boonleur02-press2 (BK) 95%

อกั ษรธรรมลานนา

ผเู ขยี น รองศาสตราจารย ดร.บุญเหลือ ใจมโน
ISBN 978-616-588-284-2
พมิ พครงั้ ที่ 1 ธนั วาคม 2564
จํานวนพมิ พ 100 เล'ม

ขอมูลทางบรรณานกุ รมของสํานกั หอสมุดแห*งชาติ

บญุ เหลอื ใจมโน.
อกั ษรธรรมล*านนา.-- กรงุ เทพฯ : ดีเซมเบอรี่, 2564.
448 หนา* .

1. ภาษาลา* นนา. 2. ตัวอกั ษร. I. ชอ่ื เรือ่ ง.

495.917
ISBN 978-616-588-284-2

จัดพมิ พโดย รองศาสตราจารย ดร.บุญเหลอื ใจมโน
หลักสตู รปรชั ญาดษุ ฎบี นั ฑิต สาขาวชิ าภาษาไทย
คณะมนษุ ยศาสตรและสงั คมศาสตร มหาวทิ ยาลยั ราชภัฏลาํ ปาง
119 ม.9 ถนนลาํ ปาง-แม'ทะ ต.ชมพู อ.เมอื ง
จ.ลําปาง 52100 โทรศัพท 0867919549

ออกแบบและ บรษิ ทั ดีเซมเบอร่ี จาํ กดั
พิมพที่ 248/7 ซอยมิตตคาม ถนนสามเสน
แขวงวชิรพยาบาล เขตดสุ ิต กรงุ เทพ 10300
ราคา โทรศพั ท 02-884-5933-4
โทรศพั ทมือถอื 085-997-7220
อเี มล [email protected]
450 บาท

บรรณาธกิ าร

ดร.พระอธิการพิษณุพล สวุ ณณฺ รโู ป (รูปทอง)

กองบรรณาธกิ าร

๑. พอครูธนานรุ ส (อนรุ ส) เพชรนลิ
๒. ผูช วยศาสตราจารย ดร.ขนษิ ฐา ใจมโน
๓. ผชู ว ยศาสตราจารย ดร.อนนั ต อุปสอด
๔. ผชู วยศาสตราจารยวาทติ ธรรมเชอื้
๕. อาจารยวีรศักดิ์ ของเดมิ
๖. วาที่ รอยตรีณฐั วฒุ ิ คลายสวุ รรณ

ผแู ตง

รองศาสตราจารย ดร.บญุ เหลอื ใจมโน

ฝายเทคนคิ /วิชาการ

๑. ผูชว ยศาสตราจารย ดร. ขนษิ ฐา ใจมโน
๒. รองศาสตราจารย ดร.เจอื ง ถิ หั่ง
๓. ผชู ว ยศาสตราจารย ดร. ธนพร หมคู ํา
๔. วา ท่ีรอ ยตรี ณัฐวุฒิ คลายสวุ รรณ
๕. นางสาวเพญ็ พิสทุ ธิ์ แสนพรม

พมิ พ/ ตรวจทาน

๑. วาที่รอ ยตรี ณฐั วฒุ ิ คลายสวุ รรณ

แบบปก

๑. รองศาสตราจารย ดร. บญุ เหลือ ใจมโน
๒. วาที่รอยตรี ณฐั วฒุ ิ คลา ยสวุ รรณ
จดั พมิ พโดย

รองศาสตราจารย ดร.บญุ เหลือ ใจมโน
สาขาปรชั ญาดษุ ฎีบัณฑติ (ภาษาไทย) คณะมนุษยศาสตรและสังคมศาสตร
มหาวิทยาลยั ราชภฏั ลําปาง ต.ชมพู อ.เมอื ง จ.ลําปาง ๕๒๑๐๐
โทร. ๐๘๖-๗๙๑-๙๕๔๙
พมิ พท ี่
โรงพิมพคํานํา ต.ชมพู อ.เมอื ง จ.ลําปาง ๕๒๑๐๐
หนาปก
วดั พระธาตุลาํ ปางหลวง ลําปาง

(เขาถึงจาก https://www.google.com/search?q=%(ออนไลน) เขาถงึ เม่ือ ๑๙ ตุลาคม ๒๕๖๔

ราคา ๔๕๐ บาท

ก

คํานยิ มพระเทพเวทเี จาคณะภาค ๖

อักษรธรรมลานนา คืออักษรท่ีใชจารึกหลักธรรมทางพุทธศาสนา เชน คัมภีร บทสวด
วรรณกรรมทกุ อยางดานพทุ ธศาสนาแบบลานนา ประวัติศาสตร ตาํ นานตา ง ๆ ของภาคเหนือไว
มากมาย รวมถึงนิทาน ตํารายาสมุนไพร โหราศาสตร ฯลฯ ในชวงระยะเวลาท่ียาวนานมาก
อาจกลาวไดวา เปนอักษรท่ีใชในยุคเดียวกันกับอักษรสมัยสุโขทัย กาลเวลาที่ยาวนานดงั กลา ว
จงึ ไดบ นั ทึกวิชาวทิ ยาการตาง ๆ ไวจนนับไมถว น กระจายกนั อยใู นภาคเหนือ และอาจภาคอื่น ๆ
อกี ดว ย

ในวงการคณะสงฆแตโบราณน้ัน ทุกวัดทุกสํานกั เรียนบังคบั ใหศึกษาอักษรธรรมลา นนา
จนมีตําราเรียนที่วาดวยกฎเกณฑทางภาษาและอักขรวิธี แตเมื่อยุคสมัยเปลี่ยนแปลงไป
อักษรไทยมาตรฐานเขา มาแทนท่ี เพราะการเปลยี่ นแปลงทางการเมอื ง อกั ษรธรรมลา นนาไมไ ดใช
เปนทางการเหมือนอยางยุคอาณาจักรลานนาเกาความสําคัญตอผูคนท่ีจะพยายามศึกษา
ก็ลดนอยลง จนในชวงหนึ่งแทบจะสูญ ตองหันกลับมาฟนกันใหมอีก แตก็ยังไมมีการรณรงค
เตม็ ท่ีนกั

มหาวิทยาลัยสงฆภาคเหนือทั้ง ๒ แหง (มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย มหาวิทยาลัย
มหามกุฏราชวิทยาลัย) ไดเล็งเห็นความสําคัญนี้ จึงใหมีการเรียนการสอนเพ่ือจะอนุรักษภาษา
และอักษรธรรมลานนาขึ้นมาอีกครั้ง อีกทั้งโรงเรียนตาง ๆ ในภาคเหนือก็มีเปดสอนในระดับ
มัธยมเชนกัน โดยเฉพาะอยางย่ิงโรงเรียนพระปริยัติธรรม ซ่ึงนับวาเปนการฟนฟูเพ่ือหาเพชร
พลอยที่แฝงอยใู นตํารา หนังสือและคัมภีรตาง ๆ ที่เปนทรัพยสมบตั ิของแผน ดินซงึ่ มอี ยูมากมาย
และรอคอยผูมีความพากเพียรพยายามทจี่ ะคน พบ

อาตมาภาพขอช่ืนชม รองศาสตราจารย ดร.บุญเหลอื ใจมโน ในความวิริยะอตุ สาหะ
ที่ไดทําการคนควาศึกษามาเปนอยางดี และไดเรียบเรียง และชี้แนวทางในการศึกษาไว
อยางละเอยี ด ซง่ึ หนังสือประเภทนี้ มีการแตง ข้ึนนอยมากในระยะหลัง

รองศาสตราจารย ดร.บญุ เหลือ ใจมโน มคี วามไดเปรียบนกั เขียนทา นอน่ื ๆ ท่ีวา ไดเรยี น
ภาษาบาลีสันสกฤตมาโดยตรง และยังเปนอาจารยภาษาไทยมายาวนาน จึงไดน ํามาเปรยี บเทียบ
และวางข้ันตอนการศึกษาไดอยางเหมาะสม ทันสมัยงายตอการเรียนรู อีกอยาง ความเปนคน

ข

ลานนาจึงไมมีปญหาทางดานการออกเสียง และความรูทางศัพทและความหมายทั้งยัง
มีความเขาใจลึกซ้ึงถึงวัฒนธรรมแบบลานนความสมบูรณของหนังสอื เลม นี้จึงเกดิ มี และจะเปน
แนวทางทางการศกึ ษาไดอ กี ยาวนาน ช่ัวลูกช่วั หลานสืบไปในอนาคตดว ย

อาตมาภาพในฐานะ เจา คณะภาค ๖ ปกครองพระสงฆในจังหวดั ลําปาง เชียงราย พะเยา
แพร และนานรองอธิการบดีมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย มีความยินดีที่ไดเห็น
หนังสือหรือตํารานี้เกิดขึ้น ถือไดวา เปนกุญแจดอกใหญไขสูวิทยาการทุกดานในภาคเหนือ
ที่จารึกไวเปนอักษรธรรมลานนา และยังเปน เสมือนประกายไฟดวงหนึ่ง ที่จะกระตุนใหเยาวชน
รุนหลังไดเห็นความสําคัญของภาษาลานนาตลอดถึงอักษรอันทรงคาน้ี อาตมาภาพ
หวังเปนอยางยิ่งวา หนังสือน้ีจะเปนประโยชนตอวงการศึกษาทั้งคณะสงฆและบุคคลผูสนใจ
ในศาสตรนี้

พระเทพเวที (รศ.ดร.)

เจา คณะภาค ๖

รองอธกิ ารบดมี หาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย

ค

คํานยิ มอธกิ ารบดมี หาวทิ ยาลยั ราชภัฏลาํ ปาง

อักษรธรรมลา นนาเปน อกั ษรซง่ึ ใชกันอยางแพรห ลายในอาณาจักรลา นนามายาวนานในสมยั โบราณ
มักใชบันทึกเร่ืองราวตางๆ เกี่ยวกับศาสนา ตําราโหราศาสตร ตําราแพทย บทกวีนิพนธ ความนิยมในการใช
อกั ษรธรรมลา นนาไดล ดนอยลง และเลอื นหาย ไปตามกาลเวลาและตามเหตกุ ารณบานเมอื งซ่งึ เปนเรอ่ื งที่นา
เสียดาย ที่เร่ืองราว ตางๆ ที่ถูกบันทึกไวในรูปแบบอักษรธรรมลา นนาท่ีมีคุณคาอาจจะสูญหายไปในอนาคต
ปจจุบันไดมีความพยายามท่ีจะฟนฟูอักษรธรรมลานนาข้ึนอีกโดยได จัดใหมีการเรียนการสอนอักษรธรรม
ลานนาตามวดั ในภาคเหนือ และสถาบันการศกึ ษาตา งๆ ทงั้ มหาวทิ ยาลัยและโรงเรยี นมัธยม

หนังสืออักษรธรรมลานนาเลมนี้เกิดจากการสั่งสมประสบการณความมุงม่ันการศึกษาคนควา
ของรองศาสตราจารย ดร.บุญเหลือ ใจมโน ผมู ีใจรกั ในดานภาษามาอยางยาวนานไดรวบรวมเรยี บเรียงจนเปน
เอกสารท่ีทรงคุณคาแหง การศกึ ษา มคี ุณคาท่ีจะเปนทางนาํ ไปสคู วามรูตางๆ ทไ่ี ดบนั ทึกในรปู แบบอักษรธรรม
ลานนา เพ่ือคนรุน ใหมจะไดเขา ใจและสรางมูลคาเพม่ิ จากภูมิปญญา เกิดประโยชนตอตนเองและประเทศชาติ
ตอไป

ขอชื่นชมและขอใหกําลังใจในความมุงมั่น พยายาม ของรองศาสตราจารย ดร. บุญเหลือ ใจมโน
ในการเสียสละเวลา ทุมเททั้งแรงกาย แรงใจ และกําลังทรัพย ศึกษาคนควาเรียบเรียงจนเปนเอกสาร
อันทรงคุณคาท่ีควรแกการศึกษา เพื่อเปนแนวทางการคนควาความรูที่ถูกบันทึกไว อีกทั้งยังเปนสวนสาํ คัญ
ทีจ่ ะชว ยสง เสริมอนรุ กั ษอกั ษรธรรมลานนาใหคงอยูตลอดไป

รองศาสตราจารย ดร. กิตตศิ กั ดิ์ สมุทธารกั ษ

อธกิ ารบดีมหาวทิ ยาลยั ราชภัฏลําปาง



ง

คาํ นยิ มอดตี อธกิ ารบดี มหาวทิ ยาลัยราชภฏั ลําปาง

อักษรธรรมลานนาเคยรุงเรืองและมีบทบาทอิทธิพลมากในถิ่นลานนา ไดใชจารจารึก
สรรพวทิ ยาการตาง ๆ มากมาย นับแตต ําราในพุทธศาสนา ประวัตศิ าสตร ตํานาน เรือ่ งเลา ตาง ๆ
มากมาย ตลอดถึงจารึกวรรณกรรม เชน คราว ซอพ้ืนเมือง กะโลง (โคลง) รวมถึงวรรณกรรม
ชนิดอ่ืน ๆ ไว ไมวา จะเปนจารกึ ไวใ นพบั สา (ปบ สา) ใบลาน รวมถึงศลิ าจารกึ

อกั ษรธรรมลานนาไดเลือนหายไป เพราะเหตุผลทางบา นเมอื ง เนอื่ งจากลานนาไดผ นวก
กับสยาม รัฐบาลไทยในสมัยนั้น บังคับใหใชอักษรไทยมาตรฐาน อักษรธรรมลานนาเหมือน
จะถูกกลืนดวยวัฒนธรรมของรัฐบาลกลาง จะสังเกตไดวาแมแตภาษาลานนาก็ยังถูกอิทธิพล
ของภาษาไทยมาตรฐานครอบงํา

แตอ ยา งไรกด็ ี เน้ือหาการจารจารกึ เหลา นั้น ยงั คงอยู โดยเฉพาะตามวัดและสถานศึกษา
ตาง ๆ ยังเก็บสะสมไว โดยมีอักษรธรรมเปนส่ือสรรพวิทยาการเหลาน้ัน รอใหผูเช่ียวชาญ
ดา นอักษรธรรมลานนามาคนควา นาํ ไปใชประโยชน ซงึ่ ประโยชนมีอยูอ ยา งมหาศาล

รองศาสตราจารย ดร.บุญเหลือ ใจมโน มีความวิริยะอุตสาหะสูงมากในการศึกษา
รวบรวม อักขรวิธีอักษรธรรมลานนา ซึ่งมีคนสนใจไมมากนักตลอดระยะเวลา ๑๐ ปใหหลัง
นักปราชญดานอักษรธรรมลานนาไดลมหายตายจากไปก็ไมนอย คนรุนหลังที่สนใจเร่ืองนี้
มีอยูนอยมากการท่ีมผี ูฟน ความสําคัญน้ีคืนมาเสมือนไดสรา งกุญแจดอกสาํ คัญไวใหเปนการเปด
ประตูสขู ุมทรัพยอันทรงคา ที่ซอนอยู นํามาใหผ ูคนไดเ ห็นคาอกี คร้งั หนงั สอื เลมนี้มีความสมบูรณ
ทั้งในแงอักษร อักขรวิธี ตลอดถึงตัวอยางมากมาย หากศึกษาจนเขาถึงแกนท่ีผูเขียนใหซ้ึงแลว
ก็จะสามารถฝา ความยากลําบากในการเขา ถึงแหลง มหาสมบัตทิ างปญ ญาไดไ มยากเพราะหนังสือ
เลมนี้คือกุญแจ และอุปกรณเสริมมากมายในการเขาถึงจุดสําคัญตาง ๆ ของสรรพวิทยาการ
ของลานนา

จ

ขาพเจาขอช่ืนชมในความพยายามของ รองศาสตราจารย ดร.บุญเหลือ ใจมโน
ที่ไดสรรสรางงานนีไ้ ว นบั วาเปนประโยชนตอคนรุนหลงั สืบตอไปอกี ยาวนาน

ผูช ว ยศาสตราจารย ดร. เลก็ แสงมอี านุภาพ
(อดตี อธกิ ารบดีมหาวิทยาลยั ราชภฏั ลําปาง)

ฉ

คำนำ

อักษรธรรมลา้ นนาแมว้ ่าจะไม่ใช้เปน็ ภาษาทางการแลว้ ในขณะนเี้ พราะอาณาจกั รล้านนา
ได้ ร วม กั บ ก รุ ง เ ท พ ม ห า น คร ห รื อ ก รุ ง รั ต น โ ก สิน ท ร์ เ ป็น ที่ เ รี ย บ ร้อ ย ม า น า น แ ล้ว
อิทธิพลของภาษาไทยมาตรฐาน ได้ครอบงาจนเกือบสนิ้ แต่คร้ังโบราณกาลยังมหี ลักฐานต่าง ๆ
ท้ังวิทยาการทางพทุ ธศาสนา นทิ าน คา่ ว โคลงหรือบทกวที ย่ี ังเปน็ ประโยชน์มหาศาล ได้จารจารกึ
เป็นอักษรธรรมล้านนามีหลงเหลืออยู่ในวัด ศาสนสถาน และสถานการศึกษากระจาย
กันอยมู่ ากมายในภาคเหนอื ซึ่งเป็นภาคที่ใช้ภาษาลา้ นนาในการสอ่ื สารเป็นหลัก

เอกสารดังกล่าวนับวันจะมีผู้สนใจลดน้อยลงเร่ือย ๆ จะมีก็แต่เพียงพระภิกษุสามเณร
รุ่นก่อน ๆ ซึ่งมีการบังคับให้เรียนเมื่อบรรพชาอุปสมบท ผู้อาวุโส นักปราชญ์ บัณฑิต ก็พอมีอยู่
บ้างเท่าน้ัน แต่ถ้าหากเกิดการล้มหายตายจากไปจะมีเยาวชนรุ่นใหม่ตามมาอนุรักษ์หรือไม่
น่ีคือปัญหาว่า น่าเสียดายความรู้วิทยาการท่ีนักปราชญ์ผูกไว้ด้วยหลักอักขรวิธีภาษาล้านนา
ซ่ึงจาเป็นจะต้องมีกุญแจไว้ไขหาความรู้ สติปัญญาของคนโบราณที่จารึกไว้นั้นมาใช้ประโยชน์
หรืออยา่ งน้อยกไ็ ดเ้ ห็นรอ่ งรอยแหง่ ประวัตศิ าสตร์ลา้ นนา ร่องรอยแห่งอารยธรรมกอ่ นจะเขา้ ส่ยู ุค
ปัจจุบันที่มีความสะดวกสบายจนอาจจะลืมเพชรงามล้าค่าโบร าณท่ีแฝงอยู่ในคัมภีร์โบราณ
ซ่ึงจะต้องรูอ้ กั ษรธรรมลา้ นนาเทา่ น้นั จึงจะไขเข้าไปชมความงามน้นั ได้

ผู้เขียนบรรพชาเป็นสามเณรเมื่อปี พ.ศ. ๒๕๒๒ มีโอกาสเรียนอักษรธรรมล้านนา
จนอ่านออกเขียนได้ ตอนน้ัน การศึกษาอักษรธรรมล้านนาเร่ิมจะจางลงมากแล้วเพราะคัมภีร์
ต่าง ๆ ได้รับการปริวรรตเป็นอักษรไทยมาตรฐานมากข้ึน ณ เวลานั้นได้มีโอกาสขึ้นเทศน์
ผา่ นการอา่ นคัมภีร์ใบลาน และเกิดความประทับใจในรูปลักษณ์ของอักษรล้านนาจนได้เขียน
ธรรมเทศนาไว้ ๑ กณั ฑ์ (มหาวบิ าก) แตใ่ นระยะหลงั หาพระภกิ ษุสามเณรท่จี ะเรยี นรอู้ กั ษรธรรม
ล้านนาอย่างจริงจังน้ันมีจานวนน้อยมาก เพราะมีส่ิงท่ีสะดวกสบายกว่านั่นคืออักษรไทย
ซ่งึ เป็นอกั ษรที่คนไทยทกุ คนตอ้ งเรียน

ผู้เขียนได้มีโอกาสสอนวิชาวิวัฒนาการอักษรและภาษาไทย เม่ือคร้ังเป็นอาจารย์
ภาษาไทยอยู่ในมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ และยังได้สอนต่อเน่ืองถึงปัจจุบันในมหาวิทยาลัย
ราชภัฏลาปาง ซึ่งในมหาวิทยาลัยราชภัฏลาปาง เน้นให้เรียนอักษรธรรมล้านนา เพื่ออนุรักษ์

ช

ภูมิปัญญาล้านนา ตามปรัชญาปณิธานของมหาวิทยาลยั ทีใ่ หเ้ น้นคุณประโยชน์ หรือภูมิปญั ญา
ท้องถิ่น มหาวิทยาลัยต่างๆ ในภาคเหนือน้ัน ในระดับบัณฑิตศึกษาเปดิ วิชาอักษรธรรมล้านนา
ภาษาล้านนาตลอดถึงวรรณกรรมล้านนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ยังมีศูนย์อนุรักษ์วัฒนธรรม
ล้านนา มีการเรียนอักษรล้านนากันอย่างจริงจัง สถานท่ีต่างๆ ในภาคเหนือโดยเฉพาะ วัด
โรงเรียน มกี ารข้ึนปา้ ยช่อื เป็นอักษรธรรมลา้ นนาถือว่าเปน็ ส่งิ ที่ดีมากในการร่วมกันอนรุ กั ษ์รักษา
ไวซ้ ่งึ อัตลกั ษณ์ของล้านนาเพื่อเยาวชนจะไดร้ กั ษากนั ไว้เป็นทอด ๆ สบื ไป

ผู้เขียนได้รับแรงบันดาลใจจาก หลวงพ่อเกษม เขมโก พระเกจิอาจารย์ท่ีผู้เขียน
มีความเคารพนับถืออย่างสูง เช่น พุทธศาสนิกชนชาวลาปางท่ีมีความรู้สึกเดียวกัน หลวงพอ่
คือ นักอนุรักษ์ตัวอักษรธรรมล้านนา โดยจะเขียนคาให้พร ให้กาลังใจต่อพุทธศาสนิกชน
ด้วยอักษรธรรมน้ีมาโดยตลอด ผู้เขียนได้ตั้งอธิษฐานว่าจะทาหนังสืออักษรธรรมล้านนาเล่มนี้
เพ่ืออุทิศถวายแด่หลวงพ่อ โดยได้กาหนดในการพิมพ์หนังสือเล่มนี้ออกมาในวันท่ี ๒๘
พฤศจิกายน ซึ่งเป็นวันเกดิ ของหลวงพ่อเกษม เขมโก และต้ังใจจะให้เป็นแบบแผนในการศกึ ษา
ของพระสงฆ์ทั่วภาคเหนือ และผู้สนใจท่ัวไป อย่างไรก็ดี หากไม่มีผู้ให้การสนับสนุนช่วยเหลือ
คงเป็นไปได้ยากยิ่งที่จะทาหนังสอื ให้สาเรจ็ ลงได้ผเู้ ขียนขอขอบพระคณุ นักปราชญ์ผู้ร้อู กั ษรธรรม
ล้านนา ทกุ ท่านท่เี ขียนตาราใหไ้ ด้ศึกษาคน้ คว้าเพม่ิ เติมมากมาย ขอกราบขอบพระคุณพระครู
สุเขตรัตนานุรักษ์ (ครูบาน้อย) ครูคนแรกท่ีให้ความรู้อักษรธรรมล้านนาจนอ่านออกเขียนได้
เป็นผจู้ ุดประกายในการศึกษาทกุ อยา่ ง ขอกราบขอบพระคุณ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.พระมหา
สุรศักดิ์ สุรเสโน ที่เป็นกาลังใจและให้การสนับสนุนด้วยดีตลอดมา ขอกราบขอบพระคุณ
พระอธิการ ดร.พิษณุพล รูปทอง (สุวณฺณรูโป) เจ้าอาวาสวัดปา่ ฝาง ลาปาง พระอาจารยป์ ระจา
วิชาอักษรธรรมล้านนา มหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั ที่เสียสละเวลาอ่านต้นฉบับ
ท้ังหมดโดยละเอียด พร้อมเสนอข้อคิดเห็นที่เป็นประโยชน์อย่างมากมายเก่ียวกับแนวทาง
แห่งการเรียนการสอน และการเขียนตาราอักษรธรรมล้านนา ทั้งยังรับเป็นบรรณาธิการหนงั สอื
เล่มนี้เพือ่ ใหเ้ ป็นแนวบรรทดั ฐานในการเรียนรูอ้ ักษรธรรมล้านนาจากรนุ่ สู่รนุ่ ขอขอบพระคณุ พอ่
ครูหนานหล้า แก้วมงคล (อดีตไวยาวัจกร วัดนาแก้วตะวันตก) พ่อครูหนานมา เทพวัลย์
(มัคคนายกวัดนาแกว้ ตะวนั ตก) ทใี่ หค้ วามรแู้ ละสอนเทคนคิ การอา่ นอกั ษรธรรมลา้ นนา เมอื่ คราว
เป็นสามเณรอยูท่ ี่วัดนาแก้วตะวันตก ขอขอบพระคุณพ่อครอู นรุ ส (ธนา) เพชรนิล ครูภูมิปัญญา
ไทยสาขาการอนุรักษ์วัฒนธรรมประเพณีล้านนาที่ให้กาลังใจและเป็นที่ปรึกษา มาโดยตลอด
การเขียนหนังสอื เลม่ น้ี และเมตตานุเคราะห์ตรวจต้นฉบับจนสาเรจ็ ลลุ ่วงด้วยดี พร้อมนาขอ้ มูล

ซ

มาให้ค้นคว้าเพิ่มเติมท้ังตาราและวารสารอีกมากมาย ขอขอบพระคุณ รองศาสตราจารย์ ดร.
เรืองเดช ปันเขื่อนขัติย์ ผู้ชานาญการด้านภาษาศาสตร์ และอักษรธรรมล้านนา ท่ีตรวจตน้ ฉบบั
ให้ทุกตัวอักษร พร้อมช้ีแนะ และข้อเสนอทางวิชาการจนอย่างครบถ้วน ขอขอบพระคุณ
รองศาสตราจารย์ เรณู วิชาศิลป์ อาจารย์สอนวิชาอักษรธรรมล้านนา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่
ภาคีสมาชิกราชบัณฑิตยสถาน สาหรับข้อเสนอแนะ และข้อมูลด้านหนังสือ ตลอดถึงข้อแนะนา
อันเป็นประโยชน์ โดยเฉพาะอย่างย่ิงอาจารย์ไดช้ ี้แนวหลักการในการปริวรรตตามแนวท่ถี กู ต้อง
มาตรฐานของกรมศิลปากร

ขอขอบคุณ รองศาสตราจารย์ ดร. เทพประวณิ จันทร์แรง กัลยาณมิตร ผ้ชู ่วยค้นหนังสอื
ตารา และเอกสารเกี่ยวกับอักษรธรรมลา้ นนา อันเอื้อตอ่ การค้นคว้าพร้อมชี้แหล่งข้อมูลวิชาการ
ทางล้านนาศึกษาทาให้เห็นทางที่กว้างขวางทางวิชาการ ขอขอบคุณ อาจารย์มหาทรงพล
พรมขาว ศิษย์ผู้พ่ีจากวัดสวนดอก ลาปาง ครูอักษรธรรมลา้ นนาและเป็นผเู้ ชี่ยวชาญวัฒนธรรม
ภาคเหนือ ท่ีให้ความเมตตาส่งข้อมูลหลักการเขียนอ่านภาษาล้านนามาให้พร้อมให้คาแนะนา
ด้วยใจอารีและได้สนทนากันเกี่ยวกบั อักษรธรรมล้านนาในขณะทาหนังสือเลม่ นีพ้ รอ้ มใหก้ าลังใจ
มาตลอด ขอขอบคุณผู้ช่วยศาสตราจารย์ วาทิต ธรรมเช้ือ อาจารย์ประจาสาขาภาษาไทย
คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลยั ราชภัฏลาปาง ที่นาต้นฉบับไปตรวจพสิ ูจน์อักษรพรอ้ มตรวจพสิ จู น์
อย่างละเอยี ด และใหค้ าแนะนาทเ่ี ป็นประโยชน์มากมาย ขอขอบคุณ วา่ ท่ีรอ้ ยตรีอาจารยณ์ ฐั วุฒิ
คล้ายสุวรรณ (นักศึกษาปริญญาเอกภาษาไทย มหาวิทยาลัยราชภัฏลาปาง) ที่ช่วยพิมพ์
จัดหน้ากระดาษ ตลอดท้ังช่วยหาข้อมูล และตรวจตราความเรียบร้อยเก่ียวกับเทคนิควิชาการ
ขอขอบคุณอาจารย์ชญานินทร์ บุญทรงศักดิ์ (นักศึกษาปริญญาเอกภาษาไทย มหาวิทยาลัย
ราชภัฏลาปาง) ที่ช่วยค้นหนงั สือ และตาราจากแหลง่ วฒั นธรรมภาคเหนอื โดยเฉพาะศูนย์ล้านนา
ศึกษาจากมหาวิทยาลัยเชียงใหม่ ซึ่ง ณ ที่นี้เป็นเสมือนศูนย์รวมวัฒนธรรมประเพณี และภาษา
ล้านนา ขอขอบคุณ อาจารย์ ดร. ภคพต เทียมทนั ผ้ชู ว่ ยคน้ หาเทคนิคการพิมพฟ์ ้อนท์ LN TILOK
มาให้เพ่ิมความสะดวกในการจัดพิมพ์ ขอขอบคุณอาจารย์วีรศักด์ิ ของเดิม ครูสอนอักษรธรรม
ล้านนา แห่งศูนย์วัฒนธรรมมหาวิทยาลัยราชภัฎลาปาง ที่ช่วยตรวจต้นฉบับและแนะนาวิธีการ
พิมพ์ จนงานหนังสอื ครั้งน้ีสาเรจ็ ลลุ ว่ งไปด้วยดี และขอขอบคุณ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.ขนิษฐา
ใจมโน ภรรยารักท่ีตรวจทานความเรียบร้อยของหนังสือเล่มน้ี โดยเฉพาะอย่างยิ่งเป็นผู้ท่ีดูแล
สขุ ภาพและเป็นกาลงั ใจเคียงขา้ งผเู้ ขยี นด้วยดเี สมอมา

ฌ

ผู้เขียนมีความต้ังใจจะให้หนังสือเล่มน้ี เป็นหนังสือท่ีเป็นเสมือนกุญแจไขสู่วิทยาการ
ต่าง ๆ ในภาคเหนือ เพื่อมอบถวายเป็นความรู้แก่พระภิกษุสามเณรภาคเหนือด้วยเกรงว่า
วิทยาการท่ีจารึกด้วยอักษรล้านนาจะสูญหายไป จึงขอกราบขอบพระคุณกองบรรณาธิการ
ทุกท่านท่ีได้ตรวจสอบความถูกต้อง พร้อมให้ ข้อเสนอแนะและข้อวิจารณ์จนเกิดการปรับปรงุ
เนื้อหาให้สมบูรณ์ที่สุด ผู้เขียนตั้งใจจะให้มีข้อผิดพลาดน้อยท่ีสุด หากมีข้อบกพร่องใด
ผู้เขียนขอน้อมรับเพ่ือนาไปแก้ไขในคร้ังต่อไป พร้อมกันนี้หวังเป็นอย่างย่ิงว่าหนังสือเล่มน้ี
จะเป็นประโยชนแ์ ก่ผูศ้ ึกษาค้นควา้ ในเบ้ืองต้น เพอ่ื เขา้ ถงึ ประโยชนม์ หาศาลทอี่ ยู่ในตาราเอกสาร
ตา่ ง ๆ เป็นลาดับต่อ ๆ ไป

รองศาสตราจารย์ ดร. บญุ เหลือ ใจมโน

๒๘ พฤศจิกายน ๒๕๖๔

ญ

คาํ ชแี้ จงจากผเู ขียน

๑. หนงั สอื นีจ้ ดั ขนึ้ โดยไมปฏเิ สธหลักฐานทีป่ รากฏตางกนั และมกี ารเขียนตา งกัน แมเ ปน
คําท่ีตองการส่ือความหมายเดียวกัน เนื่องเพราะอักษรธรรมลานนา ยังไมมีการสังคายนา
และตกลงกันอยางเปนทางการ บางทองถ่ินบัญญัติอักขรวิธีพิเศษใชและอาจรับรูในกลุมนั้น ๆ
เทานั้น

๒. หนงั สือน้ี เปนแนวทางในการสบื คน ตํารา คัมภรี  สรรพวทิ ยาการตางๆ สวนขอพเิ ศษ
นอกเหนือจากนี้ ผูคนควาพึงดําเนนิ การตอ ไป เพื่อหาส่ิงท่ียังซอนอยูในอักขรวิธีของอกั ษรธรรม
ลานนาท่ยี ังตอ งการใหผ คู นควา กวา งออกไปอกี มากมายอยา งไมจ บสน้ิ

๓. เมื่ออานแลว ผูอานไมควรเปล่ียนหรือสงสัยวา ปราชญผูน้ีเขียนเชนน้ี แตทําไม
อีกทานจึงเขียนแตกตางกันออกไปหลากแบบ ผูเขียนมีจุดประสงคธํารงงานของแตละทานไว
เพอ่ื เปนประโยชนใ นการคน ควาของผอู า นในการสบื คน สืบตอ ไป

๔. ผูศึกษาสามารถวิพากษวิจารณได แตพึงรูวา ถาศึกษาไปตองพบส่ิงที่ใหวิพากษ
อีกมากมาย เพราะในสมัยที่จารจารึกอักษรธรรมลานนาข้ึน ยังไมมีราชบัณฑิตที่ตกลงอกั ขรวิธี
กันไวกอน เนื่องเพราะทางไกลกันดาร ติดตอกันดวยความยากลําบาก พึงรูวาแตละสํานักสอน
ตา งกนั ออกไป จนมผี ูกลา ววา อกั ขรวิธีแบบเชยี งใหม ลาํ ปาง แพร ลาํ พนู เปนตน

๕. ผูศึกษาไมควรถือเปนหลกั อักขรวิธีทถ่ี ูกตองท่สี ดุ เพราะยังไมมีตํารา หรือหนงั สอื ใด
ที่มผี ูยกใหเปน มาตรฐาน จนกลาวจะมกี ารประชมุ ตกลงกันในอักขรวิธีใหม ซึง่ คอนขางจะเปนไป
ไดยากมากในยคุ สมยั ทมี่ ภี าษาไทยมาตรฐานเปนภาษากลางทบ่ี ังคับใชท ่วั ราชอาณาจกั ร

๖. ผูเ ขยี นใครเ รียนใหท ราบวา แมจ ะมกี ารสังคายนาขึน้ ใหมถึงระเบียบวธิ ีที่ถูกตอ งที่สุด
ก็ไมค วรทง้ิ อักขรวิธโี บราณทป่ี ราชญไดจ ารจารกึ ไว ไมควรวนิ ิจฉยั วาถูกหรือผิด แตค วรยอมรับวา
ยุคสมัยนั้น ใชส ่อื ความหมายได และไมไดเ สียความแตอ ยา งใด ควรจะไดรบั การอนรุ ักษไ ว

๗. ผูเขียน ใครขอแจงใหทราบวา อักษรธรรมลานนามีสถานะคลายอักษรสมัยสโุ ขทยั
อยุธยา กรุงธนบุรีและรัตนโกสินทรตอนตน จะใหเหมือนภาษาไทยปจจุบันไมได เพราะอักษร
หรือภาษายอมมวี ิวฒั นาการไมสิน้ สุด ในอนาคตอาจมอี กั ขรวิธีใหม เปล่ียนจากปจจบุ ันกเ็ ปนได

ฎ

๘. หนังสือนี้เนนภาษาถิ่นลา นนา ผูศึกษาท่ีอยภู าคอน่ื ท่ไี มใชดินแดนลา นนา ควรศึกษา
อยางใกลชิด และควรเขาถึงวัฒนธรรมประเพณีเดิมของถิ่นเหนือดวย โดยเฉพาะสําเนียงเสียง
ภาษาทมี่ ีเอกลักษณเฉพาะตัว

๙. ชาวลานนาน้ันไมวารบั ศพั ทใ ดๆ ทย่ี ืมเขา มา สวนใหญจ ะเนน รับเสยี งมากกวารูปศพั ท
อีกท้ังเสยี งออกแบบสาํ เนยี งลา นนาและไดรับอทิ ธพิ ลภาษาบาลีมากกวา ภาษาสันสกฤต รปู ศพั ท
สวนใหญเปน รปู ศัพทภาษาบาลี เชน สัทธา สีล เสฏฐี (สทฯ¶ฯ สีฯ เสฏีฯ ไมใช ศทฯา ศีฯ
เ ศษฯี) ฯลฯ ถือวา มีความถูกตอ งตามยคุ สมยั

๑๐. หนังสือนี้ หากจะมีความสมบูรณก็เฉพาะในรูปแบบอักษรและภาษาถ่ินเทาน้ัน
จะนาํ ไปเปรยี บเทียบกับแบบเรียนภาษาไทยมาตรฐานทีม่ พี ัฒนาการมาเปน ลําดับไมไ ด

๑๑. การศึกษาภาษาถิ่นลานนา สําหรับผูอยูถ่ินอื่น จะมีความลําบากในเรื่อง
ของการออกเสียง และยุงยากในการปริวรรต ผูศึกษาตองมีใจกวาง ยอมรับความเปนไป
และความดั้งเดิมของถ่ินนั้น และควรพยายามเรยี นรูภาษาถิ่นประกอบไปดวยจึงจะรซู ง้ึ ถึงภาษา
ถ่นิ ลานนา

๑๒. การสับสนในเร่ืองของการปริวรรต และศัพทภาษาลานนายุงยากตอคนตางถ่ิน
คอนขางมาก ควรยอมรับ และถาอยากรูอยางถองแท ตองเขาใกล ไปคลุกคลี เขาถึงภาษา
และบริบทของภมู ภิ าคแบบลา นนาอยางใกลช ดิ

ฏ

สารบญั

หนา

คํานิยมพระเทพเวที (รศ.ดร.) เจา คณะภาค ๖ ก
คํานยิ มรองศาสตราจารย ดร.กติ ติศกั ดิ์ สมุทธารกั ษ อธกิ ารบดีมหาวิทยาลยั ราชภัฏลําปาง ค
คาํ นิยมผูช วยศาสตราจารยเลก็ แสงมอี านภุ าพ อดตี อธิการบดมี หาวทิ ยาลัยราชภฏั ลาํ ปาง ง
คํานํา ฉ
คําช้ีแจงจากผูเขยี น ญ

บทท่ี ๑ ประวตั ิอกั ษรธรรมลา นนา ๑
๑
๑. ความรูเบอื้ งตน ๑๔
๒. ลกั ษณะอกั ษรธรรมลา นนา ๒๖
๒๖
๒.๑ สระ ๒๖
๒๘
๒.๑.๑ สระลอย ๓๑
๒.๑.๒ สระจม ๓๓
๒.๒ พยญั ชนะ (วรรค/อวรรค) ๓๓
๓๔
๒.๓ พยญั ชนะตัวสะกด ๓๕
ก) พยญั ชนะตัวสะกดในพยญั ชนะวรรค
ข) พยัญชนะตัวสะกดในพยญั ชนะอวรรค ๓๕

๒.๔ ตัวเลข ๓๕
๒.๕ อักษรเพมิ่ เตมิ (พิเศษ)
๓๕
๒.๕.๑ ๒ ฯ ๓๕
๒.๕.๒ ª
๒.๕.๓ - ๓๖
๒.๕.๔ –¶ฯ
๒.๕.๕ ฤ ๓๖
๒.๕.๖ ฦ

ฐ

หนา

๒.๕.๗ -ฯ ๓๖
๒.๕.๘ -ฯ ๓๖
๒.๕.๙ -ฯ ฯ ๓๖
๒.๖ เครอ่ื งหมายกํากบั อกั ษร ๓๗
๓๗
๒.๖.๑ -่ ๓๗
๒.๖.๒ -ั ๓๗
๒.๖.๓ -฿ ๓๗
๒.๖.๔ -ั
๓๗
๒.๖.๕ -๋ ๓๗
๒.๖.๖ - ั ๓๗
๒.๖.๗ -์ ๓๗
๒.๖.๘ -ๆ ๓๘
๒.๖.๙ -¸ ๓๘
๒.๖.๑๐ -ะ ๓๘
๓. ระบบเสยี งของภาษาลานนา

บทที่ ๒ อักขรวิธีอกั ษรธรรมลา นนา-การผสมอักษร ๔๗
๑. ความรเู บอ้ื งตน ๔๗
๑.๑ เกณฑก ารผสมอกั ษร ๔๗
๒. การจดั พยญั ชนะเพ่อื การปรวิ รรต ๖๘
๓. ความแตกตางของเสยี งพยัญชนะอกั ษรธรรมลานนากบั ภาษาไทยมาตรฐาน ๗๒

๓.๑ หนว ยเสยี ง ร-ฮ (ร-ฮ) ๗๒
๓.๒ หนว ยเสยี ง ช-จ (ช-จ)
๗๓

๓.๓ หนว ยเสียง ค-ก (ค-ก) ฑ
๓.๔ หนว ยเสยี ง ท-ต (ท-ต)
๓.๕ หนว ยเสียง พ-ป (พ-ป) หนา
๓.๖ หนว ยเสียง - (กร-ปร)
๔. สระลอย/สระอิสระ ๗๓
๕. สระจม
๖. การผสมอกั ษร ๗๔
๖.๑ การผสมสระในแม ก กา ๗๔
๗๕
๖.๑.๑ การผสมพยญั ชนะอักษรสงู ๗๖
๖.๑.๒ การผสมพยัญชนะอกั ษรกลาง ๗๗
๗๙
๖.๑.๓ การผสมพยัญชนะอกั ษรตํ่า ๗๙
๗๙
๗. วรรณยกุ ต ๘๐
๘. การประสมอกั ษรดวยพยัญชนะตวั สะกด ๘๑
๘๒
๘.๑ แมก ก (แมก กั ) ๙๑
๘.๒ แมก ด (แมก ดั ) ๙๑
๘.๓ แมก บ (แมก บั ) ๙๒
๘.๔ แมกม (แมกมั ) ๙๔
๘.๕ แมก ง (แมก งั ) ๙๕
๘.๖ แมก น (แมกัน) ๙๖
๘.๗ แมเกย (แมไกย) ๙๗
๘.๘ แมเกอว (แมก าว) ๙๘
แบบฝก หัดอา นแมกกั ตามแบบโบราณ ๙๙
แบบฝก หัดอานแมก ดั ตามแบบโบราณ ๑๐๐
แบบฝก หัดอา นแมกับตามแบบโบราณ ๑๐๑
แบบฝก หดั อานแมกันตามแบบโบราณ ๑๐๑
แบบฝก หัดอา นแมกัมตามแบบโบราณ ๑๐๒
๑๐๔

แบบฝก หดั อา นแมกยั ตามแบบโบราณ ฒ
แบบฝก หดั อานแมก าวตามแบบโบราณ
๙. อกั ษรนําและอกั ษรควบกล้าํ หนา

๙.๑ ห (ห) นํา ๑๐๔
๙.๒ ส (ส) นาํ ๑๐๕
๙.๓ ร (ร) ควบกลํ้า ๑๐๖
๙.๔ ว (ว) ควบกล้าํ ๑๐๖
๙.๕ ล (ล) ควบกลํา้ ๑๐๖
๑๐๘
บทที่ ๓ การใชเ ครือ่ งหมายตาง ๆ ในอกั ษรธรรมลา นนา ๑๐๙
๑. ความรเู บอื้ งตน ๑๐๙
๒. เคร่ืองหมายทมี่ ีการใชแ บบพสิ ดาร
๒.๑ -ๆ (ๆ) ไมซ้าํ ,ไมส องนอ ย ๑๑๑
๒.๒ -์ (ระหา ม) ๑๑๑
๒.๓ -ั (ไมซัด) ๑๑๑
๒.๔ -฿ (ไมก ง) ๑๑๑
๒.๕ -¸ (ไมกั๋งไหล) ๑๑๓
๑๑๔
๒.๗ –ํ (ไมก งั๋ ) ๑๑๖
๒.๘ ¯ (วิราม) ๑๑๗
๓. เครอ่ื งหมายทีม่ กี ารใชแบบธรรมดาทั่วไป ๑๑๘
๑๑๘
๓.๑ -ฯ (ไมก อ) ๑๑๙
๓.๒ โ- (ไมโก) ๑๑๙
๑๑๙

๓.๓ -๋ (ไมเกา หอหน้งึ )  ั (ไมเ กา จจู )ี้ ณ
๓.๔ เครือ่ งหมายวรรคตอนตาง ๆ
หนา
บทที่ ๔ อักขรวิธพี เิ ศษ-อักษรพเิ ศษ-อกั ษรกล
๑. ความรูเบ้อื งตน ๑๒๐
๑๒๐
๑.๑ อกั ขรพเิ ศษ ก (ก)
๑.๒ อักขรพเิ ศษ ข (ข) ๑๒๓
๑.๓ อกั ขรพิเศษ ค (ค) ๑๒๓
๑.๔ อกั ขรพเิ ศษ ฅ (ฅ) ๑๒๖
๑.๕ อกั ขรพิเศษ ง (ง) ๑๒๗
๑.๖ อกั ขรพเิ ศษ จ (จ) ๑๒๘
๑.๗ อกั ขรพิเศษ ช (ช) ๑๒๙
๑.๘ อักขรพิเศษ ซ (ซ) ๑๓๐
๑.๙ อักขรพิเศษ ฑ (ฑ) ๑๓๐
๑.๑๐ อักขรพิเศษ ต (ต) ๑๓๑
๑.๑๑ อักขรพเิ ศษ ถ (ถ) ๑๓๒
๑.๑๒ อกั ขรพเิ ศษ ท (ท) ๑๓๒
๑.๑๓ อกั ขรพิเศษ ธ (ธ) ๑๓๓
๑.๑๔ อักขรพเิ ศษ น (น) ๑๓๔
๑.๑๕ อักขรพิเศษ นา (¢) ๑๓๔
๑.๑๖ อกั ขรพเิ ศษ บ (บ) ๑๓๕
๑.๑๗ อกั ขรพเิ ศษ ป (ป) ๑๓๕
๑.๑๘ อักขรพเิ ศษ ผ (ผ) ๑๓๖
๑๓๖
๑๓๗
๑๓๘

๑.๑๙ อกั ขรพิเศษ พ (พ) (พ, ป อกั ษรต่ําคแู ละอักษรกลาง) ด
๑.๒๐ อกั ขรพิเศษ ฟ (ฟ)
๑.๒๑ อกั ขรพิเศษ ภ (ภ) หนา
๑.๒๒ อกั ขรพิเศษ ม (ม)
๑.๒๓ อักขรพิเศษ ย (ย) ๑๓๘
๑.๒๔ อักขรพิเศษ ร (ร) ๑๓๙
๑.๒๕ อกั ขรพิเศษ อย (£) ๑๔๐
๑.๒๖ อกั ขรพิเศษ ฤ (ฤ) ๑๔๐
๑.๒๗ อกั ขรพิเศษ ล (ล) ๑๔๑
๑.๒๘ อักขรพเิ ศษ ว (ว) ๑๔๒
๑.๒๙ อักขรพิเศษ ส (ส) ๑๔๒
๑.๓๐ อกั ขรพิเศษ ห (ห) ๑๔๓
๑.๓๑ อักขรพเิ ศษ อ (อ) ๑๔๔
๑.๓๒ อักขรพิเศษ ฮ (ฮ) ๑๔๔
๑.๓๓ อักขรวิธีหมวดเบ็ดเตลด็ ๑๔๕
๑๔๗
๒. อักขรวธิ ีพเิ ศษในเอกสารโบราณ (เพ่ิมเติม) ๑๔๘
๑๔๙
๓. อกั ษรพิเศษ (อธิบายเพ่ิมเตมิ ) ๑๕๐
๑๕๐
๑) ª สะสองหอ ง ๑๕๔
๒) ¢ นา ๑๕๔
๓) ¦ แล และ ๑๕๔
๔) รื (อันวา) ๑๕๕
๕) ´า (เอา) ๑๕๖
๖) ส (ส) ๑๕๖
๑๕๖

๗) - (ระวง ระโฮง) ต
๔. อักษรกล
หนา
๑) อกั ษรเสยี บ (ตวั เสยี บหรอื ตัวตาง)
๒) อักษรกงุ นอนเฟย ๑๕๗
๓) อกั ษรรหัสตวั เลข ๑๖๑
๑๖๒
ก. แบบเรยี งตัวเลข ๑๖๕
ข. แบบเรียงตวั เลขโดยทต่ี วั เลขอยูใ นวงเล็บ ๑๖๕
ค. แบบตวั เลขซอนกัน ๑๖๖
ง. แบบตัวเลขซอนทับกนั ๑๖๗
๔) การปรบั เขยี นอกั ษรบางตวั และการเขียนแบบประหยัดพ้นื ท่ี ๑๖๘
๑๖๘
บทที่ ๕ การเขยี นภาษาบาลดี ว ยอักษรธรรมลา นนา ๑๗๐
๑. ความรูเบอื้ งตน
๒. การผสมอกั ษรตามหลักภาษาบาลี ๑๗๓
๒.๑ สระในภาษาบาลี ๑๗๓
๒.๒ พยญั ชนะในภาษาบาลี ๑๗๔
๓. การซอ นพยญั ชนะวรรค ๑๗๔
๔. การซอนพยัญชนะอวรรค (เศษวรรค) ๑๗๕
๔.๑ ย (ย) ๑๗๖
๔.๒ ล (ล) ๑๘๒
๔.๓ ส (ส) ๑๘๒
๑๘๒
๑๘๒

บทที่ ๖ การเขียนภาษาสนั สกฤตดวยอกั ษรธรรมลา นนา ถ
๑. ความรูเ บ้ืองตน
๒. อกั ษรในภาษาสนั สกฤต หนา
๒.๑ สระ
๒.๒ พยัญชนะ ๑๙๓
๓. การเขียนภาษาสนั สกฤตดวยอักษรธรรมลา นนา ๑๙๓
๔. การนําคํายมื ภาษาสนั สกฤตมาเขยี นดวยอักษรธรรมลา นนา ๑๙๔
๑๙๔
บทท่ี ๗ การใชส ระทีแ่ ตกตางจากภาษาไทยมาตรฐาน ๑๙๕
๑. ความรเู บอ้ื งตน ๑๙๙
๒. สระที่แตกตางจากสระภาษาไทยมาตรฐาน ๒๐๒
๒.๑ สระ โ-ฯะ (เ-าะ)
๒.๒ สระ เ-ฯะ (เ-อะ) ๒๐๕
๒.๓ สระ เ-ฯ (เ-อ) ๒๐๕
๒.๔ สระ เ-ฯะ (เ  ยะ) ๒๐๗
๒.๕ สระ เ-ฯ (เ  ย) ๒๐๗
๒.๖ สระ เ-า (โ-) ๒๐๘
๒.๗ สระ เ-า้ (เ-า) ๒๐๙
๒.๘ สระ -ฯ (เ  ย) ๒๐๙
๒๑๐
บทที่ ๘ การเขียนศัพทว ิชาการดวยอักษรธรรมลานนา ๒๑๐
๑. ความรเู บอ้ื งตน ๒๑๑
๒. แนวการเขียนศัพทว ิชาการดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๑๒
๓. การเขียนพระนามพระมหากษัตริยกรุงรตั นโกสนิ ทร
๔. การเขยี นพระนามพระบรมวงศานวุ งศกรุงรัตนโกสินทร ๒๑๕
๒๑๕
๒๑๙
๒๒๒
๒๒๔

ท

หนา

๕. การเขยี นนามนามยกรฐั มนตรีของไทยตั้งแตอดีตถงึ ปจ จบุ นั ๒๒๕

๖. การเขยี นนามสมเดจ็ พระราชาคณะในปจ จุบนั ดวยอกั ษรธรรมลานนา ๒๒๗

๗. การเขียนนามพระราชาคณะชน้ั รองสมเดจ็ ในปจ จุบนั ดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๒๘

๘. การเขียนนามพระราชาคณะรองดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๒๙

๙. การเขยี นชือ่ พระอารามหลวงในประเทศไทย ๒๓๐

๙.๑ พระอารามหลวงชั้นเอก ๒๓๐

๙.๒ พระอารามหลวงช้นั โท ๒๓๑

๙.๓ พระอารามหลวงชนั้ ตรี ๒๓๓

๑๐. การเขียนชือ่ มหาวทิ ยาลัยของรัฐในประเทศไทยดวยอกั ษรธรรมลานนา ๒๓๔

๑๑. การเขยี นชอื่ สถานท่รี าชการของรฐั ในประเทศไทยดวยอักษรธรรมลา นนา ๒๓๗

๑๒. การเขียนชื่อคณะตาง ๆ ในมหาวิทยาลัยดวยอกั ษรธรรมลา นนา ๒๓๘

๑๓. การเขียนช่อื สาขาตางๆในมหาวทิ ยาลยั ในประเทศไทยดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๔๐

๑๓.๑ กฎหมาย ๒๔๐

๑๓.๒ การศกึ ษาและการฝก อบรม ๒๔๐

๑๓.๓ ทองเที่ยวและการบรกิ าร ๒๔๑

๑๓.๔ ธรุ กจิ และบรกิ าร ๒๔๒

๑๓.๕ มนษุ ยศาสตร ๒๔๒

๑๓.๖ วิทยาศาสตรค อมพิวเตอรและไอที ๒๔๓

๑๓.๗ วทิ ยาศาสตรบ ริสุทธแิ์ ละวิทยาศาสตรป ระยกุ ต ๒๔๔

๑๓.๘ วิศวกรรมสาสตร ๒๔๕

๑๓.๙ ศิลปะและการออกแบบ ๒๔๕

๑๓.๑๐ สถาปต ยกรรมและการกอ สรา ง ๒๔๖

๑๓.๑๑ สงั คมศาสตรแ ละสื่อ ๒๔๖

๑๓.๑๒ สุขภาพและการแพทย ๒๔๗

๑๓.๑๓ เกษตรกรรมและสตั วแพทยศาสตร ๒๔๘

๑๔. การเขยี นชอ่ื จงั หวัดตา ง ๆ ดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๔๘

๑๕. การเขยี นภาษาตางประเทศดว ยอกั ษรธรรมลา นนา ๒๕๓

ธ

หนา

๑๖. การเขียนชือ่ วนั -เดอื น-ป ดว ยอักษรธรรมลานนา ๒๕๗
๑๗. การเขียนบทกวีนิพนธไทยดว ยอกั ษรธรรมลา นนา ๒๖๐

บทที่ ๙ ขอ สังเกตพิเศษในอักขรวิธีอักษรธรรมลานนา ๒๖๓
๑. ความรเู บ้อื งตน ๒๖๓
๒. ขอสงั เกตเกยี่ วกับการปรวิ รรตและการเขยี น ๒๖๕
๒.๑ การปริวรรต ๒๖๕
๒.๒ การเขียน (การต้ังขอ สังเกตในการเขยี นแนวประหยัดพ้ืนท่ี) ๒๖๖
๒.๓ ตัวสะกด ๒๖๗
๒.๔ อักษรควบกลา้ํ ๒๖๘
๒.๕ อักษรธรรมลานนา ไมมีตัว ท ๒๗๐
๒.๖ อักษรธรรมลา นนาไมมตี ัว ค ๒๗๐

๒.๗ อักษรธรรมลา นนาใช ฅ แทน ค ๒๗๑
๒.๘ อักษรธรรมลา นนาใช ด แทน ด
๒.๙ เสยี งอักษร ญ ๒๗๒
๒.๑๐ ศัพทภ าษาลา นนาที่มีความหมายตรงกบั ภาษาไทยมาตรฐาน
๒.๑๑ ขอ สงั เกตคาํ ยืมจากภาษาบาลสี ันสกฤต ๒๗๒
๒.๑๒ กรณีการใช ร หนั (รร) ๒๗๒
๒.๑๓ คาํ ศพั ทลา นนาโบราณ ๒๗๓
๒.๑๔ ภาษาลานนาเนน เขยี นตามเสียง ๒๗๓
๒.๑๕ คําศพั ทล านนาเขยี นไดห ลายแบบ ๒๗๔
๒.๑๖ ภาษาลา นนา (บางศพั ท) ไมอา นตามอกั ษรทีป่ รากฏ ๒๗๕
๒๗๕
๒.๑๗ อักษรธรรมลา นนาไมมี -ั ฯ ๒๗๙
๒.๑๘ อักษรธรรมลา นนาใช ไ-, ใ-, เ-ย,ฯ ไ-ฯ
๒.๑๙ บางศัพทต องใชขอสนั นษิ ฐานในการตีความหมาย ๒๗๙

๑) ภาษาลา นนาโบราณมกั ไมมวี รรณยกุ ต ๒๘๐
๒๘๑
๒๘๑

น

หนา

๒) บางเอกสารใช ห แทน ร ๒๘๒

๓) ศัพทภาษาลานนารบั อทิ ธพิ ลจากพุทธศาสนา ๒๘๒

๔) ขอ สันนษิ ฐานศัพทจ ากลายเสน ๒๘๓

๕) ระบบการเขียนที่ไมแ นน อนในอกั ษรธรรมลานนา ๒๘๔

๖) คําทีม่ คี วามหมายเดียวกนั แตอ าจเขยี นตางกัน ๒๘๔

๖.๑ การใช /ห ๒๘๔

๖.๒ การใช ฃ/ข ๒๘๕

๖.๓ การใช ร/ล ๒๘๕

๒.๒๐ การใช ว (ว) ควบกลาํ้ ๒๘๖

๒.๒๑ ขอสังเกตการใช ร และ ฮ ในภาษาลา นนา ๒๘๖

๒.๒๒ ความสับสนในการใชพ ยญั ชนะวรรค/เศษวรรคในภาษาบาลสี นั สกฤต ๒๙๑

๒.๒๒.๑ อักษรทม่ี ักใชส บั สนในพยญั ชนะวรรคและอวรรค ๒๙๓

๑) ก-ค ๒๙๒

๒) ค-ฅ ๒๙๒

๓) จ-ช ๒๙๓

๔) ฏ-ด ๒๙๓

๕) ต-ท ๒๙๓

๖) บ-ป ๒๙๔

๗) ป-พ ๒๙๔

๘) พ-ภ ๒๙๔

๙) ส-ศ-ษ ๒๙๕

๑๐) ร-ล-ฬ ๒๙๕

๒.๒๓ รปู ของอักษรธรรมลา นนา ๒๙๕

บ

หนา

บทท่ี ๑๐ การอานอักษรธรรมลานนาแบบชาวลา นนา ๒๙๙

๑. ความรเู บือ้ งตน ๒๙๙

๒. หลักการอานอกั ษรธรรมลา นนา ๒๙๙

๓. การอา นอักษรประดษิ ฐจ ากคอมพิวเตอร (สภุ าษติ -คําคม-ผญา-บทเพลงลา นนา)๓๐๒

๔. การอา นอักษรธรรมลา นนาจากลายมอื ๓๒๑

๕. การอา นจากจารจารกึ โบราณ ๓๒๗

๖. การอา นจากตํารายาโบราณ ๓๓๑

บทท่ี ๑๑ การปรวิ รรต ๓๓๕
๑. ความรเู บอ้ื งตน ๓๓๕
๒. เกณฑก ารปริวรรต ๓ แบบตามแบบกรมศิลปากร ๓๓๖
๓. เกณฑก ารปริวรรตตามแบบศาสตราจารยประเสรฐิ ณ นคร ๓๓๖
๔. เกณฑก ารปรวิ รรตของศนู ยสงเสริมศลิ ปวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม ๓๓๙
๕. เกณฑการปรวิ รรตของกรรณิการ วมิ ลเกษม ๓๔๒
๖. ปญ หาการปรวิ รรต ๓๔๕
๗. การปรวิ รรต ๓ แบบโดยสรปุ ๓๔๖
๗.๑ การปรวิ รรตแบบเทยี บอักษร ๓๔๖
๗.๒ การปรวิ รรตตามเสยี งในภาษาทอ งถิ่น ๓๕๕
๗.๓ การปรวิ รรตวรรณกรรมทองถ่ินในแพรห ลายออกไปทว่ั ประเทศ ๓๖๐

บทที่ ๑๒ บทสรุป:สถานภาพอักษรธรรมลา นนา ๓๖๙
๑. ความรเู บอ้ื งตน ๓๖๙
๑.๑ ๑๐ ขอ สันนิษฐานเกย่ี วกบั อักษรธรรมลา นนา ๓๖๙
๒. การรณรงคใ นปจ จุบัน ๓๗๐
๒.๑ งานวชิ าการเก่ยี วกบั อกั ษรธรรมลา นนา ๓๗๐
๒.๒ สถานการณอ กั ษรธรรมลา นนาในปจ จบุ ัน ๓๗๔

บรรณานกุ รม ป

ภาคผนวก ก สุภาษติ ลานนา-คนปูเถา (ปเู ฒา) สอนหลาน หนา

ภาคผนวก ข พอ ปสู อนหลาน ๓๗๗
ภาคผนวก ค คา วพระยาพรหม ๓๘๕
ภาคผนวก ง พอเถา (เฒา) สอนหลาน ๓๙๕
เก่ียวกับผูแตง ๓๙๗
๓๙๙
๔๐๗

ป

สารบัญแผนที่

หนา

แผนทท่ี ี่ ๑ แผนทปี่ ระเทศไทย : สมี ว งคือภาคเหนือตอนบนแสดงถงึ กลมุ ชนผูภาษาลา นนา ๒

แผนทีท่ ่ี ๒ แผนท่ีภาคเหนือตอนบน (กลุมชนผใู ชภ าษาลานนา) ๓

สารบัญแผนภูมิ ผ

แผนภมู ทิ ่ี ๑ แผนภมู ิระดบั เสยี งวรรณยกุ ตภ าษาลา นนา หนา
แผนภูมิที่ ๒ แผนภมู ิระดบั เสยี งวรรณยุกตล า นนา (อีก ๑ รปู แบบ) ๘๖
๘๗

สารบญั แผนผัง ฝ

แผนผังท่ี ๑ แผนผงั วิวัฒนาการอกั ษรธรรมลา นนาของอดุ ม รุงเรอื งศรี หนา
แผนผังท่ี ๒ แผนผงั วิวัฒนาการอกั ษรธรรมลานนาของยอรซ เซเดส ๔
แผนผังท่ี ๓ แผนผงั วิวฒั นาการอกั ษรธรรมลา นนาของเรณู วชิ าศิลป ๕
แผนผงั ที่ ๔ แผนผงั แสดงสายสมั พันธแ หง การพัฒนาอักษร ๖
๗

พ

สารบัญตาราง

หนา

ตารางที่ ๑ ตารางเปรยี บเทยี บแบบอักษรปล ลวะ-ขอม-มอญ ๘

ตารางที่ ๒ ตารางพยญั ชนะอักษรธรรมลานนา พุทธศตวรรษที่ ๒๐ ถึงพุทธศตวรรษที่ ๒๔ ๑๕

ตารางที่ ๓ ตารางสระในอักษรธรรมลา นนา พุทธศตวรรษท่ี ๒๐ ถงึ พทุ ธศตวรรษที่ ๒๔ ๑๖

ตารางท่ี ๔ ตารางแบบอกั ษรธรรมลานนา ๑๗

ตารางท่ี ๕ ตารางเปรียบเทียบอกั ษรพมา อกั ษรมอญ และอกั ษรธรรมลานนา ๑๘

ตารางท่ี ๖ ตารางแสดงลักษณะอักษร (พยญั ชนะ) พมา ๑๘

ตารางที่ ๗ ตารางอกั ษรมอญโบราณ ๑๙

ตารางที่ ๘ ตารางอกั ษรมอญปจ จบุ ัน ๒๐

ตารางท่ี ๙ ตารางสระลอยในอกั ษรธรรมลานนา ๒๖

ตารางที่ ๑๐ ตารางสระจมในอกั ษรธรรมลา นนา ๒๖

ตารางที่ ๑๑ ตารางแสดงพยญั ชนะวรรค/อวรรค ๒๙

ตารางที่ ๑๒ ตารางเทียบอกั ษรไทยกบั อักษรธรรมลา นนาในการจดั ไตรยางค (อกั ษร ๓ หม)ู ๓๐

ตารางท่ี ๑๓ ตารางแสดงพยญั ชนะวรรคในอกั ษรธรรมลา นนา ๓๓

ตารางที่ ๑๔ ตารางแสดงพยัญชนะวรรคในอกั ษรธรรมลานนา ๓๓

ตารางที่ ๑๕ ตารางแสดงตัวเลขในธรรมและเลขโหราเปรยี บเทียบกับเลขไทย ๓๔

ตารางท่ี ๑๖ ตารางอกั ษร ๓ หมใู นอกั ษรธรรมลานนา ๔๐

ตารางที่ ๑๗ ตารางอกั ษรสูง มี ๑๖ ตัว ๔๒

ตารางที่ ๑๘ ตารางอกั ษรสูง มี ๑๖ ตวั ตารางอักษรกลาง มี ๔ ตัว ๔๓

ตารางท่ี ๑๙ ตารางอกั ษรสูง มี ๑๖ ตวั ตารางอกั ษรต่าํ มี ๒๓ ตัว ๔๓

ตารางที่ ๒๐ ตารางเปรียบเทียบพยัญชนะลานนา-ไทยมาตรฐาน-สัททอกั ษร ๕๖

ตารางท่ี ๒๑ ตารางเปรยี บเทยี บการใช £ (อย) และ ย (ย) ๕๙

ตารางท่ี ๒๒ ตารางการใช ย ๖๑

ตารางที่ ๒๓ ตารางการใช หฯ ๖๒

ตารางที่ ๒๔ ตารางหนวยเสยี งพยญั ชนะลานนาเปรยี บเทียบพยัญชนะไทยปจจุบัน ฟ

ตารางที่ ๒๕ ตาราง ห นาํ ในอักษรธรรมลา นนา หนา

ตารางท่ี ๒๖ ตาราง ร ควบกลาํ้ ในอักษรธรรมลานนา ๖๓
ตารางที่ ๒๗ ตาราง ว ควบกล้ํา ในอักษรธรรมลา นนา ๖๕
ตารางที่ ๒๘ พยัญชนะตน ๓ รปู ในอกั ษรธรรมลา นนา ๖๕
ตารางท่ี ๒๙ ตารางการเปรียบอกั ษรเพอ่ื การปริวรรต ๖๖
๖๗
ตารางที่ ๓๐ ตารางเปรยี บเทยี บหนว ยเสียง /ร/ และ /ฮ/ ๖๘
ตารางท่ี ๓๑ ตารางเปรยี บเทยี บหนวยเสยี ง /ช/ และ /จ/ ๗๒
ตารางท่ี ๓๒ ตารางเปรยี บเทยี บหนวยเสียง /ค/ และ /ก/ ๗๓
ตารางท่ี ๓๓ ตารางเปรียบเทยี บหนว ยเสียง /ท/ และ /ต/ ๗๓
ตารางที่ ๓๔ ตารางเปรียบเทยี บหนว ยเสยี ง /พ/ และ /ป/ ๗๔
ตารางท่ี ๓๕ ตารางเปรียบเทยี บหนวยเสียง /กร/ /ปร/ และ /ข/ /ผ/ ๗๔
ตารางที่ ๓๖ ตารางสระลอย/สระอสิ ระ ๗๕
ตารางที่ ๓๗ ตารางสระจม ใชผ สมกับพยญั ชนะ ๗๖
ตารางท่ี ๓๘ ตารางตวั อยา งการผสมสระกบั อักษรสูง ๗๗
๗๙
ตารางที่ ๓๙ ตารางการผสมสระกับอกั ษรกลาง ๘๐

ตารางท่ี ๔๐ ตารางการผสมสระกบั อักษรตํ่า ๘๑
๘๕
ตารางท่ี ๔๑ ตารางแสดงเสียงเบญจมาและเสียงตรี ๘๙
ตารางที่ ๔๒ ตารางแสดงเสยี งวรรณยกุ ตลานนา ๖ เสียง ๘๙
ตารางที่ ๔๓ ตารางเสียงวรรณยุกตแบบภาษาลานนา ๙๑
ตารางที่ ๔๔ ตารางการผสมพยัญชนะตัวสะกดในแมแมกก (แมก ัก) ๙๒
ตารางที่ ๔๕ ตารางการผสมพยญั ชนะตัวสะกดในแมแมกด (แมกัด) ๙๔
ตารางที่ ๔๖ ตารางการผสมพยัญชนะตัวสะกดในแมแมก บ (แมกับ) ๙๕
ตารางท่ี ๔๗ ตารางการผสมพยัญชนะตัวสะกดในแมแมกม (แมกัม) ๙๖
ตารางท่ี ๔๘ ตารางการผสมพยญั ชนะตัวสะกดในแมแมกง (แมก ัง) ๙๗
ตารางที่ ๔๙ ตารางการผสมพยัญชนะตัวสะกดในแมแมก น (แมกัน) ๙๘
ตารางท่ี ๕๐ ตารางการผสมพยญั ชนะตัวสะกดในแมแมเกย (แมไกย)

ตารางท่ี ๕๑ ตารางการผสมพยัญชนะตัวสะกดในแมแมเกอว (แมก าว) ภ

ตารางที่ ๕๒ อักษรพิเศษ ก (ก) หนา
ตารางท่ี ๕๓ อักษรพิเศษ ข (ข)
ตารางท่ี ๕๔ อักษรพิเศษ ค (ค) ๙๙
ตารางที่ ๕๕ อกั ษรพิเศษ ฅ (ฅ) ๑๒๖
ตารางที่ ๕๖ อักษรพเิ ศษ ง (ง) ๑๒๗
ตารางที่ ๕๗ อักษรพเิ ศษ จ (จ) ๑๒๘
ตารางที่ ๕๘ อักษรพิเศษ ช (ช) ๑๒๙
ตารางท่ี ๕๙ อักษรพเิ ศษ ซ (ซ) ๑๓๐
ตารางที่ ๖๐ อักษรพเิ ศษ ฑ (ฑ) ๑๓๐
ตารางที่ ๖๑ อกั ษรพเิ ศษ ต (ต) ๑๓๑
ตารางที่ ๖๒ อกั ษรพเิ ศษ ถ (ถ) ๑๓๒
ตารางที่ ๖๓ อักษรพิเศษ ท (ท) ๑๓๒
ตารางที่ ๖๔ อกั ษรพิเศษ ธ (ธ) ๑๓๓
ตารางท่ี ๖๕ อกั ษรพเิ ศษ น (น) ๑๓๔
ตารางที่ ๖๖ อกั ษรพเิ ศษ นา (¢) ๑๓๔
ตารางที่ ๖๗ อักษรพิเศษ บ (บ) ๑๓๕
ตารางที่ ๖๘ อกั ษรพเิ ศษ ป (ป) ๑๓๕
ตารางที่ ๖๙ อกั ษรพิเศษ ผ (ผ) ๑๓๖
ตารางท่ี ๗๐ อักษรพเิ ศษ พ (พ) ๑๓๖
ตารางท่ี ๗๑ อกั ษรพิเศษ ฟ (ฟ) ๑๓๗
ตารางท่ี ๗๒ อักษรพิเศษ ภ (ภ) ๑๓๘
ตารางที่ ๗๓ อักษรพเิ ศษ ม (ม) ๑๓๘
๑๓๙
๑๔๐
๑๔๐

ตารางที่ ๗๔ อกั ษรพิเศษ ย (ย) ม
ตารางท่ี ๗๕ อักษรพิเศษ ร (ร)
ตารางท่ี ๗๖ อกั ษรพเิ ศษ อย (£) หนา
ตารางที่ ๗๗ อักษรพเิ ศษ ฤ (ฤ)
ตารางที่ ๗๘ อกั ษรพเิ ศษ ล (ล) ๑๔๑
ตารางท่ี ๗๙ อกั ษรพิเศษ ว (ว) ๑๔๒
ตารางที่ ๘๐ อกั ษรพิเศษ ส (ส) ๑๔๒
ตารางท่ี ๘๑ อักษรพเิ ศษ ห (ห) ๑๔๓
ตารางท่ี ๘๒ อกั ษรพิเศษ อ (อ) ๑๔๔
ตารางที่ ๘๓ อักษรพเิ ศษ ฮ (ฮ) ๑๔๔
ตารางท่ี ๘๔ อักษรพเิ ศษ หมวดเบ็ดเตลด็ ๑๔๕
๑๔๗
ตารางท่ี ๘๕ ตารางแสดงอักขรวิธพี เิ ศษในเอกสารโบราณ ๑๔๘
๑๔๙
ตารางท่ี ๘๖ ตาราง -ว฿ฯ ซอ นหนา พยัญชนะที่ ๑ ๑๕๐
ตารางท่ี ๘๗ ตาราง -วฯ฿ ซอ นหนาพยญั ชนะท่ี ๓ ๑๕๑
ตารางที่ ๘๘ ตาราง -วฯ฿ ซอนหนาพยญั ชนะท่ี ๒ และ ๔ ๑๕๙
ตารางที่ ๘๙ แสดงอกั ษรเสยี บ/ตัวตางแบบสัมผสั สตู รพอ หนานสิงหค าํ เคหงั ๑๕๙
๑๖๐
ตารางท่ี ๙๐ ตารางอกั ษรเสียบสูตรพอ หนานยวง ๑๖๓
๑๖๔
ตารางท่ี ๙๑ ตารางการใชต วั เลขแทนตวั อักษร ๑๖๖
๑๖๙
ตารางที่ ๙๒ ตารางการเทียบตัวเลขทีใ่ ชต วั เลขแทนตัวอักษร ๑๗๕
๑๗๖
ตารางที่ ๙๓ ตารางแสดงพยญั ชนะวรรคในภาษาบาลี ๑๗๗
๑๙๕
ตารางที่ ๙๔ ตารางพยญั ชนะวรรคในภาษาบาลเี พอื่ แจงการซอ นพยัญชนะ ๑๙๗
๒๐๒
ตารางที่ ๙๕ ตารางการซอ นพยญั ชนะในภาษาบาลี

ตารางที่ ๙๖ ตารางแสดงพยญั ชนะวรรคในภาษาสันสกฤต

ตารางท่ี ๙๗ ตารางเปรียบเทยี บภาษาบาลแี ละสนั สกฤต

ตารางที่ ๙๘ ตารางการเขียนคาํ ยืมในภาษาสนั สกฤตดวยอักษรธรรมลา นนา

ตารางท่ี ๙๙ ตารางเทียบการใช เ-า และ เ-าั ย
ตารางที่ ๑๐๐ ตารางการเปรยี บเทยี บอกั ษรลา นนา-ไทยมาตรฐาน-บาลี-สนั สกฤต
ตารางท่ี ๑๐๑ ตารางคํายมื เขียนไดหลายแบบตามเสยี งของชาวลานนา หนา
ตารางที่ ๑๐๒ ตารางการเขียนชื่อจังหวัดตาง ๆ ดวยอักษรธรรมลานนา
๒๑๒
ตารางท่ี ๑๐๓ ตารางการเขยี นภาษาตะวนั ตกดว ยอักษรธรรมลา นนา ๒๑๖
๒๒๒
ตารางท่ี ๑๐๔ ตารางตวั อยางการเขียนภาษายุโรปดว ยอักษรลา นนา ๒๔๘
๒๕๓
ตารางท่ี ๑๐๕ ตารางการเขียน วนั -เดือน-ป ดว ยอกั ษรธรรมลา นนา ๒๕๗
๒๕๗
ตารางที่ ๑๐๖ ตารางการตั้งขอสงั เกตเกี่ยวกบั การปรวิ รรตอักษร ๒๖๕
ตารางที่ ๑๐๗ ตารางการตั้งขอสังเกตเกีย่ วกับการเขียนประหยดั พืน้ ท่ี ๒๖๗
ตารางท่ี ๑๐๘ ตารางการตง้ั ขอ สงั เกตเกยี่ วกับตัวสะกดเฉพาะในภาษาลานนา ๒๖๘
๒๖๙
ตารางท่ี ๑๐๙ ตารางการต้ังขอสังเกตเก่ยี วกบั อักษรควบกลํา้ ในภาษาลา นนา ๒๗๐
๒๗๐
ตารางท่ี ๑๑๐ ตารางการอาน ท เปน ต ๒๗๔
ตารางที่ ๑๑๑ ตารางการอา น ค เปน ก ๒๗๕
ตารางที่ ๑๑๒ ตารางการต้งั ขอ สังเกตคําศพั ทลา นนาโบราณ ๒๘๒
ตารางที่ ๑๑๓ ตารางการตัง้ ขอสงั เกตการเขยี นภาษาลา นนาท่เี ขยี นไดหลายแบบ ๒๘๒
๒๘๓
ตารางที่ ๑๑๔ ตารางแสดงอกั ษรธรรมลานทีไ่ มใชว รรณยุกต ๒๘๓
๒๘๔
ตารางท่ี ๑๑๕ ตารางแสดงการใช ห แทน ร ๒๘๔
ตารางท่ี ๑๑๖ ตารางแสดงอทิ ธพิ ลภาษาบาลใี นภาษาลานนา ๒๘๕
ตารางท่ี ๑๑๗ ตารางแสดงขอสนั นิษฐานอกั ษรธรรมลา นนาจากลายเสน และบรบิ ท ๒๘๖
๒๘๖
ตารางที่ ๑๑๘ ตารางแสดงการเขยี นท่ีไมแ นนอนในภาษาลา นนา ๒๘๙

ตารางท่ี ๑๑๙ ตารางแสดงการใช / ห
ตารางท่ี ๑๒๐ ตารางแสดงการใช ฃ / ข
ตารางที่ ๑๒๑ ตารางแสดงการใช ร / ล
ตารางที่ ๑๒๒ ตารางแสดงการใช ตวั ร ออกเสียง ฮ
ตารางท่ี ๑๒๓ ตารางการใช ฮ ในภาษาธรรมลา นนาท่ีไมไดร ับอิทธพิ ลจาก ร

ร

หนา

ตารางท่ี ๑๒๔ ตารางการแสดงการใช ร / ฮ รว มกนั ๒๙๑
ตารางท่ี ๑๒๕ ตารางแสดงพยญั ชนะวรรคและเศษวรรคทีมปี ญหาในอักขรวิธี
ตารางที่ ๑๒๖ ตารางเปรียบเทียบลักษณะอกั ษรธรรมโบราณและปจ จบุ ัน ๒๙๒
ตารางที่ ๑๒๗ ตารางเปรยี บเทียบการเขียนศพั ทแ บบโบราณและปจ จุบนั ๓๒๗
ตารางท่ี ๑๒๘ ตารางเปรียบอักษรลา นนาแบบการเขยี นลายมือและตวั พิมพป จ จบุ นั ๓๒๘
ตารางท่ี ๑๒๙ ตารางการเขียนภาษาบาลีแบบโบราณและปจ จบุ ัน ๓๒๙
ตารางท่ี ๑๓๐ ตารางการเดาความหมายจากตํารายาโบราณ ๓๓๐
ตารางที่ ๑๓๑ ตารางการปรวิ รรตแบบเทยี บอกั ษร ๓๓๑
ตารางที่ ๑๓๒ ตารางการการปรวิ รรตตามเสียงในภาษาทอ งถ่นิ ๓๔๖
ตารางที่ ๑๓๓ ตารางการปรวิ รรตวรรณกรรมทอ งถ่ินใหแพรห ลายออกไปทวั่ ประเทศ ๓๕๖
๓๖๑

อกั ษรธรรมลานนา ๕
ประวตั อิ ักษรธรรมลา นนา

แผนผังวิวัฒนาการของอักษรธรรมลานนาของอุดม รุงเรืองศรี ดังท่ีแสดงมานั้น สอดคลอง
แผนผังแสดงวิวัฒนาของอักษรลานนาตามทยี่ อรซ เซเดส (๒๔๖๙, หนา ๕) แสดงไว ดังนี้
แผนผังที่ ๒ แผนผังวิวัฒนาการของอกั ษรธรรมลานนาของยอรซ เซเดส

อกั ษรเฟนเิ ซียน

อกั ษรพราหมี อักษรฝร่งั ตางๆ

อักษรอินเดยี ฝา ยใต อกั ษรอนิ เดยี ฝา ยเหนอื

อกั ษรขอมโบราณ

อักษรขอมจารกึ อกั ษรขอมหวดั อักษรไทยเดมิ อกั ษรพมา

อกั ษรสโุ ขทัย อักษรอาหม อักษรเง้ยี ว

อักษรสยาม อักษรลาวลานชาง อกั ษรไทยตงั เกีย๋ อกั ษรไทยลอื้ และลานนา

๖ อกั ษรธรรมลา นนา

สวนเรณู วิชาศิลป (ม.ป.ป.: ๘๕) ไดแสดงแผนผังวิวัฒนาการของอักษรลานนา
ไวใ กลเ คยี งกนั ดังนี้
แผนผงั ที่ ๓ แผนผังวิวัฒนาการของอกั ษรลานนาของเรณู วชิ าศลิ ป

อกั ษรพราหมี

อกั ษรปล ลวะ

อกั ษรหลังปล ลวะ

อกั ษรขอมโบราณ อักษรมอญโบราณ

ลายสอื ไทย อักษรไทกลุมไทใหญ (ฉาน) อักษรกลุมธรรม

อักษรไทย อักษรฝก ขาม อักษรไทในพมา อักษรธรรมลานนา
(สยาม) (อกั ษรไทยลา นนา) (ไทใหญ ไทเมา ไทคําต่)ี อกั ษรธรรมอสี าน
อกั ษรไทในจนี อกั ษรไทลอ้ื
อกั ษรไทยอสี าน (ไทใหญ ไทเหนือ ไทใตคง) อักษรไทเขิน
อักษรไทในอินเดีย (ไทอาหม
อักษรไทยนอ ย ไทคําต่ี ฯลฯ)

อกั ษรลาว

อักษรไทในเวยี ดนาม

จากแผนผังแสดงวิวัฒนาการและตระกูลของภาษาลานนาตามที่เสนอมาขางตน สอดคลอ ง
กับประเสริฐ ณ นคร (๒๕๕๗, หนา ๕) ท่ีไดสันนิษฐานวา พระเจามังรายมหาราชคงนําตัวหนังสือ
มอญมาเขยี นภาษาไทยอยูกอ น ซึ่งเรยี กกนั วาตัวหนงั สือพื้นเมือง รวมทั้งยอรช เซเดส (๒๔๖๙, หนา

อักษรธรรมลานนา ๙
ประวัตอิ กั ษรธรรมลา นนา

๑๐ อักษรธรรมลานนา

ที่มา : สาํ นักหอสมุดแหง ชาติ กรมศลิ ปากร (๒๕๖๒, หนา ๓๒-๓๕)
ตามตารางผูเขียน มีความเห็นวา อักษรธรรมลานนาน้ัน นาจะพัฒนามาจากขอม และมอญ
โบราณ ดังที่ สิงฆะ วรรณสัย ไดตั้งขอสังเกตไวท้ังสระ พยัญชนะมีความคลายคลึงกันเปนอยางมาก
หากดูเพียงผิวเผินแทบจะเหมือนกันเลยทีเดียว เหมือนเราเห็นอักษรญี่ปุน จีน เกาหลี ในตอนแรก
ที่มีลักษณะใกลเคียงกนั แตหากศึกษาจนชํานาญแลว จึงจะทราบวา ไมเหมือนกนั เสยี ทั้งหมดทเี ดียว
มีความแตกตางกนั อยูมากโดยรายละเอียด อักษรขอม มอญ พมา อักษรธรรม ก็มีความคลา ยคลงึ กัน
ดังอักษรของอังกฤษ ฝรง่ั เศส รัสเซยี ซ่ึงมีรูปลกั ษณใ กลเ คียงแตร ายละเอียดตา งกนั
อีกอยาง รูปลักษณของอักษรพมาและอักษรลานนาซ่ึงมีลักษณะกลมมนคลายกันน้ัน
เปนเพราะตางไดรับอิทธิพลพลจากอักษรอินเดียฝา ยใตโดยผานมอญอีกชั้นหนึ่ง และมอญก็รับเอา
วัฒนธรรมจากอินเดียใตมาใชเชนเดียวกันกับชาติอ่ืน ๆ ในแถบน้ี รวมท้ังรับเอาอักษรคฤนถ
ของปลลวะมาดัดแปลงใชเ ปน อกั ษรของตนดว ย และการทมี่ อญมีอทิ ธพิ ลในแถบลานนา สบื เนอื่ งจาก
ชวง พ.ศ.๑๑๐๐-๑๒๐๐ เปน ยคุ มอญเรอื งอํานาจโดยมีอาณาจกั รทวารวดเี ปน ศูนยกลาง นางจามเทวี
รบั คําทลู ใหมาปกครองไพรพ ลในป พ.ศ. ๑๒๐๕ (อบุ ลรตั น พันธมุ นิ ทร, ๒๕๕๙, หนา ๔๗) รปู ลกั ษณ
กลมมนของอักษรลานนาน้ัน มีสวนคลายอักษรคฤนถ พราหมี และแมกระท่ังอักษรเทวนาครีซึ่งใช
เขียนเปนภาษาฮินดีของอินเดียในปจจุบันน้ีดวย กระทั่งหลักการวางตัวอักษรเชน พยัญชนะตน

อักษรธรรมลานนา ๑๑
ประวัติอกั ษรธรรมลานนา

และพยัญชนะตวั สะกดซ่ึงเทวนาครีใชครึง่ ตัวเปน ตัวสะกด อกั ษรธรรมลานนาก็ใชเชิง (ครึง่ ตวั หรือใช
ตวั เล็กวางไวข า งลาง ฯลฯ) หรือตีน มหี ลักการท่ใี กลเ คยี งกันอยูมาก

ในทาํ นองเดียวกนั ยอรซ เซเดส (๒๕๐๔, หนา ๕๔) ไดแสดงขอคดิ เหน็ เก่ียวกับอักษรธรรม
ลานนาไวเชนกันวา “ตัวอักษรไทยเหนือเปนตัวกลม ๆ ถาสังเกตแตเผิน ๆ ไมไดพินิจพิจารณา
ดูเหมอื นจะทาํ ใหเ หน็ วา ไดเกดิ จากอกั ษรพมาท้งั นัน้ แตทจี่ รงิ หาเปนเชน นน้ั ไม แมวา อกั ษรเงี้ยวจะได
มตี วั อกั ษรพมาปนอยเู ปน จํานวนมากกจ็ ริง ลักษณะอักษรไทยเหนอื อ่นื ๆ เชน อักษรลอ้ื อักษรลานนา
ไทย (ลาวญวน) ไมเหมือนพมาทีเดียว เปนแตมีรูปสัณฐานกลมเทานั้น” ขอสันนิษฐานของยอรซ
เซเดส สอดคลองกับอดุ ม รุงเรืองศรี (๒๕๔๙, หนา ๑-๒) ผูเช่ียวชาญอกั ขรวิธีภาษาลานนาไดต ้ังขอ
สันนิษฐานไวเชนกันวา อักษรลานนามีลักษณะกลมปอมกระเดียดไปคลาย กับอักษรพมา มอญ
และเงย้ี ว แตกระนน้ั ก็ตามอักษรลานนา (หมายถงึ อกั ษรลานนา) กม็ ิไดม กี ําเนิดจากพมา หรือมไิ ดเกดิ
จากอักษรเงี้ยว ทั้งนี้อักษรลานนา บางตัวท่ีมีสัณฐานคลา ยกับอกั ษรอาหมและอกั ษรลานนาบางตวั
เชน ฆ ง จ ช ซ น บ ย ยงั มีสณั ฐานเกาคลายตัวอกั ษรมอญจารกึ ...กลา วโดยสรุปแลว พอจะอนมุ านได
ในขณะน้ีวาอักษรลานนาไดรับอิทธิพลจากอักษรมอญ อันเปนตนเคาของอักษรในทองที่แถบนี้
ฮันส เพนธ (อางถึงใน อุดม รุงเรืองศรี, ๒๕๒๔, หนา ๘) ไดต้ังขอสันนิษฐานไปในทางเดียวกันวา
“อักษรลานนาไดแบบอยา งจากอักษรมอญเมอื งลาํ พูนซึ่งเปน ตน เคา ของอักษรในแถบนี้” แตบางทา น
เชื่อวา อักษรลานนานาจะไดอิทธพิ ลมาจากอักษรไทยล้ือในสมัยโบราณใชบันทกึ คัมภีร และเอกสาร
ตาง ๆ ซึ่งมีจํานวนมากในดินแดนลานนาไทย เวียงจนั ทน รัฐฉาน เชียงตุง เชียงรุง ตลอดถึงมณฑล
ยูนนานทางตอนใตข องจนี (อุดม รงุ เรืองศร,ี ๒๕๒๔, หนา ๑) หากไมศึกษาใหล กึ ซง้ึ ถอ งแทแ ลว ก็ยาก
ที่จะสันนิษฐานเหมือนกนั วา อักษรใดไดรับอิทธิพลจากอักษรใดกันแนเพราะมรี ูปสณั ฐานคลายคลึง
กันมาก

อักษรธรรมลานนาหรืออักษรยวนลานนา ชาวบานนิยมเรียกกันวาต๋ัวเมือง ผูเขียนสังเกต
เห็นวา ชาวลานนาถือเปนของสูงจะนํามาเขียนเลน ๆ ไมได ตองนําไปเขียนบนใบลาน (ถือวาเปน
ของสงู อาจเปน เพราะตนลานน้นั สูงมากจึงไดถ ือเชนนน้ั ) สมุดขอ ย สมุดสา (ปบ สาหรือพับสา) เทาน้นั
และเรื่องทีจ่ ะเขียน ตอ งเปนเรอื่ งราวอนั เกย่ี วเน่ืองกบั พทุ ธประวตั ิ พระโพธิสัตว หรือเรอ่ื งราวของการ
บําเพ็ญบารมขี องพระโพธสิ ัตวในชาตติ าง ๆ กอ นจะตรสั รเู ปน พระพทุ ธเจา ภาษาธรรม นทิ านธรรม
ตํารายา ตํานานท่ีเกี่ยวกับการสรางบุญบารมีและคติชนในรูปแบบตางๆ อีกทั้งใคร จะเหยียบยํ่า

๑๒ อกั ษรธรรมลานนา

หรือขามไมได อาจจะเปนเพราะเหตุนี้ อักษรธรรมจึงมีวิวัฒนาการและเผยแพรนอย คลายภาษา
สันสกฤต ซึ่งเรียนไดเฉพาะชนชั้นสูงเทา น้นั ในที่สุดก็ไมเปน ท่ีแพรห ลาย

อักษรธรรมลานนาทป่ี รากฏในศิลาจารกึ พบวามวี ิวัฒนาการนอย แสดงใหเหน็ วาอักษรธรรม
ลานนาเปนอักษรที่ศักดิ์สิทธิ์ ใชเขียนไดเฉพาะเร่ืองราว ที่เกี่ยวเนื่องดวยพุทธศาสนาเทานั้น (ธวัช
ปุณโณทก, ๒๕๔๙, หนา ๑๗๗) จึงทําให มีวิวัฒนาการนอย และยังไมเคยไดยินวา มีการสังคายนา
หรือตกลงกันในกลุมพระสงฆ และนักปราชญดวยเรื่องของอักขรวิธีการเขียนใหถูกตองเปนสากล
บางทีคํา ๆ เดียวกัน แตเขียนตางกันออกไปก็มี ย่ิงคนสมัยใหมเมื่อเรียนรูอักษรธรรมลา นนากม็ ักจะ
นําไปเขยี นตามอกั ขรวิธีของอักษรไทยมาตรฐานทําใหอกั ขรวิธีปะปนกันแบบแยกกันไมออก นอกจาก
ลกั ษณะอักษรเทานน้ั ท่แี ตกตางกัน ซง่ึ อกั ขรวธิ ีเดมิ ของอกั ษรลานนาไมเ หมือนกบั อักษรไทยมาตรฐาน
ทงั้ หมดเลยทเี ดียว

สถานะของอักษรธรรมลา นนาไดรับผลกระทบมาก เมื่อเกิดการประกาศใชนโยบายรฐั นยิ ม
พ.ศ. ๒๔๘๓ ฉบบั ที่ ๓ วาดว ยภาษาและหนังสือกบั หนาทีพ่ ลเมือง หามการเรียนการสอนอกั ษรทอ งถน่ิ
(อุดม รุงเรืองศรี, ๒๕๐๔, หนา ๑๐) อยางไรก็ดี พระสงฆในภาคเหนือยังคงรักษาขนบธรรมเนียม
ประเพณี การเรียน อักษรธรรมลา นนาใหสบื เน่อื งมา เพียงแตถูกครอบงําดวยตัวอักษรไทยมาตรฐาน
พลังแหงการใฝรูผา นอกั ษรตวั เมอื งจงึ นอยลง เพราะแมแตใ นวัด หรือมหาวทิ ยาลยั สงฆก ไ็ มมีการบงั คบั
ใหพระไดศ กึ ษาอยางจริงจงั

ตอมาพระธรรมราชานุวัตร (ฟู อตฺตชีว มหาเถระ) อดีตเจาอาวาส วัดพระสิงห จังหวัด
เชียงใหม ไดฟนฟูและสงเสริมใหภิกษุ สามเณร ศึกษาอักษรธรรมลานนากันอีกคร้ัง โดยไดสราง
โรงพิมพอักษรไทยลานนาขึ้น และมีการพิมพพระไตรปฎกเปนอักษรธรรมลานนาฉบับสมบูรณดวย
ระยะหลังมีการจดั ทําพระไตรปฎกฉบับอักษรลานนา พจนานุกรมภาษาลานนา พจนานุกรมบาลี
ลานนา แตก็ยังไมมีการบังคับใหศึกษากันอยางเปนทางการเปนความสนใจ และความสามารถ
เฉพาะตัวของปราชญทางภาษาเหนือทต่ี องการจะอนรุ ักษไ วเ ทานน้ั

ความเปนมาของอกั ษรธรรมลานนาทง้ั หมดตามท่ีไดกลา วมาน้ี อุดม รุงเรอื งศรี (๒๕๒๔, หนา
๑๐) ไดส รปุ ไว ดังน้ี

๑. ระหวา งพุทธศตวรรษท่ี ๑๓ ลําพนู ไดน ําอกั ษรปล ลวะเขา มาใช แตย ังไมแ พรห ลาย

๒. ระหวางพุทธศตวรรษท่ี ๑๗ ลําพนู นาํ อักษรมอญมาใชในอาณาจกั รหรภิ ุญชัย

อกั ษรธรรมลา นนา ๑๓
ประวตั อิ ักษรธรรมลา นนา

๓. ระหวา ง พ.ศ. ๑๙๐๐-๑๙๕๐ มีการใชอ กั ษรและอกั ขรวิธีแบบสุโขทัยจารึกเปนอักษรธรรม
ลา นนา

๔. ระหวาง พ.ศ. ๑๙๐๐-๒๐๐๐ เร่ิมมีการใชอักษรแบบสุโขทัยปะปนกับอักษรลานนา
ในการบันทกึ ชาดกตางๆ บนกระดาษสา

๕. ระหวาง พ.ศ. ๒๐๐๐-๒๐๕๐ ปรากฏจารึกท่ีใชอักขรวิธีแบบสุโขทัยเกิดข้ึนมากมาย
ลักษณะอักษรเปน แบบผอมและสงู

๖. ระหวาง พ.ศ. ๒๑๐๐-๒๓๑๗ พมาเขาปกครองอาณาจักรลานนา และนําอักษรพมามาใช
ในลา นนา แตไ ดรบั ความนยิ มนอยมาก

๗. ระหวา ง พ.ศ. ๒๓๑๗-๒๔๓๐ เริม่ ใชอกั ษรไทยนเิ ทศ พรอ มมีการ รณรงคฟน ฟอู กั ษรธรรม
ลานนา

๘. ระหวา ง พ.ศ. ๒๔๓๐ อาณาจักรลา นนาผนวกเขา กบั อาณาจักรไทยพญากาวิละฟน ฟอู ักษร
ธรรม ใชใ นราชสาํ นกั

๙. ระหวาง พ.ศ. ๒๔๕๕-๒๔๗๐ มีการพมิ พค า วซอเปนอกั ษรลา นนา

ขอสนั นิษฐานของอุดม รงุ เรอื งศรี มคี วามสอดคลองใกลเ คยี งกับ ประเสรฐิ ณ นคร (๒๕๓๔,
หนา ๒๔) ที่มีความเห็นวา “ตอมาสมัยสุโขทัย ไทยใชอักษรขอมเขียนภาษาบาลี และไทยลานนาใช
อักษรธรรมซ่ึงดัดแปลงมาจากอักษรมอญยุคใหม ซึ่งใชอยูที่ลําพูน พ.ศ. ๑๗๙๓-๑๘๔๓ สวน ลมูล
จันทนหอม (๒๕๔๒ ,หนา ๕๗) กลาววา ลานนาใชอักษรธรรมเขียนภาษาไทยอยางนอยตั้งแต พ.ศ.
๒๐๐๘ มาแลว และกอนหนาน้ันเคยใชอักษรธรรมเขียนภาษาบาลีมาแลวต้ังแต พ.ศ. ๑๙๑๙
เปนอยางนอยเปนไปไดวาอักษรธรรมท่ีพัฒนามาจากอักษรมอญ ใชกันมานานกอน พ.ศ. ๒๐๐๐
หา งจากอกั ษรสโุ ขทัยเกอื บสองรอยป (อกั ษรสโุ ขทยั ราวป ๑๘๒๖)

ต้ังแตผนวกอาณาจักรลานนาเขากับอาณาจักรไทย การศึกษาภาษาไทยมาตรฐาน
ซงึ่ กลายเปน การบงั คบั เรยี น คือสาเหตหุ ลักที่ทาํ ใหอ กั ษรธรรมลา นนา จางหายลงไปเรื่อยๆ ผทู ี่จะเรียน
อยา งจรงิ จังคงเหลอื แตพ ระภิกษุ สามเณร และผูสนใจในดา นพุทธศาสนาและคา วโคลงเทา นัน้ อีกท้งั มี

๑๔ อักษรธรรมลา นนา

ผูปริวรรต และแปลตําราตางๆ เปนภาษาไทยมาตรฐานมากขึ้น จึงทําใหอักษรธรรมลานนา
มีความจําเปนนอ ยลงไปตามลําดับ

ฉะน้ัน อักษรธรรมลานนาทเ่ี ปรียบเสมอื นกุญแจไขสคู วามรดู านวัฒนธรรมประเพณีโบราณ
อันเปนประโยชน โดยเฉพาะหลักธรรมคําสอนในพุทธศาสนา ตํานานสถานที่ตาง ๆ กวีนิพนธ
ภาคเหนือซึ่งมีลักษณะเฉพาะตัว ไดแก ผญา (สุภาษิตคําสอนภาคเหนือ) ตํารายา ฯลฯ จึงควรไดร บั
การสนับสนุนใหมีการเรียนการสอนกันอยางจริงจัง โดยเฉพาะในวัด โรงเรียน และมหาวิทยาลัย
ทางภาคเหนอื โดยจะตอ งศกึ ษาใหเ ปนเอกลักษณของทอ งถ่นิ เพอื่ อนรุ ักษ และพทิ กั ษไ วซ่งึ คลังความรู
ดังท่ีไดกลาวมาขางตน และอาจถึงขั้นพัฒนาใหเปนภาษาทางการของภาคเหนืออีกภาษาหนึ่ง
จึงจะฟนฟใู หเ ปน ดังเดิมได

๒. ลกั ษณะอกั ษรธรรมลา นนา

อักษรธรรมลานนามีรูปลักษณะกลมปอมคลายอักษรพมา มอญ และ ไทใหญ และยังมี
สัณฐานเกาคลายตัวอักษรมอญในจารึก จึงอนุมานไดวาอักษรลานนารับอิทธิพลจากอักษรมอญ
จากขอสันนิษฐานน้ี หากสังเกตดูรูปลกั ษณของอกั ษรท่ีไดอางถึงนน้ั นาเช่ือถือไดอยา งย่ิง ดังตัวอยาง
อักษรธรรมลานนา และอักษรมอญพมาในตารางเปรียบเทียบ ตารางอักษรตอไปน้ี จะทําใหเห็น
พัฒนาการของอักษรธรรมลานนาไดม ากยิ่งข้นึ ดงั นี้

อกั ษรธรรมลา นนา ๑๕
ประวัตอิ ักษรธรรมลา นนา

ตารางท่ี ๒ ตารางพยญั ชนะอักษรธรรมลา นนา พุทธศตวรรษท่ี ๒๐ ถึงพทุ ธศตวรรษที่ ๒๔

ที่มา: จารึกในประเทศ ศนู ยมานุษยวิทยาสิรนิ ธร ๒๕๖๓ (ออนไลน) เขา ถึงไดจ าก
https://db.sac.or.th/inscriptions/imgtext/detail/10 เขา ถึงเม่ือ ๑๒ กันยายน ๒๕๖๓.

๑๖ อกั ษรธรรมลานนา

ตารางที่ ๓ ตารางสระในอักษรธรรมลานนา พทุ ธศตวรรษที่ ๒๐ ถึงพุทธศตวรรษท่ี ๒๔

ที่มา: จารกึ ในประเทศ ศูนยม านุษยวทิ ยาสิรินธร ๒๕๖๓ (ออนไลน) เขา ถงึ ไดจาก
https://db.sac.or.th/inscriptions/imgtext/detail/10 เขาถงึ เมื่อ ๑๒ กันยายน ๒๕๖๓.

อักษรธรรมลานนา ๑๗
ประวัตอิ ักษรธรรมลา นนา

แมปจจุบันจะมีการพัฒนามาไกลมากแลวก็ยังคงมีลักษณะเดิมเปลี่ยนแปลงไปไมมากนัก
ยงั พอเหน็ รอ งรอยเดิม ดงั ตวั อยาง
ตารางที่ ๔ ตารางแบบอกั ษรธรรมลา นนา

ทีม่ า : สํานกั หอสมุดแหงชาติ กรมศลิ ปากร (๒๕๖๒, หนา ๑๕)

๑๘ อักษรธรรมลา นนา

จากตารางที่ไดแสดงลักษณะอักษรธรรมลานนาไปแลว หากเปรียบเทียบกับอักษรพมา
และมอญจะเหน็ ลักษณะที่ใกลเคยี งกนั ของอักษรทง้ั ๓ ชนิด ดังน้ี

ตารางที่ ๕ ตารางเปรยี บเทยี บอกั ษรพมา อกั ษรมอญ และอกั ษรธรรมลานนา

อักษรพมา อักษรมอญ อกั ษรธรรมลานนา

ภาพ : ตารางเปรยี บเทยี บอกั ษรพมา อักษรมอญ และอกั ษรธรรมลานนา
ทมี่ า : เขาถงึ จาก https://th.wikipedia.org (ออนไลน) เขา ถงึ เม่ือ ๑๙ กนั ยายน ๒๕๖๓).

จากตารางเปรียบเทียบขางตน จะสังเกตไดชัดเจนวา อักษรท้ัง ๓ ชนิด คลายกันอยางมาก
จึงอาจสันนิษฐานไดวามีวิวัฒนาการรว มกันมา โดยอักษรธรรมลานนาวิวัฒนาการมาจากมอญ-พมา
ดังภาพ
ตารางที่ ๖ ตารางแสดงลกั ษณะอักษร (พยัญชนะ) พมา

ทีม่ า : เขา ถงึ จาก https://th.wikipedia.org (ออนไลน)์ เขา้ ถงึ เมือ ๓๑ สงิ หาคม ๒๕๖๓).