ต้นไม้เมืองเหนือ

STERCULIACEAE
™2Pterocymbium macranthum

ปอกระดา้ ง

ไมผ้ ลคั ใบ สูงถงึ 35 ม. เรอื นยอดแคบ
ลำตน้ ตรงมาก เมอ่ื อายมุ ากมีพูพอน เปลอื ก
ตน้ สีเทาอ่อน ผิวเรียบ มรี ูอากาศเปน็ เนอ้ื
หนา เปลอื กช้นั ในนุม่ สชี มพู ไมเ่ ป็นเสน้ ใย
มีลายเส้นสอิ ่อนกวา่ ใบเดยี่ ว 8-19 X 7-14
ซม. รูปไขก่ วา้ ง ในตน้ ออ่ นใบมี 3-5 พู ใบ
แก่มีขนละเอยี ดด้านล่าง เส้นใบทฐ่ี าน 3-7
เสน้ ก้านใบ 3.5-7 ชม. ดอก 2.5-3 ชม สี
ส้มสดมีจดุ สแี ดงออกเป็นชอ่ ที่ปลายกิ่ง กลีบ
เลี้ยงเป็นรูปกรวยกว้างปลายกลบี เป็น
สามเหลย่ี ม 5 กลบี ดา้ นนอกเกล้ยี ง ดา้ นใน
มขี น ไม่มกี ลีบดอก เกสรต้วผรู้ วมเปน็ แกน
ขนาดยาวเท่ากับกลีบ มขี นสนี ํา้ ตาลอ่อน
ปกคลุมจากฐานถึงปลายเกสร ผลยาวถึง
11 ชม. สเี ทาเงนิ 3-5 ผล ต่อ 1 กา้ น แต่
ละผลมเี ปลือกบางคล้ายกระดาษเปน็ รปู ทอ้ ง
เรอื ห่อห้มุ เมลด็ ยน่ ๆ ทฐ่ี าน 1 เมล็ด
หมายเหตุ ไมพ่ บมากมกั จะหลงหูหลงดา
ในชน้ั เรือนยอดของปา่ ทึบถ้าไมม่ ีดอก แต่
จะงดงามสะดดุ ตาเมื่อดอกบานเต็มตน้ ท'ี
คลา้ ยกัน
133P. tinctorium ปออีเกง้ มใี บเรียบ
เกลี้ยงขนาดใบเลก็ กวา่ ดอกสีเขียวอ่อน +2
ชม. พูกลีบเลี้ยงยาวเทา่ กับหลอดกลีบ แกน
เกสรดวั ผู้มขี นสิขาวท่ีฐาน แตด่ า้ นบนไม่มีขน

^Heritiera macrophylla

หงอนไก่ฟา้

ใบ 17-35 ซม. ขอบขนาน ปลายใบยาว มี
เกล็ดเลก็ ๆ สีเงนิ ปกคลมุ ดา้ นลา่ งหนาแน่น
ก้านใบ 5-10 ชม. พองออกทั้ง 2 ดา้ น ดอก
0.8-1.0 ชม. สชี มพูอ่อน กลีบเลย้ี งรูประฆงั
ปลายแยก 5 พู สั้นๆ ไม่มีกลบี ดอก ผล
มีปกี ไม้หายาก พบในปาดบิ ระดบั สงู กวา่
1000 ม. จ. เชียงราย

82

Pterospermum STERCULIACEAE

1.ใบกว้าง >7 ขม. รูปร่างไม่แนนอน ล้านใบ >1 ขม.

สว่ นมากไม่ผลัดใบ เรอื นยอดไมแ่ นน่ อน 2. ล้านใบติดลกึ จากฐานใบดา้ นหลัง กาบใบและหใู บเปน็ แฉก
ใบดา้ นล่างมขี นสขี าว หรือสีสม้ อ่อนรปู ดาว
3. ยลมสี นั 5 สัน p. acerifolium 138

3. ยลไมม่ ีสนั p. grande 139

หลายชนิดมใี บท่แี ตกต่างกันอย่างส้ินเชิง ขณะ 2. ลา้ นใบดิดทีฐ่ าน (ยกเว้นในต้นออ่ น) กาบใบและหูใบไมเ่ ปน็ แฉก

ที่เปน็ ต้นอ่อนและตน้ โตเต็มท่ี ดอกมกี ลีบ 4. ใบรูปขอบขนาน กลบี ดอก ล้านเกสรดาั เมยี มีขน ยลรปู ขอบขน]น
เลย้ี ง 5 กลีบ หนา อุ้มนาํ้ กลีบดอก 5 กลีบ p. diversifolium 141

4. ใบปลายแฉก กลีบดอก ล้านเกสรตัวเมยี ไม่มีขน ยลรปู มนรี

แคบและบอบบาง มกั จะเบียดตดิ กนั เป็น p grandifolium 140

หลอด ซง่ึ จะเชือ่ มกันเฉพาะที่ฐาน ผลแข็ง . ใบกว้าง <7 ขม. รปู ขอบขนานถีงรใู เหอก กานใบ <1 ขม.
5. ฐานใบไมส่ มมาตรขัดเจน

คล้ายไม้ มกั จะมสี นั แตกออกได้ 5 สว่ น 6. ฐานใบด้านหน่ึงเปน็ รปู ลูกศร ยลไม่มีสัน p. semisagittatum 142
เมล็ดมีปีก
6. ปา็ นใบดา้ นหน่งึ เปน็ รปู หวใจ ยลมีลนั p. littorale 137

5. ฐานiบเกอื บสมมาตร ยลไม่มลี ัน

135p. cinnamonemum 7. ขอบใบมขี ห่ี ยักใกลป้ ลายใบ หูใบมี 2-3 แฉก

ยลรขูปขอบขนาน กลบี ดอกมืข้ น p. lanceaefolium 136

ตองเต่า . 7. ขอบใบเรียบ หใู บไมม่ ีแฉก ยลรปู ไข่ กลีใ!ดอกไมม่ ขี น

LI IiTMaJBJBJt±I I±Ituน*/ \ p. cinnamonemum 135

ไมไ้ ม่ผลัดใบหรือก่งึ ผลัดใบ สงู ถงึ 30 ม.

เรอื นยอดแคบ เปลือกต้นลนี าํ้ ตาลเขม้

หลุดเป็นช้ินบาง ๆ เปลอื กชัน้ ในแดง ใบ

8.5-17 X 4-5.5 ชม. รปู ไขแ่ คบหรอื ขอบ
ขนานฐานกลมไม่ค่อยสมมาตร ขอบใบไม่

เวา้ เป็นพู ใบแก่ดา้ นล่างมีขนสเี หลือง
นา้ํ ตาล เสน้ ใบข้าง 4-6 คู่ โค้งมาก ก้านใบ

0.2-0.4 ชม. มหี ูใบคลา้ ยขนไมแ่ ตกแขนง 1.3

ชม. ฐานกว้างและกลม ดอก 4-5 ซม. กลบี
เลยี้ งมีขนด้านนอก กลบี ดอกและกา้ นเกสร

ตวั เมียไมม่ ีขน ผล 8-10 X 2 ชม. เปน็ เหล่ยี ม
นอ้ ย ๆ 5 เหลี่ยม

หมายเหตุ
ไมค่ อ่ ยจะพบ ชอบข้นึ ในปาดิบทมี่ กี ารรบ

กวนนอ้ ย ทค่ี ลา้ ยกัน

136p. lanceaefolium พลากวาง ปลาย
ใบมีช่ีประปราย กลบี ดอกมขี นด้านนอก
กา้ นเกสรตวั เมียบดิ เป็นเกลียว มีขนท่ฐี าน
ผลเกลีย้ ง ไม่มสี ัน มรี ิ้วประดบั รองรบี

137p. littorale var. venustram
จำปแี ขก ขอบใบเรยี บ กลีบดอก 5-6.5 ซม.

มขี นด้านนอก กา้ นเกสรตัวเมยี ตรง ผลมสี นั
เปน็ คลนื่ 5 สัน กาบหลุดรว่ งง่าย

83

S^3TQEPRteCrUoLsIpAeCrEmAuEm acerifolium

จำปาแขก ปอห#ู าง A

□TBMJZrETTTJ ZA
□nTjMfcl I I 1 I I JUI^

ไมไม่ผลดั ใบ สงู ถงึ 25 ม. เรึอนยอดไม่

แน่นอน ลำตน้ หนาและคดงอ เปลือกด้น
สีเทาอ่อน เรยี บหลดุ ลอกเป็นช้ินบาง ๆ

เปลอื กชนั้ ในลีแดงมลี ายเสน้ สขี าว ใบ

15-45 X 11-28 ชม. รูปร่างไมแ่ นน่ อนแต่
มกั จะเป็นรูปไขก่ ว้างขอบใบเว้าท่ปี ลายแยก

หลายแฉก ฐานใบเป็นรปู หัวใจมกี า้ นใบติด

ด้านหลัง (peltate) เสน้ ใบหลัก 3-7 เส้น มี
ขนสิน้าํ ตาลเขม้ หนาแนน่ หูใบแยกเปน็ แฉก

ลกึ ดอก 8-12 ชม. สีขาวออกเดยี่ ว ๆ หรือ
เป็นชอ่ กลบี เลย้ี งหนา 5 กลบี ยาวเทา่ กับ
กลบี ดอกมีขนลนี ํา้ ตาลด้านนอกและขน

คลา้ ยกำมะหยล่ี ีขาวด้านใน กลบี ดอกบอบ

บาง 5 กลีบ ชิดกันเป็นหลอด ปลายแผอ่ อก
ก้าน เกสรตวั เมียมขี นสนึ าํ้ ตาลทจี่ าน ผล

8-15 X 5-7 ชม. มี 5 สัน มขี นลีนาตาลเขม้
ปกคลุม
หมายเหตุ พบตามช่องเปดิ ของปาดบิ มัก
จะเหลอื อยูใ่ นสวนเมี่ยง ท่ีคล้ายก้น

139p.grande สามเตา้ ใบเล็กกวา่ ผลไม่

มีลน้

i40p grandiflorum

ตองเตา่ ขน สะเต้า

มีเรอื นยอดคล้าย p. acerifolium แต่ใบ
ทเี่ จริญเตม็ ทีม่ ีขนาดเลก็ กวา่ มาก 10-18
X 7-13 ชม. รปู ร่างใบมตี า่ ง ๆ กันมากแต่มกั
จะกว้างที่สุดใกล้ปลายใบ และอยา่ งน้อยมี
3 พู การตดิ ของก้านใบ ไม่ตดิ ตา้ นหลังใบ
(นอกจากในต้นออ่ น) หใู บไมแ่ ตกแขนง ดอก
+7 ชม. กลบี ดอกแคบมาก 5 X 0.5 ซม.
ไม่มขี นด้านนอก ผล +8 ชม. รปู ไข่ หรือมน
รี ปลายปา้ นหรอื แหลม มสี นั 5 สัน
หมายเหตุ เป็นพืชเฉพาะถน่ิ ของประเทศ
ไทย คอ่ นขา้ งจะหาง่าย ในท่ีโลง่ แจ้งท่วั
ภาคเหนอื ทีค่ ลา้ ยกน้

84

141p. diversifolium ร/นานลำ!/าง STERCULIACEAE
ใบรูปไข่แคบหรอื ขอบขนาน มกั จะเวา้ เป็นพู 85
ดอก 8-12 ชม. กลีบดอกยาวกวา่ กลบี เล้ยี ง

มาก มขี นดา้ นนอก ผล 10-17 ซม. กลมถึง
ขอบขนาน พบทว่ั ไปในภาคกลางและใต้

ประเทศไทย

142p. semisagittatum

ขามคัวะ AA

1□1Z■LMTiitLoi HILBI tItu

ไมผ้ ลัดใบ สูงถงึ 20 ม. สำต้นเปน็ ร่อง ๆ

เล็กนอ้ ย เปลือกตน้ สีเทาหรอื ครมี หลดุ ออก
เป็นแผ่นเลก็ ๆ บาง ๆ ใบ 12-20 X 3-5.5

ซม. ขอบขนานหรือรูปหอก ปลายสอบยาว
ฐานใบไมส่ มมาตรซกี หนงึ่ กลมอกี ซีกหนึ่ง
คล้ายปลายลูกศร กา้ นใบสน้ั มาก < 2 มม

หูใบแยกเปน็ แฉก ดอก 6-8.5 ชม. คอก
เด่ยี วหรือเป็นชอ่ เลก็ มกี ลมุ่ ของรวิ้ ประดบั

ทแ่ี ยกเปน็ แฉก ๆ กลีบเลย้ี ง 5 กลีบ สี

เขียวออ่ น มขี นสนี ้ําตาลรปู ดาวด้านนอก ดา้ น

ในคล้ายกำมะหยี่ กลบี ดอกขาว สัน้ และ

กว้างกว่ากลีบเลย้ี ง กา้ นเกสรตัวเมียมขี นลี

นาํ้ ตาลทีฐ่ าน ผล 5-7.5 ชม. ทรงกระบอก

ไมม่ เี หล่ียม ปลายทัง้ สองแหลมเล็กนอ้ ย มี
ขนสีสนิมออกน้ําตาลปกคลุม
หมายเหตุ ข้นึ ประปรายในปากึ่งโล่งแจง้

สังเกตไดง้ ่ายจากฐานใบทีม่ ลี กั ษณะเฉพาะ

พ3 Reevesiapubescens
var. pubescens โมลี

ไม้พุ่มหรือไมต้ ้นขนาดเล็ก ใบเดีย่ ว 5-14 X

2.5-7 ชม. รปู ไข่กวา้ ง ฐานเป็นรูปหวั ใจ ขอบ
ใบเรยี บ มขี นรปู ดาวหนาแนน่ อย่างนอ้ ยด้าน
ลา่ ง กา้ นใบ 1-2.5 ชม. ดอก 2.5-3.5 ชม.
ลชี มพู เปน็ ช่อแตกสาขาทีป่ ลายกงึ่ ยาวถึง
5 ซม. กลบี ดอก 1-1.5 ชม. โคนกลีบหนา
และแคบ เกสรดว้ ผเู้ ช่ือมกบั ก้านเกสรตัว

เมยี เปน็ หลอด ยาวกวา่ กลบี ดอกมาก ผล
2.5-3 ชม. รปู ไขก่ ลบั แข็งมขี นออ่ น ๆ แตก
ได้เปน็ 5 ส่วน เมล็ดมปี กี

S^T^EERrCiUoLlaIAeCnEaAEcandollei
r\ปอเลยี ง เลียงฝา็ ย
A

IIIllMi B■J■I II II I มI I \

ไม้ผลัดใบ สูงถงึ 15 ม. สำต้นสั้นเรอื นยอด

หนาแนน่ เปลือกต้นสีเทาออ่ นหรอื ครีมออก
นาํ้ ตาล มีรอ่ งตน้ื ๆ ตามยาว เปลอื กช้นั ใน

ลีสม้ ออ่ นหรือชมพู ใบเด่ยี ว 10-17 X 6-14

ชม. เรยี วแบนวนรอบ ใบรปู ไขก่ วา้ งหรือ
เกือบกลมบางทจี ะเปน็ พูตื้น ๆ ขอบใบมกั

จะมีฃีหยกั มน ๆ ไมส่ มา่ํ เสมอ ใบออ่ นมีขน
รูปดาวลีสม้ -นํ้าตาล ใบแกผ่ วิ เรียบหรอื มี

ขนประปราย ฐานมเี ส้นใบ 5-9 เส้น กา้ นใบ
4-8 ซม. หูใบแคบหลดุ งา่ ยยาว 8 มม. ดอก
43.5- ชม. ลีเหลืองสดแต่ละดอกมี 3 ร้ิว

ประดบั สเี ขยี วสดมหี นามรองรับและจะยงั คง
อยหู่ ลังกลีบรว่ ง กลบี เลยี้ งแคบ สีเขยี วอ่อน

กลีบดอกบาง 5 กลบี โค้งกลบั ไปตา้ นหลงั
และร่วงเร็ว เกสรตว้ ผูม้ าก ลเี หลอี งเชอ่ื ม
ก้นล้อมรอบเกสรตัวเมียท่ีปลายแยก 5-10

แฉก ผล 4-5 ชม. รปู ไขแ่ คบ มีร่อง 8-10
รอ่ ง ปลายโคง้ เมลด็ มีปกี
หมายเหตุ กระจายกว้างขวาง พบทัว่ ไป
ในปา่ กง่ึ โล่งแจง้ และท่รี กร้าง

145ilfelochia umbellata

ปอดำ สาดำ ®

ไมผ้ ลัดใบสูงถงึ 10 ม. คอ่ นข้างจะคลา้ ยกบั
Eriolaena candollei แต่มีใบขนาดใหญ่
กวา่ ยาวถึง 22 ชม. กา้ นใบ >5 ซม. ดอก
0.8-1.3 ชม. สชี มพูออ่ น ไมม่ ีริ้วประดบั

กลีบดอกกลมฐานแคบ เกสรตว้ ผู้ 5 อนั
เชื่อมเป็นหลอดท่ฐี าน ผลเปน็ เหลย่ี ม 0.8-1

ชม.
หมายเหตุ ขึน้ ประปรายตามแนวชายปา่ ดบิ
ระดบั ต่ํา

86

TILIACEAE รรงส์ตะขบฝร่ั^' TILIACEAE
เปน็ วงส์ทีมกี ารกระจายกวา้ งขวางมาก ทวโลกประมาณ 680 ชนิด ในภาคเหนือ พบ 7 87
สกลุ 16 ชนดิ สว่ นใหญเ่ ป็นไม้ผลดั ใบขนาดเล็ก เปลือกดน้ เปน็ เสน้ ใย ใบเด่ียวเรยี ง
สลบั ในแนวระนาบ ขอบใบมกั จะหยกั เว้าหรือเป็นชหี่ ยกั และมีขนเป็นรปู ดาว หใบหลดุ
ร่วงไว ดอกสมมาตร กลบี เลี้ยงและกลบี ดอกอย่างละ 5 แยกกน้ มักมตี อ่ มนาหวาน
ขนาดใหญ่ท่ีฐานของกลีบดอก เกสรตัวผจู้ ำนวนมากตดิ กน้ เปน็ วงหนารอบรงั ไข่ ผล
แห้งมีปีกหรอื บางคล้ายหนัง เมลด็ ไม่มปี กี ประโยชน์ เปลือกตน้ ให้เส้นใย คุณภาพดี

1. ยลมรี เื กหรอื มีคนั

2. ยลมีปีก

3. ยลมี 3-4 ปกี Colona 149

3. ยลมี 5 ปกี 146 Pentace burmanica

ไม้ปาขนาดใหญม่ ที ูทอน ใบขอบขนานมกั เป็นทู ขอบใบเรยี บ กลีบดอก

ไมัมีต่อม เกสรต้วผมู้ ี 5 มัด สลบั กับทีเป็น'หมนั ผล 3.5-4.5 ชม

3. ยลมี ธ ปกี เปีน 3 คู่ Benya 161

2. ยลมลี ัน มชี ์นกลบี เลย้ี งบางคลา้ ยกรร)ดาษหอ่ ห่ม ดอกไมม่ กี ลีบดอก

4. ยล 2-2.5 'ขม. ใบดา้ นล่างสีขาว Schoutenia ovata 166

ไม้ต้นสูงถึง 15 ม. ใบ 4-13 X 2.5-45 ชม. ขอบใบเรียบ ตาดอก 5 มม.

4. ยล 1-1.5 ชม. ใบด้านล่างสใี มข่ าว Schoutenia glomerata 165

ไม'้ 'ทุ่ม สูงถึง 5 ม. ใบ 4-9 X 1.5-3 ชม. ขอบใบเรยี บ ตาดอก 2-3 มม.

1. ยลไม่มีปกี หรือคนั

5. ใบมีล้านใบดิดท่หี ลงั ใบ (peltate) 147 Brownlowia peltata

ไมใ้ หญ่ สงู ถึง 30 ม. ใบ 18-50 X 12-30 ชม. เรียงวนรอบ รปู ไข่ ขอบใบเรยี บ
กลบี ดอกไม่มตี อ่ ม เกสรตว้ ผวู้ งโนไมมีอับเรณู ผล 2-2.5 ชม. เปน็ 2 ทู
5. ใบมีล้านใบดิดห่ีฐานใบ

6. ยลเหนียวมี 1 เมล็ด

7. ยล 2-4 หู ขอบใบมีชหี่ ยกั Grewia154

7. ยลไมเ่ ปนี หู ขอบใบเรยี บ หรือมหี ยกั ต้นื ๅ เฉพารใกลใ้ เลายใบ Microcos163

6. ยลสด มีเมลด็ มากมาย Muntingia calabura 148

QMantingia caloneura

ตะขบฝรั่ง

ไมไม่ผลัดใบขนาดเลก็ สูงถึง 12 ม. เรือน
ยอดกวา้ งออกคล้ายร่ม ใบ 6-13 X 2^4 ชม.
อยู่ในระนาบ รูปไข่แคบหรือขอบขนาน ฐาน
ไมส่ มมาตร ขอบใบหยกั เส้นใบทฐ่ี าน 3

เสน้ มขี นเหนยี ว ก้านใบ 0.3-1 ซม. ดอก
2.5 ชม. เปน็ กลุม่ ในชอก ใบ 1-3 ดอก

กลบี ดอกบอบบาง 5 กลีบ ไม่มีต่อม ยอด
เกสรตัวเมีย 5 แฉก ไม่มกี ้านชู ผล 1-1.2
ชม. สแี ดงเขม้ มีกลีบเลีย้ งติดท่ฐี าน ผลสด

ฉา่ํ นํา้ มีเมลด็ มากมาย

หมายเหตุ เป็นไม้ท้องถิน่ ของแถบคาริบเบยี น

แต่มีการนามาปลกู เพอ่ื รบั ประทานผลก้นแพร่

หลายจนเหมือนไม่ในท้องถ่ิน I 148

Colona

1. ยลมี 5 สัน กวาง <คร่ึงหนึ่งของส่านกลาง
ยล (ไม'่ พุ่มสูงถึง 2 ม.) c. auriculata 151

1. ยลมี 2-4 แก กวางเท่ากบั สา่ นกลางยล
2. ฐานใบ คล้ายตงิ่ หเู บ้ยี ว
3. ปลายใบไม่แฉก เสนใบทฐี่ าน 5-7
เลัน นล 1.5-2 ขม. c.wlnitii149
3. ปลายใบไม่แแฉก เลนั ใบทฐี่ าน
3 เสน ยล 1.5-2 ขม. c.elobata 150
2. ฐานใบสมมาตร ไมเ่ ป็นรูปติ่งหู
4. ในรปู ขอบขนานถงึ รปู หอก เสนใบ
ท่ีฐาน 3 เสน c. flagnocarpa 153
4. ใบ'กลมหรอื รใู เไขก่ ลับ เล้น่ใบ

ชฐี่ าน 5-7 เสน c. floribunda 152

^Colona winitii

บ่อตีนเตา่ A A.

II lI lI iI IMI WI TTLWU in

ไมผ้ ลดั ใบ สงู ถึง 10 ม. เปลอื กตน้ สนี า้ํ ตาล

ออ่ นหรอื สีเทา เปลอื กเรียบและบาง ใบ
15-25 X 8-15 ซม. ออกในระนาบ รปู ร่างไม่
แน่นอน ปลายแยกเป็น 3 แฉก ฐานไม่
สมมาตร ขอบใบหยักชีเ่ ปน็ คู่ ๆ มขี นรปู
ดาวหา่ ง ๆ ปกคลุมท้ัง 2 ต้าน เส้นใบจาก
ฐาน 5 เส้น (นอ้ ยที่พบ 7) กา้ นใบ 0.5-1.5

ชม. หูใบร่วงไว ดอก + 2 ชม. สีเหลืองมี
แตม้ จุดสแี ดง ออกเปน็ ชอ่ ส้นั ๆ ชอ่ ยาว

3-15 ชม. กลีบมขี นเหนยี วปกคลุมหนาแน่น
เช่นเดียวกับรังไข่ ผล 1.5-2 ชม. มี 4 ปีก
(น้อยทีจ่ ะมี 3) ปีกกวา้ งมากกวา่ 1/2 ของ
ส่วนกลางผล สแี ดงเมือ่ สุก ผลไม่แตก
หมายเหตุ พบทั่วไปเปน็ ไม้ระดบั ล่าง บรเิ วณ
กึ่งโลง่ แจ้งของป่าเบญจพรรณ อกี 2 ชนดิ
ทค่ี ลา้ ยกัน เปน็ ไม้พุ่มทม่ี ฐี านใบคล้ายต่งิ หู
ท่ีเบี้ยว ปลายใบเคยี่ ว ฐานมีเส้นใบ 3 เสน้

150C. elobata ปอแตง ใบ 8-15 X 4.5-
8.5 ชม. คอกมีกลบี เลก็ กวา่ (3x2 มม.)
ผล ใหญ่ขนาด 3-4.5 ชม. พบท่ี จ. พษิ ณโุ ลก

151c. auriculata ปอพราน ใบมีขน
นุ่มดา้ นลา่ ง ผลมสี นั แคบ ๆ 5 สนั สนั กวา้ ง
นอ้ ยกวา่ 1/2 ของสว่ นกลางผล

88

T^5IL2ICAoClEoAnEa floribunda TILIACEAE
89
ไมพ้ ่มุ หรือไมย้ นื ต้นผลดั ใบขนาดเล็กสูงถงึ
10 ม. เรือนยอดกลม มีกิ่งกา้ นมากมาย ใบ

8-25 X 7-14 ซม. กลมหรอื รปู ไข่ ปลายมัก
แยกเป็น 3 ตง่ิ เล็ก ๆ ฐานกลม บางคร้ังเป็น

รูปหัวใจ ขอบใบเปน็ ช ใบออ่ นสชี มพูมีขน
ยาวน่มุ ปกคลุม ใบแก่มีขนหยาบ เส้นใบหลกั
5-7 เสน้ ก้านเรยี วเล็ก 2-8 ชม ดอก 8-10
มม. รงั ไข่มขี น ผล 1.5-2 ชม. ปกี กวา้ ง ปลาย
เปน็ พู หมายเหตุ พบมากมายทั่วภาคเหนือ
ในปาก่งิ โล่งแจง้ และตามรมิ ถนน ทีค่ ล้ายกน้

Beriya mollis'6' มใี บกลมเช่นก้น แต่ผล
ออกกลุ่มละ 3 แตล่ ะผลมี 2 ปกี

^53Colona flagrocarpa

ยาบใบยาว

ใบ 10-19 X 3.5-7 ซม รปู ไขแ่ คบ/มนรี แคบ
หรือรูปหอก ฐานป้าน ไม่สมมาตร ขอบใบมี
ช่ีหยักเล็ก ๆ ฐานมเี สน้ ใบ 3 เส้น ใบแก่ ผิว

ดา้ นบนหยาบเล็กนอ้ ย ด้านลา่ งมขี นสเี งิน
ออกเทาเล็ก ๆ ดอก 8-10 มม สิเหลืองอ่อน
เปน็ ช่อทแี่ ตกแบบชกิ แซก ระยะช่อยาวถึง

22 ชม. กลีบดอก +4 X 2 มม. ผล 1-2.5
ชม. ปกี กว้างกวา่ ความยาว หมายเหตุ มีกน่ิ
ท่ีพบเช่นเดยี วกบั c. floribunda มักจะพบ
ข้นึ อยดู่ ว้ ยกัน ท่คี ลา้ ยกน้ Grewia spp. มี

ใบคลา้ ยกนั แตผ่ ลเหนียวคลา้ ยหนงั ไม่มปี กี

Grewia

1. ใบกวา้ ง ยาว <2.5 เท่าของความกว้าง

2. เสนใบทฐี่ าน3 เสน ถ้าฐานใบสมมาตร

G. abutilifolid^1
2. เดนใบทฐี่ าน 4-ธ เสัน ถา้ ฐานโบไมส่ มมาตร

3. ใบด้านล่างสีเหาลอ่ น ฐานโบป้าน

หรือกลม G. eriocarpa'M

3. ใบดา้ นลา่ งสเี ขียว ฐานโบรูปหัวใจ
4. ขอบโบมีขห่ี ยัก'ห่าง’]'G.winitiito

4. ขอบใบมีข่ลี ะเอียดG.sessilifolia'56

1.โบแคบ ยาว >2.5 เท่าของความกวา้ ง
5. โบด้านล่างมขี นหยาบสีขาว G.lacei^
5. โบมีขนสขี าวสาก *] G.hirsuta™

5. โบเรยี บเกลยี้ ง G. laevigata™

T^ILGIArCeEwAiEa eriocarpa

rTTBBMjjnznn® Av
LLiTTwiBttt] mi

ไม้พุม่ หรือไมย้ นื ตน้ ผลัดใบขนาดเล็ก สูงถงึ
12 ม. กิ่งก้านเรยี วเล็กลลู่ ง เปสีอกต้นสิเทา
บางและเรียบหรอื มรี อยแตกเลก็ นอ้ ย ใบ
4-10 X 3-5.5 ซม (ถงึ 15 X 7 ชม ในชอ่
ออ่ น) รปู ไขก่ วา้ งในระนาบ ฐานไม่สมมาตร
ขอบใบมีชี่เล็ก ๆ ค่อนขา้ งดม ใบแกต่ า้ น
บนคอ่ นขา้ งหยาบดา้ นลา่ งสขี าวออกเทา มี
ขนรูปดาวหนาแนน่ เส้นใบทีฐ่ าน 4-6 เสน้
เส้นกลาง 2 เสน้ ทอดไปเกอื บถึงปลายใบ
กา้ นใบ 0.5-1.0 ชม. ดอก 0.8-1.5 ชม. สิ
เหลืองออกเขียว ออกเปน็ ชอ่ ต้งั ตรง (cyme)
ชอ่ ละ 3-8 ดอก กลีบเลยี้ ง 5 กลบี ขนาด
ใหญ่กวา่ กลบี ดอกมาก กลบี ดอกมีตอ่ ม
น้ําหวานทฐ่ี านด้านใน ปลายเกสรตวั เมยี 4-5
พู รงั ไขม่ ขี นหนาแน่น ผล +1 ชม. เนอ
บาง กลม หรือรปไข่ มตี ง่ิ เลก็ ทีป่ ลาย เมอื่
สุกสดี ำและมีพตู น ๆ 2-4 พู
หมายเหตุ พบท่ัวไป ท่กี งโลง่ แจ้งในปา
เบญจพรรณ ทีค่ ล้ายกนั อกี 3 ชนิด มีใบรปู

ไข่หรือรปู ไข่กวา้ ง ด้านล่างสีเขยี วออ่ น

155G. ivinitii หญา้ ฟุมตอ เป็นไมพ้ ุม่
หรอื ไมย้ นื ด้นขนาดเลก็ สูงถงึ 6 ม. ใบมีซี่
หยาบ ๆ ใบขนาด 8-12 X 6-8 ซม. ฐานเป็น
รปู หัวใจท่ีไมส่ มมาตร เสน้ ใบ 4-6 เสน้ ก้านใบ
<0.5 ชม. ดอกแยกเพศ เป็นช่อเล็กห้อยลง
กา้ นเกสรตวั เมยี มีขน

156G. sessilifolia เ^ยนสะคอน เป็น
ไม้พ่มุ สงู ถงึ 2 ม. คลา้ ยกบั G winitii ขอบ
ใบมีซ่ีละเอียด ใบ ขนาด 12-20 X 4-8 ชม.

157G.abutilifolia เป็นไมพ้ ่มุ สูงถงึ
2 ม. ใบ 7-20 X 5-12 ชม. ฐานไม่สมมาตร
เสน้ ใบ 3 เสน้ ขอบใบมชี ลี่ ะเอียด ก้านใบ
1-2 ชม. ดอกเป็นชอ่ ตั้งขึ้น ปลายเกสรตัว
เมียแยก 2 พู ไม่มขี น

90

^Grewia lacei TILIACEAE
91
ไมพ้ ่มุ ผลัดใบ สงู ถงึ 3 ม ใบ 11-18 X 2-4
ชม. รูปหอกสอบยาวไปท่ปี ลาย ฐานไม่
สมมาตร ขอบใบมชี ี่เล็กละเอียด ดา้ นลา่ ง
มขี นสนั สที องแดงปกคลมุ หนาแนน่ เสน้ ใบที่
เาน 3 เส้น ดอกแยกเพศ เป็นช่อเล็ก ๆ ตั้ง
ขน กลบี เลีย้ ง 4-8 มม. มขี นสีทองแดง ด้าน
นอกมีต่อมน้ําหวาน ยาว >1/2 ของกลีบดอก
ยอดเกสรตัวเมียมีขน
หมายเหตุ กระจายในที่โล่งแจ้ง ทคี่ ลา้ ยกัน

159G. laevigata พญาดาบหก ใบเกือบ
จะเรยี บเกลย้ี ง ด้านลา่ งสีเขียว กลีบเลย้ี ง
12-25 มม. เรียบเกลีย้ งเชน่ เดยี วกับยอดเกสร
ตวั เมยี และรังไข่
160G. hirsuta ขอบใบมีซลี่ กึ ๆ มขี น
หยาบดา้ นล่าง ดอกสมบูรณ์เพศ กลบี เลีย้ ง
5-8 มม. มขี นเชน่ เดยี วกบั ยอดเกสรตวั เมีย

Berrya mollis

1IT1I11I 1I n■■I ■II■I 11 JI

ไมผ้ ลัดใบสงู ถึง 20 ม. เปลือกต้นลีนํา้ ตาล
ออ่ นหรอื เทา มีรอยแตกเลก็ นอ้ ย เปลอื ก
ช้นั ในสีเหลีองออ่ น ใบ 6-15(30) X 7.5-15
ซม. เรยี งวนรอบ รูปไขก่ ว้างหรอื เกือบกลม
ฐานรปู หัวใจ ขอบใบมักจะเปน็ คล่ืนใบแก่มี
ขนนมุ่ ด้านลา่ ง เส้นใบ 5-9 เส้น กา้ นใบ
3.5-8 ชม. ดอก 1-2 ชม. ลีขาว เปน็ กลมุ่ ช่อ
ยาว 15-27 ชม. กลบี ดอกไมม่ ีตอ่ ม เกสรตัว
ผมู้ ากมาย ผล 3.5-5.5 ชม. เป็น 3 เสียวแต่
ละเสยี วมีปกี 1 คู่ สีนาํ้ ตาลอมชมพเู มอื่ สุก
หมายเหตุ พบท่วั ไปในป่ากงึ่ โล่งแจง้ สงั เกต
งา่ ยจากใบรูปหวั ใจและผลทเี่ ป็นกลมุ่ ใหญ่
มปี ีกสีชมพู ที่คล้ายกัน

162B. cordifolia เลียงมัน มใี บเรยี บ
เกลย้ี งทั้ง 2 ด้าน ไมค่ อ่ ยพบ Colona Ho-
ribuna152 ใบคล้ายกันแต่ขอบใบมีชีล่ ะเอยี ด
ผลมี 4 ปกี

T^I^LIMACiEcrAoEcos paniculata

ตาปลา ปอกลมุ่ (fa A

I I I ■■ f LLI li-R

ไมพ้ ่มุ หรือไมย้ นื ตน้ ขนาดเลก็ ไมผ่ ลดั ใบ
นอ้ ยทีจ่ ะสงู ถงึ 20 ม. เรือนยอดทรงกระ-
บอกแนน่ ทึบ ลำต้นมีร่องเล็กนอ้ ย เปลอื ก
ต้นสีนํ้าตาลอ่อนบาง หลุดเปน็ ชน้ิ ๆ เปลอื ก
ชัน้ ในเป็นเสน้ ใย ใบ 12-20 X 6-8 ซม. ใน
ระนาบ รูปขอบขนาน หรอื รูปไข่กลบั ฐาน
ปา้ นหรือกลม ขอบใบเรยี บหรอื มีหยักต้นื ๆ
ทปี่ ลาย ใบแกส่ เี ขยี วเข้มและเป็นมนั เล็กน้อย
ต้านลา่ งเรยี บเกล้ยี งหรอื มขี นประปรายบน
เสน้ ใบ เสน้ ใบท่ฐี าน 3 เส้น มีเสน้ ใบย่อย
หา่ ง ๆ กัน 4-8 คู่ ก้านใบ 0.5-1.7 ซม. มกั มี
ขนยาวสีขาว หใู บแคบแหลม ดอก 1-1.5
ชม. สีเหลอื งสด เป็นกลุ่มขอ่ ทปี่ ลายก่ิงและ
ชอกใบบน ๆ ชอ่ ยาว 3-10 ชม. กลีบเลย้ี ง

+6 มม. ฐานแคบมตี อ่ มขา้ งใน เกสรตัวผู้
มากมาย กา้ นเกสรตวั เมียปลายแหลม รังไข่
เรียบเกลีย้ ง ผล 0.8-1.5 ชม เม่ือสกุ สดี ำ
ทรงกลมหรือรปู ไข่กลับ ไม่แตก ผวิ เรียบ
และคลา้ ยหนัง ภายในมี ช้ันหุ้มเมล็ดแขง็

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในท่รี ะดับตํา่ ตามที่
รกรา้ งและรมิ ถนนสังเกตงา่ ยจากใบทล่ี เี ขยี ว
เข้ม เสน้ ใบที่ฐาน 3 เสน้ ขอบใบที่ปลายไม่
สมํ่าเสมอ ท่คี ลา้ ยกนั

164M tomentosa พลบั พลา ใบ ก้าน
ดอก มีขนส้นั ๆ อ่อนนม่ ปกคลุม หนาแนน่
(ทพ่ี บในภาคเหนอื บางครงั้ เกอื บจะไม่มขี น)
กลีบดอกมตี ่อม มักจะมกี ลีบเลย้ี งหนากวา่

สีออกแดง ผลขนาดใหญก่ ว่าเล็กนอ้ ยถึง
2.5 ชม. สีสม้ ออ่ น มีขนส้ัน ๆ คล้าย

กำมะหยี่ปกคลมุ

92

^^sSpcph. opuetreengriaingalomerata TILIACEAE
93
รวงผึง้ สายนาํ้ ผึ้ง

ไมผ้ ลัดใบขนาดเล็ก สูงถงึ 8 ม เปลอื กตน้
สเี ทาเขม้ แตกเลก็ น้อย ใบขนาด 4-12 X
5-3.5 ซม. ออกระนาบเดยี วกนั รปู ใบมนรี
หรอื ขอบขนานปลายแหลม ฐานปา้ น บางครั้ง

ไม่สมมาตร ขอบใบเรียบ ใบแก่ค่อนขา้ งหนา

ลีเขียวเขม้ และเปน็ มันดา้ นบน ดา้ นล่างสี
ออ่ นกว่า ขนลีนํา้ ตาลออกครมี รปู คลา้ ยดาว

ซึ่งหลดุ ลอกงา่ ย เสน้ ใบหลกั ออกจากฐานใบ

3 เสน้ คูน่ อกยาว >1/2 ความยาวของใบ
เส้นใบข้าง 2-6 คู่ กา้ นใบ 0.2-0.9 ชม. มีขน

ละเอียด ดอก +1.3 ชม. สีเหลืองสด สมบรู ณ์
เพศ เปน็ ชอ่ สัน้ ๆ ไม่แตกแขนงออกทช่ี อก
ใบ ช่อยาว 3 ชม. บางครั้งชอ่ แนน่ กลม แต่

ละกา้ นดอก 0.8-1.1 ชม. ตาดอกกลม 0.2-
0.3 ชม. กลบี เล้ยี งรปู สามเหลย่ี ม 5 กลีบ

เชื่อมกนั ใกลฐ้ านเปน็ รปู ถ้วย + ขนสลี ม้ เขม้
อมนํา้ ตาลด้านนอก ด้านในไม่มขี น ไมม่ ีกลีบ
ดอก เกสรตวั ผู้มากมาย ยาวกวา่ กลีบเล้ยี ง

เล็กนอ้ ย ก้านเกสรตัวเมีย +3 มม. ปลาย
แยก 5 พู รังไข่กลมมขี นหนาแน่น ผล
0.5-1 ชม. กลมมขี นและช้ันกลีบเลย้ี งขยาย

ตามผลรองรบั ผลแห้งแต่ไมแ่ ตก เสน้ ผ่าศูนย์
กลาง 1-1.5 ซม. หมายเหตุ เปน็ ไมเ้ ฉพาะถน่ิ
ของภาคเหนือ หายากในปาดิบเขา บางครัง้

จะน่ามาปลกู ที่คลา้ ยกนั

ovata166s. แดงเหนียว แดงสมั ไมย้ นี ตน้

สงู ถึง 15 ม. ใบด้านล่างสเี ทาออ่ น (มนี วล)

ดอกออกทีป่ ลายกิ่งและในชอกใบ ตาดอก

เสน้ ผา่ ศูนย์กลาง +5 มม. ผลขนาดกว้าง 2-
2.5 ชม. มมี ีช้ันกลบี เลี้ยงขยายใหญร่ องรับ

ELAEOCARPACEAE ตาราพี่ 2 E = Elaeocaipus, ร. sloanea

เป็นวงศ์ท่ีกระจายในเขตศนู ยส์ ตู รเป็นส่วน 1. ดอกออกเดย่ี ว *] หรอื เปน็ กรร;จุก ยลมีหนาม
ใหญ่ ท่ัวโลกมปี ระมาณ 540 ชนิด จาก
อาระเบยี เอเชียตอนใต้ถงึ ออสเตรเลยี และ 2 ใบแลร;ก่ิงก้านมีขน กลีบดอก 5 กลบี หนามยลยาว 1-2 มม.ร. tomentosa^
อเมรกิ าใต้ ทางเหนือของไทยพบ 2 สกล 12 2 ใบแลร;ก่งิ ก้านไม่นขี น กลีบดอก 4 กลีบ หนามยลยาว +10 มม.ร. sigun 172
ชนดิ ส่วนใหญเ่ ปน็ ไมไมผ่ ลัดใบ ไมม่ ีนายาง
ใบเดย่ี วเรียงสลบั หรือวนรอบขอบใบมักมีซ่ี 1. ดอกออกเปน็ ข่อยาว ยลไมม่ หี นาม
ก้านใบมักจะงอและพองออก ตอนบน หูใบ
หลดุ รว่ งไว ใบแก่มกั จะเปลยี นเป็นสีแดงสด 3 ในมกี ลุม่ ขนส้นั ๅ หรอื เปน็ จุด 167 E.floribundus
ก่อนจะหลดุ รว่ ง ดอกสมบรู ณเ์ พศ เป็นชอ่
ส้นั ๆ ในชอกใบ (Sloanea) หรือเป็นช่อยาว ใบไม่มกลุ่มขนหรอื จดุ

(Elaeocarpus) ดอกยอ่ ยห้อยลงคล้ายโคม 4 ใบแก่ อย่างน้อยดานล่างมีขนบนเสนใบ
ไฟ กลีบเล้ียง 4-5 กลบี ยาวเทา่ กบั กลีบดอก
5 กา้ นดอกยาวไมน่ ้อยกว่า 2 ขม.
ขอบกลบี แตกเปน็ ฝอย กลีบไมช่ ้อนกนั ใน
ดอกตมู เกสรตวั ผมู้ ากมายปลายยาวออก 6 ดอกออกรร!หวา่ งกล่มุ ใบ กลบี ดอก 2-2.7 ขม. เกสรตวั ยไู ม่มีขน
ผล รสมัน ชนั้ ห้มุ เมล็ดแขง็ มี 1-5 เมล็ดใน
แตล่ ะช่องข้ึนอยใู่ นท่ีตาํ่ และปาดบิ เขาท่ีถกู ใบ 5-16 ชม. รปู หอก ขอบใบมีช่ปี า้ น กา้ นใบ 1.5 ชม168 E.hainanensis

รบกวนน้อย 6 ดอกออกหลังใบ กลีบดอก 1.5-2 ขม. ใบ 10-45 ชม. รปู ไข่กลบั แคบ

ขอบใบมีชี'ใ่ บแหลม กา้ นใบ >1.5 ชม. 169 E.rugosus

5 กานดอกยาวไมม่ ากกว่า 1 ขม.

7 กลบี ดอก >10 มม. คบั เรณูแหลม กานขด >10 มม. E.sphaericus™

7 กลบี ดอก <a มม. ลบั เรณูก้าน กานยล <10 มม.

8 กลีบดอกมขี นหนาแนน่ E.braceanus174

8 กลบี ดอกเกลย้ี ง

9 ลบั เรณเู กลยี้ ง ยลมขี นสีเทา E.robustus 175

9 ลบั เรณูมีขนยาว ยลแก่เกลี้ยง E.stipularis 173

4 ใบแก่เกลี้ยง ไมม่ ีขน

10กิ่งกานอ่อน มนี ํา้ ยาง ก้านยล 3-10 ขม. U0E.petiolatus

171Sloanea tomentosa 10กงิ่ กา้ นออ่ น ไมม่ นี ้าํ ยาง กา้ นยล 0.5-4 ขม.

11 ก้านใบพองออก

เงาะปา้ เส่บาช็เวาทุ A 12 ดอกออกหลงั ใบ ก้านดอก 2-3 ขม. ใบรปู ไข่กลบั แคบ169 E.rugosus

rMMjn~n~rrri 12 ดอกออกรร;หวา่ งใบ กา้ นดอก ขาวถึง 1 ขม. ใบรปู ไข่ E.prunifolius

11 กา้ นใบไม่พองออก

ไม้ผลัดใบสงู ถงึ 30 ม. ใบ 14-20 X 7-12 13 ดอกออกรร!หว่างใบ ใบรูปไข่กลับ ปลายก้าน E.hygrophilus 177
ซม. ปลายป้าน ฐานกลม ขอบใบเรียบหรือ
มชี ่ีต้นื ๆ มีขนอ่อนนุ่ม อยา่ งน้อยในซอก 13 ดอกออกหลังใบ ใบรูปมนรีหรอื รูปหอก ปลายแหลม

เส้นใบด้านล่าง ก้านใบ 2.5-6 ชม. มีขน 14ใบมนร/ี รูใเหอก ลับเรณูก้าน E.lanceifolius 178

14ใบรปู ขอบขนานถงึ รูปหอก ลับเรณูแหลม E.sphaericus 176

ดอก 1.2 ชม. ลขี าวออกเด่ยี ว ๆ กลีบดอก

5 กลีบ แต่ละกลบี มีขอบหยัก 4-5 ช่ี เกสร

ตว้ ผมู้ ากมาย อบั เรณูปลายยาว หมอนรอง
ดอกแบน ผล 4-5 ชม. ทรงกลม แขง็ เหมีอน
ไม้ แตกออกได้ 4-5 ซีก มีขนแหลม ๆ ยาว
1-2 มม. ปกคลมุ หนาแน่น เมลด็ ลีดำมเี น้ือ

(aril) สีสม้ บาง ๆ หุ้ม

หมายเหตุ ไม่พบมากนกั มกั อยู่ในปาท่ีถกู

รบกวนนอ้ ย ทคี่ ลา้ ยกัน

sigun172s. เปน็ ไม้ยนี ต้นไม่ผลดั ใบ กงิ่

ก้านเรยี บเกลีย้ ง กลีบดอก 4 กลีบ ผลมขี น

แหลมท่ียาวกวา่ ขนยาว 10 มม. คลา้ ยกบั

ผลกอ่ พบท่ี จ. น่าน

94

^^Elaeocarpus stipularis ELAEOCARPACEAE
95
มะบ่น

I ?l FH I I LU ท^ A

I I 111111 ■■ 11

ไมไม่ผลัคใบ สงู ถึง 30 ม. พมุ่ มใี บสีเขยี ว
เข้มผสมกบั ใบแก่ลีแดงอยูบ่ นก่งิ ห้อยลลู่ ง
เปลอื กตน้ เกลี้ยง หรอื มีร่องยาวเล็ก ๆ
เปลือกชนั้ ในลีครมี ถึงนาํ้ ตาลออกแดง ใบ
7-25 X 3-9 ชม. รปู ไขแ่ คบหรือมนรี ขอบใบ
ครึง่ บนเปน็ ซี่ตน้ื ๆ สลับกบั หนามเล็ก ๆ สี
นํ้าตาลเข้ม ใบออ่ นคลา้ ยกำมะหยี่ ใบแก่
เกลีย้ งด้านบน แต่มขี นบนเส้นกลางใบ ด้าน
ล่างคลา้ ยกำมะหยี่ มักจะมแี ผงขนระหว่าง
ชอกของเส้นใบ ก้านใบเรียว 2-6 ชม. +หูใบ
รูปสามเหล่ียมปลายแยก เป็น 2-3 แฉก มกั
จะคงทน ดอก 1.2-1.5 ชม. สีขาว เป็นขอ่ อยู่
หลังใบ ชอ่ ยาว 7-13 ซม. กลีบดอก 5 กลบี
ปลายเป็นฝอยลกึ 1/3 ของความยาว ฐาน
แคบและมีขนดา้ นใน เกสรตวั ผู้ลีเหลอื ง
30-40 อัน อย่บู นหมอนรอง ดอกสสี ้มที่นนู
ขึ้นมา อับเรณมู ีแผงขน ก้านเกสรตวั เมีย
สั้น มีขนยาวคลา้ ยไหม ผล 1.5-4 ชม. กลม
หรือมนรี สเี ขยี วออกน้ําเงิน เน้อื มนี ํา้ มนั ชั้น
หุ้มเมล็ดแข็งยน่ ภายในมี 3 เมลด็

หมายเหตุ กระจายในปาดบิ Elaeocarpus
ที่พบในภาคเหนอื ไม่มชี นิดใดมหี ใู บแยก
เป็นแฉก แต่อาจจะหลดุ ร่วงไปใน E. sti­
pularis ทำให้เขา้ ใจผดิ อีก 2 ชนดิ มกี า้ น
ดอกสน้ั และกลีบดอกเลก็

174E. braceanus มนุ่ ดอย ใบ 8-16 ชม.
ขอบใบเรยี บหรือมีซี่ กา้ นใบ 1-3 ชม. ก้าน

ดอก 0.1-0.5 ชม. กลีบดอก มขี นหนาแนน่
อับเรณไู ม่มีขน

175E. robustus กะท้อนรอก ใบ 15-25
ซม. ฐานกลมขอบใบมีซี่ ใบอ่อนมขี น ใบแก่
เกลี้ยง ก้านใบ 3.5-7 ชม. ปลายพองออก

กลีบดอกไมม่ ขี น อับเรณมู ขี น ผล 3-4 ชม.
สีเหลือง

EA7L6AEElOaCeAoRcaPrApCuEsAEsphaericus

มะมนุ่ ดง A.

I I I เพ LL I U

ไมไ้ ม่ผลัดใบหรีอก่ึงผลัดใบ สูงถงึ 25 ม.
เปลือกตน้ ลนี ํ้าตาลหรอื เทาบาง หลดุ เปน็ ชิ้น
ใบ 8-17 X 2.5-5.5 ชม. ขอบใบมีชล่ี ะเอียด
ใบแก1เรียบเกลยี้ งหรอื มขี นประปรายด้านล่าง

มกั มีจุดลึกบนผิวใบ เส้นใบข้าง 10-13 คู่ กา้ น
ใบ 1-2 ชม. ดอกเป็นกลุ่มส่วนมากออกหลงั
ใบ ชอ่ ยาว 4-10 ชม. กา้ นดอกย่อย 0.7-1
ชม. กลบี เลีย้ ง + 8 X 2 มม. มีขนต้านนอก

และตามแนวกลางกลีบ กลบี ดอก 10-20 X

3-5 มม. แตกเปน็ ฝอยครง่ึ หน่ึง เกสรตวั ผู้ 176

±8 มม. อบั เรณปู ลายแหลม กา้ นเกสรตัวเมยี
มขี นปกคลมุ หมอนรองดอก 5 พู ผล 3 ชม.
ลีเขียว-นาเงิน เนื้อลเี ขยี วสด กลมหรือแบน
เล็กน้อยท้ัง 2 ด้าน ช้นั หุ้มเมลด็ แข็ง เปน็ สัน

มี 2-5 เมล็ด

177Elaeocarpus hygrophilus

มะกอกนา AA

I I I เพ LLU I

ไม้พุ'มหรือไมย้ ืนตน้ ขนาดเล็ก สงู 3-13 ม.
เปลอื กดน้ สีนาํ้ ตาลอมครีมออ่ น เกล้ียงหรือ
แตกตนื้ ๆ ใบ 5-12 X 2-5.5 ชม รปู ไขก่ ลบั
ขอบใบมชี ่ีตื้น ๆ ตาใบมีขนคล้ายไหมสีเงิน
ใบแก่เรยี บเกลี้ยงเปน็ มน ผิวดา้ นบนลเี ขียว

เข้ม ดา้ นลา่ งมักมขี นระหวา่ งชอก เส้นใบ
เสน้ ใบด้านข้างโค้ง 5-7 คู่ กา้ นใบ 0.5-2 ชม.
หใู บสแี ดงร่วงไว ดอกเปน็ กลุ่มยาว 2-10
ชม. ส่วนมากออกในซอกของใบทม่ี ีอยู่ขณะ
นั้น ก้านดอก 0.2-0.7 ซม. กลบี เลย้ี ง 5-7 X

2 มม. มขี นดา้ นนอกและใกล้ฐานดา้ นใน กลีบ
ดอก 15-25 มม. แตกเป็นฝอยครึ่งหน่ึง

เกสรตัวผู้ 3-3.5 มม. อับเรณปู ้าน รังไข่มีขน
คลา้ ยเส้นไหมปกคลมุ หมอนรองดอก 5 พู
ผล (1.5)3-4 ชม. ก้านผล 0.7-1 ชม. ชนหุ้ม
เมล็ดแขง็ เรียบเกลี้ยง
หมายเหตุ ไมป้ ลกู เพี่อรับประทานผล

96

^^Elaeocarpus lanceifolius ELAEOCARPACEAE
97
พฟี าย มะมนุ่ A

I II II II II ■I I■I II L■■LJI -l^ia
I

ไมไ้ ม่ผลดั ใบ สงู ถึง 19(30) ม. เปลือกตน้

สเี ทา ใบ 8-20 X 3.5-8 ซม. มนรีแคบหรือ

รูปหอก มกั จะแหลมทง้ั 2 ด้าน ขอบใบมีซ่ี

หยักตืน้ ๆ ยอดออ่ นมีขพ่มุ ใบแก่สเี ขยี ว

หมน่ ดา้ นลา่ งเกล้ียงหรอื มแี ผงขน เส้นใบ

ขา้ ง 6-12 คู่ ก้านใบ 0.8-2.5 ซม. ดอกเป็น
กล่มุ มักจะออกหลงั ใบ ชอ่ ยาว 5-17 ชม.
กา้ นดอก 0.5-1 ซม. กลบี เลยี้ ง 4-6 มม. ด้าน
นอกเกล้ียง กลบี ดอก 5-8 มม. ปลายกลบี

แตกเป็นฝอย เกสรตวั ผู้ + 3 มม. อบั เรณู
ปลายแหลมยาว 2 เท่าของก้านชู ก้านเกสร
ตัวเมยี มีขนทฐี่ าน หมอนรองดอก 5 พู ผล
2-4 ชม. สีเขยี วแลว้ เปล่ยี นเปน็ แดงคลา รป
ไข่หรอื ขอบขนาน ปลายท้ังคปู่ ้าน มขี นเมอ
อ่อน และเรยี บเกลย้ี งเมอ่ื ผลแก่ กา้ นผล

0.5-1 ชม. มี 1 เมล็ด

^Elaeocarpus prunifolius

I ?| I I ■■ I LILA

11111 n 11 ■■ I \

ไม้ไมผ่ ลัดใบ สงู ถงึ 10(18) ม. โคนต้นมพี ู

พอนเลก็ น้อยเมอตน้ แก่ เปลอื กตน้ บางลีเทา

ผวิ เรียบหรอื หยาบเลก็ นอ้ ย ใบ 9-17 X 2.5-6

ชม. ขอบขนานหรอื มนรแี คบ ขอบใบเรยี บ

หรอื มหี ยักเล็กน้อย เส้นใบข้าง 6-10 คู่ โค้ง

ลง ก้านใบ 1.5-4 ซม. เรียวเลก็ พองออกเลก็
นอ้ ยทั้ง 2 ดา้ น กิ่งกา้ นอ่อนมียาง ดอกออก

เปน็ กล่มุ ในซอกใบ ยาว 4-8 ชม. ก้านดอก
0.8-1.2 ซม. กลบี เลีย้ ง 5-7 มม. ด้านนอก

มีขน กลบี คอก + 5 X 2 มม. ปลายกลีบ
แตกเป็นฝอย 1/4 ของความยาว เกสรตวั ผู้
+ 5 มม. ปลายแหลม ก้านเกสรตัวเมียมขี น
ยาวเฉพาะครึ่งล่าง หมอนรองดอก 10 พูมี

ต่อมสเี หลอื ง ผล 1.4-2 ซม. สีเขยี วมรกต
มีจุดสีครีม เม่ือสุกเปล่ยี นเป็นสีม่วง เมลด็

1.1-1.6 ซม.

MALPIGHIACEAE
สมาชกิ ของวงสน์ ้ีส่วนใหญอ่ ยใู่ นเขตศนู ย์สตู ร
ประมาณ 1100 ชนิด มีมากในอเมรกิ าใต้
ในประเทศไทยพบเพยี ง 1 ชนิด ท่ีเปน็ ไม้
ยนื ต้น แต่มหี ลายชนดิ ทเี่ ป็นไมเ้ ถาวลั ย์

^Hiptage benghalensis ssp.

candicans
โนรา กำลงั #างเผือก (รAุ

ไมผ้ ลัดใบขนาดเล็ก สูงถงึ 10 ม. ลำต้น
เปน็ รอ่ ง ๆ กิง่ กา้ นเรียวเลก็ หอ้ ยลง เปลือก
ตน้ บางเกือบจะเรียบ สีน้าํ ดาลอ่อนหรอื เทา
ใบ 6-13 X 4-8 ชม. ใบเดย่ี ว เรยี งในระนาบ
บนก้านสนั ๆ 3-5 คู่ มองดูคลา้ ยใบแบบขน
นกแตม่ ตี าเล็ก ๆ ในแต่ละชอกใบ ใบรปู ไข่
กว้าง ปลายสัน้ ขอบใบไมม่ ีหยกั แต่มีต่อม
เล็ก ๆ ประปรายโดยเฉพาะใกลฐ้ านใบ ใบ
ออ่ นมขี นสขี าวหนาแน่น ใบแกเ่ กลย้ี งเปน็
มัน แตด่ า้ นล่างมขี นละเอียด เสน้ ใบข้าง + 6
คู่ โค้งลงและเสน้ ใบยอ่ ยสานเปน็ ร่างแห
ก้านใบ 0.5-1 ชม. มีหใู บเลก็ ๆ ท่รี ว่ งหลุด
ไว ดอก ±1.5 ชม. สขี าวมแี ตม้ ลเี หลอื งหรือ
ชมพู ออกเป็นกล่มุ ชอ่ ในชอกใบทหี่ ลดุ รว่ ง
ไป มักจะออกดอก ขณะทิง้ ใบ กา้ นคอก
0.8-2 ซม. มรี อยต่อตรงกลาง กลบี เลย้ี ง 2.5
มม. มีต่อมขนาดใหญ่ กลบี ดอก 5 กลบี
ไม่เท่ากน้ ปลายกลบี แตกเปน็ ฝอย ฐานกลีบ
แคบ เกสรตัวผูส้ ัน้ 9 อัน ยาว 1 อัน โคง้
และยาวเกอื บเท่ากา้ นเกสรตวั เมยี ซงึ่ เรยี ว
เลก็ ขนาด ±10 มม. ปลายแหลม ผล 3.5-
5.5 ซม. แยกออกเปน็ 3 เลยี้ ว แตล่ ะเลยี้ ว
มปี กี ซ่ึงมีขน ปีกกลางจะใหญ่ที่สุด
หมายเหตุ ข้ึนประปรายในบริเวณปาท่ีก่งึ
โล่งแจง้ ทคี ลา้ ยกน้ ssp. benghalensis
เป็นไมเ้ ถาวลั ยม์ ใี บเรียบเกลยี ง Engle-
hardtia spp. มผี ลท่ีคล้ายกน้ แต่ผลบาง
กว่าและใบประกอบแบบขนนก

98

RUTACEAE

RUTACEAE วงศส์ ้ม

กระจายท่วั โลกประมาณ 1800 ชนิด ในภาคเหนอื พบ 10 สกลุ ประมาณ ±25 ชนิด สว่ นใหญ่เป็นไม้พมุ่ และไมย้ นี ต้นขนาดเลก็
ทีไ่ มผ่ ลัดใบ บางทีมหี นาม ไมม่ ีนํ้ายางหรอื ยางขาว ใบเดีย่ ว (unifoliate) ใบประกอบ 3 ใบ หรอื ขนนกปลายค่ี เรยี งต้วแบบสลับหรอื
ตรงขา้ ม ผวิ ใบมจี ดุ นํา้ มัน เมื่อส่องกบั แสงจะเหน็ ชดั เจน และขย้ีใบจะมกี ล่ินคล้ายส้ม ไม่มหี ูใบ ดอกมกั จะเปน็ สีขาวหรือออกเขยี ว
ดอกสมมาตร มกี ลบี เลย้ี งและกลีบดอกอย่างละ 4'5 กลีบ เกสรตัวผู้ 8-10 อัน กา้ นเกสรตวั เมีย 1 อัน รงั ไขอ่ ยเู่ หนือฐาน
รองดอก มีหมอนรองดอกเปน็ วงลอ้ มรอบ องค์ประกอบของรังไข่ 4-5 หน่วย ซ่ึงอาจจะแยกกน้ แตม่ ีก้านเกสรตวั เมยี รว่ มกนั ผลเหนียว
อาจจะแตกไดห้ รอื เปน็ ผลสดไม่แตก มีเมลด็ มาก บางคร้งั อาจจะแยกเป็นกลีบ ๆ คลา้ ยในสม้ ในภาคเหนือมักจะพบขนึ้ อยใู่ นปาชืน้
ระดบั ต่าํ ยากทจี่ ะพบเหนือระดับ 1000 ม. เป็นวงศท์ มี่ ีความสำคัญมากในทางเศรษฐกจิ เช่น มะนาว สม้ มะตมู ทใ่ี ชเ้ ปน็ เครื่องเทศ
เชน่ มะกรดู หลายชนดิ เป็นสมนุ ไพร เนื้อไม้แขง็ และทนทานมลี ายไม้สวยงาม แตส่ ว่ นมากเปน็ ไม้ท่ีมกี ารเติบโตช้า หรือสำต้นเลก็

เกินไป ไมจ้ งึ ไม่มคี วามสำคัญในทางเศรษฐกจิ

1. ใบออกตรงกนั ขัาม

2. ใบเดยี่ ว (unifoliate) ยลสดไม่แตก Acronychia pedunculata 182

2. ใบปรร)กอบแบบ 3 ใบ แบบขนนก* ยลแห้งแตกได้

3. ใบปโร;กอบแบบ 3 ใบ (ไมเ่ ป็น unifoliate) ล้านขูเกสรดวั ผู้เม่มขี น

4. ใบแกด่ า้ นล่างมีขน รังไข่เกลย้ี ง v Euodia glomerata 192

4. ใบแก่ด้านล่างเกล้ยี งหรอื เกือบเกล้ยี ง รงั ไข่มีขน

5. ใบย่อยไม่มีกานใบ ก่ิงล้านเป็นลนั Euodia viticina 191

5. ใบย่อยมลี า้ นสน้ั ๅ กิ่งลา้ นไมเ่ ปน็ ลนั Euodia triphylla 190

3. ใบแนบขนนก ใบย่อย 5-7 คู่ ลา้ นชูเกสรตัวยูมขน Euodia meliafolia 189

1 .ใบเรยี งแบบสลับ

6. ใบเดี่ยว (unifoliate)

7. เกสรดัวยู้ ธ-!D ลนั ยล <2 ขม. ไม่ป่า

8. ลบั เรณยู าว +ล้านชู ยลภายในแบง่ เปน็ กลีบ Atalantia 183

8. ลนั เรณูสัน้ กว่าลา้ นชูมาก ยลภายในไม่เป็นกลีบ

9. กลบี ดอกไม่ช้อนกน กาั นเกสรตัวเมียเรียวยาว ไม่ตดิ ยล

Acronychia pedunculata 182

9. กลบี ดอกขัคนกัน กัานเกสรตัวเมียสั้น คงทนติดยล

181 Glycosmis puberula & G.cochinchinensis

7. เกสรดวั ยู้ 12 หรือมากกวา่ ยล >2 ชม. ภายในแบง่ เป็นกลีบ ไมป่ ลกู Citrus spp.
6. ใบปรร!กอบ 3 ใบ หรือแบบขนนก*

10. พืขมีหนามลว้ นหนา เกสรตัวยู้ 4-5 ลัน ยล <2 ขม. แห้งแลร)แดก
11. ใบปรร!กอบแนบ 3 ใบ (หอ้ ยท่จี ร!เปน็ unifoliate) z. evodiaefolium 200

11.ใบปรร)กอบแบบขนนก ใบยอ่ ย 2-12 คู่

12. ล้านใบมปี ีก กลบี ดอกคล้ายกลีบเลี้ยง z. acanthopodium 198

12. ล้านใบไมม่ ปี ีก กลีบดอกต่างจากกลบี เลย้ี ง

13. ขอ่ ดอกออกดาฺ มขอกใุ บ z. nitidum 199

13. ขอ่ ดอกออกที่ปลายก่งิ ล้าน z. rhetsa 197

10. ทืขมีหนามแหลม เกสรตัวผู้ B-12 ลนั ยล >4 ขม. ยลสดไมแ่ ดก

14. ใบปรร!กอบ 3 ใบ เกสรดวั ผ้มู ากกว่า 12 ลนั Aegle marmelos 187
14 ใบปรร!กอบแบบขนนก เกสรดั้วผู้ fl อัน ยิวเปลือกแขง็ Feronialimonia]®

10. สว่ นของพชื ไม่มหี นาม เกสรดัวผู้ 0-10 อนั ยล <2 ชม. ยลสด ไม่แตก

15. ดอกเปน็ ขอ่ แตกแขนง คลา้ ยพืรร!มดิ c/ansena196

15. ดอกเป็นขอ่ ด้านบนแบน

16. ล้านเกสรตวั เมียลว้ นสัน้ คงตดิ กับยล 181 Glycosmis (6spp.)

16. ล้านเกสรตวั เมยี เรยี วเล็ก ไม่ตดิ กบั ยล

17. กลบี ดอกไม่ชอ้ นกนั ไมป่ า่ Micromelum 193

17. กลีบดอกช้อนกนั ไม่ปลูก Murraya 185

* บางใบอาจเปน็ unifoliate แตไ่ ม่เปน็ เขน่ นท้ี ง้ั หมด. z = Zanthoxylum

99

R18U2ATAcCrEoAnEychia pedunculata

ไมพ้ ุม่ หรือไม้ยืนต้นขนาดเล็ก ไม่ผลดั ใบ
สูงถึง 12 ม. เปลือกต้นบาง สนึ ํา้ ตาลเรียบ
หรือมีรอยแตกต้ืน ๆ เปลอื กช้นั ในสคี รมี
อมชมพู ใบ 13-20 X 4.5-7 ชม. ใบเด่ียว เรยี ง
แบบสลับหรอื ตรงกนั ข้าม ใบแก่บางเหนียว
ผิวเรียบเกลีย้ งลีเขียวเข้ม ดา้ นบนเป็นมนั
มตี ่อมนํ้ามนั ใสกระจายทัว่ ไป เสน้ ใบข้าง
9-12(15) คู่ ก้านใบ 1.2-4.5 ชม พองออก
ทั้ง 2 ดา้ น ไม่มีหูใบ ตาใบแคบแหลม ดอก
1-1.3 ชม. ลเี ขยี วออ่ นหรอื เหลืองเขยี ว ดอก
สมบูรณเ์ พศหรอื แยกเพศอยู่บนต้นเดียวกน้
ออกเปน็ กลมุ่ ในชอกใบ ช่อยาว 5-12 ชม.
แตล่ ะช่อยอ่ ยมี 3 ดอก คอกกลางบานกอ่ น
กา้ นคอก 0.5-2 ชม. กลบี เลีย้ งรูปสามเหลย่ี ม
4 กลีบ กลีบคอก 4 กลบี บานออกไมช่ อ้ น
กัน กลบี แคบและแหลม เกสรตว้ ผู้ 8 อัน
มีก้านชูบางและแบน มขี นทฐี่ าน อันทอ่ี ยู่
ตรงข้ามกลีบเลยี้ งจะยาวกว่าอันทอ่ี ย่ตู รง
ขา้ มกลบี ดอก อบั เรณเู ปน็ ต่มุ ส้นั กวา่ ก้าน
เกสรตวั เมยี หมอนรองคอกมขี นหนาแน่น
ปกคลุม หมอนรองดอกมี 8 ร่อง ผล 0.9-
1.3(2) ชม. สีเขยี วสด เม่ือสุกเปน็ สเึ หลีอง
เขยี ว กลมหรือรูปไข่ มจี ุดตอ่ มมักจะมรี อ่ ง
4 ร่องดา้ นบน ผลไม่แตก มเี น้ือบาง ชั้นทุ้ม
เมลด็ แขง็ มี 3-5 เมลด็
หมายเหตุ พบทวั่ ไปในระดบั ล่างของปาดิบ
ชืน้ ทีแ่ นน่ ทบึ ใบและผลเม่ือขยี้จะมีกลนิ่
คลา้ ยส้ม ทค่ี ล้ายกนั Atalantia spp.183
มกี ง่ิ กา้ นซงึ่ เปน็ หนาม กลีบดอกซ้อนกัน
อบั เรณูยาวเท่ากบั ก้านชู ภายในผลเปน็ กลีบ
คลา้ ยส้ม

100

^63Atalantia roxburghina RUTACEAE

มะนาวผี A 101

II II 1I I I II MLUB II II นI I ^/^

ไมพ้ ุ่มหรอื ไมย้ ืนต้นไม่ผลดั ใบขนาดเลก็ สงู ถึง 10 ม. เปลอื กบางสเี ทาออกน้ําตาล มี

หนามออ่ น ๆ เปลอื กชัน้ ในสีครีม ใบ 9-19 X 2.5-6 ชม. ใบเด่ยี ว (unifoliate) เรียง

แบบสลบั วนรอบกิง่ รูปไข่แคบถงึ รูปมนรี ปลายสอบแหลม ฐานใบแคบ ขอบใบเรยี บ

มีต่อมน้าํ มันกระจายทัว่ ไป เส้นใบขา้ งจรดท่ีขอบใบ มีเสน้ ใบย่อยสานเปน็ รา่ งแหชัดเจน

กา้ นใบ 0.7-1.2 ซม. สนี ํา้ ตาล แบนและพองออกเล็กน้อยท่ฐี าน มักจะมขี อ้ ต่อตรงกลาง 183

ก่งิ ก้านเมอ่ื ออ่ น ๆ จะเป็นเหล่ยี ม บางครั้งจะมหี นาม ดอก 1.2 ซม. สขี าวออกเป็นกลุม่

ในซอกใบ ช่อยาว 2.5-5 ซม. ก้านดอก 0.5-1 ชม. กลีบเล้ียงเท่า ๆ กนั แยกเปน็ 4 กลีบ

ปลายปาั น มีขนทีข่ อบกลีบ เกสรตวั ผู้ 8 อนั มีก้านชูสัน้ อบั เรณสู เี หลือง ผล 1-2.5 ชม.

สเี ขียวหมน่ ทรงกลมมกั จะมีพู ผลมเี นื้อเป็นกลีบคล้ายส้ม

หมายเหตุ ข้นึ ประปราย เป็นไม้ชั้นรองในปาดบิ ขน้ึ ระดบั ต่าํ ทค่ี ล้ายกัน

^Amonophylla ใบ 2.5-8 ซม. ปลายปา้ นเปน็ ติ่ง เสน้ ใบขา้ ง 5-7(12) คู่ ผิวบนเป็น
มนั ดา้ นลา่ งเกล้ยี ง หรอื มีขนกระจายบนเส้นกลางใบ ดอกเป็นช่อแบบร่ม (umbel)
พูของกลีบเลีย้ งไมส่ มมาตร แยกออกถงึ ฐานเพยี ง 1 ด้าน กลีบดอกกลม เกสรต้วผู้เชอื่ ม
กน้ เป็นหลอด ผลภายในเปน็ กลีบคลา้ ยส้ม Acronynia pedunculata มใี บเด่ยี วเช่น
ก้นแตไ่ มม่ หี นาม ผลมชี น้ั หุ้มเมลด็ แข็ง ไม่

แบง่ เป็นชอ่ ง ๆ

1Q5Murraya paniculata

ไมพ้ ่มุ หรือไมต้ น้ สงู ถงึ 10 ม. เปลอื กตน้
สคี รีมอมนาํ้ ตาล เกล้ียงและบาง ใบถึง 17
ซม. แบบขนนกปลายคี่ ใบย่อย 1-4 คู่
ขนาด 3-7 X 2-3.5 ชม. เรียบเกลยี้ งเป็นมนั
เส้นใบข้าง 5-8 คู่ กา้ นใบยอ่ ย 0.2-0.6 ชม.
ดอกเป็นช่อในซอกใบ ก้านชอ่ 1-4 ซม. กา้ น
ดอก 0.2-0.9 ซม. กลีบเล้ยี ง (4)5 กลีบ รูป
สามเหลย่ี ม +1 มม. กลีบดอก 1.5-2 ชม.
สีขาว เกสรตัวผสู้ ั้นและยาวสลับก้น ปลาย
เกสรตัวเมียแยกเปน็ 2 พู ผลแบบเบอร่ี
+1.2 ชม. รูปไข่ สีชมพหู รอื แดง มีจดุ สี
นํา้ มัน เมล็ดมีขน

หมายเหตุ มักเป็นไม้ปลูก พบในปาตอน
กลางของประเทศไทย ที่คล้ายกนั

™5M.koenigii ใบขยจ้ี ะมีกลนิ่ แรง

R™U7ATAeCgEleAEmarmelos

มะตมู มะปีน /เำ A

I 1111 Iffi "

เปน็ ไมพ้ ุ่มหรือไม้ยนื ตน้ ขนาดเลก็ สูงถึง 13
ม. มกี ่งิ ก้านเรยี วเล็ก และหอ้ ยลง เปลอื ก
ตน้ ลนึ าํ้ ตาลอ่อนหรอื เทา ผวิ เรยี บ หรอื มี

รอ่ งเล็ก ๆ ตามยาว หลดุ ลอกได้ มหี นาม
ยาวแหลมทัว่ ไป ยาว ไ.2-2.5 ชม. หนาม
เด่ยี วหรือออกเปน็ คู่ มักจะมนี า้ื ยางเมือก ๆ

ถา้ เกดิ แผล ใบประกอบ 3 ใบ เรยี งแบบสลับ
แต่ละใบย่อย 5-14 X 2-6 ซม. รูปไข่ ขอบใบ
เรียบหรอื มีหยักมน ๆ ใบออ่ นสเี ขียวอ่อน
หรอื ออกชมพ มีขนละเอียด ใบแก่ลเี ขียว
เข้ม เรียบเกลยี้ ง เสน้ ใบขา้ ง 4-12 คู่ จรด

ก้นทข่ี อบใบ นนู ขน้ึ ดา้ นบน กา้ นใบยอ่ ยท่ี

ปลาย 0.5-3 ชม. ดอก 1.5-2 ชม. ลเี ชียว
ออ่ นหรอื เหลือง กลนิ่ หอม ดอกมกั จะออก
พร้อม ๆ กับใบอ่อน กลีบเลี้ยงแบน 4(5) พู

กลบี ดอก 6-8 มม. เกสรตัวผมู้ ากมาย อับ
เรณูสีน้ําตาลอ่อน ก้านเกสรตวั เมียสน้ั รังไข่

ลเี ขยี วสด หมอนรองดอกเห็นไมช่ ัดเจน

ผล 5-12 ชม. กลมหรอื มนรี เปลือกแขง็ และ
หนา ไม่แตก ภายในมี 8-15 ชอ่ ง มเี น้อื สสี ้ม

เป็นเมอึ กเหนียว มีกลน่ิ หอม แตล่ ะช่องมี

6-10 เมล็ด รูปขอบขนาน มีเส้นขนหนาแนน่
ปกคลมุ

หมายเหตุ กระจัดกระจายในทีแ่ หง้ ของปา
เปดิ ไมน้ ม้ื คี วามสำคญั ทางศาสนา ปลกู ไว้

เพอื่ ใชผ้ ลที่ถอึ วา่ เปน็ ยาสมุนไพร ทีค่ ล้ายกนั

™&Feronia limonia มะขวดิ มหี นาม
เช่นกัน แต่ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่

ใบย่อย 2-4 คู่ อยู่ตรงกนั ขา้ มขอบใบมกั จะ

เปน็ หยักกลม ดอกสีแดงหม่น เกสรตัวผู้
ไมเ่ ทา่ กนั 10-12 อนั ผล 5-8 ชม. สเี ทามี
เปลอื กแข็ง เน้ือเปน็ เมอื กเหนยี วเชน่ เดยี ว
กบั มะตมู เป็นไมท้ ้องลน่ิ ของอินเดยี ตอนใต้
น่ามาปลกู ในภาคเหนอื เพ่อื ใช้ผล

102

^Euodia meliaefolia RUTACEAE
IIIIIArfhสามง่าม มกั แคด 103
A

ไม้พุ่มหรอื ไมย้ ืนตน้ ไม่ผลัดใบขนาดเลก็ มกั
จะสงู ไมถ่ ึง 12 ม. เปลือกตน้ สึน้าํ ตาลเทา

ผิวบางเรียบหรือขรุขระเล็กนอ้ ย ใบ 18-35
ซม ใบประกอบแบบขนนกปลายคี่ ใบย่อย

ออกตรงกันขา้ ม 5-7 คู่ ขนาด 7-14 X 3-4.5
ซม. มนรีหรือรปู ไขแ่ คบ ฐานใบเบ้ียว ใบแก่

มีขนสีขาวเล็ก ๆ บนเส้นและกา้ นใบ เสน้ ใบ
ขา้ ง 8-12(15) คู่ มกั จะนนู ข้นึ ข้างบน ก้านใบ

รว่ ม 4-11 ชม. ดอกลเี ขยี วออ่ น ชอ่ ยาวถึง
19 ซม. กลบี เลี้ยง 4 กลีบ กลีบดอก 4-5

กลีบ เกสรตวั ผู้ 4-5 อัน ก้านชูมขี น รังไข่

สมี ักจะออกแดง ผล 0.5-0.8 ชม. ทรงกลม
เปน็ พู สีเขยี วออ่ นแลว้ เปลย่ี นเปน็ ลแี ดงคลํา้

ผลเหนียว เมือ่ สกุ แตกออกเปน็ 2 พู เมลด็

สดี ำเป็นมนั 1 เมลด็

หมายเหตุ ขึน้ ประปรายในปาที่มกี ารรบกวน

น้อย ทีค่ ลา้ ยกันอกี 3 ชนดิ เป็นไมพ้ มุ่ เกสร
ตวั ผไู้ มม่ ขี น ใบประกอบ 3 ใบ (น้อยทจ่ี ะ

เป็น 1 ใบ)

19QE.triphyIla ใบยอ่ ย 8-22 ชม. มกี ลนิ่
คลา้ ยการะบนู ดอกเป็นกล่มุ ชอ่ ยาว 2-6 ชม.
ก้านดอก 0.5-1 ชม. กลบี คอกแหลม รงั ไข่
มขี น

191E. viticina มะปีนดำ ใบย่อย 5-17

ซม. ใบย่อยกลางใหญท่ ส่ี ุด ก้านใบย่อย <0.2

ชม. กา้ นใบรว่ ม 1.2-6 ซม. มีสนั ปกี เลก็ นอ้ ย
กง่ิ ก้านเป็นลีเ่ หล่ียม คอกเปน็ กลมุ่ ช่อ กลม

ยาว<4 ชม. กลีบคอกปา้ น รงั ไข่มีขน

™2E.glomerata เปน็ ไมพ้ มุ่ สูงถงึ 3 ม.
ใบย่อยมีขนหนาแนน่ ดา้ นลา่ งมีตอ่ มเป็น
จุด ๆ กา้ นใบยอ่ ย <0.2 ชม. ก้านใบร่วม
2.5-4 ชม. กิง่ กา้ นแบนเลก็ นอ้ ยทขี่ อ้ ดอก

เป็นชอกลมยาวถึง 2.5 ชม. กลบี ดอกหนา
ปลายเป็นกระเปาะ เกสรตวั ผู้ และรังไข่
ไมม่ ีขน

^RUMTAicCrEoAmE elum minutum

ไมพ้ ่มุ ไมผ่ ลดั ใบ หรือไม้ยนื ตน้ ขนาดเล็ก สงู ถงึ 10 ม. ใบ 20-50 ชม. เรยี งแบบสลับ
แบบขนนกปลายค่ี ใบยอ่ ยเรียงแบบสลบั ใบย่อย 3-6(8) คู่ ใบยอ่ ยใหญส่ ดุ 7-18 X 3-5
ซม. รปู มนรีแคบหรอื รปู หอก ฐานไม่สมมาตร ขอบใบเรียบหรือมนี ้อยทเ่ี ปน็ ซีห่ ยัก
ตืน้ ๆ ใบแก่ดา้ นล่างมีขนลีน้ําตาลอ่อนนมุ่ กา้ นใบม่อย 0.2-1 ซม. ก้านใบร่วม 2.5-7
ชม. ดอก +0.7 ซม. ลีขาวอมเขยี ว กล่นิ หอม ชอ่ ดอกแน่นด้านบนแบน ออกทปี่ ลายกง่ิ
ยาว 10-25 ซม. กลีบคอก +5 มม. 5 กลีบโคง้ กลับ เกสรตัวผู้ 10 อัน สน้ั ยาวสลับก้น
ก้านเกสรตัวเมยี เรียวเล็ก แคบลงทฐ่ี าน ผล 0.5-1 ชม. สีเขียวอมเหลอื ง สกุ สแี สด หรอื
สึน้ําเงินเข้ม กา้ นผลส้ัน เรยี บเป็นมันมี 3 เมลด็
หมายเหตุ กระจายในชน้ั ล่างของปาทบึ หรือก่ึงโล่งแจ้ง ที่คล้ายกน้

194M falcatum ไมต้ ้น สงู ถงึ 11 ม. ใบยอ่ ย 4-6 คู่ รูปไข่แคบ ฐานกลม ขอบใบ
เรยี บหรือมีซ่ีจักเลก็ ๆ ใบไม่มขี น ชอ่ ดอก

ยาว 3-4 ซม.

195Af. hirsutum ไมพ้ มุ่ สูงถึง 3 ม.

ใบย่อย 5-12 คู่ ตา้ นลา่ งมก้ มขี นหนาแนน่

ชอ่ คอก 2-6 ชม. ทุกสว่ นของพืชมขี นลี
นํ้าตาล ผลไม่มกี า้ น

™6Clausena excavata

var. excavata

ขี้ผ้ึง หมี่ r

I I M I IJ I I I I
Illi I I ■ Mil

ไม้พุม่ นอ้ ยท่จี ะถงึ 5 ม. ใบ 20-60 ชม. แบบ
ขนนกปลายคี่ ใบยอ่ ย 7-15(20) คู่ เกอื บจะ

ดรงกันข้ามหรอื เรียงแบบสลบั ขนาด
2.5-12 X 1.8-4 ซม. รปู ไข่หรือรูปหอก สอบ
เขา้ ทป่ี ลาย ฐานใบเบีย้ ว กา้ นใบย่อยด้านขา้ ง
0.1-0.2 ซม. ก้านใบยอ่ ยทีป่ ลายยาวกว่ามาก

ดอก 0.7-1 ซม. เป็นช่อแตกแขนงรูปพรี ะมิด
ออกที่ปลายกิง่ ก้าน และซอกใบบน ๆ ชอ่ ยาว

10-30(45) ซม. ตาดอกกลม กลีบดอก 4 กลบี
เกสรตวั ผู้ 8 อนั สนั้ และยาวสลับกนั ก้าน

ชูเกสรพองออกทฐี่ าน ก้านเกสรตวั เมยี 1-2

มม. อ้วน ปลายเลก็ ผล 0.7-2 ชม. ลขี าว
หรอื ชมพอู ่อน รูปไข่ ผลออ่ นมีขนเล็กน้อย
ผลแกเ่ กลีย้ ง มตี อ่ มเป็นจดุ และฉาํ่ น้าํ เมลด็

1-2 เมล็ด หมายเหตุ พบในปาดบิ และ
บริเวณปาผลัดใบท่มี กี ารรบกวนนอ้ ย ใบ
เมอื่ ขยจี้ ะมกี ลิ่นสาบ ๆ

104

197Zanthoxylum rhetsa RUTACEAE
105
ไมไ้ มผ่ ลดั ใบ สงู ถงึ 35 ม. เรอื นยอดโปรง่
แผก่ วา้ ง ลำตน้ ยาวและตรง เปลอื กตน้ สีเทา
ออ่ น มีหนามอ้วนแขง็ ยาว 1.2-2.5 ชม.
เานรูปกรวย เปลือกชน้ั นอกบาง เปลอื ก
ชนในลคี รมี อ่อน ใบ 15-63 ชม. แบบขนนก
ช้ันเดยี ว เรยี งแบบสลับ ใบย่อย 5-14 คู่
ขนาดใบยอ่ ย 7-18 X 2.5-6 ซม. ใบยอ่ ยท
ปลายใหญ่สุด ^านใบไม่สมมาตร ขอบใบ
เรียบ ใบแกเ่ กล้ียง มกั จะมีแตม้ สแี ดงตาม
ขอบใบและก้านใบ ดา้ นลา่ งมีต่อมเล็ก ๆ
หนาแน่น เม่ือขย้จี ะมีกลนิ่ เสน้ ใบข้าง 8-15
คู่ จรดก้นทขี่ อบใบ ก้านใบร่วม 3-13 ชม.
พองออกท่ขี อ้ เปน็ ร่องและมีหนาม ดอก
±0.2 ชม. สเิ ขยี วออ่ น มกั แยกเพศ ชอ่ ดอก
ยาว 8-20 ซม. ออกทปี่ ลายก่งิ กา้ น กลบี
เลย้ี งและกลบี ดอก ชัน้ ละ 4-5 กลบี ดอก
ตัวเมยี ขนาดเลก็ กว่า ปลายกา้ นเกสรตัวเมีย
อยูด่ ้านขา้ ง เกสรดว้ ผู้ 4-5 อนั มีหมอน
รองดอกสเี หลืองอ่อน ผล กลม 0.6-0.9 ชม.
เปน็ ชอ่ กวา้ ง มถี ึง 100 ผล ผวิ เปน็ จดุ ๆ
คลา้ ยลกู กอล์ฟ แตกไดเ้ ปน็ 2-5 สว่ น แตล่ ะ
ส่วนมเี มล็ดลีดำ 1 เมลด็ ผลออ่ นสีเขียว
อ่อน มีตอ่ มสเี ข้ม เมอื่ สกุ สชิ มพูหรือแดง มี
เนือ้ บาง กลิน่ คลา้ ยนํา้ มะนาว
หมายเหตุ พบประปรายในท่ชี ุ่มชื้น ที่คลา้ ยกัน

^z.acanthopodium ไมพุ่มรอเลอี ย
มีหนามแบน ๆ ก้านใบมีปีก ขอบใบหยกั
กลม ๆ ช่อดอกส้นั ออกในซอกใบ กลบี
ดอก/กลีบเล้ียงไม่ต่างก้น
199z. nitidum ไมพ้ มุ่ รอเลอื้ ยใบย่อย
2-4 คู่ ดา้ นลา่ งไมม่ ขี น กลบี ดอกและกลีบ
เลยี้ งต่างกน้ กลีบดอก ไมม่ ขี น ผลมกี ลนิ่
หอมมาก
200Z. evodiaefolium ใบม่อย 3 ใบ หรือน้อยทเ่ี ป็นใบเดย่ี ว

201Z. myriacanthum ไม้ต้นสูงถงึ 20 ม. ใบยอ่ ย 2-10 คู่ ปลายใบแหลม ก้านใบ
0.5-0.7 ชม. ชอ่ ดอก ยาว 15-25 ชม. กลีบดอกและเกสรตว้ ผอู้ ยา่ งละ 5 ผลกว้าง
2.5-6.5 มม. มี 1-3 ส่วน เมล็ดสีดำเปน็ มัน

SIMAROUBACEAE

เปน็ วงศ์ขนาคเล็ก กระจายตามแนวศนู ยส์ ตู ร
ประมาณ 110 ชนดิ ทว่ั โลก พบ 5 ชนิด ทาง
ภาคเหนอื ไม้ผลัดใบหรือไม่ผลัดใบไมม่ ียาง
(Ailanthus มียางสีแดง) ใบ เรยี งแบบวน
รอบ ใบประกอบที่มใี บย่อยตรงกนั ขา้ ม
ดอกเพศเดยี วหรอื สมบูรณ์เพศเปน็ ชอ่ ออก
ในชอกใบ กลบี เลี้ยง 3-5 กลบี เชื่อมกนั ที่
โคน กลีบดอก 3-5 กลีบ เกสรตัวผู้ 5-10
อัน หมอนรองขนาดใหญ่ ผล มเี นอ้ื (ยกเว้น
Ailanthus) อยูเ่ ป็นกลุ่ม 1-5 ผล ซึ่งพฒั นา
มาจาก 1 ดอก มหี ลายชนิดทม่ี เี ปลือกรสขม
ใช้เป็นยากลางบ้าน

2Q2Ailanthus triphysa

ไม้ผลัดใบ สูงถึง 30 ม. กงิ่ ทอดขน้ึ มเี รอื น
ยอดโปรง่ เปลือกตน้ สเี ทาออ่ น ผวิ เรยี บ
เปลือกชนั้ ในมียางสแี ดง ใบยาว 30-70 ซม.
เปน็ ใบประกอบแบบขนนก ใบออกเป็นกลมุ่
ท่ีปลายกง่ิ ใบยอ่ ย 9-13 คู่ 5-12 X 1.5-5 ชม.
ฐานใบสองข้างไม่เท่ากนั ผิวด้านลา่ งมักมี
ขนส้นั ๆ โดยเฉพาะบนเส้นใบ มตี ่อมกระจาย
อยู่ตามซอกของเสน้ ใบ กง่ิ กา้ นมรี อยหลุด
ของใบ ไมม่ ีหูใบ ใบแก่เปลี่ยนเป็นสแี ดงเขม้
ดอก 0.5 ชม. ลเี ขียว-เหลือง ออกเปน็ กลม่ ท่ี
ชอกใบ ชอ่ ดอกยาว 20-60 ซม. กลบี เลีย้ ง
1 มม. รปู สามเหลย่ี ม ปลายมี 5(8) แฉก
กลีบดอกแยก 5(6) ดอกแยกเพศแยกต้น
ดอกต้วผู้มเี กสร 10 อัน ติดอยใู่ ตห้ มอนรอง
ดอก ดอกตวั เมียมกี ้านเกสร 2-5 อัน ปลาย
ใหญ่เปน็ พู ผล 5-8 X 1.8-2.5 ซม. มกั จะ
ออกเปน็ คู่ ผลอ่อนมลี ายเสน้ สีชมพูมากมาย
ผล รูปขอบขนาน มปี กี บางห่อหุ้ม 1 เมล็ด
ที่แบน ปีกอ่อนสีชมพู มีลายเสน้ หนาแนน่

หมายเหตุ พบในปาโลง่ แจง้ จาก จ. ลำปาง
ลงไป บางครง้ั เปน็ ไม้ปลกู

106

2Q3Picrasmajavanica SIMAROUBACEAE

กอมขม ดีงูสนั & 107
IrnI HBMMOMJIZlrlmi พ k

ไมโม่ผลัดใบ สงู ถึง 20 ม. กงิ่ กา้ นบอบบาง

เปลอื กตน้ สีนา้ํ ตาลเรียบและบาง ใบ 15-25

ซม. ใบประกอบแบบขนนก มีใบย่อย 2-4 คู่

ขนาด 7-13 X 2.5-4 ชม. ผิวเรียบเป็นมัน
เส้นใบขา้ ง 3-8 คู่ ทอดโค้งชัน ใบอ่อนสีชมพู

มหี ูใบขนาดใหญ่ 7-25 มม. หลดุ รว่ งง่าย
และท้ิงรอ่ งรอยไว้ชัดเจน ดอก 1-1.5 ซม. ลี

ขาวออกเขยี วหรอื เหลอื งอ่อน ออกเปน็ กลุ่ม
ในชอกใบ กลบี เลยี้ งรปู สามเหล่ยี มมี 4 แฉก

ยาว 1 มม. กลบี ดอก 4 กลบี ปลายแหลม
โค้งกลบั มีสนั เห็นชัดเจน เกสรตวั ผู้ 4-5
อันแยกก้น เกสรยาวกวา่ กลบี ดอกในดอก
ตัวผู้ ส้ันและเปน็ หมันในดอกตัวเมยี หมอน

รองดอกมี 4 พู ดอกตัวเมีย กา้ นเกสร มี 4
อัน ปลายแหลมจรดกน้ ผล 0.9-1.2 ชม.
กลม ลขี าวแดง หรอื ฟา้ มเี น้ือบาง ๆ เปน็
กลมุ่ 2-4 ผล บนฐานรองดอกทข่ี ยายตัวขนึ้
มา (torus) มีกลีบเลี้ยงลเี ขียวสดรองรบั

หมายเหตุ พบท่วั ไปในท่ีมรี ม่ เงา

204Eurycoma longifolia

ปลาไหลเผอื ก \

203

ไม้พุ่มท่ีมกี ิง่ กา้ นเล็ก ๆ หรือไม้ยืนด้นขนาด
เลก็ ท่มี กี งิ่ กา้ นต้งั ตรง ใบ 50-100 ชม. ใบ

ย่อย 20-30 คู่ แต่ละใบ 5-12 X 1.2-3 ซม.
ด้านลา่ งมนี วลสีเงินปกคลุม ดอก 0.5 ซม.
สแี ดง/ม่วงเข้มออกเปน็ กลุ่มหอ้ ยลงมาจาก
ชอกใบ กลบี คอกแหลม 5 กลีบ ดอกตวั ผู้
มีเกสร 5(6) อนั ไม่มีหมอนรองดอก คอก
สมบรู ณ์เพศ มกี ้านเกสรตัวเมยี ยาว ปลาย
ใหญ่มี 5-6 พู รังไข่มีพลู กึ 5 พู ผล 1.2-2
ซม.ขอบขนานปลายเป็นจงอยสัน้ ๆ เปลยี่ น
จากเหลืองเป็นแดง บางครัง้ แตกออกได้

หมายเหตุ ไม่ค่อยพบ

2SQIM5BArRuOcUeBaAmCEoAlElis

ราชดัด AM

Fffm IIIII rA

ไม้พมุ่ หรอื ไมย้ นี ตน้ ขนาดเล็ก สงู ถงึ 8 ม.
เปลือก ตน้ สีนํา้ ตาลแดง ผวิ แตกเลก็ น้อย
เปสอี กชั้นในสขี าว ใบ 20-60 ชม. ใบประกอบ 3
ใบ หรอื แบบขนนกปลายคี่ ใบยอ่ ย 2-4(6) คู่

ออกตรงกนั ข้าม ใบขนาด 5-9(16) X 1-3 5(8)
ชม. รูปไข่ปลายแหลม ขอบเรยี บ ด้านล่าง
เรียบหรือมีขนเลก็ น้อย เสน้ ใบขา้ ง 4-9 คู่ ไม่
ขนานกนั และไม่จรด ขอบใบ ก้านใบยอ่ ย 0.3-
0.5 ชม. กา้ นใบทป่ี ลายยาว 1.5 ซม. ดอก เล็ก

มาก ลเี ขยี วออ่ นเป็นชอ่ ยาวเรียว (spike) ออก
ทชี่ อกใบแต่ขนาดชอ่ ส้นั กวา่ ใบ กลีบเลย้ี ง 5
กลบี มีขนทฐ่ี านกลบี เกสรตวั ผ้ลู เี ข้ม มหี มอน

รองดอกตรงกลาง ผล 0.7-1.3 ชม. แดงหรือ
สม้ มี 1-2(3) ผล อยู่รวมกนั ก้านยาว 0.4-1
ซม. ผลมีชนั้ หุ้มเมล็ดแข็ง 1 หนว่ ย มีเนอื้ หุ้ม

บาง ๆ ก้านผล 0.4-1 ชม.
หมายเหตุ พบทัว่ ไปตามชายปา ท่ีคล้ายกัน

206BJavanica ใบย่อยที่ขอบใบมซี ี่ เส้น
ใบข้างขนานกนั 6-15 คู่ และไปจรดท่ีขอบใบ ผล
ขนาดเลก็ กว่า 0.4-0.5 ซม. ก้านยาว 0.2-0.6 ชม.

207Harrisonia perforata

คนทา หนามจ้ี A A.

m1111เ1พ11111 L■U■ 1111 m

ไม้พุ่มมีก่ิงกา้ นออกไมเ่ ป็นระเบียบ มหี นาม

ใหญ่และส้ัน ใบ 6-20 ชม. ใบประกอบแบบ

ขนนกปลายค่ี ใบย่อยออกตรงกันข้าม 3-5 คู่

ใบย่อยขนาด 1.3 X 0.5-1.5 ซม. ขอบใบเป็น
ช่เี ลก็ น้อยดา้ นลา่ งเรยี บหรือมขี นบาง ๆ กา้ น

แผเ่ ป็นปีกแคบ ๆ กา้ นใบย่อย <2 มม. ไม่มีหู

ใบ ดอก ไ.5 ชม. ดอกสมบรู ณ์เพศขนาดเล็ก
ออกเปน็ กลมุ่ ในชอกใบดา้ นบน ๆ หรือปลายก่ิง

กลีบดอก 4-5 กลีบบานออก ปลายแหลม ผิว
ดา้ นนอกสีแดงเขม้ ดา้ นในสเี ขียว เกสรตัวเมีย
8-10 อนั ตดิ ทข่ี อบของหมอนรองดอกทเ่ี ป็นรปู

จาน ก้านรเู กสรตวั เมีย 4-5 อนั ยาว 5-8 มม.

ปลายสุดเป็นปมุ ผล 2-2.5 ชม. กลมเป็นพู

เล็กนอ้ ย มีเมลด็ 3-5 เมลด็ แบน ๆ
หมายเหตุ พบทว่ั ไป ขึ้นในท่โี ลง่ และทีร่ กร้าง

108

IRVINGIACEAE วงสก์ ระบก IRVINGIACEAE
วงศ์เลก็ ๆ ทว่ั โลกมเี พยี ง 8 ชนิด และพบ
1 ชนดิ ในเมอื งไทย มักจะรวมไวใ้ นวงศ์ 109

Simaroubaceae

2^Irvingia malayana

กระบก มะมน่ื A

I I 1I 1WI EI LI.MILLJ’I1นI ’Ml

I I

ไมไม่ผลดั ใบหรอื กึง่ ผลดั ใบขนาดใหญ่ สูง

ถงึ 35 ม. เรอื นยอดทึบและแผก่ วา้ งลำต้น
หนา มีพพู อนขนาดใหญ่ เสน้ ผ่าศูนยก์ ลาง
ถึง 200 ชม เปลือกต้นสนี า้ํ ตาลเทาออ่ น
เปลือกชัน้ ในสสี ม้ อ่อน ใบ 7-12 X 2.5-5 ชม.
ใบเดยี่ ว เรียงแบบวนรอบ รูปมนรี ปลาย

แหลม ขอบใบเรียบ ใบแก่ผวิ เรยี บ ดา้ น
บนเขียวเข้มเปน็ มัน ดา้ นลา่ งมกั จะมนี วล
ลเี ชียวเทา เสน้ ใบขา้ ง 8-12(16) คู่ กา้ นใบ
0.8-2 ซม. ตาใบเรียวแหลมมีหูใบ ลักษณะ
เปน็ กรวยยาวหมุ้ แต่จะหลุดร่วงงา่ ย ทิ้ง
รอ่ งรอยเป็นวงแหวนบนก่งึ ดอก +0.6 ชม.
สีขาวอมเขยี ว เปน็ กลุ่มช่อสนั้ ๆ ในซอกใบ
ดอกมกั จะออกกอ่ นที่จะเกิดใบชดุ ใหม่
ดอกร่วงอยา่ งรวดเร็ว กลีบเล้ยี ง 5 กลีบ
เชื่อมก้น กลีบดอก 5 กลบี ยาวเปน็ 3 เท่า
ของกลบี เล้ียง เกสรตวั ผู้ 10 อัน ตดิ กบั

ขอบนอกของหมอนรองดอก ผล 4-6 ชม.
สิเขยี วเปลีย่ นเปน็ สิเหลอื งเมอ่ื สกุ ภายใน
มีเนือ้ สีสม้ ผลห้อยโดยมีกา้ นยาว ๆ คลา้ ย
กบั มะมว่ งขนาดเลก็ ชั้นทมุ่ เมล็ดแขง็ ภายใน

มี 1 เมลด็

หมายเหตุ พบไม่มาก บางครง้ั เปน็ ไมช้ นดิ
คอ่ นขา้ งเดน่ ในปาชน้ื ผลัดใบ ภายหลงั จากไม้
อ่ืน ๆ ที่มคี า่ ถูกตัดออกไป ท่ีคลาั ยกน้

Mangifera spp. มะมว่ ง มใี บขนาดใหญก่ ว่า
ไม่มีหูใบและไมม่ รี อ่ งรอยวงแหวนบนกง่ึ

OCHNACEAE
วงศ์ขนาดเล็ก ท่ัวโลกพบ 370 ชนดิ ใน
ภาคเหนือ พบเพยี ง 1 ชนดิ

2Q9Ochna integerrima

กระแจะ &างนา้ ว

ไมผ้ ลดั ใบขนาดเลก็ สูงถึง 10 ม. กิ่งก้านแผ่
ขยายออก สำด้นคดงอ เปลอื กสีนีา้ ตาล
อ่อน มีรอยแดกลึก ๆ ใบ 8-18 X 4-7 ชม
ใบเดี่ยว ขอบใบหยักเป็นซเี ล็ก ๆ ไมส่ มํา่
เสมอ ใบแกเ่ ขยี วหม่น เหนยี ว (leathery)
ผวิ เรียบ เสน้ ใบข้าง 7-15 คู่ หักโคง้ งอ และ
มเี สน้ ระหว่างกลาง ไมจ่ รดกน้ กา้ นใบยาว
0.3-1 ชม. มหี ใู บเลก็ ๆ หลดุ ร่วงงา่ ย ตาใบ
มีใบเกลด็ เล็ก ๆ เรียงติด ๆ ก้นปกคลุม
ใบเกล็ดน้ีหลดุ รว่ งง่าย ท้ิงรอ่ งรอยไวบ้ น
ก่งิ ก้าน ดอก 3.5-5 ชม. สเี หลึองสดใส ออก
เป็นชอ่ บนก้านสัน ใกล้ปลายกง่ิ ท่ีไมม่ ีใบ
กา้ นดอก ยาว 1.2-3 ชม. ฐานรองดอกพอง
นูน กลีบเลยี้ ง 5 กลบี ยาว 1-1.6 ชม. กลีบ
ดอก 5-6 กลีบ ยาว 1.5-2.5 ชม. กลีบบอบ
บาง หลดุ รว่ งง่าย ฐานกลบี แคบ เกสรตวั ผู้
25-60 อัน อบั เรณูรูปขอบขนาน ขนาดยาว
เท่ากบั กา้ นช กา้ นเกสรตัวเมยี ดีดกับฐานของ
รงั ไข่ ปลายแยก 6-10 แฉก สนั ๆ ผล
0.7-1.1 ชม. สเี ขยี วเมือ่ สุกเปลย่ี นเป็นดำ
กลมหรือรปู ไข่กลบั ผลมกี า้ นเกสรตวั เมยี
คงเหลอื อยู่ และมกี ลืบเลยี้ งสแี ดงสดเจรญิ
ตามมารองรับ ช้ันทุ้มเมล็ดแข็งขนาดใหญ่
มเี นื้อบาง ๆ ทุ้ม
หมายเหตุ พบมากในบรเิ วณกงิ่ โลง่ แจง้ ม้ก
จะอยใู่ นปาเตง็ รงั หรอี ปาสน ท่ีคล้ายกัน
Dillenia spp. มีกลบี ดอกบอบบางสีเหลือง
เกสรตัวผู้มากมาย แต่ตา่ งทีม่ ีเกสรตัวเมีย
เปน็ กลมุ่ อยูต่ รงกลางดอก เสน้ ใบขา้ งทอด
ตรง และผลทไี่ ม่มีกลีบเล้ยี งสีแดง

110

BUR8ERACEAE

BURSERACEAE

มีประมาณ 540 ชนดิ ในเขตศนู ย์สตู ร พบ
ในภาคเหนอื 3 สกุล 7 ชนดิ ไมผ้ ลดั ใบ มี
น้ํายางในเปลอื ก บางคร้งั มใี นใบและผลด้วย

ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี เรยี งแบบ
สลับ มักจะเป็นกล่มุ ท่ีปลายกง่ิ ฐานของ

กา้ นใบประกอบพองออก ใบแก่สีแดงเข้ม

ดอกเล็ก แยกเพศ แยกตน้ (ยกเว้น garuga)
กลีบดอกและกลบี เลีย้ งอย่างละ 3 หรอื 5

กลบี ไม่ซ้อนก้น เกสรตวั ผู้ 8-10 อนั
มีหมอนรองดอก ผล เหนยี วหรอื มเี น้ือ

ช้ันหุ้มเมล็ดแขง็ ไมแ่ ดก พบทวั่ ไปในปาดิบ
และปาผลดั ใบระดับตํ่า ประโยชน์ เนอื้ ไม้

คุณภาพดีและยางไม้มีคา่

™Protium serratum

มะแฟน ปี ด^ึ Aa
I□—TnzMUJMJd1z1 mU 1/MAA

ไม้ผลัดใบระยะส้ัน ๆ สูงถงึ 30 ม. ลำดน้

ส้ัน กิง่ แผ่ขยายออก เปลือกตน้ ลีเทาอ่อน

เมอื่ อายมุ ากข้นึ เปล่ียนเป็นสีนาื้ ตาลแดง มัก

จะมีรอ่ งแตกลกึ ตามยาว เปลือกช้นั ในมี

นํา้ ยางสีชมพสู ้ม ใบยอ่ ย 2-4(5) คู่ ที่เรียง

เกือบจะตรงกน้ ขา้ ม ขนาด 6-13 X 3-4 ชม.
น้อยท่จี ะถงึ 18 X 5 ชม. ขอบใบเรียบ หรือ
มีชห่ี ยกั เล็กน้อยทป่ี ลายใบ ใบอ่อนมขี น

สีเทากระจาย ใบแก่เรียบและเป็1นมนั กา้ น
ใบยอ่ ยด้านข้าง ยาว 0.9-1.2 ชม. กา้ นใบ
ย่อยของใบปลายยาว 2.5-4 ชม. ไม่มหี ูใบ
ดอก 0.3-0.4 ชม. สีเขยี วออ่ นเป็นกลุม่ ใน
ชอกใบบน ๆ ก้านดอกย่อยยาว 0.6-1 ชม.
กลีบเล้ียง 5 กลีบ +0.5 มม. กลบี ดอก 5
กลบี ใหญ่กว่ากลีบเลี้ยงมาก ปลายกลบี

แหลมโค้งเล็กนอ้ ย เกสรตวั ผู้ 10 อัน ก้าน
เกสรตัวเมยี สน้ั 1มาก รังไข่มีหมอนรองดอก

แบน ๆ เป็นวงแหวนส้อมรอบ ผล 0.6-2
ชม. สเี ชยี วเหลืองเมือ่ สุกเปลยี่ นเปน็ สแี ดง
แก่ แล้วเปน็ ลีดำ ผลกลมมักจะเป็นพตู นื้ ๆ
2-3 พู ภายในฉาํ่ น้ํามี 1-3 เมล็ด (pyrene)

หมายเหตุ พบทัว่ ไปและมีการกระจายกว้าง
ขวาง ในปาดบิ /ผลัดใบท่ชี มุ่ ข้ึน

B21U1RGSaErRuAgCaEApEinnata

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 20(30) ม. โคนลำต้นแผ่
ขยายออก เปลือกตน้ สีเทาออกชมพหู รอื
เทาน้าํ ตาล มีรอยแตกตน้ื ๆ เปลือกด้านใน
สคี รมี มีเส้นรว้ิ ชมพแู ละมนี ํา้ ยางสชี มพู ใบ
30-45 ชม. มีใบยอ่ ย 3(6)-10 คู่ ขนาด 5-10 X
2-4 ชม. ขอบขนานหรือรปู หอก ฐานใบสอง
ข้างไม่เทา่ กัน ยอดออ่ นมีขนปกคลมุ หนา
แน่น ใบยอ่ ยท่แี ก่มขี นสขี าวส้ัน ๆ โดยเฉพาะ
ด้านลา่ ง ก้านของใบย่อยด้านขา้ งสัน้ มาก <0.2
ซม กา้ นใบของใบย่อยบนสุดยาว 1.2-1.5
ซม. ไมม่ หี ใู บหรอื นาํ้ ยาง ดอก 0.6-1.0 ชม.
สีเหลอื งอ่อน หรอื ชมพู กา้ นดอกยาว 0.1-0.3
ซม. ก้านดอกร่วมยาว 2-6 ชม. ดอกจะออก
กอ่ นใบออ่ นชดุ ใหม่ กลบี เลยี้ งและกลบี ดอก
อยา่ งละ 5 ปลายแหลม เกสรตว้ ผู้ 10 อัน
ติดอยู่ที่ยอดของฐานรองคอกรูปหรงกระบอก
ทตี่ อนบนใหญ่กวา่ ฐานเลก็ น้อย กา้ นเกสร
ตัวเมยี ปลายแยกเปน็ 5 พู รังไขม่ ขี นปกคลุม
ผล 2-2.5 ชม สเิ ขียวเหลือง รูปรา่ ง กลมมน
ภายในฉ่ํานา้ํ และมีเมล็ดแขง็ 2-5 เมล็ด

(pyrene)

หมายเหตุ พบมากในปาเบญจพรรณท่มี ไี ผ่
ที่คลา้ ยกน้ 2 ชนิด จากรายงานของประเทศ
ใกลเ้ คยี ง

212G. floribunda var. gamblei ก้าน
ใบมนี ้ํายาง บางทมี หี ใู บท่ีฐานของใบย่อยคู่
ลา่ งสดุ ดอก 0.4-0.6 ซม. ออกเป็นกลมุ่ ช่อ
ยาว (11) 18-37 ชม. ก้านดอกรว่ ม (6)9-14
ชม. ฐานรองดอกเปน็ รปู ถ้วยทีม่ ีส่วนบนกวา้ ง
ผล 0.5-1.2 ชม.

213G. pierrei มีใบคล้ายกบั G. flori-
bunda แต่ดอก 0.6-0.8 ชม. เป็นกล่มุ ช่อ
ยาว 6-17 ซม. ก้านดอกร่วม 1-7 ชม. ฐาน
รองดอกทรงกลม ตรงกลางกว้างทสี่ ุด ผล
1.2-3 ชม.

112

2™Canarium รนbulatum BURSERACEAE
113
มะกอกเกลอ้ื น มะเล้ืม A

II II II WLLIU II fI lI • /A
I I MM I
AHA

ไม้ผลัดใบ สงู ถึง 20 ม. ลำตน้ ต้งั ตรง เรือน

ยอดกลม เปลอื กดน้ สนี ํา้ ดาลเทาถงึ เทาแก่

เปลอื กชน้ั ในสีนา้ํ ตาลอ่อนมีขดี เสน้ ขาว ๆ

และให้น้าํ ยางใส ซ่ีงจะเปล่ยี นเป็นสีออกดำ

ใบยาว 20-45 ซม. ใบยอ่ ย 2-5 คู่ ขนาด
6-14(21) X 3-6(12) ชม. ฐานใบเบยี้ ว ขอบ
ใบเปน็ ซ่หี ยกั ละเอยี ด กิ่งอ่อนมขี นสนี ้าํ ตาล
อมส้มหนาแน่น ใบแกเ่ กลีย้ งหรอื มขี นหา่ ง ๆ

โดยเฉพาะดา้ นล่าง กา้ นของใบย่อยต้านขา้ ง
ยาว 1-2 ซม. ของใบยอ่ ยบนสดุ ยาว 2.5-5
ซม. กา้ นใบร่วมมีหูใบแคบ 1 คู่ ขนาด 10-25
มม. ใบแก่สีแดงเขม้ ดอก 0.7-1.1 ชม. สี
ครีมเป็นกล่มเล็ก ๆ ในชอกใบ ชอ่ ยาว 7-25
ซม. กลีบเล้ียงยาว 2.5-3.5 มม. แยกเปน็ 3

พู มีขนนุม่ ทงั้ 2 ดา้ น กลบี คอก 3 กลบี
ยาวเป็น 2-3 เทา่ ของกลีบเล้ียงตดิ ก้นท่ฐี าน
เกสรด้วผู้ 6 อนั เชือ่ มกนั ที่ฐานเป็นทอ่ สัน้ ๆ

ผล 2.8-3.5 ชม. ช่อยาว 2.5-8 ชม. สีเขียว
เหลอื ง รูปไข่ ปลายแหลม หนา้ ตัดตามขวาง
เปน็ สามเหลยี่ มมยี างสีสม้ อ่อน ชนั้ ห้มุ

เมล็ดแขง็ มาก ภายในมี 3(2) เมลด็

หมายเหตุ พบเสมอในปาก่ึงโลง่ ทม่ี ีไผ่ ท่ี

คลา้ ยกนั

215C. strictum ใบย่อยด้านล่างมักจะมี
ขน หใู บยาว 7 มม. ร่วงไว ดอกเปน็ กลุ่มชอ่
ยาว 15-40 ชม. กลบี เลี้ยง 4-5.5 มม. เกสร
ต้วผเู้ ชื่อม 3/4 ของความยาว ผล 3.2-4.5

ชม. ชอ่ ยาว 10-20 ชม. รปู มนรี หรอื รปู ไข่
กลับปลายท่ทู งั้ 2 ด้าน ชน้ั หุม้ เมล็ดแขง็
มี 1(2) เมลด็ มถี ิ่นท่อี ยู่เชน่ เดยี วกบั

c.subulatum แตพ่ บน้อยกว่า สว่ น

216C. euphyllum ใบ 60-90 ชม. ขอบ
ใบย่อยมซี ี่หยักตืน้ ๆ หรอื เกือบไม่มี ยอด
อ่อนมีขนละเอยี ด ใบแกเ่ หนยี ว เรยี บเกล้ยี ง
ไม่มีหใู บ ชั้นหุม้ เมลด็ เปน็ สามเหล่ียม ไม่
คอ่ ยพบ ข้ึนในปาดบิ เขา

MELIACEAE วงค้สะเดา

มี 565 ชนิดทว่ั โลก กระจายเกอื บเฉพาะในเขตศนู ยส์ ตู ร ในภาคเหนือพบ 12 สกุล อย่างนอ้ ย 20 ชนดิ ไมผ่ ลดั ใบหรอื ผลดั ใบ
ระยะสนั้ มักไม่มยี างขาวหรือนํ้ายาง ใบประกอบแบบขนนก เรียงแบบสลับและวนรอบกิง่ ใบยอ่ ยดเหมอื นจะอยตู่ รงกนั ข้าม มกี า้ น
ใบยอ่ ยส้นั ไมม่ หี ใู บ ดอกมกั จะขาวหรือเหลือง ดอกสมบรู ณ์เพศ อยู่เป็นกลุ่มช่อในซอกใบ กลีบเลยงเป็นรูปก้วยปลายแยกเป็น 3
พู กลีบดอกมักมขี นาดเลก็ แยกก้น 3-7 กลบี กลีบแคบและโค้งงอดา้ นหลงั เกสรตวั ผู้มกั จะเชอื่ มตดิ เป็นลกั ษณะเฉพาะท่กี ลมหรอื

เปน็ หลอด อบั เรณูอยูป่ ลายบนหรอื อย่ดู า้ นใน รงั ไขอยเู่ หนือฐานรองดอก ภายในมี 1-5 ชอ่ ง ก้านเกสรตัวเมีย 1 อนั มีหมอนรอง
ดอกล้อมรอบ แยกออกเปน็ 2 วงศย์ ่อย คือ Milioideae ชงสมาชิกส่วนใหญอ่ ยใู่ นบา้ นเรา มผี ลเหนียว เมล็ดไมม่ ีปกี มเี น้ือ (aril)

ทุ้มเมลด็ ตาใบไม่มใี บเกล็ดทุม้ วงศย์ ่อย Swietemoideae มีผลแหง้ และแตกได้ เมล็ดมีปกี ดาใบมีใบเกลด็ ท้มุ มีการกระจาย
ท่ัวไปในปาชน้ื ระด้บตํา่ จะหายากทรี่ ะดับสูงกว่า 1000 ม. สมาชกิ มหี ลายชนิดเปน็ ไม้ทีม่ คี า่ เช่น มะฮอกกานี (รพietenia) จาก
อเมริกากลาง เปลอื กของไม้บางชนิดในวงศน์ ้ืมสี ารเคมบี างตัวที่มรี สขม ซึง่ ใชเ้ ปน็ สมนุ ไพรและกำจัดแมลง ที่รู้จักกน้ คอื สะเดา

(Azadirachta indica)

. (บประกอบแบบขนนก 2 ขน Azadirachta indica 222
. ใบปรรกลบแบบขนนกข้นั เดยี ว หรือ 3 ใบ

2. ใบย่อยโค้ง ขอบใบมขี ีห่ ยัก

2. ในยอ่ ยดรง ขอบใบเรยี บ
3. เกสรตัวย้เู ข่ือมติดกนั เปน็ หลอด

4. หลอดเปน็ ท่อยาว ดอกยาว 3-40 มม.

5. ใบประกอบ 3 ใบ

6. ใบด้านลา่ งมขี นชเี่ สนใบ Sandoricum koetjape227

6. ใบเรียบเกล้ยี ง ไมม่ ขี น Dysoxylon andamanicum225

5. ใบประกลบแบบขนนก

7. อับเรณตู ดิ กบั ขอบของทอ่ เกสร เมลด็ มรี เื ก Chukrasia232

7. อับเรณตู ดิ อยู่ดา้ นในของหลอด เมล็ดไม่มีใเก

8. ขอ่ ดอกยาว <10 ขม. ยลยาว <3 ขม. ยลไม่มเี นือ้ (aril)

Dysoxylon cochinchinense223

8. ขอ่ ดอกยาว >10 ขม. ยลยาว 3-0 ขม. มลมีเนื้อสแี ดง

9. ใบย่อย 3-0 คู่ ดอกยาว 10-12 มม. มล 3-5 ขม.

ตาโบรปู ช้อน Dysoxylon excelsum 224

9. ในย่อย (5)0-13 คู่ ดอกยาว 3-5 มม. ยล 5-0 ขม.

ปลายกานใบมกั จะมตงิ ต- Chisocheton siamensis™

4. หลอดเป็นท่ลกฺ ลม ดอกยาว 2-5 มม.

10. ใบและกง่ิ กาั นมเี กล็ดหรือขนรปู ดาว Aglaia228

10. ใบและกง่ิ ไมม่ ีเกลด็ หรือมขี นแบบทรรมดา

Aphanamixis polystachya 231 หลอดเกสรกลม
เกสรตวั ผู้แยก
3. เกสรตวั ย,ู่ แยกหรือเขื่คมเฉพาะทฐี่ าน

11. ใบย่อย ธ-1!1 คู่ เกสรดวั ยแั ยก เปน็ ไมใ้ หญ่ Toona234
ผลแห้งสีนํา้ ตาลเช้ม แตกได้ เมลด็ มีปีก 1

11.ใบยอ่ ย 1-7 ค^ เกสรตวั ย,ู่ 0-14 เขึ่อมกนั ที่ฐาน ไมข้ นาดเล็ก

12.ใบย่อย 1-3 คู่ใบและยลมขี น 217 Walsura

ใบประกอบปลายค่ี ก้านใบ

มชี อ้ ตอ่ และทองออก กลีบดอก 4-5 กลบี แผ่ขยาย เกสรตวั ผู้'ยาวกว่า
กลีบดอก หมอนรองดอกรูปวงแหวน ผลเหนยี วหรีอมีเน้อื ไมแ่ ตก

มี 1-2 เมลด็ มเี นือ้ (anl)

12. ใบย่อย 3-0 คู่ ไมม่ ขี น Trichina connaroides237

ใบดานล่างมนี วล ก่งิ ก้านมชี ้อทีทองออก ผิวเรยี บ สีนาื้ ตาลเชม้

12. ใบยอ่ ย 4-7 คู่ มักจะมขี น 218 Cipadessa baccifera

ใบยอ่ ย 7-7.5 ชม. กลีบดอก 5 เกสรตวั ผู้ 10 อ้น ปลายเกสรยาว แยกเปน็

2 แฉก กา้ นเกสรตวั เมยี ปลายแยก 5 แฉก ผลเปน็ 5 เหลยี ม 0.5-1 ชม.
สีชมทู/แดง/ม่วง ไม่แตก มี 5 เมลด็ ไม่มีเน้ือหุ้ม

114

2™Melia toosendan MELIACEAE
115
เกรียน เล่ียนดอกม่วง /

ไม้ผลดั ใบ สงู ถึง 25 ม. เรือนยอดโปรง่ แผ่
กิง่ กา้ นกว้าง เปลือกตน้ สีเทาอ่อนหรือสี
น้าํ ตาล เปลอื กชั้นในสคี รีม ใบประกอบ
แบบขนนก 2-3 ชน้ั ออกเปน็ กลมุ่ ทปี่ ลายกงิ่
มกี า้ นขนนกด้านข้าง 4-5 คู่ แตล่ ะก้านมีใบ
ย่อย 2-5 คู่ ใบยอ่ ย ขนาด 3.7 X 1.2-2 ชม
รปู ไข่ ขอบใบมักเป็นชี่หยักไมส่ มํ่าเสมอ ใบ
แกเ่ รียบ บางครงั้ จะมีนวลขาวด้านลา่ ง ก้าน
ใบย่อย 0.2-0.4 ชม ดอก 2.5-3 ชม สีขาวมี
แต้มสมี ่วงตรงกลาง เปน็ กลมุ่ ช่อออกท่ี
ปลายกง่ิ กลบี เลีย้ งรูปสามเหลย่ี ม มี 5-6
กลีบ กลีบดอกสขี าว 5-6 กลบี โค้งงอไปดา้ น
หลัง เกสรตัวผู้ 8-10 อัน ติดกน้ เป็นหลอด
มขี นาดยาวเทา่ กับกลบี ดอก ก้านเกสรตวั เมีย
ยาวเทา่ กบั หลอดเกสรตัวผู้ ผล 1.6-2 ชม.
สเี ขียว มี 6-8 พู แตล่ ะพูมีเนื้อบาง ๆ หุ้ม
ชัน้ หุ้มมล็คแข็ง 1 หนว่ ย
หมายเหตุ พบท่ัวไปในทีโ่ ล่ง ทค่ี ลา้ ยกัน
221M. azedarach เล่ยี นป้าน ขอบใบ
ของใบออ่ นมีหยักชัดเจน หลอดเกสรตวั ผู้
6 มม. สมี ่วง ผล 1.2 ชม. มี 4-5 พูเป็นไม้
จากตา่ งถิ่นที่น่ามาปลูก
220M.dubia เล่ยี นดอกขาว ขอบใบไมม่ ี
ช่หี ยักหรือหยักกลมตืน้ ๆ หลอดเกสรตว้ ผู้
3-4 มม. สขี าว ผล 2.5 ชม. มี 2-4 พู สว่ น
มากเปน็ ไมป้ ลกู โตเร็วมากเข้าใจว่าเปน็ ไม้
ท้องถ่นิ สายพันรหุ นึง่ ของ M. toosenden

222Azadirachta indica

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถงึ 25 ม. ใบประกอบแบบ
ขนนก ใบย่อย 4-6 คู่ ขนาด 4-7 X 1.5-2.5
ชม. ใบมักจะโค้ง ฐานใบไม่สมมาตร ขอบ
ใบมชี หี่ ยัก ใบแกเ่ รยบเกล้ยี งดา้ นบนเปน็
มนั ดอก<0.5 ชม. ขาวหรือเหลอื งออ่ น ช่อ
ดอกออกเป็นกลมุ่ ในชอกใบบน ๆ กลีบเลยี้ ง
กลม 5-6 พู กลีบดอกแคบ 5-6 กลบี หลอด

MELIACEAE
เกสรตัวผ้รู ปู ทรงกระบอก มอี บั เรณู 10 อัน
ด้านนอกเรียบ ดา้ นในมขี น กานเกสร
ตัวเมียยาวปลายแยกเปน็ 3-6 พู รงั ไขม่ ี
หมอนรองดอกรปู ถว้ ย ผล ไ.3-1.5 ซม. ชนั้
ทมุ้ เมลด็ แข็ง 1-2 หนว่ ย
หมายเหตุ พบทวั่ ไปในท่ีโลง่ แจง้ โดยเฉพาะ
ใต้ จ. ลำพนู ลงไปมกั จะปลูกท่วั ภาคเหนอื
ทีเปน็ ไมปาคือ var. fiiamensis ซึงมใี บ
ยอ่ ยขนาดใหญ่กวา่ ใบคอ่ นข้างจะสมมาตร
ดอกออกเปน็ กลุ่มใกลป้ ลายกิง่

^Dysuxylunไ cochinchinense

ไมไมผ่ ลดั ใบ สงู ถงึ 20 ม. เปลอี กตน้ ลเี ทา
แก่ มรี อยแตกต้ืน ๆ ใบ 18-40 ชม. ใบ
ประกอบแบบขนนกปลายคี่ ใบย่อย 3-5 คู่
เรียงตวั แบบสลับ หรอื เกือบตรงกนั ข้าม
ขนาด 7.5-15 X 2.5-5 ชม. ตาใบแหลมมีขน
ปกคลุมหนาแนน่ ใบแก่สเี ขยี วเขม้ เรยี บ
เกลี้ยงหรือมขี นเหน็ ไมช่ ัดเจน กาั นใบย่อย
0.4-1.0 ซม. ดอก 0.5-0.8 ชม. สเี หลอื งออ่ น
กลุ่มช่อดอกไม่แตกแขนง ยาว 3-10 ชม.
กลบี คอก 4 กลีบ หลอดเกสรตวั ผรู้ ปู ทรง
กระบอก มีอบั เรณู 8 อนั ตดิ อยู่ดา้ นใน
ก้านเกสรตวั เมยี มีหมอนรองแบน ผล +2
ชม. กลมมฐี านแคบ เหนียว เมล็ดสแี ดง 1
เมล็ด ไมม่ เี นือ้ ทุ้ม หมายเหตุ ไม่คอ่ ยพบ
ทคี่ ล้ายก้น 224D. excelsum ใบประกอบ
แบบขนนกปลายค่หู รือค่ี ตาใบรูปช้อน ดอก
1-2 ชม. สีครมี อ่อน กลมุ่ ชอ่ ยาว 30(100)
ชม. มีหมอนรองดอกเป็นท่อสงู ขึ้นมา 1/2
ของก้านเกสรตัวเมีย ผล 3-4 ชม. สีส้มเปล่ยี น
เป็นแดงเขม้ รปู ทรงกลม หรือแบบลกู ขา่ ง
ภายในแบ่งเป็น 4-5 เลยี้ ว เมลด็ มเี นื้อสแิ ดง
ทุ้ม (aril) 225 D. andamanicum ใบ
ยอ่ ย 1-2 คู่ 8-13 X 3.5-4.5 ซม. ไมม่ ขี น ก้าน
เปน็ สี่เหลี่ยม ดอก +8 มม. เป็นช่อยาวและ
แคบ 2.5-5 ซม. ก้านชอ่ มขี นเลก็ น้อย ไมม่ ี
กา้ นดอก รงั ไข่มขี นสีขาวหนาแน่น หมอน
รองดอกและก้านเกสรตัวเมยี สนั

116

22^Chisocheton siamensis MELIACEAE

ตาเสีฮ ยมมะกอก A 117

mI I ■jjTเ BI IBI CI I nI XI I r r\

ไมไมผ่ ลัคใบ สงู ถึง 30 ม. เรือนยอดแคบ
ใบเปน็ กลุ่มออกทปี่ ลายของก่ิงท่ีอว้ นสน้ั

เปลอื กตน้ สนี า้ํ ตาลเข้มหรือลเี ทา มีรอย

แตกต้ืน ๆ เปลือกชนั้ ในสคี รีม ใบ 35-70

ชม. เปน็ ใบประกอบแบบขนนก มใี บย่อย
5-9 คู่ ปลายใบมักจะเป็นต่มุ แทนทีจ่ ะเปน็

ใบยอ่ ย ขนาดใบยอ่ ย 12-28 X 4.5-7 ชม.

ขอบขนานหรอื รปู หอกปลายสอบเขา้ หากัน
ฐานใบสองข้างไม่เท่ากัน ขอบใบเรียบ ยอด
อ่อนมีขนสีน้ําตาลปกคลมุ หนาแน่น ใบแก่
เรียบ หรอื มีขนลนี าํ้ ตาลกระจายอย่หู ่าง ๆ บน

ก้านและเส้นใบคา้ นล่าง เส้นใบข้าง 10-15 คู่
ทอดจรดขอบใบ ก้านใบยอ่ ย 0.3-0.6 ชม.
ก้านใบรว่ ม 7-10 ซม. กง่ิ ก้านมีรอยก้านใบ

ดอก <0.5 ชม. ลขี าวหรือเหลือง ช่อดอก
ยาวเป็นกลุ่มหอ้ ยลง ออกในซอกใบหรอื
เหนอื ซอกใบบน ๆ ช่อดอกยาว 20-50 ซม.

ก้านดอกยอ่ ยยาว 0.2 ชม. ดอกลมู เปน็
หลอดเล็กยาว กลีบเลีย้ งเป็นรปู ถ้วยปลาย

4 แฉก ขนาดยาวเกอื บเทา่ กลบี ดอก กลบี
ดอก 4-6 กลีบ เรียง 1-2 วง เชอื่ มตดิ กบั
หลอดเกสรตัวผ้ทู ี่ฐาน หลอดเกสรตัวผเู้ ปน็

รูปทรงกระบอกขนาดยาวเทา่ กลบี ดอก อับ
เรณูมีขนยาวและสลบั กับติ่งเลก็ ๆ 6 อัน

ยอดเกสรตวั เมยี ยาว 17 มม. รังไข่ 1 มม.
มีหมอนแตไ่ มช่ ดั เจน ผล 5-8 ชม. สีแดงสด
หรอื เหลืองหม่นแกมชมพู ผลหอ้ ยจากกา้ นที่

ยาวมากถึง 70 ซม. ผลกลม แตกออกเป็น
2-5 เลย้ี ว แต่ละเลย้ี วมี 1(2) เมล็ด ชงึ่ มเี ยอ่ื

(aril) ลสี ม้ หอ่ ทมุ้ บางส่วน

หมายเหตุ พบประปรายในป่าดบิ ชนื้

M22E7SLIaAnCEdAoEricum koetjape

กระทอ้ น มะตน A

1□1TnKCI Q■■JX1E1E11Q1

ไมก้ ึง่ ผลดั ใบ สูงถึง 25 ม. เรือนยอดทึบรูป

ไข่แคบ เปลอื กต้นสีน้าํ ตาลออกชมพู ผวิ

เรียบ หรอื ล่อนออกเปน็ ชิน้ กลมบาง เปลอื ก

ภายในลีชมพู ใบประกอบมี 3 ใบยอ่ ย ออก
ใกล้ปลายกงึ่ ใบยอ่ ย 8-18 X 3.5-9 ซม. รปู

ไขก่ ว้าง ขอบใบเรียบ ใบอ่อนมีขนนุ่มปกคลุม
ใบแก่สเี ขยี วเข้ม ผวิ มันเรยี บมกั มีขนนมุ่ ท่ี
เส้นใบด้านล่างใบแก่เมอ่ื อายุมากเปล่ียนเป็น
สีแดงเขม้ กา้ นใบยอ่ ยที่ปลายใบยาว 2.5-5

ซม. ดอก 1-1.8 ชม. สเี หลอื ง หรอื ออกเขียว
ชอ่ ดอกยาวถงึ 15 ชม. เป็นกลุม่ ออกในชอก
ใบ ก้านดอกย่อยสน้ั มาก มีขนปกคลมุ กลีบ
เล้ียงมี 5พู สน้ั ๆมขี นหนาดา้ นนอกกลบี
ดอกแยกกน้ แผอ่ อก 5 กลบี ชอ้ นก้นทฐ่ี าน

หลอดเกสรตวั ผูม้ ขี นเล็ก ๆ มีอบั เรณู 10
อนั ติดอยูก่ บั ขอบด้านในตรงขา้ มกบั ซเี่ ล็ก ๆ

ก้านเกสรตัวเมียเปน็ รูปทรงกระบอก ยาว
เท่ากับหลอดเกสรตัวผู้ ปลายมี 5 ปุม่ รังไข่
-+1 ชม. มีหมอนรองดอกซงึ่ ขอบเป็นระบาย

รองรบั ผล 5-8 ชม. กลม ลีเหลอื งไมแ่ ตก
ผลอ่อนผวิ คลา้ ยกำมะหย่ี เมอ่ื แกผ่ ิวจะหนา

และย่น มียางขาว มี 2-5 เมล็ด แต่ละเมลด็
มีกลมุ่ ขนยาวและ มีเน้อื คส้ายวน้ หอ่ ห้มุ

หมายเหตุ พบท่ัวไปในปาดบิ ชนิ้ นิยมปลูก
เพื่อรับประทานผล

18

22&Aglaia lawii MELIACEAE
119
ประยงคป์ า

ไมไ้ มผ่ ลัดใบ สงู ถึง 30 ม. เรือนยอดทบึ
กลม ลำตน้ มีพพู อนเล็กนอ้ ย เปลอื กตน้
สนี ้าํ ตาลออ่ นหรอื นํ้าตาลแดง เปลอื กชั้นใน
สีสม้ ออ่ นมีนา้ํ ยางลขี าวเลก็ น้อย ใบ 20-40
ซม. ใบประกอบ 3 ใบย่อยหรือแบบขนนก
ปลายคี่ มี 1-3 คู่ ขนาด 3-30 X 1.5-11 ซม.
รปู ไขแ่ คบ ใบแก่ลเี ขยี วเขม้ ดา้ นบนเป็นมนั
ด้านล่างมกั จะมีสะเก็ดเลก็ ๆ กระจาย โดย
เฉพาะทเี่ ส้นใบ มักจะมกี ลมุ่ ขนในชอก
ระหว่างเส้นใบ กงิ่ กา้ นบอบบางมีสนั เป็น
คลนื่ และมีเกล็ดเล็ก ๆ ปกคลมุ หนาแน่น
ดอก 0.2-0.5 ซม. ลีเหลืองออ่ นหรอื ส้ม ดอก
กลม กล่มุ ขอ่ ดอกเรียวยาวออกในชอกใบ
บน ๆ ชอ่ ยาว 20 ซม. กลบี ดอกกลม 3-4(6)
กลีบ เช่อื มกับหลอดเกสรตวั ผทู้ ฐ่ี าน หลอด
เกสรตว้ ผู้กลม สนั้ กว่าชัน้ กลีบดอกประกอบ
ด้วยอบั เรณู 6-16 อนั ติดอยภู่ ายในหลอด
ปลายยอดเกสรตวั เมียเลก็ กว่า 1 มม. ไม่มี
ก้านรู รงั ไขม่ ขี นหรอื เกลด็ เลก็ ๆ ปกคลุม
หนาแน่น ผล 1.7-2.8 ซม. ออกเปน็ ชอ่ ยาว
3.5-15 ชม. แต่ละช่อถึง 20 ผล กลม ลชี มพู
หรอื เหลอื ง มีเกล็ดเลก็ ๆ ปกคลุมหนาแน่น
ผลแกจ่ ะแตกเป็น 3 เส้ียว แต่ละเสี้ยวมี 1
เมลด็ สีนืา้ ตาล มเี นอ้ื ลีแดงหรือขาวคลมุ
บางส่วน (aril) ผลกินไมไ่ ด้
หมายเหตุ พบทว่ั ไป แต่จำกดั ในปา ซึง่ ถูก
รบกวนน้อย ท่ีคลา้ ยกัน

229A chittadonga มกี ิงกา้ นและด้าน
ลา่ งของใบยอ่ ยปกคลมุ ดว้ ย เกล็ดเล็ก ๆ
หนาแน่น สนึ ้าํ ตาลออ่ น คอกเปน็ ชอ่ สนั้ ๆ

ยาวถึง 10 ชม. กลีบดอก 5 กลีบ เกสรตวั ผู้
7-10 อัน ผลรูปมนรี เม่ือแก่ไมแ่ ตก ภายใน
มักจะเปน็ 2 ช่อง ผลกนิ ได้ มักจะพบขนึ้ อยู่
กับ A. lawii 228 แยกชนดิ กนั ไม่ง่ายนกั

2M3QEALIgAlCaEiAaEgrandis

ใบออกเปน็ กลุ่มใกลป้ ลายกงิ กานทอี่ ้วนหนา
ใบย่อย 5-10 คู่ ขนาด 8.5-40 X 4-11 ซม.
ใบเหนยี วสเี ขยี วแก่ ด้านลา่ งลีล้มอ่อน มี
ขนเปน็ กลมุ่ ๆ ปกคลมุ เส้นใบขา้ งมี 14-36
คู่ ตรงและขนานกนั ดอกมกี ลีบดอก 5
กลบี เกสรตวั ผู้ 5 อนั รังไขแ่ ละผิวนอกของ
กลีบเลย้ี งมกี ลมุ่ ขนปกคลุม ผล 2-5 ชม.
สเี หลอื ง-เทา แตกไดเ้ ป็น 3 เลย้ี ว แต่ละเล้ยี ว

มี 1 เมลด็
หมายเหตุ หายากมาก พบที่ จ. เชยี งราย บน

เขาหินคูน่ ระต้บ 1200 ม.

™Aphanamixis polystachya

ตาเรอ ตุ้มดง £A

□JJJJLLJBEZn aA

ไมีไม่ผลัดใบ สูงถึง 25 ม. เรอื นยอดทึบ
สีเขียวเข้ม เปลอื กตน้ สีนา้ํ ตาลแดง หลดุ
ลอกงา่ ย เปลอื กชัน้ ในสีออกแดงหรือครมี
ใบ 30-50(100) ชม. ใบย่อย 3-7 คู่ ขนาด
6-18 X 3-7 ชม. ฐานใบเบีย้ ว ใบแก่สเี ขียว

เข้มเปน็ มันด้านบน ดา้ นล่างเรยี บหรือมเี สน้
ขนกระจาย เส้นใบข้าง 11-12 คู่ ดอก 0.3-04
ชม. สเี หลืองอ่อน ดอกกลม ออกเป็นกลมุ่
ชอ่ ยาวห้อยจากชอกใบบน ๆ หรือเหนอี
ชอกใบเล็กน้อย ชอ่ ดอกตวั เมียไม่แตกแขนง
ขณะทช่ี อ่ ดอกตว้ ผู้แตกแขนง กลืบดอก 3
กลีบ ยาวเปน็ สองเท่าของกลีบเล้ียง หลอด

เกสรดัวผ้กู ลม มีอับเรณู 3-6 อนั รงั ไข่ไม่มี
หมอนรอง ผล 3.5-5 ชม. ลีเหลอื งออกชมพู
แตกออกเป็น 2-3 ซกี แต่ละซีกมีเมล็ดสี
นาํ้ ตาลขนาดใหญ่ 1-2 เมลด็ มีเนอ้ื สแี ดงสด

(aril) หมุ้ เมลด็ บางส่วน
หมายเหตุ พบไมม่ าก เฉพาะในปาทมี่ กี าร
รบกวนน้อย ยางของผลมีพิษ ทค่ี ลา้ ยกน

Chisocheton siamensis226 มีหลอดเกสร
ตวั ผรู้ ปู ทรงกระบอก ผลมขี นาดใหญ่ ความ
ยาวถงึ 7 ชม. กา้ นผลยาวถึง 60 ชม.

120

232Chukrasia tabularis MELIACEAE

ไม้ไม่ผลดั ใบ สงู ถงึ 35 ม. เปลือกตน้ สี 121
นา้ํ ตาลเขม้ มรี อยแตกห่าง ๆ ตามยาว เปลือก
ดา้ นในสแี ดง ใบยาว 30-85 ชม. ใบยอ่ ย
(5)8-13 คู่ ขนาด 7-13 X 3-4.5 ชม. ฐานใบ
เบีย้ ว ใบอ่อนมขี นละเอียด ใบแกเ่ รยี บ
เกล้ียง มเี ส้นใบข้าง 7-10 คู่ กา้ นใบย่อย
0.3-0.5 ชม. ก้านใบร่วม 7-11 ชม ดอก
2.5-3 ชม. สเี หลืองออ่ นมักจะมีลแี ดงหมน่
แตม้ ตา้ นนอก ชอ่ ดอกออกเปน็ กล่มุ ตรง
ชอกหรอื เหนือชอกใบ บางคร้ังออกปลายกง่ิ
แตล่ ะกา้ นดอก ยาว 0.3 ชม. ไม่มีขน กลีบ
เลี้ยงยาว 1-2 มม. กลบี ดอกแคบ 4-5 กลบี
ยาว 0.7 ชม. โค้งไปขา้ งหลงั มขี นคลา้ ย
กำมะหยี เกสรตว้ ผเู้ ป็นหลอดแคบทป่ี ลาย มี
อบั เรณู 10 อัน ตดิ กับขอบที่เรียบ หรือ
เป็นชีเ่ ล็ก ๆ รังไข่เกลีย้ ง ยาวกว่าก้านเกสร
ตวั เมีย มหี มอนแบน ๆ รปู ถว้ ยล้อมรอบ ผล
4 ชม. สีเทาออกเหลอื ง ผลออ่ นมขี นเล็ก
น้อย ผลแกย่ ่นและแดกออกเป็น 3 เลีย้ ว
เมล็ดมากมาย แตล่ ะเมลด็ มปี กี
หมายเหตุ พบประปรายในท่ชี มุ่ ชืน้ ลูกไมั
และไมเ้ ลก็ มักจะมใี บประกอบแบบขนนก
ปลายคู่ 2 หรอื 3 ชน้ั ทคี่ ล้ายกน้

233c. velutina ยมหิน ไม้ผลดั ใบ สงู ถงึ

25 ม. ใบย่อยท่แี กม่ ีขนสขี าวปกคลมุ ดา้ นล่าง
ดอก 2-2.5 ชม. ก้านดอกมีขน รังไข่สน้ กวา่
ก้านเกสรตวั เมยี มขี นน่มุ ปกคลุม ผลยาว
ถึง 3 ซม. กลม สดี ำเป็นมนั ปลายผลมีดิง่
พบมากในทีแ่ หง้ กิง่ โลง่ แจ้ง นกั พฤกษคาสตร์
หลายท่านมคี วามเห็นวา่ เปน็ ชนดิ เดยี วกับ
c. tabularis แตจ่ ะสงั เกตไดง้ า่ ยในสภาพ
ธรรมชาติเพราะช้นื อยูในทีแ่ ตกตา่ งกนั

M23E^LTIAoCoEnAaEciliata

ไมผ้ ลัดใบช่วงสนั ๆ สงู ถึง 40 ม. เรอื นยอด
แคบ แตกก่ิงก้านตง้ั ชันกับลำต้น เมอื่ โต
เต็มท่ีมีพพู อนเลก็ ๆ เปลอื กตน้ สนี ้าี ตาลเทา
มีรอยแตกตามยาว เปลอื กชนั้ ในสนี ้ีาตาลเข้ม
เปน็ เสน้ ใย กลิ่นหอม ใบ 35-50 ชม. ใบย่อย
6-11 คู่ ขนาด 6.5-14.5 X 3-4.5 ชม. ■รปู ไข่
แคบ ฐานใบไม่เท่ากัน ใบแก่ ผิวเรยี บ ก้าน
ใบย่อย 0.6-1.5 ชม ดอก 0.5-0.8 ชม. สขี าว
ชอ่ ดอกออกในชอกใบ และตามกิ่งกา้ นท่ี
ไม่มใี บ กลีบเลย้ี ง 5 กลบี กลม ขนาด 1
มม. กลบี ดอก 5 กลีบ ขนาด 3 มม. เช่อื ม
กนั ทฐ่ี านตรงหมอนรองดอก กลบี ด้านใน
เรียบมรี อยนูนสามเหล่ยี ม หนา ขอบกลบี
มีขน เกสรตวั ผู้ 5 อนั ฝงั ลึกในหมอนรอง
ดอกสีแดง-ส้มที่เปน็ พูและมขี นหนาแน่น
ผลสนี ํา้ ตาลเขม้ หรือดำมีจดุ สคี รมี เปลอื ก
บาง แขง็ แตกออกเปนี 5 เสียว แต่ไมห่ ลุด
ออกจากกันเมลด็ มีปีกบาง 2ดา้ น
หมายเหตุ ข้นึ ตามท่ชี ุม่ ช้ืน เปน็ ไม้ที่เรือน
ยอดอยู่ชัน้ บนของปาดิบชื้น สังเกตง่ายโดย
กลุ่มของผลแห้งเปน็ รูปดาว ท่มี ้กจะติดบน
ดน้ ตลอดปี ทีค่ ล้ายกัน
235T. microcarpa มใี บย่อยท่ีฐานใบ
กลม ก้านใบอ้วนสัน กลบี ดอกด้านในมีขน
เกสรต้วผู้แหลม ผล 1.8-2 ชม.
236T. sureni มใี บยอ่ ยทีฐ่ านใบแหลม
ดอกขนาดเลก็ กว่า 0.3-0.4 ชม. กลีบดอก
ด้านในมขี น เกสรต้วผมู้ ตี ง่ิ ผล 2.5-3 ชม.
ในเขตเหนอื มพี รรณไม้ทมี่ ีลกั ษณะกากง่ิ
ระหวา่ ง 3 ชนดิ น้ี และไม่สามารถจะระบุ
ได้ว่าเป็นชนดิ ใด ดู Chukrasia232 และ
Acrocarpus222 ประกอบ

122

237Triehilla connaroides MELIACEAE
123
ยมแดง A

fflEKH 1

ไมก้ ึง่ ผลัดใบ สงู ถึง 10 ม. เปลอื กตน้ สนิ ื้าตาล

เข้ม มรี อยแตกตน้ื ๆ เปลือกชั้นในขาว หรือ

ชมพูออ่ น ใบ 18-40 ชม. ใบยอ่ ย (3)4-6 คู่
ขนาด 5-16 X 2-7 ชม. รปู ไขแ่ คบ ใบอ่อน
สแี ดง ใบแก่สีเขยี วเขม้ ผวิ ดา้ นบนเรียบและ
เปน็ มัน ผิวด้านล่างเป็นนวลสเี ขยี วเทา ก้าน
ใบของใบยอ่ ยดา้ นขา้ ง 0.3-1.5 ชม. กา้ นใบ
ร่วมพองออกทขี่ ้อ กง่ึ กา้ นสนี า้ํ ตาลดำ ดอก
สีขาว ออกเป็นช่อใหญท่ ีป่ ลายกึ่งและชอก
ใบบน ๆ กลีบเลยี้ งติดเปน็ รูปถว้ ยปลายแยก
5 พสู นั้ ๆ กลบี ดอก 5(4) เกสรตวั ผู้ 8-14

อนั เช่ือมก้นด้านล่าง อับเรณสู ิเหลอื งสด ผล

1-1.5 ชม. ลีแดงสด (รวมถึงก้านของผลด้วย)
ผลกลมหรือเปน็ 2 พมู ี ติง่ เล็ก ๆ แตกเป็น
2 ซกี แต่ละซีกมีเมล็ดสีน้ําตาล ช่งึ มีเนอื้

บางสขี าวคลา้ ยว้นุ ห่อหมุ้ หมายเหตุ ไม่คอ่ ย
พบ ขนึ้ ในปา่ ดิบเขาทีโ่ ล่งแจ้ง

OLACACEAE

เปน็ วงศ์เลก็ มสี มาชิก ประมาณ 170 ชนดิ
กระจายท่วั เขตศูนย์สูตรในภาคเหนึอ พบ 2

สกุล 2 ชนิด ใบเด่ียว เรยี งแบบสลบั ขอบใบ

เรยี บ เส้นใบข้างอยหู่ ่างกน้ ไมม่ ีหูใบ ดอก
สมบูรณ์เพศ กลบี เล้ียงติดกน้ เป็นรปู ถ้วย

ปลายมี 5 แฉก กลบี ดอก 5 เกสรตัวผู้ 5
เรียงอยูต่ รงก้นขา้ มกลบี ดอกมีหมอนรองดอก

^Schoepfia fragrans

ขห้ี นอน

ไมัไม่ผลดั ใบขนาดเล็ก สูงถงึ 5 ม เปลอื ก
ต้นสคี รีมออ่ น แตกเปน็ รอ่ งลกึ ๆ เนื้อเปลอี ก

หนา ใบ 5-10 X 1.2-4 ชม. เรียงสลบั ค่อนข้างจะ
อยใู่ นระนาบเดียวกน้ ใบมนรแี คบหรือรปู ไข่
ด้านบนสีเขยี วเขม้ เป็นมัน ผิวใบเรียบเกล้ยี ง
เสน้ ใบข้าง 3-7 คู่ จรดก้นทีข่ อบใบ กา้ นใบ 0.6
ซม. ดอก 0.6-0.8 ชม. สีเหลอื งทอง กลน่ิ หอม
ชอ่ สัน้ ๆ ไม่แตกแขนงอย่ใู นชอกใบ กา้ นดอก
ยอ่ ยยาว 0.8-1.2 ชม. กลีบเลยี้ งรูปถ้วย 5 พู
มขี นตามขอบหลอดกลบี ดอก ปลายแยก 5

OLACACEAE
แฉก ปลายโคง้ หกั ไปดา้ นหลัง ขา้ งในหลอดมี
กล่มุ ขนตรงกลาง เกสรตัวผูส้ ้นั ๆ เชื่อมติดกบั

หลอดกลีบดอก กาั นเกสรตัวเมียยาวกวา่

หลอดกลบี ดอก ผล ±0.8 ชม. สเิ ขยี ว กลม
ด้านบนมีสนั เป็นวงลอ้ มรอบติง่ สั้น ๆ ด้านล่าง

มีกลีบเลีย้ งทยี่ งั คงอยู่ ชนั้ หุม้ เมล็ดแขง็ มี 1

เมล็ด ท่มี เี น้อื บางๆ ห่อหุ้ม หมายเหตุ ไมพ่ บ

มากนัก เป็นไม้เรือนยอดช้นั ลา่ งของปาดบิ เขา

239Anacolosa ilicoides

กอ่ แชะ A.
\
II II IIBJJM■แ■II 1I 1I 1I1I

ไมไ้ มผ่ ลดั ใบขนาดเล็ก สูงถงึ 12 ม. ลำดน้ สัน้

กิง่ ก้านยาวเรยี วห้อยลง เปลือกต้นสีนา้ื ตาลออก

ครีม เปลือกบางผวิ เรยี บหรือมีรอยแตกต้ืน ๆ

เปลือกชนั้ ในลีครมี ไมม่ ีนืา้ ยาง ใบ 8-20 X 2-8

ชม. ใบคอ่ นขา้ งจะอยใู่ นระนาบ ขอบใบเรียบ
ด้านบนสิเขียวเข้มและเปน็ มนั ไม่มขี น เสน้ ใบ
ข้าง 4-6(8) คู่ โคง้ งอมาก ก้านใบ 0.5-2 ชม.
ดอก 3-4 มม. ลเี ขยี วออ่ น ช่อดอกสั้น ๆ ไม่

แตกแขนง อยู่ในชอกใบและหลงั ใบ ช่อยาว 1-
3 ซม. กลีบเลี้ยง 1 มม. เปน็ รูปถ้วยปลาย 5

แฉก กลบี ดอกแยก 5 กลีบ กลีบหนามีขนหนา
แนน่ ด้านใน เกสรตว้ ผสู้ น้ั 5 อนั มตี อ่ ม 2

ตอ่ มช่อนอยใู่ นชอ่ งท่ฐี านของกลบี ดอก ก้าน
เกสรตัวเมียส้ัน ปลายแยกเป็น 3 พู รังไข่เช่อื ม

กบั หมอนรองดอกรปู ถว้ ย ผล 2-4 ชม. สิแดง

หรือส้มมีจดุ สิขาว รูปขอบขนาน ดา้ นบนแบน

และบุ๋มเล็กน้อย ดา้ นลา่ งมกี ลีบเลย้ี งทีย่ ้งคงอยู่

ชัน้ หุ้มเมลด็ แขง็ มีเนอ้ื หมุ้ หมายเหตุ พบมาก 1. ใบไมม่ ีเกลด็

ทั่วไปในบรเิ วณร่มเงาในปาดบิ เขา 2. ดอกเพศเดียา
3. กา้ นชเู กสรตัาผูแยก1 มล 12-2 ชม. ไม่มีรรเยางค์ Gomphandra tetrandra242

ICACINACEAE 3. ก้านชเู กสรตายเชอ่ื มกัน 240 Gonocaryum lobbianum

ไมสงู ถึง 7(ไ5) ม. เบเรึยงสสับ พ-ใ6 X 3-8 ชม. กา้ นใบ ใ-ใ.5 ชม ดอก ±0.6 ชม.

เปน็ วงศข์ นาดเลก็ ประมาณ 300 ชนิด แต่มี สีเขยวออ่ น ผลสีมว่ งดำ มีร่องต้นื ๆ มีระยางค์กลม ยาว ยน่ื ออกดานข้าง

ลักษณะผนั แปรมาก กระจายในเขตศูนยส์ ตู ร 2. ดอกสมบูรณ์เพค

ในภาคเหนือพบ 6 สกลุ 6 ชนดิ เป็นไม้ไมผ่ ลัด 4. ไม่มีหฺมอนรองดอก ยลมรี ร(ยางคช์ ม่ นา้ํ พองออกดา้ นชา้ ง
ใบ ใบเติย่ ว ส่วนใหญ่เรียงแบบวนรอบ ขอบใบ
เรียบ มักจะมีเสน้ ใบขา้ งทโ่ี คง้ งอมาก กลบี เลีย้ ง ใบเมือ่ แห้งสีออกดา่ Apodytes dimidiata243

4. มพี มอนรองดอก ยคไมฺมีตมุ่ พอง ใบแพ้งไม่เปน็ สดี า

5. ช่อดอกออกปลายกง่ิ กาน Nothapodytes foetida 244

เชื่อมเปน็ รูปถ้วยมี 4-5 พู มักจะติดไปถงึ ผล 5. ช่อดอกออกในชอกใบ Pittosporopsis kerrii 245

กลีบดอก 4-5 (นอ้ ยชนิดทีไ่ มม่ ี) ไม่ชอ้ นกนั 1. ใบด้านลา่ งมีเกลด็ สีเงน 241 Platea latifolia

ไม้สูงถงึ 30 ม. เปลอี กชนั้ ในมีกล่ินหอม รสขม ใบ พ-20 X ร-ใ ใ ชม เรยึ งสสับในแนวระนาบ
ปลายกลบี แหลม มกั จะโคง้ เข้าหากลางดอก ดอกเลก็ สีเขียวออ่ น ดอกตัวผ้.ู 'กลีบดอกไม่มีขน ดอกตัวเมยี ไม่มกลบี ดอก ผล 2.5-45 ชม

เกสรตัวผู้ 4-5 อนั รังไข่อาจจะมีหรอื ไม่มหี มอน เหลอี งอมสมั ชน้ั หุ้มเมล็ดแขงเปน็ ร่อง ไม้หายากหเบในปาดิบช้นั

รอง มีชน้ั หมุ้ เมล็ดแขง็ มีเนือ้ บาง

124

2^2Gomphandra tetrandra ICACINACEAE
125
I11I 1I. แMพTII I1I11I 1I 1I \

ไม้ยนื ต้นสูงถงึ 10 ม ใบขนาด 8-20 X 3-7

ชม. ใบแห้งสีเขียว ก้านใบ 0.8-1.4 ชม. ดอก
แยกเพศแยกตน้ เป็นกล่มุ ออกในชอกใบ
กลีบคอกแยกหรือเชือ่ มก้นทีฐ่ าน ปลาย

กลบี แผ่ขยาย (อาจไมม่ ีในดอกตัวเมีย) ดอก
ตว้ ผู้มีขนท่ีเกสร ดอกตัวเมยี มเี กสรตัวผทู้ ี่

เปน็ หมนั เกสรตัวเมียขนาด ใหญเ่ ปน็ 4-5 พู

ไม่มีกา้ นสู ผล 1.2-2 ซม. สเี ชยี วเหลือง มี
ริ้วเล็ก ๆ ปลายผลนูนเปน็ วงแหวน ทีฐ่ านมี

กลบี เลย้ี งรองรับ

หมายเหตุ พบทั่วไปในบริเวณทเ่ี ป็นรม่ เงา

2^3Apodytes dimidiata

หมักฟกั ดง จ้าออ่ น A

I1I11I พท โาI II พLU L1-1แ A\

ไมข้ นาดเลก็ สงู ถงึ 15 ม. เปลือกตน้ สนี ํ้าตาล

แก่ ผิวบางเรียบ เปลือกชั้นในสสี ม้ อ่อน ใบ

6-16 X 3-6 ชม. ใบเรยี งวนรอบ ใบบาง ด้าน

บนลีเขยี วเขม้ เป็นมัน มีขนเลก็ ๆ กระจาย

บนเสน้ ใบ เสน้ ใบขา้ ง 6-10 คู่ โคง้ งอมาก

ก้านใบเรียว 0.5-2.5 ชม ดอก 0.6-0.8 ซม.
สขี าว ดอกออกเปน็ ช่อโปร่ง (corymb) ท่ี
ปลายก่งิ หรือในซอกใบ ยาว 3-15 ชม. กลีบ

ดอกแยกหรอื เช่ือมก้น กลบี แคบรปู ขอบ

ขนาน บานแผ่ออก เกสรตวั ผู้ ออกสลับกบั
กลบี ดอก อับเรณสู นี าํ้ ตาลทอง ก้านเกสร

ตัวเมยี ตดิ อยดู่ า้ นข้างของรงั ไข่ ไมม่ ีหมอน
รอง ผล 0.7-0.9 ชม. สเี ขยี วแลว้ เปล่ยี นเป็น
สมี ่วง/คำ รปู ร่างคล้ายไต แบน ตามยาว ท่ี
ฐานมีหลอดกลีบเลี้ยงและระยางค์อุ้มน้ํา

สแี ดงสด ด้านข้างผลมรี อยแผลของกา้ น
เกสรตวั เมีย

หมายเหตุ พบค่อนขา้ งมาก บรเิ วณรม่ ใน
ปาดิบเขา

2IC^ANCoINtAhCaEpAoEdytes foetida

งุ้นผง้ึ ดำ
IIII l-H

ไม้ยนื ต้น สงู ถึง 10 ม. เบ 8-18(26) X 4-
9(15) ชม. ผวิ บนลเี ขียวเขม้ มจี ดุ นามนั
ผวิ เรยี บหรือมีขนบนเส้นใบ ผวิ ลา่ งสเี ทา
อ่อน มีขนสน้ั และหยกิ ปกคลมุ หนาแนน่
ดอก +1 ชม. สีขาวหรอื เหลอื งอ่อนออกเป็น
ชอ่ แน่น (corymb) ทีป่ ลายก่ิง กลีบดอกมี
ขนดา้ นใน มีหมอนรองดอก ผล 1-1.5 ชม.
สีแดงเขม้ หรอื ดำ รูปมนรปี ลายปา้ นบางครั้ง
มขี นสัน้ ๆ ปกคลุม

หมายเหตุ หายาก เมอ่ื ขยใี้ บ ดอก หรอื ผ่า
ผลจะมีกลิ่น

2^Pittosporopsis kerrii

ไมพ้ ุ่มหรอื ไม้ยืนตน้ ขนาดเล็ก สูงถึง 8 ม.
เปลอื กด้นสึนํ้าตาลแก่ มรี ูอากาศใหญ่
(lenticel) กระจาย เปลือกบางมาก เปลือก
ชั้นในสีสม้ อ่อน ใบ 10-21 X 4-7 ชม. รปู
ขอบขนานแคบหรอื รปู ไข่กลบั ผวิ ใบเรียบ
เกลยี้ ง ดา้ นบนเขยี วเขม้ เปน็ มัน เมอื่ แห้ง
เป็นสีนา้ํ ตาลออ่ น เสน้ ใบข้างอย่หู า่ ง ๆ กัน
ขอบใบหนาคล้ายเสน้ ใบ ก้านใบ 1.5-2 ชม.
ดอก +1 ชม. สขี าวหรอื เขียวออ่ น ชอ่ ดอก
อัดแน่นกลมในชอกใบ กา้ นดอกยอ่ ย <0.2
มม. กา้ นรว่ ม 1-2.5 ชม. กลีบเล้ยี งตดิ กัน
ยาว 1.5-2 มม. กลีบดอกแยกหรอื ตดิ กนั ที่
ฐาน กลบี ดอกยาวเรยี ว เบยี ดชดิ กันเปน็
หลอด ปลายแผ่ขยายออก เกสรตว้ ผู้มีกา้ น
ชทู กี่ ว้างแต่เรียวคอดใตอ้ ับเรณู รงั ไขเ่ ช่ือม
กบั หมอนรองท่บี าง ผล 2-2.5 ชม. เขยี วสด
เปลย่ี นเปน็ เหลึอง ดา้ นบนและล่างแบน
ปลายมตี ่ิงเล็ก ฐานมกี ลีบเล้ยี งที่เจรญิ ใหญ่
ขึ้นมารองรับ ช้ันหุ้มเมล็ดแข็ง ผวิ เรียบ

หมายเหต ไม่คอ่ ยจะพบ กระจายตามทร่ี ่ม
ในปาดบิ รน้

126

AQUIFOLIACEAE

AQUIFOLIACEAE

ประมาณ 420 ชนิด สว่ นใหญใ่ นเขตศูนย์
สตู ร ทางตอนเหนือ พบ 1 สกลุ อย่างน้อย
3 ชนดิ

246Zter umbellulata

เน่าใน ไคร้มด A.

II II เแพI พLU■ฝ1 II lI lDi A

ไมไมผ่ ลัดใบ สูงถงึ 24 ม. เปลอื กตน้ สคี รมี
หรือน้าํ ตาล-เทา เปลอื กบาง เปลือกดา้ นใน
มีลายเปน็ ร้วิ ๆ จาง ๆ ใบ 5-15 X 3-6 ชม.

ด้านบนสีเขียวแกเ่ ปน็ มัน ก้านใบ 1-1.8 ซม.
ดอกสีขาว หรือเขียวออ่ นออกเปน็ กระจกุ
แน่นในชอกใบบน ๆ หรือด้านลา่ งของใบ
ก้านดอกย่อย <0.2 ชม. กา้ นร่วม 1.5-2.5
ชม. กลีบเลย้ี งตดิ ก้น ปลายแยก 5 แฉก

กลีบดอกเปน็ หลอดปลาย 5 แฉก ช้อนก้น
ดอกตวั ผู้มีเกสรท่ีดดิ กับหลอด กลีบดอก

ตวั เมียมีปลายเกสร 4-5 อนั ผล 0.6-0.8 ชม.
ลเี ขียวอ่อนเปล่ียนเปน็ แดง ผลกลมหรอื รูป
ไข่มี 4-8 ร่อง ดา้ นบนมีกลบี เลยี้ งทยี่ งั คงอยู่
เนอื้ สเี หลีองมีช้นั ทมุ้ เมล็ดแขง็ 4-8 หนว่ ย

หมายเหตุ กระจายกวา้ งขวาง แด'พบไมม่ าก
ที่คลา้ ยกัน

2471, godajam เปน็ ไมัผลัดใบท่ีมขี น

เล็ก ๆ บนเสน้ ใบ ก้านใบและก้านดอกมกั

จะมใี บ เกล็ดเล็ก ๆ ทส่ี ่วนลา่ งของกิ่งใหม่ 1.ใบออกตรงกันขาม
2. ขอบใบเรียน

248Z englishii เปน็ ไมไม่ผลัดใบ ปลาย 3. ไมด้ น้ สูงถงึ 2D ม. ดอกมีหมอนรองดอก กลีบดอก 4-0 มม. เมล็ดมีปกื

ใบสอบแคบ ขอบใบมีช่แี หลม ผิวใบเกลีย้ ง Lophopetalum wallichii 256
3. ไม้น่มุ ดอกไม่มีหมอนรองดอก กลบี ดอก +2 มม. เมลดมีเยึอ่ ทุ้มสสื ์โม

249 Microtropis pallens

CELASTRACEAE 2. ขอบใบมขี หี่ ยักเฉพา3ส่วนปลาย Euonymus252*

พบทวั่ โลกราว 1100 ชนดิ พบ 7 สกลุ และ 2. ขอบใบมีขหี่ ยกั ตลอดใบ Glyptopetalum sclerocarpum 255*
1. ใบเรยี งแบบสลบั หรือเปน็ วง

9 ชนดิ ทางตอนเหนือ ไม้ผลดั ใบหรอื ไม่ 4. ขอบใบเรยี บ กัานใบด้านบนพองออก 250 Bhesa robusta

ผลดั ใบ ใบเดยี่ ว หใู บเล็ก มักจะหลดุ รว่ งไว ไมต้ น้ สงู ถึง 23 ม. ชอ่ ดอกยาวแคบ มีหมอนรองดอกรูปถ้วย ผล 2.5-3.8 ชม

หรืออาจไม่มี หลอดกลบี เลี้ยงและหลอด มรี อ่ งตามยาว 2 รอ่ ง เมลด็ มเี นอ้ื หมุ้ สีเหลือง ไม้หายาก

กลบี ดอกมี 4-5 พู เกสรตัวผ้จู ำนวนเท่ากนั 4. ขอบใบเป็นขห่ี ยัก กัานใบไมม่ ส่วนพองออก
มีหมอนรองดอก ผลเปน็ ผลสดหรือแขง็ 5. ไม้ด้นสูงถึง 25 ม. ไม่มีหนาม ยล 3-0.5 ขม. ไมแ่ ตก เมล็ดไมม่ ีเนอ้ื ทมุ้
เหมอื นไม้ แตกได้ เมลด็ มเี น้อื (aril) บางๆ Siphonodon celastrineus257
5.ไม้นุ่ม สูงถึง 5 ฆ. มหี นาม ยล 0.0-1.5 ขม. แตกไดเ้ ป็น 3 ส่วน

หอ่ ทุ้ม มกั ไมม่ ปี กี เมล็ดมเี นอื้ ท้มุ สขิ าว 251 Maytenus

127

C25E2ELAuSoTnRyAmCEuAsEsimilis

มะหากาหนัง ZTX A
I□IzIrrI jIiBI IHIcIMnjMjn
\

ไมไมผ่ ลดั ใบ สงู ถึง 14 ม. เปลอึ กต้นบาง
สึนํา้ ตาลออกครมี มีรอ่ งแตกตามยาวแคบ ๆ

ใบ 8.5-14 X 3.5-6 ชม. ออกตรงกันขา้ ม ใบ
มนรหี รีอรปู ไข่สอบแคบทีป่ ลาย ขอบใบท่ี

ปลายใบมีซีหยกั ห่าง ๆ ผวิ บนเขยี วเขม้ เป็น
มันไมม่ ีขน เส้นใบขา้ ง 7-11 คู่ จรดกนั ท่ีขอบ

ใบ กา้ นใบ 0.4-0.9 ชม. มีหใู บแคบ ๆ ร่วงง่าย
และท้ิงรอยไว้ชดั เจน กิง่ กา้ นเป็นมนั สินํ้าตาล

เขม้ ดอก 1.5-2.5 ชม. ขาวออกเขียว หรีอ
ชมพู ดอกสมมาตร ช่อดอกแตกออกเปน็
งา่ ม (dichasia) ในซอกใบบน ๆ ช่อยาวถงึ
13 ชม. กา้ นดอกยอ่ ย 0.4-1.2 ชม. กลบี เลี้ยง

กลม กลบี ดอกขอบขนาน ปลายกลีบแตก

เปน็ ฝอย เกสรตัวผู้ออกจากหมอนรองดอก
ทใี่ หญ่ รังไข่จมอยูใ่ นหมอน ผล 1.5-2 ชม.

ชมพูหรอื แดง รูปกระบอง มี 5 เหลีย่ ม แตก
ไดเ้ ป็น 5 เลี้ยว แตล่ ะเลีย้ วมี 1 เมลด็ สดี ำ
เปน็ มัน มีเน้ือ (aril) บาง ๆ สแี ดงหรือสม้

ปกคลมุ บางสว่ น
หมายเหตุ พบทวั่ ไปในที่มีร่มเงา ทคี่ ลา้ ยกัน

253E. colonoides ไม้สงู ถง 13 ม. ใบ

14-22 X 4.5-7.5 ชม. ขอบใบมีซ่หี ยักต้นื ๆ ท่ี

ปลายใบ กา้ นใบ 1.5 ชม. ดอกสคี รมี หรอื

เหลีองอ่อนผล 1 ชม.

254E. mitratus ไมพ้ ุ่มขนาดใหญส่ งถงึ

6 ม. ใบ 7-15 X 2.5-5 ซม. มีซี่หย้กทีสว่ น

ปลาย 2/3 ของใบ ก่งิ กา้ นเปน็ เหล่ียม ดอก

ขนาดเล็กกวา่ (ดอกแหง้ 0.5-0.7 ชม.) สีเขียว

ออกเหลอื ง กา้ นดอกเรยี วเลก็ ผล 1.5 ชม.

(แหง้ ) มีพูลกื 5 พู แตล่ ะพูบางและแหลม มี

2 เมล็ด

255Glyp topetalum
sclerocarpum

องนาง ดูดวง A

■I111JIIJI rr?
In 111 ■■ 1111

ไมพ้ ุม่ ขนาดใหญ่หรือไมต้ น้ ขนาดเล็ก สงู ถึง
8 ม. ใบ 12-22 X 5.5-8.5 ซม. ขอบใบมีซี

128

หยักละเอียด ผิวล่างมีจดุ สีดำ ดอก 0.8 ชม. CELA8TRACEAE
เขียวออกม่วง ชอ่ ดอกออกเหนอื ซอกใบหรือ 129
ของใบทีร่ ่วงไป กา้ นดอกยาว 1.5-2.5 ชม.
กลีบเลยี้ งกลม กลบี ค่ใู นใหญ่กวา่ กลีบดอก
กลมหนา มเี กสรตวั ผู้ 3 อัน ทไี่ ม่มีกา้ นมีแต่
อับเรญล้อมรอบ หมอนรองดอกทแ่ี บนหนา

เกสรตวั เมยี ไม่มกี า้ น ผล +1.2 ชม. กลม
สี เขยี วผิวมีหดู บางครง้ั จะเห็นเป็น 2 พู เมลด็
มเี นื้อ (aril) ปกคลมุ หมายเหตุ ไมพ่ บมาก
ข้นึ ในทร่ี ม่ ชืน้ ทร่ี ะดับสูงกว่า 1000 ม.

^Lophopetalum wallichii

เสม็ดทุ่ง เนื้อเหนยี ว A

ฅพแ่ llffi A

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถงึ 20 ม. เปลอื กต้นสีเทาออ่ น

ค่อนข้างเรยี บ เปลือกชน้ั ในสแึ ดงอมม่วง

เข้ม ใบ 7-16 X 4-7 ชม. ด้านบนเปน็ มันต้าน

ล่างมีนวล กา้ นใบ 1.5-1.8 ชม. ดอก 0.4-0.6

ซม. สเี ขียวอ่อน ชอ่ ยาวถงึ 12 ชม. กา้ น

ดอก 0.2-0.3 ชม. กลบี ดอกกลม เกสรต้วผู้
5 อนั หมอนรองดอกเป็นพู รงั ไข่สมี ว่ งถงึ
แดงเข้ม ผล 8-10 ซม. ทรงกลมมเี หลยี่ ม
และแขง็ แตกได้ 3(4) เลี้ยว เมลด็ มีปกี

หมายเหตุ ค่อนข้างจะพบมากในปาผลัดใบ

257Siphonodon celastrineus

wi 11 III น I ป-เ^ A
ITI111M Illi JIL

ไม้ไมผ่ ลดั ใบ สงู ถึง 25 ม. เปลอื กตน้ สีนา้ื ตาล
เข้ม-เทา เปลอื กชั้นในสีเหลอื ง ใบ 8-20 X

3.5-8 ชม. ขอบใบมีซเี่ ลก็ ๆ กา้ นใบ 0.8-1.3

ชม. ดอก 0.4-0.6 ชม. สีเหลอื งถึงส้มเป็น
กล่มุ ช่อสน้ั ๆมี 1-3 ดอก กลบี ดอก 5 กลบี

ปลายกลีบทู่ บานแผ่ออก เกสรตัวผเู้ ชอื่ ม
ก้นท่ใี กลฐ้ าน กา้ นเกสรงอเขา้ รังไขผ่ ิงอยู่ใน
หมอนรองครง่ึ หน่ึง ปลายเป็นรูกลวง ผล

3-6.5 ซม. สีสม้ กลมหรือรปู ไข, ปลายมน
เป็นรูกลวง ผิวเหนียว ไมแ่ ตก มีเมลด็ แข็ง
(pyrene) หลายเมล็ด หมายเหตุ พบ
ประปรายในปาท่ีถกู รบกวนนอ้ ย

RHAMNACEAE วงส์พทุ รา
กระจายท่วั โลก ประมาณ 900 ชนิด หนา
แนน่ ในบริเวณท่แี ห้งแลง้ ในภาคเหนือ มี
2 สกุล และ 4 ชนดิ

^Ziziphusrugosa var.rugosa

ไม้พุ่มผลัดใบหรอื ไมย้ ืนต้นขนาดเลก็ สงู ถงึ
6 ม. แตกกง่ิ ระเกะระกะมหี นามโค้ง ใบอยู่
ในระนาบ 5-15 X 3-7.5 ชม. ขอบใบม้กมชี
หยกั กิง่ กา้ นอ่อนและใต้ใบแกม่ ีขนสนี ํ้าตาล
ลม้ ปกคลุมหนาแน่น เสน้ ใบ 3-5 เสน้ ก้านใบ
0.3-1.5 ซม. ดอก 0.6 ชม. สีเหลืองออ่ นหรือ
ออกเขยี ว ดอกเปน็ ชอ่ แตกแขนงมกี ้านรว่ ม
ชดั เจน ชอ่ ยาว 20 ชม กลีบเลยี้ ง มีสนั
ด้านใน ไมม่ ีกลบี ดอก เกสรตัวผู้ 5 อนั มี
หมอนรองดอกทเ่ี ปน็ แผ่นแบน ยอดเกสร
ตัวเมยี 2 อัน เชอ่ื มก้นด้านลา่ ง ผล 0.8-1.5
ซม. สเี หลอื งหรอื สม้ ออ่ น กลมหรอื คล้าย
ลกู ข่าง มขี นลนี ้าํ ตาลอ่อนปกคลมุ หนาแนน่
มเี นื้อบาง ๆ เมลด็ แข็ง 1(2) เมลด็

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในที่กึง่ โล่งแจ้ง แห้ง
แล้ง มี 3 ชนดิ ท่คี ลา้ ยกน้ ท้ังหมดมีชอ่ ดอก
เล็กกว่ามากไมอ่ อกทป่ี ลายก่งิ กลบี ดอก 5
กลีบ

259z. incurva ตาทู่แม เปน็ ไมพ้ ุม่ ขนาด
ใหญห่ รอื ไม้ยนื ต้น สูงถึง 20 ม. มกั ไมม่ ี
หนาม เปลือกชั้นในสีแดงแก่ ใบ 5-10 ชม.
ปลายแหลมขอบใบหยัก ผลสึแดงนํ้าตาล
พบมากในพืน้ ทบ่ี รเิ วณท่ีเป็นหิน ระดบั สงู
กว่า 1500 ม.

260Z. nummularia เป็นไมพ้ ุ่ม มีหนาม
ออกเปน็ คู่ โค้งกลับ ใบ 0.8-4.5 ชม. ช่อ
ดอกไมม่ ีกา้ นร่วม ขนในท่แี หง้ แล้ง อาจจะ
นา่ เขา้ มาจากท่อี ื่น
261z. mauritiana พุทราจีน ไมย้ ืนดน้ ขนาดเลก็ ม้กมหี นามเปน็ คู่ หนามทั้งคู่
ตรงหรืออนั หนงึ่ โค้ง ใบ 1.8-6.2 ชม. ช่อดอกไม่มกี ้านรว่ ม ผล 1.2-1.8 ซม. ผวิ เรยี บ
รบิ ประทานได้ ถนิ่ กำเนดิ จากอินเดีย มักจะปลูกขึ้นดจี นเหมอี นไม้พ้ืนเมอี ง

130

SAPINDACEAE

SAPINDACEAE วงศ์ลิน้ จ่ี

เปน็ วงศใ์ หญท่ ่วั โลกประมาณ 1,450 ชนดิ แทบทัง้ หมดกระจายอย่บู ริเวณเขตศนู ยส์ ตู ร ในภาคเหนอื พบ 11 สกล และอยา่ งนอ้ ย
13 ชนิด ส่วนใหญ่เปน็ ไมไมผ่ ลดั ใบ ใบออกสลับวนรอบกงิ ใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ มีต่งิ เล็ก ๆ ทปี่ ลายก้าน ใบมตี อ่ มหรือรู
ท่ีชอกระหว่างเส้นใบ ฐานของกา้ นใบมักจะพองออกและมรี อ่ งยาวดามแนวกง่ิ ไมม่ ีหใู บ ดอกขนาดเล็ก มกี ลบี เล้ียง 5 กลีบ กลบี

ดอก 5 กลบี (นอ้ ยชนดิ ท่จี ะไมม่ ี) มีเสน้ ขนแขง็ เลก็ ๆ 1-2 อนั ทีฐ่ าน เกสรตวั ผู้ 5-8 อัน มักจะล้อมรอบหมอนรองดอก รงั ไข่มี 3
ช่อง หลายชนิดทม่ี ีท้งั ดอกสมบรู ณเ์ พศ และดอกตว้ ผู้อย่างเดียว ดอกทั้ง 2 แบบอาจอยู่บนชอ่ เดียวกน้ หรอื แยกต้น ผลลักษณะ
ผนั แปรมาก ส่วนมากเป็นแคปซลู หรอื ดร้พู ีมกั จะมี 3 พู และเปน็ เหล่ียม แตส่ ว่ นมากเพียง 1 พู ที่จะเจรญิ ตอ่ อาจจะแตกหรอื
ไม่แตก เมลด็ มเี น้อื (arillode or sarcotesta) ท่ีร้จู ักกน้ ดีคอึ ลำไย ล้นิ จ่ี และเงาะ ช่อื วงศ์หมายถึง สารชาโพนินท่พี บในพืชหลาย
ชนิดซง่ึ ใชเ้ ป็นส่วนประกอบของสบู่_____________________________________

1. ขอบใบมีขห่ี ยัก Allophyllus cobbe 262
2. ใบประกอบ 3 ใบ ไม่มีโครงสราื งคล้ายหใู บ

ไมพ้ มุ่ สูงถงึ 5 ม. ใบย่อยเรียบหรอิ มขี นรอพมุ่ ดรก 0.5 ชม. สขี าวหรือเหลอี งออ่ น
ช่อยาวแคบในชอกใบ กลีบดอก 4 กลบี และเกลด็ ทม่ี ชี น เกสรตัวผู้ 8 อัน ผล 0.5-1.3

ชม. สีแดง-สีม เหนยี ว เป็นทู (เพยี ง ใ ผล พ่ะี พีฒนา) เมล็ดไม'มเยอื่ หุม้

2. ใบประกอบแบบขนนก มีโครงสรางคลา้ ยหูใบ ไม'่ ขนาดใหญ่ Pometia pinnata 266

1. ขอบใบเรยี บ

3. ยลมีปีก Arfeuillea arborescens274

3. ยลไม่มปี ีก

4. ยลเป็นหนามหรอื เปน็ ปมุ่ เมล็ดมเี น้อื ห้มุ

5. ยลเปน็ หนาม (คล้ายเงาร!) เมล็ดมีเนื้อหุ้ม

6. เนอื้ ยล (sarcotesta) ห่อหุ้มฺเมล็ดทีเ่ ป็นเลนั ใย Nephelium spp.
6. เนอ้ื ยล (arilloide) ห่อทุมเมล็ดท่ีเกลย้ี งเป็นมนั Sisyrolepsis muricata 263

ใบมีขนด้านลา่ ง ใบย่อย 4 คู่ ช่อดอกยาว 32 ชม. กลีบเลยง 5 กลบี ดอก 4
มีเกล็ดทเี่ ป็น 2 พู เกสรตวั ร!ุ มีขน 8-9 อนั อบั เรณสู แี ดง หมอนรองดอกรูปเกือกม้า

ผล 3.5-4 ชม. แตกได้'

5. ยลเปน็ ปุม่ (คลา้ ยลน้ิ จ่หี รือลำไย)
7. เมล็ดเปน็ เสนใย มีเน้ือหอ่ ทุม Xerospermum noronhianum2™

ไม้ดน้ สงู ถงึ 25 ม. ใบยอ่ ย ใ-2 คู่ 8-30 X 3.5-12 ชม. ดอกเล็กสเี ขียว ดอก

แยกเพศ แยกด้น กลีบดอก 4 กลฐี านกลบี แคบ เกสรตวั ผู้ 6-8 อัน

หมอนรองดอก เปน็ วงแหวน ผล ใ.8-5 ชม. เป็นทู ก้านผลพองออก หนา 5-7 มม

7. เมลด็ เกลี้ยงเป็นมัน มเี นอ้ื ห่อหมุ้

8. มลสีน้าื ตาล-เหลีอง มีปุ่มละเอยี ด Dimocarpus longan270

8. ยลสีขมหู มีป่มุ ขนาดใหญ่ Litchi chinensis 271

4. ยลไมเ่ ป็นปุ่ม หรือหนาม

9. เมล็ดมเี น้คื ู (arilliode) อยา่ งน้อย 2/3 ปกคลุม

10. ยลสีนาตาล-เหลอี ง กลม ไม่มีหู มลไมแ่ ตกเนอื้ สขี าา

Schleichera oleosa 269

10. ยลสีแดง-ล้ม 2 หู มเี นอ้ื สีแดงล้ม ^arillode)

11. กลีบเลย้ี ง 3-0 มม. ยลด้านในเกลยพข้ น Harpullia cupanoides 268

11. กลีบเล้ยี ง < 3 มม. ยลดา้ นในมขี นเปน็ แนว 265 Arytera littoralis

ไม้ไม่ผลัดใบ ใบย่อย 2-3 คู่ ดอกสีเหลอี งออ่ น กลบี ดอก 5 กลีบ แคบที่ฐาน

แตล่ ะกลีบมีเกล็ด ใ คู่ เกสรตวั ผู้ 6-8(10) อัน เชอ่ื มก้นด้านล่างและมีขน

ผล 0.7-3.6 ชม. ดา้ นในมขี นบริเวณรอยตอ่ มี 1 เมลด็

10. ยลสีมว่ ง (แดง) รปู ลกู ข่าง คอ่ นขางเป็นสามเหลี่ยม

ยลแดกได้ Mischocarpus pentapetalus276

9. เมลด็ มีเนอ้ื หมุ้ เป็นวงเฉพาะทฐ่ี าน Harpullia arborea 267

9. เมล็ดไม่มีเนือ้ หมุ้

12. ใบยอ่ ย 1-0(11) คู่ มกั จะกว้าง >4 ขม. Lepisanthes272

12. ใบย่อย 7-15 คู่ กวาง 2-4 ขม. Sapindus rarak 275

131