БД 43-101-03
а) телемеханикийн болон телехэмжилтийн бїх хэлхээг хїний нїдэнд хэлхээний салсан нь
їзэгдэх байдлаар нэгэн зэрэг таслах;
б) объект бїрийн телеудирдлага, теледохиоллын хэлхээ нь тусгай хавчаар, туршилтын
залгуур болон бусад хэрэглэлээр хїний нїдэнд їзэгдэх боломжоор тус тус хангагдсан байвал
зохино. Телемеханикийн тєхєєрємжийн гадаад холболтуудыг 3,4-р бїлэгт заагдсанаар гїйцэтгэнэ.
Цахилгаан хэмжилтийн багажууд, хувиргуур (преобразователь), хувьсгуур, датчик (мэдрїїл, теле
хэмжилт г.м) суурин цахилгаан багаж, хэрэгслийн адилаар 1,6-р бїлэгт зааснаар тавигдах ёстой.
3.3.80. Телемеханикийн сувагт єєр зориулалтын болон бие даасан кабелийн ба агаарын,
нягтруулгатай ба нягтруулгагїй утсан холбоос, агаарын шугам ба хуваарилах сїлжээний єндєр
їелзэлийн суваг, радио болон радио-релений сувгууд зэргийг ашиглаж болно. Телемеханикийн
сувагийг зохион байгуулж, сонгохдоо бэлэн байгаа буюу бэлтгэл судал бїхий бие даасан суваг
татаж ашиглахыг техник-эдийн засгийн їр ашиг, найдвартай ажиллагааны шаардлага зэргийг
харгалзаж шийдвэрлэвэл зохино.
3.3.81. Їнэн зєв, найдвартай мэдээллийн дамжуулалтыг хангах їїднээс телемеханикийн
хэрэгсэл ба холбооны сувгуудыг їр ашигтай ашиглахад доор дурьдсан боломжийг ашиглах нь
зїйтэй. Їїнд:
1. Нэг хїчдэлийн зэрэгцээ шугамуудын чадлын алс зайн (теле) хэмжилтийг нийлбэр чадлын
ганц телехэмжилт хэлбэрээр хийх;
2. Дуудлагаар дамжуулах телехэмжилтийн хяналтын цэг дээр бол нэг тєрлийн хэмжилтэнд
зориулсан ерєнхий хэрэгсэл, диспетчерийн пультэнд бол тєрєл бїрийн хяналтын цэгїїдээс ирэх
мэдээллийг хїлээн авч, хэмжих нэг ерєнхий багаж, хэрэгсэлийг тус тус тавих ба энэ нєхцєлд
хэмжилтийн мэдээлэл дамжуулах, хїлээн авах їйл ажиллагаа нэгэн зэрэг давхцахгїй байлгах;
3. Телехэмжилтийн хэмжээг багасгах їїднээс тэдгээрийн хянагдах параметрийн хязгаарын
утгын теледохиололтой солих буюу тогтоогдсон нормоос хазайх параметрийг бїртгэх, дохиолох
тєхєєрємжєєр орлуулах;
4. Алс зайн (теле) хэмжилт, (теле) дохиоллын мэдээллийг нэгэн зэрэг тасралтгїй
дамжуулахдаа телемеханикийн иж бїрэн хэрэгсэл ашиглах;
5. Диспетчерийн хэд хэдэн цэгїїдийн дунд телемеханикийн нэг дамжуулах хэрэгсэл
ашиглах, диспетчерийн пультийн телемеханикийн нэг байгууламжийг хэд хэдэн хянах цэгїїдэд
ашиглах, тухайлбал, хотын ба хєдєєгийн хуваарилах сїлжээнд мэдээлэл цуглуулах г.м;
6. Цахилгаанжсан тємєрзамын хэсэг бїрийн диспетчерийн пункт бїрээс цахилгаан тїгээх
сїлжээний диспетчерийн пунктїїдэд зїтгїїрийн дэд станцын теле-дохиолол ба теле-хэмжилтийг
дахин дамжуулах арга хэмжээ авах.
3.3.82. Диспетчерийн ба хяналтын цэгїїд дээрх телемеханикийн тоноглолын тэжээлийг
тэдгээрийн телемеханик, холбооны сувгийн аппарат хэрэгслэлийн тэжээлтэй хамтад нь гїйцэтгэх
ёстой. Хувьсах гїйдлийн удирдлагатай хяналтын цэгийн бэлтгэл тэжээлийг тухайн цэгїїд дээрх
тэжээлийн бэлтгэл эх їїсвэр (шиний системийн бїлэг, бэлтгэл оруулга, холбоонд зориулсан
аккумуляторын батарей, оруулган дээрх хїчдлийн трансформатор, холбооны хуримтлуур
конденсаторын авлага г.м.) байгаа нєхцєлд авч їзэх ёстой. Аккумуляторын батарей бїхий
удирдлагын гїйдэлтэй хяналтын цэгїїдийн телемеханикийн хэрэгсэлийн бэлтгэл тэжээлийг
хувиргуур (преобразователь)-аар дамжуулан гїйцэтгэнэ. Эрчим хїчний систем, шугам сїлжээний
диспетчерийн пультэнд байрлуулах телемеханикийн хэрэгслэлийн бэлтгэл тэжээлийг биеэ даасан
эх їїсвэрээр гїйцэтгэх бєгєєд тїїнд телемеханикийн ба холбооны сувгийн тєхєєрємжийг
хамааруулна. Їндсэн їїсгїїрийн тэжээл тасрах їед бэлтгэл тэжээлд шилжих їйл ажиллагаа нь
автоматаар хийгдэх ёстой. Телемеханикийн самбар, пульт, аппарат хэрэгслэлийг їйлчилгээ хийх
тохиромжтой газарт байрлуулсан байвал зохино.
3.4. ХОЁРДОГЧ ХЭЛХЭЭ
3.4.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь цахилгаан байгууламжийн хоёрдогч хэлхээ (удирдлага,
дохиолол, хяналт, автоматикийн ба реле хамгаалалтын хэлхээ) -нд хамаарагдана. Єєр бусад
хэлхээтэй холбогдоогїй ба аппарат хэрэгсэл нь бусад тєрлийн холболтын хэрэгсэлээс тусдаа
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 214
БД 43-101-03
орших хоёрдогч хэлхээний холболтын ажлын хїчдэл нь 1 кВ-оос ихгїй байх ёстой. Їїнээс бусад
бїх тохиолдолд тоног тєхєєрємж, аппарат хэрэгсэлийн хоёрдогч хэлхээний хїчдэл нь 500 В-оос
ихгїй байх ёстой.
3.4.2. Цахилгаан станц, дэд станцуудын хоёрдогч хэлхээнд хатуувтар хєнгєн цагаан
судалтай хяналтын кабелийг хэрэглэнэ. Зэс судалтай хяналтын кабелийг доор дурьдсан обьектын
хяналтын хоёрдогч хэлхээнд хэрэглэвэл зохино. Їїнд:
1. 100 МВт-аас дээш чадлын генератортай цахилгаан станцууд (гэхдээ станцын хими ус
цэвэрлэгээ, инженер-ахуйн ба туслах байгууламж, механик засварын ба асаалтын зуухны газрын
хоёрдогч хэлхээнд ба гэрэлтїїлэгт хєнгєн цагаан судалтай хяналтын кабелыг хэрэглэх);
2. Эрчим хїчний систем хоорондын дайран єнгєрєх (транзит) шугамтай 330 кВ ба тїїнээс
дээш хїчдлийн хуваарилах байгууламж ба дэд станцууд;
3. Шинийн ялгавартай хамгаалалт, 110-220 кВ-ын таслуурын ажиллагааны саатлыг орлох
тєхєєрємж, тїїнчлэн системийн аваар эсэргїїцэх автоматик;
4. Дулааны цахилгаан станцын технологийн хамгаалалтууд;
5. 60 В-оос ихгїй ажлын хїчдэлтэй, кабель ба дамжуулах утасны голч нь 1 мм хїртэлх
хэмжээтэй нєхцєлд;
6. Цахилгаан станц, дэд станцын тэсрэх аюултай B-1 ба B-1а ангилалд багтах байранд
байрлуулах тоног тєхєєрємжинд, г.м;
Їйлдвэрийн газрын цахилгаан тоноглолын хоёрдогч хэлхээний тэжээлд голчлон хєнгєн
цагаан судалтай кабелийг хэрэглэнэ. Харин тэсрэх аюулын B-1 ба B-1а ангилалд багтах байранд
тоноглох аппарат хэрэгсэл, металл боловсруулах їйлдвэрийн зарим цех, єндєр хурд, тасралтгїй
ажиллагаатай цувилтын суурь машин, цахилгаан хангамжийн найдвартай ажиллагааны 1-р
ангилалын онцгой хэрэглэгчид, мєн 60 В-оос доош хїчдэлтэй 1 мм2-ээс ихгїй голчтой кабель
хэрэглэх нєхцєлд бол зэс судалтай хяналтын кабелийг хэрэглэнэ.
3.4.3. Механик бєх батын нєхцєлєєр авч їзвэл:
1. Самбар, щит, аппарат хэрэгсэлийн хавчаарт шургаар дарагдаж холбогдох хяналтын
кабель утасны судлын (хєндлєн) огтлол нь зэс бол 1,5 мм2-аас, хєнгєн цагаан бол 2,5 мм2-аас
багагїй, гїйдлийн хэлхээнд зэс бол 2,5 мм2-аас, хєнгєн цагаан бол 4 мм2-аас багагїй байх; (харин
чухал биш хоёрдогч хэлхээ, хяналт дохиоллын хэлхээнд шургаар холбогдох зэс судалтай кабелийн
голч нь 1 мм2 байхыг зєвшєєрнє);
2. 100 В, тїїнээс дээш ажлын хїчдэлтэй хэлхээнд гагнаасаар холбогдох зэс судалтай
кабель бол огтлол нь 0,5 мм2-аас багагїй байх;
3. 60 В ба тїїнээс доош ажлын хїчдэлтэй хэлхээнд гагнаасаар холбогдох бол кабелийн зэс
судлын голч нь 0.5 мм2-аас багагїй байх ёстой. Ганц судалтай утасыг шурагт ба гагнаж холболт
хийхдээ апаарат, хэрэгсэлийн їл хєдлєх элементэд холбож єгєхийг зєвшєєрнє. Судлыг аппарат,
хэрэгсэлийн хєдєлгєєнтэй буюу авагдах элемент, тїїнчлэн доргионтой хавчаарт холбохдоо олон
судалтай уян утас ба кабель хэрэглэнэ. Холбоо, телемеханик, тэдгээртэй адилтгах тєрлийн
шугамын хэлхээнд утсыг хавчаарт шургаар бооно.
3.4.4. Кабель ба утасны (хєндлєн) огтлол нь, богино залгалт їїсэхэд хугацааны барилтгїй
хамгаалалтын ажиллах хугацааны агшинд болон їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн (1.3 бїлэг) їед
ялгарах дулааныг тэсвэрлэх чадвартай байх, аппарат, хэрэгсэлийн ажиллагааг єгєгдсєн
нарийвчийн ангилалыг хангаж байвал зохино. Тухайлбал, дараах нєхцлїїдийг биелїїлэх ёстой.
Їїнд:
1. Гїйдлийн трансформатор, тїїний хэлхээ нь дараах нарийвчийн ангилалыг хангаж
ажиллавал зохино. Їїнд:
· тооцооны тоолуурын хувьд 1.5-р бїлэгт зааснаар;
· тооцоолох техник, компьютерт мэдээлэл оруулах зориулалттай чадлын хэмжїїрийн
хувиргуурын хувьд 1.5-р бїлэгт зааснаар техникийн тооцооны тоолуурын адилаар;
· бїх тєрлийн хэмжлэгт ашиглах гїйдэл, чадлын хэмжїїрийн хувиргуур, самбарын багаж
хэрэгсэлд бол 3.0-аас доошгїй нарийвчтай байх;
· Хамгаалалтын хувьд алдааны 10%-ын хязгаарт байх;
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 215
БД 43-101-03
2. Хїчдэлийн хэлхээнд бїх хамгаалалт, хэмжїїр, багаж залгаатай нєхцєлд хїчдэлийн
трансформатораас хэлхээнд гарах алдагдал нь доор дурьдсанаар байвал зохино. Їїнд:
· Тооцоолох хэрэгсэл, компьютерт мэдээлэл оруулах зориулалтаар ашиглах тооцооны
тоолур ба хэмжїїрийн хувиргуур хїртэл 0,5%-иас ихгїй;
· систем хоорондын цахилгаан дамжуулах шугамын тооцооны тоолуур хїртэл 0,25%-иас
ихгїй;
· техникийн тооцооны тоолуур хїртэл 1,5 %-иас ихгїй;
· бїх тєрлийн хэмжлэгт ашиглах щитний хэмжїїр, чадлын мэдрїїл (датчик) хїртэл 1,5%-
иас ихгїй;
· хамгаалалт, автоматикийн щит хїртэл 3 %-иас ихгїй байх ёстой.
3. Удирдлагын гїйдлийн хэлхээний хїчдэлийн алдагдал нь тэжээлийн їїсгїїрээс дор
дурьдсанаар байвал зохино. Їїнд:
· байгууламжийн самбар, хїчитгэлгїй (форсировка)-гїй удирдлагын цахилгаан соронзон
хїртэл ачааллын гїйдэл хамгийн их байхад 10 %-иас ихгїй;
· гурав болон тїїнээс олон дахин хїчитгэлтэй удирдлагын цахилгаан соронзон хїртэл
гїйдэл нэмэгдсэн байхад 25 %-иас ихгїй байвал зохино.
4. Єдєєлтийн автомат тохируулга (ЄАТ)-ын тєхєєргийн хїчдлийн хэлхээний хувьд хїчдэлийн
трансформатороос хэмжїїрийн хэрэгсэл хїртэлх хїчдлийн алдагдал нь 1%-иас ихгїй байвал
зохино.
3.4.5. Бага чадлын цахилгаан хэрэглэгчийг тэжээх хїчний хэлхээ, хувьсах ба тогтмол
гїйдлийн тэжээл, удирдлага, хэмжилт, хамгаалалт, дохиоллын хэлхээг нэг хяналтын кабельд
хамтатган гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє. Ийм нєхцєлд кабелийн нєлєєлгийн эсэргїїцэл ихсэхээс
зайлсхийх зорилгоор гїйдэл, хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний салбарлагыг
тэдгээрээр гїйх гїйдлїїдийн нийлбэр нь аливаа горимд тэгтэй тэнцїї байхаар гїйцэтгэвэл зохино.
Нэг нэгнийгээ орлох (нєєц)-оос бусад янз бїрийн залгаасны хоёрдогч хэлхээнд нэг ерєнхий кабель
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
3.4.6. Дїрмийн дагуу кабелийг цуглуулах хавчуурт холбоно. Ингэхдээ кабелийн хоёр зэс
судлыг нэг шурагт холбохыг зєвлєхгїй боловч харин хоёр хєнгєн цагаан їзїїрийг нэг шурагт
давхарлаж холболт хийхийг хориглоно. Хэмжїїрийн трансформаторын гаргалга ба тусгай аппарат
хэрэгсэлд кабелийн їзїїрийг шууд холбоно. Хавчуурын хийц нь кабелийн судлын хєндлєн огтлол,
материалд зохицсон байвал зохино.
3.4.7. Хэрэв хяналтын кабелийн трасс, даялал нь кабелийн їйлдвэрийн (стандарт) уртаас
давах тохиолдолд тїїнийг уртасгахаар дунд нь залгаа хийхийг зєвшєєрнє. Тємєрлєг бїрээстэй
кабелийг залгахад битїї хийцийн муфт хэрэглэнэ. Тємєрлєг бус бїрээстэй буюу хєнгєн цагаан
судалтай кабелийг залгахдаа залгуурын хавчаар хэрэглэх буюу тухайн кабельд зориулсан тусгай
холбогч, баривчийг хэрэглэнэ.
3.4.8. Аппарат, хэрэгсэл, тїїний хавчуур (клемм)-т холбогдож байгаа хоёрдогч хэлхээний
кабель, кабелийн судал, дамжуулах утасны їзїїр бїрт тэмдэглээ (маркировка) хийсэн байвал
зохино. Хоёрдогч хэлхээнд хэрэглэгдэх кабель, дамжуулагч утсыг сунгаж татах арга, тїїний
хамгаалалтыг сонгохдоо хэрэв энэ дїрмийн заалтаар єєрчлєєгїй бол 2.1-2.3 ба 3.1-р бїлэгт
заасныг баримтална. Халуун гадаргуу болон тос бїхий идэмхий орчинд татагдах кабель,
дамжуулагч утас нь тусгай зориулалтын бїрээстэй байвал зохино. Кабель болон утасны
тусгаарлага нь гэрлийн їйлчлэлд тэсвэргїй хатамхай бол гэрлийн тусгалаас хамгаалалт хийж єгнє.
3.4.9. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй хїчдэлийн трансформатороос самбар хїртэл
татагдах хоёрдогч хэлхээний кабель нь хоёр талдаа газардуулагдсан тємєрлєг (металл) бїрээс
буюу хуягтай байвал зохино. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй нэг хїчдэлийн трансформаторын
їндсэн ба туслах ороомгоос татагдах кабель, дамжуулагч утас нь бїх даялалынхаа дагуу нэг доор
зэрэгцэн тавигдвал зохино. Хєрш зэргэлдээх тоноглол, хэлхээний нєлєємжинд мэдрэмтгий багаж
хэрэгслэлийн тэжээлд нєлєєллийн экран (халхавч)-тай дамжуулах утас, эсвэл ерєнхий халхавчтай
хяналтын кабель, тус бїрдээ халхавчтай судал бїхий кабелийг хэрэглэнэ.
3.4.10. Хувьсах ба тогтмол гїйдлийн самбарын тоноглол (панель, пульт, шкаф, хайрцаг)-ын
угсралт болон таслуур, салгуур, бусад тєхєєрємжийн залуур, дамжуургын дотоод холболтыг
механик бєх батын нєхцєлєєр доор дурьдсан (хєндлєн) огтлолтой зэс голчтой кабель буюу
дамжуулах утсыг хэрэглэвэл зохино. Тухайлбал,
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 216
БД 43-101-03
· Хавчаарт шургаар дарж боогдох ганц голт судлын хувьд-1,5 мм2;
· Гагнаасаар холбогдох ганц голт судлын хувьд -0,5 мм2;
· Гагнаасаар буюу шургийн доор тусгай хийцийн тєгсгєвчєєр холбогдох олон голт
дамжуулах утас бол -0,35 мм2; (техникийн їндэслэлтэй нєхцєлд гагнаасан холбоосонд олон
судастай зэс голчтой утас хэрэглэх бол -0,35 мм2-аас бага байлгаж болох боловч- 0,2 мм2-аас доош
оруулж їл болно)
· Диспетчерийн удирдах самбар болон телемеханикийн байгууламжийн 60 В-оос ихгїй
хїчдэлтэй хэлхээний гагнаасаар холбогдох судлын хувьд -0,197 мм2 буюу 0,5 мм2-ээс багагїй
голчтой байлгах шаардлагатай.
· Ганц голтой судал нь аппарат хэрэгсэлийн хєдєлгєєнгїй хэсэгт холбогдох ёстой.
Хєдєлгєєнтэй хэсгийг холбох тохиолдолд уян (судалтай) утсыг ашиглана. Гагнаасанд механик
хїчний їйлчлэл байж їл болно. Байгууламжийн хаалга, їїдний дамжин байрлах холболтонд бол
0,5 мм2-аас багагїй огтлолтой уян утсыг хэрэглэх ёстой боловч хаалганаас утсанд їзїїлэх механик
хїчний їйлчлэл нь мушгих чиглэлтэй бол ганц голт судлын хувьд 1,5 мм2-аас багагїй огтлолтой
судлын багцыг ашиглахыг зєвшєєрнє.
· Їйлдвэрийн байгууламж, самбарын холболтын дамжуулах утасны огтлол нь богино
залгалтын їед хугацааны барилтгїй хамгаалалт ажиллах агшинд болон удаан хугацааны
зєвшєєрєгдєх гїйдлийн їед ялгарах дулааныг тэсвэрлэхээр хийгдсэн байхаас гадна хєндийрїїлэх
бїрээс нь шатдаггїй байвал зохино. Самбар, щитний дотоод холболтыг хєнгєн цагаан голтой
дамжуулах утсаар хийхийг хориглоно.
3.4.11. Нэг самбар, щит болон панель дээрх аппарат, хэрэгслийн єєр хоорондын холболтыг
хавчуураар дамжуулалгїй шууд хийх нь зїйтэй. Харин хэлхээнд нь туршилт, шалгалтын хэрэгслэл
холбох шаардлагтай аппарат, хэрэгслэлийн дотоод холболтын їзїїрїїдийг хавчуур болон туршилт
шалгалтын хэсэг дээр (ил) гаргаж єгвєл зохино. Мєн тухайн байгууламжийн горим ажиллагааг
єєрчлєх зориулалтаар сэлгэн залгах їзїїрїїд байвал хэлхээний хавчуур дээр гаргаж єгнє.
3.4.12. Завсрын хавчаарыг зєвхєн доор дурьдсан нєхцєлд хэрэглэнэ. Тухайлбал,
а) Дамжуулах утас кабельд шилжих бол;
б) Нэг нэртэй хэлхээг нэгтгэх (таслах хэлхээ ба хїчдлийн хэлхээний хавчаарын бїлэг,
клемм) нєхцєлд;
в) Хэрэв туршилт-шалгалтын буюу тїїнтэй адилтгах тєхєєрєг байхгїй бол зєєврийн
туршилтын ба хэмжилтийн багаж хэрэгслийг хэлхээнд нь холбох шаардлагатай нєхцєлд;
г) Хэд хэдэн кабель нийлж нэгэн кабельд шилжих буюу янз бїрийн кабелийн хэлхээнд
хуваарилагдах бол;
3.4.13. Янз бїрийн цахилгаан холбоосонд хамаарах хавчуурыг тусгай шиний єєр єєр эгнээнд
байрлуулна. Санамсаргїй їйлдлэлээс болж удирдлагын гїйдлийн болон єдєєлтийн хэлхээнд
богино залгалт їїсгэх, цахилгаан тоноглолыг залгах буюу таслах зэрэгт хїргэж болох тийм
хавчуурыг нэг эгнээнд ойрхон зэрэгцїїлэн байрлуулж їл болно. Нэг цахилгаан холбоосны єєр
тєрлийн хамгаалалтын аппарат хэрэгслэлийн удирдлагын гїйдлийн нэмэх туйлыг залгуурын
цуглуулгаар дамжуулан єгєх, тэдгээр аппарат хэрэгслэлийн хэлхээг нэг панель дээр
байрлуулахдаа хамгаалалт бїр хоорондоо хамааралгїй байрлалтай байвал зохино. Хэрэв тусгай
хамгаалалтын бїрдэлээс тусд нь авч їзээгїй, тэгээд ч таслах хэлхээнд энэхїї хэлхээг реле
хамгаалалтын гаргалганд буюу таслуурын таслах хэлхээнд холбож тохируулахаар авч їзээгїй бол
тусгай хавчаарын цуглуулгаар дамжуулан хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Энд заагдсан хэлхээний
панелийн холболтыг хамгаалалтын тєрєл бїрд бие даасан (тус тусд нь) байхаар гїйцэтгэнэ.
3.4.14. Хамгаалалт ба автоматикийн хэлхээнд ашиглалтын шалгалт, туршилт хийхийн тулд
удирдлагын гїйдлийн їїсгїїр, гїйдэл, хїчдэлийн трансформатораас ирэх тэжээлийн їзїїрийг
салгахгїйгээр тухайн їед нь тасалж, гїйдлийн хэлхээг богино залгаж, тэрхїї туршилт, тохируулгын
аппарат хэрэгслэлийг хамгаалалтын хэлхээнд залгах боломжоор хангасан (3.4.7-д заасан
тохиолдолоос бусад) туршилтын блок буюу хэмжилтийн хавчуураар хэлхээг тоноглосон байх нь
зїйтэй. Сїлжээний горим, бусад шалтгаанаар хамгаалалтыг сонгох нєхцєлийн шаардлагаар реле
хамгаалалт ба автоматикийн тєхєєргийг їечлэн (байн байн) ажлаас гаргах бол їйлчилгээний
хїмїїс ажиллах боломжтой тусгай гаргалга хийж єгєх ёстой.
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 217
БД 43-101-03
3.4.15. Таслуур, салгуурын туслах авалцаа (контакт) ба бусад аппарат хэрэгслэлийн туслах
цуглуулгын хавчаарт 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй анхдагч хэлхээний хїчдэлийг таслахгїйгээр тїїний
хоёрдогч хэлхээний цуглуулга ба аппарат хэрэгсэлд хийх їйлчилгээний аюулгїй байдал, хялбар
гїйцэтгэх нєхцєлийг хангаж байхын тулд газардуулгын утсыг угсарсан байвал зохино.
3.4.16. Хоёрдогч хэлхээний аппарат, хэрэгслэлийн тусгаарлага нь уг хэлхээг тэжээх эх
їїсгїїр (хуваалтын трансформатор г.м.)-ийн ажлын хїчдлээр тодорхойлогдох норм, хэмжээнд нь
авч їзэх шаардлагатай. Тогтмол ба хувьсах гїйдлийн удирдлагын хэлхээний тусгаарлагчийн
хяналтыг газардлагагїй бие даасан їїсгїїр тус бїрд нь авч їзвэл зохино. Тусгаарлагын хяналт нь
тїїний хєндийрїїлэх хэмжээ тогтоогдсон утгаас буурахад дохиолол єгєх, тогтмол гїйдлийн
хэлхээний хувьд бол туйлууд дээрх хєндийрїїлгийн эсэргїїцлийг хэмжих боломжтой байвал
зохино. Харин удирдлагын гїйдлийн сїлжээ нь олон салаалгагїй бол тусгаарлагын хяналтыг
хийхгїй байж болно.
3.4.17. Хоёрдогч хэлхээний удирдлагын гїйдлийн тэжээлийн холболт нь бие даасан (тус
бїрд нь) гал хамгаалуур юмуу, автомат талуураар дамжиж єгєгдвєл зохино. Удирдлагын гїйдлээр
тэжээгдэх реле-хамгаалалт ба таслуурын удирдлагын холболт бїрт дїрмийн дагуу єєр хэлхээ
(дохиолол, цахилгаан соронзон хориг г.м.)-тэй холбоогїй автомат таслуур буюу гал хамгаалуураар
дамжуулан гїйцэтгэнэ. Удирдлагын хэлхээний ба удирдлагын аппарат, хэрэгслийн ажлын
байрлалыг заах дохионы чийдэнгийн тэжээлийг хамтатган єгєхийг зєвшєєрнє.
220 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн цахилгаан холбоос, 60 МВт, тїїнээс дээш чадлын
генераторын їндсэн ба бэлтгэл хамгаалалтын удирдлагын гїйдлийн тэжээл (єєр гал хамгаалуур ба
автомат таслуур) нь тус тусдаа байх ёстой. Удирдлагын гїйдлийн тэжээлд гал хамгаалуур,
автоматыг угсруулж залгах тохиолдолд гал хамгаалуур нь тэжээл талаасаа автоматныхаа ємнє
байрлавал зохино.
3.4.18. Онцгой чухал тоноглолын реле-хамгаалалт, автоматик, удирдлагын тєхєєрємжийн
удирдлагын гїйдлийн хэлхээний ажиллагааг байнгын хяналтанд байлгах хэрэгтэй. Уул хяналтыг
тусгай реле болон дохиоллын ламп ашиглах, эсвэл хэлхээний бїрэн байдалд хяналт тавих
зориулалт бїхий сэлгэн залгалтын алсын зайн удирдлагатай аппарат, хэрэгсэлээр хэрэгжїїлнэ.
Онцгойлон їзэх шаардлагагїй тоноглолын удирдлагын тэжээлийн хяналтыг, тїїний хэлхээнд
тавигдсан автомат таслуур тасрахад єгєгдєх дохиоллоор гїйцэтгэнэ. Хэлхээний бїрэн байдлын
хяналт, тїїний дараачийн їйлдэл нь сэлгэн залгах (коммутацын) аппарат, хэрэгслийн туслах
авалцаа байх тохиолдолд гїйцэтгэнэ. Энэхїї бїрэн байдлын хяналт нь таслах хэлхээнд бол
заавал, харин залгах дохиолол дамжуулах хэлхээнд бол онцгой чухал элементийн таслуур, БАЗ-ын
болон телеудирдлагын їйлдлээр залгагдах богино холбуур, аппарат хэрэгсэлд тус тус тавина.
3.4.19. Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хэвийн ажиллагаа алдагдах буюу тїїнд ямар нэгэн
гэмтэл гарсан тохиолдолд автоматаар дохио єгєгдєх ёстой. Энэ дохиололын бїрэн бїтэн байдлыг
шалгахдаа тїїнийг хэсэгчлэн ажиллуулж замаар хяналт тавина. Байнгын жижїїргїй цахилгаан
тоноглолын хувьд дурьдсан дохиоллын єгєлт нь хїмїїс байрлах пунктэд єгєгдєхєєр хийгдэнэ.
3.4.20. Удирдлагын гїйдлийн хэлхээ нь цахилгаан соронзон болон бусад хэрэгсэлийн
ажиллах їед їїсэх хэт хїчдэл, тїїнчлэн газардлага зэргээс їїсэлтэй тєрєл бїрийн тоноглолын
буруу (дэмий) ажиллагаанаас хамгаалагдсан байвал зохино. Гїйдлийн трансформаторын хоёрдогч
ороомгийн газардуулгыг уул трансформаторт аль ойр орших цуглуулах хаваарт, эсвэл єєрийнх нь
хавчуур дээр нэг цэгт хийж гїйцэтгэх ёстой. Хэд хэдэн гїйдлийн трансформаторын нэгтгэмэл
хамгаалалттай їед ч газардуулгыг мєн нэгэн цэгт хийх ёстой. Харин энэ тохиолдолд газардуулгын
статик цэнэгийг цахилуулах їїднээс 100 Омын салаалах эсэргїїцэлтэй, 1 кВ-оос дээш
нэвтрэлтийн хїчдэлтэй нэвтлэх хамгаалуураар дамжуулан тавихыг зєвшєєрнє. Гїйдлийн
трансформаторын завсарын хуваагч ороомгыг газардуулахгїй байхыг зєвшєєрнє.
3.4.21. Хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн хувьд саармаг цэгийн ба
ороомгийн аль нэг їзїїрийг газардуулгын байгууламжтай холбох замаар гїйцэтгэнэ. Эдгээр
трансформаторын хоёрдогч ороомгийн газардлагыг хамгийн ойр байх хавчуурын цуглуулга буюу
єєрийн нь хавчуурт нь холбох ёстой. Хэд хэдэн хїчдлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний
газардуулгыг нэг хуваарилах байгууламжийн ерєнхий газардуулганд холбохыг зєвшєєрнє. Хэрэв
энэ шин нь єєр єєр хуваарилах байгууламжинд хамаарч єєр єрєє тасалгаанд (жишээлбэл, янз
бїрийн хїчдлийн хуваарилах байгууламжны релений самбар г.м.) байрлах бол тэдгээрийг нэгтгэн
холбох хэрэггїй. Удирдлагын хувьсах гїйдлийн їїсгїїр болгон ашиглах хїчдлийн
трансформаторын хувьд хэрэв удирдлагын гїйдлийн хэлхээний аль нэг туйлд нь ажлын газардлага
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 218
БД 43-101-03
авч їзээгїй бол хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч ороомгийн хамгаалалтын газардуулгыг
нэвтлэх гал хамгаалуураар дамжуулан гїйцэтгэх ёстой.
3.4.22. Хїчдэлийн трансформаторыг тїїний хоёрдогч хэлхээнд їїсэх богино залгалтаас
автомат таслуураар хамгаална. Ингэхдээ газардуулгын их гїйдэлтэй сїлжээнд хїчдлийн
трансформаторын тэг дарааллын хэлхээ (задгай гурвалжин)-нээс бусад хавчуурын цуглуулгаас
гарч байгаа газардаагїй гаргалга бїр дээр автомат таслуур тавина. Хїчдэлийн салаалгагїй
хэлхээнд автомат таслуур тавихгїй байж болно. Хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээнд
хїний нїдэнд харагдах тасралтыг (салдаг холбовч, гар залгуур г.м.) бїрдїїлсэн байвал зохино.
3.4.23. Газардлагын гїйдэл багатай, багтаамжийн гїйдлийн тэгштгїїр (конденсатор)-гїй
сїлжээнд тавигдсан хїчдэлийн трансформаторт шаардлагатай гэж їзвэл саармаг цэгийн єєрийн
шилжилтийн їед їїсэх хэт хїчдэлээс сэргийлэх хамгаалалт тавина. Энэ хамгаалалтыг задгай
гурвалжин холбоостой ороомгийн хэлхээнд идэвхтэй эсэргїїцэл залгах замаар гїйцэтгэнэ.
220 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд хїчдэлийн трансформаторын хоёрдогч хэлхээний
бэлтгэл тэжээлийг єєр трансформатороос авч їзвэл зохино. Хїчдэлийн шугаман
трансформаторын хоёрдох хэлхээний чадал хїрэлцээтэй тохиолдолд харилцан орлох бэлтгэл
тэжээлийн їїрэг гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
3.4.24. Хїчдэлийн трансформатор нь хїчдэлийн хэлхээний бїрэн байдлыг хянах хэрэгсэлээр
тоноглогдсон байх ёстой. Хїчдэлийн трансформатороос тэжээгдэх реле-хамгаалалт ба хэлхээ нь
3.2.8-р зїйлд заагдсан тєхєєргєєр тоноглогдох ёстой. Хамгаалалтын хэлхээ нь заагдсан
тєхєєргєєр тоноглогдсон эсэхээс їл хамааран доор дурьдсан дохиололыг авч їзсэн байх ёстой.
* автомат таслуур тасрах їед, тїїний туслах авалцааны тусламжтайгаар дохиолох,
* шиний салгуурын давтах-релений ажиллагаа алдагдах їед удирдлагын хэлхээ ба
давтуур-релений тасалдалыг хянах хэрэгслийн тусламжаар дохиолох,
* єндєр хїчдлийн ороомгийн хэлхээнд нь гал хамгаалуур тавигдсан хїчдэлийн
трансформаторын хувьд гал хамгаалуурын бїтэн байдал алдагадх їед тєв байгууламжийн
тусламжаар дохиолох;
3.4.25. Доргион, чичиргээтэй газруудад хоёрдогч хэлхээний аппарат хэрэгслийг элэгдэл,
гэмтлээс сэргийлэх, реле буруу ажиллахгїй, холболтын авалцаа алдагдахгїй байлгахад чиглэсэн
урьдчилсан арга хэмжээг авч хэрэгжїїлсэн байвал зохино. Хамгаалалт, автоматик, удирдлага,
дохиоллын самбар, щит нь їйлчилгээний нїїрэн талдаа ямар цахилгаан тоноглол, аль холболтонд
хамаарах, тїїний зориулалт, удирдах самбарын дарааллын дугаар зэрэг бичлэг хийгдсэн байх
ёстой. Самбарт суурилагдах аппарат хэрэгсэлийн хувьд бїдїївчийн дагуу схем зураглал,
тэмдэглээ хийгдсэн байвал зохино.
БЇЛЭГ 3. РЕЛЕ-ХАМГААЛАЛТ БА АВТОМАТИК 219
БД 43-101-03
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ
4.1. ХУВЬСАХ ГЇЙДЛИЙН 1 кВ ХЇРТЭЛХ БА ТОГТМОЛ ГЇЙДЛИЙН 1.5 кВ
ХЇРТЭЛХ ХЇЧДЭЛИЙН ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ
Хэрэглэгдэх хїрээ
4.1.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь удирдлагын, релейны ба хуваарилах самбар, пульт, шїїгээ,
шиний гаргалга, цуглуурга (коллектор), їїр маягийн тєхєєрємж хэлбэртэй хийгдэж агаарт ил болон
байранд суурилагдах хувьсах гїйдлийн 1 кВ хїртэлх, тогтмол гїйдлийн 1.5 кВ хїртэлх хїчдэлийн
хуваарилах байгууламжид мєрдєгдєнє.
Тусгай зориулалтын хуваарилах байгууламжид тавигдах нэмэлт шаардлагыг 7-р бїлэгт
дурьдсан болно. Дїрмийн 4.2 бїлгийн 4.2.2, 4.2.3, 4.2.5, 4.2.6, 4.2.8, 4.2.11 болон 4.2.12 дугаар
зїйлд дурьдагдах тодорхойлолт, нэр томъёо энэ бїлэгийн турш хїчинтэй.
Ерєнхий шаардлага
4.1.2. Утас, шин, тєхєєрємж, хэмжїїрийн багаж болон тэдгээрийн бїтээцийг ажлын хэвийн
нєхцєл (ажлын хїчдэл, гїйдэл, нарийвчлалын зэрэг г.м.) болон богино залгааны їеийн ажлын
нєхцєл (дулааны ба хїчний їйлчлэл, сэлгэн залгах чадвар)-д нийцїїлэн сонгоно.
4.1.3. Хуваарилах байгууламж нь хэлхээ, самбар, щит тус бїрийн зориулалтыг заасан
тодорхой нэр, хаягийн бичлэгтэй байх ёстой.
Нэр, хаягыг тоног тєхєєрємжийн нїїрэн талд нь бичнэ. Харин тоног тєхєєрємжийг хоёр
талаас нь їйлчилдэг бол нэр, хаягийг тїїний ар тaлд нь бас бичнэ (3.4 бїлгийг їзэх).
4.1.4. Хуваарилах байгууламжийн єєр тєрлийн гїйдэл, єєр хїчдэлд хамаарагдах хэсгїїд нь
тэдгээрийг тодорхой ялгаж таних боломжийг бїрдїїлсэн байхаар байрлаж, хийгдсэн байх ёстой.
Фаз болон туйлуудын харилцан байршил нь байгууламжийн хэмжээнд ижилхэн байх ёстой. Шинїїд
нь 1.1 бїлэгт заасны дагуу єнгєєр ялгагдсан байх ёстой.
Хуваарилах байгууламж зєєврийн хамгаалах газардуулга тавих боломжоор хангагдсан байх
ёстой. Хуваарилах байгууламжийн бїх тємєрлєг хэсгїїд будагдсан байх буюу зэврэлтээс
хамгаалах єєр тєрлийн тїрхлэгтэй байх ёстой.
Газардуулга нь 1.7 бїлэгийн дагуу хийгдсэн байх ёстой.
Багаж хэрэгсэл болон тєхєєрємжийг суурилуулах
4.1.5. Багаж хэрэгсэл ба тєхєєрємжийг суурилуулахдаа ашиглалтын явцад тэдгээрт їїсэх
очлолт, цахилгаан нум нь їйлчлэгч ажилтанд аюул учруулахгїй, ойр тойрны эд, юмсыг шатаах
буюу гэмтээхгїй, богино залгаа, газардлага їїсгэхгїй байх нєхцлийг хангасан байвал зохино.
4.1.6. Хавчих (цавчих) тєрлийн таслах тєхєєрємжийг хїндийн хїчний їйлчлэлээр хэлхээг
єєрєє санамсаргїй залгах боломжгїйгээр суурилуулах ёстой. Тэдгээрийн гїйдэл дамжуулагч
хєдєлгєєнтэй хэсэг нь тасархай байдалд хїчдэлгїй байх ёстой.
Ачааллын гїйдлийг шууд гараар залгах болон таслах зориулалттай (хєтлїїргїй), їйлчлэх
талд байрлах авалцаатай рубильник нь нїх, завсаргїй, їл шатах бїрхїїлээр хаагдсан байх ёстой..
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 220
БД 43-101-03
Энэхїї рубильник нь зєвхєн хїчдэл таслах зориулалттай бол тїїнийг мэрэгжлийн бус хїн хїрэх
(оролдох) боломжгїй нєхцєлд ил тавьж болно.
Таслах залгах тєхєєрємжийн хєтлїїр дээр “залгаатай“ ба “тасархай” байрлалыг тодорхой
заасан байх ёстой.
4.1.7. Автомат таслуур бїрийг засварлах, буулгах їед тїїнээс хїчдэлийг салгах боломжийг
урьдчилан бїрдїїлсэн байх ёстой. Энэ зорилгоор шаардлагатай газарт нь рубильник, эсвэл бусад
салгах тєхєєрємж суурилуулах шаардлагатай.
Дараах цахилгаан байгууламжийн хуваарилах байгууламжаас гарч байгаа шугам бїрийн
таслуурын ємнє салгах тєхєєрємж тавих шаардлагагїй. Їїнд:
· татаж гаргадаг таслууртай;
· засварлах, буулгах їед нь ерєнхий тєхєєрємжєєр бїлэг таслуураас, эсвэл хуваарилах
байгууламжаас бїхэлд нь хїчдэлийг салгах боломжтой суурин таслууртай;
· хїчдэлтэй байхад нь тусгаарлагатай багажийн тусламжтайгаар аюулгїй буулгах нєхцєл
хангагдсан суурин таслууртай;
Эдгээр салгах тєхєєрємжинд тусгай удирдлагын хєтлїїр (хєшїїргэн г.м.) байх шаардлагагїй.
4.1.8. Эрээс бїхий бєглєєт гал хамгаалуурыг холбохдоо тэжээлийн утас нь тїїний шурагтай
авалцаанд, цахилгаан хэрэглэгчийн талын утас нь эрээстэй хонгионд тус тус холбогдох ёстой.
Шин, утас, кабель
4.1.9. Хєдєлгєєнгїй бэхэлсэн тусгаарлагагїй эсрэг туйлын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн
хооронд, мєн тэднээс гїйдэл дамжуулах зориулалтгїй тусгаарлагагїй металл хэсгїїд хїртэлх зай
нь агаараар 12 мм, тусгаарлуурын гадаргуугаар бол 20 мм-ээс багагїй байх ёстой. Тусгаарлагагїй
гїйдэл дамжуулах хэсгээс хашлага, хаалт хїртэлх зай нь торон хаалттай бол 100 мм-ээс багагїй,
цулгуй авагддаг хаалттай бол 40 мм-ээс багагїй байх ёстой.
4.1.10. Хуурай байранд суурилагдах щит, самбар, шїїгээний хїрээн дотор, 660 В-оос
доошгїй ажлын хїчдэлд тооцоологдсон тусгаарлага бїхий бїрээстэй, хамгаалагдаагїй утасыг
зэврэлтээс хамгаалагдсан металл гадаргуугаар хооронд нь шахан байрлуулж болно. Эдгээр
тохиолдолд хїчний хэлхээнд 1.3 бїлэгт заасан ачааллын гїйдлийг бууруулах коэффициентыг
хэрэглэнэ.
Газардуулагдсан, тусгаарлагагїй утас болон шинийг хєндийрїїлэггїй тавьж болно.
Удирдлага, хэмжил, дохиоллын г.м. хэлхээний цахилгааны утас тавихад 3.4 бїлгийн, кабель
татахад 2.3 бїлгийн шаардлагыг хангавал зохино.
Хуваарилах байгууламжийн хийц
4.1.11. Щит, самбарын их биеийг шатдаггїй материалаар, хийцийн гэр болон бусад хэсгийг
шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийнэ. Энэ шаардлага диспетчерийн болон тїїнтэй
адилтгах удирдлагын пультэнд хамаарахгїй.
4.1.12. Тєхєєрємжийн ажиллагаанаас їїссэх чичиргээ, гадны нєлєєгєєр їїсэх доргилтоос
авалцаат холбоос, тєхєєрємж, хэмжїїрийн тохируулга алдагдахгїй байхаар хуваарилах
байгууламжийг хийвэл зохино. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгийг дээр нь угсарч буй чийг
татамхай тусгаарлах хавтангийн гадаргууг чийгийн нэвчилтээс (будаг, нэвчих бодис г.м.-ээр)
хамгаалж єгєх нь зїйтэй.
Чийгтэй, их чийгтэй байр болон ил агаарт хїрээлэх орчны сєрєг їйлчлэлээс найдвартай
хамгаалагдсан хуваарилах байгууламжийг суурилуулбал зохино.
Хуваарилах байгууламжийг цахилгааны
байранд суурилуулах
4.1.13. Цахилгааны байран (1.1.5-ыг їзэх) дахь самбар, щитэнд їйлчилгээ хийхэд зориулсан
ар, євєр талын гудам нь дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 221
БД 43-101-03
1. Гудмын єргєн нь 0.8 м-ээс, єндєр нь 1.9 м-ээс багагїй байна. Тус зайнд хїмїїс болон
тоноглол шилжихэд шахцалдахаар эд, зїйл байрлуулж болохгїй. Гудмын зарим хэсэгт барилгын
бїтээцийн илїї гарсан хэсэг зайг багасгаж болох боловч энэ хэсэгт гудмын єргєн 0.6 м-ээс багагїй
байх ёстой.
2. Гудмын нэг талд, хїрч болох (2.2 м-ээс бага) єндєрт байрлах тусгаарлагагїй, хаалтгїй
гїйдэл дамжуулагчийн илїї гарсан хэсэг (жишээ нь: рубильникийн тасархай хутга)-ээс эсрэг талын
хана буюу тусгаарлагагїй, хаалтгїй (ил) гїйдэл дамжуулагч хэсэг агуулаагїй тоноглол хїртэлх зай
доор зааснаас ихгїй байх ёстой: Тухайлбал,
· 660 вольтоос бага хїчдэлд:
§ щитийн урт 7м хїртэл бол 1 м,
§ щитийн урт 7м-ээс дээш бол 1.2 м;
· 660 вольт ба тїїнээс дээш хїчдэлд 1.5 м.
Энд щитний урт гэж самбар (шїїгээ)–уудын їргэлжилсэн нїїртэй хоёр эгнээний хоорондох
буюу нэг эгнээ самбар (шїїгээ)–ууд ба хана хоёрын хоорондох гудмын уртыг авч їзэх ёстой.
3. Гудмын хоёр талаар 2.2 м-ээс багагїй єндєрт байрлуулах тусгаарлагагїй, хаалтгїй
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь 660 вольтоос бага хїчдэлд 1.5 м, 660 вольтоос
дээш хїчдэлд 2 м-ээс багагїй байх ёстой.
4. Дээрх 2 ба 3 дугаар заалтанд дурьдсанаас бага зайд байрлах тусгаарлагагїй гїйдэл
дамжуулагч хэсгїїдэд хаалт, хашлага хийсэн байх ёстой.
5. Гудмын дээгїїр байрлах хаалтгїй, тусгаарлагагїй (ил) гїйдэл дамжуулах хэсгїїд 2.2 м-
ээс дээш єндєрт байна.
6. Гудмын дээгїїр байрлах хаалтыг 1.9 м-ээс доошгїй єндєрт байруулах ёстой .
4.1.14. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгийн хаалт болгож 25х25 мм-ээс томгїй
нїдэлсэн тємєр тор, мєн цулгуй, эсвэл холимог хаалтууд хэрэглэх болно.
Хаалт, хашлаганы єндєр 1.7 м-ээс багагїй байвал зохино.
4.1.15. Уртаашаа 7 м-ээс илїї щит, самбарын їйлчилгээний гудам нь хоёр гарцтай байх
ёстой. Щитийн угсралтын талын гудмаас гарах гарц нь щитний єрєє болон бусад єрєє рїї орохоор
байх нь зїйтэй. Гудмын єргєн нь 3 м-ээс илїї бєгєєд тосоор дїїрэгмэл тєхєєрємж байхгїй бол
хоёрдогч гарц заавал байх шаардлагагїй.
Хуваарилах байгууламжийн байрны хаалга гадагшаа, эсвэл бусад (хувьсах гїйдлийн 1 кВ-оос
дээш, тогтмол гїйдлийн 1.5кВ-оос дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжаас бусад) єрєє рїї
онгойдог бєгєєд дотор талаасаа тїлхїїргїй онгойж, єєрєє тїгжигдэх цоожтой байх ёстой.
Хаалганы єргєн 0.75 м-ээс, єндєр 1.9 м-ээс доошгїй хэмжээтэй байх ёстой.
Хуваарилах байгууламжийг їйлдвэрлэлийн
байранд суурилуулах
4.1.16. Зааварчлага аваагїй хїмїїс орох боломжтой байранд суурилуулах хуваарилах
байгууламжийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїд цулгуй хаалттай байх ёстой.
Ил гїйдэл дамжуулах хэсгїїдтэй хуваарилах байгууламж хэрэглэгдэж байгаа бол тїїнд
хаалт, хашлага хийсэн байх ёстой. Хашаа нь 1.7 м-ээс багагїй єндєртэй торон, цулгуй эсвэл
холимог хэлбэртэй байвал зохино. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгээс торон хаалт, хашлага
хїртэлх зай нь 0.7 м-ээс багагїй, цулгуй хаалт хїртэлх зай 4.1.14 зїйлд заасны дагуу байх ёстой.
Їйлчилгээ хийх зориулалттай гудмын єргєнийг 4.1.13 зїйлд зааснаар авна.
Утас ба кабелийн їзїїрлэлт нь байгууламжийн дотор байхаар хийгдэнэ. Салдаж авдаг
хаалтыг багаж хэрэглэхгїйгээр салгах боломжгїй байхаар хийх ёстой. Хаалтын зориулалттай
хаалгууд тїлхїїрээр цоожлогддог байх ёстой.
Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ), дэд єртєє (ИБТДЄ) -г суурилуулахад 4.2
бїлгийн 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж, дэд єртєє (ИБХБ,ИБДЄ)-нд
тавьсан шаардлагыг мєрдєх ёстой.
Хуваарилах байгууламжийг
гадаа ил суурилуулах
4.1.17. Хуваарилах байгууламжийг гадаа ил суурилуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг
болговол зохино. Їїнд:
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 222
БД 43-101-03
1. Байгууламжийг тєлєвлєсєн талбайд байршуулалтын тєвшингєєс дээш 0.2 метрээс
доошгїй єндєрт байрлуулж, орчны нєхцєлд тохирсон хийцтэй байгуулбал зохино. 1 метр ба
тїїнээс дээш єндєрт цасан хунгар тогтдог газарт бол шїїгээг єндєрлєсєн суурин дээр байрлуулах
ёстой.
2. Тєхєєрємж, реле, хэмжих багаж, тооцооны хэмжих хэрэгслийн хэвийн ажиллагааг
хангахын тулд шїїгээ тус бїрт нь халаагуур тавих ёстой.
4.2. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА
ДЭД ЄРТЄЄ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
4.2.1. Дїрмийн энэ бїлэг нь хувьсах гїйдлийн 1 кВ-оос дээш хїчдэлийн суурин дэд єртєє ба
хуваарилах байгууламжид мєрдєгдєнє. Харин техникийн онцгой нєхцлєєр хийгдэх тусгай
зориулалтын хуваарилах байгууламж болон дэд єртєє, мєн зєєврийн цахилгаан тоноглолуудад
хамаарахгїй.
4.2.2. Хуваарилах байгууламж (ХБ) гэж цахилгаан эрчим хїчийг хїлээн авч, хуваарилах
їїрэг бїхий дотороо сэлгэн залгалтын тєхєєрємж, цуглуулгын болон холбоосны шин, туслах
байгууламж (хийн хураагуурын, аккумуляторын г.м.), хамгаалалт автоматикийн тєхєєрємж, хэмжих
багажыг багтаасан цахилгаан байгууламжийг нэрлэнэ.
Ил хуваарилах байгууламж (ИХБ) гэж нийтдээ, эсвэл їндсэн тоног тєхєєрємж нь ил (гадаа)
агаарт байрлах хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ.
Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ) гэж тоног тєхєєрємж нь барилгын дотор байрлах
хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ.
4.2.3. Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ) гэж угсарсан, эсвэл угсрахад бїрэн
бэлэн болсон байдлаар нийлїїлэгдэх ба дотор нь тєхєєрємж, хамгаалалтын ба автоматикийн
тоноглолыг агуулсан бїрэн буюу хагас нь хаалттай шїїгээ, багцуудаас бїрдсэн хуваарилах
байгууламжийг нэрлэнэ. Дотор суурилуулах зориулалттай иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг
ИБХБ, гадаа сурилуулах зориулалттай иж бїрдмэл хуваарилах байгууламжийг ГИБХБ гэж
хураангуйлж тэмдэглэнэ.
Дэд єртєє (станц) гэж цахилгаан эрчим хїчийг хувиргах ба хуваарилахад хэрэглэгддэг
бєгєєд трансформатор, эсвэл эрчим хїчний єєр хувиргуур, хуваарилах байгууламж, удирдлагын
тєхєєрємж болон туслах байгууламжаас бїрдсэн цахилгаан байгууламжийг хэлнэ. Дэд єртєєний
давамгайлах їїргээс нь хамааруулж трансформаторын, эсвэл хувиргуурын гэж нэрлэнэ.
Залгамал дэд єртєє (залгамал ХБ) гэж їндсэн барилгад залгаж барьсан дэд єртєє (ХБ) -г
нэрлэнэ.
Суулгамал дэд єртєє (суулгамал ХБ) гэж їндсэн барилгын хїрээний дотор оруулж барьсан
хаалттай дэд єртєє (хаалттай ХБ)-г хэлнэ. Дотоод їйлдвэрийн нэгжийн цехийн дэд єртєє гэж
їйлдвэрлэлийн барилга дотор байрлах (ил эсвэл хаалттай тусдаа байранд) байрлах дэд єртєєг
хэлнэ.
4.2.4. Иж бїрдмэл трансформаторын (хувьсуурын) дэд єртєє гэж угсарсан, эсвэл
угсрахад бїрэн бэлэн болсон байдлаар нийлїїлэгдэх, трансформатор (хувиргуур) болон блок
(ИБХБ эсвэл ГИБХБ ба бусад элемент)-оос бїтсэн дэд єртєєг нэрлэнэ.
Хаалттай байранд суурилагдах иж бїрдмэл трансформаторын (хувьсуурын) дэд єртєє
(ИБТДЄ, эсвэл ИБХДЄ) нь дотор тоноглолд, харин ил гадаа суурилагдсан нь гадна тоноглолд
(ГИБТДЄ, эсвэл ГИБХДЄ) хамаарагдана.
4.2.5. Трансформаторын агаарын дэд єртєє гэж бїх тоноглол нь бїтээц нь, эсвэл агаарын
шугамын тусгай тулгуур дээр хаалт, хашаа шаардагдахгїй єндєрт суурилагдах трансформаторын
ил дэд єртєєг нэрлэнэ.
4.2.6. Хуваарилах пункт гэж дэд єртєєний бїрэлдэхїїнд ороогїй бєгєєд цахилгаан эрчим
хїчийг хїлээн авч хїчдэлийг нь єєрчлєхгїй, гїйдлийг нь хувиргахгїй хуваарилах зориулалттай
хуваарилах байгууламжийг нэрлэнэ.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 223
БД 43-101-03
4.2.7. Хорго (єрєє, тасалга, камер) гэж тєхєєрємж, шинийг суурилуулах зориулалттай тусгай
байрыг нэрлэнэ. Хаалттай хорго гэж бїх талаараа хаалттай бєгєєд цулгуй (торон биш) хаалгатай
байрыг хэлнэ.
Хашлагатай хорго гэж цулгуй биш (торон буюу холимог) хаалтаар бїрэн, эсвэл зарим
хэсгээрээ хаагдсан цонхтой байрыг хэлнэ.
Холимог хаалт гэдэгт торон ба цулгуй хавтан (панель, ялтас)-гаас бїрдсэн хаалтыг ойлгоно.
Тэсрэлтийн хорго гэж дотор нь суурилагдах тєхєєрємж гэмтсэнээс гарч болзошгїй аваарийн їр
дагаврыг хязгаарлах зориулалттай бєгєєд гадагшаа, эсвэл тэсрэлтийн хонгил руу гаргалгатай
хаалттай хоргыг хэлнэ. Їйлчилгээний гудам гэж тєхєєрємж, шинд їйлчилгээ хийхэд зориулагдсан,
єрєє, хоргууд буюу ИБХБ-ийн шїїгээний дагуух хонгилыг нэрлэнэ.
Тэсрэлтийн гудам гэж тэсрэлтийн хорго, єрєєний хаалга харсан хонгилийг хэлнэ.
Ерєнхий шаардлагууд
4.2.8. Цахилгаан тоноглол, гїйдэл дамжуулах хэсэг, тусгаарлагч (тусгаарлуур), бэхэлгээ,
хаалт, хашлага, хєндийрїїлэгийн ба бусад зай хэмжээ зэргийг дараах шаардлагуудыг хангахаар
сонгож, суурилуулах ёстой: Їїнд:
1. Цахилгаан тоноглолын ажиллагааны хэвийн нєхцлєєс їїдсэн хїчний їйлчлэл, халалт,
цахилгаан нум болон бусад дагалдах їзэгдлїїд (оч їсрэх, хийгээр їлээх гэх мэт) нь тоноглолын
гэмтэл, богино залгаа їїсэх буюу газардлага гарахад хїргэхгїй, мєн їйлчлэгч хїмїїст аюул
учруулахгїй байх;
2. Цахилгаан тєхєєрємжийн ажиллагааны хэвийн нєхцєл алдагдах їед їїсэх богино
залгааны їйлчлэлээр гарсан гэмтлїїдийг хязгаарлах боломжийг хангасан байх;
3. Аль нэгэн хэлхээнээс хїчдэлийг салгасан їед тїїнд хамаарагдах тєхєєрємж, гїйдэл
дамжуулах хэсэг ба бїтээцэд їзлэг хийх, засварлах, солих ажлыг зэргэлдээх хэлхээний хэвийн
ажиллагааг алдагдуулахгїйгээр аюулгїй гїйцэтгэх боломжийг хангасан байх;
4. Тоноглолыг тээвэрлэхэд эвтэйхэн байх боломжийг хангасан байх;
Засварлахын тулд ХБ-ийг бїхлээр нь хїчдэлээс салгадаг дэд єртєєний 1кВ-оос дээш
хїчдэлийн цуглуулга хэлбэртэй ХБ-д 3-р заалтын шаардлагууд хамаарахгїй.
4.2.9. Ачаалалгїй трансформаторын хоосон явалтын болон цахилгаан дамжуулах шугамын
цэнэгжилтийн буюу тэгшитгэх гїйдэл, газардлагын гїйдэлийг ил хутган салгуур, ил хутган
тусгаарлах салгавчийг ашиглан таслах, залгах їед гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох болон
гїйдэл дамжуулагчаас газар хїртэлх зай нь энэ бїлгийн шаардлагыг хангасан байвал зохино.
Тєхєєрємж, гїйдэл дамжуулах утас, хєндийрїїлэгийг богино залгааныны нєхцєлєєр
сонгохдоо 1.4 дїгээр бїлэгт заасны дагуу гїйцэтгэх бєгєєд энд заагдсан 4.2.15 зїйлд заасан
цахилгаан тоноглолд суурилагдаж бэхлэгдсэн бїтээц нь тоноглолын жин, салхи, мєстєлт болон
богино залгааны їеийн їйлчлэл ба ачааллыг даадаг байх ёстой.
Барилгын бїтээц нь гїйдэл дамжуулах хэсэгт ойрхон байрласан бєгєєд цахилгаан гїйдлийн
нєлєєллєєс халахаар байвал халалт нь їйлчилгээний хїмїїс хїрэх боломжтой нєхцєлд 50°С ба
тїїнээс дээш, хїрэх боломжгїй бол 70°С, тїїнээс дээш байж болохгїй. Барилгын бїтээцийн
ойролцоох гїйдэл дамжуулах хэсгїїдээр 1000А ба тїїнээс бага гїйдэл дамжих бол бїтээцийг
халалтаар шалгахгїй байж болно.
4.2.10. Хуваарилах байгууламж (ХБ)-ийн бїх хэлхээ бїрд хэлхээний бїх тєхєєрємж
(таслуур, салгавч, гал хамгаалуур, гїйдэл ба хїчдэлийн трансформатор г.м.) -ийг цуглуулгын
шинээс болон хїчдэлийн бусад эх їїсвэрээс ил харагдахуйц тасархай байдал їїсгэн салгах
боломжийг бїрдїїлэх салгагч тєхєєрємжийг суурилуулах ёстой.
Энэ шаардлага нь татаж гаргадаг тэргэнцэр бїхий ИБХБ, ГИБХБ, гарч байгаа шугам дээр
тавигдах єндєр їелзэлийн хаагуур (заградитель), холбооны хуримтлуур (конденсатор), гарч байгаа
шугам ба трансформаторын гаргалга мєн кабелийн оруулгатай хїчний трансформаторт тавигддаг
цахилуурт хамаарагдахгїй.
Хийцийн буюу бїдїївчийн шийдлээр тусгай тохиолдолд гїйдлийн трансформаторыг
хїчдэлийн їїсгїїрээс бусад тєхєєрємжийг салгаж байгаа салгуурын ємнє тавихыг хориглохгїй.
4.2.11. Таслуур эсвэл тїїний хєтлїїр нь сайн харагддаг найдвартай ажилладаг байрлал
заагч (“залгаатай”, “тасархай”) -тай байх ёстой. Дохиолох чийдэнг дангаар нь таслуурын байрлал
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 224
БД 43-101-03
заагчаар хэрэглэж болохгїй. Хэрэв таслуурт авалцаа нь ил биш бєгєєд хєтлїїр нь таслуураас
ханаар тусгаарлагдсан бол байрлал заагч таслуурт ч, хєтлїїрт ч хийгдсэн байх ёстой.
4.2.12. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байрлах орчны агаар нь тусгаарлага,
хєндийлгийн ажиллагааг муутгах, шин, тоноглолыг гэмтээх їйлчилгээ їзїїлэх (хортой) бодис
агуулсан байвал байгууламжийн найдвартай ажиллагааг хангах дараах арга хэмжээг авбал зохино.
Їїнд:
а) Нэмэгдїїлсэн (давхар) тусгаарлага хэрэглэх,
б) Шинийг хїрээлж буй орчны їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийх, эсвэл хамгаалалах
тїрхэцээр будах,
в) Хуваарилах байгууламж болон дэд єртєєг салхины давамгайлах чиглэлийн талд
байрлуулах,
г) Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг хамгийн энгийн хялбар бїдїївчээр хийх,
д) Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг тоос, хортой хий, уур нэвтэрч орохоос
хамгаалагдсан байранд хаалттай байдлаар хийх,
Далайн эрэг, давстай нуур, химийн їйлдвэрийн ойролцоо, мєн удаан хугацааны ашиглалтын
туршлагаар хєнгєн цагааныг зэврїїлж гэмтээдэг болох нь тогтоогдсон газарт ил хуваарьлах
байгууламжийг байгуулахад зэврэлтээс хамгаалагдсан тусгай хєнгєн цагаан ба тємєрт хєнгєн
цагаан утас хэрэглэвэл зохино.
4.2.13. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєг далайн тївшинээс дээш 1000 метрээс илїї
єндєрт байгуулахдаа агаарт хєндийрсэн завсар, дїїжин тусгаарлага, цахилгаан тоноглолын гадна
тусгаарлагыг сонгохдоо 4.2.32, 4.2.33, 4.2.51, 4.2.52 -ын заалтын шаардлагыг баримтлах бєгєєд
агаарын даралт багассанаас хєндийрїїлэгын цахилгаан бэх батын бууралтын залруулгыг тооцно.
4.2.14. Орчны агаарын хэм нь -25°С-аас доошлож болзошгїй ИХБ, ГИБХБ, дулаалгагїй ХХБ
дэх тосон таслуурын тосыг халаах халаагуур хэрэглэнэ. Гаднах хїйтний хэмжээнээс
хамааралгїйгээр бїх тєрлийн тосон ба агаарын таслуурын хєтлїїрийн механизм, агаарын
таслуурын хавхлаг, тїїний агрегат бїхий шїїгээ, мєн дотор суурилуулах зориулалттай тєхєєрємж,
хавчуурыг суурилуулсан шїїгээнд халаагуур байх ёстой.
Реле, хэмжїїрийн багаж хэрэгсэлийн халаалтыг УСТ-д заасан шаардлагад нийцїїлж,
тоолуурын халаалтыг 1.5.20, 1.5.21 заалтын дагуу хийнэ.
4.2.15. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний шинийн байгууламжийг утас, тууз, хоолой
хэлбэртэй хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, гангаар болон цахилгаан техникийн зориулалттай
хєнгєн цагааны хайлш ба хєнгєн цагаан хэлбэржїїлсэн шинээр хийнэ.
Гїйдэл дамжуулагчийг дїрмийн 2.2 бїлэгт заасан шаардлагад нийцїїлж хийнэ.
Дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн шин, цахилгаан тоноглолын фазуудыг 1.1 бїлэгт
заасан шаардлагын дагуу тэмдэглэнэ.
4.2.16. 3 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламж дараах боломжуудыг хааж,
хориглох шуурхай хоригоор тоноглогдсон байх ёстой. Їїнд:
* Таслуур, тусгаарлах салгавч, салгуураар залгаатай газардуулгын хутга, богино
холбуур руу хїчдэл єгєх,
* Хїчдэлтэй шинээс салгуураар салгагдаагїй байгаа шинд газардуулгын хутгыг
залгах,
* Тєхєєрємжийн бїтцээр хориглоогїй бол тусгаарлах салгавч буюу салгуураар
ачааллын гїйдлийг таслах буюу залгах;
Шугамын салгуурын шугам талын газардуулгын хутгыг салгуурын хєтлїїртэй зєвхєн механик
хоригтой хийж, газардуулгын хутгыг тасархай байрлалд цоожлох хэрэгсэл тавьж болно.
Цахилгаан холболтын энгийн хялбар бїдїївчтэй хуваарилах байгууламжид механик шуурхай
хориг тавих ба бусад бїх тохиолдолд цахилгаан соронзон хориг хэрэглэх нь зїйтэй. Гадны хїмїїс
оролдож болзошгїй салгуурын хєтлїїр дээр залгаатай ба тасархай байрлалд цоожлох хэрэгсэл
тавина.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 225
БД 43-101-03
4.2.17. 1 кВ -оос дээш хїчдэлийн дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийг зєєврийн
газардуулга хэрэглэхгїйгээр шин, тєхєєрємжийг аюулгїй ажиллагааны шаардлагад нийцїїлэн
газардуулахад хїрэлцэхїйц газардуулгын суурин хутгуудаар тоногловол зохино.
Газардуулгын хутгыг хар єнгєєр будна. Газардуулгын хутганы хєтлїїрийн бариулыг улаан
єнгєєр, бусад хєтлїїрийн бариулыг тоноглолын єнгєєр будна. Газардуулгын суурин хутга хэрэглэх
боломжгїй газарт гїйдэл дамжуулах ба газардуулгын шин дээр зєєврийн газардуулгын утсыг
холбоход зориулсан авалцааны гадаргууг бэлтгэнэ. Хїчдэлийн трансформатор байгаа тохиолдолд
цуглуулгын шинийг уул трансформаторын салгуурын газардуулгын хутгыг ашиглаж газардуулна.
4.2.18. Цахилгаан тоноглол болон гїйдэл дамжуулах хэсгийн торон буюу холимог хашлага
нь доорхи шаардлагуудыг хангасан байх ёстой. Їїнд:
· ил хуваарилах байгууламж (ИХБ) ба ил суурилагдсан трансформаторын байршуулалтын
тєвшингєєс дээш 2.0 м ба 1.6 м (4.2.36, 4.2.37 зїйлийн шаардлагын дагуу) єндєр байх,
· хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-нд болон байшин дотор суурилагдсан
трансформаторын шалны тєвшингєєс дээш 1.9м єндєр байх,
· торны дєрвєлжин нїдний хэмжээ 10х10 мм-ээс багагїй, 25х25 мм-ээс ихгїй байх,
· цоожлоход шаардлагатай хэрэгслїїдтэй байх,
· хашлаганы доод ирмэг нь доор заасан єндєрт байх:
· ил хуваарилах байгууламжид 0.1-0.2 м ,
· хаалттай хуваарилах байгууламжид - шалан дээр.
Гадна талын хаалт, хашлага 4.2.24 зїйлийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.
Таслуур, трансформаторын болон бусад тєхєєрємжийн єрєє (хорго)-нд гїйдэл дамжуулах
хэсгїїд нь хїчдэлтэй байх їед їзлэг хийхэд аюулгїй байлгах зорилгоор єрєє рїї орох замд
хєндлєвч хашлага хэрэглэнэ. Хєндлєвч хашлага нь 1.2 метрын єндєрт тавигдах ба хураан авах,
буцааж тавих боломжтой байвал зохино. Хоргын шалны єндєр нь газраас 0.3 метрээс илїї
тохиолдолд тїїний хаалга, хєндлєвч хашлаганы хооронд 0.5 метрээс багагїй зай їлдээх, эсвэл
хаалганы ємнє їзлэг хийхэд зориулж тусгай талбай засах ёстой.
4.2.19. Халуун хїйтний єєрчлєлт, чичиргээ зэргээс шалтгаалсан утас, шиний хэв гажилт нь
утас, тусгаарлагат аюултай механик хїч їїсгэж болзошгїй тохиолдолд ийм хїч їїсэх боломжийг
хаасан арга хэмжээг (тэгшитлэх, таталтыг багасгах г.м.) урьдчилан хэрэгжїїлвэл зохино.
4.2.20. Тосоор дїїргэгдсэн трансформатор, бусад тєхєєрємжийн тосны халуун хїйтний ба
тєвшиний заагч болон тоноглолын байдлыг тодорхойлох бусад заагчуудыг тэдгээр рїї хїчдэл
таслахгїйгээр очих, харах боломжийг бїрдїїлэхээр (жишээлбэл, хорго руу нэвтрэх талд)
байрлуулна.
Тосны сорьц авахад зориулж газар буюу шалнаас трансформатор, тєхєєрємжийн тосны
цорго хїртэлх зай 0.2 м-ээс багагїй байх, эсвэл цоргоны дор тохирсон нїх ухсан байх ёстой.
Тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолоор татагдах хамгаалалт, хэмжилт, дохиолол,
гэрэлтїїлгийн цахилгаан хэлхээг тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий утсаар хийнэ.
Гадаа байрлах трансформатор, реактор, хувиргуур (конденсатор)-ыг нарны гэрлийн шууд
тусгалын халалтаас хамгаалж агаар, тосны їйлчлэлд тэсвэртэй гэгээн єнгийн будгаар будсан
байвал зохино.
4.2.21. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєє нь цахилгаан гэрэлтїїлгээр тоноглогдсон байх
ёстой. Гэрэлтїїлгийн тєхєєрємжийг суурилуулахдаа тїїнд аюул осолгїй їйлчлэх боломжийг
хангах ёстой. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєнїїд нь їйлчилгээний тогтсон журмын дагуу
телефон холбоогоор тоноглогдоно.
4.2.22. Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байршуулалт, тухайн талбайн ерєнхий
тєлєвлєгєє ба инженерийн бэлтгэл, тэдгээрийн їер, хєрс ба цасны нуралтын хамгаалалтыг
“БНбД”-ийн шаардлагад нийцїїлэн хийнэ. Хаалттай ба ил хуваарилах байгууламжийн хийц, бїрдэл
нь механизмууд, тїїний дотор угсралт, засварын ажилд зориулсан тусгай механизм хэрэглэх
боломжийг бїрдїїлсэн байвал зохино.
Хуваарилах байгууламж (дэд єртєє) болон 4 метрээс илїї єндєртэй ургаа мод хоёрын
хоорондох зай нь мод унахад шинийн байгууламж, тоноглолыг гэмтээхээргїй байх ёстой.
Їйлдвэрийн болон орон сууцны барилга, багууламж бїхий дїїрэгт байрлах хуваарилах
байгууламж, дэд єртєєний цахилгаан тоноглол (трансформатор, синхрон компенсатор г.м.)-ын
ажиллагааны їед їїсэх дуу чимээг “БНбД”-д заасан хэмжээнд хїртэл намсгах арга хэмжээ авах
ёстой.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 226
БД 43-101-03
4.2.23. Шуурхай їйлчилгээ - засварын хїмїїс тогтмол байрлах байнга жижїїртэй хуваарилах
байгууламж, дэд єртєєнд цэвэр усны шугам хоолой тавьж оруулах, эсвэл худаг гаргах замаар уух
усаар хангавал зохино.
Усны шугам орсон байнгын жижїїртэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний хашаан дотор
ариутгах татуургатай холбосон дулаалга бїхий жорлон барина. Дэд єртєєний ойр хавьд ариутгах
татуургын гол шугам байхгїй тохиолдолд тусад нь ариутгах татуургын тєхєєрємж (тогтоол,
шїїлтїїр) хийнэ. Байнгын жижїїргїй дэд єртєєнд ус їл нэвтрэх нїхтэй ердийн жорлон хийнэ.
Ус хангамжийн болон ариутгах татуургын системтэй ойрхон (0.5 км-ын дотор) байрлах
байнгын жижїїргїй 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн дэд єртєєний удирдлагын байранд ариун
цэврийн сїлжээний зангилаа хийнэ.
4.2.24. Ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний дэвсгэр газар нь гадна талаараа 1.8-2 м-ийн
єндєр хашаатай байна. Хунгар их тогтдог газарт байрлах, мєн тусгай журмаар нэвтрэх дэд
єртєєний хувьд хашааны єндєр нь 2 м-ээс дээш байж болно.
Хуваарилах байгууламжийн дэвсгэр газар дээр байрлах агуулах, засварын болон удирдлагын
байр мэтийн туслах байгууламжийг нь 1.6 м-ийн єндєртэй хамар хашаагаар хаана. Хашаа нь
цулгуй хавтанцар, торон, эсвэл сараалж хэлбэртэй байж болно.
Дараахи тохиолдлуудад хашаагїй байж болно:
· Їйлдвэрийн газрын хамгаалалт бїхий хашаан доторхи хаалттай дэд єртєє,
· Хот, тосгоны газар нутаг дээрхи хаалттай дэд єртєє,
· Агаарын дэд єртєє (4.2.61 –р зїйлийг їзэх)
4.2.25. Хаалттай ба ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний металл бїтээц, металл ба
тємєр бетон бїтээцїїдийн газар доорх хэсгїїд нь зэврэлтээс хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайн
байгууламжийн эзэмшлийн газар дээр ашиглалтын хэвийн нєхцєлд тосны аж ахуйн тєхєєрємж,
тосны агуулах, машины байраас болон трансформатор, тосон таслуурын засвар, їйлчилгээ хийх
явцад тос гоожих, усан сан руу урсан орохоос сэргийлэх їїднээс хуваарилах байгууламж, дэд
єртєєнд уг тосыг цуглуулж, зайлуулах байгууламжийг тусгах нь зїйтэй.
Цахилгаан байгууламжийн найдвартай ажиллагааг шаардлагатай хэмжээнд барьж байх,
хангах, тэдгээрийг хялбар, хямд болгох їїднээс хэрэгжїїлэх боломжтой бїх тохиолдолд дэд
єртєєний удирдлагын гїйдэлд хувьсах гїйдлийг хэрэглэх нь зїйтэй.
Ил хуваарилах байгууламж
4.2.26. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламж (ИХБ)-инд таслуурын
эгнээний дагуу угсралт-засварын механизм болон хэрэгсэл зєєвєрлєх, мєн нїїдлийн лабораторын
машин явахад зориулсан (засмал) замтай байна. Замын нэвтрїїлэх єргєн, єндєр нь 4 метрээс
багагїй байх ёстой.
Харин їйлдвэрийн эзэмшил газрын доторх талбайн давчуу нєхцєлд байрлах ил хуваарилах
байгууламжид энэ шаардлагыг хэрэгсэхгїй байж болно.
4.2.27. Уян утасны залгаасыг хийхдээ алслалтын дунд хонгионд шахалтаар, харин тулгуур
дээрх гогцоонд, алслалт дундаас салаалах ба тєхєєрємжийн хавчуурт холбохдоо гагнаасаар,
эсвэл шахалтаар холбоно. Алслалтаас салбарлаж холбоход алслалтын утсыг таслахгїйгээр хийх
ёстой.
Утсыг гагнаж, мушгиж залгахыг хориглоно. Боолтон холболтыг зєвхєн тєхєєрємжийн хавчуур
дээр, (цэнэг шавхагч) цахилуур, холбооны хуримтлуур (конденсатор), хїчдэлийн трансформатор
руу салаалахад, мєн салдаггїй холбоос хэрэглэхийн тулд шинийг єєрчлєн угсрах их хэмжээний
ажил шаардах тїр тєхєєрємжинд хэрэглэх ёстой.
ИХБ-д шинийг зїїх зориулалтын тусгаарлагын хэлхїїр (гирлянд) нь дан байж болно. Хэрэв
дан хэлхїїр нь механик ачааллын нєхцлийг хангахгїй байвал давхар хэлхээстэй хийхийг
зєвшєєрнє. Тусгаарлагын хэлхїїрийг, єндєр їелзэлийн халхавч (заградитель) зїїхээс бусад
тохиолдолд хувааж болохгїй.
Зєєлєн шин ба тросыг татах, зїїх, хавчуурт бэхлэх їйлдэл нь бєх батын хувьд 2.5.56-2.5.58-
ын шаардлагыг хангасан байх ёстой.
4.2.28. ИХБ-ийн цуглуулгын шинээс авах салбар нь тухайн цуглуулгын шинээс доогуур
байрлах ёстой. Хоёр, тїїнээс дээш тооны секц болон систем шин дээгїїр шинийн байгууламжийг
нэг алслалаар дїїжлэхийг хориглоно.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 227
БД 43-101-03
4.2.29. Салхи ба мєстлєгєєс шин болон бїтээцэд єгєгдєх ачаалал, тїїнчлэн агаарын
тооцооны хэмийг 2.5 бїлэгт заасан шаардлагуудад нийцїїлэн тодорхойлно. Уян шинд ноогдох
ачааллыг тодорхойлоход тусгаарлагын хэлхїїрийн болон трансформатор, тєхєєрємж рїї буусан
утасны жинг оролцуулах нь зїйтэй.
Бїтээцэд ноогдох ачааллыг тодорхойлоход угсралтын багаж, хэрэгсэл агссан хїний нийт
жингээс їїсэх нэмэгдэл ачааллыг дараах тохиолдлуудад доор заасан хэмжээгээр тооцож
оролцуулна:
· тусгаарлагын хэлхээс бїхий бэхэлгээний (анкер) тулгуурт - 200 кг,
· тусгаарлагын хэлхээс бїхий дундын тулгуурт - 150 кг,
· тулаасан хєндийрїїлэг хэрэглэсэн байвал - 100 кг.
Шинээс ИХБ дэх тєхєєрємж рїї буулгах утасны таталт нь бага температурын їед
зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї механик хїч їїсгэхээргїй, хїчтэй салхитай їед хоорондоо дїрэмд
заасан зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї ойртохооргїй байх ёстой.
4.2.30. Уян шинийн механик бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д заасан шаардлагад
харгалзан ачаалалтай байх їед тїїний тасралтын їеийн эсэргїїцэлтэй харьцуулахад 3-аас багагїй
байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурын механик бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д
заасан шаардлагад харгалзах ачаалалтай байх їед бїтэн хєндийрїїлэгчийг гэмтээх баталгаажсан
хамгийн бага ачаалал (хэрэглэгдэж байгаа тусгаарлуурын УСТ-ын шаардлагаас хамааруулан
механик эсвэл цахилгаан-механик ачаалал)-тай харьцуулахад 4-єєс багагїй байна.
Богино залгалтын їед хатуу шинээс тулаасан хєндийрїїлэгт дамжих тооцооны механик
хїчийг 1.4.11 зїйлийн дагуу тодорхойлсоноор авна. Уян шинийн холбоосны арматурын механик
бєх батын нєєцийн коэффициент нь 4.2.29-д заасан шаардлагад харгалзах ачаалалтай байх їед
тэдгээрийг гэмтээх хамгийн бага ачаалалтай харьцуулахад 3-аас багагїй байна.
4.2.31. Ил хуваарилах байгууламжийн шинийг єлгєх зориулалттай тулгуурыг угсрагдах тємєр
бетоноор буюу гангаар хийвэл зохино. Ил хуваарилах байгууламжийн шинийг бэхлэх зориулалттай
тулгуурыг 2.5 бїлгийн шаардлагад нийцїїлэн тооцоолж, завсарын буюу тєгсгєлийн тулгуурын адил
хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурын їїргийг тїр гїйцэтгэх завсарын тулгуурт татуурга хийж, тогтоолгын
хїчийг нэмэгдїїлэх нь зїйтэй.
4.2.32. Хуваарилах байгууламж дахь цахилгаан тоноглолын гадна хєндийрїїлэг, тулгууран
болон дїїжин тусгаарлуурын тоог “Цэвэр болон агаарын бохирдолтой нутагт тусгаарлагыг
тєлєвлєх заавар”-ын дагуу сонгоно.
4.2.33. Хатуу шин хэрэглэх тохиолдолд гїйдэл дамжуулагч ба газардуулагдсан хэсгийн
хоорондох Аф-г болон гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай Аф-ф (зураг 4.2.1) нь
хїснэгт 4.2.2-т зааснаас багагїй байх ёстой.
Зураг 4.2.1 Хатуу шин
хэрэглэсэн їед гїйдэл дамжуулагч
ба газардуулагдсан хэсгїїдийн
хоорондох (АФ-Г) болон гїйдэл
дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох
(АФ-Ф) хамгийн бага агаарын зай.
Єндєр ууланд суурилагдах
байгууламжинд фаз хоорондын
зайг титмэн цахилалтын нєхцлєєс
їндэслэн 4.2.2. хїснэгтэд зааснаас нэмэгдїїлж авсан тохиолдолд газардуулагдсан хэсгїїд хїртэлх
зайг мєн адил єсгєж авбал зохино.
4.2.34. Уян шин хэрэглэх тохиолдолд гїйдэл дамжуулагч ба газардуулагдсан хэсгийн
хоорондох Аф-г,у болон гїйдэл дамжуулагч хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай Аф-ф,у нь тэдгээрийн
нэгэн хэвтээ хавтгай дээр байрлах нєхцєлд доор зааснаас багагїй байна:
АФ-Г,У = Аф-г + а ,
АФ-Ф,У = Аф-ф + а .
Энд: а = f * sin a;
f - 15°С-ийн халуун байх їеийн утасны унжилтын нум (м);
a = arctg ( P /Q);
Q - 1 метр урт утасны жин (да Н\м)
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 228
БД 43-101-03
P -1 метр урттай утсанд ноогдох салхины хурдны даралт, (даН\м); Энд салхины хурдыг
тооцохдоо барилгын хийцийн тооцоонд авсан утгын 60%-тай тэнцїїгээр авахыг зєвшєєрнє.
Зураг 4.2.2. Уян шин
хэрэглэх їеийн гїйдэл
дамжуулах ба газардуулах
хэсгїїдийн хоорондох ба нэг
хэвтээ хавтгай дээр байрлах
фаз бїрийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох хамгийн бага зай.
Хїснэгт 4.2.1.
Шинийн бэхэлгээнд хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоо
Тусгаарлуурын тєрєл, Дараах хїчдэл (кВ) -д хэрэглэгдэх
тусгаарлагч тусгаарлагчийн зєвшєєрєгдєх тоо (ш)
ПФ6-Б \ПМ-4.5\ 6-10 15-20 35 110 150 220 330 500
ПФ6-В -
ПС6-А \ПС-4.5\ - 3 5 8 10 15 21 30
ПС6-Б -
ПС12-А - 3 4 8 10 14 21 29
ШН-10, ОНШ-10 \ИШД-10\ -
ОНС-10-500, ОНС-10- 1 3 5 9 11 16 23 33
2000 ОНС-20-500, ОНС-20-
2000 - 3 4 9 11 16 22 32
ОНШ-35-1000 \ШТ-35\
ОНШ-35-2000 \ИШД-35\ - - - - - - 21 30
ШО-35 -
ШО-110 - -- ---
ШО-150 -
ШО-220 1 -- ----
ШО-330 м -
ШО-500 м - 1 13 4 - - -
ОС-1 -
- - 13 45- -
- 1- - - - -
- -1 ----
-1
- -- - 1 - -
- -- - - 1 -
- -- - - - 1
1 25 7 - - -
Хїснэгт. 4.2.2.
Зураг 4.2.1. 4.2.10-д харуулсан гїйдэл дамжуулах хэсгїїдээс ИХБ (дэд єртєє)-ийн янз
бїрийн элемент хїртэлх хамгийн бага агаарын зай.
Хїчдэл (кВ)-д харгалзах
хамгийн бага зай, (мм)
Зураг ¹ Зайны нэр 10 кВ
хїртэл
20
35
110
150
220
330
500
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 229
БД 43-101-03
Хїчдэлтэй байгаа
тоноглолын гїйдэл дамжуулах 950 220 200
1050 330 300
4.2.1. хэсгээс буюу элементээс болон 1150 440 400
4.2.2. 1650 1000 400
4.2.3. тусгаарлагаас газардуулагдсан 2050 1400 1300
2550 2000 1800
бїтээц буюу 2 м-ээс доошгїй 3250 2800 2500
4500 4200 3750
єндєртэй байнгын дотоод хаалт
хїртэл Аф-г
4.2.1. Єєр єєр фазуудын утасны
4.2.2. хооронд Аф-ф
Хїчдэлтэй байгаа
тоноглолын гїйдэл дамжуулах
4.2.3. хэсгээс буюу элементээс болон
4.2.5.
4.2.9 тусгаарлагаас 1.6 м-ийн єндєртэй
4.2.6. байнгын дотоод хашлага болон
тоноглолын тээвэрлэх їеийн
хэмжээ хїртэл, Б
Дээд талын хэлхээг
таслалгїй доод хэлхээнд 2900 950
3000 1050
їйлчилгээ хийх їед єєр єєр 3100 1150
3800 1650
хавтгайд байгаа єєр єєр 4000 2050
4500 2550
хэлхээний гїйдэл дамжуулах 5000 4000
6420 5000
хэсгїїдийн хоорондох зай, В
4.2.4 Хаалтгїй гїйдэл дамжуулах
4.2.10 хэсгээс газар буюу байшингийн
дээвэр хїртэлх зай, Г
4.2.6 Єєр єєр хавтгай дээрх 2200
4.2.7 гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн 2300
4.2.8 хоорондох, 2400
4.2.10 2900
нэг хэлхээг нь таслаад нєгєє 3300
4.2.9 хэлхээг нь їйлчлэх їед єєр 3800
хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах 4500
хэсгїїдийн хооронд хэвтээгээр, 5750
гїйдэл дамжуу лах хэсгээс 240
гадна хашааны дээд ирмэг хїртэл, 365
485
гїйдэл дамжуу лах хэсгээс 1100
барилга, байгууламж хїртэл, Д 1550
2200
Тасархай байрлалд байгаа 3100
салгуурын хутга, авалцаанаас 4600
хоёр дахь авалцаанд холбогдох
шин хїртэл, Ж
Тайлбар:
1. Тархсан потенциалтайбайгаа хєндийрїїлгийнэлэментэдхєндийрїїлгийнзайгавахдаатїїнийгадаргуугийнянзбїрийнцэгїїддэх
потенциалын бодитой утгуудыг тооцно. Потенциалын тархалтын тухай єгєгдєл байхгїй їед хєндийрїїлгийн дагуух хїчдэлийн
уналтыг хэвийн хїчдэлийн бїрэн утгаас (гїйдэл дамжуулагч хэсгийн талаас) тэг утга (газардуулагдсан хэсэгтэй тал) хїртэл буурах
шугаманхамааралтай байнагэжтооцно.
2.. Усан цахилгаан станцын хїчдэлтэй байгаа гїйдэл дамжуулагч хэсгээс буюу хєндийрїїлгийн элементээс (гїйдэл дамжуулагч
хэсгийн талаас) бетонон суурь дээр суурилуулсан трансформаторын тємєр замаар тээвэрлэгддэг хэмжээ хїртэлх зай нь Б
хэмжээнээсбага байжболохболовчАф-г хэмжээнээсбагабайж болохгїй.
3. Далайнтєвшинєєсдээш 1000м–аасдээшєндєртбайрласан 220кВбатїїнээсдээшхїчдэлийнцахилгаан байгууламждэх Аф-
г ба Аё-ф хэмжээг ГОСТ1516.1-76* -ийншаардлагындагуунэмэгдїїлнэ.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 230
БД 43-101-03
Зураг 4.2.3. Хїчдэл доор
байгаа гїйдэл дамжуулах хэсэг
болон тусгаарлага, хєндийлгийн
элементээс байнгын дотоод хаалт,
хашлага хїртэлх хамгийн бага зай.
4.2.35. Гурван фазын богино
залгааны гїйдэл нь 20 кА ба тїїнээс
их байхаар бол хуваарилах
байгууламжийн зєєлєн шин
шїргэлцэх буюу богино залгааны
гїйдлийн динамик їйлчлэлийн їр
дїнд фазууд нь цахилгаан нэвт
цохилт їїсгэхїйц аюултай
хэмжээгээр ойртох боломж
бїрдээгїйг шалгах ёстой.
Хїчдэлтэй байгаа зэргэлдээ
фазуудын хоорондох зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай нь богино залгааны гїйдлийн їйлчлэлээр
тэдгээрийн хамгийн их ойртох агшинд 2.5-р бїлэгт заасан агаарын шугамын ажлын хамгийн их
хїчдэлд зєвшєєрєгдєх агаарын хамгийн бага зайтай тохирч байх ёстой. Фаз бїр нь хэд хэдэн
утсаас бїрдсэн уян гїйдэл єнгєрїїлэгчид тусгай хийцийн тэлээсийг єртєєлж хийнэ.
4.2.36. Гїйдэл дамжуулагч хэсгээс болон газардуулагдаагїй хэсгээс, эсвэл хєндийрїїлгийн
элемент (гїйдэл дамжуулагч талаас)-ээс дотор талын байнгын хаалт, хашлага хїртэлх зай нь
тэдгээрийн єндрєєс хамааран (хэвтээгээр) хїснэгт 4.2.2-д заасан (хашлаганы єндєр 1.6 м байвал
Б, мєн 2 м байвал Аф-з) хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Энэхїї хэсгїїд буюу элементїїд хашлагаас
илїї єндєрт байрлах нєхцєлд тухайн хашлага бїхий хавтгайн хувьд 2.7 м хїртэлх єндрийн туушид
эдгээр зай нь биелэгдэж байх ёстой (зураг 4.2.3).
Хашлага бїхий хавтгай дэх 2.7 м -ийн єндєрт байрлах цэгээс эдгээр хэсгїїд буюу элементїїд
хїртэл зай нь Аф-г хэмжээнээс багагїй байна (зураг 4.2.3).
4.2.37. Хэрэв гїйдэл дамжуулах хэсгїїд (гаргалга, шин, буултууд) нь тєлєвлєлтийн
тєвшингєєс буюу байгууламжийн тївшин (жишээлбэл дээгїїр нь хїн явж болох кабелийн тавиур,
сувгийн таг)- гєєс дээш хїснэгт 4.2.2 -т заасан Г хэмжээнээс багагїй єндєрт байрласан байвал
дотоод хашлагагїй байхыг (зураг 4.2.4) зєвшєєрнє.
Єндєр їелзэлийн холбооны, телемеханикийн болон хамгаалалтын хуримтлуур
(конденсатор)-ыг шїїлтїїртэй нь холбох хаалт, хашилтгїй гїйдэл дамжуулах хэсэг нь 2.5 метрээс
доошгїй єндєрт байрласан байх ёстой. Энэ тохиолдолд шїїлтїїрт
хийх засвар, тохируулгын ажлыг тїїний холболтын тоноглолын
хїчдэлийг таслалгїйгээр хийж болохуйц єндєрт суурилуулбал зохино.
Шаазан тусгаарлуурын доод ирмэг тєлєвлєлтийн тївшингєєс
буюу байгууламжийн тївшин (кабелийн тавиур, сувгийн таг г.м.)- гээс
дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт байрлахаар байвал хашлагагїй байж
болно (зураг 4.2.4). Заасан хэмжээнээс бага єндєр (доош)-т байгаа
тоноглолд 4.2.18-ийн шаардлагыг хангасан байнгын хаалт байх ёстой.
Энэ хаалт нь трансформатор болон тєхєєрємжєєс 4.2.36-д заасан
хэмжээнээс багагїй зайд байрлах ёстой.
Байшингийн хананы дэргэд ил суурилуулах трансформаторт
тавих шаардлагыг 4.2.43 зїйлд оруулсан болно.
Зураг 4.2.4. Хашаа, хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсэг ба шаазан
тусгаарлагын доод хормойноос газар хїртлэх хамгийн бага зай.
4.2.38. Єєр єєр хэлхээний хоорондоо хамгийн ойрхон байрласан бєгєєд хашлага хийгдээгїй
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зайг нэгийнх нь хїчдэлийг таслалгїйгээр нєгєє хэлхээнд
нь ажиллах нєхцлєєр сонгоно. Тус бїрдээ єєр (зэрэгцээ ба огтлолцсон) хавтгайнуудад байрлах
хэлхээнїїдийн хашлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зай нь 4.2.2 хїснэгтийн дагуу
босоогоор В хэмжээнээс, хэвтээгээр Д хэмжээнээс багагїй байна. (зураг 4.2.6). Энэ тохиолдолд В
хэмжээс нь дээд хэлхээг таслалгїйгээр доод хэлхээг їйлчлэхэд, Д хэмжээс нь нэгийг нь
таслалгїйгээр нєгєєд нь їйлчлэхэд шаардлагатай зай болно. Хэрэв тийм їйлчилгээ хийгдэхгїй бол
єєр єєр хавтгай дэх хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох зайг 4.2.33 болон
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 231
БД 43-101-03
4.2.34 зїйлїїдийн дагуу тогтоож єгнє. Ингэхдээ
ашиглалтын нєхцєлд (салхи, мєстлєг, халууны
їйлчлэлээр) утсууд ойртох боломжтойг тооцож
їзэх нь зїйтэй.
Зураг 4.2.5. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс
тээвэрлэх тоног тєхєєрємж хїртлэх хамгийн бага
зай.
Зураг 4.2.6. . Тус
бїрдээ єєр
хавтгайнуудад
байрлах хэлхээний
хашлагагїй гїйдэл
дамжуулах
хэсгїїдийн
хоорондох хамгийн бага зай.
4.2.39. Нэг хэвтээ хавтгайд байрлаж байгаа
єєр хэлхээнїїдийн гїйдэл дамжуулах хэсгийн
хоорондох зайг их хїчдлээр нь тогтоох бєгєєд
хїснэгт 4.2.2-д заасан Д хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.7) байна. Д хэмжээс нь нэг нь тасархай байх
їед нєгєєд нь їйлчилгээ хийх нєхцєлийг хангана.
Зураг 4.2.7. Нэг хэлхээг нь таслах
їед нєгєє хэлхээнд їйлчилгээ хийх
зориулалтын хэлхээний гїйдэл
дамжуулах хэсгїїдийн хоорондох
хэвтээгээр хамгийн бага зай.
Зураг 4.2.8. Гїйдэл дамжуулагч хэсгээс гадна хашааны
дээд ирмэг хїртэлх хамгийн бага зай.
Гадна хашааны дээд ирмэгээс гїйдэл дамжуулах хэсгїїд хїртэлх
зай нь хїснэгт 4.2.2-д заасан Д (зураг 4.2.8) хэмжээнээс багагїй
байна. Энэ нєхцєлд ИХБ (дэд єртєє)-ын хашааны гадна талд
гїйдэл дамжуулах хэсгээс газар хїртэлх босоо зай нь 4.2.37-ийн нэг
болон гурав дэх догол мєрєнд заасан хэмжээнээс багагїй байна.
Тасархай байгаа салгуурын (зураг 4.2.9) хутга болон тїїний
авалцаанаас доорхи зїйлїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.2-т заасан
дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой:
· газардуулагдсан хэсэг хїртлэх зай нь Аф-з хэмжээнээс,
· єєрийн фазын хоёр дахь авалцаанд холбогдох шинийн холбоос хїртлэх зай нь Ж
хэмжээнээс,
· бусад холболтуудын шинийн холбоос хїртэлх зай нь Б хэмжээнээс.
Зураг 4.2.9. Тасархай байгаа салгуурын авалцаанаас болон
хутганаас гїйдэл дамжуулагч болон газардуулагдсан хэсгїїд
хїртэлх хамгийн бага зай.
4.2.40. ИБХБ-ийн гїйдэл дамжуулах хэсэг ба барилга,
байгууламж (ХХБ, удирдлагын щит, трансформаторын цамхаг
г.м.)-ийн хоорондох зай нь хїснэгт 4.2.2-д заасан Д хэмжээнээс
багагїй, харин гїйдэл
дамжуулах хэсэг ба дээр
дурьдсан барилга,
байгууламжийн хоорондох
босоо зай нь Г хэмжээнээс
(зураг 4.2.10) багагїй байна. (4.2.56 зїйлийг їзэх)
ИБХБ-ийн гїйдэл дамжуулах хэсгийн доогуур буюу
дээгїїр нь дохиоллын болон холбооны шугам, гэрэлтїїлгийн
зориулалттай агаарын шугам татахыг зєвшєєрєхгїй.
Зураг 4.2.10. Гїйдэл дамжуулагч хэсэг ба барилга,
байгууламжийн хоорондох хамгийн бага зай
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 232
БД 43-101-03
4.2.41. Ил суурилагдах цахилгаан тєхєєрємжїїдээс дэд станцийн ус хєргєх байгууламж
хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.3 -д зааснаас багагїй байна.
Гадна агаарын хэм нь -36°С -аас бага байдаг бїс нутагт хїснэгт 4.2.3 -д заасан хэмжээг 25%-
аар ихэсгэж, -20°С -аас их байдаг бїс нутагт 25%-аар багасгаж авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 4.2.3.
Ил суурилагдах цахилгаан тєхєєрємжєєс дэд станцийн ус хєргєх байгууламж хїртэлх
хамгийн бага зай.
Ус хєргєх байгууламж Зай (м)
Ус цацруулах байгууламж ба ил градирн 80
Цамхагтай нэг салхилууртай градирн 30
Бїлэглэсэн салхилууртай градирн 42
Хїснэгт 4.2.4.
Устєрєгчийн агуулахаас дэд станцийн байшин хїртэлх хамгийн бага зай
Агуулахад Дэд станцийн Зай (м)
хадгалагдаж байгаа барилга хїртэл
АШ-ын тулгуур хїртэл
баллоны тоо 20
25 Тулгуурын єндрєєс 1.5 дахин их
500 хїртэл Тулгуурын єндрєєс 1.5 дахин их
500 –аас дээш
4.2.42. Нэг бїрдээ 60 кг ба тїїнээс их тостой цахилгаан тоноглолоос їйлдвэрийн газрын
дэвсгэр дэх В, Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл бїхий барилга, байгууламж буюу цахилгаан станц, дэд
єртєєний дэвсгэр дэх туслах байгууламж хїртэлх, мєн орон сууц ба нийтийн аж ахуйн барилга
хїртэлх зай нь (Г, Д зэрэглэлд 4.2.53-аар тогтоох) эдгээр барилга байгууламжийн гал тэсвэрлэх
чадвараас нь хамааран доор зааснаас багагїй байна:
· I, II зэрэглэлд - 16 м,
· III зэрэглэлд - 20 м,
· IV, V зэрэглэлд - 24 м.
Тосоор дїїргэгдсэн тоноглолоос дэлбэрэх
аюултай бїс болон байр хїртэлх зайг 7.2 бїлэгт
зааснаар авна.
Дэд станцын тусдаа барилгуудын
хоорондох зайг тэдгээрийн гал тэсвэрлэх
чадвараас нь хамааруулан БНбаД II-89-80
“Їйлдвэрийн газрын ерєнхий байршлын
тєлєвлєлт” –ийн дагуу тодорхойлно.
Трансформаторын засварын ба тосны аж ахуйн
байшингаас болон тосны агуулахаас ИХБ-ын
хашаа хїртэлх гал эсэргїїцэх зай нь 6 м-аас
багагїй байна. ХХБ-ын байшингаас цахилгаан
станц, дэд єртєєний бусад їйлдвэрлэлийн
байшин хїртэлх зай нь 7 м-ээс багагїй байна.
ХХБ-ын єєр байшин руу харсан хана нь гал
тэсвэрлэцийн 2.5 цагийн даацтай материалаар
хийгдсэн байвал дээрхи зайг багасгаж болно.
Устєрєгчийн агуулахаас дэд єртєєний
барилга болон АШ-ын тулгуур хїртэлх зай нь
хїснэгт 4.2.4-д зааснаас багагїй байна.
Устєрєгчийн агуулахаас ИХБ, трансформатор,
синхрон компенсатор хїртэлх зай нь 50 м-ээс
багагїй байна.
Барилгын гал тэсвэрлэх чадвар болон
їйлдвэрлэлийн зэрэглэлийг БНбаД II-2-80
“Барилга, байгууламжийн галын эсэргїїцэх норм”
–ын дагуу тодорхойлно. Цахилгаан станц, дэд
єртєєний тосоор дїїргэгдсэн тоноглолоос, щит,
хийн шахуурга, ХХБ-ын барилга хїртэлх зайг
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 233
БД 43-101-03
зєвхєн технологийн шаардлагаар тодорхойлох бєгєєд тэдгээрийг галын нєхцлєєр нэмэгдїїлэх
шаардлагагїй.
4.2.43. Галын аюулгїйн нормоор Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл эрхлэх барилгын хананы
дэргэд тухайн їйлдвэрлэлийг хангаж байгаа тосоор дїїрэгмэл трансформаторыг суурилуулах їед
тїїнээс 10 м-ийн зайнд болон Б єргєнтэй хэсгийн хязгаараас (зураг 4.2.11) гадна байх хана, цонх,
хаалганд тусгай шаардлага тавихгїй.
Зураг 4.2.11. Галын аюулгїйн нормоор Г, Д зэрэглэлийн їйлдвэрлэл бїхий барилгын
хананы дэргэд тосоор дїїргэгдсэн трансформаторыг суурилуулахад тавих шаардлага:
1 – ердийн цонх; 2 - арматур бїхий шил буюу шилэн блокоор хийсэн їл нээгдэх цонх; 3 - гадна
талдаа тороор хаагдсан хїрээтэй, байрны дотор тал руу нээгддэг цонх; 4 – галд тэсвэртэй хаалга.
Харин трансформатор хїртлэх зай нь дээр зааснаас бага байвал Б єргєнтэй хэсгийн хязгаар
дотор дараах шаардлагуудыг биелїїлнэ:
1. Д (трансформаторын тагны тївшин) хїртэлх єндєрт цонх байж болохгїй;
2. Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага, барилгын галд тэсвэрлэх чадвар нь IV буюу V байвал
байшингийн ханыг нь 2.5 цагийн галыг тэсвэрлэх чадвартай бєгєєд шатамхай материалаар хийсэн
дээврээс дээш 0.7 м-ээс багагїй хэмжээгээр илїї гаргаж хийнэ.
3. Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага, барилгын галд тэсвэрлэх чадвар нь I, II, III байвал, мєн Г хэмжээ
нь 5 м ба тїїнээс их байвал галд тэсвэрлэх чадвараар нь хязгаарлахгїйгээр єндрийн дараах
хэмжээнд доорх шаардлагыг хангасан цонх байрлуулж болно:
· Д-ээс Д+Е хэсэгт шатдаггїй бєгєєд гал тэсвэрлэх чадвар нь 0.75 цагаас багагїй
материалаар хийсэн хїрээтэй, арматур бїхий шил буюу шилэн блокоор хийсэн їл нээгдэх цонх,
· Д+Е-ээс дээш хэсэгт гадна талдаа 25х25мм –ээс томгїй нїдтэй тороор хаагдсан хїрээтэй,
байрны дотор тал руу нээгддэг цонх.
4. Д-ээс бага єндєрт Г хэмжээ нь 5 м-ээс бага байвал, мєн дурын єндєрт Г хэмжээ нь 5 м ба
тїїнээс их байвал їл шатах буюу шаталт муутай материалаар хийсэн 0.75 цагаас багагїй гал
тэсвэрлэх чадвартай хаалгатай байж болно.
5. Хэмжээ Г нь 5 м-ээс бага байхад хананд агааржуулалтын агаар оруулах нїх байрлуулахыг
хориглох ба бохирдсон агаарыг гаргах нїхийг Д єндєрт хийнэ.
6. Б зайг 4.2. 137-р заалтаар, Г зайнууд нь 0.8 м-ээс багагїй байна.
7. Бїх трансформаторын дагуу 3 м-ээс багагїй єргєнтэй зам гаргах, эсвэл тус бїр рїї галын
їед орох зам гаргаж єгнє.
Зураг 4.2.11-д їзїїлсэн А, Б, В, Г ба А зайг трансформатораас хамгийн их илїї гарсан
(газраас 1.9 м хїртэлх єндєрт байгаа) хэсэг хїртэл авна. Трансформаторын нэг бїрийн чадал нь
1.6 МВА хїртэл байвал В ³ 1.5 м, Е ³ 8 м; 1.6 МВа-аас дээш чадалтай бол В ³ 2.0 м, Е ³ 10 м байх
ёстой. Энэ зїйлийн шаардлагууд нь гадны зориулалттай ИБТД (КТП)-нд мєн адил мєрдєгдєнє.
4.2.44. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн бактай тосон таслуур болон нэг бїрдээ (нэг
бакандаа) 1 тонноос илїї тостой хїчний трансформатор (реактор) гэмтэх їед тос асгарч урсах
буюу гал тархахаас сэргийлэх зорилгоор тос хїлээн авах, тос зайлуулах, тос цуглуулах
байгууламжийг дараах шаардлагыг хангаж байхаар хийвэл зохино. Їїнд:
1. Тос хїлээн авагч торхны амсар нь цахилгаан тоноглол нэг бїрийн тосны жингээс нь
хамааран тїїний хэмжээнээс доор зааснаар илїї гаргаж хийх ёстой. Їїнд:
· 2 тонн хїртэл байвал - 0.6 м;
· 2--10 тонн хїртэл байвал - 1 м;
· 10--50 тонн хїртэл байвал - 1.5 м;
· 50-аас дээш тонн байвал - 2.0 м.
Трансформатор (реактор)-аас хана, хаалт хїртэлх зай нь 2 м -аас бага байгаа талын тос
хїлээн авагчийн хэмжээ тэдгээрээс 0.5 м-аар дотогш байж болно. Тос хїлээн авагчийн эзэлхїїн нь
трансформаторын их биенд байгаа тосыг нэг удаад бїрэн хэмжээгээр хїлээн авах багтаамжтай
байвал зохино. Бактай тосон таслуурын тос хїлээн авагчийн эзэлхїїн нь нэг бак дэх тосны 80 % -
ийг багааж байхаар хийвэл зохино.
2. Тос хїлээн авах ба зайлуулах байгууламжийн бїтэц нь нэгнээс нь нєгєєд тос (ус) юїлэх,
дамжуулах їед газар доогуурх кабель болон бусад сувгаар тос тїгэх, гал тархах, тос зайлуулах
байгууламж цас, мєсєєр бєглєрєх болон тагларах боломж гаргахааргїй байвал зохино.
3. 10 МВА хїртэлх чадлын трансформатор (реактор)-ын тос хїлээн авагчийг тос
зайлуулагчгїй хийж болно. Энэ нєхцєлд тос хїлээн авагчийг тїїний дээр байрлах тоноглолын
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 234
БД 43-101-03
бїрэн хэмжээний тосыг багатаахаар тооцсон багтаамжтай гїнзгий хийж, дээгїїр нь метал
сараалжаар таглаж, дээр нь 0.25 м –ээс багагїй зузаантай цэвэр хайрга буюу угаасан гантиган
сайрга, эсвэл 30—70 мм бїхэллэгтэй сївэрхэг бус єєр тєрлийн сайраар хучина. Гїнзгийлсэн тос
хїлээн авагчаас тос, усыг зєєврийн насосоор зайлуулахаар тусгана. Тос зайлуулагчгїй тос хїлээн
авагчийг ашиглахдаа тїїнд тос (ус) байхгїй, дундарсаныг шалгах энгийн тєхєєрємж хийвэл зохино.
4. Тос зайлуулагчтай тос хїлээн авагчийг ухмал (газрын тєлєвлєлтийн тївшинээс доор)
болон ил байдлаар (ёроол нь газрын тєлєвлєлтийн тївшинд) хийж болно. Тос хїлээн авагчийг
гїнзгийлж хийхэд эзэлхїїн нь 1-д заасан хэмжээг хангаж байвал тїїнд хажуугийн хашилт
шаардлагагїй. Ил хєрсєнд хийгдэх тос хїлээн авагчийг тосоор дїїргэгдсэн тоноглолыг тойруулан
хажуугийн хашлага хэлбэрээр хийх нь зїйтэй.
Хажуугийн хашлаганы єндєр нь 0.25 м-ээс багагїй, орчмын тєлєвлєлтийн тєвшнєєс дээш 0.5
м-ээс ихгїй байна. Тос хїлээн авагчийн ёроолд нь том ширхэгтэй цэвэр хайрга буюу угаасан
гантиган сайр, эсвэл 30—70 мм бїхэллэгтэй сївэрхэг бус єєр тєрлийн сайргаар хучиж, дэвсэх
ёстой. Дэвсэх зузаан нь 0.25 м –ээс багагїй байна.
5. Тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолыг барилга (байгууламж)-ын тємєр-бетон хучилт
дээр суурилуулахад тос зайлуулагчийг заавал хийвэл зохино.
6. Тос зайлуулагч нь тос хїлээн авагчаас тосыг, суурин автомат тєхєєрємжєєс гал
унтраахад хэрэглэх усыг тоноглол болон байгууламжаас галын аюулгїй зайд холдуулахаар
хийгдэнэ. Тосны 50% болон бїх ус нь 0.25 цаг хїртэлх хугацаанд зайлуулагдах ёстой. Тос
зайлуулагчийг газрын доорх дамжуулах хоолой, эсвэл ил суваг, шуудуу хэлбэрээр хийнэ.
7. Тос цуглуулга нь хамгийн их хэмжээний тостой нэгж тоноглолын тосны бїрэн хэмжээний
эзэлхїїнтэй адил эзэлхїїнтэй байхаар, заавал хаалттай хэлбэрээр хийхийг зєвшєєрнє. Тос
цуглуулагчийг Эрїїл ахуйн улсын хяналтын байгууллагын зєвшєєрлєєр газрын хєрсєнд налуу хана
бїхий ухмал тогоо хэлбэрээр хийж болно.
4.2.45. 110-154 кВ хїчдэлтэй, нэг бїр нь 63 МВА ба тїїнээс дээш чадлын трансформатортай
дэд єртєє болон 220 кВ ба тїїнээс хїчдэлийн нэг бїр нь 40 МВА ба тїїнээс дээш чадлын
трансформатортай дэд єртєє, мєн синхрон компенсатортай дэд єртєє нь гал унтраах
зориулалтаар усны гадны сїлжээнээс буюу усан хангамжийн бие даасан эх їїсвэрээс тэжээгдэх
тусгай усны шугамтай байвал зохино.
Харин 220 кВ хїчдэлийн нэг бїр нь 40 МВА-аас доош чадлын трансформатортай дэд єртєєнд
гаднах сїлжээнээс тэжээлтэй усны шугамтай байвал зохино. Гал унтраах усны шугамын оронд єєр
зориулалтын усны шугамаас усаар дїїргэгдэх галын зориулалтын усан сантай байж болно. 35-154
кВ хїчдэлийн нэг бїр нь 63 МВА-аас бага чадалтай трансформатор бїхий дэд єртєєнд гал унтраах
зориулалтын усны шугам, усан сан байх шаардлагагїй. Тосоор дїїргэгдмэл трансформатор, бусад
тєхєєрємжийн суурийг їл шатах материалаар хийнэ.
4.2.46. Хосолсон портал бїхий дэд єртєєний трансформатор (автотрансформатор) –ын хувьд
тэдгээрийг дугуйгаар нь єнхрїїлэхэд зориулсан тємєр зам хийхгїй байж болно. Харин дэд єртєє
рїї тємєр зам тавигдсан байвал тїїнийг хосолсон портал бїхий трансформатор
(автотрансформатор) –ын суурь руу хїртэл їргэлжлїїлэх нь зїйтэй.
ИХБ ба дэд єртєєний дэвсгэр газарт авто тээврийн хэрэгсэл зорчих зориулалтын замыг
шаардлагатай бол газрын хєрсєнд хатуу нэмэлт хучилт хийх ба зїлэгжїїлж сайжруулсан зам
тавих шаардлагатай.
Дараахи барилга, байгууламж руу сайжруулсан хучилттай зам татах нь зїйтэй, тухайлбал:
· трансформаторын портал, эсвэл їзлэг хийхэд зориулсан цамхаг;
· удирдлагын щит, ХХБ, ГБХБ-ын байшин;
· 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн ИХБ-ын таслуурын дагуу;
· тосны аж ахуйн байр;
· материалын агуулах;
· тосны ил агуулах;
· насосны байр;
· усны нєєцийн сан;
· хий хураагуурын байр;
· ус тєрєгчийн агуулах;
· 330 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн таслуурын фаз тус бїрт.
Талбайн доторхи замын гудмын хэсгийн єргєн нь 3.5 м-ээс багагїй байх нь зїйтэй. Нэвтэрч
єнгєрєх хэмжээг тодорхойлохдоо хэрэглэгдэх механизм, хэрэгслийн 4.2.26-ын дагуу тодорхойлсон
хэмжээг авч їзвэл зохино.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 235
БД 43-101-03
4.2.47. Гадны зориулалтын ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) –ыг дараах шаардлагуудыг хангаж
суурилуулах шаарлагатай, Їїнд:
1. ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) -ыг їйлчилгээний талбайн шїїгээний ойролцоо тєлєвлєлтийн
тївшинээс 0.2 м-ээс багагїй єндєрт тусгай талбай дээр байрлуулах. Цас их унадаг, хунгар ихтэй
орон нутагт 1.0-оос 2 м-ийн єндєрт тавих нь зїйтэй.
2. Тєхєєрємжийн байрлах єрєє, хоргоноос єнхєрїїлж гаргах хэсэг болон трансформаторыг
єнхєрїїлж гаргах болон тээвэрлэхэд эвтэй байх нєхцлийг хангах.
3. Тоноглолын хєргєлтийн нєхцєлийг хангах. Гадны зориулалттай ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП)
–ыг суурилуулахдаа 4.2.8-4.2.14, 4.2.17-4.2.22, 4.2.4-4.2.25, 4.2.26-4.2.29, 4.2.30, 4.2.33, 4.2.225,
4.2.226 заалтуудын шаардлагыг хангах ёстой.
Гадны зориулалтын, цуглуулгын ба холболтын ил шин бїхий ГБХБ (КРУН), ГБТД (КТП) –ын
тусдаа секцїїдийн хоорондох холболт нь 4.2.44-4.2.74-д заасн шаардлагуудыг хангаж байвал
зохино.
Хаалттай хуваарилах байгууламж ба
дэд єртєє
4.2.48. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр, байшин, трансформаторын хорго
(єрєє) нь гал тэсвэрлэлтийн I буюу II зэрэглэлтэй байна. Хаалттай хуваарилах байгууламжийн
тусдаа барьсан байшингаас їйлдвэрийн газрын їйлдвэрлэлийн барилга, байгууламж, мєн орон
сууцны болон олон нийтийн байшин хїртэлх зайг БНбД II-89-80 -ын дагуу тодорхойлно.
БНбД-д заасан давчуу нєхцєлд ХХБ-ын байшин руу харсан хана нь битїї байх бол гал
эсэргїїцэх орон нутгийн байгууллагын зєвшєєрлєєр зайг багасгаж болно. Їйлдвэрлэлийн
байшингийн гадна ирмэгийн дагуу оруулж, нийлїїлж буюу залгаж байрлуулах дэд єртєєний
хоорондын зайг хязгаарлахгїй.
Баригдсан байшингийн ханыг дэд єртєєний байрны хана болгож нийлїїлж барих бол дэд
єртєєний суултын їед залгаасны ус орж, тусгаарлалт алдагдахаас сэргийлсэн тусгай арга хэмжээ
авсан нєхцєлд зєвшєєрнє. Дэд єртєєний тоноглолыг ємнє нь байсан байшингийн хананд бэхлэх
нєхцєлд мєн дэд єртєєний барилгын суултыг тооцно.
4.2.49. 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлийн ХХБ-ууд нь тус тусдаа барилгад байрлах
шаардлагатай. Энэ шаардлага нь єндєр талдаа 35 кВ хїртэл хїчдлийн БДЄ-нд хамаарахгїй. Дэд
єртєє буюу хуваарилах байгууламжийн 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлтэй хэсгїїдийг нэг
байгууллага ашиглах тохиолдолд 1 кВ хїртэлх болон тїїнээс дээш хїчдэлийн ХХБ-уудыг ерєнхий
нэг байранд хамт байрлуулахыг зєвшєєрнє.
Хуваарилах байгууламж, трансформатор, хувиргуур (преобразователь) г.м.-ийн байр нь
албан ажлын болон бусад туслах байрнаас тусгаарлагдсан байх ёстой (їїнд хамааруулахгїй
заалтыг 4.3, 5.1, 7.3 бїлгїїдэд їзэх).
4.2.50. Хаалттай хуваарилах байгууламж, трансформаторыг доор зааснаар байрлуулахыг
хориглоно. Їїнд:
1. Технологийн чийгтэй їйл ажиллагаа явуулдаг байрны доор болон усанд орох болон
жорлонгийн єрєєний доор; (гагцхїї хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний байранд чийг орохоос
хамгаалсан ус тусгаарлагын тусгай арга хэмжээ авсан нєхцєлд дээрх газарт байрлуулахыг
зєвшєєрнє)
2. Хаалттай хуваарилах байгууламж буюу трансформаторын єрєєний таазны доор орших
талбайд, мєн 50-иас дээш тооны хїн 1 цагаас илїї хугацаанд цугларах, байрлах байрны дээр буюу
доор; Энэхїї 2 дэх заалт нь хуурай буюу їл шатах дїїргэгчтэй трансформатор бїхий
трансформаторын єрєєнд хамаарахгїй.
Зураг 4.2.12. ХХБ дэх тусгаарлагагїй
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн єєр єєр
фазуудын хоорондох болон тэдгээрээс
газардуулах хэсэг хїртлэх хамгийн бага зай
(Хїснэгт 4.2.5).
4.2.51. Гадаа ил суурилагдах уян буюу хєшїїн
гїйдэл єнгєрїїлэгчийн хєндийлгийн болон оруулгын тусгаарлагыг 6 ба 10 кВ хїчдэлийн генераторт
20 кВ хэвийн хїчдэлийнхээр, харин 13.8-24 кВ хїчдэлийн генераторт 35 кВ хэвийн хїчдэлийнхээр
“Агаарын бохирдолттой ба бохирдолгїй бїс нутгуудад хєндийрїїлэгийг тєлєвлєх заавар”-ын
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 236
БД 43-101-03
шаардлагыг тооцож сонгоно. Єєр єєр фазын тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн
хоорондох, тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулагч хэсгээс газардуулагдсан бїтээц, хаалт, шал, газар
хїртэлх, мєн єєр єєр хэлхээний тусгай хаалтгїй гїйдэл дамжуулах
хэсгїїдийн хоорондох агаарын зай нь хїснэгт 4.2.5-д дурьдсан
хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.12 - 4.2.15) байх ёстой.
Хаалттай хуваарилах байгууламжийн зєєлєн шинийг 4.2.35.
зїйлд дурьдсан шаардлагын дагуу богино залгалтын гїйдлийн
їйлчлэлээс шинїїд хоорондоо хэрхэн ойртох эсэхийг шалгах
ёстой.
Зураг 4.2.13. ХХБ дэх тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах
хэсгїїд ба цулгуй хаалт хоорондын хамгийн бага зай (Хїснэгт
4.2.5).
4.2.52. Тасархай байдалд байгаа салгуурын авалцаа,
хутганаас, тїїний хоёрдахь авалцаанд холбогдох єєрийн фазын
шин хїртэлх хамгийн бага зай нь хїснэгт 4.2.5-д заасан Ж
хэмжээнээс багагїй байна (зураг. 4.2.14).
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 237
БД 43-101-03
Хаалттай хуваарилах байгуула
янз бїрийн элементїїд хїртэ
Зургий Зайны нэр Тэм 3 Хїчдэ
н дэг 65 6
Гїйдэл дамжуулах хэсгээс лээ 70 90
дугаар газардуулагдсан бїтээц буюу Аф-г 95
4.2.11 барилгын хэсгїїд хїртлэх зай: Аф-ф 165 100
4.2.12 Б 2000 120
4.2.13 Єєр фазуудын утаснуудын В 2500 190
4.2.14 хоорондох зай Г 2000
4.2.14 4500 2500
Гїйдэл дамжуулах хэсгэээс Д
4.2.15 битїї хаалт хїртлэх зай 80 4500
Е
4.2.15 Гїйдэл дамжуулах хэсгээс торон 110
хаалт хїртлэх зай Ж
4.2.14
Єєр єєр хэлхээний хашлагагїй
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн
хоорондох зай
Хашлага, хаалтгїй гїйдэл
дамжуулах хэсгээс шал хїртлэх
зай
ХХБ-ын хаалтгїй гаргалгаас
(ХХБ-ын дэвсгэрийн гадна
гарсан бєгєєд доор нь гарц
байхгїй бол) газар хїртлэх зай
Тасархай байрлалд байгаа
салгуурын авалцаа ба хутганаас
тїїний хоёрдахь авалцаанд
холбогдох шинийн холбоос
хїртлэх зхй
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 2
амжийн гїйдэл дамжуулагч хэсгээс Хїснэгт 4.2.5.
элх хамгийн бага зай (агаараар). 220
эл (кВ)-д харгалзах хєндийрїїлгийн хамгийн бага зай, мм
10 20 35 110 150
120 180 180 290 1100 700
0 130 200 200 320 1200 800
0 150 210 210 320 1130 730
0 220 280 390 800 1200 1800
0 2000 2200 2200 2900 3300 3800
0 2500 2700 2700 3400 3700 4200
0 4500 4750 4750 5500 6000 6500
0 150 220 350 900 1300 2000
239
БД 43-101-03
4.2.53. Тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг тусгай хорго (камер)-нд байрлуулах буюу
тороор хаах зэргээр тэдгээрт санамсаргїй хїрэхээс сэргийлж єгєх нь зїйтэй. Тусгаарлагагїй гїйдэл
дамжуулах хэсгїїд нь хоргоны гадна, шалнаас дээш хїснэгт 4.2.5-д заасан Д хэмжээнээс доор
байрлуулахаар бол тэдгээрт хаалт (зураг 4.2.15) хийнэ. Хаалтны доорх гарцын єндєр 1,9 м-ээс
багагїй байна.
Хаалтнаас дээш буюу шалнаас 2.3 м хїртэлх хэсэгт (гэхдээ Д хэмжээнээс доош байрласан)
гїйдэл дамжуулах хэсгїїд хаалтны хавтгайгаас хїснэгт 4.2.5-д заасан В зайнд байна (зураг 4.2.14).
Єндєр їелэлийн холбооны, телемеханикийн, хамгаалалтын тєхєєрєг, конденсаторыг шїїлтїїртэй
холбох хаалтгїй гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг 2.2 м-ээс доошгїй єндєрт байрлуулна. Харин
шїїлтїїрийг холболтын тоноглолоос хїчдэлийг таслахгїйгээр тохируулга, засвар хийх боломжтой
єндєрт байрлуулах нь зїйтэй.
Тусгаарлуурын шаазангийн доод ирмэг нь шалнаас 2.2 м ба тїїнээс дээш єндєрт байрлах
дээр дурьдсан шаардлагуудыг биелїїлж буй тєхєєрємжид хаалт, хашлага хийхгїй байж болно.
Нээлттэй хорго дэх гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг хаах зорилгоор тусгай хєндлєвч
хэрэглэхийг хориглоно.
Зураг 4.2.14. ХХБ-ын
тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах
хэсгїїдээс торон хаалт хїртэлх
болон хоорондоо хаалтгїй єєр
єєр хэлхээний тусгаарлагагїй
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн
хоорондох хамгийн бага зай
(Хїснэгт 4.2.5).
4.2.54. Хїснэгт 4.2.5-д
заасан Д хэмжээнээс дээш
єндєрт байрлах єєр єєр
хэлхээний тусгаарлагагїй,
хаалтгїй гїйдэл дамжуулах
хэсгїїдийн хоорондын зай нь
тэдгээрийн нэгээс бусад хэлхээ
нь хїчдэлтэй байхад хїчдэлийг
тасалсан хэлхээ (жишээлбэл
шинийн секци)-нд хийх їйлчилгээг
аюулгїй гїйцэтгэх боломжийг
хангахуйц байвал зохино.
Тухайлбал, їйлчилгээний
гудамны 2 талаар байрлах
хаалтгїй гїйдэл дамжуулах
хэсгїїдийн хоорондох зай нь
хїснэгт 4.2.5-д заасан Г
хэмжээнээс багагїй байна (зураг
4.2.14).
4.2.55. Їйлчилгээний гудамны єргєн нь тоноглолд їйлчилгээ хийх, тоноглолыг хєдєлгєх,
шилжїїлэхэд тохиромжтой, гэхдээ тоноглолууд нэг талаараа эгнэж байрлах бол 1 м, хоёр
талаараа эгнэж байрлах бол 1.2 м-ээс багагїй хэмжээтэй байна.
Харин таслуур буюу салгуурын хєтлїїр (дамжуурга) байрлах удирдлагын гудамд бол ємнє
заасан хэмжээ нь харгалзан 1.5 ба 2 м-ээс багагїй байна. Хоёр талдаа їйлчилгээ хийдэг гудмын
урт 7 м хїрэхгїй бол гудмын єргєнийг 1.8 м хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє.
Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ) болон иж бїрдмэл трансформаторын дэд
єртєєний (ИБТД) байранд гудамын єргєнийг нь 4.2.77 ба 4.2.78 зїйлд зааснаар тодорхойлно.
Тэсрэлтийн гудамны єргєн 1.2 м-ээс багагїй байна. Їйлчилгээний болон тэсрэлтийн гудамын
єргєнийг барилгын хийцийн хэсэгт 0.2 м –ээс ихгїй хэмжээгээр багасгаж болно.
ИБХБ болон ИБТД –ийн байрны єндєрийг 4.2.78 зїйлд зааснаар тодорхойлно.
4.2.56. ХХБ-ын агаарын оруулга нь замтай, эсвэл машин явж болох газартай огтлолцоогїй
байвал оруулгын утасны доод цэгээс газрын гадаргуу хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.5-д дурьдсан Е
хэмжээнээс багагїй (зураг 4.2.15) байх ёстой.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 239
БД 43-101-03
Утаснаас газар хїртэлх зай нь дээр зааснаас бага байх нєхцєлд оруулгын доорх энэ хэсгийг
1.6 м-ийн єндєртэй хашаагаар хашина. Энэ тохиолдолд хашааны хавтгай дэх газраас утас хїртэлх
зай нь Е хэмжээнээс багагїй байвал зохино.
Зураг 4.2.15. ХХБ-ын доторхи шалнаас хаалт хашлагагїй,
тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх хїртэлх хамгийн
бага зай (Д). шаазан тусгаарлагын доод ирмэг ба ХХБ дэх
гудамны єндєр хїртэлх хамгийн бага зай, ХХБ-ын агаарын
оруулга нь замтай, эсвэл машин явж болох газартай
огтлолцоогїй їед оруулгын утасны доод цэгээс газрын гадаргуу
хїртэлх зай (Е).
ХХБ-ын агаарын оруулга нь замтай, эсвэл машин явж
болох газартай огтлолцохоор байвал оруулгын утасны доод
цэгээс газрын гадаргуу хїртэлх зайг 2.5.76 болон 2.5.77 зїйлийн
заалтын дагуу хийнэ. ХХБ-аас гарч байгаа, ил ХБ-ийн дэвсгэрт
байрлах агаарын гаргалгыг хийхдээ дээр заасан хэмжээг хїснэгт
4.2.2 -д заасан Г хэмжээгээр (зураг 4.2.14.) авах нь зїйтэй.
Хэрэв газрын гадаргуу ба хэлхээний шугаман гаргалгын
хооронд хаалт хийж єгєєгїй бол хоёр хэлхээний зэргэлдээх
шугамын гаргалгын хоорондох зай нь эдгээр гаргалгуудын
хооронд хаалт тавихгїй тохиолдолд хїснэгт 4.2.2-т заасан Д
хэмжээнээс багагїй байна. ХХБ-ийн дээвэр дээр агаарын
оруулгын харалдаа, тїїний захын фазын утасны тэнхлэгээс
хажуу тийш 0.5 м-ээс багагїй хэмжээгээр илїї гарсан, 0.8 м-ээс
багагїй єндєртэй хаалт хийнэ. Энэ хашлагын оронд оруулгын дээр хажуу тийшээ дээр заасан
хэмжээгээр илїї гарсан саравч хйиж болно.
Хуваарилах байгууламжийн байшин руу орсон оруулгын утасны дээвэр дээгїїр гарч байгаа
хэсэг нь дээврээс 4.2.40 зїйлд зааснаас багагїй єндєрт байна.
4.2.57. ХБ-аас гарах гаргалгууд нь дараах байдлаар хийгдэнэ. Їїнд:
1. ХБ-ын урт нь 7 м хїрэхгїй тохиолдолд нэг хаалга (гарц) -тай байж болно.
2. ХБ нь 7 м - 60 м урттай бол тїїний 2 тєгсгєлд нь тус бїрд нэг хаалга (гарц)-тай байна.
Мєн хуваарилах байгууламжаас гарах хаалгыг тїїний їзїїрээс 7 м хїртэл зайд байрлуулахыг
зєвшєєрнє.
3. ХБ нь 60 м-ээс илїї урттай бол хоёр тєгсгєлийн хаалга (гарц)-аас гадна нэмэлт хаалгыг
хийхдээ їйлчилгээний, тэсрэлтийн болон удирдлагын гудамны аль ч цэгээс хаалга хїртэл зай нь
30 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцлийг бїрдїїлнэ.
Хаалгыг гадагш нь шатны тавцан руу, мєн дотроо галын болон тэсрэх аюултай зїйлс,
тєхєєрємж, їйлдвэрлэл байхгїй бєгєєд шатдаггїй хана, тааз бїхий єєр байр руу, мєн ХБ-ын бусад
0.6 цагийн гал тэсвэрлэх чадвартай їл шатах буюу муу шатах материалаар хийсэн хаалга бїхий
хэсэг рїї онгойдог байхаар хийвэл зохино. Хуваарилах байгууламжийн олон давхар байранд хоёр
дахь буюу нэмэлт хаалгыг галын зориулалтын гадна шат бїхий тагт руу гаргаж болно.
4.2.58. Их урттай тэсрэлтийн гудамыг 60 м-ээс хэтрэхгїй уртын хэсэг тутамд 4.2.59 зїйлийн
шаардлагыг хангасан хаалга бїхий 1 цагаас багагїй гал тэсвэрлэх чадвартай, їл шатах хаалтаар
хувааж єгвєл зохино. Тэсрэлтийн гудам нь гадагшаа буюу шатны тавцан руу нээгдэх хаалгатай
байна.
Хуваарилах байгууламжийн байрны шалыг давхар бїрт бїх талбайгаар нь нэг ижил тєвшинд
хийнэ. Шалны хийц, бїтээц нь цементын тоос їїсгэхээргїй байвал зохино (4.2.76-ыг їзэх). Єрєє
хоорондын хаалга ба гудамд босго хийхийг зєвшєєрєхгїй (хамаарахгїй тохиолдлуудыг 4.2.62,
4.2.63, 4.2.65, 4.2.66-д їзэх).
4.2.59. Хуваарилах байгууламжийн хаалга нь бусад байрны чиглэл рїї буюу гадагш онгойдог
бєгєєд хуваарилах байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онгойдог, єєрєє тїгжигддэг цоожтой байна.
Нэг хуваарилах байгууламжийн тасалгаануудын хоорондох буюу хоёр хуваарилах
байгууламжийн зэрэгцсэн байрны хоорондох хаалгууд нь хаалттай байрлалд тогтоодог бєгєєд хоёр
тийшээ онгойход саад болдоггїй тєхєєрємжтэй байна. Єєр єєр хїчдэлийн хуваарилах
байгууламжуудын байрны хоорондох хаалга нь 1 кВ хїртэлх нам талын хїчдэлтэй хуваарилах
байгууламж руу онгойхоор хийнэ.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 240
БД 43-101-03
Нэг хїчдэлийн хуваарилах байгууламжийн байрын хаалгануудын цоож нэг ижил тїлхїїрээр
онгойдог байна. Хуваарилах байгууламжийн ба бусад байрны орох хаалганы тїлхїїр нь хорго
(камер)- ны цоожинд таардаг байж болохгїй.
Єєрєє тїгжигдэх цоож хэрэглэх шаардлага нь хотын цахилгаан шугам сїлжээний 10 кВ ба
тїїнээс доош хїчдлийн хуваарилах байгууламжид хамаарахгїй.
4.2.60. 60 кг-аас дээш жинтэй тосоор дїїргэгдсэн цахилгаан тоноглолыг агуулсан єрєє
(камер)-ний хаалга нь тухайн дэд єртєєнд хамаарахгїй єрєє рїї гарсан буюу хуваарилах
байгууламж ба тэсрэлтийн гудам хоёрын зааг дээр байрласан байвал уг хаалгыг 0,75 цагын галыг
тэсвэрлэх чадвартай, муу шатдаг материалаар хийнэ. Бусад тохиолдолд хаалгыг гал тэсвэрлэх
чадвар багатай шатамхай материалаар хийж болно. Єрєєний 2 хавтастай хаалганы нэг хавтасны
єргєн 1.5 м-ээс илїї ашиглалт їйлчилгээний хїмїїсийг орж, гарахад ашиглагдах бол хавтсанд нь
жижиг хаалга хийх нь зїйтэй.
4.2.61. Хаалттай хуваарилах байгууламжийг цонхгїй хийвэл зохино. Харуул манаагїй
дэвсгэр нутагт заавал цонхгїй хийнэ. Ердийн гэрэлтїїлэг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд цонх
гаргаж, шилэн блок буюу тємєр тортой шилээр шиллэнэ.
Хуваарилах байгууламж, дэд єртєєний цонхны хамарыг шатдаг материалаар хийж болно.
Хаалттай хуваарилах байгууламжийн цонх онгойдоггїй байна. Асаж гэрэлтїїлдэг дэнлїї
суурилуулж болохгїй.
Цонхны гадна талаас нь 25х25 мм-ээс ихгїй дєрвєлжин нїдтэй тємєр тороор хамгаална. Энэ
тохиолдолд байрны цонхыг дотогшоо онгойхоор хийж болно.
4.2.62. 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах байгууламжтай хамт нэг ерєнхий
байранд 0.63 МВА хїртэл чадлын (тостой) нэг трансформатор буюу тус бїр 0.4 МВА чадалтай
(тостой) хоёр трансформаторыг байрны бусад хэсгээс 1 цагийн галын тэсвэрлэцтэй материалаар
хийсэн ханан хаалтаар тусгаарлан суурилуулж болно. 1 кВ-аас дээш хїчдэлийн тусгаарлагагїй
гїйдэл дамжуулах хэсэгт 4.2.53 зїйлд заасны дагуу хаалт хийнэ. Тосон таслуурыг 4.2.63 зїйлийн
шаардлагад нийцїїлэн суурилуулна.
Цахилгаан хєдєлгїїр, синхрон компенсатор г.м.-ийг явуулахад холбогдолтой тєхєєрємж
(таслуур, явуулах реактор, трансформатор г.м.) -їїдийг нэг ерєнхий байранд хооронд нь хаалт
хийхгїйгээр суурилуулж болно. Тэсрэлтийн гудам руу гарах хаалгатай хуваарилах байгууламжийн
єрєєнд 600 кг хїртэл жинтэй тос бїхий трансформатор суурилуулж болно.
4.2.63. Хэмжїїрийн зориулалттай хїчдэлийн трансформаторыг тэдгээрт байгаа тосны
хэмжээнээс хамаарахгїйгээр хуваарилах байгууламжийн нээлттэй єрєєнд суурилуулж болно. Энэ
єрєєнд хэмжїїрийн трансформаторт агуулагдаж байгаа бїх тосыг тогтоон барих зориулалттай
босго хийвэл зохино. 60 кг-аас их хэмжээний тостой бакан тосон таслуурыг гадагшаа буюу
тэсрэлтийн гудам руу онгойх хаалга бїхий тэсрэлтийн єрєєнд суурилуулна.
Харин 25-60 кг тостой бакан таслуурыг тэсрэлтийн буюу нээлттэй єрєєнд суурилуулахыг
зєвшєєрнє. Нээлттэй єрєєнд буюу тэсрэлтийн гудам руу онгойх хаалгатай єрєєнд суурилуулах
бакан таслуур нь таслах хэвийн гїйдлээрээ 20%-ийн нєєцтэй байх ёстой. 25 кг хїртэл хэмжээний
тостой бакан таслуур, бага овортой тосон таслуурууд, мєн тосгїй таслууруудыг задгай єрєєнд
суурилуулах ёстой. Нэг фазандаа 60 кг ба тїїнээс их тостой бага оворын таслуурын єрєє бїрд
тїїний тосыг бїрэн хэмжээгээр тогтоох босго хийвэл зохино.
Задгай єрєєнд суурилагдах таслуурын хооронд 4.2.8-ын шаардлагын дагуу шатдаггїй
материалаар хаалт хийж єгвєл зохино. Мєн ийм тєрлийн хаалт буюу халхаар таслуурыг хєтлїїр
(дамжуурга)-ээс нь тусгаарлана. Хаалт буюу халхын дээд ирмэг нь шалнаас 1.9 м-ээс багагїй
єндєрт байх ёстой. Агаарын таслуурыг суурилуулахад хамгаалалтын хашлага, халх хэрэглэх
шаардлагагїй. Тэсрэлтийн гудамд ил гїйдэл дамжуулах хэсэг бїхий тоноглол суурилуулж
болохгїй.
Тэсрэлтийн гудам нь 4.2.58 зїйлийн шаардлагыг хангасан хаалгатай байна.
4.2.64. Хаалттай бєгєєд тусдаа орших, їйлдвэрлэлийн байранд залгасан буюу суулгасан дэд
єртєєнїїдэд, мєн трансформаторын ба нэг бакандаа 600 кг хїртэл жинтэй тос бїхий тосон
таслуур болон тосоор дїїрэгмэл бусад тєхєєрємжийн єрєєнд хэрэв эдгээр єрєє гадагшаа онгойдог
хаалгатай бєгєєд нэгдїгээр давхарт байрлах бол тос цуглуулагч тєхєєрємж хийхгїй.
Нэг бакандаа 600 кг-аас их тостой байвал трансформатор, таслуур, тєхєєрємжийн єрєєний
хаалганы суурь нїхэнд тэдгээрийн тосны 20%-ийг барих багтаамж бїхий босгыг шатдаггїй
материалаар хийнэ. Мєн кабелийн байгууламж руу тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авна.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 241
БД 43-101-03
4.2.65. Аппаратын єрєє (хорго)-г байшингийн хонгил дээгїїр, хоёрдугаар буюу тїїнээс дээш
давхарт (4.2.140 зїйлийг їзэх) байрлуулах, мєн єрєєнєєс тэсрэлтийн гудам руу гарах хаалга
угсрахдаа трансформатор, тосон таслуур, бусад тосоор дїїргэгдсэн тєхєєрємжийн доор дараах
аргуудын аль нэгээр тос хїлээн авагчийг хийнэ. Їїнд:
1. Нэг бак дэх тосны жин 60 – 600 кг байхад:
· тосны бїрэн хэмжээнд тохирсон хонхор бэлтгэх,
· єрєєнєєс гарах хаалганд бїрэн хэмжээний тосыг тогтоохуйц босго хийх.
2. Нэг баканд 600 кг-аас их тостой байхад:
· трансформатор, тєхєєрємжийн тосны 20 %-иас доошгїйг багтааж чадахуйц тос хїлээн
авагч, юїлэх систем рїї зайлуулагчийн хамт;
Тос хїлээн авагчаас трансформаторын доогуур гарах тос зайлуулах хоолойны голч
(диаметр) нь 10 см-аас багагїй байна. Тос дамжуулах хоолойг тос хїлээн авагчийн талд нь тороор
хамгаалж єгвєл зохино.
· юїлэх систем рїї тос зайлуулахгїй тос хїлээн авагч;
Энэ тохиолдолд тос хїлээн авагч нь тосыг бїрэн хэмжээгээр багатаахуйц эзэлхїїнтэй,
дээрээ 25 см зузаан хайрган їе бїхий тємєр сараалжаар таглагдсан байна. Тосны тєвшин тємєр
сараалжаас 5 см дор байх ёстой. Трансформатор доорхи тос хїлээн авагч дахь хайрганы дээд
тєвшин агааржуулалтын сувагийн агаар дамжуулах амсраас 7.5 см доор байна. Тос хїлээн
авагчийн ёроол нїх талрууугаа 2 %-ийн налуу байна. Тос хїлээн авагчийн талбай нь
трансформатор буюу тєхєєрємжийн суурийн талбайгаас их байна.
3. Трансформатор буюу тєхєєрємжийн тосны хэмжээ 60 кг-аас хэтрэхгїй бол бїрэн
хэмжээний тосыг тогтоох босго хийх.
4.2.66. Трансформатор, реакторын байрны агааржуулалтыг тэднээс ялгарч байгаа дулааныг
тэдгээрийн хэвийн ачаалал (хэт ачаалагдах чадварыг тооцож) болон хїрээлэн буй орчны тооцооны
хамгийн их халууны їед трансформатор болон реакторын халалтыг зєвшєєрєгдєх дээд
хэмжээнээс хэтрїїлэхгїйгээр зайлуулж байхаар хийнэ.
Трансформатор, реакторын байрны агааржуулалт нь байранд орж гарч байгаа агаарын
халууны ялгавар нь
· трансформаторт 15°С-аас ихгїй,
· 1000А хїртэлх гїйдлийн реакторт 30°С-аас ихгїй,
· 1000А-аас их гїйдлийн реакторт 20°С-ээс хэтрэхгїй байхаар хийнэ.
Дулааны солилцоог ердийн агааржуулагчаар хангах боломжгїй бол албадмал агааржуулалт
хийх шаардлагатай бєгєєд ингэхдээ тїїний ажлыг хянах дохиоллын тєхєєрємжийг мєн хийнэ.
4.2.67. Тэсрэлтийн гудам, мєн тосоор буюу компаундаар дїїргэгдсэн тоноглол агуулсан иж
бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн болон нээлттэй єрєєний їйлчилгээний гудамыг аваарийн їед
хэрэглэх агаар сорогчоор тоноглоно. Энэ агаар сорогч нь бусад агааржуулалтын байгууламжтай
холбогдооїй бєгєєд гаднаас ажилд залгагддаг байна. Аваарийн їед хэрэглэх агаар сорогч нь
агаарыг цагт 5 удаа солихуйц бїтээмжтэй байна.
Євлийн улиралд их хїйтэн байдаг газарт агааржуулалтын сорох, гаргах амсарыг нь гадна
талаас нээдэг дулаалга бїхий хаалтаар тоноглоно.
4.2.68. Жижїїрийн хїмїїс 6 цагаас дээш хугацаагаар суудаг байранд агаарын халууныг
18°С хэмээс дээш, 28°С хэмээс хэтрэхгїй хэмжээнд байлгана. Жижїїрийн ажлын байранд нь
їлээгч тєхєєрємж суурилуулж болно.
Удирдах самбарын байранд жижїїр суугаагїй їед болон хаалттай хуваарилах
байгууламжинд халуун, хїйтныг тохируулахдаа эдгээр байранд суурилуулсан тоноглолуудын
їйлдвэрлэгч нарын шаардлагад зохицуулна.
4.2.69. Давхар хоорондын шал-дээврийн, ханын, хамар ханын онгорхойг 0.75-аас доошгїй
цагийн галын даацтай шатдаггїй материалаар хаана. Гадна хананы бусад нїх, онгорхойг шувуу,
амьтад орохоос хамгаалж тор, 1х1см хэмжээний дєрвєлжтэй (нїхтэй) сараалжаар хаана. Тор нь
газраас 0,5 м-ээс багагїй єндєрт байна. Кабель єнгєрєх газрын нїхийг 0,75 цагийн галын даацтай
материалаар нягтруулна.
Кабелийн сувгийн давхар шал болон тагийг шатдаггїй материалаар хийсэн авагддаг
хавтангаар байрны цэвэр шалны тєвшинд хийнэ. Тагны нэг хавтангийн жин 50кг-аас ихгїй байна.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 242
БД 43-101-03
4.2.70. Трансформатор, тєхєєрємжийн хорго (єрєє)-ыг єєр бусад хэлхээний кабель огтлож
гарахыг зєвшєєрєхгїй, зайлшгїй шаардлагатай гэж їзвэл кабелийг тємєр хоолойд сївлэн
огтлолцуулж болно. Хорго (єрєє)-ын дотуур болон тусгаарлагагїй гїйдэл дамжуулах ил хэсгийн
орчмоор гэрэлтїїлэг, удирдлагын хэлхээ, хэмжїїрийн холболтын утсыг богино хэсэгт, гэхдээ
зєвхєн холболт (жишээлбэл, хэмжїїрийн трансформаторт) хийхэд шаардагдах хэмжээгээр
байрлуулна.
Хуваарилах байгууламжийн байранд тїїнд хамаарагдах дулааны дамжуулах хоолой нь
бїрэн гагнаасаар холбогдсон, фланц болон хаалтгїй байвал, мєн агааржуулалтын гагнагдсан
хайрцаг нь люк, фланц, хаалтгїй байвал хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Тус байраар дамжин єнгєрєх
дулаан дамжуулах хоолой, хайрцаг нь ус їл нэвтрэх битїї бїрээстэй байна.
Цехийн доторх трансформаторын дэд єртєє
4.2.71. Дїрмийн 4.2.72-4.2.78-д дурьдсан шаардлагууд нь трансформатор (хувьсгуур)-ын
їндсэн дэд єртєє болон цахилгаанаар хайлуулах байгууламжаас бусад їйлдвэрийн цех доторх 35
кВ хїртэл хїчдэлийн дэд єртєєнд хамааралтай.
4.2.72. Цех доторх дэд єртєєг галын аюулгїйн шаардлагаар Г буюу Д категори, гал
тэсвэрлэх чадвараар I буюу II зэрэглэлд хамаарагдах їйлдвэрлэлийн їндсэн болон туслах байрны
1, 2-р давхарт ил, тусгай байранд байрлуулж болно. Тэсрэх буюу галын аюултай хэсэг бїхий
байранд дэд єртєєг байрлуулахдаа 7.3 ба 7.4 бїлгийн шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино.
Химийн идэвхитэй орчинтой болон тоос ихтэй байранд цех доторх дэд єртєєг байрлуулахыг
тїїний тоноглолын найдвартай ажилгааг хангасан нєхцєлд зєвшєєрнє.
4.2.73. Їйлдвэрлэлийн байранд трансформатор ба хуваарилах байгууламжийг ил болон
хорго (камер)-нд, тусдаа єрєєнд байрлуулах нь зїйтэй. Ил суурилуулах нєхцєлд трансформаторын
гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийг хаах ба хуваарилах байгууламжийг хамгаалалттай буюу хаалттай
хэлбэрээр хийгдсэн шїїгээнд байрлуулна.
Цахилгаан машины байранд иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж (ИБХБ), бїрдмэл
трансформаторын дэд єртєєг суурилуулахад тавигдах шаардлагуудыг 5.1 бїлэгт їзэхээс гадна
цехийн доторхи дэд єртєєнд иж бїрдмэл трансформаторын дэд єртєє (ИБТДЄ), трансформаторыг
суурилуулахдаа дараах шаардлагуудыг хэрэгжїїлнэ. Їїнд:
1. Цехийн дотор ил суурилагдах дэд єртєєнд 3,2 МВА хїртэл нийлбэр чадалтай, тостой
трансформатор хэрэглэж болно. Бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєнд тавигдах
трансформаторын хоорондын зай, мєн тостой трансформаторын хаалт, хашилт бїхий хорго
хоорондын зай нь 10 м-ээс багагїй байна.
2. Цехийн доторх дэд єртєєний нэг байранд 6.5 МВА-аас ихгїй нийлбэр чадалтай тостой
трансформатор бїхий нэг (гурваас ихгїй) иж бїрдмэл дэд єртєєг суурилуулвал зохино.
Трансформаторын хаалттай хоргыг цех дотор байрлуулвал тосны жин 6,5 тонноос хэтрэхгїй байна.
Їйлдвэрлэлийн байшин дотор байрлах тостой трансформатор бїхий хаалттай хоргоны хоорондын,
мєн єєр єєр БДЄ-ний тусдаа байруудын хоорондын зайг хязгаарлахгїй.
Тостой трансформатор бїхий БДЄ суурилагдах цехийн доторх дэд єртєєний байрын болон
60 кг ба тїїнээс дээш хэмжээний тостой тєхєєрємж ба тостой трансформаторын хаалттай хоргоны
хаалтын бїтээцїїдийг нь 0.75 цагийн галыг тэсвэрлэж чадах їл шатах материалаар хийнэ.
Энэхїї 2-р заалтын шаардлагууд нь трансформаторыг нь байшин руу гулсуулж гаргадаг
залгамал буюу суулгамал дэд єртєєнд мєн хамаарагдана.
3. Хоёрдугаар давхарт байрлах цехийн доторхи дэд єртєєний тостой трансформаторуудын
нийлбэр чадал 1 МВА-аас ихгїй байх ёстой.
Тостой трансформатортой бїрдмэл дэд єртєє болон тостой трансформаторыг хоёрдугаар
давхраас дээш гаргаж суурилуулахыг зєвшєєрєхгїй.
4. Шатдаггїй тусгаарлагатай, хуурай трансформатор бїхий цехийн доторх дэд єртєєнд
трансформаторын тоо, нийлбэр чадал, тэдгээрийн хоорондох зай, мєн тэдгээрийг байрлуулах
давхар зэрэгт хязгаар тавихгїй.
60 кг ба тїїнээс дээш хэмжээний тостой тєхєєрємж ба тостой трансформатор бїрийн доор
тос хїлээн авагчийг 4.2.65 зїйлийн 2-р заалтын дагуу 600 кг ба тїїнээс их хэмжээний тос бїхий
тєхєєрємж, трансформаторын тос хїлээн авагчийн адил шаардлага хангахуйц хийгдэх ёстой.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 243
БД 43-101-03
4.2.74. Цехийн доторх дэд єртєєнд суурилагдах таслуур нь тосгїй буюу, эсвэл бага тос
хэрэглэдэг байх ёстой.
Тос ихтэй таслуурыг зєвхєн хаалттай хоргонд дараах нєхцлїїдийг баримтлан суурилуулвал
зохино. Їїнд:
* Таслуурын тоо 3-аас хэтрэхгїй байх,
* Таслуур тус бїрийн тосны хэмжээ 60 кг-аас
хэтрэхгїй байх.
4.2.75. Хэвийн орчин бїхий їйлдвэрлэлийн байранд байрлах дэд єртєєний
трансформаторын хоргоны агааржуулалтанд цех дэх агаарыг соруулан авч хэрэглэхийг
зєвшєєрнє. Гїйдэл дамжуулдаг буюу идэмхий хольцтой тоос бїхий агаартай байранд байрлах
трансформаторын хоргоны агааржуулалтанд агаарыг гаднаас авах буюу шїїлтїїрээр цэвэрлэж
хэрэглэвэл зохино.
Шатдаггїй материалаар хийгдсэн таазтай байранд трансформаторын хоргоос агаарыг шууд
цех уруу гаргахыг зєвшєєрнє.
Шаталт муутай материалаар хийсэн таазтай байранд байрлах трансформаторын хоргоос
агаарыг гадагш гаргахдаа 4.2.144 зїйлийн шаардлагын дагуу хийж, байшингийн дээврээс дээш 1 м-
ээс доошгїй илїї гаргасан татагч хоолойг хэрэглэнэ.
4.2.76. Трансформаторын хоргонд албадмал агааржуулалт хэрэглэхдээ тїїнийг
трансформатортай нэгэн зэрэг тасрахаар хийхгїй байж болно. БТДЄ бїрийг тусдаа байранд
суурилуулбал трансформаторын агааржуулалтыг 4.2.66 зїйлийн шаардлагыг хангахуйц хийх ёстой.
Дэд єртєєний шал їйлдвэрийн цехийн шалны тєвшингєєс доош дээш гарсан байж болохгїй.
Бїрдмэл хуваарилах байгууламж ба бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєний байран дахь шалны
гадаргуу нь тэргэнцэрїїдийг байнга єнхрїїлэхэд гэмтэхээргїй байна.
Тосоор дїїргэгдсэн хїчний трансформатор ба бакан таслуурын єрєєний хаалга нь 0,6
цагийн галыг тэсвэрлэх чадвартай байна.
Дэд єртєє нь цехийн доторх тээврийн болон краны зам, єргєх-тээвэрлэх механизмын ойр
байрлах бол тїїнийг тохиолдлын гэмтлээс хамгаалах арга хэмжээ (гэрлэн дохиолол, хязгаарлах
хашлага г.м.) авна.
Иж бїрдмэл хуваарилах байгууламж болон бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєг дээрх
механизмын ажлын їйлчилгээний хїрээний гадна бїсэд байрлуулбал зохино.
Цех нь їйлдвэрийн дотоод тээврийн хєдєлгєєн ихтэй, мєн тоноглол, материал, бэлэн
бїтээгдэхїїнээр дїїрэн байх нєхцєлд БХБ, БТДЄ-нд тусгай хашаа хийвэл зохино. Энэ хашааны
доторхи гарам нь 4.2.77-д зааснаас багагїй єргєнтэй байна.
4.2.77. Бїрдмэл хуваарилах байгууламж ба трансформаторын дэд єртєєний байрлалын
дагуух, мєн дэд єртєєний хаалганы болон агааржуулалтын нїхтэй хананы дагуух гудамны єргєн нь
1 метрээс багагїй байна. Їїнээс гадна трансформатор болон бусад тєхєєрємжийг дугуйгаар нь
єнхрїїлж гаргах, эргїїлэх боломжийг хангасан байх ёстой.
Тэргэнцэр бїхий бїрдмэл хуваарилах байгууламж, бїрдмэл трансформаторын дэд єртєєний
засвар болон удирдлагад зориулсан гудамын єргєн нь тэдгээрийн тоноглолыг їйлчлэх, зєєх,
хєдєлгєх, эргїїлэхэд аятай байх нєхцлийг хангана.
БХБ, БТДЄ -г тусдаа байранд суурилуулахдаа гудмын єргєнийг дараах нєхцлєєр сонгоно:
* тоноглолыг нэг эгнээнд байрлуулах бол - бїрдмэл хуваарилах байгууламжийн
тэргэнцэрийн урт дээр 0.6 м-ээс багагїй хэмжээг нэмж;
* хоёр эгнээгээр байрлуулах бол – БХБ-ын тэргэнцэрийн урт дээр 0.8 м-ээс багагїй хэмжээг
нэмж;
Аль ч тохиолдолд гудмын єргєн нь 4.2.56-д зааснаас багагїй (гудмыг татаж гаргадаг
тэргэнцэрийн харалдаа нарийсгахыг хориглоно), мєн тэргэнцэрийн диагоналиас багагїй байна.
БХБ, БТДЄ -ийн ар талаар їзлэгт зориулсан гудам байх бол тїїний єргєн нь 0.8 м-ээс багагїй байх
ба зарим газартаа 0.2 м-ээс ихгїй хэмжээгээр нарийссан байж болно.
Їйлдвэрлэлийн байр дотор БХБ, БТДЄ-г ил байрлуулахад гудамны єргєн нь їйлдвэрлэлийн
тоноглолын байрлалаар тодорхойлогдож, БХБ, БТДЄ-ийн хамгийн том хэсгїїдийг тээвэрлэх
боломжийг хангахуйц байх ба аль ч тохиолдолд 1м-ээс багагїй байна.
4.2.78. Байрны єндєр нь БХБ, БТДЄ-ийн єндрєєс (тїїнээс дээш илїї гарсан хэсгээс) тааз
хїртэл 0.8 м-ээс багагїй, дам нуруу хїртэл 0.3 м-ээс багагїй байхаар байна. Байрны єндєр нь энд
зааснаас бага байгаа ч гэсэн БХБ, БТДЄ-ийн тоноглолыг солих, засвар тохируулга хийх ажлыг
аюулгїй, аятай гїйцэтгэх нєхцєлийг хангаж байвал зєвшєєрнє.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 244
БД 43-101-03
БХБ, БТДЄ-г тээвэрлэх зам дагуух байрны шал, хучилтын хавтанд ноогдох тооцооны
ачаалалыг тодорхойлохдоо байгууламжийн хамгийн их жинтэй (жишээлбэл, трансформаторын)
тоноглолын жинг тооцож гїйцэтгэх ба хаалган нїхний хэмжээ нь тээвэрлэгдэх хэсгїїдийн оворт
тохирохоор байна.
Тулгуур дээр тавигдах (агаарын)
трансформаторын дэд єртєє
4.2.79. Дїрмийн 4.2.80-4.2.89 зїйлїїдийн заалт нь 35 кВ хїртэл хїчдэлийн 0.4 МВА-аас
хэтрэхгїй чадалтай, гадаа ил тулгуур, шон дээр суурилагдах трансформаторын дэд єртєєнд
мєрдєгдєнє.
4.2.80. Трансформаторыг єндєр хїчдэлийн сїлжээнд холбохдоо газар дээрээс удирдагддаг
хуурай салгуур, гал хамгаалуураар дамжуулан гїйцэтгэвэл зохино. Салгуурын хєтлїїр нь цоожоор
тїгжигддэг байх ёстой. Салгуурыг нь агаарын шугамын тєгсгєлиийн тулгуур дээр тавих нь
зохимжтой.
Трансформаторын гїйдэл дамжуулах хэсэг нь газраас 4.5 м-ээс доошгїй єндєрт байхаар
трансформаторыг суурилуулна. Дэд єртєєнд їйлчилгээ хийхэд зориулж 3 м-ээс доошгїй єндєрт
хашлагатай тавцан хийнэ. Тавцан дээр гарахад зориулж хуурай салгууртай холбогдсон хориг бїхий
шат хэрэглэвэл зохино. Энэхїї хориг нь салгуурыг залгаатай байхад (гадна талын) шатаар
єгсєхийг хориглох ёстой. Дан тулгуур дээр байрлах дэд єртєєнд тавцан, шат заавал хийх
шаадлагагїй.
Хуурай салгуур тасархай байхад хїчдэлтэй їлдэх хэсгїїдийг нь їйлчилгээний тавцангийн
тєвшинєєс 10 кВ -ын дэд єртєєнд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-ын дэд єртєєнд 3.1 м-ээс багагїй єндєрт
байрлуулна. Салгуурын байрлал нь тавцангаас харагддаг байх ёстой. Салгуур нь трансформатор
талдаа газардуулгын хутгатай байна.
4.2.81. Дэд єртєєний нам хїчдэлийн самбарыг шїїгээнд байрлуулна. Трансформаторын
хїчдэлийг нам хїчдэлийн талаас нь таслахад зориулж нїдэнд ил харагдахуйц тасархай байдал
їїсгэдэг тєхєєрємжєєр тоноглоно.
Трансформатораас самбар руу, самбараас нам хїчдэлийн агаарын шугам руу татах
цахилгааны утсыг механик гэмтлээс (тємєр хоолой, хос булант тємєр г.м.-ээр) хамгаална. 1кВ
хїртэлх хїчдэлийн агаарын шугамын гаргалгын тусгаарлагч (тусгаарлуур) хїртэлх зай нь газраас 4
м-ээс багагїй байна.
Галын аюулгїйн нєхцлєєр дэд єртєєг гал тэсвэрлэх I, II, III зэрэглэлтэй байшингаас 3м-ээс
багагїй, IV, V зэрэглэлтэй байшингаас 5м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Тулгуур дээр суурилагдах
трансформаторын дэд єртєє нь агаарын шугамын тулгуурын їїрэг гїйцэтгэх бол тїїнийг анкерийн
буюу тєгсгєлийн тулгуурын хийцтэй хийнэ.
Тээврийн хэрэгсэл дайрах боломжтой газарт байрласан агаарын дэд єртєєг хамгаалж хэмхрэх
(халхлах) тайрдас суулгана.
Аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалах
4.2.82. 20–500 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламж, агаарын дэд єртєєнїїд нь аянгын
шууд ниргэлтээс хамгаалагдсан байх ёстой.
Дараахи тохиолдлуудад аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалалт хийхгїй байж болно. Їїнд:
* жилийн аянгатай цагийн тооноос хамаарахгїйгээр 1,6 МВА ба тїїнээс бага нэгж
чадал бїхий трансформатортай 20 ба 35 кВ хїчдэлийн дэд єртєєнд;
* жилийн аянгатай цагийн тоо нь 20-оос хэтрэхгїй бїс нутагт 20 ба 35 кВ хїчдэлийн
бїх ИХБ болон дэд єртєєнд;
* жилийн аянгатай цагийн тоо нь 20-оос хэтрэхгїй бєгєєд аянгын улиралд 2000 Ом.м-
ээс их хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэлтэй талбайд байрласан 220кВ ба тїїнээс доош
хїчдэлийн ИХБ болон дэд єртєєнд.
Жилийн аянгатай цагийн тоо 20-оос их байх бїс нутагт хаалттай хуваарилах байгууламж,
хаалттай дэд єртєєний барилгыг аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалбал зохино.
Хаалттай хуваарилах байгууламж, хаалттай дэд єртєєний байшингийн дээвэр нь тємєр
бїрээстэй эсвэл тємєр бетонон тулгуурлах бїтээцтэй байвал тэдгээрийг газардуулах замаар
хамгаалална.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 245
БД 43-101-03
Хаалттай хуваарилах байгууламж, хаалттай дэд єртєєний байшингийн дээвэр нь тємєр,
тємєр бетон бїрээсгїй, тємєр бетонон араг бїтээцгїй эсвэл тэдгээрийг газардуулах боломжгїй бол
байшингийн дээвэрт аянга зайлуулагч шон буюу тор татан газардуулна.
Дэд єртєєний нутаг дэвсгэр дээр байрлах трансформаторын засварын, тосны аж ахуйн
болон бусад байшингийн ба шатамхай шингэн, хий агуулсан савнуудын аянгын хамгаалалтыг
Барилгын Нормын дагуу хийнэ.
4.2.83. 220 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийг аянгын шууд
ниргэлтээс ИХБ-ын бїтээцїїд дээр байрлуулах шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар хамгаална.
Мєн газардуулагдсан єндєр оворын бїтээц (агаарын шугамын тулгуур, гэрэлтїїлгийн єндєр шон,
радиогийн антены шон г.м)-ийн аянга хамгаалах чанарыг ашиглах нь зїйтэй. 4.2.84-д заасан
шаардлагууд биелэгдсэн тохиолдолд трансформатор ба шунтлагч реакторын ойролцоо байрлах
хэц, дааман (портал) дээр аянга зайлуулагчийг суурилуулах ёстой.
110 ба 150 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр шон хэлбэрийн аянга
зайлуулагчийг аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь дараах хэмжээнд
байвал доорхи хамаарлаар байрлуулж болно:
· 1000 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас
хамаарахгїйгээр;
· 1000 Ом.м-ээс 2000 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний
талбай нь 10000 м2 ба тїїнээс их їед.
110 ба 150кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн аянга зайлуулагч байрлуулсан
бїтээцийн суурь хєлнєєс аянгын гїйдэл газардуулгын гол шугамуудаар 2- 3-аас доошгїй чиглэлд
тархан гїйх боломжийг бїрдїїлсэн байх ёстой. Їїнээс гадна 3-5 м хэмжээнд урттай 1-2 тооны
электродыг уг суурь хєлнєєс электродын уртаас багагїй зайд зоох нь зїйтэй.
35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр шон хэлбэрийн аянга
зайлуулагчийг аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь дараахи хэмжээнд
байвал доорхи хамаарлаар байрлуулж болно:
· 500 Ом.м хїртэл хэмжээтэй байвал дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас
хамааралгїйгээр
· 500 Ом.м-ээс 750 Ом.м хэмжээтэй байвал газардуулгын хїрээний талбайн хэмжээ 10000
м2 ба тїїнээс их їед.
35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн аянга зайлуулагч байрлуулсан бїтээцийн
суурь хєлнєєс аянгын гїйдэл газардуулгын гол шугамуудаар 3–4 -єєс доошгїй чиглэлд тархан гїйх
боломжийг бїрдїїлсэн байх ёстой. Їїнээс гадна 3-5 м хэмжээнд урттай 2-3 тооны босоо
электродыг уг суурь хєлнєєс электродын уртаас багагїй зайд зооно.
Тросон, эсвэл шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчтай 35 кВ-ын ил хуваарилах байгууламжийн
хаалган тулгуур (портал), мєн трос нь дэд єртєє рїї орж холбогдоогїй 35 кВ хїчдэлийн агаарын
шугамын тєгсгєлийн тулгуур дээрх тусгаарлагын хэлхээс нь агаарын бохирдлын I зэрэглэлтэй бїс
нутагт шаардлагатай хэмжээнээс 2-оор илїї тусгаарлууртай байвал зохино.
ИХБ-ын аянга зайлуулагч бїхий бїтээцээс гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх агаарын зай нь
тусгаарлагын хэлхїїрийн уртаас багагїй байвал зохино.
4.2.84. Аянгын улиралд газрын хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл 350 Ом.м-ээс ихгїй
байдаг газарт дараах нєхцєл биелэгдвэл трансформаторын хаалган тулгуур, шунтлагч реакторын
хаалган тулгуур дээр болон трансформатор ба реактораас газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс
бага зайд байрлах ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагчийг байрлуулж
болно. Їїнд:
1. Трансформаторын 3-35 кВ-ын ороомгуудын бїх гаргалга дээр шууд буюу тэдгээрээс
газардуулгын холбоосоор цахилуурын салбарын хамт хэмжихэд 5 м-ээс холгїй зайд вентилэн
цахилуур (цэнэг шавхагч) тавьсан байвал;
2. Дээр нь аянга зайлуулагч байрлах бїтээцийн суурь хєлнєєс газардуулгын 3-4 гол
шугамаар аянгын гїйдэл тархан гїйх нєхцлийг бїрдїїлсэн байвал;
3. Газардуулгын гол шугамд аянга зайлуулагч байрлах бїтээцийн суурь хєлнєєс 3-5 м зайд
5 м-ийн урттай 2-3 босоо электрод зоосон байвал;
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 246
БД 43-101-03
4. 20 ба 35 кВ-ын хїчдэлийн дэд єртєєний трансформаторын хаалган тулгуур дээр тавих
аянга зайлуулагч бїхий газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь ИХБ-ийн газардуулгын хїрээний
гадна байрлах газардуулагчуудыг тооцохгїйгээр 4 Ом-оос хэтрэхгїй байвал;
5. Вентилэн цахилуурын болон трансформаторын газардуулгын утсуудыг дэд єртєєний
газардуулгын байгууламжид нэгийг нь нєгєєтэй нь ойрхон холбосон байх, эсвэл уул цахилуурын
газардуулгын байгууламжинд холбогдох цэг нь аянга зайлуулагч бїхий хаалган тулгуур ба
трансформаторын газардуулгын утаснуудын холбогдсон цэгїїдийн хооронд байхаар хийгдвэл.
4.2.85. Бїтээц дээр нь аянга зайлуулагч байрлуулах боломжгїй буюу хийцийн хувьд
зохимжгїй байгаа ил хуваарилах байгууламжийг аянгын шууд ниргэлтээс 80 Ом-оос ихгїй
эсэргїїцэлтэй тусдаа газардуулагч бїхий тусад нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар
хамгаалвал зохино. Аянга зайлуулагчийн тусдаа газардуулагч ба ИХБ(дэд єртєє)-ийн газардуулгын
байгууламжийн хоорондох зай (SГ)-г дараах томъёогоор (гэхдээ 3 м-ээс багагїй) тодорхойлно:
SГ ³ 0,2 * RИ
Энд: RИ - тусад нь босгох аянга зайлуулагчийн газардуулгын импульсын (гїйдлийн 60 кА
импульсын їеийн) эсэргїїцэл, (Ом)
Тусдаа газардуулагчтайгаар тусад нь босгосон аянга зайлуулагчаас гїйдэл дамжуулах хэсэг,
ил хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн газардуулагдсан бїтээц болон тоноглол хїртэлх
агаарын зай (SА.Т)-г дараах томъёогоор тодорхойлно (гэхдээ 5 м-ээс багагїй байлгана):
SА.Т ³ 0,12*RИ + 0,1*H
Энд: Н -газраас аянга зайлуулагчийн авч їзэж байгаа цэг хїртэлх єндєр, (м)
Ил хуваарилах байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагчийг суурилуулах талаар 4.2.136-
д заасан шаардлагууд биелэгдсэн нєхцєлд ИХБ-нд тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн тусдаа
газардуулагчийг нь тухайн хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн газардуулгын байгууламжтай
холбож болно. Холбох цэг нь газардуулгын гол шугамын дагуу трансформатор (реактор) -ын
газардуулсан цэгээс 15 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой. Тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн
тусдаа газардуулагчийг 35-110 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн газардуулгын
байгууламжинд холбох хэсэгт 2-3 чиглэлд газардуулгын гол шугамуудаар гїйдэл тархахаар байх
ёстой.
Гэрэлтїїлгийн цамхаг дээр байрлуулж тусад нь хийсэн аянга зайлуулагчийн тусдаа
газардуулагчийг дэд єртєєний газардуулгатай холбох ёстой. Ингэхдээ 4.2.83-д заасан нєхцлїїд
бїрэн хангагдаагїй байвал тусад нь босгосон аянга зайлуулагчийн газардуулагчийг нийлїїлж
холбоход тавих ерєнхий шаардлага дээр нэмж дараах шаардлагуудыг нэмж биелїїлэх нь зїйтэй.
Їїнд:
1. Аянга зайлуулагчаас 5 м-ийн зайд 3-5 м-ийн урттай 3-4 ширхэг босоо электрод зоовол
зохино.
2. Хэрэв аянга зайлуулагчийн газардуулагчийн газардуулгийн байгууламжид холбогдох
цэгээс тїїнд трансформатор (реактор) -ын газардуулга холбогдох цэгїїдийн хоорондох зай
газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс илїї боловч 40 м-ээс хэтрээгїй байвал трансформаторын 35
кВ хїртэлх хїчдэлийн ороомгуудын гаргалгууд дээр вентилэн цахилуур тавина.
Ил хуваарилах байгууламжийн газардуулгын байгууламжтай холбогдсон газардуулагч бїхий
тусгайд нь босгосон аянга зайлуулагчаас гїйдэл дамжуулах хэсэг хїртэлх зайг (агаараар) дараахи
томьёогоор тодорхойлно.
Sa.c > 0,1H + m
Энд: Н - гїйдэл дамжуулагчийн газрын тєвшнєєс дээшхи єндєр, (м)
m –тусгаарлах хэлхээсийн урт, (м)
4.2.86. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн агаарын шугамын тросон аянга зайлуулагчийг ил
хуваарилах байгууламжийн (дэд єртєєний) газардуулагдсан бїтээцтэй холбовол зохино. Тросон
аянга зайлуулагч холбогдсон 110 ба 150 кВ хїчдэлийн ИХБ-ын бїтээцийн суурьнаас 2-3 чиглэлд
газардуулгын гол шугам хийнэ.
Дараах нєхцлїїдийг баримтлан 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийг хамгаалах
тросон аянга зайлуулагчийг ил хуваарилах байгууламжийн газардуулагдсан бїтээцэд холбохыг
зєвшєєрнє:
· хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь аянгын улиралд 750 ом.м хїртэл байвал дэд
єртєєний газардуулгын хїрээний талбайгаас хамаарахгїйгээр,
· хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь аянгын улиралд 750 Ом.м-ээс 1000 Ом.м бєгєєд
дэд єртєєний газардуулгын хїрээний талбай 10000 м2 ба тїїнээс их бол.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 247
БД 43-101-03
35 кВ хїчдэлийн ил хуваарилах байгууламжийн тросон аянга зайлуулагч холбогдох
бїтээцийн суурьнаас 2-3 чиглэлд газардуулгын гол шугам хийнэ. Їїнээс гадна 3-5 м-ийн урттай 2-3
босоо электродыг энэхїї суурьнаас электродын уртаас багагїй зайд зоож єгєх ёстой.
35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын ил хуваарилах байгууламж талын эхний тулгуурын
газардуулгын эсэргїїцэл 10 Ом-оос хэтэрч болохгїй.
Ил хуваарилах байгууламжинд 35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийн аянгын тросыг
холбохыг зєвшєєрєх нєхцєл бїрдээгїй бол тросон аянга зайлуулагчийг уг хуваарилах байгууламж
талын эхний тулгуур дээр тєгсгєнє. Уг шугамын ийм хуваарилах байгууламж талаас эхний тросгїй
алгаслыг шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчуудаар хамгаална. Эдгээр аянга зайлуулагчуудыг дэд
єртєє (хуваарилах байгууламж) болон агаарын шугамын тулгуур дээр эсвэл агаарын шугамын
ойролцоо байрлуулна.
4.2.87. Шон хэлбэрийн болон тросон аянга зайлуулагч бїхий бїтээцийн дэд єртєєний
газардуулгын хїрээтэй холбогдох цэг нь трансформатор (реакторын)-ын газардуулгын хїрээнд
холбогдох цэгээс газардуулгын гол шугамаар 15 м-ээс багагїй зайнд байх ёстой.
Агаарын шугамаас ил хуваарилах байгууламж, дэд єртєє рїї дєхєх хэсгийн угсралт болон
хамгаалалт нь 4.2.89, 4.2.90-4.2.94, 4.2.156-4.2.163-д болон 2.5 бїлэгт заасан шаардлагуудыг
хангасан байвал зохино.
4.2.88. Доор заасан цахилгаан тоноглолоос 15 м-ээс бага (ойр) зайнд байгаа ил хуваарилах
байгууламжийн бїтээц дээр аянга зайлуулагч суурилуулж болохгїй. Їїнд:
· эргэлдэх цахилгаан машиныг зєєлєн (уян) холбоос буюу шинээр холбосон
трансформатороос
· эргэлдэх цахилгаан машин холбогдсон ил шин єнгєрїїлэгчээс болон уян холбоосны
тулгуураас,
Эргэлдэх цахилгаан машинтай уян холбоосоор буюу ил шинээр холбогдсон
трансформаторын хаалган (портал) тулгуур нь бусад бїтээц дээр байрлах аянга зайлуулагчийн,
эсвэл тусгайд нь босгосон аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээний дотор багтсан байх ёстой.
4.2.89. Гэрэлтїїлэгчийн шон, цамхагийг аянга зайлуулагч болгон хэрэглэх нєхцєлд
гэрэлтїїлэгчийн тэжээлийг татахдаа кабелийн байгууламжаас гэрэлтїїлгийн шон, цамхаг хїртэл,
мєн цамхагийн дагуу металл бїрээстэй кабелиар, эсвэл металл бїрээсгїй кабелийг металл хоолой
дотуур сївлэж гїйцэтгэнэ. Аянга зайлуулагчийн ойролцоо энэ кабелийн 10 м-ээс багагїй хэсгийг
газарт шууд булах нь зїйтэй.
Кабель нь кабелийн байгууламж руу орсон хэсэгт кабелийн металл бїрээс, гадна хуяг,
металл хоолойг дэд єртєєний газардуулах байгууламжтай холбож єгвєл зохино.
4.2.90. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн агаарын шугамын хуваарилах байгууламж (дэд
єртєє) руу дєхсєн хэсгийг аянгын шууд ниргэлтээс тросон аянга зайлуулагчаар хамгаалална.
Тросоор хамгаалагдах дєхєлтийн хамгаалалтын єндєржїїлсэн тєвшинг хангахуйц урт, тулгуурын
газардуулгын эсэргїїцэл, тросон аянга зайлуулагчийн тоо ба хамгаалалтын єнцєг нь 4.2.6
хїснэгтэд заасан шаардлагыг хангаж байх ёстой.
2.5.68-д тусгаснаас бусад тохиолдолд дєхєлтийн тулгуур бїрт тросыг тулгуурын
газардуулгад холбоно.
Аянгын идэвхижил сул байдаг бїс нутагт 35-220 кВ АШ-ын дэд єртєє рїї дєхєх хэсгийн
тулгууруудын газардуулгын эсэргїїцийг 4.2.6 хїснэгтэд заасан хэмжээнээс доор зааснаар
нэмэгдїїлж болно:
· жилийн аянгын цаг нь 20–оос бага байвал – 1.5 дахин,
· жилийн аянгын цаг нь 10-аас бага байвал – 3 дахин.
Хэрэв газардуулагчийн газардуулгын эсэргїїцлийг шаардлагатай хэмжээнд хїргэх
боломжгїй байвал эсрэг ачаа-газардуулагч хэрэглэж болно.
Онцгой мєстлєгийн болон хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь 1000 Ом*м-ээс их байдаг
бїс нутагт АШ-ын дєхєлтийн аянгын хамгаалалтыг тусдаа байрлах шон хэлбэрийн аянга
зайлуулагч хэлбэрээр хийж болно. Эдгээр газардуулагчийн газардуулгын эсэргїїцлийг
нормчлохгїй.
Хїснэгт 4.2.6
Агаарын шугамын хуваарилах байгууламж (дэд єртєє) руу дєхєх хэсгийн
аянгын шууд ниргэлтийн хамгаалалт
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 248
БД 43-101-03
Uн П тулгууртай хоёр тростой Дан тулгууртай АШ- Тулгуурын газардуулгын
кВ АШ-ын дєхєлт ын дєхєлт байгууламжийн
35 Тросоор тросны Хамгаалал тросны зєвшєєрєгдєх хамгийн
110 хамгаалагдах хамгаала тын єндєр тоо ба их эсэргїїцэл, Ом*2;
150 тєвшинтэй єнцєг, хєрсний хувийн
220 дєхєлтийн лтын дєхєлтийн ш / град
330 хамгаалалтын єнцєг, эквивалент
500 єндєржїїлсэн град тросоор эсэргїїцлийн утгуудын
* хамгаалаг
*2 тєвшинг їед, Ом.м
хангахуйц урт, дах
*3 хэсгийн 100 100 – 500
км* урт, км* хїртэ 500 дээш
*4
*5 л
0,5*3, 1-2 25-30 1-2 1-2/30 10 15 20
1-3 25-30 1-3 1-2/25*4 10 15 20*5
2-3 25-30 2-3 1-2/20*4 10 15 20*5
2-3 25 2-3 2/25*4 10 15 20*5
2-4 25 2-4 2/20 10 15 20*5
3-4 25 - -/- 10 15 20*5
Хамгаалагдах дєхєлтийн уртыг сонгохдоо хїснэгт 4.2.8-д заасан хамгаалагдаж буй
тоноглол ба вентиль цэнэг шавхагч хоорондын зайг нэмж тооцно.
Хоёр хэлхээт дан тулгууртай 110-330кВ АШ-ын дєхєлт дэх тулгууруудын газардуулгын
байгууламжийг хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцлийн утга <100, 100-500, >500 Ом*м
байхад харгалзан 5, 10, 15 Ом –оос ихгїй эсэргїїцэлтэй байхаар хийвэл зохино.
Зєвхєн 1,6 МВА хїртэлх чадлын трансформатортай дэд єртєєнд хэрэглэнэ.
Тємєр бетон дан тулгуур дээр хамгаалалтын єнцєг 30о хїртэл байж болно.
хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцлийн утга 1000 Ом*м-аас их байхад П тулгуурын
газардуулгын байгууламжийн эсэргїїцэл 20 Ом-оос их (гэхдээ 30 Ом-оос ихгїй) байж
болно.
4.2.91. Жилийн аянгатай цагийн тоо 60 цагаас хэтрэхгїй бїс нутагт тус бїр нь 1,6 МВА
хїртэлх чадалтай хоёр трансформатортай, эсвэл 1,6 МВА хїртэлх чадалтай нэг трансформатортай
боловч нам хїчдэл талаасаа бэлтгэл тэжээлтэй 35 кВ-ын дэд єртєєний оруулгын 35 кВ хїчдэлийн
агаарын шугамын дэд єртєє рїї дєхсєн хэсэгт аянгын хамгаалалт хийхгїй байж болно. Энэ
тохиолдолд шугамын 0,5 км-аас багагїй урттай дєхєлтийн тулгуур бїрт 4.2.6 хїснэгтэд заасан
газардуулгын эсэргїїцэлтэй газардуулагч хийнэ. Энэхїї шугам нь модон тулгууртай бол їїнээс
гадна шугамын 0,5 км урттай дєхєлтийн хэсэгт тусгаарлагын бэхэлгээг тулгуур бїрийн
газардуулгатай, холбож єгєх ба дєхєлтийн хэсгийн шугам талын эхний тулгуур дээр яндан
цахилуурын бїрдлийг тавина. Вентилэн цахилуур, трансформаторын хоорондох зай нь 10 м-ээс
хэтэрч болохгїй.
Нам хїчдэл талаасаа бэлтгэл тэжээлгїй, 1,6 МВА хїртэл чадлын нэг трансформатор бїхий
дэд єртєєг тэжээсэн 35 кВ хїчдэлийн шугамын дєхєлтийн 0,5 км-ээс доошгїй урт хэсгийг аянга
зайлуулах тросоор хамгаална.
4.2.92. 35-220 кВ хїчдэлийн шугамын дэд єртєєнд дєхсєн хэсгийн шугам талаас эхний
тулгуур дээр дараах тохиолдлуудад яндан цахилуур (РТ1) тавина. Їїнд:
1. Шугам нь нийтдээ дєхєлтийн хамт модон тулгууртай хийгдсэн бол,
2. Шугам нь модон тулгууртай, дєхєлт нь тємєр, тємєр бетон тулгууртай хийгдсэн бол,
3. 35 кВ-ын модон тулгууртай АШ-ын дєхєлтийн аянга хамгаалалт нь 4.2.91-ийн дагуу
хялбараар хийгдсэн бол,
Бїх уртынхаа дагуу тємєр, тємєр бетон тулгууртай хийгдэх агаарын шугамын дєхєлтийн
эхэнд РТ1 тавих шаардлагагїй.
Яндан цахилуур тавих шугамын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь
хєрсний хувийн эквивалент эсэргїїцэл 1000 Ом.м-ээс бага байхад 10 Ом.м-оос, харин 1000 Ом.м-
ээс их бол 15 Ом-оос хэтрэхгїй байх ёстой. Модон тулгуур дээр суурилагдах РТ-1 яндан
цахилуурын газардуулгатай холбосон утсыг тулгуурыг нь дагуулж буулгана.
35-110 кВ-ын АШ -ын уртын дагуу зарим хэсэг нь тросон хамгаалалтанд хамрагдаагїй бєгєєд
аянгын улиралд удаан хугацаагаар нэг талдаа тасархай байж болох нєхцєлд тїїний тасархай байх
дэд єртєєний оруулгын портал дээр, эсвэл уг дэд єртєє талаас эхний тулгуур дээр яндан цахилуур
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 249
БД 43-101-03
(РТ-2) тавьж єгнє. АШ-ын таслагдсан талын тєгсгєлд хїчдэлийн трансформатор байвал яндан
цахилуурын оронд вентилэн цахилуур тавина.
Яндан цахилуур (РТ-2) ба таслагдсан таслах-залгах тєхєєрємж хоорондох зай нь 110 кВ-ын
агаарын шугамд 60 м-ээс, 35 кВ-ын агаарын шугамд 40 м-ээс тус тус хэтрэхгїй байвал зохино.
4.2.93. Тусгаарлагын хїчдэлийн тєвшингєєс бага хїчдэлээр ажиллаж байгаа агаарын
шугамын хамгаалагдсан дєхєлтийн хэсгийн шугам талаасаа эхний тулгуур дээр нь шугамын ажлын
хїчдэлд тохирох хїчдэлийн тєвшин бїхий яндан цахилуур тавина.
Хїчдэлийн шаардлагатай тєвшинд буюу богино залгааны гїйдлийн хэмжээнд тохирсон
яндан цахилуур олдохгїй тохиолдолд хамгаалалтын очлох завсар хэрэглэнэ, эсвэл шугамын
хєндийрїїлэг нь хээрийн буюу їйлдвэрийн тоосоор бохирдохгїй нєхцєлд нэг буюу зэрэгцээ хоёр
тулгуурын тусгаарлагын хэлхээсний хэсэг тусгаарлагч (тусгаарлуур)ийг богино холбож болно. Нэг
хэлхээсэнд богино холбоосгїй їлдсэн тусгаарлагын тоо ажлын хїчдэлд тохирохоор байх ёстой.
Агаарын бохирдолттой нєхцєлд тохируулж нэмэгдїїлсэн тусгаарлагатай шугамын
хамгаалагдсан дєхєлтийн эхлэл нь нэмэгдїїлсэн тусгаарлагатай бїсэд байгаа бол хамгаалагдсан
дєхєлтийн эхний тулгуур дээр шугамын ажлын хїчдэлд тохирсон яндан цахилуур тавина.
Хїчдэлийн шаардлагатай тєвшин, богино залгааны гїйдлийн хэмжээнд тохирсон яндан цахилуур
олдохгїй тохиолдолд очлох завсар хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
4.2.94. Яндан цахилуурыг богино холболтын гїйдлээр дараах шаардлагуудад зохицуулж
сонгоно. Їїнд:
1. 35 кВ хїртэл хїчдэлийн сїлжээ (саармаг цэг нь хєндийрїїлэгдсэн буюу нум унтраагч
ороомгоор газардуулсан)-нд яндан цахилуураар таслагдах гїйдлийн дээд хязгаар нь гурван фазын
богино холболтын байж болох хамгийн их гїйдлээс багагїй, харин доод хязгаар нь хоёр фазын
богино холболтын тогтворжсон гїйдлийн боломжит хамгийн бага хэмжээнээс ихгїй байна.
2. Газардлагын их гїйдэлтэй, 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлийн сїлжээнд яндан цахилуурыг
гурван фазын буюу нэг фазын богино холболтын боломжит хамгийн их гїйдлээр, мєн хоёр буюу
нэг фазын газардлагын тогтворжсон хамгийн бага гїйдлээр сонголт хийнэ.
Богино холболтын гїйдлийн шаардлагатай хэмжээнд тохирсон яндан цахилуур байхгїй бол
оронд нь хамгаалалтын їндсэн очлох завсар хэрэглэж болно. Яндан цахилуур байхгїй бол модон
тулгууртай 220 кВ АШ-ын 1-2 тулгуур дээр тусгаарлагын хэлхээсийн дїїжлїїрийг газардуулах ба
энэ їед тусгаарлагын тоо нь тємєр тулгуурынхтай адил байна.
Хамгаалалтын їндсэн очлох завсрын хэмжээг хїснэгт 4.2.7-д харуулав.
Хїснэгт 4.2.7
Хамгаалалтын їндсэн ба нэмэгдэл очлох завсрын хэмжээ
Хїчдэл, кВ Хамгаалалтын очлох завсарын хэмжээ, мм
3 Їндсэн Нэмэгдэл
6
10 20 5
20
35 40 10
110
150 60 15
220 140 20
330
500 250 30
650 -
930 -
1350 -
1850 -
300 -
Модон тулгууртай 3–35 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын газардуулгын буултын утсанд
газраас 2.5 м-ээс доошгїй єндєрт байрлуулсан хамгаалалтын нэмэгдэл очлох завсар їїсгэвэл
зохино. Нэмэгдэл очлох завсарын хэмжээг хїснэгт 4.2.7 –д харуулав.
4.2.95. Агаарын шугамтай холбогдсон 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлийн хуваарилах
байгууламжид вентилэн цахилуур тавина.
Вентилэн цахилуурыг сонгохдоо тїїний хамгаалах їзїїлэлтийг нь хамгаалагдах тоноглолын
хєндийрїїлэг болон тусгаарлагтай уялдуулж, харин унтрах хїчдэлийг нь (тїїнийг суурилуулах цэг
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 250
БД 43-101-03
дээрхи) сїлжээний нэг фаз газардах їеийн хїчдэлд харгалзуулан авна. Цахилуур ба хамгаалагдах
тоноглолын хоорондох зай ихэдсэн їед цахилуурын тоог цєєрїїлэхийн тулд хєндийрїїлэг болон
тусгаарлагаар баримжаалж тодорхойлсон їзїїлэлтээс илїї сайн їзїїлэлт бїхий вентилэн
цахилуур хэрэглэж болно.
Цахилуураас трансформаторууд болон тєхєєрємжїїд хїртэлх шинийн дагуух зай нь
салбарыг оролцуулаад хїснэгт 4.2.6-4.2.9-д зааснаас илїїгїй байх ёстой.
Хуваарилах байгууламж (дэд єртєє)-ийн ажиллагааны хэвийн горимд залгаатай байх шугам,
вентилэн цахилуурын тооноос хамааруулж вентилэн цахилуур ба хамгаалагдах тоноглолын
хоорондох зайн зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээг тодорхойлвол зохино.
Вентилэн цахилуурын тоо, тэдгээрийг суурилуулах цэгийг сонгохдоо тооцоот хугацааны
(эцсийн їр дїнгээр бий болох) цахилгааны холболтын бїдїївч, трансформаторын ба агаарын
шугамын тоог їндэслэнэ. Тэгэхдээ хамгаалагдах тоноглолоос вентилэн цахилуур хїртэлх зай нь
эхний хэсгийг ашиглалтанд оруулах їед болон (їргэлжлэх хугацаа нь аянгын улиралын хугацаатай
тэнцїї буюу их байх) завсрын їе шатуудад зєвшєєрєгдєх хязгаарт байх ёстой. Їїнд ашиглалтын
їеийн ажиллагааны аваарийн болон засварын горимууд хамаарагдахгїй.
4.2.96. Вентилэн цахилуурыг доор заасныг хамгаалах зориулалтаар ашиглах їед цахилуур
ба трансформатор (автотрансформатор, шунтлагч реактор)-ын хоорондох хэлхээнд сэлгэн
залгалтын тєхєєрємжгїйгээр тавина. Їїнд:
* Автотрансформаторын холбоос бїхий хїчний трансформаторын бїх хїчдэлийн
ороомгуудыг,
* 330 ба 500 кВ-ын хїчдэлийн трансформаторын ороомгууд, реактор,
* Стандартын (УСТ) дагуу тусгаарлагын тєвшинтэй 150 ба 220 кВ хїчдэлийн хїчний
трансформаторын ороомгуудыг,
* 500кВ хїчдэлийн шунтлагч реакторыг.
Вентилэн цахилуураас трансформатор (автотрансформатор, реактор) болон тєхєєрємж
хїртэлх зай нь хїснэгт 4.2.6-4.2.9-д заасан хэмжээнээс хэтрэхгїй байх ёстой (мєн 4.2.137 заалтыг
їз). Энэхїї зайнаас хэтэрсэн тохиолдолд шин дээр нэмэгдэл цахилуур тавибал зохино.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 251
БД 43-101-03
Вентилен цахилуураас хамгаалж байгаа 35-220 кВ-ын хїч
Хїчний трансфо
Тогтоосон хїчдэл [кВ]
Агаарын шугамынТєгсгєлийн ХБЗалгаатай
шугамт
оруулгын хамгаалах
хэцний урт [км]
1 х РВС
2 х РВС
1 х РВМГ
2 х РВМГ
1 х РВС
2 х РВС
Хуваарилах байгууламж, III бїлгийн II бїлгийн III бїлгийн
дэд станцын орох АШ-ын
цахилуур цахилуур цахилуур
оруулгын тулгуурын
ангилал:
Хаалган (портал) тулгуур 0.5 20 30 - - 30 40
(модон, оруулгын эхэндээ 1.0 40 60 - - 50 100
35 РТ-тэй ) 1.5 60 90 - - 80 120
2.0 75 110 - - 100 150
Нэг хєлтэй тулгуур 1.0 20 30 - - 30 40
(тємєр ба тємєр бетон)
1.5 30 50 - - 50 60
2.0 45 70 - - 70 90
1.0 30 50 40 100 50 70
Хаалган тулгуур (модон, 1.5 50 80 70 150 70 90
оруулгын сувагт РТ-тэй) 2.0 70 110 90 180 80 120
2.5 90 165 120 220 95 150
110 3.0 100 180 150 250 110 200
1.0 15 20 20 50 20 30
Нэг хєлтэй тулгуур 1.5 30 55 40 80 40 60
(тємєр ба тємєр бетон) 2.0 50 75 70 120 60 90
2.5 65 100 90 160 70 115
3.0 80 140 120 200 80 140
2.0 - - 20 65 - -
30 70 60 80 50 90
Хаалган тулгуур 2.5 - - 35 75 - -
40 90 80 100 70 120
(150)- 3.0 - - 80 100 - -
220 50 100 90 120 90 150
Нэг хєлтэй тулгуур 2.0 - - 10 35 - -
20 50 40 60 30 50
(тємєр ба тємєр бетон) 2.5 - - 15 70 - -
30 70 60 80 45 80
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 2
Хїснэгт 4.2.8
чдэлтэй тоноглол хїртэлх хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай [м]
орматор хїртэлх Бусад цахилгаан тоног тєхєєрємж хїртэлх
2 агаарын 3 ба тїїнээс дээш АШ Тєгсгєлийн ХБ 2 ба тїїнээс дээш АШ
шугамтай ХБ
тай ХБ шугамтай ХБ
II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн III бїлгийн II бїлгийн
цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур цахилуур
1 х РВМГ
2 х РВМГ
1 х РВС
2 х РВС
1 х РВМГ
2 х РВМГ
1 х РВС
2 х РВС
1 х РВМГ
2 х РВМГ
1 х РВС
2 х РВС
1 х РВМГ
2 х РВМГ
- - 35 45 - - 25 40 - - 30 50 - -
- - 90 120 - - 75 100 - - 100 150 - -
- - 120 150 - - 100 130 - - 125 200 - -
- - 150 180 - - 125 150 - - 150 200 - -
- - 40 50 - - 40 60 - - 50 100 - -
- - 60 70 - - 60 90 - - 80 120 - -
- - 90 100 - - 70 120 - - 90 150 - -
60 120 70 90 80 125 120 140 130 180 130 150 140 190
80 160 90 140 100 175 140 170 150 200 200 200 180 200
100 200 110 135 120 250 170 200 180 220 200 200 200 220
125 250 125 180 135 250 190 200 220 250 200 200 220 250
160 250 140 200 170 250 200 200 250 250 200 200 250 250
30 75 30 40 40 100 70 90 80 110 100 130 120 170
50 100 50 70 60 130 110 130 120 160 150 180 160 200
70 150 70 100 90 190 120 150 140 180 200 200 180 250
100 200 80 125 120 250 130 200 160 230 200 200 200 250
130 250 95 150 250 250 150 200 180 250 200 200 220 250
60 100 - - 90 110 90 160 100 210 150 220 200 280
70 130 90 120 110 140
70 140 - - 100 150 110 180 120 250 170 280 250 350
90 170 110 160 130 190
90 170 - - 120 180 120 200 160 280 190 310 270 400
120 200 120 200 150 220
35 60 - - 45 65 60 90 75 130 90 120 100 150
50 80 50 70 65 80
65 90 - - 80 90 80 120 100 180 120 160 140 220
80 110 70 100 95 110
253
БД 43-101-03
Вентилен цахилуураас 35-330 кВ хїчдэлийн хамгаалагд
Дэд єртєєний бїдїївч, Цахилуурын бїрдлийн тоо,
АШ-ын тоо маяг, суурилуулах газар
Мухар (тєгсгєл)-ын ДЄ, Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн
трансформатор-шугамын вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл
хоршилын бїдїївчтэй II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл:
нэгийг нь - хїчний трансформаторын дэргэд,
Мухрын ДЄ, “нэгдсэн хоршил” нєгєєг нь – шугамын їїрэнд
бїдїївчтэй трансформаторын холболтууд дээр
II бїлгийн вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл
Хоёр шугам ба нэг трасформатор
бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн
бїдїївчтэй вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл
Хоёр шугам ба хоёр трасформатор
бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “гїїрэн” Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн
бїдїївчтэй вентилэн цахилуурын хоёр бїрдэл
Хоёр шугам ба хоёр трасформатор
бїхий нэвтрїїлэх ДЄ, “дєрвєлжин” Адил
бїдїївчтэй
Адил
Секциийн (систем) шинтэй, гурван
АШ ба хоёр трансформатортай
Секциийн (систем) шинтэй, гурван Хїчний трансформаторын дэргэд II бїлгийн
АШ ба нэг трансформатортай вентилэн цахилуурын нэг бїрдэл
* - I бїлгийн цахилуурыг ашиглавал зєвшєєрєгдєх зайг 1.3 дахин нэмэгдїїлнэ.
** - хїчний трансформаторын дэргэд суурилуулсан цахилуураас.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 2
Хїснэгт 4.2.9.
даж байгаа тоноглол хїртэлх зєвшєєрєгдєх хамгийн их зай
Хамгаалалтын єндєр Хїчний Зай * , м Бусад цахилгаан
тєвшинд байх трансформатор, тоноглол хїртэл
автотрансформатор,шу Хїчдэлийн
АШ-ын хамгаалагдах нтлэгч реактор хїртэл трансформатор
дєхєлтийн урт, км
хїртэл
Хаалган Хоёр Хаалган Хоёр Хаалган Хоёр
тулгуур тростой тулгуур тростой тулгуур тростой
дан хєлт дан хєлт дан хєлт
тулгуур тулгуур тулгуур
2.5 45 - 75 - 130 100
3.0 70
4.0 100 20 90 30 140 110
2.5 70 50 115 85 150 130
3.0 120
4.0 160 - 250** - 330** 235**
2.0 70 20 320** 100 380** 270**
2.5 110
3.0 150 90 400** 250 450** 340**
2.0 80 - 210 - 335 280
2.5 110
3.0 150 20 240 100 340 320
2.0 60
2.5 80 65 260 200 355 340
3.0 130
2.0 150 - 160 - 390 300
2.5 200
3.0 240 50 210 120 410 350
2.0 150
2.5 220 80 250 150 4250 380
3.0 300
2.0 100 - 320 - 420 300
2.5 175
3.0 250 20 400 260 500 360
60 475 310 580 415
- 500 - 1000 1000
80 700 320 1000 1000
140 750 470 1000 1000
40 960 - 1000 1000
80 1000 400 1000 1000
140 1000 1000 1000 1000
30 700 - 1000 750
70 800 200 1000 1000
100 820 700 1000 1000
254
БД 43-101-03
Хїснэгт 4.2.10. Вентилен цахилуураас 500 кВ хїчдэлийн хамгаа
Дэд єртєєний бїдїївч, Цахилуурын бї
АШ-ын тоо маяг, суурилу
Мухрын ДЄ, трансформатор-шугамын II бїлгийн вентилэн цахил
хоршилын бїдїївчтэй нэгийг нь - хїчний трансф
нєгєєг нь – шугамын їїрэ
Хоёр шугам ба нэг трасформатор бїхий холболт дээр
нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” бїдїївчтэй
II бїлгийн вентилэн цахил
нэгийг нь - хїчний трансф
нєгєєг нь – шинэн дээр, ш
реакторын холболт дээр
Хоёр шугам ба нэг трасформатор бїхий Хїчний трансформаторын
нэвтрїїлэх ДЄ, “гурвалжин” бїдїївчтэй вентилэн цахилуурын хоё
Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба Адил
хоёр трансформатортай
Секциийн (систем) шинтэй, гурван АШ ба Хїчний трансформаторын
нэг трансформатортай вентилэн цахилуурын нэг
Тайлбар:
ГОСТ 1516.1-76* -ын дагуу хийгдсэн тусгаарлага бїхий тоноглолыг хамгаал
ихэсгэж болно:
· хїчний трансформатор (автотрансформатор), шунтлэгч реактор, хїчдэлий
· бусад цахилгаан тоноглол хїртэл – 1.1 дахин.
Энгийн бутархайгаар заасан илэрхийлэлд:
· хїртвэр нь – шинэн дээр, шугамын їїрэнд буюу реакторын холболт дээр х
· хуваарьт нь - хїчний трансформаторын дэргэд суурилуулсан цахилуур хїр
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 251
алагдаж байгаа тоноглол хїртэлх зєвшєєрєгдєх хамгийн их зай
їрдлийн тоо, Хїчний Зай, м Бусад
уулах газар трансформатор цахилгаан
(автотрансформ Хїчдэлийн тоноглол
луурын хоёр бїрдэл: атор) шунтлэгч трансформатор
форматорын дэргэд, реактор хїртэл хїртэл
энд буюу реакторын хїртэл
150 \ 700
95 150 \ 700
луурын хоёр бїрдэл: 130 350 \ 700 350 \ 900
форматорын дэргэд,
шугамын їїрэнд буюу
н дэргэд II бїлгийн 160 350 800
ёр бїрдэл
240 450 900
н дэргэд II бїлгийн 175 400 600
г бїрдэл
лахад I бїлгийн вентилен цахилуур ашиглах їед зєвшєєрєгдєх зайг доор зааснаар
йн трансформатор хїртэл – 1.5 дахин,
хамгийн ойр байгаа вентилен цахилуур хїртэлх зєвшєєрєгдєх зхй,
ртэлх зєвшєєрєгдєх зай.
1
БД 43-101-03
4.2.97. Трансформаторыг хуваарилах байгууламжтай 110 кВ-ын кабелиар холбовол энэхїї
холбоосон дээр вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгыг кабелийн металл бїрээстэй
холбох ёстой.
ХБ-ын, трансформатортай шууд холбогдох шинд хэд хэдэн кабель холбох тохиолдолд ХБ-ын
шин дээр вентилэн цахилуурын нэг багцыг суурилуулна. Цахилуурыг суурилуулах цэгийг кабель
холбох цэгт аль болохоор ойртуулж сонгох хэрэгтэй.
4.2.98. Хїчний трансформатор (автотрансформатор)-ын ашиглагдаагїй байгаа дунд ба нам
хїчдэлийн ороомгийг од буюу гурвалжин-аар холбож, газар ба фаз бїрийн оруулга хооронд холбож
тавьсан вентилэн цахилуураар хамгаална. Трансформаторын соронзон дамжуулагч талд байрласан
нам хїчдэлийн ашиглагдаагїй ороомгийг хамгаалахдаа гурвалжин холбоосын нэг оройг, одон
холболтын аль нэг фазыг буюу эсвэл саармаг цэгийг газардуулах эсвэл фаз бїрд хїчдэлийн тївшинд
нь харгалзах цахилуур тавьсан байна.
Хэрэв ашиглагдаагїй ороомогт байнга холбогдсон байх кабель шугам нь 30м-ээс багагїй урттай,
бїрхїїл буюу хуяг нь газардуулагдсан бол энэхїї ороомогт хамгаалалт шаардлагагїй.
4.2.99. 110-220 кВ-ын хїчний трансформаторын ороомгийн шугам талын їзїїрийн тусгаарлагаас
бага тусгаарлагатай боловч хєндийрїїлэн ажиллуулж болох саармагийг нь хамгаалахад вентилэн
цахилуур ашиглавал зохино. Саармагийн тусгаарлага нь тїїнийг газардуулгагїйгээр ашиглах нєхцлийг
хангаагїй байвал уг трансформаторын саармаг цэгт салгуур тавьж болохгїй.
500 кВ хїчдэлийн шунтлах реакторыг аянгын болон дотоод хэт хїчдэлээс тїїний холболтууд
дээр суурилуулсан аянгын болон хосолмол цахилууруудаар хамгаална.
4.2.100. Агаарын шугам холбогдсон 3-20 кВ хїчдэлтэй хуваарилах байгууламжийг шин дээр,
эсвэл трансформаторын дэргэд вентилэн цахилуур тавьж хамгаална. Трансформатор нь шинэнд
кабелаар холбогдох 3-10 кВ-ын хуваарилах байгууламжинд цахилуураас трансформатор,
тєхєєрємжїїд хїртэлх зайг (4.2.84-д зааснаас бусад тохиолдолд) хязгаарлахгїй.
3-10 кВ-ын хуваарилах байгууламжийн шинэнд трансформаторыг агаарын тусгаарлагатайгаар
холбосон бол вентилэн цахилуураас трансформатор болон тєхєєрємж хїртэлх зай нь модон
тулгууртай шугамд 60 метр, тємєр, тємєр бетон тулгууртай шугамд 90 м-ээс хэтрэхгїй байх ёстой.
3-20 кВ-ын агаарын шугамын дэд єртєє рїї дєхсєн хэсгийг тросон аянга зайлуулагчаар
хамгаалах шаардлагагїй.
Модон тулгууртай 3-20 кВ-ын агаарын шугамын дэд єртєєнд дєхсєн хэсэгт дэд єртєєнєєс 200-
300м зайд яндан цахилуур (РТ-1) тавина.
Аянгын улиралд нэг талаасаа удаан хугацаагаар тасархай ажиллаж болох 3-20 кВ хїчдэлийн
агаарын шугамын тасархай байх талын тєгсгєлийн тулгуур дээр буюу дэд єртєєний бїтээц дээр яндан
цахилуур (РТ-2) тавих нь зїйтэй. Шугамын тасархай байх тєгсгєлд хїчдэлийн трансформатор байх
тохиолдолд яндан цахилуурын (РТ-2) оронд вентилэн цахилуур тавина. Цахилуураас тасархай байх
таслах-залгах тєхєєрємж хїртэлх зай нь 15 м-ээс илїїгїй байна.
РТ-1, РТ-2 цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м хїртэлх хєрсний хувийн
эквивалент эсэргїїцэлтэй газарт 10 Ом-оос хэтрэхгїй, хувийн эквивалент эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м-ээс
их газарт 15 Ом-оос хэтрэхгїй байна.
Тємєр буюу тємєр бетон тулгууртай 3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамын дэд єртєєнд дєхсєн
хэсэгт яндан цахилуур (РТ-1, РТ-2) тавих шаардлагагїй. Агаарын шугамын дєхєлтийн 200-300 м урт
хэсэгт тємєр ба тємєр бетон тулгуур бїрд 2.5.19-р хїснэгтэнд заасанаас ихгїй эсэргїїцэлтэй
газардуулга хийвэл зохино.
Нам талдаа 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3-20 кВ-ын агаарын шугамд холбогдох 3-20 кВ-ын дэд
єртєєний хамгаалалтыг єндєр, нам талд нь вентилэн цахилуур тавьж гїйцэтгэнэ.
Дэд єртєєний трансформаторын чадал 0,63 МВА-аас бага байвал, модон тулгууртай 3-20 кВ
хїчдэлийн агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт яндан цахилуур тавихгїй байж болно.
Вентилэн цахилуурыг хїчдэлийн трансформатортай нэг їїрэнд байрлуулах бол цахилуурыг гал
хамгаалуурын ємнє нь холбож єгєх нь зїйтэй.
4.2.101. 35-220 кВ хїчдэлийн АШ-ын дунд орсон завсарын кабелийн урт 1,5 км-ээс бага байвал
хоёр талд нь яндан буюу вентилэн цахилуур тавьж хамгаална. 35-110 кВ-ын хїчдэлийн кабелийг РВС
маягийн вентилэн буюу яндан цахилуураар, харин 220 кВ-ын кабелийг РВМГ маягийн вентилен
цахилуураар хамгаалах ёстой. Завсарын кабелийн урт 1,5 км-ээс их байх тохиолдолд кабелийн
тєгсгєлїїдэд цахилуур тавих шаардлагагїй.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 255
БД 43-101-03
3-20 кВ хїчдэлийн агаарын шугамыг дэд єртєєнд 50 м хїрэхгїй урттай кабелаар холбох
тохиолдолд кабелийг агаарын шугамд холбосон цэгт яндан цахилуур тавина. Хэрэв агаарын шугам нь
кабелийн тєгсгєлєєс 200-300 м уртын туршид модон тулгууртай байвал хоёр дахь яндан цахилуур
тавина.
Хэрэв уг кабелийн урт 50м-аас их байвал кабелийг агаарын шугамд холбох цэгт вентилэн
цахилуур тавина.
Цахилуурын газардуулгыг хамгийн ойр замаар кабелийн тємєр хуягтай холбож газардуулсан
байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 4.2.100-д заасан хэмжээнээс их байж болохгїй.
4.2.102. Аянга хамгаалалтын тросгїй модон, тємєр эсвэл тємєр бетон тулгууртай, ашиглагдаж
байгаа агаарын шугамд дєхєлтийн хамгаалагдах шаардлагатай (хїснэгт 4.26 ба 4.2.8-д заасан) уртаас
бага урттай салбар шугамаар холбогдох 40 МВА хїртэл чадал бїхий трансформаторуудтай 35-110 кВ-
ын дэд єртєєний аянга хамгаалалтыг доорхи хэсгїїдийг агуулсан хялбарчилсан (зураг 4.2.16)
бїдїївчээр хийж болно:
* дэд єртєєний хїчний трансформатораас 10 м-ээс хэтрэхгїй зайнд тавигдах вентилэн
цахилуур;
* уг салбарын бїх уртын дагуу хийсэн дэд єртєє рїї дєхсєн хэсгийн хамгаалалтын
тросон аянга зайлуулагч;
Салааны урт 150 м-ээс бага бол ашиглагдаж байгаа агаарын шугамд салаалсанаас хоёр тийш
тус бїрт нь нэг алгасалд аянгын трос татах буюу шон хэлбэрийн нэмэлт хамгаалалт хийнэ.
* модон тулгууртай бол суурилагдддаг бєгєєд тус бїр нь 10 Ом-оос хэтрэхгїй
газардуулгын эсэргїїцэлтэй РТ-1, РТ-2 цахилуурууд: Їїнд:
РТ-2 – шугамын тростой хэсгийн шугам талаас эхний тулгуур дээр эсвэл шон хэлбэрийн аянга
зайлуулагчийн хамгаалах зааг дээр суурилуулсан цахилуур;
РТ-1 - шугамын хамгаалагдаагїй хэсгийн РТ-2 цахилуураас 150-200 м зайд байгаа тулгуур дээр
суурилуулсан цахилуур.
Салбар шугамын урт 500 м –ээс их бол РТ-1 -ыг тавих шаардлагагїй болно.
Вентилэн цахилуур ба трансформатор хоорондох зай нь 10 м-ээс илїї байх дэд єртєєний
хамгаалалтыг 4.2.190, 4.2.195 зїйлд заасан шаардлагын дагуу хийнэ.
Ажиллаж байгаа агаарын шугамыг богино урттай салбар шугамаар дэд єртєєгєєр оруулж гаргах
тохиолдолд ч дээрх шаардлагын дагуу хялбарчилсан хамгаалалт хийж болно (4.2.17 зураг). Ингэхдээ
трансформаторыг РВМГ маягийн вентилен цахилуураар хамгаална.
Шинээр баригдах шугамд холбогдох дэд єртєєний аянга хамгаалалтыг хялбарчилсан схемээр
хийж болохгїй.
4.2.103. Ажиллаж байгаа шугамд салбар шугамаар буюу ороод гарсан шугамаар холбогдох дэд
єртєєг хамгаалах зориулалтаар суурилагдсан 35-110 кВ-ын (РТ1, РТ2) цахилуурын газардуулгын
эсэргїїцэл нь 1000 Ом.м ба тїїнээс их хувийн эсэргїїцэл бїхий хєрстэй бїс нутагт 10 Ом-оос их байж
болох боловч 30 Ом-оос их байж болохгїй. Ийм тохиолдолдпд яндан (РТ-2) цахилуурын газардуулгын
хїрээг їргэлжилсэн газардуулагчаар дэд єртєєний газардуулгын хїрээтэй холбоно.
Зураг 4.2.16. Агаарын шугамд 150
м хїртэл болон 150 м –ээс илїї
урттай ороод гарсан шугамаар
холбогдох дэд єртєєг аянгын хэт
хїчдэлээс хамгаалах бїдїївч.
4.2.104. Нийт
уртынхаа зарим хэсэгт
хамгаалалтын тросгїй 110 кВ
хїртэл хїчдэлийн агаарын
шугамын тулгуур дээр тавигдсан
салгуурыг уг тулгуур дээр
салгуурын хэрэглэгч талд нь яндан цахилуур суурилуулж хамгаална. Хэрэв салгуур удаан
хугацаагаар тасархай байж болох бол яндан цахилуурыг мєн тэр тулгуур дээр хїчдэлтэй байх тал
бїрд нь тавина. Дэд єртєє буюу хуваарилах байгууламжийн салбарын АШ дээр гол АШ-д холбогдсон
цэгээс нь шугамын уртын дагуу 25 м хїртэл зайд салгуур байрлах бол тїїний дэргэд цахилуур тавих
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 256
БД 43-101-03
шаардлагагїй. Энэ салгуур удаан хугацаагаар тасархай байж болох бол уг тулгуур дээр гол шугам
талд нь яндан цахилуур тавина.
Тємєр ба тємєр бетон тулгууртай, 20 кВ хїртэлх хїчдэлийн агаарын шугамд тїїнтэй адил
тївшний хєндийрїїлэг бїхий хуурай салгуурыг хамгаалах зориулалтаар цахилуур тавихгїй байж
болно. Агаарын шугамын (хїснэгт 4.2.8, болон 4.2.107, 4.2.102 заалтын дагуу тросоор
хамгаалагдсан) дєхєлтийн хїрээн дотор (тулгуурын хєндийрїїлэгээс багагїй хєндийрїїлэг бїхий)
салгуурыг шугам талаас анхны тулгуур дээр болон онцгой тохиолдолд дєхєлтийн бусад тулгуур дээр
суурилуулж болно.
Зураг 4.2.17. Агаарын шугамд 150 м
хїртэл болон 150 м –ээс илїї урттай
салбар шугамаар холбогдох дэд єртєєг
аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалах
бїдїївч.
Дїрмийн 4.2.104-д заасан яндан
цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь
2.5.51 болон 2.5.52 зїйлїїдийн
шаардлагыг хангаж байх ёстой.
Чухал хэрэглэгчдийг (жишээлбэл
татах станц) тэжээдэг бєгєєд нийт уртынхаа хэмжээнд тросоор хамгаалагдсан агаарын шугамд
холбогдох металл буюу тємєр бетон тулгууртай агаарын салбар шугамыг нийт уртын нь хэмжээнд
тросоор хамгаална.
Салбар шугам нь модон тулгууртай бол тїїнийг гол шугамд холбох цэг дээр яндан цахилуур
тавина. 3-10 кВ хїчдэлийн сэлгэн- залгалт хийх цэгийн хамгаалалтанд зориулж модон тулгууртай
тэжээлийн шугам тус бїрийн тєгсгєлийн тулгуур дээр нь яндан цахилуур тавина. Ингэхдээ цахилуурын
газардуулгыг сэлгэн-залгалт хийх цэгийн газардуулгын байгууламжинд холбовол зохино.
Эргэлдэх цахилгаан машиныг аянгын
хэт хїчдэлээс хамгаалах
4.2.105. Тємєр, тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамыг 50 МВт (50 МВА) хїртэл чадалтай
генератор (синхрон компенсатор)-т холбохыг зєвшєєрнє.
Модон тулгууртай агаарын шугамыг 25 МВт (25 МВА) хїртэл чадалтай генераторт холбож болно.
50 МВт (50 МВА)-аас их чадалтай генераторт агаарын шугамыг зєвхєн хуваагч трансформатораар
дамжуулан холбоно.
4.2.106. Агаарын шугамд холбогдох 3 МВт-аас их чадалтай цахилгаан хєдєлгїїр, синхрон
компенсатор, генераторийг аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалахад стандартын I бїлэгт хамаарах вентилэн
цахилуур мєн фаз тус бїрт 0.5 мкф-аас багагїй конденсаторын багтаамж хэрэглэнэ. Їїнээс гадна
агаарын шугамын цахилгаан станц (дэд єртєє)-ийн дєхєлтийн хэсэгт 50 кА-аас багагїй аянга тэсвэрлэх
чадвартай хамгаалалт хийнэ. Вентилэн цахилуурыг
· 15 МВт-аас их чадалтай генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахад -генератор
(синхрон компенсатор) бїрийн холболт дээр,
· 15 МВт, тїїнээс бага чадлын генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахад –генераторын
хїчдэлийн шинїїд (шинийн секци) дээр,
· 3 МВт-аас их чадалтай цахилгаан хєдєлгїїрыг хамгаалахад –хуваарилах байгууламжийн шин
дээр тус бїр суурилуулна.
20 МВт ба тїїнээс дээш чадалтай, саармаг цэгийн гаргалгатай, ороодсын тусгаарлагагїй (савхан
ороомогтой машинууд) генератор (синхрон компенсатор)-ыг хамгаалахдаа фаз тус бїрийн 0.5 мкф
багтаамжийн оронд саармаг цэг дээр нь машины хэвийн хїчдэлд харгалзах вентилэн цахилуур тавина.
Хэрэв генераторт холбогдох 100 м хїртэл урттай кабелуудын нийлбэр багтаамж нь фаз тус бїрд 0.5
мкф-аас илїї байвал хамгаалах багтаамж суурилуулах шаардлагагїй.
4.2.107. Хэрэв эргэлдэх цахилгаан машин ба агаарын шугам нь станц буюу дэд станцын
ерєнхий шинд холбогдсон бол агаарын шугамын дєхєлтийг аянгын їйлчлэлээс дараах шаардлагуудыг
биелїїлэн хамгаална. Їїнд:
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 257
БД 43-101-03
1. Тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийг 300 м-ээс доошгїй їргэлжилсэн
хэмжээгээр тросоор хамгаална. Дєхєлтийн эхэнд нь (зураг 4.2.18 а) яндан цахилуурын бїрдэл тавина.
Агаарын шугамын тросоор хамгаалагдсан дєхєлтийн хэсгийн тулгуур нь тусгаарлагын хэлхээсийг
бэхлэх цэгээс, шонгийн их бие хїртэлх зай 1 м-ээс багагїй зайтай модон хєндлєвчтэй байна. Агаарын
шугамын утасыг 35 кВ-ын хїчдэлийн тївшинд харгалзах дїїжин тусгаарлагын хэлхээс (хєндийрїїлэг
дээр) дээр єлгєнє. Яндан цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 5 Ом-оос, тростой тулгууруудын
газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос хэтрэхгїй байвал зохино.
Дєхєлтийн эхэнд тавигдах яндан цахилуурын оронд стандартын IV бїлэгт хамаарах вентилэн
цахилуур тавьж болно. Энэ цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 3 ом-оос ихгїй байна.
Модон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт аянгын хамгаалалт хийхдээ тємєр бетон
тулгууртай агаарын шугамд хэрэглэсэн хамгаалах хэрэгсэл дээр нэмж трос бїхий дєхєлтийн эхнээс
шугам тал руу 150 м орчим зайнд яндан цахилуур тавина.
2. Цахилгаан станц, дэд єртєєнд 0.5 км хїртэл урттай кабель шугамаар дамжиж холбогдсон
агаарын шугамын дєхєлтийг ємнєх 1-р зїйлд зааснаар кабельгїй АШ-ын адил хамгаалалт хийхээс
гадна кабелийг агаарын шугамд холбосон зааг дээр стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина.
Цахилуурыг хамгийн богино замаар кабелийн хуяг, металл бїрээс, газардуулгад холбоно. Цахилуурын
газардуулгын эсэргїїцэл 5 Ом-оос ихгїй байна.
3. Хэрэв агаарын шугамын 300 м-ээс доошгїй урттай дєхєлт нь аянгын шууд ниргэлтээс єндєр
байшин, мод болон єєр єндєр бїтээцээр хамгаалагдсан бол агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт трос
татах шаардлагагїй. Ийм їед агаарын шугамын хамгаалагдсан хэсгийн эхэнд (шугам талд) стандартын
IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Энэ цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл 3 Ом-оос ихгїй байна.
4. Агаарын шугамын холболтонд реактор байгаа бол АШ-ын 100-150 м урттай дєхєлтийг
аянгийн шууд ниргэлтээс тросоор хамгаална. (зураг 4.2.18.б)
Тросон аянга зайлуулагчаар хамгаалагдсан дєхєлтийн эхэнд яндан цахилуур, харин реакторын
дэргэд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Яндан цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл
10 Ом-оос ихгїй байна.
5. Агаарын шугамыг
эргэлдэх цахилгаан машин
бїхий хуваарилах
байгууламжийн шинэнд
реактор болон 50 м-ээс
хэтрэхгїй урт кабелаар
дамжуулан холбоход агаарын
шугамын дєхєлтийг аянгын
шууд ниргэлтээс хамгаалах
шаардлагагїй. Агаарын
шугамд кабель холбогдсон
цэгт 5 Ом-оос ихгїй
газардуулгын эсэргїїцэлтэй
яндан цахилуур, харин
реакторын ємнє ГОСТ 16357-
70* стандартын IY бїлгийн
вентилен цахилуур (зураг
4.2.18.б) тавина.
6. 3 МВт-аас бага чадалтай эргэлдэх цахилгаан машин бїхий цахилгаан станц (дэд єртєє)-ын
шинд холбогдох агаарын шугамын дєхєлтийн 0.5 км-ээс багагїй урттай хэсэг нь 5 Ом-оос ихгїй
газардуулгын эсэргїїцэлтэй тємєр, тємєр бетон тулгууртай бол уг шугамын цахилгаан станц (дэд
єртєє)-аас 150 метр зайд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгын
эсэргїїцэл 3 Ом-оос ихгїй байна. Энэ нєхцєлд агаарын шугамын дєхєлтийн хэсгийг тросоор
хамгаалах шаардлагагїй.
4.2.108. Генераторыг трансформатортай холбохдоо ил гїйдэл єнгєрїїлэгч (ил шинийн гїїр
болон єлгєсєн уян гїйдэл єнгєрїїлэгч) хэрэглэвэл уг гїйдэл єнгєрїїлэгч нь цахилгаан станц (дэд
єртєє)-ын аянга зайлуулагчуудын болон байгууламжуудын аянгын хамгаалалтын хїрээнд багтсан байх
ёстой. Аянга зайлуулагчийг станц (дэд єртєє)-ын газардуулах байгууламжид холбосон цэг нь гїйдэл
єнгєрїїлэгчийн газардуулагдсан эд ангийн газардуулгад холбогдсон цэгээс газардуулгын туузын дагуу
хэмжихэд 20 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино.
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 258
БД 43-101-03
Хэрэв ил гїйдэл єнгєрїїлэгч нь ИХБ-ийн аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээнд ороогїй
байвал тэдгээрийг аянгын шууд ниргэлтээс тусд нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчаар буюу
тусдаа тулгуур дээр татсан 20 градусаас илїїгїй хамгаалалтын єнцєгтэй тросоор хамгаална. Тусад нь
босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагчийг буюу тросын тулгуурыг гїйдэл єнгєрїїлэгчийн
тулгууруудын газардуулах байгууламжтай холбогдоогїй тусдаа газардуулагчаар газардуулах, эсвэл
гїйдэл єнгєрїїлэгчийн эд ангийн газардуулгыг ХБ-ын газардуулгын байгууламжид холбосон цэгээс 20
м-ээс багагїй зайд байхаар уг газардуулгад холбоно.
Тусад нь босгосон шон хэлбэрийн аянга зайлуулагч (тросын тулгуурууд)-аас гїйдэл дамжуулагч
хїртэлх буюу гїйдэл єнгєрїїлэгчийн газардуулагдсан эд анги хїртэлх зай агаараар 5 м-ээс багагїй
байна. Тусдаа газардуулагчаас болон аянга зайлуулагчийн газар доорхи хэсгээс гїйдэл
єнгєрїїлэгчийн газар доорхи хэсэг
болон тїїний газардуулагч хїртэлх
газар доогуурхи зай нь 5 м-ээс
багагїй байна.
Зураг 4.2.19. Дєхєлт нь аянгын
шууд ниргэлтээс хамгаалагдаагїй
агаарын шугамд холбох 3 МВт
хїртэлх чадлын цахилгаан
хєдєлгїїрийг хамгаалах бїдїївч
4.2.109. Хэрэв їйлдвэрийн газрын дэд єртєє нь 120 МВт хїртэл чадалтай генератор бїхий
дулааны цахилгаан станцын генераторын хїчдэлийн хуваарилах байгууламжид ил гїйдэл
єнгєрїїлэгчээр холбогдох бол уг гїйдэл єнгєрїїлэгчийг аянгын шууд ниргэлтээс 4.2.108 зїйлд заасан,
ХБ-ын аянга зайлуулагчийн хамгаалах хїрээнд ороогїй гїйдэл єнгєрїїлэгчийн адил хамгаална.
Генераторын хїчдэлийн хуваарилах байгууламжинд гїйдэл єнгєрїїлэгчийг реактораар
дамжуулж холбовол реакторын ємнє IY бїлэгийн вентилэн цахилуур тавина.
Индукцлэлээр їїсэх хэт хїчдэлээс болон гїйдэл єнгєрїїлэгчээр дамжиж ирэх аянгын хэт
хїчдэлийн долгионоос генераторыг хамгаалахын тулд стандартын IY бїлгийн вентилэн цахилуур
болон багтаамж нь генераторын хїчдэлийн дараахи утгуудад доор зааснаас багагїй байх
хамгаалалтын конденсаторуудыг 3 фазад нь суурилуулна:
· 6 кВ хїчдэлд 0.8 мкФ,
· 10 кВ хїчдэлд 0.5 мкФ,
· 13.8-20 кВ хїчдэлд 0.4 мкФ
Хэрэв генераторын шин дээрхи генераторын болон кабелийн сїлжээний нийлбэр багтаамж нь
шаардлагатай хэмжээнд байвал хамгаалалтын конденсатор тавих шаардлагагїй. Энд кабель
сїлжээний багтаамжийг тодорхойлохдоо кабелиудын уртын 750 м хїртэлх хэсгийг тооцно.
4.2.110. Найдвартай бэлтгэл тэжээл бїхий 3 МВт хїртэл чадлын цахилгаан хєдєлгїїрийг
дєхєлт нь аянгын шууд ниргэлтээс хамгаалагдаагїй агаарын шугамд холбохыг зєвшєєрнє. Ингэхдээ
агаарын шугамын дєхєлтийн хэсэгт дэд єртєєний шинээс 150 ба 250 м-ийн зайд тус бїрд яндан
цахилуур (зураг 4.2.19,а) тавина. Цахилуурын газардуулгын эсэргїїцэл нь 5 Ом-оос ихгїй байна.
Хэрэв тємєр, тємєр бетон тулгууртай агаарын шугамын дєхєлтийн хэсгийн 250м -аас багагїй
урттай хэсэгт байрлах тулгууруудын газардуулгын эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал уг дєхєлтийн
хэсэгт яндан цахилуур тавих шаардлаггїй.
Кабель оруулсан байвал тїїний уртаас їл хамааран яг ємнє нь стандартын IY бїлгийн вентилэн
цахилуур тавина. Цахилуурын газардуулгын хавчаарыг хамгийн дєт замаар кабелийн металл бїрхїїл
болон газардуулагчид холбоно (зураг 4.2.19 б).
Цахилгаан хєдєлгїїрийн дэргэд I бїлгийн вентилэн цахилуур, фаз тус бїрд 0.5 мкФ багтаамж
бїхий хамгаалалтын конденсатор тавина.
Дотоод хэт хїчдэлийн хамгаалалт
4.2.111. Нэг фазын газардлагын багтаамжийн гїйдлийг нь багасгах шаардлагатай байгаа 6-35
кВ-ын цахилгаан сїлжээнд шугамын утасны байрлалыг сэлгэх болон єндєр їелзлэлийн холбооны
конденсаторуудыг шугамын єєр фазад тавих замаар сїлжээний фаз тус бїрийн газартай харьцуулсан
БЇЛЭГ 4. ХУВААРИЛАХ БАЙГУУЛАМЖ БА ДЭД ЄРТЄЄ 259
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
21505992-BD-43-101-04
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
21505992-BD-43-101-04
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 464
Pages: