БД 43-101-03
эстакад, гаднах хаалттай галерейд дээрх хэсэгчилсэн тусгаарлах хашлага шаардлагагїй болно.
Харилцан нєєцлєгдєх хїчний кабель шугам нь хоорондоо 600 мм-ээс багагїй зайнд байрлах бол
эстакад (гїїрэнцэр)-ад алсгалтыг даацын бїтээц (ферм, хєндєл)-ийн хоёр талаар нь хийж єгєх ба
галерейд бол зєвхєн єнгєрєх (зєрєх) талд хийх нь зїйтэй.
2.3.58. Кабелийн байгууламжинд гал, тїймрийг илрїїлэх, унтраах автомат, суурин тєхєєрємж
ашиглах шаардлагатайг тодорхойлохдоо эрх бїхий тусгай байгууллагынн батлагдсан журам,
баримт бичигт їндэслэн тогтооно. Нээлхий ба салхилуулгын худаг, уурхайн оролтонд шууд ойрхон
25 м-ээс дооших хїрээнд бол галын крант тавьж єгєх нь зїйтэй. Кабелийн эстакад ба галерейд
тэдгээрийн тэнхлэгээс хамгийн ойрхон гидрант хїрэхэд 100 м-ээс хэтрэхгїй байх нєхцєлийг
бїрдїїлэхээр тооцож тоноглох нь зїйтэй.
2.3.59. Кабелийн байгууламжинд хїчний ба хяналтын кабелийн огтлол нь 25 мм2, тїїнээс их
бол тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй кабелиас бусадад нь кабелийн тулц бїхий тусгай (консол)
хийцэд сунгаж єгнє. Тугалган бїрхїїлтэй, хуяглаагїй, хїчний ба хяналтын кабель, 16 мм2 ба
тїїнээс бага огтлолтой бїх тєрлийн хуяглаагїй, хїчний кабелийг тавиур буюу (нэлэнхїй биш ба
нэлэнхїй) хашлаганд тавина.
Кабелийн сувгийн ёроол 0,9 м-ээс ихгїй бол кабелийг ёроолд нь тавих ба 1 кВ-оос дээш
хїчдэлтэй хїчний кабелийн бїлэг, хяналтын кабелийн бїлгийн хооронд 100 мм-ээс багагїй зайтай
байрлуулах ёстой. Эсвэл энэ бїлэг кєбелиудын хооронд галын тэсвэрлэц нь 0,25 цагаас багагїй
даацтай шатдаггїй материалаар хамар (хананцар) хийж єгнє.
Тєрєл бїрийн кабелийн байгууламжинд кабелийг тусад нь тавихад байж болох хамгийн бага
зайн хэмжээг хїснэгт 2.3.1-д їзїїлэв.
Сувагт тавьсан хїчний кабелийг элс, шороогоор булахыг (7.1.52-аас бусад тохиолдолд)
хориглоно. Кабелийн байгууламжинд тїїний бїтээц ба кабелуудийн хоорондох зай, єнгєрєлт
(зєрєлт)-ийн єндєр, єргєн нь хїснэгт 2.3.1-д зааснаас багагїй байх ёстой. Нэг талын ба хоёр талын
байрлалтай кабелийн бїтээцээс хамааран кабелийн хоорондох босоо зай багасахад хїснэгтэнд
їзїїлсэн зайн хэмжээ нь нэвтрэх байрлалд 800 мм хїртэл нарийсч, уртын 1 м дутамд єндєр нь 1,5
м хїртэл буурч болохыг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 2.3.1.
Кабелийн сунгах хамгийн бага зай
Тавих хамгийн бага хэмжээ, мм
Зай Хонгил, галлерей, Кабелийн суваг ба
Єндєрийн хэмжээ давхар, эстекадад давхар шаланд
Хоёр талын байрлалтай байх їеийн
бїтээцийн хоорондох хэвтээ зай, (зєрєх 1800 1200-аас ихгїй
єргєн)
1000 0.6 м хїртэл гїнд бол
Нэг талын байрлалтай байх їеийн
бїтээцээс хана хїртлэх хэвтээ зай, 300; 0.6-аас 0.9 м-ийн
(зєрєх єргєн)
Хэвтээ бїтээцийн1 хоорондох босоо зай: гїнд бол 450; 0.9 м-ээс
Хїчний кабель:
· 10 кВ хїртлэх хїчдэлтэй дээш бол 600;
· 20-35 кВ хїртлэх хїчдэлтэй 900 Дээрхтэй ижилхэн
· 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй 200 150
250 200
· Хяналтын ба холбооны кабель, 1 кВ 300 250
хїртлэх хїчдэлтэй 3х25 мм2 хїртэл
огтлолтой 100 100
800– 1000
Байгууламжийн уртын дагуух тулгуур
бїтээц (консул)-ийн хоорондох зай, Кабелийн голчийн хэмжээнээс багагїй
35 кВ хїртэлх2 хїчдэлтэй дан (нэг)
хїчний кабелийн хоорондох хэвтээ ба Нормчлогдоогїй
босоо зай
Хяналтын ба холбооны кабелийн 100 Кабелийн голчийн
хоорондох хэвтээ зай3 (кабелийн уурхай хэмжээнээс багагїй
дахь кабель)
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдлийн кабелийн
хоорондох хэвтээ зай
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 115
БД 43-101-03
1-єнгийлтийн ашигтай урт нь кабелийн трассын шулуун хэсэгт 500 мм-ээс ихгїй байх ёстой.
2-кабель нь 250 мм-ийн талтай гурвалжмнд байрлах,
3-їїнээс цооногт байрлах бол.
2.3.60. Хяналтын кабелийг тавиурт багцаар нь, металл хайрцаганд олон їеээр нь давхарлаж
тавихдаа дараах нєхцєлийг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,
1. багцын гадаад диаметр нь 100 мм-ээс ихгїй байх,
2. нэг хайрцаганд тавих давхар (їе)-ын єндєр нь 150 мм-ээс хэтрэхгїй байх,
3. багц ба олон їелэх кабель нь нэгэн тєрлийн бїрээстэй байх,
4. кабелийг багцад, їелэлийг хайрцаганд, кабелийн багцыг тавиурт бэхлэхдээ кабелийн жин
ба бэхэлгээний їйлчлэлээр хэв гажилтанд орохооргїй байх,
5. галын аюулгїйн їїднээс хайрцагны дотор гал хязгаарлах бїс хийх, (босоо хэсэгийн 20 м-
ээс ихгїй зайнд ба нэвтрэх зєрлєгєнд, хэвтээ хэсэгийн хамар (ханацар) нэвтлэх хэсэгт хийх г.м.)
6. кабелийн трассын чиглэл бїрт хайрцагны нийт багтаамжийн 15 %-иас багагїй хэмжээний
багтаамжийг нєєцлєх шаардлагыг тус тус мєрдлєг болговол зохино. Хїчний кабелийг багцаар нь
буюу олон їеээр тавихыг хориглоно.
2.3.61. Газрын доорхи инженерийн сувагжуулалт ихтэй, зай муутай хотын нєхцєлд кабелийн
хонгилын єндєрийг хїснэгт 2.3.1-д єгсєн хэмжээнээс багасган 1,5 м-ээс багагїй хэмжээнд хагас
єнгєрєлт (зєрлєг) маягтай хийхдээ дараах нєхцєлийг тооцох нь зїйтэй. Тухайлбал, кабель
шугамын хїчдэл нь 10 кВ-оос ихгїй байх, хонгилийн урт нь 100 м-ээс хэтрэхгїй байх, бусад
нєхцєлд хонгилийн тєгсгєлд гаралт ба нээлхий байх шаардлагатай г.м. болно. Бусад хэмжээг 2.3.1.
хїснэгтэнд єгсєнтэй харгалзуулан гїйцэтгэх ёстой.
2.3.62. Кабелийн худгийн єндєр нь 1,8 м-ээс багагїй байх ба хоргоны єндєрийг нормчлоогїй
болно. Холболтын тогтоолгын ба хагас бэхлэлтийн муфтийн худаг нь муфтийг гаргахгїйгээр
угсралт хийх боломжтой уужим тавиу байвал зохино. Усан доорх шилжилтийн эргийн худаг нь
бэлтгэл кабель, тосолгооны аппарат байрлуулах боломжийн хэмжээтэй байвал зохино. Хагас
худагт хєрсний ба борооны ус цуглуулах нїх хийж єгєхєєс гадна шаардлагатай гэж їзвэл дээрх
шаардлагыг їндэслэн ус шїїрїїлэх байгууламж (2.3.55-ийг їзэх) хийж єгвєл зохино. Кабелийн
худаг нь металл шаттай байх ёстой. Кабелийн худаг дахь кабель ба холбоосны муфтийг тавиур
буюу хашлаган бїтээц дээр нь байрлуулна.
Кабелийн худаг ба хонгилийн нээлхий нь 650 мм-ээс багагїй голчтой, дугуй хэлбэртэй,
давхар металл таг ба хавхагаар таглагдана. Тухайлбал, доод хавхаг нь тїгжээтэй хийгдэх байх ба
хонгил талаасаа тїлхїїргїй онгойдог байвал зохино. Дээд таг нь авахад зориулсан бариултай байх
ёстой. Байрны дотор бол давхар таг ба хавхаг хэрэглэх шаардлагагїй.
2.3.63. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй, хїчний кабелийн залгаасны муфтийг хонгил, давхар, сувагт
тавихдаа муфтэнд гарч болох цахилгаан нэвтрэлт, їїсэх галын ба тэсрэлтийн аюулыг байранд нь
устгах їїднээс заавал тусгай хамгаалах гэр хийж єгєх ёстой. Эстакад, залгаасны муфтийн худаг,
суваг, хоргоноос бусад кабелийн байгууламжинд ердийн ба хиймэл салхилуулга хийж єгєхдєє
тухайн єрєє, таслага бїр нь хамааралгїй салхилуулгатай байхаар тусгах нь зїйтэй. Кабелийн
байгууламжийн салхилуулгын тооцоо нь орж байгаа ба гарч байгаа агаарын хоорондох
температурын уналт нь +10°С-ээс ихгїй байх зарчимд їндэслэгдэнэ. Энэ тохиолдолд хонгилийн
нарийсах ба эргэлтийн тойруу хэсэг болон бусад газарт шатамхай хий хуримтлагдахаас зайлсхийх
ёстой. Салхилуулгын тоноглол нь ноцолт, шаталт їїсэх нєхцєлд агаарын оролтыг хаах, євлийн їед
хонгил хєлдєхєєс сэргийлэн хаалт (шибер), автомат хаалтын аль нэгийг тавих нь зїйтэй. Барилгын
дотор кабелийг тавихдаа технологийн тоног тєхєєрємжйин нєлєєлєл ба хїрээлэх орчины агаарын
температурын єсєлтєєр кабельд хэт халалт їїсэхээс зайлсхийх ёстой.
Кабелийн залгаасны муфтийн худаг, суваг, хорго ба нээлттэй эстакадаас бусад кабелийн
байгууламжинд зєєврийн гэрэлтїїлэг ба багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээ, цахилгаан
гэрэлтїїлгээр тоноглоно. Цахилгаан дулааны станцад багаж, хэрэгсэлийн тэжээлийн сїлжээг
хийхгїй байж болно.
2.3.64. Кабелийг коллектор (цуглуурга)-т, технологийн галерей, эстакадад тавихдаа “Усан
хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ, тїїний барилга байгууламж” БНбД 3.05.04.90-
ийн шаардлагыг мєрдлєг болгон гїйцэтгэнэ. Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга,
байгууламж хїртлэх хамгийн бага зайг хїснэгт 2.3.2-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.3.2
Кабелийн эстакад ба галерейгээс барилга, байгууламж
хїртлэх хамгийн бага зай, м
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 116
БД 43-101-03
Барилга байгууламж Нормчлогдсон зай Хамгийн бага зай, м
а. Зэрэгцэн тавигдах, хэвтээгээр
Суурин (цул битїї) ханатай Эстакад, галлерейгаас Нормчлогдохгїй
барилга байгууламж байшин, байгууламжийн хана
хїртэл
Нїхтэй хана бїхий барилга, Эстакад, галлерейгаас 2
байгууламж байшин, байгууламжийн хана
хїртэл
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн бїтээцээс Галлерей ба нэвтрэлттэй
цахилгаанжаагїй тємєр зам байгууламжийн хамгийн эстакадад 1 м, нэвтрэлтгїй
ойртох овор хїртэл эстакадад 3 м
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн 2
автомашины зам, галын бїтээмжээс замын хашлагаын
гарц чулуу, замын ирмэг хїртэл
Татлаган (канат) зам Эстакад, галлерейн хийцээс 1
хєдєлгєєнт хэсгийн овор
хїртэл
Газрын дээгїїрх дамжуулах Эстакад, галлерейн хийцээс 0.5
хоолой дамжуулах хоолой хамгийн
ойрхон хэсэг хїртэл
Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн (2.5.97 їзэх)
агаарын шугам бїтээмжээс шугамын утас
хїртэл
б. Огтлолцолд тавигдах, босоогоор
Їйлдвэрийн доторхи Эстакад, галлерейн доод 5.6
цахилгаанжаагїй тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой
хїртэл
Їйлдвэрийн доторх Эстакад, галлерейн доод 7.1 (3.0)
цахилгаанжсан тємєр зам тївшинээс рельсийн толгой
4.5
Їйлдвэрийн доторхи (авалцааны сїлжээний 0.5
автомашины зам (галын даацын трос ба утасны (2.5.97 їзэх)
гарц) хамгийн дээд цэг хїртэл) 1.5
Газрын дээгїїрх дамжуулах
хоолой хїртэл
Цахилгаан дамжуулах Эстакад, галлерейн доод
агаарын шугам тївшинээс замын далан ба
Холбооны ба
радиожуулалтын агаарын галын гарц хїртэл
шугам
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
дамжуулах хоолой хїртлэх
хамгийн ойрхон хэсэг
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
утас хїртэл
Эстакад, галлерейн бїтээцээс
утас хїртэл
Кабелийн эстакад, галерейг цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, їйлдвэрийн доторхи
автомашины ба тємєр замтай, галын гарц ба тросон замтай, холбооны ба радионы агаарын
шугамтай, дамжуулах хоолойтой огтлолцуулахдаа 30°-аас багагїй єнцєг гаргаж гїйцэтгэхийг
зєвлєж байна. Эстакад, галерейг тэсрэх аюултай бїсэд тавихдаа энэхїї дїрмийн 7.1, галын
аюултай бїсэд бол 7.2 бїлгиин заалтыг мєрдлєг болгох ёстой. Эстакад ба галерейг радио ба
холбооны агаарын шугамтай зэрэгцїїлэн тавихдаа радио-холбооны шугам, кабель ба утасны
хоорондох хамгийн бага зай нь кабель шугамаас радио-холбооны шугаманд нєлєєлєх нєлєєллийн
тооцооны їндсэн дээр сонгож авна.
Їйлдвэрийн дэвсгэр нутагт хїн зорчихгїй хэсэгт байрлах кабелийн эстакад ба галерейн
хамгийн бага єндєр нь газрын гадаргуугаас кабелйин хамгийн доод эгнээ хїртлэх зайг 2.5 м-ээс
багагїйгээр байх нєхцєлийг хангасан тооцооны їндсэн дээр авах нь зїйтэй.
Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавих
2.3.65. Кабель шугамыг їйлдвэрийн байранд тавихдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол
зохино. Їїнд:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 117
БД 43-101-03
• Кабелийг засвар, їзлэг хийхэд хялбар байх їїднээс ил байрлуулна. Машин механизм,
тоноглол, тээврийн хэрэгсэл, ачаа зєєх талбайд байрласан кабель (хуяглагдсан байсан ч)-ийг
2.3.5-ын шаардлагыг їндэс болгон хамгаалалт хийнэ.
• Кабелийн хоорондох зайг хїснэгт 2.3.1-ийг їндэслэн авна.
• Зэрэгцээ тавьсан хїчний кабель, тєрєл бїрийн дамжуулах хоолойн хоорондох зай нь 0,5 м-
ээс багагїй, шатамхай шингэн дамжуулах хоолой ба хийн хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй
байх ёстой. Кабель нь їїнээс бага зайнд ойртох буюу огтлолцох їед ойртолтын бїх нєхцєлд тал
бїрлїї нь 0,5 м зайнд механик гэмтэл (тємєр хоолой, арьс г.м.)-ээс хамгаалж єгєхєєс гадна
шаардлагатай бол хэт халалтаас хамгаалах нь зїйтэй. Нэвтрэлтээр кабелийг єнгєрєєхдєє
шалнаас дээш 1,8 м-ээс багагїй зайтай угсралтыг гїйцэтгэх нь зїйтэй.
• Кабелийг босоо хавтгайд халуун шингэн бїхий тосны ба усны шугамны доор ба дээр
зэрэгцїїлэн тавихыг хориглоно.
2.3.66. Кабелийг шаланд ба олон давхар барилгын хооронд тавихдаа сувагт буюу хоолойд
сївлэж єгвєл зохино. Їзїїрлэлт, залгалт нь нь їхлїїт холболттой байхыг хориглоно. Кабелийг
барилгын дотор хана, хучилт, хамар (хананцар)-аар нэвтрэн єнгєрїїлэхдээ хоолой ба бэлдэц
нїхэнд угсрагдахдаа хоолой, нїхэнд гарсан зай завсарыг шатдаггїй, хялбар ухагдах материалаар
сайн чигжиж єгвєл зохино. Кабелийг салхилуулгын сувагт тавих, шатны гишгїїрээр ил тавихыг тус
тус хориглоно. Ган хоолойнд сївлэгдэх дан кабелийг энэхїї тєрлийн сувагтай огтлолцохыг
зєвшєєрнє.
Кабель шугамыг усан доогуур тавих
2.3.67. Кабель шугам нь гол, горхи, сувагтай огтлолцох бол ихэвчлэн бага идэгдсэн ёроолын
ба эргийн хэсэгт тавьж єгнє. Кабелийг тогтонги биш ай сав, эрэгтэй голоор гаргахдаа ёроолд нь
гїн суулгах, ёроолыг тэгшлэх асуудлыг тухайн голын орчины байдалтай уялдуулан тєслєєр
шийдвэл зохино. Мєн чулуун далан, адил тєстэй саадыг тойруулах буюу шуудуу єнгєрїїлэн хийх
арга хэмжээ авах нь зїйтэй.
2.3.68. Кабель шугамыг гол, горхи, сувагтай огтлолцуулж гаргахдаа эргийн орчимоор
гїехэн хэсэгт 1 м-ээс багагїй гїнд тавих ёстой. Гол горхи, сувгийн гїнд тавигдах кабелиудийн
хоорондох зай нь голын ус нь 100 м хїртэл єргєнтэй бол 0,25 м-ээс байгагїй байлгахыг зєвлєж
байна. Голын ёроолд тавьсан кабелиас дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь хоолой ба кабелийг
тавихдаа ёроолд хийгдэх ажлын хэмжээнээс хамаарч тєслєєр тодорхойлогдох боловч 50 м-аас
багагїй байна. Сайжруулаагїй (бэхлэлтгїй) эрэг хавийн газарт усан доогуурх кабелийг тавихдаа 10
м-ээс багагїй уртыг нєєцєнд авах нь зїйтэй. Сайжруулсан эрэг хавийн газарт кабелийг хоолойд
сївлэж тавихыг зєвшєєрнє. Харин кабелийг усан доор хооронд нь огтлолцуулахыг хориглоно. 35
кВ хїртэл хїчдэлтэй кабелийг усан доогуур 3 ба тїїнээс дээш тоогоор тавихдаа 3 кабель бїрт нэг
бэлтгэл кабель татах ёстой.
Кабель шугамыг тусгай байгууламжинд тавих
2.3.69. Кабель шугамыг чулуун, тємєрбетон, металл гїїрээр тавихдаа гїїриин явган
хїн зорчих хэсгийн сувагт кабель бїрииг шатдаггїй хоолойд сївлэж байрлуулна. Хоолойд борооны
уснаас хамгаалалт хийж єгєх нь зїйтэй. Металл ба тємєр бетон гїїрэнд, тїїний оролтын хэсэгт
асбестоцемент хоолой хэрэглэх шаардлагатай. Бїх тєрлийн газрын доорх кабелийг тємєр ба
тємєр-бетонон гїїрээр єнгєрїїлэхдээ гїїрийн металл хэсгээс цахилгаан тусгаарлага хийж єгєх
ёстой. Кабелийн бїтээцээс газрын хєрсєнд шилжих хэсэгт мєн асбестоцемент хоолой ашиглахыг
зєвлєж байна.
Металл ба тємєр бетон гїїрээр єнгєрєх газрын доорхи бїх кабелийг цахилгааны хувьд
гїїрийн металл хэсгээс тусгаарах ёстой. Модон байгууламж (гїїр, зогсоол, буух тавцан)-аар
дамжуулан кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ ган хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Гїїрийн хийцийн тєгсгєл
ба гїїрийн температурын заадлаар кабелийг тавьж єнгєрїїлэхдээ кабельд механик хїч їїсэхээс
урьдчилан сэргийлж, холбогдох арга хэмжээ авсан байх ёстой. Зогсоол, буух давцан, хаалт
далангаар кабель шугамыг тавихдаа газарт ухсан шуудуу, сувагт 1 м-ээс багагїй зузаантай
хєрсний дор тавина.
2.3.70. Кабелийг модон гїїр, модон онгоцны зогсоол зэрэг байгууламжинд тавихдаа ган
хоолойд сївлэж єгєх ёстой. Мєн кабелийг шороон далан, хаалт, зогсоолд шууд хєрсєнд тавих ба
1 м-ээс багагїй зузаантай шороогоор хучих нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 118
БД 43-101-03
2.4. 1 кВ ХЇРТЭЛ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН
ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ ба тодорхойлолт
2.4.1. Дїрмийн энэ бїлэгт бїрээсгїй (нїцгэн) утастай 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй цахилгаан
дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ), мєн шугамнаас бїрээстэй, бїрээсгїй утсаар салаалга авах,
оруулга хийх хэсэг хамаарагдана. Тусгай дїрэм, нормын дагуу барих (хотын цахилгаан тээврийн
шугам г.м.) агаарын шугамд энэ дїрэм хамаарахгїй. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамд тавих
нэмэгдэл шаардлагыг 6.3 бїлэгт авч їзсэн тул мєрдєх нь зїйтэй. Агаарын шугамын оруулга,
гаргалгын кабель залгаас ба салбарлагыг 2.3 бїлэгт заасан шаардлагын дагуу хийнэ.
2.4.2. 1 кВ хїртэлх хїчдэлтэй ЦДАШ гэдэг нь тулгуур, эсвэл барилга, инженерийн
байгууламжинд (гїїр, замын гарц г.м) байгаа багана, тулаас зэрэгт тусгаарлавч ба арматурын
тусламжтайгаар бэхэлсэн агаарт ил байрлах утсаар цахилгаан эрчим хїчийг дамжуулж
хуваариалах байгууламж юм. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын тулгуураас (барилгын)
оруулга хїртэлх хэсгийг шугамын салбарлага, салаа гэнэ.
2.4.3. 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утас тасраагїй ердийн байдлыг тїїний
ажлын хэвийн горим, аль нэг утас нь тасарсан байдлыг аваарийн горим гэж нэрлэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.4.4. Агаарын шугамын утасны механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар,
тусгаарлага ба арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Агаарын шугамын тулгуур ба
суурийн тооцоог тєлєв, байдлын тооцооны дээд хязгаарын аргаар БНбД-д заасны дагуу хийнэ.
Норматив ачааллыг энэ дїрмэнд зааснаар тодорхойлно.
2.4.5. Агаарын шугамыг хот, суурингийн ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу тээврийн
хэрэгсэлээр зорчиход аюул учирахаар бол (хашаа, барилгын хаалгаар орж гарах, унаа, хєсєг, хїн
явах) тїїнээс хамгаалж єгєх ёстой. Унаа, хєсгєєр дайрч болзошгїй (замын уулзуур, гарц г.м)
тулгуурыг хамгаалвал зохино.
Шугамын тулгуурт газраас дээш 2.5-3,0 м-ийн єндєрт тухайн тулгуурын дугаар, барьсан он,
холбооны кабель шугам хїртэлх зайг тэмдэглэж (холбооны кабель хїртэлх зайг агаарын шугамын
тулгуурын єндрийн хагасаас бага зайнд тэмдэглэх) єгнє.
2.4.6. Агаарын шугамын тулгуурт байгаа тємєр, металл хийц, боолтын утас (бандаж)
зэргийг зэврэлтээс хамгаалж єгвєл зохино.
Тооцооны цаг уурын нєхцєл
2.4.7. Агаарын шугам (АШ)-ын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийг тусгахдаа Монгол улсын
цагуурын мужлалын зураг ба орон нутгийн салхины хїч, мєсжилтийн хэмжээгээр гаргасан
бїсчлэлийн зургийг баримтлан авах ёстой (Хавсралт 2, 3, 4). Орон нутгийн салхины хїч,
мєсжилтын норматив хэмжээг шугамын утас нь 12 м хїртэлх єндєрт байрлах нєхцєлд 5 жилд 1
удаагийн давтагдах їзїїлэлтийг (2.5.18 ба 2.5.21-ийг їзэх) баримтлан авах ёстой. Хєндлєнгийн
салхинаас халхалагдсан (шигїї барилгажилттай суурин газар, ойн массив, байшингийн дундаж
єндєртэй тэнцэхїйц цэцэрлэгийн суулгац ба агаарын шугамын єндрийн 2\3 -аас багагїй єндєртэй
мод, уулын хєндий, хадан цохио, хавцал зэрэг) газарт баригдах агаарын шугамын салхины хурдны
норматив хїчийг хїснэгт 2.4.1 (хавсралт 2)-ээс авна.
Хїснэгт 2.4.1.
Хєндлєн салхины їйлчлэлээс хамгаалах агаарын шугамын тооцооны
салхины нормчлогдсон хурдны тїрц.
Салхины бїсчлэл Салхины хурдны напор, даН/м2 Салхины хурд,
(кгс/м2) м/с
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 119
БД 43-101-03
1. Хойт бїс 15.7 (16) 16
2. Дунд бїс 20.6 (21) 18
3. Ємнєт бїс 26.5 (27) 21
Утасны салхины ачааллыг тооцохдоо тїїний чиглэлийг шугамд 90° байхаар авч їзэх ёстой.
Тулгуурын тооцоог хийхдээ тїїнд їйлчилж байгаа гаднын хїчний хамгийн тохиромжгїй гэж їзэж
байгаа салхины чиглэлээр сонгож авна. Утсанд їйлчлэх салхины хїчийг 2.3.20-д заасны дагуу
тодорхойлно. Агаарын температурын хамгийн их утгыг цаг уурын жинхэнэ ажиглалтын єгєгдєлєєр,
бага утгыг таван жилийн хугацааны 1 удаагийн давтагдалтаар авах ёстой. Эдгээр цаг уурын тоон
утгуудыг 5.0-аар нэмэгдїїлэн аль ойр тал руу нь нарийвчлан хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
2.4.8. Агаарын шугамын утасыг 2.4.9-д заасны дагуу салхи, мєсжилтын ачааллын (янз
бїрийн) хувилбараас хамааруулан цаг уурын нєхцлєєс хамаарах хэвийн горимд тооцоог хийх
ёстой. Мєсжилтын хананы зузааныг I бїс, II бїсэд 5 мм, III бїсэд 10 мм гэж авах нь зїйтэй.
2.4.9. Агаарын шугамын тооцоонд цаг уурын нєхцєлийн давхцалыг дараах байдлаар
харилцан хослуулж авах шардлагатай. Їїнд:
1. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн их температуртай байх;
2. Салхигїй, мєсжилтгїй, хамгийн бага температуртай байх;
3. Утас мєсжилттэй, салхигїй, -5°С температуртай байх;
4. Мєсжилтгїй, температур -5°С байхад норматив салхины хїч (Qmax)-ийг (2.5.1. хїснэгтээс
авах) оролцуулан тооцоолох,
5. Мєсжилттэй, температур -5°С, салхины хїч 0.25*Qmax (салхины хурд 0.5*Vmax) байх;
Энэ нєхцєлд мєсжилт ихтэй орон нутагт салхины хурдны тїрц (напор)-ыг 14,7 даН/м2 –аас доошгїй
байхаар авна.
Жилийн дундаж температур нь -5°С, тїїнээс бага байдаг бїс нутагт дээрх жагсаалтын 4, 5
дугаарт байгаа температурыг -10°С-аар авч хэрэглэх нь зїйтэй. Шугамын утасыг барилга
байгууламжинд ойртох зайг шалгахдаа салхины нормчлогдсон хурд ба хамгийн их температурын
тооцоог ашиглана.
Цахилгааны утас ба арматур
2.4.10. Агаарын шугаманд нэг ба олон судалт (мушгимал) утас хэрэглэх ба харин мушгимал
утсыг задлаж хэрэглэхийг хориглоно. Утасны бєх батаас хамааран агаарын шугамд хэрэглэх
хєнгєн цагаан утас 16 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан ба биметал утас 10мм2, олон судалт
(мушгимал) ган утас 25 мм2-аас багагїй ба дан ган утас хэрэглэх тохиолдолд 4 мм-ээс багагїй
огтлолтой байвал зохино. 5 мм2-ээс дээш диаметртэй дан ган утас ба 6.5 мм2-ээс дээш голчтой нэг
биметал утас хэрэглэхийг хориглоно. Агаарын шугамаас салаалж оруулахдаа утасны маяг,
огтлолыг 2.4.2-р хїснэгтэд заасны дагуу тусгаарлагатай ба тусгаарлагагїй (нїцгэн) утас
хэрэглэхийг зєвшєєрнє.
Хїснэгт 2.4.2.
Агаарын шугамаас оруулганд салбарлага авах утасны
хамгийн бага огтлол ба диаметр
Утас: Шугамын алслалт дахь утасны
(Даацын) зэс (АВТ-1,АВТ-2) хамгийн бага огтлол ба диаметр
Ган ба биметалл
Хєнгєн цагаан ба тїїний хайлш 4 мм2 6 мм2
3 мм2 4 мм2
16 мм2 16 мм2
Нэг давхар барилга бїхий дїїрэгт агаарын шугамаас салаалах оруулгын утас нь цаг уурын
нєхцлєєс хамгаалах бїрээстэй байвал зохино. Агаарын шугамаас авсан оруулгын салаалгын урт
нь 25 м-ээс илїїгїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны физик-механик їзїїлэлтийг 2.5.7-р
хїснэгтэд харуулав.
2.4.11. Утасны батбєхийн тооцоог (гаднаас їйлчлэх) хамгийн их гадны ачаалалд, эсвэл
гаднын ачаалалгїй їеийн хамгийн бага температурт гэсэн 2 нєхцлєєр хийх ёстой. Утасны
зєвшєєрєгдєх хїчдэлийн хэмжээг 2.5.7-р хїснэгтэд їзїїлэв.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 120
БД 43-101-03
2.4.12. Утасыг залгахдаа тусгай холболтын хавчаарын тусламжтайгаар, эсвэл гагнаж
(халуунаар) холбох ёстой. Дан судалтай утасыг тулгаж гагнахыг зєвшєєрєхгїй, мушгиж залгаад
гагнах нь зїйтэй.
2.4.13. Татлага, унжилтанд байгаа утасны холболтын бєх бат нь тухайн утасны батшилын
хязгаарын 90 %-иас доошгїй байх хэрэгтэй. Ижил биш хєндлєн огтлолтой, єєр тєрлийн металл
утасыг залгахдаа зєвхєн тулгуур дээрх шилжилтын тусгай хавчаар хэрэглэнэ. Шилжилтийн хавчаар
болон тїїгээр холбосон утасны хэсэгт тухайн утасны жингээр їїсэх механик татах хїчийг турших
хэрэггїй.
Утсыг агаарын шугамын тулгуурын тусгаарлуурт дангаар нь бэхлэх ёстой (2.4.31, 2.4.34,
2.4.35 ба 2.4.41-ыг їзэх). Утасыг шєргєн (штыр) тусгаарлуурт дамжуулах утасаар уях ба тусгай
хавчаараар бэхэлж болно. Агаарын шугамаас оруулганд салаалах утсыг їхлїїт (бєх) бэхэлнэ.
Бэхэлгээний дэгээ, шєрєг, шилбэний батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 2-оос багагїй байвал
зохино.
Тулгуур дээрх утасны байрлал
2.4.14. Байгаль, цаг агаарын нєхцєлєєс хамааралгїйгээр агаарын шугамын тулгуурт фазны
утасуудыг янз бїрийн байршилаар татаж болно. Нойлын (галгїй) утсыг ихэвчлэн фазны утасны
доод талд нь байрлуулбал зохино. Тулгуурт хамтад нь татах гадна гэрэлтїїлгийн утасыг гол тєлєв
агаарын шугамын нойлын утасны дээд талд байрлуулах нь зїйтэй. Тулгуурт тавигдах гал
хамгаалуур болон хамгаалах, хэсэглэх (секцлэх) тоноглолыг агаарын шугамын утаснаас доош
байрлуулах нь зїйтэй.
2.4.15. Утасны хамгийн их унжилт 1,2 м хїртэл байх нєхцєлд єєр хоорондоо ойртох,
хїрэлцэхээс сэргийлж тулгуур дээрх алслалтанд байх утасны хоорондын зайг доорх хэмжээнээс
багагїй байлгах хэрэгтэй. Їїнд:
а. Утасыг босоо байрлалд байхад утасны хэвтээ шилжилт нь 20 см-ээс ихгїй байх ба
мєсжилтийн I, II, III бїсэд 40 см;
б. Мєсжилтийн бїх бїсэд утасны бусад байрлалд салхины хурд 18 м/сек хїртэл байх їед -40
см, мєн 18 м/сек-ээс дээш хурдтай байх їед -60 см.
Хэрэв утасны хамгийн их унжилт 1,2 м-ээс илїї байх їед дээрх зай нь утас хоорондын зайн
бодит унжилтыг 1,2 м-д харьцуулсан харьцаагаар тус тус нэмэгдїїлж єгвєл зохино. Нэг ерєнхий
тулгуур дээр байрлах єєр агаарын шугамын огтлолцол ба агаарын шугамаас салбарлах їед тїїний
ижил биш фаз хоорондын босоо зай нь 10 см-ээс багагїй байх ёстой. Оруулгын тусгаарлуурын
хоорондох тэнхлэгийн дагуух зай нь 20 см-ээс багагїй байх хэрэгтэй.
2.4.16. Тулгуур дээр утас буулгах їед утасны хоорондох хэвтээ зай нь 15 см-ээс багагїй байх
ёстой. Утаснаас тулгуурын гадрага, хєндлєвч (траверс) болон бусад хэсгїїд хїртэлх зай 5 см-ээс
багагїй байх хэрэгтэй.
Тусгаарлага (тусгаарлуур)
2.4.17. Шєргєн тусгаарлуурын батшилын нєєцийн коэффициент нь 2,5-аас багагїй байвал
зохино. Агаарын шугамнаас авсан салбарлагын хэсэгт олон хїзїїт (нугачаат) буюу суурьтай
тусгаарлуур хэрэглэнэ. Нойлын утас нь тусгаарлуур дээр бэхлэгдэх ёстой.
Хэт хїчдэлийн хамгаалалт ба газардуулга
2.4.18. Тусгаарласан саармагтай сїлжээнд шугамын тємєр бетон тулгуур дээрх фазын
утасны дэгээ, шилбэ, шєрєг ба тулгуурын арматурыг газардуулсан байх хэрэгтэй. Газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь 50 Ом-оос ихгїй байна. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд
шугамын тємєр бетон тулгуур дээрхи фазын утасны дэгээ, шилбэ ба тулгуурын арматурыг
шугамын нойлын утастай холбож єгнє. Газардуулгын утасны диаметр нь 6 мм-ээс багагїй байна.
Атмосферийн хэт хїчдлээс хамгаалахаар газардуулсан ба тїїнчлэн нойлын утасны давтан
газардуулга хийгдсэнээс бусад тохиолдолд модон тулгуур дээрх дэгээ, шєрєг, шилбийг
газардуулах шаардлагагїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 121
БД 43-101-03
2.4.19. Їйлдвэрийн утааны яндан болон бусад тєрлийн яндан хоолой, єндєр мод, байшин
барилгаар халхлагдаагїй нэгээс хоёр давхар барилгатай суурин газрын агаарын шугам нь аянгын
хэт хїчдэлээс хамгаалсан газардуулгатай байх ёстой. Газардуулгын энэ байгууламжийн эсэргїїцэл
нь 30 Ом-оос ихгїй байх ба тэдний хоорондын зай нь жилийн аянгын хугацаа 40 цаг хїртэл байвал
200 м-ээс ихгїй, жилийн аянгын хугацаа 40 цагаас их байвал 100 м тус тус байна. Їїнээс гадна
газардуулах байгууламжийг дараах байдлаар хийж єгвєл зохино. Їїнд:
1. хїн олонтой газар (сургууль, хїїхдийн асрамж, цэцэрлэг эмнэлгийн байр г.м), аж ахуйн
єртєг єндєртэй байшин, барилгад (агуулах, малын хашаа, засварын газар) салаалсан оруулга
хийх шугамын тулгуурт,
2. зэргэлдээх хамгаалалтын газардуулгаас алслагдах хамгийн их зай нь жилийн аянгын
хугацаа нь 10-40 цагтай бїс нутагт 100 м-ээс ихгїй, аянгын хугацаа 40 цагаас их бїс нутагт 50 м-ээс
ихгїй байх ба оруулгын салбарлага бїхий шугамын эцсийн тулгуурт газардуулга хийж єгнє.
Заагдсан газардуулгын байгууламжинд модон тулгуурын дэгээ, шєрєг, шилбэ, улмаар тємєр
бетон тулгуурт дээрхээс гадна арматурыг нэмэж холбоно. Газардуулсан саармаг цэгтэй сїлжээнд
аянганы хэт хїчдэлээс хамгаалахдаа аль болохоор нойлын (галгїй) утсыг давтан газардуулсан
байдлаар хйих хэрэгтэй. Дээрх 1, 2 зїйлд заагдсан тулгуурт вентиль цахилуур тавих гстой.
Тулгуур ба шон
2.4.20. Агаарын шугаманд доор дурдсан хэлбэр, маягийн тулгуур хэрэглэнэ. Їїнд:
1. Агаарын шугамын трассын шулуун хэсэгт тавих зориулалттай завсрын тулгуур. Эдгээр
тулгуурт АШ-ын хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлд їїсэх таталтын хїч їйлчлэхгїй байх
ёёстой.
2. Агаарын шугам бусад тєрєл бїрийн байгууламжтай огтлолцох, мєн утасны марк, тоо,
хєндлєн огтлол єєрчлєгдєх хэсэгт тавигдах бэхэлгээний анкер тулгуур. Эдгээр тулгуурт АШ-ын
хэвийн горимын їед шугамын дагуу чиглэлтэй утасны янз бїрийн таталтын жингээс їїсэх хїч
їйлчилнэ. Анкер тулгуур нь батбєх хатуу хийцтэй байх ёстой..
3. Агаарын шугамын чиг єєрчлєгдєх їед хэрэглэх эргэлтийн тулгуур. Энэ тулгуур АШ-ын
хэвийн горимын їед зэргэлдээх алслалтын хоёр талын утасны жингийн чангаалтыг єєртєє хїлээнэ.
4. Тєгсгєлийн (захын) тулгуурыг шугамын эхлэл ба тєгсгєлд, мєн кабель залгаасаар
хязгаарлагдах хэсэгт тавина. Ийм тулгуур нь анкер тулгуурт багтах бєгєєд АШ-ын хэвийн горимын
їед шугамын нэг талын чангаалтын хїчийг єєртєє хїлээнэ.
5. Агаарын шугамаас салбарлага авах зориулалттай салаалгын тулгуур.
6. Хоёр чиглэлийн шугам нэг тулгуур дээр огтлолцох їед хэрэглэх огтлолцлолын тулгуур.
Салаалгын болон огтлолцолын тулгуурыг дээр нэрлэгдсэн тулгуурын бїрэлдэхїїнд оруулна.
2.4.21. Тулгуурууд єєрийн хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр тулаастай, татуургатай байж
болно. Татуургыг газарт суулгасан бэхэлгээ эсвэл чулуу, тоосго, тємєр бетон ба тємєр барилга
байгууламжинд бэхэлж болно. Татуурга нь нэг ба олон утастай байж болно. Татуургыг тооцооны
дагуу сонгож авах ба бусад татуургын огтлол нь 25 мм2-аас багагїй огтлолын талбайтай байна.
Тусгаарлагдах саармаг цэгтэй сїлжээний тулгуурын татуургыг бэхэлсэн доод цэгээс газар
хїртэлх зай 2,5 м-ээс бага байвал тїїнд 10 Ом-оос ихгїй эсэргїїцэлтэй газардуулга хийх, эсвэл
татуургыг шугамын хїчдэлд тохирсон татлагын тусгаарлагчаар газраас зааглаж єгєх хэрэгтэй.
Энэхїї АШ-ын хїчдэлд тохирсон тусгаарлагчыг газраас 2,5 м-ээс багагїй зайд байрлуулна. Гїн
газардуулсан саармагтай сїлжээний шугамын тулгуурын татуургыг нойлын хамгаалалтын утастай
холбож єгєх ёстой.
2.4.22. Тулгуурын хэлбэр маягаас хамаарахгїйгээр шугамын хэвийн горимын тооцоогоор
утасыг мєсжилттэй, мєсжилтгїй їед тасрахгїй байх механик ачааллын тооцоог хийсэн байна.
Тєгсгєлийн ба эргэлтийн тулгуурын алслалтыг хязгаарласан хэмжээнээс бага байх тооцооны їе
дэх єнцгийн ба тєгсгєлийн тулгуур нь утас мєсжилтгїй, агаарын бага температур салхигїй
байхаар бодож хийвэл зохино. Тооцоог дараах їндсэн ачаалалыг бїрэн тооцсож хийвэл зохино.
Їїнд:
1. Завсрын тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал;
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 122
БД 43-101-03
2. Анкер тулгуурт - шугамын утас, тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал; зэргэлдээх алслалтын утасны таталтын жингийн ялгавараар їїсэх дагуу ба хэвтээ
ачаалал; Тулгуурт їйлчлэх,утасны дагуу, хэвтээ ачааллыг тооцоогоор сонгоно. Тулгуурт їйлчлэх
дагуу, хэвтээ ачааллын хамгийн бага утгыг авахдаа тулгуурт їйлчилж байгаа утасны нэг талруу
татах хамгийн их утгын 50 %-тай тэнцїїгээр авна.
3. Єнцгийн тулгуурт- тїїний хєндлєвчийн дагуу їйлчлэх утасны жингийн таталтаас їїсэх
ачаалалын хэвтээ хєндлєн утга, шугамын утас ба бїтээцэд їйлчлэх салхины хэвтээ, хєндлєн
ачаалал;
4. Тєгсгєл (зах)-ийн тулгуурт- утасны нэг талын таталтаас їїсэх хэвтээ ачаалал.
2.4.23. Агаарын шугамд тємєр-бетон, модон, тємєр-бетон хєлтэй модон, тємєр тулгуурыг
хэрэглэж болно. Шугамын модон тулгуурт бэлтгэлийн 3-аас доошгїй зэрэглэлтэй, ялзралаас
хамгаалж боловсруулсан гуалин хэрэглэнэ. Модыг ялзралтаас хамгаалахдаа мєрдєж байгаа
стандартын дагуу ялзралын эсрэг уусмалд нэвчїїлэх замаар бэлтгэх ёстой. Хар модыг ялзралын
эсрэг хамгаалалтгїй хэрэглэж болно. Шон (гуалин)-гийн шувтан байдлыг угаасаа нь їзїїрлїї нь 1 м
уртад 8 мм-ээр нарийсч байхаар тооцож авах нь зїйтэй.
Тулгуурын тооцоогоор сонгогдох їндсэн элемент (шон, хєл, хєндлєвч, тулаас) хийх
зориулалттай гуалингийн дээд хэсэгтээ, нарийн їзїїрийн диаметр нь 14 см-ээс багагїй байх ёстой.
Тулгуурын бусад элемент, тїїнчлэн байшингийн оруулгын салбарлагын тулгуурт хэрэглэх
гуалингийн нарийн талын диаметр нь 12 см-ээс багагїй байвал зохино.
2.4.24. Тулгуурыг газарт суулгах гїний хэмжээ ба тулгуурыг бэхлэх арга нь тїїний єндєр,
бэхлэх утасны тоо, хєрсний байдал болон ухаж суулгах газар шорооны ажлын аргаас хамаарна.
Шугамын трассын усанд автагдах, туугдах хєрсний эвдрэлтэй хэсэгт тулгуурыг суулгахдаа бэхэлгээ
(хєрс овоолж дарах, хучих) хийнэ.
Овор (габарит), огтлолцол ба ойртолт
2.4.25. Агаарын шугам нь тєрєл бїрийн байгууламж, хот, суурин газрын гудамж, талбайг
ямар ч єнцгєєр огтлон гарч болно. Єнцгийн хэмжээг нормчлохгїй (2.4.31-ийг їзэх). Шугамын
утасны хамгийн их унжилтын їед тїїнэээс газар хїртэлх зай нь гудамжны хїмїїс зорчих хэсэгт 6 м-
ээс багагїй байна. Утаснаас газар хїртлэх унжилтын босоо зайг хїрэхэд бэрхшээлтэй (давчуу)
газар 3.5 м, хїрч болохгїй зэлїїд газар (уулын налуу, хад, хадан цохио)-т 1 м хїртэл багасгахыг
зєвшєєрнє.
Том биш хот, суурин газарт гудамжны хїмїїс зорчихгїй хэсгийг огтлон гарч байгаа агаарын
шугамнаас оруулгын салбар, салаалга авахдаа утаснаас газар, явган хїний зам хїртэлх зайг 3.5 м
хїртэл багасгаж болно. Хэрэв энэ заалт биелэгдэхгїй тохиолдолд нэмэлт тулгуур буюу барилга
дээр нэмэлт бїтээц хийж єгєх ёстой.
2.4.26. Агаарын шугамын утаснаас газар ба усны гадаргуу хїртэлх зайг тїїнчлэн тєрєл
бїрийн байгууламж дээгїїр єнгєрєх їеийн тїїний (объектийн) дээд хэсгээс утас хїртэлх зайг
цахилгаан гїйдлийн їйлчлэлээр їїсэх халалтыг тооцохгїйгээр утасны хамгийн их унжилтыг доорх 2
хувилбарын аль нэг боломжтойгоор нь тодорхойлох нь зїйтэй. Їїнд:
Орчны агаарын температур -5°С, салхигїй, утас мєсжилттэй байх;
Орчны агаарын температур хамгийн єндєр, салхигїй байх.
2.4.27. Утаснаас барилга, байшин хїртлэх хамгийн их хазайх хэвтээ зай нь тагт, саравч ба
цонх хїртэл 1.5 м-ээс багагїй, суурин хана хїртэл 1.0 м-ээс багагїй байх ёстой. Агаарын шугамыг
байшин, барилга дээгїїр дамнуулж татахыг гагцхїї агаарын шугамаас салаалж, оруулга хийхээс
бусад (2.1.31-ийг їзэх) нєхцєлд хориглоно. Агаарын шугамын тулгуураас газар доорх (тавьсан)
кабель, дамжуулах хоолой ба янз бїрийн зориулалттай газар дээрх босоо (колонок) байгууламж
хїртэлх хэвтээ зай нь 2.4.3 -р хїснэгтэд їзїїлсэнээс багагїй (2.4.33-ийг їзэх) байх ёстой.
Хїснэгт 2.4.3.
Шугамын тулгуураас газар доорх кабель, дамжуулах хоолой,
газар дээрх босоо байгууламж хїртлэх хэвтээ,
зєвшєєрєгдєх хамгийн бага зай
Ойртох байгууламжууд Зай (м)
- Ус, хий, уур, дулаан дамжууулах шугам, мєн арицтгах 1
татуурга.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 123
БД 43-101-03 2
10
- Галын даралттай усны (гидрант) цэг, инженерийн
сувагжилтын худаг, ус тїгээх цэг г.м. 1
- Шатахуун тїгээгїїр
- Тєрєл бїрийн кабель (холбоо, дохиолол ба радио 0.5
нэвтрїїлэгийн кабелиас бусад)
- Дээрхтэй адил, гэхдээ тусгаарлавч хоолойнд сївэлсэн
кабель
2.4.28. Улирлын чанартай хєлддєг жижиг гол, сувагтай огтлолцох їед агаарын шугамын
утаснаас усны дээд мандал хїртлэх зай нь 2 м-ээс доошгїй, харин мєс хїртлэх зай нь 6 м-ээс
доошгїй байвал зохино. Ой ба таримал ургамал, модон дундуур агаарын шугам гарахад тэднийг
заавал гудамлан огтлох шаардлагагїй. Тэгэхдээ утасны их унжилт, савалтын їед утаснаас мод,
сєєг, бут бусад ургамал хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай байна.
2.4.29. 1 кВ-оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам, 1 кВ-ээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугамтай
огтлолцох бол 2.5.79-2.5.84-д; зэрэгцэн тавигдах бол 2.5.62-д заасан шаардлагыг мєрдлєг болгох
ёстой. 1 кВ-оос дээш ба доош хїчдэлтэй шугамын утсыг нэг тулгуур дээр бэхлэх, мєн нэг тулгуур
дээр огтлолцоход (2.5.80) -д заагдсан шаардлагыг биелїїлсэн байх хэрэгтэй. Дээгїїр нь гарч
байгаа агаарын шугамын утсыг шєргєн тусгаарлуурт хоёрлосон (давхар) бэхэлгээ хийх ёстой. 1 кВ
хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугамын огтлолцлын алслалт дахь хоёр талын тулгуурын утас бэхлэх
арматур, лонхны дэгээ, шилбэ, шєрєг болон хоёр шугамын утсыг нэг дор бэхлэх тулгуурыг заавал
газардуулсан байна. Газардуулгын эсэргїїцэл нь 30 Oм-оос ихгїй байх ёстой.
2.4.30. 1 кВ -оос доош хїчдэлтэй агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцоход зориулалтын
огтлолцлын тулгуурыг ашиглах ба мєн алслалтын дунд огтлолцохыг зєвшєєрнє. Огтлолцсон АШ-
ын ойртож байгаа утасны босоо зай нь орчны дулааны хэм 15° С, салхигїй байхад 1 м-ээс багагїй
байх ёстой. Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцож байгаа хэсэгт анкер ба завсарын тулгуур
хэрэглэж болно. Агаарын шугамууд алслалтандаа огтлолцож байвал огтлолцлын цэгийг дээгїїр нь
єнгєрч байгаа шугамын тулгуурт нь аль болох ойрхон байхаар сонгоно. Гэхдээ огтлолцож байгаа
шугамын утаснаас огтлох гэж байгаа шугамын тулгуур хїртэлх хамгийн ойрхон хэвтээ зай нь 2 м-
ээс багагїй байна.
2.4.31. Агаарын шугам нь холбоо-дохиоллын шугам (ХДШ), радио-нэвтрїїлгийн шугам
(РНШ)-тай огтлолцохдоо доорх хувилбарын аль нэгээр нь хийгдэх ёстой.
Холбоо, дохиоллын шугамд яам, албан газар ба аж ахуйн газруудын холбоо, дохиолол,
мэдээллийн шугамууд хамаарна. Холбооны агаарын шугамыг зориулалтын хувьд аймаг, хот
хоорондын холбооны шугам; хєдєєгийн холбооны шугам; радио нэвтрїїлэгийн шугам, хотын
холбооны шугам гэж ангилна. Холбооны агаарын шугамуудыг ач холбогдлоор нь доорх зэрэглэлд
хувааж їзэх ёстой.
n 1 -р зэрэглэлд аймаг, хот хоорондын холбооны шугам, тємєр замын холбоо,
n 2 -р зэрэглэлд аймгийн дотоод холбооны шугам,
n 3 -р зэрэглэлд хэрэглэгчдийн холбооны шугам г.м.
Радио єргєн нэвтрїїлгийн 360 В-оос дээш хїчдэлтэй шугам 1-р зэрэглэлд, 360 В-оос доош
хїчдэлтэй салбар шугам, хэрэглэгчдиййн 15 ба 30 В-ын салбар шугамууд 2-р зэрэглэлд орно.
Їїнд:
1. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон бїрээстэй утастай холбоо-дохиолол, радио
нэвтрїїлгийн шугамтай,
2. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам болон холбоо-дохиололын ба радио нэвтрїїлгиййн
газарт булсан, эсвэл дїїжилсэн кабель шугамтай,
3. Бїрээсгїй, батбєх утастай агаарын шугам болон бїрээстэй, механик батбєх сайтай
холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай,
4. Бїрээстэй утастай агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо, радио нэвтрїїлгийн
шугамтай.
5. Газар доорхи кабельтэй (шилжсэн) агаарын шугам болон бїрээсгїй утастай холбоо,
радио нэвтрїїлгийн шугамтай.
Агаарын шугамыг холбоо-дохиолол, радио нэвтрїїлгийн шугамтай аль болохоор хєндлєн
(90°-т ойрхон) огтлолцуулах хэрэгтэй. Давчуу газарт шугамууд огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 124
БД 43-101-03
2.4.32. Агаарын шугам нь алслалтандаа холбоо-дохиоллын, радио нэвтрїїлэгийн шугамтай
огтлолцоход агаарын шугамын утаснаас нєгєє шугамын хамгийн ойрхон дїїжин кабель буюу утас
хїртлэх босоо зай нь утасны хамгийн их унжилтын (мєсжилттэй, эсвэл агаарын халуунд) їед 1.25
м-ээс багагїй байна. Нэг тулгуур дээр огтлолцоход дээрх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой.
Хэрэв шугамын утас буюу радио нэвтрїїлгийн дїїжин кабель нь босоо тулц (кронщтейн)-д
бэхлэгдсэн байвал дээрх зайг тэрхїї шугамын утас буюу радио-нэвтрїїлгийн дїїжин кабельтэй
АШ-ын тулгуурын талд байгаа шугамны утаснаас тооцож авна.
2.4.33. Агаарын шугамын алслалтандаа холбооны ба радио нэвтрїїлэгийн шугам, дїїжин
кабельтэй огтлолцох хэсэг нь АШ-ын тулгуурт аль болох ойрхон, тулгуураас 2 м-ээс багагїй зайтай
байвал зохино. Бїрээсгїй утастай агаарын шугам нь, бїрээстэй утастай холбооны ба радио
нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо доорхи шаардлагуудыг хангавал зохино. Їїнд:
1. Агаарын шугамын утсыг холбооны шугамын утастай зєвхєн алслалтанд огтлолцохоор
хийвэл зохино. Агаарын шугамын утсыг радио нэвтрїїлэгийн шугамын утастай алслалтанд ч,
ерєнхий тулгуурт ч огтлолцохоор хийж болно.
2. Холбооны гол шугам, хєдєєгийн салбар шугамтай огтлолцох агаарын шугамын алслалтан
дахь хоёр захын тулгуурыг бэхэлгээний анкер маягаар хийх ёстой. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн
бусад шугамуудтай агаарын шугамын огтлолцох хэсэгт сайжруулсан (єндєрсгєсєн) хєлтэй буюу
тулаастай завсрын тулгуур хэрэглэж болно.
3. Огтлолцох хэсгийн холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утас нь гаднах цаг агаарт
тэсвэртэй, 2 кВ-оос багагїй хїчдлээр туршигдсан (ПСБА, ПСБАП, ПРСП г.м.), тухайн газрын цаг
уурын хїнд нєхцєлд татах хїчийг даах батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1.5 -аас багагїй
їзїїлэлт бїхий тусгаарлуутай байх ёстой.
4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлгийн шугамын утасны дээгїїр гарна.
Агаарын шугамын огтлолцож байгаа алслалтын хязгаарлах тулгуурт утсыг давхар бэхлэх буюу
їхлїїт уяж єгєх хэрэгтэй. Онцгой тохиолдолд 380, 220 В, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын
шугамын утсыг тулгуурт холбооны шугамын доогуур гаргаж болно. Гэхдээ холбооны шугамын
огтлолцож байгаа алслалтын хоёр захын тулгуурт утсыг давхар бэхлэх нь зїйтэй.
5. Агаарын шугам болон холбоо, радио-нэвтрїїлгийн шугамтай огтлолцож байгаа
алслалтанд тэдгээр утасны залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалт,
мушгимал утас байвал тїїний огтлол нь хєнгєн цагаан утсанд 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан
утсанд 16 мм2, зєвхєн ган утсанд 25 мм2 -аас багагїй байх хэрэгтэй. Хот, хєдєєгийн радио,
холбооны шугамын хувьд тїїний утасны тоо 10 ба тїїнээс дээш байвал энэ зїйлд дурьдсан
агаарын шугамтай огтлолцох хувилбарыг хэрэглэж болохгїй.
2.4.34. Агаарын шугамын бїрээсгїй утас нь холбоо ба радио-нэвтрїїлгийн газар доорх буюу
дїїжилсэн кабель шугамтай огтлолцоход дараах шаардлагыг хангавал зохино. Їїнд:
* Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газрын доорх кабелиас агаарын шугамын тулгуурын
газардуулга (эсвэл тємєр бетон тулгуур хїртэл) хїртэлх зай, хїн олноор оршин суудаг суурин
газарт 3 м-ээс багагїй, хїнгїй суурин биш газарт 10 м байна. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн газар
доорхи кабелиас агаарын шугамын газардуулаагїй модон тулгуур хїртэлх зай суурин газарт 2 м-
ээс багагїй, суурин биш орон нутагт 5 м-ээс багагїй байх хэрэгтэй. Давчуу (зай муутай) нєхцєлд
энэ зай 2 м-ээс бага байж болох боловч 1 м-ээс багагїй байна. Энэ тохиолдолд кабелийг ган
хоолойд сївлэх эсвэл швеллер буюу булан тємрєєр дарж хамгаалах ба тулгуураас хоёр тийшээ 3
м-ээс багагїй урттай хийгдэнэ. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн кабелийн трассаас хамгийн
ойролцоо байгаа агаарын шугамын тулгуур хїртэл зай нь аль болох их байх ёстой.
* Агаарын шугамын утасыг холбоо ба радио нэвтрїїлэгиййн дїїжлэгдсэн кабель шугамын
дээгїїр нь гаргана.
* Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн дїїжин кабель шугамын дээгїїр єнгєрч байгаа агаарын
шугамын алслалтанд утасны залгаас хийхийг зєвшєєрєхгїй. Холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн
дїїжин кабель шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай, мушгимал
байхаас гадна огтлол нь хєнгєн цагаан утас бол 35 мм2, ган голтой хєнгєн цагаан утас бол 16 мм2,
ган утас бол 25 мм2 -аас тус тус багагїй байвал зохино.
* Дїїжин кабелийн металл бїрээс, кабель єлгєсєн хэцийг огтлолцож байгаа алслалтын
хязгаарлах тулгууруудад газардуулж єгєх ёстой.
* Холбоо ба радио нэвтрїїлгийн кабелийн
тулгуурын сууриас агаарын шугамын утасны хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал
хїртлэх хэвтээ зай нь агаарын шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 125
БД 43-101-03
Агаарын шугам нь холбоо ба радио нэвтрїїлгий шугамтай огтлолцоход хэрэглэх дээр
дурьдсан хувилбаруудыг доорхи тохиолдолд хэрэглэхгїй. Їїнд:
* хэрэв холбооны шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх болбол тїїнд нэмэгдэл байрлуулах,
эсвэл урьд байрлуулсан холбооны шугамын єсгєх пунктийг зєєх шааардлага гарвал;
* хэрэв холбооны шугам дахь кабель залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєх хэмжээнээс
хэтэрвэл;
2.4.35. Агаарын шугам нь холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо
хоёулаа бїрээсгїй утастай байх тохиолдолд дараах шаардлагыг хангана. Їїнд:
1. Агаарын шугам, холбоо болон радио нэвтрїїлэгийн шугамтай зєвхєн алслалтанд
огтлолцохоор хийнэ. Агаарын шугам, холбооны хэрэглэгчдийн ба салаа шугамтай огтлолцоход
утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос хэтрэхгїй тохиолдолд агаарын шугамын тулгуураар
огтлолцуулахыг зєвшєєрнє.
2. Огтлолцож байгаа агаарын шугамын алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьсан байх
ёстой.
3. Холбооны шугамын утас нь тухайн орон нутгийн цаг уурын хамгийн хїнд нєхцєл
(мєсжилт, хїйтрэлт) -єєр суналтын бат бєхийн нєєцийн коэффициент ган ба єнгєт металл утасны
хувьд 2.2 -оос багагїй байх ёстой.
4. Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэтрїїлэгийн шугамын утасны дээр байрлана.
Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуур дээр агаарын шугамын утасыг хоёрлосон
бэхэлгээ хийж єгнє. 380/220 В, тїїнээс бага хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь радио
нэвтрїїлэгийн шонтой утасны доогуур гарч болно. Энэ тохиолдолд радионы шугамын утасыг
алслалтын захын хоёр шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй.
5. Агаарын ба холбоо, радио нэвтрїїлэгийн шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтанд
залгалт хийхийг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утас нь олон судалтай (мушгимал) хєнгєн цагаан
байвал 35 мм2, хєнгєн цагаан утас ган голтой эсвэл ган утастай байвал 25 мм2 -аас багагїй
хєндлєн огтлолтой байна.
2.4.36. Бїрээстэй утастай агаарын шугам нь бїрээсгїй утастай холбоо ба радио
нэвтрїїлэгийн шугамтай огтлолцохдоо дараах шаардлагыг хангаж байх ёстой. Їїнд:
* Агаарын ба холбооны шугамыг зєвхєн утасны алслалтанд огтлолцуулна. Агаарын
ба радио нэвтрїїлэгийн шугамыг утасны алслалтанд буюу тулгуур дээр огтлолцуулбал зохино.
* Агаарын шугам нь холбооны гол, орон нутгийн ба хєдєєгийн шугамтай огтлолцох
алслалтын хоёр талд анкер тулгуур тавьж єгнє. Бусад холбооны болон радио-нэвтрїїлгийн
шугамтай огтлолцох бїх тохиолдолд АШ-ын тулгуурт хїчитгэсэн залгаас (хєл), тулаас бїхий
завсрын тулгуур ашиглаж болно.
* Огтлолцох хэсэг дэхь агаарын шугамын утас нь тухайн орон нутгийн хамгийн муу
цаг уурын нєхцєлд сунгалтын батбєхийн нєєцийн коэффициент нь 1,5-аас багагїй байх ба 2 кВ-оос
доошгїй хїчдлээр туршигдах цаг уурын нєхцєлийг даах чадвартай тусгаарлага бїхий байвал
зохино.
* Агаарын шугамын утас нь холбоо ба радио нэвтрїїлэгийн шугамын утасны дээгїїр
гарна. Огтлолцож байгаа алслалтын захын хоёр тулгуурт агаарын шугамын утасыг хоёрлосон
бэхэлгээтэй, эсвэл їхлїїт уяж єгнє. Агаарын шугамын утасны хїчдэл нь 380/220 В, тїїнээс бага
бол дамжуулах утас нь радионы шугамын шонтой утасны доогуур гарч болно. Гэхдээ радиогийн
шугамын утсыг огтлолцож байгаа алслалтын захын шон дээр давхар бэхлэх хэрэгтэй.
* Агаарын шугам, тїїнчлэн холбоо, радиогийн шугамын огтлолцож байгаа
алслалтанд нь утасыг залгахыг зєвшєєрєхгїй.
2.4.37. Агаарын шугамын газрын доорхи кабель залгаас нь бїрээсгїй утас бїхий холбоо,
радионы шугамтай огтлолцох бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:
* АШ-ын газар доорхи залгаас кабелиас холбоо, радионы шугамын тулгуур, тїїний
газардуулга хїртэлх зай нь 1 м-ээс багагїй байх ба кабелийг тусгаарлах хоолойд сївлэж тавьсан
байвал дээрх зай нь 0.5 м-ээс багагїй байвал зохино.
* Агаарын шугамын кабельтай тулгуурын сууриас холбооны ба радиогийн шугамын
хамгийн ойрхон газар (хэвтээ хавтгай)-т буусан тусгал хїртлэх хэвтээ зай нь холбооны ба радио-
нэвтрїїлгийн шугамын тулгуурын єндрєєс багагїй байна.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 126
БД 43-101-03
2.4.38. Агаарын шугам, холбооны ба радиогийн агаарын шугамтай ойртох їед тэдгээрийн
захын утасны хоорондох зай нь хэвтээгээрээ 2 м-ээс багагїй байх ба давчуу, зайгїй нєхцєлд 1.5 м-
ээс багагїй байж болно. Бусад ердийн тохиолдолд эдгээр шугамуудын хоорондох зай нь АШ,
холбооны ба радио-нэвтрїїлгийн хамгийн урт тулгуурын єндрєєс багагїй байх ёстой. Радио
нэвтрїїлэг, дамжуулалтын тєв болон хїлээн авах тєвийн барилга байгууламж, антейн болон радио
нэвтрїїлэг хїлээн авах орон нутгийн цэгийн ойролцоо агаарын шугам єнгєрєх їеийн ойртолтын
хэмжээг тодорхой тогтоож єгдєггїй.
Агаарын шугамын утаснаас холбооны ба радиогийн шугамын утас, телевизийн кабель ба
радио антейнаас буулгасан оруулга хїртэлх зай нь 1.5 м-ээс багагїй байна. Гэхдээ агаарын
шугамын тулгуураас оруулга хїртэлх алслалтын утас, агаарын шугамнаас байшин барилга руу
оруулсан утас нь холбооны ба радиогийн шугамаас салаалсан оруулгын утастай огтлолцохгїй
байхаас гадна тэдгээрийн шугамын утаснаас доош байрлаж болохгїй.
2.4.39. Агаарын ба холбооны шугамын утасыг нэг тулгуурт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй.
Шинээр барьж байгаа агаарын шугамын утасыг радиогийн шугамын бїрээсгїй утастай нэг тулгуурт
хамт байрлуулахыг зєвшєєрєхгїй. Агаарын шугамын утасыг радионы шугамын бїрээстэй утастай
хамт нэг тулгуурт хамтад нь дїїжилж болно. Мєн радиогийн шугамын ємнє ашиглаж байсан
бїрээсгїй утсыг солих, єргєтгєх нєхцєлд нэг тулгуурт єлгєж болох ба доорхи шаардлагыг мєрдлєг
болговол зохино. Їїнд:
* Агаарын шугамын хїчдэл нь 380/ 220 В-оос ихгїй байх;
* Радионы шугамын утас хоорондын хїчдэл нь 360 В-оос ихгїй байх;
* Радионы шугамын доод утаснаас газар хїртэлх зай, зэрэгцээ шугамын утас
хоорондын зай, шугамын утасны єєр хоорондын зай нь баталсан дїрэм, журамтай нийцэж байх;
* Агаарын шугамын утас нь радиогийн шугамын утсан дээр байрлах ба дээрх
шугамын утаснаас доод шугамын утас хїртлэх зай нь тулгуур дээр 1.5 м-ээс багагїй, алслалтанд
1.25 м-ээс багагїй байна. Хэрэв радионы шугамын утас нь єлгєц (кронштейн)-єнд бэхлэгдсэн
байвал дээрх зайг агаарын шугамын мєн тэр талын доод утаснаас тооцно.
2.4.40. Агаарын шугамын утас, холбооны шугамын кабелийг нэг тулгуурт байрлуулахыг
зєвшєєрєхгїй. Харин 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг радио-нэвтрїїлгийн
кабельтэй нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа радио-нэвтрїїлгийн тусгаарлагатай утасны хувьд
2.4.39-ийг мєрдлєг болгоно. Мєн 380/220 В-оос илїїгїй хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг
телемеханикийн хэлхээний утастай нэг ерєнхий тулгуурт байрлуулахдаа тэдгээр нь нэг
эзэмшигчтэй, телемеханикийн хэлхээг телефон холбооны сувагаар ашиглаагїй, 2.4.39-ийн заалт
тус тус биелэгдэж байвал хэрэгжїїлж болно.
2.4.41. Агаарын шугам нь тємєр замтай, тїїнчлэн 1 ба 2 зэрэглэлийн автомашины замтай
огтлолцох ба зэрэгцээ тавигдах бол 2.5.95, 2.5.101 заалтыг мєрдлєг болгоно. Мєн агаарын шугамд
кабель залгаас ашиглан зам огтлон гаргаж болно. Орон нутгийн чанартай (III, IV, V зэрэглэлийн)
автомашины замыг хєндлєн гарахдаа утасны унжилт хамгийн их байх нєхцєлд агаарын шугамын
утаснаас замын зорчих хэсэг хїртлэх босоо зай нь 6 м-ээс багагїй байвал зохино. Хїн олноор
суурьшах газрын ба їйлдвэрийн газрын нутаг дэвсгэрийн гадна гэрэлтїїлгийн агаарын шугам
сїлжээнд тавих шаардлагыг бїлэг 6.3-д оруулсан болно.
АШ нь автомашины замтай огтлолцох ба ойртох бол шугамын утаснаас замын тэмдэг,
тэдгээрийн даацын хэцний утас хїртэл 1 м-ээс багагїй зайтай байвал зохино. Агаарын шугамтай
огтлолцох хэсэгт даацын хэцийг 10 Ом-оос багагїй эсэргїїцэлтэй газардуулах байгууламжтай
холбож єгвєл зохино. Зам огтлон гарах хувилбарыг техник-эдийн засгийн їндэслэлийн тооцоогоор
шийдвэрлэнэ.
2.4.42. Агаарын шугам нь троллейбусны авалцаа (контактная)-ны утас ба даацын хэцтэй
огтлолцох ба ойртох бол дараахи шаардлагуудыг биелїїлэх ёстой. Їїнд:
* АШ нь дїрмийн дагуу авалцааны сїлжээ, тулгуурын байгууламжийн гадна байна.
* АШ-ын утас нь авалцааны утасны даацын тросын дээгїїр байрлах ёстой. Агаарын
шугамийн утас нь олон судалтай (мушгимал) байх ба огтлол нь хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган ба
ган-хєнгєн цагаан бол -16 мм2 -аас багагїй байвал зохино. Агаарын шугамын утасны залгаасыг
шугамын огтлолцож байгаа алслалтанд хийхийг хориглоно.
* Хамгийн их унжилттай байх їеийн АШ-ын утаснаас тролейбусны шугам бїхий
гудамжны зорчих хэсэг хїртлэх зай нь 10,5 м-ээс багагїй байх ёстой. Энэ бїх тохиолдолд агаарын
шугамын утаснаас даацын хэц буюу авалцааны утас хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байвал
зохино. Авалцааны сїлжээний бїсэд байрлах агаарын шугамын тулгуур нь утсыг давхар бэхлэх
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 127
БД 43-101-03
зориулалттай анкер тулгуур байх ёстой. АШ нь авалцааны утастай огтлолцох бол эгц хєндлєн
гарахыг хориглоно.
* Троллейбусны шугамын авалцааны утас, 380 В-оос дээш хїчдэлтэй агаарын
шугамын утастай нэг ерєнхий шонд байрлуулах бол дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино.
Тухайлбал, троллейбусны шугамын тулгуур нь агаарын шугамын утсыг зїїхэд хїрэлцэхїйц
механик батбєхтэй байх, агаарын шугамын утаснаас авалцааны утас єлгєх даацын хэцний
бэхэлгээ ба тулц (кронштейн) хїртлэх зай нь 1,5 м-ээс багагїй байх г.м. Энхїї зїйлийн шаардлага
нь гудамжны гэрэлтїїлгийн шугаманд хамаарахгїй.
2.4.43. Агаарын шугам нь канатан зам, газрын дээрх металл дамжуулах хоолой зэрэгтэй
огтлолцох буюу ойртох бол дараахи шаардлагыг мєрдлєг болгоно. Їїнд:
* Агаарын шугам нь канатан замын доогуур тавигдах ба дээгїїр нь тавихыг
хориглоно. Канатан зам нь доороо АШ-ын утасыг хязгаарлах гїїр ба сараалжтай байвал зохино.
* АШ нь канатан замын болон АШ-ын дамжуулах хоолойн доогуур нь гарахдаа
шугамын утас нь тэдгээрээс тодорхой хэмжээнд алслагдсан байвал зохино. Тухайлбал, утасны
хамгийн их унжилттай їед канатан замын гїїрэг ба сараалж буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай
нь 1.0 метрээс багагїй, утасны хамгийн их унжилттай ба шугамын утасны хазайлт ихтэй їед
канатан замын бїтээц, буюу дамжуулах хоолой хїртлэх зай нь 1 м-ээс багагїй байх шаардлагатай.
* АШ нь тїїний доогуур єнгєрч байгаа дамжуулах хоолойтой огтлолцох бол шугамын
утаснаас дамжуулах хоолойн элемэнт хїртлэх зай нь утасны хамгийн их унжилтын їед 1 м-ээс
багагїй байна.
* АШ нь канатан зам, дамжуулах хоолойтой зэрэгцэн тавигдах бол шугамны
утаснаас канатан зам ба дамжуулах хоолой хїртлэх хамгийн ойртох хэвтээ зай нь нэг тулгуурын
єндєрєєс багагїй, трассын давчуу хэсэгт утасны хамгийн их хазайлтын їед 1 м-ээс багагїй байвал
зохино. Шугамын огтлолцолын алслалтанд дамжуулах хоолойн газардуулгын эсэргїїцэл нь 10
Ом-оос ихгїй байх ёстой.
2.4.44. АШ нь галын ба тэсрэх аюултай тонгололд ойртох бол тїїнд тавих шаардлагыг
2.5.119-д, нисэх буудлын аэродромтой ойртох їеийн шаардлагыг 2.5.120-д тодорхойлсон болно. 1
кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамыг спортын цогцолбор, цэнгэлдэх хїрээлэн, стадион, сургууль,
зуслангийн иж-бїрдмэл дэвсгэрт байрлуулахыг хориглоно.
2.5. 1 кВ-ООС ДЭЭШ ХЇЧДЭЛТЭЙ ЦАХИЛГААН
ДАМЖУУЛАХ АГААРЫН ШУГАМ
Хэрэглэх хїрээ, тодорхойлолт
2.5.1. Дїрмийн энэхїї бїлэгт 1 кВ-оос 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бїрээсгїй утастай
цахилгаан дамжуулах агаарын шугам (ЦДАШ) хамаарагдана. Тусгай дїрэм, норм, зааврын дагуу
баригдах цахилгаанжсан тємєр зам, хотын цахилгаан тээврийн шугам, авто-гэрлэн дохионы шугам
нь цахилгаан дамжуулах агаарын шугамын энэхїї дїрэм хамаарахгїй. Агаарын шугамын оруулга,
гаргалгын кабель залгаасыг 2.3 бїлэг ба 2.5.49 заасны дагуу хийвэл зохино.
2.5.2. 1 кВ-аас дээш хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын шугам гэдэг нь агаарт ил
тавигдах арматур, тусгаарлуурын тусламжтайгаар тулгуурт буюу инженерийн байгууламж (гїїр,
замын гарц г.м) дээрх шон, тулцад бэхлэгдсэн (бїрээсгїй) утсаар цахилгаан эрчим хїчийг
дамжуулах зориулалттай байгууламж юм. ЦДАШ-ын эхлэл ба тєгсгєл гэж хуваарилах
байгууламжийн шугаман портал (хаалган тулгуур) буюу шугаман оруулгыг авч їзэх ба харин
салбарлагын хувьд тулгуурын салбар ба шугаман портал буюу хуваарилах байгууламжийн
шугаман оруулга юм.
2.5.3. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын дамжуулах утас, хэц тасраагїй байх їеийн тїїний
тєлєв-байдлыг АШ-ын хэвийн горим гэнэ. АШ-ын аваарын горим гэдэг нь утас, тросны нэг нь буюу
хэсэг нь тасарсан їеийн тєлєв-байдал гэж ойлгоно. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын угсралтын
горим гэдэг нь тулгуур, шон, утас, хэцийг татах, тусгаарлуур, арматурыг угсрах їеийн їйл
ажиллагаа юм. Шугамын оворын алслалт (Lо) гэж шугамын тулгуур тєгс тэгш гадаргуу дээр байх
нєхцєлд утаснаас газар хїртлэх нормчлогдсон босоо хэмжээгээр тодорхойлогдох уртыг нэрлэнэ.
Салхины алслалт (Lс) гэж тулгуураас дїїжлээстэй утас, хэцэнд їйлчлэх салхины даралтыг хїлээн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 128
БД 43-101-03
авч байгаа тулгуур бїхий АШ-ын хэсгийн уртыг ойлгож болно. Утас, хэцний жинг хїлээн авч байгаа
тулгуур бїхий АШ-ын хэсгийн уртыг жингийн алслалт гэнэ. Оворын алгасал дахь хамгийн их
унжилтыг утасны оворын унжилт гэнэ.
2.5.4. Суурин газар гэдэгт хот, аймгийн тєвийн дэвсгэр нутаг, тїїний тэлж єргєжих (ойрын
арван жилд) хїрээ, мєн дагуул хот, хотын ногоон бїсїїд, амралт сувиллын газрууд, хот маягийн
суурин, дэвсгэр нутгууд хамрагдана. Эзгїй (суурьшаагїй) газар гэж хїмїїс суурьшин амьдарах
суурин газар, хїн хїрэхэд бэрхшээлтэй газраас бусад улсын нэгдсэн эдэлбэр газрыг нэрлэнэ. Энэ
дїрмэнд барилга байгууламж бариагїй боловч хїн байнга амьдардаг хєдєє орон нутаг, тээврийн
хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник явах боломжтой эдэлбэр газар, ногооны талбай, цэцэрлэг
болон таруу байрлалтай, цєєн тооны буюу тїр барилга байшинтай газрыг эзгїй (суурьшаагїй)
газарт хамааруулна. Хїрэхэд хэцїї газар гэж тээврийн хэрэгсэл, хєдєє аж ахуйн машин техник
хїрч болохгїй (уулын тагт, оргил, цєл) газрыг хэлнэ. Дїрэмд барилгажсан газар гэж хот, тосгон ба
хєдєє аж ахуйн суурин газрын одоо байгаа барилгажилттай хиллэх улмаар, хоёр талаасаа хєндлєн
салхинаас хамгаалагдсан агаарын шугамын тавигдах дэвсгэр нутгийг хэлнэ. Том гол,мєрєн, суваг
зэрэг дурын усан оронзайг огтлолцуулахдаа 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй тулгуур тавих ба АШ-
ын тулгуурын єндєрєєс хамааралгїйгээр 700 м-ээс дээш алслалттай татагдах бол их шилжилт
гэнэ.
Ерєнхий шаардлага
2.5.5. АШ-ны утас ба хэцний механик тооцоог зєвшєєрєгдєх хїчдлийн аргаар, харин
тусгаарлуур, арматурын тооцоог эвдлэх ачааллын аргаар хийнэ. Энэхїї хоёр аргын тооцооны
їндэс болох норматив ачааллыг тодорхойлох нєхцєлийг энэ дїрмэнд заасны дагуу авна. АШ-ны
тулгуур ба суурийн тооцоог хязгаарын тєлєв-байдлын тооцооны аргаар Барилгад хэрэглэх уур
амьсгал, геодезийн їзїїлэлт, БНбД.2.01.01.93 -д заасны хийнэ. Тодорхой тохиолдолд бусад аргыг
хэрэглэх бол зураг тєслєєр їндэслэх ёстой. АШ-ын барилгын хийц, бїтээц (тулгуур, суурь)-ийн
тооцоонд ашиглагдах тооцооны ачааллыг тодорхойлох заалт, АШ-ын тооцооны тусгай нєхцєл,
тооцооны зарчим, ба хэт ачааллын коэффициент нь энэхїї бїлгийн хавсралтанд єгєгдсєн болно.
2.5.6. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс илїї урттай шугаманд хїчдэл, гїйдлийн тэгшбусыг
хязгаарлах зорилгоор утасны нэг бїрэн сэлгэлтийг хийж єгєх ёстой. Хоёр хэлхээтэй агаарын
шугаманд сэлгэлтийн схем нь адилхан байна. Сэлгэлтийн алхам нь холбооны шугамд нєлєєлєх
нєхцєлєєр дїрэмд нормчлохгїй. 110-500 кВ-ын 100 км-ээс бага урттай хэд хэдэн хэсгээс бїрдэх
цахилгаан сїлжээнд сэлгэлт бїр нь шууд завсрын дэд єртєєн дээр (шин, тєгсгєлийн тулгуур ба дэд
єртєєний порталын хоорондох алсгал дээр, тєгсгєлийн тулгуур дээр) хийгдэнэ. Энэ нєхцєлд
сэлгэлт нь янз бїрийн дараалалтай фаз бїхий АШ-ын хэсгийн нийлбэр урт нь бараг тэнцїї байх
нєхцєлд хэрэгжинэ. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан сїлжээнд янз бїрийн дараалалтай фазтай
хэсгїїдийн нийлбэр урт нь ижилхэн байлгахаар дэд єртєєн дээр фаз сэлгэлтийг хийнэ.
2.5.7. АШ-д засвар їйлчилгээ хийх, туршиж, тохируулах, ахуйн їйлчилгээ явуулах засвар-
їйлдвэрлэлийн бааз (ЗЇБ), засвар-ашиглалтын цэг (пункт) зэргийг авч їзэх хэрэгтэй. ЗЇБ-ыг барих
дараалал, ажлын ба тээврийн механикжуулах хэрэгсэлийн хангалт, тоо, хэлбэр маяг, холбооны
хэрэгсэл, ажиллах хїмїїсийн тоог одоо байгаа ба баригдах шугам сїлжээний хэмжээг їндэслэн,
ойрын ирээдїйн хєгжлийн хэтийн тєлєвийг тооцон, эрчим хїчний тухайн бїс нутгийн хэмжээгээр
тооцсон ашиглалт-зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєг їндэслэвэл зохино. Шаардлагатай
барилга, байшин, ажилчдын тоог тухайн шугам тус бїрд тєслєєр тооцох нь зїйтэй.
Баригдах АШ-ын даялалын дагуу хїрэхэд хэцїї газар, уулын тагт, цєл газарт шугам-
угсралтын тусгай цэг барих шаардлагагїй харин тєслєєр тодорхойлогдсон дулаацах цэг байвал
зохино.
2.5.8. Засвар-їйлдвэрлэлийн бааз нь жилийн аль ч улиралд АШ-ын чиглэлийн дагуу
шаардлагатай газраар явж чадах шугамын тусгай машин, тээврийн хэрэгсэл, тохируулгын багаж,
єргєгч, тоног тєхєєрємж ба материалын аваарын нєєц, мєн шугам сїлжээний газар болон
засварын багтайгаа харилцах хоёр талын радио буюу утсан (їїрэн) телефон холбоогоор
хангагдсан байх ёстой. Шугамын автомашин, єєрєє явагч механикмууд нь ЗЇБ ба шугам сїлжээний
газартайгаа ярих холбооны тєхєєрємжтэй (радио, утсан, їїрэн ба єндєр їелзлэлийн холбоо г.м)
байвал зохино.
Шугамын тусгай цэгїїд, шугам сїлжээний газар, ЗЇБ зэрэг нь дїрмийн дагуу хоорондоо
холбооны нэг л тєрлєєр холбогдвол зохистой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 129
БД 43-101-03
2.5.9. 110 кВ тїїнээс дээш хїчдэлтэй агаарын шугаманд жилийн аль ч улиралд боломжит
зайнд буюу шугамын трассаас 0,5 км-ээс холгїй зайнд ойртох нєхцєлийг хангасан байвал зохино.
110 кВ-аас дээш хїчдэлтэй АШ-ын трассын дагуу явах, тїїнд ойртоход зориулж 2,5 м-ээс багагїй
єргєнтэй зурвас газрын мод, чулуу, бартааг цэвэрлэсэн байх ёстой. Дараах нєхцєлтэй АШ-ын
хэсэгт дээрх заалт хамаарахгїй байж болно.
* Трасс (даялал) нь унаагаар явж болохгїй, шавар намагтай ба собицол ихтэй зєрєх
боломжгїй газарт; Ийм нєхцєлд шугамын трассын дагуу 0.4 м-ээс багагїй єргєнтэй гїїрэн явган
зам буюу 0.8 м-ээс багагїй єргєнтэй шороо асган жим гаргах хэрэгтэй.
* Трасс нь битїї цэцэрлэг, тїїх-дурсгалын їнэт газар, тємєр зам ба машин замыг цаснаас
хамгаалах суулгац, хашлаганд;
2.5.10. АШ-ын тулгуурыг голын голдрилын садрага, тэдгээрийн салааны урсгалын єєрчлєлт,
эргийн нурангийн хэсэг, усанд автдаг газар, борооны болон бусад ус урсах гуу, жалганаас аль
болох хол байрлуулах хэрэгтэй. Дээр дурдсан аюултай газраас АШ-ын тулгуурыг холдуулах
боломжгїй їед тулгуурыг эвдрэлээс хамгаалах (тусгай суурь хийх, налуугийн ба эргийн
хамгаалалт, ус зайлуулах суваг татах, бусад байгууламж барих г.м.) арга хэмжээг авсан байвал
зохино. Бул чулуу, урсгал ихтэй, газарт тулгуур байрлуулж болохгїй. Цєн тїрэлтийн хамгийн их
хаяалбар, усны (їерийн) их тєвшинг 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 2 %- (50 жилд 1 удаа
тохиолдох) –ийн; 330 кВ, тїїнээс дооших хїчдэлтэй бол 1 % (100 жилд 1 удаа)-иар авбал зохино.
Ой мод, хуурай намаг, хээр талын гал тїймэр гарах боломжтой газраар модон хєлтэй АШ
єнгєрєх бол тулгуур бїрийн эргэн тойронд 2 м-ийн хїрээнд талбайн євс, бутыг цэвэрлэж, химийн
болон бусад аргаар устгах; тулгуур бїрийн эргэн тойрон 2 м-ийн хїрээнд 0,4 м гїнтэй, 0,6 м
єргєнтэй суваг (канав) ухах; газраас тулгуурын модны доод їзїїр хїртэл 1 м -ээс багагїй зайтай
байхаар тємєр-бетон хєл хэрэглэх зэрэг тулгуурыг гал тїймрээс хамгаалах арга хэмжээ авсан
байх ёстой. Олон жилийн цэвдэгтэй, тїймэр (талын) гарч болзошгїй газарт АШ-ын тулгуураас суваг
хїртлэх ургамалын химийн боловсруулалт хийгдэх зоны хэмжээг 5 м хїртэл ихэсгэж авна. 110 КВ
тїїнээс дээш хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг гал гарах боломжтой хїлэр, хуурай намагтай хєрсєнд
босгож болохгїй.
2.5.11. АШ-ын тулгуур дээр 2,5 -аас 3 метрийн єндєрт дараах байнгын тэмдэгїїд хийгдэх
ёстой. Їїнд:
* Тулгуурын дугаарыг шугамын бїх тулгуур дээр хийвэл зохино.
* АШ-ын дугаар буюу таних тэмдэгийг шугамын тєгсгєлийн тулгуурт; шугамаас
салбарлаж байгаа эхний тулгуурт, нэг хїчдэлтэй шугамын огтлолцолын хэсгийн тулгуурт; тємєр
зам ба автомашины замыг огтолж байгаа алслалтыг хязгаарлах (хоёр талын) тулгуурт; тїїнчлэн
шугамын трассын дагуу 200 м-ээс бага зайнд зэрэгцэн тавигдах (параллель) шугамын хэсгийн бїх
тулгуурт тус тус тавина. Хоёр ба олон хэлхээтэй шугамын тулгуурын хувьд дээрхээс гадна хэлхээг
харгалзан тэмдэглэсэн байх ёстой.
* Фазын єнгє ялгах тэмдэгийг 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тєгсгєлийн
тулгуур ба утасны сэлгэлт хийгдэх тулгуур, мєн АШ-аас авах салбарын анхны тулгуурт;
* Урьдчилан сэргийлэх плакатыг суурин газраар єнгєрч байгаа бїх тулгуурт;
* Агаарын шугамны тулгуураас холбооны кабель шугам хїртлэх зайг заасан
тэмдэглээг холбооны кабель хїртлэх тулгуурын єндєрийн хагасаас бага зайнд тавигдах тулгуурт;
* АШ-ын хамгаалалтын бїсийн єргєн ба АШ-ийн эзэмшигчийн утасны дугаар зэргийг
заасан мэдээлэх тэмдэгийг тулгуурт г.м.
2.5.12. АШ-ын металл тулгуур болон хєл, тємєр бетон ба модон тулгуурын бїх металл
тоноглолыг зэврэлтээс цайрдах буюу будах замаар хамгаалсан байвал зохино. Цэвэрлэх, дэвсгэр
будаг тавих, будах ажил нь їйлдвэрийн нєхцєлд хийгдсэн байвал ёстой. Трассын дагуу гэмтсэн
хэсэгийг дахин будаж єгнє.
2.5.13. Аэродромын эзэмшлийн ба агаарын трассын бїсэд тавигдах АШ-ын тулгуур нь
єєрийнхээ байрлал буюу єндєрєєрєє онгоцны нисэлт, буултанд аэродромын ба шугаман саад
(бартаа) болохооргїй байвал онгоцны нислэгийн аюулгїй байдлыг хангах зорилгоор дохиолох
гэрэлтїїлэг (гэрлэн хориг) ба єдрийн байнгын (будмал) тэмдэгийг дараах нєхцєлтэй уялдуулан
хийж єгєх ёстой. Тухайлбал,
* АШ-ын тулгуурын хамгийн дээд їзїїрт гэрлэн хориг байх ба тїїнээс доошлон 45 м
бїрт хийгдэнэ. Гэрлийн завсрын ташинг бїрийн хоорондох зай нь ижилхэн байвал зохино.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 130
БД 43-101-03
* АШ-ын тулгуур нь хамгийнхаа дээд цэгт ба доошоогоо 45 м бїрт гэрлэн хориг хийж
єгєх ёстой. Гэрлэн (галын) завсарын ташилтын хоорондох зай нь адилхан байх ёстой.
* АШ-ын тулгуурын гэрлэн хоригийн эгнээ бїрд, аль ч зїгээс ямар ч тївшинд
харагдаж байхаар тулгуурын хоёр чиглэлийн гадна талд байрлах, нэгэн зэрэг буюу аль нэг нь
шатсан їед нєгєєх нь ажиллах боломжтой, їндсэн гал (гэрэл) ажлаас гарсан їед бэлтгэл галыг
залгах найдвартай автомат тєхєєрєг бїхий 2-оос доошгїй гэрэл тавьж єгвєл зохино.
* Хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэлийг тїїний бїх талаас нь, тэнгэрээс хэвтээ тэнхлэгийн 5°
хїртэл харах боломжтой байвал зохино.
* Аэродром дахь хязгаарлах гэрлэн хэрэгсэл нь цахилгаан хангамжийн хувьд I
зэрэглэлийн хэрэглэгч болно. Тухайн байдлаас хамааран хязгаарлах гэрэл (гал), дохионы гэрлийн
тэжээл нь нэг шугамаар єгєгдєж болох ба тїїний ажиллагаа нь найдвартай байх ёстой.
* Їйлчилгээний зохистой, аюулгїй байдлыг хангахын тулд дохионы гэрэл (гал) ба
тєхєєрємж байрласан газарт талбай, тїїнд гарах зориулалттай шатыг хийж єгнє. Энэ зорилгоор
АШ-ын тулгуурт байрлах хашлагатай талбай, шатыг ашиглаж болно.
* Онгоцны буудлын бїсэд байрласан нислэгийг хязгаарлах АШ-ын тулгуурын
дохионы гэрлийн удирдлагыг агаарын шугамын эзэмшигч ба онгоцны буудлын тєв удирдах
диспетчерийн байрнаас єгєгдсєн ажлын горимын дагуу гїйцэтгэнэ. Байнгын дежур байхгїй газарт
байрлах АШ-ын тулгуурын дохионы гэрэл нь автоматаар асч, унтардаг, эсвэл зайлшгїй гэж їзсэн
нєхцєлд хоногийн туршид асч байхаар хийгдэж болно. Автомат тєхєєрєг ажиллахгїй їед
хязгаарлах гэрэл (гал)-ыг гараар залгах боломжийг авч їзсэн байвал зохино.
* Гэрлэн хориг бїхий тулгуурт єдрийн тэмдэглэгээ хийхдээ шонгийн єндрєєс хамааруулан 6
м хїртэл єргєнтэй улаан (улбар), цагаан хоёр єнгє гарган будна. Зурвасны тоо нь гураваас багагїй
байх ба эхний, эцсийн зурвасыг улаан (улбар)-аар будаж єгсєн байх ёстой.
2.5.14. 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын гэмтсэн газрыг тодорхойлох тусгай
багажийг дэд єртєєн дээр тавьсан байвал зохино. Харин 15 мм ба дээш зузаан мєсжилттэй бїс
нутагаар АШ дайрч єнгєрєхєд тїїний мєсжилтийг дохиолох, мэдээлэх тєхєєрємжийг тєсєлд авч
їзэх хэрэгтэй. 20 мм ба тїїнээс дээш зузаан мєсжилттэй бїс нутагаар ба мєн тїїнчлэн хїчтэй
салхитай хавсран хїйтрэлт буюу мєсжилт хаяа їїсэх газараар; утасны хїчтэй савлалт ба
давтамжтай бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын утасны мєсжилтийг хайлуулуулах боломжийг авч їзэх
хэрэгтэй. АШ-ын тросны мєстжилтийг хайлуулахдаа мєсжилтєєс чєлєєлєгдсєн утаснаас мєсжилт
бїхий тросонд аюултай хэмжээнд ойртох боломжийг авч їзсэн байх ёстой. Хэрэглэгчдийн
цахилгаан хангамжийг таслалгїйгээр мєсжилтийг хайлуулах нєхцєлийг хангахын тулд мєсжилтийн
хананы норматив зузааныг 15 мм хїртэл буулгаж болох ба харин хананы тооцооны зузааныг 15
мм-ээс багагїй байх ёстой. Хайлдаг мєсжилт бїхий АШ дээр мєсжилтийн їзэгдлийг дохиолох,
сигнал ирэх ба мєсжилт хайлж эхлэх хугацааны сонголт бїхий тєхєєрєг тавих ёстой.
2.5.15. Агаарын шугамын трассын уртыг боломжоор нь хамгийн богино байхаар сонгох
шаардлагатай. АШ-ыг байгуулах зураг тєсєл хийхдээ мєсжилт ихтэй, хїчтэй салхитай, цасан
нуранги болдог, гулгуур їїсдэг, хад чулуу нурдаг, намагтай зэрэг бїс нутагт онцгой тохиромжгїй
газрыг тойрох, хамгаалалт хийж гаргах аргуудыг техник-эдийн засгийн харьцуулсан тооцооны
їндсэн дээр шийдэж байвал зохино.
Цаг уурын нєхцєл
2.5.16. АШ-ын бїтээцийг сонгох ба тооцоо хийхийн тулд цаг уурын тооцооны нєхцлийг
тодорхойлохдоо Ус цаг уурын судалгааны байнгын ус-цагуурын станц ба цагуурын цэгїїдийн олон
жилийн хэмжилтийн материал, тухайн орон нутгийн цаг уурын зураглалын карт (хавсралт 3,6),
ЭХС-ийн салхинаас шалтгаалан шугам гэмтэх судалгаа, мєсжилт-хїйтрэлтийн эрч, салхины хурд,
агаарын температур хэмжилт, аянгатай нутгийн байршил зэргийг їндэслэн тодотгосон Монголын
цаг уурын ба эрчим хїчний бїсчлэлийн (хавсралт 1-6) зурагт їндэслэн гаргавал зохино. Дээрхи
ажиглалт, туршилтыг боловсруулахдаа байгалийн нєхцєл (огтлогдож байгаа газрын байдал,
далайн тєвшингєєс дээш єргєгдсєн єндєр, том нуур ба ус хадагдах газар, салхины чиглэл,
ойжуулсан байдал г.м.) болон одоо байгаа, баригдах инженерийн байгууламжийн аль алинийг нь
оролцуулан мєсжилт їїсэх боломж (хавсралт 5), салхины хурд зэрэг бичил уур амьсгалын онцлог
нєлєєг тооцсон байх ёстой.
2.5.17. Салхины хамгийн их хурдны напор (тїрц), мєсжилт цанталтын хуримтлалын ханын
зузааны норматив хэмжээг 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 15 жилд 1 удаа, 6-330 кВ-ын АШ-д 10 жилд 1
удаа, 3 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 5 жилд 1 удаа давтагдахаар тодорхойлоно. АШ-ын
утсанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийг бїх утасны хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрт, хэцний
салхины хурдны тїрцийг тросын хїндийн шилжсэн тєвийн єндєрєєр тус тус тодорхойлно. Хїндийн
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 131
БД 43-101-03
шилжсэн тєв нь 15 м хїртэл єндєрт байвал норматив тїрцийг ойролцоогоор 10 м єндєрт тооцсон
салхины хурдны тїрцтэй адил авах ба 15-м-ээс илїї єндєрт бол салхины хурдны тїрц нь хїснэгт
2.5.1-д єгсєн напорын утгыг 15 м хїртлэх єндєрт харгалзах єндрєєс хамааран салхины хурд
нэмэгдэх байдлыг тооцсон коэффициентээр (Хїснэгт 2.5.2) їржиж єгнє.
2.5.18. Монголын нутаг дэвсгэрийг салхины хамгийн их хурдны (тїрц), нутаг дэвсгэрийн
бїсчлэлийн газрын зургийн (хавсралт 2) дагуу газраас дээш 15 м хїртэлх єндєрт салхины хурдны
хамгийн их норматив хэмжээг тодорхойлсон дїнг хїснэгт 2.5.1, зураг 3-д їзїїлэв. Энэ нєхцєлд
салхины хурдны хамгийн их тїрцийг 6-330 кВ-ын шугамын хувьд 40 даН/м2 -аас багагїй, 500 кВ-ын
шугаманд 55 даН/м2 -аас багагїй байхаар авч болно.
Хїснэгт 2.5.1
Газраас 15 м хїртлэх єндєрт байгаа
салхины нормчлогдсон хамгийн их хурдны тїрц
Салхины Салхины хурдны тїрц qmax (даН/м2) ба давтагдал (салхины хурд
бїсчлэл
vmax, м/с)
1-р буюу Хойт
2-р буюу Дунд 5 жилд 1 удаа 10 жилд 1 удаа 15 жилд 1 удаа
3-р буюу Ємнєт
27\ 21\ 40\25\ 55\30\
40\25\ 50\29\ 35\24\
55\30\ 55\30\ 45\27\
Жич: Салхины хурдны тїрцийн утгыг салхины хурдны олон жилийн хэмжилтийг иш їндэс
болгон дараах томьёогоор тодорхойлно. q max = (an ) max 2 / 16 , эндээс: n -газрын гадаргуугаас 10 м-
ийн єндєрт 5, 10, 15 жилд ганц удаа тохиолдох салхины хурд, a = 0 .75 + 5 / n max -флюгерийн
ажиглалтаар авсан салхины хурдны засварын коэффициент, µ<1-ээс илїї гарахгїй. Анемометрийн
хэмжилтийг 1-тэй тэнцїїгээр авна. Заслын коэффициентийн (Хїснэгт 2.5.2) хоёр утгын хоорондох
завсарын єндєрт харгалзах утга нь шугаман интерполяцаар тодорхойлогдоно.
Хїснэгт 2.5.2.
Тулгуурын єндрєєс хамааруулан салхины хурдны тїрцийг
тооцох засалын коэффициент
Єндєр, м 15 хїртэл 20 40 60 100 200 ба дээш
Коэффициент 1,0 1,25 1,55 1,75 2,10 2,6
Салхины хурдны тїрц нь 15 м-ээс илїї єндєртэй бол хурдны тїрцийг хїснэгт 2.5.1-ийн єндєр
нь 15 м гэсэн утганд харгалзах заслын коэффициентээр їржиж єндєршилд харгалзах нэмэгдэх
салхины хурдыг тооцож тодорхойлно. Шугамын утас ба хэцний утасны жингийн шилжїїлэгдсэн
тєвийн єндєр (Hø)-ийг оворын алслалтын хувьд дараахи томьёогоор тодорхойлно.
Эндээс: Häó - тулгуурын суулгах газраас тооцож, тулгуур дээр бэхлэгдэх тросны дундаж єндєр
буюу утсыг тусгаарлагчид бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; fó - утас буюу тросны хамгийн ихээр
авсан (салхигїй, мєсжилт ба хамгийн их температурын їед) унжилт, м
Томоохон гол, суваг, олон замын уулзвар гарч байгаа их шилжилт їїсэх їеийн утас ба хэцэнд
їйлчлэх салхины тїрцийг энэ зїйлд заасан зарчимаар тодорхойлох боловч дараахи нэмэгдэл
заалтыг тооцож їзвэл зохино.
* Шилжилт нь нэг алслалтаас тогтож байвал утас ба хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн єндєр
(Hø)-ийг дараахи томьёогоор тодорхойлно.
H= H +H 2
äó1 äó2 -f
øèë 2 3
Эндээс: Häó1, Häó2 –шилжилтийн тулгуур бэхлэгдэх хэцний єндєр буюу тусгаарлагчид
бэхлэгдэх утасны дундаж єндєр, м; Fó- шилжилтийн утас ба тросны хамгийн их унжилт, м;
* Шилжилт нь хэд хэдэн алслалтаас тогтож байвал утас ба тросонд їйлчлэх салхины
хурдны тїрцийг шилжилтийн бїх алслалт дахь трос буюу утасны хїндийн тєвд шилжїїлсэн дундаж
утганд харгалзах шилжїїлэгдсэн єндєр (Hø)-ийн хувьд дараах томъёогоор тодорхойлно.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 132
БД 43-101-03
H øèë = H ø1 L1 + H ø 2 L2 + ...H øn Ln
L1 + L2 + ...Ln
Эндээс: Hø1, Hø2,... Høn - голын ба сувгийн дундаж тївшингээс тооцсон алслалт бїрийн утас ба
хэцний хїндийн шилжїїлэгдсэн тєвийн єндєр, м; L1+L2+ ...+Ln - шилжилтэнд орох алслалтын урт,м;
2.5.19. Тулгуурын бїтээцэд їйлчлэх салхины хурдны тїрц (напор) нь тїїний єндрийн
єсєлтєнд харгалзах утгаар тодорхойлогдоно.15 м-ээс ихгїй єндєртэй тусгай бїс (зон)-эд заслалын
коэффициентийн утгыг тулгуур тавих газрын тэмдэгээс тооцож харгазах бїсэд тїїний єндрийн
дундаж утгаар тогтоож, тогтмолоор авна.
Барилга байшинтай газарт баригдах АШ-ын хэсэгт, хэрэв хїрээлэх байшингийн єндєр нь
шугамын 2/3 -оос багагїй хувийг халхалж байвал салхины хамгийн их хурдны тїрцийг шугамын
єнгєрч байгаа бусад хэсэгтэй харьцуулан 30 % (салхины хурд 16 %)-иар бууруулж авна. Салхины
хамгийн их хурдны тїрцийн ийм бууралтыг хєндлєн салхинаас халхлагдаж байгаа трасс (ой мод,
уулын хєндий, хавцал г.м.) бїхий АШ-д зєвшєєрнє.
Мэдэгдэхїйц хїчтэй салхитай (том голын єндєр эрэг, уулын хєндий, хавцалын дагуу ба
хїчтэй салхины нєєлєг бїхий нуурын хєвєє г.м. 3-5 км-т) газарт байрлах АШ-ын трассын єнгєрєх
хэсэгт салхины хамгийн их хурдны тїрцийн хэмжээ мэдэгдэхгїй бол тухайн бїс нутгийн єгєгдєлтэй
харьцуулан 40 % (салхины хурд 18 %) -аар нэмэгдїїлж авна. 2.5.1 хїснэгтэнд заасан салхины
хурдны хамгийн их норматив утгыг (кг\ м2) ойролцоох бїхэл тоонд шилжїїлж авна.
2.5.20. Утас ба хэцний салхины ачааллын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу
90°, 45°, 0° байх ба тулгуурын тооцоонд салхины чиглэлийг агаарын шугамруу 90° ба 45° байхаар
авбал зохино. Тооцооны горим бїрт утас ба тросонд перпендукиляр їйлчлэх салхины (норматив)
ачааллыг Ð, (даН) дараахи томьёогоор тодорхойлно.
P = a K l C x qF × sin 2 j
Эндээс: µ - агаарын шугамын алслалтанд їйлчлэх салхины хурдны тїрцийн жигд бусыг
тооцсон коэффициент: салхины хурдны тїрц 27 даН/м2 хїртэл байвал 1,0; 40 даН/м2 хїртэл бол
0,85; 55 даН/м2 хїртэл бол 0,75; 76 даН/м2 , тїїнээс дээш бол 0,70 гэж авна. Êi - салхины ачаалалд
шугамын алслалтын урт нєлєєлєх боломжийг тооцсон коэффициент: шугамын алслалт нь 50 м
хїртэл бол 1,2; 100 м бол 1,1; 150 м бол 1,05; 250 м тїїнээс дээш бол 1,0 гэж авах нь зїйтэй. Ñx –
духан талаас (урдаас) нь їйлчлэх эсэргїїцлийн коэффициент: мєсжилт болдоггїй, 20 мм тїїнээс
их голчтой утас ба хэцний хувьд 1,1; бусад мєсжилт болдог бїх утас, хэц, мєсжилт болдоггїй 20
мм-ээс бага голчтой утас, хэцний хувьд 1,2 гэж авна. q- авч їзэж байгаа горимын салхины хурдны
тїрц (напор), даН/м2; F- утасны диаметр огтлолын талбай, м2 (мєсжилтийн хананы нормчлогдсон
зузааныг тооцсон їед); j- АШ-ын тэнхлэг ба салхины чиглэлийн хоорондох єнцєг.
2.5.21. Шугамын утас, хэцэн дээрх мєсжилтийн суултын нормчлогдсон жинг тодорхойлохдоо
мєсжилтийн нягтыг 0,9 г/см3, цилиндр хэлбэртэй гэж їзнэ. Мєсжилтийн 5 ба 10 жилд (1 удаа)
давтагдах їеийн газраас дээш 10 м-ийн єндєрт ба утасны 10 мм диаметрт тус тус шилжїїлэгдсэн
мєсжилтийн хананы зузааны хэмжээг хїснэгт 2.5.3-аар ба Монгол улсын нутаг дэвсгэрийг
мєсжилтєєр мужилсан газрын зургийн (хавсралт 5) дагуу тодорхойлно. Уулархаг бїс нутагт олон
жилийн ажиглалт, боловсруулалтыг їндэслэн мєсжилтийн ханын зузааныг авч болно. Олон жилийн
ажиглалтаар мєсжилтийн I-IV бїсэд 15 жилд 1 удаа давтагдах ба мєсжилтийн онцгой бїс нутагт
дурын давталттай нєхцєлд мєсжилтийнийн ханын норматив зузааныг бодит ажиглалтын їндсэн
дээр тодорхойлно. Мєсжилтийн ханын зузааны тооцоонд хэрэв мєсжилт нь 5 ба 10 жилд нэг удаа
давтагддаг бол 5 мм-ээс багагїй, 15 жилд нэг удаа бол 10 мм-ээс багагїй гэж авна. Утасны хїндийн
шилжїїлэгдсэн тєв нь 25 м хїртлэх єндєрт байрлах бол мєсжилтийн ханын зузааны заслалыг утас
ба тросны диаметр ба єндєрєєс хамааруулахгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 22 мм хїртэл бол
ойролцоо утгыг нь 5 мм-ээр, харин 22 мм-ээс дээш зузаантай бол 1 мм-ээр нэмэгдїїлж авна.
2.5.22. Усан цахилгаан станц (УЦС)-ын далангаар єнгєрєх ба хєргєлтийн цєєрємийн
ойролцоо гарч байгаа АШ-ын хэсэгт цаг уурын ажиглалтын єгєгдєл байхгїй бол мєсжилтийн ханын
зузааныг тухайн бїх шугамынхаас 5 мм-ээр нэмэгдїїлж авах ёстой.
Хїснэгт 2.5.3.
Газрын гадарга дээрх 10 м-ийн єндєр дэх мєсжилтийн ханын
норматив зузаан
Давтагдах мєсжилтийн ханын норматив зузаан (мм)
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 133
БД 43-101-03
Мєсжилтийн муж 5 жилд нэг удаа 10 жилд нэг удаа
I 5 5
II 5 10
III 10 15
IY 15 20
Онцгой 20 ба тїїнээс дээш 22-оос дээш
2.5.23. Агаарын шугамын хэвийн горимын ажиллагааны тооцоо хийхдээ дараах цаг уурын
нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
1. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн их температуртай байх;
2. Салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температуртай байх;
3. Салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх;
4. Салхигїй, шугамын утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, хїйтэн нь -5°С байх;
5. Мєсжилтгїй, салхины хурдны хамгийн их нормчлогдсон тїрцтэй Qmax, хїйтэн нь -5° С байх;
6. Утас, трос мєсєєр бїрхэгдсэн, температур -5°С, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax (салхины
хурд 0.5nmax). Мєсжилтийн ханын зузаан 15 мм ба тїїнээс дээш байх бїс нутагт салхины хурдны
тїрц 14 даН\м2 (салхины хурд -15 м/сек-ээс ихгїй) -ээс багагїй байвал зохино. 6-20 кВ-ын
хїчдэлтэй бол мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрцийг мєсжилтийн ханын зузаанаас
хамааралгїйгээр 20 даН/м2 (салхины хурд 18 м/с)-ээс багагїй гэж авна. Жилийн дундаж
температур нь -5°С, тїїнээс бага бус нутагт тооцооны жагсаалтын 5, 6-д температурыг -10°С гэж
авбал зохино. Мєсжилтийн їед салхины хурдны тїрц нь ямарч тохиолдолд 30 даН/м2, тїїнээс
ихгїй байх ёстой.
7. –5°С-ийн їед утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хэмжээ ба салхины хурдны бодит тїрц нь
дараах горимоор тодорхойлогдоно. Їїнд
· утас ба тросон дээрх мєсжилтийн хамгийн их бїрхэлт, салхины хурдны тїрц бїхий
(мєсжилтийн суултын ) горимд,
· утас ба тросон дээрх мєсжилтийн бїрхэлт ба салхины хурдны хамгийн их тїрц бїхий
(салхины хурдны тїрцийн) горимд,
Энэхїї хоёр заалтын ачааллыг бїс нутгийн мєсжилт-салхины ачааллын зурагаар
тодорхойлно. Хэрэв дээрх зураг байхгїй бол ачааллын утгыг бусад мєрдєгдєж байгаа техникийн
баримт бичиг буюу ОХУ-ын “Цахилгаан тоног тєхєєрємжийн угсралтын дїрэм” (ПУЭ) болон бусад
улсын цахилгаан байгууламжийн дїрмийн адилтгах заалтыг їндэс болгоно.
Монголын хойт талын Хангай, Хэнтийн уулархаг бїс нутагт салхины хурдны ба мєсжилтийн
ханын зузааны норматив утгыг тухайн газарт ажиглагдсан олон жилийн мєсжилтийн хэмжээ, энэ
їеийн салхины хурдтай (хавсралт 5) дїйцїїлэн авбал зохино.
2.5.24. Агаарын шугамын ажлын аваарын горимын тооцоо хийдээ дараах цаг уурын
нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
1. салхи ба мєсжилт байхгїй, жилийн дундаж температур (tæ)-тай байх;
2. салхи ба мєсжилт байхгїй, хамгийн бага температур (tmin)-тай байх;
3. салхигїй, шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх;
4. шугамын утас, хэц нь мєсєєр бїрхмэл, температур нь -50С байх ба салхины хурдны тїрц
нь 0.25qmax .
2.5.25. Агаарын шугамын тулгуурыг угсралтын нєхцлєєр шалгахдаа дараах цаг уурын
хосуулсан нєхцєлд хийсэн байх ёстой. Тухайлбал, мєсжилт байхгїй, температур -15°С, салхины
хурдны тїрц (напор) нь 15 м хїртлэх єндєрт 6.25 даН\м2 г.м.
Агаарын шугамын гїйдэл дамжуулах хэсгїїд нь тулгуур, байгууламжийн элементэд ойртох
їеийн тооцоонд дараах цаг уурын нєхцєлийг хослуулан авч їзэх шаардлагатай. Їїнд:
* Ажлын (хэвийн) хїчдэлтэй їед: Салхины хурдны хамгийн их норматив тїрцтэй
(Qmax), хїйтэн нь -5° С байх;
* Аянганы ба дотоод хэт хїчдлийн їед: температур нь +15°С, салхины хурдын тїрц q
=0,1*qmax (V =0,3*Vmax ), гэхдээ 6.25 даН\м2 -аас хэтрэхгїй байх;
* Хїчдэлтэй їед тулгуур єєд авирах аюулгїй нєхцєл биелэгдэх нєхцєл: салхи ба
мєсжилтгїй, температур нь -15° С байх г.м. Салхины ачаалалд утас, тросыг тооцоход салхины
чиглэлийг агаарын шугамд хєндлєнгєєс нь 900 байхаар, тулгуурын тооцоо хийхэд салхины
чиглэлийг утас, тулгуурт хамгийн их ачаалал їїсгэж байхаар авах ёстой. Энд qmax -ийг утсанд
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 134
БД 43-101-03
їйлчлэх салхины ачааллыг тодорхойлох зарчимаар олно. Шугамын утас ба тросын хазайлтын
єнцгийг дараах томьёогоор тодорхойлно.
tg g = kP /( G ó + 0 .5 G õ )
Эндээс: P -утсанд їйлчлэх салхины норматив даралт, даН; k - утасны хазайлтын їе дэх
тїїний динамик хэлбэлзлийн хїчийг тооцсон коэффициент: Тухайлбал, салхины хурдны тїрц 40
даН/м2 -аас бага байхад 1,0; 45 даН/м2 бол 0,95; 55 даН/м2 бол 0,9; 65 даН/м2 бол 0,85; 80 даН/м2,
тїїнээс их бол 0,8 гэж (эдгээрийн хоорондох утгыг интерполяцлах) авах нь зїйтэй; Gó - утасны
жингээс тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т їйлчлэх ачаалал, даН; Gò - тусгаарлах хэлхїїрийн жин,
даН.
Утас ба аянга хамгаалалтын трос (хэц)
2.5.26. Агаарын шугам (АШ) нь фазандаа нэг буюу хэд хэдэн утастай байж болох ба хэд
хэдэн утастайг нь задалбар фаз гэнэ. Утасны голч, тэдгээрийн огтлол, фазан дахь тоо, тїїнчлэн
задалбар фазын утасны хоорондох зай зэргийг тооцоогоор тодорхойлно. Механик батшилын
нєхцєлєєр агаарын шугамын олон судалтай хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн
цагаан хайлшин АЖ утас ба олон судалтай трос (хэц) хэрэглэх ёстой.
Утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлол:
Хєнгєн цагаан …………………………………………………………. 240 мм2
Мєсжилтийн ханын нормчлогдсон доорх зузаан бїхий бїс нутагт тавигдах А:С=6 харьцаатай
ган-хєнгєн цагаан утас:
10 мм хїртэл …………………………………………………………… 35 мм2
15 ба 20 мм …………………………………………………………….. 50 мм2
20 мм-ээс дээш …………………………………………………………70 мм2
Хєнгєн цагааны хайлш бїхий АЖ утас………………………………….120 мм2
Шугамын утасны зєвшєєрєгдєх хамгийн бага огтлолыг 2.5.4 хїснэгтэнд їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.4.
Механик батбєхийн нєхцєлєєр агаарын шугамын ган-хєнгєн цагаан утасны байж болох
хамгийн бага огтлол
Агаарын шугам (АШ)-ын тодорхойлолт Ган-хєнгєн
цагаан утасны
Огтлолцол ба шилжїїлэлт байхгїй АШ
Гол ба суваг дээгїїр гарах, огтлолцолын алсгалтай АШ огтлол, мм2
Инженерийн байгууламж (холбооны шугам, газар дээрх дамжуулах 35
хоолой ба канатан зам), тємєр зам болон мєсжилтийн ханын дараах 35
зузаантай бусад инженерийн байгууламж бїхий АШ 35
10 мм хїртэл
15-20 мм 35
20 мм-ээс дээш 50
70
Агаарын шугамд механик бєх батын нєхцлєєр хєнгєн цагаан утас нь 35 мм2 -аас, ган, ган-
хєнгєн цагаан бол 25 мм2-аас багагїй огтлолтой байхаас гадна олон судалт утас ба хэцийг
хэрэглэж болно. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ-д 16 мм2 хєндлєн огтлолтой ган-хєнгєн
цагаан утас, 25 мм2 хєндлєн огтлолтой хєнгєн цагаан утас хэрэглэхийг зєвшєєрнє. 10 кВ тїїнээс
доош хїчдэлтэй, мєсжилт багатай, зэлїїд газраар дайран єнгєрєх, инженерийн байгууламжтай
огтлолцоогїй агаарын шугамд нэг судалтай ган утасыг тусгай заалтаар хэрэглэж болно.
2.5.27. Агаарын шугамын аянга хамгаалалтын тросонд нэг утас нь 120 даН/мм2 -аас багагїй
батбєхийн хязгаар бїхий утаснаас бїрдэх 35 мм2 -аас багагїй огтлолтой ган канат (утас)
хэрэглэхийг зєвшєєрнє. Онцгой чухал шилжилт ба химийн їйлчлэлтэй бїсэд, мєн аянга
хамгаалалтын тросыг єндєр давтамжийн холбоонд ашиглах тохиолдолд шаардлагатай гэж їзвэл
халуун тэсвэрлэх даацаар шалгасан, нийтлэг ба тусгай хэрэглээний (2.5.43-ийг їзэх) ган-хєнгєн
цагаан утас ашиглаж болно. Газрын дээрх дамжуулах хоолойтой ба канатан замтай огтлолцох
алслалтанд ган утастай аянга хамгаалах хэц хэрэглэнэ. Шатамхай шингэн буюу хий дамжуулахад
зориулагдаагїй дамжуулах хоолойтой огтлолцох алслалтанд 25 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой ган
утас хэрэглэнэ. АШ-ын тємєр замтай огтлолцох алслалтанд аянга хамгаалах тросын утсыг
сонгохдоо I, II бїс нутагт 35 мм2-аас багагїй, мєсжилтийн бусад бїсэд 50 мм2-аас багагїй огтлол
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 135
БД 43-101-03
бїхий 120 даН/мм2 батбєхийн хязгаартай ган канат хэрэглэнэ. Ган-хєнгєн цагаан утсан дахь ган
зїрхэвчний соронзлогдох энергийн алдагдлыг бууруулахын тулд тэгш тоо бїхий ороодостой хєнгєн
цагаан утас авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.5.
Хєнгєн цагаан (А), хєнгєн цагааны хайлш (АН,АЖ),
ган-хєнгєн цагаан (АС) утсыг АШ-д татах
хамгийн их зєвшєєрєгдєх алслалт
Утасны маяг Мєсжилтийн зузаанд (мм2) харгалзуулан авах
Хєнгєн цагаан: шугамын хязгаарын алслалт, м
А-35
А-50 мєсжилтгїй 10 мм хїртэл 15 мм хїртэл
А-70
А-95 120 140 -
А-120
А-150 140 160 90
Хєнгєн цагааны хайлш: 160 190 115
АН-35
АН-50 190 215 135
АН-70
Аж-35 220 270 150
АЖ-50
АЖ-70 270 335 165
АЖ-95
190 210 115
Ган-хєнгєн цагаан: 210 265 155
АС-25/4,2 265 320 195
АС-35/6,2 260 280 175
АС-50/8,0 320 350 220
АС-70/11 380 430 270
АС-95/16 400 500 330
АС-120/19
210 230 -
Ган: ПС-25 230 320 200
320 360 240
360 430 290
430 525 410
525 660 475
220
520
Ган-хєнгєн цагаан утасыг дараах тохиолдолд хэрэглэхийг зєвлєж байна. Їїнд:
* 20 мм хїртэл зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 185 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган
хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С= 6.0 -6,25; 240 мм2 огтлолтой бол харьцаа нь А:С =7,71 -8,04;
* 20 мм-ээс илїї зузаан мєсжилттэй бїс нутагт 95 мм2 хїртэл огтлолтой бол ган,
хєнгєн цагааны харьцаа нь А:С = 6,0; 120- 400 мм2; огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 4,29 - 4,39; 450
мм2 тїїнээс дээш огтлолтой бол харьцаа нь A:C = 7,71 - 8,04;
* 800 м-ээс их урттай алслалт бїхий их шилжилтэнд бол ган-хєнгєн цагааны харьцаа
нь A:C =1,46; Бусад тєрлийн маяг, хэлбэртэй утсыг сонгохдоо техник-эдийн засгийн тооцооны
їндсэн дээр тодорхойлно.
* ган-хєнгєн цагаан утас хэрэглэхэд зэврэлтээс гэмтэх нь ашиглалтын їед тодорхой
болсон (давстай эрэг, нуурын орчим ба їйлдвэрийн дїїрэгт тавигдах), тїїнчлэн хайгуулын їндсэн
єгєгдлєєр гэмтэж болзошгїй газарт АШ-ыг барихдаа АСКС, АСКП, АСК маягийн ган-хєнгєн цагаан,
АКП маягийн хєнгєн цагаан утас хэрэглэж болно.
* тэгш тал газарт ашиглалтын єгєгдєл байхгїй бол дээрх шаардлагыг хангах їїднээс эрэг
хавийн зурвасын єргєнийг 5 км, харин химийн їйлдвэрийн зурвасын єргєнийг 1.5 км байхаар тус
тус авах ёстой.
Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бус нутагт титэмлэх (короны) нєхцлєєр:
110 кВ-ын агаарын шугаманд фазын нэг утасны хамгийн бага диаметр нь 11.3 мм-ээс багагїй
(АС-70/11),
150 кВ-д нэг утас нь 15.2 мм-ээс багагїй (АС-120/19),
220 кВ-д нэг утас нь 21.6 мм-ээс багагїй (АСО-240/39),
330 кВ-д нэг утас нь 33.2 мм-ээс багагїй (АС-600/72), задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас
нь 3х17.1 мм-ээс багагїй, (3хАС-150/24), 2х21.6 мм-ээс багагїй (2хАС-240/39),
500 кВ-д задалбар дамжуулагчтай бол нэг утас нь 3х24.5 мм-ээс багагїй (3хАс300/66)
огтлолтой байвал зохино.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 136
БД 43-101-03
Агаарын шугамын бїтээц, фазын утасны, мєн тїїнчлэн фаз хоорондын зайг сонгохдоо
утасны гадаргуу дээрх цахилгаан орны хїчлэгийг зєвшєєрєгдєх титэмлэлт ба радио-шуугианы
тївшин хїртэл хязгаарлах шаардлагатай.
2.5.28. Аянга хамгаалалтын тросын огтлолыг механик тооцоогоор сонгохдоо 1.4 бїлэгт
заасны дагуу халуун-тэсвэрлэц (чадвар)-ээр шалгасан байх ёстой. Тросны тусгаарлагдмал
бэхэлгээний хэсэгт халуун тэсвэрлэцээр шалгалт (2.5.47-ыг їзэх) хийх шаардлагагїй. 1 кВ-оос
дээш хїчдэлтэй агаарын шугамын утас ба тросын механик тооцоог дараах анхдагч нєхцєлийн
їндсэн дээр тодорхойлбол зохино. Тухайлбал,
* гадны ачаалал ихтэй їед,
* гадны ачаалал байхгїй, хамгийн бага температуртай
їед,
* гадны ачаалал байхгїй, жилийн дундаж
температурын їед.
Энэхїї нєхцєлєєр тооцоологдсон шугамын утас ба тросын зєвшєєрєгдєх механик хїчдлийг
хїснэгт 2.5.6-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.6.
1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын утас ба тросын
зєвшєєрєгдєх механик хїчдэлийн хэмжээ,
(Жич: 1*-их ачаалалтай, бага температуртай їеийн тооцоо; 2*-жилийн дундаж температурын їеийн тооцоо).
Утас ба трос Сунгалтын їеийн Хєнгєн-цагаан утас бїхий
батбєхийн
Хувилбар: хязгаар ба дамжуулагчийн зєвшєєрєгдєх
хїчдэл, даН/мм2
Хєнгєн цагаан А, АКП, огтлол зєвшєєрєгдєх
мм2 хїчдэл, % АТ утастай АТп утастай
1* 2* 1* 2* 1* 2*
16-35
50 ба 70 35 30 5.6 4.8 6.0 5.1
95 40 30 6.4 4.8 6.8 5.1
120 ба тїїнээс дээш 40 30 6.0 4.5 6.4 4.8
Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС. 45 30 7.2 4.8 7.6 5.1
АСКП, АСК, огтлол, мм2
16 -25 35 30 10.2 8.7 10.5 9.0
35 -95 A:C =6,0 ба 6,13 40 30 9.0
70 A:C =0,95 40 30 11.6 8.7 12.0 20.4
40 30 23.1
95 A:C =0,65 45 30 26.8 20.1 27.2 9.0
120 ба тїїнээс дээш A:C
=6,11 -6,25 45 30 30.4 22.8 30.8 10.2
120 ба тїїнээс дээш
A:C =4,29 -4,39 45 30 13.0 8.7 13.5 8.4
150 ба тїїнээс дээш A:С
=7,71 -8,04 45 30 14.9 9.9 15.3 16.8
185, 300 ба 500 A:C =1.46 45 30 7.8
330, А:С=12.22 45 30 12.2 8.1 12.6 6.9
400 ба 500 А:С=17.93 ба
18.09 50 35 25.0 16.5 25.2
Ган, огтлол, мм2: 50 35
Бїх огтлолын ПС 10.8 7.2 11.7
Бїх огтлолын ТК трос 40 30
Хєнгєн цагааны хайлш, 40 30 907 6.5 10.4
огтлол, мм2: 45 30
16- 95 АН хайлш 31.0 21.6 - -
16- 95 АЖ хайлш УСТ - - -
120 ба тїїнээс дээш, хайлш
АН 8.3 6.2 - -
11.4 8.5 - -
9.4 6.2 - -
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 137
БД 43-101-03
120 ба тїїнээс дээш, хайлш 45 30 12.8 8.5 - -
АЖ хайлш
2.5.29. Агаарын шугамын утас, трос (хэц)-ын механик бєх батын тооцоонд хэрэглэгдэх
утас ба тросны физик - механикийн їзїїлэлтийг хїснэгт 2.5.7 -д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.7.
Утас ба тросын физик-механикийн їзїїлэлт:
Gx - хувийн жингийн шилжїїлсэн ачаалал, 10-3, даН/(м.мм2)
Еx -уян харамхайн модуль, 103, даН/мм2,
Тx -шугаман сунгалтын температурын коэффициент, 10-6,град-1,
Рx -утас ба тросын сунгалтын батбєхийн хязгаар, даН/мм2.
Утас ба трос
Нэгж: Gx, Еx, Тx, Рx,
даН\мм2 10-6,град-1 даН/мм2
даН\м. АТ АТп
мм2
Хєнгєн цагаан А, АКП утасны огтлол: мм2
- 95 ба 240-оос бусад 400 2.75 6.3 23.0 16 17
хїртэл:
- 450 ба тїїнээ дээш, 95 ба
240 2.75 6.3 23.0 16 17
Ган-хєнгєн цагаан АС, АСКС, АСКП, АСК утасны огтлол, мм2:
- 10 ба тїїнээс дээш:
А:С=6.0-6.25 3.46 8.25 19.2 29 30
А:С =0.95 байх 70 5.37 13.4 14.5 67 68
А:С =0.65 байх 95 5.85 14.6 13.9 76 77
А:С =4.29-4.39 байх 120 ба
тїїнээс дээш 3.71 8.9 18.3 33 34
А:С =7.71-8.04 150 3.34 7.7 19.8 27 28
А:С=1.46 185 ба дээш 4.84 11.4 15.5 55 56
А:С=12.22 330 3.15 6.65 21.2 24 26
А:С=17.93 ба 18.09 400 ба 3.03 6.65 21.2 21.5 23
500 Ган утас, бїх огтлол, мм2: 12.0 - - (62)
ПС-ийн бїх огтлол 8.0 20.0
ТК трос, бїх огтлол 8.0 20.0 12.0 - - (*
-АН хєнгєн цагаан хайлш 2.75 6.5 23.0 - - (20.8)
-АЖ хєнгєн цагааны хайлш 2.75 6.5 23.0 - - (28.5)
(* - энэ нєхцєлд АТ, АТп биш гангийн хайлш байхад харгалзах батбєхийн хязгаар болно.
Хєнгєн цагаан ба ган утасыг алслалтанд бэхлэх хамгийн дээд цэгт їїсэх механик хїчдэл
нь хїснэгт 2.5.6-д єгсєнєєс 105 %-иас илїїгїй, ган-хєнгєнцагаан утасын АШ-ын бїх алслалт,
тїїнчлэн огтлолцох алслалтын дээд цэгт їїсэх механик хїчдэлд нь 110 хувиас илїїгїй тус тус
байвал зохино.
2.5.30. Агаарын шугам дахь дїїжин тусгаарлуур (хэлхїїр, гирлянд) нь чичрэлт, доргилтоос
хамгаалагдсан байх ёстой. Тухайлбал,
· Агаарын шугам нь даялалын дагуу ил тэгш ба бага огтлолцолтой газарт 80 м-ийн урттай
алслалтанд 95 мм2 огтлолтой, 100 м-ийн алслалтанд 120-240 мм2 огтлолтой 120 ба тїїнээс дээш
алслалтанд 300 мм2 огтлолтой дан хєнгєн цагаан ба ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны
хайлшин утас, 120-иос дээш алслалтанд бїх огтлолтой, олон судалт ган утас хэрэглэх ба жилийн
дундаж температураар тооцсон механик хїчдэл (даН/мм2) нь дараахи єгєгдлєєс хэтрэхгїй юм.
- хєнгєн цагаан ба хєнгєн цагааны хайлшин утас ,АН 3,5 даН/мм2,
- ган-хєнгєн цагаан утас ба хєнгєн цагааны хайлшин утас, АЖ 4,0 даН/мм2,
- ган утас болон хэцтэй бол 18,0 даН/мм2,
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 138
БД 43-101-03
Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, хотын барилгажсан газар, тїїнчлэн доогуур
ургасан ой, мод дундуур єнгєрч байвал алслалтын урт ба механик хїчпдлийн утга нь 20 %-иар
нэмэгдсэн байвал доргилтоос зайлшгїй хамгаалах хэрэгтэй.
· АШ нь ил задгай ба эзгїй газраар єнгєрч байвал 150 м-ээс ихгїй алслалтанд татагдах
фазандаа хоёр утаснаас бїрдэх задалбар утастай шугамын утсанд їїсэх механик хїчдэл нь
(даН/мм2) жилийн дундаж температураар бодоход дараах єгєдлєєс хэтрэхгїй байвал зохино.
- хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АН 4,0 даН/мм2
- ган-хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин утас, АЖ 4,5 даН/мм
Хэрэв агаарын шугам нь огтлолцол ихтэй, барилгажсан газар, тїїнчлэн (шугамнаас доогуур
ургасан) богино шигїї ургасан ой, модон дундуур єнгєрч байвал доргилтоос зайлшгїй
хамгаалагдах тохиолдолд механик хїчдэлийн утгыг 10%-аар єсгєж авна.
· Шугамын утас, трос нь гол, усан сан ба бусад усан хаалтаар дээгїїр 500 м-ээс илїї
алслалаар огтлож байвал фаз дахь утасны тоо ба механик хїчдлийн утгыг харгалзахгїйгээр
шилжилтийн хэсэгт бїх алслалтын дагуу чичиргээ (савлалт)-ний хамгаалалт хийж єгєх ёстой.
Хажуугийн салхинаас халхлагдсан, уулын хєндий болон дїїжлэх утаснаас єндєр ургасан мод
бїхий ойн массиваар єнгєрєх агаарын шугамын хэсэгт утасны ба тросын чичиргээний хамгаалалт
шаардлагагїй.
2.5.31. Хєнгєн цагаан ба хєнгєнцагааны хайлшин АЖ ба АН маягийн 95 мм2 хїртэл
огтлолтой, ган-хєнгєн цагааны 70 мм2 хїртэл огтлолтой утсыг чичрэлтээс хамгаалахын тулд гогцоо
маягийн унтраавч (гаситель, flow damper) хэрэглэх ба тїїнээс их огтлолтой хєнгєн цагаан ба ган-
хєнгєн цагаан утсанд ердийн унтраавч хэрэглэнэ. Анкер тулгуурын гогцоо ба алслалтанд байгаа
задалбар фазын утсанд зайн хєндлєн тэвх хийж єгнє. Утсанд тавих тэвхний ба бїлэг (групп)
тэвхнїїдийн хоорондох зай нь 75 м-ээс ихгїй байвал зохино.
Утас, хэцний байрлал, тэдгээрийн хоорондын зай
2.5.32. Агаарын шугамын утас нь тулгуур дээр ямар ч байрлалтай байж болно. 35 кВ ба
тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь ташуу байрлах бєгєєд хэвтээ чигт зэрэгцээ утаснууд шилжиж
болохоор байвал (2.5.34 їзэх) зохино. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм хїрдэг, утас шамрах
зэрэг адил тєстэй нєхцєл бїхий бїс нутагт АШ-ны утсыг хэвтээ байршилттай авахыг зєвлєж байна.
Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс их байх 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утсыг
зєвхєн хэвтээ байрлуулна. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 20 мм-ээс дээш байх бїс нутагт 20 кВ ба
тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугаманд утсыг холимог (дээд утсыг тулгуурын орой дээр
байрлуулах гурвалжин) байрлуулна. 500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д мєсжилтийн ханын зузаанаас
хамаарахгїйгээр утасыг хэвтээ байрлуулна.
2.5.33. Агаарын шугамны утаснуудын хоорондын зайг утасны ажиллах нєхцєл, утасны ба
тулгуурын бїтээцїїдийн хоорондох зєвшєєрєгдєх тусгаарлалтын зайтай уялдуулан 2.5.25-р зїйлд
заасны дагуу сонгох ёстой. Утас хоорондын зай, мєн тїїнчлэн утас, троссын хоорондох зайг
сонгохдоо утасны унжилтаар тооцогдох аянгын хэт хїчдлийн хамгаалалт ба алгасал дахь ажлын
нєхцєлєєс хамааруулан алгасалын овортой нь 2.5.33-2.5.37 ба 2.5.46-д заасны дагуу харгалзуулан
авах ёстой. Энэ нєхцєлд тросын унжилт нь утасны унжилтаас их байх ёсгїй.
Тулгуур байрлуулах їедээ сонгогдох тодорхой алгасалд оворын алслалтын хэтрэлт нь 25 %-
иас ихгїй байх ба оворын алгасалын хувьд тооцооны зайг єсгєх шаардлагагїй. Дїїжин
тусгаарлагатай 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д утас нь хэвтээ байрлалтай бол тэдгээрийн
алслалтанд ойртох нєхцєлєєр утасны хоорондох хамгийн бага зайг ( d, м ) шугамын тогттогдсон
хїчдэл, оворын унжилтаас хамааруулан дараахи томьёогоор тодорхойлно.
d = 1,0 + U/110 + 0,6 Ö f ,
эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м;
500 м-ээс дээш алгасалтай агаарын шугамын утас хоорондын зайг тодорхойлох їед
шилжилтийн алгасалтын утасны хамгийн их унжилтаар утасны хоорондох зайг тодорхойлно.
Утасны унжилт нь 16 м хїртэл байвал утасны хоорондох зай нь дээрх томъёогоор тодорхойлсон
утгыг 0.25 м дахин єсгєж шилжїїлсэн хїснэгт 2.5.9-єєс авна. Тухайлбал d > 8 м зайнд байвал
тооцоонд авах бїхэлдэлтийг 0,5-д, d > 12 м байвал 1-д хуваагдах утгаар хийнэ.
Хїснэгт 2.5.8
Утасны хэвтээ байрлал бїхий дїїжин тусгаарлагчтай
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 139
БД 43-101-03
агаарын шугамын утасны хоорондын хамгийн бага зєвшєєрєгдєх зай.
Хїчдэл, кВ Унжилтанд (м) харгалзах утасны хоорондох хамгийнг бага зай,
35 м
110
150 3 м 4 м 5 м 6 м 8 м 12 м
220
330 2.5 2.5 2.75 2.75 3.0 3.25
500
3.0 3.25 3.5 3.5 3.75 4.0
3.5 3.5 3.75 3.75 4.0 4.5
- - 4.25 4.5 4.75 5.0
- - - 5.5 5.75 6.0
- - - 7.0 7.25 7.5
2.5.34. Дїїжин тусгаарлагатай 35-330 кВ-ын агаарын шугамын дээрх утас нь хэвтээ биш
(холимог буюу босоо) байрласан бол утасны хоорондох зайг алслалтанд тэдгээрийн ажлын
нєхцєлєєр дараахи байдлаар тодорхойлох ёстой. Їїнд:
1. 16 м хїртлэх утасны унжилт бїхий завсарын тулгуур дээр:
* Утасны савлалт ховор болдог бїс нутагт хїснэгт 2.5.10-2.5.12-ийг, утасны савлалт дунд
зэрэг болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах нь зїйтэй. Мєсжилтийн ханын зузаан 5-10
мм байх бїс нутагт мєсжилтийн нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй.
Хїснэгт 2.5.10.
Утасны савлалт ховор болдог I бїс нутагт завсрын тулгуур
дээрх хэвтээгээрээ зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
кВ утасны хэвтээ зай, м
35 зай, м
2.5 4 5 6 8 10 12 14
110 3.0
3.5 0.50 0.50 0.50 1.10 1.50 1.80 2.0
150 4.0
220 4.5 0.50 0.50 0.50 0.80 1.30 1.65 1.85
5.0
5.5 0.0 0.50 0.50 0.50 1.20 1.60 1.80
6.0
6.5 0.0 0.50 0.50 0.50 1.00 1.50 1.70
7.0
3.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.60 1.30 1.60
3.5
4.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10 1.50
4.5
5.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 0.50 1.40
5.5
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50 1.10
6.5
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.60
4.0
5.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.50 0.50
6.0
7.0 0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 1.90 2.15
5.0
5.5 0.70 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90 2.10
6.0
6.5 0.0 0.70 0.70 0.70 1.20 1.70 2.00
7.0
0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.50 1.90
0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.30 1.70
0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.00 1.60
0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.40
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.10
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70
0.0 1.00 1.00 1.00 1.40 1.80 2.10
0.0 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 1.90
0.0 0.0 0.0 1.00 1.00 1.50 2.00
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.00 1.00
0.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.80 2.20
0.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.50 2.10
0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 1.90
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.70
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 140
БД 43-101-03
330 6.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 2.45 2.75
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.20 2.60
8.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.40
Хїснэгт 2.5.11.
Утасны савлалт дунд зэрэг болдог II бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр
байрлах зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
утасны хэвтээ зай, м
кВ зай, м
35 2.5 4 5 6 8 10 12 14
0.70 0.70 1.00 1.60 2.00 2.30 2.50
3.0 0.70 0.70 0.70 1.30 1.80 2.15 2.35
3.5 0.0 0.70 0.70 1.00 1.70 2.10 2.30
4.0 0.0 0.70 0.70 0.70 1.50 2.00 2.20
4.5 0.0 0.0 0.70 0.70 1.10 1.80 2.10
5.0 0.0 0.0 0.00 0.70 0.70 1.60 2.00
5.5 0.0 0.0 0.00 0.70 0.70 1.00 1.90
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70 1.60
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.00 0.70 1.10
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 0.70
110 3.0 1.20 1.20 1.20 1.70 2.20 2.40 2.65
3.5 1.20 1.20 1.20 1.50 2.00 2.4 2.60
4.0 0.0 1.20 1.20 1.20 1.70 2.20 2.50
4.5 0.0 0.0 1.20 1.20 1.50 2.00 2.40
5.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.80 2.30
5.5 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.50 2.10
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20 1.90
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.60
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.20
150 4.0 0.0 1.50 1.50 1.50 1.90 2.30 2.60
5.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 2.00 2.40
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50 2.00
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 1.50
220 5.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.00 2.30 2.70
5.5 0.0 0.0 2.00 2.00 2.00 2.00 2.60
6.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00 2.40
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.20
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.00
330 6.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.60 2.95 3.25
7.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.70 3.10
8.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 2.90
Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15-20 мм байх бус нутагт хїснэгт 2.5.11-ээр тодорхойлогдох
утасны хоорондох зайг дараах томьёогоор дахин шалгах шаардлагатай.
d = 1,0 + U/110 + 0.6 Ö f + 0,15*V,
эндээс: U - АШ-ын хїчдэл, кВ; f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; V -
утасны хоорондох босоо зай, м
* Утасны савлалт байнга болдог бол хїснэгт 2.5.11-2.5.12-ыг їндэслэн авах ба мєсжилтийн
нєхцєлєєр дахин шалгах шаардлагагїй. Утасны хоорондох зайг 2.5.12-р хїснэгтээр тодорхойлох
боломжгїй тохиолдолд утасны хоорондох зайг дээрх томъёогоор тодорхойлох ба тїїнээс ихгїй
байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.12
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 141
БД 43-101-03
Утасны шамрал байнга болдог III бїс нутагт завсрын тулгуур дээрх хэвтээгээр байрлах
зэрэгцэх утасны хамгийн бага шилжилт
Хїчдэл, Босоо Унжилтанд (м) харгалзах холимог байрлалтай зэрэгцээ
кВ утасны хэвтээ зай, м
зай, м
35 3.0 4 5 6 8 10 12 14
3.5
110 4.0 0.70 1.25 1.55 2.05 2.35 2.65 2.95
4.5
150 5.0 0.0 0.70 1.30 1.90 2.30 2.65 2.95
220 5.5
330 6.0 0.0 0.70 0.70 1.70 2.20 2.60 2.90
6.5
7.0 0.0 0.0 0.70 1.30 2.05 2.50 2.85
3.0
3.5 0.0 0.0 0.0 0.70 1.80 2.35 2.75
4.0
4.5 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.20 2.65
5.0
5.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.90 2.50
6.0
6.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 1.40 2.30
7.0
4.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.70 2.00
5.0
6.0 1.20 1.35 1.85 2.35 2.65 2.95 3.25
7.0
5.0 1.20 1.20 1.50 2.20 2.60 2.95 3.25
5.5
6.0 0.0 1.20 1.20 2.00 2.50 2.90 3.20
6.5
7.0 0.0 0.0 1.20 1.65 2.35 2.80 3.15
6.0
7.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.10 2.65 3.05
8.0
9.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.50 2.95
0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.20 2.80
0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 1.70 2.60
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.20 2.30
0.0 1.50 1.50 2.10 2.60 3.00 3.30
0.0 0.0 0.0 1.50 2.20 2.75 3.15
0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.30 2.90
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 1.50 2.40
0.0 0.0 2.00 2.00 2.50 3.05 3.45
0.0 0.0 2.00 2.00 2.10 2.90 3.35
0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.60 3.20
0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.10 3.00
0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 2.00 2.70
0.0 0.0 2.50 5.90 3.45 3.85 4.15
0.0 0.0 0.0 2.50 3.20 3.75 4.10
0.0 0.0 0.0 2.50 2.85 3.55 4.00
0.0 0.0 0.0 2.50 2.50 3.25 3.80
· Утасны байрлал ба тэдгээрийн хоорондох зайг сонгохдоо шугамын болон тїїний хэсэг дэх
хїчтэй савлалт болох II ба III бїс нутгаар єнгєрч байгаа, гэхдээ тулгуурын єндєрийн 2/3-аас багагїй
єндєртэй газрын гадрага, шигїї ой, барилга байгууламжаар хєндлєн салхинаас хамгаалагдсан
байвал II бїсийг I бїсийн, III бїсийг II бїсийн нєхцєлєєр авах хэрэгтэй.
2. 16 м-ээс их утасны унжилттай їед завсарын тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 1-р
зїйлд єгсєн томъёогоор тодорхойлж шалгах нь зїйтэй.
3. Анкер маягийн бїх тулгуур дээрх утасны хоорондох зайг 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор
тодорхойлох ёстой. Анкер маягийн тулгуур дээр хэвтээгээр зэрэгцээ таших утаснуудын хамгийн
бага шилжилт нь хїснэгт 2.5.13-д заасанаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.13
Анкер маягийн тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ
утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт
Мєсжилтийн ханын зузаанд (мм) харгалзах хамгийн бага
АШ-ын хїчдэл (кВ) шилжилт (м)
35
5-10 15-20
0.5 0.7
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 142
БД 43-101-03
110 0.7 1.2
150 1.0 1.5
220 1.5 2.0
330 2.0 2.5
4. Бїх тєрлийн тулгуур дээр хэрэв утаснуудын хоорондох босоо зай нь дан утасны хувьд
0.8f+U/250 ба задалбар утасны хувьд f+U/250-ээс хэтэрч байвал утасны хэвтээ шилжилт хийх
шаардлагагїй. Энэхїї 1 ба 4 зїйлд єгсєн томъёо нь 500 кВ хїчдэлтэй АШ-ын хувьд хїчин тєгєлдєр
байна. Завсарын тулгуур дээр хэвтээгээр байрлах зэрэгцээ ташингийн утасны шилжилт нь хїснэгт
2.5.13-д заагдсанаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.13
Завсарын тулгуур дээрх хэвтээ байрлах зэрэгцээ
утасны хамгийн бага хэвтээ шилжилт
Босоо байрлах утас ба Оворын унжилттай байх їеийн хамгийн бага
тросны хоорондох зай, м шилжилт, м
9.0 10 12 14 16
10.0 2.0 3.5 4.0 4.0
11.0 2.0 3.0 4.0 4.0
12.0 2.0 2.0 3.0 3.5
2.0 2.0 2.5 3.0
Мєсжилтгїй, хуурай бїс нутгаар єнгєрч байгаа агаарын шугамын бїх тєрлийн тулгуур дээрх
шууд байрлах утасны хоорондох зай нь дїрмийн 2.5.33-д заасан томъёогоор тодорхойлогдох ба
утасны хэвтээ шилжилтийг тооцох шаардлагагїй юм. Утасны савлалтаас агаарын шугамыг
хамгаалах тєхєєрєг хэрэглэх їед савлалтын нєхцєлєєр 2.5.33-2.5.34-д єгсєн томъёогоор утас
хоорондын зайг тодорхойлох ба утасны зэрэгцээ таших хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.13-д
єгсєнєєр авах нь зїйтэй.
2.5.35. Дурын байрлалтай утас бїхий 6-20 кВ-ын агаарын шугамд утасны хоорондох (d) зайг
тухайн алслалтанд тэдгээрийн хоорондоо ойртох нєхцєлєєр тодорхойлоход дараах томъёоны тоон
утганаас багагїй байх ёстой.
d = 0.75 f + l
.
эндээс: f -оворын алслалтанд харгалзах хамгийн их унжилт, м; l – тусгаарлагчийн
хэлхїїрийн урт, м;
Энэхїї томьёогоор тодорхойлсон 4 м хїртэл унжилттай агаарын шугамын утасны
хоорондын зайг хїснэгт 2.5.14-д їзїїлэв.
Хїснэгт 2.5.14.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй, шєргєн тусгаарлууртай АШ-ын утасны
хоорондох хамгийн бага зай.
Хїчдэл Мєсжилт Утасны унжилтанд харгалзах утас хоорондын зай, м
, кВ
, мм 1,5 хїр. 2 2.5 3 3.5 4.0
6-10 5 0.6
0.8 0.7 0.75 0.8 0.85 0.9
20 кВ 10 0.7
5 0.9 0.9 1.0 1.1 1.2 1.25
35 кВ 0.85
10 1.05 0.8 0.85 0.9 1.0 1.0
5
1.0 1.1 1.2 1.3 1.4
10
0.9 1.0 1.05 1.1 1.2
1.2 1.25 1.4 1.45 1.5
2.5.36. 35-330 кВ-ын хїчдэлтэй, нэг трос (хэц)-той агаарын шугамын тулгуур дээрх утас, трос
хоёрын хоорондох босоо зайг тодорхойлохдоо 2.5.46-д заасан шаардлагын дагуу хэт хїчдлийн
хамгаалалтын нєхцєлєєр оворын алслалтанд тодорхойлох нь зїйтэй. Зураг тєсєлд шугамын
тулгуурыг тавихаар сонгож авсан ба оворын алслалт нь хэтэрсэн тусгай алслалтанд оворын
алсгалаар сонгосон утас ба хэцний хоорондох зай бїхий тулгуурыг авах ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 143
БД 43-101-03
35-330 кВ-ын тулгуурт утас ба хоёр трос (хэц) нь хэвтээ байрлалтай бол хэц ба тїїний ойрхон
татах утасны хоорондох хэвтээ шилжилт нь 35 кВ-ын АШ-д 1 м; 110 кВ-ын АШ-д 1,75 м; 150 кВ-ын
АШ-д 2 м; 220 кВ-ын АШ-д 2,3 м, 330 кВ-ын АШ-д 2,75 м-аас багагїй байвал зохино. 500 кВ-ын АШ-
ын завсарын тулгуурт трос ба тїїнд ойрхон утасны хоорондох хэвтээ шилжилтийг хїснэгт 2.5.14-
ээр авбал зохино.
Модон тулгууртай 220 кВ-ын агаарын шугамд трос (хэц) ба утасны хоорондох шилжилтийг
хэвтээгээр нь 2 м хїртэл багасгаж болно. 35- 500 кВ хїртэл хїчдэлтэй бэхэлгээний анкер маягийн
тулгуур дээр ийм тулгуурын тоо нь 1 км шугаманд дундажаар 0.5-аас ихгїй байх нєхцєлд хэцийг
утасны дээр хэвтээ шилжилтгїйгээр єлгєхийг зєвшєєрнє.
2.5.37. Агаарын шугамын хоёр хэлхээтэй тулгуурт янз бїр (А,В,С)-ийн хэлхээний зэрэгцэх
утасны хоорондох зай нь алслалтанд утасны ажиллах нєхцєлєєр 10-20 кВ хїртэл хїчдэлтэй,
шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2 м; 35 кВ-ын шєргєн тусгаарлууртай АШ-д 2,5 м; дїїжин
тусгаарлууртай бол 3 м; 110 кВ-ын АШ-д 4 м; 150 кВ-ын АШ-д 5 м; 220 кВ-ын АШ-д 6 м; 330 кВ-ын
агаарын шугаманд 7 м-аас багагїй байвал зохино. Янз бїрийн хэлхээний зэрэгцэх утасны
хоорондын зайг тодорхойлохдоо 2.5.33, 2.5.34 -ийн заалтыг мєрдлєг болговол зохино.
2.5.38. 1 кВ-оос дээш янз бїрийн хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь нэг ерєнхий тулгуурт
дїїжилж болно. 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй агаарын шугамын утсыг 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын
утастай хамт нэг ерєнхий тулгуурт єлгєхдєє дараахи нєхцєлийг иш їндэс болгоно. Їїнд:
* 1 кВ хїртлэх хїчдэлтэй агаарын шугам нь єндєр хїчдлийн АШ-ын тооцооны нєхцєлєєр
хийгдэх ёстой,
* 10 кВ хїртэлх хїчдэлтэй агаарын шугамын утас нь 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй шугамын дээр
байрлахаас гадна тулгуур дээрх єєр єєр хїчдлийн АШ-ын утасны ойртох зай нь хїрээлэх орчины
агаарын температур +15°C, салхигїй байхад алслалтын дунд хэсэгт 2 м-ээс багагїй байвал зохино,
* Єндєр хїчдлийн АШ-д утсыг шєргєн тусгаарлуурт бэхлэхдээ давхар уях аргаар гїйцэтгэнэ.
Тусгаарласан саармагтай, 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй сїлжээнд тїїнээс єндєр хїчдлийн агаарын
шугамын утсыг хамтад нь єлгєсєн хэсэг байвал сїлжээний хэвийн горимын їед цахилгаан соронзон
ба цахилгаан статик нєлєєллєєр їїсэх саармагийн шилжилт нь фазын хїчдэлийн 15 %-иас их байж
болохгїй. Газардуулсан саармагтай сїлжээний хувьд тїїнээс єндєр хїчдлийн АШ-ын нєлєєгєєр
хїчдэл єсєх харьцаанд тусгай шаардлага хэрэггїй.
Тусгаарлага
2.5.39. 110 кВ ба дээш агаарын шугамд зєвхєн дїїжин тусгаарлуур, 35 кВ ба доош хїчдэлтэй
АШ -д дїїжин ба шєргєн (тухайлбал, тулах шилбэтэй) тусгаарлагч хэрэглэх нь зїйтэй. 6 кВ ба
тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын хувьд дїїжин тусгаарлагчийн тоо ба шєргєн (шилбэт)
тусгаарлагчийн тєрлийг тїїний найдвартай ажиллах нєхцєлєєр зураг тєсєлд мєрдєж байгаа
зааврын дагуу авах шаардлагтай. Дїїжин тусгаарлагчийг хэрэглэх їед цэнэг алдагдах замын уртыг
ажлын хїчдлээр сонгосон 2 ба 3 тїїнээс дээш тусгаарлагч бїхий хэлхїїрийн єндєрт харьцуулсан
харьцааг залгалт-салгалт (коммутац)-ын хэт хїчдлийн їйлчлэх нєхцєлєєр шалгах бєгєєд хїснэгт
2.5.15-д тїїний тооцооны утгыг хавсрагасан болно.
Ажлын хїчдэл (Uôìàх)-ээр сонгосон, цэнэг алдах замын урттай харьцуулан авсан
тусгаарлуурыг хэрэглэхдээ доор єгєгдсєн тооцооны утгыг залгалт-салгалтын хэт хїчдэл (Uê)-ийн
нєхцєлтэй харьцуулах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.15
Агаарын шугамын тусгаарлагчийг сонгох їед авах залгалт-салгалтын тооцооны хэт хїчдэл
Хэвийн Залгалт-салгалтын хэт хїчдлийн Залгалт-салгалтын хэт хїчдэл
хїчдэл, кВ тооцооны харьцаа, Uê/Uôìàõ
3,0 Uê, кВ
110
150 3.0 312
220
330 3,0 422
500 2.7
2.5 620
800
1070
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 144
БД 43-101-03
2.5.40. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын шєргєн тусгаарлагчийн нойтоноор цахилах
хамгийн бага хїчдэлийн їйлчлэх хэмжээ нь доор зааснаас багагїй байх ёстой.
АШ-ын хїчдэл, кВ 6 10 20 35
Чийгтэй цахилах хїчдэл, кВ 28 34 57 80
Шєргєн тусгаарлагчийн нэвт цохигдох хїчдэл нь хуурай цахилалтынхтай харьцуулахад 1,5 -
аас багагїй байх ёстой. 6-35 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хэлхїїрт цэнэг алдах (утечки)
замын урт нь 25 см-ээс багагїй байхад дїїжин тусгаарлуурын тоог 10 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 1;
20 кВ-д 2; 35 кВ-д 3 байхаар сонгохыг зєвлєж байна.
Модон тулгууртай 35 кВ-ын агаарын шугамын дїїжин хэлхїїрийг хоёр тусгаарлагчтай авч
болно. 6-35 кВ-ын агаарын шугаманд дїїжин тусгаарлуур ба шєргєн тусгаарлагчийн маяг,
хэлбэрийг сонгохдоо єндєршил, газрын тївшинтэй хамааруулан сонгохгїй.
2.5.40. 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй агаарын шугамын хувьд дїїжин тусгаарлуурын тоог
хэлхїїрийн цэнэг алдах замын урт нь хэвийн атмосферийн нєхцєлтэй, ердийн хээрийн
бохирдолттой, далайн тївшинээс дээш 1000 хїртэл метрийн єндєрт орших нєхцєлд ажлын
хїчдлийн (Uôìàõ) 1 кВ бодит утганд 1,3 см-аас багагїй байх, улмаар тїїний найдвартай ажиллагааг
хангах нєхцєлєєр сонгох ёстой. Цэнэг алдах нэгж замыг бага байлгах нєхцєлєєр авсан хэлхїїр дэх
тусгаарлагчийн тоог гэмтэж болох нэг тусгаарлагчийг нєхєх зоилгоор 110 -220 кВ-ын шугаманд нэг
тусгаарлагч, тїїнээс дээш хїчдлийн шугаманд 2 тусгаарлуур нэмж авбал зохино.
2.5.41. Далайн тївшинээс дээш 1000 хїртлэх м-ийн єндєрт тавигдах 6-110 -220(500) кВ-ын
АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх хамгийн тїгээмэл хэрэглэгдэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д
єгєгдсєнєєр (нєєцийн тусгаарлуурын тоо орсон) авах нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.16
Тємєр-бетон ба тємєр тулгууртай 110-500 кВ-ын АШ-ын бэхэлгээний хэлхїїр дэх
тусгаарлуурын тоо
Тусгаарлуурын маяг 1 20 Тусгаарлуурын тоо, ширхэг 500
0 35 110 150 220 330
Хэвийн хїчдэл, кВ 13 -
13 3 7 9 13 19 27
П - 4.5 (Пф6-А) 13 26
ПМ- 4.5 (Пф6-Б) -- 3 7 10 14 20 25
ПФЕ - 4.5 (ПФ6-В) -- 23
ПФ6-В (чанарын) -- 3 7 9 13 19 20
ПФ16-А 22
ПФ20-А (ПФЕ-16)П-8,5 3 7 9 12 18 21
П - 11 (Пф-14.5) 21
ПФЕ-11 3 6 8 11 17 29
ПС6-А (ПС-4,5) 29
ПС6-Б - - - 10 14 24
ПС-11 (ПС-8.5)ПС-12А 26
ПС16-А (ЛС-16) 6 8 11 16 22
ПС-16Б (чанарын) 24
ПС-22А 6 8 11 15 21
ПС-30А (ЛС-30) 22
ПС-30Б 6 8 11 16 22
8 10 14 21
8 10 14 21
7 8 12 17
7 9 13 19
6 8 11 16
6 8 12 17
- - 10 15
- - 11 16
- - 11 16
Модон тулгуурын шаталт, єгєршил ажиглагддаг бїс нутагт 110-220 кВ-ын модон тулгууртай
АШ-д хэлхїїр дэх тусгаарлагчийн тоог хїснэгт 2.5.16-д єгсєнєєс нэгээр бууруулж авахыг зєвлєж
байна. Хэлхїїр дэх дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо дараахи зїйлийг мєрдлєг болговол
зохино.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 145
БД 43-101-03
110 кВ-ын агаарын шугамын татлагын хэлхїїрт дїїжин тусгаарлагын тоог сонгохдоо тїїний хэлбэр,
маягаас їл хамааруулан бэхэлгээний хэлхїїрт 2.5.16 хїснэгтээр санал болгосон тусгаарлагын тоон
дээр нэгийг нэмж авна.
· Мєн 40 м-ээс дээш єндєртэй шилжилтийн тулгуур дээр бусад тулгуурт нь авсан
тусгаарлагын тоон дээр 40 м-ээс дээш гарсан 10 м дутамд нэгийг нэмж авахыг зєвлєж байна.
· Далайн тївшинээс дээш 1000- 2500 м-ийн тївшинтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110- 150 кВ-ын
АШ-д болон 1000-2000 м-ын тївшинтэй газраар єнгєрєх 220-500 кВ-ын АШ-д дїрмийн 2.5.40,
2.5.41—д заагдсан тусгаарлагын тоон дээр нэгийг нэмж авах нь зїйтэй.
2.5.42. Тусгаарлагчийг бохирдуулах боломжтой їйлдвэрийн дїїрэг, нуурын ойролцоо газраар
єнгєрч байгаа АШ-д тусгаарлагчийн хэлбэр, тоог орчных нь нєхцлєєр тооцоолж сонгох ёстой.
Тусгаарлагчийн батбєхийн нєєцийн коэффициент, є.х. нь шєргєн ба тулаасны шилбэн
тусгаарлагын хувьд тїїнийг эвдлэх механик ачааллыг, дїїжин тусгаарлагчийн хувьд тїїнд їйлчлэх
зєвшєєрєгдєх цахилгаан-механик ачааллыг АШ-ын тусгаарлагад їйлчлэх хамгийн их норматив
ачаалалд харьцуулсан харьцаагаар тодорхойлогдох ба энэ нь АШ-ын хэвийн горимд жилийн
дундаж температурын їед 2.7-оос багагїй; мєсжилт, салхи тооцоогїй їед 5.0 -аас багагїй; 500 кВ-
ын АШ-ын дїїжин тусгаарлагчийн хувьд аваарийн горимд 2-оос багагїй, харин 330 кВ ба тїїнээс
доош хїчдлийн АШ-д 1.8-аас багагїй байх ёстой.
Харин аваарийн горимд тусгаарлагчид їйлчлэх ачаалалыг 2.5.59-2.5.61 ба 2.5.64-тай
харьцуулан тодорхойлно.
Хэт хїчдлийн хамгаалалт ба газардуулга
2.5.43. Металл ба тємєр бетон тулгууртай 110-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ нь бїх уртынхаа турш
аянгын шууд цохилтоос трос (хэц) хамгаалагдсан байх ёстой. 110 -500 кВ-ын АШ-ыг хэцгїйгээр
байгуулахыг дараахи нєхцєлд зєвшєєрєх болно. Тухайлбал,
* жилд 20 цагаас бага аянгын цагтай бїс нутагт,
* хєрсний эсэргїїцэл ихтэй (r ³103 Ом.м), муу дамжуулах хєрстэй бїс нутгийн АШ-ын
тодорхой хэсэгт,
* мєсжилтийн хананы зузаан нь 20 мм-ээс их тооцооны єгєгдєлтэй шугамын трассын хэсэгт.
Эдгээр тохиолдолд тусгаарлагыг хїчитгэх шаардлагагїй.
Аянгын жилийн дундаж їргэлжлэх хугацааны єгєдєл байхгїй бол Монгол улсын нутаг
дэвсгэрийн жилд болох аянгын цагийн тоогоор мужилсан газрын зураг (хавсралт 4)-ийг ашиглана.
2.5.44. Агаарын шугамын дэд станцын оруулга (хэсэг)-ын хамгаалалтыг бїлэг 4.2 -д заасны
дагуу хийх ёстой.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д аянга хамгаалалтын хэц, тусгай хамгаалалт хэрэглэх
шаардлагагїй. Мєн модон тулгууртай 110 кВ-ын АШ-ыг дїрмийн дагуу заавал хэцээр хамгаалах
шаардлагагїй.
Нэг маягийн металл ба тємєр бетон тулгуур болон муудсан тусгаарлагатай 35 кВ-ын
хїчдэлтэй АШ-ыг хоолойт цахилуур (разрядник)-аар хамгаалах ба хэрэв ДЗА (АПВ) байвал
хамгаалалтын завсар, харин 110-220 кВ-ын АШ-д хоолойт цахилуур тавьж єгнє. Хэрэв
шаардлагатай параметр бїхий 110-220 кВ-ын хоолойт цахилуур байхгїй бол тїїний оронд
хамгаалалтын завсар хийвэл зохино.
2.5.45. АШ-ыг аянгын хэт хїчдэлээс хэцээр хамгаалалт хийдээ дор дурдсаныг удирдлага
болговол зохино. Тухайлбал,
* Нэг хєлтэй металл ба тємєрбетон тулгуурын аянга хамгаалалтыг 30° -аас ихгїй
хамгаалалтын єнцєгтэй бол нэг трос (хэц)-оор, 20°-аас ихгїй хамгаалалтын єнцєгтэй бол хоёр
тросоор хийх,
* Утас нь хэвтээ байрлалтай металл тулгуурт хоёр хэцний захын утастай харьцуулсан
хамгаалах єнцєг нь 20° -иос ихгїй байх ба харин 15 мм ба тїїнээс дээш мєсжилтэй III, IV ба онцгой
бїс нутаг, мєн утасны байнгын савлалттай бїс нутагт хамгаалалтын єнцєг нь 30° -аас ихгїй байх,
* Хаалган (портал) маягийн тємєр бетон ба модон тулгуурт захын утастай харьцуулсан
хамгаалах єнцгийг 30°-аас ихгїй байлгах,
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 146
БД 43-101-03
* АШ-ыг хоёр тросоор хамгаалах їед тэдгээрийн хоорондох зай нь хэцнээс утас хїртлэх
босоо зайнаас 5 дахинаас илїїгїй зайтай байх.
2.5.46. АШ-ын алслалтын дунд хэсэгт салхины хазайлтыг тооцоогїй нєхцєлд хэц ба утасны
хоорондох босоо зай нь аянганы хэт хїчдлээс хамгаалах нєхцєлєєр доор єгсєн хэмжээнээс
багагїй байвал зохино. Алслалтын уртын завсрын утганд харгалзах зайг интерполяцлан авна.
Алслалтын дундах утас ба тросын хоорондох хамгийн бага босоо зай
Алслалтын урт,м 100 150 200 300 400 500 600 700 800
Хамгийн бага 2.0 3.2 4.0 5.5 7.0 8.5 10. 11. 13
зай,м
2.5.47. 220-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын бїх тулгуурт тросыг бэхлэхдээ 40 мм-ийн очлох
салаалгын завсартай тусгаарлагчийн тусламжтайгаар гїйцэтгэвэл зохино. 10 км хїртэлх урттай
анкерийн хэсэг бїрт тросыг анкер тулгуур дээрх тусгай (холбох) хэрэгсэлээр нэг цэгт газардуулах
ёстой. Их урттай анкерийн алслалтад газардуулах цэгийн тоог шугам дахь богино холбооны їед
тросонд їїсэх дагуу цахилгаан хєдлєгч хїчний их утга нь АШ дахь очлох зайд нэвтрэхгїй байхаар
сонгож авна.
Тросны тусгаарлах бэхэлгээг шилэн тусгаарлагчаар хийхийг зєвлєж байна. Шугамын хэцийг
хэд хэдэн тусгаарлуурт дїїжлэх бол тросон дээрх мєсийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар
очлох завсрын хэмжээг трос (хэц) дїїжлээстэй байгаа хэлхїїрийн цахилгаан батбєхтэй зохицуулах
ёстой.
Мєсжилтийг хайлуулах буюу холбооны зориулалтаар хэцэнд багтаамж авалт (отбор)
ашиглахгїй бол 220-330 кВ-ын АШ-ын дэд станцын оруулганд 2-3 км, 500 кВ -ын АШ-ын оруулганд
5 км-ээс багагїй хэсэгт тулгуур бїр дээр газардуулга хийнэ. 150 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бїх
АШ -д хэцийг мєсжилтєєс хайлуулах арга хэмжээ тусгагдаагїй бол хэцний тусгаарлах бэхэлгээг
зєвхєн металл ба тємєр бетон тулгуурт хийж єгвєл зохино. Хэрэв тийм арга хэмжээ тусгагдсан бол
агаарын шугамын бїх уртын дагуу хэцний тусгаарлах бэхэлгээ хийж єгнє.
2.5.48. Хаалган хэлбэртэй модон тулгууртай АШ-д фаз хоорондын зай нь модон дээрээ 220
кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 5 м-ээс багагїй, 150 кВ-ын АШ-д 4,5 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 35 кВ-ын
АШ-д 3 м-ээс багагїй байх ёстой. Тусгай нєхцєлд 110-220 кВ-ын АШ-ын хувьд аянгын їйл
ажиллагаа багатай, богино холболтын гїйдэл их биш нєхцєлд дээр зєвлємж болгосон фазын
хоорондох зайг хїчдлийн нэг шат доошлуулан авч болно. Онцгой тохиолдолд ганц хєлтэй модон
тулгуурын хувьд 2.5.35-д заасан шугамын алслалтын зай баригдаж байвал ганц хєлтэй 35 кВ-ын
АШ-д модон дээрх фазын хоорондох зайг 2.5 м, 6-20 кВ-ын АШ-д 0,75 м хїртэл багасгаж болно.
Модон тулгуурт металл хєндлєвч (траверс) хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
2.5.49. АШ-ын кабель залгаасны хоёр тєгсгєлд хоолойт буюу хаалтан (вентилэн) цахилуур
тавьж, аянгын хэт хїчдэлээс хамгаалсан байх ёстой. Цахилуурын газардуулах хавчаар, кабелийн
металл бїрхэвч, болон кабелийн баривч (муфт)-ийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар
холбосон байвал зохино. Цахилуурын газардуулах хавчаарыг газардуулгатай тусгайд нь буулга
тємєрєєр холбож єгнє.
АШ-ын кабель оруулгын урт нь 1.5 км-ээс бага бол тїїний 2 їзїїрт нь аянгын хэт хїчдлээс
хамгаалж хоолойт ба вентилэн цахилуур тавьж єгєх ёстой. Цахилуурын газардуулгын хавчаар,
тїїнчлэн кабелийн муфтийн их биеийг хооронд нь аль болох богино замаар холбож єгєх ба
газардуулгын хавчаарыг тусгай буулгын газардууртай холбох ёстой. АШ нь гол, хавцал дээгїїр
гарах шилжилтэнд шугамын тулгуур 40 м-ээс єндєр, шугам нь хэцгїй бол тулгуурт хоолойт
цахилуур тавих ёстой.
2.5.50. Далайн тївшингээс дээш 1000 м хїртэл єргєгдсєн бїс нутагаар єнгєрєх АШ-ын хувьд
утас ба хїчдэлтэй байгаа шугамын арматураас тулгуурын газардсан хэсэг хїртлэх агаарын
тусгаарлах зай нь хїснэгт 2.5.17-д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.17.
АШ-ын гїйдэл дамжуулах хэсгээс газардуулгын хэсэг хїртлэх
хамгийн бага, зєвшєєрєгдсєн (агаараар) тусгаарлах зай
Тооцооны нєхцєл Хїчдэлд харгалзах хамгийн багатусгаарлах зай,
Хїчдэл, кВ см
10 20 35
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 147
БД 43-101-03
хїр 110 150 220 330
тэл
· Тусгаарлагчийн аянганы 25 35 - - - -
хэт хїчдэл: 15
20 35 40 100 130 180 260
шєргєн тусгаарлуурт: 10
дїїжин тусгаарлуурт: - 15 30 80 110 160 215
Дотоод хэт хїчдэл - 7 10 25 35 55 80
Ажлын хїчдэл - 150 150 200 250 350
· Тулгуурт аюулгїй авирах
нєхцєлийг хангах
Газардуулгын буулга тємєргїй модон тулгуурын гїйдэл дамжуулах хэсгїїдийн хоорондын
тусгаарлах зай нь шугам єєд аюулгїй авирах нєхцєлийг хангахаас бусад (хїснэгт 2.5.17) нєхцєлд
дээр єгсєн тусгаарлах зайг 10% -иар бууруулж авахыг зєвшєєрнє.
АШ нь уулархаг газраар єнгєрєхєд дотоод хэт хїчдэл ба ажлын хїчдэлээр тооцсон хамгийн
бага тусгаарлах зай нь далайн тївшиний 1000 м-ээс дээших 100 м тутамд 2.5.17-д заасан хэмжээг
1 %-иар єсгєн авбал зохино.
2.5.51. Шугамууд огтлолцох, утасыг єєр хооронд нь сэлгэх, салбарлага авах, нэг байрлалаас
нєгєє байрлалд шилжих нєхцєлд АШ-ын тулгуур дээрх утасны хоорондох хамгийн бага зай нь
хїснэгт 2.5.18-д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.18.
АШ-ын тулгуур дээрх фаз хоорондын хамгийн бага зай
Тооцооны нєхцєл Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага тусгаарлах
Хїчдэл, кВ зай, см
Аянганы хэт хїчдэл
Дотоод хэт хїчдэл 10 20 35 110 150 220 330
Ажлын хїчдэл
20 45 50 135 175 250 310
22 33 44 100 140 200 280
- 15 20 45 60 95 140
АШ нь хоорондоо ба янз бїрийн байгууламжтай огтлолцох їеийн аянгын хэт хїчдлээс
хамгаалах нэмэлт шаардлагыг 2.5.82, 2.5.87, 2.5.88, 2.5.95, 2.5.115 зїйлд заасан болно.
Агаарын шугамын доорхи хэсгїїд газардуулагдсан байх ёстой. Їїнд:
1. Аянга хамгаалах хэц буюу аянга хамгаалах бусад байгууламж бїхий тулгуур,
2. 3 (6)-35 кВ-ын тємєрбетон ба металл тулгуур,
3. Хїчний ба хэмжїїрийн трансформатор, салгуур, гал хамгаалуур, болон бусад аппарат
тавигдах тулгуур,
4. Хэрэв реле хамгаалалт ба автоматикийн найдвартай ажиллагааны нєхцєлєєр аянга
хамгаалах хэц, бусад аянга хамгаалалтын тоноглол тавигдаагїй 110-220 (500) кВ-ын АШ-ын
металл ба тємєрбетон тулгуур.
2.5.52. Дээрх 2.5.51-ийн 1-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл
нь хїснэгт 2.5.19-д їзїїлсэнээс илїїгїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.19.
АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн
хамгийн их эсэргїїцэл
Хєрсний хувийн эквивалент Газардуулгын хамгийн их эсэргїїцэл,
эсэргїїцэл r, Ом.м Ом
100 хїртэл 10
100- 500 хїртэл 15
500- 1000 хїртэл 20
1000- 5000 хїртэл 30
5000 -аас дээш 6.10-3 *r
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 148
БД 43-101-03
Дїрмийн 2.5.51-ийн 2-д заасан АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэл нь
хїн ам шигїї суурьшсан бїс нутаг дахь 3 (6)-20 кВ-ын ба бїх тєрлийн 35 кВ-ын АШ-д бол хїснэгт
2.5.19-д зааснаас ихгїй; 100 Ом хїртэл хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-тэй, хїн сууршидаггїй зэлїїд
газарт 3 (6)-20 кВ-ын АШ-д бол 30 Ом-оос ихгїй; 100 Ом-оос дээш хєрсний хувийн эсэргїїцэл (r)-
тэй нутагт бол 0,3*r Ом-оос ихгїй байх ёстой.
Мєн 2.5.51-ийн 3-д заасан 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь 2.5.14-д хавсаргасан хэмжээнээс илїїгїй байх ба харин 3 (6)-35 кВ-
ын АШ-д 1.6.24, 1.6.25 заалтыг иш їндэс болгон сонгох нь зїйтэй. Харин 2.5.51-ийн 4-д заасан АШ-
ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг АШ-ын зураг тєслєєр тодорхойлох болно.
Тросоор хамгаалагдсан агаарын шугаманд аянга хамгаалалтын нєхцєлєєр хийгдсэн газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь тросыг салгаатай, харин бусад тохиолдолд хэцийг салгахгїй байх
нєхцєлийг хангасан байх ёстой. Хэцэн хамгаалалттай АШ-ын тулгуурын єндєр нь 40 м-ээс дээш
бол тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцэлийг хїснэгт 2.5.19 -д заасантай харьцуулж, 2
дахин багаар авах ёстой.
Аянганы хэт хїчдлээс трос (хэц)-оор хамгаалсан агаарын шугамын газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцлийг хэмжихдээ хэцийг салгаж байж хэмжинэ. АШ-ын тулгуурын
газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийг зуны хамгийн их эсэргїїцэлтэй їед нь їйлдвэрийн
давтамжтай гїйдлээр хэмжиж тогтооно. Хєрс нь хєлдєлт нь газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцлийн утганд нєлєєлєхєєр бол тухайн хэмжилтийг улиралын шилжїїлэх коэффициент
оруулж, єєр улиралд хэмжих нь зїйтэй.
2.5.53. Шаварлаг, шаваранцар, элсэрхэг болон r<500 Oм-оос бага хєрсний хувийн
эсэргїїцэлтэй бїс нутгаар єнгєрєх 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д тємєр бетон суурийн
арматур, тулгуур ба хєл (пасынoк)-ийг нэмэлт суулгалтгїйгээр ердийн газардуулга болгон ашиглах
буюу хиймэл газардуулгатай хослуулан хэрэглэж болно. Мєн хувийн эсэргїїцэл ихтэй хєрсєнд
тємєр бетон суурийн ердийн цахилгаан дамжуулацийг тооцохгїйгээр газардуулах байгууламжийн
шаардлагатай эсэргїїцлийг хиймэл газардуулга хийж хангах ёстой.
3 (6)-35 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын тулгуурын газардуулах байгууламжийн эсэргїїцлийн утга нь
хиймэл газардуулга хийж хангагдах ёстой ба газрын доорх суурь, тулгуурын хэсэг, хєлний ердийн
цахилгаан дамжуулацыг тооцох шаардлагагїй.
2.5.54. АШ-ын тємєр-бетон тулгуурын суурийг дээр 2.5.53-д єгїїлсэнээс бусад тохиолдолд
анкерийн боолт ба суурийн арматурын хооронд металл холбоотой бол ердийн газардуулга болгон
ашиглаж болно. Хэрэв тємєр-бетон суурь ба тулгуурт битумын тїрхлэг хийгдсэн бол ердийн
газардуулга болгон ашиглахдаа тооцож їзэх нь зїйтэй. Ердийн газардууллага болгон ашиглаж
байгаа тємєр бетон суурь ба тулгуур нь битумэн тїрхлэг хийгдсэн бол тоофахгїй байх ёстой.
Суулгаснаас хойш 2 сараас доошгїй хугацаа єнгєрсний дараа тємєрбетон суурь, тулгуур, хєлний
газрын доорх хэсгийн цахилгаан дамжуулацыг хэмжих ёстой.
Тємєр бетон тулгуурыг газардуулахдаа хїчний болон хїчний чиглэлээс ангид байгаа тууш
арматурын бїх элементийг тємєрбетон тулгуурын газардуулгын буултанд ашиглаж болох ба
тэдгээр нь газардуулагатай болон єєр хоорондоо холбогдсон байх ёстой. Газардуулгад ашиглаж
байгаа арматурын шилбэ, савааг богино холбооны гїйдэл гїйх їеийн халуун тэсвэрлэцээр
шалгасан байх ёстой бєгєєд богино холбооны їед шилбэний халалт нь нь 60°С-ээс ихгїй байвал
зохино. Тємєрбетон тулгуурын татуургыг арматурын нэмэлт болгон газардуулах буулганд ашиглаж
болно. Тэгэхдээ татуургын хэцний тєгсгєлийн сул їзїїрийг татуургын ажлын хэсэгтэй тусгай
хавчаараар холбох ёстой. Тємєр бетон тулгуурын хєндєлд бэхлэх тусгаарлагчийн эд анги ба
хэцийг газардуулгын буулт буюу газардуулгын арматуртай металл холбоосоор холбож єгвєл
зохино.
2.5.55. АШ-ын тулгуурын газардуулах буулгын огтлол 35 мм2 -ээс багагїй байх ёстой. Харин
нэг утаст буулгын утасны голч нь 10 мм2 -ээс багагїй байвал зохино. Цайрдсан нэг утастай ган
буултын голч нь 6 мм-ээс багагйї байж болно. Модон тулгууртай АШ-ын газардуулах буулгын
холболтыг боолтоор, металл,-тємєр бетон тулгууртай бол газардуулах буулгыг гагнах, эсвэл
боолтоор хийж болно.
Дїрмийн дагуу АШ-ын газардуулах байгууламжийг 0.5 м-ээс багагїй гїнд тавих ба
тариалангийн талбайд бол 1 м гїнд хийж єгнє. Хадан дээр тулгуур тавигдсан байвал цацраг
хэлбэрийн газардуулгыг ашиглаж, шууд хадан дээр нь 0.1 м-ээс багагїй зузаантай хиймэл їеийн
доор суулгаж єгнє. Энэ їеийн зузаан хїрэхгїй, эсвэл байхгїй їед газардуулгыг хаданд хийж,
цементийн зуурмагаар цутгаж бэхлэх хэрэгтэй..
Арматур
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 149
БД 43-101-03
2.5.56. Утсыг дїїжин тусгаарлуурт бэхлэх ба хэцийг таталтын буюу тогтоолгын хавчаарын
тусламжтайгаар бэхэлнэ. Аль болох утсыг таслахгїйгээр бэхлэхийн тулд таталтын хавчаарийг
хэрэглэх хэрэгтэй. Утасыг шєргєн (шилбэт) тусгаарлуурт бэхлэхдээ утсан уяа буюу тусгай
хавчаараар гїйцэтгэнэ. Утсыг дїїжлэх тогтоолгын хавчаар нь їхлїїт буюу хязгаарлагдмал батбєх
бїхий (чигжмэл) хавчаар байж болно. Найдвартай байдлын їїднээс їхлїїт (тогтоолгын) хавчаар
хэрэглэх нь зїйтэй. Аянга хамгаалах хэцийг тулгуурт дїїжлэхдээ їхлїїт хавчаарыг хэрэглэнэ. Хол
зайн огтлолцох алслалтад утас, хэцийг олон тусгаарлуур бїхий хэлхїїр ба тусгай хавчаар
хэрэглэнэ.
2.5.57. Шугамын утас ба хэцийг залгахдаа холболтын хавчаар, гагнуур хэрэглэхээс гадна
гагнаас, хавчаарыг хамтад нь ашиглаж болно. Агаарын шугамын нэг алслалтанд утас ба хэц бїрт
нэгээс ихгїй залгаас хийхийг зєвшєєрнє. Дїрмийн 2.5.79-2.5.109, 2.5.120 дурьдсан инженерийн
байгууламжийг огтлох алслалтанд утас ба хэцэнд нэг залгаас хийхийг дараах нєхцєлд зєвшєєрнє.
Тухайлбал: A:C > 4,29 харьцаатай 240 мм2-ээс дээш огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утсанд; A:C
>1,46 харьцаатай дурын огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утсанд; 120 мм2 , тїїнээс их огтлолтой ган
хэцэнд; A:C > 4,29 харьцаатай 150 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой, гурван ган-хєнгєн цагаан
утаснаас бїрдэх задалбар фазын утсанд;
Холболтын хавчаараас хязгаарлагдмал бєхбаттай (чигжмэл, заделка) хавчаар хїртлэх
хамгийн бага зай нь 25 м-ээс багагїй байвал зохино. Утас ба хэцний холболтын ба таталтын
хавчаарын бєх бат нь утас ба хэцний бєх батын хязгаараас 90 %-оос багагїй байвал зохино.
Шугаман арматурын бєх батын нєєцийн коэффициент нь є.х. хамгийн бага эвдлэх ачааллыг
хэвийн (норматив) ачаалалд харьцуулсан харьцаа нь авч їзэж байгаа арматурын хувьд АШ нь
хэвийн ажиллагааны горимд байвал 2,5-аас багагїй; аваарийн горимд бол 1,7 -оос багагїй байвал
зохино. Хамгийн их ачааллын їедэх батбєхийн хязгаар нь 0.42 %-оос давж байгаа утасны механик
батбєхтэй АШ-д шинэ маягийн арматур хэрэглэхдээ хэвийн горимд шугам арматурын батбєхийн
нєєцийн коэффициентийг 2.3 хїртэл багасгаж болно. Дэгээ ба шєрєгний батбєхийн нєєцийн
коэффициент нь хэвийн горимд 2-оос багагїй, аваарийн горимд 1.3-аас багагїй байх ёстой.
Аваарийн горимын їед арматур, дэгээ ба шєргєнд їйлчлэх ачааллыг 2.5.59 -2.5.62, 2.5.64-оор
тодорхойлно.
Тулгуур
2.5.58. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй агаарын шугам (АШ)-ын тулгуурыг анкер (бэхэлгээний) ба
завсрын гэж хоёр хуваана. Анкер тулгуур нь тухайн алслалтын зэргэлдээх тулгуурт байгаа утас ба
хэцний таталтын жинг бїрэн хїлээн авах ба завсрын тулгуур нь утасны таталтын жинг авахгїй ба
тїїний хэсгийг нь хїлээн авах їїрэгтэй байдаг.
Анкер тулгуурын суурин дээр тєгсгєлийн ба сэлгэлтийн тулгуурыг хийнэ. Анкерийн ба
завсрын тулгуур нь шулуун ба єнцгийн гэж хуваагдана. Тулгуурт дїїжлэх утасны хэлхээний
тооноос хамааруулан шугамыг нэг хэлхээтэй, хоёр хэлхээтэй гэж ангилна. Завсрын тулгуур нь уян
ба хатуу бїтээцтэй, анкер тулгуур нь хатуу бїтээцтэй (хєдєлдєггїй) байна. Анкер маягийн
тулгуурыг хэвийн ба хєнгєрїїлсэн (хялбарчилсан) хийцтэй гэж ангилна. Тулгуурууд нь чєлєєтєй
зогсох буюу татуургатай байж болно.
Агаарын шугаманд хэрэглэж, нэрлэж заншисан дараах тулгуурууд байна. Тухайлбал,
завсарын, таталтын, эргэлтийн, тєгсгєлийн, солбилцлолын ба тусгай тулгуур г.м. Таталтын
тулгуурыг АШ-ын ажиллагаа нь угсралтын нєхцлєєр тодорхойлогдсон газарт хэрэглэнэ. АШ-ын
эргэлтийн єнцєг, болон янз бїрийн байгууламжтай огтлолцсон газарт завсарын тулгуур нь
ашиглалтын нєхцлийн хувьд найдвартай ажиллгааг хангахгїй байгаа їед хялбарчилсан хийцтэй
таталтын тулгуур хэрэглэнэ. Уулархаг газрын эргэлт, тойрууд, мєн мєсжилтийн онцгой бїс нутагт
эргэлтийн єнцєг 20°-иос дээш байхад эргэлтийн таталтын тулгуур хэрэглэнэ.
2.5.59. Тулгуур нь АШ-ын хэвийн ба аваарийн горимын ачааллаар тооцоологдох ёстой.
Анкер маягийн тулгуурыг тїїний хоёр талд їїсэх жигд биш таталттай уялдан бий болох утас ба
хэцний таталтын жингийн ялгавараар тооцоолвол зохино. Энэ нєхцєлд таталтын жингийн
ялгаварын тооцоогоор тулгуурын бїтээцийг боловсруулахад ашиглана. Хоёр хэлхээтэй тулгуур нь
бїх горимдоо зєвхєн нэг хэлхээ тоноглогдох нєхцєлєєр тооцсон байх шаардлагатай. Тулгуур нь
тэдгээрийн угсралт ба тавилтын нєхцєл, тїїнчлэн утас ба тросыг угсрах нєхцєлєєр шалгагдсан
байвал зохино.
АШ-ын тулгуурыг дараах хэвийн горимын нєхцєлєєр тооцоолох нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 150
БД 43-101-03
1. Утас, трос (хэц) тасраагїй ба мєсжилт байхгїй, салхины хурдны тїрц нь Qmax, температур
нь -5° C їеийн,
2. Утас, хэц тасраагїй ба мєсжилттэй, салхины хурдны тїрц 0.25*Qmax, температур нь -5° C
їеийн.
Таталтын анкер маягийн тулгуур ба завсарын єнцгийн тулгуурыг хэрэв тухайн горимын утас
ба хэцний жин нь хамгийн их ачаалалтай горимынхоос их байвал салхигїй, бага температурын
нєхцєлєєр нэмж тооцоо хийнэ. Тєгсгєлийн тулгуурыг бїх утас, хэц (их шилжилттэй зэргэлдээх
алслалт буюу дэд єртєє талаасаа утас трос нь татагдсан) нь нэг талаас нь татаж байх нєхцєлд
тооцоо хийнэ.
2.5.60. Їхлїїт хавчаартай ба тогтоолгын хэлхїїр бїхий АШ-ын завсарын тулгуур нь
аваарийн горим дахь хэвтээ статик ачааллын нєхцєлєєр тооцоологдоно. Тооцоо нь дараах
нєхцєлєєр хийгдэнэ. Їїнд:
· Утас тасрах буюу нэг фазын утас тасрах (тулгуур дахь утасны дурын тоотой байхад); трос
(хэц) тасраагїй їед,
· Нэг трос (хэц) тасарсан, утас тасраагїй їед.
Утас ба хэцний бэхлэгдэх цэгт болзмол (єгєгдєх) ачааллыг тїїний тасрах їеийн тулгуурын
тооцоолж байгаа элемент дээрх хамгийн их хїчлэг гэж їзнэ. Утас ба хэцнээс їйлчлэх ачааллыг
ашиглалтын дундаж нєхцєлєєр, є.х. салхигїй ба мєсжилтгїй горимоор авах нь зїйтэй. Задалбар
биш энгийн фазын утастай АШ-ын тулгуурын тооцоонд утаснаас їйлчлэх нєхцєлт (болзмол)
ачааллыг дараах байдлаар авна. Тухайлбал,
a) Чєлєєтэй зогсох металл ба дурын материалаар хийсэн татуургатай тулгуурын хувьд 185
мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,5*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,4*Tmax-аас их;
b) Чєлєєтэй зогсох тємєр-бетон тулгуурын хувьд 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол
0,30*Tmax; 205 мм2 огтлолтой бол 0,25*Tmax-аас их;
c) Чєлєєтэй зогсох модон тулгуур нь 185 мм2 хїртэл огтлолтой утастай бол 0,25*Tmax; 205
мм2 огтлолтой бол 0,20*Tmax-аас их;
d) Шинэ материалаар хийсэн ба металл уян тулгуур зэрэгт а,b,c-д туссан аргачилалын аль
нэгийг нь хэрэглэж болно.
Эндээс: Tmax - Утас буюу нэг фазын утасны хамгийн их норматив таталт (жин).
Салхигїй, мєсжилтгїй жилийн дундаж температурын горимд утас ба трос тасраагїй їеийн
тогтоох їйлчлэлийг тооцоонд авч їзнэ. Энэхїї нормчлогдсон болзолт ачааллыг чєлєєтэй зогсох
металл тулгуур ба дурын материалаар хийсэн татуургатай адил авч болох боловч тулгуурын
тогтоолгын трос ба утсанд їїсч байгаа механик хїчдэл нь батбєхийн хязгаарын 70 %-иас хэтэрч
болохгїй.
2.5.61. Утсыг шєргєн тусгаарлуурт утсан уяагаар бэхлэгдэх завсрын тулгуурын хувьд
тулгуурын элементэд хамгийн их хїч їйлчлэх нэг утас тасрахыг тооцсон аваарийн горимд
тооцоологдоно. Хэвтээ норматив ачаалал нь тулгуурын тооцооны хувьд тасрах утасны таталтаас
шугамын дагуу їїсэх хэвтээ хэвтээ ачааллын нєхцєлєєр 0.5*Tmax тэнцїї байх ба 3.0 кН-оос багагїй
байна. Энд: Тmax-утасны хамгийн их норматив таталт. Тулгуурын бїтээц (шонгоос бусад)-ийн
тооцоонд утас тасрах таталтаас їїсэх болзмол ачааллыг 0.25*Тmax байхаар авах ба 1.5 кН-оос
багагїй байна.
2.5.62. Анкер маягийн тулгуур нь утас ба трос тасрах, тїїнээс їїсэх хамгийн их ачаалал нь
тулгуурын элементїїдэд їйлчлэх нєхцєл бїхий аваарийн горимоор бодогдож, шалгагдах ёстой.
Тооцоо нь дараах нєхцєлєєр хийгдэнэ.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 151
БД 43-101-03
1. АШ-ын тулгуур нь бїх огтлолын хєнгєн цагаан утастай, ПС, ПМС маягийн бїх огтлолын
ган утастай, 150 мм2 хїртэл огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай байх нєхцєл: Тухайлбал, а).
тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын 2 фазны утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн
хийцийн анкер тулгуур; б). тулгуур дахь дурын тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас
тасрах, хэц тасраагїй, хялбар хийцийн анкер тулгуур.
2. АШ-ын тулгуур нь 185 мм2, тїїнээс дээш огтлолын ган хєнгєн цагаан утастай, мєн утасны
зориулалтаар ашиглах ТК маягийн бїх огтлолын ган канаттай байх нєхцєл: Тулгуур дахь дурын
тооны хэлхээтэй їед нэг алслалтын нэг фазын утас тасрах, хэц тасраагїй, энгийн хийцийн анкер
тулгуур;
3. Дїїжлэх утасны марк, тїїний огтлолоос їл хамаарах анкер тулгуурын хувьд байх
нєхцєл: утас тасраагїй байхад нэг алсгалд нэг трос (хэц) тасрах.
Утас ба хэцний ачааллыг салхигїй, -5°С-ийн температуртай, мєсжилттэй їеийн горимд буюу
хамгийн бага температурын горимд таталт нь салхигїй, мєсжилттэй їеийнхээс их байгаа бага
температурын горимд утас ба хэцний жин (хїнд)-тэй тэнцїїгээр авна.
2.5.63. Анкер маягийн тулгуур нь мєн дараах угсралтын нєхцєлєєр шалгагдах ёстой. Їїнд:
· Нэг алслалтанд бїх утас ба хэц нь угсрагдах, харин нєгєє алслалтанд нь утас ба хэц
угсрагдаагїй нєхцєл: угсрагдсан утас ба тросны жин (таталт)-г єгєгдсєн хамгийн их жингийн 2/3-тай
тэнцїї ба цаг уурын нєхцєлийг 3.5.25-д зааснаар авах, тулгуур ба тїїнийг хєрсєнд бэхлэхдээ тїр
зуурын татуурга хэрэглэхгїй байхад батбєхийн норм хангагдаж байх;
· Тулгуурт дурын тооны утастай, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд
нэг хэлхээний утас нь угсрагдах ба хэцний утас татагдаагїй байх;
· Тулгуурт дурын тооны трос, дурын эрэмбээр байрлах їед тїїний аль нэг алслалтанд трос
угсрагдах ба утас нь татагдаагїй байх.
Сїїлийн хоёр нєхцєлєєр шалгахдаа тулгуурын тусгай элементїїд дээр тїр зуурын хїчийг
тооцох ба тїр зуурын татуурга тавихыг зєвшєєрнє.
2.5.64. Энгийн (задалмал биш) утсыг хавчаарт їхлїїт бэхэлсэн хол (их) шилжилттэй завсрын
тулгуурын аваарийн горимын тооцоонд норматив (байх ёстой) ачааллыг салхигїй, мєсжилтийн
горимд утас тасралтаас їїсэх сулралт (огцом)-ын таталт (жин)-тай тэнцїїгээр авах нь зїйтэй.
Дамаран тусгаарлуурт утас ба хэцийг дїїжлэхдээ аваарийн горимын їед шугамын дагуу чиглэх
болзмол ачааллыг фазын нэг утсанд 20 кН, фазын хоёр утсанд 35 кН, фазын гурав ба тїїнээс
дээш утсанд 50 кН гэж авна.
Холын шилжилттэй нэг хэлхээтэй завсрын тулгуурын тооцоог утасны буюу нэг фазын утасны
тасралтаар, харин хоёр хэлхээтэй бол хоёр фазын утасны тасралтаар авч, тасралтын їед
тулгуурын тооцоолж байгаа элемент дээрх хїчдэлийг хамгийн ихээр нь авна. Энэ нєхцєлд тросыг
тасраагїй гэж тооцно. Хол шилжилттэй завсрын тулгуурт їхлїїт хавчаарт бэхлэгдэх тросын
норматив ачааллыг хамгийн их хїнд таталт (жин)-аар авна. Энэ нєхцєлд утас нь тасраагїй гэж
їзнэ.
185 мм2, тїїнээс илїї огтлолтой ган-хєнгєн цагаан утастай буюу утасны зориулалтаар
ашиглагдаж байгаа бїх огтлолын ТК маягийн ган татлага (канат) бїхий нэг хэлхээтэй, хол
шилжилттэй анкер тулгуур нь бїх утасны ба нэг фазын утасны тасралтаар тооцоологдоно. 150 мм2,
хїртлэх огтлолтой, ган-хєнгєн цагаан утастай нэг хэлхээтэй, хол шилжилттэй анкер тулгуур
тїїнчлэн дурын огтлолтой утас бїхий хоёр хэлхээтэй анкер тулгуур нь хоёр фазын утасны
тасралтаар тооцоологдоно. Хэц нь тасраагїй гэж їзнэ.
Тросны анкер тулгуурт їйлчлэх норматив ачааллыг тїїний хамгийн их таталт (жин)-аар авна.
Энэ нєхцєлд утас тасраагїй гэж їзнэ. Тулгуурын элемент дээрх хїчдэлийг тодорхойлохдоо
єгєгдсєн ачааллаар буюу утас ба трос тасрах їеийн тогтворжоогїй таталтын хїчийг тооцох нь
зїйтэй.
2.5.65. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ын тулгуур нь тєсєлд авсан угсралтын аргаас хамаарах
угсралтын утас ( буюу аянга хамгаалалтын хэц), трос ба тусгаарллагчийн татлагын хїчнээс їзїїлэх
ачааллыг тооцож, улмаар угсралтын хэрэгслийн ба монтёрыг багажын жинтэй нь хамт тооцсон
нэмэгдэл ачааллыг тусгах ёстой. Нийтэд нь угсарч байгаа шугамын утас, хэц, тусгаарлагчийнн
жингээс їйлчлэх норматив ачааллыг дараах байдлаар авч їзнэ. Тухайлбал,
· Завсрын тулгуур дээр: - угсралтын утас, хэц ба тусгаарлуурыг нэг блокоор нь єргєх
боломжтойг їндэслэн хэлхїїр (гирлянд) ба мєсжилтгїй утасны алслалтын жинг хоёр дахин авч
тооцох;
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 152
БД 43-101-03
· Анкер тулгуур дээр: - тулгуураас татах механизм нь 2,5*H зайнд байрлахаар бодож, энэ
нєхцєлєєс тодорхойлогдох татлагын хэцэнд їйлчлэх хїчлэгийг тооцох. Энд Н - тулгуур дээрх дунд
талын фазны утасыг дїїжлэх єндєр болно.
Монтёрын жин ба угсралтын багаж, хэрэгслээс тусгаарлагчийг бэхлэх хэсэгт їйлчлэх
норматив ачааллыг дїїжин тусгаарлууртай 500 кВ-ын АШ-ын тулгуурт 2.5 кН, дїїжин
тусгаарлагчтай 330 кВ, хїртлэх хїчдэлтэй АШ-ын анкер тулгуурт 2.0 кН, дїїжин тусгаарлагчтай 330
кВ хїртэл хїчдэлтэй завсарын тулгуурт 1,5 кН, шєргєн тусгаарлууртай бол 1 кН гэж авна.
Тулгуурын хєндлєвчийн бїтээцийг тооцохдоо такелаж байрлуулах хэсгийг тооцох нь зїйтэй.
2.5.66. Хоёр ба гурван хэлхээтэй татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-ийг тулгуурт тусад
нь бэхлэх арга хэмжээ авна. Гурваас илїї хэлхээтэй, тїїнчлэн хол шилжилттэй тулгуурын
татлагын хэлхїїрийг тулгуурт хоёроос цєєнгїй цэгт бэхлэх нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагатай,
энгийн 120 мм2, тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий АШ нь тємєр зам, автозам, тролейбусны
шугамтай гудамжаар огтлолцон гарах бол татлагын хэлхїїрийг анкер маягийн тулгуурт тус тусдаа
бэхлэгдэх хоёр хэлхээтэй байх ёстой. Хїн амын суурьшалтай буюу барилга байгууламжтай
огтлолцож байгаа шєргєн тусгаарлууртай АШ-д утасыг давхар бэхлэх (2.5.119-2.5.171) арга хэмжээ
авна.
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй шугамын тулгуурын бїтээцэд засварын ажлыг хийхдээ
хїчдэлийг таслаж авалгїйгээр (2.5.50-ыг їзэх) гїйцэтгэхийг зєвшєєрнє.
2.5.67. АШ-ын тулгуурын бїтээц нь їйлчилгээний хїмїїс тулгуур єєд авирах (єгсєх)
боломжтой байдлыг хангасан байвал зохино. Энэ зорилгоор дараах арга хэмжээг тусгах ёстой.
1. 20 м хїртэл єндєртэй, металл тулгуур дээрх сараалжийг тулгуурын (шонгийн) бїсэнд
бэхлэх цэгїїдийн хоорондох зай нь 0,6 -аас их, буюу сараалжийн хазайлтын єнцєг нь 30° байхад
тулгуурын шон (багана)-гийн нэг бїсэнд тусгай шат гаргаж єгєх ёстой.
2. 20-оос 50 м-ийн єндєртэй металл тулгуурт дээд талын хєндлєвчийн доод талд шон
(багана)-гийн нэг бїсэнд хязгаарлалт, хашлагагїй шат буюу гишгїїр хийж єгнє. 50 м-ээс багагїй
єндєртэй, хоёр ба олон хэлхээтэй металл тулгуурт тавих шат, гишгїїр нь таслагдах хэлхээний
талаас гарч, єгсєх нєхцєлийг хангасан байх ёстой.
3. 50 м ба тїїнээс дээш єндєртэй металл тулгуурт шонгийн орой хїрсэн хязгаарлалт
(хашлага)-тай шат, гишгїїр тавих ёстой. Энэ нєхцєлд тулгуурын бїлэг (секц) бїрт хамгаалалттын
тавцан гаргасан байвал зохино. Энэ тулгуурын хєндлєвч (траверс) дээр хашлага хийж єгєх ёстой.
4. Тємєр-бетон тулгуурт шонгийн доод хєндлєвчинд єгсєж хїрэх боломжтой тусгай шат бїхий
єндєрт ажил гїйцэтгэх автомашин (автовышка) буюу тусгай зориулалтын єргєх байгууламжийн
тусламжтайгаар хангаж єгнє. 35-500 кВ-ын тулгуурт тємєр бетон шонгийн доод хєндлєвчєєс дээш
хэсэгт авирахын тулд тусгай хязгаарлалт, хашлагагїй шат (лаз) суурилуулж єгнє. Энэ шаардлага
нь 35 кВ-ын хїчдэлтэй доргиулж нягтруулсан бетоноор хийсэн тулгуурт хамаарахгїй. 35-500 кВ-ын
хїчдэлтэй тємєр-бетон тулгуурт шонгийн хэц тогтоолго, ган хийцэд єгсєж, хїрэхийн тулд тусгай
гишгїїртэй шат тусгах нь зїйтэй.
5. Тусгай шат бїхий єндєрт ажил гїйцэтгэх авто-машин (автовышка) хїрч очихооргїй,
тулгуурыг хєрсэд банкетээр бэхэлсэн газарт ба газарын шигїї ашиглалттай хэсэгт байрлах АШ-ын
тємєр бетон тулгуурт автовышканий єргєх шат, тусгай хийцийн єргєх байгууламж хїрэхээргїй бол
ядахдаа хамгийн доод хєндлєвч хїрэх хамгаалалтгїй байнгын шатаар тоноглох ёстой. Доод
хєндлєвчєєс дээших хэсгийг энэхїї зїйлийн 4-ийн дагуу гїйцэтгэнэ.
Тулгуурын хийц нь эд-ангийн тусламжтайгаар угсралтын багаж хэрэгслийг бэхлэх,
їйлчилгээний хїмїїс утас, хэц, тусгаарлагчийн угсралтын ажил хийхэд тохиромжтой байх ёстой.
Тулгуурт авирах байнгын байгууламж (шат, гишгїїр)-ийг газрын гадаргаас дээш 3 м -ын
єндєрт тавих нь зїйтэй. Тулгуурын элементїїд дээрх хїний жингээс їйлчлэх ачааллыг шалгахдаа
норматив утгыг 1 кН гэж авна.
2.5.68. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй їхлїїт буюу батбєхийн хязгаартай чигжмэл
хавчаартай завсрын тулгуурт дїїжилсэн утас бїхий АШ-д анкер тулгууруудын хоорондох зайг
нормчлохгїй бєгєєд шугамын трассын нєхцєлєєс хамааруулан тодорхойлно. 35 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй шєргєн тусгаарлуур бїхий АШ-д анкер тулгуурын хоорондох зайг мєсжилтийн ханын
зузаан нь 10 мм хїртлэх бїс нутагт 10 км-ээс, 15 мм, тїїнээс дээш бїс нутагт 5 км-ээс хэтрїїлж
болохгїй. Мєсжилтийн ханын зузаан нь 15 мм ба тїїнээс дээш, огтлолцол ихтэй буюу уулаар
єнгєрєх АШ-д анкер маягийн тулгуурыг даваа ба трассын огцом єндєрших бусад хэсэгт тавина.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 153
БД 43-101-03
2.5.69. Анкер тулгуурыг тавих цэг, газарыг нь АШ-ын ажлын горим ба угсралтын явцаар
тодорхойлоно. Хєнгєрїїлсэн хийцтэй анкер тулгуурыг шугамын єнцєг їїсгэн эргэх, янз бїрийн
обьекттэй огтлолцох, завсрын тулгуур нь ашиглалтын найдвартай ажиллагааг хангахгїй гэж їзсэн
тохиолдолд хэрэглэнэ. Хэвийн хийц, бїтээцтэй анкер тулгуурын дїрмийн 2.5.79; 2.5.80; 2.5.91,
2.5.96; 2.5.103; 2.5.106; 2.5.108; 2.5.111-ын зїйлд заасныг иш їндэс болгон тавих нь зїйтэй.
Тємєр-бетон тулгуурын багана дээр арилахгїй будгаар тїїний шонгийн зургийн ба
газардуулгын зурвас тємрєєс хєрсєнд суусан шонгийн уг хїртлэх зайг заасан (хєрсний дээрх)
цагираг зурвасын їйлдвэрийн тэмдэглээ байх ёстой.
2.5.70. АШ-ын модон тулгуурыг нарс, хар модоор хийнэ. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй
АШ-ын тулгурын хєл (пасынок), хєндлєвч (траверс)-єєс бусад бїтээцэд гацуур, жодоог хэрэглэж
болно. АШ-ын тулгуурт ялзралын эсрэг (антисептик) нэвчилт хийсэн гуалинг хэрэглэнэ. Мєн 25 %-
иас ихгїй чийг бїхий хуурай хар модыг нэвчилт хийгїйгээр хэрэглэж болно. Тулгуур нь тємєр бетон
хєл (пасынк)-тэй байх ёстой. Модон хєл хэрэглэж болно. Тулгуурын шон ба хєлний бїх хэвтээ буюу
налуу байрлах тайрмал хэсгийг ємхрєлєєс хамгаалж (таглаа, тїрхэц г.м.) єгвєл зохино. Тулгуурын
элементийг бєєрєнхий ба зїсмэл модоор хийж болно.
Модон тулгуурын їндсэн элементїїд (их бие, шон, хєл, хєндлєвч)-ийн гуалингийн оройн
(нарийн їзїїрийн) диаметр нь 110 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-д 18 см-ээс багагїй, 35 кВ ба
тїїнээс доош хїчдэлтэй шугаманд 16 см-ээс багагїй байх ёстой. Харин 35 кВ, тїїнээс доош
хїчдэлтэй шугамын хєл (пасынк) нь 18 см-ээс багагїй диаметртэй модоор хийвэл зохино. Бїх
хїчдлийн модон хийцтэй АШ-ын тулгуурын туслах элементийг хийх гуалингийн (нарийн) їзїїрийн
диаметр 14 см-ээс багагїй байвал зохино. Тооцоонд гуалингийн ёзоороос огтлогдох їзїїр хїртэлх
шувтан (конусность)-ыг уртын 1 метр тутамд 8 мм-ээр, хар модон шонгийн хувьд 1 м бїрт 10 мм-
ээр авна.
АШ сууршилгїй, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєх
2.5.71. АШ сууршилгїй, зэлїїд, хїрэхэд хїндрэлтэй газраар єнгєрєхєд АШ-ын хэвийн
горимын їед утаснаас газрын гадаргуу хїртлэх зай нь 2.5.15-д зааснаас багагїй байвал зохино.
Ажиллагааны хэвийн горимд АШ-ын дамжуулагчаас газрын гадаргуу хїртэл зай, 110 кВ хїртэл
хїчдэлтэй АШ-д 6 м-ээс, 150 кВ-д 6.5 м-ээс, 220 кВ-д 7.0 м-ээс, 330 кВ-д 7.5 м-ээс, 500 кВ-д 8 м-ээс
багагїй байх ёстой. Хїрэхэд хэцїї газарт заагсдан зайг 1м-ээр багасгаж, харин уулын хажуу, хад,
байц цохио зэрэг унаа хєсєг хїрэхгїй газарт 3 м-ээр багасгаж болно. Хамгийн бага зай нь
цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїйгээр агаарын их температурын їед буюу салхигїй,
мєсжилтийн їед утасны хамгийн их унжилтаар тодорхойлогдоно.
АШ-ын (хэвийн) савлалтгїй байгаа захын утаснаас тусдаа байгаа барилга, байгууламжийн
(хамгаалагдах бїс) илїї гарч байгаа тусгай хэсэгт хїртэлх хэвтээ зай нь (10) 20 кВ хїртэлх АШ-д 10
м-ээс, 35 кВ-ын АШ-д 15 м-ээс, 110 кВ-ын АШ-д 20 м-ээс, 150-220 кВ-ын АШ-д 25 м-ээс, 330-500 кВ-
ын хїчдэлтэй АШ-д 30 м-ээс багагїй байх ёстой. Зарим тохиолдолд сонирхож байгаа
байгууллагатай зєвшєлцсєний їндсэн дээр дээрх зайг багасгаж болох боловч 2.5.77-д зааснаас
багагїй байх ёстой. Тїїнээс гадна АШ-ын утаснаас дээр дурьдсан барилга байгууламж хїртлэх
хэвтээ зай нь радио-шуугианаас хамгаалах нєхцєлєєр 2.5.77-д заасанаас багагїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.20
Зэлїїд, хїн хїрэхэд хїндрэлтэй газарт тавигдах АШ-ын утаснаас
газрын гадаргуу хїртлэх хамгийн бага зай
Байршлын торхойлолт Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Хїчдэл, кВ
110 кВ хїр 150 кВ 220 кВ 330 кВ
Хїн цєєн суурших, зэлїїд
Хїрэхэд хїндрэлтэй 6 6.5 7 7.5
Уулын тагт, хад, цохио
Говь, цєл 5 5.5 6 6.5
3 3.5 4 4.5
6 6 6.5 6.5
Агаарын шугамыг ой, таримал суулгац ба хагалсан
газраар єнгєрїїлэх
2.5.72. АШ-ыг шигїї ой дундуур єнгєрїїлэхдээ гудам гаргаж тайрна. Тайрах зурвасын
єргєнийг тодорхойлохдоо АШ-ын ашиглалт, тїїн дээр мод унаж болох аюулыг тооцсон ойн аж
ахуйн ба гэмтлийг (ойн тєрєл, хєрсний їзїїлэлт, трассын хїрэлцэх байдал г.м.) тїргэн хугацаанд
арилгах боломжийг тооцох нь зїйтэй.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 154
БД 43-101-03
Ой мод, ногоон бїс, таримал цэцэрлэг, ногооны талбай дундуур АШ татахдаа гудамын
єргєний хэмжээг дараах байдлаар тодорхойлно. Їїнд:
1. 4 м хїртэл єндєртэй намхан ургасан модонд бол АШ-ын захын утаснуудын хоорондох зай
дээр 6 м (хоёр талд нь 3 м)-ийг нэмснээс багагїй байх ёстой. Гэхдээ 4 м-ээс илїїгїй єндєртэй
жимсны цэцэрлэгийн талбайгаар єнгєрєх АШ байвал доорх бут, модыг заавал огтлох
шаардлагагїй.
2. 4 м-ээс илїї єндєртэй таримал модонд:
· 330-аас 500 кВ-ын хїчдэлтэй бїх АШ, 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй шугам нь
хэрэглэгчдитйн цорын ганц эх їїсгїїр болох бол АШ-ын захын утаснуудаас хоёр талруугаа байгаа
їндсэн ойн єндрийг (захын утаснаас гадагш тус бїрд нь модны єндєртэй тэнцїї зай) нэмсэн
зайнаас багагїйгээ;
· 220 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй бусад АШ-ын хувьд тасралт нь хэрэглэгчийн тэжээлийг
алдагдуулахгїй байвал доорх заалтыг баримтлан тїїнээс багагїйгээр авах ёстой.
Хэрэв АШ-ын утас нь ой мод ихтэй, уулын ар, хажуугаар єнгєрєхдєє модны оройгоос дээш 8
м-ээс дээш байвал захын утаснаас хэвтээгээр 2 м зайтай налуу талруу нь модыг огтлолж
гудамлана. Дархан цаазтай уулын бїс, суурин газрыг тойруулан ногоожуулсан ой, авто болон
тємєрзамын дагуух хамгаалалтын зурвас, цэцрлэгийн хаалттай зурвас газарт тавигдах АШ-ын
гудамлах єргєнийг утаснаас модны орой хїртлэх хэвтээ хамгийн их хазайх зайгаанаас ихгїйгээр
є.х. (10) 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м, 35-110 кВ-ын шугамд бол 3 м, 150-220 кВ-ын шугамд 4 м-
ээс илїїгїй, , 330-500 кВ-ын шугамд 6 м-ээс дутуугїй байвал зохино.
Тємєрзам ба усны хамгаалалтын дагуу байрлах таримал суулгацыг тайрахаас аль болохоор
зайлхийх нь зїйтэй. АШ-ыг хагалсан газар, ногооны талбай дээгїїр татахдаа усжуулалтын
бороожуулах тоноглол байгаа газрыг нь тойруулах нь зїйтэй.
Агаарын шугам суурин газраар єнгєрєх
2.5.73. Суурин газраар АШ дайран єнгєрєхєд гудамжтай огтлолцох єнцєгт хэмжээ
тогтоохгїй. Хэрэв АШ нь гудамжны дагуу татагдаж байгаа бол зорчих хэсэг (зам) дээгїїр
байрлахыг зєвшєєрнє.
2.5.74. Суурин газраар єнгєрєх АШ-д нэнг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэх бол заавал тємєр
бетон хєл (шилбэ)-тэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн орон нутагт техник-эдийн засгаар їндэслэгдсэн
зарим тохиолдолд заводын аргаар ялзралаас хамгаалах нэвчмэл модон хєл бїхий модон тулгуур
ба хєлгїй дан тулгуурыг тавьж болно. Замын уулзвар, гудамжны эргэлт, зочих хэсгийн ойролцоо
тавигдаж байгаа тулгуурыг авто тээврийн хэрэгсэлийн дайралтаас хамгаалсан байвал зохино.
2.5.75. АШ-ын утас, хэцний огтлол нь механик бат бєхийн нєхцлєєр хєнгєн цагаан 35 мм2,
ган-хєнгєн цєгєєн ба 25 мм2 -аас багагїй байх ёстой. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлуур дээр утсыг
бэхлэхдээ давхарласан (хоёрлосон) байвал зохино. Дїїжин тусгаарлуурыг хэрэглэх бол їхлїїт
битїї хавчаараар бэхлэх ёстой. АШ-ын хот, суурин газрын гудамж, замтай огтлолцох алслалтад
утас ба тросонд залгаас байх ёсгїй бєгєєд 240 мм2 ба тїїнээс багагїй огтлолтой утас бїрт нэг
холболтын хавчаар хэрэглэхийг їгїйсгэнэ.
2.5.76. Хїн ам шигїї сууршисан хот, аймгийн тєвд АШ-ын утасны хамгийн их унжилтын їед
утаснаас газрын гадрага хїртлэх зай нь (цахилгаан гїйдлээр утас халахыг тооцохгїй) хїснэгт
2.5.21-д єгсєн зайнаас багагїй байвал зохино. АШ нь гудамж, талбай зам огтлон єнгєрєх бол 185
мм2, тїїнээс доош огтлолтой АШ-ын утаснаас газрын гадрага хїртлэх босоо зайг жилийн дундаж
температураар салхи, мєсжилтгїй, утасны халалтыг тооцоогїй нєхцєлєєр зэрэгцээ алслалтанд
утас тасарсан байдлаар хїндрїїлэн шалгаж болно. Энэ зай нь хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэнээс багагїй
байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.21
Суурин газарт тавигдах АШ-ын утаснаас газрын гадрага,
байшин, барилга хїртлэх хамгийн бага зай
АШ-ын ажлын Барилга, 10 35 110 150 220 330
горим байгууламж
5 7 7. 7.5 8. 8.
-Хэвийн горим Газрын
гадрага
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 155
БД 43-101-03
-Зэрэгцээ хїртлэх 2344 5. 6
алслалтанд утас 3.5 4.5 4.5 5.5 5.5 6
тасрах Барилга,
байгууламж
хїртэл
Газрын
гадрага
хїртлэх
2.5.77. АШ-ын тулгуурын сууриас замын хоёр талын суваг (кювет) буюу замын хашлагын
чулуу хїртэл хэвтээ зай 1.5 м-ээс багагїй байх ёстой. Явган хїний зам хїртэлх зайд хэмжээ
тогтоохгїй.
Утасны хамгийн их хазайлтын їед 220 хїртлэх АШ-ын захын утаснаас барилга байшингийн
илїї гарсан хамгийн ойр хэсэг хїртэлх хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д 2 м-ээс, 35-110
кВ-ын АШ-д 4 м-ээс, 150 кВ-ын АШ-д 5 м-ээс, 220 кВ-ын АШ-д 6 м-ээс багагїй байх ёстой. Шатдагїй
материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга, байгууламжийн битїї (цонхгїй) хананд 220 кВ хїртлэх
хїчдэлтэй АШ-ын дээр дурьдсан ойртох зайг багасгаж болно. Энэ нєхцєлд барилга ба утасны
хазайлтын хоорондох дурын зайг 2.5.76-д зааснаас багагїй байлгах ёстой.
330 ба 500 кВ хїртлэх АШ-ын захын утаснаас хэвтээ зай нь
· утасны хамгийн их хазайлттай байхад їйлдвэрийн барилга ба цахилгаан станц, дэд
єртєєний барилга байгууламж, їйлдвэрийн биш барилга байгууламжийн хэсэгтэй ойртох бол 330
кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 8 м-ээс; 500 кВ-ын АШ-д 10 м-ээс багагїй,
· утасны хазайлтгїй байх їед їйлдвэрийн барилга байгууламж, орон сууц, олон нийтийн
барилгын хэсэгтэй ойртох бол 330 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-д 20 м, 500 кВ АШ-д 30-ээс багагїй байвал
зохино.
Утасны хазайлтгїй їед АШ-ын захын утаснаас барилга байгууламжийн хэсэг хїртлэх зай нь
35 кВ-ын АШ-д 10 м, 110-220 кВ-ын АШ-д 50 м, 330 ба тїїнээс дээших АШ-д 100 м-ээс багагїй
байхаар зураг тєсєлд тусгаж єгвєл зохино.
2.5.78. Їйлдвэрийн газрын барилга байгууламж, шатдаггїй материалаар хийсэн барилга,
байгууламжнаас бусад барилга, байшин дээгїїр АШ єнгєрєхийг хориглоно. Утасны хамгийн их
унжилтын їед доод талын утаснаас шатдаггїй материалаар хийсэн їйлдвэрийн барилга
байгууламжийн дээвэр хїртэл босоо зайг хїснэгт 2.5.21-д їзїїлсэн ба їїнээс багагїй байвал
зохино.
АШ дээгїїр нь єнгєрч байгаа тємєр дээвэрыг газардуулах ёстой. Тїїний газардуулгын
эсэргїїцэл нь хїснэгт-2.5.19-д зааснаас ихгїй байх ёстой. Мєн агаарын шугамыг цэнгэлдэх
хїрээлэн ба хїїхдийн цэцэрлэгийн дэвсгэр нутагт тавихыг хориглоно.
АШ нь галын аюултай байр ба тэсрэх аюултай барилга байгууламж болон тэсрэх ба галын
аюултай гаднах тоног тєхєєрємжтэй ойртох зайг 2.5.119-дын заалттай харгалзуулан авах ёстой.
АШ-ын утаснаас цэцэрлэг, цэнгэлдэх хїрээлэн гудамжны дагуух мод ба замын тэмдгийн тулгуур
хїртэл зайг 2.5.72-д заасны дагуу авна. АШ-ын тулгуурын газардуулсан хэсгээс хїчний кабелийн
шугам хїртэлх зайг 2.3.41-т заасан шаардлагад тохируулан авбал зохино.
Агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох ба ойртох
2.5.79. 1 кВ-оос дээш хїчдэлтэй АШ-ууд єєр хоорондоо болон 1 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -тэй
огтлолцох єнцєгт хэмжээ тогтоож, нормчлоогїй. Огтлолцолын цэгийг дээд талаар нь огтолж байгаа
АШ-ын тулгуурт аль болохоор ойр байхаар сонгож авна. Гэхдээ уг тулгуураас доод талын
огтлогдож байгаа АШ-ын утас хїртэлх хэвтээ зай утасны хамгийн их хазайлттай їед 6 м-ээс
багагїй, харин огтлогдож байгаа АШ-ын тулгуураас дээд талын огтолж байгаа АШ-ын утас хїртэлх
хэвтээ зай 5 м -ээс багаїй байх ёстой. Онцгой тохиолдолд огтлолцолыг агаарын шугамын тулгуур
дээр хийж болно.
2.5.80. 330-500 кВ-ын хїчдэлтэй АШ-ын єєр хоорондоо огтлолцох нєхцєлд дээгїїр нь огтлон
гарах АШ-ын тулгуур нь хэвийн анкер хийцтэй байх ёстой. 330-500 кВ хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ буюу
тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох нєхцєлд завсарын тулгуурын хэрэглэж болно.
· 330 кВ ба тїїнээс дооших хїчдэлтэй АШ-ыг барихдаа ашиглалтанд байгаа 330-500 кВ-ын
хїчдэлтэй АШ-ын завсарын тулгуураар хязгаарлагдсан алсгалтаар єнгєрїїлж болно.
· Огтлолцох алсгалтыг хязгаарлах (хоёр талд) АШ-ын дан модон тулгуур нь тємєр бетон
хєлтэй байх ёстой. Гэхдээ тухайн тохиолдолд модон хєл (шилбэ)-тэй байж болно. Хїчитгэсэн
модон тулгуур нь модон хєлтэй байх явдлыг їгїйсгэнэ.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 156
БД 43-101-03
· 220 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй агаарын шугам нь єєр хоорондоо огтлолцохдоо дээгїїр нь
огтлох шугам нь завсрын тулгууртай байж болно.
· Огтлолцож байгаа АШ-ын утас нь алслалтыг хязгаарлах завсрын тулгуур дээр їхлїїт
хавчаарт бэхлэгдэхээс гадна шєргєн тусгаарлуурт давхар утсан бэхэлгээ хийж єгнє. Утас нь 300
мм2 ба тїїнээс дээш хєндлєн огтлолтой їед батбєхийн хязгаартай чигжмэл хавчаар хэрэглэж
болно.
Дїрмийн дагуу аль єндєр хїчдэлтэй АШ-ын утас нь аль бага хїчдэлтэй АШ-ын утасны дээд
талаар байрлах ёстой. 120 мм2 ба тїїнээс дээш огтлолтой утас бїхий 35 кВ ба тїїнээс дээш
хїчдэлтэй АШ нь 220 кВ-оос дээшгїй хїчдэлтэй шугамын утасны дээгїїр єнгєрч болохгїй.
АШ-ын огтлолцлын алслалтын утас залгаатай байж болохгїй. Харин 240 мм -аас багагїй
хєндлєн огтлолтой утсыг огтлолцох алслалтанд нэг удаа залгалт хийж болно.
2.5.81. Металл, тємєр бетон, тїїнчлэн аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай
АШ-ын огтлолцож байгаа утас ба хэцний ойртох хоорондын зай нь салхигїй, орчны агаарын
температур +15° С байхад хїснэгт 2.5.22-д зааснаас багагїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.22.
Металл, тємєр бетон ба аянга хамгаалах байгууламж бїхий модон тулгууртай
огтлолцож байгаа АШ-ын утас ба тросны хоорондох буюу утаснуудын
хоорондох хамгийн бага зай
Алслалтын урт, м Огтлолын цэгээс АШ-ын ойрхон тулгуур хїртлэх
зайтай (м) їеийн хамгийн бага зай, м
30 50 70 100 120 150
500-330 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
200 хїртэл 5 5 5 5.5 - -
300 5 5 5.5 6 6.5 7
450 5 5.5 6 7 7.5 8
220-150 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
220 хїртэл 4 44 4 - -
300 4 4 4 4.5 5 5.5
450 4 4 5 6 6.5 7
110-20 кВ -ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
220 хїртэл 3 33 4 - -
300 3 3 4 4.5 5 -
10 кВ-ын АШ єєр хоорондоо буюу аль бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох
100 хїртэл 2 2 - - - -
150 2 2.5 2.5 - - -
Огтлолцож байгаа дээр дурьдсан їзїїлэлт бїхий агаарын шугамын утаснуудын хоорондох
зайг тодорхойлохдоо АШ-ууд хоёулаа аянганд цохигдох маш тохиромжгїй нєхцєлєєр зайг нь
тооцох хэрэгтэй. Хэрвээ дээд талын АШ нь тросоор хамгаалагдсан бол зєвхєн доод талын АШ-ын
аянганд оногдох боломжийг тооцно. Огтолж байгаа АШ-ын утаснаас огтлогдож байгаа АШ-ын
тулгуурын орой хїртэл босоо зай 2.5.22-р хїснэгтэд заасан хэмжээнээс 4 м-ээр илїї байвал 110 кВ
хїртэлх хїчдлийн АШ-ын тулгуурыг огтолж байгаа шугамын утасны дор байрлуулахыг зєвшєєрнє.
2.5.82. Модон тулгууртай, тросоор хамгаалагдаагїй АШ-ыг мєн модон тулгууртай
хамгаалалтын тросгїй АШ-аар огтлох нєхцєлд хоёр шугамын огтлолыг хязгаарлаж байгаа
тулгуурууд дээр хоолойт цахилуур тавих ёстой. 35 кВ ба тїїнээс доош хїчдэлтэй АШ -д хоолойт
цахилуурын оронд хамгаалах завсарыг хэрэглэж болно. Энэ нєхцєлд АШ-ийг автоматаар дахин
залгах (АДЗ) боломжийг авч їзэх ёстой.
2.5.83. Модон хєндлєвчтэй нэг шонт ба бэхэлгээний А хэлбэрийн тулгуур дээрх
хамгаалалтын завсарыг доод тусгаарлагчийн бэхлэгдэх цэгээс 75 см зайд ороовч (бандаж) хийх ба
нэг газардуулгын буулга тємєр хэлбэртэй хийж єгнє. Харин П ба АП хэлбэрийн тулгуурт
газардуулгын буулгыг хєндлєвч хїртэл П хэлбэрийн ирмэг байдлаар шонгийн дагуу татна. Хэрэв
огтлолын цэгээс огтлолцож байгаа АШ-ын ойр талын тулгуур хїртэл зай 40 м-ээс илїїгїй байвал
зєвхєн ойр талын тулгуур дээр хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавина.
Дараах тохиолдолд яндан хоолойт цахилуур буюу хамгаалах завсарыг тавих шаардлагагїй.
Їїнд:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 157
БД 43-101-03
* металл ба тємєр бетон тулгууртай АШ,
* єєр хоорондоо буюу тїїнээс бага хїчдэлтэй АШ-тай огтлолцох їед утасны хоорондох зай
нь 220- 500 кВ-д 7 м ; 150-220 кВ-д 6 м ; 35-110 кВ-д 5 м ; 3-20 кВ-д 4 м байгаа модон тулгууртай
АШ.
Хоолойт цахилуур ба хамгаалах завсарын газардуулгын тєхєєрємжийн эсэргїїцэл нь хїснэгт
2.5.19-ийн заалтаас ихгїй байх ёстой.
2.5.84. АШ-ууд зэрэгцэн орших ба ойртох їеийн хэвтээ зай нь хїснэгт 2.5.23-д єгсєнєєс
багагїй байвал зохино.
Хїснэгт 2.5.23.
Агаарын шугамуудын хоорондох хамгийн бага хэвтээ зай
АШ-ын хэсэг ба зай: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Шугамын хїчдэл, кВ
АШ-ын тэнхлэгїїдийн хоорон- (10) 20 35 110 150 220 330
дох даялалын хэсэг
Даялалын зай муутай хэсэг ба хамгийн єндєр тулгуурын єндєр, (50 м)
дэд єртєєний оруулга орчимд:
2.5 4 5 6 7 10
хазайлтгїй байрлалд байгаа
захын утасны хоорондох зай 2 4 45 6 8
нэг АШ-ны хазайлттай утаснаас
нєгєє АШ-ын тулгуур хїртлэх
зай
Зай муутай, давчуу хэсэгт ба дэд станцын оролт, дєхєлтєнд АШ-уудын захын утаснуудын
хоорондын зайг єєрчлєх боломжгїй їед 10 кВ-ын шугаманд 2,0 м-ээс багагїй, 20 кВ хїртэл
хїчдэлтэй шугаманд 2.5 м-ээс багагїй, 35 кВ-д 4 м-ээс, 110 кВ-д 5 м-ээс, 150 кВ-д 6 м-ээс, 220 кВ-д
7 м-ээс, 500 кВ-д 15 м-ээс багагїй байхыг зєвшєєрнє.
Агаарын шугам холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэх
байгууламжтай огтолцох ба ойртох
2.5.85. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн
шугамтай огтлолцох бол дараахи хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэнэ. Їїнд:
· Агаарын шугамыг утсаар, холбооны ба радио шугамыг газрын доорх кабель шугамаар;
· АШ-д кабель залгаас тавьж газар доогуур, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй
утасаар;
· АШ-ыг утсаар ба холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утсаар.
35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ нь холбоо, дохиолол, радио нэвтрїїлэг (радио)-ийн бїрээсгїй
утас бїхий шугамтай огтлолцох бол дараах нєхцєлд хэрэгжїїлэх нь зїйтэй. Їїнд:
* хэрэв АШ-ыг ч холбоо, радионы шугамыг ч газар доогуурх кабель шугаманд
шилжїїлж болохгїй бол,
* хэрэв холбооны шугаманд кабель залгаас тавьж хэрэглэхэд нэмэгдэл тоноглол
буюу ємнє тавьсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл,
* хэрэв радионы шугаманд кабелийн залгаас хийхэд тїїний нийт урт нь
зєвшєєрєгдєх хэмжээнээсээ хэтэрч байвал,
* хэрэв 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-д дїїжин тусгаарлуур тавих шаардлагатай бол.
Энэ тохиолдолд АШ-ыг холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцуулах хэсэгт тулгуур ба
утсыг механик бєх батын нєхцєлєєр (2.5.89.; 2.5.90;-ийг їзэх) гїйцэтгэвэл зохино.
2.5.86. 110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулахдаа
дараах хувилбаруудын аль нэгээр нь гїйцэтгэвэл зохино. Їїнд:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 158
БД 43-101-03
* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг газрын доорх кабелиар;
* АШ-ыг утсаар, холбоо ба радионы шугамыг бїрээсгїй утасаар;
110 кВ, тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ-ыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцуулах бол дараах
нєхцєлд холбоо, радионы шугамд кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлагагїй. Їїнд:
1) хэрэв холбооны шугамд кабель залгаас хэрэглэхэд нэмэгдэл тєхєєрємж буюу ємнє
суурилуулсан єсгєх пунктийг зєєхєд хїрвэл, харин энэхїї кабелийн залгаасыг хэрэглээгїйтэй
холбогдон АШ-ын холбооны шугамд єгєх саад нєлєєллийн норм, хэмжээ нь алдагдахгїй бол,
2) хэрэв холбооны шугаманд энэхїї кабель залгаасыг хэрэглэх їед тїїн дэх кабель
залгаасын нийт урт нь зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрч байвал энэхїї кабель залгаасыг
хэрэглээгїйгээс АШ-аас радионы шугамд саад хийх нєлєєлийн норм, хэмжээ алдагдахгїй бол.
АШ-ын утсаар хотын телефон холбооны агаарын шугамыг огтлохыг зєвшєєрдєггїй. Энэ
шугам нь АШ-ын утастай огтлолцох алслалтанд заавал газрын доорх кабель залгаасаар
гїйцэтгэгдэх болно.
2.5.87. Холбоо, радионы шугам нь АШ-тай огтлолцох алслалтанд єндєр їелзлийн холбооны
суваг ба давхцаж байгаа їелзлийн спекторт ажиллах аппаратур бїхий нэг сувагтаа 10 Вт-аас илїї
чадалтай телемеханикийн хэрэгсэл авч їзсэн бол холбооны ба радионы шугамын огтлолцолыг
газар доогуурх кабелийн залгаасаар гїйцэтгэнэ. Кабель залгаасын урт нь АШ-ын холбооны шугамд
їйлчлэх нєлєєгєєр, є.х. зайгаар тодорхойлогдоно. Энэ нь холбооны шугамын кабелийн тулгуурын
сууриас АШ-ын захын утасны хэвтээ хавтгай дээрх тусгал хїртлэх хэвтээ зайгаар хэмжигдэх ба
100 м-ээс багагїй байна.
Хэрэв їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь
нэг сувагтаа 5 Вт-аас илїї гарсан ч 10 Вт-аас хэтрэхгїй бол кабель залгаас хэрэглэх, эсвэл єєр
хамгаалалтын арга хэмжээ авах шийдлийг нєлєєллийн тооцоонд їндэслэн гаргах нь зїйтэй. Хэрэв
їелзлийн давхацсан спекторт ажиллаж байгаа єндєр їелзлийн аппаратурын чадал нь нэг сувагтаа
5 Вт-аас хэтрэхгїй бол саад болох нєлєєллийн нєхцєлєєр кабелийн залгаас хэрэглэх шаардлаггїй
болно.
2.5.88. АШ нь газрын доорхи холбоо, дохиоллын кабель шугамтай огтлолцохдоо дараах
шаардлагыг хангасан байх ёстой. Тухайлбал,
1. АШ-ын холбооны ба радионы шугамыг огтлох єнцгийг нормчлохгїй,
2. АШ-ын тулгуурын газрын доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо, радионы шугамын
газрын доорхи кабель хїртлэх зай нь хїснэгт 2.5.24-д єгсєн хэмжээнээс хэтрэхгїй байвал зохино.
Кабель залгаасыг экранчлах зорилгоор ган хоолой буюу швелерээр дарж тавих тохиолдолд АШ-ын
утасны хоорондох зайтай тэнцїї урт дээр хамгийн захын утаснаас хоёр тийш нь 10 м -ыг нэмсэнтэй
тэнцїї уртаар авах ба энэ зайг (хїндрэлтэй бол) 5 м хїртэл бууруулж болно. Энэ тохиолдолд 110
кВ, тїїнээс дээш хїчдэлийн АШ-тай огтлолцох бол кабелийн (металл) бїрээсийг хоолой буюу
швеллерийн хоёр їзїїртэй нь холбож єгнє.
Хїснэгт 2.5.24.
АШ-ын тулгуурын газар доорхи хэсэг ба газардуулгаас холбоо,
радионы газар доогуурх шугам хїртлэх хамгийн бага зай
Хєрсний хувийн эквивалент Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
эсэргїїцэл r, Ом.м
35 кВ хїртэл 110 кВ, тїїнээс дээш
Хїчдэл, кВ 10
100 Ом.м хїртэл 0,83*Ö r
10 25
100 Ом.м-ээс 500 Ом.м хїртэл 11 35
500 Ом.м-ээс 1000 Ом.м хїртэл 50
1000 Ом.м-ээс дээш 0,35*Ö r
3. кабель залгаасын металл бїрээсийг хоёр тєгсгєлд нь газардуулах ёстой.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 159
БД 43-101-03
4. кабель залгаасын аянганы хэт хїчдэлийн хамгаалалт нь кабелийн маяг, огтлолцох хэсэгт
дэх кабелийн залгаасыг тавих тоноглолын арга зэргээс хамааруулан холбоо, радионы кабель
шугамд тавих шаардлагаар сонгож хэрэгжїїлнэ.
2.5.89. 35 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ-ын кабель залгаасыг холбоо, радионы шугамын бїрээсгїй
утастай огтлолцуулахдаа дараах шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,
1. АШ-ын кабелийн залгаасыг холбоо, радионы шугамтай огтлолцох єнцгийг нормчлохгїй.
2. АШ-ын газрын доорхи кабелийн залгааснаас холбоо, радионы шугамын газардуулаагїй
тулгуур хїртлэх зай нь 2 м-ээс багагїй, газардуулсан тулгуур ба газардуулга хїртэл 10 м-ээс
багагїй байвал зохино.
3. АШ-ын кабель тулгуурын сууриас єндєр їелзлийн аппаратурын чадлаас хамааруулан
їелзлийн давхцалтай ба давхцалгїй спекторт нягтруулгатай ба нягтруулгагїй байх нєхцєлд холбоо
ба радионы шугамын утасны тусгал хїртэлх хэвтээ зайг АШ-ын утас холбоо ба радионы газар
доогуурх шугамтай огтлолцох тохиолдолын адилаар дїрмийн 2.5.88-д заасан шаардлагын дагуу
сонгох нь зїйтэй.
4. АШ дахь газрын доорх кабель залгаасыг энэхїї дїрмийн 2.3 бїлэг, 2.5.49-д заасны дагуу
гїйцэтгэвэл зохино.
2.5.90. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо дараах
шаардлагыг мєрдлєг болговол зохино. Тухайлбал,
1. АШ-ын утас нь холбоо ба радионы бїрээсгїй утастай огтлолцохдоо аль болохоор 90°-ын
єнцєг їїсгэж байвал зохино. Давчуу нєхцєлд огтлолцлын єнцгийг нормчлохгїй.
2. Огтолцох цэгийг АШ-ын тулгуурт аль болох ойр байхаар сонгох хэрэгтэй. Тэгэхдээ АШ-ын
тулгуураас холбооны болон дохиоллын шугамын утас хїртэл хэвтээ зай 7 м-ээс багагїй байвал
зохино. Харин холбоо, дохиоллын шугамын тулгуураас АШ-ын хамгийн ойрхон утасны тусгал
хїртэлх зай нь 15 м-ээс багагїй байх ёстой. Холбоо ба радионы тулгуурын байрлал нь АШ-ын
утсан доор байж болохгїй.
3. Холбоо ба радионы шугамын огтлолцох алслалтыг хязгаарлаж байгаа АШ-ын тулгуур нь
анкер, тємєр бетон, металл буюу модон байж болно. Модон тулгуур нь нэмэгдэл хєл, тулаастай
байвал зохино. 35 кВ ба тїїнээс дээш хїчдэлтэй АШ нь холбоо ба радионы шугамтай
огтлолцохдоо 120 мм2 ба тїїнээс дээших огтлолтой утас бїхий АШ-ыг хэрэглэх тохиолдолд
завсрын тулгуур ашиглаж болно.
4. АШ-ын утас нь холбоо, радионы шугамын утасны дээр байрлах ёстой. Холбоо, радионы
шугамтай огтлолцох алслалтанд АШ-ын утас нь олон судалтай байхаас гадна огтлол нь хєнгєн
цагаан бол -70 мм2, ган-хєнгєн цагаан бол -35 мм2, ган бол -25 мм2 -аас багагїй байвал зохино.
Огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын утас, хэцэнд, тїїнчлэн холбоо, радионы шугамын утсанд
залгаас хийх шаардлагагїй. АШ-д утас нь 240 мм2 тїїнээс дээш, 150 мм2 –ээс дээш огтлолтой,
фазандаа 3 утас бїхий задалбар утсанд нэг холболтын хавчаар тавихыг зєвшєєрнє. АШ нь холбоо
ба радионы шугамтай огтлолцож байгаа алслалтанд АШ-ын тулгуурт зєвхєн дїїжин тусгаарлуур ба
їхлїїт хавчаар хэрэглэвэл зохино.
5. Огтолцож байгаа алслалтыг хязгаарлах буюу замын хажууд АШ-тай зэрэгцэн байрлаж
байгаа холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тээврийн хэрэгсэл дайрахаас хамгаалсан байх
ёстой.
6. АШ-тай огтлолцсон алслалтыг хязгаарлах холбоо ба радио-дохиоллын шугамын тулгуур
дээрх утасыг давхарлан бэхэлж єгвєл зохино. Тухайлбал, хєндлєвчтэй шугам бол дээд талын
хєндєлд, дэгээтэй шугам бол дээд хоёр хэлхээнд бэхэлгээ хийнэ.
7. Шугамны утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын шугамны огтлолцож байгаа утас хїртлэх
босоо зай нь АШ-ын хэвийн горимын ба зэрэгцээ алслалтанд утас тасрах їед хїснэгт 2.5.25-д
зааснаас багагїй байвал зохино. Босоо зайг утасны унжилт хамгийн их байх хэвийн горимд
тодорхойлох нь зїйтэй.
Хїснэгт 2.5.25.
АШ-ын утаснаас холбоо ба радио-дохиоллын утас хїртлэх
хамгийн бага босоо зай
АШ-ын тооцооны горим: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай, м
Шугамын хїчдэл, кВ 10 хїр. 20 35 110 220 330
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 160
БД 43-101-03
Хэвийн горим:
a) Аянга хамгаалах 2 33345
4 45567
байгууламж бїхий модон 1 1 1 1 2 2.5
тулгуур, тїїнчлэн металл ба
тємєр-бетон тулгууртай
b) Аянга хамгаалах
байгууламжгїй модон
тулгууртай,
Аваарийн горим: Дїїжин
тусгаарлууртай АШ-ын
зэргэлдээх алслалтанд утас
тасрах,
Утасны хамгийн их унжилттай їед (цахилгаан гїйдлийн халалтыг тооцохгїй) хэвийн горимд
босоо зайг тодорхйолно. Аваарийн горимд дээрх босоо зайг 185 мм2 -аас багагїй огтлолтой АШ-д
салхигїй, мєсжилтгїй їеийн жилийн дундаж температураар тодорхойлох ба 185 мм2-аас их
огтлолтой утас бїхий шугамыг аваарийн горимоор шалгах шаардлагагїй.
8. Огтлолцож байгаа шугамын утасны хоорндох зай нь хїснэгт 2.5.25-д заагдаснаас багагїй
їед холбоо ба радио-дохиоллын шугамтай огтлолцох алслалтыг хязгаарлах аянга хамгаалалтын
хэцгїй, модон тулгуурт 35 кВ, тїїнээс доош хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур буюу хамгаалалтын
завсар, 110-220 кВ-ын хїчдэлтэй бол хоолойт цахилуур хэрэглэх нь зїйтэй. АШ-д хамгаалалтын
завсрыг хэрэглэхдээ дахин залгалтын автомат (ДЗА)-ыг авч їзэх ёстой.
9. Хоолойт цахилуур ба хамгаалалтын завсрыг 2.5.83-д заасан шаардлагын дагуу тавих
ёстой. Їйлдвэрийн їелзэлтэй їед хоолойт цахилуур, хамгаалалтын завсрын газардуулах
байгууламжийн эсэргїїцэл нь зуны улиралд доор єгсєнєєс ихгїй байвал зохино.
Газрын эквивалент хувийн
эсэргїїцэл, Ом.м 100 хїртэл 100 -500 хїртэл 500 -1000 хїртэл 1000-аас дээш
Газардуулах байгууламжийн
эсэргїїцэл, Ом 10 15 20 30
Газардлагын трос бїхий модон тулгууртай АШ-ын хэсэг, тємєр бетон ба металл тулгууртай
АШ, огтлолцож байгаа утасны хоорондох зай нь 2.5.27-ийн б-д зааснаас доошгїй байгаа аянганы
тросгїй модон тулгуур бїхий АШ-д тусгай хамгаалалт хэрэглэх шаардлагагїй.
2.5.91. АШ-ыг холбоо, радио-дохиоллын шугамтай хамтад нь нэгэн тулгуур дээр угсрахыг
зєвшєєрєхгїй. АШ нь холбоо, радио-дохиоллын шугамтай ойртон, зэрэгцэх їед тэдгээрийн
хоорондох утаснуудын хамгийн ойрхон зайг холбоо ба дохиоллын шугаманд їзїїлэх АШ-ын
нєлєєлєлийг тооцооны їндсэн дээр тодорхойлно. Гэвч тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага хэвтээ
зай нь утас хазайлтгїй байх їед АШ-ын хамгийн єндєр тулгуурын уртаас багагїй байвал зохино.
Зай муутай, давчуу хэсэгт холбооны ба дохиоллын шугамын утаснаас салхины хазайлт хамгийн их
байх їеийн АШ-ын хоорондын хэвтээ зай нь 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй АШ -д - 2 м, 35-110 кВ хїртэл
бол- 4 м, 150 кВ бол- 5 м, 220 кВ бол - 6 м, 500 кВ бол - 10 м доошгїй байвал зохино. АШ-ын фаз
сэлгэлтийн алхамыг холбооны ба дохиоллын шугамын нєлєєлийн нєхцєлєєр нормчлохгїй.
Холбооны шугам унах їед холбооны шугамын утас АШ-ын утсанд хїрч болохоор тохиолдолд
холбоо ба дохиоллын шугамын тулгуурыг тулаасаар бэхлэх буюу хоёрлосон (давхар) тулгуур хийж
єгвєл зохино.
2.5.92. Шєргєн (шилбэт) тусгаарлагчтай АШ нь эргэлтийн єнцєг бїхий хэсгээрээ холбоо ба
радио-дохиоллын агаарын шугамтай ойртоход тэдгээрийн хоорондох зайг 2.5.91-д зааснаас
багагїйгээр АШ-ын єнцгийн тулгуураас тасарсан утас холбоо ба радионы ойролцоох утсанд
хїрэхгїй байхаар тооцоолж авах ёстой. Эргэлтийн дотуур нь єнгєрч байгаа АШ-д энэ шаардлага
биелэгдэх боломжгїй нєхцєлд утсанд давхар бэхэлгээ хийж єгвєл зохино.
2.5.93. АШ нь газар доорхи холбооны ба радио-дохиоллын кабель шугамтай ойртоход
тэдгээрийн хоорондох хамгийн бага зайг тусгай дїрмийн дагуу зохицуулан энэхїї бїлгийн 2.5.24-д
заасан хэмжээнээс багагїй байх арга хэмжээгээр хэрэгжїїлэх ёстой. Мєн АШ-аас дамжуулан цацах
радио тєвийн антенийн байгууламж хїртлэх зайг хїснэгт 2.5.26-д зааснаар авах нь зїйтэй. АШ нь
радиорелейны шугамын даялалтай огтлолцох бол тїїнийг эзэмшиж байгаа байгууллагатай нь
зєвшилцєх шаардлагатай.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 161
БД 43-101-03
Хїснэгт 2.5.26.
АШ-аас радио дамжуулан цацах тєвийн антенийн байгууламж
хїртлэх хамгийн бага зай
Антенийн байгууламж: Хїчдэлд харгалзах зай, м
Хїчдэл, кВ
Дунд ба урт долгионы дамжуулах антенн 110 хїртэл 150 -500
Их цацрагтай чиглэл бїхий богино долгионы
антенн 100 100
Мєн бусад чиглэлд 200 300
Чиглэлгїй ба сул чиглэлтэй богино долгионы
антенн 50 50
150 200
АШ нь радио хїлээн авах тєв, радионы хэсэглэн хїлээн авах цэг, орон нутгийн радио
зангилаа зэргийн ойролцоо єнгєрєхєд тэдгээрийн хоорондох хамгийн ойртох зайг хїснэгт 2.5.27-д
зааснаар авах ёстой. Зєвшєєрєгдєх ойртолт нь АШ, тїїний 50 м-ын хїрээнд їїсгэж байгаа
шуугианы талбайн тївшин нь тусгай норм, дїрмийн нєхцлєєс ихгїй байхаар тогтоогдоно.
Тєлєвлєгдсєн АШ-ын трасс нь улсын хэмжээний онцгой чухал зориулалтын радио тєв байрлаж
байгаа газраар єнгєрєх бол зєвшєєрєгдєх ойртолтыг тєслийн ажилд оролцогч талууд техникийн
бичиг, баримтын їндсэн дээр тохиролох ёстой.
Хїснэгт 2.5.27.
АШ-аас радио хїлээн авах тєв, орон нутгийн радио зангилааны хил
хїртлэх хамгийн ойрхон зай
Радио байгууламж: Хїчдэлд харгалзах зай , м
Хїчдэл, кВ
6-35 110 -220 330-500
Голтєв, аймгийн ба дїїргийн радио тєв
Радиожуулалтын хїлээн авах тєв 500 1000 2000
Орон нутгийн радио зангилаа
400 700 1000
200 300 400
Ойртолтын энэхїї нормыг барих боломжгїй тусгай тохиолдолд шуугианыг тохирох хэмжээнд
бууруулах техникийн шийдэл ба шаардлагыг авах, тїїнчлэн радио-хїлээн авах байгууламж, тїїний
хэсгийг єєр байрлалд зєєвєрлєх нєхцєлд дээрх зайг багасгахыг зєвшєєрнє. Энэхїї техникийн
шийдэл, арга хэмжээ бїр нь АШ-ын зураг тєслийн явцад радио-шуугианы нормын дагуу тєслийн
талуудын зєвшилцєлєєр хийгдвэл зохино.
2.5.94. АШ-аас телевизийн тєв, радио нэвтрїїлгийн байр хїртлэх зайг 20 кВ хїртэл хїчдэлтэй
бол 400 м, 35 -110 кВ бол 700 м, 220 кВ-оос дээш бол 1000 м-ээс багагїй байлгах нь зїйтэй.
Агаарын шугам тємєр замтай ойртох ба огтлолцох
2.5.95. АШ нь тємєрзамтай огтлолцохдоо агаарын шилжилтээр хийгдэнэ. Онцгой их
хєдєлгєєнтэй тємєр зам, зарим техникийн їндэслэл (далан нэвтлэх, тємєрзамын станцтай АШ-аар
огтлолцуулахад техникийн хїндрэлтэй байгууламж)-ээр 10 кВ хїртлэх АШ-ыг тїїнтэй
огтлолцуулахдаа кабель шугамаар хийж болно. АШ нь тємєр замтай огтолцох ба ойртох їед АШ-
ын тулгуурын сууринаас цахилгаанжуулаагїй тємєр замын байгууламжинд ойртох овор хїртлэх,
эсвэл цахилгаанжих тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын тэнхлэг хїртлэх зай нь шугамын
тулгуурын єндєр дээр 3 м-ыг нэмснээс багагїй байх ёстой. Чиглэлийн хувьд зай муутай, давчуу
хэсэгт 20 кВ хїртэлх хїчдэлтэй АШ-д 3 м, 35-150 кВ-д 6 м, 220-330 кВ-д 8 м, 500 кВ-оос дээш бол
10 м-ээс багагїй зайнд байхыг зєвшєєрнє.
2.5.96. АШ нь цахилгаанжсан тємєр замын авалцааны шугамтай огтлолцох бол АШ-ыг
цахилуур, хамгаалалтын завсраар тоноглох ба 2.5.60;2.5.61 -р зїйлд заасан шаардлагыг иш їндэс
болгоно.
АШ нь тємєр замтай огтолцох, ойртох їед АШ-ын утаснаас тємєр замын янз бїрийн
элементїїд хїртэлх зай нь хїснэгт 2.5.28-д зааснаас багагїй байх ёстой. АШ-ны утаснаас
цахилгаанжуулсан буюу цахилгаанжуулах тєлєвлєгєєнд туссан тємєр замын авалцааны
сїлжээний хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх зай энэхїї дїрмийн 2.7.59-2.5.84
зїйл буюу агаарын шугам єєр хоорондоо огтлолцох заалтыг иш їндэс болгон гїйцэтгэнэ.
Хїснэгт 2.5.28.
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 162
БД 43-101-03
Агаарын шугам нь тємєр замтай огтлох, ойртох їеийн
хамгийн бага зай
Огтлолцол буюу ойртолт Хїчдэлд харгалзах амгийн бага зай, м
20 35-110 150 220 330
Хїчдэл, кВ
Огтлолцолын їед:
- АШ-ын хэвийн горимд
утаснаас
цахилгаанжуулаагїй тємєр
замын рельсын толгой
хїртlth босоо зай:
а. ерєнхий ба ерєнхий 7.5 7.5 8.0 8.5 9,0
6.0 6.5 7.0 7.5 8.0
биш зориулалтын єргєн,
ерєнхий зориулалтын
нарийн тємєр зам
б. ерєнхий биш
зориулалттай нарийн тємєр
зам
- Зэргэлдээ алслалтанд
утас тасрах їеийн утаснаас
рельсын толгой хїртэлх
босоо зай:
а. єргєн тємєр зам 6.0 6.0 6.5 6.5 5.5
4.5 4.5 5.0 5.0
б. нарийн тємєр зам
Ойртолтын їед:
- АШ-ын трассын давчуу
хэсэгт шугамын утасны
хазайлтаас
цахилгаанжуулаагїй тємєр
замын барилга 1.5 2.5 2.5 2.5 3.5
байгууламжийн ойртох овор
хїртлэх хэвтээ зай
АШ-ын утаснаас тємєр замын янз бїрийн элемент, тїїнчлэн цахилгаанжуулсан тємєр замын
хамгийн дээд талын утас буюу даацын хэц хїртлэх босоо зайг утасны хамгийн их унжилттай хэвийн
горимын їеийн цахилгаан гїйдлээр бий болох утасны нэмэгдэл халууныг тооцож тодорхойлно.
АШ-ын ачаалал єгєгдєєгїй їед утасны тооцооны температурыг 70° С-тэй тэнцїї авна.
Аваарийн горимын їед дээрх зайг хэрэв 185 мм2-аас бага огтлолтой шугам байвал мєсдєлт,
салхигїй, жилийн дундаж температурын нєхцєлєєр шалгана. АШ-ын утаснаас цахилгаанжсан
тємєрзамын авалцааны сїлжээний тулгуурын дээд цэг хїртлэх хэвтээ зай нь 110 кВ хїртлэх АШ-
ын хувьд 7 м-ээс, 150-220 кВ-д 8 м, 330-500 кВ-д 9 м-ээс багагїй їед АШ-ын утасны доогуур
огтлолцох авалцааны сїлжээний тулгуурыг хэвээр ашиглахыг зєвшєєрнє.
Трассынын зай муутай, давчуу хэсэгт зарим тохиолдолд АШ-ын утас, авалцааны шугамын
утсыг нэг ерєнхий тулгуур дээр татаж болно. Харин шугамыг хамт нь нэг тулгуур дээр байрлуулах
техникийн нєхцлийг гаргаж, Тємєр замын удирдах газартай зєвшєєрєлцєнє. Дохиолол, холбооны
шугам дагуу тавигдах тємєр замтай АШ нь огтлолцох ба ойртоход энэхїї дїрмийн хїснэгт 2.5.25-
2.5.28-ын заалтыг мєрдєх хэрэгтэй.
2.5.97. Ерєнхий зориулалтын энгийн ба цахилгаанжих тємєр замыг огтлоход АШ-ын огтлолын
алслалтыг хязгаарлаж байгаа тулгуурууд нь ердийн хийцтэй анкер маягийн байх ёстой. Галт
тэрэгний хєдєлгєєн ихтэй хэсэгт энэ тулгуур нь металл хийцтэй байвал зохино. Анкер тулгуураар
хязгаарлагдсан энэхїї огтлолцлын алслалтанд суудлын галт тэрэг тогтмол явдаггїй замын
хооронд, мєн дурын тємєрзамын далангийнн захад завсарын тулгуур тавьж бролно. Энэхїї
тулгуур нь металл (тємєр) буюу тємєр бетон байх ёстой. Энэ тулгуурт утасыг бэхлэхдээ
давхарласан буюу їхлїїт хавчаартай, дїїжин хэлбэртэй байна. Татуургатай дурын материалаар
хийсэн ба нэг хєлтэй модон тулгуур хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй. Модон, завсрын тулгуурууд нь П (X
буюу Z хэлбэрийн холбоостой) буюу А хэлбэртэй тулгуур байх ёстой.
Ерєнхий зориулалтын биш тємєр замтай огтлоход хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер тулгуур буюу
утасны їхлїїт хавчаартай завсарын тулгуур хэрэглэж болно. Ерєнхий зориулалтын биш тємєр
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 163
БД 43-101-03
замын огтлолцолд тавигдах АШ-ын тулгуур нь янз бїрийн хэлбэртэй байж болохоос гадна
чєлєєтэй зогсох буюу татуургатай байж болно.
Татлагын тусгаарлах хэлхїїр (гирлянд)-т утсыг бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг їндэслэх нь зїйтэй.
Шєргєн тусгаарлуурыг тємєр замтай огтлолцох алслалтанд хэрэглэхийг зєвшєєрєхгїй.
Огтлолцолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа тємєрбетон тулгуур ба тємєрбетон хєлний арматурыг
тулгуурын нь дэргэд газардуулга болгон ашиглаж болохгїй
Агаарын шугам нь автомашины замтай
ойртох ба огтлолцох
2.5.98. Автомашины зам нь зэрэглэлээсээ хамаарч замын элементийн єргєн нь дараах
хэмжээтэй байна. АШ-ыг автомашины замтай огтлолцох єнцгийг нормчлоогїй болно.
Авто замын Зорчих Замын Хуваах шороон
зэрэглэл: хэсэг, м хажуу, м зурвас,м далан,м
I. Хотын гол зам
II. Хот хоорондын зам 7.5 3.5 2 15
III.Хєдєєгийн гол зам 7.0 2.5 - 12
IV.Хєдєєгийн туслах зам 6.0 2.0 - 10
4.5 1.75 -
8
АШ автомашины I, II зэргийн замтай огтлолцоход тухайн алслалтыг хязгаарлаж байгаа
тулгуур нь энгийн хийцтэй анкер тулгуур байх ёстой. АШ-ын дїїжин ба шєргєн тусгаарлуурт утасыг
бэхлэхдээ 2.5.66 заалтыг мєрдлєг болгох нь зїйтэй. Дїїжин тусгаарлагчтай дундын тулгуур дээр
утсыг бэхлэхдээ їхлїїт хавчаараар, харин шєргєн тусгаарлагчтай тулгуур дээр утсыг давхарлан
бэхэлж єгєх ёстой.
АШ нь автомашины II-IV зэргийн замтай огтлолцоход огтлолын алслалтыг хязгаарлаж байгаа
тулгуур нь хєнгєвчилсєн хийцтэй анкер буюу завсарын тулгуур байх болно. АШ нь автомашины V
зэргийн замтай огтлолцох нєхцєлд суурин биш, зэлїїд газраар єнгєрєх АШ-ын шаардлагыг
хангасан байвал зохино. Одоо ашиглаж байгаа 220 (500) кВ-ын шугаман доогуур автомашины
шинэ зам тавих бол хамгийн доод утаснаас замын хучилт хїртэл зай 6- 9 м-ээс багагїй, тулгуурын
сууринаас далангын ирмэг хїртэл зай 25 м-ээс багагїй байвал АШ-ыг єєрчлєн байгуулах
шаардлагагїй.
2.5.99. АШ нь автомашины замтай ойртох ба огтлолцоход тэдгээрийн хоорондын зай нь
хїснэгт 2.5.29 -д зааснаас багагїй байх ёстой.
Хїснэгт 2.5.29.
Агаарын шугам нь автомашины замтай огтлолцох, ойртох
їеийн хамгийн бага зай
Огтлолцол ба ойртолт: Хїчдэлд харгалзах хамгийн бага зай,
м
Хїчдэл, кВ
(10) 20 35 -110 220 330
а. Утаснаас замын далан
хїртэлх босоо зай:
- АШ-ын хэвийн горимд 7.0 7.0 8.0 8.5
5.0 5.0 5.5 6.0
-зэрэгцээх алслалтад утас
тасрах їед
б.АШ-ын хэвийн горимд утаснаас
тээврийн хэрэгсэл хїртэлх босоо
зай: 2,5 2,5 3,5 4,0
в. Тулгуурын суурьнаас огтлолцох тулгуурын єндєртэй тэнцїї
замын шороон далангын ирмэг
хїртэлх хэвтээ зай:
г. Ойртон зэрэгцэх їеийн -“- тулгуурын єндєр + 5 м
хэвтээ зай:
д.Трассын давчуу хэсэгт
тулгуурын бїтээцээс замын
далангийн хаяа буюу замын
шуудууны гадна ирмэг хїртэлх
хэвтээ зай:
БЇЛЭГ 2. ЦАХИЛГААН ЭРЧИМ ХЇЧИЙГ ДАМЖУУЛАХ 164
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
21505992-BD-43-101-04
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
21505992-BD-43-101-04
- 1 - 50
- 51 - 100
- 101 - 150
- 151 - 200
- 201 - 250
- 251 - 300
- 301 - 350
- 351 - 400
- 401 - 450
- 451 - 464
Pages: