ต้นไม้เมืองเหนือ

2S^APPIoNmDAeCtiEaAEpinnata

แดงนํ้า A A.

II II I■T■Mบ II IllI iI JI-JI

ไมไม่ผลคั ใบ สูงถึง 30 ม. เรอื นยอดโปร่ง
แตกก่ิงไม่สม่าํ เสมอ โคนต้นมพี ูพอนเลก็

น้อย เปลอื กต้นสสี ้ม-นื้าตาล มกั จะหลุด

ออกเปน็ ชน้ิ ๆ เปลือกช้นั ในสสี ม้ อ่อนมี

น้าํ ยางแดง ใบยาว 30-70 ชม. ใบยอ่ ย 4-10

คู่ ขนาด 2.6-6 X 3.5-9 ชม. ฐานแตล่ ะขา้ ง
ไม่เทา่ กนั เส้นใบขา้ งชดั เจน 11-26 คู สลับ
ออกไปจรดท่ีขอบใบท่ีรอยหยัก ใบอ่อนสี
ชมพู-แดง มีขนสนี ้าื ตาลทองหนาแน่น ใบ
แกล่ เี ขยี วเขม้ มขี นสนี ้าํ ตาล-แดงประปราย

บนกา้ นและเส้นใบ กา้ นใบ 0.1-0.4 ชม. ใบ
ย่อยคู่ล่างสุดเล็กกว่า มหี ูใบขนาด 1.2-3 ซม.
เป็นแผน่ กลมหรือรรี อบโคนก้าน มรี อยแผล
ของใบ ดอก 0.3-0.4 ซม. เขียว-ส้มเปน็ ชอ่
หอ้ ยลงมาจากชอกใบบน ๆ ยาวถงึ 60 ชม.
ดอกย่อยอยูบ่ นกา้ นโค้งที่อ้วนสนั้ ห้อยลง
มาคลา้ ยโคมไฟ กลบี เลย้ี ง 4-5 กลบี รปู
สามเหลย่ี มเช่ือมกน้ ทฐ่ี าน มขี นด้านนอก
กลีบดอก 4-5 กลีบ สเี ขยี ว สนั้ กวา่ กลบี เลี้ยง

เกสรตัวผูส้ สี ้ม-แดง 5-6 อ้น 2-3 มม. เกสร
ตวั เมียยาวเรยี วย่นื พ้นส่วนอี่นออกมา วงิ ไข่

มี 2 พู มีขนปกคลมุ และมหี มอนรองดอก
สเี หลอื งเป็นพู ๆ ผล 1.2-3 ชม. สแี ดงสด
แลว้ เปลี่ยนเปน็ ดำ ผลกลมเกลยี้ ง เปลอื ก
หนาไมแ่ ตก มีเน้ือบาง (arilloid) ใสหรอื

สีเหลืองห้มุ เมลด็ ใหญ่ 1 เมล็ด

หมายเหตุ มีการกระจายจำกัดแต่พบหัวไป
ในทอ้ งถน่ิ ท่ีชมุ่ ช้นิ ทคี่ ล้ายก้น Markhamia

stipulata เป็นเพียงอกี ชนิดหน่ึงในภาค
เหนอื ท่ขี อบใบเปน็ ชี่หยกั ใบประกอบขนนก

และใบยอ่ ยคลู่ ่างคลา้ ยหใบ ดอกขนาดใหญ่
มากและผลเปน็ ฝกื ยาว'

132

267Harpullia arborea SAPINDACEAE
133
■■TITTI IJ /\

Illi I±M.LLj I I

ไมไมผ่ ลัดใบ สงู ถึง 20(33) ม. ท่ีโคนของ

ลำต้นมรี ่องเล็กน้อย เปลือกต้นสีครีมหรอื
เทา ผิวเรียบหรือมรี อยยน่ เล็กนอ้ ย ใบ
20-35 ชม. แบบขนนก ใบยอ่ ย 2-6 คู่ ขนาด
8-21 X 3-7 ซม. ฐานไม่สามาตร ยอดออ่ น
มขี นสนี า้ํ ตาลทองหนาแน่น ใบแก่มีขนสี

นาตาลอย่างน้อยที่เส้นกลางใบด้านบน ก้าน
ใบย่อย 0.3-0.8 ซม. กา้ นใบรว่ ม 7-12 ชม.
ดอก 1.1-1.8 ชม. สีเหลอื ง-เขียว ช่อยาว
10-30 ชม. กลบี เลี้ยง 5 กลีบ ขนาด 5-10
มม. กลบี คอก 5 กลีบ ฐานกลีบแคบมตี งิ่
คลา้ ยหู มักจะมีขนโดยเฉพาะทขี่ อบกลบี

เกสรตัวผู้ 5(7) อัน ก้านเกสรตวั เมีย 2-4
อัน หมอนรองดอกมขี นปกคลุม ผล 3-6.5
ชม. ลีแดง-สม้ สด มีพูลกึ แดกออกเปน็ 2
สว่ น แต่ละส่วนมี 2(1) เมลด็ สดี ำเปน็ มนั
มเี นื้อสีสมั เป็นรูปวงแหวนหุม้ ทฐ่ี านเมล็ด

กา้ นผล 1.2-3(6) ชม. ผลเป็นกลมุ่ ชอ่ ยาว
35(60) ชม.

หมายเหตุ มีการกระจายกวา้ งขวาง พบมาก
ในปา่ ซง่ึ ยังไม่ถกู รบกวนมากน้กทร่ี ะดบั

ความสูง 1000 ม.

^Harpullia cupanioides

n I '1■ I I I 1
tLtZLOitxlJZLJ
ใบแกไ่ มม่ ขี นหรอื มีน้อยมากด้านล่าง ดอก
เป็นชอ่ ยาวถงึ 85 ซม. ชอ่ ดอกแคบกว่า
ออกในซอกใบ หรือถัดจากปลายกิง่ กลีบ
เล้ียง 3-7 มม. ฐานกลีบดอกไม,แคบหรอื
เปน็ ต่งิ ผล 1.2-3.5 ชม. มีกลีบเลีย้ งรองรีบ
ผลเป็นพู เนื้อในลีแดงอมสม้ หุ้มรอบเมลด็

กา้ นผล 0.3-1 ชม.

หมายเหตุ กนิ่ ท่พี บ และการกระจายเชน่
เดียวกับ H. arborea มกั จะพบข้ึนอยดู่ ว้ ยกนั

S2^APSIcNhDlAeCicEhAEera oleosa

ตะคร้อ มะโจก้ A.

1I 1I I■I■I III■I■IIIIII ท/A

I jimtk

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 25 ม. ลำตน้ สนั แผก่ ิง่ กา้ น

กวา้ ง เปลอื กดน้ สีครมี ถงึ น้ําตาล หลุดลอก

ออกไดเ้ ล็กนอ้ ย เมื่ออายุมากขึ้นผวิ เปลอื ก

สเี ทาเข้ม รอยแตกจะลกึ ลง เปลอื กชน้ั ใน

สีครีมหรือชมพเู ปลย่ี นเป็นสนี ้าํ ตาล เมอ่ื ถกู

ตดั ใบขนาด 25-46 ชม. ใบยอ่ ย 1-4 คู่

ใบย่อยค่บู นใหญก่ วา่ คู่ลา่ ง ขนาด 7-30 X

4-11 ชม. รูปไขห่ รีอรปู ไขก่ ลบั กวา้ ง ฐานใบ

มกั จะไมเ่ ท่ากน้ ใบอ่อนมีขนนมุ่ สแี ดงม่วง
เขม้ แล้วเปลีย่ นเปน็ เขียวออ่ นอย่างรวดเรว็

ใบแก่บาง ผิวเรียบหรอื มีต่อมทม่ี ขี น (do-

matia) ในชอกของเสน้ ใบ เส้นใบขา้ ง 10-21

คู่ ไม่จรดกน้ หรือจรดกน้ เฉพาะปลายใบ

กา้ นใบย่อย 0.1-0.2 ชม. กา้ นใบรว่ มยาว

5-17 ชม. ดอก 0.5ซม. ลเี ขียวอ่อนหรอื เขยี ว
เหลือง ช่อดอกยาวเรียว เปน็ กลุ่มออกใน

ชอกใบ ยาวถงึ 19 ชม. กา้ นดอกยอ่ ย 0.3
ซม. กลีบเล้ยี ง 4-6 อนั รปู สามเหลี่ยมที่

ไมเ่ ทา่ ก้นมขี นลขี าว ด้านนอก ไมม่ กี สบี ดอก

เกสรตวั ผู้ 5-9 อนั ยาวเปน็ 3 เทา่ ของกลีบ
เล้ียง มกั จะมีขนเล็กน้อย หมอนรองดอก

บางและหยักปลายเกสรตวั เมีย 3-4 พู
มีทง้ั ดอกสมบรู ณ์เพศ และดอกตัวผ้ทู ี่มกั

จะพบแยกต้น ผล 1.5-2.5 ชม. สเี ขียวสด
เปลย่ี นเป็นน้าํ ตาล ผลกลมปลายเปน็ ติ่ง
แหลม ผิวเกลีย้ งไมแ่ ตก บางมเี นอื้ ใส ๆ หรือ

ลีเหลอื งคล้ายวุ้น (sarcotesta) ห่อหุ้มเมลด็
สนี ้ําตาล 1-2 เมล็ด

หมายเหตุ พบทวั่ ไป บางครัง้ จะเป็นพรรณ
ไมช้ นิด เด่นอนั ดับสองในปาผลัดใบท่มี ไี ผ่

ผลรับประทานได้

134

27QDimocarpus longan SAPINDACEAE

I I BM I LU I I LJ^ 135

II 11 I I ■■ 111 I

ไมไม่ผลัดใบ สงู ถงึ 30 ม. เรือนยอดกลม
และทึบ เปลือกตน้ เรยี บหรอื หลุดลอกเล็ก
นอ้ ย ใบยาว 28-50 ชม. ใบย่อย 2-4(6) คู่
ขนาด 9-18 X 3.2-6 ชม. ปลายแหลมทัง้

สองด้าน ฐานใบมกั จะไมส่ มมาดร ด้านบน
สึเขยี วเข้มเป็นมนั ด้านล่างสอี ่อนกว่ามกั จะ
มีตอ่ มแบน ๆ สีเขม้ ในชอกของเสน้ ใบ ผวิ
เรยี บ หรอื มกี ลุ่มขนกระจายบนเสน้ ใบ เสน้
ใบข้าง 14-17 คู่ ไม่จรดกัน กา้ นใบย่อย
(0.2)0.4-0.5(10) ซม. ก้านมกั จะมรี ่อง ดอก
เหลืองหรอื นํ้าตาลเปน็ ช่อใหญ่ แตกแขนง
ทปี่ ลายก่ิง ยาว 8-40 ซม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ
ขนาด 2-5 มม. ช้อนกนั และเชือ่ มติดกันที่

ฐาน กลบี ดอก 5 กลบี ขนาด 1.5-6 มม.
มกั จะมีผิวเรยี บดา้ นนอก ด้านในมขี นยาว
เกสรตวั ผู้ 8-10 อัน มีหมอนรองดอกท่ีแบน

คล้ายวงแหวน ผล 1.2-2.5 ชม. ลเี หลีอง
หรอื นาตาล กลม ไมแ่ ตก มีเน้ือ (aril) ใส ๆ
ห่อทุ้มเมล็ดสีน้าื ตาลเข้มเป็นมนั

หมายเหตุ พบมากในปา่ ท่ไี ม่มไี ฟไหม้ มกี าร
นำไปปลูกในท่ีอื่น ๆ เพื่อรบั ประทานผล ที่
เป็นพนั ธุปาพนั ธุหนงึ่ คือ longan var.
longan ช่งึ มีเสน้ กลางใบเรยี บ เสน้ ใบขา้ ง
ผูนขึน้ ดอกมกี ลีบดอกเล็ก ผลจากไมใ้ นปา
ขนาดเล็กกว่าและมตี ุ่มมากกว่าชนดิ ท่ีปลูก
แต่รสชาติอร่อยเชน่ กนั ท่ีคลา้ ยกนั

27^Litchi chinensis ลนิ จี มใี บเขยี ว
เป็นมนั ไม่มีต่อม บางคร้งั ดา้ นล่างของใบจะ

มขี นรูปงา่ ม (papillae) ดอกสขี าวหรือครมี
ไม่มีกลีบดอก ผลลชี มพมู ีตมุ่ เลก็ น้อย เชือ่
กันวา่ เป็นไมท้ ้องถิ่นของภาคเหนือ มกี าร

ปลกู กันแพร่หลาย

S27A2PLINeDpAisCaEnAtEhes rubiginosa

ไม้พ่มุ ผลดั ใบหรอื ไมย้ นื ต้นขนาดเลก็ ใบ
ประกอบแบบขนนก ใบยอ่ ย (2)3-6(9) คู่
ขนาด 3-31 X 1.5-11 ชม. ใบย่อยรปู ร่าง
ไมแ่ นน่ อน ดา้ นล่างมขี นนมุ่ ปกคลมุ ดอกสี
ขาว แยกเพศ ดอกออกเป็นกลุ่มชอ่ ทปี่ ลาย
กิง่ และชอกใบยาวถงึ 50 ซม. กลีบเลย้ี ง 5
กลีบ กลม กลีบนอก 2 กลบี เล็กกวา่ กลบี
ใน มขี นดา้ นนอก กลบี ดอก 4(5) กลีบ
ฐานแคบมขี นและมเี กลด็ 1 เกลด็ เล็ก ๆ ท่ี
มสี ันนูน 2 สนั เกสรตัวผู้ 8 อนั ก้านเกสร
มีขน ก้านเกสรตวั เมียยาวไมม่ ีขน ผลสีมว่ ง
เขม้ หรอื ดำเมือ่ แก่จดั เปน็ 2 พู ผิวเกลี้ยง
เมลด็ ไมม่ เี นอื้ หุม้

หมายเหตุ มีการกระจายกวา้ งขวาง พบมาก
ในพ้ืนทโี่ ลง่ แจ้ง ท่คี ลา้ ยกนั

273L.tetraphylla มะเด]ื องชา้ ง เป็น
ไม้ไม่ผลดั ใบ สงู ถึง 22 ม. ใบประกอบ
(1)2-10 คู่ ขนาด 5-55 X 2-20 ชม. รูปมนรี
ฐานกลมหรือรูปหัวใจ กลบี ดอก 3-10 มม.
รูปไข่กลับ ฐานกลบี แคบ มกั จะมีขนและ
มีเกล็ด 2 เกลด็

27^Arfeuillea arborescens

คงคาเดือด ช้างเผือก

ไม้ยนื ด้นสงู ถึง 20 ม. ใบประกอบแบบขนนก
ปลายคู่ ใบยอ่ ย 1-4 คู่ ขนาด 3-10 X 2-5.5
ชม. ขอบใบเรยี บ ด้านล่างมขี นคลา้ ยรูปดาว
ดอกสเี ขยี วออกแดง เปน็ ชอ่ ในชอกใบ ช่อ
ยาวถงึ 19 ซม. กลีบเลีย้ ง 5 กลบี ดอก 2-4
กลีบ ยาว 2.5-4 มม. ไมม่ เี กล็ด เกสรตว้ ผู้
69- อนั ไมม่ ีขน หมอนรองดอกแบน ผล
2-5.5 ซม. เป็นแคปซูลที่มีปกี เมล็ดมขี น
ปกคลุม
หมายเหตุ พบท่ี จ. ลำปาง ลงไป บางครงั้
เป็นไม้ปลูก

136

27^Sapindus rarak SAPINDACEAE
137
มะคำดีดวาย ฅ&็ A.

โmโTพtlทJHา MI IEบlJI

ไมผ้ ลัดใบหรือกงึ่ ผลดั ใบ สูงถึง 35 ม. ใบ

ประกอบมีใบยอ่ ย 7-15 คู่ ขนาด 4.5-12 X
2-4 ชม. บางครงั้ ใบจะโคง้ ผวิ เกลย้ี ง ก้านใบ

ยอ่ ย 0.2-0.6 ซม. ดอก +0.5 ซม. ช่อ
แดกแขนงออกที่ปลายก่ึงก้าน ยาว 15-35

ชม. กลีบคอก 4 กลีบ (มีชอ่ งวา่ งสำหรบั กลีบ
ที่หา้ ) ยาว 3-4 มม. ภายในกลบี มเี กล็ดที่
แยก 2 พู กลบี มขี นหนาแนน่ ทป่ี ลายกลบี

เกสรต้วผู้ 8 อนั ยาวกว่ากลีบดอกเลก็ นอ้ ย
มขี นทด่ี ้านล่าง หมอนรองคอกรปู เกึอกมา้
ไมม่ ีขน ผล 1.5-3 ชม. สเี หลอื ง-นํ้าตาล ผวิ
เรียบ เหนยี วมี 3 พู แตเ่ พยี ง 1 พทู พ่ี ฒั นา
แต่ละพูมชี ั้นในท่แี ข็งห่อทมุ้ เมลด็ สดี ำที่มขี น
ตดิ ทีฐ่ านเมล็ด

หมายเหตุ มกี ารกระจายกวา้ งขวาง แต่พบ
ไม่มาก

^Michocarpus pentapetalus

ไม้เกอ้ื ดง

L□LtLTfWTicBxHcnftzmn

ไม้ยืนต้นไมผ่ ลดั ใบ สูงถึง 14 ม. เปสีอกตน้
สนี าตาลแกห่ รือครีมออกนา้ํ ตาล ผิวบาง
คอ่ นข้างเรียบ เปลอื กชน้ั ในสีครีมหรือชมพู

ใบ 45-55 ซม. แบบขนนกปลายคู่ ใบย่อย
2-4 คู่ 13-26 X 3.5-6.5 ชม. มนรแี คบ หรอื
รูปหอก ดา้ นบนเขียวเข้ม ด้านลา่ งเขียวอม
เทา เส้นใบขา้ ง 8-15 คู่ โคง้ งอมากไมจ่ รดกัน
ก้านใบย่อย 0.6-1.5 ชม. ก้านใบร่วม 6-9 ซม.

ดอก 0.8-1 ชม. สีขาวออกเขียว ช่อยาว 12-
15 ชม. ก้านดอกสัน กลีบเลีย้ ง 5 กลบี

กลบี ดอกมีเกลด็ เกสรตวั ผยู้ าวกวา่ กลีบดอก

แผ่กว้างออก ผล 1.2-1.5 ชม. สีเขียวเข้ม
เปลีย่ นเปน็ สึน้ําตาลอมมว่ ง รูปไข่กลับ

เหนยี ว มี 3 พู แตกไดเ้ ป็น 2-3 พู แตล่ ะพู
มี 1 เมล็ด สนึ ํ้าตาลอมแดงเปน็ มัน มีเยอื่

(arillode) บาง สสี ้มหรอื ชมพูทุม้
หมายเหตุ กระจายกว้างขวาง พบทั่วไป

ACERACEAE

วงส์เล็ก ๆ ทม่ี ศี นู ย์กลางกระจายในเอเชยี
ตะวันออก มปี ระมาณ 111 ชนดิ ในภาค
เหนือ พบ 1 สกล 6 ชนดิ

277Acer laurinium

แน+

ไมก้ ึ่งผลดั ใบขนาดใหญ่ สูงถงึ 40 ม. เรือน

ยอดแนน่ ทบึ ลำตน้ ตรงและยาว มีพูพอนเล็ก
น้อย เปรอกต้นสแี ดง-น้าํ ตาล เม่อื ตน้ แกเปสีอก
จะเป็นเกล็ด ใบเด่ียวเรยี งตรงกันข้าม ขนาด 7-
12 X 3-6 ซม. รปู ไข่หรอื มนรี สเี ขยี วเข้มด้านบน
ดา้ นล่างสีขาว-เทา มเี ส้นใบทฐี่ านใบ 3 เส้น กา้ น
ใบ 2-7.5 ชม. ดอก 0.5 ชม. สขี าว ช่อดอกแตก
แขนงส้นั ๆ หรือ ชอ่ เดยี่ วในชอกของใบทห่ี ลดุ
รว่ งไป กลบี เลย้ี ง และกลบี ดอก อย่างละ 5

กลบี ดอกตว้ ผมู้ เี กสร 5-8 อนั อยบู่ นหมอน
รองดอกทแี่ บน ดอกตัวเมยี มีเกสรตวั ผู้ที่ลดรปู

และเป็นหมัน ก้านเกสรตัวเมีย 2 อัน รังไข่มีขน
ปกคลุม ผล 3.5-7.5 ชม. ผลออกเป็นคู่ มปี กี
ผลอ่อนสีชมพูออ่ น นท้ (nut) แบนไมม่ ีเหลยี่ ม
ชอ่ งท่ีมีเมลด็ เกล้ียง หมายเหตุ พบมากท่ีดอย
อินทนนท์ กระจายประปรายในที่อน่ี ๆ ในปาดบิ
ช้ืนทีย่ ังไม่ถกู รบกวน ที่คล้ายกนั มี 2 ชนิด ใบ
ไมเ่ ปน็ พู ดอกออกปลายกึง่ ทม่ี ีใบ ผลเป็นน้ท
ท่มี เี หลยี ม 278A. oblongum ทว่ ม ใบ

ขอบขนาน ผลมปี กี 2-4 ชม. ช่องของผลมีขน
หนาแนน่ 279A. chiangdaoense ทว่ ม
แเยงดาว มใี บรปู ไขก่ ว้าง ผลมปี กี 1.4-1.8 ชม.
ชอ่ งผลเกลยี้ งและเปน็ มนั เป็นพชื เฉพาะถ่ินของ
ประเทศไทยพบเฉพาะบรเิ วณที่เป็นหินคูน่ บน
ดอยเชียงดาวและดอยตงุ 3 ชนิด ทมี่ ใี บเป็นพู
280A. thomsonii กา้ นใบ 6-14 ชม. ดอก
ออกในชอกใบ ผลมี 2 ปีก ทอ่ี าจจะขนานหรือ
ไม่ขนานกัน 4.5-7 ซม. 281 A. wilsonii
ก้านใบ 4-6.4 ชม. ใบใกล้ร่วงมีสีเหลอี ง ดอก
เป็นช่อทปี่ ลายกง่ึ หอ้ ยลง ยาว 10-23 ซม. ผลมี
2 ปีก ทขี่ นานกับพื้นดิน 282A. calcara-

tum ทว่ มแดง ก้านใบ 1.5-4.6 ชม. ใบใกล้
รว่ งสแิ ดง ชอ่ ดอกตง้ั ขนึ้ ยาว 2.4-5.6 ชม. ผล
มีปกี อนั เดยี วที่พฒั นาใหญข่ ้ึน

138

HIPPOCASTANACEAE HIPPOCASTANACEAE & BRETSCHNEIDERACEAE

ทั่วโลก พบ 15 ชนิด สว่ นมากในเขตอบอ่นุ 139

เหนอื ในภาคเหนอื พบเพยี ง 1 ชนิด

2Q3Aesculus assamica

มะเนยี งนา้ํ A

11 mi mil rA

ไมไมผ่ ลัดใบ สูงถงึ 20 ม เปลอื กตน้ เรยี บ
มีชอ่ งอากาศขนาดใหญ่ ใบประกอบแบบนิว้

มอื ใบยอ่ ย 6-7 ใบ ขนาด 12-35 X 5-12
ชม. รูปไขก่ ลับแคบ ดอก 2.5-3 ซม. สีขาว
มปี ระสีเหลอื งหรอื ชมพตู รงกลาง ชอ่ ดอก
ออกปลายกง่ิ ชอ่ ยาวถงึ 70 ชม. กลบี ดอก
4 กลบี ไม่เท่ากนั คอดท่ีฐาน เกสรตวั ผู้ 7
อนั ผล 2.5-3.5 ชม. สีนิา้ ตาล เหนียวคลา้ ย
หนัง แตกออกได้ 3 เส้ยี ว เมล็ดใหญ่ 1-3
เมล็ด หมายเหตุ ไมค่ อ่ ยพบ ในปาทีม่ ีการ
รบกวนนอ้ ย ทค่ี ลา้ ยกัน Vitex spp™ เปน็
ไม้ดน้ ทอ้ งกิ่นชนิดเดยี วที่ใบแบบนวิ้ มือ เรียง

ตรงกนั ข้าม

BRETSCHNEIDERACEAE

มเี หลอื เพยี งชนดิ เดียวในโลก พบเฉพาะใน
จีนตอนใต้ เวียตนาม และดอนเหนอื ของ
ประเทศไทย

^Bretschneidera sinensis

ชมพูภูคา .

II ■I I■I ■LU! II II II LI I r \

แ

ไมย้ นื ต้นขนาดใหญ่ สูงถงึ 25 ม เปลอื ก

ตน้ เรยี บสเี ทาออ่ น ใบประกอบแบบขนนก

ใบย่อย 4-8 คู่ ขนาด 8-25 X 2.5-6 ชม.

ฐานใบเบยี้ ว ใบแก่เกลีย้ งหรอื มีขนเล็กน้อย

บนก้านใบ ดา้ นล่างสีเทาออ่ น ดอก 3.5-4 ชม.
สชี มพูสดใส ชอ่ ไมแ่ ตกแขนง ออกทป่ี ลาย
กง่ิ ยาว 40 ชม. กลีบดอกกลม 5 กลบี ฐาน

กลบี แคบ เกสรต้วผู้ 8 อัน 2.5-3 ชม. อยู่
กันเปน็ กลุ่มโค้งลง กา้ นเกสรตัวเมีย 1 อัน
ยาว 3.5-4 ชม. ผล 4 ชม. มนรี ปลายทัง้ 2
ข้างแคบ แตกออกเป็น 3 เสย้ี ว แต่ละเสย้ี ว
มี 1-2 เมลด็ หมายเหตุ พบเฉพาะท่ดี อย

ภคู า จ. นา่ น

STAPHYLEACEAE
เป็นวงศเ์ ล็ก ๆ ในเขตศนู ยส์ ตู ร ท่ัวโลกมี 60
ชนดิ ทางภาคเหนอื พบ 1 สกุล 2 ชนิด

2^Turpinia pomifera

ไมไม่ผลดั ใบขนาดเลก็ สงถึง 13 ม. เรอื น
ยอดไมส่ มํ่าเสมอ ลำต้นสน เปลือกต้นสคี รีม
อมนํา้ ตาล ผิวเรียบ เมื่ออายมุ ากขึน้ เปลีอก
ที่โคนเปล่ียนเปน็ สีนื้าตาลเขม้ และแดก
ระแหง ใบประกอบเรยี งแบบตรงกันขา้ มเป็น
สองแถวตงั้ ฉากกนั ใบย่อย 2-3(4) ขนาด
8.5-20 X 3.5-7 ชม. ขอบขนานทักเข้าหากนั
ทนั ทที ่ีปลาย ขอบใบหยกั แหลมไมส่ มาํ่ เสมอ
เสน้ ใบขา้ ง 5-10 คู่ โคง้ งอมาก ใบยอ่ ยด้าน
ขา้ งมกี ้านใบยาว 0.3-1 ชม. หใู บรปู สามเหลีย่ ม
หลุดร่วงงา่ ยทิง้ รอยแผลไวช้ ัดเจน ดอก 0.6-
0.8 ชม. ลขี าวออกเขียว ออกเปน็ กลมุ่ ชอ่ ใน
ชอกใบบน ๆ และทปี่ ลายกงิ่ ช่อขนาดสนั กวา่
ใบ กลบี เลีย้ ง 5 กลบี กลบี ดอก 5 กลีบช้อน
กัน เกสรตวั ผ้มู ี 5 อัน กา้ นสแู บน อบั เรณู
สันสอ้ มรอบ หมอนรองดอกท่เี ปน็ พู กาั น
เกสรตวั เมีย 3 แนบชดิ กันแตไ่ ม่เช่ือมตดิ กนั
ยกเว้นทีป่ ลายยอด ผล 2-4.5 ชม. สเี ขียว
เหลอื งออ่ น ฉาํ่ นื้า ผลกลมหรือนนู ขรุขระ

มักจะมี 3 ต่ิง เชอื่ มกันเปน็ สันที่ยอดผล มี

1-5 เมลด็ (pyrene) เปน็ เหล่ียมสนี ํ้าตาล
ทองเป็นมนั
หมายเหตุ พบทว่ั ไป เป็นไมช้ ัน้ รองในปาดิบ
ช้นื และป่าเบญจพรรณท่รี ะดับ 300-1700
ม. ใบและก้านดอกอาจจะมสี แี ดงหรอื มว่ ง
แตม้ ทคี่ ลา้ ยกนั

2^T.nepalensis ในย่อย 7.5-13 X 3-5
ชม. รปู ไข่แคบปลายสอบแหลม ขอบใบหยัก
สมาื่ เสมอ ดอก <0.4 ชม. เป็นช่อใหญก่ วา่
มคี วามยาวอย่างนอ้ ยเทา่ กบั ใบ ผล 0.6-1.5
ซม. มีเน้อื บาง ๆ ไม่คอ่ ยจะพบ ในปาดบิ เขา
ทร่ี ะดบั สูงกว่า 1000 ม.

140

SABIACEAE SABIACEAE
141
วงศ์ขนาดเล็กในเขตศนู ยส์ ตู ร ประมาณ
80 ชนิด ทั่วโลก ในภาคเหนือ พบ 1 สกล

2ชนดิ

231Meliosma simplicifolia

ssp. fordi เด่อื หกู วาง A A.
โ"พโ่ TTTI Ml I I
tmztjjBttt]

ไมไ้ ม่ผลัดใบขนาดเลก็ สงู ถึง 15 ม. เรือน
ยอดไมแ่ น่นอน ลำด้นสน้ั เปลือกตน้ เรียบ
สเี ทาออ่ น หรอื ครมี อมน้าํ ตาล ใบเดยี่ ว ขนาด

7-30 X 3-10 ซม. รูปไข่กลบั แคบ หรอี รปู
หอกกลบั ดอก 0.5-0.8 ซม. ลขี าวหรือครมี
ช่อดอกแตกกงิ่ กา้ นสาขามากออกทีป่ ลายกิง่
และชอกใบดา้ นบน ๆ มกั จะมใี บเลก็ ๆ ใน
ซอกของกิ่งชอ่ ลา่ ง ๆ ชอ่ ยาว 10-40 ชม.

กลบี ดอกหนา 5 กลีบ กลบี นอก 3 กลบี
ใหญแ่ ละกลม กลีบใน 2 กลบี แยกเปน็ พู
แคบแหลม 2 พู เกสรต้วผู้ 3 ใน 5 อัน
เป็นหมัน รงั ไข่มหี มอนรองดอกบาง ๆ เปน็
3 พลู อั มรอบ เกสรตว้ ผู้จะหลุดร่วงทันทีท่ี

คอกบาน ดอกจงึ ดูเหมือนเปน็ ดอกตัวเมยี
ผล 0.3-0.5 ชม. สีเขยี ว กลม ไม่เบ้ยี ว บางที

มสี ันเล็กและลายสานกน้ คลา้ ยเส้นใบ ผล
แตกไต้ภายในมเี นื้อบาง ๆ ชัน้ หุ้มเมล็ดแข็ง

1 หน่วย
หมายเหตุ พบมากในรม่ เงาทช่ี มุ่ ชื้น ท่ีคลา้ ย

กัน spp. simplicifolia ใบขนาด 50 X

18 ซม. มกั จะมรี ูระหวา่ งซอกของเสน้ ใบ
(domatia) ผลมักจะเบี้ยว เม่อื ต้ดขวางเกอื บ
จะเปน็ รูปสามเหล่ียม มักจะมสี นั ชัดเจน พบ

ชนิดทีกำกงึ กน้ ด้วย

288Af. pinnata spp. arnottiana

พะยอมดง เปน็ ไมไ้ มผ่ ลดั ใบ สงู ถึง 20 ม.
ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี ใบย่อย 3-7

คู่ 8-16 X 3-5 ชม. ระหวา่ งชอกของเส้น
มักจะมีต่อมที่มีขน (domatia) ผลกลมหรือ
เบี้ยว แต่มักจะมสี นั ชดั เจน มีการกระจาย
กวา้ งขวาง พบมากในท้องถิ่นท่ีระดบั สูงกวา่

1000 ม.

ANACARDIACEAE วงศ์มะมว่ ง 1. ใบเดยี่ ว
ประมาณ 875 ชนดิ กระจายท่วั โลก สว่ นมาก
อย่ใู นเขตศนู ย์สูตรและมีจดุ ศูนยก์ ลางท่ี 2. ใบเรียงแบบตรงกันข้าม 289 Bouea oppositifolia

ใบ 7-12(25) X 3-6 ชม. ใบอ่อนสคี ราม ตาใบแหลม มีเกลด็ หมุ้ ดอก 0.2-0 3 ชม

สเี หสีองอ่อนหรือเขยี ว ดอกตวั ผู้/สมทูรณเ์ ทศ กลบี เลย้ี ง 3-5 กลีบดอก 3-5 มสี ันด้านนอก

อนิ โดนีเซีย ในภาคเหนอื พบ 12 สกล เกสรตวั ผูส้ ัน 3-5 อนั หมอนรองดอกแบน ผล 2.5-5 ชม. สีเหลอี งหรอื ชมทู เยอ่ื ห้มุ เมลด็ แข็ง

อย่างน้อย 23 ชนิด เปน็ ไมีไมผ่ ลัดใบหรอื ข้างนอกเป็นใย มี ใ เมลด็
ไม้ผลดั ใบระยะสนั้ ๆ มักจะมียางใส มกี ลน่ิ
คลา้ ยนามันสน เมอื่ สัมผัสกับอากาศจะ 2. ใบเรยี งแบบสลบั
เปลีย่ นเปน็ สดี ำ ใบเดยี่ วหรือใบประกอบ
3. เกสรตวั ย'ู่ >20 กนั ยลมีปก็ Gluta usitata301

3. เกสรดว้ ยู 10 อนั ไมเ่ ป็นหมัน ยล <2 ขม.ไม่มัใเก Buchanania™

4. ใบแกเ่ รียบเกล้ยี ง ไม่มีขน

ใบเรยี งสลบั (ยกเวน้ Bouea) หรอื วนรอบ 5. ใบมีเสนใบขนานกับขอบใบ รงั ไข่กังในฐานตอก
กงิ่ ขอบใบเรียบ กา้ นใบมกั จะพองออกท่ี ใบ ใ0-30 ชม. ขอบใบเป็นคล่ีน. 290 Drimycarpus racemosus
โคนก้าน ใบอ่อนสีมว่ งหรอื นํา้ ตาลแดง ดอก
ก้านใบมรี อ่ งลีก ดอกเล็กสขี าวออกเขียว มีหลายเทศ เกสรตัวผู้ 5 หมอนรอง
ดอกกวา้ ง กา้ นเกสรตวั เมียสนั มาก ผล 2-2.5 ชม สแี ดง รูปไขเ่ ลีย้ ว ด้านบน

เล็กเป็นกลุ่มช่อใกล้ปลายก่ิงแด่ละก้าน ดอก มสี ว่ นประกอบของดอกเหลีออ!รู่
มักมีขอ้ ตอ่ กลีบเลีย้ ง 4-5 กลีบ กลบี ดอก
5. ใบไมม่ ีเลันใบใกล้ขอบใบ รังไขอ่ ยูเ่ หนอื ฐ ไนดอก
4-5 กลบี มักจะโคง้ ไปด้านหลัง เกสรตวั ผู้
นอ้ ยที่จะเช่ือมก้นท่ีฐาน มีจำนวน 1-2 เท่า 6. กลบี เล้ยี งมี 4-5 พ เกสรตัวย'ู่ 1-5 อันลา้ นเกสรตวั เมยี อยูช่ ี่ยอดรงั ไข่

ของกลบี ดอกมักตดิ อยู่กบั ด้านนอกของ ผลศลา้ ยมะมว่ ง มเี นอ Mangifera292
หมอนรองดอก ยอดเกสรตัวเมีย 1-3(5)
อัน รังไขอ่ ยเู่ หนอื ฐานรองดอก (ยกเว้น 6. กลบี เลยี้ งแยกออกดา้ นหนงึ่ เกสรตวั ยู่ 5 ล้านเกสรตัวเมีย
Holigarna, Drimycarpus) ผลไมแ่ ตก ผล
ดดิ อย่ดู ้านขา้ งของรังไข่

ผลกลมมีเนอื้ บาง ๆ มกี ลบี ดอก 5 กลบี ลฐ่ี าน Gluta obovata 300

4. ใบแก่มีขนล§{เอียด อยา่ งน้อยชี่เลน้ ใบดา้ นล่าง

7. ล้านใบมีต่ิงยื่นออกทีฐ่ าน รังไข่ในฐานรองดอก

ใบ ใ5-24 X 4-6 ชม. ด้านล่างมขี นและมนี วล 291 Holigarna kurzii

เหนียวหรอื มเี นื้อ ส่วนมากรปู ร่างคล้ายมะมว่ ง ดอกเล็กสเี ขยี วออ่ น มีหลายเทศ ไมม่ กี ้านดอก กลีบดอกไม่ช้อนก้น หมอนรอง

ชนั้ หุม้ เมลด็ แข็ง 1 หน่วย วงศท์ คี่ ลา้ ยกน้ คอื ดอกไมมีขน กา้ นเกสรตัวเมีย 3 อนั
Meliaceae แดไ่ ม่มยี าง เกสรตัวผู้เชอื่ มกน้
7. ล้านในไม่มตี ง่ิ ช่ฐี าน รงั ไข่ปังอยู่เหนือในฐานรองดอก

ผลมีเนอื้ สีลม้ Semecarpus cochinchinensis 302

เป็นหลอด วงศ์ Burseraceae ไมม่ ียาง แด่ 1.ใบประกอบแบบขนนก

มีหูใบ สมาชกิ เปน็ องศ์ประกอบของปาชื้น 8. ใบย่อย ขอนใบเรยี บ อยา่ งน้อยขณะใบอ่อน
และปาแห้งแล้งในทางภาคเหนือ แตไ่ มพ่ บ
9. ล้านใบมสี ัน ใบยอ่ ยมขี นหยาบ เปน็ ไมัขนาดเล็ก

ดอกสขี าว มขี ่อดอกล่ีปลายกงิ่ เกสรตวั ผู้ 4-5 อนั Rhus chinensis303

ทีเ่ หนือระดบั 1000 ม. พรรณไม้วงศ์มะม่วง 9. ลา้ นใบไม่มลี นั ใบยอ่ ยไม่มขี น ไมข่ นาดใหญ่

เป็นท่รี ้จู กั กน้ ดี นอกจากจะรบั ประทานผล ดอกสีแดง-ม่วง ออกโนชอกใบ เกสรตวั ผู้ 8-10 อนั Choreospondias axillaris™
แลว้ ยางของสมาชกิ บางชนดิ ใช้เปน็ นืา้ มัน 8. ใบย่อย ขอบใบมขี ่ี
ชักเงา หรือนาํ้ ยาเคลอี บภาชนะ แก่นไม้มี
10. ใบย่อย 3-5(0) คู่ Spondias pinnata307
11. ใบยอ่ ยมเี ลัน่ึใบที่ขอบฺ ใบ

ความแข็งและทนทาน ไมใ้ นกลุม่ นื้สามารถ 11. โบย่อยไมม่ เี สนใบทขี่ อบใบ

ท่าให้เกดิ อาการแพไ้ ด้ ชื่งจะด้องระวงั ลา้ จะ 12. ใบไมม่ ีขน ในใกลร้ ่วงสแี ดง
เขา้ ไปใกลด้ ้น เพราะมยี างซึ่งมพี ษิ ต่อผิวหนงั เปลอี กไม้.มียางเปน็ ทิษสดี ำ Rhus rhetsoides&succedanea 394
ทำใหเ้ กดิ อาการระคายเคอื ง ปวดแสบปวด
12. ในย่อยมขี นรปู ดาว อย่างน้อยในใบอ่อน
ใบใกล้ร่วงสเี หลอง เปลีอกไม้มีนื้ายางใส Lannea coromandelica309

รอ้ นและเป็นแผลบวมได้ (ดู Semecarpus, 10. ใบย่อย (ธ)7-12 คู่
Gluta, Rhus ประกอบ)
13. ใบย่อยมีแยงขนในขอกเลนั ใบ ไมข้ นาดใหญ่ มีททู อน ผล 4-5 ชม.

ช้ันหมุ้ เมลด็ แข็ง มีรูล่ปี ลาย 5 รู Dracontomelon dao 310

13. ใบยอยไม่มแี ยงขนในขอกเลันใบ ด้นไม่มที ูพอน

14. ใบยอ่ ยมขี นเล็กน้อยบนเล้นใบด้านล่าง ไม่มีต่อม

เกสรตัวผู้ 8-10 อัน หมอนรองดอกสีแดง ผลสชี มทู มยี างใส

Spondias lakonensis 308

14. ใบยอ่ ยไม่มีขน มตี ่อมสีน้าํ ดาลเข้ม ในขอกเสนใบ
เกสรตวั ผู้ 4-5 อัน ผลสีน้าื ตาล-เหลอี ง นา้ื ยางสีดำ Rhus succedanea304

142

2$2Mangifera sylvatica ANACARDIACEAE

มะม่วงขไี้ ต้ A/ 143

ไมไ้ มผ่ ลัดใบ สูงถงึ 27 ม. เรอื นยอดเปน็
รปู ไข่ทแี่ น่นทึบ ลำตน้ ยาวตรง เปลอึ กตน้
ลนี ้าํ ตาลหรอื เทา-นํ้าตาล มรี อยแตกทีไ่ ม่
สมํา่ เสมอ เปลอื กช้ันในสนี ้ําตาลออ่ น มี
น้ํายางใส ใบ 14-30 X 4-7 ซม. ใบเดี่ยวเรยี ง

แบบวนรอบ ใบรูปหอก ผวิ บนเขียวเข้มและ
เป็นมัน เสน้ ใบดา้ นข้าง 16-24 คู่ โค้งงอมาก
เกอื บจะขนานกันไปจรดที่ขอบใบ เส้นใบยอ่ ย
นูนขน้ึ ทผี่ ิวท้งั สองดา้ นสานกนั คล้ายชี่บนั ได
ห่าง ๆ ก้านใบ 3-7 ซม. ท่ีฐานพองออก ดอก

0.4-0.8 ชม. สีขาวหรอื เหลอื ง มีเส้นสชี มพู
หรอื จุดประด้านใน ดอกมกี ลน่ิ หอม ขอ่ ดอก
ต้ังขึ้น ออกเปน็ กลมุ่ ท่ปี ลายกงิ่ กา้ นข่อดอก
เกลย้ี ง กลบี เล้ยี งปลายแหลม 5 กลบี 2-3

มม. กลีบดอก 5 กลบี ยาว 6 มม. ปลาย
แหลมมีสนั 3 สนั ด้านใน เมอื่ เรม่ิ บาน กลบี

ตรงแล้วคอ่ ย ๆ โค้งไปดา้ นหลัง ดอกตัวผู้มี
เกสรตัวผทู้ ไ่ี มเ่ ป็นหมนั 1 อัน มอี บั เรณเู ปน็

รูปขอบขนาน ดอกสมบรู ณเ์ พศ มเี กสรตัวผู้
ทีไ่ มเ่ ปน็ หมัน 1 อนั และท่ีเป็นหมัน 3-4 อนั
กา้ นเกสรตัวเมยี 1 อนั ทีเ่ รียวยาวกว่ากลีบ

ดอก หมอนรองดอกบางเปน็ รปู ก้วย ผล
5-7.5 ซม. สเี หลอื งอมสม้ รปู ร่างแบบมะม่วง
ปลายแหลม มชี ั้นทุม้ เมลด็ แขง็ ท่ีข้างนอก

เปน็ เส้นใย
หมายเหตุ กระจายในปาทีม่ กี ารรบกวนนอ้ ย
มกั พบตามลำธาร ที่คล้ายก้น Irvingia
malayana2™ มีผลคล้ายมะมว่ ง แตม่ ีตาใบ
แคบแหลม ก่ิงกา้ นมีรอยแผลของหใู บเปน็

วง ๆ

2A^NMACaAnRgDiIfAeCrEaAcEaloneura

มะมว่ งปา้ มะมว่ งกะล่อน

คลา้ ยกับ M. sylvatica แตใ่ บเลก็ กว่า ขนาด
10-22 X 4-9 ชม. มเี ส้นใบย่อยสานกันนนู
ที่ผวิ ใบทั้ง 2 ดา้ น ดฮก 0.6-0.8 ชม กัานดอก
ร่วมมขี นหนาแนน่ กลีบเลย้ี งมขี น กลบี ดอก
4-5 กลบี ส้ันกวา่ 5 มม. ดอกตวั ผู้มเี กสรท่ี

ไม่เปน็ หมันขนาดตา่ ง ๆ กัน 5 อนั หมอน
รองดอกมี 5 พู ผล 3-5 ชม. เมลด็ มเี นื้อใน

คล้ายกาก (ruminate) หมายเหตุ พบมาก
ในป่าช้นื ผลดั ใบ ขนาดของต้นใหญม่ เี ส้นผา่

ศนู ยก์ ลางถงึ 200 ชม. มักจะเปน็ ไม้ขนาด
ใหญท่ ่ยี งั หลงเหลีออยใู่ นม่าท่มี ีการทำไม้
เน่อื งจากไมไื มค่ อ่ ยมคี า่ และมคี วามเชื่อใน
เรอ่ื งโชคลางทจ่ี ะไม่ตดั

2^Mangifera odorata

มะม่วงจ้งิ หรีด

ใบ 10-23 ชม. เสน้ ใบยอ่ ยเหน็ ไมช่ ัดเจน ดอก
1.8 ชม. กา้ นดอกย่อยมขี ้อต่อ กลีบดอก
4-6 มม. ปลายกลีบโตง้ งอไปขา้ งหลงั ดอก
ตัวผ้มู เี กสรไมเ่ ป็นหมัน 1 อัน เปน็ หมัน 4
อนั หมอนรองดอกแคบ ผล 7-13 ชม. สี
เหลอื งอมเขยี วมีจุด ผลค่อนขา้ งอว้ นมเี ปลือก
หนา หมายเหตุ พบครั้งแรกทด่ี อยสเุ ทพ อาจ

จะเป็นพันธุผสมระหว่าง M. indica กบั M.
foetida มีการนา่ มาปลูกบา้ ง

2^Mangifera indica

มะม่วง

ใบมีเส้นใบเลก็ และห่าง ๆ กน้ ดอก ก้าน
ดอกมีขนเล็กนอ้ ย กลีบเลี้ยงและกลบี ดอก

อยา่ งละ 5 กลบี ยาว 4 มม. ดอกตวั ผู้มีเกสร
ขนาดเท่ากัน 5 อัน มเี พียง 1 อนั ทไม่เปน็
หมัน หมอนรองดอก 5 พู ผล 7.5-20 ชม.
ผลปา้ น ผิวเรยี บ ชน้ั ห้มุ เมล็ดแข็ง มผี ิวเป็น
เสน้ ใย หมายเหตุ เป็นมะม่วงพนั ธุท่ีปลูก
ตามบ้านทัว่ ไป เขา้ ใจวา่ เปน็ พรรณไมัของ
พมา่ และอนิ เดีย ไมท้ ่ปี ลูกมักจะมลี ำดน้ สนั้
แตกกิ่งกา้ นสาขามากและกิง่ หอ้ ยลงขณะที่
พนั ร์พื้นเมอื งมลี ำดน้ ตรงและยาว

144

^^Buchanania lanzan ANACARDIACEAE
145
มะม่วงหัวแมงวนั

ไม้ไม่ผลัดใบขนาดเลก็ สูงถึง 12 ม. เปลอื ก
ตน้ สเิ ทาเข้ม มรี อยแดกระแหงแคบ ๆ และ
ลกึ ชน้ั เปลอึ กในสีชมพมู นี ้าื ยางใสท่ไี ม่มพี ิษ
ใบเดย่ี วขนาด 15-25 X 6-10 ชม. ใบมนรี
แคบหรือขอบขนาน ปลายมนมักจะมีดง่ิ ใบ
อ่อนมขี นสนี ํ้าตาลอมแดงหนาแน่น ใบแก่
แขง็ และเหนียว มกั จะมีขนทีเ่ ส้นใบดา้ นล่าง
เสน้ ใบขา้ ง 10-17 คู่ นูนขนึ้ มาเลก็ นอ้ ย เส้น
ใบทีเ่ ล็กกวา่ จะเห็นเป็นช้ัน ๆ คล้ายบันได
ก้านใบ 1.5-2.8 ซม ดอก 0.4-0.6 ชม. สขี าว
เปน็ ช่อท่ปี ลายกง่ิ และในชอกใบบน ๆ ก้าน
คอกรว่ มอ้วน มขี นสีนา้ํ ตาลหนาแนน่ กลบี
เลย้ี ง 4-5 พู มีขนดา้ นนอก กลีบดอก 4-5
กลีบ เกสรตว้ ผ้ 8-10 อน้ มอี บ้ เรณูรูปขอบ
ขนานท่ขี นาดสนกวา่ ก้านชู หมอนรองดอก
สเี หลอื งมพี ูลกึ ๆ 5 พู ก้านเกสรตวั เมียสนั้
รังไข่มีขนปกคลุม ผล 0.9-1.2 ชม. สีม่วง
รปไขห่ รอื เปน็ ทรงมะม่วง มีก้านเกสรตัวเมยี
ส้นั ติดที่ปลายและกลีบเลี้ยงยังคงอยทู่ ี่ฐาน
มเี นื้อบาง ๆ ห่อหุม้ ชน้ั ในท่ีแขง็

หมายเหตุ พบท่วั ไปในทก่ี ิง่ โลง่ แจง้ อกี 3
ชนดิ ท่ีคล้ายกนั มใี บเกลีย้ งหรอื มขี นเล็กน้อย

297B. glabra มะม่วงนก ไมต้ ้น สงู ถึง
11 ม. ใบขนาด 8-17 X 3-6 ชม. เส้นใบ
ไมน่ ูน ดอกสเี ขยี วออ่ น กลบี เลยี้ งเกลี้ยง
ผลลีเขียวอมเทา เปลี่ยนเป็นสีดำ ผวิ เรยี บ
ดงิ่ ปลายผลไม่อยูด่ รงกลาง

298B. reticulata ไมพ้ มุ่ หรอื ไมต้ ้น สงู
ถงึ 8 ม. ใบมีเสน้ ใบสานกันหนาแนน่ นนู
ขนมาและเหน็ ชดั เจนจากด้านผิวบน ดอก
เป็นกลมุ่ ช่อยาวกว่าใบ ผลมขี นเล็กนอ้ ย
ปกคลุม พบจาก จ. อุตรดติ ถล์ งไปทางใต้

2A9NQBACuAcRhDaInACanEAiaE arborescens

จา้ น’วง 0. Aa

□11zIwTไwาzI n■x■nz11oI

ไมต้ ้นไม่ผลัดใบ สูงถงึ 27 ม. ใบ 8-23 X 3.6
ชม. รปู ไข่กลับแคบหรอื รปู หอก ฐานแคบ
เส้นใบด้านขา้ ง 15-19 คู่ เส้นใบย่อย สาน
กันผูนขึ้นจากผิวใบด้านบนเล็กนอ้ ย กัานใบ

มสี ันเลก็ ๆ ยาว 1.5-3.5 ชม. ใบอ่อนสีชมพู
มีขนเล็กน้อย ตาใบเปน็ เกล็ด ๆ กลีบเล้ียง

และกลบี ดอกกลม เกสรตว้ ผยู้ าวเท่ากับ

กลบี ดอก อบั เรณเู ป็นรปู หอก ผล 0.8-1.4
ชม. สีมว่ ง-แดง มเี นื้อบาง ๆ สีเขียวและ

เมล็ดสดี ำ

หมายเหตุ พบในปาดิบข้ึนระดบั ต่าํ กวา่ 1200
ม. เม่ือดอกบานจะเหน็ เป็นพุ่มสคี รมี -ขาว

300Gluta obovata

รกั นอ้ ย Z7X A

II II wI I wI I II 1■__■LJ II 1I II ฯA

ไมก้ ่งึ ผลดั ใบ สูงถงึ 17 ม เปลือกตน้ สี
น้าํ ตาลออกแดงหรอื ออกเทา มรี อยแตก
ตน้ื ๆ เปลือกชั้นในขาวหรอื ชมพูอ่อน ใบ
เดย่ี ว 10-25 X 4-10 ชม. สเี ขียว เข้มมีเส้นใบ
สีออ่ น ผวิ เรียบเกลี้ยง เส้นใบข้าง 13-18 คู่

เสน้ ใบยอ่ ยเป็นร่างแห กา้ นใบ 1.5-5 ชม. มกั
จะมีสนั ปกี แคบ ๆ ที่ตอนบน ดอก 0.9-1.1

ซม. สขี าว ช่อดอกออกเปน็ กล่มุ ซอก ใบ
บน ๆ ยาวถึง 24 ชม. กลีบเล้ยี งไมม่ ีพู แต่
แยกออกด้านหนงึ่ หลุดรว่ งเร็ว กลบี ดอก 5

กลีบ บานออกปลายกลีบแหลม เกสรตัวผู้
แยกอย่บู นฐานรองดอกทข่ี ยายใหญ่ ก้าน

เกสรตัวเมียติดอยดู่ ้านขา้ งของรงั ไข่ ผล
2.5-3 ชม. ผลเกลีย้ งกลม ยงั คงมกี ลีบดอก

ติดผลและมีกา้ นสน้ ๆ (2 มม.) ค่ัน

หมายเหตุ พบทัว่ ไปในปาก่งึ โล่งแจง้ นํา้ ยาง
มพี ษิ ท่คี ล้ายก้น G. usitata และ Ssre-
carpus ซ่งึ มชี อ่ื ทอ้ งถนิ่ เรียกเหมอื นกนั

แต่ใบด้านลา่ งมีขน

146

301 Gluta usitata ANACARDIACEAE

ไม้ก่ึงผลัดใบหรือผลัดใบระยะส้ัน ๆ สงู ถึง 147
20 ม. เปลือกตน้ สีเทาเข้ม มรี อยแตก หลุด
ลอกออกเป็นชิน้ เหลยี่ มบาง ๆ เปลอื กช้ันใน
ลีชมพอู อ่ น ใบเดย่ี ว 15-30 X 7-12 ชม. เป็น
กลมุ่ ใกล้ปลายกึ่ง ใบขอบขนานหรอื รปู ไข่
กลบั ใบอ่อนมีขนหนาแน่น ใบแก่ลีเขียวเข้ม
มีไขปกคลมุ ดา้ นลา่ งมีขนเลก็ ๆ บนเสน้ ใบ
เสน้ ใบข้าง 16-30 คู่ แยกแขนงท่ีขอบใบ มี
เส้นใบย่อยสานเป็นร่างแห กา้ นใบ 1.2-2.5
ชม. มสี น้ หรือปีกแคบ ๆ ดา้ นบน ดอกเริม่
จากสีขาวเปล่ียนเปน็ ชมพูแลว้ แดงสด ดอก
ออกเปน็ กลมุ่ ช่อหนาแน่นในซอกใบบน ๆ
ช่อยาวถึง 30 ชม. ก้านดอกยาว 1-1.5 ชม.
กา้ นดอก กลีบเล้ยี งและกลีบดอกมขี นหนา
แน่นปกคลุม กลีบเลี้ยง 0.3 ชม. ปลายแยก
5 แฉก คลมุ ดอกตมู และหลดุ รว่ งเมื่อดอก
บาน กลบี ดอก 5-6 กลบี แผก่ วา้ ง ปลายแคบ
แหลมมีขน เกสรดว้ ผู้ >20 อนั อยูร่ วมกัน
แนน่ บนฐานรองดอกที่ขยายใหญ่ รงั ไข่มี
กา้ นรู ก้านเกสรต้วเมีย 1 อนั ติดด้านขา้ งของ
รงั ไข่ ผล 0.8-1.2 ชม. กลม ผลมกี า้ นทมี่ ี
ปกี สีแดงอมม่วง 5-6 ปีก (กลีบดอกเจรญิ
ตามผล) ปีก 5-10 ซม. มีเส้นปีกชัดเจน
หมายเหตุ พบท่ัวไป ชอบทแี่ ห้งและโล่งแจง้
ตามแนวสันเขา ส่วนทเ่ี ป็นแผลหรอื รอยตดั
ที่เปลอื กตน้ ใบและลมนี า้ํ ยางท่ีทำให้เกดิ
อาการระคายเคือง และแพ้ไดในบางคนเกดิ
เป็นแผลพุพองไดห้ ลายวัน นํ้ายางเม่อื แหง้
จะเปล่ยี นเปน็ ลดี ำ และเป็นมัน ใช้สำหรับ
ทำเครือ่ งเขนิ ท่ีคลา้ ยกัน G. obovata300

6 Semecarpus spp.302 มีชือท้องกิน
เหมือนกน้

3AQN2SACemAReDcIaArCpEuAsE
cochinchinensis

รกั ขาว รกั ขหื้ มู

ไม้ไมผ่ ลัดใบสงู ถงึ 20 ม. เปลอื กตน้ สีครีม
นํ้าตาล มรี อยแตกตามยาวตนื้ ๆ เปลอื ก
ช้ันในสีชมพหู รอื สม้ นาํ้ ยางใสมีพิษมาก ใบ
(10)18-30 X (4)7-10 ซม. ใบเดย่ี วเรยี งแบบ
สลับ ใบรูปไขก่ ลบั แคบ ปลายใบทู่ ฐานสอบ
ขอบใบเรยี บ ด้านบนสีเขยี วเขม้ ด้านลา่ ง
สีเขยี วอมเทา มักมีขนประปรายบนเสน้ ใบ
เส้นใบขา้ ง 10-21 คู่ เส้นใบยอ่ ยสานกันเป็น
รา่ งแหกา้ นใบ (0.5)1.5-2.5 ชม. มีขนละเอียด
ปกคลุม ดอก +0.5 ซม. (ดอกตัวผู)้ หรอื
+1 ซม. (ดอกสมบรู ณ์เพศ) สีขาว หรือเหลือง
อ่อน-เขียว ออกเปน็ กลมุ่ ช่อใหญท่ ่ีปลายกิง่
และในชอกใบบน ๆ ช่อยาว 15-50 ซม. ดอก
ตวั ผูไ้ มม่ ีก้านดอก ดอกสมบรู ณเ์ พศมกี ้าน
ดอกทม่ี ขี น และก้านยาวเท่ากบั ดอกกลบี
เล้ยี งเปน็ รปู ถ้วย 4-5 พชู ้อนกันมีขนด้านนอก
กลบี ดอก 5(4) กลีบ กลีบแคบปลายแหลม
และเกล้ยี ง เกสรตวั ผู้สอ้ มรอบหมอนรองดอก
ทีแ่ บนมพี ูรอบ ก้านเกสรตัวเมยี 3 อนั รงั ไข่
และหมอนรองดอกมขี นปกคลุม ผลขนาด
ถึง 2.5 ซม. ฐานผลมโี ครงสร้างเป็นเนื้อสสี ม้
สดห่อห้มุ มีขนคล้ายกำมะหย่ี
หมายเหตุ พบทว่ั ไปในทีช่ ุ่มชน้ื เชื่อกันวา่ ยาง
ทา่ ให้เกดิ การระคายเคืองไตม้ ากทสี่ ุดในวงศ์
มะม่วงท่ีมีในทอ้ งถิ่น ท่ีคลา้ ยกนั Gluta spp.
ซึ่งเรียกว่าต้นรกั เช่นกัน แต่กลบี เลยี้ งเชอื่ ม
กันปกคลมุ ดอก ผลไมม่ โี ครงสรา้ งเป็นเนื้อ
สีส้มหอ่ หุม้

148

303Rhus chinensis ANACARDIACEAE

ไมพ้ ุม่ ผลัดใบหรอื ไม้ยนื ต้นขนาดเลก็ สูงถึง 149
8 ม. เปลือกต้นลีครีม-นํ้าตาล ผวิ เรียบมกั
มีรอู ากาศ (lenticle) ขนาดใหญส่ ีนาํ้ ตาลแดง
เรยี งเป็นแถวตามยาว เปลอื กภายในลีครมี
อ่อน มียางขาวหรอื ลีเหลอื งออ่ นเล็กนอ้ ย
ใบประกอบยาว 25-40 ซม. ใบยอ่ ย 3-6 คู่
ใบยอ่ ยทปี่ ลายขนาด 5-14 X 3-7 ซม. ฐาน
ไมส่ มมาตร ใบออ่ นมขี นลีน้ําตาลอ่อนหนา
แนน่ ใบแกส่ ีเขยี วเข้ม ผวิ สากมขี นสัน้ ๆ ลี
นา้ํ ตาลบนเส้นใบคา้ นบน ด้านล่างมีขนหนา
แนน่ ใบแก่ใกลร้ ว่ งสแี ดงเขม้ กา้ นใบรว่ ม
ตรงกลางพองออก และทใี่ กลฐ้ านใบเป็นสัน
ปกี ดอกเล็กสีขาวออกเป็นชอ่ ท่ีปลายกิง่ ยาว
30-50 ซม. กลีบเลี้ยง 5 พู เล็กกว่า 1 มม.
กลบี ดอก 2 มม. เช่ือมกันที่ฐาน มีขนตาม
ขอบกลีบ เกสรต้วผู้ 5 อัน ลอ้ มรอบหมอน
รองดอกทเี่ ป็น 5 พู กา้ นเกสรตัวเมยี 3 อนั
ดอกสมบูรณ์เพศ และดอกแยกเพศอย่แู ยก
หรอื บนดน้ เดียวกน้ ผล 0.4-0.5 ชม. สีขาว
แล้วเปลยี่ นเป็นชมพู มีเหลือบสเี ทาออ่ น ผวิ
มยี างเหนียว รูปคล้ายมะมว่ ง มีกลบี เล้ียง
รองรยั ชน้ั ห้มุ เมล็ดแข็ง

หมายเหตุ พบท่วั ไปในท่ีโลง่ แจง้ อีก 2 ชนิด
ทีค่ ล้ายกนั ท้งั ค่มู ีผวิ ใบและขอบใบเรียบ ก้าน
ใบไมมสี ้นปกี

33*Rhus succedanea

สะเดา#าง

ไม้ไม่ผลดั ใบมียางลีดำ ใบย่อย 4-8(11) คู่
ขนาด 4-12 X 1-3.5 ซม. ฐานใบไม่ สมมาตร
มตี อ่ มสนี ้ําตาลระหวา่ งชอกของเสน้ ใบ ก้าน
ใบย่อยเรียวยาว 0.5-0.6 ซม. ก้านใบร่วม
ไม่มีสน้ ปกี มกั จะมลี แี ดงแต้ม ดอกลีเขียว
แยกเพศ อยู่รวมเปน็ ชอ่ หอ้ ยลงจากซอกใบ
ยาว 5-15 ซม. ผล 0.6-0.8 ซม. ลเี ขียว
มะกอกถงึ เหลือง-นาตาล ผวิ เป็นมัน รูปร่าง

ANACARDIACEAE
แบนและเบ้ยี ว ผลไม่แตก ภายในมกี ลมุ่
เย่อื ใยดำ ๆ ฝงั ในเน้ือไขลขี าว
หมายเหตุ กระจายอย่ใู นปาดบิ เขา นื้ายาง
มีพษิ ทำให้ผวิ หนงั พุพอง ทค่ี ลา้ ยก็'น
305R. rhetsoides ไม้ผลดั ใบ ขนาดใบใหญ่
กวา่ ฐานไมส่ มมาตร ใบยอ่ ยยาว 13-17 ชม.
ชอ่ ดอกยาวถงึ 32 ชม. ผลเม่ือแก่จะแตก

306Choerospondias axillaris

ไมผ้ ลัดใบระยะสัน้ สงถึง 30 ม เปลอื กต้น
สีเทาเข้ม หรือแดง-นืา้ ดาล แตกระแหงหลดุ
ลอกออกเปน็ ช้ินยาว ๆ เปลอื กช้นั ในสีแดง
ใบประกอบ ใบย่อย (3)5-13 คู่ ใบยอ่ ยคูบ่ น
ใหญ่ท่สี ดุ ฐานเบีย้ ว ใบอ่อนทขี่ อบใบมชี ห่ี ยกั
ประปราย ใบแก่ม้กมขี อบเรยี บ เส้นใบข้าง
8-16 คู่ มก้ มีขนเป็นแผงท่ีชอกระหวา่ งเสน้
ใบ ขอบใบไม่มเี ส้นใบ ก้านใบยอ่ ยด้านข้าง
0.7-1.3 ชม. ก้านใบย่อยของใบปลาย 1.5-4
ซม. ดอก 0.4-0.5 ชม. สแี ดงเขม้ ดอกตัวผู้
เป็นกลุ่มใหญ่ ดอกสมบรณเ์ พศ ออกเปน็
กลุ่มละ 2-3 ดอก กลีบเลยง <2 มม. มี 5 พู
สแี ดงอมม่วง ผวิ ในมตี อ่ มขน กลีบดอก
ซ้อนกน้ 5 กลีบ ปลายแหลมไมม่ ีขน เกสร
ตัวผู้ 10 อนั เรยี งสลบั ก้บพูของหมอนรอง
ดอก ดอกสมบรู ณเ์ พศมีก้านเกสรตวั เมยี
สน้ั มาก 5 อัน อยู่บนยอดของรังไข่ ผล 2-3
ชม. ลเี ขยี วหรอื เหลือง รปู ไข่ มีร่อง 5 ร่อง
ทปี่ ลาย ชั้นห้มุ เมล็ดแข็ง ขา้ งบนมี 5 รู ซึง่
เทา่ กบั จำนวนเมล็ด
หมายเหตุ กระจายทวั่ ไป พบค่อนขา้ งมาก
ในปาดบิ เขา

306

150

3Q7Spondias pinnata ANACARDIACEAE

ไม้ผลดั ใบ สงู ถงึ 20 ม. เรือนยอดโปร่ง กง่ิ 151
ก้านยาวเรยี วมักจะหอ้ ยลง เปลอื กตน้ หนา
สีเทาอ่อน ผิวเรยี บหรอื มปี ่มุ กลม ๆ เปลอื ก
ช้นั ในสชี มพู มนี ํ้ายาง ใบเรียงแบบสลับ ใบ
ประกอบแบบขนนกปลายค่ี ใบยอ่ ย 3-6 คู่
เรยี งแบบตรงกน้ ขา้ มหรอื เกอื บตรงกน้ ขา้ ม
ขนาด 7-16 X 3-6 ชม. ฐานมกั จะไมส่ มมาตร
ขอบใบ ผวิ ใบเรยี บเกลยี้ ง เส้นใบข้าง
(10)15-20 คู่ เชือ่ มกนั ท่ขี อบใบเปน็ เส้นตาม
ขอบใบชัดเจน กา้ นใบย่อยดา้ นข้าง 0.3-0.8
ชม. ก้านใบร่วม 12-16 ชม. กิง่ ก้านอว้ นสั้น
มีรอยแผลของใบทห่ี ลดุ ไป ใบออ่ นสีชมพู
ใบแก่สเี หลอื งทองงดงาม ดอก 0.5 ซม.
สขี าวหรอี ครีมอมเหลือง กลุ่มชอ่ ดอกยาว
20-30 ชม. ออกในซอกใบบน ๆ แต่ละก้าน
คอกย่อยส้ันไม่มขี น กลีบเลย้ี งรปู ถว้ ย
ปลายแยก 5(4) กลีบ รูปสามเหล่ยี ม กลบี
ดอก(4)5 กลบี รูปไขแ่ คบปลายโคง้ ยาว
23.5- มม. กลบี ดอกไมซ่ อ้ นกันในดอกตมู
เกสรตวั ผู้ 8-10 อ้น หมอนรองดอกเปน็ พู
ตนื้ ๆ 10พู รังไข่ 5(4)หน่วย อัดแนน่ แต่
ไม่เชื่อมรวมกน้ แตล่ ะหน่วยมกี ้านชโู คง้
และสัน้ ดอกสมบูรณ์เพศ และดอกแยกเพศ
อย่บู นต้นเดยี วกน้ ผล 3-4.5 ซม. สีเขียว
แล้วเปล่ยี นเปน็ สีเหลืองเทา ผลรปไขม่ เี นื้อ
และชั้นหมุ้ เมล็ดแข็งตรงกลาง ซงึ ภายในมี
แกนเป็นรปู ดาว มีเส้นใยหนาแนน่ ระหว่าง
แฉกมเี มล็ดมากถงึ 5 เมล็ด
หมายเหตุ พบทวั่ ไป โดยมักพบในปาไผ่ ผล
และใบจะมกี ลิน่ คล้ายมะม่วง ทคี่ ล้ายกัน
Lannea coromandelica309 ใบและผล
มีกลิ่นหอมคลา้ ยก้นแตไ่ มม่ เี สน้ ใบตามยาว
ทีข่ อบใบ ผลสึแดงขนาดเล็ก Spondias
lakhonensis3™ มใี บยอ่ ย 9-12 คู่ ไม่มีเสน้
ใบตามยาวท่ขี อบใบ

A3QN8ASCpAoRnDdIAiaCsEAlaEkonensis

EHHHaHE^A

ไมไมผ่ ลดั ใบ สูงถึง 20 ม. เรอื นยอดแบบรม่
เปิด มกี ิ่งก้านแผก่ ว้าง เปลือกต้นสีเทาเขม้ มี
รอยแตกต้ืน เปลือกชน้ั ในลสี ้ม-นา้ํ ตาลหรือ
ออกชมพู มีน้ํายางใส ใบประกอบแบบขนนก
ปลายคี่ ออกเปน็ กลุม่ ใกล้ปลายก่งิ ขนาด 30-40
ชม. ใบยอ่ ย 9-12 คู่ ออกตรงกน้ ข้ามหรือสลบั
ขนาด 3-11-1.5-5 ซม. ใบยอ่ ยคู่ล่างเลก็ กวา่
รูปขอบขนานปลายสอบ ฐานใบ!มส่ มมาตร
ขอบใบเรยี บ ยอดอ่อน มีขนหนาแน่น ใบแก่
มีขนเล็กน้อยทเ่ี ส้นใบด้านลา่ ง เสน้ ใบข้าง
8-13 คู่ โค้งงอมากและจรดกน้ แต่ไม่มเี ส้นใบ
ที่ขนานกบั ขอบใบ กา้ นใบย่อยด้านข้างสนั 308
มาก <0.3 ชม. กา้ นใบที่ปลายใบยาว 1-1.7
ชม. ดอก 0.8 ชม. สีขาว ช่อดอกเปน็ กลมุ่ ใน
ซอกใบ ชอ่ ยาว 2-14 ชม. แต่ละก้านดอกเรยี ว
เล็ก มขี อ้ ต่อและมขี นเล็ก ๆ ลีส้มอ่อน กลีบ
เลยี้ ง <2 มม. 5 กลีบ เปน็ สามเหล่ยี มมขี น
แต่ละกลบี จรดกันในดอกดมู และกลีบดอกก็
เช่นกนั กลีบดอกแคบปลายแหลมโค้ง เกสร
ตัวผู้ 8-10 อัน สัน้ กวา่ กลบี ดอก อบั เรณขู อบ
ขนานปลายทยู่ าว 1 มม. ก้านเกสรตวั เมีย 4(5)
อัน เชื่อมกนทีป่ ลาย รงั ไขม่ ีขนและหมอน
รองดอกสแี ดงสดเปน็ รปู วงแหวนลอ้ มรอบ
ผล +1.2 ชม. รปู ไขส่ ชี มพู-ส้ม มเี นอื้ สเี หลือง
แกนกลางแขง็ เป็นรูปดาว ภายในมเี มลด็ ถึง
4 เมลด็ รูปทรงขอบขนาน หมายเหตุ พบท่ัวไป
ในที่ชมุ่ ชน

152

309Lannea coromandelica ANACARDIACEAE

กุ๊ก อ้อยอา้ ง ท^

ไมผ้ ลดั ใบ สงู ถึง 17 ม. เรือนยอดโปร่งมี
ก่ิงก้านคอ่ นข้างเล็ก เรยี ว เปลือกตน้ สีครีม
ผิวเรียบหรือมีรอยยน่ เปน็ แถบ ๆ เปลอื ก
ชน้ั ในสีชมพูเป็นเสน้ ใย ใบประกอบเรยี งแบบ
สลับ ม!ี บยอ่ ย 3-6 คู่ ขนาด 6-15 X 3-6 ซม.
ฐานกลมหรีอเบ้ียวเล็กนอ้ ย ชอ่ ใบออ่ นมขี น
เป็นรปู ดาวปกคลุม ใบแกบ่ างผวิ เกล้ียงมีเสน้
ใบขา้ ง 7-11 คู่ ไม่มีเส้นใบตามยาวทีข่ อบใบ
เส้นใบย่อยเลอื นลาง ก้านใบยอ่ ยค่อนขา้ ง
สันมกั จะมลี ันปกี แคบ ๆ ดา้ นใดดา้ นหน่ึง
ก้านใบย่อยของใบปลายยาว 2-3 ชม. กงิ่ กา้ น
หนามีรอยแผลใหญ่ ๆ ของใบทห่ี ลุดไป ดอก
0.3 ชม. สีเหลอื งอ่อนหรอื เขียวออกม่วง ช่อ
ดอกหอ้ ยลงมาจากก่ิงทไ่ี ม่มีใบ ช่อยาว 12-30
ซม. ก้านช่อมขี นเล็ก ๆ กลีบเลี้ยง 4-6 แฉก

มขี นปกคลุม กลีบดอก 4-5 กลบี ชอ้ นก้น
ไมม่ ขี น เกสรตวั ผู้ 8-10 อัน ส้อมรอบหมอน
รองดอกรูปวงแหวนมีร่องเวา้ ตรงกลาง รงั ไข่
ลีแดงสด ดอกด้วผ้แู ละดอกตัวเมียอยู่แยก
ตน้ ผล 1-1.2 ชม. สชี มพูแลว้ เปลี่ยนเปน็ สี
แดงค่อนขา้ งแบนตามความยาว เปลือกบาง'
ปลายมนมยี อดเกสรตัวเมียเหลอื อยู่ ชนั้ หุ้ม
เมลด็ แขง็ มี 1 เมล็ด มีรอยเว้า 1-2 รอยที่
ปลายบน
หมายเหตุ พบบรเิ วณที่ก่งิ โลง่ แจ้งในปาผลัด
ใบทมี ีไผ่ ทคี ลา้ ยก้น Rhus succedanea334
ซงึ่ เป็นไมไ้ มผ่ ลดั ใบ มผี ลสเี หลอื งอมนํา้ ตาล

นำยางสดี ำ Spondias pinnata307 ใบ
ย่อยมีเส้นใบตามยาวท่ีขอบใบ ผลสีเขียว

อมเหลือง

153

^AN^ADCrAaRcDoInAtCoEmAEelon dao

พระเจา้ ห้าพระองค์ ตะโก m

11 ■■ 111 III 11 w/A
I I I I I I I I ■■ I I JHB

ไมผ้ ลดั ใบระยะส้นั ๆ สูงถึง 35 ม. เรือน

ยอดกลม ทึบ ลำต้นตรงยาว โคนต้นมีพู
พอนแคบ ๆ แผก่ ว้าง เปลือกตน้ สีสม้ อม
นาํ้ ตาล เรียบหรอื ลอกออกเปน็ แผ่นบาง ๆ
เปลือกชั้นในสึชมพู ไม่มีน้าํ ยางขาวแต่บาง
ครัง้ จะมีหยดของชั้นมัน ใบประกอบยาว
40-60 ซม. ออกเป็นชอ่ ใกลป้ ลายกงิ่ ใบยอ่ ย
6-9 คู่ ขนาด 9-16 X 3-5 ซม. ฐานเบย้ี ว ตาใบ
มีเกลด็ และขนสีแดง-น้าํ ตาลปกคลมุ ใบอ่อน

สิชมพู ใบแกส่ ีเขยี วสด ผวิ เรียบหรือมีขน
ประปรายบนเส้นและก้านใบ มกั จะมีขน
เปน็ แผงตามชอกของเสน้ ใบ เสน้ ใบข้างโค้ง
งอมาก มี 7-14 คู่ ก้านใบร่วมยาว 8-10 ซม.
ฐานเป็นร่อง กง่ิ กา้ นอว้ นส้นั มรี อยแผล
ขนาดใหญ่ของใบทีร่ ว่ งไป ดอก 0.7-1 ซม.
สีเหลอื ง-เขยี วหรือขาว กลุม่ ชอ่ เรยี วยาวหอ้ ย
จากชอกใบบน ๆ ยาวถึง 60 ชม. ก้านคอก
ยอ่ ย 0.5 ชม. กลบี เล้ียง 5 กลบี เปน็ รูป
สามเหลีย่ มเชอ่ื มก้นท่ฐี าน ดา้ นนอกมีขน
แตด่ า้ นในเกลยี้ ง กลีบดอก 5 ชอ้ นกันไม่มี

ขน กลีบแคบปลายโคง้ กลับ เกสรต้วผู้ 10
อนั อนั ทีอ่ ยตู่ รงกันขา้ มกับกลบี เลี้ยงยาว
กว่าอนั ท่ีตรงขา้ มกลีบดอก อับเรณูรูปลูกศร
กา้ นเกสรตวั เมีย 5 อัน เชอ่ื มติดกนั ที่ปลาย
รังไขเ่ รียบ มหี มอนรองดอกที่มีขอบเป็น

ระบายลอ้ มรอบ ผล (3)4-5 ชม. สีเขียวแลว้
เปลย่ี นเป็นเหลอึ ง ผลกลมมีรอย 5 รอยอยู่

ตรงกลาง ช้นั หุม้ เมล็ดแขง็ มาก ปลายมี 5 รู

เทา่ กับจำนวนเมล็ด หมายเหตุ พบทั่วไป
ในป่าดิบช้นื ดั้งเดิมมักจะเปน็ ไม้ทีส่ งู เหนอื ไม้
อ่ืน ที่คล้ายกนั Choerospondias axilla­

ris304 ชนั้ ห้มุ เมล็ดแข็ง ปลายมี 5 รู แต่ขนาด

ผลเลก็ กวา่ มาก (2-3 ชม.)

154

LEGUMINOSAE วงศถ์ ัว่ LEGUMINOSAE

เป็นวงศท์ ีใ่ หญ่ทส่ี ุด และมคี วามหลากหลายท่สี ุดวงศ์หนึ่ง 155

ของพืชดอก สมาชกิ เปน็ องศ์ประกอบสำคัญของสงั คมปา
ในทกุ ทวีป ทัว่ โลกประมาณ 18,000 ชนดิ ในภาคเหนอื
มีพรรณไมย้ นื ต้นในวงศน์ ้ีมากมายถงึ 30 สกุล และ 73

ชนดิ
ลักษณะส่วนใหญเ่ ปน็ ไม้ผลดั ใบ ไมม่ ียางขาว แตบ่ าง

ครั้งมีน้ีายางสีแดง ถ้าตัดต้นหรือขย้ใี บจะมกี ลิน่ ของถ่วั

สังเกตไดง้ ่ายจากใบทเี่ รียงแบบสลบั มกั เป็นใบประกอบ
แบบขนนกชัน้ เดยี วหรอื สองชัน้ บรเิ วณข้อมกั จะพองออก

(pulvinus) สว่ นท่ที ำใหใ้ บหบุ ไต้ในตอนคํา่ หรือกอ่ นมีพายุ

เปน็ การลดความเสยี งต่ออนั ตราย ผลแบบฝกั ที่แห้งและ

แตก เมล็ดเรียงเป็นแถวยาวลกั ษณะดอกมีความผนั แปร
มาก แยกออกไดเ้ ปน็ 3 กลมุ่ ปัจจบุ นั มกั จะแยกเปน็

วงศย์ ่อยหรือเป็น 3 วงศ์ คือ Mimosoideae มีดอกขนาด

เลก มกั รวมเปนกลุม่ ชอ่ กลม Caesalpinioideae มีกลีบ
เล้ียง 5 กลบี แยกกันและกลีบดอก 5 กลบี (น้อยท่จี ะมี

1 กลบี ) เกสรตัวผู้ 10 อนั มกั จะมขี นาดไม่เท่ากนั
Papilionoideae เป็นวงศใ์ หญท่ ีส่ ุด มดี อกแบบดอกถั่ว มี
กลบี ดอก 4 กลบี ท่ีไม่สมมาตร มีเกสรตัวผู้ 10 อัน
เชอื่ มกนั เปน็ หลอด มักจะมเี กสรแยกออก 1 อัน

การกระจายพบทกุ ลกั ษณะพื้นท่ี แตม่ มี ากในปา
ผลดั ใบระดับตํ่า หลายชนิดเป็นไมเ้ ศรษฐกิจทีม่ คี า่ เช่น

ประดู่ (Pterocarpus macrocarpa) ไม้แดง (Xylia
xylocarpa) และไม้มะคา่ (Afzelia xylocarpa) เปน็ ต้น
และหลายชนดิ ทเี่ ปน็ ไมพ้ มุ่ ท่อี ยูช่ ั้นลา่ งของปา มีหลายชนิด

ที่สามารถจะตรงึ ไนโตรเจนจากอากาศโดยมีแบคทีเรยี

อาคัยอย่ทู ่ีราก ทำใหพ้ รรณไมเ้ หล่าน้สี ามารถข้ึนไดด้ ใี น

สภาพดนิ ท่มี ีความสมบรู ณ์ตํ่า

ประโยชน์การใช้สอย จดั วา่ เป็นวงศ์ทีน่ ำไม้มาใช้
ประโยชนม์ ากที่สดุ วงศ์หนึง่ เชน่ ไมแ้ ปรรปู ต่าง ๆ นอก
จากน้นั ยังใช้เปน็ อาหาร ยารกั ษาโรค และนานาชนดิ ท่ี

เป็นไมป้ ระดบั

LEGUMINOSAE

1. ลา้ นใบแย่ขยายคลา้ ยใบ (กระถินณรงค)์ 311 Acacia

1. ใบแยกเปน็ 2 พ (รปู B) Bauhinia 335

1. ใบปร8เกอบ 3 ใบ (รปู A)

2. ลำดน้ มักมหี นาม ใบย่อยท่ปี ลายฺมีเลนั ในหลกั 1หรือ 3 เล้น

กลบี ดอกกลบี บนยาวกวา่ กลีบอื่น า Erythrina 357

2. ลำด้นไมม่ หี นาม ใบย่อยมเี สนใบหลกั 1 เลนั

กลีบดอกกลีบบนยาวเท่า ๅ กนั Butea 355

1. ใบปรร!กอบแบบขนนก (รปู F)
3. ใบย่อยออกตรงกนั ขาม ปลายคู่ (รูป D)
4. ดอกเดน่ สีขทูหรือเหลอื ง กลบดอก 5 กลีบ ปกั ทรงกรร!บอก Cassia 341
4. ดอกลีเขียว กลีบดอก 1กลบี ปกั แบน
5. กลีบดอก <1 ขม. ยลกลม มหี นามนุ่ม I Sindora siamensis 334
5. กลีบดอก 1.2-2.5 ขม. ยลรปู ขอบขนาน ไม่มหนาม Afzelia xylocarpa333
3. ใบยอ่ ยออกตรงกนั ขาม ปลายค่ี (รบ่ 0
6. เกสรตัวยู่แยก ปกั ไมม่ ีปกี เมลดสแี ดง 312Ormosia sumatrana

ไม้ผลัดใบ สงู ถงึ 30 ม. ใบย่อย 3-6 คู่ ใบยอ่ ย พ X 3-3.5 ชม^
ปสายเป็นต๋ิง เหนียวคลา้ ยกำมะหย่ี เลนใบจรดลัน ปกี แแหลมทัง้ 2 ด้าน

6. เกสรตวั ยู่เช่ือมกนั ปักไมม่ ปี ีก แตกได้ Millettia 373

6. เกสรตัวย,ู เชือ่ มกัน ปักมปี ีก ไมแ่ ตก Derris robusta 377

3. ใบย่อยเรียงสลับกัน ปลายคู่หรือคี่ (รูปVE)

7. ใบยอ่ ยกวา้ ง >3.5 ขม. เปลือกมีนํ้ายางแดงปักเกือบกลม

เมล็ดอยูต่ รงกลาง Pterocarpus 360

7. ใบย่อยกว้าง <2.5 ขม. ไมม่ ยี าง ปกั รปู ขอบขนาน เมล็ดเรยี งเปน็ แถว

Dalbergia 362

1. ใบปรร!กอบแบบขนนก 2 ข้ัน (รปู G)

8. กัานใบขน้ั ที่ 1 มี 1-2 ค่

9. ดอกเปน็ ข่อกลมแนน มีเกสรดวั ยู้ 5 อนั Xylia xylocarpa 328

9. ดอกเปน็ ขอ่ กลมหลวม ๅ เกสรตว้ั ยู้ >10 อนั เช่อื มตดิ เป็นหลอด

Albizia/Archidendron 316

8. ลา้ นใบขน้ั ที่ 1 มี 3-0 คู่ 313 Pithecellobium tenue
10. เปลอื กด้นมหี นาม
11. ลา้ นใบแม่เปน็ ปีก

11. ล้านใบไมม่ ปี ีก Caesalpinia sappan
12. ดอกเด่น ข่อดอกแตกแขนง

12. ดอกเลก็ เป็นกลมุ่ กลมแน่น

13. ดอกสีเหลือง เกสรตัวย,ู่ 4-ธ อนั ปักทรงกรร!บอก

แบ่งเป็นข่อง ๅ Mimosa

13. ดอกสีขมท/ู ขาว เกสรตวั ยู่, >15 อนั ปกั แบนไม่มีขค่ ง 311 Acacia

10. เปลือกด้นไม่มีหนาม
14. ดอกเปน็ ข่อยาว
15. ล้านใบขัน้ ท่ี 1 มีใบยอ่ ย <ธ คู่ 4-14 ขม. ดอกสีแดงอมลม้
เกสรดัวูยู่ 5 อนั ขึน้ ในป่าข้ึน Acrocarpus fraxinifolius 332

15. ลา้ นใบขนั ท่ี 1 มใี บย่อย ธ-1ธ คู่ <3 ขม.
ดอกสขี าว/เหลือง เกสรตัวยู่ 10 อัน ข้นึ ในป่ายลดั ใบหรอื ไมัปลกู

16. ปลายใบปา่ น ดอกเลก็ เปน็ ข่อเรียวยาว
Adenanthera pavonina 315

16. ใ!ลายใบเปน็ ตง่ิ ดอกเด่นสเี หลือง 5 กลบี
Peltophorum dasyrrhachis 353

า4ะดอกเปน็ ข่อกลมแนน่ Albizia/Archidendron 316

8. ล้านใบขั้น 1 มี 10-30 คู่ (pinnae)

17.ใบยอ่ ยช่ีด้านบนสีเชียวลดเปน็ มนั 1มหี ูใบขนาดเล็ก

ดอกเป็นชอ่ กลมออกเดียว ๆ พบในปาชนื Parkia leiophylla 329

17. ใบยอ่ ยดา้ นบนสีเขียวหมนหูใบขนาดใหญ่ ดอกเป็นชอ่ กลม

หลาย ๆ ช่อรวมลันเป็นช่อใหญพ่ บในทโี ล่งแด้ง Albizia chinensis 323

156

MIMOSOIDEAE (Leguminosae) LEGUMINOSAE (Mimosoideae)

3UAdenanthera microsperma 157

ไมผ้ ลดั ใบระยะสนั้ สูงถึง 20 ม. กงิ่ ก้านใหญ่
แผก่ วา้ ง เปลือกตน้ สีนํ้าตาลแกห่ รือออกเทา
เปลือกชนั้ ในน่มุ สีครีมอ่อน ใบประกอบแบบ
ขนนกสองชน้ั ก้านใบชัน้ ท่หี นงึ่ 3-6 คู่ แตล่ ะ
กา้ นมีใบยอ่ ย 5-8(12) คู่ เรยี งสลับกน้ ใบย่อย
ขนาด 1.5-3.5 X 1-2 ซม. ฐานไมส่ มมาตรดา้ น
บนลีเขยี วอมเทา ด้านล่างสอี ่อนกวา่ มนี วล
เล็กนอ้ ย กา้ นใบไม่มีตอ่ ม หใู บเล็กมาก หลดุ
ร่วงไว ดอก 0.3 ซม. ลีเหลอื งอมครมี ดอก
แก่เปลย่ี นเป็นส้ม ชอ่ ดอกแคบยาว ออกใน
ซอกใบบน ๆ หรอื แตกแขนงที่ปลายกิง่ ช่อ
ยาว 7.5-20 ชม. ดอกมีกลิ่นหอมในตอนเย็น
คลา้ ยกล่ินคอกส้ม ก้านดอก ยาว 1.5-3 มม.
มีขนคล้ายไหม กลบี ดอก 5 กลีบ 2.5-3 มม.
เชอื่ มกน้ ที่ฐาน กลีบแคบ ปลายแหลม เกสร
ตัวผู้ 10 อนั อบั เรณมู ตี อ่ มท่ปี ลาย ผลเป็น
ฝกื ยาว 15-30 X 0.8-1.2 ซม. บดิ เปน็ เกลียว
แน่น แตกได้เป็น 2 เส้น เมลด็ 5-8 มม.
เกล้ยี งและเปน็ มัน สีแดงสด ติดอยูใ่ นฝักเปน็
เวลานาน หมายเหตุ พบทั่วไป มกั จะขนใน
ชอ่ งวา่ งระหวา่ งชายปา่ บางครั้งเปน็ ไมป้ ลกู
สังเกตได้งา่ ยจากใบยอ่ ยท่ีเรียงแบบสลบั และ
เมล็ดสแี ดงเป็นมนั
ทีค่ ลา้ ยกน้ 315A pavonina ดอกมกี ้าน
เรยี บเกลยี้ ง กลบี ดอกใหญก่ วา่ เลก็ นอ้ ย
(3-4.5 มม.) ฝกั โค้งแต่ไม่บดิ เปน็ เกลียว ฝัก
กวา้ ง 1.2-1.6 ซม. อาจจะเปน็ ชนดิ เดยี วกับ
A microsperma เปน็ ไม้ทอ้ งกินของ
ศรลี ังกา มีการปลกู กันกว้างขวาง

AlbiziaLEGUMINOSAE (Mimosoideae)
ตารางที่ 3 Al.= Albizia, Ar.= Archidendron

เปน็ สกลุ ใหญ่ ประมาณ 118 ชนิด กระจาย . ลำด้นมลี ันแหลมเป็นรปู ตัว บ Ar. clypearia 324
ท่วั ไปในเขตศูนยส์ ูตร ในภาคเหนอื พบ 9
ชนิด สว่ น,มากเป็นไม้ผลัดใบ เรือนยอดแผ่ . ลำต้นไม่มีลัน
กว้าง เปลอื กตน้ เรยี บเกล้ยี ง ไม่มหี นาม ใบ
ประกอบแบบขนนกสองชั้น ใบยอ่ ยเรียง 2. มีก้านใบช้ันท่ี 1 (pinnae) 1-2 คู่

ตรงกนั ขา้ ม และมีตอ่ มนนู ตรงกา้ นใบ คอก 3. แตล่ ะกาั นใบขน้ ชี่ 1 มใี บย่อย 5-11 คู่ Al. procera 319
เปน็ ช่อกลม กา้ นเกสรตวั ผู้ยาวเดน่ ชัดกวา่
กลีบดอก ดอกยอ่ ยตรงกลางช่อแตกตา่ งจาก 3. แต่ละก้านใบช้นั ช่ี 1 มีใบยอ่ ย 2-4 คู่
ดอกด้านข้าง โดยมเี กสรดว้ ผ้หู นาและสนั กวา่
4. ใบและก่ิงมีขน ไม้'ทุ่มสงู ถงึ 3 ม. Ar. glomeriflorum 327

4. ใบแกแ่ ละก่งิ ค่อนขางเรียบเกลี้ยง

5. ดอกตรงกลางต่างจากดอกอ่นื ๅ กา้ นดอกสัน้ ปกั ตรง Al. lucidior316

5. ดอกเหมอื นก้นหมด ไมม่ ีก้านดอก ปกั นดิ เป็นเกลยี ว

6. ใบยอ่ ยมี 4 คู่ หลอดเกสรดัวบู้ยาวกวา่ หลอดกลีบดอก

ปักจะคอดเลก็ นอ้ ยระหว่างเมลด้ํ Ar. lucidum 325

สกยาวและแบน ผิวบาง สกจะพองออกตรง 6. ในยอ่ ยมี 2-3 คู่ หลอดเกสรดัวบูย้ าวเทา่ กบั หลอดกลีบดอก
เมลด็ แตกไดเ้ มอื่ ผลแหง้ Archidendron
เปน็ สกุลทใี่ กล้เคยี งมากแต่ช่อดอกจะแตก ปักจะคอดมากกว่าระหว่างเมล็ด Ar. jiringa 326
แขนง ดอกย่อยตรงกลางช่อจะเหมือนดอก
ดา้ นข้าง สกมกั จะม้วนบดิ งอ 2. มีกา้ นใบชนั้ ช่ี 1 (pinnae) 3 คู่ หรอื มากกว่า

™Albizia lucidior 7. แตล่ ะกา้ นใบชั้นท่ี 1 มใี บยอ่ ย <10 คู่ ใบย่อย >2.5 X 1 ขม.

ไม้ผลดั ใบขนาดใหญ่ สงู ถึง 40 ม. เรือนยอด 8. ข่อดอก 1 ข่อหรอื เป็นคู่ ก้านดอกยอ่ ย 2-4 มม.
สเี ขยี วเขม้ เปลือกต้นสีเทา บาง มีรูอากาศ
มาก ใบ กา้ นใบชน้ั ทีห่ น่ึงมี 1-2 คู่ แตล่ ะก้าน หลอดเกสรตัวบ้ยู าว 1/2 ของหลอดกลบี ดอก ปกั สีเหลอื ง Al. lebbeck317
มีใบย่อย 1-4 คู่ 5-10 X 2-4 ชม. (น้อยทจี่ ะถึง
14 X 5 ชม.) ใบยอ่ ยดา้ นบนใหญ่สุด ดอก 8. ข่อดอกเปน็ ขอ่ ชอน ดอกยอ่ ยไม่มีก้านดอก
เปน็ กลุ่ม กลมเล็ก ประกอบด้วย 6-10 ดอก
กลุม่ ช่อแยกแขนงออกทปี่ ลายกิ่งกา้ น ชอ่ หลอดเกสรดวั บ=ู้ หลอดกลบี ดอก ปกั สีนํา้ ตาล
ยาว 10-40 ชม. เกสรตว้ ผู้ +25 มม. ดอก
9. ดอกยอ่ ยเหมอนกันหมด Al. procera 319

9. ดอกตรงกลางต่างจากดอกรอบนอก

10. ในยอ่ ย 3-0 คู่ Al. crassiramea 318

10. ใบย่อย ธ-10 คู่ ไม่มกี า้ นใบ Al. odoratissima323

7. แตล่ ะกา้ นใบชนั้ ชี่ 1 มใี บยอ่ ย 10 หรอื มากกว่า ใบยอ่ ย <2.5 X 1 ขม.

11. เสน้ ใบหหลักอยูใกล้ขอบใบ หูใบเปน็ แข่น Al. chinensis 323

11. เสน้ ใบหลกั อย่กู ลางใบ หูใบเลก

12. ขอ่ ดอก 1 ข่อหรือเปน็ คู่ กา้ นดอกยอ่ ย 4.5 มม. Al. garrettii321

12. ข่อดอกเป็นข่อขอน ดอกยอ่ ยไม่มกี า้ นดอก

13. ดอกตรงกลางต่างจากดอกรอบนอกAl. odoratissima 320

13. ดอกยอ่ ยเหมอื นกันหมด

14. ใบยอ่ ย 5-11 คู่ 3-4.5 X 1.2-2.2 ขม. Al.procera 319

14. ใบย่อข 15-25 คู 0.7-2 X 2.5-0 ชม. Al. lebbeckoides322

ย่อยตรงกลางแตกต่างจากดอกด้านขา้ ง ผล
ฝึกบาง เกลีย้ งเปน็ มนั ขนาด 10-30 X 2.5-3.5

มม. สเี หลืองหรอื นา้ํ ตาล-ทอง เมลด็ กลมสี

น้าํ ตาลเข้ม 2-10 เมล็ด หมายเหตุ ไม่คอ่ ยพบ

มกั จะหลงตาในชน้ั เรือนยอดของป่าดิบ แตจ่ ะ

เห็นชัดเจนในสวนเมีย่ ง ท่คี ลา้ ยกน้ Archi­

dendron หลายชนดิ มใี บคล้ายก้น Xylia
xylocarpa328 มีใบคลา้ ยกนั แตใ่ บด้านลา่ งมี
ขน ชอ่ ดอกไมแ่ ตกแขนง ดอกมีเกสรตว้ ผู้

5 อนั ฝกึ หนาและโค้ง

58

317Albizia lebbeck LEGUMINOSAE (Mimosoideae)

พฤกษ,์ จ้าขาม 159

ไมผ้ ลัดใบ สูงถงึ 25 ม. เรือนยอดแผ่กว้าง
ไม่สมํา่ เสมอ กงิ่ ก้านใหญแ่ ละบิดงอ เปลือก
ต้นสีนา้ํ ตาลเข้ม มีรอยแตกตน้ื แต่หนาแนน่
ใบ กา้ นใบชน้ั ที่ หนงึ่ 2-4 คู่ ก้านยาวสดุ มใี บ
ยอ่ ย 3-6(9) ใบ ขนาด 1.5-5.5 X 0.9-3 ชม.
ปลายมกั เป็นดิง่ เสน้ ใบหลกั ไมส่ มมาตร
หูใบขนาดเล็กมาก ดอกเป็นช่อกลมกวา้ ง 4-7
ชม. สขี าวอมเขยี ว เปลีย่ นเปน็ หสอี งออ่ น
ชอ่ หนงึ่ มี 2-4 ชอ่ ออกรว่ มก้นในชอกใบ
บน ๆ ชอ่ ไม่แตกแขนง ดอกยอ่ ยมีก้าน
2-4 มม. ชนั้ กลบี ดอก 7.5-11 มม. มพี กู ลีบ

ยาวเทา่ กบั หลอดกลบี เกสรตวั ผู้ยาวกวา่ 25
มม. ดอกย่อยตรงกลาง แตกต่างจากดอก
ดา้ นขา้ ง ผล (10)15-35 X 3-4 ชม. สีเหสอี ง
อ่อน ผวิ บางและแบน แตกได้มี 4-12 เมลด็
หมายเหตุ พบประปรายในปาทีโ่ ล่งแจง้ มัก
จะนา่ มาปลกู ดอกมกี ล่นิ หอมในตอนเย็น
ทคี ล้ายก้น 318A crassiramea ไมกง
ผลดั ใบ สงู ถงึ 20 ม. ก่งิ ก้านสีนา้ํ ตาลเขม้
ก้านใบช้ันทีห่ นง่ึ 3-4 คู่ ก้านยาวสุดมีใบย่อย
3-5 คู่ เส้นใบหลักเฉียง ดอกสีขาว เป็นชอ่
กลม ฝัก +20 X 3 ซม. แห้งเป็นสนี ํ้าตาล
อมชมพู ไมค่ ่อยพบ 319A procera ทงิ้
ถ่อน เป็นไมต้ ้น ขนาดเลก็ สูงถึง 15 ม. ก่ิง
กา้ นสเี ทาออ่ น กา้ นใบช้ันทห่ี นึง่ 2-5 คู่ ก้าน
ยาวสุด มใี บ ย่อย 5-11 ค่ ปลายใบแหลม
ด้านลา่ ง มนี วล และตอ่ มทฐานของก้านใบ
ยาว 6-10 มม. ดอกเป็นช่อกลม แตกแขนง
ดอกยอ่ ยเหมีอนกนั หมด ฝักยาว 7.5-17 ชม.
แหง้ เป็นสนึ ํา้ ตาลเทา ไมค่ ่อยพบ

3L2E0AGUlbMiINziOaSAoEd(oMrimaotissosidiemaea)

กางขมอด คางแดง .

111111111 ■■

ไมผ้ ลัดใบ สงู ถงึ 30 ม. เปรอกดน้ ลเี ทาแก่
แตกเล็กนอ้ ย หลุดออกเป็นชนิ้ ๆ เปลอี ก

ชน้ั ในสแึ ดง ใบ ก้านใบชัน้ ท่หี นง่ึ 8-16 คู่

ใบย่อยปลายใบป้าน ขนาด 1-3.5 X 0.6-1.2
ซม. เสน้ ใบหลักไม่สมมาตร ใบด้านล่างมี
นวลเล็กนอ้ ย ก้านใบย่อยมีต่อมรปู ถ้วย
หใู บแคบและแหลม <2.5 มม. หลุดรว่ งไว
ดอกเปน็ ชอ่ กลม 4-6 ชม. สีขาวหรอื ครีม
ชอ่ ดอกแดกแขนง ยาว 12-30 ชม. ก้านชอ่
ยาว 12-30 ชม. ดอกย่อยไมม่ กี ้าน หลอด
กลบี ดอก 5-7 มม. เกสรตวั ผู้ ยาว >15 มม.
ดอกย่อยตรงกลางแดกตา่ งจากดอกรอบ
นอก ผลเปน็ สก (7)10-22 X 2-3.5 ชม. ลี
นํา้ ตาลเข้ม ปลายสันแหลม แคบลงทีฐ่ าน
แตกออกได้ มี 8-12 เมล็ด ลีนํา้ ตาล

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในทีโ่ ลง่ แจ้ง ชอบทีช่ งึ่
ชนิ้ กวา่ A. chinensis ดอกมกี ลิ่นหอมใน
ดอนหัวคํ่า ทค่ี ล้ายกน้

321Albizia garrettii ก้านใบชนั ทีหนงึ
มี 5-8 คู่ ก้านยาวสดุ มีใบยอ่ ย 10-22 คู่
0.6-1 X 0.3-0.4 ชม. หใู บเล็กมากดอกเป็น
ช่อกลม ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ในชอกใบ

บน ๆ ดอกยอ่ ยตรงกลางตา่ งจากดอกรอบ
นอก ไมค่ ่อยพบ

322Albizia lebbeckoides คาง ก้าน
ใบชัน้ ท่หี นงึ่ มี 3-4 คู่ กา้ นยาวสุด มใี บยอ่ ย

15-25 คู่ 0.7-2 X 0.25-0.6 ชม. หใู บเล็ก
ชอ่ ดอก กลม กวา้ ง +1.3 ชม. ช่อดอกแตก
แขนงยาว <15 ชม. ดอกย่อยไมม่ กี ้าน ดอก
ยอ่ ยตรงกลางคลา้ ยคลึงกบั ดอกรอบนอก
สกยาว +15 X 1.5-2 ซม. เมลด็ +7 มม.
สนี าํ้ ตาลเขม้ ไม่คอ่ ยพบ บางครงั้ เปน็ ไม้

ปลูก

160

323Albizia chinensis LEGUMINOSAE (Mimosoideae)

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถึง 25 ม. เรอื นยอดโปร่ง ด้าน
บนแบน กิง่ กา้ นแผก่ ว้าง เปลอื กต้นลเี ทา
อ่อน มีรอยย่นตามขวางและรอู ากาศมาก
เม่อื อายุมากเปลอื กจะแตกเป็นรอ่ งตามยาว
เปลือกชนั้ ในลชี มพู ม้กมีเส้นลีขาวสลบั มี
ยางสแี ดง ใบ ก้านใบชัน้ ทหี่ นง่ึ (6)10-16 คู่
กา้ นยาวสุดมีใบยอ่ ย 15-30 คู่ ใบม่อยเลก็
0.6-1 X 0.2-0.3 ชม. มักจะโคง้ ปลายแหลม
เสน้ ใบหลักไม่สมมาตรทอดไปตามแนวขอบ
บนของใบย่อย ยอดอ่อนมหี ใู บเป็นแผ่นใหญ่
2-3 ชม. ดอกเปน็ ช่อกลม 2.5-5.5 ชม. ลขี าว
หรอื เหลอื งออ่ น ชอ่ แตกแขนงเปน็ กลุ่มใน
ซอกใบหรอื ปลายกิง่ ยาว 10-18 ชม. ดอก
ย่อยไม่มกี ้าน กา้ นชอ่ ย่อย 1-3 ซม. ช้ันกลบี
ดอก 4-10 มม. ยาวกวา่ ชน้ั กลีบเลยี้ ง 2-3 เทา่
เกสรตัวผู้ 10-25 มม. เช่อื มเป็นหลอดท่ฐี าน
ดอกย่อยตรงกลางต่างจากดอกรอบนอก
โดยมีเกสรตว้ ผ้สู ้นั และหนากว่า ผลเป็นผืก
แบนมาก 7-15 X 1.5-2 ชม. ไมแ่ ตก แห้งเปน็
สเี หลอื งทองหรอื นา้ํ ตาลออ่ น เมลด็ +0.7
ซม. แบน สนี าตาลเปน็ มัน หมายเหตุ พบ
ท่วั ไปในภาคเหนือโดยเฉพาะในปาขน้ั ท่ีสอง
ทีค่ สา้ ยกน Parkia spp329 ใบสีเขยี วสดเป็น
มัน ชอ่ ดอกกลมหอ้ ยลงบนกา้ นยาว ชนดิ อนื่
ของ Albizia มีก้านใบชัน้ ทีห่ นึง่ น้อยกวา่
10 คู่ และเสน้ ใบหลกั ไม่ได้ทอดไปตามขอบ
ใบยอ่ ย

161

3L2E*GAUrMchINiOdSenAEdr(Monimcolsyopideeaaeri)a ้ออย กาญจนะว ิณช ์ย

spp.clypearia Nar.clypearia TABLES
1เพท11น.ร1 LSIเมนื

ไมพ้ ่มุ หรอื ไมต้ น้ ขนาดเลก็ สงู ถงึ 10 ม. ลำต้น
เรยี บ สนี ํา้ ตาลอมแดง ก่ิงก้านเป็นเหลีย่ มมี
สันเปน็ รปู ตัวยู ใบยาว 15-50 ชม. แบบขนนก
สองช้นั ก้านใบชั้นทีห่ นงึ่ 3-10 คู่ แต่ละก้าน
มใี บยอ่ ย 3-12 คู่ คบู่ นใหญส่ ุด 4-7 X 2-3
ซม. รปู ลเี่ หลีย่ มไม่สมมาตร เสน้ ใบหลกั เฉียง
ใบแก่ด้านลา่ งมีขนลึน้ําตาล ก้านใบมีต่อม
รูปถว้ ยนนู ขนึ้ ดอกเป็นช่อกลม กว้าง 2-5.5
ซม. สขี าวหรอื เหลืองออ่ น ช่อดอกแตกแขนง
ยาวถงึ 50 ชม. กา้ นช่อยอ่ ย 1-2.5 ชม. กา้ น
ดอกย่อย 1-3 มม. ชัน้ กลีบเล้ยี ง 4-8 มม.
ปลายเปน็ ชี่ ดอกย่อยเหมือนกน้ หมด ผล
ขนาดถงึ 20 X 1 ชม. สสี ม้ อมแดงทงั้ 2 ด้าน
มว้ นเป็น เกลียวมเี มล็ดสีดำหอ้ ยตดิ อยู่
หมายเหตุ พบทั่วภาคเหนือ ในปาทกุ ชนิดท่ี
ช่มุ ชื้นจนถึงระดบั 1700 ม. ทค่ี ล้ายก้น ไม่
มชี นิดใดในภาคเหนอื ทม่ี ีใบแบบขนนกสอง
ชั้นและกิ่งกา้ นเป็นเหลย่ี ม มี 3 ชนดิ ที่หา
ยากกว่า แต่กง่ิ ก้านเรียบเกลย้ี ง ใบมีก้านใบ
ชั้นท่หี น่งึ เพียง 1-2 กา้ น แตล่ ะก้านมีใบยอ่ ย
2-4 คู่ ท่ใี บยอ่ ยปลายใบยาว 325AZwci-
dum ไม้ยีนตน้ สงู ถึง 8(13) ม. ใบย่อย
7-19 X 4-8 ชม. ใบย่อยสว่ นล่างเรียงแบบ
สลบั ส่วนข้างบนเรียงแบบตรงกน้ ข้ามฟกิ
ด้านใน สนึ ้าํ ตาลอมแดงและคอดเล็กลง
ระหว่างเมลด็ สดี ำ 326A jiringa ชะเนยี ง
ไมต้ น้ สูงถงึ 10(20) ม. ใบย่อย 8-20 X 3-7
ชม. เรยี งตรงกน้ ขา้ ม ฟิกด้านในสึเทารอย
คอด ระหวา่ งเมล็ดสีนํ้าตาล 327A.glo-
meriflorum ยาเราะ ไม้พ่มุ สงู ถงึ 3 ม.
ใบยอ่ ย 4-10(15) X 2-4 ชม. เรียงตรงก้นขา้ ม
ฟิกดา้ นในสึแดงอมส้มมีรอยคอดเล็กน้อย
ระหว่างเมลด็ สีดำอมนํ้าเงิน

162

32*Xylia xylocarpa var. kerrii LEGUMIN08AE (Mimosoideae) Oy Kanjanavanit

ไม้ผลัดใบ สูงถงึ 30 ม. สำตน้ เรยี วตรง กง่ิ 163
กา้ นลล่ ง เปลือกต้นบางสคี รีมอมน้าํ ดาล
หรือนาตาลอมแดง เปลือกชน้ั ในสชี มพู ใบ
แบบขนนก 2 ชัน้ มีกา้ นใบชั้นทหี่ นึง่ เพียง
1 คู่ ยาว 10-30 ซม. แต่ละเสน้ มใี บย่อย 3-7
คู่ เรยี งตรงก้นขา้ ม ใบบนใหญท่ ส่ี ุด ขนาด
4-15 X 2.5-6 ชม. ยอดออ่ นมขี นสีเหลือง
ปกคลุม ใบแกด่ ้านบนเกลี้ยง ดา้ นล่างมขี น
สีนาํ้ ตาลเล็ก ๆ กา้ นใบร่วม 3-8 ชม. แดล่ ะ
ขอ้ ต่อจะมีตอ่ มกลม ๆ ผลิใบอ่อนระหวา่ ง
เดือนมนี าคม-เมษายน ภายหลังจากออกดอก
ดอกสเี หลืองอ่อนเป็นชอ่ กลม ขนาด 1.5-2
ชม. ดอกเคย่ี ว ๆ หรือเปน็ ช่อสัน ๆ ไมแ่ ตก
แขนง ก้านชอ่ ยาว 3.5-5 ชม. ดอกยอ่ ยไมม่ ี
กา้ น กลีบคอก 5 กลีบ เช่ือมก้นเล็กน้อยท่ี
ฐาน กลีบยาว 3.5-4.5 มม. เกสรตวั ผู้ 10-12
อัน 5-12 มม. อับเรณูไม่มตี อ่ ม ผล 10-15 X
5-6 ซม. เป็นฝก็ หนา แข็ง โค้งเลก็ นอ้ ยสอบ
ลงท่ฐี าน แตกได้เปน็ 2 ส่วน ซ่ึงจะโคง้ ไป
ด้านหลัง เมลด็ แบน 2 X 1.2 ซม. 6-10 เมลด็
หมายเหตุ เดมิ เปน็ องคป์ ระกอบส่วนใหญ่
ของปาเบญจพรรณ ปจั จุบันจำนวนลดลง
เพราะถูกโคน่ ลงเน่อื งจากไม้สีน้ําตาลอมแดง
มีคณุ ภาพดี เปน็ พรรณไมท้ ่ฟี ินตัวได้เร็วถึง
แมจ้ ะมีไฟปาบา้ ง ที่คลา้ ยก้น var. xylo­
carpa ใบเกลยี้ ง อับเรณมู ีตอ่ ม ไมใ่ ชไ่ ม้
ทอ้ งถนิ่ ของภาคเหนือ แตบ่ างครง้ั เป็นไม้

ปลูก Albizia lucidior3™ และอกี หลายชนดิ
ในสกุล Archidendron sp37A ตา่ งมีใบ
ประกอบแบบขนนก 2 ชั้น ท่มี กี ้าน ใบช้นั
ท่หี นงึ่ เพยี ง 1 คู่ แต่ใบย่อยไมม่ ีขน กลุม่ ชอ่

ดอกแตกแขนง และฝืกบางมาก

3L2E*GPUaMrIkNiOaSAleEi(oMpimhoysloliadeae)

ไม้ผลดั ใบระยะสน้ สูงถึง 35 ม. เปลือกต้น
สนึ ้าํ ตาลอมแดง โคนต้นมีพพอนเล็กน้อย
ใบประกอบแบบขนนกสองชน 30-60 ชม.
กา้ นใบชั้นท่ี 1 มี 14-20 คู่ แตล่ ะกา้ นมีใบ
ยอ่ ยทต่ี รงก้นข้าม 30-40 คู่ ใบย่อยรูปขอบ
ขนานแคบ ขนาด 1.2-1.7 X 0.3-0.4 ชม.
โคง้ เฉียง ๆ ปลายทง้ั สองแหลม เส้นใบกลาง
เฉยี งเล็กนอ้ ย ดอกสีขาวอมครีม ออกเปน็ ข่อ
กล่มุ กลมบนกา้ นยาว หอ้ ยลง ชอ่ ร่วมยาว
30-40 ซม. แต่ละช่อกลม มีดอก 3 แบบ
คอกเป็นหมันอยรู่ อบนอก ดอกตัวผู้อยตู่ รง
กลางและคอกสมบรู ณ์เพศอยวู่ งในสุด ชัน้
กลบี ดอกเปน็ หลอด ยาว 10-12 มม. ปลาย
แยก 5 แฉก เกสรตวั ผู้ 10 อนั เชอ่ื มตดิ กน้
ที่ฐาน อบั เรณูลีเหลืองสด ผลยาว 30-40
ซม. เป็นสกตรงอยรู่ วมกนั เป็นกล่มุ หอ้ ยลง
บนฐานรองดอกทีพ่ องออก เริ่มสีเขียว เม่อื
สุกสดี ำเป็นมัน เมล็ดเรยี งเปน็ แถวตาม
ความยาวของสก เหน็ เมล็ดชดั เจนจากภาย
นอก หมายเหตุ ไมค่ ่อยพบ มักจะขึ้นใกล้
ธารน้าํ ดอกมีกล่นิ คลา้ ยนม ใน Flora of
Thailand รายงานวา่ มเี พียง p. leiophylla
ทเี่ ปน็ ไมท้ ้องถน่ิ ของภาคเหนือ แตผ่ ู้เขยี น
ไดพ้ บผลของไมป้ าหลายต้นท่ีคล้ายกับผล
ของ p. sumatrana ทีค่ ลา้ ยก้น 330P.
sumatrana ใบยอ่ ย 1-2.8 X 0.3-1 ซม.
รูปขอบขนานตรง ปลายตรงหรือมีติง่ เล็ก ๆ
สกม้วนเปน็ เกลยี ว เมล็ดเรียงแบบทะแยง
ตามขวางของสก 331p. timoriana
สะเหรยี่ ง ใบยอ่ ยเล็กกว่า (0.6-0.7 X 0.2)
ซม. ปลายแหลม เส้นใบย่อยเลอื นลาง สก
ตรง พองออกเลก็ น้อนเฉพาะบริเวณเมลด็
Albizia chinensis323 มีใบประกอบแบบ
ขนนก 2 ชน้ั เช่นกันแตใ่ บย่อยลเี ขยี วอม
เทาหม่น เสน้ ใบหลักทอดไปตามขอบใบ

164

CAESALPINIOIDEAE (Leguminosae) LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)

332Acrocarpus fraxinifolius 165

ยมหนิ สะเดา#าง

ไม้ยืนต้นขนาดใหญ่มาก สงู ถงึ 50 ม. ผลัด
ใบระยะสัน ๆ ตอนดน้ ฤดหู นาว เรือนยอด
ไมแ่ นน่ อนคอ่ นขา้ งโปร่ง ลำด้นตรงยาว เมือ่
อายมุ ากขน้ึ มก้ มพี ูพอน เปลอื กตน้ ลีเทาอ่อน
มีรูอากาศสนี า้ํ ตาล เปลอี กช้ันในสีออกชมพู
แกน่ ไมล้ แี ดงคลํ้า ใบประกอบแบบขนนก 2
ช้นั ยาวถึง 100 ชม. ก้านใบชั้นท่ี 1 มี 3-5 คู่

แตล่ ะก้านมีใบยอ่ ย 4-9 คู่ ใบย่อย 4-14 X 332
2-7 ซม. ใบอ่อนสีชมพมู ีขนเล็กน้อย ใบแก่
ลเี ขียวออ่ น ไม่มขี น ฐานกา้ นใบร่วมพอง
ออก มีหูใบรูปสามเหลย่ี มเล็ก ๆ ซง่ึ หลดุ รว่ ง

งา่ ย ดอก 1-1.5 ชม. ช่อยาว 15-25 ชม. ก้าน
ดอก 0.6-0.8 ซม. กลบี เลย้ี งลีเขียวสด 5

กลีบ 0.3-0.4 ชม. กลม และเชื่อมกนั ท่ฐี าน

กลบี ดอกสีแดง 5 กลีบ 0.6-1.0 ชม. กลีบ
แหลมและแคบ เกสรตัวผู้ 5 อนั สเี หลือง
สม้ ยาวเปน็ 2 เทา่ ของกลีบดอก ก้านเกสร
ตัวเมียลีเขยี วอ่อนส้ันและโคง้ ผล 8-16 X 1-2
ซม. ฝกั แบนสีดำเปน็ มัน ปลายท้งั 2 แหลม

มีสันหนาบนปีกดา้ นแคบตามแนวต่อดา้ นบน
แตกได้เป็น 2 ซกี เมล็ด 10-18เมลด็

หมายเหตุ จัดเปน็ ไมข้ นาดใหญ่ในปาทาง
ภาคเหนอื มเี รือนพุ่มอยใู่ นชัน้ บนของปา่ ดิบ
ชื้น เป็นไมโี ตเร็วสงู ถึง 30 ม. ในชว่ งเวลา

นอ้ ยกวา่ 100 ปี มเี สน้ ผ่านศนู ย์กลางถึง 100
ชม. ทคี ล้ายกัน Toona macrocarpa235 และ
Chukrasia tabularis232 ซง่ึ เรียกว่าไม้ยม
หินเช่นกนั แตท่ งั้ ค่มู ีใบประกอบแบบขนนก
ชัน้ เดียว ดอกสีขาวหรอื ลเี หลอื ง ชนิดแรก

ท่ีมผี ลคล้ายรปู ดาว ส่วนชนิดหลังผลกลม

และแขง็ มาก

LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)

333Afzelia xylocarpa

มะค่าโมง มะคา่ หลวง p

11 nriMB Illi

ไมผ้ ลดั ใบ สงู ถงึ 30 ม. เรือนยอดกวา้ งและ
กลมลำตน้ อ้วนสนั้ เส้นผ่านศนู ยก์ ลางถึงหรอื
มากกวา่ 100 ชม. กิง่ มกั จะแตกสาขากว้าง
ออกใกล้ ๆ โคนต้น เปลือกต้นสิเทาอ่อน
หรอื ออกสเี หลอื ง ค่อนขา้ งขรุขระ ใบ 18-25
ซม. ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ มีใบยอ่ ย
3-5 คู่ ออกตรงกันขา้ มใบย่อย 5-9 X 4-5
ซม. มนรึปลายป้านหรอื มตี ิง่ เล็ก ๆ ฐานใบ
กลม ยอดอ่อนมีขนเลก็ น้อย ใบแกเ่ รยี บ
เกลี้ยง บางคร้ังด้านลา่ งจะมนี วลเลก็ นอ้ ย
กา้ นใบย่อยบดิ ยาว 0.3-0.5 ชม. หูใบเล็ก
รว่ งงา่ ย ดอก2.5-3.5 ซม. เป็นกลมุ่ ช่อทปี่ ลาย
ก่งิ ยาว 5-15 ชม. กา้ นดอกยอ่ ย 0.7-1 ชม.
กลีบเลีย้ ง 4 กลีบ 1-1.2 ซม. สเี ขียวสดขอบ
ขนาน ด้านนอกคล้ายกำมะหย่ี กลีบดอก 1
กลบี สีเขียว,หรอื ออกแดง โคนกลบี เรยี วเลก็
คลา้ ยก้านกลบี ขนาดใหญก่ วา่ กลบี เลี้ยง เกสร
ตัวผู้ 7-8 อัน ยาวเทา่ กบั กลบี ดอก อกี 3 อนั
ส้ันกวา่ และเป็นหมนั ก้านเกสรตัวเมียมี
ปลายเล็ก รงั ไขม่ ีขนและมกี า้ นรเู รยี วเล็ก ผล
12-20 X 7-9 ซม. ผิวหนาและแข็งลีนํา้ ตาล
เข้มเกือบดำ แตกได้เปน็ 2 ซกี มี 2-4 เมล็ด
32.5- ซม. ลีดำมีเนื้อสสี ้มหมุ้ ทีป่ ลายด้าน
หนึ่ง มเี ย่อื บางก้นั ดามขวาง
หมายเหตุ เป็นองค์ประกอบ 1 ใน 5 ของไม้
เบญจพรรณ เนือ้ ไมส้ อี อกแดงสวยงามเป็น
ท่นี ิยม เมอ่ื ก่อนมีมาก ในปจั จบุ ันหายากใน
ปานอกจากจะพบใกล้ ๆ วดั หรือป่าชา้ ของ
หมู่บา้ น

166

33*vSair.nsdioarma esniasmisensis LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)
167
มะคา่ แตม้ ะค่าหนาม

ไมผ้ ลดั ใบหรือกงึ่ ผลคั ใบ สูงถงึ 15 ม. (นอ้ ย
ท่ีจะถึง 25 ม.) ลำตน้ อ้วนและสัน้ ก่ึงก้าน
ใหญแ่ ผ่กวา้ ง เรือนยอดกลม เปลอื กตน้ ลี
นาํ้ ตาลแก่ มรี อยแตกเลก็ นอ้ ยและหลดุ ลอก
เมอื่ ตน้ แก่ เปลือกชัน้ ในลชี มพู เป็นเยอ่ื ใย
ใบ 15-25 ซม. ใบประกอบแบบขนนก ใบยอ่ ย
3-4 คู่ เหนียว ผิวดา้ นบนมขี นหยาบเล็ก ๆ
ด้านลา่ งมีขนออ่ นนุ่ม เส้นใบข้างตรง จรด
ขอบใบ คู่ล่างสดุ มตี อ่ มเล็ก ๆ ใกล้ฐานใบ
มหี ใู บโค้งหลดุ รว่ งงา่ ย ดอก 0.5-0.7 ชม. สี
เหลือง-เขียว เปน็ ช่อที่ปลายก่งึ และชอกใบ
บน ๆ ยาว 10-20 ชม. กลบี เล้ยี งหนา 4 กลบี
มขี นลีนํ้าตาลทองหนาแน่น และมหี นามออ่ น
สน้ั ๆ ประปรายทผี่ วิ ดา้ นนอก กลีบดอก 1
กลบี สเี ขียวออกเหลอื ง หรอื ชมพูชอ่ นอย่ใู น
สว่ นของกลีบเลี้ยงกลบี ลา่ งสุดท่โี คง้ งอ เกสร
ตัวผู้ 9 อนั อกี 1 อันเป็นหมนั ทไ่ี ม่เป็นหมนั
จะมรี อยตอ่ ท่ีฐาน มี 2 อันทย่ี าวกว่าอนั อนื่ ๆ
ยาว 1.8-2.3 ชม. เกสรตัวเมยี โคง้ งอ รังไข่มี
ขนและมีหนามอ่อนนมุ่ ปกคลมุ ผล 4.5-8
ชม. สเี ขยี วแก่ รปู รา่ งกลมและแบน ปลาย
โค้งงอ ผวิ ผลมหี นามทจี่ ับแล้วเหนียว หนาม
ยาว 3-5 มม. เมลด็ สดี ำขนาด 1.5-2 ชม.
หมายเหตุ พบมากในปากึ่งเปิดโดยเฉพาะใน
ทางตอนใต้ และลดน้อยลงเหนอื จ. เชียงใหม่
ท่ีคล้ายกัน Afzelia xylocarpa333 (มะค่าโมง)
มีใบบางกวา่ ปลายใบแหลมกวา่ ดอกใหญ่
กวา่ มีกลีบดอกเด่นสีเขียวหรือออกแดง ผล
แหง้ ใหญก่ ว่า ไมม่ ีหนาม

LEGUMINO8AE (Caesalpinioideae)
335Bauhinia variegata
fix 1. เกสรตัวยูขนาดใหญ่ 3 อนั
เสยี วดอกขาว
B. purpurea 336
ไม้ยืนต้นผลดั ใบขนาดเลก็ สงู ถึง 12 ม. (น้อย 1. เกสรดวั ผูขนาดใหญ่ 5 อนั
ที่จะถึง 15 ม.) เรอื นยอดโปร่ง กิง่ ก้านไม่
สมํา่ เสมอ เปลือกต้นเกลย้ี งสเี ทาออ่ นถงึ ดำ B. variegata335
1. เกสรตัวยูยาวเท่า ๅ กนั 10 อัน (หรอื ไม่มี)
มีรอยแตกหยาบ ๆ ใบ 5-12 ชม. ใบกลม
ปลายแยกเป็น 2 พู ลกึ 1/4-1/3 ของความ 2. ข่อดอกไม่แดกแขนง
ยาวใบ ใบออ่ นมีขนน่มุ คล้ายไหม ใบแกม่ ี 3. ขอ่ ดอกห้อยลง ยาว >5 ชม.
นวลด้านบน ด้านล่างสอี อ่ นกว่ามขี นสีขาว
ละเอียด เส้นใบท่ีฐาน 9-13 เสน้ ก้านใบ ดอกตมู โค้ง B. racemosa 337
13.5- ซม. มีหใู บเลก็ (1.2 มม.) ทห่ี ลุด 3. ขอ่ ดอกต้ังข้นึ ยาว 2-5 ชม.

รว่ งง่าย ดอก 7-10 ชม. สขี าว หรือม่วง ดอก ดอกตมู รปู !ข่ B.brachycarpa33*
เปน็ ช่อสัน้ ๆ บนกิง่ ที่ไม่มีใบซึ่งจะปกคลมุ 2. ข่อดอก แตกแขนง

4. กัานดอกยอ่ ย 1-2 ชม. ดอกตมู เป็น

รูปกระบอง B. saccocalyx340

4. กานตอกย่อย 0.2-0.4 ชม.

ดอกตBมู .แmคบaแlลaะแbหaลrมica 338

หมดทัง้ ต้น ดอกตมู รูปขอบขนานปลายแหลม

ไม่มสี น้ กลีบดอกบอบบาง 5 กลีบ 2-3.5
ซม. กลีบดา้ นบนกวา้ ง และเรยี วลงท่ฐี าน
เกสรตวั ผู้ 5 อัน (นอ้ ยทพี่ บ 6) ขนาดยาว
ทเี่ ป็นหมนั 5 อันสนั้ เกสรตัวเมยี โค้งและ

ยาว ผล 20-30 X 2-2.5 ชม. แตกออกตาม
แนวยาวม้วนออกดา้ นนอก มี 10-20 เมลด็
หมายเหตุ พบมากในปาผลดั ใบ/ปา่ ไผ่ใน
ที่โลง่ แจง้ โดยเฉพาะท่ีเป็นหนิ ปนู มักจะ
ปลูกเพราะมดี อกงดงาม ท่ีขนึ้ เองมกั มดี อก

สีขาว มแี ตม้ สีเหลืองหรอื ชมพูบนกลบี ใหญ่
ทส่ี ุด พนั ธทุ ่ีปลกู มีสีต่าง ๆ จากลีขาว ชมพู

จนถึงม่วงเขม้ ท่ีคลา้ ยกนั 33&Bauhinia

purpurea เสียวดอกแดง ชงโด ดอกสี

ชมพูหรอื ออกมว่ ง มกี ลบี ดอกแคบกว่า เกสร
ต้วผ้ยู าว 3 อนั ดอกตมู มสี นั ปลายใบแคบ
และแหลมกว่า แฉกทแ่ี ยกลกึ กวา่ เส้นใบท่ี

ฐาน 5-9 เส้น ฝืกยาวถึง 25 ซม. หนากว่า
มเี มล็ดนอ้ ยกว่า เปน็ พนั ธุ!มจ้ ากอเมรกิ าใต้
ทีน่ ำมาปลกู ทั่วไป ดอกออกตลอดปี ลูกผสม

variegata X purpurea มีเกสรตัวผู้ 5 อัน
และดอกตมู มรี ้วิ สนั

168

337Bauhinia racemosa LEGUMINO8AE (Caesalpinioideae)

ชงโคนา ชงโคใบเล็ก 169

ไมผ้ ลัดใบ สงู ถงึ 15 ม. เรอื นยอดกว้างและ
ทบึ ลำตน้ สเี ทาเขม้ บดิ งอ ใบ 4-10 ชม.
ปลายเปน็ พกู ลมตืน้ ๆ ใบแก่เหนยี ว เรยี บ
เกลยี้ งหรอื มขี นอ่อน ๆ บนเส้นใบด้านล่าง
เส้นใบทฐี่ าน 7-9 เส้น ก้านใบ 1-3 ซม ดอก
สีขาวออกเขยี วหรือเหลีองอ่อน เปน็ ชอ่ เลก็ ๆ
ชอ่ ยาว 12-20 ชม ดอกตมู โคง้ งอ สว่ นบน
กวา้ งทสี่ ดุ ปลายสนั้ แหลมขนาด 0.5-0.7 ชม.

กลบี ดอกแคบ 5 กลบี เกสรตวั ผู้ 10 อนั
แยกเปน็ 2 วง วงนอกยาวกว่า 2 เท่า เกสร
ตัวเมยี สัน้ ผล 8-25 X 1.5-2.5 ซม. ผลโค้งงอ
ไมแ่ ตก หมายเหตุ ข้นึ ประปรายในปากงึ่ โลง่

แจ้ง มกี ารนำมาปลกู บ้าง

338Bauhinia malabarica

เลย็ วใหญ่

คล้ายกบั B. racemosa แตใ่ บด้านลา่ งมัก
จะมีนวลสีเขยี วออกเทา ดอกแยกเพศเป็น
ชอ่ สั้น <5 ชม ดอกตูมเป็นรปู กระบองไม่งอ
ดอกตัวผู้มีเกสร 10 อัน ดอกตัวเมียมเี กสร
ตวั ผ้สู ัน้ ๆ ที่เป็นหมนั 10 อนั ปลายยอดเกสร
ตวั เมยเปน็ ปุ่ม ผล 20-30 X 0.8-2.5 ชม. สี
นํา้ ตาล ออกแดงเขม้ เปน็ สกยาว ลายเสน้
สานกนั ผนู ชดั เจน ฝกั ไมแ่ ตก ไมค่ อ่ ยพบ
อีก 2 ชนดิ ท่คี ล้าย กนั มีดอกแยกเพศ ท่ไี มม่ ี

brachy-หรอื มเี กสรตัวผู้ 10 อนั 339B.
carpa เลย็ วนเึ ยงดาว เปน็ ไมพ้ มุ่ หรือไม้

ยนึ ต้น ขนาดเลก็ สูงถงึ 6 ม. ใบมตี ่อมท่ีมขี น
สนี าตาลดอกสีขาว ชอ่ ดอกสัน้ ออกตรงกัน
ขา้ มกบั ใบ ฝกั ยาว 3-5 ชม. แตกได้ หายากมี

sacco-รายงานพบทีดอยเชียงดาว 340B.
calyx เล็ยวปา ไม้ยนี ต้นขนาดเลก็ กึ่ง

ก้านระเกะระกะ สงู ถึง 10 ม. ใบแคบแหลม
มขี นประปรายและมีต่อมสนึ ้าํ ตาลที่ผวิ ด้าน
ลา่ งของใบ ดอกสขิ าวหรอื ชมพู ออกเปน็ ช่อ
แน่น ฝกั ยาว 7-14 ชม. ปลายบนกว้างและ
งอคล้ายตะขอ พบท่ี จ.ตาก

LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae) ดฏทลีเหลีฏ!

Cassia (Senna) ตารางที 14 1. ขอ่ ดอกออกตามขอกใบ ขอ่ ไม่แตกแขนง

เปน็ สกลุ หนึ่งของไมย้ นื ตน้ ทใ่ี หญท่ ี่สดุ ใน 2. ข่อดอกยาวห้อยลง เกสรดวั ย้ทู ย่ี าว 3 อัน
c. fistula ™

โลก มปี ระมาณ 400 ชนิด พบทั่วไปในเขต 2. ข่อดอกตัง้ ขน้ึ เกสรตัวยทู ย่ี าว 3 อัน

ศนู ย์สตู ร แตม่ ีหนาแน่นท่ีอเมริกาใต้ พบ 6 3. ดอกยอ่ ย 3-9 คู่ มีตอ่ มเป็นรปู กรร)บอง

ชนดิ ท่เี ป็นไมใ้ นทอ้ งถิ่นของภาคเหนอิ และมี c. surattensis 345
3. ใบยอ่ ย ธ-20 1คู่ ไมม่ ตี อ่ ม c. timonensis344

อีกหลายชนิดทน่ี า์ เข้ามาปลกู อยา่ งแพร่หลาย 1. ขอ่ ดอกออกที่ปลายกงิ่ ข่อไม่แตกแขนง c. alataw

จนเหมอื นเปน็ พึชทอ้ งถิ่น ใบประกอบแบบ กา้ นดอก 2-4 มม
1. ข่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ขอ่ แตกแขนง

ขนนกปลายคู่ มใี บย่อยทอี่ อกตรงกนข้าม 4. ดอกมเี กสรดวั ยูท้ ีย่ าว 7 อัน

3-20 คู่ ดอกขนาดใหญ่ สมบูรณเ์ พศ มี 5. กลีบดอกอันลา่ งสุดโคงั งอแลร)

กลีบเลยี ง 5 กลบี ซ้อนกนั กลีบดอก 5 ใหญ่กวา่ กลบี อ่นื c. spectabilis347
กลีบ เกสรตัวผู้ 10 อนั ขนาดตา่ ง ๆ กัน 5. กลีบดอกขนาดเทา่ กันหมด

c. timoriensis 344

ฝกื มีเมลด็ เรียงตามยาว มเี นือ้ เยอ่ื กน้ั 4. ดอกมีเกสรตัวยสิ่ยาว 2 อนั

ระหวา่ งเมลด็ มหี ลายชนิดทีย่ ้ายไปอยูใ่ น 6. ใบยอ่ ยปลายitไนหรอื กลมc. siamea343
6.ใบยอ่ ยปลายเรยี วแหลม c. garrettiana 342

สกลุ Senna.

341Cassia fistula

ชัยพฤกษ์ คูณ A

ธธธธธไB

ไมย้ นื ตน้ ผลดั ใบ สูงถึง 20 ม. เรอื นยอด
แคบและยาว กงิ่ กาั นเรยี วเลก็ และหอ้ ยลง
เปลือกดน้ สนี ้าํ ตาลออ่ นเรยี บเกลยี้ ง หรอื มี
รอยแตกเล็กน้อย ใบ 30-40 ชม. ใบย่อย
3-8 คู่ ขนาด 7-12(17) X 4-8 ชม. รปู ไข่
ขอบขนาน ใบออ่ นมขี นนุ่มปกคลุม ใบแก่
เกล้ยี ง ไม่มตี ่อม หใู บเล็กหลุดร่วงง่าย ดอก

35.5- ชม. สีเหลอี งสดเปน็ ช่อหอ้ ยลง ช่อ
ยาว 20-40 ซม. ดอกออกก่อนจะผลิใบใหม่
เกสรต้วผทู้ ีย่ าว 3 อนั ขนาด 3 ชม. กา้ น
เกสรตรงกลางพองออก ที่เหลอี ยาว 5-10
มม. อับเรณูเกลีย้ ง กา้ นเกสรตวั เมีย และ

รงั ไข่มขี นยาวคล้ายไหม ผลเป็นฝึกยาว
20-60 X 1.5-2 ซม. เรยี บเกล้ียงลีดำ มกั ห้อย
ลงตรง ๆ ฝกึ ไมแ่ ตกแตจ่ ะหลุดรว่ งท้ังฝกึ
และแตกออกเปน็ ชิน้ เลก็ ๆ บนดิน

หมายเหตุ เป็นพรรณไม้ท้องถ่ินทม่ี คี วาม
งดงามมาก พบทว่ั ไปในปาผลัดใบ และนา่ มา
ปลกู กันแพร่หลายเน่อื งจากมดี อกสีเหลอี ง
ทองสดใส เปน็ ไม้ทโี่ ตชา้ แต่ให้ดอกไว

- 341

170

342Cassia garrettiana LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)
171
แสมสาร ข้ีเหลก็ ปา

ไม้ยนื ตน้ สูงถึง 10 ม ใบยอ่ ย 6-9 คู่ ขนาด
5-9 ชม. รูปไข่ ปลายใบยาวไมม่ ีตอ่ ม ใบแก่
เกลี้ยงหรือเกอื บเกล้ียง หูใบหลดุ ร่วงไว ดอก
สีเหลอี งสด ข่อดอกแคบออกทีป่ ลายกิ่งยาว
9-20 ชม. กสีบคอก ไ.5-1.8 ชม. เกสรตว้ ผู้
2 อนั ยาวกวา่ ทีเ่ หลือ ผล 15-22 X 2-4 ซม.
ฝกั แบนและมักบิดเปน็ เกลยี ว ก้านผล 3 ชม.
หมายเหตุ เป็นไมท้ ้องถิ่นทางภาคเหนือ ขึน้
กระจัดกระจายในปาผลดั ใบ บางครัง้ นำมา
ปลกู

343Cassia (Senna) siamea

ขเ้ี หล็ก ขเี้ หล็กหลวง /~\ A.

mr»nn~TTTT~iv/A

ไม้ไมผ่ ลดั ใบสงู ถงึ 20 ม. ใบยอ่ ย 6-12(15)
คู่ รูปมนรึ มีขนละเอยี ดด้านล่าง ไม่มีตอ่ ม หู
ใบเลก็ ดอกสเี หลืองออกเปน็ ชอ่ แขนงไม่มี
ระเบียบ ท่ีปลายก่ิง ยาว 20-30 ซม. กลีบ
ดอก 1.2-2 ชม เกสรต้วผู้ 2 อนยาวกวา่ ท่ี
เหลือ ก้านดอก 2-3 ชม ผล 15-30 X 1-1.8
ชม. ชม. ฝักแบน มกั จะโคง้ และมสี ้นนนู แตก
ได้ หมายเหตุ พบมากทั่วไปในที่โล่งแจง้ และ
ทรี่ กรา้ ง มักจะนำมาปลกู

344Cassia (Senna) timorensis

ไมไ้ ม่ผลดั ใบ สูงถึง 10 ม ใบมอ่ ย 8-24 คู่
ขนาด 2-6 X 1.5 ชม. ขอบขนาน ไมม่ ีต่อม
หูใบใหญแ่ ละโด้งงอ ดอกสเี หลอื งเป็นขอ่ แน่น
แตกแขนงทปี่ ลายก่ิง หรอื ที่ฃ่อต้ังขนึ้ ออก
ตามซอกใบบน ๆ กลีบดอก 1.5-2 ชม. ก้าน
ดอก 1-3 ชม. กลบี ดอก 1.5-2 ชม. ผล 8-16
ซม. ฝกั แบนสีเหลอื งไม่มีสัน เม่อื แก่จะแตก
ออก หมายเหตุ ขึน้ ประปรายในปากึ่งโลง่ แจ้ง
และตามชายปา่

LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)

^Cassia (Senna) surattensis.

ทรงบาดาล

ไมพ้ ุม่ หรือไมย้ นี ตน้ ขนาดเล็ก สงู ถงึ 7 ม.
ใบย่อย 4-9 คู่ 2.5-4 X 1-1.7 ชม. ด้านลา่ งมี
ขนประปราย มตี ่อมรปู กระบองบนก้านใบ
ระหวา่ งคลู่ ่างสดุ ของใบยอ่ ย หูใบเป็นสนั
5-10 มม. ดอกสิเหลอื งสดออกเปน็ ขอ่ ไม่แดก
แขนงตัง้ ตรงทซ่ี อกใบบน ๆ ก้านดอก 1-2

ชม. กลีบดอก 1.5-2 ชม. เกสรตวั ผู้ 1 อนั
ยาวกว่าอีก 9 อันทีเ่ หสีอ ผล 7-10 X 1-1.5
ชม. ฝืกแบนเกลีย้ งและบาง แตกได้ มใี บที่
ด้านลา่ งของใบมีผงนวลสีขาว หมายเหตุ นำเข้า
มาจากศนู ย์สูตรของทวีปอเมรกิ า ปลกู ก้น
แพร่หลายแตไ่ ม่พบว่าข้นึ เองตามธรรมชาติ
ทคี่ ลา้ ยกนั 346S. suffurea มใี บย่อย 4-6 คู่
5-10 X 2-3.5 ชม. รปู หอกปลายแหลม ด้าน
ล่างมีนวลสึขาว ผลยาวถึง 20 ชม.

Cassia (Senna) spectabilis

สวุ รรณพฤกษ์ ข้เี หล็กอเมริกนั

ไมย้ ีนดน้ ขนาดเลก็ สูงถึง 7 ม. ใบย่อย 6-15
คู่ ไม่มีต่อม ดอกเปน็ ข่อใหญ่แตกแขนง
ออกทีป่ ลายก่งิ ก้านดอก 2-3 ชม. กลีบดอก
2-2.5 ชม. รนลา่ งใหญส่ ุดและโดง้ งอ เกสร
ตว้ ผู้ 7 อัน ยาวกว่า 3 อนั ท่เี หลอื ผล 18-25
X 1 ชม. ทรงกระบอกดำเปน็ มนั หมายเหตุ
นำเข้ามาจากศูนย์สตู รของทวปี อเมรกิ า ปรบั
ตัวไดด้ ี พบข้ึนตามธรรมชาติท่วั ไป

3*9Cassia (Senna) alata

ชมุ เหด็ เทศ ชมุ เหด็ ใหญ่

ไมพ้ ุ่มเจริญเร็ว สูงถึง 3 ม. ใบย่อย 8-20 คู่
ยาว 5-15 ซม. ขอบขนาน ปลายท้ัง 2 กลม
ไมม่ ตี ่อม ดอกสิเหลืองสดสูขึน้ เปน็ ช่อแคบ
เรยี วทปี่ ลายกงิ่ กัานดอกลน้ (2-4 มม.) กลบี
ดอก +2 ชม. เกสรต้วผู้ 2 อนั ยาวกวา่ ที่
เหลือมาก ผล 10-20 X 1.5-2 ชม. สดี ำ ฝกึ
แบนมลี น้ กวา้ ง 4 ล้น แตกได้ หมายเหตุ
เปน็ ไมท้ อ้ งถิ่นของอเมริกาใตแ้ ตน่ ำเข้ามา
ปัจจุบันและขึ้นทวั่ ไปในทช่ี มุ่ ชืนและโล่งแจง้

172

349Cassia bakeriana ดอกสีขมห_ู ____________________ LEGUMINOSAE (Caesalpinioideae)
1.กลบี ดอกยาว 3.5-4.5 ขม.

กลั ปพฤกษ์ A. c.bakeriana 349
rjB■m I I I r I 1. กลีบดอกยาว 1.2-3.5 ขม.
I I I I I I I I ■■ I 2. ใบย่อยรปู ขอบขนาน 12-20 คู่ ขอ่ ออ่ น

ไม้ขนาดเล็ก สูงถึง 12 ม. เรือนยอดกว้าง ใบ มีขนสีนาตาลปกคลุม c. grandis350

ยอ่ ย 5-7 คู่ ขนาด 6-8 X 1.5-3 ชม. ใบออ่ นมี 2. ใบยอ่ ยมนรี 5-15 คู่ มีขนสสขี าว
ขนคลา้ ยไหมปกคลุม ใบแกด่ ้านลา่ งมขี นส้นั 3. ใบย่อย ธ-7 คู่ ขอ่ ดอกออกปลายก่ิง

ลักษณรIข่อกว้เํ าง ดอกยอ่ ยอยรู่ รเดับ

คล้ายกำมะหย่ี หูใบแคบและแหลม ดอกเปน็ ใกล้เคียงกนั c. agnes 351

ช่อไม่แตกแขนงมักจะออกหลังใบ ชอ่ ยาว 3. ใบยอ่ ย 5-15 คู่ ขอ่ ดอกออกดา้ นข้าง
เสนขอ่ ยาว 1

10-20 ชม. กลีบดอกสมี ว่ งอมแดงเขม้ ยาว 4. กลบี เล้ียงลแดงเขม้ ใบย่อยใเลายปาน

เรียวถึง 6 ชม. กลบี เล้ียง 0.9-1.2 ชม. มขี น + หนาม

ลีม่วงอมแดงเขม้ กลบี ดอก 3-4.5 ชม. สี c. javanica van javanica 352 349
ชมพูและจางจนเกือบขาว เกสรด้วผู้ 3 อัน 4. กลบี เลยี้ งสีเขียว ใบยอ่ ยปลายแหลม
ยาวกว่าอนั อ่นื ๆ กา้ นเกสรตรงกลางพองออก
ไมม่ หี นาม
c. javanica var. nodosa352

ผลเป็นฝกั ยาว 30-40 ซม. สีน้ําตาลหรอื เทา

กา้ นผล +6 ซม. หมายเหตุ เปน็ ไมท้ อ้ งถนิ่

ของภาคเหนึอกระจายในปาก่งึ โลง่ แจง้ บาง

ครั้งเกดิ จากการปลกู ทคี่ ลา้ ยก้น อกี 3 ชนดิ

grandisมดี อกสีชมพู 350C. ไมต้ น้

สงู ถึง 20 ม. ใบย่อย 10-20 คู่ หูใบยอ่ ยเล็ก

มาก กลบี ดอก +1.2-1.6 ชม. บานใหม่ ๆ สี
แดงแล้วเปลยี่ นเป็นลีชมพบู างครง้ั เป็นสสี ม้

อบั เรณมู ีขน ฝักแข็งเหมือนไม้ 20-40 X 3-4

ซม. สดี ำ เปน็ ไมน้ ำเข้า 351 c. agnes

ราชพฤกษ์ไมข้ นาดเลก็ สูงถงึ 10 ม. ใบยอ่ ย
6-7 คู่ 3.5-5.5 ชม. ปลายป้านสั้น ด้านลา่ งมี

ขนออ่ นนุ่ม หูใบม่อยคลา้ ยรปู ไต ดอกเป็น
ช่อตั้งขนึ้ ออกท่ีปลายกึ่งก้าน กลีบดอก

+1.5-2.2 ชม. ฝกั กลมเกลี้ยง สดี ำ เป็นไม้

ท้องถน่ิ ของภาคเหนอื แตพ่ บไม่มาก 352c.

javanica ไม้ต้น สูงถึง 20 ม. ใบม่อย

2.5-5 X 1.5-2.5 ชม. ช่อคอกต้ังขึน้ ฝักกลม

ยาว 20-60 ซม. สดึ ำ ไม่แตก เปน็ พันธทุ ่นี ำ

javanicaเข้า spp. มีใบยอ่ ยถึง 15 คู่

ปลายใบป้าน กลบี เลี้ยงลีแดงแก่ ลำตน้ อ่อน

nodosaมก้ มหี นาม spp. มีใบย่อยถึง

12 คู่ ปลายใบแหลม กลบี เลย้ี งสีเขยี ว ลำตน้

ไมม่ ีหนาม

173

LEGUMINO8AE (Caesalpinioideae)

^Peliophorum dasyrrhachis

ไมผ้ ลัดใบ สูงถึง 30 ม. เรือนยอดโปร่ง แดก
กงิ่ ก้านไม่สมํ่าเสมอ ใบ 15-40 ซม. ใบ
ประกอบแบบขนนก 2 ช้นั ก้านใบช้ันที่ 1 มี
4-9 คู่ แต่ละก้านมีใบย่อย 8-16 คู่ 1-2.5 X
0.5-1 ชม.ใบขอบขนานทีไ่ ม่สมมาตรปลายใบ
มีตง่ิ เลก็ น้อย ใบอ่อนมีขนสนี าํ้ ตาลแดง
หนาแนน่ ปกคลมุ ใบแกส่ เี ขยี วเขม้ เป็นมนั
ดา้ นล่างมขี นสนี ํา้ ตาล มีหใู บคล้ายเขากวาง
ขนาด 2 ชม. ดอก ใ.5-2.5 ชม. สเี หลอื งสด
เปน็ ข่อหอ้ ยลงจากซอกใบ ยาว 15-35 ชม
กา้ นดอก 1.5-4 ซม. กลีบเล้ยี ง 5 กลีบ ด้าน
นอกมีขนสีน้ําตาล กลบี ดอก 5 กลีบ บอบ
บาง เกสรตัวผู้ 10 อนั ยาวเท่ากับกลีบดอก
ก้านเกสรตัวเมียมยี อดกลม รังไขม่ ขี น ผล
10-15 X 2-3.5 ชม. สนี ้าํ ตาลหมน่ ปลาย
ทง้ั สองสอบแหลมเป็นปีกแคบ กวา้ ง 0.4-0.5
ซม. ห้อยลงเป็นกลมุ่ ไม่แตก เมล็ดแบน
4-8 เมล็ด เรียงเป็นแถวตามขวาง
หมายเหตเุ ปน็ ไมท้ ้องถิน่ ของภาคเหนือ แต่
ไมค่ ่อยพบในปา มกั จะปลกู ตามริมถนน
ซงึ่ จะใหด้ อกเถอึ บท้งั ปี ทค่ี ลา้ ยกัน

35^P.pterocarpum นนทรี มใี บ

คลา้ ยกัน แต่มีหใู บเล็ก (<1 ชม.) เป็นเส้น
ซึ่งรว่ งง่าย ดอกออกเป็นขอ่ ตงั้ ขนึ้ ที่ปลายกิ่ง
เมล็ดเรียงตามแนวยาวของฟกิ เปน็ ไม้ท้องถ่นิ
ในภาคใต้ของประเทศไทย น่ามาปลูกทว่ั ไป
มีดอกตลอดปี สกล Cassia ท่ีมีดอกคลา้ ย
กนั สีเหลอี ง แตใ่ บเป็นขนนกช้นั เดียว

174

PAPILIONOIDEAE (Leguminosae) LEGUMINOSAE (Papilionoideae)

355Buteamonosperma 175

ทองกวาว กาว /เำ A.

—~m~u I I I I I, /A

I I I I I ■■ I I I I I Jim

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถึง 15 ม. เรือนยอดไมส่ มมาตร
ลำต้นคดงอ เปลือกต้นสนี ํา้ ตาลออ่ นเรยี บ
หรือหลดุ เปน็ ชิ้น ๆ เม่ือตดั จะมนี ํา้ ยางสีแดง

ใบประกอบมใี บย่อย 3 ใบ ใบกลางใหญ่กวา่

เลก็ น้อย 10-17 ชม. รูปไขก่ ลับกว้างปลายทู่
หรอื กลม ฐานใบสอบเข้า ใบย่อยด้านขา้ ง
แคบกว่า รูปไข่ ปลายท้งั สองปา้ น ใบออ่ นมี

ขนคลา้ ยไหม ใบแก่เหนยี ว ด้านบนเรยี บ
ดา้ นลา่ งมีขนเล็กน้อยเสน้ ใบใหญ่ 1 เส้น มี

เสน้ ข้างหา่ ง ๆ เท่า ๆ กนั กา้ นใบร่วม 7.5-15
ซม. ก้านใบยอ่ ยดา้ นข้าง +1 ชม. ดอก 56
ชม. สแี สด เป็นช่อแน่นออกบนตะปมุ ทีน่ นู ๆ

ดามก่งิ ดอกออกหลังจากใบแกร่ ว่ งแลว้ ก้าน

ดอก 1.5-3.5 ชม. ยาวเป็น 2 เทา่ ของกลบี
เล้ยี ง กลีบดอก 5 กลบี ขนาดเท่า ๆ ก้น กลีบ

ลา่ งโค้งเป็นรปู เรอื ซ่อนส่วนของเกสร เกสร

ตวั ผู้ 10 อนั แยกออก 1 อนั อกี 9 อนั ติด
กันเป็นท่อ กา้ นเกสรตวั เมยี โคง้ ผล 15-20 X
4-6 ซม. ผลเปน็ ฝืกแบนมักจะโคง้ เล็กนอ้ ย
คอ่ นข้างหนาและแขง็ มีขนคลา้ ยเส้นไหม
ปกคลุมหนาแน่น ฐานผลมีกลบี เล้ยี งรองรับ

ก้านผล 1.2-2.5 ชม.
หมายเหตุ ไมค่ อ่ ยพบในปา มักจะปลูกเพอื่

ใหด้ อก ซ่งึ มสี สี ้มงดงาม ที่คล้ายกัน

35QB.superba กวาวเครือ เป็นไมเ้ ถาว์

ขนาดใหญ่ มีดอกคลา้ ยกับ Erythrina spp.

มกั จะมีหนามตามลำดน้ ดอกมีกลบี ดอก 1
กลีบทย่ี าวกวา่ กลบี อ่ืน

LEGUMINOSAE (Papilionoideae)

357Erythrina stricta

ไมผ้ ลัดใบขนาดใหญ่ สูงถงึ 35 ม. มีกงิ ทอด
ขึ้นสงู ชัน เรือนยอดค่อนข้างโปร่ง เปลือกตน้
สีครมี ออ่ น เปลือกนมุ่ คลา้ ยไม้กอ๊ ก ต้นท่ี
อายุนอ้ ยมหี นามแหลมทโี่ คนต้น ต้นแกบ่ าง
คร้ังจะมีลำต้นเรียบเกล้ยี ง แต่จะมีหนาม
บ้างบนก่ิงกา้ นใบประกอบ 3 ใบยอ่ ย ใบกลาง
8-12 ชม. รูปไขก่ ว้างมีเส้นใบใหญ่ 3 เส้น
ก้านใบกลาง 2.5-3 ชม. ก้านใบขา้ ง +0.5 ชม
กา้ นใบร่วม 5-10 ชม. ดอก 3.5-4 ชม. สีแดง
เลือดนกเป็นชอ่ ที่มีดอกออกด้านเดยี ว ดอก
ลา่ งใหญส่ ดุ และบานก่อน กลบี เลยี้ ง 0.6-1.2
ชม. สมี ว่ งแก่ กลบี เช่อื มดีดกน้ ทีฐ่ าน ปลาย
กลบี แหลมยาวออกไปด้านหน่งึ กลบี ดอก
กลีบบนจะเหน็ ชัดเจน สีแดงสด กลบี ตรง
และแคบ ปลายแหลม กลบี ลา่ งสีเขยี วอ่อน
หรอื ขาวยาวเปน็ คร่งึ หนงึ่ ของกลบี ดอกและ
โค้งปดิ เกสรตัวผู้ กลบี ดอก 2 กลีบตา้ นขา้ ง
ขนาดเล็กกว่ามาก <4 มม. ชอ่ นอยใู ต้กลบี
อ่นื ๆ ผล 5-10 ชม. แบนและปลายทั้งสอง
แหลม มเี มลด็ 1-3 เมล็ด อยหู่ ่างเท่า ๆ กัน
ในรก
หมายเหตุ พบทว่ั ไปทง้ั ในปาทข่ี น้ึ และแทง้
แลง้ แตจ่ ะขยายพนั ธุ!ดด้ ใี นปาท่ีเปิด มีดอก
สแี ดงสดดงึ ดดู ให้นกหลายชนดิ เขา้ มาท่ตี น้
ทคี่ ล้ายกนั

35*E.subumbrans ทองหลางป้า

มักจะสบั สนสนกน้ แตช่ ้ันกลบี เลีย้ งแยกลกึ
ลงไปท่ีฐานกลีบ กลบี ดอกดา้ นขา้ งยาวเท่ากบั
กลีบล่าง ฝกื แคบกวา่ มาก ในสว่ นล่างของ
ฝก็ ไม่มีเมลด็ พบทั่วไปโดยเฉพาะตามแนว
ลำนาํ้ ที่โลง่ แจ้ง

359E. suberosa ทองหลางใบมน มี

ปลายใบแหลมนอ้ ยกว่า มีขนนุ่มยาวดอก
มชี นั้ กลีบเลย้ี งทีแ่ ยกลึกลงไปเป็น 2 กลบี
ซง่ึ แผอ่ อก พบไมม่ ากนัก

176

3$QPterocarpus macrocarpus LEGUMINOSAE (Papilionoideae)

ไมผ้ ลัดใบขนาดใหญ่ สงู ถึง 30 ม. หรือสูง 177
กวา่ เรอื นยอดเป็นรูปกรวย เปลอื กต้นสี
นํ้าตาลอ่อน มีรอ่ งตามยาวเลก็ น้อยเมอื่ อายุ
มากขน้ึ สืจะเขม้ และเปลอื กแตกเป็นเกล็ด
เปลอื กชนั้ ในเปน็ เยือ่ ใยสนี า้ํ ตาลแดง ม,ี หยด

ของยางสแี ดง ใบ 15-25 ซม. ใบย่อย 3-6(9)
คู่ ใบยอ่ ย 4-7.5 X 2-3.5 ชม. รปู ไข่ ม้กมีขน
สีนํ้าตาลบนก้านใบและเส้นใบดา้ นล่าง เมอื่

แหง้ เปน็ สเี ทา เส้นใบขา้ ง 11-17 คู่ ดอก
1.4-1.7 ซม. ลเี หลอื งสด เป็นขอ่ ท่กี า้ นข่อไม่

แตกแขนง ออกในชอกใบ ช่อยาว 5-9 ชม.
หลอดกลบี เล้ียง +7 มม. รปู ระฆงั แยก 5 แฉก

มขี นปกคลุมหลอดกลบี คอกคล้ายคอกถั่ว

มี 4 กลบี ทีม่ รี อยยับย่น เกสรตวั ผู้ 10 อนั

เป็น 2 มดั รังไขม่ ีขนปกคลุมหนาแน่น มี

ก้านสูดน้ ๆ ผล 4-7(10) ซม. กลมมีปีกเปน็
คลน่ื รอบสว่ นกลางทีม่ ี 1-2 เมล็ด ปลายผล

เปน็ ด่งิ เล็ก ผลไมแ่ ตก ผลออ่ นมขี นเลก็ ๆ

สีนาํ้ ตาลออ่ นหรือสีขาวปกคลุม

หมายเหตุ ปรมิ าณลดน้อยลง เนอ่ื งจากเนอ

ไม้เปน็ ทนี่ ิยม มกั จะเป็นไม้ปลูก ทค่ี ลา้ ยก้น
indieus361p.
ประดู่บาน มกั จะสบั สน

กนั แต่มใี บยอ่ ยขนาด 5-10 X 4-7 ซม. เส้น
ใบข้าง 8-10 คู่ ใบแทง้ สนี าํ้ ตาลหรือดำ ดอก

มีกา้ นชอ่ แตกแขนงออกท่ีปลายกิ่ง ชอ่ ยาว

15-30 ชม. หลอดกลีบเล้ยี งไม่มีขน ผลมี

เสน้ ผา่ นศูนยก์ ลาง <5 ชม. ไม่มีขน สว่ นคร่ึง

บนของผลมดี ง่ิ แหลม เป็นไม้ทอ้ งถน่ิ ของ

มาเลเซยี มกั จะปลูกทัว่ ไป Dalbergia spp.

มีดอกสีขาวหรอื ม่วง ผลจะแคบกว่ามาก
เปลอื กชน้ั ในไม่มียางแดง Callerya atro-

puipurea มียางสีแดง แตใ่ บยอ่ ยออกตรง
กนั ข้าม

LEGUMINOSAE (Papilionoideae)
Dalbergia
ตารางที่ 5 1. ดอกออกทีปลายอีงหรีอกอ่ นถงึ ปลายอีง

สมาชกิ ทั่วโลกมปี ระมาณ 110 ชนดิ ในภาค 2. ดอกสขี าว ยาว 4-0 มม. ใบย่อย 2-4 คู่ D. rimosa™
เหนอื เป็นไม้ยนื ตน้ 10 ชนิด และไมเ้ ถาว์วลั ย์ 3.ดอก 3-4 มม. กลีบบนสุดยาวเท่ากับความกว้าง
ใบย่อย 5-7.5(10) ขม. ยล 7-0 ขม.

อกี หลายชนดิ ใบประกอบแบบขนนกปลาย 3. ดอก 5.5-0 มม. กลีบบนสดุ ยาวมากกว่าความกวา้ ง

คี่ มใี บย่อยเรยี งแบบสลับ ดอกลขี าวหรอื ใบยอ่ ย (5)0.5-10 ขม. ยล 0-12 ขม. 1, D. ovate365
ม่วงแบบดอกถัว่ มเี กสรตวั ผู้ 10 อัน เปน็ 1-2
2. ดอกส่วนใหญส่ ีมว่ ง/ ขมพู ยาว 0-12 มม. ใบเลย้ี ง (4)5-g คู่

4. ดอก 12 มม. กลบี บน1สดุ ยาวเทา่ กบั ความกว้าง ยล 5-10 ขม. D. Oliveri366

มดั รังไข่มกี ้านชู ฝกึ ขอบขนาน หรอื มนรี 4. ดอก 7-0 มม. กลบี บนสดุ ยาวกวา่ ความกวา้ ง ยล 5-10 ขม.

แบนมักจะพองออกและมีเสน้ ลวดลายรอบ 5. ใบยอ่ ยแหลม ยลแหง้ สนํ้าตาลออ่ น D. cana367
5. ใบยอ่ ยกลม ยลแห้งสดี ำ 362D. nigrescens

เมล็ด ฝกึ ไม่แตก เมล็ด 1-3 เปน็ รปู ไต 1. ดอกออกในชอกใบ

Dalbergias เปน็ องค์ประกอบหนึ่งของป่า 6. ดอก 5-7 มม.

ผลัดใบ มีความทนทานต่อไฟ และพบมาก 7. กลีบลา่ งของหลอดกลีบเลยี้ งเทา่ กับกลีบขา้ ง D. cultrata368

7. กลีบลา่ งของหลอดกลีบเล้ยี งยาวเป็น 2 เทา่ ของกลีบขา้ ง

ในบา่ เส่อื มโทรม ท่คี ลา้ ยกนั Pterocarpus 8. เล่นใบรองล8แอยี ดมากเห็นเลือนลางด้านบน D. assamica 369

spp. มีใบย่อยใหญ่กว่า คอกสีเหลอื ง ผล 8. เลน่ ใบรองเลนั หนา เหน็ ขดั ทงั้ 2 ด้าน D. sericea370
กลม เปลอื กตน้ มีนํา้ ยางลแี ดง Millettia 6. ดอก 9-10 มม. 363D. lanceolaria

spp. มีดอกคลา้ ยก้นแต่ ใบยอ่ ยออกตรงก้น

ขา้ ม ฝกึ แตกได้

2MDalbergia rimosa

ไม้พุ่มรอเลอื้ ยหรอื ไม้ตน้ ขนาดเล็ก สงู ถึง
10 ม. ใบ 15-20 ซม. ใบยอ่ ย 2-4 คู่ 5-7.5(10)
X 2.5-4 ซม. ใบแกด่ ้านบนสเี ขียวสดเป็นมนั
ดา้ นล่างสีอ่อนกว่ามขี นประปราย เส้นใบขา้ ง
15-20 คู่ ดอก 0.3-0.4 ชม. สขี าว ข่อแตก
แขนงออกในซอกใบบน ๆ หรือปลายกง่ิ
ช่อยาว 5-10 ชม. หลอดกลบี เลยี้ ง 3 มม.

พูกลีบล่างยาวเป็น 2 เทา่ ของกลีบบน กลีบ
ดอกกลบี บนรูปไข่กลับกวา้ งปลายแยกเปน็ พู
เกสรตัวผ้เู ชื่อมติดกน้ เป็นแผน่ ผล 5-9 X
2-3.5 ชม. ผิวเกลีย้ ง เมือ่ แหง้ ลนี ํา้ ตาลอ่อน
หนาและมเี ส้นลวดลายใกล้เมล็ด ซ่งึ มขี นาด
22 X 16 มม. หมายเหตุ พบคอ่ นขา้ งมาก
ตามชายปาดบิ ชน้ื ทีค่ ลา้ ยกัน 365£).ora-
ta มีใบยอ่ ยใหญก่ วา่ 5-16 X 3-6.5 ซม. เรยี บ
เกล้ยี ง ดา้ นล่างมนี วล เสน้ ใบขา้ ง 8-10 คู่
ดอก 0.5-0.8 ชม. สีขาว กลีบดอกกลีบบน
มคี วามยาวกวา่ กว้าง หลอดกลบี เลี้ยง 4-5
มม. กลบี ล่างยาวกวา่ กลีบ อื่น ๆ ผล (4)8-

12 X 25 ซม. เมล็ด 11 X 7 มม.

78

^Dalbergia oliveri LEGUMINOSAE (Papilionoideae)
Mu เดด็ แดง 179
Aa

I —J I I I I I เ^!เแ
111m ■■ 111 jjiB

ไมต้ ้นผลัดใบ สุงถึง 20 ม. (น้อยท่ีจะถึง 30)

ใบบอบบาง เมอต้นแก่เรอื นยอดกว้างและ
โปร่ง เปลือกตน้ สีเทาเข้มค่อนข้างหนา เปน็
เกล็ดและหลุดออกเป็นชิ้นเลก็ ๆ เปลอื กช้ัน

ในสเี หลอื ง แกน่ ไมส้ ีแดงแก่ ใบ 15-30 ชม.
ใบย่อย 5-7(10) คู่ ขนาด 3-8 X 1-3 ซม. ใบ
อ่อนสชี มพูออ่ นมขี นคล้ายไหม ใบแก,สเี ขยี ว
ออกเทาเขม้ ผิวใบเรียบเกล้ียง ดอก +1.2 ชม.

ดอกตูมสมี ่วง เมือ่ บานสีม่วงอ่อนหรือขาว ชอ่
ยาว 10-15 ชม. กลบี เลีย้ ง 4-5 มม. สมี ่วง
หม่น พกู ลืบลา่ งยาวกว่าพกู ลีบอ่ืน กลบี คอก

กลบี บนกลมยาวเท่ากับความกว้าง กลีบล่าง
สันกวา่ เลก็ นอ้ ย เกสรตัวผูเ้ ปน็ 2 มัด ผล
9-14 X 2.5-4 ชม. ฝกั แคบและแหลมทง้ั 2
ด้าน มักจะมี 1 บางคร้ัง 2 หรือ 3 เมลด็
ขนาด 12 X 9 มม. สนี ํ้าดาลออกแดง
หมายเหตุ พบทั่วไปในปาก่งึ โล่งแจ้ง แต่ไม่
คอ่ ยพบในพื้นท่เี ส่อื มโทรม

367Dalbergia cana

ไม้ผลัดใบ สงู ถงึ 15 ม. (นอ้ ยที่จะถงึ 30)
เปลอื กต้นสเี ทาอ่อน หลุดลอ่ นเปน็ ชน้ิ เล็ก ๆ

ใบ 15-45 ชม. ใบย่อย 7-9 คู่ 4.5-8 X 2.5-3.5
ชม. ยอดออ่ นมขี นละเอยี ดสีน้าํ ตาล ใบแก่
เรยี บเกล้ยี ง หรอื มีขนประปรายบนเส้นใบ

หลัก เสน้ ใบข้าง 8-12 คู่ หูใบเปน็ เสน้ 1.5
ชม. ดอก +0.8 ชม. สมี ว่ งคราม ช่อยาว 10-
20 ซม. กลีบเลี้ยงสีม่วง พูกลีบลา่ งลนั กวา่
กลบี อ่ืนเล็กน้อย กลีบดอกกลบี บนยาวกว่า
ความกวา้ ง แคบลงทีฐ่ าน เกสรตวั ผู้เปน็ 2 มัด

ผล 5-7 X 2-2.5 ซม. รูปขอบขนานมี 1-2 เมลด็
สนึ ํ้าตาลแกข่ นาด 10 X 8 มม.
หมายเหตุ พบทัว่ ไปในปากึ่งโลง่ แจง้

LEGUMINOSAE (Papilionoideae)

2™Dalbergia cultrata

กระพเี้ ขาควาย เกด็ ดำ \

I WW I I LLU l-T A
I I I I I I I ■■ I I BBk

ไมผ้ ลดั ใบขนาดเลก็ น้อยท่ีจะสงู ถึง 20 ม.

ลำตน้ ตรง เรือนยอดแคบและโปร่ง เปลอื ก
ด้นสคี รมี คอ่ นขา้ งเรียบมีรอยยน่ ตามแนว
ขวาง เปลอื กช้ันในสีแดงออกนํ้าตาล แก่นไม้

สมี ว่ งแก่ ใบ 10-20 ชม. ใบยอ่ ย 3-6 คู่ 2.5-5
X 1.5-2 ชม. เสน้ ใบข้าง 9-12 คู่ ยอดออ่ นมี
ขนสีขาว ใบแกเ่ กล้ียง ดอก 5-6 มม. สขี าว

หรอื ลชี มพู ชอ่ ยาว 5-8 ชม. ดอกออกก่อน
ผลใิ บ กลีบเลีย้ ง 3-5 มม. พกู ลืบลา่ ง ยาว

ใกล้เคยี งกบั กลบี อ่ืน กลีบดอกกลบี บนกลม

หรือรูปหวั ใจ กวา้ งเทา่ กับความยาว ฐาน
แคบ กลบี อน่ื ๆ ลันกว่าเลก็ นอ้ ย กลบี ล่าง
สดุ โคง้ งอ เกสรตวั ผ้เู ชอี่ มตดิ เปน็ แผ่นดา้ น
หน่งึ เปดิ ผล 2.5-10 X 1.5-2 ชม. รปู ขอบ

ขนานมักจะโค้งงอเลก็ น้อย กา้ นผล 0.5-1.5
ชม. 1-3 เมลด็ ขนาด 10 X 6 มม. ตำแหนง่
เมล็ดชดิ ค่อนไปต้านหนึง่ ของสก หมายเหตุ
พบมากบรเิ วณที่เกดิ ไฟปา มักจะเป็นพุม่
หรือแดกหนอ่ ขึ้นมาจากตอเดิม ท่ีคลา้ ยกนั

369D. assamica เก็ดดำ มใี บย่อย 5-10
คู่ ขนาด 2.5-3.5 X 1-3 ชม. ปลายกลม ด้าน
ล่างมขี นเลก็ นอ้ ย ดอก 7-8 มม. พูกลบี ล่าง
ของหลอดกลีบเลย้ี งยาวเปน็ 2 เท่าของกลบี

อนื่ กลบี ดอกบนสุดกลม เกสรตว้ ผเู้ ปน็ 2

มัด สก 5.5-8 X 2-2.5 ชม. มี 1-2 เมล็ด 10
X 5 มม. อยกู่ ลางสก รายงานวา่ พบในภาค
เหนือ แต่ผเู้ ขียนยังไม่พบ 37QD.sericea
ดอกคล้ายกับ D.assamica แต่ใบย่อยมี
ขนคลา้ ยเสน้ ไหมยาว เส้นใบข้างเหน็ ชัดเจน
ทง้ั 2 ด้าน ผล 3-6 X 0.5-0.7 ซม. เมลด็ 5 X

2 มม.37^D.stipulacea ขามเครอึ ไม้พุม่
รอเล้ือย สูงถึง 5 ม. ใบย่อย 8-10 คู่ ยอด

อ่อนมหี ูใบขนาดใหญ่ ดอก 6-8 ชม. สชี มพู
หรอื ฟา้ อมมว่ ง ออกเป็นชอ่ ยาว 5-10 ชม.
เกสรตัวผู้เป็น 2 กลุ่ม สก 7-12 X 3 5-4.5
ชม.

180

Millettia LEGUMINOSAE (Papilionoideae)
ใบแบบขนนกปลายคี่แล#ใบยอ่ ยออกตรงกนั ชา้ ม

ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี ใบย่อย 3-10 1.ใบย่อยขนาดใหญ่ มี 3-5 คู่ ยาว 5-10 ขม.

คู่ เรียงตรงกันขา้ ม มักจะมหี ใู บ ยอ่ ยทฐ่ี าน 2. กัานใ่ บย่อยมีหูใ๊ บ

ของก้านใบย่อย ดอกคล้ายกบั ของ Dalbergia 3. ใบย่อยเล็กกว่ายาว 5-10 ขม. ปลายสอบเชา้ ทันที M. leucantha 374
ดอกสขี าว <1.5 ขม. กลบี ดอกไม่มขี น ปกั <10 ขม.

แตม่ กั จะใหญก่ วา่ กลีบดอกบนสุดโค้งงอไป 3. ใบย่อยใหญ่กว่า ยาว 10-10 ขม. ปลายปา้ น

ด้านหลัง หลอดกลีบเล้ียงกวา้ งกว่าความยาว ดอกขมพหู รอม่วงออ่ น 2.5-3.S ขม. กลีบมขี น ปกั ยาวถึง 25 ขม.
ปลายแยก 5 แฉก แฉกบน 2 แฉกมักจะ
2. กัานใบยอ่ ยไมน่ ีหูใบ M. macrostachya var. teetha 373

4. ใบยอ่ ยเล็กกว่า 5-7.5 ขม. ปลายแคบ

เชอื่ มกนั เกสรตวั ผู้ 10 อนั เช่ือมเปน็ แผ่น มขี นตามเสน้ ใบ ดอกสขี าวออกเขียว <1.5 ขม. M.pubinervis375

บางครงั้ จะมี 1 อันแยกออก รงั ไขไ่ ม่มีก้านชู 4. ใบยอ่ ยใหญ่กว่า 7.5-15 ขม. ปลายกวา้ ง ไมม่ ีขน ดอกสมี ว่ งแซมั
1.0-2.5 ขม ไม่ขลดั ใบ สูงถงึ 20 ม. 372Callerya atropurpurea
ฝกั แบนไม่มเี ส้นเล้ียง เมอ่ื แก่แตกออกเปน็ 1. ใบยอ่ ยขนาดเล็ก มี 7-10 คู่ ยาว 2.5-ธ ขม.

2 ซกี แตม่ ักจะไมแ่ ตกจนกวา่ ผลจะร่วง 5. ใบย่อยไม่มขี น มหี ใบ ดอกสฟี ้า ปักแบน
ไม่มีลนั แตกออกได้
M. brandisiana376

373Mvairll.teetetitahamacrostachya 5. ใบยอ่ ยด้านล่างมีขนเลก็ นอ้ ย ไมม่ หี ใู บ ดอกสีขาว Derris robusta 377
ปักมสี ันแคบ ๅ ไม่แตก

กระพี้ AA

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 15 ม. เรือนยอดแผข่ ยาย
และโปร่ง เปลอึ กต้นสนี ํา้ ตาลมรี อยแตก
ต้ืน ๆ ใบ 25-40 ชม. ใบย่อย 4-5 คู่ (5)10-18
X 5-7 ชม. ขอบขนาน ใบออ่ นมีขนสนี ้ําตาล

หนาแน่นปกคลมุ ใบแก่ดา้ นลา่ งมขี นอ่อน
พุ่ เสน้ ใบขา้ ง 9-11 คู่ ก้านใบย่อย 4-7 มม.
ที่ฐานมีหูใบย่อยปลายแหลม ดอก 2-3 ชม.

สชี มพหู รอมว่ งอ่อนมแี ต้มลเี หลืองตรงกลาง
กลีบดอกดา้ นนอกมีขน กลบี บนสดุ กลม
โคง้ งอไปดา้ นหลัง กลีบด้านข้างตรงและแคบ
กลบี ล่างสุดโคง้ เขา้ ด้านใน ผลยาวถงึ 30
ชม. เปลอื กหนา ขอบฝักเปน็ ส้นตามแนวต่อ
ปลายบนแหลม เมล็ดใหญ่และแบน 1-3 เมลด็
สนี ้ําตาลเข้ม หมายเหตุ ขน้ึ ประปรายในปาเปิด

พบมากใต้ จ.เชยี งใหม่ สังเกตได้งา่ ยจาก
ฝกั ท่ีหนกั ชิง่ หอ้ ยถว่ งลง ที่ดลา้ ยกนั

37*MJeucantha Viกระพี้เขาควาย

ผลดั ใบสงู ถงึ 20 ม. ใบย่อย 3 คู่ 5-12 ชม.
ผวิ เรียบเกลยี้ ง ก้านใบ +4 มม. มหี ูใบยอ่ ย

แคบ ดอก 1.2 ชม. กลีบดอก +1.2 ชม.
สีขาว ไมม่ ขี น ฝกั 4-10 X 2 ชม. แข็งเหมือน
ไม้ ฝักช่วงบนกว้างสุด ผวิ หยาบ มรี อู ากาศ
มากมาย ขอบฝกั กลม

181