулархаг бїс нутагт олон
жилийн ажиглалт, боловсруулалтыг їндэслэн мєсжилтийн ханын зузааныг авч болно. Олон жилийн
ажиглалтаар мєсжилтийн I-IV бїсэд 15 жилд 1 удаа давтагдах ба мєсжилтийн онцгой бїс нутагт
дурын давталттай нєхцєлд мєсжилтийнийн ханын норматив зузааныг бодит ажиглалтын їндсэн
дээр тодорхойлно. Мєсжилтийн ханын зузааны тооцоонд хэрэв мєсжилт нь 5 ба 10 жилд нэг удаа
давтагддаг бол 5 мм-ээс багагїй, 15 жилд нэг удаа бол 10 мм-ээс багагїй гэж авна. Утасны хїндийн
шилжїїлэгдсэн тєв нь 25 м хїртлэх єндєрт байрлах бол мєсжилтийн ханын зузааны заслалыг утас
ба тросны диаметр ба єндєрєєс хамааруулахгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 22 мм хїртэл бол
ойролцоо утгыг нь 5 мм-ээр, харин 22 мм-ээс дээш зузаантай бол 1 мм-ээр нэмэгдїїлж авна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 133
БД 43-101-03
2.5.22. Усан цахилгаан станц (УЦС)-ын далангаар єнгєрєх ба хєргєлтийн цєєрємийн
ойролцоо гарч байгаа АШ-ын хэсэгт цаг уурын ажиглалтын єгєгдєл байхгїй бол мєсжилтийн ханын
зузааныг тухайн бїх шугамынхаас 5 мм-ээр нэмэгдїїлж авах ёстой.
Хїснэгт 2.5.3.
Газрын гадарга дээрх 10 м-ийн єндєр дэх мєсжилтийн ханын
норматив зузаан
Давтагдах мєсжилтийн ханын норматив зузаан (мм)
Мєсжилтийн муж 5 жилд нэг удаа 10 жилд нэг удаа
I 55
II
III 5 10
IY
Онцгой 10 15
15 20
20 ба тїїнээс дээш 22-оос дээш
2.5.23. Агаарын шугамын хэвийн горимын ажиллагааны тооцоо хийхдээ дараах цаг уурын
нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
1. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн их температуртай байх;
2. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температуртай байх;
3. Салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх;
4. Салхигїй, шугамын утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, хїйтэн нь -5°С байх;
5. Мєсжилтгїй, салхины хурдны хамгийн их нормчлогдсон тїрцтэй Qmax, хїйтэн нь -5° С байх;
6. Утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, температур -5°С, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax (салхины
хурд 0.5nmax). Мєсжилтийн ханын зузаан 15 мм ба тїїнээс дээш байх бїс нутагт салхины хурдны
тїрц 14 даН\м2 (салхины хурд -15 м/сек-ээс ихгїй) -ээс багагїй байвал зохино. 6-20 кВ-ын
хїчдэлтэй бол мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрцийг мєсжилтийн ханын зузаанаас
хамааралгїйгээр 20 даН/м2 (салхины хурд 18 м/с)-ээс багагїй гэж авна. Жилийн дундаж
температур нь -5°С, тїїнээс бага бус нутагт тооцооны жагсаалтын 5, 6-д температурыг -10°С гэж
авбал зохино. Мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрц нь ямарч тохиолдолд 30 даН/м2, тїїнээс
ихгїй байх ёстой.
7. –5°С-ийн їед утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хэмжээ ба салхины хурдны бодит тїрц нь
дараах горимоор тодорхойлогдоно. Їїнд
· утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хамгийн их бїрхэлт, салхины хурдны тїрц бїхий
(мєсжилтийн суултын ) горимд,
· утас ба тросон дээрх мєсжилтийн бїрхэлт ба салхины хурдны хамгийн их тїрц бїхий
(салхины хурдны тїрцийн) горимд,
Энэхїї хоёр заалтын ачааллыг бїс нутгийн мєсжилт-салхины ачааллын зурагаар
тодорхойлно. Хэрэв дээрх зураг байхгїй бол ачааллын утгыг бусад мєрдєгдєж байгаа техникийн
баримт бичиг буюу ОХУ-ын “Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын дїрэм” (ПУЭ) болон бусад
улсын цахилгаан байгууламжийн дїрмийн адилтгах заалтыг їндэс болгоно.
Монголын хойт талын Хангай, Хэнтийн уулархаг бїс нутагт салхины хурдны ба мєсжилтийн
ханын зузааны норматив утгыг тухайн газарт ажиглагдсан олон жилийн мєсжилтийн хэмжээ, энэ
їеийн салхины хурдтай (хавсралт 5) дїйцїїлэн авбал зохино.
2.5.24. Агаарын шугамын ажлын аваарын горимын тооцоо хийдээ дараах цаг уурын
нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
1. салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх;
2. салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температур (tmin)-тай байх;
3. салхигїй, шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх;
4. шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх ба салхины хурдны тїрц
нь 0.25qmax .
2.5.25. Агаарын шугамын тулгуурыг угсралтын нєхцлєєр шалгахдаа дараах цаг уурын
хосуулсан нєхцєлд хийсэн байх ёстой. Тухайлбал, мєсжилт байхгїй, температур -15°С, салхины
хурдны тїрц (напор) нь 15 м хїртлэх єндєрт 6.25 даН\м2 г.м.
Агаарын шугамын гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь тулгуур, байгууламжийн элементэд ойртох
їеийн тооцоонд дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 134
БД 43-101-03
* Ажлын (хэвийн) хїчдэлтэй їед: Салхины хурдны хамгийн их норматив тїрцтэй
(Qmax), хїйтэн нь -5° С байх;
* Аянганы ба дотоод хэт хїчдлийн їед: температур нь +15°С, салхины хурдын тїрц q
=0,1*qmax (V =0,3*Vmax ), гэхдээ 6.25 даН\м2 -аас хэтрэхгїй байх;
* Хїчдэлтэй їед тулгуур єєд авирах аюулгїй нєхцєл биелэгдэх нєхцєл: салхи ба
мєсжилтгїй, температур нь -15° С байх г.м. Салхины ачаалалд утас, тросыг тооцоход салхины
чиглэлийг агаарын шугамд хєндлєнгєєс нь 900 байхаар, тулгуурын тооцоо хийхэд салхины
чиглэлийг утас, тулгуурт хамгийн их ачаалал їїсгэж байхаар авах ёстой. Энд qmax -ийг утсанд
їйлчлэх салхины ачааллыг тодорхойлох зарчимаар олно. Шугамын утас ба тросын хазайлтын
єнцгийг дараах томьёогоор тодорхойлно.
tg g = kP /( G ó + 0 .5 G õ )
Эндээс: P -утсанд їйлчлэх салхины норматив даралт, даН; k - утасны хазайлтын їе дэх
тїїний динамик хэлбэлзлийн хїчийг тооцсон коэффициент: Тухайлбал, салхины хурдны тїрц 40
даН/м2 -аас бага байхад 1,0; 45 даН/м2 бол 0,95; 55 даН/м2 бол 0,9; 65 даН/м2 бол 0,85; 80 даН/м2,
тїїнээс их бол 0,8 гэж (эдгээрийн хоорондох утгыг интерполяцлах) авах нь зїйтэй; Gó - утасны
жингээс тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т їйлчлэх ачаалал, даН; Gò - тусгаарлах хэлхїїрийн жин,
даН.
Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц)
2.5.26. Агаарын шугам (АШ) нь фазандаа нэг буюу хэд хэдэн утастай байж болох ба хэд
хэдэн утастайг нь задалбар фаз гэнэ. Утасны голч, тэдгээрийн огтлол, фазан дахь тоо, тїїнчлэн
задалбар фазын утасны хоорондох зай зэргийг тооцоогоор тодорхойлно. Механик батшилын
нєхцєлєєр агаарын шугамын олон судалтай хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн
цагаан хайлшин АЖ утас ба олон судалтай трос (хэц) хэрэглэх ёстой.
Утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлол:
Хєнгєн цагаан …………………………………………………………. 240 мм2
Мєсжилтийн ханын нормчлогдсон доорх зузаан бїхий бїс нутагт тавигдах А:С=6 харьцаатай
ган-хєнгєн цагаан утас:
10 мм хїртэл …………………………………………………………… 35 мм2
15 ба 20 мм …………………………………………………………….. 50 мм2
20 мм-ээс дээш …………………………………………………………70 мм2
Хєнгєн цагааны хайлш бїхий АЖ утас………………………………….120 мм2
Шугамын утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлолыг 2.5.4 хїснэгтэнд їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.4.
Механик батбєхийн нєхцєлєєр агаарын шугамын ган-хєнгєн цагаан утасны байж болох
хамгийн бага огтлол
Агаарын шугам (АШ)-ын тодорхойлолт Ган-хєнгєн
цагаан утасны
Огтлолцол ба шилжїїлэлт байхгїй АШ
Гол ба суваг дээгїїр гарах, огтлолцолын алсгалтай АШ огтлол, мм2
Инженерийн байгууламж (холбооны шугам, газар дээрх дамжуулах 35
хоолой ба канатан зам), тємєр зам болон мєсжилтийн ханын дараах 35
зузаантай бусад инженерийн байгууламж бїхий АШ 35
10 мм хїртэл
15-20 мм 35
20 мм-ээс дээш 50
70
Агаарын шугамд механик бєх батын нєхцлєєр хєнгєн цагаан утас нь 35 мм2 -аас, ган, ган-
хєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас багагїй огтлолтой байхаас гадна олон судалт утас ба хэцийг
хэрэглэж болно. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 16 мм2 хєндлєн огтлолтой ган-хєнгєн
цагаан утас, 25 мм2 хєндлєн огтлолтой хєнгєн цагаан утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 10 кВ тїїнээс
доош хїчдэлтэй, мєсжилт багатай, зэлїїд газраар дайран єнгєрєх, инженерийн байгууламжтай
огтлолцоогїй агаарын шугамд нэг судалтай ган утасыг тусгай заалтаар хэрэглэж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 135
БД 43-101-03
2.5.27. Агаарын шугамын аянга хамгаалалтын тросонд нэг утас нь 120 даН/мм2 -аас багагїй
батбєхийн хязгаар бїхий утаснаас бїрдэх 35 мм2 -аас багагїй огтлолтой ган канат (утас)
хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Онцгой чухал шилжилт ба химийн їйлчлэлтэй бїсэд, мєн аянга
хамгаалалтын тросыг єндєр давтамжийн холбоонд ашиглах тохиолдолд шаардлагатай гэж їзвэл
халуун тэсвэрлэх даацаар шалгасан, нийтлэг ба тусгай хэрэглээний (2.5.43-ийг їзэх) ган-хєнгєн
цагаан утас ашиглаж болно. Газрын дээрх дамжуулах хоолойтой ба канатан замтай огтлолцох
алслалтанд ган утастай аянга хамгаалах хэц хэрэглэнэ. Шатамхай шингэн буюу хий дамжуулахад
зориулагдаагїй дамжуулах хоолойтой огтлолцох алслалтанд 25 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой ган
утас хэрэглэнэ. АШ-ын тємєр замтай огтлолцох алслалтанд аянга хамгаалах тросын утсыг
сонгохдоо I, II бїс нутагт 35 мм2-аас багагїй, мєсжилтийн бусад бїсэд 50 мм2-аас багагїй огтлол
бїхий 120 даН/мм2 батбєхийн хязгаартай ган канат хэрэглэнэ. Ган-хєнгєн цагаан утсан дахь ган
зїрхэвчний соронзлогдох энергийн алдагдлыг бууруулахын тулд тэгш тоо бїхий ороодостой хєнгєн
цагаан утас авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.5.
Хєнгєн цагаан (А), хєнгєн цагааны хайлш (АН,АЖ),
ган-хєнгєн цагаан (АС) утсыг АШ-д татах
хамгийн их зєвшєєрєгдєх алслалт
Утасны маяг Мєсжилтийн зузаанд (мм2) харгалзуулан авах
Хєнгєн цагаан: шугамын хязгаарын алслалт, м
А-35
А-50 мєсжилтгїй 10 мм хїртэл 15 мм хїртэл
А-70
А-95 120 140 -
А-120
А-150 140 160 90
Хєнгєн цагааны хайлш: 160 190 115
АН-35
АН-50 190 215 135
АН-70
Аж-35 220 270 150
АЖ-50
АЖ-70 270 335 165
АЖ-95
190 210 115
Ган-хєнгєн цагаан: 210 265 155
АС-25/4,2 265 320 195
АС-35/6,2 260 280 175
АС-50/8,0 320 350 220
АС-70/11 380 430 270
АС-95/16 400 500 330
АС-120/19
210 230 -
Ган: ПС-25 230 320 200
320 360 240
360 430 290
430 525 410
525 660 475
220
520
Ган-хєнгєн цагаан утасыг дараах тохиолдолд хэрэглэхийг зєвлєж байна. Їїнд:
* 20 мм хїртэл зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 185 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган
хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С= 6.0 -6,25; 240 мм2 огтлолтой бол харьцаа нь А:С =7,71 -8,04;
* 20 мм-ээс илїї зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 95 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган,
хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С = 6,0; 120- 400 мм2; огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 4,29 - 4,39; 450
мм2 тїїнээс дээш огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 7,71 - 8,04;
* 800 м-ээс их урттай алслалт бїхий их шилжилтэнд бол ган-хєнгєн цагааны харьцаа
нь A:C =1,46; Бусад тєрлийн маяг, хэлбэртэй утсыг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцооны
їндсэн дээр тодорхойлно.
* ган-хєнгєн цагаан утас хэрэглэхэд зэврэлтээс гэмтэх нь ашиглалтын їед тодорхой
болсон (давстай эрэг, нуурын орчим ба їйлдвэрийн дїїрэгт тавигдах), тїїнчлэн хайгуулын їндсэн
єгєгдлєєр гэмтэж болзошгїй газарт АШ-ыг барихдаа АСКС, АСКП, АСК маягийн ган-хєнгєн цагаан,
АКП маягийн хєнгєн цагаан утас хэрэглэж болно.
* тэгш тал газарт ашиглалтын єгєгдєл байхгїй бол дээрх шаардлагыг хангах їїднээс эрэг
хавийн зурвасын єргєнийг 5 км, харин химийн їйлдвэрийн зурвасын єргєнийг 1.5 км байхаар тус
тус авах ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 136
БД 43-101-03
Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бус нутагт титэмлэх (короны) нєхцлєєр:
110 кВ-ын агаарын шугаманд фазын нэг утасны хамгийн бага диаметр нь 11.3 мм-ээс багагїй
(АС-70/11),
150 кВ-д нэг утас нь 15.2 мм-ээс багагїй (АС-120/19),
220 кВ-д нэг утас нь 21.6 мм-ээс багагїй (АСО-240/39),
330 кВ-д нэг утас нь 33.2 мм-ээс багагїй (АС-600/72), задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас
нь 3х17.1 мм-ээс багагїй, (3хАС-150/24), 2х21.6 мм-ээс багагїй (2хАС-240/39),
500 кВ-д задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х24.5 мм-ээс багагїй (3хАс300/66)
огтлолтой байвал зохино.
Агаарын шугамын бїтээц, фазын утасны, мєн тїїнчлэн фаз хоорондын зайг сонгохдоо
утасны гадаргуу дээрх цахилгаан орны хїчлэгийг зєвшєєрєгдєх титэмлэлт ба радио-шуугианы
тївшин хїртэл хязгаарлах шаардлагатай.
2.5.28. Аянга хамгаалалтын тросын огтлолыг механик тооцоогоор сонгохдоо 1.4 бїлэгт
заасны дагуу халуун-тэсвэрлэц (чадвар)-ээр шалгасан байх ёстой. Тросны тусгаарлагдмал
бэхэлгээний хэсэгт халуун тэсвэрлэцээр шалгалт (2.5.47-ыг їзэх) хийх шаардлагагїй. 1 кВ-оос
дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утас ба тросын механик тооцоог дараах анхдагч нєхцєлийн
їндсэн дээр тодорхойлбол зохино. Тухайлбал,
* гадны ачаалал ихтэй їед,
* гадны ачаалал байхгїй, хамгийн бага температуртай
їед,
* гадны ачаалал байхгїй, жилийн дундаж
температурын їед.
Энэхїї нєхцєлєєр тооцоологдсон шугамын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдлийг
хїснэгт 2.5.6-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.6.
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын утас ба тросын
зєвшєєрєгдєх механик хїчдэлийн хэмжээ,
(Жич: 1*-их ачаалалтай, бага температуртай їеийн тооцоо; 2*-жилийн дундаж температурын їеийн тооцоо).
Утас ба трос Сунгалтын їеийн Хєнгєн-цагаан утас бїхий
батбєхийн
Хувилбар: хязгаар ба дамжуулагчийн зєвшєєрєгдєх
хїчдэл, даН/мм2
Хєнгєн цагаан А, АКП, огтлол зєвшєєрєгдєх
мм2 хїчдэл, % АТ утастай АТп утастай
1* 2* 1* 2* 1* 2*
16-35
50 ба 70 35 30 5.6 4.8 6.0 5.1
95 40 30 6.4 4.8 6.8 5.1
120 ба тїїнээс дээш 40 30 6.0 4.5 6.4 4.8
Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС. 45 30 7.2 4.8 7.6 5.1
АСКП, АСК, огтлол, мм2
16 -25 35 30 10.2 8.7 10.5 9.0
35 -95 A:C =6,0 ба 6,13
70 A:C =0,95 40 30 11.6 8.7 12.0 9.0
95 A:C =0,65 40 30 26.8 20.1 27.2 20.4
120 ба тїїнээс дээш A:C
=6,11 -6,25 40 30 30.4 22.8 30.8 23.1
120 ба тїїнээс дээш
A:C =4,29 -4,39 45 30 13.0 8.7 13.5 9.0
150 ба тїїнээс дээш A:С
=7,71 -8,04 45 30 14.9 9.9 15.3 10.2
185, 300 ба 500 A:C =1.46
330, А:С=12.22 45 30 12.2 8.1 12.6 8.4
400 ба 500 А:С=17.93 ба
18.09 45 30 25.0 16.5 25.2 16.8
45 30 10.8 7.2 11.7 7.8
45 30 907 6.5 10.4 6.9
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 137
БД 43-101-03
Ган, огтлол, мм2: 50 35 31.0 21.6 - -
Бїх огтлолын ПС 50 -
Бїх огтлолын ТК трос 35 УСТ - -
40 -
Хєнгєн цагааны хайлш, 40 30 8.3 6.2 - -
огтлол, мм2: 45 -
30 11.4 8.5 -
16- 95 АН хайлш 45 -
16- 95 АЖ хайлш 30 9.4 6.2 -
120 ба тїїнээс дээш, хайлш
АН 30 12.8 8.5 -
120 ба тїїнээс дээш, хайлш
АЖ хайлш
2.5.29. Агаарын шугамын утас, трос (хэц)-ын механик бєх батын тооцоонд хэрэглэгдэх
утас ба тросны физик - механикийн їзїїлэлтийг хїснэгт 2.5.7 -д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.7.
Утас ба тросын физик-механикийн їзїїлэлт:
Gx - хувийн жингийн шилжїїлсэн ачаалал, 10-3, даН/(м.мм2)
Еx -уян харамхайн модуль, 103, даН/мм2,
Тx -шугаман сунгалтын температурын коэффициент, 10-6,град-1,
Рx -утас ба тросын сунгалтын батбєхийн хязгаар, даН/мм2.
Утас ба трос
Gx, Еx, Тx, Рx,
даН/мм2
Нэгж: АТ АТп
даН\м. даН\мм2 10-6,град-1
мм2
Хєнгєн цагаан А, АКП утасны огтлол: мм2
- 95 ба 240-оос бусад 400 2.75 6.3 23.0 16 17
хїртэл:
- 450 ба тїїнээ дээш, 95 ба
240 2.75 6.3 23.0 16 17
Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС, АСКП, АСК утасны огтлол, мм2:
- 10 ба тїїнээс дээш:
А:С=6.0-6.25 3.46 8.25 19.2 29 30
А:С =0.95 байх 70 5.37 13.4 14.5 67 68
А:С =0.65 байх 95 5.85 14.6 13.9 76 77
А:С =4.29-4.39 байх 120 ба
тїїнээс дээш 3.71 8.9 18.3 33 34
А:С =7.71-8.04 150 3.34 7.7 19.8 27 28
А:С=1.46 185 ба дээш 4.84 11.4 15.5 55 56
А:С=12.22 330 3.15 6.65 21.2 24 26
А:С=17.93 ба 18.09 400 ба 3.03 6.65 21.2 21.5 23
500
Ган утас, бїх огтлол, мм2:
ПС-ийн бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 - - (62)
ТК трос, бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 - - (*
-АН хєнгєн цагаан хайлш 2.75 6.5 23.0 - - (20.8)
-АЖ хєнгєн цагааны хайлш 2.75 6.5 23.0 - - (28.5)
(* - энэ нєхцєлд АТ, АТп биш гангийн хайлш байхад харгалзах батбєхийн хязгаар болно.
Хєнгєн цагаан ба ган утасыг алслалтанд бэхлэх хамгийн дээд цэгт їїсэх механик хїчдэл
нь хїснэгт 2.5.6-д єгсєнєєс 105 %-иас илїїгїй, ган-хєнгєнцагаан утасын АШ-ын бїх алслалт,
тїїнчлэн огтлолцох алслалтын дээд цэгт їїсэх механик хїчдэлд нь 110 хувиас илїїгїй тус тус
байвал зохино.
2.5.30. Агаарын шугам дахь дїїжин тусгаарлуур (хэлхїїр, гирлянд) нь чичрэлт, доргилтоос
хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайлбал,
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 138
БД 43-101-03
· Агаарын шугам нь даялалын дагуу ил тэгш ба бага огтлолцолтой газарт 80 м-ийн урттай
алслалтанд 95 мм2 огтлолтой, 100 м-ийн алслалтанд 120-240 мм2 огтлолтой 120 ба тїїнээс дээш
алслалтанд 300 мм2 огтлолтой дан хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны
хайлшин утас, 120-иос дээш алслалтанд бїх огтлолтой, олон судалт ган утас хэрэглэх ба жилийн
дундаж температураар тооцсон механик хїчдэл (даН/мм2) нь дараахи єгєгдлєєс хэтрэхгїй юм.
- хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагааны хайлшин утас ,АН 3,5 даН/мм2,
- ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, АЖ 4,0 даН/мм2,
- ган утас болон хэцтэй бол 18,0 даН/мм2,
Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, хотын барилгажсан газар, тїїнчлэн доогуур
ургасан ой, мод дундуур єнгєрч байвал алслалтын урт ба механик хїчпдлийн утга нь 20 %-иар
нэмэгдсэн байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалах хэрэгтэй.
· АШ нь ил задгай ба эзгїй газраар єнгєрч байвал 150 м-ээс ихгїй алслалтанд татагдах
фазандаа хоёр утаснаас бїрдэх задалбар утастай шугамын утсанд їїсэх механик хїчдэл нь
(даН/мм2) жилийн дундаж температураар бодоход дараах єгєдлєєс хэтрэхгїй байвал зохино.
- хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АН 4,0 даН/мм2
- ган-хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АЖ 4,5 даН/мм
Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, барилгажсан газар, тїїнчлэн (шугамнаас доогуур
ургасан) богино шигїї ургасан ой, модон дундуур єнгєрч байвал доргилтоос зайлшгїй
хамгаалагдах тохиолдолд механик хїчдэлийн утгыг 10%-аар єсгєж авна.
· Шугамын утас, трос нь гол, усан сан ба бусад усан хаалтаар дээгїїр 500 м-ээс илїї
алслалаар огтлож байвал фаз дахь утасны тоо ба механик хїчдлийн утгыг харгалзахгїйгээр
шилжилтийн хэсэгт бїх алслалтын дагуу чичиргээ (савлалт)-ний хамгаалалт хийж єгєх ёстой.
Хажуугийн салхинаас халхлагдсан, уулын хєндий болон дїїжлэх утаснаас єндєр ургасан мод
бїхий ойн массиваар єнгєрєх агаарын шугамын хэсэгт утасны ба тросын чичиргээний хамгаалалт
шаардлагагїй.
2.5.31. Хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин АЖ ба АН маягийн 95 мм2 хїртэл
огтлолтой, ган-хєнгєн цагааны 70 мм2 хїртэл огтлолтой утсыг чичрэлтээс хамгаалахын тулд гогцоо
маягийн унтраавч (гаситель, flow damper) хэрэглэх ба тїїнээс их огтлолтой хєнгєн цагаан ба ган-
хєнгєн цагаан утсанд ердийн унтраавч хэрэглэнэ. Анкер тулгуурын гогцоо ба алслалтанд байгаа
задалбар фазын утсанд зайн хєндлєн тэвх хийж єгнє. Утсанд тавих тэвхний ба бїлэг (групп)
тэвхнїїдийн хоорондох зай нь 75 м-ээс ихгїй байвал зохино.
Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондын зай
2.5.32. Агаарын шугамын утас нь тулгуур дээр ямар ч байрлалтай байж болно. 35 кВ ба
тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь ташуу байрлах бєгєєд хэвтээ чигт зэрэгцээ утаснууд шилжиж
болохоор байвал (2.5.34 їзэх) зохино. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм хїрдэг, утас шамрах
зэрэг адил тєстэй нєхцєл бїхий бїс нутагт АШ-ны утсыг хэвтээ байршилттай авахыг зєвлєж байна.
Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс их байх 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утсыг
зєвхєн хэвтээ байрлуулна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс дээш байх бїс нутагт 20 кВ ба
тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугаманд утсыг холимог (дээд утсыг тулгуурын орой дээр
байрлуулах гурвалжин) байрлуулна. 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д мєсжилтийн ханын зузаанаас
хамаарахгїйгээр утасыг хэвтээ байрлуулна.
2.5.33. Агаарын шугамны утаснуудын хоорондын зайг утасны ажиллах нєхцєл, утасны ба
тулгуурын бїтээцїїдийн хоорондох зєвшєєрєгдєх тусгаарлалтын зайтай уялдуулан 2.5.25-р зїйлд
заасны дагуу сонгох ёстой. Утас хоорондын зай, мєн тїїнчлэн утас, троссын хоорондох зайг
сонгохдоо утасны унжилтаар тооцогдох аянгын хэт хїчдлийн хамгаалалт ба алгасал дахь ажлын
нєхцєлєєс хамааруулан алгасалын овортой нь 2.5.33-2.5.37 ба 2.5.46-д заасны дагуу харгалзуулан
авах ёстой. Энэ нєхцєлд тросын унжилт нь утасны унжилтаас их байх ёсгїй.
Тулгуур байрлуулах їедээ сонгогдох тодорхой алгасалд оворын алслалтын хэтрэлт нь 25 %-
иас ихгїй байх ба оворын алгасалын хувьд тооцооны зайг єсгєх шаардлагагїй. Дїїжин
тусгаарлагатай 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь хэвтээ байрлалтай бол тэдгээрийн
алслалтанд ойртох нєхцєлєєр утасны хоорондох хамгийн бага зайг ( d, м ) шугамын тогттогдсон
хїчдэл, оворын унжилтаас хамааруулан дараахи томьёогоор тодорхойлно.
d = 1,0 + U/110 + 0,6 Ö f ,
эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м;
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 139
БД 43-101-03
500 м-ээс дээш алгасалтай агаарын шугамын утас хоорондын зайг тодорхойлох їед
шилжилтийн алгасалтын утасны хамгийн их унжилтаар утасны хоорондох зайг тодорхойлно.
Утасны унжилт нь 16 м хїртэл байвал утасны хоорондох зай нь дээрх томъёогоор тодорхойлсон
утгыг 0.25 м дахин єсгєж шилжїїлсэн хїснэгт 2.5.9-єєс авна. Тухайлбал d > 8 м зайнд байвал
тооцоонд авах бїхэлдэлтийг 0,5-д, d > 12 м байвал 1-д хуваагдах утгаар хийнэ.
Хїснэгт 2.5.8
Утасны хэвтээ байрлал бїхий дїїжин тусгаарлагчтай
агаарын шугамын утасны хоорондын хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай.
Хїчдэл, кВ Унжилтанд (м) харгалзах утасны хоорондох хамгийнг бага зай,
35 м
110
150 3 м 4 м 5 м 6 м 8 м 12 м
220
330 2.5 2.5 2.75 2.75 3.0 3.25
500
3.0 3.25 3.5 3.5 3.75 4.0
3.5 3.5 3.75 3.75 4.0 4.5
- - 4.25 4.5 4.75 5.0
- - - 5.5 5.75 6.0
- - - 7.0 7.25 7.5
2.5.34. Дїїжин тусгаарлагатай 35-330 кВ-ын агаарын шугамын дээрх утас нь хэвтээ биш
(холимог буюу босоо) байрласан бол утасны хоорондох зайг алслалтанд тэдгээрийн ажлын
нєхцєлєєр дараахи байдлаар тодорхойлох ёстой. Їїнд:
1. 16 м хїртлэх утасны унжилт бїхий завсарын тулгуур дээр:
* Утасны савлалт ховор болдог бїс нутагт хїснэгт 2.5.10-2.5.12-ийг, утасны савлалт дунд
зэрэг болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах нь зїйтэй. Мєсжилтийн ханын зузаан 5-10
мм байх бїс нутагт мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй.
Хїснэгт 2.5.10.
Утасны савлалт ховор болдог I бїс нутагт завсрын тулгуур
дээрх хэвтээгээрээ зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
кВ утасны хэвтээ зай, м
35 зай, м
2.5 4 5 6 8 10 12 14
110 3.0
3.5 0.50 0.50 0.50 1.10 1.50 1.80 2.0
150 4.0
4.5 0.50 0.50 0.50 0.80 1.30 1.65 1.85
5.0
5.5 0.0 0.50 0.50 0.50 1.20 1.60 1.80
6.0
6.5 0.0 0.50 0.50 0.50 1.00 1.50 1.70
7.0
3.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.60 1.30 1.60
3.5
4.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 1.50
4.5
5.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.50 1.40
5.5
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10
6.5
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.60
4.0
5.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50
0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 1.90 2.15
0.70 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 2.10
0.0 0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 2.00
0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90
0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.30 1.70
0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.60
0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.40
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.10
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70
0.0 1.00 1.00 1.00 1.40 1.80 2.10
0.0 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 1.90
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 140
БД 43-101-03
6.0 0.0 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 2.00
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.00 1.00
220 5.0 0.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.80 2.20
5.5 0.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.50 2.10
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 1.90
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.70
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50
330 6.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 2.45 2.75
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.20 2.60
8.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.40
Хїснэгт 2.5.11.
Утасны савлалт дунд зэрэг болдог II бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр
байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
утасны хэвтээ зай, м
кВ зай, м
35 2.5 4 5 6 8 10 12 14
0.70 0.70 1.00 1.60 2.00 2.30 2.50
3.0 0.70 0.70 0.70 1.30 1.80 2.15 2.35
3.5 0.0 0.70 0.70 1.00 1.70 2.10 2.30
4.0 0.0 0.70 0.70 0.70 1.50 2.00 2.20
4.5 0.0 0.0 0.70 0.70 1.10 1.80 2.10
5.0 0.0 0.0 0.00 0.70 0.70 1.60 2.00
5.5 0.0 0.0 0.00 0.70 0.70 1.00 1.90
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.60
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.00 0.70 1.10
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70
110 3.0 1.20 1.20 1.20 1.70 2.20 2.40 2.65
3.5 1.20 1.20 1.20 1.50 2.00 2.4 2.60
4.0 0.0 1.20 1.20 1.20 1.70 2.20 2.50
4.5 0.0 0.0 1.20 1.20 1.50 2.00 2.40
5.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.80 2.30
5.5 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.50 2.10
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.90
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.60
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20
150 4.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.90 2.30 2.60
5.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 2.00 2.40
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 2.00
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50
220 5.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.00 2.30 2.70
5.5 0.0 0.0 2.00 2.00 2.00 2.00 2.60
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.40
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.20
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00
330 6.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.60 2.95 3.25
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.70 3.10
8.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 2.90
Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм байх бус нутагт хїснэгт 2.5.11-ээр тодорхойлогдох
утасны хоорондох зайг дараах томьёогоор дахин шалгах шаардлагатай.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 141
БД 43-101-03
d = 1,0 + U/110 + 0.6 Ö f + 0,15*V,
эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; V -
утасны хоорондох босоо зай, м
* Утасны савлалт байнга болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах ба мєсжилтийн
нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Утасны хоорондох зайг 2.5.12-р хїснэгтээр тодорхойлох
боломжгїй тохиолдолд утасны хоорондох зайг дээрх томъёогоор тодорхойлох ба тїїнээс ихгїй
байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.12
Утасны шамрал байнга болдог III бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах
зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
кВ утасны хэвтээ зай, м
зай, м
35 3.0 4 5 6 8 10 12 14
3.5
110 4.0 0.70 1.25 1.55 2.05 2.35 2.65 2.95
4.5
150 5.0 0.0 0.70 1.30 1.90 2.30 2.65 2.95
220 5.5
330 6.0 0.0 0.70 0.70 1.70 2.20 2.60 2.90
6.5
7.0 0.0 0.0 0.70 1.30 2.05 2.50 2.85
3.0
3.5 0.0 0.0 0.0 0.70 1.80 2.35 2.75
4.0
4.5 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.20 2.65
5.0
5.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.90 2.50
6.0
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.30
7.0
4.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 2.00
5.0
6.0 1.20 1.35 1.85 2.35 2.65 2.95 3.25
7.0
5.0 1.20 1.20 1.50 2.20 2.60 2.95 3.25
5.5
6.0 0.0 1.20 1.20 2.00 2.50 2.90 3.20
6.5
7.0 0.0 0.0 1.20 1.65 2.35 2.80 3.15
6.0
7.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.10 2.65 3.05
8.0
9.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.50 2.95
0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.20 2.80
0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.60
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.30
0.0 1.50 1.50 2.10 2.60 3.00 3.30
0.0 0.0 0.0 1.50 2.20 2.75 3.15
0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.30 2.90
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.40
0.0 0.0 2.00 2.00 2.50 3.05 3.45
0.0 0.0 2.00 2.00 2.10 2.90 3.35
0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.60 3.20
0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 3.00
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.70
0.0 0.0 2.50 5.90 3.45 3.85 4.15
0.0 0.0 0.0 2.50 3.20 3.75 4.10
0.0 0.0 0.0 2.50 2.85 3.55 4.00
0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 3.25 3.80
· Утасны байрлал ба тэдгээрийн хоорондох зайг сонгохдоо шугамын болон тїїний хэсэг дэх
хїчтэй савлалт болох II ба III бїс нутгаар єнгєрч байгаа, гэхдээ тулгуурын єндєрийн 2/3-аас багагїй
єндєртэй газрын гадрага, шигїї ой, барилга байгууламжаар хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан
байвал II бїсийг I бїсийн, III бїсийг II бїсийн нєхцєлєєр авах хэрэгтэй.
2. 16 м-ээс их утасны унжилттай їед завсарын тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 1-р
зїйлд єгсєн томъёогоор тодорхойлж шалгах нь зїйтэй.
3. Анкер маягийн бїх тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор
тодорхойлох ёстой. Анкер маягийн тулгуур дээр хэвтээгээр зэрэгцээ таших утаснуудын хамгийн
бага шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заасанаас багагїй байх ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 142
БД 43-101-03
Хїснэгт 2.5.13
Анкер маягийн тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ
утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт
Мєсжилтийн ханын зузаанд (мм) харгалзах хамгийн бага
АШ-ын хїчдэл (кВ) шилжилт (м)
35 5-10 15-20
110
150 0.5 0.7
220
330 0.7 1.2
1.0 1.5
1.5 2.0
2.0 2.5
4. Бїх тєрлийн тулгуур дээр хэрэв утаснуудын хоорондох босоо зай нь дан утасны хувьд
0.8f+U/250 ба задалбар утасны хувьд f+U/250-ээс хэтэрч байвал утасны хэвтээ шилжилт хийх
шаардлагагїй. Энэхїї 1 ба 4 зїйлд єгсєн томъёо нь 500 кВ хїчдэлтэй АШ-ын хувьд хїчин тєгєлдєр
байна. Завсарын тулгуур дээр хэвтээгээр байрлах зэрэгцээ ташингийн утасны шилжилт нь хїснэгт
2.5.13-д заагдсанаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.13
Завсарын тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ
утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт
Босоо байрлах утас ба Оворын унжилттай байх їеийн хамгийн бага
тросны хоорондох зай, м шилжилт, м
9.0 10 12 14 16
10.0 2.0 3.5 4.0 4.0
11.0 2.0 3.0 4.0 4.0
12.0 2.0 2.0 3.0 3.5
2.0 2.0 2.5 3.0
Мєсжилтгїй, хуурай бїс нутгаар єнгєрч байгаа агаарын шугамын бїх тєрлийн тулгуур дээрх
шууд байрлах утасны хоорондох зай нь дїрмийн 2.5.33-д заасан томъёогоор тодорхойлогдох ба
утасны хэвтээ шилжилтийг тооцох шаардлагагїй юм. Утасны савлалтаас агаарын шугамыг
хамгаалах тєхєєрєг хэрэглэх їед савлалтын нєхцєлєєр 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор утас
хоорондын зайг тодорхойлох ба утасны зэрэгцээ таших хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.13-д
єгсєнєєр авах нь зїйтэй.
2.5.35. Дурын байрлалтай утас бїхий 6-20 кВ-ын агаарын шугамд утасны хоорондох (d) зайг
тухайн алслалтанд тэдгээрийн хоорондоо ойртох нєхцєлєєр тодорхойлоход дараах томъёоны тоон
утганаас багагїй байх ёстой.
d = 0.75 f + l
.
эндээс: f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; l – тусгаарлагчийн
хэлхїїрийн урт, м;
Энэхїї томьёогоор тодорхойлсон 4 м хїртэл унжилттай агаарын шугамын утасны
хоорондын зайг хїснэгт 2.5.14-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.14.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-ын утасны
хоорондох хамгийн бага зай.
Хїчдэл Мєсжилт Утасны унжилтанд харгалзах утас хоорондын зай, м
, кВ
, мм 1,5 хїр. 2 2.5 3 3.5 4.0
6-10 5 0.6
0.8 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9
20 кВ 10 0.7
5 0.9 0.9 1.0 1.1 1.2 1.25
10 0.8 0.85 0.9 1.0 1.0
1.0 1.1 1.2 1.3 1.4
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 143
БД 43-101-03
35 кВ 5 0.85 0.9 1.0 1.05 1.1 1.2
10 1.05 1.2 1.25 1.4 1.45 1.5
2.5.36. 35-330 кВ-ын хїчдэлтэй, нэг трос (хэц)-той агаарын шугамын тулгуур дээрх утас, трос
хоёрын хоорондох босоо зайг тодорхойлохдоо 2.5.46-д заасан шаардлагын дагуу хэт хїчдлийн
хамгаалалтын нєхцєлєєр оворын алслалтанд тодорхойлох нь зїйтэй. Зураг тєсєлд шугамын
тулгуурыг тавихаар сонгож авсан ба оворын алслалт нь хэтэрсэн тусгай алслалтанд оворын
алсгалаар сонгосон утас ба хэцний хоорондох зай бїхий тулгуурыг авах ёстой.
35-330 кВ-ын тулгуурт утас ба хоёр трос (хэц) нь хэвтээ байрлалтай бол хэц ба тїїний ойрхон
татах утасны хоорондох хэвтээ шилжилт нь 35 кВ-ын АШ-д 1 м; 110 кВ-ын АШ-д 1,75 м; 150 кВ-ын
АШ-д 2 м; 220 кВ-ын АШ-д 2,3 м, 330 кВ-ын АШ-д 2,75 м-аас багагїй байвал зохино. 500 кВ-ын АШ-
ын завсарын тулгуурт трос ба тїїнд ойрхон утасны хоорондох хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.14-
ээр авбал зохино.
Модон тулгууртай 220 кВ-ын агаарын шугамд трос (хэц) ба утасны хоорондох шилжилтийг
хэвтээгээр нь 2 м хїртэл багасгаж болно. 35- 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бэхэлгээний анкер маягийн
тулгуур дээр ийм тулгуурын тоо нь 1 км шугаманд дундажаар 0.5-аас ихгїй байх нєхцєлд хэцийг
утасны дээр хэвтээ шилжилтгїйгээр єлгєхийг зєвшєєрнє.
2.5.37. Агаарын шугамын хоёр хэлхээтэй тулгуурт янз бїр (А,В,С)-ийн хэлхээний зэрэгцэх
утасны хоорондох зай нь алслалтанд утасны ажиллах нєхцєлєєр 10-20 кВ хїртэл хїчдэлтэй,
шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2 м; 35 кВ-ын шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2,5 м; дїїжин
тусгаарлууртай бол 3 м; 110 кВ-ын АШ-д 4 м; 150 кВ-ын АШ-д 5 м; 220 кВ-ын АШ-д 6 м; 330 кВ-ын
агаарын шугаманд 7 м-аас багагїй байвал зохино. Янз бїрийн хэлхээний зэрэгцэх утасны
хоорондын зайг тодорхойлохдоо 2.5.33, 2.5.34 -ийн заалтыг мєрдлєг болговол зохино.
2.5.38. 1 кВ-оос дээш янз бїрийн хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь нэг ерєнхий тулгуурт
дїїжилж болно. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын
утастай хамт нэг ерєнхий тулгуурт єлгєхдєє дараахи нєхцєлийг иш їндэс болгоно. Їїнд:
* 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугам нь єндєр хїчдлийн АШ-ын тооцооны нєхцєлєєр
хийгдэх ёстой,
* 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугамын дээр
байрлахаас гадна тулгуур дээрх єєр єєр хїчдлийн АШ-ын утасны ойртох зай нь хїрээлэх орчины
агаарын температур +15°C, салхигїй байхад алслалтын дунд хэсэгт 2 м-ээс багагїй байвал зохино,
* Єндєр хїчдлийн АШ-д утсыг шєргєн тусгаарлуурт бэхлэхдээ давхар уях аргаар гїйцэтгэнэ.
Тусгаарласан саармагтай, 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тїїнээс єндєр хїчдлийн агаарын
шугамын утсыг хамтад нь єлгєсєн хэсэг байвал сїлжээний хэвийн горимын їед цахилгаан соронзон
ба цахилгаан статик нєлєєллєєр їїсэх саармагийн шилжилт нь фазын хїчдэлийн 15 %-иас их байж
болохгїй. Газардуулсан саармагтай сїлжээний хувьд тїїнээс єндєр хїчдлийн АШ-ын нєлєєгєєр
хїчдэл єсєх харьцаанд тусгай шаардлага хэрэггїй.
Тусгаарлага
2.5.39. 110 кВ ба дээш агаарын шугамд зєвхєн дїїжин тусгаарлуур, 35 кВ ба доош хїчдэлтэй
АШ -д дїїжин ба шєргєн (тухайлбал, тулах шилбэтэй) тусгаарлагч хэрэглэх нь зїйтэй. 6 кВ ба
тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын хувьд дїїжин тусгаарлагчийн тоо ба шєргєн (шилбэт)
тусгаарлагчийн тєрлийг тїїний найдвартай ажиллах нєхцєлєєр зураг тєсєлд мєрдєж байгаа
зааврын дагуу авах шаардлагтай. Дїїжин тусгаарлагчийг хэрэглэх їед цэнэг алдагдах замын уртыг
ажлын хїчдлээр сонгосон 2 ба 3 тїїнээс дээш тусгаарлагч бїхий хэлхїїрийн єндєрт харьцуулсан
харьцааг залгалт-салгалт (коммутац)-ын хэт хїчдлийн їйлчлэх нєхцєлєєр шалгах бєгєєд хїснэгт
2.5.15-д тїїний тооцооны утгыг хавсрагасан болно.
Ажлын хїчдэл (Uôìàх)-ээр сонгосон, цэнэг алдах замын урттай харьцуулан авсан
тусгаарлуурыг хэрэглэхдээ доор єгєгдсєн тооцооны утгыг залгалт-салгалтын хэт хїчдэл (Uê)-ийн
нєхцєлтэй харьцуулах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.15
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 144
БД 43-101-03
Агаарын шугамын тусгаарлагчийг сонгох їед авах залгалт-салгалтын тооцооны хэт хїчдэл
Хэвийн Залгалт-салгалтын хэт хїчдлийн Залгалт-салгалтын хэт хїчдэл
хїчдэл, кВ тооцооны харьцаа, Uê/Uôìàõ
3,0 Uê, кВ
110
150 3.0 312
220
330 3,0 422
500 2.7
2.5 620
800
1070
2.5.40. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын шєргєн тусгаарлагчийн нойтоноор цахилах
хамгийн бага хїчдэлийн їйлчлэх хэмжээ нь доор зааснаас багагїй байх ёстой.
АШ-ын хїчдэл, кВ 6 10 20 35
Чийгтэй цахилах хїчдэл, кВ 28 34 57 80
Шєргєн тусгаарлагчийн нэвт цохигдох хїчдэл нь хуурай цахилалтынхтай харьцуулахад 1,5 -
аас багагїй байх ёстой. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хэлхїїрт цэнэг алдах (утечки)
замын урт нь 25 см-ээс багагїй байхад дїїжин тусгаарлуурын тоог 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 1;
20 кВ-д 2; 35 кВ-д 3 байхаар сонгохыг зєвлєж байна.
Модон тулгууртай 35 кВ-ын агаарын шугамын дїїжин хэлхїїрийг хоёр тусгаарлагчтай авч
болно. 6-35 кВ-ын агаарын шугаманд дїїжин тусгаарлуур ба шєргєн тусгаарлагчийн маяг,
хэлбэрийг сонгохдоо єндєршил, газрын тївшинтэй хамааруулан сонгохгїй.
2.5.40. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хувьд дїїжин тусгаарлуурын тоог
хэлхїїрийн цэнэг алдах замын урт нь хэвийн атмосферийн нєхцєлтэй, ердийн хээрийн
бохирдолттой, далайн тївшинээс дээш 1000 хїртэл метрийн єндєрт орших нєхцєлд ажлын
хїчдлийн (Uôìàõ) 1 кВ бодит утганд 1,3 см-аас багагїй байх, улмаар тїїний найдвартай ажиллагааг
хангах нєхцєлєєр сонгох ёстой. Цэнэг алдах нэгж замыг бага байлгах нєхцєлєєр авсан хэлхїїр дэх
тусгаарлагчийн тоог гэмтэж болох нэг тусгаарлагчийг нєхєх зоилгоор 110 -220 кВ-ын шугаманд нэг
тусгаарлагч, тїїнээс дээш хїчдлийн шугаманд 2 тусгаарлуур нэмж авбал зохино.
2.5.41. Далайн тївшинээс дээш 1000 хїртлэх м-ийн єндєрт тавигдах 6-110 -220(500) кВ-ын
АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх хамгийн тїгээмэл хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д
єгєгдсєнєєр (нєєцийн тусгаарлуурын тоо орсон) авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.16
Тємєр-бетон ба тємєр тулгууртай 110-500 кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх
тусгаарлуурын тоо
Тусгаарлуурын маяг 1 20 Тусгаарлуурын тоо, ширхэг 500
0 35 110 150 220 330
Хэвийн хїчдэл, кВ 13 -
13 3 7 9 13 19 27
П - 4.5 (Пф6-А) 13 26
ПМ- 4.5 (Пф6-Б) -- 3 7 10 14 20 25
ПФЕ - 4.5 (ПФ6-В) -- 23
ПФ6-В (чанарын) -- 3 7 9 13 19 20
ПФ16-А 22
ПФ20-А (ПФЕ-16)П-8,5 3 7 9 12 18 21
П - 11 (Пф-14.5) 21
ПФЕ-11 3 6 8 11 17 29
ПС6-А (ПС-4,5) 29
ПС6-Б - - - 10 14 24
ПС-11 (ПС-8.5)ПС-12А 26
ПС16-А (ЛС-16) 6 8 11 16 22
ПС-16Б (чанарын) 24
ПС-22А 6 8 11 15 21
ПС-30А (ЛС-30) 22
ПС-30Б 6 8 11 16 22
8 10 14 21
8 10 14 21
7 8 12 17
7 9 13 19
6 8 11 16
6 8 12 17
- - 10 15
- - 11 16
- - 11 16
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 145
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
21505992-BD-43-101-04
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
21505992-BD-43-101-04
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 464
Pages: