БД 43-101-03
Модон тулгуурын шаталт, єгєршил ажиглагддаг бїс нутагт 110-220 кВ-ын модон тулгууртай
АШ-д хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгсєнєєс нэгээр бууруулж авахыг зєвлєж
байна. Хэлхїїр дэх дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо дараахи зїйлийг мєрдлєг болговол
зохино.
110 кВ-ын агаарын шугамын татлагын хэлхїїрт дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо тїїний хэлбэр,
маягаас їл хамааруулан бэхэлгээний хэлхїїрт 2.5.16 хїснэгтээр санал болгосон тусгаарлагын тоон
дээр нэгийг нэмж авна.
· Мєн 40 м-ээс дээш єндєртэй шилжилтийн тулгуур дээр бусад тулгуурт нь авсан
тусгаарлагын тоон дээр 40 м-ээс дээш гарсан 10 м дутамд нэгийг нэмж авахыг зєвлєж байна.
· Далайн тївшинээс дээш 1000- 2500 м-ийн тївшинтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110- 150 кВ-ын
АШ-д болон 1000-2000 м-ын тївшинтэй газраар єнгєрєх 220-500 кВ-ын АШ-д дїрмийн 2.5.40,
2.5.41—д заагдсан тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авах нь зїйтэй.
2.5.42. Тусгаарлагчийг бохирдуулах боломжтой їйлдвэрийн дїїрэг, нуурын ойролцоо газраар
єнгєрч байгаа АШ-д тусгаарлагчийн хэлбэр, тоог орчных нь нєхцлєєр тооцоолж сонгох ёстой.
Тусгаарлагчийн батбєхийн нєєцийн коэффициент, є.х. нь шєргєн ба тулаасны шилбэн
тусгаарлагын хувьд тїїнийг эвдлэх механик ачааллыг, дїїжин тусгаарлагчийн хувьд тїїнд їйлчлэх
зєвшєєрєгдєх цахилгаан-механик ачааллыг АШ-ын тусгаарлагад їйлчлэх хамгийн их норматив
ачаалалд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдох ба энэ нь АШ-ын хэвийн горимд жилийн
дундаж температурын їед 2.7-оос багагїй; мєсжилт, салхи тооцоогїй їед 5.0 -аас багагїй; 500 кВ-
ын АШ-ын дїїжин тусгаарлагчийн хувьд аваарийн горимд 2-оос багагїй, харин 330 кВ ба тїїнээс
доош хїчдлийн АШ-д 1.8-аас багагїй байх ёстой.
Харин аваарийн горимд тусгаарлагчид їйлчлэх ачаалалыг 2.5.59-2.5.61 ба 2.5.64-тай
харьцуулан тодорхойлно.
Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга
2.5.43. Металл ба тємєр бетон тулгууртай 110-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ нь бїх уртынхаа турш
аянгын шууд цохилтоос трос (хэц) хамгаалагдсан байх ёстой. 110 -500 кВ-ын АШ-ыг хэцгїйгээр
байгуулахыг дараахи нєхцєлд зєвшєєрєх болно. Тухайлбал,
* жилд 20 цагаас бага аянгын цагтай бїс нутагт,
* хєрсний эсэргїїцэл ихтэй (r ³103 Ом.м), муу дамжуулах хєрстэй бїс нутгийн АШ-ын
тодорхой хэсэгт,
* мєсжилтийн хананы зузаан нь 20 мм-ээс их тооцооны єгєгдєлтэй шугамын трассын хэсэгт.
Эдгээр тохиолдолд тусгаарлагыг хїчитгэх шаардлагагїй.
Аянгын жилийн дундаж їргэлжлэх хугацааны єгєдєл байхгїй бол Монгол улсын нутаг
дэвсгэрийн жилд болох аянгын цагийн тоогоор мужилсан газрын зураг (хавсралт 4)-ийг ашиглана.
2.5.44. Агаарын шугамын дэд станцын оруулга (хэсэг)-ын хамгаалалтыг бїлэг 4.2 -д заасны
дагуу хийх ёстой.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д аянга хамгаалалтын хэц, тусгай хамгаалалт хэрэглэх
шаардлагагїй. Мєн модон тулгууртай 110 кВ-ын АШ-ыг дїрмийн дагуу заавал хэцээр хамгаалах
шаардлагагїй.
Нэг маягийн металл ба тємєр бетон тулгуур болон муудсан тусгаарлагатай 35 кВ-ын
хїчдэлтэй АШ-ыг хоолойт цахилуур (разрядник)-аар хамгаалах ба хэрэв ДЗА (АПВ) байвал
хамгаалалтын завсар, харин 110-220 кВ-ын АШ-д хоолойт цахилуур тавьж єгнє. Хэрэв
шаардлагатай параметр бїхий 110-220 кВ-ын хоолойт цахилуур байхгїй бол тїїний оронд
хамгаалалтын завсар хийвэл зохино.
2.5.45. Агаарын шугамыг аянгын хэт хїчдэлээс хэцээр хамгаалалт хийдээ дор дурдсаныг
удирдлага болговол зохино. Тухайлбал,
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 146
БД 43-101-03
* Нэг хєлтэй металл ба тємєрбетон тулгуурын аянга хамгаалалтыг 30° -аас ихгїй
хамгаалалтын єнцєгтэй бол нэг трос (хэц)-оор, 20°-аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол хоёр
тросоор хийх,
* Утас нь хэвтээ байрлалтай металл тулгуурт хоёр хэцний захын утастай харьцуулсан
хамгаалах єнцєг нь 20° -иос ихгїй байх ба харин 15 мм ба тїїнээс дээш мєсжилтэй III, IV ба онцгой
бїс нутаг, мєн утасны байнгын савлалттай бїс нутагт хамгаалалтын єнцєг нь 30° -аас ихгїй байх,
* Хаалган (портал) маягийн тємєр бетон ба модон тулгуурт захын утастай харьцуулсан
хамгаалах єнцгийг 30°-аас ихгїй байлгах,
* АШ-ыг хоёр тросоор хамгаалах їед тэдгээрийн хоорондох зай нь хэцнээс утас хїртлэх
босоо зайнаас 5 дахинаас илїїгїй зайтай байх.
2.5.46. Агарын шугамын алслалтын дунд хэсэгт салхины хазайлтыг тооцоогїй нєхцєлд хэц
ба утасны хоорондох босоо зай нь аянганы хэт хїчдлээс хамгаалах нєхцєлєєр доор єгсєн
хэмжээнээс багагїй байвал зохино. Алслалтын уртын завсрын утганд харгалзах зайг
интерполяцлан авна.
Алслалтын дундах утас ба тросын хоорондох хамгийн бага босоо зай
Алслалтын урт,м 100 150 200 300 400 500 600 700 800
Хамгийн бага 2.0 3.2 4.0 5.5 7.0 8.5 10. 11. 13
зай,м
2.5.47. 220-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын бїх тулгуурт тросыг бэхлэхдээ 40 мм-ийн очлох
салаалгын завсартай тусгаарлагчийн тусламжтайгаар гїйцэтгэвэл зохино. 10 км хїртэлх урттай
анкерийн хэсэг бїрт тросыг анкер тулгуур дээрх тусгай (холбох) хэрэгсэлээр нэг цэгт газардуулах
ёстой. Их урттай анкерийн алслалтад газардуулах цэгийн тоог шугам дахь богино холбооны їед
тросонд їїсэх дагуу цахилгаан хєдлєгч хїчний их утга нь АШ дахь очлох зайд нэвтрэхгїй байхаар
сонгож авна.
Тросны тусгаарлах бэхэлгээг шилэн тусгаарлагчаар хийхийг зєвлєж байна. Шугамын хэцийг
хэд хэдэн тусгаарлуурт дїїжлэх бол тросон дээрх мєсийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар
очлох завсрын хэмжээг трос (хэц) дїїжлээстэй байгаа хэлхїїрийн цахилгаан батбєхтэй зохицуулах
ёстой.
Мєсжилтийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар хэцэнд багтаамж авалт (отбор)
ашиглахгїй бол 220-330 кВ-ын АШ-ын дэд станцын оруулганд 2-3 км, 500 кВ -ын АШ-ын оруулганд
5 км-ээс багагїй хэсэгт тулгуур бїр дээр газардуулга хийнэ. 150 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх
АШ -д хэцийг мєсжилтєєс хайлуулах арга хэмжээ тусгагдаагїй бол хэцний тусгаарлах бэхэлгээг
зєвхєн металл ба тємєр бетон тулгуурт хийж єгвєл зохино. Хэрэв тийм арга хэмжээ тусгагдсан бол
агаарын шугамын бїх уртын дагуу хэцний тусгаарлах бэхэлгээ хийж єгнє.
2.5.48. Хаалган хэлбэртэй модон тулгууртай АШ-д фаз хоорондын зай нь модон дээрээ 220
кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 5 м-ээс багагїй, 150 кВ-ын АШ-д 4,5 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 35 кВ-ын
АШ-д 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Тусгай нєхцєлд 110-220 кВ-ын АШ-ын хувьд аянгын їйл
ажиллагаа багатай, богино холболтын гїйдэл их биш нєхцєлд дээр зєвлємж болгосон фазын
хоорондох зайг хїчдлийн нэг шат доошлуулан авч болно. Онцгой тохиолдолд ганц хєлтэй модон
тулгуурын хувьд 2.5.35-д заасан шугамын алслалтын зай баригдаж байвал ганц хєлтэй 35 кВ-ын
АШ-д модон дээрх фазын хоорондох зайг 2.5 м, 6-20 кВ-ын АШ-д 0,75 м хїртэл багасгаж болно.
Модон тулгуурт металл хєндлєвч (траверс) хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
2.5.49. Агаарын шугамын кабель залгаасны хоёр тєгсгєлд хоолойт буюу хаалтан (вентилэн)
цахилуур тавьж, аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан байх ёстой. Цахилуурын газардуулах хавчаар,
кабелийн металл бїрхэвч, болон кабелийн баривч (муфт)-ийн их биеийг хооронд нь аль болох
богино замаар холбосон байвал зохино. Цахилуурын газардуулах хавчаарыг газардуулгатай
тусгайд нь буулга тємєрєєр холбож єгнє.
Агаарын шугамын кабель оруулгын урт нь 1.5 км-ээс бага бол тїїний 2 їзїїрт нь аянгын хэт
хїчдлээс хамгаалж хоолойт ба вентилэн цахилуур тавьж єгєх ёстой. Цахилуурын газардуулгын
хавчаар, тїїнчлэн кабелийн муфтийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбож єгєх
ба газардуулгын хавчаарыг тусгай буулгын газардууртай холбох ёстой. АШ нь гол, хавцал дээгїїр
гарах шилжилтэнд шугамын тулгуур 40 м-ээс єндєр, шугам нь хэцгїй бол тулгуурт хоолойт
цахилуур тавих ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 147
БД 43-101-03
2.5.50. Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын хувьд
утас ба хїчдэлтэй байгаа шугамын арматураас тулгуурын газардсан хэсэг хїртлэх агаарын
тусгаарлах зай нь хїснэгт 2.5.17-д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.17.
АШ-ын гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгын хэсэг хїртлэх
хамгийн бага, зєвшєєрєгдсєн (агаараар) тусгаарлах зай
Тооцооны нєхцєл Хїчдэлд харгалзах хамгийн багатусгаарлах зай, см
Хїчдэл, кВ 10 20 35 110 150 220 330
хїртэл
· Тусгаарлагчийн аянганы
хэт хїчдэл: 15 25 35 - ---
шєргєн тусгаарлуурт: 20 35 40 100 130 180 260
дїїжин тусгаарлуурт:
Дотоод хэт хїчдэл 10 15 30 80 110 160 215
Ажлын хїчдэл
· Тулгуурт аюулгїй авирах - 7 10 25 35 55 80
нєхцєлийг хангах
- - 150 150 200 250 350
Газардуулгын буулга тємєргїй модон тулгуурын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын
тусгаарлах зай нь шугам єєд аюулгїй авирах нєхцєлийг хангахаас бусад (хїснэгт 2.5.17) нєхцєлд
дээр єгсєн тусгаарлах зайг 10% -иар бууруулж авахыг зєвшєєрнє.
Агаарын шугам нь уулархаг газраар єнгєрєхєд дотоод хэт хїчдэл ба ажлын хїчдэлээр
тооцсон хамгийн бага тусгаарлах зай нь далайн тївшиний 1000 м-ээс дээших 100 м тутамд 2.5.17-
д заасан хэмжээг 1 %-иар єсгєн авбал зохино.
2.5.51. Шугамууд огтлолцох, утасыг єєр хооронд нь сэлгэх, салбарлага авах, нэг байрлалаас
нєгєє байрлалд шилжих нєхцєлд АШ-ын тулгуур дээрх утасны хоорондох хамгийн бага зай нь
хїснэгт 2.5.18-д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.18.
АШ-ын тулгуур дээрх фаз хоорондын хамгийн бага зай
Тооцооны нєхцєл Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага тусгаарлах
Хїчдэл, кВ зай, см
Аянганы хэт хїчдэл
Дотоод хэт хїчдэл 10 20 35 110 150 220 330
Ажлын хїчдэл
20 45 50 135 175 250 310
22 33 44 100 140 200 280
- 15 20 45 60 95 140
Агаарын шугам нь хоорондоо ба янз бїрийн байгууламжтай огтлолцох їеийн аянгын хэт
хїчдлээс хамгаалах нэмэлт шаардлагыг 2.5.82, 2.5.87, 2.5.88, 2.5.95, 2.5.115 зїйлд заасан болно.
Агаарын шугамын доорхи хэсгїїд газардуулагдсан байх ёстой. Їїнд:
1. Аянга хамгаалах хэц буюу аянга хамгаалах бусад байгууламж бїхий тулгуур,
2. 3 (6)-35 кВ-ын тємєрбетон ба металл тулгуур,
3. Хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор, салгуур, гал хамгаалуур, болон бусад аппарат
тавигдах тулгуур,
4. Хэрэв реле хамгаалалт ба автоматикийн найдвартай ажиллагааны нєхцєлєєр аянга
хамгаалах хэц, бусад аянга хамгаалалтын тоноглол тавигдаагїй 110-220 (500) кВ-ын АШ-ын
металл ба тємєрбетон тулгуур.
2.5.52. Дээрх 2.5.51-ийн 1-д заасан агаарын шугамын тулгуурын газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцэл нь хїснэгт 2.5.19-д їзїїлсэнээс илїїгїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.19.
АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн
хамгийн их эсэргїїцэл
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 148
БД 43-101-03
Хєрсний хувийн эквивалент Газардуулгын хамгийн их эсэргїїцэл,
Ом
эсэргїїцэл r, Ом.м
100 хїртэл 10
100- 500 хїртэл 15
500- 1000 хїртэл 20
1000- 5000 хїртэл 30
5000 -аас дээш 6.10-3 *r
Дїрмийн 2.5.51-ийн 2-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь
хїн ам шигїї суурьшсан бїс нутаг дахь 3 (6)-20 кВ-ын ба бїх тєрлийн 35 кВ-ын АШ-д бол хїснэгт
2.5.19-д зааснаас ихгїй; 100 Ом хїртэл хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-тэй, хїн сууршидаггїй зэлїїд
газарт 3 (6)-20 кВ-ын АШ-д бол 30 Ом-оос ихгїй; 100 Ом-оос дээш хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-
тэй нутагт бол 0,3*r Ом-оос ихгїй байх ёстой.
Мєн 2.5.51-ийн 3-д заасан 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуурын
газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь 2.5.14-д хавсаргасан хэмжээнээс илїїгїй байх ба харин
3 (6)-35 кВ-ын АШ-д 1.6.24, 1.6.25 заалтыг иш їндэс болгон сонгох нь зїйтэй. Харин 2.5.51-ийн 4-д
заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг АШ-ын зураг тєслєєр
тодорхойлох болно. Тросоор хамгаалагдсан агаарын шугаманд аянга хамгаалалтын нєхцєлєєр
хийгдсэн газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь тросыг салгаатай, харин бусад тохиолдолд
хэцийг салгахгїй байх нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Хэцэн хамгаалалттай АШ-ын тулгуурын
єндєр нь 40 м-ээс дээш бол тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг хїснэгт 2.5.19 -д
заасантай харьцуулж, 2 дахин багаар авах ёстой.
Аянганы хэт хїчдлээс трос (хэц)-оор хамгаалсан агаарын шугамын газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ хэцийг салгаж байж хэмжинэ. АШ-ын тулгуурын
газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг зуны хамгийн их эсэргїїцэлтэй їед нь їйлдвэрийн
давтамжтай гїйдлээр хэмжиж тогтооно. Хєрс нь хєлдєлт нь газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцлийн утганд нєлєєлєхєєр бол тухайн хэмжилтийг улиралын шилжїїлэх коэффициент
оруулж, єєр улиралд хэмжих нь зїйтэй.
2.5.53. Шаварлаг, шаваранцар, элсэрхэг болон r<500 Oм-оос бага хєрсний хувийн
эсэргїїцэлтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д тємєр бетон суурийн
арматур, тулгуур ба хєл (пасынoк)-ийг нэмэлт суулгалтгїйгээр ердийн газардуулга болгон ашиглах
буюу хиймэл газардуулгатай хослуулан хэрэглэж болно. Мєн хувийн эсэргїїцэл ихтэй хєрсєнд
тємєр бетон суурийн ердийн цахилгаан дамжуулацийг тооцохгїйгээр газардуулах байгууламжийн
шаардлагатай эсэргїїцлийг хиймэл газардуулга хийж хангах ёстой.
3 (6)-35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утга нь
хиймэл газардуулга хийж хангагдах ёстой ба газрын доорх суурь, тулгуурын хэсэг, хєлний ердийн
цахилгаан дамжуулацыг тооцох шаардлагагїй.
2.5.54. Агаарын шугамын тємєр-бетон тулгуурын суурийг дээр 2.5.53-д єгїїлсэнээс бусад
тохиолдолд анкерийн боолт ба суурийн арматурын хооронд металл холбоотой бол ердийн
газардуулга болгон ашиглаж болно. Хэрэв тємєр-бетон суурь ба тулгуурт битумын тїрхлэг
хийгдсэн бол ердийн газардуулга болгон ашиглахдаа тооцож їзэх нь зїйтэй. Ердийн газардууллага
болгон ашиглаж байгаа тємєр бетон суурь ба тулгуур нь битумэн тїрхлэг хийгдсэн бол тоофахгїй
байх ёстой. Суулгаснаас хойш 2 сараас доошгїй хугацаа єнгєрсний дараа тємєрбетон суурь,
тулгуур, хєлний газрын доорх хэсгийн цахилгаан дамжуулацыг хэмжих ёстой.
Тємєр бетон тулгуурыг газардуулахдаа хїчний болон хїчний чиглэлээс ангид байгаа тууш
арматурын бїх элементийг тємєрбетон тулгуурын газардуулгын буултанд ашиглаж болох ба
тэдгээр нь газардуулагатай болон єєр хоорондоо холбогдсон байх ёстой. Газардуулгад ашиглаж
байгаа арматурын шилбэ, савааг богино холбооны гїйдэл гїйх їеийн халуун тэсвэрлэцээр
шалгасан байх ёстой бєгєєд богино холбооны їед шилбэний халалт нь нь 60°С-ээс ихгїй байвал
зохино. Тємєрбетон тулгуурын татуургыг арматурын нэмэлт болгон газардуулах буулганд ашиглаж
болно. Тэгэхдээ татуургын хэцний тєгсгєлийн сул їзїїрийг татуургын ажлын хэсэгтэй тусгай
хавчаараар холбох ёстой. Тємєр бетон тулгуурын хєндєлд бэхлэх тусгаарлагчийн эд анги ба
хэцийг газардуулгын буулт буюу газардуулгын арматуртай металл холбоосоор холбож єгвєл
зохино.
2.5.55. Агаарын шугамын тулгуурын газардуулах буулгын огтлол 35 мм2 -ээс багагїй байх
ёстой. Харин нэг утаст буулгын утасны голч нь 10 мм2 -ээс багагїй байвал зохино. Цайрдсан нэг
утастай ган буултын голч нь 6 мм-ээс багагйї байж болно. Модон тулгууртай АШ-ын газардуулах
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 149
БД 43-101-03
буулгын холболтыг боолтоор, металл,-тємєр бетон тулгууртай бол газардуулах буулгыг гагнах,
эсвэл боолтоор хийж болно.
Дїрмийн дагуу АШ-ын газардуулах байгууламжийг 0.5 м-ээс багагїй гїнд тавих ба
тариалангийн талбайд бол 1 м гїнд хийж єгнє. Хадан дээр тулгуур тавигдсан байвал цацраг
хэлбэрийн газардуулгыг ашиглаж, шууд хадан дээр нь 0.1 м-ээс багагїй зузаантай хиймэл їеийн
доор суулгаж єгнє. Энэ їеийн зузаан хїрэхгїй, эсвэл байхгїй їед газардуулгыг хаданд хийж,
цементийн зуурмагаар цутгаж бэхлэх хэрэгтэй..
Арматур
2.5.56. Утсыг дїїжин тусгаарлуурт бэхлэх ба хэцийг таталтын буюу тогтоолгын хавчаарын
тусламжтайгаар бэхэлнэ. Аль болох утсыг таслахгїйгээр бэхлэхийн тулд таталтын хавчаарийг
хэрэглэх хэрэгтэй. Утасыг шєргєн (шилбэт) тусгаарлуурт бэхлэхдээ утсан уяа буюу тусгай
хавчаараар гїйцэтгэнэ. Утсыг дїїжлэх тогтоолгын хавчаар нь їхлїїт буюу хязгаарлагдмал батбєх
бїхий (чигжмэл) хавчаар байж болно. Найдвартай байдлын їїднээс їхлїїт (тогтоолгын) хавчаар
хэрэглэх нь зїйтэй. Аянга хамгаалах хэцийг тулгуурт дїїжлэхдээ їхлїїт хавчаарыг хэрэглэнэ. Хол
зайн огтлолцох алслалтад утас, хэцийг олон тусгаарлуур бїхий хэлхїїр ба тусгай хавчаар
хэрэглэнэ.
2.5.57. Шугамын утас ба хэцийг залгахдаа холболтын хавчаар, гагнуур хэрэглэхээс гадна
гагнаас, хавчаарыг хамтад нь ашиглаж болно. Агаарын шугамын нэг алслалтанд утас ба хэц бїрт
нэгээс ихгїй залгаас хийхийг зєвшєєрнє. Дїрмийн 2.5.79-2.5.109, 2.5.120 дурьдсан инженерийн
байгууламжийг огтлох алслалтанд утас ба хэцэнд нэг залгаас хийхийг дараах нєхцєлд зєвшєєрнє.
Тухайлбал: A:C > 4,29 харьцаатай 240 мм2-ээс дээш огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утсанд; A:C
>1,46 харьцаатай дурын огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утсанд; 120 мм2 , тїїнээс их огтлолтой ган
хэцэнд; A:C > 4,29 харьцаатай 150 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой, гурван ган-хєнгєн цагаан
утаснаас бїрдэх задалбар фазын утсанд;
Холболтын хавчаараас хязгаарлагдмал бєхбаттай (чигжмэл, заделка) хавчаар хїртлэх
хамгийн бага зай нь 25 м-ээс багагїй байвал зохино. Утас ба хэцний холболтын ба таталтын
хавчаарын бєх бат нь утас ба хэцний бєх батын хязгаараас 90 %-оос багагїй байвал зохино.
Шугаман арматурын бєх батын нєєцийн коэффициент нь є.х. хамгийн бага эвдлэх ачааллыг
хэвийн (норматив) ачаалалд харьцуулсан харьцаа нь авч їзэж байгаа арматурын хувьд АШ нь
хэвийн ажиллагааны горимд байвал 2,5-аас багагїй; аваарийн горимд бол 1,7 -оос багагїй байвал
зохино. Хамгийн их ачааллын їедэх батбєхийн хязгаар нь 0.42 %-оос давж байгаа утасны механик
батбєхтэй АШ-д шинэ маягийн арматур хэрэглэхдээ хэвийн горимд шугам арматурын батбєхийн
нєєцийн коэффициентийг 2.3 хїртэл багасгаж болно. Дэгээ ба шєрєгний батбєхийн нєєцийн
коэффициент нь хэвийн горимд 2-оос багагїй, аваарийн горимд 1.3-аас багагїй байх ёстой.
Аваарийн горимын їед арматур, дэгээ ба шєргєнд їйлчлэх ачааллыг 2.5.59 -2.5.62, 2.5.64-оор
тодорхойлно.
Тулгуур
2.5.58. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-ын тулгуурыг анкер (бэхэлгээний) ба
завсрын гэж хоёр хуваана. Анкер тулгуур нь тухайн алслалтын зэргэлдээх тулгуурт байгаа утас ба
хэцний таталтын жинг бїрэн хїлээн авах ба завсрын тулгуур нь утасны таталтын жинг авахгїй ба
тїїний хэсгийг нь хїлээн авах їїрэгтэй байдаг.
Анкер тулгуурын суурин дээр тєгсгєлийн ба сэлгэлтийн тулгуурыг хийнэ. Анкерийн ба
завсрын тулгуур нь шулуун ба єнцгийн гэж хуваагдана. Тулгуурт дїїжлэх утасны хэлхээний
тооноос хамааруулан шугамыг нэг хэлхээтэй, хоёр хэлхээтэй гэж ангилна. Завсрын тулгуур нь уян
ба хатуу бїтээцтэй, анкер тулгуур нь хатуу бїтээцтэй (хєдєлдєггїй) байна. Анкер маягийн
тулгуурыг хэвийн ба хєнгєрїїлсэн (хялбарчилсан) хийцтэй гэж ангилна. Тулгуурууд нь чєлєєтєй
зогсох буюу татуургатай байж болно.
Агаарын шугаманд хэрэглэж, нэрлэж заншисан дараах тулгуурууд байна. Тухайлбал,
завсарын, таталтын, эргэлтийн, тєгсгєлийн, солбилцлолын ба тусгай тулгуур г.м. Таталтын
тулгуурыг АШ-ын ажиллагаа нь угсралтын нєхцлєєр тодорхойлогдсон газарт хэрэглэнэ. АШ-ын
эргэлтийн єнцєг, болон янз бїрийн байгууламжтай огтлолцсон газарт завсарын тулгуур нь
ашиглалтын нєхцлийн хувьд найдвартай ажиллгааг хангахгїй байгаа їед хялбарчилсан хийцтэй
таталтын тулгуур хэрэглэнэ. Уулархаг газрын эргэлт, тойрууд, мєн мєсжилтийн онцгой бїс нутагт
эргэлтийн єнцєг 20°-иос дээш байхад эргэлтийн таталтын тулгуур хэрэглэнэ.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 150
БД 43-101-03
2.5.59. Тулгуур нь агаарын шугамын хэвийн ба аваарийн горимын ачааллаар тооцоологдох
ёстой. Бэхэлгээний анкер маягийн тулгуурыг тїїний хоёр талд їїсэх жигд биш таталттай уялдан
бий болох утас ба хэцний таталтын жингийн ялгавараар тооцоолвол зохино. Энэ нєхцєлд таталтын
жингийн ялгаварын тооцоогоор тулгуурын бїтээцийг боловсруулахад ашиглана. Хоёр хэлхээтэй
тулгуур нь бїх горимдоо зєвхєн нэг хэлхээ тоноглогдох нєхцєлєєр тооцсон байх шаардлагатай.
Тулгуур нь тэдгээрийн угсралт ба тавилтын нєхцєл, тїїнчлэн утас ба тросыг угсрах нєхцєлєєр
шалгагдсан байвал зохино.
Агаарын шугамын тулгуурыг дараах хэвийн горимын нєхцєлєєр тооцоолох нь зїйтэй.
1. Утас, трос (хэц) тасраагїй ба мєсжилт байхгїй, салхины хурдны тїрц нь Qmax, температур
нь -5° C їеийн,
2. Утас, хэц тасраагїй ба мєсжилттэй, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax, температур нь -5° C
їеийн.
Таталтын анкер маягийн тулгуур ба завсарын єнцгийн тулгуурыг хэрэв тухайн горимын утас
ба хэцний жин нь хамгийн их ачаалалтай горимынхоос их байвал салхигїй, бага температурын
нєхцєлєєр нэмж тооцоо хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурыг бїх утас, хэц (их шилжилттэй зэргэлдээх
алслалт буюу дэд єртєє талаасаа утас трос нь татагдсан) нь нэг талаас нь татаж байх нєхцєлд
тооцоо хийнэ.
2.5.60. Їхлїїт хавчаартай ба тогтоолгын хэлхїїр бїхий АШ-ын завсарын тулгуур нь
аваарийн горим дахь хэвтээ статик ачааллын нєхцєлєєр тооцоологдоно. Тооцоо нь дараах
нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:
· Утас тасрах буюу нэг фазын утас тасрах (тулгуур дахь утасны дурын тоотой байхад); трос
(хэц) тасраагїй їед,
· Нэг трос (хэц) тасарсан, утас тасраагїй їед.
Утас ба хэцний бэхлэгдэх цэгт болзмол (єгєгдєх) ачааллыг тїїний тасрах їеийн тулгуурын
тооцоолж байгаа элемент дээрх хамгийн их хїчлэг гэж їзнэ. Утас ба хэцнээс їйлчлэх ачааллыг
ашиглалтын дундаж нєхцєлєєр, є.х. салхигїй ба мєсжилтгїй горимоор авах нь зїйтэй. Задалбар
биш энгийн фазын утастай АШ-ын тулгуурын тооцоонд утаснаас їйлчлэх нєхцєлт (болзмол)
ачааллыг дараах байдлаар авна. Тухайлбал,
a) Чєлєєтэй зогсох металл ба дурын материалаар хийсэн татуургатай тулгуурын хувьд 185
мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,5*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,4*Tmax-аас их;
b) Чєлєєтэй зогсох тємєр-бетон тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол
0,30*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,25*Tmax-аас их;
c) Чєлєєтэй зогсох модон тулгуур нь 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,25*Tmax; 205
мм2 огтлолтой бол 0,20*Tmax-аас их;
d) Шинэ материалаар хийсэн ба металл уян тулгуур зэрэгт à,b,c-д туссан аргачилалын аль
нэгийг нь хэрэглэж болно.
Эндээс: Tmax - утас буюу нэг фазын утасны хамгийн их норматив таталт (жин).
Салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын горимд утас ба трос тасраагїй їеийн
тогтоох їйлчлэлийг тооцоонд авч їзэх ёстой. Энэхїї нормчлогдсон болзолт ачааллыг чєлєєтэй
зогсох металл тулгуур ба дурын материалаар хийсэн татуургатай адил авч болох боловч
тулгуурын тогтоолгын трос ба утсанд їїсч байгаа механик хїчдэл нь батбєхийн хязгаарын 70 %-
иас хэтэрч болохгїй.
2.5.61. Утсыг шєргєн тусгаарлуурт утсан уяагаар бэхлэгдэх завсрын тулгуурын хувьд
тулгуурын элементэд хамгийн их хїч їйлчлэх нэг утас тасрахыг тооцсон аваарийн горимд
тооцоологдох нь зїйтэй. Хэвтээ норматив ачаалал нь тулгуурын тооцооны хувьд тасрах утасны
таталтаас шугамын дагуу їїсэх хэвтээ хэвтээ ачааллын нєхцєлєєр 0.5*Tmax тэнцїї байх ба 3.0 кН-
оос багагїй байна. Энд: Òmax-утасны хамгийн их норматив таталт. Тулгуурын бїтээц (шонгоос
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 151
БД 43-101-03
бусад)-ийн тооцоонд утас тасрах таталтаас їїсэх болзмол ачааллыг 0.25*Òmax байхаар авах ба 1.5
кН-оос багагїй байна.
2.5.62. Анкер маягийн тулгуур нь утас ба трос тасрах, тїїнээс їїсэх хамгийн их ачаалал нь
тулгуурын элементїїдэд їйлчлэх нєхцєл бїхий аваарийн горимоор бодогдож, шалгагдах ёстой.
Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:
1. Агаарын шугамын тулгуур нь бїх огтлолын хєнгєн цагаан утастай, ПС, ПМС маягийн бїх
огтлолын ган утастай, 150 мм2 хїртэл огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай байх нєхцєл:
Тухайлбал, а). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын 2 фазны утас тасрах, хэц
тасраагїй, энгийн хийцийн анкер тулгуур; б). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг
алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, хялбар хийцийн анкер тулгуур.
2. АШ-ын тулгуур нь 185 мм2, тїїнээс дээш огтлолын ган хєнгєн цагаан утастай, мєн утасны
зориулалтаар ашиглах ТК маягийн бїх огтлолын ган канаттай байх нєхцєл: Тулгуур дахь дурын
тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер
тулгуур;
3. Дїїжлэх утасны марк, тїїний огтлолоос їл хамаарах анкер тулгуурын хувьд байх
нєхцєл: утас тасраагїй байхад нэг алсгалд нэг трос (хэц) тасрах.
Утас ба хэцний ачааллыг салхигїй, -5°С-ийн температуртай, мєсжилттэй їеийн горимд буюу
хамгийн бага температурын горимд таталт нь салхигїй, мєсжилттэй їеийнхээс их байгаа бага
температурын горимд утас ба хэцний жин (хїнд)-тэй тэнцїїгээр авна.
2.5.63. Анкер маягийн тулгуур нь мєн дараах угсралтын нєхцєлєєр шалгагдах ёстой. Їїнд:
· Нэг алслалтанд бїх утас ба хэц нь угсрагдах, харин нєгєє алслалтанд нь утас ба хэц
угсрагдаагїй нєхцєл: угсрагдсан утас ба тросны жин (таталт)-г єгєгдсєн хамгийн их жингийн 2/3-тай
тэнцїї ба цаг уурын нєхцєлийг 3.5.25-д зааснаар авах, тулгуур ба тїїнийг хєрсєнд бэхлэхдээ тїр
зуурын татуурга хэрэглэхгїй байхад батбєхийн норм хангагдаж байх;
· Тулгуурт дурын тооны утастай, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд
нэг хэлхээний утас нь угсрагдах ба хэцний утас татагдаагїй байх;
· Тулгуурт дурын тооны трос, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд трос
угсрагдах ба утас нь татагдаагїй байх.
Сїїлийн хоёр нєхцєлєєр шалгахдаа тулгуурын тусгай элементїїд дээр тїр зуурын хїчийг
тооцох ба тїр зуурын татуурга тавихыг зєвшєєрнє.
2.5.64. Энгийн (задалмал биш) утсыг хавчаарт їхлїїт бэхэлсэн хол (их) шилжилттэй завсрын
тулгуурын аваарийн горимын тооцоонд норматив (байх ёстой) ачааллыг салхигїй, мєсжилтийн
горимд утас тасралтаас їїсэх сулралт (огцом)-ын таталт (жин)-тай тэнцїїгээр авах нь зїйтэй.
Дамаран тусгаарлуурт утас ба хэцийг дїїжлэхдээ аваарийн горимын їед шугамын дагуу чиглэх
болзмол ачааллыг фазын нэг утсанд 20 кН, фазын хоёр утсанд 35 кН, фазын гурав ба тїїнээс
дээш утсанд 50 кН гэж авна.
Холын шилжилттэй нэг хэлхээтэй завсрын тулгуурын тооцоог утасны буюу нэг фазын утасны
тасралтаар, харин хоёр хэлхээтэй бол хоёр фазын утасны тасралтаар авч, тасралтын їед
тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хїчдэлийг хамгийн ихээр нь авна. Энэ нєхцєлд тросыг
тасраагїй гэж тооцно. Хол шилжилттэй завсрын тулгуурт їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэх тросын
норматив ачааллыг хамгийн их хїнд таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас нь тасраагїй гэж
їзнэ.
185 мм2, тїїнээс илїї огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай буюу утасны зориулалтаар
ашиглагдаж байгаа бїх огтлолын ТК маягийн ган татлага (канат) бїхий нэг хэлхээтэй, хол
шилжилттэй анкер тулгуур нь бїх утасны ба нэг фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. 150 мм2,
хїртлэх огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утастай нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур
тїїнчлэн дурын огтлолтой утас бїхий хоёр хэлхээтэй анкер тулгуур нь хоёр фазын утасны
тасралтаар тооцоологдоно. Хэц нь тасраагїй гэж їзнэ.
Тросны анкер тулгуурт їйлчлэх норматив ачааллыг тїїний хамгийн их таталт (жин)-аар авна.
Энэ нєхцєлд утас тасраагїй гэж їзнэ. Тулгуурын элемент дээрх хїчдэлийг тодорхойлохдоо
єгєгдсєн ачааллаар буюу утас ба трос тасрах їеийн тогтворжоогїй таталтын хїчийг тооцох нь
зїйтэй.
2.5.65. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур нь тєсєлд авсан угсралтын аргаас хамаарах
угсралтын утас ( буюу аянга хамгаалалтын хэц), трос ба тусгаарллагчийн татлагын хїчнээс їзїїлэх
ачааллыг тооцож, улмаар угсралтын хэрэгслийн ба монтёрыг багажын жинтэй нь хамт тооцсон
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 152
БД 43-101-03
нэмэгдэл ачааллыг тусгах ёстой. Нийтэд нь угсарч байгаа шугамын утас, хэц, тусгаарлагчийнн
жингээс їйлчлэх норматив ачааллыг дараах байдлаар авч їзнэ. Тухайлбал,
· Завсрын тулгуур дээр: - угсралтын утас, хэц ба тусгаарлуурыг нэг блокоор нь єргєх
боломжтойг їндэслэн хэлхїїр (гирлянд) ба мєсжилтгїй утасны алслалтын жинг хоёр дахин авч
тооцох;
· Анкер тулгуур дээр: - тулгуураас татах механизм нь 2,5*H зайнд байрлахаар бодож, энэ
нєхцєлєєс тодорхойлогдох татлагын хэцэнд їйлчлэх хїчлэгийг тооцох. Энд Н - тулгуур дээрх дунд
талын фазны утасыг дїїжлэх єндєр болно.
Монтёрын жин ба угсралтын багаж, хэрэгслээс тусгаарлагчийг бэхлэх хэсэгт їйлчлэх
норматив ачааллыг дїїжин тусгаарлууртай 500 кВ-ын АШ-ын тулгуурт 2.5 кН, дїїжин
тусгаарлагчтай 330 кВ, хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын анкер тулгуурт 2.0 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330
кВ хїртэл хїчдэлтэй завсарын тулгуурт 1,5 кН, шєргєн тусгаарлууртай бол 1 кН гэж авна.
Тулгуурын хєндлєвчийн бїтээцийг тооцохдоо такелаж байрлуулах хэсгийг тооцох нь зїйтэй.
2.5.66. Хоёр ба гурван хэлхээтэй татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-ийг тулгуурт тусад
нь бэхлэх арга хэмжээ авна. Гурваас илїї хэлхээтэй, тїїнчлэн хол шилжилттэй тулгуурын
татлагын хэлхїїрийг тулгуурт хоёроос цєєнгїй цэгт бэхлэх нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагатай,
энгийн 120 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий АШ нь тємєр зам, автозам, тролейбусны
шугамтай гудамжаар огтлолцон гарах бол татлагын хэлхїїрийг анкер маягийн тулгуурт тус тусдаа
бэхлэгдэх хоёр хэлхээтэй байх ёстой. Хїн амын суурьшалтай буюу барилга байгууламжтай
огтлолцож байгаа шєргєн тусгаарлууртай АШ-д утасыг давхар бэхлэх (2.5.119-2.5.171) арга хэмжээ
авна.
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тулгуурын бїтээцэд засварын ажлыг хийхдээ
хїчдэлийг таслаж авалгїйгээр (2.5.50-ыг їзэх) гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
2.5.67. Агаарын шугамын тулгуурын бїтээц нь їйлчилгээний хїмїїс тулгуур єєд авирах
(єгсєх) боломжтой байдлыг хангасан байвал зохино. Энэ зорилгоор дараах арга хэмжээг тусгах
ёстой.
1. 20 м хїртэл єндєртэй, металл тулгуур дээрх сараалжийг тулгуурын (шонгийн) бїсэнд
бэхлэх цэгїїдийн хоорондох зай нь 0,6 -аас их, буюу сараалжийн хазайлтын єнцєг нь 30° байхад
тулгуурын шон (багана)-гийн нэг бїсэнд тусгай шат гаргаж єгєх ёстой.
2. 20-оос 50 м-ийн єндєртэй металл тулгуурт дээд талын хєндлєвчийн доод талд шон
(багана)-гийн нэг бїсэнд хязгаарлалт, хашлагагїй шат буюу гишгїїр хийж єгнє. 50 м-ээс багагїй
єндєртэй, хоёр ба олон хэлхээтэй металл тулгуурт тавих шат, гишгїїр нь таслагдах хэлхээний
талаас гарч, єгсєх нєхцєлийг хангасан байх ёстой.
3. 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй металл тулгуурт шонгийн орой хїрсэн хязгаарлалт
(хашлага)-тай шат, гишгїїр тавих ёстой. Энэ нєхцєлд тулгуурын бїлэг (секц) бїрт хамгаалалттын
тавцан гаргасан байвал зохино. Энэ тулгуурын хєндлєвч (траверс) дээр хашлага хийж єгєх ёстой.
4. Тємєр-бетон тулгуурт шонгийн доод хєндлєвчинд єгсєж хїрэх боломжтой тусгай шат бїхий
єндєрт ажил гїйцэтгэх автомашин (автовышка) буюу тусгай зориулалтын єргєх байгууламжийн
тусламжтайгаар хангаж єгнє. 35-500 кВ-ын тулгуурт тємєр бетон шонгийн доод хєндлєвчєєс дээш
хэсэгт авирахын тулд тусгай хязгаарлалт, хашлагагїй шат (лаз) суурилуулж єгнє. Энэ шаардлага
нь 35 кВ-ын хїчдэлтэй доргиулж нягтруулсан бетоноор хийсэн тулгуурт хамаарахгїй. 35-500 кВ-ын
хїчдэлтэй тємєр-бетон тулгуурт шонгийн хэц тогтоолго, ган хийцэд єгсєж, хїрэхийн тулд тусгай
гишгїїртэй шат тусгах нь зїйтэй.
5. Тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх авто-машин (автовышка) хїрч очихооргїй,
тулгуурыг хєрсэд банкетээр бэхэлсэн газарт ба газарын шигїї ашиглалттай хэсэгт байрлах АШ-ын
тємєр бетон тулгуурт автовышканий єргєх шат, тусгай хийцийн єргєх байгууламж хїрэхээргїй бол
ядахдаа хамгийн доод хєндлєвч хїрэх хамгаалалтгїй байнгын шатаар тоноглох ёстой. Доод
хєндлєвчєєс дээших хэсгийг энэхїї зїйлийн 4-ийн дагуу гїйцэтгэнэ.
Тулгуурын хийц нь эд-ангийн тусламжтайгаар угсралтын багаж хэрэгслийг бэхлэх,
їйлчилгээний хїмїїс утас, хэц, тусгаарлагчийн угсралтын ажил хийхэд тохиромжтой байх ёстой.
Тулгуурт авирах байнгын байгууламж (шат, гишгїїр)-ийг газрын гадаргаас дээш 3 м -ын
єндєрт тавих нь зїйтэй. Тулгуурын элементїїд дээрх хїний жингээс їйлчлэх ачааллыг шалгахдаа
норматив утгыг 1 кН гэж авна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 153
БД 43-101-03
2.5.68. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй їхлїїт буюу батбєхийн хязгаартай чигжмэл
хавчаартай завсрын тулгуурт дїїжилсэн утас бїхий АШ-д анкер тулгууруудын хоорондох зайг
нормчлохгїй бєгєєд шугамын трассын нєхцєлєєс хамааруулан тодорхойлно. 35 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй шєргєн тусгаарлуур бїхий АШ-д анкер тулгуурын хоорондох зайг мєсжилтийн ханын
зузаан нь 10 мм хїртлэх бїс нутагт 10 км-ээс, 15 мм, тїїнээс дээш бїс нутагт 5 км-ээс хэтрїїлж
болохгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15 мм ба тїїнээс дээш, огтлолцол ихтэй буюу уулаар
єнгєрєх АШ-д анкер маягийн тулгуурыг даваа ба трассын огцом єндєрших бусад хэсэгт тавина.
2.5.69. Анкер тулгуурыг тавих цэг, газарыг нь АШ-ын ажлын горим ба угсралтын явцаар
тодорхойлоно. Хєнгєрїїлсэн хийцтэй анкер тулгуурыг шугамын єнцєг їїсгэн эргэх, янз бїрийн
обьекттэй огтлолцох, завсрын тулгуур нь ашиглалтын найдвартай ажиллагааг хангахгїй гэж їзсэн
тохиолдолд хэрэглэнэ. Хэвийн хийц, бїтээцтэй анкер тулгуурын дїрмийн 2.5.79; 2.5.80; 2.5.91,
2.5.96; 2.5.103; 2.5.106; 2.5.108; 2.5.111-ын зїйлд заасныг иш їндэс болгон тавих нь зїйтэй.
Тємєр-бетон тулгуурын багана дээр арилахгїй будгаар тїїний шонгийн зургийн ба
газардуулгын зурвас тємрєєс хєрсєнд суусан шонгийн уг хїртлэх зайг заасан (хєрсний дээрх)
цагираг зурвасын їйлдвэрийн тэмдэглээ байх ёстой.
2.5.70. Агаарын шугамын модон тулгуурыг нарс, хар модоор хийнэ. 35 кВ ба тїїнээс доош
хїчдэлтэй АШ-ын тулгурын хєл (пасынок), хєндлєвч (траверс)-єєс бусад бїтээцэд гацуур, жодоог
хэрэглэж болно. АШ-ын тулгуурт ялзралын эсрэг (антисептик) нэвчилт хийсэн гуалинг хэрэглэнэ.
Мєн 25 %-иас ихгїй чийг бїхий хуурай хар модыг нэвчилт хийгїйгээр хэрэглэж болно. Тулгуур нь
тємєр бетон хєл (пасынк)-тэй байх ёстой. Модон хєл хэрэглэж болно. Тулгуурын шон ба хєлний
бїх хэвтээ буюу налуу байрлах тайрмал хэсгийг ємхрєлєєс хамгаалж (таглаа, тїрхэц г.м.) єгвєл
зохино. Тулгуурын элементийг бєєрєнхий ба зїсмэл модоор хийж болно.
Модон тулгуурын їндсэн элементїїд (их бие, шон, хєл, хєндлєвч)-ийн гуалингийн оройн
(нарийн їзїїрийн) диаметр нь 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 18 см-ээс багагїй, 35 кВ ба
тїїнээс доош хїчдэлтэй шугаманд 16 см-ээс багагїй байх ёстой. Харин 35 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй шугамын хєл (пасынк) нь 18 см-ээс багагїй диаметртэй модоор хийвэл зохино. Бїх
хїчдлийн модон хийцтэй АШ-ын тулгуурын туслах элементийг хийх гуалингийн (нарийн) їзїїрийн
диаметр 14 см-ээс багагїй байвал зохино. Тооцоонд гуалингийн ёзоороос огтлогдох їзїїр хїртэлх
шувтан (конусность)-ыг уртын 1 метр тутамд 8 мм-ээр, хар модон шонгийн хувьд 1 м бїрт 10 мм-
ээр авна.
АШ сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх
2.5.71. Агаарын шугам сууршилгїй, зэлїїд, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєхєд АШ-ын
хэвийн горимын їед утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх зай нь 2.5.15-д зааснаас багагїй байвал
зохино. Ажиллагааны хэвийн горимд АШ-ын дамжуулагчаас газрын гадаргуу хїртэл зай, 110 кВ
хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 6 м-ээс, 150 кВ-д 6.5 м-ээс, 220 кВ-д 7.0 м-ээс, 330 кВ-д 7.5 м-ээс, 500 кВ-д
8 м-ээс багагїй байх ёстой. Хїрэхэд хэцїї газарт заагсдан зайг 1м-ээр багасгаж, харин уулын
хажуу, хад, байц цохио зэрэг унаа хєсєг хїрэхгїй газарт 3 м-ээр багасгаж болно. Хамгийн бага зай
нь цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр агаарын их температурын їед буюу салхигїй,
мєсжилтийн їед утасны хамгийн их унжилтаар тодорхойлогдоно.
Агаарын шугамын (хэвийн) савлалтгїй байгаа захын утаснаас тусдаа байгаа барилга,
байгууламжийн (хамгаалагдах бїс) илїї гарч байгаа тусгай хэсэгт хїртэлх хэвтээ зай нь (10) 20 кВ
хїртэлх АШ-д 10 м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 15 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 20 м-ээс, 150-220 кВ-ын АШ-д 25
м-ээс, 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 30 м-ээс багагїй байх ёстой. Зарим тохиолдолд сонирхож
байгаа байгууллагатай зєвшєлцсєний їндсэн дээр дээрх зайг багасгаж болох боловч 2.5.77-д
зааснаас багагїй байх ёстой. Тїїнээс гадна АШ-ын утаснаас дээр дурьдсан барилга байгууламж
хїртлэх хэвтээ зай нь радио-шуугианаас хамгаалах нєхцєлєєр 2.5.77-д заасанаас багагїй байвал
зохино.
Хїснэгт 2.5.20
Зэлїїд, хїн хїрэхэд хїндрэлтэй газарт тавигдах АШ-ын утаснаас
газрын гадаргуу хїртлэх хамгийн бага зай
Байршлын торхойлолт Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Хїчдэл, кВ
110 кВ хїр 150 кВ 220 кВ 330 кВ
Хїн цєєн суурших, зэлїїд
Хїрэхэд хїндрэлтэй 6 6.5 7 7.5
Уулын тагт, хад, цохио
5 5.5 6 6.5
3 3.5 4 4.5
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 154
БД 43-101-03
Говь, цєл 6 6 6.5 6.5
Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан
газраар єнгєрїїлэх
2.5.72. Агаарын шугамыг шигїї ой дундуур єнгєрїїлэхдээ гудам гаргаж тайрна. Тайрах
зурвасын єргєнийг тодорхойлохдоо АШ-ын ашиглалт, тїїн дээр мод унаж болох аюулыг тооцсон
ойн аж ахуйн ба гэмтлийг (ойн тєрєл, хєрсний їзїїлэлт, трассын хїрэлцэх байдал г.м.) тїргэн
хугацаанд арилгах боломжийг тооцох нь зїйтэй.
Ой мод, ногоон бїс, таримал цэцэрлэг, ногооны талбай дундуур АШ татахдаа гудамын
єргєний хэмжээг дараах байдлаар тодорхойлно. Їїнд:
1. 4 м хїртэл єндєртэй намхан ургасан модонд бол АШ-ын захын утаснуудын хоорондох зай
дээр 6 м (хоёр талд нь 3 м)-ийг нэмснээс багагїй байх ёстой. Гэхдээ 4 м-ээс илїїгїй єндєртэй
жимсны цэцэрлэгийн талбайгаар єнгєрєх АШ байвал доорх бут, модыг заавал огтлох
шаардлагагїй.
2. 4 м-ээс илїї єндєртэй таримал модонд:
· 330-аас 500 кВ-ын хїчдэлтэй бїх АШ, 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугам нь
хэрэглэгчдитйн цорын ганц эх їїсгїїр болох бол АШ-ын захын утаснуудаас хоёр талруугаа байгаа
їндсэн ойн єндрийг (захын утаснаас гадагш тус бїрд нь модны єндєртэй тэнцїї зай) нэмсэн
зайнаас багагїйгээ;
· 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бусад АШ-ын хувьд тасралт нь хэрэглэгчийн тэжээлийг
алдагдуулахгїй байвал доорх заалтыг баримтлан тїїнээс багагїйгээр авах ёстой.
Хэрэв АШ-ын утас нь ой мод ихтэй, уулын ар, хажуугаар єнгєрєхдєє модны оройгоос дээш 8
м-ээс дээш байвал захын утаснаас хэвтээгээр 2 м зайтай налуу талруу нь модыг огтлолж
гудамлана. Дархан цаазтай уулын бїс, суурин газрыг тойруулан ногоожуулсан ой, авто болон
тємєрзамын дагуух хамгаалалтын зурвас, цэцрлэгийн хаалттай зурвас газарт тавигдах АШ-ын
гудамлах єргєнийг утаснаас модны орой хїртлэх хэвтээ хамгийн их хазайх зайгаанаас ихгїйгээр
є.х. (10) 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м, 35-110 кВ-ын шугамд бол 3 м, 150-220 кВ-ын шугамд 4 м-
ээс илїїгїй, , 330-500 кВ-ын шугамд 6 м-ээс дутуугїй байвал зохино.
Тємєрзам ба усны хамгаалалтын дагуу байрлах таримал суулгацыг тайрахаас аль болохоор
зайлхийх нь зїйтэй. АШ-ыг хагалсан газар, ногооны талбай дээгїїр татахдаа усжуулалтын
бороожуулах тоноглол байгаа газрыг нь тойруулах нь зїйтэй.
Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх
2.5.73. Суурин газраар агаарын шугам дайран єнгєрєх бол хїн зорчих хэсэг, гудамжтай
огтлолцох єнцєгийг нормчлохгїй. Хэрэв агаарын шугам нь гудамжны дагуу татагдаж байгаа бол
зорчих хэсэг (зам) дээгїїр байрлахыг зєвшєєрнє.
2.5.74. Суурин газраар єнгєрєх АШ-д нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэх бол заавал тємєр
бетон хєл (шилбэ)-тэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн орон нутагт техник-эдийн засгаар їндэслэгдсэн
зарим тохиолдолд заводын аргаар ялзралаас хамгаалах нэвчмэлд боловсруулсан модон хєл бїхий
модон тулгуур ба хєлгїй дан тулгуурыг тавьж болно. Замын уулзвар, гудамжны эргэлт, зочих
хэсгийн ойролцоо тавигдаж байгаа тулгуурыг авто тээврийн хэрэгсэлийн дайралтаас хамгаалсан
байвал зохино.
2.5.75. Агаарын шугамын утас, хэцний огтлол нь механик бат бєхийн нєхцлєєр хєнгєн цагаан
35 мм2, ган-хєнгєн цєгєєн ба 25 мм2 -аас багагїй байх ёстой. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлуур дээр
утсыг бэхлэхдээ давхарласан (хоёрлосон) байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурыг хэрэглэх бол
їхлїїт битїї хавчаараар бэхлэх ёстой. АШ-ын хот, суурин газрын гудамж, замтай огтлолцох
алслалтад утас ба тросонд залгаас байх ёсгїй бєгєєд 240 мм2 ба тїїнээс багагїй огтлолтой утас
бїрт нэг холболтын хавчаар хэрэглэхийг їгїйсгэнэ.
2.5.76. Хїн ам шигїї сууршисан хот, аймгийн тєвд АШ-ын утасны хамгийн их унжилтын їед
утаснаас газрын гадрага хїртлэх зай нь (цахилгаан гїйдлээр утас халахыг тооцохгїй) хїснэгт
2.5.21-д єгсєн зайнаас багагїй байвал зохино. АШ нь гудамж, талбай зам огтлон єнгєрєх бол 185
мм2, тїїнээс доош огтлолтой АШ-ын утаснаас газрын гадрага хїртлэх босоо зайг жилийн дундаж
температураар салхи, мєсжилтгїй, утасны халалтыг тооцоогїй нєхцєлєєр зэрэгцээ алслалтанд
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 155
БД 43-101-03
утас тасарсан байдлаар хїндрїїлэн шалгаж болно. Энэ зай нь хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэнээс багагїй
байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.21
Суурин газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадрага,
байшин, барилга хїртлэх хамгийн бага зай
АШ-ын ажлын Барилга, 10 35 110 150 220 330
горим байгууламж
5 7 7. 7.5 8. 8.
-Хэвийн горим Газрын гадрага
хїртлэх 2 3 4 4 5. 6
-Зэрэгцээ
алслалтанд утас Барилга, 3.5 4.5 4.5 5.5 5.5 6
тасрах байгууламж
хїртэл
Газрын гадрага
хїртлэх
2.5.77. Агаарын шугамын тулгуурын сууриас замын хоёр талын суваг (кювет) буюу замын
хашлагын чулуу хїртэл хэвтээ зай 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Явган хїний зам хїртэлх зайд
хэмжээ тогтоохгїй.
Утасны хамгийн их хазайлтын їед 220 хїртлэх АШ-ын захын утаснаас барилга байшингийн
илїї гарсан хамгийн ойр хэсэг хїртэлх хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м-ээс, 35-110
кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 150 кВ-ын АШ-д 5 м-ээс, 220 кВ-ын АШ-д 6 м-ээс багагїй байх ёстой. Шатдагїй
материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга, байгууламжийн битїї (цонхгїй) хананд 220 кВ хїртлэх
хїчдэлтэй АШ-ын дээр дурьдсан ойртох зайг багасгаж болно. Энэ нєхцєлд барилга ба утасны
хазайлтын хоорондох дурын зайг 2.5.76-д зааснаас багагїй байлгах ёстой.
330 ба 500 кВ хїртлэх агаарын шугамын захын утаснаас хэвтээ зай нь
· утасны хамгийн их хазайлттай байхад їйлдвэрийн барилга ба цахилгаан станц, дэд
єртєєний барилга байгууламж, їйлдвэрийн биш барилга байгууламжийн хэсэгтэй ойртох бол 330
кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 8 м-ээс; 500 кВ-ын АШ-д 10 м-ээс багагїй,
· утасны хазайлтгїй байх їед їйлдвэрийн барилга байгууламж, орон сууц, олон нийтийн
барилгын хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 20 м, 500 кВ АШ-д 30-ээс багагїй байвал
зохино.
Утасны хазайлтгїй їед АШ-ын захын утаснаас барилга байгууламжийн хэсэг хїртлэх зай нь
35 кВ-ын АШ-д 10 м, 110-220 кВ-ын АШ-д 50 м, 330 ба тїїнээс дээших АШ-д 100 м-ээс багагїй
байхаар зураг тєсєлд тусгаж єгвєл зохино.
2.5.78. Їйлдвэрийн газрын барилга байгууламж, шатдаггїй материалаар хийсэн барилга,
байгууламжнаас бусад барилга, байшин дээгїїр АШ єнгєрєхийг хориглоно. Утасны хамгийн их
унжилтын їед доод талын утаснаас шатдаггїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга
байгууламжийн дээвэр хїртэл босоо зайг хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэн ба їїнээс багагїй байвал
зохино.
АШ дээгїїр нь єнгєрч байгаа тємєр дээвэрыг газардуулах ёстой. Тїїний газардуулгын
эсэргїїцэл нь хїснэгт-2.5.19-д зааснаас ихгїй байх ёстой. Мєн агаарын шугамыг цэнгэлдэх
хїрээлэн ба хїїхдийн цэцэрлэгийн дэвсгэр нутагт тавихыг хориглоно.
АШ нь галын аюултай байр ба тэсрэх аюултай барилга байгууламж болон тэсрэх ба галын
аюултай гаднах тоног тєхєєрємжтэй ойртох зайг 2.5.119-дын заалттай харгалзуулан авах ёстой.
АШ-ын утаснаас цэцэрлэг, цэнгэлдэх хїрээлэн гудамжны дагуух мод ба замын тэмдгийн тулгуур
хїртэл зайг 2.5.72-д заасны дагуу авна. АШ-ын тулгуурын газардуулсан хэсгээс хїчний кабелийн
шугам хїртэлх зайг 2.3.41-т заасан шаардлагад тохируулан авбал зохино.
Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох
2.5.79. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ууд єєр хоорондоо болон 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -тэй
огтлолцох єнцєгт хэмжээ тогтоож, нормчлоогїй. Огтлолцолын цэгийг дээд талаар нь огтолж байгаа
АШ-ын тулгуурт аль болохоор ойр байхаар сонгож авна. Гэхдээ уг тулгуураас доод талын
огтлогдож байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай утасны хамгийн их хазайлттай їед 6 м-ээс
багагїй, харин огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуураас дээд талын огтолж байгаа АШ-ын утас хїртэлх
хэвтээ зай 5 м -ээс багаїй байх ёстой. Онцгой тохиолдолд огтлолцолыг агаарын шугамын тулгуур
дээр хийж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 156
БД 43-101-03
2.5.80. 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын єєр хоорондоо огтлолцох нєхцєлд дээгїїр нь огтлон
гарах АШ-ын тулгуур нь хэвийн анкер хийцтэй байх ёстой. 330-500 кВ хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ буюу
тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох нєхцєлд завсарын тулгуурын хэрэглэж болно.
· 330 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-ыг барихдаа ашиглалтанд байгаа 330-500 кВ-ын
хїчдэлтэй АШ-ын завсарын тулгуураар хязгаарлагдсан алсгалтаар єнгєрїїлж болно.
· Огтлолцох алсгалтыг хязгаарлах (хоёр талд) АШ-ын дан модон тулгуур нь тємєр бетон
хєлтэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн тохиолдолд модон хєл (шилбэ)-тэй байж болно. Хїчитгэсэн
модон тулгуур нь модон хєлтэй байх явдлыг їгїйсгэнэ.
· 220 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугам нь єєр хоорондоо огтлолцохдоо дээгїїр нь
огтлох шугам нь завсрын тулгууртай байж болно.
· Огтлолцож байгаа АШ-ын утас нь алслалтыг хязгаарлах завсрын тулгуур дээр їхлїїт
хавчаарт бэхлэгдэхээс гадна шєргєн тусгаарлуурт давхар утсан бэхэлгээ хийж єгнє. Утас нь 300
мм2 ба тїїнээс дээш хєндлєн огтлолтой їед батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаар хэрэглэж
болно.
Дїрмийн дагуу аль єндєр хїчдэлтэй АШ-ын утас нь аль бага хїчдэлтэй АШ-ын утасны дээд
талаар байрлах ёстой. 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий 35 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ-оос дээшгїй хїчдэлтэй шугамын утасны дээгїїр єнгєрч болохгїй.
АШ-ын огтлолцлын алслалтын утас залгаатай байж болохгїй. Харин 240 мм -аас багагїй
хєндлєн огтлолтой утсыг огтлолцох алслалтанд нэг удаа залгалт хийж болно.
2.5.81. Металл, тємєр бетон, тїїнчлэн аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай
АШ-ын огтлолцож байгаа утас ба хэцний ойртох хоорондын зай нь салхигїй, орчны агаарын
температур +15° С байхад хїснэгт 2.5.22-д зааснаас багагїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.22.
Металл, тємєр бетон ба аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай
огтлолцож байгаа АШ-ын утас ба тросны хоорондох буюу утаснуудын
хоорондох хамгийн бага зай
Алслалтын урт, м Огтлолын цэгээс АШ-ын ойрхон тулгуур хїртлэх зайтай (м)
їеийн хамгийн бага зай, м
30 50 70 100 120 150
500-330 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
200 хїртэл 5 5 5 5.5 - -
300 5 5 5.5 6 6.5 7
450 5 5.5 6 7 7.5 8
220-150 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
220 хїртэл 4 44 4 - -
300 4 4 4 4.5 5 5.5
450 4 4 5 6 6.5 7
110-20 кВ -ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
220 хїртэл 3 33 4 - -
300 3 3 4 4.5 5 -
10 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
100 хїртэл 2 2- - - -
150 2 2.5 2.5 - - -
Огтлолцож байгаа дээр дурьдсан їзїїлэлт бїхий агаарын шугамын утаснуудын хоорондох
зайг тодорхойлохдоо агаарын шугамууд нь хоёулаа аянганд цохигдох маш тохиромжгїй
нєхцєлєєр зайг нь тооцох хэрэгтэй. Хэрвээ дээд талын АШ нь тросоор хамгаалагдсан бол зєвхєн
доод талын АШ-ын аянганд оногдох боломжийг тооцох нь зїйтэй. Огтолж байгаа АШ-ын утаснаас
огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуурын орой хїртэл босоо зай 2.5.22-р хїснэгтэд заасан хэмжээнээс 4
м-ээр илїї байвал 110 кВ хїртэлх хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг огтолж байгаа шугамын утасны дор
байрлуулахыг зєвшєєрнє.
2.5.82. Модон тулгууртай, тросоор хамгаалагдаагїй АШ-ыг мєн модон тулгууртай
хамгаалалтын тросгїй АШ-аар огтлох нєхцєлд хоёр шугамын огтлолыг хязгаарлаж байгаа
тулгуурууд дээр хоолойт цахилуур тавих ёстой. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ -д хоолойт
цахилуурын оронд хамгаалах завсарыг хэрэглэж болно. Энэ нєхцєлд АШ-ийг автоматаар дахин
залгах (АДЗ) боломжийг авч їзэх ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 157
БД 43-101-03
2.5.83. Модон хєндлєвчтэй нэг шонт ба бэхэлгээний А хэлбэрийн тулгуур дээрх
хамгаалалтын завсарыг доод тусгаарлагчийн бэхлэгдэх цэгээс 75 см зайд ороовч (бандаж) хийх ба
нэг газардуулгын буулга тємєр хэлбэртэй хийж єгнє. Харин П ба АП хэлбэрийн тулгуурт
газардуулгын буулгыг хєндлєвч хїртэл П хэлбэрийн ирмэг байдлаар шонгийн дагуу татна. Хэрэв
огтлолын цэгээс огтлолцож байгаа АШ-ын ойр талын тулгуур хїртэл зай 40 м-ээс илїїгїй байвал
зєвхєн ойр талын тулгуур дээр хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавина.
Дараах тохиолдолд яндан хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавих шаардлагагїй.
Їїнд:
* металл ба тємєр бетон тулгууртай АШ,
* єєр хоорондоо буюу тїїнээс бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох їед утасны хоорондох зай
нь 220- 500 кВ-д 7 м ; 150-220 кВ-д 6 м ; 35-110 кВ-д 5 м ; 3-20 кВ-д 4 м байгаа модон тулгууртай
АШ.
Хоолойт цахилуур ба хамгаалах завсарын газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт
2.5.19-ийн заалтаас ихгїй байх ёстой.
2.5.84. АШ-ууд зэрэгцэн орших ба ойртох їеийн хэвтээ зай нь хїснэгт 2.5.23-д єгсєнєєс
багагїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.23.
Агаарын шугамуудын хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай
АШ-ын хэсэг ба зай: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Шугамын хїчдэл, кВ
АШ-ын тэнхлэгїїдийн хоорон- (10) 20 35 110 150 220 330
дох даялалын хэсэг
Даялалын зай муутай хэсэг ба хамгийн єндєр тулгуурын єндєр, (50 м)
дэд єртєєний оруулга орчимд:
2.5 4 5 6 7 10
хазайлтгїй байрлалд байгаа
захын утасны хоорондох зай 2 4 45 6 8
нэг АШ-ны хазайлттай утаснаас
нєгєє АШ-ын тулгуур хїртлэх
зай
Зай муутай, давчуу хэсэгт ба дэд станцын оролт, дєхєлтєнд АШ-уудын захын утаснуудын
хоорондын зайг єєрчлєх боломжгїй їед 10 кВ-ын шугаманд 2,0 м-ээс багагїй, 20 кВ хїртэл
хїчдэлтэй шугаманд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-д 4 м-ээс, 110 кВ-д 5 м-ээс, 150 кВ-д 6 м-ээс, 220 кВ-д
7 м-ээс, 500 кВ-д 15 м-ээс багагїй байхыг зєвшєєрнє.
Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх
байгууламжтай огтолцох ба ойртох
2.5.85. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн
шугамтай огтлолцох бол дараахи хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Їїнд:
· Агаарын шугамыг утсаар, холбооны ба радио шугамыг газрын доорх кабель шугамаар;
· АШ-д кабель залгаас тавьж газар доогуур, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй
утасаар;
· АШ-ыг утсаар ба холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утсаар.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн бїрээсгїй
утас бїхий шугамтай огтлолцох бол дараах нєхцєлд хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Їїнд:
* хэрэв АШ-ыг ч холбоо, радионы шугамыг ч газар доогуурх кабель шугаманд
шилжїїлж болохгїй бол,
* хэрэв холбооны шугаманд кабель залгаас тавьж хэрэглэхэд нэмэгдэл тоноглол
буюу ємнє тавьсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл,
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 158
БД 43-101-03
* хэрэв радионы шугаманд кабелийн залгаас хийхэд тїїний нийт урт нь
зєвшєєрєгдєх хэмжээнээсээ хэтэрч байвал,
* хэрэв 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д дїїжин тусгаарлуур тавих шаардлагатай бол.
Энэ тохиолдолд АШ-ыг холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцуулах хэсэгт тулгуур ба
утсыг механик бєх батын нєхцєлєєр (2.5.89.; 2.5.90;-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино.
2.5.86. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамыг холбоо, радионы шугамтай
огтлолцуулахдаа дараах хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:
* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг газрын доорх кабелиар;
* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар;
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулах бол дараах
нєхцєлд холбоо, радионы шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлагагїй. Їїнд:
1) хэрэв холбооны шугамд кабель залгаас хэрэглэхэд нэмэгдэл тєхєєрємж буюу ємнє
суурилуулсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл, харин энэхїї кабелийн залгаасыг хэрэглээгїйтэй
холбогдон АШ-ын холбооны шугамд єгєх саад нєлєєллийн норм, хэмжээ нь алдагдахгїй бол,
2) хэрэв холбооны шугаманд энэхїї кабель залгаасыг хэрэглэх їед тїїн дэх кабель
залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрч байвал энэхїї кабель залгаасыг
хэрэглээгїйгээс АШ-аас радионы шугамд саад хийх нєлєєлийн норм, хэмжээ алдагдахгїй бол.
АШ-ын утсаар хотын телефон холбооны агаарын шугамыг огтлохыг зєвшєєрдєггїй. Энэ
шугам нь АШ-ын утастай огтлолцох алслалтанд заавал газрын доорх кабель залгаасаар
гїйцэтгэгдэх болно.
2.5.87. Холбоо, радионы шугам нь агаарын шугамтай огтлолцох алслалтанд єндєр їелзлийн
холбооны суваг ба давхцаж байгаа їелзлийн спекторт ажиллах аппаратур бїхий нэг сувагтаа 10
Вт-аас илїї чадалтай телемеханикийн хэрэгсэл авч їзсэн бол холбооны ба радионы шугамын
огтлолцолыг газар доогуурх кабелийн залгаасаар гїйцэтгэнэ. Кабель залгаасын урт нь АШ-ын
холбооны шугамд їйлчлэх нєлєєгєєр, є.х. зайгаар тодорхойлогдоно. Энэ нь холбооны шугамын
кабелийн тулгуурын сууриас АШ-ын захын утасны хэвтээ хавтгай дээрх тусгал хїртлэх хэвтээ
зайгаар хэмжигдэх ба 100 м-ээс багагїй байна.
Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь
нэг сувагтаа 5 Вт-аас илїї гарсан ч 10 Вт-аас хэтрэхгїй бол кабель залгаас хэрэглэх, эсвэл єєр
хамгаалалтын арга хэмжээ авах шийдлийг нєлєєллийн тооцоонд їндэслэн гаргах нь зїйтэй. Хэрэв
їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа
5 Вт-аас хэтрэхгїй бол саад болох нєлєєллийн нєхцєлєєр кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлаггїй
болно.
2.5.88. Агаарын шугам нь газрын доорхи холбоо, дохиоллын кабель шугамтай огтлолцохдоо
дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тухайлбал,
1. АШ-ын холбооны ба радионы шугамыг огтлох єнцгийг нормчлохгїй,
2. АШ-ын тулгуурын газрын доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы шугамын
газрын доорхи кабель хїртлэх зай нь хїснэгт 2.5.24-д єгсєн хэмжээнээс хэтрэхгїй байвал зохино.
Кабель залгаасыг экранчлах зорилгоор ган хоолой буюу швелерээр дарж тавих тохиолдолд АШ-ын
утасны хоорондох зайтай тэнцїї урт дээр хамгийн захын утаснаас хоёр тийш нь 10 м -ыг нэмсэнтэй
тэнцїї уртаар авах ба энэ зайг (хїндрэлтэй бол) 5 м хїртэл бууруулж болно. Энэ тохиолдолд 110
кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн АШ-тай огтлолцох бол кабелийн (металл) бїрээсийг хоолой буюу
швеллерийн хоёр їзїїртэй нь холбож єгнє.
Хїснэгт 2.5.24.
Агаарын шугамын тулгуурын газар доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо,
радионы газар доогуурх шугам хїртлэх хамгийн бага зай
Хєрсний хувийн эквивалент Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
эсэргїїцэл r, Ом.м
35 кВ хїртэл 110 кВ, тїїнээс дээш
Хїчдэл, кВ
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 159
БД 43-101-03
100 Ом.м хїртэл 0,83*Ö r 10
10
100 Ом.м-ээс 500 Ом.м хїртэл 11 25
500 Ом.м-ээс 1000 Ом.м хїртэл 35
1000 Ом.м-ээс дээш 0,35*Ö r 50
3. кабель залгаасын металл бїрээсийг хоёр тєгсгєлд нь газардуулах ёстой.
4. кабель залгаасын аянганы хэт хїчдэлийн хамгаалалт нь кабелийн маяг, огтлолцох хэсэгт
дэх кабелийн залгаасыг тавих тоноглолын арга зэргээс хамааруулан холбоо, радионы кабель
шугамд тавих шаардлагаар сонгож хэрэгжїїлнэ.
2.5.89. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын кабель залгаасыг холбоо, радионы
шугамын бїрээсгїй утастай огтлолцуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино.
Тухайлбал,
1. АШ-ын кабелийн залгаасыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.
2. АШ-ын газрын доорхи кабелийн залгааснаас холбоо, радионы шугамын газардуулаагїй
тулгуур хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй, газардуулсан тулгуур ба газардуулга хїртэл 10 м-ээс
багагїй байвал зохино.
3. АШ-ын кабель тулгуурын сууриас єндєр їелзлийн аппаратурын чадлаас хамааруулан
їелзлийн давхцалтай ба давхцалгїй спекторт нягтруулгатай ба нягтруулгагїй байх нєхцєлд холбоо
ба радионы шугамын утасны тусгал хїртэлх хэвтээ зайг АШ-ын утас холбоо ба радионы газар
доогуурх шугамтай огтлолцох тохиолдолын адилаар дїрмийн 2.5.88-д заасан шаардлагын дагуу
сонгох нь зїйтэй.
4. АШ дахь газрын доорх кабель залгаасыг энэхїї дїрмийн 2.3 бїлэг, 2.5.49-д заасны дагуу
гїйцэтгэвэл зохино.
2.5.90. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо
дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,
1. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо аль болохоор 90°-ын
єнцєг їїсгэж байвал зохино. Давчуу нєхцєлд огтлолцлын єнцгийг нормчлохгїй.
2. Огтолцох цэгийг АШ-ын тулгуурт аль болох ойр байхаар сонгох хэрэгтэй. Тэгэхдээ АШ-ын
тулгуураас холбооны болон дохиоллын шугамын утас хїртэл хэвтээ зай 7 м-ээс багагїй байвал
зохино. Харин холбоо, дохиоллын шугамын тулгуураас АШ-ын хамгийн ойрхон утасны тусгал
хїртэлх зай нь 15 м-ээс багагїй байх ёстой. Холбоо ба радионы тулгуурын байрлал нь АШ-ын
утсан доор байж болохгїй.
3. Холбоо ба радионы шугамын огтлолцох алслалтыг хязгаарлаж байгаа АШ-ын тулгуур нь
анкер, тємєр бетон, металл буюу модон байж болно. Модон тулгуур нь нэмэгдэл хєл, тулаастай
байвал зохино. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь холбоо ба радионы шугамтай
огтлолцохдоо 120 мм2 ба тїїнээс дээших огтлолтой утас бїхий АШ-ыг хэрэглэх тохиолдолд
завсрын тулгуур ашиглаж болно.
4. АШ-ын утас нь холбоо, радионы шугамын утасны дээр байрлах ёстой. Холбоо, радионы
шугамтай огтлолцох алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай байхаас гадна огтлол нь хєнгєн
цагаан бол -70 мм2, ган-хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган бол -25 мм2 -аас багагїй байвал зохино.
Огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас, хэцэнд, тїїнчлэн холбоо, радионы шугамын утсанд
залгаас хийх шаардлагагїй. АШ-д утас нь 240 мм2 тїїнээс дээш, 150 мм2 –ээс дээш огтлолтой,
фазандаа 3 утас бїхий задалбар утсанд нэг холболтын хавчаар тавихыг зєвшєєрнє. АШ нь холбоо
ба радионы шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын тулгуурт зєвхєн дїїжин тусгаарлуур ба
їхлїїт хавчаар хэрэглэвэл зохино.
5. Огтолцож байгаа алслалтыг хязгаарлах буюу замын хажууд АШ-тай зэрэгцэн байрлаж
байгаа холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалсан байх
ёстой.
6. АШ-тай огтлолцсон алслалтыг хязгаарлах холбоо ба радио-дохиоллын шугамын тулгуур
дээрх утасыг давхарлан бэхэлж єгвєл зохино. Тухайлбал, хєндлєвчтэй шугам бол дээд талын
хєндєлд, дэгээтэй шугам бол дээд хоёр хэлхээнд бэхэлгээ хийнэ.
7. Шугамны утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын шугамны огтлолцож байгаа утас хїртлэх
босоо зай нь АШ-ын хэвийн горимын ба зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах їед хїснэгт 2.5.25-д
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 160
БД 43-101-03
зааснаас багагїй байвал зохино. Босоо зайг утасны унжилт хамгийн их байх хэвийн горимд
тодорхойлох нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.25.
АШ-ын утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын утас хїртлэх
хамгийн бага босоо зай
АШ-ын тооцооны горим: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Шугамын хїчдэл, кВ
10 20 35 110 220 330
хїр.
Хэвийн горим:
a) Аянга хамгаалах
байгууламж бїхий модон 2 3 33 4 5
тулгуур, тїїнчлэн металл ба
тємєр-бетон тулгууртай
b) Аянга хамгаалах
байгууламжгїй модон 4 4 55 6 7
тулгууртай,
Аваарийн горим: дїїжин
тусгаарлууртай АШ-ын
зэргэлдээх алслалтанд утас 1 1 1 1 2 2.5
тасрах,
Утасны хамгийн их унжилттай їед (цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїй) хэвийн горимд
босоо зайг тодорхйолно. Аваарийн горимд дээрх босоо зайг 185 мм2 -аас багагїй огтлолтой АШ-д
салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тодорхойлох ба 185 мм2-аас их
огтлолтой утас бїхий шугамыг аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй.
8. Огтлолцож байгаа шугамын утасны хоорндох зай нь хїснэгт 2.5.25-д заагдаснаас багагїй
їед холбоо ба радио-дохиоллын шугамтай огтлолцох алслалтыг хязгаарлах аянга хамгаалалтын
хэцгїй, модон тулгуурт 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур буюу хамгаалалтын
завсар, 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур хэрэглэх нь зїйтэй. АШ-д хамгаалалтын
завсрыг хэрэглэхдээ дахин залгалтын автомат (ДЗА)-ыг авч їзэх ёстой.
9. Хоолойт цахилуур ба хамгаалалтын завсрыг 2.5.83-д заасан шаардлагын дагуу тавих
ёстой. Їйлдвэрийн їелзэлтэй їед хоолойт цахилуур, хамгаалалтын завсрын газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь зуны улиралд доор єгсєнєєс ихгїй байвал зохино.
Газрын эквивалент хувийн
эсэргїїцэл, Ом.м 100 хїртэл 100 -500 хїртэл 500 -1000 хїртэл 1000-аас дээш
Газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30
Газардлагын трос бїхий модон тулгууртай АШ-ын хэсэг, тємєр бетон ба металл тулгууртай
АШ, огтлолцож байгаа утасны хоорондох зай нь 2.5.27-ийн б-д зааснаас доошгїй байгаа аянганы
тросгїй модон тулгуур бїхий АШ-д тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй.
2.5.91. Агаарын шугамыг холбоо, радио-дохиоллын шугамтай хамтад нь нэгэн тулгуур дээр
угсрахыг зєвшєєрєхгїй. АШ нь холбоо, радио-дохиоллын шугамтай ойртон, зэрэгцэх їед
тэдгээрийн хоорондох утаснуудын хамгийн ойрхон зайг холбоо ба дохиоллын шугаманд їзїїлэх
АШ-ын нєлєєлєлийг тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. Гэвч тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага
хэвтээ зай нь утас хазайлтгїй байх їед АШ-ын хамгийн єндєр тулгуурын уртаас багагїй байвал
зохино. Зай муутай, давчуу хэсэгт холбооны ба дохиоллын шугамын утаснаас салхины хазайлт
хамгийн их байх їеийн АШ-ын хоорондын хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -д - 2 м, 35-110
кВ хїртэл бол- 4 м, 150 кВ бол- 5 м, 220 кВ бол - 6 м, 500 кВ бол - 10 м доошгїй байвал зохино.
АШ-ын фаз сэлгэлтийн алхамыг холбооны ба дохиоллын шугамын нєлєєлийн нєхцєлєєр
нормчлохгїй. Холбооны шугам унах їед холбооны шугамын утас АШ-ын утсанд хїрч болохоор
тохиолдолд холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тулаасаар бэхлэх буюу хоёрлосон (давхар)
тулгуур хийж єгвєл зохино.
2.5.92. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчтай агаарын шугам нь эргэлтийн єнцєг бїхий хэсгээрээ
холбоо ба радио-дохиоллын агаарын шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох зайг 2.5.91-д
зааснаас багагїйгээр АШ-ын єнцгийн тулгуураас тасарсан утас холбоо ба радионы ойролцоох
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 161
БД 43-101-03
утсанд хїрэхгїй байхаар тооцоолж авах ёстой. Эргэлтийн дотуур нь єнгєрч байгаа АШ-д энэ
шаардлага биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд утсанд давхар бэхэлгээ хийж єгвєл зохино.
2.5.93. Агаарын шугам нь газар доорхи холбооны ба радио-дохиоллын кабель шугамтай
ойртоход тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зайг тусгай дїрмийн дагуу зохицуулан энэхїї бїлгийн
2.5.24-д заасан хэмжээнээс багагїй байх арга хэмжээгээр хэрэгжїїлэх ёстой. Мєн АШ-аас
дамжуулан цацах радио тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх зайг хїснэгт 2.5.26-д зааснаар авах
нь зїйтэй. АШ нь радиорелейны шугамын даялалтай огтлолцох бол тїїнийг эзэмшиж байгаа
байгууллагатай нь зєвшилцєх шаардлагатай.
Хїснэгт 2.5.26.
Агаарын шугамаас радио дамжуулан цацах тєвийн антенийн байгууламж
хїртлэх хамгийн бага зай
Антенийн байгууламж: Хїчдэлд харгалзах зай, м
Хїчдэл, кВ
Дунд ба урт долгионы дамжуулах антенн 110 хїртэл 150 -500
Их цацрагтай чиглэл бїхий богино долгионы
антенн 100 100
Мєн бусад чиглэлд 200 300
Чиглэлгїй ба сул чиглэлтэй богино долгионы
антенн 50 50
150 200
Агаарын шугам нь радио хїлээн авах тєв, радионы хэсэглэн хїлээн авах цэг, орон нутгийн
радио зангилаа зэргийн ойролцоо єнгєрєхєд тэдгээрийн хоорондох хамгийн ойртох зайг хїснэгт
2.5.27-д зааснаар авах ёстой. Зєвшєєрєгдєх ойртолт нь АШ, тїїний 50 м-ын хїрээнд їїсгэж байгаа
шуугианы талбайн тївшин нь тусгай норм, дїрмийн нєхцлєєс ихгїй байхаар тогтоогдоно.
Тєлєвлєгдсєн АШ-ын трасс нь улсын хэмжээний онцгой чухал зориулалтын радио тєв байрлаж
байгаа газраар єнгєрєх бол зєвшєєрєгдєх ойртолтыг тєслийн ажилд оролцогч талууд техникийн
бичиг, баримтын їндсэн дээр тохиролох ёстой.
Хїснэгт 2.5.27.
Агаарын шугамаас радио хїлээн авах тєв, орон нутгийн радио зангилааны хил
хїртлэх хамгийн ойрхон зай
Радио байгууламж: Хїчдэлд харгалзах зай , м
Хїчдэл, кВ
6-35 110 -220 330-500
Голтєв, аймгийн ба дїїргийн радио тєв
Радиожуулалтын хїлээн авах тєв 500 1000 2000
Орон нутгийн радио зангилаа
400 700 1000
200 300 400
Ойртолтын энэхїї нормыг барих боломжгїй тусгай тохиолдолд шуугианыг тохирох хэмжээнд
бууруулах техникийн шийдэл ба шаардлагыг авах, тїїнчлэн радио-хїлээн авах байгууламж, тїїний
хэсгийг єєр байрлалд зєєвєрлєх нєхцєлд дээрх зайг багасгахыг зєвшєєрнє. Энэхїї техникийн
шийдэл, арга хэмжээ бїр нь АШ-ын зураг тєслийн явцад радио-шуугианы нормын дагуу тєслийн
талуудын зєвшилцєлєєр хийгдвэл зохино.
2.5.94. Агаарын шугамаас телевизийн тєв, радио нэвтрїїлгийн байр хїртлэх зайг 20 кВ
хїртэл хїчдэлтэй бол 400 м, 35 -110 кВ бол 700 м, 220 кВ-оос дээш бол 1000 м-ээс багагїй байлгах
нь зїйтэй.
Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох
2.5.95. Агаарын шугам нь тємєрзамтай огтлолцохдоо агаарын шилжилтээр хийгдэнэ. Онцгой
их хєдєлгєєнтэй тємєр зам, зарим техникийн їндэслэл (далан нэвтлэх, тємєрзамын станцтай АШ-
аар огтлолцуулахад техникийн хїндрэлтэй байгууламж)-ээр 10 кВ хїртлэх АШ-ыг тїїнтэй
огтлолцуулахдаа кабель шугамаар хийж болно. АШ нь тємєр замтай огтолцох ба ойртох їед АШ-
ын тулгуурын сууринаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын байгууламжинд ойртох овор хїртлэх,
эсвэл цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын тэнхлэг хїртлэх зай нь шугамын
тулгуурын єндєр дээр 3 м-ыг нэмснээс багагїй байх ёстой. Чиглэлийн хувьд зай муутай, давчуу
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 162
БД 43-101-03
хэсэгт 20 кВ хїртэлх хїчдэлтэй АШ-д 3 м, 35-150 кВ-д 6 м, 220-330 кВ-д 8 м, 500 кВ-оос дээш бол
10 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє.
2.5.96. Агаарын шугам нь цахилгаанжсан тємєр замын авалцааны шугамтай огтлолцох бол
АШ-ыг цахилуур, хамгаалалтын завсраар тоноглох ба 2.5.60;2.5.61 -р зїйлд заасан шаардлагыг иш
їндэс болгоно.
Агаарын шугам нь тємєр замтай огтолцох, ойртох їед АШ-ын утаснаас тємєр замын янз
бїрийн элементїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 2.5.28-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ны утаснаас
цахилгаанжуулсан буюу цахилгаанжуулах тєлєвлєгєєнд туссан тємєр замын авалцааны
сїлжээний хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх зай энэхїї дїрмийн 2.7.59-2.5.84
зїйл буюу агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох заалтыг иш їндэс болгон гїйцэтгэнэ.
Хїснэгт 2.5.28.
Агаарын шугам нь тємєр замтай огтлох, ойртох їеийн
хамгийн бага зай
Огтлолцол буюу ойртолт Хїчдэлд харгалзах амгийн бага зай, м
Хїчдэл, кВ
20кВ 35-110 150 220 330
хїртэл
Огтлолцолын їед:
- АШ-ын хэвийн горимд
утаснаас цахилгаанжуулаагїй 7.5 7.5 8.0 8.5 9,0
тємєр замын рельсын толгой
хїртэл босоо зай:
а. ерєнхий ба ерєнхий биш
зориулалтын єргєн, ерєнхий 6.0 6.5 7.0 7.5 8.0
зориулалтын нарийн тємєр зам
б. ерєнхий биш
зориулалттай нарийн тємєр зам
- Зэргэлдээ алслалтанд утас
тасрах їеийн утаснаас рельсын
толгой хїртэлх босоо зай:
а. єргєн тємєр зам 6.0 6.0 6.5 6.5 7.0
б. нарийн тємєр зам 4.5 4.5 5.0 5.0 5.5
Ойртолтын їед:
- АШ-ын трассын давчуу хэсэгт
шугамын утасны хазайлтаас
цахилгаанжуулаагїй тємєр
замын барилга байгууламжийн
ойртох овор хїртлэх хэвтээ зай 2.5 3.0 4.0 4.0 6.0
Агаарын шугамын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элемент, тїїнчлэн цахилгаанжуулсан
тємєр замын хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх босоо зайг утасны хамгийн их
унжилттай хэвийн горимын їеийн цахилгаан гїйдлээр бий болох утасны нэмэгдэл халууныг тооцож
тодорхойлно. АШ-ын ачаалал єгєгдєєгїй їед утасны тооцооны температурыг 70° С-тэй тэнцїї
авна.
Аваарийн горимын їед дээрх зайг хэрэв 185 мм2-аас бага огтлолтой шугам байвал мєсдєлт,
салхигїй, жилийн дундаж температурын нєхцєлєєр шалгана. АШ-ын утаснаас цахилгаанжсан
тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын дээд цэг хїртлэх хэвтээ зай нь 110 кВ хїртлэх АШ-
ын хувьд 7 м-ээс, 150-220 кВ-д 8 м, 330-500 кВ-д 9 м-ээс багагїй їед АШ-ын утасны доогуур
огтлолцох авалцааны сїлжээний тулгуурыг хэвээр ашиглахыг зєвшєєрнє.
Трассынын зай муутай, давчуу хэсэгт зарим тохиолдолд АШ-ын утас, авалцааны шугамын
утсыг нэг ерєнхий тулгуур дээр татаж болно. Харин шугамыг хамт нь нэг тулгуур дээр байрлуулах
техникийн нєхцлийг гаргаж, Тємєр замын удирдах газартай зєвшєєрєлцєнє. Дохиолол, холбооны
шугам дагуу тавигдах тємєр замтай АШ нь огтлолцох ба ойртоход энэхїї дїрмийн хїснэгт 2.5.25-
2.5.28-ын заалтыг мєрдєх хэрэгтэй.
2.5.97. Ерєнхий зориулалтын энгийн ба цахилгаанжих тємєр замыг огтлоход АШ-ын огтлолын
алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд нь ердийн хийцтэй анкер маягийн байх ёстой. Галт
тэрэгний хєдєлгєєн ихтэй хэсэгт энэ тулгуур нь металл хийцтэй байвал зохино. Анкер тулгуураар
хязгаарлагдсан энэхїї огтлолцлын алслалтанд суудлын галт тэрэг тогтмол явдаггїй замын
хооронд, мєн дурын тємєрзамын далангийнн захад завсарын тулгуур тавьж бролно. Энэхїї
тулгуур нь металл (тємєр) буюу тємєр бетон байх ёстой. Энэ тулгуурт утасыг бэхлэхдээ
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 163
БД 43-101-03
давхарласан буюу їхлїїт хавчаартай, дїїжин хэлбэртэй байна. Татуургатай дурын материалаар
хийсэн ба нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Модон, завсрын тулгуурууд нь П (X
буюу Z хэлбэрийн холбоостой) буюу А хэлбэртэй тулгуур байх ёстой.
Ерєнхий зориулалтын биш тємєр замтай огтлоход хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер тулгуур буюу
утасны їхлїїт хавчаартай завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр
замын огтлолцолд тавигдах АШ-ын тулгуур нь янз бїрийн хэлбэртэй байж болохоос гадна
чєлєєтэй зогсох буюу татуургатай байж болно.
Татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т утсыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг їндэслэх нь зїйтэй.
Шєргєн тусгаарлуурыг тємєр замтай огтлолцох алслалтанд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
Огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тємєрбетон тулгуур ба тємєрбетон хєлний арматурыг
тулгуурын нь дэргэд газардуулга болгон ашиглаж болохгїй
Агаарын шугам нь автомашины замтай
ойртох ба огтлолцох
2.5.98. Автомашины зам нь зэрэглэлээсээ хамаарч замын элементийн єргєн нь дараах
хэмжээтэй байна. АШ-ыг автомашины замтай огтлолцох єнцгийг нормчлоогїй болно.
Авто замын Зорчих Замын Хуваах шороон
зэрэглэл: хэсэг, м хажуу, м зурвас,м далан,м
I. Хотын гол зам
II. Хот хоорондын зам 7.5 3.5 2 15
III.Хєдєєгийн гол зам 7.0 2.5 - 12
IV.Хєдєєгийн туслах зам 6.0 2.0 - 10
4.5 1.75 -
8
Агаарын шугам автомашины I, II зэргийн замтай огтлолцоход тухайн алслалтыг хязгаарлаж
байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. АШ-ын дїїжин ба шєргєн тусгаарлуурт
утасыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг мєрдлєг болгох нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагчтай дундын тулгуур
дээр утсыг бэхлэхдээ їхлїїт хавчаараар, харин шєргєн тусгаарлагчтай тулгуур дээр утсыг
давхарлан бэхэлж єгєх ёстой.
Агаарын шугам нь автомашины II-IV зэргийн замтай огтлолцоход огтлолын алслалтыг
хязгаарлаж байгаа тулгуур нь хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер буюу завсарын тулгуур байх болно. АШ
нь автомашины V зэргийн замтай огтлолцох нєхцєлд суурин биш, зэлїїд газраар єнгєрєх АШ-ын
шаардлагыг хангасан байвал зохино. Одоо ашиглаж байгаа 220 (500) кВ-ын шугаман доогуур
автомашины шинэ зам тавих бол хамгийн доод утаснаас замын хучилт хїртэл зай 6- 9 м-ээс
багагїй, тулгуурын сууринаас далангын ирмэг хїртэл зай 25 м-ээс багагїй байвал АШ-ыг єєрчлєн
байгуулах шаардлагагїй.
2.5.99. Агаарын шугам нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцоход тэдгээрийн хоорондын
зай нь хїснэгт 2.5.29 -д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.29.
Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох, ойртох
їеийн хамгийн бага зай
Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
(10) 20 35 -110 220 330
Хїчдэл, кВ
7.0 7.0 8.0 8.5
а. Утаснаас замын далан 5.0 5.0 5.5 6.0
хїртэлх босоо зай:
2,5 2,5 3,5 4,0
- АШ-ын хэвийн горимд
-зэрэгцээх алслалтад утас тулгуурын єндєртэй тэнцїї
тасрах їед
б.АШ-ын хэвийн горимд утаснаас тулгуурын єндєр + 5 м
тээврийн хэрэгсэл хїртэлх босоо
зай:
в. Тулгуурын суурьнаас огтлолцох
замын шороон далангын ирмэг
хїртэлх хэвтээ зай:
г. Ойртон зэрэгцэх їеийн -“-
хэвтээ зай:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 164
БД 43-101-03
д.Трассын давчуу хэсэгт
тулгуурын бїтээцээс замын
далангийн хаяа буюу замын
шуудууны гадна ирмэг хїртэлх
хэвтээ зай:
- I ба II зэргийн замтай 5.0 5.0 5.0 10.0
1.5 2.5 2.5 5.0
огтлолцоход
2.0 4.0 6.0 8.0
- III, IV ба V зэргийн замтай
огтлолцоход
е. Замтай зэрэгцээ татахад захын
утаснаас замын шороон далангын
ирмэг хїртэлх хэвтээ зай:
2.5.100. Агаарын шугам нь шороон далан дээгїїр муруйж єнгєрєх автомашины замтай
ойртох бїх нєхцєлд шугамын утаснаас замын ирмэг хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.5.29-д
заасан босоо хэмжээг їндэслэн тїїнээс багаар авч болохгїй. Босоо зайг хэвийн горимд утасны
хамгийн их унжилтаар цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр шалгана. АШ-ын утас нь 185
мм2-аас бага огтлолтой байвал аваарийн горимд дээрх зайг мєсжилтгїй, салхигїй їеийн жилийн
дундаж температураар шалгана. 185 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий утастай АШ-ын хувьд
аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй.
2.5.101. Агаарын шугам нь авто машины замтай огтлолцож байгаа хэсэгт 3.8 м-ээс єндєр
автомашин буюу тээврийн хэрэгсэл зорчиход зориулж, зам дээрх АШ-ын хоёр талд нь тээврийн
хэрэгсэлд ачаатай зєвшєєрєгдєх єндрийг заасан замын тэмдэг тавьж єгвєл зохино. АШ-ны
утаснаас авто машины замын зорчих хэсэг (хучилт) хїртлэх босоо зай нь хїснэгт 2.5.29-т заагдсан
хэмжээнээс 2 м-ээр илїї гарч байвал дохионы тэмдэг тавихгїй байхыг зєвшєєрнє. АШ нь
хамгаалалтын бїсийн хязгаар дотор замтай огтлолцож байвал замын таних тэмдэг дїїжлэх
шаардлагагїй. Авто машины замын далангийн дэрэгдэх АШ-ын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл
дайрахаас хамгаалж єгнє.
Агаарын шугам нь троллейбусны шугамтай
ойртох ба огтлолцох
2.5.102. Агаарын шугамыг хотын тээврийн авалцааны буюу троллейбусны шугамтай
огтлолцох єнцгийг норчлоогїй болно. АШ-ын троллейбусны шугамтай огтлолцсон газарт энгийн
хийцтэй анкер тулгуурыг хэрэглэвэл зохино. 120 мм2 ба тїїнээс илїї огтлолтой утас бїхий АШ-д
дїїжин тусгаарлууртай бол їхмэл хавчаар, шєргєн тусгаарлагатай бол давхар бэхэлгээ хийж
завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Анкер тулгуур хэрэглэх тохиолдолд утсыг бэхлэхдээ 2.5.66-г
мєрдлєг болговол зохино.
2.5.103. Хамгийн их унжилтын нєхцєлд АШ нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай
огтлолцох, ойртох їеийн хоорондын босоо зайг хїснэгт 2.5.30-д зааснаас багагїй байх ёстой.
АШ-ын хэвийн горимд утасны хоорондох босоо зайг шалгахдаа утасны хамгийн их унжилтын
їед цахилгаан гїйдлийн халаалтыг тооцохгїй нєхцєлєєр гїйцэтгэнэ. Харин АШ-ын утасны огтлол
нь 185 мм2-аас бага байвал аваарийн горимын тооцоог салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж
температурын їед хийж, дээрх босоо зайнуудыг шалгах нь зїйтэй. Огтлол нь 185 мм2 ба тїїнээс
дээш байвал аваарийн горимоор зайг шалгах шаардлагагїй. Троллейбусны (авалцааны) шугамтай
АШ огтлолцох бол ган-хєнгєн цагаан ба ган утас 25 мм2, хєнгєн цагаан утас 35 мм2-аас багагїй
огтлолтойг авах ёстой. Огтлолцолын алслалтанд утас, троссыг залгахыг хориглоно.
Хїснэгт 2.5.30.
Агаарын шугам нь троллейбусны (авалцааны) шугамтай огтлолцох, ойртох їед тэдгээрийн
утасны хоорондох хамгийн бага зай
Огтлолцол, ойртолт Хїчдэлтэй харгалзах хамгийн бага зай, м
Хїчдэл, кВ 110 220 330 500
АШ-ын утаснаас босоо зай: 11 12 13 13
а. Хэвийн горимд троллейбусны
шугамтай огтлолцох:
- зорчих хэсгийн дээд цэг хїртэл
- авалцааны шугамын утас буюу
даацын тросс хїртэл
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 165
БД 43-101-03
б. АШ-ын зэргэлдээ алслалтын утас 3 45 5
тасрах їед АШ-ны утаснаас 1
троллейбус шугамын утас буюу 3 2 2.5 -
даацын трос хїртэл: 45 5
¨ Ойртолтын їед АШ-ын хазайх
утаснаас троллейбусны авалцааны
шугамын тулгуур хїртэл:
2.5.104. Троллейбусны авалцааны шугамтай огтлолцож байгаа АШ-ын тулгуур дээрх
цахилуур, хамгаалах завсарын байрлалыг 2.5.85-р зїйлд заасан шаардлагын дагуу хийвэл зохино.
Хэрэв АШ-ын утаснаас авалцааны сїлжээний тулгуурын орой хїртэлх босоо зай нь 110 кВ хїртэл
хїчдэлтэй АШ-д 7 м, 150-220 кВ-д 8м, 500 кВ, тїїнээс дээш бол 9 м-ээс багагїй байвал авалцааны
шугамын тулгуур нь огтолцож байгаа АШ-ын утасны доор байрлаж болно.
Агаарын шугам гол, мєрєнтэй огтлолцох
2.5.105. Агаарын шугам нь гол, мєрєн (гол, суваг, нуур, булан, тохой г.м.)-тэй огтлолцоход
тэдгээртэй огтолцох єнцєгт хэмжээ тогтоохгїй. АШ-ын усан онгоц хєвдєг гол, суваг ба нуур, булан
тохой зэргийг давуулж татсан алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь тєгсгєлийн анкер маягийн
байх ёстой. АШ нь 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлол бїхий ган-хєнгєн цагаан утастай буюу 50 мм2 ба
тїїнээс дээших огтлол бїхий ТК маягийн ган татлаган (канатан) тростой бол АШ-д засварын
тулгуур ба хєнгєвчилсєн анкер тулгуур хэрэглэж болно. Энэ хоёр тохиолдолд зэргэлдээх тулгуур нь
тєгсгєлийн анкер маягийн байвал зохино. Огтлолын алслалтанд завсарын тулгуур хэрэглэх бол
утас, тросыг їхлїїт буюу тусгай тєрєл (олон дамарт дїїжин)-ийн хавчаараар бэхлэх нь зїйтэй.
2.5.106. Агаарын шугам нь орон нутгийн зориулалттай 1,65 м-ээс багагїй гїнтэй (улиралын)
усан зам, 1 м-ээс багагїй гїнтэй жижиг гол, горхитой огтлолцох бол АШ-ыг зэлїїд газар тавих
шаардлагыг мєрдлєг болгохоос гадна усны тївшин, їерийн ихсэлт, мєсний байдал зэргийг тооцох
нь зїйтэй. АШ-ын доод талын утаснаас усны гадаргуу хїртэл зайг хїснэгт 2.5.31 -д єгсєнєєс
багагїй авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.31.
Агаарын шугамын утаснаас усны гадаргуу хїртэлх хамгийн бага зай
Огтлолцол ба ойртолт Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
110 150 220 330
Хїчдэл, кВ
6 6.5 7 7.5
1. Усан онгоц явдаг гол, сувгийн усны 2 2.5 3 3.5
хамгийн єндєр тївшин хїртэл
(дулааны улиралд) 3 3.5 4 4.5
2. Ус ихтэй їед онгоц ба салны овор
хїртэл (дулааны улиралд) 6 6.5 7 7,5
3. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн
усны хамгийн єндєр тївшин хїртэл
(дулааны улиралд +15°С)
4. Усан онгоц хєвдєггїй гол, сувгийн
мєсны тївшин хїртэл (-5°С,
мєсжилттэй)
Усны ба мєсний тооцооны тєвшинг 2.5.10 -д заасны дагуу авах ба цахилгаан гїйдлээс
їїсэлтэй утасны халалтын тооцоог хийхгїй. АШ нь онгоц хєвдєг гол, суваг дээгїїр тавьсан
салдаггїй гїїрийн дэргэдїїр ойрхон єнгєрєхєд орон нутгийн усан тээврийн захиргаатай
тохиролцсоны їндсэн дээр 2.5.31-д заасан утаснаас усны гадарга хїртэл зайг багасгаж болно. Усан
онгоц явдаг гол, сувагтай АШ-ын огтлолцож байгаа газарын эрэг дээр нь Дотоодын усан тээврийн
дїрмийн дагуу санамж, тэмдэг тавьсан байх ёстой.
Агаарын шугам гїїрэн дээгїїр єнгєрєх
2.5.107. Агаарын шугам нь гїїрэн дээгїїр єнгєрєхєд эргээс гїїрэн дээгїїр гарах, гїїрийн
салдаг хэсгийг давах алслалтад энгийн хийцтэй анкер маягийн тулгуур, тогтоох тєхєєрємж
хэрэглэх ёстой. Гїїрэн дээрх бусад тогтоох тєхєєрємж нь утсыг їхлїїт хавчаар буюу давхарлан
бэхлэх шєргєн тусгаарлага бїхий завсарын тулгуур байж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 166
БД 43-101-03
2.5.108. Доогуур нь тээврийн хэрэгсэл зорчих, бїх уртын нь туршид дээд талын бїх тєрлийн
холбоосоор хангагдах металл хийцийн тємєрзамын гїїрийн холбоосноос дээш буюу тїїний
хязгаар дахь байгууламжийн алслалт дээгїїр утсыг шууд татаж болно. Цахилгаанжих тємєрзамын
авалцааны сїлжээний элементїїдийн єргєний хязгаарт байгаа байгууламжинд ойртох оворын
хязгаарт утас тавихыг хоирглоно. Хотын ба засмал замын гїїр дээгїїр тїїний алслалтын
байгууламжийн хязгаарт, тїїнчлэн гїїрийн явган ба авто машин зорчих хэсгийн замын єргєний
хязгаарт утас тавихыг зєвшєєрнє. Хамгаалалттай гїїрэнд АШ-ын утсыг явган хїний зорчих хэсгийн
тївшинээс доор байлуулна.
Агаарын шугамын утаснаас гїїрийн янз бїрийн оворын хэсгийг хїртэлх хамгийн бага зайг
гїїр, байгууламжийг хамаарах газар, ємчлєгчтэй тохиролцон гїйцэтгэх ба утасны хамгийн их
унжилтыг агаарын хамгийн их тооцооны температур ба мєсжилтийн їеийн унжилттай харьцуулах
замаар гїйцэтгэнэ.
Агаарын шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєх
2.5.109. Агаарйн шугам нь хаалт, далангаар єнгєрєхєд шугамын утасны хамгийн их хазайлт,
хамгийн их унжилттай байх їед утаснаас хаалт, далангийн оворын янз бїрийн хэсгїїдийг хїртэл
зай нь хїснэгт 2.5.27 -д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ нь зам харилцааны байгууламж бїхий
хаалт ба далангаар єнгєрєхдєє АШ нь (зам харилцааны) барилга байгууламж, объектуудтай
огтлолцох ба ойртох їеийн шаардлагыг хангах ёстой. АШ-ын утасны хамгийн их унжилт нь
мєсжилтийн їеийн ба агаарын хамгийн их тооцооны температур їедэх утасны унжилттай
харьцуулах замаар тодорхойлогдох ёстой.
Хїснэгт 2.5.32.
Агаарын шугамын утаснаас хаалт, далангийн янз бїрийн
хэсгїїд хїртэлх хамгийн бага зай
Хаалт, далангийн хэсгїїд Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
10(20) 35 110 220 330
Далангийн дэл ба ирмэг хїртэл
Хїрийн налуугийн гадаргуу 6.0 7.0 7.5
хїртэл 5.0 6.0 6.5
Хаалтаар хашигдах усны 4.0 5.0 5.5
гадаргуу
Агаарын шугам газар дээрх болон газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай
огтолцох ба ойртох
2.5.110. Агаарын шугам нь газар дээрх болон газарт тавигдах хий-дамжуулах хоолой, нефть-
дамжуулах хоолойтой, нефть-бїтээгдэхїїний хоолойтой огтлолцох нєхцєлд огтлолын єнцєг нь аль
болохоор 90°-т ойрхон байхыг зєвлєж байна. Харин бусад газар дээрх болон газарт тавигдах
шугам хоолой ба канатан замтай огтолцох єнцєгийн хэмжээг нормчлохгїй. 110 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж байгаа газар дээгїїрх болон газарт тавигдах хийн гол-хоолой,
нефть-бїтээгдэхїїний ба нефть дамжуулах хоолойтой оглолцуулан тавихыг хориглоно. Харин
нэгэнт баригдсан ийм тєрлийн шугам хоолой болон ашиглалтанд байгаа гол дамжуулах хоолойн
техникийн гудамжтай хэсэгт АШ-аас хоёр тийш 1000 м-ийн зайнд тавигдах хоолойг шороо асгаж
булах арга хэмжээ авч хэрэгжїїлнэ.
2.5.111. Газар дээрх ба газарт тавигдах шугам хоолой ба канатан замтай огтлолцоход АШ-ын
огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. 120
мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утас, 50 мм2-аас дээш огтлолтой ган канатан ТК
маягийн хэцтэй АШ-д їхлїїт хавчаартай дїїжин утас бїхий засварын тулгуур ба хєнгєвчилсєн хийц
бїхий анкер тулгуур хэрэглэж болно.
2.5.112. Агаарын шугамын утас нь шугам хоолой ба канатан замын дээгїїр нь татагдах ёстой.
Онцгой тохиолдолд 220 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татаж болно. Онцгой
тохиолдолд 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ыг канатан замын доогуур татахыг зєвшєєрєх бєгєєд ба
тїїнийг доогуур гїїрэг буюу тороор АШ-ыг халхалж єгнє. АШ-ын тулгуурт гїїрэг ба торыг бэхэлж
болохгїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 167
БД 43-101-03
2.5.113. Агаарын шугам нь шороонд булагдсанаас бусад газрын дээрх ба газарт тавигдах
хийн хоолойтой огтлолцох хэсэгт хаалт, хашлага хийж єгнє. Хаалт хашлага нь АШ-ын огтлолоос
хоёр талруу нь захын утасны тусгалаас хамгийн их хазайлттай байх зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй
АШ-д 3, 35-110 кВ-ын АШ-д 4 м, 150 кВ-ын АШ-д 4.5 м, 220 кВ-ын АШ-д 5 м, 500 кВ-ын АШ-д 6.5 м-
ээс багагїй байх ёстой.АШ-аас гїїрэг, тор хаалт хїртлэх зайг газар дээрх ба газарт тавигдах
дамжуулах хоолой ба канадан зам хїртлэх зайтай ижилээр (2.5.166) авна.
2.5.114. Агаарын шугам нь газрын дээгїїрх газарт тавигдах дамжуулах хоолой, ба канатан
замтай огтлолцох, ойртох ба зэрэгцэн тавигдахад тэдгээрийн хоорондох зай нь хїснэгт 2.5.33-д
єгсєн хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Хэвийн горим дахь босоо зай нь утасны хамгийн их
унжилтын їед цахилгаан гїйдлээс їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр тодорхойлогдох болно. Энэхїї
зайг аваарийн горимын їед АШ-ын утасны огтлол нь 185 мм2-аас бага байвал салхигїй,
мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тооцоолж, шалгах нь зїйтэй.
Агаарын шугамтай огтлолцсон шороонд булаасгїй металл шугам хоолой ба канатан зам,
тїїнчлэн тор, металл хийцийг 1.6 бїлэгт заасны дагуу газардуулсан байх ёстой. Хиймэл
газардуулга хэрэглэх їеийн эсэргїїцэл нь 10 Ом-оос ихгїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.33.
Агаарын шугамны утаснаас газрын дээгїїрх ба газарт тавигдах дамжуулах хоолой
ба канатан зам хїртлэх хамгийн бага зай
Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Хїчдэл, кВ 20 кВ хїртэл 35-110 220 330
Босоо зай:
¨ АШ-ын хэвийн горимын їед 3.0 4 5 6.0
утаснаас дамжуулах хоолой ба 2 34
канатан замын дурын хэсэг хїртэлх 1,0
Хэвтээ зай:
¨ -“- зэргэцээх аслслалтанд утас
тасрах аваарийн горимын їеийн
1) зэрэгцээ тавигдах нєхцєлд:
¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын Тулгуурын єндєрєєс багагїй
утаснаас дамжуулах хоолой (хийн 30 м-ээс багагїй
гол, нефть дамжуулах, нефть
бїтээгдэїїний шугам хоолойноос Тулгуурын єндєрийг 2 дахин авсанаас багагїй
бусад)-н дурын хэсэг хїртэл 50 м,гэхдээ тулгуурын єндєрєєс багагїй
¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын
утаснаас пульп-хоолойн дурын
хэсэг хїртэл
¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын
утаснаас гол-хий дамжуулах
хоолойн дурын хэсэг хїртэл
¨ Хэвийн горимд АШ-ын захын
утаснаас нефть ба нефть
бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолойн
дурын хэсэг хїртэл
¨ Давчуу хэсэгт утасны хамгийн 3.0 4 5 6.0
их хазайлттай їед АШ-ын захын
утаснаас дамжуулах хоолой буюу
канатан замын дурын хэсэг хїртлэх
2) Огтлолцох нєхцєлд:
¨ Хэвийн горимд АШ-ын
тулгуураас дамжуулах хоолой ба Тулгуурын єндєрєєс багагїй
канатан замын дурын хэсэг хїртлэх
¨ Давчуу АШ-ын тулгуураас 3.0 4 5 6.0
хэсэгт тулгуураас дамжуулах 300 м-ээс багагїй
хоолойн ба канатан замын дурын
хэсэг хїртлэх
3) АШ-аас хий дамжуулах хоолойн
їлээлгийн очлуур хїртлэх
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 168
БД 43-101-03
Агаарын шугам газар доорх дамжуулах хоолойтой
огтлолцох ба ойртох
2.5.115. 35 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй агаарын шугам нь газрын доорх хий дамжуулах
гол хоолой, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой болон бусад дамжуулах хоолойтой
огтлолцох єнцєгийг нормчлохгїй. Харин 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь шинээр баригдаж
байгаа газрын доорх хий дамжуулах, нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой, тїїнчлэн
ашиглалтанд байгаа энэ хоолойнуудын техникийн гудамжтай огтлолцох єнцєг нь 60°-аас багагїй
байх ёстой.
2.5.116. Агаарын шугам нь ашиглалтанд байгаа ба шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш
даралттай хий дамжуулах гол шугам ба нефть, нефтийн бїтээгдэхїїн дамжуулах гол шугамтай
ойртоход 2.5.105-д зааснаас багагїй зайнд буюу АШ-ын хамгаалах бїсийн гадуур тавигдах ёстой.
Трассын давчуу хэсэгт АШ нь зэрэгцээ тавигдах бол, мєн тїїнчлэн АШ нь дээрх шугам хоолойтой
огтлолцох бол АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) буюу газардуулгаас дамжуулах шугам
хоолой хїртэл хэвтээ зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д - 5 м, 110-220 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол -
10 м, 500 кВ -оос дээш хїчдэлтэй бол 15 м байвал зохино.
Шинээр баригдах 1,2 МПа-аас дээш даралттай хий дамжуулах гол шугам, АШ-тай ойртох
хэсэгт 2.5.71-д єгсєнєєс бага зайнд (хоолойн ханын зузааныг нэмэгдїїлэх, бїх гагнаасны заагийг
физик аргаар шалгах) байрлуулбал зохино. Мєн дээр заасан тохиолдолд нефть ба нефтийн
бїтээгдэхїїн дамжуулах хоолой нь АШ-тай ойртох ба огтлолцох хэсэгт 3-р зэргийн дамжуулах
хоолойд (бїх гагнаасны заагчийг физик аргаар шалгах) тавигдах шаардлагыг хангах ёстой.
1,2 МПа-аас бага даралттай хий дамжуулах хоолой, мєн янз бїрийн зориулалттай
(їйлдвэрийн барилга, хїн ам сууршилтай газар ба сууршилтай газарлуу очиж байгаа хий
дамжуулах хоолой, нефть бааз ба їйлдвэрлїї явж байгаа нефть ба нефть бїтээгдэхїїн дамжуулах
салбаро хоолойнууд) дамжуулах хоолойн гол шугам, салбартай АШ нь ойртох ба огтлолцох їед
АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг (суурь) ба газардуулгаас дамжуулах хоолой хїртэл зай нь 35
кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 5 м, 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 10 м байвал зохино. Гэхдээ
ойртсон (АШ-ын хамгаалах бусад дамжуулах хоолой тавигдах) хамгаалах бїс дахь хий дамжуулах
хоолойн бїх гагнаасны заагийн шалгалтыг физик аргаар хийсэн байвал зохино.
Нефть ба хийн олборлолтын бамбар (факель)-тай ойртох нєхцєлд АШ нь бамбарын салхины
талаар єнгєрєх нь зїйтэй. АШ -аас їйлдвэрлэл явуулж байгаа бамбар хїртлэх зай нь 60 м-ээс
багагїй байвал зохино.
2.5.117. Агаарын шугам нь дулаан дамжуулах хоолой, усны хоолой, бусад тєрлийн даралттай
инженерийн сувагтай ойртох ба огтлолцох нєхцєлд АШ-ын тулгуурын газардуулга буюу газрын
доорхи хэсгээс дамжуулах хоолой хїртэлх агаарын зай нь 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй нєхцєлд 2 м, 110
кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй бол 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Цахилгаан станц, їйлдвэрийн дэвсгэр
нутаг, хотын гудамж зэрэг давчуу нєхцєлд дамжуулах хоолой хїртлэх зайг тухайн эзэмшигч,
сонирхогч байгууллагатай тохиролцон багасгаж болно. Энэ нєхцєлд тухайн дамжуулах хоолой
цоорч, зэврэснээс АШ-ын тулгуурын суурьт нєлєєлєх, дамжуулах металл хоолойд аюултай
хїчдлийн чадавхи (потенциал) бий болохоос болгоомжлох нь зїйтэй.
Агаарын шугам хєргєлтийн байгууламжинд ойртох
2.5.118. Цахилгаан станц барьж байгаа гадаадын байгууллагын тухайн улсын цахилгаан
станц, дэд станц, агаарын шугам сїлжээ технологийн зураг тєсєл хийх дїрмийн шаардлага,
“Монгол улсын нутаг дэвсгэрт баригдах барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах журам”
БНбД 11-03-02-ийн дагуу АШ-аас хєргєлтийн байгууламж хїртлэх зай, тєлєвлєгєєг зєвшилцєх
болно. АШ-ын захын утаснаас тєрєл бїрийн ус хєргєлтийн байгууламж хїртэлх зай нь доор
єгсєнєєс багагїй байвал зохино.
- Хєргєх сан ба ил градирн 80-100
- Цамхагт гардирн ба нэг салхилууртай градирн 30-40
- Хэсэгчилсэн салхилууртай градирн 40-60
Энд єгсєн зайн хязгаарын бага утга нь АШ нь хєргєлтийн тєхєєрємжийн салхины дээд
талаар єнгєрч байгаа ба 300 м3/цаг хїртэлх бїтээмжтэй хєргєх байгууламжинд хамаарагдана. Мєн
тухайн орон нутгийн хїйтрэлтээс хамааруулан -35° С-аас доош бол 25 % ихэсгэж, -20° С-аас дээш
бол 25 %-иар багасгаж авахыг зєвлєж байна.
Агаарын шугам нь тэсрэх ба галын аюултай
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 169
БД 43-101-03
байгууламжтай ойртох
2.5.119. Дэлбэрэх, тэсэрч гал гарах ба галын аюултай бодис олборлох, їйлдвэлэх, бэлтгэх,
ашиглах, болон хадгалах барилга, байгууламж ба гаднах технологийн тоног тєхєєрємж, тийм
тєрлийн бэлтгэцийг ашиглах тоног тєхєєєрємжтэй АШ нь ойртохоор бол Улсын Галын Байцаан
Шалгах газрын тогтоогдсон журам, “Барилга байгууламжийн зураг тєсєл зохиох галын аюулгїйн
норм” БНбД 21-01-02-ын дагуу гїйцэтгэвэл зохино. Энэхїї баримт бичигт АШ-ын ойртолтын талаар
нормчлогдсон баримт бичигт дурьдаагїй бол АШ-ын трассын тэнхлэгээс дээр дурьдсан барилга,
байгууламж ба гаднах тоног тєхєєрємжинд ойртох зайг тулгуурын єндрєєс бїтэн хагас (H*1.5)-аас
багагїйгээр тооцож авбал зохино. Хэрвээ энэ зайнаас бага зайд єнгєрєхєєс єєр боломжгїй, давчуу
газарт бол уул шугамыг ашиглах холбогдох Яам, УМХГ-тай зохицсоны їндсэн дээр энэ зайг
багасгаж болно.
Агаарын шугам нь нисэх буудал (аэродром)-той ойртох
2.5.120. Агаарын шугам нь аэродром ба агаарын нислэгийн (трасс) зурвастай ойртоход Дэд
бїтцийн Яам, МИАТ-ийн нутаг дэвсгэрийн удирдлага, холбогдох цэргийн ангитай тохиролцсоны
їндсэн дээр АШ-ыг дараах зайнд байрлуулна. Тухайлбал, дурын єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ыг
аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 км хїртлэх зайнд; аэродромын їнэмлэхїй єндєрєєс тулгуурын
дээд цэгийн їнэмлэхїй єндєр нь 50 м ба тїїнээс их байвал аэродромын эзэмшилийн хилээс 10 км-
ээс их, 30 км-ээс бага зайнд; 100 м ба тїїнээс их єндєртэй тулгуур бїхий АШ-ын хувьд агаарын
нислэгийн зурвас ба аэродромын эзэмшилийн хилээс 30 км-ээс их, 75 км-ээс бага зайнд АШ-ыг
тавиж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 170
БД 43-101-03
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ
2.1. ЦАХИЛГААН ДАМЖУУЛАХ УТАС
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
2.1.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт хотын орон сууцны ба гэр хороолол, хашаа барилгын тайлбай,
эзэмшил газар, албан байгууллага, їйлдвэрийн дэвсгэр газар, барилга байгууламжийн гадна,
дотор талд гїйцэтгэх 1000 В хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн хїчний, гэрэлтїїлгийн
болон хоёрдогч хэлхээний угсралтын бїрээстэй утас, тїїнчлэн резин ба пластмасс тусгаарлагатай,
металл, резин, хуванцар бїрээстэй 16 мм2 хїртлэх огтлолтой (хуяглаагїй, хїчний) кабель
хамраагдана.
Тусгаарлага (бїрээс)-гїй дамжуулах шугам нь барилгын дотор бол 2.2 бїлгийн, барилгын
гадна бол 2.4 бїлгийн, 16 мм2-аас дээш огтлолтой бол 2.3 бїлгийн шаардлагыг тус тус хангаж
байвал зохино. Шууд газарт тавигдах кабель шугамын угсаралтын шаардлагыг 2.3 бїлэгт,
дамжуулах утсанд тавигдах бусад шаардлагыг 1.5, 3.4, 5.4, 5.5 бїлэгт тус тус їзэж болно.
2.1.2. Дїрмийн шаардлагын дагуу тавигдах бэхлэлт, хамгаалалтын бїтээц, эд анги бїхий
дамжуулах утас, кабелийн бїрдлийг цахилгаан дамжуулагч (дамжуулах утас, проводник, wire)
гэнэ. Цахилгаан утасыг дараах тєрлєєр ангилна. Їїнд;
1. Цахилгааны ил дамжуулах утас гэдэг нь барилгын хана, тааз, ферм, бусад барилга
байгууламжийн элемент, тулгуурын гадаргуу дээр тавигдах утасыг хэлнэ.
Ил дамжууах утас ба кабелийг хана тааз г.м.-ийн гадаргуу дээгїїр хэц утас, тросс, дамар
тусгаарлагчид бэхлэх, эсвэл хоолойд, хайрцагт, зєєлєн металл гуурс (шланг, hose)-нд сївлэх,
тавиур (лотки, tray)-т, цахилгаан техникийн зориулалттай хажаас хєвєєнд сунгах ба дїїжлэх аргаар
тавидах ёстой. Ил дамжуулах утас нь байнгын, хєдєлгєєнтэй, зєєврийн байж болно.
2. Цахилгааны далд дамжуулах утас гэдэг нь барилга байгууламжийн хийцийн (хана, шал,
суурь, хучилт) дотор, тїїнчлэн давхар хоорондын болон угсардаг шаланд тавигдах утсыг хэлнэ.
Далд дамжуулах утас ба кабелийг хоолой, хайрцаг, зєєлєн металл дугтуй, гуурс, битїї суваг,
барилгын хийцийн хєндий, дотор буюу шавардлагын доорх горив ба ховилд, тїїнчлэн барилгын
цутгамал хийцийн дотор г.м. аргаар тавидах ёстой.
Барилга, байшингийн гадна хана, дээвэр, саравчны доогуур, барилгын хооронд тулгуурт
єлгєсєн (тус бїр нь нь 25 м-ээс илїїгїй урттай дєрвєн алсгалтаас ихгїй) буюу гудамж, замын
хажуугаар татсан утсыг гаднах дамжуулах утас гэнэ. Гадны зориулалттай дамжуулах утас нь ил
ба далд хийгдэж болно. Агаарын шугамнаас салбарлуулан дотор талын цахилгааны утастай
холбогдох дамжуулагчийг, єєрєєр хэлбэл, барилга, байгууламжийн гадаргуу (хана, дээвэр г.м.)
дээр бэхлэгдэх тусгаарлагчаас оруулгын тоноглолын хавчаар хїртэлх холбоосыг агаарын
шугамын оруулга гэнэ.
2.1.3. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийг багцаар нь бэхлэхэд зориулж, хана, таазан дээгїїр
чанга татаж тогтоосон ган утсыг хэц буюу тогтоолго (бэхэлгээ)-ын утас гэнэ. Дамжуулах утас,
кабель, тэдгээрийн багцыг бэхлэхэд зориулж, хана, таазны гадаргууд нягт суулгасан нарийн
зурвасан тємєр (пластмасс) хийцийг тогтоолгын тууз гэнэ. Дамжуулах утас, кабель, тэдгээрийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 90
БД 43-101-03
багцыг бэхлэхэд зориулж агаараар татсан ган утас буюу татлагыг тросон хэц буюу тогтоолгын
хэц гэнэ.
Дамжуулах утас буюу кабель тавих, тэдгээрийг механик гэмтлээс хамгаалах зориулалтай
тэгш єнцєгт буюу єєр тєрлийн хэлбэрийн хєндий, хаалттай бїтээцийг хайрцаг гэнэ. Хайрцаг нь
битїї буюу нээгддэг, нэлэнхїйдээ цул буюу сараалжин хана ба тагтай хийгдэх ёстой. Битїї
харйцаг нь зєвхєн бїх талаасаа їргэлжилсэн ханатай, таглаагїй байж болно. Хайрцагийн барилгын
дотор буюу гаднах тєхєєрємжинд хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Дамжуулах утас ба кабелийг сунгаж тавихад зориулсан нэг ба хэд хэдэн давхарлагатай ил
бїтээцийг тавиур гэнэ. Тавиур нь їл шатах материалаар цул, сараалжин хийцтэй хийгдэх ба тїїнд
сунгасан утас ба кабелийг гадны механик гэмтлээс тусгайлан хамгаалах шаардлагагїй. Барилга,
байгууламжийн їйлдвэрлэл явуулдаггїй дээврийн хєндийд байрлах їл шатах материалаар
хийгдсэн барилгын даацын бїтээц болох ферм, хєндєл, дам нурууг цахилгаан утасны угсралтанд
ашиглаж болно.
Ерєнхий шаардлага
2.1.4. Цахилгаан дамжуулах утас, кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг хїрээлэх
орчины температур, тавигдах арга зэргийг тооцсон бїлэг 1.3-ын заалтыг їндэслэн сонгоно.
Дамжуулах утас, кабелийн гїйдэл дамжуулах судлын огтлол нь хїснэгт 2.1.1- єгєгдсєнєєс багагїй
байвал зохино. Аваарийн цэнэглэгдэх гэрэлтїїлгийг тэжээж байгаа утасны судлын хєндлєн
огтлолыг 6.5.12-6.5.14-ийг їндэслэн сонгоно. Харин газардуулгын буюу нойлын хамгаалалтын
утсыг сонгохдоо бїлэг 1.6-ийн заалтыг иш їндэс болгох нь зїйтэй.
2.1.5. Ган болон бусад тєрлийн хоолой, ханцуйвч, хайрцаг, тавиур болон барилгын хийцийн
битїї сувагт утас ба кабелийг сунгахдаа дараахи нєхцєл бїрдвэл (харилцан бие биеэ орлохоос
бусад ) хамтад нь байрлуулахыг зєвшєєрнє. Тухайлбал,
1. бїх хэлхээ нь нэг тоноглол, агрегатын зориулалттай бол,
2. технологийн процессоор холбоотой хэд хэдэн машин, самбар, щит, пульт г.м.-ийн хїчний
ба хяналтын хэлхээтэй бол,
3. нийлмэл гэрэлтїїлгийн тэжээлийн сїлжээний зориулалттай бол,
4. хоолой дахь утсны тоо нь 8-аас илїїгїй, нэгэн тєрлийн (ажлын ба аваарийн) гэрэлтїїлгийн
хэд хэдэн бїлэгтэй хэлхээнээс бїрдэхээр бол,
5. 50 (42) В хїртэлх хїчдлийн гэрэлтїїлгийн хэлхээ нь тусгай тусгаарлах хоолойд
сївлэгдэхээр бол 42 В-оос дээш хїчдэлийн хэлхээтэй хамтад нь байрлуулж болно.
Хїснэгт 2.1.1.
Цахилгаан дамжуулах утас ба кабелийн гїйдэл
дамжуулах судлын хамгийн бага огтлол
Судлын огтлол мм2
Цахилгаан дамжуулах утас Зэс утас Хєнгєн цагаан
· Ахуйн цахилгаан хэрэгслийг холбох шнїїр 0.35 -
· Їйлдвэрийн тєхєєрємжинд хэрэглэгдэх зєєврийн ба 0.75 -
нїїдлийн цахилгаан хэрэгслийг холбох (зєєлєн) кабель
1.0 -
· Дамар (ролик)-т байнгын зориулалтаар бэхлэгдэх олон
голчтой, хоёр судалтай мушгимал утас 1.0 2.5
· Байшин, барилгын дотор угсралтын байнгын 1.0 2.0
зориулалтай тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай 0.5 -
(бїрээстэй) утас: 0.35 -
Суурь, дамар ба тросонд бэхлэгдэх: 1.5
Хайрцаг, тэвш, тавиурт бэхлэгдэх: 4.0
їїнээс: шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол:
гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол 2.5 4.0
гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян) 1.5 2.5
Тусгаарлагч дээр бэхлэгдэх:
· Гадна тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай
(бїрээстэй) утас:
Барилгын хана, бїтээц, тулгуурын тусгаарлагч дээр
бэхлэгдэх:
Агаарын шугамын оруулгын дамарт бэхлэгдэх:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 91
БД 43-101-03
· Хоолой, металл ханцуйвч, гуурс, битїї хайрцаганд 1.0 2.0
сївлэгдэх хамгаалалтай ба хамгаалалтгїй
тусгаарлагатай кабель ба бїрээстэй утас 1.0 2.0
0.5 -
· Байнгын (хоолой ба металл ханцуйвчгїй) зориулалттай, 0.35 -
хамгаалалттай, тусгаарлагаттай (бїрээстэй) утас ба
кабель: 1.0 2.0
- шурган хавчаарт холбогдох судалтай бол:
- гагнаасаар холбогдох: нэг судалтай бол
- гагнаасаар холбогдох: олон судалтай бол (уян):
· Битїї сувагт буюу (барилгын хийц ба шавардлага доорх)
цутгамал дотор тавигдах хамгаалалттай ба
хамгаалалтгїй утас, кабель
2.1.6. Нэг хоолой, ханцуйвч (уян хоолой, гуурс), хайрцаг, барилгын битїї сувагт харилцан
бэлтгэл хэлхээнїїд, ажлын ба дїрвэлтийн аваарийн гэрэлтїїлгийн шугам, тїїнчлэн 42 В хїртэлх
хїчдлийн хэлхээг 42 В-оос дээш хїчдэлтэй шугамтай (2.1.5-ын 5-р зїйл; 6.1.13-ын 1-р зїйлээс
бусад тохиолдолд) хамтад нь байрлуулахыг хориглоно. Эдгээр хэлхээг дагуудаа їл шатах
материал (галд тэсвэртэй чадвар нь 0,25 цагаас багагїй)-аар хийсэн хаалт бїхий тусдаа хайрцаг
буюу тавиурт байрлуулж болно. Аваар (дїрвэлт)-ийн ба ажлын гэрэлтїїлгийн хэлхээг швеллер ба
єнцєг тємрийн хоёр талаар сунгаж тавина.
Їйлдвэрийн ба цахилгааны байрны кабелийн байгууламж дахь дамжуулах утас ба кабелийн
бїрхїїл нь шатдаггїй буюу шаталт муутай материалаар хийсэн байвал зохино. Харин
хамгаалалтгїй утасны тусгаарлагыг зєвхєн шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийх нь
зїйтэй.
2.1.7. Хувьсах болон шулуутгамал гїйдэл дамжих нєхцєлд фазын буюу нойлын (шууд ба
урвуу) утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгаарлагатай нэг ерєнхий хоолойд байрлуулах ёстой.
Хэрэв дамжуулагч дахь ачааллын їргэлжлэх гїйдэл нь 25 А-аас хэтрэхгїй бол фазын буюу нойлын
ажлын утсыг ган буюу ган бїрхїїл бїхий тусгааарлагатай хоолойд тусд нь байрлуулж болно. Ган
хоолой, уян тємєрлєг ханцуйвч, битїї сувагт тавигдах утас ба кабелийг солих боломжтой хийвэл
зохино. Барилга байгууламжин дахь дамжуулах утас ба кабель сунгах зориулалттай бїтээцийн
элемент дэх хаалттай суваг, хєндий нь шатдаггїй (їл шатах) материалаар хийгдэх ёстой.
2.1.8. Цахилгаан утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг шахуурга, гагнуур, гагнаас буюу
боолтон хавчаар зэргийг ашиглан мєрдєгдєж байгаа “Цахилгаан техникийн ажил БНбД 3 05.06.90-
ийн дагуу гїйцэтгэх ёстой. Дамжуулах утас ба кабелийн салбарлага, холболтыг хийхдээ залгалтын
судлыг дахин хийж болзошгїй байдлыг тооцож, нєєцтэй тайрахаас гадна їзлэг, засвар хийх
боломжтой байвал зохино. Дамжуулах, утас кабелийн залгаасыг таталтын механик хїчээр
туршихгїй, харин утас ба кабелийн холболт, салбарлалтын залгаас хийгдэх утсын судлын
тусгаарлага (бїрээс) нь тухайн утас ба кабелийн тусгаарлагатай ижил буюу дїйцэхїйц байвал
зохино.
2.1.9. Агаарын шугамын тусгаарлах шон дээр байрлах дамжуулах утаснаас бусад
тохиолдолд кабель ба утасны залгаас ба салбарлагыг холболт ба салбарлагын хайрцаг,
тусгаарлага бїхий корпус дахь холболтын ба салбарлагын хавчаар, барилгын тусгай хийцийн нїх,
цахилгаан тєхєєрємж, машин, аппаратын арьсны дотор хийж гїйцэтгэх ёстой. Тусгаарлах шон ба
тулгуурт дамжуулах утсыг холбох буюу салбарлахдаа шууд тусгаарлагчийн дэргэдээс, дамар,
тусгаарлуурын дээрээс нь уяж авах ёстой. Холболт ба салбарлагын хайрцаг, хавчаарын бїтээц нь
кабелийн тавих арга, хїрээлэх орчины нєхцєлд тохирсон байвал зохино. Холбоосны ба
салбарлагын хайрцаг, тусгаарлах их бие зэрэг нь шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар
хийгдсэн байх ба тємєрлєг бїтээцїїд (хайрцаг, тавиур, хоолой, тэвш, хаалт г.м.) нь хїрээлэх
орчиноос хамааран зэврэлтээс хамгаалагдсан байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утсыг
барилгын температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт байж болох шилжилтийг тооцож
гїйцэтгэх ёстой.
Цахилгаан утас ба кабелийн сонголт,
тэдгээрийг тавих аргууд
2.1.10. Цахилгаан утасны сонголт нь хїрээлэх орчин, барилга байгууламжийн ач холбогдол,
зориулалт, тэдгээрийн хийц, байгууламжийн їнэлгээ, архитектур-зохиомжийн онцлогтой уялдаж
байвал зохино. Цахилгаан дамжуулах утас нь єєрийнхээ бїхий л уртын дагуу танигдахаар єнгєтэй
байх ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 92
БД 43-101-03
· цэнхэр-нойлын ажлын утас буюу цахилгаан сїлжээний дундах утсыг,
· ногоон-шар хоёр єнгєний хослол-хамгаалалтын буюу нойлын хамгаалалтын утсыг,
· ногоон-шар хоёр єнгєний хослол нь бїх уртынхаа дагуу (шугамынхаа тєгсгєлд цэнхэрээр
тэмдэглэсэн байвал- угсралтын ажлын нєхцєлд)-нойлын ажлын ба хамгаалалтын нойлын
хамтатгасан утсыг,
· хар, хїрэн, улаан, ягаан, саарал, чернилэн хїрэн, улбар, ягаавтар, ногоовтор -фазын утсыг
тус тус тэмдэглэнэ.
2.1.11. Утасыг сонгохдоо цахилгааны ба гал тїймэрийн аюулгїй байдлыг хамтад нь авч їзэх
ёстой. Цахилгаан утасны тєрєл, маягийг сонгох, утас ба кабель, тэдгээрийг тавих аргыг сонгохдоо
хїснэгт 2.1.2. заалтыг їндэс болговол зохино. Хїрээлэх орчины їзїїлэлт нь нэгэн зэрэг хоёр,
тїїнээс дээших нєхцєл бїрдэж байвал цахилгаан дамжуулагчийг энэ бїх нєхцєлийг харгалзан
хамгийн хїндээр нь сонголт хийнэ.
Цахилгаан дамжуулалтанд хэрэглэгдэх утас ба кабелийн бїрхїїл ба тусгаарлага нь тїїнийг
сунгах арга ба хїрээлэн байгаа орчины нєхцєлтэй тохирч байх естой. Дамжуулах утасны
тусгаарлага нь хэвийн (нэрэлсэн) хїчдэлд тохирч байх ёстой. Утас ба кабелийн хамгаалах бїрхїїл
ба утасны тусгаарлага, тоног тєхєєрємжийн їзїїлэлтэнд тусгай шаардлага тавигдах бол эдгээр
шаардлагыг тооцсон байх ёстой (2.1.15-ийг їзэх). Нойлын ажлын утасны тусгаарлага нь фазын
утасны тусгаарлагатай адилхан байвал зохино. Їйлдвэрлэлийн ердийн байранд ган хоолой ба ил
цахилгаан утасны трос, тїїнчлэн ил тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тємєр ихбие, барилгын тємєр
хийц, їйлдвэрлэлийн зориулалттай бїтээц (ферм, багана, краны зам) ба 42 В хїртлэх хїчдэлтэй
сїлжээний аль нэг ажлын шугам бїхий механизм байхыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєл нь эдгээр
дамжуулах утасны тасралтгїй ба хїрэлцэхїйц дамжуулац, харагдац ба залгаасны найдвартай
байдал зэргийг хангаж байх ёстой. Харин дээр дурьдсан ажлын утасын хувьд дээр заасан сонголт,
тавилт нь тухайн бїтээц, барилга байгууламж нь шууд шатах хийцийн хажууд бол зєшєєрєхгїй.
Галын аюулгїйн нєхцєлєєр утас ба кабель, мєн тїїнчлэн хоолой, хайрцагт утас ба кабелийг
тавихдаа хїснэгт 2.1.3-ийн шаардлагыг хангасан байх ёстой.
Хїснэгт 2.1.2.
Цахилгаан утасны тєрлийг сонгох ба утас ба кабелийг сунгах арга
Хїрээлэх орчины нєхцєл Цахилгаан утасны тєрєл ба тавих арга Утас ба кабель
· Хуурай ба чийгтэй байр а. Цахилгааны ил (угсралтын) утас
Хамгаалалтгїй, нэг
Дамар (ролик) ба хавчаарт судалт утас
· Хуурай байр Дамар (ролик) ба хавчаарт Хоёр судалт мушгимал
утас
· Бїх тєрлийн байр ба Чийглэг орчинд бол тусгаарлагч дээр
Хамгаалалтгїй, нэг
гаднах тоног тєхєєрємж ба дамарт; чийглэг орчинд байгаа судалт дамжуулах утас
гаднах тоног тєхєєрємжинд, цас Металл ба металл биш
бїрээстэй кабель
борооны ус шууд унахааргїй (саравчин Хамгаалалттай ба
доор) бол (том хэмжээний) дамарт; хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
· Гаднах тоног, тєхєєрємж Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц,
металл ба металл биш
трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд бїрээстэй кабель
Хамгаалалттай ба
· Бїх тєрлийн байр Шууд хана, таазны гадаргуугаар хэц,
трос, тууз зэрэг бусад даацын бїтээцэд хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
· Бїх тєрлийн байр ба Нээгдэх тагтай тавиур (лотка) ба
гаднах тєхєєрємж хайрцаг металл ба металл биш
бїрээстэй кабель
· Бїх тєрлийн байр ба Хэц (трос)-энд Даацын трос бїхий
тусгай утас,
гаднах тєхєєрємж хамгаалалттай ба
(зєвхєн гаднах тоног хамгаалалтгїй, нэг ба
олон судалт утас,
тєхєєрємж буюу
металл ба металл биш
кабелийн даацын трос бїрээстэй кабель
бїхий тусгай утасны
хувьд)
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 93
БД 43-101-03
б. Цахилгааны далд (угсралтын) утас
· Бїх тєрлийн байр ба Шатах материалаар хийсэн металл Хамгаалалттай ба
гаднах тєхєєрємж биш хоолой (єєрєє унтардаггїй хамгаалалтгїй, нэг ба
полиэтилен г.м.)-д ба барилгын олон судалт утас,
металл биш бїрээстэй
бїтээцийн битїї сувагт, шавардлагын
кабель
доор (харин нойтон, онцгой нойтон
Хамгаалалтгїй утас
байр, гаднах тоноглолд металл
Хамгаалалттай ба
бїрээстэй тусгаарлах хоолой, 2 мм-ээс хамгаалалтгїй, нэг ба
доош зузаантай ган хоолой, битїї ган олон судалт утас,
металл биш тусгаарлах
хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно).
бїрээстэй кабель
· Хуурай чийгтэй ба Барилгын бїтээцийн цутгамал хийцийг
нойтон байр бэлтгэхэд
в. Ил ба далд (угсралтын) утас
· Бїх тєрлийн байр ба Уян металл ханцуйвч ба ган хоолой
гаднах тєхєєрємж (ердийн ба нимгэн ханатай), битїї ган
хайрцаг, металл биш хоолой, шаталт
муутай материалаар хийсэн металл
биш битїї хайрцаг, металл бїрээстэй
тусгаарлагын хоолой (харин нойтон,
онцгой нойтон байранд ба гаднах
тєхєєрємжинд металл бїрээстэй
тусгаарлагын хоолой, 2 мм-ээс доош
зузаантай ган хоолой ба битїї ган
хайрцаг хэрэглэхийг хориглоно).
2.1.12. Хамгаалалтгїй ба шатах материалаар хийгдсэн бїрээстэй, хамгаалалттай утас
(кабель)-ыг ил тавихад хїрвэл утаснаас шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн суурь
хїртлэх зай нь 10 мм-ээс багагїй байх ёстой. Хэрэв энэ зай хангагдахгїйд хїрвэл утас (кабель)-ны
ил гарч ирсэн хэсгийг нь тал талаас нь шатдаггїй материалаар 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож
тусгаарлана. Далд тавигдах шатах материалан бїрхїїлтэй хамгаалагдсан утас ба кабелийг,
хаалттай нїхэнд байгаа хамгаалагдаагїй утасыг, барилгын хийцийн хєндий (нїїрэлгээ ба хана
хооронд) хэсэг, хємсєгт, улмаар бїтээцэд нь шатах хэсэг байгаа бол утас ба кабелийг бїх талаас
нь шатдаггїй материалаар нэлэнхїйд нь ороож хамгаалах хэрэгтэй.
Шатдаггїй материалаар хийсэн бїтээцийн суурь дээгїїр шаталт муутай материал бїхий
хоолой ба хайрцагийг ил тавихдаа шатах материалаар хийгдсэн эд анги, бїтээцийн гадаргуугаас
100 мм-ээс багагїй зайд байрлуулбал зохино. Хэрэв ийм шаардлага хангагдахгїйд хїрвэл утас,
хоолойг бїх талаас нь шатдаггїй материал (албестр, цемент, бетон)-аар 10 мм-ээс багагїй
зузаантай нэлэнхїйд нь шавж єгвєл зохино.
2.1.13. Шатдаггїй материалаар хийсэн хоолой, хайрцагийг хаалттай нїх буюу барилга (хана
ба нїїр, нїїрлэгээний хооронд)-ын хийцийн хєндий, хємсєгт тавихдаа хоолой, хайрцагийг шатах
материалаар хийсэн эд ангиийг бїтээцийн гадаргуугаас шатдаггїй материалаар бїх талаас нь
нэлэнхїйд нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай ороож єгвєл зохино. Орчины єндєр температуртай
газарт тавигдах хэвийн халуун тэсвэрлэх чадваргїй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий кабель, утсыг
хэрэглэх нь єнгєт металлын зарцуулалтыг ихэсгэж байгаа нєхцєлд халуун тэсвэрлэх чадвар
єндєртэй бїрхїїл ба тусгаарлага бїхий єєр тєрлийн кабель, утсыг сонгох нь зїйтэй.
2.1.14. Нойтон буюу онцгой нойтон байр, гаднах тоноглолд утасны тусгаарлага,
хєндийрїїлэх тулгуур, хоолой, хайрцаг тїїнчлэн тулгуурын тогтоолгын бїтээц зэргийг чийгэнд
тэсвэртэй материалаар хийвэл зохино. Тоостой байранд тавигдах утсанд их хэмжээний тоос
хуримтлагдах, суух, улмаар тоосыг цэвэрлэхэд хїндрэл учирахаар бол цахилгаан дамжуулах утсыг
сунгах аргыг хэрэглэхгїй байхыг зєвлєж байна.
Хїснэгт 2.1.3.
Гал тїймрийн аюулгїй байдлын нєхцлєєр цахилгааны
утас ба кабелийн тєрєл, тавих аргыг сонгох
Цахилгаан утасны тєрєл ба тїїнийг барилгын бїтээц, сууринд тавих Утас ба кабель
арга
Шатах материалаар: Шатдаггїй ба шаталт муутай
материалаар:
1. Цахилгааны ил (угсралтын) утас
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 94
БД 43-101-03
· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Хамгаалалтгїй утас,
дамар (ролик), тусгаарлагч шатах материалан
буюу ивээсэнд 1 тавих бол бїрээстэй, хамгаалалтын
утас ба кабель
· Шууд тавих бол Шууд Шатдаггїй ба муу
шаталтай бїрээс бїхий
хамгаалалтай утас ба
кабель
· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шатдаггїй ба шаталт муутай Шатдаг ба шаталт муутай
хоолой ба хайрцаганд тавих материалан хоолой ба материалан бїрээс бїхий
бол хайрцаганд хамгаалалтай,
хамгаалалтгїй утас ба
кабель
2. Цахилгааны далд (угсралтын) утас
· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Хамгаалалтгїй утас;
ивээстэй1 ба шавардлаганд шатдаг материалан
орох буюу бїх талаас нь бїрээс бїхий
нэлэхїйд нь шатдаггїй хамгаалалтай кабель
материалаар хамгаалах бол
· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шууд Шаталт муутай
ивээстэй1 бол материалан бїрээстэй,
хамгаалалттай утас ба
кабель
· Шууд тавих бол Шууд Шатдаггїй материалан
бїрээстэй, хамгаалалттай
утас ба кабель
· Шаталт муутай материалаар шатах материалаар хийсэн
хийсэн хоолой ба хайрцаганд хоолой ба хайрцаганд;
ба шатдаггїй материалаар1 цутгамал эд анги, хємсєгт, Шатдаг, шаталт муутай,
хийсэн хоолой ба хайрцаг нь тїїнчлэн шатдаггїй шатдаггїй материалан
ивээстэй, шавардлаганд материалаар хийсэн бїрээстэй, хамгаалалтгїй
нэлэнхїй давхраганд3 утас ба кабель
орохоор бол2
· Шатдаггїй материалаар хийсэн Шаталт муутай ба шатдаггїй
хоолой ба хайрцаганд, -шууд материалан хоолой ба
тавигдах бол хайрцаганд
1-шатдаггїй материалаар хийсэн ивээс нь утас, кабель, хоолой буюу хайрцагны бїхий л талаас 10 мм-
ээс багагїй хэмжээнд цухуйсан байх ёстой.
2-шавардлагад орох хоолойг уртын дагууд нь шавар, алебастраар 10 мм-ээс багагїй зузаантайгаар
дээрээс нь шавж єгнє.
3-хоолой (харйцаг)-н эргэн тойрныг уртын дагууд нь шавах шатдаггїй материал болох шавар, алебастр ,
цементийн зуурмаг буюу бетоны їе нь 10 мм-ээс багагїй зузаантай байна.
2.1.15. Химийн идэвхтэй орчинд байгаа байр ба гаднах тоног тєхєєрємжийн цахилгаан
дамжуулах утасны бїх элемент нь тухайн орчинд тэсвэртэй буюу хамгаалагдсан байх ёстой.
Нарны гэрэлд тэсвэргїй бїрээс буюу тусгаарлагатай утас, кабелийг тїїний шууд нєлєєлєєс
хамгаалсан байх ёстой. Цахилгаан дамжуулах утас нь механик гэмтэлд єртєж болзошгїй хэсэгт ил
тавигдах утас ба кабель нь єєрийн хамгаалалтын бїрхїїлээрээ хамгаалагдах ёстой. Хэрэв энэхїї
бїрхїїл нь байхгїй буюу шаардлага хангаж чадахгїйд хїрвэл механик їйлчлэлээс хамгаалах
їїднээс хоолой, хайрцаг, хаалт, хашлага хийх буюу далд тавигдах цахилгааны утсыг хэрэглэхийг
зєвшєєрнє.
Утас ба кабелийг стандарт болон техникийн нєхцєлд заагдсан хэрэглэх хїрээ, зориулалтын
нь дагуу сонгож авсан байх ёстой.
2.1.16. Суурин (байнгын, хєдєлгєєнгїй) тавигдах цахилгаан шугаманд ихэвчлэн (2.1.24, 3.4.2,
3.4.5, 5.5.4, 6.1.43, 6.1.44, 6.3.25, ба 7.1.44) заалтуудаас бусад тохиолдолд хєнгєн цагаан судалтай
утас ба кабель хэрэглэж болно. Доргион тусгаарлах тулгуурт тавигдах цахилгаан техникийн
байгууламжийн угсралтанд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабель хэрэглэхийг хориглоно. Музей,
зургийн галлерей, номын сан, архив болон улсын чанартай онц чухал барилга байгууламжийн
цахилгаан хангамжинд зєвхєн зэс судалтай утас хэрэглэх ёстой. Зєєврийн ба нїїдлийн цахилгаан
хэрэгсэлийн тэжээлийн шнїїрийг болзошгїй механик гэмтэлийг тооцож, зориулалтын зэс судалтай
уян кабель буюу утсаар хийвэл зохино. Хязгаарлагдмал хєдєлгєєнтэй механизм (кран, зєєврийн
хєрєє, хаалганы механизм г.м.)-д хэрэглэх утас ба кабелийн судал нь нугаралтаас (уян кабелийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 95
БД 43-101-03
холбоос, хєдєлгєєнтэй дїїжлэгдэх уян кабелийн тэргэнцэр) хамгаалагдсан байх ёстой. Тос ба
эмульс бїхий орчинд тосонд тэсвэртэй тусгаарлага бїхий бїрээстэй утас сонгож авах буюу
тэдгээрийн їйлчлэлээс хамгаалж єгвєл зохино.
Байрны доторх цахилгааны ил утас
2.1.17. Хамгаалалтгїй, тусгаарлага (бїрээс)-тай дамжуулах утсыг суурь, тулаас, дамар,
тусгаарлагч, трос ба тавиурт ил тавихдаа дараахи нєхцєлийг баримтлана. Тухайлбал:
· 50 (42) В-оос дээш хїчдэлтэй аюул багатай байранд ба 42 В-оос доош хїчдэлтэй бїх
тєрлийн байранд шал буюу їйлчлгээний тавцангаас дээш 2 м-ээс багагїй єндєрт,
· 42 В-оос дээш хїчдэлтэй илїї аюултай ба онцгой аюултай байранд шал буюу
їйлчлгээний тавцангаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт.
Энэхїї шаардлага нь байшингийн хананд тавих таслуур, унтраалга, залгуур, асаалгын
аппарат, щит, гэрэлтїїлгийг залгах зориулалттай буулга (буулт)-ын утсанд хамаарахгїй.
Їйлдвэрийн байранд хамгаалалтїй утсаар таслуур, асаалгын аппарат, щит г.м. тоноглолд утсыг
буулгахдаа шал буюу їйлчилгээний тавцангаас дээших 1.5 м-ээс багагїй хэсгийг нь механик
їйлчилгээнээс хамгаалсан байвал зохино. Їйлдвэрийн газрын ахуйн байр, орон сууц ба олон
нийтийн барилганд хийгдэх буултыг механик їйлчлэлээс хамгаалах шаардлагагїй. Тусгай
бэлтгэгдсэн хїмїїс орж ажиллах ажлын байранд ил тавигдах хамгаалалтгїй, тусгаарлагтай утасны
механик гэмтэлээс хамгаалагдах єндєрийн хэмжээг нормчлохгїй.
2.1.18. Хамгаалалтгїй тусгаарлагатай утасыг краны алслалтанд тавихдаа краны
тэргэнцэрийн талбай буюу краны гїїрийн дэвсгэр (гишгїїр)-ээс 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсарвал
зохино. Хэрэв энэ боломжгїй бол краны тэргэнцэр, гїїрэн дээр байгаа хїмїїсийг утсанд
санамсаргїй хїрэх аюулаас сэргийлэх зорилгоор тухайн краны гїїрэнд утас тавигдах тэр хэсэгт нь
буюу утасны бїх уртын дагууд нь хамгаалалтын хэрэгсэл, тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Ил
тавигдах хамгаалалттай, тусгаарлагатай утас ба кабель, тїїнчлэн IP20 –оос доошгїй
хамгаалалтын зэрэглэлтэй хоолой, хайрцагт, уян тємєрлєг гуурсанд тавигдах утас ба кабелийн
їйлчилгээний тавцан ба шалнаас дээших єндєрийг ноормчлохгїй. Хэрэв хамгаалалтгїй
тусгаарлагатай дамжуулах утас, хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай тусгаарлагатай утастай 10 мм-
ээс бага зайнд огтлолцож байвал огтлолцсон тэр хэсэгт нь хамгаалалтгїй утсанд нэмэлт
тусгаарлага хийж єгєх ёстой.
Хамгаалалтгїй ба хамгаалалттай дамжуулах утас ба кабелийг дамжуулах хоолойтой
огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зай нь 50 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах
шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 100 мм-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Дамжуулах утас
ба кабелиас дамжуулах хоолой хїртэлх зай нь 250 мм-ээс бага байвал утас ба кабелийг
дамжуулах хоолойн хоёр тал руу нь 250 мм-ээс багагїй зайд уртын дагуу механик гэмтэлээс
хамгаалах тусгаарлага хийж єгєх ёстой. Халуун ус, тос, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцож
байгаа хэсгийг зохих журмын дагуу єндєр температурын їйлчлэлээс хамгаалах ёстой.
Утас ба кабель нь дамжуулах хоолойн дагуу байрлах бол дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь
100 мм-ээс багагїй, халуун (усны) буюу амархан шатах шингэн, хийн дамжуулах хоолойноос 400
мм-ээс багагїй зайнд тавигдах ёстой. Мєн температурын їйлчлэлээс хамгаалагдсан байвал
зохино.
2.1.19. Дамжуулах утас ба кабель нь єрєє, давхар хоорондын хучилт болон гадагш нэвтрэн
гарах бол нэвтрэлтийн тэр хэсэгт нь тїїнийг солих боломжийг хангаж єгсєн байвал зохино. Энэ
нэвтрэлтэнд тавигдах утсыг хоолой, хайрцаг, нїхэнд хийгдсэн байх ёстой. Хана нэвтрэн єнгєрєх
хэсэг буюу хучилт, гадагшаа гарах хэсэгт нь гал гарч тархах ба ус нэвчин орох, хуримтлагдахаас
хамгаалж, утас, кабель, хоолой (хайрцаг, нїх)-н ба бэлтгэл хоолой (хайрцаг, нїх)-н доторх зайг їл
шатах, малтан авч болох материалаар чигжиж єгвєл зохино. Энэ нэвтрэх хэсэгт хийгдэх
чигжээсийн материал нь солих, шинээр утас ба кабелийг сївлэх боломжтой байхаас гадна тухайн
хана, хучилтын хэсгийн галд тэсвэрлэх чадвараас муугїй байвал зохино.
Хамгаалалтгїй, тусгаарлах тулгуур дээр байгаа утсыг хана, хашлагыг нэвтлэн тавихдаа
нэмэгдэл тусгаарлагч (тусгаарлах хоолой) хэрэглэвэл зохино. Эдгээр утасыг хуурай буюу чийгтэй
байрнаас нєгєє хуурай буюу чийгтэй байранд оруулахдаа нэг шугамын бїх утасыг нэгэн тєрлийн
тусгаарлах хоолойнд байрлуулахыг зєвшєєрнє. Харин хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтонд,
нойтон байрнаас нойтонд нэвтрэх, байрнаас гадагш гарах нєхцєлд утас бїр нь дангаараа
тусгаарлах хоолойд байрлах ёстой. Хуурай буюу чийгтэй байрнаас нойтон байр буюу гадагш гаргах
нєхцєлд залгаас хийх шаардлагатай бол хуурай буюу чийгтэй байранд нь хийж єгєх ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 96
БД 43-101-03
2.1.20. Сараалжин тавиур (лотка), тулгуурийн гадаргуу, трос, утас, зурвас болон бусад
даацын бїтээцэд дамжуулах утас ба кабелийг янз бїрийн хэлбэр (дугуй, тэгш єнцєгт г.м.)-ээр
бїлэглэж, багцаар нь бие биенд нь шахаж байрлуулахыг зєвшєєрнє. Бїлэг, багц бїрийн утас ба
кабелийг хооронд нь бэхэлж уясан байх ёстой. Хайрцаганд утас ба кабелийг эрэмбэлэх ба дурын
байдлаар олон давхараар нь тавьж болно. Тэдгээрийн тусгаарлага, гадна бїрээс зэргийг
оролцуулан тооцож, гадаад диаметрээр бодсон дамжуулах утас ба кабелийн огтлолын нийлбэр нь
битїї хайрцагны талбайн огтлолын 35 хувиас, онгойх тагтай хайрцагны талбайн огтлолын 40
хувиас хэтэрч болохгїй.
Утас ба кабелийн зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдэл нь багцаар нь буюу олон давхараар нь
байрлуулсан їед багц дахь утасны тоо (судал), багцын харилцан байршилыг тооцоолж бууруулах
коэффициент (багц дотор байгаа ачаалалгїй утсыг тооцох) хэрэглэнэ.
Дамжуулах утасны хоолой, хайрцаг ба тємєрлєг ханцуйвч (углаас) зэрэгт ус тогтохооргїй,
агаарт хурмтлагдах усжих уур (конденсат) нэврэхээргїй битїї хийгдэх ёстой.
2.1.21. Хуурай, тоосгїй байранд утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар
нєлєєлєх уур, чийг, хий байхгїй бол хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас зэргийг хооронд нь
нягтруулагчгїй залгаж болно. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрєн углаас зэргийг хооронд нь болон
цахилгаан тоног тєхєєрємжийн их бие, хайрцагтай холбохдоо дараахи нєхцєлийг биелїїлбэл
зохино. Їїнд:
1. Утас, кабелийн тусгаарлага буюу бїрээсэнд муугаар нєлєєлєх уур, хий бїхий хоолой
хайрцаг, углаас; ус, тос, эмульс орох боломжтой гаднах тоноглолд бол -нягтруулагатай; энэ
тохиолдолд хайрцаг нь нэлэнхїй цулгїй ханатай, нягтруулсан тагтай буюу битїї хийцтэй; задардаг
буюу нээгдэх хайрцагтай бол – салдаг хэсэгт нь нягтруулгатай; харин уян тємєр ханцуйвч (углаас)-
тай бол – битїїмжтэй байдлаар хийнэ.
2. Тоостой байранд бол хоолой, хайрцаг, углаас, залгаас, салбарлаганд тоосноос хамгаалсан
нягтруулга хийнэ.
Газардуулгын ба нойлын хамгаалалтын зориулалттай ган хоолой, хайрцгийг холбохдоо энэ
дїрмийн 1.6-ийн шаардлагыг биелїїлбэл зохино.
Байрын доторх цахилгааны далд утас
2.1.22. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг углаас, гуурсанд сївлэсэн цахилгаан дамжуулах далд
утасыг угсрахдаа 2.1.20-2.1.21 заалтын шаардлагыг їндсэн болгон ямарч тохиолдолд нягтруулга
хийж єгнє. Далд утасны холболтын хайрцаг нь онгойдоггїй, битїї байвал зохино. Салхивчийн суваг
ба худаг, уурхайд далд угсралтын утасыг хэрэглэж болохгїй. Дээрх суваг, уурхайн хонгилыг огтлож
гарах угсралтын ажилд ган хоолойд дангаар нь сївлэсэн утас ба кабель ашиглах ёстой. Дїїжин
таазны утас ба кабелийг энэ дїрмийн 6.1, 6.2, 7.2-д заасны дагуу гїйцэтгэнэ.
Дээврийн хєндийн цахилгаан утас
2.1.23. Дээврийн хєндийд цахилгааны угсралтын ажлыг хийдээ дараахи тєрлийн утасыг
хэрэглэнэ. Їїнд:
Ил утас:
· Хоолойд сївлэгдэх хамгаалалттай, шатдаггїй ба шаталт муутай материалаар хийсэн
бїрээстэй дамжуулах утас ба кабелийг бол дурын єндєрт,
· Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай нэг судалтай дамжуулах утасыг дамар буюу тусгаарлагчид
(їйлдвэрийн барилгын дээврийн хєндийд бол зєвхєн тусгаарлагчид) -2.5 м-ээс багагїй єндєрт.
Хэрэв 2.5 м-ээс бага єндєрт бэхлэхээр бол тїїнийг механик гэмтэл ба хїрэлцэлээс хамгаалах
ёстой.
Далд утас:
· Дурын єндєрт, їл шатах материал бїхий хана, дээвэр, хашлаганд далд утас угсрах.
2.1.24. Дээврийн хєндийд тавигдах ил дамжуулах утас, кабель нь зэс судалтай байвал
зохино. Дээврийн хєндийд хєнгєн цагаан судалтай утас, кабелийг ган хоолойд сївлэж илээр,
тїїнчлэн шатдагїй материалаар хийсэн хана ба хучилтанд угсрах; хєдєє аж ахуйн їйлдвэрлэлийн
байрны шатдаг дээвэрт тэдгээрийг ган хоолойд сївлэн хоолой ба холболт (салбарлалт)-ын
хайрцагт тоос орохоогїй байхаар эрээсэн (резьба) холболт хэрэглэж угсрахыг тус тус зєвшєєрнє.
Дээврийн хєндийд тавигдах зэс буюу хєнгєнцагаан судалтай кабель ба утасны залгалт ба
салбарлагын залгалтыг металл хайрцаганд тухайн утасны материалын огтлол ба судлын тоонд
тохируулж, гагнах, прессээр шахах, хавчих зэрэг аргаар хийх ёстой. Дээврийн хєндийд шууд
байрлах бусад цахилгаан хэрэгсэлийн ба гэрэлтїїлгийн сїлжээний залгалт-салгалтын аппаратыг
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 97
БД 43-101-03
тэр байрны гадна нь тавих ёстой. Ган хоолойд сївлэж угсрах тохиолдолд 2.1.20-2.1.21 шаардлагыг
баримтлавал зохино.
Гаднах зориулалттай цахилгаан утас
2.1.25. Гадны зориулалттай хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай цахилгаан дамжуулах утас нь
хїмїїс байх газар (балкон, тагт, террас)-т, хїн хїрэлцэхээргїйгээр тавигдах ёстой. Барилгын гадна
ханаар ил тавигдах утас нь тухайн заагдсан байрлалаас дараах зайнаас багагїй хэмжээнд
тавигдах ёстой. Їїнд (зай, м):
· Угсралтын хэвтээ нєхцєлд: - тагт, саравчин доогуур болон їйлдвэрийн барилгын дээвэр
дээгїїр 2.5
- цонхны дээгїїр 0.5
- тагтан доогуур 1.0
- цонхны доогуур 1.0
· Угсралтын босоо нєхцєлд: -цонх хїртэл 0.75
-тагт хїртэл 1.0
· Газраас утас хїртэл 2.75
Барилгын ойролцоох тулгуурт утас зїїхдээ утаснаас цонх, тагт хїртлэх зай нь утасны
хамгийн их хазайлтыг тооцоод 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Орон сууц, олон нийтийн ба
їзвэрийн газрын барилгын дээвэр дээгїїр цахилгааны оролт ба салбарлалтаас бусад гаднах
зориулалтын цахилгааны утас татахыг (2.1.79-ийг їзэх) хориглоно. Хамгаалалтгїй, тусгаарлагатай
гаднах зориулалтын утсыг хїн хїрэлцэхийнх нь хувьд тусгаарлагагїй утасны нэгэн адил авч їзнэ.
2.1.26. Дамжуулах утас нь галын гарц, ачаа тээвэрлэх тєрєл бїрийн зам огтлон гарч байвал
нэвтрэн гарах хэсгээс газрын гадрага хїртлэх зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 3.5 м-ээс
багагїй байх ёстой. Дамжуулах утасны хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс
багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утаснаас хана,
тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-ээс багагїй байх ёстой.
2.1.27. Хоолой, хайрцаг, уян тємєрлєг ханцуйвч (углаас), гуурсанд сївлэгдэх гаднах
зориулалтын цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.28 зїйлийг иш їндэс болгон бїх тохиолдолд
нягтруулга хийвэл зохино. Ган хоолой, хайрцаганд сївлэх зориулалттай утасыг барилгын гадна
газарт булахыг хориглоно.
2.1.28. Барилгын цахилгааны оруулгыг хана нэвтлэхэд нь тусгаарлах хоолой, гуурсанд
сївлэж, тїїнд ус хуримтлагдаж орохооргїй, нэвчихээргїйгээр чигчиж єгнє.
Барилгын цахилгааны оруулгын утаснаас газар хїртэлх зай нь 2.75 м-ээс багагїй (2.4.37 ба
2.4.56-ийг їзэх), орлуулгын тусгаарлагч дээрх утасны хоорондох зай, мєн утаснаас орлуулга хийж
байгаа хана, дээврийн хормой хїртлэх зай нь 0.2 м-ээс багагїй байвал зохино.
Дээврээр оруулах оруулганд ган хоолой ашиглахыг зєвшєєрнє. Энэ нєхцєлд оруулгын
салбарлагын ба оруулгын утаснаас дээвэр хїртлэх босоо зай нь 2.5 м-ээс багагїй байвал зохино.
Дээвэр дээр нь хїмїїс гардаггїй, єндєр биш барилгын хувьд (худалдааны мухлаг, контейнер
хэлбэртэй барилга, граш, зєєврийн вагончик, фургон г.м.) оруулгын салбарлагын ба орлуулгын
утаснаас дээвэр хїртлэх зай нь 0.5 м, утаснаас газар хїртлэх зай нь 2.75 м-ээс багагїй байвал
зохино.
Хот суурин газрын гэр хороолол ба гэрт
хэрэглэх цахилгаан дамжуулах утас
2.1.29. Гэр хорооллын доторх дамжуулах утас нь галын гарц, автомашины ба ачаа тээврийн
зам огтлон гарч байвал нэвтрэн єнгєрєх хэсэгт утасны унжилтыг тооцож, газрын гадрага хїртлэх
зай нь 6 м-ээс багагїй, гарцгїй газарт 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Дамжуулах утасны
хоорондох зай нь 6 м-ээс бага алслалттай бол 0.1 м-ээс багагїй, 6 м-ээс их алслалтай бол 0.15 м-
ээс багагїй байх ёстой. Дамжуулах утаснаас хашаа, тулгуурын бїтээц, шон хїртлэх зай нь 50 мм-
ээс багагїй байх ба цахилгаан дамжуулах утасыг тєрєл бїрийн хашаан дээгїїр тохох, дамжуулан
тавих, дээрх єндєрийг хангаагїй, 0.4 кВ-ын шаазан ба шилэн тусгаарлагчгїй (туслах) шон
хэрэглэхийг тус тус хориглоно.
2.1.30. Гэрийн ойролцоох (туслах) шонд цахилгааны утас зїїхдээ стандартын хийц бїхий
тусгаарлагч (2 ба 4 ширхэг) хэрэглэх ба утаснаас гэрийн овор, їїд хїртлэх зай нь утасны хамгийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 98
БД 43-101-03
их унжилтыг тооцоод 4.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Гэрийн гадна холболтын зориулалттай
хамгаалалтгїй, бїрээстэй цахилгаан дамжуулах утас нь хїмїїс зорчих газраас (гэрийн эргэн
тойрон, їїд г.м.) хїрэхээргїй тавигдах буюу хязгаарлагдсан байх ёстой. Гэрийн гадуур ил тавигдах
кабель ба утасны тєгсгєлийн (туслах ) шонгийн заагдсан байрлалаас дараах босоо ба хэвтээ зайг
баримталж угсралтыг хийх ёстой.
· Шаттдаггїй бїрээстэй 1, 2 ба 3 судалтай утас (кабель)-аар тоонон дээгїїр оруулах
нєхцєлд:
Гэрийн туурга, їїднээс 3.5 м
Дээврийн хормойноос 3.0 м
· Шатдагїй (їл шатах), шаталт муутай бїрээс бїхий 1, 2, 3 судалтай кабель ба бїрээстэй
утсаар гэрийн шалан доогуур оруулах нєхцєлд:
Гэрийн овор ба оруулга хїртэл 0.5 м
Кабель оруулгын утасны нийт урт 10 м
Дээрх зайг баримтлан дэээврийн оруулгын хийхдээ хамгийн тєгсгєлийн шонгоос гэрийн
дээврээр дамжин, єрхєн доогуур орох 10 м-ээс багагїй хэсгийг шадаггїй (шаталт муутай)
материалаар хийсэн тємєрлєг ба хуванцар гуурс, хоолой ашиглаж, нэгээс хоёр давхар тусгаарлага
хийж єгєх ёстой. Энэ нєхцєлд хэвтээ ба босоогоор оруулгын салбарлагын ба оруулгын утаснаас
дээврийн хормой, туурга болон їїдний амбаар зэрэг шатамхай материал хїртлэх зай нь 3.5 м-ээс
багагїй, ямар нэг богино залгалтын оч хаяхад дээвэр дээр унахааргїй хийгдсэн байвал зохино.
Гэрийн шалан доогуурх оруулгыг шалны доогуур кабель ба бїрээстэй утсаар хийхдээ
тусгаарлах хоолой, тємєр гуурсанд сївлэж, ус орохооргїй, нэвчихээргїйгээр хоёр талаас нь
чигчиж, газарт булах буюу тємєр бетон ховилд тавьж єгсєн байх ёстой. Хоолой, хайрцаг, гуурсанд
сївлэсэн гаднах цахилгаан утас ба кабелийг тавихдаа 2.1.20-2.1.21 зїйлийг иш їндэс болгон бїх
тохиолдолд нятруулга хийнэ.
2.2. 35 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ ГЇЙДЭЛ ДАМЖУУЛАГЧ ШИН
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
2.2.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хувьсах ба тогтмол гїйдлийн гїйдэл
дамжуулагчид хамаарагдана. Тэсрэх ба галын аюултай байранд тавигдах гїйдэл дамжуулагчид
хамаарах заалт нь 7.1 зїйлд орсон, тїїгээр зохицуулагдах болно. Энэ бїлгийн заалт нь цахилгаан
задлаг (электролиз)-ийн тоноглол, цахилгаан-халууны тєхєєрємжийн зэрэг тусгай зориулалтын
гїйдэл дамжуулагчид хамаарахгїй. Мєн тїїнчлэн тусгай дїрэм ба нормоор зохицуулагдах
байгууламж ба гїйдэл дамжуулагчидийг энэхїї бїлэг хамаарахгїй.
2.2.2. Цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулах, хуваарилах зориулалттай, тусгаарлагатай ба
тусгаарлагагїй дамжуулагч, тїїнд харгалзах тусгаарлуур, хамгаалах бїрээс, салбарлах
байгууламж, тогтоолгын ба тулаас хийц, тэдгээрийн нэгдлийг гїйдэл дамжуулагч (гїйдэл
дамжуулагч шин) гэж нэрлэнэ.
2.2.3. Гїйдэл дамжуулагчийн утасны хэлбэрээс хамааруулан зєєлєн (дамжуулах утас
ашиглах нєхцєлд) ба хатуу (хатуу шин ашиглах нєхцєлд) гэж ангилна. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй,
заводоос бїлгээр нь иж бїрдэл болгон нийлїїлдэг гїйдэл дамжуулах хатуу гїйдэл дамжуулагчийг
шин дамжуулагч (гїйдэл дамжуулах шин) гэнэ. Гїйдэл дамжуулах шинийг зориулалтаар нь дараахи
байдлаар ангилна. Їїнд:
· Хуваарилах шин дамжуулагч ба хїчний хуваарилах пункт, щит болон томоохон чадалтай
цахилгаан хэрэглэгчдийг холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гол (магистрал) шин,
· Цахилгаан хэрэглэгч (хэрэгсэл) холбох їндсэн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах
хуваарилах шин,
· Хєдєлгєєнтэй цахилгаан хэрэгслийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл дамжуулах гулсах
(троллейны) шин,
· Их биш чадлын хэрэглэгч ба цахилгаан гэрэлтїїлэгийн тэжээлийн зориулалттай бол гїйдэл
дамжуулах гэрэлтїїлгийн шин.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 99
БД 43-101-03
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, нэг цахилгаан хэрэгсэлийн хязгаараас гарч байгаа гїйдэл
дамжуулах шинийг тууш шин (туушин) гэж нэрлэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.2.4. Їйлдвэрийн газрын 6-35 кВ хїчдэлтэй сїлжээнд 6 кВ хїчдэлтэй бол 15-20 МВа, 10 кВ
бол 25-35 МВа, 35 кВ хїчдэлтэй бол 35 МВа чадлыг нэг чигт дамжуулахын тулд ихэвчлэн
зэрэгцїїлэн тавьсан олон кабель шугамын ємнє зєєлєн буюу хатуу гїйдэл дамжуулагчийг
хэрэглэнэ. Гїйдэл дамжуулагчийг тухайн обьектийн цахилгаан хангамжийн ба хїрээлэх орчины
ерєнхий тєлєвлєгєєтэй уялдуулан ямарч тохиолдолд хэрэглэж болно. Гїйдэл дамжуулах хэсэг,
тусгаарлуур, бїтээц зэрэгт гэмтэл учируулах, эвдлэх, химийн идэвхитэй бодис агуулсан агаартай
орчинд байрлуулах, тєрєл хэлбэртэй уялдуулан гїйдэл дамжуулагчийг сонгож, хамгаалалтын арга
хэмжээ авна.
Шин дамжуулагч, тусгаарлуур, хэлхээс, аппарат, хэрэгслийн бїтээц зэргийг ажлын хэвийн
(ажлын хїчдэл ба гїйдэл) ба богино холболтын ажлын нєхцєлєєр (бїлэг 1.4-ийг їзэх) сонгох
ёстой. Гїйдэл дамжуулагч, туушины єнгє, тэмдэглээг энэхїї дїрмийн 1.1 бїлэгт тодорхойлсон
болно.
2.2.5. Гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэл дамжуулах хэсгийг (цаашид гїйдэл дамжуулах хэсэг гэх)
дїрмийн дагуу хєнгєн цагаан, ган-хєнгєн цагаан, ган утас, хоолой, тєрєл бїрийн огтлолтой, тусгай
хэлбэр бїхий бэлдэцээр хийвэл зохино.
Гїйдэл дамжуулах хэсгийг газардуулахдаа 4.2.19 шаардлагын дагуу суурин газардуулах хутга
буюу зєєврийн газардуулга ашиглавал зохино. Мєн гїйдэл дамжуулагчийг механик ачаалал,
хїрээлэх орчины тооцоот халуун зэргийг 4.2.32-4.2.46-д заасан шаардлагыг їндэслэн тодорхойлно.
Гїйдэл дамжуулагчийн хийц ба байршил нь засварын болон угсралтын аюулгїй ажиллагаа,
тохиромжтой нєхцєлийг хангасан байх ёстой.
2.2.6. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй, агаарт ил байгаа гїйдэл дамжуулагчийг аянганы хэт хїчдлээс
4.2.108, 109-д заасан шаардлагын дагуу хамгаалалт хийнэ. 1 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй,
тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн дамжуулагчид соронзон орны їйлчлэлээр шиний баригч,
арматур, бїтээцэд гарах цахилгаан эрчим хїчний алдагдлыг бууруулах арга хэмжээ авахыг
зєвлєхєєс гадна 1.6 кА ба тїїнээс дээш гїйдэлтэй тэгшхэмтэй ачаалалтай, хувьсах гїйдлийн
дамжуулагчид бол дээрх арга хэмжээг авах хэрэгтэй. Харин 2.5 кА, тїїнээс дээш гїйдэлтэй бол энэ
арга хэмжээг заавал авахаас гадна гїйдэл дамжуулагчид (квадрат талаар нь зурвасыг багцанд
тавих, хосолмол фаз, янз бїрийн хэлбэрийн шин, бєєрєнхий ба квадрат хєндий хоолой, утасны
байрлалын сэлгэлтийг хэрэглэх) бий болох нєлєєлгийн эсэргїїцлийг багасгах ба тэгштгэх асуудлыг
тусгаж єгнє. Зєєлєн гїйдэл дамжуулагчийг татахдаа фаз хоорондын солбицолыг хийх ба тоог нь
гїйдэл дамжуулагчийн уртаас хамааруулан тооцоолж олно. Тэгшхэмгїй ачаалалтай гїйдэл
дамжуулагчийн хувьд цахилгаан соронзон їйлчлэлийн нєлєєллєєс їїсэх цахилгаан эрчим хїчний
алдагдлыг бууруулах арга хэмжээг тухайн тохиолдол бїрт тооцоогоор тодорхойлно.
2.2.7. Температурын єєрчлєлт, трансформаторын доргилт, байшин, барилгын жигд биш суулт
зэрэгтэй уялдан дамжуулагч, тусгаарлуур болон бусад элементэд їїсэх аюул учирхуйц механик
хїчдэлээс хамгаалах, арилгах зориулалтын нэмэлт арга хэмжээг авна. Гїйдэл дамжуулах хатуу
шинийг барилга байшингийн температурын ба суултын заадалтай огтлолцох хэсэгт компенсатор
тавьж єгнє.
Гїйдэл дамжуулагчийн салдаггїй холбоосыг гагнуураар гїйцэтгэнэ. Гїйдэл дамжуулах
зєєлєн шинтэй салбарлагыг хийхдээ шахах хавчаар ашиглан холбоно. Тєрєл бїрийн материалаар
хийсэн гїйдэл дамжуулагчийг холбохдоо контактны гадаргууг зэврэлтээс хамгаалсан байх ёстой. 1
кВ-оос дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч утасны хєндлєн огтлолыг ачааллын хїлээгдэж байгаа
єсєлтийг 25-30 хувиас ихгїйгээр тооцож авсан хэвийн ба аваарийн дараах горимын зєвшєєрєгдєх
їргэлжийн гїйдлээр сонгоно. Тусгаарлагагїй утас бїхий гїйдэл дамжуулагчийг тавих нєхуєлд 1.3-д
дурьдсан зєвшєєрєгдєх їргэлжийн гїйдлийг авахдаа хэрэв фазын дотоод солбилцол хийгдээгїй
бол 0.8; хийгдсэн бол 0.98 гэсэн коэффициентийг хэрэглэнэ.
1 кВ хїртэл хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч
2.2.8. Гїйдэл дамжуулагчаас салбарлах хэсэг нь їйлчилгээ хийхэд дєхємтэй байна.
Їйлдвэрлэлийн байранд IP00 маягийн хийцтэй бол гїйдэл дамжуулах шинийг шалнаас буюу
їйлчлэх тавцангаас 3.5-аас багагїй; IP31 хїртэл маягийн хийцтэй бол 2.5 м-ээс багагїй єндєрт
байрлуулна. Тусгаарлах шинтэй IP20 ба тїїнээс дээш маягийн хийцийн гїйдэл дамжуулагч, IP40
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 100
БД 43-101-03
тїїнээс дээш бол тавигдах єндєрийг нь нормчлохгїй. Мєн хувьсах гїйдлийн 42 В, тїїнээс доош
хїчдэлтэй ба тогтмол гїйдлийн 110 В тїїнээс доош хїчдэлтэй дурын хийцийн гїйдэл
дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй.
Мэрэгжсэн їйлчилгээний хїмїїс орох байранд IP20 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл
дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлогдохгїй. Їйлдвэрлэлийн барилгын цахилгаан
байранд IP00 ба тїїнээс дээш хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагчийн тавигдах єндєрийг
нормчлохгїй. IP00 хийцээр тавигдах гїйдэл дамжуулагч утсанд тохиолдолоор шїргэлцэх хэсэгт
хаалт хийж єгєх ёстой.
Гїйдэл дамжуулагчид механик гэмтэл гарч болох хэсэгт нэмэгдэл хамгаалалт тавина. Хїмїїс
зорчих гарцны дээгїїр байрлах гїйдэл дамжуулагч ба хязгаарлалтын хашлагыг шалнаас буюу
їйлчилгээний тавцангаас 1.9 м-ээс багагїй єндєрт тавих ёстой. Торон хашлаганы їїрний нїд нь
25х25 мм-ээс ихгїй хэмжээтэй байвал зохино.
Гїйдэл дамжуулах шинийг байрлуулах бїтээцийг шатдаггїй материалаар хийх ба галын
тэсвэрлэц нь 0.25 цагаас багагїй байх нь ёстой.
2.2.9. Хана, хаалт ба хучилтаар гїйдэл дамжуулагч єнгєрч байгаа зангилаа хэсэг нь нэг
байрнаас нєгєє байрлуу утаа ба дєл тархах боломжийг хаасан байхаар хийгдэх ёстой. Бїрээстэй
(IP00) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой хїртлэх зай 1 м-ээс
багагїй, технологийн тоног тєхєєрємж хїртлэх зай 1.5 м-ээс багагїй байвал зохино. Бїрээстэй
(IP21, IP31, IP51 IP65) шиний гїйдэл дамжуулах хэсгээс тєрєл бїрийн дамжуулах хоолой,
технологийн тоноглол хїртлэх зайг нормчлохгїй.
Фазуудын дамжуулагчийн хоорондох буюу бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн туйлын
хоорондох зай ба тэдгээрээс байшингийн хана, газардлагын бїтээц хїртлэх зай нь 50 мм-ээс
багагїй, байшингийн шатаж болох элемент хїртлэх зай нь 200 мм-ээс багагїй байна.
2.2.10. Гїйдэл дамжуулагчаас авсан салбарлагын залгалт-салгалт (коммутацлал)-ын ба
хамгаалах аппаратыг шууд гїйдэл дамжуулагч шин дээр буюу салбарлагын пунктийн ойролцоо
тавина. Эдгээр аппаратурын хїчдэлтэй хэсэгт санамсаргїй хїрэлцэх боломжийг хааж тусгай
хашлага хийж єгнє. Аппарат нь хїн хїрэхээргїй єндєрт байрлах бол шал болон їйлчилгээний
тавцангаас шуурхай їйлчилгээ хийж болохоор тоног (трос, татуурга)-той хийгдвэл зохино. Мєн
эдгээр аппаратын залгаатай, салгаатайг ялгах тэмдэг нь шал болон їйлчилгээний тавцангаас тод
харагдахаар байх ёстой. Гїйдэл дамжуулах шиний тусгаарлагчийг шатдаггїй материал (шаазан,
стеатит)-аар хийвэл зохино.
2.2.11. Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулах шиний уртын дагуу 10-15 м бїрт,
тїїнчлэн хїмїїсийн орж, гарах хэсэгт аюулгїйн техникийн урьдчилан анхааруулах бичлэг (плакат)
хийж тавих ёстой.
2.2.12. Краны алслалтын гїйдэл дамжуулагчид дараахи нэмэгдэл шаардлага тавигдана.
Їїнд:
· Хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00), хашлагагїй гїйдэл дамжуулагч хучилтын фермээр
тавигдах бол гїїрийн дэвсгэрийн шал ба краны тэргэнцэрээс дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт угсрах:
хэрэв 2.5 м-ээс доош тавигдах бол хучилтын фермийн бїсийн доод тївшинээс доош оруулж
болохгїй бєгєєд гїїрний дэвсгэр ба краны тэргэнцэрээс санамсаргїй шїргэх, хїрэлцэхээс
хамгаалж бїх уртын дагуу хашлага хийж єгнє.
· Краны засварын талбайд хамгаалалтын бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй
хэсэгт краны тэргэнцэрийн шалнаас санамсаргїй хїрэлцэхээс хамгаалж хашлага хийж єгнє. Хэрэв
гїйдэл дамжуулагчийн гїйдэлтэй хэсэг нь 2.5 м-ээс багагїй єндєрт буюу тусгаарлагатай утсаар
хийгдсэн байвал хашлага хийх шаардлагагїй. Сїїлчийн тохиол нь засварын нєхцєлєєс хамаарч
тїїнд ойртох хамгийн бага зайг тодорхойлно.
· Гїйдэл дамжуулагчийг краны замны доогуур байрлуулахад хїрвэл механик гэмтлээс
хамгаалах тусгай аргыг краны їйлчилгээний бус бїсэд хэрэглэхгїй. Краны їйлчилгээний бус бїсэд
байгаа технологийн тоноглолын хажууд байрлах 600 А хїртлэх гїйдлийн дурын хийц бїхий
бїрхїїлтэй шин дамжуулагчид механик їйлчлэлээс хамгаалах тусгай аргыг хэрэглэхгїй.
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулагч (шин)
2.2.13. Їйлдвэрийн байранд IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг шал буюу
їйлчилгээний талбайгаас дээш 2.5 м-ээс багагїй єндєрт тавина. Зєвхєн мэрэгжсэн їйлчилгээний
хїмїїс орж гарах їйлдвэрлэлийн байр (барилга байгууламжийн техникийн давхар г.м.)-анд IP41 ба
тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг байрлуулах єндєрийг нормчлохгїй. Шал буюу
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 101
БД 43-101-03
їйлчилгээний талбайгаас IP41 ба тїїнээс доош хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийг 2.5 м-ээс багагїй
єндєрт, харин IP41 ба тїїнээс дээш хийцтэй гїйдэл дамжуулагчийн тавих єндєрийг нормчлохгїй.
2.2.14. Гїйдэл дамжуулах шинийг хонгил, галлерейд байрлуулахдаа 4.2.51-ийг иш їндэс
болгон дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно.
· Хамгаалах бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагчийн їйчилгээний гудамын єргєн нь нэг
талдаа байрлалтай бол 1 м-ээс багагїй, хоёр талдаа байрлалтай бол 1.2 м байна. Гїйдэл
дамжуулагчийн урт нь 150 м-ээс дээш бол їйлчлэх гудамын єргєнийг нэг талын байрлалтай
їйлчилгээний гудамтай адилаар, хоёр талын їйлчилгээтэй тоноглолд бол тїїнийг гудмын єргєнийг
дээрхтэй харьцуулахад 0.2 м-ээс багагїйгээр нэмэгдїїлж авна.
· Бїрээсгїй гїйдэл дэмжуулагчийн хашлагын єндєр нь шалнаас дээш 1.7 м-ээс багагїй байх
ёстой.
· Гїйдэл дамжуулагчийн эхлэл, тєгсгєлд болон дагуух завсрын цэгт байнгын газардуулгын
хутга тавих буюу зєєврийн газардуулгатай холбох тєхєєргийг хийж єгнє. Зєєврийн газардуулга
тавих хэсгийн тоог сонгохдоо зэрэгцээ гїйдэл дамжуулагчийн богино холболтын їед зэргэлдээх
газардуулгын хоёр цэгийн хоорондох хїчдэл нь 250 В-оос хэтрэхгїй байхаар авбал зохино.
Гїйдэл дамжуулагч байрлах хонгил ба галлерейд гэрэлтїїлэг байх ёстой. Тїїнийг ээлжлэн
холбох боломжтой хоёр їїсгїїрээс (бїлэг 6) тэжээж єгнє. Бїрээсгїй (IP00) гїйдэл дамжуулагч
тавих бол гэрэлтїїлэгийн арматурыг аюул, осолгїй їйлчлэх боломжоор хангахаас гадна
гэрэлтїїлгийн тэжээлийн металл бїрээстэй дамжуулах утас нь (металл бїрээстэй кабель, ган
хоолой дахь цахилгаан дамжуулах утас г.м.) экранчилагдсан байвал зохино.
2.2.15. Гїйдэл дамжуулагчид зориулсан хонгил, галлерейг хийдээ дараахи шаардлагыг
мєрдлєг болгоно. Їїнд:
1. Тухайн байгууламж шатдаггїй материалаар хийгдэх ба барилгын даацын зориулалттай
даацын тємєр-бетон хийцийн гал тэсвэрлэц (чанар) нь 0.75 цагаас багагїй, ган хийц нь 0.25 цагаас
багагїй байвал зохино.
2. Салхилуулгыг хэвийн ачааллын їед хонгилд орж, гарах агаарын температурын зєрєє нь
150 С-ээс хэтрэхгїй байхаар тооцоолж сонгоно. Салхилуулгын нїх нь сєхєгдєх (хаалттай) жалюз
буюу тортой, хамгаалах саравчтай байна.
3. Гїйдэл дамжуулагчийн хонгил, галлерейн дотоод оронзайд ямар нэгэн дамжуулах
хоолойг огтлолцоогїй байхаас гадна холбооны хэрэгсэлээр тоноглогдсон байвал зохино. Холбооны
аппаратур, хэрэгсэл ба тїїнийг суурилуулах газрыг тодорхой тєслєєр гїйцэтгэнэ.
1 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй гїйдэл дамжуулах уян утас
2.2.16. Ил агаарт тавигдах гїйдэл дамжуулах уян утас нь бие даасан тулгуур дээр хийгдэнэ.
Гїйдэл дамжуулах утас ба технологийн дамжуулах хоолойг хамтад нь нэг тулгуур дээр тавихыг
хориглоно.
Задалбар фазын утаснуудын хоорондох зай нь тїїний утасны голчоос 6 дахинаас багагїй
байвал зохино. Гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулсан бїтээц, барилга ба тїїний бусад
байгууламж болон авто машины ба тємєр замын далан хїртлэх зайг авахдаа 2.5 бїлгийн заалтыг
мєрдлєг болгоно. Харин тэсрэх аюултай байр бїхий барилга, байшин, тэсрэх аюултай гадаад
тєхєєрємжинд ойртох зайг дїрмийн 7.1 бїлгийн шаардлаганд дїйцїїлэх ёстой.
2.2.17. Гїйдэл дамжуулагчаас огтлолцож байгаа байгууламж хїртлэх зайг шалгахдаа фаз
хоорондын, фазын дотоод хєндлєвч ба аваарийн дараахи горимын утасны байж болох хамгийн их
температураас їїсэх жингийн нэмэгдэл ачааллыг тооцож тодотгох шаардлагатай. Гїйдэл
дамжуулагчийн хамгийн их халууныг аваарийн дараахи горимын нєхуєлд нэмэх 70 0С гэж авна.
Тууш гїйдэл дамжуулагчийн хэлхээний гурван фазын байршлыг адил талт гурвалжины оройнууд
мэтээр авахыг зєвлєж байна. Тууш гїйдэл дамжуулагчийн бїтээц нь хїчдэлээс тасалсан хэлхээнд
зєєврийн газардуулга тавихад аюулгїй ажиллах нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Зєєврийн
газардуулга тавих байршил, тоог 2.2.14-ын 3-аар сонгож авбал зохино.
2.2.18. Гїйдэл дамжуулах уян утасны тооцоонд дараахи шаардлагыг удирдлага болгоно.
Їїнд:
· Янз бїрийн гадаад ачааллын улмаас утсанд їїсч байгаа хїчдэл болон таталтыг тулгуурын
ба зангилааны болзолт бэх бат, фазанд їйлчлэх зєвшєєрєгдєх хэвийн таталт, хїлээн авах
хїчлэгээс хамааруулан тооцоо хийж авах ёстой. Фазын норматив таталтыг дїрмийн дагуу 9.8 кН
(10 тс)-оос ихгїйгээр авна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 102
БД 43-101-03
· Утсанд їйлчилж байгаа фаз хоорондын ба фазын дотрох хєндлєвчийн нэмэлт ачааллыг
тооцохоос гадна утсанд їйлчлэх салхины даралтыг 2.5.20-ийн дагуу сонгож авна.
2.3. 220 кВ ХЇРТЛЭХ ХЇЧДЭЛТЭЙ КАБЕЛЬ ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
2.3.1. Дїрмийн энэхїї бїлэг нь 220 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель, тїїнчлэн хяналтын
зориулалттай кабель шугаманд хамааралтай. Єндєр хїчдлийн кабель шугамыг тусгай тєслєєр
хэрэгжїїлэх ба зарчим нэмэлт шаардлагыг 6.4, 7.1, 7.2 бїлэгт хавсрагасан болно.
2.3.2. Цахилгаан эрчим хїчийг буюу тїїний лугшилт (импульс)-ыг дамжуулах зориулалттай
нэг ба хэд хэдэн зэрэгцээ кабель, тэдгээрийн холболтын, тогтоолгын ба тєгсгєлийн баривч (муфт),
бэхэлгээний эд ангийг; харин тос дїїгэмэл шугамын хувьд тос шахалт (тосолгооны)-ын аппарат,
тосны даралтыг дохиолох ба тїїнийг сэлбэх аппарат систем зэргийг нийтэд нь кабелийн шугам
гэнэ.
Кабель, кабелийн муфт (баривч) болон тос дїїгэмэл кабелийн шугамын хэвийн ажиллагааг
хангах зориулалттай тос сэлбэх аппарат, бусад тоноглолыг байрлуулах тусгай хийцийн иж
бїрдэлийг кабелийн байгууламж гэнэ. Кабелийн байгууламжинд кабелийн хонгил, суваг, хайрцаг,
болоок, цооног, давхар, давхарласан шал, газрын дээрх гїїрэн байгууламж (эстакады), галлерей,
таслага, хорго (камер), тосолгооны пункт зэрэг орно.
Тулгуур бїтээцэд байрлах кабель ба кабелийн муфт, тэдгээрийг сунгах, їзлэг, засвар хийхэд
зориулагдсан бїх уртын туршдаа чєлєєтэй гарцтай хаалттай байгууламжийг кабелийн хонгил
гэнэ.
Кабелийг байрлуулах, сунгах, їзлэг засвар хийх бол заавал хучилт, таглааг зайлшгїй авах
зориулалтын хаалттай ба газрын хєрсєнд ухмал (хэсэгчилсэн буюу бїтэн), шал, хучилт г.м. нэвтрэх
боломжгїй байгууламжийг кабелийн суваг гэнэ.
Єндєр нь хєндлєн огтлолоос хэд дахин их, хїмїїс дагууд нь орж гарах зориулалтын шат,
эсвэл тахир торгоц (скоба, clamp)-оор тоноглогдох (нэвтрэх цооног) буюу хана нь бїрэн ба
хэсэгчлэн авагдах (нэвтрэлтгїй цооног) ихэвчлэн босоо (тэгш єнцєгт хэлбэртэй) кабелийн
байгууламжийг кабелийн худаг (цооног) гэнэ. Шал буюу хучилтын хоорондох зай нь 1.8 м-ээс
хэтрэхгїй, шал ба хучилтаар хязгаарлагдмал барилгын тухайн хэсгийг кабелийн давхар гэнэ.
Сєхмєл хавтантай шал ба давхар хоорондын хучилт, ханаар хязгаарлагдсан байрны хєндийг
кабелийн давхар шал гэнэ. Кабель сївлэх зориулалтын хоолой бїхий, худагтай кабелийн
байгууламжийг кабелийн блок (болоок) гэнэ. Блокд кабелийг сунгах буюу кабелийн муфт хийх
зориулалттай, авагддаг бетонон хавтан таглаатай, битїї хаагддаг кабелийн газар доорх
байгууламжийг кабелийн хорго (камер) гэнэ. Хорго руу орох нээлхийг кабелийн худаг гэнэ. Газрын
дээрх буюу газар дээр ил, хэвтээ буюу налуу їргэлжилсэн кабелийн байгууламжийг кабелийн
эстакад (гїїрэн байгууламж) гэнэ. Энэ нь тусгай нэвтрэлтэй ба нэвтрэлгїй гэж байж болно. Газрын
дээрх буюу газарт бїтэн буюу хагас хаалттай (хажуугийн ханагїй) суусан, хэвтээ буюу налуудаа
тууш нэвтрэлттэй кабелийн байгууламжийг кабелийн галерей (кабелийн хайрцаг, тавиурыг 2.1.3-
аас їзэх) гэнэ.
Їргэлжийн зєвшєєрєгдєх илїїдэл дараллтай байх єндєр ба нам даралтын тос дїїргэмэл
кабелийг кабелийн тосон шугам гэнэ. Їїнд:
· тугалган бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель - 0.0245-0.294 МПа (0.25-3.0 кгс\см2),
· хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй, нам даралтын кабель- 0.0245-0.49 МПа (0.25-5.0 кгс\см2),
· єндєр даралтын кабель - 1.08-1.57 МПа (11.0-16.0 кгс\см2) нь гэж ангилна.
Тогтоолгын баривч (муфт) буюу тогтоолго ба тєгсгєлийн муфтийн хоорондох шугамын
хэсгийг нам даралтын тос дїїргэмэл кабель шугамын бїлэг (секц) гэнэ. Тос сэлбэх аппарат,
тєхєєрємж (тэжээлийн сав, даралтын бак, сэлбэх агрегат г.м.) бїхий газрын дээрхи, газарт буюу
газрын доорхи байгууламжийг тосолгооны пункт гэнэ. Нэг фазын тєгсгєлийн муфт ба ган хоолойн
тєгсгєл хоорондох єндєр даралтын кабель шугамын хэсгийг салбарлалтын байгууламж гэнэ.
Тосоор хангах зориулалттай єндєр даралтын кабель шугамыг тосоор сэлбэх ажиллагаанд
зориулсан тосны бак, насос, хоолой, даралтын хавхаг, хаалтуур (вентиль), автоматикийн щит
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 103
БД 43-101-03
бусад тоноглол бїхий автомат ажиллагаатай байгууламжийг тосолгооны сэлбэлтийн агрегат
гэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.3.3. Кабель шугамын байгууламж ба зураг тєсєл нь шугам сїлжээний хєгжил, шугамын
зориулалт ба чухал онцлог байдал, даялал (трасс)-ын шинж байдал, тавих арга, кабелийн бїтээц
зэргийг тооцсон техник-эдийн засгийн тооцооны їндсэн дээр хийгдэх ёстой. Кабель шугамын трасс,
даялалыг сонгохдоо кабелийн металл бїрээсэнд халтай биш хєрсний байдлыг харгалзан їзэх нь
зїйтэй (2.3.44-ийг їзэх).
2.3.4. Газрын доорхи кабель шугамыг мєрдєгдєж байгаа цахилгаан шугам сїлжээг
хамгаалах дїрмийг иш їндэс болгон трассын дагууд тодорхой хэмжээний талбайд хамгаалалтын
бїс тогтоож єгнє. Їїнд:
· 1 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелиас 1 м зайнд,
· 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугаманд хоёр тал руу нь захын кабелаас 1 м зайнд, хэрэв
кабель нь хот дотор явган хїний замын доогуур бол барилга байгууламжтай тал руу нь захын
кабелиас 0.6 м, гудамжны зорчих хэсэгтэй тал руу нь 1 м-ын зайнд.
Усан доогуурх шугаманд 1 кВ хїртэлх ба тїїнээс дээших хїчдэлтэй кабельд захын кабелиас
100 м-ийн єргєнтэй зэрэгцээ шулуун зурвасаар хамгаалах бїс тогтооно. Кабель шугамын
хамгаалах бїсийг цахилгаан шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийн шаардлагад нийцїїлнэ.
2.3.5. Кабель шугамын даялалыг сонгохдоо кабелийн зарцуулалтыг бага байлгах, механик
їйлчлэлд орохгїй байх, зэврэлт, доргилт, хэт халалтаас хамгаалах хамгаалалтыг хангах, аль нэгэн
кабельд богино залгалт болоход зэрэгцээх кабель нь цахилгаан нумын їйлчлэлээр гэмтэхээргїй
байх, дамжуулах хоолойтой шїргэлцэхгїй байх зэргийг анхаарч їзнэ. Кабелийг тавихдаа єєр
хооронд нь болон дамжуулах хоолойтой солбилцуулахаас аль болохоор зайлсхийх хэрэгтэй. Нам
даралтын тос дїїргэмэл кабелийн шугамын трассыг сонгохдоо газрын рельефтэй уялдуулан тос
сэлбэх бак, шугамын оновчтой байршлыг авч їзэх нь зїйтэй. Кабель шугам нь угсралтын ба
ашиглалтын явцад механик аюултай хїчдэл ба гэмтэл авахаас сэргийлж дараах арга хэмжээг
авбал зохино. Їїнд:
· Хєрсний шилжилт ба кабель, тїїний бїтээцийн температурын єєрчлєлтєєс гарах хэв-
гажилтаас їїсэх шилжилтийг хїрэлцээтэй нєхєхєєр бодолцон уртынх нь дагуу нєєцтэй авах ёстой.
Гэхдээ кабелийн нєєцийг гогцоо хэлбэртэй авахыг хориглоно.
· Байгууламж, бїтээц, хана, хучилтаар кабелийг хэвтээгээр тавихдаа тїїний тєгсгєлийн
цэгїїд, їзїїрлэгээний дэргэд нь, эсвэл кабелийн тахирлах хэсгийн ба холболтын болон тогтоолгын
муфтний хоёр талд хєдєлгєєнгїй бэхэлж єгєх ёстой.
· Байгууламж, бїтээц, ханаар кабелийг босоо тавихдаа тїїний хїндийн хїчний їйлчлэлээр
баривч (муфт) дахь судлын залгаас гэмтэхээргїй, бїрхїїл нь хэв-гажилтанд орохооргїйгээр
бэхлэгдсэн байх ёстой.
· Хуяглаагїй кабелийн бїтээц, бїрээсийг боломжит механик гэмтэл, зэврэлээс хамгаалахын
тулд хатуу бэхэлгээ хийж байгаа тэр хэсэгт зєєлєн эдээр жийрэг тавьж єгнє.
· Механик гэмтэл ихтэй байж (автомашин, механизм явах, ачаа зєєх, хїмїїс зорчих г.м.)
болох газарт кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг тавихдаа газар буюу шалнаас дээш 2 м-ийн
єндєрт, эсвэл газарт бол 0.3 м-ийн зайнд хамгаалалт хийнэ.
· Кабелийг халах гадаргуугаас зайтай байрлуулах ба зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї халах
тохиолдолд халуун бодис алдагдаж болох хоолойн хаалт ба фланцан (тулгамал) холбоосны хэсэгт
кабелийг хамгаалж єгєх ёстой.
· Ашиглалтанд байгаа кабельтэй зэрэгцїїлэн шинээр кабель сунгахдаа сїїлчийнхийг нь
хамгаалах арга хэмжээ авбал зохино.
Кабель шугамыг хєрсний зэврэлт, хэрмэл гїйдлээс хамгаалахдаа “Цахилгаан техникийн
ажил” БНбД 3.05.06.90-ийг мєрдвєл зохино.
2.3.6. Газар доорх кабелийн байгууламж, бїтээцийг тавихад кабелийн жин, хєрсний байдал,
замын хучилт, єнгєрєх тээврийн хэрэгслийн ачаалал зэргийг тооцож єгєх ёстой. Кабелийг тавих
байгууламжийн хийц, хэсгийг шатдаггїй материалаар хийвэл зохино. Кабелийн байгууламжийн
хийц, хэсгийг ямар нэгэн тоног тєхєєрємж, материал хадгалах зэрэг тїр байгууламжийн
зориулалтаар ашиглахыг хориглоно. Тїр кабелийг кабель сунгах бїх норм, дїрмийг баримталж,
ашиглалтын байгууллагын зєвшєєрєлтэйгээр тавих ёстой. Кабелийг шугам нь ил тавигдах бол
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 104
БД 43-101-03
нарны цацрагийн шууд їйлчлэл (єргєрєгийн 650-аас хойших), янз бїрийн дулаан їїсгїїрийн дулаан
цацраах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй.
2.3.7. Кабелийн муруйлтын ба тахийлтын дотор талын радиус нь гадна талын диаметрийн
харьцуулсан харьцаа нь тухайн маркын кабелийн техникийн нєхцєл ба стандартын заалтаас ихгїй
байх ёстой. Кабелийн судлын муруйлтын тахийлтын дотоод радиус нь кабелийн їзїїрлэгээ хийх
їеийн судлын шилжїїлсэн диаметртэй харьцуулсан харьцаа нь тухайн кабелийн маркийн
техникийн нєхцєл, стандартад заагдсанаас багагїй байвал зохино. Хоолойд сївлэх ба газарт
сунгах кабелийн таталтын хїчлэг (хїч) нь бїрхїїл ба судлын зєвшєєрєгдсєн механик хїчээр
тодорхойлогдоно.
2.3.8. Кабель шугам бїр нь єєрийн дугаар, нэртэй байна. Хэрэв кабель шугам нь хэд хэдэн
зэрэгцээ кабелаас бїрдэж байвал тоон дуугаарт нь А,Б,В,Г… гэсэн їгсийн ялгалт хийж єгнє. Ил
тавигдах кабель болон бїх тєрлийн муфт нь тэмдэглэл хийсэн зїїлт (шошго)-тэй байна. Кабель ба
тєгсгєлийн муфтийн зїїлтэнд марк (маяг, mark), хїчдэл, огтлол, шугамын нэр ба дугаар;
холбоосны муфтийн зїїлтэнд тїїний дугаар, угсралтын огноо байна. Зїїлт нь хїрээлэх орчины
їйлчлэлд тэсвэртэй материалаар хийгдэх ёстой. Кабелийн байгууламжинд тавигдах кабелийн
зїїлтийг уртын дагуу 50 м дутамд хийж єгвєл зохино.
2.3.9. Кабелийн шугамын даялал (трасс)-ын дагуу барилгагїй зэлїїд газарт мэдээлэх тэмдэг
тавьж єгвєл зохино. Даялал нь тариалангийн талбай, эзэмшил газраар тавигдсан бол 500 м бїрт,
мєн чиглэлээ єєрчлєх хэсэгт нь мэдээлэх тэмдэг хийж єгєх ёстой. Мэдээлэх тэмдэгт кабель
шугамын хамгаалалтын бїсийн єргєн, кабель шугам эзэмшигчийн телефоны дугаарыг бичнэ.
Кабель тавих аргыг сонгох
2.3.10. 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй хїчний кабель шугамыг тавих аргыг сонгохдоо дараах
зєвлємжийг удирдлага болговол зохино. Їїнд:
1. Кабелийн газарт сунгахдаа нэг шуудуунд зургаагаас илїї хїчний кабель булахыг
хориглоно. Олон тооны кабелийг бїлгїїдийн хоорондох зай нь 0.5 м-ээс багагїйгээр тусгай
шуудуунд буюу кабелийн суваг, хонгил, эстакад ба галерейд тавихынг зєвлєж байна.
2. Хонгил, эстакад, галлерейн нэг чиглэлд тавигдах хїчий кабелийн тоо нь 20-оос их байна.
3.Тємєрзам ба гарцтай огтлолцох хэсэг, шингэн металл асгаж болозошгїй хэсэг, трассын
маш давчуу нєхцєлд кабелийг блоконд сунгана.
4. Хотын дэвсгэр нутагт кабель тавих аргыг сонгохдоо анхны хєрєнгє оруулалтын ба
ашиглалт-засварын зардлыг тооцож, ашиглахад хялбар, хэмнэлттэй байдлыг харгалзвал зохино.
2.3.11. Цахилгаан станцын дэвсгэр, эзэмшил газарт хїчний кабель тавихдаа кабелийн
хонгил, хайрцаг, суваг, эстакад ба галерей ашиглана. Хїчний кабелийг зєвхєн алслагдсан туслах
аж ахуйн (тїлшний агуулах, засварын газар)- руу 6-аас илїїгїй тоогоор шуудуунд тавьж болно.
Станцын нийт чадал нь 25 МВт-аас илїїгїй бол эзэмшил дэвсгэр газарт нь кабелийг шуудуунд
тавихыг зєвшєєрнє.
Їйлдвэрийн газрын дэвсгэр нутагт кабель шугамыг газар (шуудуу)-т, хонгилд, блокод, сувагт,
эстакад, галлерейд, байшингийн ханаар тавьж болно.
Дэд станц, хуваарилах байгууламжийн дэвсгэрт кабель шугамыг хонгилд, хайрцагт, сувагт,
хоолойд, газарт (шуудуу)-т, газар дээрх тємєр бетон тавиурт, эстакадад, галлерейд тавьж болно.
Хот, аймгийн тєв, хот маягийн сууринд дангаар нь тавих кабель шугамыг гудамжны
зорчидаггїй хэсэг, хашааны дагуух газраар ба таримал зїлэг (газон) маягийн техникийн зурвасын
газар (шуудуу)-т тавиж болно.
Газар доорх инженерийн суваг, сїлжээ ихтэй гудамж, талбайд 10 ба тїїнээс дээш тооны
кабелийг тавихдаа кабелийн коллектор (цуглуур)-т буюу хонгилд татахыг зєвлєж байна.
Сайжруулсан хучлагатай, тээврийн хєдєлгєєн ихтэй гудамж, талбайн огтлолцолд тавигдах кабель
шугамыг блок буюу хоолойд хийж сунгах нь зїйтэй.
2.3.12. Олон жилийн байгалийн мєнх цэвдэгтэй бїс нутагт кабель шугамыг байгуулахдаа
цэвдэгшийн байдал, хєрсний овойлт хєлдєлтийн хагарал, гулсалт зэрэг физик їзэгдлийг тусгах нь
зїйтэй.
Орон нутгийн байдлаас хамааруулан кабелийг хєрсний їйл ажиллагаатай давхаргын
доорх, хуурай нятлагтай (хадан, хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн) хєрсєнд, эсвэл бїдїїн
хайрга зєєж асгасан зохиомол хєрстэй газар (шуудуу)-т буюу газар дээгїїр тавьсан тавиур, гїїрэнд
байрлуулж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 105
БД 43-101-03
Кабелийг дулаацуулгын дамжуулах хоолой, усны хоолой, сувагжуулалтай хамт
байрлуулахдаа тусгай байгууламж болох коллектор ашиглах нь зїйтэй. Олон жилийн байгалийн
мєнхийн цэвдэгтэй бїс нутагт кабелийг тавихдаа дараах нєхцєлийг тооцож тавина. Їїнд:
1. Кабель шугамыг шуудуунд байрлуулах хамгийн тохиромжтой нь хуурай-нягтлаг (хадан,
хайрган, сайран ба бїдїїн ширхэгт элсэн)-тай хєрс;
2. Тохиромжгїй овойдог ба суудаг хєрс;
Хєрсєнд шууд дєрвєєс илїїгїй тооны кабель тавихыг зєвшєєрнє. Мєнхийн цэвдэгтэй хєрс,
байгаль цаг уурын хїнд нєхцєлд газарт тавьсан хоолойд кабель сївлэхийг хориглоно. Єєр
кабелийн шугам, зам, газрын доорхи кабелийн сїлжээтэй огтлолцсон хэсэгт тємєр-бетон
хавтангаар хамгаалалт хийвэл зохино. Кабелийг байшин, барилгын ойрхон тавихыг хориглоно.
Шуудуунаас кабелийг байшинд оруулахдаа салхилуулга бїхий доод давхар (подвол) байхгїй
нєхцєлд тївшиний тэглэх тэмдэгээс дээш гаргаж хийх ёстой. Кабелийн сувгийг газарт ухаж буюу
ухахгїйгээр хийхдээ ус нэвтрэхгїй тємєр-бетон хавтан тавьж, гаднаас нь найдвартай ус-тусгаарлах
материалаар хучиж єгвєл зохино. Кабелийг сувагт тавихдаа хєрсний їйл ажиллагаатай давхрага
нь овойдоггїй ба налуу нь 0.2 % -аас ихгїй тэгш гадаргууд, хєрсний ус урсах бололцоотой газарт
налуу байрлуулна. Энэ нєхцєлд сувгийн доор болон тїїний ойролцоо 0.5 м-ээс ихгїй хуурай хєрс
дэвсэж єгєх ёстой. Барилгын доторх кабелийн шугамыг шууд барилгын хийц (ил ба хайрцаг буюу
хоолойд)-эд, шалан дээр тавигдах сувагт, блокод, хонгилд, хоолойд ба хучилтанд, тїїнчлэн
машины суурь, цооног, худаг, кабелийн давхар, давхар шал зэрэгт байрлуулах нь зїйтэй.
Кабелийг сонгох
2.3.13. Хїрээлэх орчны байдал, янз бїрийн хєрсєєр єнгєрєх шугамын трасс, даялалын дагуу
кабелийг тавихдаа хамгийн хїнд нєхцєлєєр нь тооцож кабелийн бїтээц, огтлолын сонголт хийвэл
зохино. Хэрэв хєнгєн нєхцлєєр авахад хїрвэл тухайн хэсгийн урт нь кабелийн барабан дахь уртаас
хэтрэхгїй байх ёстой. Трассанд тавигдах янз бїрийн хєргєлттэй кабель шугамын огтлолыг тїїний
урт нь 10 м-ээс илїї їргэлжлэх бол хамгийн муу хєргєлттэй хэсгийн трассын хэсгийн огтлолоор
авбал зохино. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугамд янз бїрийн огтлолтой кабель сонгож болох
боловч хамгийн богино хэсэгийн урт нь 20 м-ээс багагїй байх, 3-аас илїїгїй єєр огтлолтой кабель
хэрэглэхийг (2.3.23-ыг їзэх) зєвшєєрнє.
2.3.14. Газар ба усанд тавигдах кабель шугаманд ихэвчлэн хуягласан кабель хэрэглэх ёстой.
Ийм тєрлийн кабелийн металл бїрхїїлийг химийн їйлчлэлээс хамгаалахын тулд гадна талын
бїрээс хийж єгнє. Гадна талын бїрээс бїхий бусад тєрлийн бїтээцтэй (хуяглагдаагїй) кабель нь
бїх тєрлийн хєрсєнд болон болоок ба хоолойд тавигдах бол механик їйлчлэлд, ашиглалт-
засварын їед бол халууны ба механик їйлчлэлтэй харьцуулахад тэсвэрлэхээр байх ёстой.
Ашиглалтанд байгаа їйлдвэрийн байр, кабелийн байгууламжинд механик гэмтлийн аюулгїй
бол хуяглагдаагїй кабель; харин механик гэмтэл гарч болохоор бол хуягласан кабель буюу
механик гэмтэлээс хамгаалсан хамгаалалтыг хэрэглэхийг зєвлєж байна. Кабелийн
байгууламжнаас гадна талд 2 м-ээс багагїй, хїрэлцэхээргїй єндєрт бол хуяглаагїй кабель; тїїнээс
дооших єндєрт хуяглаагїй кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалж (хайрцаг, єнцєг тємєр, хоолой
г.м.) єгсєн тохиолдолд ашиглаж болно. Холимог газар, тухайлбал, їйлдвэрийн байр ба кабелийн
байгууламж хольж тавигдах нєхцєлд газарт тавигдах їеийн нєхцєлєєр сонгогдох тэр маркийн
кабель (шатамхай, гаднах хамгаалалтын бїрээсгїй)-ийг хэрэглэхийг зєвлєж байна.
Кабелийн байгууламж, їйлдвэрийн байранд кабель шугамыг тавих нєхцєлд хуягласан кабель
нь гадрагын хуяггїй байх ба харин хуяглаагїй кабель нь дээгїїрээ шатамхай материалаар хийсэн
хамгаалах металл бїрээстэй байвал зохино. Кабелийг ил тавих нєхцєлд шатамхай полиэтилен
тусгаарлагчтай хїчний ба хяналтын кабель хэрэглэхийг хориглоно. Кабелийг тавихдаа тїїний
металл гадаргуу ба тємєрлєг бїрхїїлийг шатдаггїй материалаар хийж, зэврэлээс хамгаалж єгєх
ёстой. Хортой орчин бїхий байранд кабель тавихдаа тухайн орчины їйлчлэлийг тэсвэрлэх
зориулалтын кабелийг сонговол зохино.
2.3.15. Цахилгаан станц, дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн 2.3.27-д заасан кабель
шугаманд шатадггїй (їл шатах) бїрээсээр хамгаалсан ган туузаар хуягласан кабелийг хэрэглэхийг
зєвлєж байна. Цахилгаан станцад шатамхай полиэтилен тусгаарлагатай кабель ашиглахыг
хориглоно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 106
БД 43-101-03
Кабель блок ба хоолойд тавигдах кабель шугамын хувьд хїчитгэсэн тугалган бїрээстэй,
хуяглаагїй кабель хэрэглэх ёстой. Кабелийн блок, хоолойн хэсэг болон тїїний 50 м хїртлэх урттай
салбарт, кабелийн нэхмэл бїрээсгїй, тугалган ба хєнгєн цагаан бїрээстэй хуягласан кабель
тавихыг зєвшєєрнє. Хоолойд сївлэх кабель шугаманд пластмасс ба резин бїрээстэй кабель
сонгохыг зєвлєж байна.
2.3.16. Кабелийн бїрээсэнд хортойгоор їйлчлэх бодис агуулсан (хужир, давс, намаг,
барилгын материалын хаягдал шааргаар дїїрсэн г.м.) хєрсєнд, тїїнчлэн цахилгаан зэврэл явагдах
аюултай бїсэд хамгаалалтын хїчитгэсэн Бл, Б2л бїрээстэй, тугалган бїрхїїлтэй, эсвэл
хамгаалалтын онцгой хїчитгэсэн Бв Бп (туушдаа чийгэнд тэсвэртэй пластмасс гуурс бїхий) маягийн
бїрээстэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабель сонгож хэрэглэх ёстой. Нїїлттэй хєрсєнд ороомол
утсан хуягтай кабелийг тавих буюу хєрсний шилжилтийн їед кабельд їйлчлэх хїчийг арилгах
(хєрсєнд зэрэгцїїлэн олон тулга, шон шааж бэхлэх) арга хэмжээ авах ёстой. Кабель шугамыг гол,
горхи, тэдгээрийн садрага, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа хєрсєнд сонгосон кабелийг тэр чигээр
нь хэрэглэж болно (2.3.99-ийг їзэх).
Тємєр замын гїїр болон бусад тээврийн хэрэгсэлийн хєдєлгєєн ихтэй гїїрэнд хєнгєн цагаан
бїрхїїлтэй хуягласан кабель тавих нь зїйтэй. Хєдєлгєєнтэй машин, механизмын тэжээлд резин
буюу олон удаагийн нугаралыг даах ижил тєстэй сайжруулсан тусгаарлага бїхий кабель сонгож
(1.7.50-ийг їзэх) хэрэглэх нь зїйтэй.
2.3.17. Усан доогуур кабель шугамыг тавихдаа бєєрєнхий утсан хуягтай кабель сонгож, аль
болохоор барилгын стандарт урттай нэг кабель хэрэглэх ёстой. Энэ зорилгоор нэг судалтай кабель
ашиглаж болно. Хїчтэй урсгалтай гол, нуурын эрэг хавиар, мєн 40-60 м-ийн гїнд тавигдах бол
давхарласан металл хуягтай кабель сонгож авбал зохино. Их биш устай, єргєн нь 100 м-ээс ихгїй,
ёроол, ай сав нь тогтворжилт сайтай голд туузан хуягтай кабель хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Бусад
тєрлийн резин тусгаарлагатай, поливинилхлор бїрээстэй болон усны нэвчлэгийн тусгай
хамгаалалтгїй, хєнгєн цагаан бїрээстэй кабель хэрэглэхийг хориглоно.
2.3.18. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь даялалын дагуух тївшиний ялгаатай
трассын босоо, налуу хэсэгт тавигдах бол тосны зууралдац сайтай, урсдаггїй нэвчмэл масс бїхий
муу нэвчмэл (нэвчдэггїй) цаасан тусгаарлагатай, эсвэл резин буюу пластмасс тусгаарлагатай
кабель хэрэглэх ёстой. Дээрх нєхцєлийн дагуу зууралдац сайтай тос-нэвчмэл кабельд трассын
дагуу байрлах зєвхєн тогтоолгын муфт хэрэглэх нь зохистой.
2.3.19. Дєрвєн утастай сїлжээнд дєрвєн судалтай кабель хэрэглэх ёстой. Нойлын судлыг
тавихдаа фазын утаснаас тусгайд нь тавьж болохгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй, хєнгєн цагаан
бїрээстэй, гурван судалтай, хїчний кабелийн бїрээсийг гїн газардуулсан саармагтай, хувьсах
гїйдлийн дєрвєн утастай (гэрэлтїїлгийн, хїчний, холимог) системийн нойлын утасны оронд
ашиглаж болно. Гагцхїї тэсрэх аюултай орчинд ба тоноглолын ашиглалтын хэвийн нєхцєлд фазын
утсаар гїйх їргэлжийн зєвшєєрєгдєх гїйдлийн 75-аас дээш хувь нь нойлын утсаар нь гїйж байвал
дээрх системийг ашиглахыг хориглоно. Гурван судалтай хїчний кабелийн тугалган бїрээсийг энэ
зорилгоор зєвхєн єргєтгєж байгаа 220/127 ба 380/220 В-ийн хотын шугам сїлжээнд ашиглахыг
зєвшєєрнє.
2.3.20. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугаманд гурван судалтай кабельтай харьцуулахад
тодорхой хэмжээний зэс буюу хєнгєн цагаан хэмнэхээр байвал, эсвэл шаардлагатай барилгын
стандарт урттай кабель байхгїй бол нэг судалтай кабель хэрэглэж болно. Энэхїї кабелийн
огтлолыг сонгохдоо тэдгээрийн бїрхїїлд їїсэх гїйдлийн нэмэгдэл халалтыг тооцож авбал зохино.
2.3.21. 110, 220 кВ-ын тос дїїрэгмэл кабель шугамын кабелийн маяг ба бїтээцийг тусгай
зураг тєслєєр сонгож, ашиглалтыг нийлїїлэгчийн заавар, дїрмээр зохицуулна. Тос дїїргэмэл
кабель шугамын сэлбэх байгууламж ба даралтын дохиоллын системийг тухайн їйлдвэрийн
дагалдах дїрмийн холбогдох заалтаар зохицуулна.
Кабелийн холболт ба їзїїрлэгээ
2.3.22. Хїчний кабелийг холбох ба їзїїрлэхдээ тэдгээрийн хїрээлэх орчин, ажиллагааны
байдалтай уялдуулан холболтын муфтын маяг, бїтээцийг хэрэглэнэ. Кабель шугамын холболт ба
їзїїрлэгээ нь кабельд чийг болон орчны хортой їйлчилгээтэй бодис їл нэвтэрхээр хийгдэхээс
гадна, дїрмийн дагуу холболт ба тєгсгєвч нь туршилтын хїчдэлээр шалгахад дааж байх ёстой. 35
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 107
БД 43-101-03
кВ хїртлэх хїчдэлтэй шугамын кабелийн тєгсгєлийн болон залгалтын муфтийн хувьд тогтоогдсон
журмаар батлагдсан мєрдєгдєж байгаа техникийн баримт бичигийг удирдлага болгоно.
Хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай буюу урсацгїй масс бїхий тос-нэвчмэл кабелийн
шугамд холболтыг хийхдээ хэрэв хэвийн нэвчмэл цаасан тусгаарлагатай кабелийн тавилтын
тївшин нь урсацгїй масс бїхий нэвчмэл кабелийн тївшинээс дээр байвал тогтоолго (бэхлэлт)-ын
шилжїїлэх муфт ашиглаж болно.
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабель шугам нь резин хоолойд тавигдах резин тусгаарлагатай уян
кабелиар хийгдсэн бол кабелийг чийг даах лакаар бїрсэн халуун наалтуулгын аргаар холболт,
ороолт хийж єгєх ёстой.
2.3.23. Шинээр байгуулж байгаа кабель шугамын хувьд 1 км дутам холбох муфтийн тоо нь
доор єгєгдсєнєєс илїїгїй байх ёстой. Тухайлбал,
· 1-10 кВ хїчдэлтэй, 3х95 мм2 хїртэл огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд– 4 ширхэг,
· 1-10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй, 3х120-3х240 мм2 огтлолтой гурван судалтай кабелийн хувьд –5
ширхэг,
· 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй, гурван фазын кабелийн хувьд – 6 ширхэг,
· нэг судалт кабелийн хувьд – 2 ширхэгийг тус тус хийж єгнє.
110, 220 кВ-ын кабель шугаманд холболтын муфтийн тоог зураг тєслєєр шийдвэл зохино.
Кабелийн маш бага хэмжээний тайрдасыг кабель сунгах байгууламжинд ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.
Газардуулга
2.3.24. Металл бїрхїїлтэй ба хуягтай кабель, тїїнчлэн кабелийг тавихад зориулагдах тєрєл
бїрийн бїтээцийг энэхїї дїрмийн 1.6 бїлэгт заасан шаардлагыг мєрдлєг болгон газардуулах ба
нойлтуулна.
2.3.25. Металл бїрхїїлтэй хїчний кабелийн бїрээс ба хуягийг газардуулах ба
нойлтуулахдаа зєєлєн зэс утсаар хооронд нь болон муфт (тєгсгєлийн ба холболтын г.м.)-ийн их
биетэй нь холбож єгнє. 6 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй хєнгєн цагаан бїрхїїлтэй кабельд бїрээс
ба хуягийг нь газардуулахдаа тусгай дамжуулах утсаар гїйцэтгэх ёстой. Кабелийн бїрхїїлийн
цахилгаан дамжуулацаас илїї сайн дамжуулацтай газардуулгын ба нойлтуулгын утас хэрэглэх їед
энэ нь шаардлагагїй боловч ямарч тохиолдолд огтлол нь 6 мм2- аас багагїй байх ёстой.
Хяналтын кабелийн газардуулгын утасны огтлолыг 1.6.37, 1.6.38-ийн шаардлагын дагуу
сонгоно.
Хэрэв тулгуурын бїтээцэд гадны зориулалтай тєгсгєлийн муфт, цахилуур (разрядник)-ын
бїрдэл тавигдсан байвал хуяг, металл бїрээс, муфтийг хамтатган цахилуурын газардуулах
байгууламжинд шууд холбож єгєх ёстой. Энэ тохиолдолд зєвхєн кабелийн металл бїрээсийг
газардуулга болгон ашиглахыг зєвшєєрєхгїй.
Кабелийн гїїрэн байгууламж ба галерей нь “Барилга, байгууламжийн аянга хамгаалалтын
тєхєєрємжийн зураг тєсєл зохиох заавар, СН-305-87”-ыг баримтлан аянга зайлуулагчаар
тоноглогдох ёстой.
2.3.26. Кабелийн шугамнаас агаарын шугаманд шилжих нєхцєлд агаарын шугамны тулгуурт
газардуулах байгууламж байхгїй бол кабелийн муфтийг газардуулахдаа хэрэв муфт нь кабель
шугамны нєгєє тєгсгєлд газардуулах байгууламжтай холбогдсон буюу кабелийн бїрээсний
газардуулгын эсэргїїцэл нь энэхїї дїрмийн 1.6-ийн заалттай тохирч байвал кабелийн металл
бїрхїїлтэй холбож єгєхийг зєвшєєрнє.
Цахилгаан станц, дэд станц, хуваарилах байгууламжийн
кабелийн аж ахуйд тавих тусгай шаардлага
2.3.27. Доор дурьдах 2.3.28-2.3.32 шаардлага нь 25 МВт, тїїнээс илїї чадалтай дулаан ба
усан цахилгаан станц, 220, 500 кВ-ын хїчдэлтэй хуваарилах байгууламж, дэд єртєє, тїїнчлэн
цахилгаан эрчим хїчний системд чухал ач холбогдолтой дэд єртєє, хуваарилах байгууламжийн
кабелийн аж ахуйд хамааралтай (2.3.54 їзэх) болно.
2.3.28. Цахилгаан станц, дэд єртєєний цахилгаан холболтын гол бїдїївч, дотоод
хэрэгцээний схем болон станц, дэд єртєєний тоноглолын бїрдэл ба кабелийн аж ахуйн
удирдлагын ба їйлчилгээний гїйдлйин схем зэргийг кабелийн аж ахуй, тїїний гадна гал гарахад
станцын нэгээс илїїгїй агрегат, блокийн ажиллагаа алдагдахааргїй байх; дэд єртєє, хуваарилах
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 108
БД 43-101-03
байгууламж нь нэгэн зэрэг харилцан нєєцлєгдєх холболт нь алдагдахгїй байх, тїїнчлэн гал
унтраах, илрїїлэх системийг ажлаас гаргахгїй байх боломжтой хийгдвэл зохино.
Цахилгаан станцын їндсэн кабелийн багц (урсгал) нь технологийн тоног, тєхєєрємжєєс
тусдаа, кабельд гадны хїмїїс хїрэх боломжгїй байхаар кабелийн байгууламж (давхар, хонгил,
уурхай г.м.)-ийг хийж єгєх нь зїйтэй. Цахилгаан станц дахь кабелийн багцыг тавих даялал (трасс)-
ыг сонгохдоо дараах нєхцєлийг тооцож авах ёстой. Їїнд:
• технологийн тоноглолын халсан гадаргуугаас хамааран кабель хэт халахгїй байх,
• тоосон системийн хамгаалах тєхєєрємжєєр тоос (шатах, тэсрэх)-ыг гадагш нь хаях
(їлээлгэх) їед кабель гэмтэхээргїй байх,
• дамжин нэвтрэх (єнгєрєх) зориулалтын кабель шугам нь шингэн-їнс зайлуулах технологийн
хонгил, хими-ус цэвэрлэгээний байр, тїїнчлэн химийн хортой шингэн бїхий дамжуулах хоолой
байрлах байранд тавигдахгїй байх.
2.3.29. Харилцан нєєцлєгдєх кабелийн чухал, онцгой шугам (хїчний, шуурхай гїйдлийн,
холбооны хэрэгслийн, удирдлагын, дохиоллын, гал унтраах системийн)-ууд галын аюул гарахад
нэгэн дор гэмтэхээргїй тавигдвал зохино. Кабелийн аж ахуйн хэсэгт аваари болох, улмаар тэр нь
єргєжєхєєр заналхийлж байвал кабелийн багцын нэг нь нєгєєгєєсєє тусгаарлагдан бїлэг (групп)
болон хуваагдахаар хийгдэх ёстой. Бїлгийн хуваарилалтыг тухайн байранд тавигдах нєхцєлєєс
хамааруулан ангилна.
2.3.30. Эрчим хїчний нэг блокийн хувьд кабелийн байгууламжийн галын тэсвэрлэц нь 0,25
цагийн хязгаарт байвал зохино. Энэ нєхцєлд технологийн тоноглол галын эх їїсвэр (тостой сав,
тосны станц г.м.) болж байвал галд нэрвэгдсэн тоноглолын шатсан кабелиас бусад кабельд галын
тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй байх хаалт, хашлагыг хийж єгвєл зохино. Цахилгаан станцын нэг
блокийн хувьд технологийн тоноглол засварын їйлдвэрлэлийн механик гэмтэл ба тоос буух, оч
хаялт, галаас бїрэн хамгаалсан, улмаар кабелийн хэвийн халуун баригдах, їйлчилгээ хийх
боломжтой нєхцєлд кабелийг тусгай кабелийн байгууламжгїйгээр (гадна) тавьж болно.
Кабельд їзлэг хийх, хїрэлцэх боломжийг хангах байх їїднээс 5 м буюу тїїнээс дээш єндєрт
байрлуулах бол тусгай mавцан, оролт гаргаж єгвєл зохино. Дан ба (20 хїртэл) цєєхєн бїлэг (групп)
кабельд ашиглалтын тавцан хийх шаардлагагїй ба энэ нєхцєлд ашиглалтын їед кабелийг хурдан
засварлах, солих нєхцєлєєр хангаж єгєх ёстой.
2.3.31. Цахилгаан станцын тєрєл бїрийн блок, самбар (щит)-ын кабель тавигдах кабелийн
давхар, хонгил; удирдлагын нэгдмэл щитийн доорх кабелийн давхар ба хонгилыг оролцуулан
кабель єнгєрєх байранд блокоор ба бусад байрнаас тусгаарлах галын тэсвэрлэгц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай шатдагїй материалаар хийсэн хамар ба хучилттай кабелийн давхар, хонгил,
уурхай, хайрцаг, сувагт хувааж єгнє. Шаардлагатай їед кабель шугамыг солих, кабелийг нэмж
тавих їїднээс кабель нэвтрэн гарч байгаа хана нь шатдаггїй, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай материалиар хийгдэх ба хялбар цємрєх шинжтэй байвал зохино.
Дулааны цахилгаан станцын кабелийн байгууламжийн уртын дагуу 50 м бїрт аваарын гарц
(хаалга) хийж єгнє. Цахилгаан станцын кабелийн аж ахуй нь галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас
багагїй даацтай, шатдаггїй материалаар хийсэн хамараар сїлжээний кабелийн хонгил, коллектор
(цуглуурга)-оос тусгаарлагдаж байвал зохино.
2.3.32. Хаалттай хуваарилах байгууламж (ХХБ)-ийн байр ба ил хуваарилах байгууламж
(ИХБ)-ийн хамгаалалт-удирдлагын щитний байрны кабелийн оруулгын хэсэгт галын тэсвэрлэц нь
0,75 цагаас багагїй даацтай материалаар хамар хийж єгнє.
Кабелийн цооног (худаг)-ийг кабелийн хонгил, давхар, бусад байгууламжнаас тусгаарлан
галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийсэн хамар хийж єгєх
ба дээр, доороосоо тагтай байх ёстой. Тагаараа нэвтрэлттэй тууш цооногийг 20 м-ээс доошгїй зай
бїрт галын тэсвэрлэц нь 0.75 цагаас багагїй шатдаггїй материалаар хийсэн хамраар тасалж
тусгаарлах ёстой. Нэвтрэлтийн кабелийн худаг нь орох хаалгатай, шат ба тусгай тахир торгоцоор
тоноглогдсон орж, гарах гишгїїртэй байвал зохино.
Кабель шугамыг газарт тавих
2.3.33. Кабель шугамыг шууд газарт тавихдаа тусгай шуудуунд чулуугїй, барилгын хог,
шааргагїй нунтаг хєрс дэвсэж, дээр нь кабелиа тавих ба дээрээсээ нь зєєлєн хєрсєєр хучилт хийж
єгєх ёстой. Кабелийг бїх уртын нь туршид механик гэмтлээс хамгаалж 35 кВ, тїїнээс дээш
хїчдэлтэй бол 50 мм-ээс багагїй зузаантай тємєр бетон хавтангаар; 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй бол
ердийн тоосго буюу хавтангаар кабелийн трассын чигт хєндлєнгєєр нь тавьж, нэг їеээр хучиж
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 109
БД 43-101-03
хамгаална. Мєн 250 мм-ээс бага фрезийн єргєнтэй газар-шорооны механизмаар ухсан нїхэн
шуудуу, тїїнчлэн кабель шугамын трассын дагуу нэг кабелийг ердийн шавар тоосго, хавтангаар
хучиж хамгаалалт хийж болно. Силикат (цагаан тоосго), цул биш хєндий, нїхтэй шавар тоосго
хэрэглэхийг хориглоно.
Хотын кабель шугамаас єєр зориулалттай, орон нутагт тавигдах 20 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй, 1-1,2 м-ийн гїнд тавигдах кабелийг механик гэмтлээс хамгаалахгїй байж болно. 1 кВ
хїртэл хїчдэлтэй кабелийг механик гэмтэл гарч болох магадлалтай (байнга ухагдаж байдаг) хэсэгт
дээрхийн адил хамгаалалт хийвэл зохино. Тухайлбал, гудамжны асфальтан хучлагатай хэсэг нь
ухах магадлал ховортой хэсэгт хамаарагдана.
Нэгдїгээр зэрэглэлийн хэрэгчдийг тэжээж байгаа 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй шугамаас бусад 20
кВ хїртлэх хїчдэлтэй кабель шугамын хувьд 2-оос доошгїй шуудуунд ердийн тоосгоны оронд
техникийн шаардлагыг хангасан дохиоллын пластмассан тууз тавьж булах ёстой. Дохиоллын
пластмассан тууз (цаашид дохиоллын тууз гэх)-ыг кабель шугам инженерийн сїлжээтэй огтлолцож
байгаа хэсэг, кабелийн холболтын муфтээс инженерийн сїлжээ ба муфтийн огтлолцолоос тал
талруугаа 2 м зайнд, мєн тїїнчлэн хуваарилах байгууламж ба дэд єртєєний оролтын шугамтай 5
м-ийн радиуст огтлолцож байвал хийхийг зєвшєєрєхгїй байж болно. Дохиоллын тууз нь шуудуунд
байгаа кабелийн гадна талын бїрхїїлээс 250 мм-ийн зайнд тавигдана. Хонгилд 1 кабель байвал
дохиоллын туузыг кабелийн тэнхлэгийн дагуу, хэрэв олон тооны кабель байвал захын кабелиас
дохиоллын туузыг 50 мм-ээс багагїйгээр илїї гаргаж тавих нь зїйтэй. Шуудууны єргєн нь 1 туузны
єргєнєєс их байвал холимог туузыг 50 мм-ээс багагїй єргєнтэйгээр солбицуулж тавих ёстой.
Кабелийн дэвсгэр (дэр) бїхий шуудуунд дохиоллын туузыг хэрэглэхдээ кабелийг зєєлєн шорооны
анхны їеээр булаад туузаа тавьж бїх уртын нь турш шороогоор булахдаа цахилгаан угсралтын ба
цахилгаан сїлжээ эзэмшигчийн тєлєєлєгчийг байлцуулна.
2.3.34. Кабель шугамыг тавих гїн нь хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 20 кВ хїртэл
хїчдэлтэй кабель шугамыг -0,7 м; 35 кВ хїчдэлтэй бол -1 м; гудамж ба талбайг огтлон гарах бол
хїчдэлээс хамааралгїйгээр 1 м-ээс багагїй байх ёстой. 110-220 кВ-ын тос дїїргэмэл кабелийн
шугамыг хєрсний тївшиний тэмдэгээс доош 1.5 м-ээс багагїй гїнд тавина.
Хэрэв барилгын оруулгын шугамын урт нь 5 м-ээс хэтрэхгїй, газрын доорхи байгууламжтай
огтлолцох, механик гэмтлээс хамгаалах нєхцєл (хоолойд сївлэх)-єєр хийгдсэн бол кабелийг тавих
гїнийг 0,5 м хїртэл багасгаж болно. Хагалсан газраар 6-10 кВ-ын хїчдэлтэй кабелийг тавихдаа 1 м-
ээс багагїй гїнд тавих ба энэ тохиолдолд трассын дээгїїрх хамгаалалтын зурваст тариалалт
хийхийг зєвшєєрнє.
2.3.35. Шууд газарт тавигдах кабелиас байшин, байгууламжийн довжоо, суурь хїртлэх зай нь
0,6 м-ээс багагїй байвал зохино. Харин барилга байгууламжийн суурины доогуур, барилгын ул
хєрсєнд кабель тавихыг зєвшєєрєхгїй.
Орон сууц, олон нийтийн барилгын техникийн подвалд болон газрын доорх давхарт дамжин
єнгєрєх кабелийг тавихдаа БНбД-ийн шаардлагыг хангавал зохино. Зэрэгцїїлэн тавих кабель
шугамын кабелийн хоорондох хэвтээ зай нь дараах хэмжээнээс багагїй байх ёстой. Тухайлбал,
• 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелиудийн хооронд, хїчний ба хяналтын кабелийн
хооронд 100 мм,
• 20-35 кВ-ын хїчдэлтэй кабелиудийн хооронд ба бусад кабелийн хооронд 250 мм,
• янз бїрийн байгууллагын эзэмшилд байгаа кабелиудийн хооронд, хїчний ба холбооны
кабелийн хооронд 500 мм байх ёстой
Ашиглаж байгаа байгууллагын тухайн байрны нєхцєлтэй уялдуулан сїїлийн 2 заалтыг 100
мм хїртэл багасгах ба аль нэг кабельд (хоолой, шатдаггїй материалаар хийсэн хамрыг
байрлуулах) богино залгалт їїсэхэд гарах гэмтэлээс хамгаалах боломжтой бол 10 кВ хїртэл
хїчдэлтэй хїчний кабель ба єндєр їелзлийн нягтруулсан систем бїхий телефон холбооноос бусад
холбооны кабелийн хоорондох зайг 250 мм хїртэл багасгахыг зєвшєєрнє. Хяналтын кабелийн
хоорондох зайг нормчлохгїй.
2.3.36. Кабель шугамыг ургамал, модтой газар тавихдаа кабелиас модны иш хїртлэх зай нь
2 м-ээс багагїй байхаар бодолцож тавина. Ногоон тарьмал зїлэгийн хэмжээг ихэсгэх, бусад
шалтгаанаар кабелийг хоолойд сївлэх, доогуур нь ухах замаар энэ зайг багасгах талаар
тохиролцож болно. Харин бут бїхий ногоон бїсэд кабель тавих шаардлагатай бол тэр хїртлэх зайг
0,75 м хїртэл багасгаж болно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 110
БД 43-101-03
2.3.37. Кабелийн тавилтын зэрэгцээ байрлалд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугам ба тос
дїїргэмэл кабель шугамаас дамжуулах хоолой ба усны хоолой, инженерийн сувагжуулалт,
дренаж (юїлїїр) хїртэл 1 м-ээс багагїй, нам (0.0049 МПа), дунд (0.294 МПа), єндєр (0.294-
0.588 МПа) даралтын хий дамжуулах хоолой хїртэл 1 м-ээс багагїй, єндєр даралтын (0.588 их,
1.176 МПа) хоолой хїртэл 2 м-ээс багагїй, дулаан дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 2.3.38-ийн
заалтаар тус тус авах ёстой. Зай муутай, давчуу байранд 35 кВ хїртэлх хїчдэлтэй кабель шугамын
хувьд кабелийн тусгай хамгаалалтгїйгээр дээрх зайг багасгаж халуун ус (шингэн) ба хий бїхий
дамжуулах хоолой хїртэлх зайг 0,5 м; кабелийг хоолойд сївлэсэн бол 0,25 м хїртэл ойртуулах
арга хэмжээ авахыг зєвшєєрнє.
2.3.38. Кабель шугамыг дулаан дамжуулах хоолойтой зэрэгцїїлэн тавихдаа кабель ба
хоолойн сувгийн хана хоёрын хоорондох зай нь 2 м-ээс багагїй байх буюу дамжуулах хоолой нь
бїх хэсгийнхээ дагуу ойртон тавигдахаар бол дулаан дамжуулах хоолойн нэмэгдэл халаалт нь
жилийн аль ч улиралд 10 кВ хїчдэлтэй шугаманд +10°С-ээс, 20-220 кВ-ын шугаманд +5°С-ээс
хэтэрхгїй байхаар дулаалгын тусгаарлага хийж єгвєл зохино.
2.3.39. Кабель шугам нь тємєр замтай зэрэгцэн тавигдахаар бол кабель нь дїрмийн дагуу
замын эзэмшлийн бїсээс гадна тавигдах ёстой. Кабелийг тємєр замын эзэмшлийн бїсэд зайлшгїй
тавих шаардлагатай бол Тємєр замын удирдах газар (ТЗУГ)-аас зєвшєєрєл авах ба энэ
тохиолдолд кабелиас тємєр замын тэнхлэг хїртлэх зай нь 3.25 м-ээс багагїй, цахилгаанжсан
тємєр замын хувьд 10,75 м-ээс багагїй зайнд байвал зохино.
2.3.40. Кабель шугамыг автомашины гол ба салбар (I,II зэрэглэлийн) замтай зэрэгцїїлж
тавихдаа (2.5.98-г їзэх) кабелийг замын хоёр талын суваг буюу шуудууны хормойн гадна ирмэгнээс
1 м-ээс багагїй зайнд буюу эмжээрийн чулуунаас 1.5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах ёстой. Энэ
зайг зайлшгїй шаардлагатай тохиолдолд Автозамын холбогдох байгууллагатай зєвшилцсєний
їндсэн дээр багасгаж болно.
2.3.41. Кабель шугамыг 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-тай зэрэгцїїлэн
тавихдаа тухайн кабелийг шугамын захын утас єнгєрч байгаа босоо хавтгайгаас 10 м-ээс багагїй
зайнд гадагш нь гаргаж байрлуулах ёстой. Кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын
шугамын тулгуурын газардуулга ба газардуулах хэсэг хїртэлх зай нь 35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй
шугаманд 5 м-ээс багагїй, 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугаманд 10 м-ээс багагїй байвал
зохино. Гарцаагїй давчуу нєхцєлд кабель шугамаас 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын
тулгуурын газар доорх хэсэг ба газардуур бїхий тусгай тулгуур хїртлэх зайг 2 м-ээс багагїй зайнд
байхыг зєвшєєрнє. Энэ тохиолдолд кабелиас агаарын шугамын дамжуулах утас єнгєрч байгаа
босоо хавтгай хїртлэх зайг нормчлохгїй.
Кабель шугамаас 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх
ба харин кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэсэн бол 0,5 м зайнд байрлуулж болно. Цахилгаан
станц, дэд єртєєний дэвсгэр нутагт давчуу нєхцєлд кабель шугамыг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй
агаарын шугамын ба гїйдэл дамжуулах уян шинийн тулгуурын газардуулга нь дэд єртєєний
газардуулгын хїрээнд холбогдсон бол АШ-ын тулгуурын газар доорх хэсгээс 0,5 м-ээс багагїй
зайнд байрлуулж болно.
2.3.42. Кабель шугам нь єєр кабель шугамтай огтлолцох бол тэдгээр нь 0,5 м-аас багагїй
зузаантай хєрсєєр тусгаарлагдах ба давчуу нєхцєлд 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийн хувьд 0,15
м болгон багасгаж болно. Энэ тохиолдолд кабелийг тусгаарлахдаа бїх огтлолцлын хэсэгт нь 1 м-
ээр нэмэгдїїлж, тал бїрт нь бетонон, тїїнтэй ижил батшилтай бусад материал бїхий хавтан ба
хоолой хийж єгєх ба холбооны кабель нь хїчний кабелийн дээр нь байрлах ёстой.
Кабель шугам нь нефть, хий дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол тэдгээрийн хоорондох зайг
0,5 м-ээс багагїй байхаар тогтооно.
2.3.43. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй кабель шугам нь дулаан дамжуулах хоолойтой оглолцох
бол кабель ба дамжуулах шугамын хучилтын хоорондох зай нь 0,5 м; давчуу хїнд нєхцєлд
0,25 м-ээс багагїй байвал зохино. Энэ нєхцєлд дамжуулах шугамын оглолцлоос захын кабелийн
хоёр талруу нь 2 м нэмсэн хэсэгт газрын температур нь зуны халуун улиралд +10°С-ээс илїїгїй,
євлийн хїйтэн улиралд +15°С-ээс илїїгїй байхаар тохируулж, дамжуулах шугаманд дулааны
тусгаарлага хийж єгнє. Ийм арга хэмжээ хэрэгжих боломжгїй бол кабелийг булах шуудууны гїнийг
0,7 м-ээс 0,5 м болгож тавих (2.3.34-ийг їзэх); их огтлолтой кабель (тавил) хэрэглэх; кабелийг
дулаан дамжуулах шугамын доор хоолойд хийж єнгєрїїлэх, 0,5 м-ээс багагїй зайнд байрлуулах
аргаас аль нэгийг нь хэрэгжїїлж болох ба сїїлийн тохиолдолд кабелийг солихдоо газар
шорооны ажил дахин хийхээргїй байхаар бодолцож, хоолой нэмж тавих нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 111
БД 43-101-03
2.3.44. Кабель шугам нь тємєр ба авто замтай огтлолцох бол кабелийг хонгил, блок буюу
замын эзэмшил газрын бїх єргєний дагуу хоолойнд тавьж, замын далангаас 1 м-ээс багагїй, ус
зайлуулах сувгийн ёроолоос 0,5 м-ээс багагїй гїнд байрлуулах ёстой. Дээр заасан эзэмшлийн бус
байхгїй бол кабелийг тавихдаа зєвхєн огтлолцсон хэсгээс замын далангийн хоёр тийш нь 2 м-ийг
нэмсэн зайнд байрлуулж болно.
Кабелийн шугамын трасс нь шинээр байгуулагдах цахилгаанжаагїй тємєр зам буюу
автомашины замтай огтлолцох бол кабель шугамыг шилжїїлэн тавих шаардлагагїй. Огтлолын
хэсэгт кабелийг солиход зориулсан нягт бєглєє бїхий хэд хэдэн бэлтгэл блок ба хоолой тусгаж
єгєх нь зїйтэй. Кабель шугамнаас агаарын шугамд шилжих тохиолдолд далангийн ирмэг ба
овоолсон шорооноос 3.5 м-ээс багагїй зайнд газрын гадрага дээр кабелийг гаргах ёстой. Кабель
шугам нь автомашины зогсоол ба гараашд машин орох, гарах хэсэгт таарвал кабелийг заавал
хоолойд сївэлж тавих ёстой. Ийм аргаар кабелийг горхи, сувгаар огтлон гарах нєхцєлд хамгаалалт
хийж єгєх нь зїйтэй.
2.3.45. Кабел шугаманд кабелийн холболтын муфтийг тавихдаа муфтийн их бие ба хамгийн
ойрхон кабелийн хоорондох зай нь 250 мм-ээс багагїй байна. Кабелийн муфтийг шугамын эргэж
байгаа ба хэт налуу хэсэгт тавихыг зєвшєєрєхгїй. Хэрэв ийм хэсэгт муфт гарцаагїй тавих
шаардлагатай бол кабелийн муфтийн доорх талбайг засч тэгшлэх ёстой. Холболтын муфтийг
гэмтэх нєхцєлд дахин тавих угсралтын ажлыг тооцоолж кабелийн хоёр тєгсгєлд нєєц хэсэг авахыг
зєвлєж байна.
2.3.46. Кабелийн шугамын трассын дагуу хэрмэл гїйдлийн (утечки) хэмжээ аюултай хэмжээнд
хїрсэн байвал дараах арга хэмжээг авбал зохино. Тухайлбал,
• хэрмэл гїйдлийн аюултай бїсийг тойруулж, кабель шугамын трассыг єєрчлєх,
• трассыг єєрчлєх боломжгїй бол хэрмэл гїйдлийг аль болохоор багасгах арга хэмжээг
тусгах, зэврэлд тэсвэртэй кабель сонгох, цахилгаан зэврэлээс кабелийг аль болохоор идэвхтэй
хамгаалах арга хэмжээ авах г.м.
Хэрмэл гїйдэл зєвшєєрєгдсєн хэмжээнээс илїї гарсан аюултай хєрс бїхий бїсэд кабелийг
тавихдаа катодын туйлшрал (цахилгаан дренаж, протектор, катодын хамгаалалт тавих)-ын аргыг
хэрэглэж болно. Харин давстай ба хужиртай хєрсєнд кабелийн гадаад хэрмэл гїйдлээр ажиллах
катодын хамгаалалт хэрэглэх нь тохиромжгїй.
Кабель шугамыг кабелийн блок, хоолой,
тємєр-бетон тавиурт байрлуулах
2.3.47. Кабель шугамыг зэврэлтээс хамгаалахын тулд хєрсєнд хийх химийн шинжилгээ,
цахилгааны хэмжилтийн їр дїнгээр тодорхойлох шаардлагатай. Кабель шугамыг зэврэлтээс
хамгаалах арга хэмжээ нь газрын доорх холимог барилга байгууламжийн ажиллагаанд аюултай
нєхцєл бїрдїїлэхээргїй байх ёстой. Зураг тєсєлд тусгагдсан зэврэлтээс хамгаалах арга хэмжээ нь
шинэ кабель шугамыг ашиглалтанд орохоос ємнє хийгдсэн байвал зохино. Хэрэв хэрмэл гїйдэлтэй
газар кабель шугаманд хамгаалах хэрэгсэл байрлуулах ба дараагийн оновчтой аргыг сонгохын
тулд аюултай бїсийн хязгаарыг тодорхойлох їїднээс зай ба байрыг тодорхойлох хяналтын
пунктийг байрлуулж єгвєл зохино. Кабель шугаман дээрх потенциалын хяналтыг
трансформаторын дэд єртєє ба хуваарилах пунктээс гарч байгаа кабелийн гаргалга дээр хийхийг
зєвшєєрнє.
2.3.48. Кабелийн блок бэлтгэх, тїїнчлэн кабелийг хоолойд тавихдаа ган, ширмэн,
асбоцементэн, бетон, керамик болон ижил тєрлийн материалаар хийсэн хоолой хэрэглэнэ. Блок ба
хоолойн материалыг сонгохдоо хєрсний усны тївшин, тїїний хортой байдал, хэрмэл гїйдэл байгаа
эсэхээс хамааруулан авч їзвэл зохино. Нам даралтын тос дїїргэмэл нэг фазын кабелийг тавихдаа
зєвхєн соронзон биш материалтай асбоцемент буюу ижил тєрлийн хоолой хэрэглэх ба фаз тус
бїрийг тусгай хоолойд сївлэх нь зїйтэй.
Блоконд байх сувгийн зєвшєєрєгдєх тоо, тэдгээрийн хоорондох зай, хэмжээг энэхїї дїрмийн
1.3.8, 1.3.9 зїйлийг иш їндэс болгон авна. Кабелийн блок бїр нь сувгийн 15 % хїртэл буюу нэг
сувгаас багагїй нєєцтэй байх ёстой.
2.3.49. Кабелийн блок ба хоолойг газарт суурилуулах гїн нь тухайн байрлалын нєхцєлєєр
тодорхойлогдох боловч дээд талын кабель хїртлэх зайг 2.3.34-ын заалтанд єгєгдсєн зайнаас
багагїйгээр авах ёстой. Кабелийн блок, хоолойг хаалттай дэвсгэр нутагт ба їйлдвэрийн байрны
шаланд тавихдаа тїїний гїний хэмжээг нормчлохгїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 112
БД 43-101-03
Кабелийн блок ба хоолойн худаг талруугаа хазайх хазайлт нь 0,2 %-оос багагїй байх ёстой.
Кабелийн блок ба хоолойг шууд газарт байрлуулахдаа дїрмийн 2.3.35-ыг їндэслэн хоолойгїй
кабелийн адилаар гїйцэтгэвэл зохино.
2.3.50. Блоконд тавьсан кабель шугамын чиглэл єєрчлєгдєх хэсэгт, кабелийн блокоос газарт
шилжих хэсэгт кабелийг хялбар татах, сунгах, тїїнийг гаргах боломжийг хангасан кабелийн худгийг
байгуулж єгвєл зохино. Ийм худгийг трассыг шулуун хэсэгт кабелийн хязгаарын зєвшєєрєгдєх
таталтыг тооцож, нэг нэгнээс нь тодорхой зєвшєєрєгдєх зайнд байрлуулах ёстой. 35 кВ-оос доош
хїчдэлтэй 10 хїртэл тооны кабелийг блокоос газарт шилжїїлэхдээ кабелийн худаггїйгээр хийж
болно. Энэ нєхцєлд кабелийг блокоос гаргахдаа ус нэвчихгїй материалаар хийсэн битїїмжтэй
хайрцаг хэрэглэвэл зохино.
2.3.51. Кабель шугамыг блок ба хоолойноос барилга, хонгил, подвалд шилжїїлэхдээ худаг
байгуулах, блок ба хоолойноос шууд тэдгээрт оруулах, байшингийн дотор нїх ухах, эсвэл гадна
ханын доор хорго (камер) гаргах аргуудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Энд хамгийн гол нь хоолой,
нїхэнд ус нэвтэрхээргїй, шуудуунаас барилгад болон хонгилд мэрэгч амьтад орохоос болгоомжлох
нь зїйтэй.
2.3.52. Блок, хоолой дахь кабелийн сувгаас кабелийг гаргах, тэдгээрийг холбохдоо кабелийг
татах їеийн механик гэмтлээс хамгаалж, гадаргууг цэвэрлэх, боловсруулалт ёстой. Мєн кабелийг
блокоос гаргаж, кабелийн байгууламжинд оруулах, сунгах їедээ пластмасс ивээс хэрэглэн
нитгэрэх, зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс илїї єнцєг гарган нугалахаас болгоомжлох нь зїйтэй.
Ил хуваарилах байгууламжны (ИХБ) дэвсгэрт хєрсний ус ихтэй їед кабелийг тавихдаа газрын
дээрх арга буюу тавиур (лоток), хайрцаг хэрэглэх ёстой. Газрын дээрх тавиур ба хайрцаг,
тэдгээрийн хавхагийг тємєр бетоноор хийнэ. Тавиурийг тусгай хийцийн бетон дэрэн дээр борооны
усыг саадгїй урсгах зорилгоор кабелийн трассын чиглэлд 0,2 %-оос багагїй налуу гаргаж тавина.
Харин тавиур нь ёроолдоо ус гоожуулах нїхтэй бол налуу гаргах шаардлагагїй. Кабель сунгах
тавиурыг хэрэглэхдээ нээлттэй хуваарилах байгууламжийн доторх тоног тєхєєрємж, машин
механизмын ашиглалт-засварын ажил гїйцэтгэхэд шаардлагатай замын гарц, орцыг гаргавал
зохино. Энэ зорилгоор явж єнгєрєх тээврийн хэрэгсэлийн ачааллыг тооцон тємєр-бетон хавтанг
ашиглаж тавиурыг нэг тївшинд байрлуулна. Тавиурыг хэрэглэхдээ тїїнээс доор орших хоолой,
суваг, шуудуунд тавихыг зєвшєєрєхгїй. Тавиураас кабелийг гаргаж удирдлага ба хамгаалалтын
шїїгээнд оруулахдаа газарт суулгаагїй (булаагїй) хоолойд сївлэж оруулах ёстой. Ил хуваарилах
байгууламжийн нэг ячейкны дотор кабелийн холбоос хийхдээ шуудууг ашиглах ба энэ тохиолдолд
удидлага ба реле-хамгаалалтын шїїгээрїї очих кабелийг хамгаалах хоолойнд сївлэх
шаардлагагїй. Кабелийг механик гэмтэлээс хамгаалахдаа єєр арга (булан тємєр, швеллер, гуурс,
бусад)-ыг хэрэглэдэг.
Кабель шугамыг кабелийн байгууламжинд тавих
2.3.53. Бїх тєрлийн кабелийн байгууламжийг хийхдээ угсралтын ба ашиглалтын їед кабелийг
солих ба нэмж тавих зорилгоор кабелийн тоог 15 %-иар кабелийг нэмж тавих боломжийг тооцож,
зураг тєслєєр тодорхойлох нь зїйтэй.
2.3.54. Кабелийн давхар, хонгил, галерей (гудам), эстакад (хуурай гїїр), цооног нь єєр
тєрлийн байр, зэрэгцээх кабелийн байгууламжаас галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагийн даацтай
шатдагїй хучилт, хамар хашлагаар тусгаарлагдсан байвал зохино. Кабелийн урт (тууш) хонгилд
хїчний ба хяналтын кабель тавигдах бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавигдах бол 100
м-ээс ихгїй зайнд ийм тєрлийн хамар (хананцар)-аар таслан єрєє, таслага гаргах ёстой. Давхар
шалтай хуваагдсан єрєєний талбай нь 600 м2-гаас ихгїй байвал зохино.
0.75 цагийн гал тэсвэрлэцтэй кабелийн байгууламж, хамар (хананцар)-ын хаалга нь 2.3.27-д
дурьдсан цахилгаан тоног тєхєєрємжийн хувьд галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй, харин
бусад цахилгаан тоноглолд галын тэсвэрлэц нь 0.6 цаг ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь
гадагшаа онойдог буюу їйлдвэрлэлийн Г, Д зэрэглэлийн байрлуу гардаг байх ёстой.
Кабелийн байгууламжаас гарах гарцны тоо, гарах байрлал нь тухайн тавигдах хэсгийн
байдлаар тодорхойлогдох боловч тэдгээр нь 2-оос багагїй байна. Кабелийн байгууламжийн уртын
дагуу 25 м-ээс ихгїй зайнд нэг гарц байх ёстой. Кабелийн байгууламжийн хаалга нь нягт, єєрєє
хаагдах зарчимтай байвал зохино. Кабелийн байгууламжаас гарах хаалга нь гаднаасаа онгойдог,
цоожтой; кабелийн байгууламж талаасаа тїлхїїргїй онойдог байвал зохино.
Байгууламжийн єрєє хоорондын хаалга нь ойролцоох гарцын чиглэлд онгойх, тэдгээрийг
хаалттай байрлалд барьж байх оньсоор тоноглогдсон байвал зохино. Эстакад, гїїрээр єнгєрч
байгаа кабельд зориулсан оролтын шат хийж єгєх ёстой. Оролтын хоорондох зай нь 150 м-ээс
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 113
БД 43-101-03
ихгїй байвал зохино. Эстакадын хажуу талаас нь тїїний оролт хїртлэх зай нь 25 м-ээс илїї гарч
болохгїй. Оролт бїрд хаалга байх ба кабелийн аж ахуйн їйлчилгээтэй холбогдолгїй гадны хїн
эстакадад чєлєєтэй орох боломжгїй байвал зохино. Хаалга нь єєрєє хаагдах тїгжээтэй, дотоод
талаасаа тїлхїїргїй онгойх зарчимтай байвал зохино.
Кабелийн галерейд оролтуудын хоорондох зай нь 35 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй кабель
тавих нєхцєлд 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель тавих бол 120 м-ээс ихгїй байвал зохино.
Гадны зориулалттай кабелийн эстакад, галерейн барилгын даацын їндсэн бїтээц нь галын
тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй тємєр бетон, галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй ган багана,
хєндєл зэргээс бїрдэх ёстой. Барилга, байгууламжийн даацын бїтээцийн дэргэд гадаа байрлах
эстакад ба галерейд тавигдах кабелийн багцын шатах їед тїїний механик бєхбат буюу аюултай
хэв-гажилтанд орохоос сэргийлж, галын тэсвэрлэц нь 0,75 цагаас багагїй материалаар хамгаалалт
хийж єгвєл зохино. Кабелийн галерей нь гал эсэргїїцэх, шатдаггїй, 0.75 цагаас доошгїй галын
тэсвэрлэцтэй хамар ханаар хэд хэдэн єрєє, таслагад хуваагдана. Галерейн єрєєний урт нь тїїнд
35 кВ хїртэл хїчдлийн кабель тавих бол 150 м-ээс ихгїй, тос дїїргэмэл кабель бол 120 м-ээс ихгїй
байвал зохино. Гадны зориулалттай кабелийн галерей нь хэсэгчлэн хаалттай байх учир дээрх
шаардлагыг мєрдлєг болгох албагїй.
2.3.55. Хонгил ба сувагт технологийн ус, тос орохоос хамгаалсан арга хэмжээ авахаас гадна
хєрсний ба борооны ус зайлуулах налуу, нїх гаргаж єгнє. Шалыг нь ус цуглуулгын буюу борооны
усны суваг талруу 0,5 %-оос багагїй налуу хийж єгвєл зохино. Мєн хонгилийн нэг єрєєнєєс нєгєєд
ороход шалны тївшин харилцан адилгїй, єргєлтийн єнцєг нь 15°С-аас их биш бол налуу зам
(пандус) хийж єгнє. Хонгилийн єрєє, таслага хооронд шаттай байгууламж хийхийг хориглоно.
Байрны гадна хєрсний уснаас дээш байрлах кабелийн шуудууны ёроолд нь ус-шїїлтийн
зориулалттай 10-15 см хайрга ба элс нягтруулан чигжиж єгєх ёстой.
Кабелийн хонгилд усны тївшинээс хамааруулан ажиллах автомат асаалгатай ус-шїїрїїлэх
механизм тусгах нь зїйтэй. Асаалтын механизм, цахилгаан хєдєлгїїр нь онцгой нойтон нєхцєлд
ажиллах чадвартай байвал зохино. Эстакад, оролтын хэлбэрийн галерей нь нэг тївшингээс нєгєєд
шилжихдээ тївшиний ялгаатай бол 15 °-аас ихгїй бол налуу зам хийж єгєх нь зїйтэй. Харин 1:1
харьцааны налуутай бол шат байхыг зєвшєєрнє.
2.3.56. Хуваарилах байгууламж, байранд тавих кабелийн суваг ба давхар шал нь
шатдаггїй, авагддаг хавтангаар таглагдах ёстой. Цахилгаан машины буюу тїїнтэй ижил тєстэй
тєрлийн байранд сувгийг биржгэр ган хавтгай, царсан (паркет) шалтай удирдлагын самбарын
байранд сувгийг доороос нь асбест буюу асбестын зуурмагаар бїрсэн паркет бїхий модон хавхаг
буюу таглаа хэрэглэнэ. Суваг ба давхар шалны дээгїїр тоноглол зєєх, шижїїлэх ажил хиигдэнэ
гэдгииг тооцох нь зїйтэй. Байрны гадна тавигдах кабелийн сувагны авдаг хавтан таглаа нь
дээгїїрээ 0.3 м-ээс доошгїй зузаантай шороон їеээр хучигдсан байвал зохино. Хашлагатай
байранд кабелйин авагдах хавтан дээгїїр шороогоор хучилт хийх хэрэггїй. Таглааны хавтан бїр нь
гараар єргєх бариултай хийгдэх ба 70 кг-аас дээш жинтэй байж болохгїй.
Єндєр (их) халуунтай хайлсан металл, шингэн асгарах буюу кабелийн металл бїрхїїлд
хортой їйлчлэлтэй бодис бїхий газарт кабелийн суваг тавих, мєн коллектор, хонгилын нээлхий
гаргахыг тус тус хориглоно. Барилгын гадна байрлах газрын доорхи хонгилын дээгїїр 0,5 м-ээс
багагїй зузаантай шороогоор хучиж єгєх ёстой. Кабелийг дулаан дамжуулах хоолойтой хамт
байрлуулахад хїрвэл дулаан дамжуулах хоолойгоос кабелийн байрлалд їїсэх агаарын нэмэлт
халалт нь жилийн аль ч улиралд +5°С-ээс ихгїй байхаар бодож, хоолойн дулаан дамжуулж байгаа
хэсэгт дулаан тусгаарлага ба агааржуулалт хийх ёстой.
2.3.57. Кабелийн байгууламжинд кабелийг аль болохоор барилгын стандартын бїтэн
уртаар нь сунгах ба байрлуулахдаа дараах арга хэмжээг авах нь зїйтэй. Їїнд:
• Хяналтын ба холбооны кабелийг хїчний кабелийн дор юмуу дээр нь тавьж, хамар
(хананцар)-аар тусгаарлах ба тїїний салбарлага ба огтлолцлыг хїчний кабелийн дээр ба доор нь
хийх,
• Хяналтын кабелийг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийн зэрэгцээ тавихыг зєвшєєрєх,
• 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй хїчний кабелийг 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй кабелийн дээр тусгай
хамар (хананцар) хэрэглэж байрлуулах,
• Генератор, трансформаторын 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй ажлын ба бэлтгэл кабель, 1-р
зэргийн хэрэглэгчийн тэжээлийн кабель зэргийг хооронд нь хамар (хананцар)-аар тусгаарлан, єєр
єєр хэвтээ тївшинд байрлуулах,
• Дээр заасан 1, 3, 4-д дурьдсан хамар (хананцар)-ыг галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас
багагїй даацтай шатдаггїй материалаар хийх, г.м.
Агаарын ба механик хєєс буюу усан мананцараар шїрших автомат гал унтраалгыг 1, 3, ба 4-
д заагдсан нєхцєлд хамар (хананцар)-ыг хэрэглэхгїй байхыг зєвшєєрнє. Гадна тавигдах кабелийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 114
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
21505992-BD-43-101-04
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
21505992-BD-43-101-04
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 464
Pages: