ต้นไม้เมืองเหนือ

5A1S1 VTEeRrnAoCnEiAaEvolkameriifolia

ยาแก้มะใหกโตน

ไมพ้ ุ่มหรอี ไม้ยีนตน้ ผลดั ใบ สูงถึง 5 ม.
เปลอื กตน้ ลนี าํ้ ตาลเข้ม บางและเรียบ ใบ
15-50 X 5-20 ชม. (ใบขนาดเล็กลงเมือ่ ใกล้
ออกดอก) ขอบใบมกั จะมีซีหยักหยาบ ๆ
ประปราย ใบแกล่ ีเขียวหมน่ ดา้ นบนเกลย้ี ง
ด้านลา่ งสอี ่อนกว่า มีขนยาว ๆ ประปราย
กา้ นใบ 0.5-3 ซม. ดอกเป็นชอ่ กลม 1.2-1.8
ชม. สมี ว่ งออ่ น ชอ่ รวมเปน็ รปู พีระมดิ ยาว
ถงึ 90 ชม. แตล่ ะชอ่ ยอ่ ยกลม มกี าบรอง
ช่อช้อนกนั 5 ชน้ั สูง +5 มม. อบั เรณฐาน
เปน็ รูปลกู ศร แต่ไม่มหี าง ผล 0.3-0.5 ชม.
มีร้วิ ไม่สม่าํ เสมอ 10 ริว้ และเสน้ ขนแขง็ ๆ
2 วง (pappus) +1 ชม.
หมายเหตุ พบทว่ั ไปในท่ชี ้นื โลง่ แจง้ ถึงระดับ
2000 ม. พบ 2 สายพันธุ var. siamica
ใบใหญ่กว่า (25-50 ชม.) ขอบใบมซี ีห่ ยักโคง้
ช่อดอกแน่นกวา่ มี 7-9 ดอกตอ่ ชอ่ var.
volkameriifolia มีใบเล็กกวา่ มกั จะ
<30 ชม. มี 4-5 ดอกตอ่ ช่อ ที่คลา้ ยกัน

512V. parishii ขางหางเล็ก ไม้พมุ่ สูงถงึ
3 ม. ใบ 15-30 X 5-8 ซม. ขอบใบเรยี บหรือ
มชี ห่ี ยกั ไมช่ ดั เจน มขี นหา่ ง ๆ เฉพาะบน
เส้นใบดา้ นบน ดา้ นลา่ งมขี นหนาแนน่ ชอ่
ดอก 0.8-1.2 ชม. สีมว่ งอมแดง ช่อดอก
รว่ มยาวถึง 30 ชม. 6-8 ดอกตอ่ ชอ่ กาบ
รองดอก 5 วง สูง 5 มม. พบทัว่ ไปทีร่ ะดับ
250-14๓ ม.

513V. arborea ตะกวม ไมต้ ้นสงู ถึง 15
ม. ใบ 9-20 X 3-8 ชม. ขอบใบเรยี บ ดอก
เปน็ ชอ่ กลม +1 ซม. ลขี าวกลน่ิ หอม ช่อ
รวมยาวถึง 40 ซม. แต่ละช่อกลมมดี อก
ยอ่ ย 5-6 ดอก กาบรองช่อ 4 ชน้ั สูง 3 มม.
ไมห้ ายากพบท่รี ะดบั สูงกวา่ 800 ม. Goch-
natia decora510 ไม้ตน้ ผลัดใบ ช่อดอก
กลมแน่น ไม่แตกแขนง

232

ERICACEAE วงค้ส้มแปะ ERICACEAE
233
ทั่วโลกมีประมาณ 3,400 ชนิด มีการ
กระจายกว้างขวางในเขตอบอุ่น แต่มักจะ
จำกดั เฉพาะบนภเู ขาในเขตศูนย์สูตร ใน
ภาคเหนอื พบ 4 สกลุ 10 ชนดิ

514Vaccinium sprengelii

ไมพ้ ุ่มรหรือไม้ต้นไม'ผลัดใบ สูงถงึ 6 ม. ลำตน้
สัน้ และบิดงอ เปลือกตน้ สิน้ําตาลเขม้ มีรอย
แตกลึก ๆ หนาแน่น เปลอื กชัน้ ในสีครีม ใบ

4-8 X 2-3 ชม. ขอบใบมักจะมซี ีหยักคม ๆ
ประปรายใกล้ปลายใบ ยอดอ่อนมขี นละเอียด
ใบแกบ่ างและเหนยี ว เรยี บเกลยี้ ง เส้นใบข้าง
5-7 คู่ ห่าง ๆ กนั และจรดกันทขี่ อบใบ ก้าน
ใบ 0.1-0.3 ซม. ดอก +1 ชม. สีขาวหรือสี
ชมพู หอ้ ยลงมาคล้ายโคมไฟเลก็ ๆ ช่อยาว
4-6 ชม. กา้ นดอก 2-3 มม. มีกาบท่รี ่วงงา่ ย
ลชี มพ 2 กาบ ชน้ั กลีบเลีย้ งปลายแยก 5
กลบี ช้ันกลบี ดอกกลม 5-7 มม. ปลาย 5 แฉก

โค้งไปดา้ นหลงั เกสรตัวผู้ 10 อัน ซอ่ นอยู่
ในหลอดกลบี ก้านเกสรตวั ผ้มู ขี นและพอง
ออกท่ีโคน อับเรณมู ีก้านมีหางยาวยนื่ ออก
มา 2 ด้าน ยาวเท่ากบั กา้ นรู รังไข่อย่ใู นฐาน
รองดอก มีหมอนรองดอกห่อทมุ้ ผล 0.70.8
ชม. สชี มพูหรือแดง กลม มีชัน้ กลบี เลย้ี งติด
ดา้ นบน ผิวบางมีเน้อื และเมล็ดเล็ก ๆ หลาย

เมลด็

หมายเหตุ พบทัว่ ไปในบรเิ วณก่ึงโล่งแจง้
โดยเฉพาะสันเขาปะปนกบั ไมส้ น เป็นไม้ทท่ี น
ต่อไฟ และมจี ำนวนมากในบริเวณป่าเลือ่ ม
โทรม ท่ีคล้ายกนั

515V. apricum ดอกมีเสน้ ผ่าศูนยก์ ลาง

±6 มม. อบั เรณูไมม่ ีหางยนื่ ออกมา ไมค่ อ่ ย

พบ

^ERCICraAiCbEiAoEdendron stellatum

44

_mi
ฟ้ฟ่ 11 i uAดารเคย

ไม้ตน้ ผลดั ใบขนาคเล็ก สงู ถึง 6 ม. ลำด้น
และก่งิ เปน็ ตะป่มุ ตะปา่ เปลือกตน้ สีน้ําตาล

เข้ม มรี อยแตกลึก เปลือกชน้ั ในสสี ้มออ่ น

ใบ 5-11 X 3-5 ชม. ปลายมกั จะมีติ่งเล็ก

และมจี ุดแหลมตรงกลาง (ตอ่ เนื่องจากเสน้

กลางใบ) ขอบใบเรียบ ยอดออ่ นสีสม้ อม
ชมพู ใบแก่หนาและเหนยี ว ไม่มีขน ด้านล่าง
มตี ่อมเล็ก ๆ สดี ำ เส้นใบขา้ งตรง 12-20 คู่
แยกแขนงใกล้ขอบใบ กา้ นใบ 0.7-1 ชม. ดอก
0.3-0.5 ซม. สขี าวมกี ล่นิ หอม ออกเปน็ ช่อท่ี
ปลายกิง่ ชั้นกลบี เล้ยี ง +1 มม. ปลายแยก
5 พู ชัน้ กลีบดอกรูประฆงั เกสรตัวผู้ 10 อัน

ลนั กว่าหลอดกลบี ก้านเกสรตวั เมยี +2 มม.
รงั ไขม่ ีขน ผล 1.3-1.6 ชม. แข็ง กลมหรือ
รปู ไข่มีช้ันกลีบเล้ียงคงอยู่ทีฐ่ าน ผลเป็น 5
เหล่ียมแตกได้ เปน็ 5 ส่วน แตล่ ะส่วนมี
4-7 เมล็ดทม่ี ปี กี

หมายเหตุ พบทั่วไปตามแนวสนั เขาทร่ี บั แสง
มกั จะปะปนกบั ไมส้ น

517Lyonia ovalifblia

เม้าแดง

ไม้ผลัดใบ สงู ถงึ 10 ม. ใบ 7-18 X 3-11 ชม.
รปู ไข่หรือรปู ไข่กวา้ ง ปลายใบแหลม (หา
ยากที่ปา้ น) ฐานกลมหรือรูปหวั ใจ ขอบใบ
เรียบ ดอก 0.8-1.3 ชม. สขี าว ชอ่ ดอกไม่
แตกแขนง ชอ่ ยาว 6-15 ชม. ชน้ั กลบี ดอก
รปู ไข่แคบหรือทรงกระบอก ปลาย 5 พู
เกสรด้วผู้ 10 อนั ยาว 1/2 ของกลบี คอก
อับเรณูมีกา้ นยาวย่นื ออกมา 2 ดา้ น ผล
0.4-0.5 ชม. แห้งและเกล้ียง ผลกลม หรอื
รูปดาว มีชนั้ กลบี เล้ียงที่ฐาน แตกไดเ้ ปน็ 5
ส่วน เมลด็ เลก็ ไม่มปี กี
หมายเหตุ พบท่วั ไปในปาสน ระดบั 1,250-
1,600 ม.

234

Rhododendron ERICACEAE
1. ดอกออกตามขอกใบ ดูเหมอื นทีป่ ลายกง่ิ มกั จร1‘มีมากกวา่ 1 ข่อ ต่อ 1 ก่ิง

เปน็ สกุลทใี่ หญ่มาก สมาชิกมากกวา่ 800 1. ดอกออกปสายกง่ิ กา้ น ๅ ละ 1 ข่อ R. molumainense 521

ชนิด มศี ูนย์กลางอยบู่ ริเวณเทอื กเขาหิมาลัย 2. ใบแล2!กง่ิ ก้านไมม่ เี กเลด็

และประเทศจีน ในภาคเหนอื พบ 6 ชนิด 3. ดอก,พฒั นาจากตายถด แต่ในจากตาขาง ดอกมักจะสแี ดงเข้ม
เปน็ ไม้พมุ่ หรือไมย้ นื ด้นไม่ผลัดใบ ใบหนา
พบที่ดอยอนิ ทนนท์และ อ. อมกอย R.arborea var. delavayi522

3. ดอกแลร!ตาใบพัฒนาจากตายอดเดยี วกัน

และเหนียว ขอบใบเรยี บ มกั จะมีเกลด็ สี 4. หลคดกลบี ดอกขาวหรือชมหอู อ่ น เกสรตวั ยู 5 อนั พบท่ดี อยลนั ไ-] swR.microphyton
น้าํ ตาลดา้ นลา่ ง ไมม่ ีหใู บ ดอกขนาดใหญ่
4. หลอดกลีบดอกสแี ดงหรือมว่ ] เกสรตวั ยู 7-10 อัน พบที่ จ.เลย R.simsii524
2. ใบแลร;กิ่งก้านมเี กล็ดคลุม

สวยงาม ดอกเป็นช่อ ท่ีฐานชอ่ มกี าบใบหลาย 5. กา้ นเกสรตัวเมียมเี กลดเฉพาร!ส่วนคร่งึ บน R. ludwigianum 519

อันรองรับ กลีบคอก 5-7 กลีบ เชือ่ มกนั เปน็ 5. ก้าน1เกสรตวั เมียมีเกล็ดท้ังกา้ น R. lyi 525
6. ก่ิงก้านแลร!ใบ +หนามเลก็ ๅ หบู ท่ี จ.เลย 1

รูประฆงั หรอี กรวยกวา้ ง พกู ลีบกลม เกสร 6. กิ่งก้านมักจร;ไม่มหนาม นอ้ ยทีจ่ ร:มหี นามที่รว่ งไว

ตวั ผู้ 5-14 อนั ก้านเกสรตวั เมียเรียวเล็ก ผล 7. ใบดา้ นลา่ งสีออกนาตาล มีเกล็ดหนาแน่น (เห็นไดด้ ้วยตาเปล่า)

ดอกมักสแี ดงเขม้ R.surasianum523

แข็งและแทง้ แตกไดต้ ามแนวรอยตอ่ ของ 7. ใบดา้ นล่างสีเขียว มีเกลด็ ห่าง 1 (ไม่เหน็ ดว้ ยตาเปล่า)

ช่อง มีเมล็ดมาก เปน็ พรรณไม้ทีอ่ ยู่เฉพาะบน ดอกสขี าวหรอื ขมพู R.veitchianum520

ภูเขาสงู น้อยทจี่ ะพบระดับตา่ํ กว่า 1,200 ม.

519R. ludwigianum

กหุ ลาบขาว คำขาว Q

โ IM111 l~FF

ไม้พ่มุ สงู ถงึ 3 ม. เปลอื กตน้ สีนาํ้ ตาลอมแดง

แตกระแหงเล็กน้อย ใบ 6-11 X 2-4.5 ชม.
ใบแกด่ า้ นบนไม่มีขนดา้ นลา่ งมเี กลด็ เล็ก ๆ
สีน้ําตาลอมสม้ ปกคลมุ ดอก 4-6.5 ชม. สีขาว

หรือสีชมพู มักจะมแี ต้มประสีเหลอื งส้มหรอื
เขียวดา้ นใน ช่อดอกมี 2-3 ดอกออกที่ปลาย
กา้ น ดอกตมู มีกาบสชี มพูขนาดใหญ่มีขนที่
ขอบห่อหมุ้ ช้ันกลบี เลี้ยงเลก็ ชนั้ กลีบดอก

รูปกรวยกว้าง ปลายพกู ลม 5 พู หลอดกลีบ
ยาว 3.5 ชม เกสรต้วผู้ 10 อนั กา้ นเกสร
ตวเมียมีเกลด็ เล็ก ๆ และขนส้ัน ๆ ทส่ี ่วน
ล่างเทา่ นนั้ ปลายบนเรียบเกล้ียง รังไขม่ ี

เกล็ดหนาแน่นภายในมี 6 ชอ่ ง

หมายเหตุ กระจายบนลันเขาทีโ่ ลง่ แจ้ง ที่

ระดบั ความสงู 1,600-2,180 ม. เปน็ ไม้เฉพาะ
ถน่ิ ของดอยเชียงดาวและเทอื กเขาใกล้เคียง
ทีค่ ล้ายกน้ อกิ 2 ชนิด ทีม่ ดี อกสขี าวคอื

H. veitchianum™ กา้ นเกสรตวั เมียมีเกล็ด
แตไ่ มม่ ีขน R molumainense™ ใบ กา้ น
เกสรตัวเมีย และรังไข่ไมม่ ีขนหรือเกลด็ ดอก
ดูคล้ายจะอยปู่ ลายกิ่ง

235

5E2R0jIRC.AvCeEiAtcEhianum

ไมพ้ ่มุ สูงถงึ 3 ม. มกั เปน็ ไม้เกาะอาคย้ บน
ตน้ ไมอ้ ่นื ใบ 5-10 X 2.4 ชม. ดา้ นลา่ งสี
เขียวออ่ นมเี กล็ดเล็ก ๆ ประปราย (ไมเ่ หน็
ดว้ ยดาเปลา่ ) ดอก 6-7 ซม. สขี าว ชมพู หรือ
เหลอื งออ่ นเป็นช่อละ 3-8 ดอกท่ปี ลายกิง่
ก้านดอก 1-1.2 ชม. ชนั้ กลบี เล้ยี ง 6-8 มม.
พกู ลบี สนั้ ไม่เทา่ ก้น หลอดกลีบดอกรป
กรวยกวา้ ง พกู ลบี หยักเป็นคล่นื มเี กลด็ ทง

2 ด้าน เกสรดัวผู้ 10-14 อันยาวเท่ากับ
หลอดกลีบท่ีฐานมขี น ก้านเกสรตัวเมยี มเี กล็ด

ตลอดกา้ นแต่ไม่มขี น ปลายเปน็ พลู ึก ผล
±3 X 1.3 ชม. ทรงกระบอกมีรอยยน่ และ
มเี กล็ด
หมายเหตุ พบในทอ้ งถน่ิ ในป่าดิบเขา ระดับ

1,350-2,400 ม.

521J?. molumainense

คำขาว
I II ■I I■I MLU II II II II II
...... .
ไม้พ่มุ หรือไมต้ ้นขนาดเล็ก สงู ถึง 6(10) ม.

ขนึ้ อย่างอิสระ เปลือกต้นสีนํา้ ตาลอมแดง

คอ่ นข้างหยาบ ใบ 5-12.5 ซม. ใบแก่เรยี บ
เกล้ยี งหรือมขี นหา่ ง ๆ ตามแนวขอบใบ

ไมม่ ีเกล็ด กา้ นใบ ±0.6 ชม. ดอก 3.5-5 ซม.
สีขาว ช่อดอกออกในชอกใบบน ๆ มักจะ
ประกอบไปด้วยหลายชอ่ ย่อย แต่ละช่อย่อย
มี 3-5 ดอก มกี าบขนาดเล็กพเ่ี านชอ่ กา้ น
ดอกยาวถึง 2.5 ซม. ช้ันกลีบเสยี งเล็กมี 5
กลีบ ชนั้ กลีบคอกเปน็ หลอด ±1.2 ชม. รปู

กรวยกวา้ งมพี ูป้าน 3-4 พู แต่ละพูลึกกวา่
ความยาวของหลอดกลีบ เกสรต้วผู้ 10 อัน
ท่ฐี านมขี นเล็กน้อย รังไข่และกา้ นเกสรไมม่ ี
ขนหรอื เกล็ด ผล ±3.5 X 0.5 ซม. ไม่มีขน

หมายเหตุ พบในทอ้ งทที่ ัว่ ไปในป่าเขาที่มี

การรบกวนน้อย ระดบั 900-2,030 ม.

236

522Rhododendron arborea ERICACEAE
var. delavayi 237

กหลาบพันปีคำแดง

ไมไมผ่ ลัดใบขนาดเล็ก สุงถึง 10 ม. ลำดน้
อ้วนสั้นเปน็ ตะปุ่มตะป้า กงก้านบดิ งอ เปลอื ก
ตน้ ลนี ํ้าตาลอมแดงเขม้ หลุดลอกได้ ใบ
8-15 X 2-3 ชม. ขอบใบเรยี บ ใบแกเ่ หนยี ว
ดา้ นบนสีเขียวเข้มเป็นมนั ดา้ นลา่ งลีชีดกวา่
มขี นลอื อกเงินแต่ไม่มเี กล็ด ก้านใบยาวถงึ
1.2 ชม. ตาใบมเี กลด็ ชอ้ น ๆ กน้ และขน
หา่ ง ๆ ปกคลุม อยูใ่ นชอกใบและไมม่ ีดอก
อยูใ่ นตมุ่ ตาเดยี วกัน ดอก 3-5 ชม. สแี ดง
เข้มสะดดุ ตา เป็นชอ่ ทรงกลมที่ปลายกา้ น มี
กาบขนาดใหญท่ ่มี ีขนรองรับ กาบหลดุ ร่วง
ง่าย ช้ันกลีบเลีย้ งสนั้ และเห็นไม่ชดั มี 5 แฉก
ชั้นกลีบคอกเปกรวยกวา้ ง ปลายพปู า้ น เกสร
ตัวผู้ 10 อนั สนั้ กว่า หลอดกลีบ รังไขส่ นี าตาล

และมขี น ผล 1.5-3 ชม. รูปขอบขนานหรอื
โค้งคล้ายผลกลว้ ยเล็ก ๆ ท่ีมสี ัน ผลแข็ง
แตกได้เป็น 5 สว่ น เมล็ดมากมายลนี ้ําตาล
มีแผงขนทงั้ 2 ด้าน

หมายเหตุ การกระจายจำกดั เฉพาะตอนบน
ของเทอื กเขาของดอยอนิ ทนนทแ์ ละอำเภอ
อมกอ๋ ย R arborea พบทวั่ ไปตลอดเทือก
เขาหิมาลัย แต่ var. delavayi พบเฉพาะ
ในยนู นาน เวียตนามเหนอื และประเทศไทย
ตอนบน ชว่ งทดี่ อกบานเตม็ ทค่ี อี ปลายเดือน
กุมภาพนั ธ์ ท่คี ล้ายกนั

523R. surasianum เปน็ อกชนิดหนงท
มีดอกสีแดงเขม้ แต่ใบแกด่ า้ นลา่ งเปน็ ลี
นาํ้ ตาลมเี กลด็ เล็ก ๆ หนาแนน่ อีก 2 ชนิด
พบท่ี จ. เลย ทมี่ ดี อกสีแดงเชน่ กน้

524Rsimsii กหุ ลาบแดง ใบคลา้ ยกับ ท.
arborea แตใ่ บออ่ นและดอกจะพฒั นามา
จากตุม่ ตาเดยี วกัน ที่ปลายกิ่ง

525R. lyi ใบแกด่ ้านลา่ งออกสีนา้ํ ตาลมีเกล็ด
หนาแนน่ กงิ่ ก้านอ่อนและช้นั กลีบเลย้ี งมีขน
คลา้ ยหนามหนาแนน่

MYRSINACEAE ตารางที่ 9 &10 1. ขอบในเปน็ หยกั กลม มีต่อมทปลายหยกั

ท่วั โลกมีสมาชิก ประมาณ 1,225 ชนดิ ใน 2. ดา้ นล่างในมขี น เส้นใบจรดท่ตี ่อม 5264, corymbifera
ภาคเหนือ พบ 5 สกลุ 26 ชนดิ ทัง้ ไมพ้ ุ่ม
และไม้ยนี ตน้ เปน็ ไมไ้ มผ่ ลดั ใบ ใบเด่ยี ว 2.ใบอาจมีหรอื ไม่มเี กลด็ แตไ่ ม่มขี น เส้นใบขา้ งจรดกนั
มักจะเรียงแบบสลับหรือวนรอบ มกั จะมี
ต่อมเป็นจุด ไม่มหี ใู บ ดอกสมมาตร แยก 3. ใบเป็นกลุ่มทปลายก่ิง ดอกและยลมจี ุดสเี ข้ม
หรอื สมบรู ณเ์ พศ กลบี เล้ียง 4-5(6) กลบี มัก
จะเชอ่ื มกนั ท่ฐี านและยังคงติดอย่กู บั ผล เส้นใบม่อยเลือนลาง กา้ นใบ 0.4-1 ชม. ’ 5274, crenata
เกสรตัวผเู้ ช่ือมกับหลอดกลบี ดอกและอยู่
ตรงกันขา้ มพูกลีบ รังไขอ่ ยูเ่ หนือสว่ นอืน่ ๆ 3. ใบไม่เป็นกลุม่ ดอกและยลมีจุดหนาแนน่ A.virens รน่ ิ
ของคอก (ยกเวณ้ Maesa) ผลกลม มเี นอื้
อาจจะมีหรือไม่มีช้ันห้มุ เมลด็ ทแ่ี ข็ง มักจะมี เสน้ ใบมอ่ ยชัดเจน กา้ นใบ ใ-ใ.5 ชม. กิง่ กา้ นมีลืดำ

1 เมลด็ (ยกเวน้ Maesa) การกระจายสว่ น 1. ขอบใบเรียบ ไมม่ ตี ่อม
ใหญเ่ ป็นไมช้ ้นั ลา่ งของปาดิบ
4. ไมม่ เี กล็ดทสี่ ่วนใด หูกลบี เล้ียงโด้งกลบั และข้อนกนั

5. ดอกเปน็ ขอ่ กลม (umbel) 2-ธ ดอกตอ่ ข่อ ดา้ นข่อหนา >1 มม. 528A.attenuata

5. ดอกเปน็ ขอ่ ยาวv(corymb) >5 ดอกต่อข่อ ดา้ นดอกหนา 15£5 ขม. A polycephala พ
4. มกั จะมีเกล็ด ข!.เกลบ้ี เลีย้ งแย่ออกไมข่ อ้ นกัน

6. ขอ่ ดอกออก^ปลายก่งิ ดา้ นเปน็ ขอ่ ขบั ข้Pน(panicle) A.colorata532

6. ขอ่ ดอกออกทขอกใบหรือดูคลัายปลายก่ิง* กลมหรอื ยาว

7. ใบกว้างสุดเหนือส่วนกลาง ปลายป้าน ดา้ นตอกไมม่ ขี น wA.kerrii

7. ใบกวางสดุ ดรุงกลาง ปลายสอบ ด้านดอกส่นใหญ่มีเกลด็

8. ข่อดอกไมแ่ ตกแขนง 33QA.quinquegona

8. ข่อดอกแตกแขนง A.nervosa333

*ดูคลา้ ยปลายก่งิ แตม่ ตี าใบลดรปู ทป่ี ลายกิง่

53ใArdisia polycephala

ทลิ ังกาสา .

arilแเพบ®A

ไมพ้ ุ่มหรือไม้รนตน้ ขนาดเลก็ สงู ถงึ 8 ม.

เปลือกต้นสีน้าํ ตาลเขม้ เกล้ยี งและบาง ใบ

12-20 X 4-8.5 ชม. ขอบใบเรียบ ไมม่ ตี ่อม
เสน้ ใบข้าง 12-20 คู่ ระหว่างค่มู เี ส้นสนั้ ๆ

โค้งจรดกันหา่ งจากขอบใบ ใบแก่หนาและ
เหนียว เรียบเกลย้ี ง ไมม่ ขี นหรือเกลด็ ด้าน

บนสเี ขยี วเขม้ ด้านลา่ งสอี อ่ นกว่า มจี ุดดำ
เลก็ ๆ ประปราย กา้ นใบ 1-2 ซม. ก้านอ้วน
สัน้ เป็นสเี หล่ยี มมีรอยแผลของใบ ดอกสี

ชมพู เป็นช่อแนน่ กา้ นดอก 1-1.5 ชม. ก้าน

ช่อ 3-10 ชม. ตาคอกรูปกรวย 0.8-1 ชม.
กลบี เล้ยี ง +5 มม. ช้อนกน้ ปลายโคง้ ไป

ดา้ นหลงั ดา้ นนอกมขี นและต่อมเปน็ จดุ ๆ
หลอดกลบี ดอกส้นั พูกลีบบิดซอ้ นไปทาง
ขวาในดอกตมู เกสรตัวผู้ส้นั อับเรณูแคบ
แหลม +5 มม. ข้างหน่ึงมีจดุ สดี ำ กา้ นเกสร

ตวั เมียเรียวเล็ก ผล 0.7-0.9 ซม. สแี ดง
หรอื ดำมีจุดหนาแนน่ เน้อื บางมชี ั้นหุ้มเมลด็

แข็งภายใน,มี 1 เมลด็

หมายเหตุ ขนึ้ ประปรายท้ังในปาผลดั ใบ
และปาดบิ ทร่ี ะดับสูงถงึ 900 ม.

238

332Ardisia colorata MYRSINACEAE
239
ไม้พุ่มหรอื ไม้เล็ก สงู ถึง 5(10) ม เปลือก
ตน้ สีนาํ้ ตาลคอ่ นข้างเรียบและบาง ใบ 13-28

X 3-8 ชม. ขอบใบเรยี บไม่มีต่อม ด้านล่างมี
เกลด็ สีสนิมเล็ก ๆ และจุดต่อม เสน้ ใบข้าง
15-20 คู่ ระหวา่ งคู่มีเสน้ ใบส้น ๆ มากมาย
กา้ นใบ 0.6-1.5 ชม. กา้ นออ่ นสคิ รมี มเี กล็ด
หนาแนน่ ดอก 0.25-0.3 ชม. สีชมพูอ่อนเป็น
ขอ่ รปู พีระมิด (panicle) ทป่ี ลายกิ่งยาว
10-18 ชม. ก้านดอก 0.2-0.4 ชม. ชัน้ กลบี
เลี้ยง +0.1 ซม. ปลาย 2/3 เปน็ พูแผอ่ อกไม่
ชอ้ นกนั มีจุดดำ ๆ ชน้ั กลีบดอกแยกเปน็ พู

ลกึ ๆ เกสรตัวผู้ +1.5 มม. กา้ นเกสรตัวเมยี
+4 มม. โผลพ่ ้นออกมากอ่ นกลบี ดอกบาน
ผลกลม 0.4-0.5 ชม.

หมายเหตุ พบท่วั ไปในปาทจ่ี ุ่มชน้ื และเปน็

รม่ เงา ระดับ <1,000 ม.

533Ardisia nervosa

จผี าแตก A A.

UFTZ~LWT■TlาZ"LrJHrrBmtLJ พุ/ A

ไมข้ นาดเล็ก สงู ถงึ 8 ม. เปลือกต้นสีนา้ํ ดาล

เข้ม เรียบหรอื มีรอยแตกตน้ื ๆ ใบ 7-13 X

2.5-4.5 ชม. ใบแก่เหนยี ว ดา้ นลา่ งมเี กลด็ สี
สนมิ เลก็ ๆ หนาแนน่ และมจี ุดใส ๆ เสน้ ใบ
ขา้ งขนานก้น +30 คู่ จรดกน้ ท่ขี อบใบ เส้น
ใบยอ่ ยนนู ชน้ื ท้ัง 2 ดา้ น ก้านใบ 0.5-0.8 ซม.
กงิ่ กา้ นสเี ทาเป็นลเี หล่ยี ม ดอก 0.3-0.4 ชม.

สีขาว เปน็ ชอ่ แตกแขนง (corymbose pani­
cle) กว้างขนาด 1.5-4 X 2-7 ชม ดูคลา้ ยจะ
ออกทปี่ ลายแต่มก้ จะมใี บทล่ี ดรูปอยู่ชา้ งบน
ช้ันกลีบเลีย้ ง +0.1 ชม. แยกลกึ เป็นพแู ผ่

กวา้ งไมช่ อ้ นกัน พูกลีบดอกแหลม มตี อ่ ม
สีน้าํ ตาล เกสรดวั ผู้ +2 มม. กา้ นเกสรตัวเมีย

3.5-4 มม. โผล่ออกมาก่อนกลบี ดอกบาน ผล
กลม +0.5 ชม. สเี ขยี วอมเหลอึ งสกุ เป็นลีชมพู
หมายเหตุ ขึ้นในทรี่ ม่ หรอื ก่งึ โล่งแจง้ มักพบ

บนเขาหนิ ปูน

5M34YARSrdINiAsiCaEAvEirens

■J I1I1■n ■nIII■II■I

ไม้พมุ่ สงู ถงึ 4 ม . ใบ 9-12 X 3-8.5 ชม. ใบ
เรียงหา่ งเท่า ๆ กนั ขอบใบหยกั เป็นพูกลม ๆ
ซึง่ เปน็ ต่อม ใบแกด่ ้านล่างมจี ดุ ดำ ๆ เส้น
ใบข้าง 15-20 คู่ จรดกนั ทีข่ อบใบ เสน้ ใบ
ย่อยเห็นชัดทงั้ 2 ดา้ น กา้ นใบ 0.5-1.5 ชม.
ก้านมเี สน้ ดำ ๆ ดอก 0.6-0.8 ชม. สีเขยี ว
เป็นช่อทีแตกแขนง (compound corymb)
หรอื ไมแ่ ตกแขนง (umbel) ออกที่ปลายกง่ิ
กา้ นดอก 1-2 ชม. ชั้นกลบี เล้ียง และช้ัน
กลีบดอกมีจดุ ดำ ๆ หนาแน่น ผล 0.7-1 ชม.
กลม สแี ดงมีตอ่ มสดี ำ
หมายเหตุ ขนึ้ ในปา่ ดบิ เขาระดับถงึ 2,500 ม.

535Rapanea yunnanensis

ไม้พุม่ หรอื ไม้ตน้ ขนาดเล็กสูงถงึ 7 ม. น้อย
ทีจ่ ะสงู ถึง 17 ม ใบ 8-18 X 3-6 ชม. มักจะ
เปน็ กลมุ่ ขอบใบเรยี บหรือมีชจี่ ักละเอียด
ใบแกเ่ หนียว เกลย้ี ง ด้านลา่ งมจี ุดเล็ก ๆ สี
ดำมากมาย (คลา้ ยเป็นรตู ่อม) เส้นใบข้าง
เลือนลางขนานและชดิ กนั ก้านใบ 0.6-1.2
ชม. ตมุ่ ตาที่ปลายมเี กล็ดใหญ่ ๆ ท่มี ขี น
ละเอียด ดอก 0.25-0.3 ซม. สเี ขยี วออ่ นหรอื
คราม ดอกแยกเพศ แยกต้น ชอ่ ดอกเปน็
กลุม่ (fascicle/umbel) ออกบนกงิ สนั ๆ
ที่มีเกล็ด ก้านดอก 0.5-2 มม. พกู ลบี เลีย้ ง
+1.5 มม. เชื่อมกน้ ท่ีฐาน ขอบกลบี มีขน
เล็ก ๆ และจดุ ต่อมใกล้ปลายกลีบ หลอด
กลีบดอก +0.5 มม. ปลายแหลม +2 X 1
มม. เกสรตวั ผู้ +1 มม. ก้านเกสรตวั ผสู้ ัน
มาก ปลายเกสรตวั เมยี +3 มม. เป็นหลอด
โค้ง มกี ้านชสันมาก ผล +0.5 ชม. กลม
มชี ้ันกลีบเลี้ยงรองรบั เน้ือในบาง ชั้นหมุ้
เมล็ดแข็งมี 1 เมล็ด
หมายเหตุ พบในปาดิบทร่ี ่มเงา ระดบั สงู ถึง
2,200 ม

240

MYRSINACEAE

ร37Maesa ramentacea 1. หลอดกลีบดอกยาวกว่าพูกลีหมาก

ข้าวสารหลวง กระดกู ไก่ 2. ขนด้านลา่ งของใบจร!อยู่บนตมุ่ ทีน่ นู ข้นึ มา M. permollis539540
2. ขนดา้ นล่างของใบไม่อยบู นตุ่ม M.glomerata5*8

1. หลอดกลีหดอกยาว +เทา่ กหพกู ลีห

ไมพ้ ุ่ม สูงถึง 5 ม. นอ้ ยท่จี ะเปน็ ไม้ยีนตน้ ท่ี 3. ขอ่ ดอกแตกแขนง (panicle)

สงู ถึง 10 ม เปลอื กต้นลีนื้าตาลออ่ น มรี ู 4. ขอบใบมขี ่หี ยัก ขอ่ ดอกออกท่ีปลายก่งิ ยาวกว่าใบ M. paniculata533
อากาศหนาแน่น เปลอื กช้นั ในสชี มพแู ละสี 4. ขอบใบเรยี บ ข่อดอกอยใู่ นขคกใบ สัน้ กวา่ ใบ M. ramentacea537
ครีม ใบ 8-17 X 2-6 ชม ขอบใบเรียบ หรือมี
3. ข่อดอกไม่แดกแขนง หรคื มแขนงเล็กน้อย M.indica542
5. ใบรูปไข่ ดา้ นใบยาว 1-4 ขม.

ซ่หี ยกั เลก็ ๆ ประปราย ใบแกไ่ ม่มขี น ด้าน 5. ใบรปู มนรีแคบ หรือขอบขนาน ดา้ นใบ 0.5-1 ขม. 536 M.perlarius
ล่างมตี ่อมยาว ๆ สีเขม้ เส้นใบขา้ งโค้ง 5-9 6.'ใบมีขนด้านลา่ ง ดา้ นบนเฉหารเบนเสนใบ
คู่ กา้ นใบ 0.6-1.3 ชม ดอก +2 ชม. สขี าว
ไมพ้ มุ่ ลงถึง 3 ม. ใบ 7-ใใ ซม. รปู มนรถี ึงรปู หอก

ปลายทง 2 ด้านแหลม ขอบใบมีชหยกั หยาบ ๆ ยกเวน

ข่อดอกแตกแขนงมาก (panicle) ยาว 4-12 ทใี่ กล้ฐานใบกง่ิ ด้านมขี น ช่อดอก 1-5 ซม พบท่ีดอยอนิ ทนนท์

ชม. ขอ่ จะชน้ั กว่าใบ ก้านดอก 0.1-0.2 ชม. 6. ใบดา้ นลา่ งมขี นห่าง ๅ ดา้ นบนไม่นืขน M.montana541

ชั้นกลบี เลี้ยง +0.1 ชม. แยกเปน็ พแู ผก่ วา้ ง

ช้นั กลีบดอกรูประฆงั พกู ลีบดอกกลม พู

กลีบยาวเทา่ กับหลอดกลืบ ก้านเกสรตว้ ผู้
ยาวเท่ากบั อับเรณู กา้ นเกสรตวั เมียแยกเป็น
2 พู รงั ไขส่ ่วนหนงึ่ ฝงั ในฐานรองดอก ผล
0.2-0.6 ชม. กลม สีเขียวออ่ นถึงน้ําตาลออ่ น

เน้ือบางมีเมลด็ เล็ก ๆ หลายเมล็ด
หมายเหตุ พบทวั่ ไปในปาทีช่ ุม่ ชน้ื และในที่

ถูกรบกวน ท่ีคล้ายกัน

538M. paniculata ยายจงู หลานขอ'บ61บ
มชี ห่ี ยกั ก้านใบ 1-1.8 ซม. ดอกเป็นช่อ
คลา้ ยพรี ะมดิ ท่ีปลายช่อ กวา้ งถึง 30 ชม.
ช่อดอกยาวกวา่ ใบ พูกลบี ดอกยาวเท่ากับ
หลอดกลีบ ไม่มีขน

539Af. permollis กำลง้ ข้างเผือก ใบ
12-25 X 8-18 ชม. มีขนยาว ๆ บนตุม่ ที่พอง
ออกมา ก้านใบ 2-3.5 ชม. ดอก +0.3 ชม.
ออกเป็นชอ่ ยาว ไมแ่ ตกแขนง (raceme)
หรือช่อแตกแขนงห่าง ๆ (panicle) ชอ่ ดอก
ส้ันกว่าใบ หลอดกลีบดอกยาวมากกว่าพู

กลบี ผลมีขนหนาแนน่

540Af. glomerata ใบบาง มตี ่อมเปน็
ขีดยาว และมขี นค้านลา่ งในใบอ่อน กา้ นใบ
1-2 ชม. กงิ่ ก้านและใบมีขนหนาแน่น ดอก
+0.2 ชม. เปน็ ชอ่ ซบั ชอ้ น (panicle) ในชอก
ใบ หลอดกลบี ดอกยาวมากกวา่ พูกลบี ดอก
มขี นหนาแนน่

( photo of fruit on p 242)

241

wMYMRSaIeNsAaCmEAoEntana

หสั คณุ เครึอ

ไมพ้ มุ่ สงู 2-3 ม. คลา้ ยกับ M. ramentacea
แต่ใบมนรีแคบหรือขอบขนาน มีซ-่ี หยัก
หนา ๆ ใบมีต่อมเป็นขีด ๆ เสน้ ใบขา้ ง 8-12
คู่ กา้ นใบ 0.5-1 ชม. กิ่งก้านและกา้ นดอก

มกั จะมีขนหา่ ง ๆ ดอกเปน็ ข่อไมแ่ ตกแขนง
หรือแตกแขนงเลก็ นอ้ ย ออกในซอกใบ ช่อ
ยาว 2-8 ชม. หลอดกลบี ดอกยาวเท่ากบั พู
กลีบ มีขนเลก็ น้อย ท่คี ล้ายกน้
542Af. indica ใบมนรกี วา้ ง ขอบใบมีชี่
หยกั หนาสม่าํ เสมอ และมตี อ่ มเป็นขดี ๆ
กา้ นใบ 1-4 ชม. ก่ิงก้าน กา้ นดอก หลอด
กลบี ดอกเรยี บเกลี้ยง

SAPOTACEAE วงศ์ละมุด

เปน็ วงศใ์ นเขตศนู ยส์ ตู รท่วั โลกประมาณ 975 ชนดิ ในกาคเหนอื พบ 5 สกุล ประมาณ
10 ชนดิ เปน็ ไมไ้ ม่ผลดั ใบ มกั มียางขาว ใบเดยี่ วออกแบบสลับ (ยกเว้น Sarcosperma}
หรือวนรอบ ใบมักหนาและเหนียว ขอบใบเรยี บหใู บไม่มีหรอื เล็กมาก รว่ งไว ดอกไม่เด่น
สีขาวหรอื ออกเขียว คอกสมบรู ณเ์ พศ มักบานกลางคืน ดอกควํ่าลง ออกเปน็ ช่อเลก็ ๆ
กลบี เลี้ยง 4-8 กลีบ 1-2 ชน้ั กลีบดอกเชอื่ มเปน็ หลอดสัน้ ๆ เกสรตวั ผู้มักเป็น 2 ชนั้
ชั้นในมกั เปน็ หมนั จำนวน 1-2 เท่าของกลีบดอก ก้านเกสรตว้ ผูส้ ้นั รังไข่อยบู่ นฐานรอง
ดอก ผลสดมีเนอ้ื และมีหลายเมล็ด Jiานมชี นั้ กลบี เลยี้ งติดอยู่ ลกั ษณะทางนเิ วศ ไมค่ อ่ ย
จะพบ ส่วนใหญจ่ ะจำกดั อยบู่ รเิ วณช้นั ล่างของปาดิบระตบั ตา่ํ ทีถ่ กู รบกวนนอ้ ย ประโยชน์
เน้ือไม้มีคุณคา่ แต่ในทอ้ งถิ่นมีนอ้ ยเกินไปทจี่ ะนำมาใช้ Mimosops elengi พกิ ุล ไม้
จากอินเดยี มกี ารนำมาปลูกเป็นไม้ประตบั ท่ีมีดอกบอบบาง และมคี ุณสมบัตทิ างยา

มากมาย

1. ใบออกตรงกนั ขามหรคื เกืลมดรพันท้าม Sarcosperma arboreum5™

1. ใมออกแบบสล}ั I

2. ดอกมกี ลบี เลยง 4 กลบี เรยี งเปน็ 2 ขรั้ เ

3. ในเรียงห่าง 1 กนั ในรร!นาบ เสนใบยอ่ ยท่ี 3 ขนานกบั เสนในย่อยท่ี ร,ุ 543ล Payena

ใบรูปขอบขนาน1หรอี มนรี เสน้ ใบข้างโค้ง ค้านโบมักจะเป็นรอ่ ง ชนกลบี ดอกม

8 พ เกสรตวั ผู้ >16 อนั มี J เมล็ดมรี อยแผลตามกุวามยาวของเมลด็

3. ใบเรืยงแบบวนรอบิ เปน็ กล่มุ ทปลายกง เสนใบยอ่ ยท่ี 2

สานเปน็ ร่างแห ’ 543b Madhusa

2. ดอกมกี ลีบเลีย้ ง ธ-ธ กลบี ใบเรียงแบบาVรอบเป็นกลุ่มใกล้ปลายกง

4. ดอุ กมกี ลบี เลี้ยง 4 กลีบ เรียงเปน็ 2 ขัน้ ’ 545 Palaquim

ใบส่วนใ™น่รปู ไพส่ ้บ +หูใบ ชนกลบี ดอก 6(5) พู เกสรตัวผู้ทไ่ี ม่เปน็ หมัน

12 อัน เรียง 2 ชน มี 1-3 เมล็ด มรี อยแผลตามความยาวชองเมล็ด รอยแผล

กวาง 1/3 ข$เงความกวาง

4. ดอกชีกลบี เลย^ 5 กลบี ทอ้ นกัน 1 ขน้ั

5. พกู ลบี ดอกต้งั ตรง เกสรตัวยู!ม่ไ^พ้นหลอดกลีบ 544 Pouteria

โบมนรลี งี ร!ู )ขอบขนาน ไม่มหี ใู บ ชนกลใี /ดอก 5 พู เกสรตัวผู้บ่ีไมเ่ ปน็ หมนั

5 อัน ติดทกลางหลอดกลบี เกสรตวั ผ้ทู ิเ่ ป็นหมนั แบน ขนาดส้นกวา่

ปลายไมเ่ ป็นฝอย มี 5 เมลด็

5. พกู ลีบดอกแยอ่ อก เกสรตัวยโู ยลพ่ น้ หลอดกลบี ดอก Xantolis™

242

54QXantolis tomentosa SAPOTACEAE

ละมดุ 243

II ■I I■I นI ■!■I I II II II I

ไมไมผ่ ลดั ใบ สูงถึง 17 มู. เปลอื กต้นสนี ้ําตาล
มีรอยแตกลึก ๆ บางครัง้ มหี นาม ใบ (4)10-

15 X (2)3-6 ชม. เรยี งแบบสลับหรอื วนรอบ
รูปมนรีกวา้ งถงึ ขอบขนาน ยอดออ่ นและตา
ยอดมขี นสีเหลอื งหรือออกน้าํ ดาล ใบแก่
เหนยี ว เกลี้ยง เส้นใบข้าง 8-14 คู่ โค้งและ
จรดกันท่ขี อบใบ เส้นใบยอ่ ยสานกนั บางครัง้

เกือบจะขนานกบั เส้นใบขา้ ง ก้านใบ 0.5-1.3(2)
ชม. เมอื่ ออ่ นมขี นลีเหลอื งหรอื นํา้ ตาล ต่อไป
จะเรียบเกฺล้ยี ง ก่งิ กา้ นมักมรี อู ากาศ ดอก +1
ชม. มกี ลิ่นหอม ออกเป็นช่อเล็ก ๆ (fasicle)
ทชี่ อกใบ ก้านดอก ยาว 4-8 มม. มขี นสีนา้ํ ตาล
ทองหนาแนน่ กลบี เล้ยี ง 5 กลีบชอ้ นกันเปน็
1 ช้นั กลีบยาว 4-6 มม. กลีบทั้งสองด้านมีขน
ชั้นกลีบดอกลีขาวหรือครมี 4-8 มม. พกู ลีบ
รปู ขอบขนาน 5 พู เกสรตัวผู้ท่ไี ม่เป็นหมัน 5
อน ติดที่ขอบหลอด กลีบตรงข้ามกับพูกลีบ

ก้านเกสรตัวผู้ +1 มม. อับเรณู +3 มม. ปลาย
แหลมฐานเป็นรปู หวั ใจ เกสรตวั ผู้ท่เี ปน็ หมนั
5 อนั ปลายแตกเป็นฝอยสลบั กบั อนั ทไี่ ม่เป็น

หมัน ก้านเกสรตัวเมีย 6-15 มม. รงั ไข่มีขน
หนาแนน่ ผล 2-3 X 1-1.8 ชม. ลเี หลอื งหรอื
ออกแดง รปู ไขห่ รือฺมนรปี ลายแหลมหรือปา้ น
+ก้านเกสรตวั เมยี ท่ีปลายมีเนอ้ื บาง เปลอื กชนั้
นอกแข็ง เมล็ดสีนา้ํ ตาลเขม้ เปน็ มัน 1-2(5)

เมล็ด มรี อยแผลรปู ขอบขนาน กวา้ ง 3-4 มม.
ยาว 1/2 ของความยาวเมลด็ หมายเหตุ พบ
ประปรายในปาดิบและปาผลัดใบ ที่คลา้ ยกัน
547a X. burmanica ใบอ่อนมขี นคลา้ ย
ไหมลีเงิน ใบแกเ่ รียบเกลี้ยง (รวมทั้งกา้ นใบ)

ดอกใหญก่ ว่าเลก็ นอ้ ย ก้านดอกและกลีบ
เลีย้ งมีขนสอี อกเทา ช้ันกลีบดอก 6-10 มม.
กา้ นเกสรตัวเมีย ยาว +เท่ากบั ชนั้ กลีบดอก
พบในปาดิบหรอื ป่าผลัดใบ ที่ระดับความสูงถึง

1,000 ม. 547bx cambodiana ไม้ขนาด

เลก็ หรือไม้พมุ่ ใบ 2-8 ซม. ปลายมักจะป้าน
ใบออ่ นด้านลา่ งมขี นหนาแนน่ ใบแก'เกลยี้ ง

กา้ นใบ 2-5 มม. มขี น ดอกมีขนสขิ าวหรือลี
สนิม ช้นั กลีบดอก 4-6 มม. ก้านเกสรตวั เมยี
ยาว +เท่ากับชนั้ กลีบดอก เกสรตวั ผทู้ ่เี ปน็ หมัน
ปลายไมแ่ ตกเป็นฝอย +มีช่หี ยัก ผลอ่อนมี
ขนลีเหลอื งหนาแน่น พบในปาผลัดใบที่โลง่

แจง้ ระดับ <500 ม.ร

5S4A6SPaOrTcAoCsEpAeErma arboreum

มะยาง เหมือดหอม /ft 4a

ไมไมผ่ ลดั ใบ สงู ถึง 14 ม เปลอื กตน้ สนี า้ื ตาล
แดง หรือน้าํ ตาลออกครมี ผวิ เกล้ียง หรอื มี
รอยแตกตามยาวตนื้ ๆ เปลือกชัน้ ในหนา
สีครมี ออ่ น ใบ 16-26 X 5-8 ซม. นอ้ ยท่ีจะ
ถึง 35 X 13 ชม. ใบออกตรงกนั ข้าม ขอบ
ใบเรยี บ ใบแกเ่ หนยี วสเี ขียวเข้ม ไมม่ ีขน แต่
มีต่อมคล้ายปล่องภูเขาไฟในชอกเสน้ ใบ
ขนาด +1 มม. เสน้ ใบข้างโคง้ 6-14 คู่ เปดิ
ทขี่ อบใบ เส้นใบยอ่ ยสานคลา้ ยบนั ไดเกอื บ
จะเปน็ มมุ ฉากกบั เสน้ กลางใบ กา้ นใบ 1.2-
2.5 ชม. หใู บร่วงไวท้งิ รอยแผลรปู สามเหลี่ยม

ขนาด +1 มม. ดอกลเี หลอื งออ่ นหรอื ออก
เขียวมีกล่นิ หอมเล็กนอ้ ย ชอ่ ดอก 5-20 ชม.
ชั้นกลบี เล้ยี ง 2.5-3.5 มม. ปลายแยกเป็นพู
กลม ๆ 5 พู 1 ช้นั ชอ้ นกนั ดา้ นนอกมีขน

หนาแน่น หลอดกลีบดอก +2 มม. ปลาย
แยก 5 พู กลม ๆ เกสรตวั ผู้ 5 ลนั ไม่เปน็
หมัน สลบั กบั อนั เลก็ ท่เี ปน็ หมนั ติดกับหลอด
กลบี ดอก ลบั เรณูรูปขอบขนาน รังไข่ไม่มขี น
ผล +2.5 ชม. ลีม่วงเขม้ มีเหลือบสีเทาออ่ น
เปน็ มนั ผลมนรี ปลายป้าน ท่ฐี านมชี ั้นกลีบ
เลย้ี งที่โค้งกลับดา้ นหลัง เน้อื ผลแขง็ มี 1-2
เมล็ด ลนี ้ืาตาลเข้ม

หมายเหตุ พบท่ัวไป กระจายกว้างขวางใน
ปาดิบทม่ี ีการรบกวนนอ้ ยแตเ่ ดมิ จัดเปน็ วงศ์
แยก คอื Sarcospermataceae ชง่ ทว้ โลก
มีสมาชกิ เพยี ง 12 ชนิด ท่ีคลา้ ยกัน

5^QS.kachinense var. kachi-
nense ใบออ่ นมขี นดา้ นลา่ ง ใบแกไ่ มม่ ีขน
สว่ นใหญไ่ ม่มตี อ่ มทีเ่ ป็นรู ก้านใบ <1 ชม.
ดา้ นบนมักจะมตี ิง่ คล้ายหู ชนดิ อี่น ๆ ของ
Sapotaceae มีใบแบบสลับ

244

EBENACEAE

EBENACEAE ตารางที่ 11 1. ก่งิ กานมีหนาม D. mon tana561

ส่วนใหญ่อยใู่ นเขตศูนย์สูตร สมาชกิ ทวั่ โลก 1. กิ่งกา้ นไม่มีหนาม

2. ชัน้ กลีบเลย้ี งแยก 3 พ (ในยลดว้ ย) ช้ันกลีบดกก 3 พู 550 D.ferrea

ประมาณ 485 ชนดิ ในภาคเหนอื พบ 1 สกลุ 2. ช้นั กลีบเลยี้ งและชน้ั กลบดอกมี 4-5 พู
24 ชนดิ ลักษณะของพรรณไมเ้ ป็นไมผ้ ลดั ใบ
หรอื ไมผ่ ลัดใบ ไมม่ ียาง น้อยทีจ่ ะมหี นาม 3. รูปวธิ านของดอก
ใบเดี่ยว ออกแบบสลบั วนรอบหรือใน
4. ชัน้ กลีบดอกเป็นหลอดหรอื หลอดคลา้ ยแจกนั
ระนาบ ขอบใบเรยี บ ดอกสมมาตรออกใน
ซอกใบ ดอกแยกเพศแยกต้น ช่อดอกตวั ผู้ 5. ชัน้ กลีบเลีย้ งแยกลึก 1/2-2/3
ส้นั ๆ ดอกตัวเมียออกเดย่ี วหรือเปน็ คู่ มัก
จะใหญ่กว่าต้วผู้ ชั้นกลบี เลยี้ ง 4(3-7) พกู ลบี 6. ชั้นกลีบเลีย้ งมีบนลดี ำทัง้ 2 ดา้ น D.coaetanea564

6. ชั้นกลบี เล้ยี งดา้ นในไม่มีบน ดา้ นนอกอาจมีหรอื ไม่มีบน

7. พูกลีบเลย้ี งโค้งกลับ D.undulata552

7. พูกลบี เลยี้ งแย่ตรง 551D.variegata

5. ช้นั กลีบเลยี้ งแยกลึกถึงฐาน

8. ช้นั กลบี เลี้ยงมีบนทง้ั 2 ด้าน 552 D.pilosanthera

8. ชัน้ กลบี เลีย้ งด้านในเกลย้ี ง ด้านนอกมีหรือไม่มบี น

แผอ่ อกและโคง้ กลบั หลอดกลีบดอกปลาย 9. ดอกตวั ยูไม่มีกา้ นดอก ดอกตวั เมยี ออกเดี่ยว ๅ ก้านดอก 2-3 มม.
แยกและบิด 3-7 กลีบ มกั จะเชอื่ มกันเลก็
น้อยทฐี่ าน ดอกตว้ ผู้มักจะมีเกสรตัวเมียท่ี dDa.syphylla 565

9. กา้ นดอกตัวยู 3-5 ฆม. ดอกดัเมยี เป็นชอ่ กา้ นช่อ 3-5 มม. ^D.dictyoneura

9. กา้ นดอกตัวยู้ 5-10 มฆ. ดอกตัวเมยี ออกเด่ยี ว ๅ

เปน็ หมนั คอกตัวเมยี มกี า้ นเกสร 1-4 อนั ก้านดอก 10-15 มฆ. D.martabanica 563
และเกสรตวั ผทู้ ีเ่ ป็นหมัน ผลสดมเี นื้อ บาง
ครั้งอาจจะแหง้ แตกได้ มีช้นั กลีบเลี้ยงเจรญิ 4. หลอดกลบี ดอกกลม รปู ไข่หรอื รปู ระฆงั

10. หลอดกลีบดอกแยกลึก 1/2 หรือมากกว่า

11. ใบยาวน้อยกว่า 12 ขม. หลอดกลี11ลข๋ี งแยกลึก 1/2 ดา้ นนอกมบี น D.mollis55®

รองรบั ผล เมลด็ 2-14 เมล็ด ลกั ษณะทาง 11. ใบยาว 10-25 ขม. หลอดกลี!เลยี๋ งแยกลึกถึงฐาน ไม่มขี นทัง้ 2 ด้าน 554 D.frutescens
นิเวศ ขน้ึ กระจายทวั่ ไป แด่ไม่เป็นไมเ้ ด่นใน
ปาแบบใดแบบหน่ึง ซง่ึ รวมถึงบรเิ วณแห้ง 10. หลอดูกลบี ดอกแยกลึก 1/3 หรอื น้อยกวา่
แล้งโลง่ แจ้ง ปาดิบชนื้ และปาเขาระดับต่ํา 12. ชน้ั กลบี เลีย้ งดา้ นในไมม่ ีบน

13. ใบ 10-20 ขม. ใบแก่ไมม่ ขี น D.ehretoides555

13. ใบยาว <10 ขม. ใบมีบน D.dumetorum560

12. ชน้ั กลบี เลีย้ งดา้ นในมบี น

การใชป้ ระโยชน์ Diospyros ebennum 14. ใบแก่ไมม่ บี น ช้ันกลบี เลย้ี งแยกลกึ 1/2 555 D.malabarica
จากอินเดยี ให้เน้ือไม้ท่ีร้จู กั ดี มหี ลายชนิด
ในท้องถน่ิ ทใ่ี หเ้ นื้อไมค้ ณุ ภาพดี ผลส่วน 14. ใบแกม่ หี รือไม่มีบน ชนั้ กลบี เล้ยี งแยกลกึ 2/3 556 D.rhodocalyx
ใหญ่กินไมไ่ ดเ้ ปน็ พษิ แด่ใช้ในการเบอ่ื ปลา
14. ใบแก่ด้านลา่ งมบี น ช้ันกลบี เลี้ยงแยกลึกถงึ ฐาน D.glandulosaP57

3. รูปวธิ านของยล

15.กา้ นยล 0.ธ-2.ชม.

16. ช้ันกลบี เลยี้ งแยกลึกถึงฐาน

สีย้อมเป็นต้น 17. พูกลีบเล้ยี งตั้งขน้ึ มลี ายเลนั ขัดเจน มบี นท้งั 2 ต้าน 553D.dictyoneura

17. ยูกลบี เลย้ี งโลังกลบั ไม่มีลายเลัน ด้านในกลีบไม่มบี น D.martabaniCcfi53

16. ชั้นกล้ีบเล้ยี งแยกลกึ 1/2-2/3

18. ยล 1.5-2.5 ขม. ยูกลบี เล่ียงรปู บอบบนานด้านในไม่มบี น D.ehretioides558

18. ยล 2.5-4 ขม. พูกลับ้ เลีย่ งรปู สามเหลีย่ ม มีบนท้งั 2ด้าน 555 D.malabarica

15. กา้ นยลยาวน้อยกว่า ธ ชม.

19. พกู ลีบเลยี้ งตัง้ ข้ึนหรือแย่ออก (อย่างนร้ ูเยชี่ปลายกลบี )

20. ชน้ั กลบี เล้ยี งแยกลึก 1/2 ไมม่ บี นทง้ั 2 ดา้ น 554 D. frutescens

20. ช้นั กลบี เลยี้ งแยกลกึ 2/3 มีบนทง้ั '2 ด้าน1'

21. ยลกลม นเี ลันตามยาวบองช้นั กลีบเล้ียงบกงยล

22. ยล <2.5 ขม. แหงและเปราะ 555D.rhodocalyx

22. ยล >2.5 ขม. มีเนอ้ื v D.glandulosa557

21. ยลรูปไข่ แห้ง ไม่มีเลันดามยาวบคงชัน้ กลีบเล้ียง 552 D.pilosanthera

19. พูกลบี เล้ยี งใลังไปบ้างหลัง (ตอนปลายพ)ู

23. ช้ันกลบี เลีย้ งแยกลกึ 1/3-1/2

24. ช้นั กลบี เลีย้ งแยกลึก 1/3 ลายเลันเลือนลาง D.undulata562

24. ชนั้ กลีบเลี้ยงแยกลึก 1/2 ลายเลนั ขดั เจน 551D.variegata

23. ช้ันกลีบเล้ยี งแยกลึกถึงชิาน

25. ชนั้ กลีบเล้ียงมขี นดา้ นใน D.dumetorum560

25. ชน้ั กลบี เลยี้ งไม่มบี นด้านใน

26. ยล 4-7 ชม. D. dasyphylla555

26. ยลยาว <2.5 ชม. D. mollis55®

245

8E8B7DENioAsCpEyArEos glandulosa
Sfa Aa
กลว้ ยฤาษี

□Iz■I EI ILIZI-lI—lIMM I I

ไมไม่ผลัดใบหรอื ผลัดใบระยะสน้ั สงู ถงึ 15

ม. เปลือกต้นสีนาํ้ ตาลอมเทา หรอื อมแดง

มรี อยแตก ใบ 8-18 X 3-6.5 ซม. ใบออ่ นมี
ขนลนี ํา้ ตาลทองปกคลมุ ใบแก่เรียบเกลย้ี ง
หรือมีขนสีน้าํ ตาลเขม้ บนเส้นใบดา้ นบน

เสน้ ใบข้างโคง้ 4-7 คู่ กา้ นใบ 1-1.5 ชม. ดอก
ตวั ผู้ ชน้ั กลบี เลีย้ งรปู ระฆัง พูกลบี ลึก 4(5)

พู หลอดกลบี ดอก 6-8 มม. กลม พูกลีบ
แยกลกึ 1/4-1/2 ของหลอดกลบี เกสรตวั ผู้
14-30 อนั ดอกตวั เมียขนาดใหญ่กวา่ มเี กสร
ตวั ผ้ทู เ่ี ปน็ หมนั 12 อนั ก้านเกสรตวั เมยี

ปลายแยก 4 แฉก รงั ไขม่ ีขน ผล 2.5-4 ซม.
สีสม้ อมเหลอื ง ฉ่าํ นํา้ กลมหรอื รูปไข่ ปลาย

บนและลา่ งมมุ เล็กน้อย มีขนคล้ายไหมปก
คลุมหนาแนน่ ซ่ึงถูหลดุ ออกงา่ ย ช้ันกลบี
เล้ียงท่เี จรญิ ตามผลแผ่กวา้ งและเปน็ คล่ืน

มเี ส้นใบชดั เจน เมลด็ ลีนาตาลเข้ม 3-7 เมลด็
เรียงเป็นรปู ดาว

หมายเหตุ พบทั่วไปและกระจายกว้างขวาง

ในปาระดบั สงู

558Diospyros ehretioides

ตบเต่าตน้ มะพลบ้ ดง A

I I M I I I ITTTl(j/A

แ m 11 ■■■ I JHBL

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 15 ม ใบ 10-28 X 7-23
ชม. ใบอ่อนมีขน ใบแกเ่ หนียว เรยี บเกล้ยี ง

หรือมีขนเลก็ นอ้ ย เสน้ ใบข้าง 6-12 คู่ กา้ น
ใบ 1-2 ชม. ดอกด้วผู้ ชนั้ ภลีบเลยี้ ง 2-3 มม.
ช้นั กลีบดอก 3-5 มม. ทงั้ 2 ชน้ั มพี ูแยกลึก
1/3 ของชน้ั เกสร 20-30 อนั ดอกตวั เมีย ก้าน

เกสรและรังไฃ่มขี นยาวปกคลุม ผล 1.5-2.5
ชม. สีเหลอื งถงึ แดงอมน้าํ ตาล ช้นั กลีบเล้ียง

แยกเป็นพูรปู ขอบขนานโค้งไปด้านหลัง แต่
ไม่เป็นคล่นื มีเส้นใบลาง ๆ

หมายเหตุ กระจายกวา้ งขวาง พบทัว่ ไปใน
ทีก่ ึ่งโล่งแจง้

246

Diospyros mollis EBENACEAE
247
มะเกลอื

■II II I■I■I II II III■I ■I I

ไม้ผลัดใบหรือไม่ผลัดใบ สูงถงึ 30 ม. ใบ
4-11 X 1.5-4 ชม. ใบอ่อนมีขนสีเงิน ใบแก่
หนา เมื่อแหง้ ลีออกดำ เส้นใบข้าง 10-15 คู่
กา้ นใบ 0.5-1 ชม. ดอกตัวผู้ ชัน้ กลีบเล้ยี ง
แยกลึก 1/3 ของช้นั เป็น 4 พู โคง้ ไปข้างหลัง
หลอดกลีบดอกกลม 6-8 มม. แยกลกึ ทัง้ 2
ดา้ น 1/2 ของหลอดกลบี เกสรตัวผู้ 14-24
อัน ไม่มีขน ดอกตัวเมียใหญ่กว่ากา้ นดอก
31- มม. เกสรตวั ผู้เป็นหมนั 8-10 อนั ก้าน
เกสรตัวเมยี 4 แฉก รังไขม่ ขี น ผล 1.4-2.2
ชม. กลมหรือรปู ไข่ สีดำ ไมม่ เี นอ้ื ชั้นกลบี
เลย้ี ง +5 มม. โค้งไปด้านหลัง

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในท่กี ึ่งโลง่ แจง้ ในปา
ผลัดใบและปาดิบ ที่คล้ายกันอีก 2 ชนิด ใน
สกลุ น้ี มีใบเล็กเชน่ กน้ แต่เสน้ ใบขา้ งโค้ง
3-7 คู่ ช้ันกลบี เล้ียงท่ีรองผลแยกลกึ ถงึ ฐาน

ปลายเปน็ พูแคบแหลม

560D. dumetorum มะเกลือน้อย

ใบ 1.5-5 ชม. ใบแหง้ สีเขียวอมเทา คอก
ตัวผู้ หลอดกลีบดอกยาว 3-4 มม. แยก
ลึกลง 1/3 ของหลอดกลีบ เกสรตัวผู้ 14-18
อนั ดอกตวั เมียมกี ้านเกสรทีม่ ขี น 1 อนั
เกสรดว้ ผทู้ เ่ี ป็นหมัน 7-9 อนั ผล 1.1-1.2
ชม. รปู ไขม่ ีติ่งสั้น ๆ ที่ดา้ นบนมรี ่องเลก็ นอ้ ย
ชัน้ กลีบเลย้ี งทีร่ องผล +5 มม. ไม่ค่อยพบ
ข้นึ บนสนั เขาหินปนู ระดบั 1,000-1,200 ม.

561D. montana มะเกลอื ปา้
ก่งึ ก้านมักมหี นาม ใบ 1.5-12 ซม. ใบแหง้
สิเหลอื ง ดอกตวั ผมู้ ชี น้ั กลีบดอกแยกลึก

1/2-2/3 ของหลอดกลีบ เกสรตัวผู้ 14-20
อัน ดอกตวั เมียมกี า้ นเกสร ไมม่ ขี น 4 อัน
เกสรตัวผ้ทู ีเ่ ปน็ หมนั 4-12 อัน ผล 1-3 ชม.
กลมมีตง่ิ ทดี่ า้ นบน พูของชนั้ กลีบเล้ียงแผ่
ตรงหรอื โค้งเปน็ คลื่น พบทวั่ ไปในทโ่ี ลง่ แจ้ง
ทเ่ี ปน็ ปาเสื่อมโทรม

5EQB2DENioAsCpEyArEos undulata
var. cratericalyx

พลับเขา ดูกลาั ง

ไมไมผ่ ลัดใบ สงู ถงึ 20 ม. ใบ 12-25 X 3-9
ซม. ยอดออ่ นมขี นสัน้ สีนํ้าตาลออ่ นประปราย
ใบแก่คอ่ นขา้ งหนา เรียบเกล้ียงท้งั 2 ดา้ น

เส้นใบขา้ งโคง้ 9-15 คู่ ก้านใบ 0.6-1 ซม.
ดอกตัวผเู้ ปน็ ช่อแนน่ ก้านดอก 5-7 มม. ชน้ั
กลีบเลย้ี ง 3-5 มม. รูประฆังแยกลกึ 1/2

ของหลอดกลบี เปน็ 4(5) พู หลอดกลบี
ดอก 0.8-1.3 ชม. แยกลกึ 1/3 ของหลอด
กลบี เกสรตัวผู้ 12-16 อนั มขี น ดอกตัวเมีย
ไมม่ กี ้าน ชน้ั กลีบเล้ียงแยก 1/3 ของชั้น

เปน็ พู หลอดกลบี ดอกเช่นเคยี วกบั ดอกตวั ผู้
แตใ่ หญก่ วา่ เกสรตวั ผู้ท่ีไมเ่ ปน็ หมนั 4-8 อนั

ไม่มขี น รังไข่มีขน ผล 1.5-2.6 ชม. รปไข่
หรอื เกอื บกลม ผลแหง้ ชน้ั กลีบเลยี้ งทรอง

ผลโคง้ กลับ ไม่มีเส้นใบ
หมายเหตุ พบทั่วไปในปาดบิ

5Q2Diospyros martabanica

ไขเ่ ตา่ 4»

I ffll Illi ■■

ไมไม่ผลดั ใบ สงู ถึง 13 ม ใบ 7-18 X 2ง
ชม. รปู ขอบขนาน ยอดออ่ นมขี นสีทอง ใบ
แก่ดา้ นบนเกลี้ยง ดา้ นลา่ งมีขนคล้ายไหม

เสน้ ใบขา้ งโคง้ 12-21 คู่ กา้ นใบ 0.2-0.5 ซม.
ดอกดัวผู้ กา้ นดอก 0.5-1 ซม. ชน้ั กลบี เลีย้ ง

7-8 มม. รูปกรวยแยกลกึ ถึงฐานเปน็ พแู คบ
แหลม หลอดกลีบดอก +2 ชม. แยกลึก
1/2-1/3 ของหลอดกลบี เกสรตัวผ้ไู มเ่ ทา่ กนั
12-16 อนั ไม่มขี น ดอกตวั เมีย กา้ นดอก
1-1.5 ชม. ก้านเกสร 1 อัน มขี นหนาแนน่
ผล 1.5-2.5 ชม. รูปไขห่ รอื กลม ฐานผลปม
ชน้ั กลีบเลี้ยงของผลแยกเกือบถงึ ฐานเป็นพู

แคบและแหลม ด้านนอกมขี นคล้ายไหม
โคง้ กลับด้านหลัง แตไ่ ม่เปน็ คลน่ื หมายเหตุ
ไม่ค่อยพบ ขน้ึ ทรี่ ่มในปาดิบ

248

^Diospyros coaetanea EBENACEAE
249
ล่าํ ตาควาย AA

Illi LLI u ไ I บ/4 \
11 m I ■■ 11 JHHL

ไมผ้ ลัดใบสงู ถึง 20 ม. เปลอื กต้นสีเทาเขม้
มีร่องแตกลึกตามยาว เปลอื กชั้นในสชี มพู

อมส้ม ใบขนาดถงึ 20 X 7 ชม. ใบแก่ ดา้ น

ลา่ งมีขน เสน้ ใบขา้ ง +20 คู่ ขนานหรอื

ไมข่ นานกนั ก้านใบ +1 ซม. ดอกตวั ผู้ กา้ น
ดอก 2-3 ซม. ชน้ั กลีบเลยี้ งรปู ระฆัง แยก

ลึก 1/3 ของชนั้ 4(5) พู มขี นสดี ำทงั้ 2 ดา้ น

หลอดกลบี คอกแยกลึก 1/5 เปน็ พู ดา้ นนอก
มขี น เกสรดัวผู้ 10-14 อนั ไมม่ ขี น ผล
32- ซม. สเี หลืองออกเขยี ว กลมหรือรปู ไข่
เปลือกแขง็ หนา > 2 มม. เรยี บเกล้ียงหรอื
มีขนเลก็ น้อยท่ฐี าน

หมายเหตุ ไมค่ ่อยพบ ขนึ้ ในท่ีกง่ึ โลง่ แจ้ง

565Diospyros dasyphylla

IIจนเขา

mm เแม

ไม้ไมผ่ ลดั ใบ สงู ถงึ 20 ม. เรอื นยอดแผ่กวา้ ง
และโปรง่ เปลือกตน้ ลนี ํ้าตาล มรี อยแตกตาม
ยาวตืน้ ๆ ใบ 7-20 X 3.5-8 ซม. ฐานใบมัก

ไม่สมมาตร ยอดออ่ นมขี นหนาแน่น ใบแก่
ด้านบนเกลี้ยง ด้านล่างมีขน เส้นใบขา้ งโค้ง

10-14 คู่ กา้ นใบ 0.3-0.5 ซม. มขี น ดอกด้วผู้
ไมมีกาน ชัน้ กลีบเลีย้ ง 2-3 มม. รูประฆัง

กว้าง แยกลกึ เป็น 4 พู แผอ่ อก หลอดกลบี
ดอก 6-7 มม. เกสรตัวผู้ 12-16 อนั มขี น
ดอกตัวเมยี ก้านดอก 2-3 มม. มีขน ผล 4-7
ซม. ขนาดใหญ่ และฉ่าํ น้าํ สกุ สแี สด กลม
หรือรปู ไข่ หรอื แปน้ กลบี เลีย้ งรองผลแยก
แผอ่ อกหรอื โค้งไปดา้ นหลงั ไมเ่ ป็นคลนื่ มี

ขนละเอยี ดดา้ นนอก ไม่มีลายเส้น กา้ นผล
+0.5 ซม.

หมายเหตุ ไม่คอ่ ยพบ ขน้ึ ในทร่ี ม่ ตามหุบเขา

ในปาดบิ

SYMPLOCACEAE ตาร™ที 12

เป็นวงศ์เลก็ ๆ เขตศูนย์สตู รทวั่ โลก +250 ชนดิ ในภาคเหนอื พบ 1 สกุล 9 ชนิด เปน็
ไมไมผ่ ลดั ใบ ใบเดย่ี ว เรยี งแบบสลบั หรือวนรอบ ขอบใบมกั จะมีชห่ี ยัก ดอกสขี าวหรือ
เหสอี ง ออกเปน็ ชอ่ เรยี วแคบ (spike) ชั้นกลีบดอกเปน็ หลอดสัน ๆ ปลายแยก 5 พู

ซ้อนกนั มเี กสรตัวผูม้ ากมายตดิ กับหลอดกลบี ระหวา่ งพกู ลบี กา้ นเกสรตวั เมยี 1 อัน
รังไข่ฝังตวั อยู่ในฐานรองดอก ผลเป็นดรพู๊ มชี นั้ กลีบเล้ียงดา้ นบน พบกระจายประปราย
ในปาดิบเขา น้อยท่ีจะอยรู่ ะดับต่าํ กว่า 1,000 ม.

1. ดสกกว้าง 2.5-5 ขม. กลบี ดอกหลอมตดกนั ู >1/3 ยล >2 ขม S.henschelli573

1. ดอก <2 ขม. กลีบ^อกหลอม^ดกันเฉหาร!ทีฐ่ าน ยล <2 ขม.

2. เสน้ กลางใบนูนขน กลบี เลยงไม่มีขน ** 586S. lucida

2. เส้นกลาง}บจมลงจากกาั นบน

3. กลีบเลยงมขี นด้านนอก

4. มีใบประดับปดิ สว่ นรงั ไข่ กาั นดอกย่อย <0.5 ขม.

รังไขไ่ ม่มีขน S.cochinchinensis ssp. cochinchinensis574

4. ไมม่ ีใบประดบั (รว่ งไว)

5. รงั ไข่ไม่มขี นใบ 11-24 ขม.ไน่มู ขี น 567ร. longifolia
5. รงั ไข่ +มีขน ใบ 3-10 ขม. เกลยี้ งหรือมีขน 568ร. sumunita
5. เงไขม่ ีขนิ ใบ 7.5-20 ขม ดา้ นลา่ งมขี น ร. macrophyIla572

3. กลบี เลย้ี งไมม่ ีขนดา้ นนอก

6. กัานดอกย่อยยาว <0.5 มม. S.cochinchinensis ssp. laurina574

6. ก้านดอกย่,อยยาเ) >0.5 มม.

7. ตใยอดท่ปี ลายฦงใหญ่ กาบใบดา้ นนอกเ่ มม่ 'ี ชน ดา้ นใ่ นมีขน569ร. dryophylla

7. ตายลดทปี่ ลายกงเ^ละกาบใบไม่มขี น (ทงั้ ดว่นนอกและด้านใน) ^s. hooken

7. ตายอดทปี่ ลายกงและกาบใบมีขน (ทั้งดา้ นนอกและดา้ นใน)
8. เกสรดัวข้ +100 อัน หมอนรองอกมขี น ร. racemosa571

8. เกสรตวั ยู 25-40 อนั หมอนรองดอกไม่มขี น 568S. sumunita

571Symplocos racemosa

ไมพ้ ุ่มหรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก สงู ถึง 8 ม.
ใบ 6-15 X 1.5-5 ชม. รูปไข่กลบั ขอบใบมีซ่ี
ไมช่ ัดเจน ใบแก่มกั จะเรียบเกลย้ี ง เส้นใบ
ข้างโค้ง 5-9 ค่ ก้านใบ 0.7-1.5 ชม. ก่ิงก้าน
มกั จะเรยี บเกล้ยี ง ดอกเปน็ ชอ่ เรียวเลก็ ยาว
5-10(17) ชม. ก้านดอก 1-3(6) มม. กา้ นดอก
มีขนและมีกาบทห่ี ลดุ ไว 3-4 มม. ชั้นกลบี
เล้ียง 1-3 มม. เรยี บเกลยี้ ง ยากทจี่ ะมีขน
เลก็ ๆ ช้นั กลีบเลีย้ ง 5-6 มม. เกสรตวั ผู้
+100 อัน หมอนรองดอกมขี นเลก็ น้อย ผล
0.8-1.1 ชม. รปู มนรี ชัน้ ห้มุ เมล็ดแข็ง ผวิ
เรยี บ ภายในมี 1 เมล็ด
หมายเหตุ พบในทีแ่ ห้งแลง้ กว่า ทีระดับ
<1,000 ม.

250

572Symplocos macrophylla 8YMPLOCACEAE
น II Fffl Issp. sulcata 251
fx A*
เหมือดดอย
m

ไมพ้ มุ่ หรอื ไมย้ ืนตน้ สูงถงึ 18 ม. เปลอื กตน้
สนี ํ้าตาลอ่อนหรอื นา้ํ ตาลอมแดง บางเรียบ

หรือแตกตามยาวเลก็ นอ้ ย ใบ 8-20 X 3-6.5
ซม. ขอบใบมีชี่หยกั ละเอียดและมีตอ่ ม ยอด
ออ่ นและก้านมีขนยาวลนื ้าํ ตาลเขม้ ปกคลมุ

เสน้ ใบขา้ งโค้ง 6-17 คู่ จรดกันท่ขี อบใบ กา้ น

ใบ 0.6-1.3 ชม. ดอกเปน็ ช่อ ยาวถึง 3 ซม.

กา้ นดอกยาวถึง 2 ชม. มขี นหนาแนน่ ตุม่
ตารปู กรวย มีกาบใบท่ีหลุดรว่ งไวซอ้ นก้น
ห่อท้มุ 1.5-5 มม. ชัน้ กลีบเลย้ี ง 1-2 มม.
แยกเป็นพูลึก ชน้ั กลบี ดอก 2.5-6 มม. เกสร

ตัวผู้ 30-50 อนั หมอนรองดอกมีขนหนา
แน่นและมีสันบาง ๆ ผล 0.6-0.9 ชม. รปู มน
รีหรอื ทรงกระบอก ที่ยอดมชี ้นั กลีบเลย้ี งคง
อยู่ เน้อื ผลบางมชี ั้นทมุ้ เมล็ดแข็ง ภายในมี
เมลด็ สีนาํ้ ตาลเขม้ 2 เมลด็ หมายเหตุ มกี าร

กระจายกวา้ งขวาง พบท่วั ไปตามชายปาดบิ เขา

573Symplocos henschelii

ไม้ไม่ผลดั ใบ สงุ ถงึ 30 ม. ใบ 7-17 X 3-7.5
ชม. ตุ่มตาใบทีป่ ลายยอดมขี น ใบแก่ คา้ น
บนเรียบเกล้ียง ด้านล่างเกลยี้ งหรือมขี น

ห่าง ๆ บนเสน้ ใบ เส้นใบขา้ งโคง้ 5-11 คู่
กา้ นใบ 0.5-1.7 ซม. ดอกเป็นช่อแคบ ยาว
ถึง 10 ชม. ก้านดอก 3-6 มม. ชน้ั )กลบี เลยี้ ง
0.6-1 ซม. ปลายเปน็ พสู ั้น ๆ ช้นั กลบี คอก
2-3 ชม. เชอื่ มกนั 1/2-3/4 ของหลอดกลบี

ปลายแยกเปน็ พแู ผก่ วา้ ง หรอื โค้งไปข้าง
หลงั เกสรตัวผู้ 20-110 อัน เชอ่ื มกันเป็น
หลอด ส้ันกวา่ และเชื่อมกับหลอดกลีบ ก้าน

เกสรตวั เมียปลายเปน็ ปมุ ผล 3-5 X 2-3 ซม.
สเี ขียว รูปไข่กลับแคบถงึ รูปกระสวยปลาย
แบน มักจะไมส่ มมาตรหรือโคง้ มเี นื้อ
ชน้ั ทมุ้ เมล็ดผิวเรียบ

SYMPLOCACEAE
หมายเหตุ หายาก เป็นไม้เฉพาะถิ่นของดอย
อนิ ทนนทแ์ ละเทือกเขาใกล้เคียง พบในปาท่ี

ไม่ถกู รบกวน ระดบั 1,400-1,800 ม.

574Ss.spc.occohcinhcinhcinheinnesinssis

เหมอื ดหลวง A

11111111 L■U■ II wmnI /—-\

ไม้พุ่มหรอื ไม้ยืนตน้ ขนาดเลก็ น้อยทจ่ี ะสงู

ถึง 20 ม. เปลอื กต้นสีเทาเขม้ หรอื นา้ํ ตาล

เกลีย้ ง มีสันเป็นรปู เกีอกม้าเลือน ๆ ใบ

(9)12-25 X 3-9 ชม. ส่วนมากมนรีแคบ
ปลายท้ังสองขา้ งแหลม ขอบใบมีซี่ต้ืน ๆ และ

มตี ่อม ยอดออ่ นมีขนสนี า้ํ ตาลอมสม้ หนา

แนน่ ใบแก่คา้ นล่างมกั จะมขี นโดยเฉพาะบน
เสน้ ใบ เสน้ ใบขา้ ง 8-16 คู่ ขนานกันและ
เห็นชัดเจนจากดา้ นล่าง เสน้ ใบยอ่ ยเปน็ ขน้ั

บนั ได ก้านใบ 0.5-2 ชม. กา้ นออ่ น และตมุ่
ตาที่ปลายมขี นลีนา้ํ ตาลหนาแน่น ดอกมี
กล่นิ หอมเล็กน้อย เป็นช่อยาวแคบ ชอ่ ยาว

31-5 ซม. กา้ นร่วมมขี นหนาแน่น ก้านดอก

สั้นมาก <0.5 มม. มกี าบใบซงึ่ ห่อหม้ รงั ไข่
ไว้ทงั้ หมด รังไข่ >2 มม. พกู ลบี เล้ยี ง +2
มม. ดา้ นนอกมขี น ขน้ั กลีบดอก 3-5 มม.
ผล 0.5-1 ชม. แก่จัดสเี ขียวอมน้าํ เงนิ รปู

กลมหรือรปู คนโทคอแคบ ปลายผลมีจงอย
ของขั้นกลีบเลีย้ ง มีรอ่ งตน้ื ๆ และเน้ือบาง

มี 1 เมล็ดท่ีโค้งงอ

หมายเหตุ พบทั่วไป อยูในขน้ั ล่างของปา่ ดบิ
เขา ทรี่ ะดบั ความสงู ถงึ 2500 ม. ที่คล้ายกน้
ssp. laurina ใบแกไ่ มม่ ีขน ขอบใบมชี ่ี

หยักไมช่ ัดเจน เสน้ ใบข้าง 6-9(13) คู่ ไม่
ขนานกนั มักจะจรดกนั เป็นเส้นยาวตาม
ขอบใบ ขั้นกลบี เล้ยี งไมม่ ขี น และไมพ่ ัฒนา
ใหญ่ขนึ้ ในผล จะปกคลมุ เฉพาะที่ฐานของ

รงั ไข่

252

STYRACACEAE STYRACACEAE
253
วงศข์ นาดเล็ก แตม่ กี ารกระจายกวา้ งขวาง
ทั่วโลกประมาณ 160 ชนดิ ทางภาคเหนอื

พบ 1 สกลุ 2 ชนดิ

575Styrax benzoides a* A.

กำยาน

II II ■rm■■Il■li 1I 1I

ไม้ไมผ่ ลดั ใบขนาดเลก็ สงู ถงึ 15(20) ม.
เปลอื กตน้ สนี าํ้ ตาลอมแดง เรยี บหรือมรี อ่ ง
ตามยาว เปลือกชนั้ ในมียาง ใบ 7-15 X 3.5-

5.5 ชม. รปู มนรีแคบหรือรูปหอก ขอบใบ
เรยี บ เสน้ ใบข้างโคง้ งอมาก 6-11 คู่ เส้นใบ
ย่อยสานเป็นช้นั บันได ใบแกด่ า้ นลา่ งมขี นขาว

น่มุ รูปดาวสานกันหนาแนน่ ก้านใบ 0.6-1.5
ซม. ไม่มหี ูใบ ดอก 0.9-1.5ชม. ลขี าว สมบูรณ์
เพศ เปน็ ชอ่ ยาวถงึ 20 ชม. ก้านดอก 2-4 มม.
มีขนหนาแน่น ชัน้ กลบี เลยี้ ง +4 มม. รปู
ระฆงั ขอบเรียบหรอื มรี อยหยักต้ืน ๆ หลอด

กลีบดอก 2-2.5 มม. ปลายแคบแหลม 5 พู
เกสรตัวผู้ 10 อนั เชอื่ มก้นทีฐ่ านติดกบั หลอด

กลบี ดอก อบั เรณสู ีแสด ก้านเกสรตัวเมยี
7-12 มม. ปลายเปน็ 3 พู รังไข่มีขน ผล

1-1.8 ชม. สเี ขยี วอมเทาออ่ นกลมมีขนรปู ดาว
หนาแนน่ เปลอื กบาง <2 มม. แตกได้เป็น 3
สว่ นไม่เท่ากนั แตล่ ะสว่ นมเี มล็ดแข็ง 1(2)
เมลด็ ลนี ้าํ ตาลเขม้ ทฐ่ี านผลมีชนั้ กลบี เลย้ี ง
คงอยู่ หมายเหตุ พบทวไปในปาชนั้ ล่าง และ

ตามชายป่าดิบเขา สงั เกตได้ง่ายจากโครง
สร้าง “กอล'' ทีเ่ ป็นรปู คาว ซ่ึงมักจะเข้าใจว่า
เปน็ ผล (ดรู ปู ) ทีค่ ลา้ ยกนั

576S.rugosus\บ 4-10 X 2-6 ซม. รปู ไข่
ขอบใบหยกั ลกึ ไม่สม่าํ เสมอ ด้านล่างมขี น

หนาแนน่ กา้ นใบ <0.5 ชม. ดอก 1.4-1.8
ชม. ออกเดยี่ วหรอี เปน็ คใู่ นซอกใบ ช้ันกลบี
เล้ียงแยกเปน็ พูลกึ ๆ ไม่เทา่ ก้น ผล +1 ซม.
ไมค่ อ่ ยพบ ขึน้ ในปาเขาทีโ่ ลง่ แจง้

577s.benzoin ฐานใบกลมหรือป้าน ผล
21.5- ซม. ไม่แตก เปลือกหนา (3-5 มม.) พบ
ในประเทศใกล้เคยี ง ในปาดบิ ทีร่ ะดบั ต่าํ

กวา่ 500 ม.

OLEACEAE 1. ใบประกอบแบใเขนนอุใเลายคี

ส่วนใหญอ่ ยใู่ นทวีปเอเชยี ท่วั โลกประมาณ 2. ใบยอ่ ยขอบใบIIIนขหยัก Fraxinus floribunda576

2. ใบยอ่ ย ขอใ!ใบเรียบ Schrebera swietenioides5™

615 ชนดิ ในภาคเหนอื พบ 5 สกลุ 11 ชนิด 1. ใบเดยว
ใบเดี่ยวหรอื ใบประกอบแบบขนนกชนั้ เดียว
3. ใบแก่ดา้ นลา่ งJiขนละเอยี ด

4. เขอบใบมีขหยัก Olea oblanceolata565

เรียงตรงกันข้าม ไม่มีหใู บ ดอกเลก็ ส่วนใหญ่ 4. เขอบใบเรยี บ Olea rosea584
สีขาวหรอื เหลอื งอ่อน ชั้นกลีบเล้ยี งแยก 4
แฉก หลอดกลีบดอกแยก 4 กลีบ บางครั้ง 3. ใบแกเ่ รียบเกลย้ี ง

5. หลอุ,ดกลีบด^กยาวกวา่ พกู ลีบมาก ในอาจจะมขี ห่ี ยกั หรือไม่มี

6. ขัน้ กลีบเลยง +10 มม. มีบ^ุ ยาว Olea salicifolia586

ติดกนั เป็นคู่ เกสรตวั ผตู้ ดิ กับหลอดกลีบ 6. ขั้นกลบี เลยง า มม. มีขนสนั้ หรือไมม่ ี Olea dioica587

ดอกระหวา่ งกลีบ กา้ นเกสรตัวเมยี มกั ติด 5. หลอดกลีบดอกสั้นฤว่าพกลบี ขอนใบเรยี บ

7. ดอกออกใเลายกงหรัอขอกใบบน ๅ เกสรตวั ยยู้ าวกวา่ หลอดกลีบดอก

ดา้ นขา้ งของรงั ไข่ ไมม่ หี มอนรองคอก ผลมี „ Ligiistrum confusum588

ปีกหรอื ผลแบบดรูพ ลกั ษณะทางนเิ วศส่วน 7. ดอกหงหมดออกในขอกใบ เกสรตัวย'ู ส้นั กว่า หลอดกลีบดอก
ใหญเ่ ป็นไม้เรือนยอดชนั้ ล่าง ในปาดิบเขา
8. กาั นใบ 2-3 ขม. เสนใบขางไมจ่ มลงจากดา้ นบน ปลายกลบี ดอก

ไมแ่ คบลง Chionanthus ramiflorus560

ท่ีมกี ารรบกวนน้อย 8. กัานใบ 0.7-1 ขม. เสนใบขางจมลงจากดา้ นบน ปลายกลีบดอก

578Fraxinus floribunda แคบลง Chionanthus caudiflorus56'

จันทรท์ อง fih 4*

IIlI lMi LMI MII II IIII II II

ไม้ผลดั ใบระยะส้นั สงู ถึง 25 ม. เปลอื กตน้
สีนาํ้ ตาลเขม้ มรี อ่ งลกึ ๆ ใบ 23-36 ชม.
แบบขนนกปลายค่ี มีใบยอ่ ย 2-4 คู่ ขอบใบ
มซี ลี ะเอียด ใบแก่ไม่มขี น กา้ นใบย่อย ด้าน
ข้าง 0.6-2 ซม. กา้ นใบย่อยท่ีปลายยาวถึง 3.5
ชม. ก้านใบรว่ ม 6-20 ซม. ดอกสขี าวมกี ลน่ิ
หอม เป็นช่อใหญท่ ี่ปลายก่ิงออกพรอ้ ม ๆ กับ
ใบออ่ น ดอกแยกต้น ชนั้ กลีบเล้ียง 1-1.5

มม. รปู ถว้ ยปลาย 4 แฉก กลีบดอก รปู
ขอบขนาน 4 กลบี 3-4 มม. เชื่อมก้นที่ฐาน
เกสรต้วผูส้ นั้ กวา่ กลบี ดอกมาก กา้ นเกสร
ตวั เมยี สน้ั ปลายแยก ผล 2-3.5 ซม. ดา้ น
หน่ึงมีป็ก ยอดผลกว้างมตี ่งิ ทปี่ ลาย สอบแคบ
ท่ฐี านมชี ั้นกลบี เลยี้ งปกคลมุ หมายเหตุ ไม่
คอ่ ยพบ ขน้ึ ในปาดบิ เขาท่ีถกู รบกวนน้อย

878Schrebera swietenioides เบ
ย่อยมขี อบใบเรยี บ กง่ิ และกา้ นบริเวณข้อ

หนา ดอก 0.8-1 ชม. สเี ขยี วอมเหลือง ดอก
แก่เปลยี่ นเปน็ ออกนํา้ ตาล มีกล่ินหอม

กลางคนื ชัน้ กลีบดอกเป็นท่อทรงกระบอก

แคบ พกู ลบี บานออก 4-7 กลีบ ยาวเท่ากับ
หลอดกลีบ 5-8 มม. ผล 3.5-7.5 ซม. แขง็
รูปไขก่ ลบั หรอื คลา้ ยลกู ขา่ ง แตกไดเ้ ป็น 2
ซกี แตล่ ะซกี มี 2-4 เมลด็ ที่มปี ีก ขนประปราย
ในปาผลดั ใบทรี่ ะดับความสงู ถึง 1,200 ม.

254

53QChionanthus ramiflorus OLEACEAE
255
■a,1W| I I IBM I III
1111 n IM

ไม้ผลดั ใบขนาดเลก็ สูงถึง 17 ม. กง่ิ ก้าน

เรยี วเลก็ และลลู่ งเล็กน้อย เปลอื กต้นสิเทา
ออ่ นถงึ ออกดำ เกล้ียง หรือแตกระแหงเล็ก
นอ้ ย ใบ 9-25 X 3.5-7 ซม. ขอบใบเรยี บ ใบ
แกบ่ าง ด้านบนเขียวเขม้ ผวิ ใบเรยี บเกลย้ี ง
เสน้ ใบขา้ ง 8-12 คู่ กา้ นใบ 1.2-3 ชม. ดอก
สีขาวหรอี เหลืองออ่ น ชอ่ ดอกแตกแขนง
ยาว 3-15 ซม. แขนงข้างของชอ่ ดา้ นลา่ งยาว
อย่างนอ้ ย 1/2 ของความยาวของช่อหลัก
กา้ นดอกยาว 1-2 มม. ชัน้ กลบี เลยี้ ง 1-1.5

มม. พกู ลบี ลึก 4 กลบี หลอดกลบี ดอก +3
มม. พูกลบี 4 กลบี รปู ขอบขนาน ยาวเปน็
2 เทา่ ของหลอดกลบี เกสรตวั ผู้สน้ั กว่าหลอด
กลีบ อับเรณู +1 มม. ไมม่ กี า้ นชู กลมมีติง่
ทป่ี ลาย ปลายเกสรตวั เมยี เป็น 2 พจู าง ๆ
กา้ นชูสน้ั ผล 1.2-2 ชม. สเี ขียว เมื่อสุกเป็น

ลแี ดงเขม้ หรือมว่ งออกดำ รูปมนรีหรือรปู ไข่
กลบั มีชัน้ กลีบเลย้ี งรองรบั เน้ือผลบาง ชั้น

ทมุ้ เมล็ดแข็งภายในมี 1 เมล็ด หมายเหตุ พบ
ทวไปในปาผลดั ใบและปาดบิ ทีค่ ล้ายกนั อีก
2 ชนดิ ท่มี แี ขนงข้างของช่อดอกยาว <1/2

ของชอ่ หลกั
581 c. caudifolius ใบ 9-20 ซม. กาน
ใบ 0.6-1.2 ชม. ดอกออกเปน็ ช่อยาวแคบ
(spike) ในซอกใบบน ๆ กลบี ดอกแคบ
ปลายแหลม อับเรณูรปู ไข่ ผล 2.5 ซม. รปู ไขห่ รอื มนรี ฐานแหลมเลก็ นอ้ ย พบในทอ้ งถ่นิ
ท่ีมีความชุ่มชืน้ ระดบั <1000 ม.

562c.sutepensis กลีบดอกรปู ขอบขนานไมแ่ หลม อับเรณมู นรปี ลายกลม

™2Ligustrum confusum ขีขม jZTJMZE I 1 I I I □

ไมพ้ มุ่ หรอื ไม้ต้นขนาดเลก็ สงู ถึง 8 ม. ใบ 4-12 X 1.2-2.5 ชม. รปู ไขแ่ คบหรีอรปู หอก
ขอบใบเรยี บ เส้นใบข้าง +5 คู่ กา้ นใบ 0.3-1.2 ซม. มีขนละเอียด ก่งิ ก้านอ่อนมีรอู ากาศ
มาก ดอกลขี าวหรอื ครมี เปน็ ช่อออกที่ปลายก่ิงหรอื ในซอกใบบน ๆ ช่อยาว 3-14 ซม.
แขนงลา่ งของช่อ ดอกยาว +1/2 ของช่อหลัก มใี บประดับ 2 ใบ ทีห่ ลุดร่วงไว กา้ นคอก
สั้น ชัน้ กลีบเล้ียง 1.5 มม. ไม่มีขน ช้ันกลบี ดอก 4-5 มม. รูปกรวย พกู ลีบแผอ่ อก

พูยาวกวา่ หลอดกลบี เกสรตวั ผู้ 2 อัน โผลพ่ น้ หลอดกลีบดอก ผล +0.5 ซม. สีม่วงดำ
กลม มีชัน้ กลบี เล้ยี งทีฐ่ าน มีเนือ้ บางและชัน้ ทมุ้ เมลด็ แขง็ หมายเหตุ ไมค่ ่อยพบ ใน
ปาดบิ เขาทมี่ ีการรบกวนน้อย ทค่ี ลา้ ยกนั Chionanthus™0 ดอกไม่ไดอ้ อกท่ีปลายกง่ิ
เกสรตวั ผูส้ นั้ กวา่ หลอดกลีบดอก

OLEACEAE

rosea584OZea

ไมพ้ ุ่มหรือไมย้ ืนต้นขนาดเลก็ สูงถงึ 12 ม.
เปลือกตน้ สีนํ้าตาลเขม้ มรี อยแตกตน้ื ๆ
ใบ 4-16 X 1.5-5.5 ซม. ขอบใบเรียบ ตา้ น
ล่างมีขนละเอียดโดยเฉพาะบนเส้นใบ เสน้
ใบข้างโค้ง 6-10 คู่ กา้ นใบ 0.4-1.1 ซม ดอก
0.2-0.4 ชม. สีขาวหรือเหลอื งอ่อน ดอกแห้ง
สีออกชมพู แยกเพศ กา้ นดอกและชั้นกลบี
เลี้ยงมีขน ช่อดอกตัวผมู้ ีขนหนาแนน่ ช่อ
ดอกยาวถึง 15 ซม. พูกลีบเล้ียงรปู สาม
เหลี่ยม ช้นั กลีบดอก +2 มม. พกู ลบี กลม
ดอกต้วเมยี ดอกออกห่าง ๆ ชอ่ ยาวถงึ 15
ชม. พูกลีบเลยี้ งรปู สามเหลี่ยม ช้นั กลบี ดอก
ยาว +3.5 มม. พูกลบี กลม +1 มม. อบั เรณู
ไม่มกี ้านชู กลมมตี ิง่ เล็ก ๆ ทั้ง 2 ด้าน ก้าน
เกสรตัวเมยี หนาและสน้ั ปลายเป็นแผน่
ผลมนรหี รอื กลม ปลายแป้นเลก็ น้อย เน้ือ
ผลบาง ชัน้ หมุ้ เมล็ดแข็ง ภายในมี 1 เมลด็
หมายเหตุ ขนึ้ ประปรายในปา่ ดิบเขาทมี่ ีการ
รบกวนนอ้ ย ทคี่ ล้ายกน้

585O. oblanceolata ใบกวา้ งทีสุดใกล้
ปลายใบ มชี หี่ ยกั คม ด้านล่างมีขนละเอยี ด
ดอกเป็นกลุม่ ช่อ ยาว +9x5 ซม. กา้ น
ดอกและกลบี เล้ยี งมีขนยาว ชั้นกลีบคอก
+3 มม. อบั เรณกู ลม

586O. salicifolia คำไก ขอบใบมหี ยัก
ปา้ น ใบไม่มีขน ชอ่ ดอก 3-11 X 1-3 ชม.
ช้ันกลบี เลีย้ งมขี นยาวปกคลุม ชน้ั กลบี ดอก
+1.5 มม. อับเรณูมีติง่ สัน้ ๆ

587o.dioic ขอบใบเรยี บ หรอื มีชห่ี ยัก
หา่ ง ๆ ใบไมม่ ีขน ช่อดอก +3 ชม. กา้ น
ดอกและชัน้ กลีบเล้ียงเกลี้ยงหรอื มขี นสน้ั ๆ
ประปราย ชนั้ กลีบดอก +2 มม. อับเรณมู ี
ตง่ิ ลกึ ทั้ง 2 ดา้ น ผล 1.2-1.8 ชม.

256

APOCYNACEAE

APOCYNACEAE วงสโ์ มก

สว่ นใหญ่อยใู่ นเขตศูนยส์ ตู ร ทวั่ โลกประมาณ 1,700 ชนิด ในภาคเหนอื มี 10 สกล 19 ชนดิ ลกั ษณะเป็นไมย้ นื ต้นและไมพ้ ุ่ม
ลำต้นและใบมยี างสขี าว ขอบใบเรยี บ ดอกมีกลบี เล้ยี งแยก 5(4) กลบี กลบี ดอกมกั จะเชื่อมเป็นรปู กรวยแคบหรือเป็นหลอด
ปลายแยกเปน็ พกู ลีบ ซง่ึ ชอ้ นกนั ในดอกตูม เกสรตวั ผูต้ ิดอยู่ดา้ นในของหลอดกลบี รงั ไข่มกั จะแยกออกเป็น 2 หนว่ ย แตก่ า้ น
เกสรตดิ ก้น ผลส่วนใหญ่เปน็ ผลแหง้ แตกตามยาว (follicle) บางครงั้ เปน็ ผลสด เมลด็ มักจะมีแผงขนติดด้านเดยี วหรอื ท้ัง 2 ด้าน
การกระจายสว่ นใหญ่ในปาระดับตา่ํ ทง้ั ในทชี่ ืน้ และในท่ีแห้ง ประโยชนส์ ว่ นใหญ่มกั จะปลกู เป็นไม้ประดบั เพราะดอกเด่น

งดงาม มีหลายชนิดทีมพี ิษ และมีคณุ ค่าทางยา

1. ใบเรียงเป็นวงรอบ

2. ยลแตกได้ เมล็ดมแี ยงขน 2 แยง (Fig.A) Alstonia594

2. ยลไม่แตก ชน้ั ทุมเมล็ดแขง้ เมลด็ ไมฆ่ ขน 588 Rauvolfia verticillata

ไม้'ทมุ่ ใบบางคล้ายกระดาษ เสน้ ใบขา้ งโค้ง 9-18 คู่ กง่ิ ค้านเปน็ ลเี่ หลยี่ ม ดอกขาวหรือแดง ออกเป็นวงที่ปลาย

กิง่ หลอดกลีบดอก 9-18 มม. พูกลบี 2-4 มม. ข้อนเวียนทางซา้ ย ผลเดี่ยวหรอื ออกเปน็ คู่ 8.3-1.4 X4.5-5.5 มม.

1.ใบออกตรงกนั ขาม

3. ส่วนของพขื มหี นาม 589Carissa spinarum

ไม้ท่มุ หรือไม้เล้ือย สงู ถึง 5 ม. ใบกลมหรือมนรื เส้นใบข้างโคง้ 2-5 คู่ ดอกสขี าว หลอดกลีบดอก

5-21 มม. พูกลบี 1.5-15 มม. ปลายแหลม ซอ้ นทับค้นทางขวา ไมม่ ีหมอนรองดอก ผล 3-6 ชม. มี 4 เมล็ด

3. ส่วนของพขไมม่ หี นาม

4. รปู วธิ านของดอก

5. กลีบดอกขอนเวียนทาง,นาย (fig.B)

6. เกสรตัวยเู้ ชือ่ มเปน็ โดมรอบด้านเกสรตัวเมยี ยาวทน้ กลบี ดอก Wrightia600

6. เกสรดวั ยูแยกกัน อยู่ภายในหลอดกลบี ดอก

7. มหี มอนรองดอก 588Rauvolfia verticillata

7. ไมม่ ีหมอนรองดอก

8. ใบมีเลันใบขนานกบั ขอบใบ "OHunteria zeylanica

ไมค้ น้ สูงถงึ 20 ม. ใบ 4-17 X 1.2-6.5 ชม. เส้นข้างใบ 14-30 คู่ ฐานคา้ นใบเปน็ กาบ

หมุ้ กง่ิ ดอกลีขาว หลอดกลีบดอก 6-8.5 มม. ผล 1.5-3.5 X 08-1.6 ชม. ลสี ้ม ออกเป็นคู่

รูปไขม่ ี 2 เมล็ด

8. ไมม่ เี ลันใบขนานกบั ขอบใบ เลนั ใบข้างแตกแขนง 591Tabernaemontana
5. กลบี ดอกขอ้ นเวยี นทางขวา (fig.C)

9. เกสรตัวย้เชอื่ มเปน็ โดมรอบดา้ นเกสรตัวเมีย (figE)592Kibatalia macrophylla

ไมท้ ุม่ หรือโม้ค้น สงู ถึง 15 ม. ใบ 17-35 X 5-13 ชม. มขี นอยา่ งน้อยบนเส้นใบ

ดอกขาวหรอื เขียวอ่อน เป็นขอ่ ยาว 2.8-4.2 ชม. คา้ นข่อส้นมาก พกู ลบี ดอก 1.2-1.5 ชม.

อับเรณูรูปศร หมอนรองดอก 5 พู ผลเปน็ คู่ มหี ลายเมลด็ กลมรี

9. เกสรต้ัวยแู้ ยกกนั อยภู่ ายในหลอดกลบี้ ดอก

10. ไมม่ หี มอนรองดอก Holarrhena598

10. หมอนรองดอกเปน็ 2 หู 593Kopsia arborea

ไมท้ ่มุ หรอื ไมค้ ้นขนาดเล็ก สูงถงึ 12 ม. ใบ'7-22 X 1.5-6 ชม. เส้นใบข้าง 15-18 คู่

ดอกลีขาว ขอ่ ดอกยาว 6.5-9 ชม. กลบี เลี้ยง ±2.5 มม. รปู หอกหลอดกลีบดอก 2.8-35 ชม.

อับเรณรู ูปไข่ ผล 26-3.9 X 1.1-2.2 ชม. 590Hunteria zeylanica Fig.G Fig.H
593Kopsia arborea
4. รปู วธิ านของผล
Tabernaemontana591
11. ยลสดไม่แตก
12. ยลไม่มชี น้ั หุ้มเมล็ดทีแ่ ขง้ (berry) Holarrhena 598
12. ยลมชี น้ั ห้มุ เมลด็ แขง้ (drupe)
592Kibatalia macrophylla
11. ยลแทง้ แตกได Wrightia600
13. เมล็ดมเี ย่อื หุม้ (aril) สีแดง

13. เมล็ดมแี ยงขน (tig.F)
14. ขนขไ้ี ปทางดา้ นปลายยล (fig.G)
14. ขนขไ้ึ ปทางฐานของยล (fig.H)
15. เมล็ดมีจงอย
15. เมล็ดไม่มจี งอย

257

A59P4AOClsYtNoAnCiaEAsEcholaris

var. scholaris

พญาสัตบรรณ ตนี เป็ด
□□■■tUJJJJZ] พ^^

ไมผ้ ลัดใบระยะสนั สูงถึง 20(40) ม. เรือน
ยอดเป็นชั้น ๆ ลำตน้ ยาวและตรง บางครั้ง
ทฐี่ านจะเป็นร่อง เปลอื กต้นสนี ํ้าตาลอมครีม
เกลี้ยง เปลอื กชัน้ ในมีนาํ้ ยางสขี าว ใบ 5-32
X 1.5-8 ชม. ออกเป็นวง ๆ ละ 4-8 ใบ คลา้ ย
นิว้ มอื ใบแกเ่ รยี บเกล้ียง ดา้ นลา่ งสีชดี กว่า

เส้นใบขา้ งตรงและขนานกนั 20-40 คู่ เสน้
ใบย่อยเห็นชดั จากดา้ นบน กา้ นใบ 0.7-1.8
ชม. มกั จะเปน็ รอยแผลของหูใบชัดเจน
ระหวา่ งคใู่ บ ดอกสีขาวหรือเขยี วอมเหลอื ง
ชอ่ ดอกแตกแขนงออกทป่ี ลายกง่ิ ก้าน ช่อ

ยาว 3-13 ชม. ก้านชอ่ มขี นละเอียด กา้ น
ดอก +1 มม. กลีบเลีย้ ง 1-2 มม. หลอดกลีบ

ดอก 5-10 มม. พกู ลีบ 1.7-1.5 มม. ช้อน
ทบั ไปทางช้ายในดอกตูม เกสรตวั ผู้ตดิ กับ
สว่ นบนของหลอดกลบี ไม่โผลพ่ ้นออกมา
อับเรณปู ลายแหลม 1-2 มม. ก้านเกสรตัวเมีย
3-5 มม. รงั ไข่มขี น หมอนรองดอกเลก็ มาก
หรือไม่มี ผล 21-56 X 0.2-0.3 มม. ออกเปน็
คู่ เกลยี้ ง แตกออกไดเ้ ป็น 2 ส่วน เมลด็

รปู ขอบขนาน ขนาด 4-7.5 มม. มขี น ปลาย
ทง้ั 2 ด้านปา้ นหรอื กลม หมายเหตุ พบ
ทวั่ ไปในปาผลัดใบ ปาดบิ และตามแนวชาย
ปา มกั จะเป็นไม้ปลูก ที่คล้ายกันอกี 3 ชนดิ
ที่ใบเรยี งเปน็ วง ๆ ละ 3-4 ใบ ปลายใบทง้ั 2

ข้างสอบ 595A. rostrata ไมย้ นี ตน้ สงู ถงึ
30 ม. ใบ 5-14 X 1.6-5.5 ซม. เสน้ ใบข้าง 35-
55 คู่ ก้านใบ 1.1-2.3 ชม. กา้ นดอก 1-2 มม.
หลอดกลีบดอก 4-6 มม. พกู ลีบ 2.2-2.5 มม.
มีขนละเอียดท้ัง 2 ดา้ น ผล 12-20 X 0.7-0.9
ชม. ออกเดย่ี ว ๆ พบประปรายในปาดิบ
ระดบั สูงถึง 1,300 ม. 596A. rupestris
ไม้พ่มุ สูงถงึ 4 ม. ใบ 2.5-13 X 0.5-2 ชม.
มนรี แคบหรือรปู หอก เส้นใบขา้ ง 50-80 คู่
ในชอกใบมตี ่อมไมม่ กี ้านใบ กา้ นดอก 2.5-4
มม. หลอดกลบี ดอก 7 มม. พูกลีบ 3 มม.
รงั ไข่เกล้ยี ง หมอนรองดอกเป็น 2 พู ผล
6-7.5 X 0.5 ชม. หายาก พบทีด่ อยเชียงคาว

258

ระดับ 1700-1800 ม. 597A macrophyl- APOCYNACEAE
la ทุ้งฟ้า ไมย้ ืนต้นสูงถงึ 30 ม. ใบ 5.5-30 X 259
3-10 ซม. รูปขอบขนานถึงรปู ไข่กลับ ด้าน
ล่างมักจะมขี นละเอยี ด เส้นใบขา้ ง 14-20 คู่
ก้านดอก 2-5 มม. หลอดกลีบดอก 4-5.5
มม. พกู ลีบ 3.5-6.5 มม. ช้อนทบั ไปทางขวา
เมลด็ ดา้ นหนึง่ แหลม เป็นไมใ้ นท้องถนิ่ ของ
ภาคใตน้ ำมาปลูกในภาคเหนอื

s^Holarrhenapubescens

□□■■□xijxn OA

ไม้พุ่มผลดั ใบหรอื ไมต้ ้น สูงถึง 15 ม. เปลอื ก
ต้นลีเทาอ่อนถงึ นา้ํ ตาล หลุดลอกเปน็ แผ่น
กลม ๆ ไมเ่ ทา่ ก้น เปลอื กชัน้ ในสซี ดี ใบ

10-27 X 4-12 ชม. ออกตรงขา้ มในระนาบ
ปลายใบสอบแคบถึงปลายแหลม ฐานป้าน
ใบแกบ่ าง เส้นใบข้าง 10-16 คู่ ไมม่ ีตอ่ ม กา้ น
ใบ 0.2-0.6 ชม. ดอก 2.5-3.5 ซม. สขี าวหรือ
เหลอื งอ่อน บางคร้ังจะมแี ตม้ ลชี มพู กลน่ิ

หอม ชอ่ คอกห้อยลง ช่อยาว 4-11 ชม. กา้ น
คอก 0.6-1.7 ซม. กลีบเล้ยี ง 2-4 มม. แคบ

และแหลม ดา้ นนอกมีขน +ต่อมประปราย
ดา้ นในหลอดกลบี ดอก 0.8-1.4(1.8) ชม.
พกู ลีบ 1-2 ซม. ปลายกลม กลีบซอ้ นทบั ไป
ทางขวา เกสรตัวผู้ติดใกล้ฐานหลอดกลีบ
กา้ นชูเกสรสน้ั มขี นทีฐ่ าน อบั เรณูแคบ

แหลม กา้ นเกสรตัวเมีย 1.8-2.5 ชม. ไม่มี
หมอนรองดอก ผล 18-43 X 0.3-0.8 ชม. รปู
กระบอกแคบ หอ้ ยเปน็ คู่โคง้ ผลแหง้ แตก
ด้านเดียว เมลด็ 13-17 มม. เกลยี้ งแตม่ แี ผง
ขนยาวเป็น 2 เทา่ ของเมล็ด แผงขนฃีไปทาง
ยอดของผล หมายเหตุ พบทัว่ ไปในปาก่งึ
โล่งแจ้งดอกจำนวนมากจะเปลย่ี นรปู เปน็ โครง
สรา้ งมนรี ขนาด +5 X 2 ซม. (gall) ซงึ่ มัก
จะเขา้ ใจผดิ ว่าเป็นผล ทีค่ ลา้ ยกัน H. curtisii

ไมพ้ ่มุ สูงถงึ 3 ม. ใบ 3-12.5 ซม. ค่อนข้าง

หนาและเหนียว ปลายป้านหรอื กลมมักจะมี
ตง่ิ กา้ นใบ 0.1-0.3 ชม. คอกออกทีป่ ลาย
กึง่ กา้ น หลอดกลบี ดอก 0.9-2.2 ชม. พู กลบี
ยาวกว่า ผล 7-30 ชม. ชตู งั้ ข้ึนอย่างน้อยขณะ
เปน็ ผลอ่อน เมล็ดมขี นละเอยี ด พบตามท่ี
โล่งเปิด ระดับตํา่ กว่า 500 ม.

6AQPQWOCrYigNhAtCiaEAaErborea ้ออย กาฌจนะว ิณช ์ย

I I I M II I II I ้ออย กาฌจนะว ิณช ์ย
111 — ■■ 11 m
้ออย กากเจน-ะว ิณช ์ย
ไม้พุ่มผลดั ใบหรอื ไม้ตน้ สูงถงึ 20 ม. ใบ
7.5-14 X 2.5-6.5 ชม. ออกตรงกันข้ามใน
ระนาบ ใบแกอ่ ย่างนอ้ ยด้านลา่ งมีขนสนั ๆ
มกั จะมตี อ่ มระหวา่ งชอกเส้นใบ กา้ นใบ
0.2-0.7 ซม. มีขน ดอก 1.5-2.5 ซม. ลีขาว
บางครั้งจะมีแต้มสเี หลอื งหรอื เขยี ว ชอ่ คอก
(cyme) ออกท่ปี ลายกิ่งกา้ นช่อยาว 3.5-7
ชม. ก้านดอก 0.5-1.1 ชม. กลีบเลี้ยง 0.1-
0.3 ชม. มขี นและมตี อ่ ม 5 ต่อมดา้ นใน
หลอดกลีบดอก 0.3-0.7 ซม. พกลีบ 0.8-1.5
ซม. ซอ้ นทบั ไปทางซ้ายมขี นท้ัง 2 ดา้ น มี

เกล็ดสสี ้ม 10 เกล็ด ปลายแยก 2-3 พู
(corona) เกสรตวั ผู้ 5-7 มม. อับเรณรู ูป
ลกู ศรจรดกนั เป็นรูปกรวยรอบก้านเกสร
ตวั เมีย รังไขเ่ กล้ยี งไม่มหี มอนรองดอก ผล
9-3.4 X 0.6-1.8 ชม. สนึ ํา้ ตาล มีรูอากาศ
เป็นจุดสคี รมี (lenticel) ผลเกลีย้ งรูปทรง
กระบอก แคบมรี อ่ งตืน้ ๆ ท้งั 2 ดา้ น เมล็ด
+1.5 ซม. ด้านหนง่ึ มีแผงขนยาวซีงฃไี ปท่ี
ฐานของผล หมายเหตุ พบทวั่ ไปในปาผลัด
ใบ ท่ีคสา้ ยกัน

601 พ. religiosa ไม้พ่มุ สงถึง 5 ม. ใบ
8 X 3 ซม. ดอกสีขาวบางคร้ังมีแตม้ สมี ว่ ง
อมแดง กลบี เลี้ยงมตี ่อมแคบยาว หลอด

กลีบดอก 0.2-0.4 ซม. พกู ลีบ 0.5-1 ชม.
ไม่มีเกล็ด ผล 9-17 X 0.4 ชม. เกลยี้ งไม่มี
รูอากาศ เป็นไมป้ ลูก

602พ. cocinea โมกแดง สงู ถงึ 7 ม.
ดอกสแี ดงอมส้ม ช้ันกลีบเลีย้ งไมม่ ีต่อม

หลอดกลบี ดอก +0.2 ซม. พกู ลีบ +1 ซม.
มีเกล็ด 5 เกลด็ อยตู่ รงกนั ข้ามกบั กลีบดอก
พบท่ี จ. ตาก

603พ. pubescens โมก สงู 15 ม. คอก
ลีขาวหรอื ชมพู หลอดกลีบดอก 0.3-0.7 ชม.
พูกลบี 0.8-2.7 ชม. มเี กล็ดยาวเท่ากับเกสร
ตัวผ้ 10 เกล็ด อนั ที่อยตู่ รงขา้ มกับกลีบเลีย้ ง
จะสนกวา่ และเป็นแฉก ผลไมม่ ีรอู ากาศ มขี น
เล็ก ๆ พบที่ จ. นครสวรรค์ ประมาณ 120

260

BUDDLEJACEAE & LOGANIACEAE

ชนดิ ในภาคเหนือพบเพียง 1 ชนดิ บาง
ครงั้ จัดรวมไวใน Loganiaceae

BUDDLEJACEAE

QQ*Buddleja asiatica

ราชาวดปี า ไครบ้ ก

ไมพ้ มุ่ หรือไม้ต้นสูงถึง 5 ม ใบ 5-20(30) X
2-7 ชม. ขอบใบเรียบหรือมชี ี่หยักละเอยี ด
ใบแกบ่ าง คา้ นบนเกล้ยี งหรือมีขนเลก็ น้อย
ด้านลา่ งสเี ทาอ่อน เน่ืองจากมขี นรปู ดาว
ปกคลมุ หนาแนน่ กา้ นใบ 0.25-1.5 ชม. มีหู
ใบเล็ก ๆ ซ่งึ หลุดรว่ งไว ดอก 0.4-0.6 ชม.
สขี าวหรือนอ้ ยทจ่ี ะสีมว่ งอ่อน ชอ่ ดอก (spike)
ยาวถึง 25 ชม. ชั้นกลบี เลี้ยง 1-4 มม. 4-5 พู
1-2 มม. มีขนด้านนอก เกสรตัวผู้ 4 อัน
กา้ นสสู ้ันติดท่ีปากของหลอดกลีบ ผล 0.4-0.5
ซม. รูปขอบขนาน แตกไดเ้ ปน็ 2 พู เมลด็
มาก มีปกี ขนาด +1 มม. หมายเหตุ พบทวั่ ไป
ในท่ีรกร้างและตามชายปา

LOGANIACEAE

ท่ัวโลกประมาณ 400 ชนดิ ในภาคเหนือ พบ
2 ชนดิ ปจั จบุ ัน (2537) จดั ไวใ้ นวงส์ Gentianaceae และ Strychnaceae

sQ5Fagraea ceilanica

โกงกางเขา ฝามอื ผี

ไมเ้ ล้ือย ไม้พมุ่ หรือไมต้ ้นไม่ผลัดใบ สงู ถึง 12 ม. มกั จะเกาะอาศัยบนตน้ ไมอ้ น่ื มีราก
อากาศคล้ายตน้ ไทร เปลือกต้นลีเทาบางและเรยี บ เปลือกชัน้ ในลขี าว ใบ 5-23 X 1.8-
11.5 ซม. ขอบใบเรียบ ใบแก่หนาอุ้มนา้ํ เรยี บเกล้ียง เส้นใบข้างเลือนรางมาก ก้านใบ
1-3.5 ซม. มหี ใู บหนาเช่อื มเปน็ วงแหวน หนา 1-2 มม. ดอก 4-8 ซม. สขี าวหรือเหลอื ง
ออ่ น กลน่ิ หอม ช่อดอกสน้ั (cyme) ออกทป่ี ลายกิง่ ก้าน ช่อยาวถึง 8 ชม. ชั้นกลบี เลย้ี ง
0.8-2.7 ชม. แยกเป็นพูปา้ น ๆ ลึกมากกวา่ ครง่ึ หน่ึงของชั้น กลีบคอกรูปกรวยปลายแยก
5 พู โค้งไปด้านหลัง บางครง้ั ปลายกลีบแตกเปน็ ฝอย เกสรตวั ผู้ 5 อนั ดีดกบั คอ
หลอดกลีบ ไม่โผลพ่ ้นออกมา ผล 2.5-4.5 ซม. สเิ ขยี วเขม้ สุกลีม่วงเขม้ -ดำเกล้ยี งเปน็
มนั มกั จะเหนยี ว ปลายแหลม มีชั้นกลีบเลีย้ งตดิ อยู่ เน้อื ผลน่ึมฉ่ํานืา้ มีเมลด็ มาก +3
มม. หมายเหตุ พบประปรายทว่ั ภาคเหนอื ท่ีคล้ายก้น F. fragrans&)‘ กนั เกรา ไมต้ ้น
สงู ถึง 30 ม. เปลือกด้นลนี ํา้ ตาลเข้ม ใบ 7-13 ชม. ดอก 1.5-2.5 ชม. เปน็ ช่อในชอกใบ
ยาวถึง 15 ชม. เกสรตวั ผ้ยู ื่นพ้นหลอดกลีบดอก ผล 0.5-1 ชม. กลม สีแดงอมสม้
เมล็ด 1-2 มม. เป็นเหลยี่ ม ไมค่ อ่ ยพบ

261

พLO7SGtArNycIAhCnEoAsEnux-blanda lAHgHLrcg CL It

ไมพ้ ุม่ หรอื ไมย้ ืนต้นขนาดเล็กไม่ผลัดใบ สงู IJSBAS p iu s u e iu g triAJ
ถึง 15 ม. ก่งิ กา้ นยาวทอดแผ่กว้าง เปลือก
ต้นสีเทาอ่อน เกลยี้ งมรี อยยน่ ตามขวาง
บางครัง้ มีหนาม ใบ 7-20 X 6-18 ชม. ขอบ
ใบเรยี บ ใบแก่สีเขยี วอมเหสีอง เกล้ียงหรือ
มขี นเล็ก ๆ บนเสน้ ใบ เสน้ ใบหลักจากฐาน
3-7 เสน้ เสน้ ใบข้างโค้ง 3-5 คู่ ก้านใบ 0.4-1.5
ชม. ไมม่ หี ูใบ ดอก 1-1.4 ซม. สีขาวออก
ครีม หรอื เขียวออน ชอดอกแยกแขนง
(corymb) ชอ่ ยาว 3-6 ชม. ดอกยอ่ ยมกี ้าน
ส้ัน +1.5 กลุม่ ละ 3 คอก บนกา้ นยาว 0.8-3
ซม. มีกาบเป็นเสน้ (linear) ทีฐ่ าน ยาว
16.5- มม. ช้ันกลีบเลย้ี ง 1.5-2 มม. แยก
เป็น 5 พแู หลม ๆ ด้านนอกเกลยี้ งหรอื มขี น
หา่ ง ๆ หลอดกลีบดอกเป็นท่อแคบยาว
ปลายแผ่เปน็ 5 พู +3 มม. เกสรตัวผตู้ ดิ ท่ี
คอหลอดกลีบ ไมม่ กี ้านชู กา้ นเกสรตวั เมีย
เรยี วเลก็ โผลพ่ น้ หลอดกลีบ ผล 5-8 ซม.
กลม ลแี สด เปลีอกเกล้ียงและหนา มเี น้อื
อุ้มนาํ้ เมล็ดรปู มนรี 4-15 เมล็ด หนา 1-15
มม. หมายเหตุ พบท่ัวไปในปา่ กึ่งโล่งแจ้ง
ทั่วภาคเหนอื ที่คล้ายกัน 608S. ทนX-
vomica แสลงใจ ไมย้ ืนตน้ สูงถงึ 25 ม.
เรือนยอดเรยี วเล็กกว่า ใบ 5-18 X 4-12
ชม. เสน้ ใบหลัก 3 เสน้ ผิวใบเกล้ยี ง ก้าน
ดอกมขี นหนาแนน่ และมีกาบเลก็ ๆ ชน้ั
กลีบเล้ียง 0.5-1.5 มม. ผล 2.5-4.5 ซม.
เมลด็ รปู คล้ายจาน 1-4 เมล็ดหนา <7 มม.
พบมากในภาคกลางและภาคตะวนั ออกอาจ
จะเปน็ ชนิดเคียวกน้ กบั ร. nux-blanda
ขอ้ ควรระวัง เนอ้ื ของผลทัง้ 2 ชนดิ รบั
ประทานได้ แต่เมลด็ ของ ร.ทนx-vomica มี
สารสทรคิ นนิ ซงึ่ เปน็ พษิ ต่อประสาทอย่าง
รุนแรง ถึงแมว้ ่าเมลด็ ของ ร. nux-blanda
ไมม่ ีพษิ แต่ 2 ชนดิ น้ืมก้ จะสับสนกนั ได้
ง่ายจงึ ไม่ควรจะรับประทานทั้งคู่

262

BORAGINACEAE & SOLANACEAE

BORAGINACEAE

สว่ นใหญ่เปน็ ไม้ล้มลุก ท่วั โลกมปี ระมาณ
2,300 ชนดิ ในภาคเหนือท่ีเปน็ ไม้ยืนต้น

พบ 2 สกล 4 ชนิด

^Ehretia acuminata

ก่ายกอม /£

ไมย้ ืนต้นสูงถึง 18 ม. ลำต้นผอมตรง ตน้ แก่
จะมีร่องท่ีโคนเล็กนอ้ ย เปลอื กต้นลเี ทามีรอ่ ง
เล็ก ๆ ตามยาว ใบ 8-20 X 4-7.5 ซม. ใบมน
รีแคบหรือรปู ไข่ ขอบใบมีฃหี ยักละเอยี ดและ
คม ใบอ่อนมีขนสน้ั ๆ ประปราย ใบแกเ่ รยี บ
เกล้ียง ใบบางแต่เหนียว เสน้ ใบขา้ งโค้งมาก
6-9 คู่ ก้านใบ 1.6-3.6 ชม. ไม่มหี ูใบ ดอกสีขาวกล่นิ หอมมาก ชอ่ ดอกรปู พรี ะมิด (cymose
panicle) ช่อยาวถงึ 16 ชม. ก้านดอก <2 มม. ชั้นกลีบเล้ยี ง +2 มม. แยกลึกเป็นพู
สามเหล่ยี ม 5 พู ช้ันกลบี ดอก +6 มม เป็นหลอดสน้ั ปลายพูกลม 5 พู เกสรตัวผู้ 5 อัน
ตดิ ทป่ี ากของหลอดกลีบระหว่างพู ก้านเกสรตวั เมียปลายแยก ผล 2-4 ชม. สแี ดงอม
ส้มสุกเปน็ ลีดำ กลมหรอื รปู ไข่มีชันกลีบเล้ยี งคงอยทู่ ่ฐี าน มีเนอื้ ชัน้ หุ้มเมล็ดแขง็ 2

หน่วยแตล่ ะหนว่ ย มี 1-2 เมลด็
หมายเหตุ ไมค่ อ่ ยพบ ขึ้นตามชายปาดิบและในช่องวา่ งระหว่างป่า ทคี่ ลา้ ยกนั

610E. laevis ก้อม ไมข้ นาดเลก็ สงู ถงึ 10 ม. ใบ 3-17 X 2-9 ซม. รูปไข่ หรอื รูปไข่กลบั
ขอบใบเรยี บ พูกลีบดอกยาวกว่าหลอดกลีบ ผลเปน็ 4 พจู าง ๆ ชั้นหมุ้ เมลด็ แขง็ เป็น

SOLANACEAE วงสม์ ะเขืธ

สว่ นใหญ่เปน็ ไม้ล้มลกุ ทั่วโลกประมาณ 2,950 ชนดิ มีศนู ย์กลางในเขตศูนยส์ ตู รของ
ทวปี อเมรกิ า ทางภาคเหนอื ไมม่ สี มาชกิ ของวงศ์น้ทื ีเปน็ ไม้ยืนต้นในทอ้ งถนิ่ แต่นำเข้า

มาปลกู จนแพร่พนั ธไุ ด้เอง

611Solatium verbascifolium 0. A

Ilinมะเขือต้น

ไมพ้ ่มุ หรือไมย้ ืนด้นขนาดเลก็ สงู ถึง 5 ม. ไมม่ ี,หนาม ใบ 8-28 X 3-16 ชม. ออกเรยี ง
แบบสลับวนรอบ รูปใบมนรีแคบหรือรูปไข่ ขอบใบเรียบยอดอ่อนมีขนสีขาวหรอื เหลือง
อ่อนรปู ดาวปกคลมุ หนาแนน่ และยังคงอย่ดู ้านลา่ งของใบแก่ กา้ นใบ และมีขนประปราย
ด้านบนของใบ กา้ นใบ 1.2-4 ซม. ไมม่ ีหใู บ ดอก +1.5 ชม. สีขาว ชอ่ ดอกแตกแขนง
(cyme) ยาวถึง 24 ชม. ก้านดอก 0.7-1 ชม. ช้นั กลีบเลี้ยง +5 มม. พูกลีบ 5 พู รูป
สามเหลี่ยม กลีบดอกพับงอในดอกตูม ชัน้ กลีบดอกเปน็ หลอดส้นั ๆ^พูกลบี แผ่บาน
5(6) กลบี +4 มม. ผิวนอกทุกสว่ นมีขน เกสรตัวผู้ 5(6) อัน มกี า้ นชสู น้ั อบั เรณใู หญ่
ลีเหลอื งอยู่ชดิ กันคล้ายกรวยยาวครอบก้านเกสรตัวเมยี ผล 0.8-1 ชม. ภายในมี 2(4)
ชอ่ ง ลเี ขยี วอมเหลือง ผลกลม มีช้ันกลีบเลย้ี งรองริบทีฐ่ าน มเี นอื้ และเมล็ดแบน ๆ มาก
มาย หมายเหตุ กระจายและแพร่พนั ธตุ ามธรรมชาตทิ ่วั ภาคเหนอื ในบริเวณรกร้าง

263

SCROPHULARIACEAE

สว่ นใหญเ่ ปน็ ไม้ล้มลุก ทวั่ โลกประมาณ
5,100 ชนิด มีศูนย์กลางในเขตอบอุ่น ใน
ภาคเหนอื มีเพยี ง 1 ชนดิ ที่เป็นไมย้ ินต้น

612Wightia speciosissima
0^^
ชมพูพาน

ไม้พุม่ ไม่ผลัดใบ หรือไม้ยินตน้ ขนาดเล็ก
น้อยที่จะ สงู ถงึ 20 ม. ลำตน้ อ้วนสน้ั ก่ิงกา้ น
ระเกะระกะ มกั จะอาดย้ ขน้ึ บนไมอ้ ืน่ หรือ

บนหิน เปลือกต้นสีเทาอ่อนหรือครีม เรยี บ
เกล้ยี งไม่มียาง ใบ 10-35 X 7-13 ชม. ใบ
เด่ียวออกตรงกันข้าม ขอบใบเรียบ ใบแก่
หนาและมไี ขเคลอื บ ดา้ นล่างเกลย้ี ง หรอื มี

ขนรูปดาวประปราย เส้นใบขา้ งโค้งมาก 3-7 คู่
กา้ นใบ 0.7-3.5 ซม. ไมม่ ีหูใบ ดอก 2.5-3.5
ชม. สีชมพูสดใส ชอ่ ดอกแคบยาวถึง 20
ชม. ก้านคอก 6-8 มม. มขี นรปู ดาวปกคลมุ
ชน้ั กลีบดอกรปู ระฆัง 3-5 พู หลอดกลบื ดอก

รปู กรวยแคบเป็น 2 พู ไม่เท่ากนั คล้ายปาก
ปากบนตรงเป็นพูกลม +6-7 มม. ด้านนอก
มีขนหนาแน่น เกสรตวั ผู้เชอื่ มตดิ ท่ปี ากหลอด
ระหว่างพูกลีบ เปน็ 2 คู่ ยาวไม่เทา่ ก้น กา้ น
เกสรตวั เมยี 1 อน้ ปลายเลก็ รงั ไข่ไม่มีขน
ผล 2.5-4 X 1 ชม. รปู ขอบขนานหรอื แบบ
ลกู ปนี แตกไดเ้ ป็น 2 พู เมลด็ มากมายมปี กี
ขนาด +7 X 1.5 มม.

หมายเหต ไม่คอ่ ยจะพบ ทรี่ ะดับสงู ถงึ
2,000 ม. ขนในทโ่ี ล่งเปีค บรเิ วณหนิ ผา แต่
กข็ ึ้นเปน็ ไม้เกาะอาศัยไม้ขนาดใหญ่ทอ่ี ยู่
ชนั้ บนของปา่ ดิบเขา ท่ีคล้ายกัน Ficus ก็
พบขึ้นอาศยั บนไมอ้ ่นื แตใ่ บเรยี งแบบสลับ

ลำดน้ จะมีนายางสขี าว (ดู Fagraea605)

264

BIGNONIACEAE

BIGNONIACEAE วงศแ์ ค

สว่ นใหญก่ ระจายอยใู่ นเขตศนยส์ ตู รสมาชกิ ทวั่ โลก ประมาณ 750 ชนิด ในภาคเหนือพบ 9 สกล 14 ชนดิ ลกั ษณะเป็นใบ
ประกอบขนนกชน้ั เดยี ว สองชนั้ หรือ 3-4 ช้ัน ใบเรยี งตรงข้ามสลับแนวตัง้ ฉากกัน แผน่ ใบดา้ นลา่ งมีตอ่ มกลม ๆ กระจาย ไมม่ หี ูใบ
ดอกสมบูรณเ์ พศขนาดใหญส่ ะดุดตา กลีบเลย้ี งและกลีบดอกช้นั ละ 4-5 กลีบเช่อื มติดกนั เกสรตวั ผู้ 4(5) ตดิ กับหลอดกลบี ดอก

มกั จะยาว 2 อัน สนั 2 อัน ผลเป็นแคปซูลคล้ายฝัก แหง้ และแตกเปน็ 2-4 ส่วน เมล็ดมากมายมปี ีก (ยกเว้น Pauldopia) ส่วนมาก
เป็นไม้ยนื ต้นขนาดเลก็ อยตู่ ามชายปาและบรเิ วณเปิด มมี ากในปา่ ระดบั ตํา่ และแชมบา้ งในปา่ เขา สงู ถึง 1700 ม. สมาชิกของวงศน์ ี้
เปน็ ไม้ทงี่ าม นิยมปลกู ประดับ เช่น Spathodea campanulata แคแสด จากอาฟริกากลาง Jacaranda obtusifolia ศรตี รงั
จากบรเิ วณศนู ย์สตู รของอเมริกาใต้ ทง้ั 2 ชนดิ ปลกู กันมากในภาคเหนอื มเี พียงชนดิ เดียวทีเ่ ป็นไม้ท้องถ่นิ ทีป่ ลกู เป็นไมป้ ระดับ
คอื Millingtonia hortensis ปีป แต่มีอีกหลายชนิดท่ีมักจะปลกู เพ่อื ริบประทาน

ดอกและผล

1. ใบประกอบแบบขนนกช้ันเดียว

2. ใบเรยี งเปน็ วง 1 ละ 3 ใบ

3. ใบยอ่ ย 3-4 คู่ ปลายกลมหรอื บ้าน ดา้ นล่างมบี นรูปดาว

Heterophragma sulfureum 628

3. ใบยอ่ ย 4-1D คู่ ปลายสอบแหลม ไม่มบี น พรankisukia kerrii

2. ใบเรียงแบบตรงกนั ขาม เฟิน 2 แถว

4. ใบยอ่ ยคู่ลา่ งเลก็ กว่าคบ่ น คล้ายหใบ

5. ชัน้ กลบี เล้ยี งแยกลกด้านหนึง่ ปักไม่มีสนั Markhamia stipulata 615

5. ช้ันกลบี เลี้ยงเปน็ 5 พู ปกั มี 10 ลนั Fernandoa adenophylla พ

4. ใบย่อยคลู่ า่ งไมเ่ ลก็ กว่าคบนมากนัก

6. ชนั้ กลีบเลี้ยงแยกลึกดานเดยี ว อยา่ งนัอยคร่ึงหนง่ึ

7. ใบย่อยมีบนชัน้ กลบี ดอกลบี าว หลอดกลีบแคบ ใบย่อยมบี น

ปกั ไม่มบี น หรอื ลนั Dolichandrone serrulata^8

7. ใบยอ่ ยไมม่ ีบนช้ันกลีบดอกลีเหลือง หลอดกลีบรูปกรวย

v ใบยอ่ ยไมม่ ีขน ปักมี 3 ลัน Fernandoa collignonii 617

6. ชัน้ กลีบเล้ียงไมแ่ ยกลึก

8. หลอดกลบี ดอกรูปกรวยแคบ พูกลีบคลา้ ยกัน ไม่ปดี ปากหลอด

9. ไม่ไม่ยลดั ใบ ช้นั กลบี เลี้ยงรูใ,!ถ้วย 3-5 มม.

Rademachera glandulosa™*

9. ไม้ยลดั ใบ ช้ันกลีบเล้ียงรูปทรงกระบอกหรอื รปู ระฆง พูกลีบสน

10. ใบยอ่ ยปลายสอบแคบ พกู ลีบดอกไม่แตกเฟนิ ปอย

Stereospermum fimbriatum 622

10. ใบย่อยปลายมา้ น พกู ลบี ดอกไม่แตก เป็นปอย

Stereospermum cylindricum 623

8. หลอดกลบี ดอกรูปกรวยกว้าง พกู ลบี ไม่เหมือนกัน ปีดปากหลอด

11. ใบย่อยปลายสอบเชา้ บ่อดอกแตกแขนงกวา้ ง

ฝ็กมี 4 สัน Stereospermum colais 624

11. ใบย่อยปฺลายม้าน บ่อดอกเปน็ บอ่ ส้นั 5-14 ขม.

ฝ็กเปน็ ลีเ่ หลี่ยมจาง ๆ Stereospermum neuranthum 625

1. ใบประกอบแบบบนนก 2-4 ชัน้

12. ดอกออกปลายกิง่ ยลแบน

13.ใบประกอบ 3-4 ช้นั ยาวถงึ 150 ขม. บอบใบเรยี บ ดอกสมี ่วงอมแดง

หรือออกนาํ้ ตาล ผลยาว 40-120 ชม. Oroxylum indicum 626

13. ใบประกอบ 2-3 ชนั้ ยาวถึง 50 ชม. บอบในมกั มขี หี่ ยกั ท่ีปลายใบ

ดอกสีขาว ผล <40 ชม Millingtonia hortensis 627

12. ดอกออกตามชอกใบหรือหลงั ใบ ยลรูปทรงกระบอก

14. ไม้ต้นขนาดเลก็ สูงถงึ 7 ม. ลา้ นในมปี ีกแคบ ใบยอ่ ยไมม่ ีกัาน

ชอ่ ดอกยาว 8-17 ชม. ชน้ั กลบี ดอกรูปก'รวย เมลด็ ไม่มปี กี พPauldophia ghorta

14.ไมต้ น้ นนาดใหญ่ สงู ถงึ 20 ณ์ ล้านใบไม่มปี กี ใบย่อยมีล้าน

ชอ่ ดอก ยาว <4 ชม. ชน้ั กลบี ดอกทรงกระบอก เมล็ดมปี ีก Rademachera ignea 621

265

BIGNONIACEAE
^๖Markhamia stipulata

ไมผ้ ลัดใบหรอื หายากท่ไี ม่ผลดั ใบ สงู ถึง 15
(25) ม. เรือนยอดโปร่ง ก่ิงก้านระเกะระกะ
เปลือกต้นลคี รมี ออกนาํ้ ดาล มรี อยตามแนว
ยาวเลก็ น้อย เปลอึ กชั้นในมชี ั้นลสี ้มออ่ นกับ
ส้มแกส่ ลบั กนั ใบ 25-55 ชม ใบประกอบ
แบบขนนกช้ันเดียว ใบยอ่ ย 2-5 คู่ มกั มีใบ
ปลายทีก่ า้ นยาว ขอบใบมีชีล่ ะเอียดค่อนข้าง
แหลม ดา้ นลา่ งของใบแก่มีขนลีนา้ํ ตาลอ่อน
ที่หลุดออกงา่ ย และตอ่ มที่จมในผิวใบใกล้
ฐานใบ กา้ นใบย่อยดา้ นข้าง ยาว 3-5 ซม.
ใบย่อยคลู่ า่ งกลมและเลก็ กว่าใบอ่นื ๆ มาก
1.5-3 ซม. ดูคลา้ ยหใู บ ดอก 7-10 ซม. สี
ครมี หรือนํ้าตาลเหลอี ง ช่อดอกแคบไม่แตก
แขนงออกปลายก่งิ ยาว 14-33 ชม. หลอด
กลีบเลี้ยง 3.5-5.5 ชม. หลอดแยกออกขา้ ง
หนง่ึ และปลายโคง้ ไปดา้ นหลัง ไม่มพี หู รือ
ซ่ีหยัก หลอดกลบี ดอกรปู กรวยกว้าง มีตุ่ม
นนู (2-3 มม.) หลายตุม่ ด้านนอก ผล 45-70
ซม. ตรงหรือโค้งเล็กนอ้ ยไปหาปลายไม่มีสน้
แตกได้ ตามยาวเปน็ 2 ซีก เมลด็ ±3.5 ชม.
รปู สเ่ี หลย่ี ม มปี กี ใสท้งั สองดา้ น
หมายเหตุ ขนึ้ อยูใ่ นที่โล่งแจง้ ปาเบญจพรรณ
หรอื ปาดบิ ถงึ ระดับ 1600 ม. พบ 3 สาย
พันธใุ นภาคเหนือ var. stipulata หลอด
กลีบเล้ียงและผลมีแผงขนยาวและนุม่ พบ
ในป่าระดับตาํ่ var. kerrii หลอดกลบี เลย้ี ง
และผลมขี นยาวคล้ายเส้นไหมปกคลมุ พบ
ตามปา่ เขา var. pierrii หลอดกลบี ดอก
มแี ตม้ ลีแดง ผลเกลี้ยงหรือมขี นเลก็ นอ้ ย
ผลมตี อ่ มมากมาย ที่คลา้ ยกัน Fernandoa
adenophylla™ มีใบยอ่ ยค่ลู า่ งสดุ คลา้ ยหใู บ
ดอกใหญ่ลเี หลือง ใบย่อยดา้ นข้างมกี ้านสัน้
มาก ขอบใบมักไม่มีชี่ หลอดกลบี เลี้ยง 5 พู
กลบี เท่า ๆ ก้น หลอดไมแ่ ยก ผลมว้ นเปน็
เกลียว มสี ัน 8-10 ส้น

266

61^Fernandoa adenophylla BIGNONIACEAE

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 15 ม. เรอื นยอดไมส่ ม่าํ เสมอ 267
กิ่งกา้ นมักจะลู่ลง เปลอื กตน้ ลีนํ้าตาลอ่อน
เรียบหรอื หลุดลอกเลก็ น้อย เปลอื กชนั้ ในน่ิม
สีครีม หรือเหลอื งอ่อนมีรวิ้ สสี ้ม ใบ 250
ชม. ใบประกอบแบบขนนก ใบย่อย 2-4 คู่
ขนาด 8-24 X 6-17 ชม. ใบย่อยบน ๆ จะใหญ่
กวา่ ใบล่าง ดา้ นล่างมีขนรปู ดาวสีสนมิ ซงึ่ ถู
ออกงา่ ยและมีจุดต่อมจมลกึ กระจายในใบ
ใบย่อยคลู่ ่างสดุ กลมและเลก็ กวา่ ใบอ่นื ๆ
คลา้ ยหูใบ ขนาด 1-3 ชม. ดอก 6-9 ชม.
สีครีมหรอื เหลืองออกนํ้าตาล บานตอน
กลางคนื ชอ่ คอกแคบ ยาว 16-23 ชม. ทุก
สว่ นของดอกมขี นหนาแนน่ กลบี เลี้ยงรูป
ระฆังปลายแยก 5 กลบี เกือบเทา่ ๆ กัน
หลอดกลีบดอกรปู กรวยกว้าง ผล 35-70 X
12.5- ชม. ฝกื มสี ัน 8-10 สนั ม้วนบิดเป็น
เกลียว มขี นสึนํา้ ตาลหนาแนน่ แตกตาม
ยาวเป็น 2 ซีก เมลด็ แบน 2-3 ซม. มปี ีก
บาง ๆ
หมายเหตุ พบทั่วไปในปาเปิด และปา่ ชน้ั ที่
สอง ที่คลา้ ยกัน

&rrF.collignonii ใบยอ่ ยกว้าง 4-6 ชม.
ใบย่อยคลู่ ่างสุดไมล่ ดรปู ช่อคอก ยาว 12-15
ชม. ช้นั กลีบเลย้ี งปลายแยก 2-3 กลบี ด้าน
หนง่ึ แยกออก ผล 32-44 X 3.5-4.5 ชม. ผล
ตรงหรือโค้งเลก็ นอ้ ย มีสนั 6 สัน ไมม่ ขี น
เมล็ด 4-4.5 ซม. หายาก พบที่ จ. นา่ น
Markhamia stipulate™ มดี อกลเี หลือง
ขนาดใหญเ่ ชน่ กนั และใบย่อยคู่ลา่ งคล้ายหใู บ
แตใ่ บย่อยดา้ นขา้ งมกี ้านใบยาวและขอบใบ
มีซเ่ึ ล็ก ๆ ผลไม่มีสนั และไมม่ ว้ นบิด

™BIGDNoOUNIcAhCaEnAdErone serrulata

ไม้ผลดั ใบ สูงถึง 25 ม. เรือนยอดแคบทรง
กระบอก ก่งิ ก้านเรียวเลก็ เปลือกตน้ ลีนํา้ ตาล

อ่อน เรยี บหรอื ล่อนหลดุ เลก็ น้อย ใบ
ประกอบแบบขนนกช้นั เดียว ยาวถงึ 43 ซม

ใบย่อย 3-5 คู' 5-14 X 3-6 ชม. มนรี ปลาย
สอบ ฐานใบไม่สมมาตร ขอบใบหย้กเป็นฃี
ประปราย ใบออ่ นจบั แล้วร้สู กึ เหนยี ว ใบแก่
มีแผงขนระหวา่ งเสน้ ใบและต่อมใหญ่ ๆ บน
เส้นกลางใบ กา้ นใบย่อย 0.5-1.3 ชม. ดอก
12-21 ชม. สีขาวบริสุทธบานตอนกลางคืน
ช่อดอกลันไมแ่ ตกแขนง ชอ่ ละ 3-7 ดอก
ออกทีป่ ลายกง่ิ ยาว 3-5 ชม. ก้านคอกยาว
13.8- ซม. หลอดกลบี เลีย้ งสเี ขียวออ่ น มี
ต่อมหลายต่อม ด้านหน่ึงแยกลึกลงไปคลา้ ย
กับกาบรองดอก หลอดกลีบดอกเป็นหลอด
แคบปลายบนผายเป็นรูปกรวย (สว่ นลา่ งยาว
+สว่ นบน) พูกลบี บานแผ่ออกหยักเป็นคล่นื
เกสรต้วผูอ้ ยู่ภายในหลอด ผลยาวถึง 85 X
1.8 ซม. ปลายแหลม บิดเป็นเกลยี ว เมล็ด
2.2-2.8 X 0.5-0.8 ซม. รูปสเ่ี หลยี่ มมปี กี ใส

หมายเหตุ ขึ้นประปรายในปา่ เปิด จาก จ.

เชยี งใหมล่ งไป สว่ นมากจะเหน็ ตามหวั ทงุ่
ปลายนา ทีย่ ้งคงเหลอื อยู่เพราะดอกรับ
ประทานได้ ท่คี ลา้ ยกนั

619zz columnaris จากภาคใต้ของ
ประเทศไทย มดี อกแคบกวา่ หลอดกลีบ
ดา้ นล่างยาวอย่างน้อย 3 เท่าของส่วนปาก
กรวย

^2QRadermachera glandulosa
gK /V
แคชาญชัย

ไมไ้ ม่ผลดั ใบ สูงถงึ 12 ม. ใบประกอบ แบบ
ขนนกชน้ั เดียว ยาว 30-90 ชม. มใี บยอ่ ย

5 คู่ +1 ใบปลาย ใบยอ่ ย 10-30 ชม. เรียบ
มตี ่อมสมี ว่ ง-ดำใกล้ฐานใบ ดอก 3-4 ชม สี
เหลอื งสด-ลม้ หรือชมพู ชอ่ ดอกยาว 12-50

268

ชม. หลอดกลบี เล้ียง 0.3-0.5 ซม. รปู ถว้ ย BIGNONIACEAE

ไมม่ ีพูกลีบ หลอดกลบี ดอกรูปกรวยแคบ มี 269
พกู ลบี 3-4 พู โคง้ เล็กน้อย ผล 18-25 ชม.
ตรงมหี ลอดกลีบเลี้ยงรองรบั ท่ีฐานหอ้ ยเป็น

พวง หมายเหตุ ไม่คอ่ ยจะพบเปน็
ไม้ชั้นลา่ งในปาดบิ ชน้ื

621Radermachera ignea

กาสะลองคำ Aa

ไมไ่ มผ่ ลัดใบหรอื ก่ึงผลดั ใบ สงู ถงึ 20 ม.
เรือนยอดแคบและโปร่ง ก่ึงก้านเรยี วเลก็
หอ้ ยลู่ลง เปลอึ กตน้ สีน้ําตาลออกครมี เปลอื ก

นุ่มหนา มีรอยแตกละเอียด ใบ 18-50 ชม.
ใบประกอบแบบขนนก 2 หรือ 3 ชนั้ ใบยอ่ ย

4-12 X 2-4.5 ชม. รปู ไขห่ รอื มนรีสอบปลาย
ฐานแหลม ขอบใบเรยี บ ใบแกเ่ รยี บ คา้ น
บนเป็นมัน ดา้ นลา่ งสอี อ่ นกว่า มีต่อมลเี ขยี ว
แก่ประปราย ก้านใบรว่ มและก้านใบขา้ งพอง
ออกทีฐ่ าน ทีข่ ้อมกั จะแตม้ สแี ดง ดอก 4.5-7.5
ซม. สสี ้มสดใส บานตอนเช้า ชอ่ ละ 2-5 ดอก
บนกง่ิ กา้ นแก่ ๆ หรือลำตน้ กา้ นดอก 1-1.7
ซม. มีขนละเอยี ด หลอดกลีบเลี้ยง 1.5-2 ซม.
เปน็ หลอดปลาย 5 แฉก หลอดแยกลงครง่ึ
หน่งึ ของหลอดเพยี งด้านเดียว หลอดกลีบ
ดอก ทรงกระบอกว้างสดุ ตรงกลาง พูกลีบ
5 กลีบส้ัน ๆ ผล 30-45 ชม. เรียวเล็กและ

บิดเปน็ เกลียวเลก็ น้อย แตกออกตามยาวเปน็
2 ซีก เมล็ดตดิ ตามแนวแกนกลางหลายแถว
เมลด็ 1-1.5 ซม. แบนมีปีกแคบ ๆ ท้ัง 2 ด้าน

หมายเหตุ ขนึ้ กระจายในปาเบญจพรรณและ

ปาดิบ

รB22ISGtNeOreNoIsApCeEnAnEum funbriatum

แคฝอย แคยอดคำ gk A

II II ■I I ■I■l II I1 1I II II I MB

ไม้ผลัดใบระยะสนั้ สูงถึง 35 ม. เรือนยอด
แคบ กง่ิ กา้ นทอดขน้ึ ชนั จากลำตน้ ซึ่งเรยี ว
สเลิน็ก่าตฐาาณนZเป็นพหลเปดุ ลลอือกกตอน้อกลเเี ทล็กาอนอ่ ้อนยหรใือบ

25-60 ชม. ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี
ใบยอ่ ย 2-4 คู่ เรียงตรงกน้ ขา้ ม 6-15 X 2.5-6
ซม. รปู ไขแ่ คบหรอื รปู หอก ปลายสอบยาว
ฐานกลมหรือไม่สมมาตร ขอบใบเรียบ ใบ
ออ่ นลมี ว่ ง ใบแกส่ ีเหลอื ง-เขียวอ่อนมขี นสี
นํ้าตาลออ่ น ก้านใบย่อย 5-8 มม. ดอก 56
ซม. ลีขาวหรอื ลชี มพูออ่ น ช่อดอกออกที่
ปลายกิง่ หรือซอกใบ ช่อยาว 8-30 ชม. ดอก
มกั จะออกก่อนผลิใบใหม่ ก้านดอกมีขน
เหนียวสเี หลือง หลอดกลบี เลี้ยง 0.8-1.7
ซม. ปลายมี 5 พูสั้น ๆ มขี นหนาแน่นดา้ น
นอก หลอดกลีบดอกเปน็ รูปกรวย ปลายพู
แตกเป็นฝอยแผ่บานออก ผล 30-60 X
0.8-1 ซม. มว้ นเป็นเกลียวหลวม ๆ จะเห็น
เปน็ เหลีย่ มถ้าตดั สกตามขวาง เมลด็ 2-3
ซม. มีปกี แคบ ๆ 2 ดา้ น เมลด็ เรยี งอยู่ภาย
ในร่องพขู องแกนผล
หมายเหตุ ขึ้นประปรายในปาเบญจพรรณ
ช้ืนและปา่ ดบิ ระดบั ต่าํ ดอกบานตอนกลางคืน
และหลอดกลบี ดอกจะหลดุ รว่ งทโ่ี คนตน้ ใน
ช่วงเขา้ ตรู่ ที่คลา้ ยกน้

^23S.cylindricum แคร ใบยอ่ ยปลาย

ป้านหรือแหลมเลก็ นอ้ ย ดอกเป็นช่อแคบ ๆ
มีกาบใบรองรบั ปลายหลอดกลีบดอกไม่
แตกเปน็ ฝอย ผล 30-45 X 0.5-0.7 ชม. พบ
ในปาแหง้ ท่ีโล่งเปิดจาก จ. ตากและ จ.สุโขทัย
ลงไป

270

^Stereospermum colais BIGNONIACEAE
271
ไมผ้ ลัดใบ สงู ถงึ 25 ม. เรือนยอดมกี ่งิ ก้าน
มาก ลำต้นสัน้ เปลอื กตน้ ลนี ํา้ ตาลออก

ครมี หลุดล่อนเลก็ น้อย ใบ 25-45 ชม. ใบ
ประกอบแบบขนนกปลายคี่ ใบยอ่ ย 2-4(6)
ค 6-13 X 3-6 ชม. มนรีสอบเขา้ ที่ปลาย
ทัง้ สอง ใบแกเ่ กล้ยี งหรือมีขนสขี าวเลก็ ๆ

ประปรายด้านล่าง มกั จะมตี อ่ มแบน ๆ สเี ข้ม
ขนาดใหญ่ใกล้ฐานใบ ก้านใบเรยี วเล็ก 0.5-1.7
ซม. ดอก 1.8-2.5 ซม. ช่อหลวม ๆ ทีป่ ลาย
กิง่ ออ่ นยาว 15-40 ซม. หลอดกลีบเลย้ี ง
0.5-0.7 ซม. ลีนํ้าตาลออกมว่ ง รูประฆัง

พูกลบี 3-5 กลบี หลอดกลบี ดอกสีเหลือง
ออ่ น รูปกรวยกวา้ ง มกี ลีบ 2 พทู ีย่ ้บยน่ พบั

เขา้ ขา้ งในปิดปากกรวยดอก พกู ลบี ล่างเปน็
รอ่ ง มขี นสีมว่ งอมครีม ใกลป้ ากกรวยคลา้ ย
เครา เกสรตวั ผมู้ ขี นทฐ่ี าน ผล 9-55 X 0.8
1.2 ชม. มีสัน 4 สัน แตกออกได้ตามยาว
เป็น 4 ซีก เมลด็ +2 X 0.5 ปลายท้ังสองมี

ป็กแคบ ๆ เมล็ดเรยี งในร่องลกึ ของสว่ นกลาง
ของแกนผล
หมายเหตุ พบคอ่ นข้างมาก ในท่ีก่งึ โลง่ แจง้
ในปา่ เบญจพรรณที่ช้นื และป่าดบิ เขา ดอกมี
กลนิ่ หอมเล็กนอ้ ย บานในดอนเชา้

ร25รtereospertnum neuranthum
0\ Aa
แคหันแห้

คลา้ ยกับ ร. colais แตใ้ บย่อย 11-18 X 5-11
ชม. รปู ไข่หรอื รูปไขก่ ลบั กวา้ งปลายปา้ น มีขน
ละเอียดด้านลา่ ง กา้ นใบ 0.1-0.5 ชม ดอก
32.5- ชม. สขี าวอมเขียว มเี ส้นสมี ่วงเข้ม
ชอ่ ดอกยาว 5-14 ชม. กา้ นคอกมขี น
เล็กนอ้ ยหลอดกลบี เลยี้ ง 0.9-1.5 ชม. พขู อง

หลอดกลบี ดอก ด้านในปิดบางสว่ นของปาก
กรวย ด้านในไมม่ ีขน ผล 35-50 X 0.6-0.9
ชม. มสี ันบาง ๆ ไมม่ ีขน

หมายเหตุ กระจายอยู่ในปาเบญจพรรณก่ึง
โลง่ แจง้ และป่าเตง็ รงั ที่ระดบั สงู ถงึ 1,200 ม.

^BOIGrNoOxNyIAluCmEAEindicum
r\ /\\
AJILlj■j■j■-■ttzltTbTbTbubej บ
เพกา มะลดิ ไม้

ไมก้ งึ่ ผลดั ใบหรือไมผ่ ลัดใบ สงู ถึง 10 ม. ต้น
ทีอ่ ายุนอ้ ยมีก่ึงใหญต่ รงกลางกงึ่ เดยี ว มใี บ

เปน็ กลมุ่ ตรงกลาง คลา้ ยกบั ตน้ ปาล์ม ภาย
หลังจากออกดอกลำต้นจะแยกเปน็ ก่ึงระเกะ
ระกะ เปสอี กต้นลีนํา้ ตาลครมี อ่อน หรอื เทา

อ่อน มรี อยแตกละเอยี ด และแผลของใบ
ใบยาวถึง 150 ซม. ใบประกอบ แบบขนนก
3 ถึง 4 ชนั้ กา้ นใบบนสุดแยกออก 1 ครั้ง
ก้านใบกลางแยก 2 คร้งั และก้านใบล่าง
แยก 3 ครง้ั ทำให้เหน็ ใบทัง้ หมด เปน็ รูป

สามเหลีย่ ม ใบย่อย 5-10 ชม. รูปไขก่ ลับ

หรอื รูปไข่กวา้ ง ปลายยาว ขอบใบเรียบ ใบ
เกลย้ี งหรือมขี นสขี าวสัน้ ๆ ด้านลา่ ง ก้าน

ใบย่อย 5-8 มม. กา้ นใบข้างและกา้ นใบรว่ ม
โคง้ พองออกท่ฐี านและทข่ี อ้ ดอก 8-12 ชม.
สีนํ้าตาลแดงหรอื มว่ งด้านนอก ดา้ นในสขึ าว
ออกเทาหรือลีครมี ช่อดอกต้ังขน้ึ ยาว
60-180 ชม. มักจะมีดอกและผลในก่ึงเดยี ว

กนั หลอดกลบี คอก 2-4 ชม. ไม่มพี ูหรอื
พไู ม่เทา่ กนั หลอดกลบี ดอกรปู แตร หนา
และยน่ มีตอ่ มกระจายอยู่ดา้ นนอก ดา้ นใน
มีขนหนาแน่น เกสรตัวผู้ 5 อัน ผล 30-120
ชม. ลนี าํ้ ตาลเข้ม แบน โค้งเลก็ นอ้ ยทีฐ่ าน

มีลันเล็ก ๆ ทีด่ ้านขา้ ง ผลแข็งแตกออกได้

เป็น 2 ซีกตามยาว เมลด็ 4-8 ชม. แบน มี
ปกี กว้างเกือบใส

หมายเหตุ ข้นึ ในท่โี ลง่ แจ้งและในปาขน้ั ที่

สอง มักจะปลกู เพ่ือรับประทานผลอ่อน
ดอกบานออกตอนกลางคนื มกี ลน่ิ คอ่ น
ข้างสาบฉนุ มกั จะพบดอกร่วงบนพืน้ ดิน

ตอนเช้า กลบี มกั มรี อยขดี ขว่ นเกิดจาก
ค้างคาวทมี่ ากนิ นาหวานจากคอกในตอน

กลางคนื

272

627Millingtonia hortensis BIGNONIACEAE
rx 273
ปปี กาชะลอง

im แ1J£1mi T

ไม้ผลัดใบ สงู ถึง 15 ม. เปลือกตน้ สีเทา มี
รอยลึก ๆ ไม่สมา่ํ เสมอ เปลือกหนามีเน้ือ
เบา เปลือกชน้ั ในสีครมี ออกนืา้ ตาลออ่ น ใบ
20-60(100) ชม. มักเปน็ ใบประกอบแบบ
ขนนก 2 ชัน้ บางครั้ง 1 ช้นั หรอื 3 ช้นั

ใบยอ่ ย 3-5 คู่ เรียงแบบตรงกันข้ามกับอีก 1
ใบที่ปลาย ใบ 2-3 คลู่ ่างมกั จะแบง่ ยอ่ ยต่อไป
อกี 1 หรอื 2 คู่ ใบย่อย 2-4(7) ชม. รูปไข่
แคบหรอี สามเหลีย่ มปลายสอบ ขอบใบมกั
มีช่ใี กลป้ ลาย ด้านลา่ งสเี ขยี วออ่ น มีต่อม

สีเชียวเข้มกระจายใกล้ฐานใบ และมแี ผงขน
ระหวา่ งชอกของเสน้ ใบ ก้านใบ 0.2-1 ชม.
กา้ นใบรว่ มพองออกเล็กน้อยที่ฐานและทีข่ อ้

ดา้ นบนเป็นรอ่ ง ดอก 9-11 ซม. สขี าวบรืสทุ ธ
มไี ขเคลอื บเลก็ น้อย ช่อดอกแตกก่ิงก้านแผ่
ออกทป่ี ลายกง่ิ ยาว (10)20-40 ชม. หลอด
กลีบเลย้ี ง 2-4 มม. มี 5 พู ป้านและสั้น

หลอดกลีบคอกเปน็ หลอดแคบ ปลายแยก
5 กลบี แหลมและสัน้ กลีบบน 2 กลบี

หลอมตดิ กันตรงกลาง อกี 3 กลีบบานแผ่ออก
ผล 30-40 ชม. ตรงและแบน แตกออกตาม
แนวยาวเป็นผนงั บาง ๆ 2 ชน้ิ เมลด็ 1.5-3.5

ชม. บาง มีปีกกว้าง ใส

หมายเหตุ ขึ้นประปรายในที่โลง่ แจง้ ของปา
เบญจพรรณ ชอบที่เปน็ โขดหิน มกั จะเป็น
ไม้ปลูก ดอกมีกล่ินหอม บานตอนหวั ค่ําใน

แต่ละชอ่ จะมีดอกบาน 2-3 คอกพรอ้ มกนั

^BHIGeNtOeNroIApChErAaEgma sulfureum

แครกฟา้ แคอึ่ง Aa

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถงึ 22 ม. เรอื นยอดแคบและ
โปร่ง ลำตน้ บดิ งอ เปรอกตน้ สีเทาหนา มรี อย
แตกลึก ๆ ใบประกอบแบบขนนกชน้ั เดยี ว ยาว

25-70 ชม. มกั จะออกเปน็ วงละ 3 ใบ ใบยอ่ ย
3-4คๆู่ บนใหญ่สดุ 9-21X5-14ชม.รปู ไข่
หรอื มนรี ปลายปา้ นหรือกลม ฐานรปู กลมไม่
สมมาตร ขอบใบเรียบ ใบแกด่ ้านบนเกลีย้ ง

หรือมขี นเปน็ รปู ดาวประปราย ด้านลา่ งขนหนา
แน่นกว่า มีตอ่ มขนาด 2 มม. จมลกึ ใกล้ฐาน
ใบ ดอก 5-7 ชม. สีขาวหรือเหลอื งออ่ นบาน
ตอนกลางวนั มีกลน่ิ หอมเล็กนอ้ ย ช่อออก
ปลายกง่ิ ยาว 10-24 ชม. หลอดกลืบเลีย้ ง 5

พกู ลม ๆ หลอดกลบี ดอกรูปกรวยแคบ พูกลบี
หยักเป็นคลนื่ เกสรตว้ ผ้อู ยูภ่ ายในหลอด ผล
30-55 X 5-8 ชม. ขอบขนาน ตรง ปลายท้ัง 2
แหลม ไม่มสี นั มีขนสัน้ ๆ สนี ้าํ ตาล เมลด็
4 X 2 ชม. มีปีกใสกวา้ ง หมายเหตุ ขึ้น
ประปรายในปาเต็งรังทแ่ี ห้งและเปดิ พบจาก

ดอยสุเทพลงไปทางใต้

LABIATAE

เป็นวงศใ์ หญม่ กี ารกระจายท่ัวโลก ประมาณ สมานส ินท ส ัวส ิด ้วต ์น

6,700 ชนิด สว่ นใหญเ่ ปน็ ไม้ลม้ ลกุ ในภาค
เหนือพบ 6 สกุล และอยา่ งน้อย 16 ชนิดท่ี
เปน็ ไมย้ นื ตน้ ไมท้ ง้ั 6 สกลุ น้ีเดมิ (ก่อนพ.ศ.

2535) จดั ไวใ้ นวงศ์ Verbenaceae ลกั ษณะ 1.ใบประกอบแบบ 3 ใบ หรือแบบนวิ้ มือ Vitex637
ของพืชเป็นไม้พมุ่ หรอื ไมย้ นิ ต้นผลดั ใบ ไมม่ ี
นาี้ ยาง ใบเดีย่ วหรือแบบน้ิวมอื มักจะเรยี งตรง 1. ใบเดยี่ ว
กนั ข้ามเป็น 2 แถวไมม่ ีหใู บ กิ่งก้านมกั จะเป็น
สเี หลยี่ ม ดอกสมบรู ณ์เพศ มักจะไม่สมมาตร 2. ดอกขนาดใหญ่ เดน่ หลอดกลีบดอกยาว >1.5 ขม.
ชัน้ กลบี เลยี้ งมักจะมี 5 พู ไม่เท่าก้น หลอด
กลีบดอกรูปกรวยปลาย แยก 4-5 พู แตเ่ ชอ่ื ม 3. เกสรตัวยูยาวมากกวา่ หลอดกลบี ดอก wcierodendrum

เป็นลักษณะ 2 ปากไมเ่ ท่าก้น เกสรต้วผู้ 4-5 3. เกสรดวั ยูสั้นกวา่ หลอดกลบี ดอก Gmelina arboreal
อัน ติดกับหลอด กลบี ดอกขนาดเท่าก้นหรือ
เป็น 2 คู่ ไมเ่ ท่ากัน ก้านเกสรตัวเมีย 1 อนั 2. ดอกเล็กไมเ่ ดน หลอดกลบี ดอกยาว <1 ขม.
ปลายแยก ผลลกั ษณะตา่ ง ๆ มีเนอ้ี ไมแ่ ตก 4. ข่อดอกใหญร่ ูปพรี ะมิด (panicle) ออกปลายกิ่ง
การกระจาย เปน็ องศ์ประกอบพ้นื ฐานของป่า
ผลดั ใบระดับต่าํ และป่าขั้นทส่ี อง ประโยชน์ 5. ใบขนาดใหญ่ก้านใบอวนสั้น Tectona grandis631
ไม้สักเปน็ ไม้ทม่ี คี วามสำคัญอย่างยงของ
ประเทศไทย ไมย้ นิ ต้นชนดิ อ่นื ๆ ยงั ไมไ่ ด้มี 5. ใบเล็กกว่า กานใบยาวเรียว Premna pyramidata™

การศกึ ษาถงึ การใช้ประโยชน์ 4. ขอ่ ดคกดา้ นบนแบน (corymb) มักออกในขอกใบ

6. หลอดกลบี ดอกสมี ่วง ก้านเกสรตวั เมียยาวกว่าหลอดกลบี ดอก

Callicarpa arboreal2

6. หลอดกลบี ดอกขาวหรือเขียว กา้ นเกสรตัวเมียสน้ั กว่าหลอดกลีบดอก

7. หกู ลบี ดอกทง้ั 4 หู คล้ายกน้ ขอบใบมีขหี่ ยักคม Callicarpa rubella633

7. หกู ลีบดอกแยกเป็น 2 ปาก ของใบเรียบ หรอื เป็นหยกตนื้ ๅ

8. กา้ นใบ 0.B-2 ขม. Premna latifolia™

8. ก้านใบ ยาว >2.5 ขม. Premna villosa635

274

&3QGmelina arborea LABIATAE

ไมต้ ้นผลดั ใบ สงู ถึง 25 ม. เรอื นยอดแคบ 275
ก่ิงกา้ นสล่ ง เปลอื กตน้ สคี รมี อ่อน ถงึ นํา้ ตาล
หรอื ออกเทา เกลีย้ งมรี ูอากาศหนา ๆ ต้นแก่
ผวิ แตกและหลดุ ออก เปลือกชั้นในลคี รมี ใบ
10-19 X 7-15 ซม. เป็นกล่มุ ทปี่ ลายก่งิ ก้าน
ฐานใบปา้ นหรอื เรยี บ หรอื รูปหวั ใจ ขอบใบ
เรยี บ ยอดอ่อนมีขนสีเหลอื งรูปดาว ใบแก่
ดา้ นล่างมขี นประปรายมักจะมีนวล เสน้ ใบ
ทฐ่ี าน 3(5) เสน้ เสน้ ใบข้าง 4-7 คู่ กา้ นใบ
41-1 ซม. มตี อ่ มกลม 1 คู่ ทสี่ ว่ นบน ดอก
32.5- ชม. สีนํ้าตาลอมเหลอื ง ชอ่ ดอกแคบ
(thyrse) กา้ นชอ่ มขี นและมกี าบเป็นเส้น
เล็ก ๆ ทฐี่ าน ช้นั กลบี เลย้ี ง 0.3-0.4 ชม. รปู
ถ้วย ปลายเปน็ พสู ัน้ ๆ 4-5 พู หลอดกลบี
ดอกรูปกรวย ปากกวา้ ง แยกเป็น 5 พู ไม่
เทา่ กัน พูบน 2 พู เชอ่ื มโค้งไปด้านหลงั พู
ล่าง 3 พู โค้งออกมาด้านหน้า เกสรตัวผู้ 2 คู่
คู่หน่งึ ยาวตดิ ทหี่ ลอดกลบี และย่ืนพ้นปาก
หลอด กา้ นเกสรตวั เมยี ปลายแยก 2 กิ่งไม่
เท่ากน้ รงั ไข่เกลี้ยง ผล 2-3.2 ซม. สเี ขยี วอม
เหลืองเกลีย้ งเปน็ มนั เล็กน้อย กลมหรอี รูป
ไขก่ ลับ มชี น้ั กลีบเล้ยี งท่ฐี าน ผลมีเน้ือ และ
ช้นั หุ้มเมล็ดแข็งท่มี ี 1-2 เมลด็

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในบริเวณกงิ่ โล่งแจ้งใน
ปาผลดั ใบทัว่ ภาคเหนอื มกั จะปะปนกบั
ไมส้ ัก ทีคล้ายกนั Trewia nudiflora™7
ใบเรียงแบบสลับ ไมม่ ีต่อม ดอกไมเ่ ด่นชดั
ดู Bignoniaceae613 ประกอบ

6L3A1BTIAeTcAtoEna grandis

พแเ ffffi

ไม้ผลัดใบ สงู ถงึ 30 เมตร และเส้นผา่ ศนู ย์
กลางถึง 180 ชม. เมื่ออายมุ ากโคนตน้ เปน็
รอ่ งและมพี พู อนเลก็ น้อย เปลอื กตน้ ลนี า้ํ ตาล
ออ่ น บาง หลดุ ออกเป็นชน้ิ แถบตามยาว
เปลือกช้ันในสขี าว ใบ 15-60 X 12-35 ซม
รูปไขก่ ลบั กว้างหรอื รูปไข่ ขอบใบเรยี บ ยอด
อ่อนมีขนสเี หลอื งรูปดาว ใบแกด่ ้านบนสาก
ด้านลา่ งมขี นออ่ นนุ่ม กา้ นใบ 1-5 ชม. อว้ น
และมีปกี แคบ ๆ ก่งิ ก้านเปน็ สเี หลีย่ ม ดอก
0.7-0.9 ซม. สขี าว บางครง้ั จะมจี ดุ ลีม่วงอม
แดง ขอ่ ดอกรูปพรี ะมดิ ท่ปี ลายกงิ่ ยาวถึง
50 ซม. ช้นั กลีบเลย้ี ง ±0.3 ชม. รปู ระฆัง
ปลาย 6(5) พู โคง้ กลบั หลอดกลีบดอก
รปู กรวย ปลายแยก 6(5) พู แผ่บาน และ
จะโค้งไปขา้ งหลัง มขี นดา้ นนอกและในคอ
หลอดกลีบ เกสรตัวผู้ 6(5) อันเท่า ๆ กน้
ตดิ ใกลก้ บั ฐานของหลอดกลีบและยาวพ้น
หลอดออกมา ก้านเกสรตัวเมียยาวเท่ากบั
เกสรตัวผู้ รงั ไข่มีขนหนาแน่น ผล ±2 ชม.
ประกอบด้วยช้ันของกลีบเลีย้ งทพี่ องลม บาง
คล้ายกระดาษห่อหุ้ม ชนั้ หุม้ เมล็ดแข็ง ±1
ชม. มขี นคลา้ ยไหม ภายในมี 4 ชอ่ ง แตล่ ะ
ชอ่ งมี 1 เมลด็
หมายเหตุ ครั้งหนึ่งไมส้ ักเคยเปน็ องค-์
ประกอบสำคญั ของปาช้นิ ผลดั ใบทว่ั ภาคเหนอื
แตไ่ ด้ถกู โค่นลงแทบหมด และมักจะมปี า
ไผ่เกดิ แทนที่ อยา่ งไรกต็ ามไม้สักมีการพ้น
ตัวได้เร็ว ถึงแม้จะเปน็ บรเิ วณที่คอ่ นข้าง
เสอ่ื มโทรม ถ้าไมถ่ ูกโคน่ ซํ้าอาจจะมีโอกาส
กลับมาเป็นปาลกั ใหม่ ทีค่ ลา้ ยก้น Premna^
เรียกว่าไมส้ ักเทียม แต่ใบเล็กกวา่ และกา้ น
ใบที่เดน่ ชดั

276

332C&vaาaแr.lปl็นaicrผabีาroขprาวeaaarborCea\ Aa LABIATAE
I□IzIHเTพEaLBILBItXHT 7
277
ไม้พ่มุ หรือไมต้ น้ ขนาดเลก็ ผลดั ใบ หรือกงึ่

ผลดั ใบ สงู ถึง 15 ม. เปลือกตน้ สีเทาอมครมี
เรียบหรือมรี ่องเลก็ ๆ ใบ 13-30 X 5-15 ซม.
ออกตรงกนั ขา้ มเป็น 2 แถว ใบรูปไข่กลบั
หรือมนรถี งึ ขอบขนาน ปลายทง้ั สองแหลม
ขอบใบเรียบ หรอื มีซห็ ยกั ตืน้ ๆ ประปราย

ยอดออ่ นมีขนลคี รีมรูปดาว ใบแกด่ า้ นบนมี
ขนประปรายบนเสน้ กลางใบ ดา้ นลา่ งมีขนสี
ขาวรปู ดาวสานกนั แน่น เสน้ ใบขา้ ง 8-11 คู่
ก้านใบ 2.5-5.5 ชม. ดอกเลก็ ลมี 'วงออ่ น ขอ่
ดอกดา้ นบนแบน (corymb) ออกที่ซอกใบ

บน ๆ ช่อกวา้ ง 7.5-14 ชม. กา้ นชอ่ 2.5-G.5
ชม. ชัน้ กลีบเลยี้ ง +1 มม. รปู ระฆงั ปลาย

แยกลกึ 4 แฉก หลอดกลบี ดอก +2 มม.
มตี ่อมด้านใน ปลายแยก 4 พู เทา่ ๆ กนั
ปลายแหลม บานขยายออก เกสรตวั ผู้ 4 อัน
ติดท่กี ลางหลอดกลีบดอกและโผลพ่ ้นหลอด

ออกมา กา้ นเกสรตัวเมยี 1 อัน ยาวมากกว่า
หลอดกลบี หรือเกสรดว้ ผู้ ผล 0.3-0.4 ชม.
สีม่วงออ่ นถงึ ม่วงแดง กลมมีช้ันกลีบเลย้ี ง
รองรับท่ฐี าน เน้อื ผลบาง ชนั้ หมุ้ เมลด็ แข็ง 4

หนว่ ย แต่ละหน่วยมี 1 เมลด็

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในท่รี กรา้ งและตามแนว
ชายปา ทค่ี ลา้ ยกัน

633c.rubella นาลายผเี ^อ ไม้พุ'มไม'ผลดั

ใบสูงถึง 2 ม. ใบขนาดถงึ 20 X 6 ซม. ขอบใบ
มีชี่หยกั หยาบ ๆ กา้ นใบ 0.4-0.6 ชม. ดอกลี

ขาวหรือออกเขยี ว เปน็ ช่อยาวถงึ 6 ซม. ก้าน
ช่อสน้ั 0.8-2 ชม. ก้านเกสรตวั เมยี สั้นกว่า

หลอดกลีบพบคอ่ นข้างบ่อย ในปากึง่ โลง่ แจ้ง
เหนือ 1,100 ม. มก้ จะข้ึนปะปนกับไม้สน

Premna6'^ พูกลบี ดอกไม่เท่ากัน ลกั ษณะ
เปน็ 2 ปาก

LABIATAE
Preinna lotifolia var. latifolia

Aสกั ชไก่ มันพร้าว 0K a
l1±1±11±1±t—ljBLUllI jไ bi

ไม้พ่มุ เลอ้ื ยหรือไมต้ ้นผลัดใบ สูงถงึ 13 ม.
เปลือกตน้ สีน้ําตาลอมครมี ลอกหลดุ เลก็ น้อย
เปลอื กชนั้ ในสีครมี อ่อน ใบ (5)12-16 X 5-8
ชม. ใบมักออกเป็นกลุ่มท่ปี ลายก่ิงก้าน รูป
ไข่หรอื มนรี ปลายแหลม ฐานป้าน หรือรูป
หัวใจ ขอบใบเรียบหรือสว่ นบนของใบมชี ่ี
หยักไม่ส่าํ เสมอ ยอดออ่ นมขี นคลา้ ยกำมะหย่ี
ใบแกบ่ าง เม่อื ขยีจ้ ะมกี ลิ่นคล้ายกลํา่ ปลี ค้าน
บนมีขนหยาบประปราย ดา้ นล่างขนหนา
แนน่ กวา่ เส้นใบข้าง 7-8 คู่ เสน้ ใบย่อยคล้าย
บันได กา้ นใบ 0.6-2(3) ชม. ท่โี คนก่ิงกา้ นมี
ใบแคระแกรน ดอก 0.5-0.8 ชม. สคี รีม
หรอื เขยี วอมเหลอื ง เปน็ ขอ่ ด้านบนแบน
(corymb) ยาว 6-13 ชม. ดอกไม่มกี า้ น ช้ัน
กลบี เลี้ยง + 2 มม. รปู ถ้วยหรือรูประฆงั
ปลายแยก (4)5 พู ไม่เท่ากน้ หลอดกลีบ
ดอก+4 มม. รูปกรวย มี (4)5 พไู ม่เท่าก้น
เชอื่ มเปน็ แบบ 2 ปาก ปากบนเป็นพลู ึก 2
พู ปากลา่ ง 3 พู เกลยี้ งหรือมีขนหา่ ง ๆ ตา้ น
นอก มีขนเส้นยาว ๆ ท่คี อหลอด เกสรตัวผู้
4-5 อันติดทค่ี อหลอดกลบี และโผลพ่ น้ ออก
มา รงั ไขค่ ล้ายต่อม ดา้ นบนมีขนปลายแยก
เปน็ 2 แฉก ผล 0.4-0.6 ชม. สีเขยี ว สุกลี
ดำ มนี า้ํ เลก็ นอ้ ย ชนั้ หมุ้ เมล็ดแข็ง 4 หน่วย
มีรอยย่นแตล่ ะหนว่ ยมเี มล็ดรูปไข่ 1 เมลด็
หมายเหตุ ข้นึ กระจดั กระจายในปากึ่งโลง่ แจ้ง
var. cuneata เป็นไม เถาวัลย ฐานใบ
แหลม ที่คลา้ ยกัน

635p. villosa ใบด้านล่างมขี นนุ่มเส้น
ยาว ๆ ดอกสขี าว ช้ันกลีบเลี้ยง ไม่เป็นพู
พบในปาผลดั ใบและปาดบิ ทรี่ ะดับสงู ถึง 1,200 ม.

636p. pyramidata เปียด ใบ 15-30 X 7-15 ซม. ยอดออ่ นมีขนลีครีมรูปดาว
ก้านใบ 2.5-10 ชม. ดอกเป็นชอ่ แบบพีระมดิ (thryse) ยาวถึง 25 ชม. ชัน้ กลบี เล้ยี ง
+2 มม.พกู ลบี เท่ากน้ 4-5 พู คอของหลอดกลบี มีขนยาว ผลรูปไข่คว่าํ หรือคลา้ ยลกู ขา่ ง
ชนั้ หมุ้ เมลด็ แขง็ มีรอยย่นไมช่ ัด ข้ึนในทีช่ ุม่ ช้ืนถึง ระดบั 800 ม. ชอบขน้ึ ในทีเ่ ป็นหินปนู

278

Vitex LABIATAE

1. ขอ่ ดอกลอกปลายก่งิ

ใบประกอบ 3 ใบย่อย หรอื รูปนวิ้ มือ 3-7 ใบ 2. มีกาบดอกเล็ก ๅ ในขอ่ ดอก ในยอ่ ยมีขน ไม่มกี ้านใบ

ย่อย ชั้นกลีบเลี้ยงรูปถว้ ยหรือระฆัง ปลาย 3. ใบยอ่ ย 3 ใบ กา้ นใบมปี ีกกวา้ ง ดอกเปน็ ขอ่ เรียวยาว v.limonifolia 638
5 แฉกสน้ั ๆ หลอดกลบี ดอกรูปกรวยปลาย 3. ใบย่อย 3-5 ใบ ก้านใบมีปีกแคบหรือไมม่ ี V.pinnata 639
แยก 5 พูไมเ่ ท่ากัน พลู า่ งใหญ่กว่าพอู ่ืน ๆ
ดอกเปน็ ขอ่ โปรง่ แตกแขนง
2. ไม่มีกาบดอกใบข่อดอก

เปน็ รปู 2 ปาก เกสรตวั ผู้ 5 อัน ตดิ กับหลอด 4. ใบย่อยไม่มีก้าน ไม่'ปลูกเปน็ พ่มุ พ7 v.trifolia var. trifolia
กลีบและโผล่พนั ออกมา2คู่ๆหนงึ่ ใหญ'กวา่
ใบยอ่ ย (ใ)3 ใบ ±7 X 3 ชม ด้านลา่ งมีชนสีเทา เมอื่ ขยมี้ กี ล้นี

ดอกเปน็ ชอ่ เรยี วยาว กลีบเลยี้ งมีขนสเี ทา

กัานเกสรตวั เมีย ปลายแยกเป็น 2 พู ผลมี 4. ในย่อยมีก้าน ไม'่ ปา่ ยึนตน้

เนื้อบางและชน้ั กลีบเล้ียงรองรบั ชั้นทมุ้ 5. ใบย่อยเรยี บเกลยี้ ง v.quinata 644

เมล็ดแขง็ ภายในมี 4 เมลด็ 5. ใบย่อยมขี นลอ่ นนมุ่ v.canescens643
1. ข่อดอกออกดามขอกใบ

838Vitex limoniifolia 6. ใบยอ่ ยมีขนลอ่ นน่มุ ขอ่ ดอกส้นั กว่ากา้ นใบ V.vestitaM2
6. ใบยอ่ ยเรียบเกลย้ี ง ข่อดอกยาวกว่าก้านใบ

7. ใบยอ่ ย ข้ันกลีบเลี้ยง แล?)กลบี ดอกมีต่อมสเี หลืองเปน็ มนั

กา้ นใบ +ปีกแคบ 1 v.peduncularis 640

7. ทุกสว่ นไมมีต่อมสีเหลือง กา้ นใบไมม่ ขี น v.glabrata641

ไม้ผลัดใบ สูงถึง 17 ม. เปลอื กต้นสนี ้ิาตาล

อมเทา บาง แตกเลก็ น้อยและลอกออก ใบ
ประกอบ 3 ใบย่อย (น้อยทีจ่ ะเปน็ unifoliate)

ใบย่อย 7-25 X 2.5-8.5 ซม. ขอบใบเรยี บ
หรอื มีช่ีหยักตื้น ๆ ประปราย ยอดอ่อนมขี น

คลา้ ยกำมะหยี่ ใบแกบ่ างแต่แข็ง ดา้ นล่างมี
ขนส้ันน่มุ สนี ํา้ ตาล มกั จะมีตอ่ มน้าํ ยางเปน็

มัน ใบยอ่ ยไม่มีกาั นใบ ก้านใบร่วม 5-10
ชม. เป็นปกี กวา้ ง (>1 ชม.) ท้งั ในต้นทโ่ี ต

เตม็ ที่ ดอก 0.4-0.6 ซม.สขี าวและมสี ีคราม
เป็นขอ่ แคบท่ปี ลายก่งิ และซอกใบบน ๆ ยาว
ถึง 30 ซม. ก้านดอกสั้นมขี นหนาแบง่ เปน็ กลุ่ม

แน่นปกคลมุ +7 มม. ช้ันกลบี เลี้ยง 2-3 มม.

มขี นคล้ายกำมะหยี่ ผลมว่ งเข้มถึงดำ กลม
มแี ผงขนลีนาิ้ ตาลอมแดงท่ีปลาย และที่ฐาน

มีช้ันกลีบเลีย้ งตดิ อยู่ หมายเหตุ พบทว่ั ไป

ในปากงึ่ โล่งแจง้ ท่ีคล้ายกัน

639v.pinnata ใบยอ่ ย 3-5 ใบ ก้านใบมี
ปีกแคบ ๆ หรือไมม่ เี ลย คอก 0.8-1.2 ซม.
สีขาวหรือออกชมพู ช่อดอกโปร่ง ยาวถึง 15
ซม. ช้ันกลีบเลี้ยง +6 มม. เกือบจะกลมมขี น

ปกคลมุ พบในภาคกลาง v.peduncidans640
ก้านใบมีปกี เฉพาะในตน้ ออ่ นเท่าน้นั ใบยอ่ ย
ไมม่ ีขน ดอกออกในชอกใบ

279

LABIATAE

640Vitexpeduncularis

กาสามปกี r\ Aa
rI rI^I MI I~■n■zrrInl~lii บA/-t2mA

ไมผ้ ลัดใบหรือกึง่ ผลดั ใบ สงู ถงึ 25 ม. แต่
ขนาดมักจะเลก็ กว่านี้ เปลือกตน้ สีเทาออ่ น
เกล้ยี งหรือแตกต้ืน ๆ หลดุ ออก เปลอื กชัน้

ในสสี ้มอ่อนอมครีม ใบประกอบ 3 ใบ ใบ
ย่อย 8-17 ซม. ใบแก่บาง ดา้ นล่างเกลย้ี ง

หรือมีขนห่าง ๆ และมจี ดุ สีเหลือง (ตอ่ มยาง)
ก้านใบย่อยด้านข้าง 0.5-1.5 ซม. ก้านใบ
ร่วม 5-9 ชม. มกั จะมีป็กในตน้ ที่ยังอ่อน แต่

ไมม่ ปี ีกในต้นแก่ ดอก 0.7-1 ซม. ลขี าว มี

แตม้ สิเหลอื งหรอื มว่ ง ชอ่ ดอกแดกแขนง
แคบ ๆ ออกในซอกใบหรอื หลงั ใบ ช่อยาว

10-25 ชม. กา้ นดอก 2-6 มม. กา้ นเรยี วมี
กาบเล็ก ๆ ชนั้ กลีบเล้ียงและกลบี ดอกมขี น
และมีจุดลเี หลอื งมนั ๆ ดา้ นนอก ชั้นกลบี
เลยี้ ง +2 มม. หลอดกลีบดอก +4 มม. ปาก

ลา่ งยาวกว่าหลอดกลบี ผล 0.5-0.8 ชม.

สเี ขยี วอมเหลีอง สแี ดงเข้มอมมว่ งถงึ ดำ มี
เน้ือและชัน้ หุม้ เมลด็ แขง็ ภายในมี 4 เมลด็

หมายเหตุ พบท่ัวไปในปากง่ึ โลง่ แจง้ และปา่
ชัน้ ทส่ี อง ทีค่ ลา้ ยกนั อกี 2 ชนิด ตา่ งมีช่อ
ดอกออกในชอกใบ แต่กา้ นใบไมม่ ีปกี

641V. glabrata ไขเ่ น่า ไมข้ นาดใหญ่ สูง

ถึง 20 ม. ใบยอ่ ย 3-5 ใบ 5-13 ชม. ทุก
สว่ นแทบจะไมม่ ีขน ไมม่ ีจุดสเี หลีอง ผล
ขนาดถึง 1.2(2) ชม. ฉา่ํ นา้ํ ไมค่ ่อยพบ เกิด
ในปา่ ผลดั ใบ/ปา่ ไผ่ และบริเวณทถี่ ูกรบกวน

ระดับ <800 ม.

642v. vestita ตีนนกเขา ไมพ้ ุม่ หรือไม้

ขนาดเล็ก ใบม่อย 3 ใบ 5-10 ชม. ดา้ นลา่ งมี
ขนละเอยี ดมตี อ่ มเช่นเดียว กบั V. pedun-
cularis กา้ นใบยอ่ ยดา้ นขา้ ง <8 มม. ช่อ
ดอกยาว <6 ชม. กา้ นดอกมีขน ผล +0.5
ชม. ไมค่ ่อยพบ เกิดในป่าดิบ ระดับสงู ถึง

1,500 ม.

280

643Vitex canescens LABIATAE

AI I rI wI I wI I ■LZ■UJI jI 281

ไมผ้ ลัดใบ สงู ถงึ 12 ม. เปลือกตน้ สคี รีม
อมน้ําตาล แตกเล็กน้อย และหลดุ ลอก
เปลอื กช้ันในสีเหลอื งออ่ น มักมีแตม้ ลสี ม้ ใบ
ประกอบ 3 ใบยอ่ ย หรอื รปู นว้ิ มือ 3-5 ใบยอ่ ย
ขนาด 5-16 X 2-7 ซม. ยอดอ่อน มขี นนุม่
สเี ทาอมเหลือง ใบแกบ่ าง ด้านล่างมขี น
ละเอยี ด กา้ นของใบย่อยด้านข้าง 0.5-1.2
ชม. กา้ นใบย่อยท่ปี ลายยาวกว่ามาก กา้ นใบ
ร่วม 3-8 ชม. ดอกสิขาวหรอื เหลอื งออ่ น มี
ประสชี มพู ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง และชอก
ของใบที่ร่วงไป ชอ่ ยาวถึง 15 ซม. กา้ นดอก
เรียว 2-4 มม. มขี น ไม่มีกาบรองดอก ชน้ั
กลีบเลย้ี ง + 2 มม. ชน้ั กลบี คอก + 4 มม.
ทัง้ คมู่ ีขนดา้ นนอก ผล 0.6-1.5 ชม. สกุ สี
เหลืองถึงดำ รูปไข่ถึงรปู คล้ายลูกข่าง มีชั้น
กลีบเลย้ี งแบน ๆ ทฐี่ าน

หมายเหตุ พบท่ัวไป ในปากง่ึ โลง่ แจง้ ของปา
ผลดั ใบ/ป่าไผ่ และบรเิ วณที่ถูกรบกวน

quinata644Vi7ex

ไม้ไม่ผลัดใบสงู ถึง 25 ม. เปลือกด้นสเิ ทามี
รอยแตกตื้น ๆ คอ่ นข้างนุ่ม ใบประกอบ 3
ใบยอ่ ย หรือรูปนิว้ มอื ขนาด 5-22 X 2.5-5
ชม. ยอดอ่อนมขี นหา่ ง ๆ ใบแก่เรียบเกลยี้ ง
เส้นใบข้าง 8-10 คู่ ก้านใบร่วม 3-13 ซม.
ดอกสีครมี หรอื เหลอื งม.ี แต้มสมี ่วง ช่อออกที่
ปลายกา้ นหรือระหวา่ งชอกใบบน ๆ ยาว (5)
ถงึ 35 ชม. ก้านดอกเล็กมีขน และมีกาบ
เลก็ ๆ ชนั้ กลีบเลีย้ ง 2-4 มม. ปลายพกู วา้ ง
หลอดกลีบดอก 4-7 มม. ผล 0.5-1 ซม. สี
เขียวออกบรอนซ์ รูปไขก่ ลบั หรือคลา้ ย
ลกู ข่างปลายสั้น

หมายเหตุ ขึน้ ประปรายในปาที่มีการรบกวน
นอ้ ย