ต้นไม้เมืองเหนือ

LEGUMINOSAE (Papilionoideae)

373Millettia pubinervis

จกั จั่น กะเจา้ ะ A

ธ!ธธธ

ไมผ้ ลดั ใบ สงู ถึง 8 ม. ใบย่อย 3-4 คู่ ขนาด

5-7.5 ชม. กา้ นใบ 2-4 มม. ใบย่อยไมม่ ีหูใบ

(stipel) ดอก 1.5 ชม. สเี หลอื งอ่อนหรอื
ขาวออกเขยี วเป็นช่อ ยาว 6-10 ชม. กลีบเลี้ยง

ตดิ กน้ ยาว 3 มม. สนี า้ํ ตาลออกแดงกลบี

ดอกไมม่ ขี น เกสรตวั ผ้ยู าวเทา่ กัน รังไขม่ ี

ขน ผลแข็งมสี นั เมลด็ แบน

37*Millettia brandisiana

ไมผ้ ลัดใบ สงู ถึง 20 ม. เปลอื กตน้ หยาบ
สเี ทาเขม้ เปลอื กชนั้ ในสีแดง ใบยาว 15-30

ชม. ใบยอ่ ย 7-10 คู่ ขนาด 2.5-6 ซม. ตาใบ
มีขนสที องแดงปกคลุม ก้านใบย่อย 2 มม.
ท่ีฐานมีหูใบย่อย ดอก ±1.5 มม. กลบี เลี้ยง
ตดิ กน้ ยาว 4 มม. สมี ่วง ขอบกลีบมีซ่หี ยกั
กลบี ล่างใหญ่กวา่ กลบี อ่ืน ๆ กลบี ดอกสที ้า

ออ่ น ไม่มขี น รังไขไ่ ม่มขี น ผล 5-7.5 ชม.
ผลแบนปลายโค้งและทู่ ฐานสอบเข้าหากัน
ผวิ เกลย้ี งและแข็ง เมลด็ แบน 1-3 เมลด็

377Derris robusta r\ A

ขี้มอด ฮางคาว

II II W11 L■L■I I1l1l1i11M1

ไมผ้ ลัดใบ สูงถงึ 15 ม. ใบยอ่ ย 6-13 คู่ อยู่

ตรงกนั ขา้ ม ขนาด 2.5-3.7 ชม. มนรแี คบ

หรอื ขอบขนาน ก้านใบยอ่ ย ±1 มม. ไม่มีหู

ใบ (stipel) ดอกลขี าวเป็นช่อในชอกใบ กลบี

ดอกไมม่ ีขน รังไขม่ ีขน ผล 3-7.5 X 0.8-1.2
ซม. รปู ยาวเรียว สนี ํา้ ตาลเข้ม มขี นเลก็ ๆ

และมปี ีกแคบ ๆ ไม่แตก ภายในมี 1-5 เมลด็

182

ROSACEAE วงสพ์ ุทรา RO8ACEAE

ทวั่ โลกประมาณ 2825 ชนดิ ส่วนมากอยูใ่ น 183
ทางซีกโลกเหนือ ในภาคเหนอื พบ 7 สกุล
14 ชนดิ เป็นไมไ้ มผ่ ลดั ใบหรอื ผลัดใบระยะ
สัน้ ใบมหี ใู บ ดอกออกปลายยอดหรือใน

ชอกใบ กลีบดอกมักจะมี 5 กลบี เกสรตัวผู้
5 อนั -มากมายตดิ บนฐานรองดอก ยอดเกสร
ตัวเมยี 2-4 แฉก มีหมอนรองดอกบาง ผล
ไม่แตก มักจะมีเนอ้ื บางหรือ คล้ายหนงั
เมล็ด 1-3 เมล็ด ไมว้ งศ์นืห้ ลายชนิด เปน็ ไม้
ผลทส่ี ำคญั ในเขตอบอุ่น เช่น แอปเปีล ทอ้
สาล่ี เปน็ ตน้ หลายชนดิ เป็นไม้ประคบั ใน
เขตรอ้ น สมาชิกวงศ์นืม้ ีความสำคัญน้อย
กวา่ ไมใ้ นทอ้ งถ่นิ สว่ นใหญ่ผลรับประทาน

ไมไ่ ด้ ดอกเล็กไมเ่ ด่น ยกเวน้ ต้นนางพญา
เสอื โครง่

378 Parinari anamensis

ไม้ไมผ่ ลัดใบ สงู ถึง 30 ม. เปลอื กตน้ สนี า้ํ ตาล
เทา มีรอยแตกลึก ๆ ลอกหลดุ ได้ ใบขนาด
6-15 X 4-9 ชม. รูปไข่ ฐานกลม ขอบใบเรียบ
เสน้ ใบข้างตรงและขนานกัน 12-15 คู่ เสน้ ใบ
นนู ดา้ นบน มีขนละเอียดด้านล่าง กา้ นใบ
0.7-1 ชม. มกั จะมตี ่อมเลก็ ๆ 2 ต่อม ดอก
สขี าวเป็นช่อทปี่ ลายถงิ่ ยาว 20 ซม. กา้ นช่อ
มีขนสนี ้ําตาลอมส้มหนาแนน่ ช้ันกลบี เลี้ยง

0.3-0.4 ซม. มี 5 กลบี ไมเ่ ท่ากัน กลบี ดอก
5 กลีบยาวเทา่ กบั กลบี เลี้ยง เกสรต้วผไม่

เทา่ กนั 5-12 อนั รงั ไขม่ ขี นหนาแน่น เชอม
กับช้นั กลบี เลี้ยงดา้ นหน่งึ ก้านเกสรตวั เมีย
ติดทีร่ ูานของรงั ไขย่ าวเท่า ๆ กบั เกสรตว้ ผู้
ผล 3-4 ซม. สนื ํา้ ตาลมเี กลด็ สเิ ทาปกคลมุ
เน้อื ผลบาง ช้นั ในมีขนหนาแนน่ มี 1-2 เมล็ด

หมายเหตุ พบท่วั ไปในป่าดิบและปาผลดั ใบ

มักเป็นไมป้ ลกู

379 Prunus cerasoides

นางพญาเสื‘อโคร่ง

ไม้ผลัดใบ เปลือกต้นเปน็ มัน สึนํา้ ตาลอม
แดง มีรูอากาศขนาดใหญ่ ลอกหลดุ เป็นแถบ
ตามขวาง ใบขนาด 5-12 X 3-5 ชม ขอบใบ
มีซแี หลม มีต่อมสีสม้ 2-4 ต่อมใกล้ฐานใบ
ก้านใบ 0.8-1.5 ซม. หใู บขนาดใหญ่แยกเป็น
แฉกหลดุ ร่วงไว ดอก 1-2.5 ชม. สชี มพูสด
ดอกสขี าวหายาก ออกเป็นช่อ กา้ นดอก
0.7-2 ชม. กลบี เลย้ี งเชอื่ มกน้ สชี มพู รังไข่
ไมม่ ขี น ผล 1-1.5 ชม. มนรี (รูปไข่) สชี มพู
หรือแดงสดเปน็ มันเนอื้ บางช้นั หุ้มเมลด็
แขง็ และยน่ (pyrene)
หมายเหตุ พบมากบรเิ วณปาเปดิ ที่ถกู ทำลาย
มกั จะปลกู ตามรมิ ทาง เนื่องจากเป็นไม้โต
เรว็ และดอกงาม ทีค่ ล้ายกัน

380p.persica ใบยาว เรียว หใู บไม่แยก
ดอกไมม่ กี ้านกลีบเลีย้ ง และรงั ไขม่ ขี นหนา
แนน่ ผล 2.5-3.5 ชม. มขี นเปน็ ไมท้ ้องถิน่
ของประเทศจนี ปลูกเพอ่ื รบั ประทานผล

™ Prunus arborea

vax. montana แตงชัง m A
■I ■I ■IU■nI T■n■nI jJII >

ไม้ผลดั ใบ สูงถงึ 16 ม. เปลอื กต้นสีนํา้ ตาล I
เทาออ่ น มรี อู ากาศมากมาย ใบ 6-20 X 4-8 I
ซม. รูปไข่แคบ ขอบใบเรยี บมักจะมีตอ่ ม
ขนาดใหญ่ 1 คู่ ท่ีฐานใบและตอ่ มขนาดเลก็ I
กวา่ กระจายบนผวิ ใบใกล้ขอบใบ ก้านใบ
0.5-1 ชม. หูใบยาวแคบไม่แยกเปน็ แฉก หลุด
ร่วงไว ดอกลีเขยี วออ่ นหรอื ครีม กลบี เล้ยี ง
7-12 กลบี ตดิ ก้น มีขนด้านนอกและทีฐ่ าน
ด้านใน กลีบดอกคลา้ ยกลีบเล้ยี ง เกสรตวั ผู้
20-30 อนั รังไข่มกั จะมขี นหนาแน่น ผล I
0.6-1.5 ชม. กลมหรือเกือบเปน็ 2 พู ชัน้ หุม้ I
เมลด็ แข็ง หมายเหตุ พบทั่วไปในท้องถิน่
ทีค่ ล้ายกัน อกี 4 ชนดิ มีดอกขนาดเลก็ ๆ
ขอบใบเรยี บ หรือมีซเี่ ล็กนอ้ ย

84

382p. phaeosticta ใบดา้ นลา่ งมจี ดุ สีดำ
หนาแน่นขอบใบมซี ี่หยัก เลก็ นอ้ ยหรือมตี อ่ ม
ใกล้ขอบใบหูใบ ไม่เชอื่ มตดิ กนั

383p. javanica ใบดา้ นลา่ งมจี ดุ สดี ำ
หนาแน่นขอบใบเรยี บมีต่อม ทส่ี ่วนบนของ
ก้านใบหใู บเชอื่ มติดกนั เปน็ วง คล้ายลูก
กระสนุ

3MP.wallichii ใบไม่มีจุดดำหรือตอ่ ม
ขอบใบบางคร้ังมชี ่ี ผลรูปไข่

385p. ceylanica ใบไมม่ ีจุด ดำแตม่ ีต่อม
เสน้ ใบข้าง 5-8 คู่ ขอบใบเรียบ กา้ นใบยาว
1 ชม. หรือยาวกว่า

386 Eriobotrya bengalensis

ตะเกรา จำปดี ง

□■■lllu-TTTj

ไมไมผ่ ลัดใบ สูงถงึ 12(25) ม. เปลอื กตน้ สี
นาํ้ ดาลแดงหรือนา้ํ ตาลเขม้ ผวิ แตกระแหงมี
รอู ากาศใหญ่ ๆ เปลือกชั้นในเป็นเส้นใยสี
ขาว เปลี่ยนเป็นดำเม่ือเปน็ แผล ใบ 10-20 X
4-8 ซม. มักจะไมถ่ งึ 30 X 11 ซม. รูปไข่
กลบั หรอื รูปหอก เส้นใบขา้ งตรง จรดท่ีขอบ
ใบชืง่ เปน็ หยักหยาบ ๆ ใบแกเ่ รียบเกลยี้ ง
กา้ นใบ 2-4 ซม. หใู บเล็กหลดุ รว่ งไว ดอก
ลีขาว กลิ่นหอม ออกเป็นช่อทปี่ ลายกิง่ ชอ่
ยาว 8-12 ซม. ก้านดอก 0.3-0.5 ชม. ช้นั
กลบี เลย้ี ง 5 พู กลบี ดอกแข็ง 5 กลบี เกสร

ตว้ ผู้ +20 อนั กา้ นเกสรตว้ เมีย 2-3 อนั
เชือ่ มกน้ ทีฐ่ าน รงั ไขฝ่ งั ตัวครง่ึ หนึง่ ในฐาน

รองดอก ด้านบนมีขนยาว ผล 1.5-3 ชม.
ลีเขียว ตอนบนมีชน้ั กลบี เล้ยี งตดิ อยู่ เน้อื
ฉ่าํ น้าํ เมลด็ ขนาดใหญ่ 1(2) เมลด็ หมายเหตุ

ทางเหนอื พบ 2 สายพันธ์ forma ben­
galensis มีเสน้ ใบข้าง +10 คู่ ผล 2-3 ซม.
forma multinerva เสน้ ใบขา้ ง 14-20
คู่ ผล 1.1-1.5 ชม. ทคี่ ลา้ ยกน้

387 E. /apon/ca^มขี นดา้ ,แล่า'ง ก้านใบ
สนั้ มาก กา้ นเกสรตัวเมีย 5 อนั เปน็ ไม้ปลกู

185

RHIZOPHORACEAE

วงศ์เลก็ ๆ ในเขตศูนยส์ ตู รประมาณ 120
ชนดิ รู้จกั กันดีในแง่ของไม้ปาชายเลน ถึง
แม้วา่ รอ้ ยละ 80 พบในที่ดอน ทางตอน
เหนือ พบ 1 ชนิด

^Carallia brachiata

mi พแ iiffTA Afaเฉียงพรา้ นางแอ สมั ป็อง

ไมไ้ ม่ผลดั ใบ สงู ถึง 20 ม. เปลอื กตน้ สี
น้าื ตาลออ่ นออกครีม-นาํ้ ตาลแดง ค่อนขา้ ง
เกล้ียง มีรอู ากาศมาก ใบ 4-17 X 2.5-8 ซม.
ใบเด่ียว เรียงตรงกันข้ามในระนาบ ขอบใบ
เรียบหรือมีซี่ประปราย ใบแก่เหนียว ดา้ น
บนเขยี วสดเปน็ มนั ดา้ นลา่ งสเี ขียวอมเหลือง
มีจดุ สีเข้มกระจาย เสน้ ใบขา้ งอยา่ งน้อย 15
คู่ จรดกนั ใกล้ขอบใบ เส้นกลางใบจมลงจาก
ด้านบน ก้านใบ 0.4-1 ซม. ตาใบรูปโคน มี
ยางเหนียวและมหี ูใบ 1 คู่ ขนาดใหญ่ (1-2
ชม.) หอ่ หมุ้ แต่หลดุ รว่ งไว ทิ้งรอยแผลไร้
กิ่งก้านสีนาตาลเขม้ ท่ีข้อพองออกเล็กนอ้ ย
ดอก +0.6 ชม. สีขาวหรอื เขียวอมเหลือง
อ่อนออกเปน็ ช่อ ไมม่ กี า้ นดอก กา้ นดอกรว่ ม
1-2.5(6) ชม. ชัน้ กลีบเลย้ี งรปู ระฆงั ปลาย
5-8 แฉก กลบี ดอก 5-8 กลบี มีก้านกลีบสัน
เกสรตว้ ผ้ 10-16 อัน กลีบดอกและเกสร
ด้วผูต้ ิดที่ขอบบนของฐานรองดอกลอ้ มรอบ
หมอนที่บาง ปลายเกสรตวั เมยี แยก 3-4 พู
ทุกส่วนไมม่ ขี น ผล 0.5-1(1.8) ชม. สสี ม้
อมแดงอ่อนถงึ มว่ งอมแดงเขม้ ผลกลมมี
กลีบเลีย้ งด้านบน มเี นือ้ บาง (aril) ลสี ม้ หอ่
หมุ้ เมลด็ รปู ไต 1(2) เมล็ด
หมายเหตุ กระจายกวา้ งขวาง มักจะพบรมิ
ธารนา้ื ที่คลา้ ยกนั และมักจะสับสนวา่ เปน็
Syzygium ทีย่ งั ไม่มีดอก แต่การแตกกงิ่
กา้ นไม่เป็นระเบยี บ

186

COMBRETACEAE วงศส์ มอ flHHHHHHHMHHI COMBRETACEAE

พบท่วั โลก ประมาณ 500 ชนดิ สว่ นมากเปน็ ไมเ้ ลื้อย ทางเหนอื พบ 3 สกลุ 12 ชนิด 187
ลกั ษณะเปน็ ไม้ผลัดใบท่ไี มม่ ยี างขาว ใบเดย่ี วออกตรงกันขา้ มหรอื ออกสลับ ขอบใบ
เรียบ มกั จะมีต่อมบนใบหรือกา้ นใบ ดอกขนาดเลก็ ช่อยาวแคบ กลีบเลีย้ งติดกัน มี

5 พู เกสรตวั ผู้ 8-10 อนั กา้ นเกสรตัวเมีย 1 อัน มี 2 สกลุ ใหญ่ ๆ ทางภาคเหนอื
คอื Combretum เปน็ ไมพ้ มุ่ รอเล้อื ย มกั จะมีใบเกล็ด ดอกมกี ้านดอกชดั เจน กลีบ

ดอก 4-5 กลบี (ยกเวน้ c. apetalum) ผลสว่ นใหญ่ มี 4-5 ปกี Terminalia เป็นไม้
ขนาดกลางถึงใหญ่ มี 2-3 หรอื 5 ปีก บางครัง้ ผลเหนียว มีสว่ นกลางผลใหญไ่ มม่ ปี ีก

สมาชกิ ของวงศน์ เี้ ป็นองคป์ ระกอบสำคญั ของปาผลัดใบระดบั ต่าํ ไมค่ ่อยพบในป่าดิบ
หรอื ปาเขา การใช้ประโยชนย์ งั มีนอ้ ย ท่ีใชเ้ ปน็ ไม้แปรรูป ยารักษาโรคหรอื อาหาร
ยกเว้นล'มอไทย (Terminalia chebula) ซึ่งเปน็ ไม้ใช้สารพัดประโยชน์

1. ดอกและยลIIIนกล่มุ ชอ่ กลม Aniogeissus acuminata406

1. ดอกแลร;ยลเใ)นชอ่ ยาว หรอื เป็นชอ่ ไม่แดกแขนง

2. ยลไมม่ ปี ีก

3. ยลมีขนคล้ายกำมะหย่ี ไม่มลี ัน ช่อไม่แตกแขนง ลา้ นใบ 3-9 ขม.

ตอ่ มทใี่ บมกั จะไมค่ อ่ ยเหน็ เป็นไม้ปา T. bellirica389

3. ยลเรยี บ ไมม่ ีลัน ช่อแตก T. catappa 391

2. ยลมี 2 ปีก ใบมตี ่อมทีม่ ีกาั นขู

4. ดอกและยลออกเปน็ ช่อจะคอ่ ยแตกแขนง ยล <1 ขม. นขี นคลา้ ยไหม

ใบมีตอ่ มทมี่ ีกาั นขู T. myricarpa Var.hirsuta395

4. ดอกแลร;ยลเปน็ ช่อไม่แดกแขนง ยาว >1.3 ขม. มขี นหา่ ง ๅ หรือไม่มี

ใบมีต่อมกลม

5. ลา้ นใบ <2 ขม. มตี อ่ มท่ปี ลายบน ยลมีปกี รอบ T. mucronata 392

5. ล้านใบ >2.5 ขม. มตี ่อมตรงกลาง ยลมปี กี ด้านขาง

6. ส่วนกลางยลกลม เมอ่ื แล้งมีลัน มขี นหนาแน่น ใบดา้ นล่างมนี วล

ดอก ยาว 3-3.5 มม. T. glaucifolia 393

6. ส่วนกลางยลเป็นสามเหลยี่ ม ไมม่ ีลนั มขี นเล็กนอ้ ย

ดอก ยาว ใ-ใ.5 มม. T. calamansanai394

2. ผลมี 3 ปีก ใบ 4-10 ขม. ทขี่ อบใบมีตอ่ มกลม ๅ

7. ดอกแลร;ยลเป็นช่อไม่แตกแขนง แต่ละสว่ นมีลา้ น

ใบมีขนปกคลุมหนาแนน่ T. franchetii var.tomentosa 399

7. ดอกและยลเป็นชอ่ แตกแขนง แต่ละส่วนไม่มลี ้าน

ใบไมม่ ขี น T. triptera 398

2. ยลมี 4-5 ปกี บางครง้ั ปกี แคบคล้ายสัน

8. ลำด้นอ่อนเปน็ เหล่ียม 4 สัน เลก็ ๅ 4 สนั ใบอ่อนมีเกลด็ สีเงน

Combretum quadrangulare400

8. ลำด้นออ่ นกลมไมม่ ลี นั ใบอ่อนไมม่ ีเกล็ดปกคลมุ

9. ดอกและยลเป็นกลมุ่ ช่อไมแ่ ตกแขนง ยล 1.2-2 ขม. ปกี กว้าง 0.2 ขม.

ใบมตี อ่ มกลม ๆ T. cambodiana397

9. ดอกและยลเปน็ ช่อแตกแขนง ยล 3-0 ขม. ปกี กวา้ ง 1-2 ขม.

ใบมีต่อมท่ีมีกา้ น% T. alata396

(T. = Terminalia)

^CO^MTBeRrmETiAnCaEliAaE bellirica

สมอพิเภก /

นI 1II III IIILL■I ■I I II '๙ Jik

ไม้ผลดั ใบสงู ถึง 30(40) ม. ทรงพุม่ รปไข่
กว้าง ลำตน้ ยาวตรง เมือ่ ดน้ โตเต็มทจ่ี ะมี

พูพอนเล็กน้อย เปลือกตน้ สเิ ทามีรอยแตก
แคบ ๆ เปลอื กบางและเปราะ เปลือกช้ันใน

สีเหลือง ใบ 7-23 X 3-14 ชม. เรียงแบบ
สลบั เปน็ กล่มุ ท่ปี ลายกิง่ ใบรปู ไขก่ ลบั หรือ

มนรี ยอดอ่อนมีขนหนาแนน่ ใบแกเ่ รยี บ
และเหนียว เสน้ ใบข้าง +6-7 คู่ จรดกนั ก่อน
ถึงขอบใบ กา้ นใบเรียวเล็ก 2.5-6(9) ชม.
มักจะมีตอ่ มเล็ก ๆ 2 ต่อมอย่เู หนือหรือกลาง
กา้ น ดอก 0.4-0.6 ซม. สเี หลอื งหรอื เขยี ว
ออ่ น เปน็ ข่อห้อยลง ยาว 5-18 ซม. มักจะ
เป็นดอกตวั ผ้ช่วงบน ช่วงล่างเปน็ ดอก
สมบรู ณ์เพศ ช้ันกลบี เลยี้ งรปู ถ้วย 5 กลบี
รูปสามเหลย่ี มโค้งไปขา้ งหลงั เกสรตวั ผู้

3-3.5 มม. กา้ นเกสรตวั เมีย 4 มม. รังไข่ 2-3
มม. หมอนรองดอกมีขนหนาแน่น ผล
13.58- ชม. สินาํ้ ตาลเขม้ เหสีอบเงนิ หรือ
สีทองแดง มขี นคลา้ ยกำมะหยี่ ผลรปู ไขห่ รอื
ลูกข่างไม่มปี ีกบางครงั้ มสี นั ลาง ๆ 5 สนั เมื่อ
แหง้ ผลเหนยี ว ชั้นหมุ้ เมลด็ แข็ง

หมายเหตุ พบท่ัวไปในปากงิ่ โลง่ แจ้งท่ัวภาค
เหนือ มักจะพบในทรี่ าบมเี นอื้ ดนิ ลกึ

^Terminalia chebula var.
chebula สมอไทย

II111111111 ■rTIMI1111 Zla

ไม้ผลัดใบ สูงถึง 20 ม. เรือนยอดกลม
กว้าง ลำต้นค่อนข้างสัน้ เปลือกตน้ ลิ ีนืา้ ตาล

แตกเลก็ นอ้ ย หลดุ ออกเปน็ แผ่นบาง ๆ
เปลอื กชัน้ ในมนี ํ้ายางลแี ดง ใบ 8-20 X 5-10

ชม. ใบรูปไขก่ ว้างหรอื มนรฐี านป้านหรือกลม
มักจะเบี้ยวเล็กนอ้ ย ยอดออ่ นมขี นลีน้ําตาล

หนาแนน่ ใบแกบ่ างและเหนียว เส้นใบข้าง
ตรง 7-12 ค่ขู นานกัน กา้ นใบ 1-3.5 ซม มี
ตอ่ มกลม 1 คู่ ที่ส่วนบน ดอก 0.3-0.4 ชม.

188

สขี าวออกเขยี ว ชอ่ ยาว 3-7 ชม. มกั จะออก COMBRETACEAE
พร้อม ๆ กับใบอ่อน ชน้ั กลีบเลีย้ งรปู ถ้วย
ต้ืน ๆ แยก 5 พู รปู สามเหลีย่ ม ดา้ นในกลีบ 189
มขี นหนาแนน่ กลบี เลีย้ งรปู ถว้ ยตื้น ๆ ปลาย

แยก 5 แฉก กลีบไม'โคง้ ไปด้านหลัง เกสร
ตัวผู้ 3-4 มม. ก้านเกสรตวั เมยี 2.5-3 มม.
รังไข่เกลี้ยง หมอนรองดอกมพี ูและขนหนา
แนน่ ผล 2.5-4(5) ชม. สเี ขียวอมเหลือง เม่อื
สกุ สสี ม้ -นา้ํ ตาลแดงเข้มหรอื คำ ผลกลม

หรอื รูปไข่ ปลายแหลมไมม่ ีส้นหรอื ปกี บาง
คร้ังมรี วิ้ 5 ร้วิ บาง ๆ

หมายเหตุ กระจายในปาก่งึ โลง่ แจ้ง ผลใช้

เป็นอาหาร ทกุ ส่วนของพชื ใชป้ ระโยชนไ์ ด้
nanaทีค่ ล้ายกนั var.
เปน็ ไมพ้ มุ่ สูงถงึ

2 ม. ใบ 3.5-7 ซม. ปลายสอบแหลม ไมพ่ บ
มากนกั พบท่ี จ. ลำพนู และ จ. แพร่

391Terminalia catappa

ไม้ผลัดใบ สงู ถึง 20 ม. กิ่งกัานเรียงใน
ระนาบ ต้นโตเต็มท่ีเรอื นยอดมักจะเปลย่ี น
เป็นรูปไข่ ใบ 12-25 X 8-15 ซม. รูปไขก่ ลับ
กวา้ ง ฐานใบกลมหรือคอ่ นข้างเป็นรูปหัวใจ
ผวิ ใบเรยี บเป็นมนั กา้ นใบ 0.5-1.2 ชม. มี
ต่อมเล็ก ๆ 2 ต่อมท่สี ่วนบน ใบทจ่ี ะร่วงสี
แดงสด ดอกเป็นช่อยาวไม่แตกแขนง ช่วง
ปลายเปน็ ดอกตัวผู้ ชว่ งล่างเปน็ ดอกสมบูรณ์
เพศ ผล 3-5 ซม. ลีเขียวสด เรียบเป็นมนั
มีล้นแคบ 2 สนั ชัดเจน

หมายเหตุ เปน็ ไมใ้ นทอ้ งถิ่นของภาคใต้ ตาม
แนวชาวผิง มกั จะน่ามาปลกู เนือ่ งจากเรอื น
ยอดเปน็ ช้นั ๆ สะดุดตา

^CO2MTBeRrEmTiAnCaElAiEa mucronata

ตะแบกเลือด

I’ rm I LI 111 นw

ไมผ้ ลดั ใบขนาดใหญ่ สูงถึง 40 ม. เรอื น
ยอดแคบ ค่อนข้างโปรง่ +ลำต้นยาวและตรง
เปลือกต้นสนิ ้ําตาลครมี ออ่ นเป็นจุด ๆ และ
ลอก•หลุดเปน็ แผ่นบาง ๆ ใบ 7-17 X 4-9
ชม. ใบอ่อนมขี นสึน้าํ ตาล ขอบใบใส ใบแก่
เหนยี วค่อนข้างเกลีย้ ง กา้ นใบ 1-2 ชม มี

ต่อมกลม 2 ตอ่ มด้านบน ดอก 0.3-0.5 ชม.
สขี าว ช่อดอกแคบและแน่น ไม่แตกแขนง
ช่อยาว 9-15 ซม. ชน้ั กลีบเล้ียงมีขนเล็กน้อย

เกสรตว้ ผู้ 3-4 มม. กา้ นเกสรตวั เมยี 2-3
มม. หมอนรองดอกมีขน ผล 3-4 ชม. ลี
น้าํ ตาลออ่ น-เหลอื ง รูปไข่ ปกี กลมมี 2 ปกี มี
ขนสนี ้าํ ตาลปกคลุม ส่วนกลางผลยาว +1.5

ซม.
หมายเหตุ พบมากในปาชืน้ ผลัดใบ มกั จะ
เปน็ ไมข้ นาดใหญท่ ี่ยงั เหลือจากการตดั โค่น
เพราะต้นใหญ่ ภายในมักจะกลวง ท่คี ล้ายกนั
ตะแบก (Lagerstroemia) อาจจะมีเปลือก
ต้นคลา้ ยก้น แตม่ ีดอกเดน่ สีขาวหรอื สมี ว่ ง
ผลไมม่ ีปกี ท่คี ล้ายก้นอีก 3 ชนดิ ท่ีผลมี 2
ปีก คอื 393T. glaucifolia แหนนา เรือน
ยอดกลม เปลือกสเี ทาเขม้ ใบมนรี ฐาน
แคบดา้ นล่างมีนวล ก้านใบ 3-5 ชม. มีตอ่ ม
ใตก้ ลางก้าน ดอก +5 มม. ผล 3.5-5 ชม.
ปีกกว้างเทา่ กบั ยาว ส่วนกลางผลหนา้ ตดั กลม
เมอื แหงมีสัน 394r. calamansanai
เรอื นยอดด้านบนแบนเปลือกสนึ าํ้ ตาลเทา

ใบรูปไขก่ ลบั ฐานแคบกา้ นใบ (1.2) 2-4 ชม.
มีต่อมเหนือกลางก้าน ดอก 1-1.5 มม. ผล
4-8 ซม. ปีกกว้างกวา่ ยาว ส่วนกลางผลหน้า
ตัดเป็นสามเหลย่ี ม ไมม่ ีสนั 395r. myrio-
carpa var. hirsuta จเาง ใบ 10-28
ชม. รปู ขอบขนาน ฐานกลม ก้านใบยาว <1
ชม. มีต่อม 2 ตอ่ มใกลย้ อด ก้านดอก 1-2
มม. ชอ่ ดอก 10-20 ชม. ผล <1 ชม. มขี น
คลา้ ยไหมปกคลุม

190

Termincilia alata COMBRETACEAE

รกฟ้า รกฟา้ 191

mo"ว^ฃเ

ไม้ไม่ผลดั ใบ สงู ถงึ 35 ม. ลำตน้ ตรงยาว
ก่งิ กา้ นรตู ้ังข้ึน เปลือกต้นลีเทามรี ่องยาว
ลึกและเป็นเกล็ด เปลือกช้นั ในลืแดง ใบ
10-22 X 5-10 ชม. ฐานใบมกั จะเบ้ยี ว ยอด
ใบออ่ นมขี นปกคลุม ใบแก่เรียบเกลยี้ งหรือ
มขี นเลก็ นอ้ ย ด้านลา่ งที่เสน้ กลางใกล้ฐาน
ใบมีตอ่ มยาว 1-2 ต่อม เส้นใบข้าง 10-16 คู่
ขนานก้น กา้ นใบ 1-2 ชม. ดอก 0.3-0.5 ชม.
สิเหลอื งอ่อนหรอื ครมี เปน็ ข่อแคบยาว 6-17
ชม. ชนั้ กลีบดอกรปู ถว้ ยแยก 5 กลีบ เกสร

ตัวผู้ 3-4 มม. กา้ นเกสรตัวเมยี 3 มม. รังไข่
มหี มอนรองดอกทมี่ ขี นหนาแน่น ผล 3-6
ชม. ลแี ดงสด สกุ เปล่ียนเป็นลนี ้ําตาลออ่ น
รูปขอบขนาน ปกี เป็นคล่ืน 5 ปีก กว้าง 1-2

ซม.
หมายเหตุ พบมากในปากึ่งโล่งแจ้งทว่ั ภาค
เหนอื ทีค่ ล้ายกัน Terminalia อีกเพียง 1
ชนดิ ที่ผลมี 5 ปกี
397T. cambodiana ครอ่ เงาะ เปน็ ไมเ้ ลก็
สูงถงึ 10 ม. ใบ 5-7 ชม. มีตอ่ มกลมตรง
กลางกา้ นและอกิ 1 คู่ ทย่ี อดของก้านใบ ผล
+2 ชม. มปี กี แคบ ๆ กวา้ ง +2 มม. อิก 2
ชนิด ผลมี 3 ปกี

398T. triptera ใบ 6-10 X 3-6 ซม. ผล
31.53- ชม. ไมม่ กี า้ น ไมค่ ่อยพบแต่มีการ
กระจายกวา้ ง

399T.franchetii var. tomentosa
ใบ 4-6 X 1.5-4 ชม. เรยี งแบบสลับ มขี นมาก
ผล 0.7-0.9 ชม. ผลออ่ นลชี มพูหรือแดง กา้ น
ผล 0.4-0.6 ชม. นทั มขี นหนาแน่นปกคลมุ
เป็นพรรณไม้เฉพาะถิ่นพบท่ดี อยเชียงดาว

กาน 0.4-0.6 ชม. Combretum quadran-
gulare™ ผลมี 4 ปีก แต่ใบมเี กล็ดลเี งิน
กิ่งกา้ นเป็นลเ่ี หลีย่ ม และมี 4 ลัน

C40O0CMoBmREbrTeAtCuEnAi qEuudixuigulare

สะแกนๆ แพง่

ไม้พ่มุ หรอื ไมย้ นื ดน้ ขนาดเลก็ สงู ถึง 9(12)
ม. ไม่ผลัดใบหรอื ผลดั ใบช่วงส้น ๆ เปลอื ก
ต้นลีขาว เรียบหรือมีรอ่ งเล็กน้อยขณะท่ีต้น
ยงั เลก็ กงิ่ ลา่ ง ๆ มักจะมีหนาม ใบ 5-19x3-8
ชม. รปู ไข่กลบั หรอื มนรี ใบออ่ นมีเกลด็ สีเงิน
เล็ก ๆ และเปน็ จดุ ก้านใบ 0.4-0.6 ซม. ไม่
มีต่อมก่ิงก้านเป็นเปน็ สีเหลี่ยมมสี นั แคบ 4
สนั ดอก 0.3-0.4 ชม. สีขาวหรอื เหลอื งออ่ น
เป็นชอ่ แนน่ ยาว ชัน้ กลบี เล้ยี งเป็นรูปกรวย
กว้างปลายแยก 4 พู เป็นรูปสามเหลี่ยม
กลีบดอก 4 กลีบ 1-2 มม. รปู ไขก่ ลบั บอบ
บางหลุดรว่ งง่าย เกสรตัวผู้ 8 อนั ยาว 3-4
มม. ผล 2-4 ชม. สีเขยี วอ่อน เปลี่ยนเปน็
เหลืองออกครีมมีเกลด็ สีเงิน ผลรูปไข่ มีปืก
กลม 4 ปกี ปีกกว้างเท่ากบ้ น้ท
หมายเหตุ พบที่ จ. ลำปางลงไป มักจะอยู่
ในที่ถกู รบกวน หรือปลกู ไวร้ ีมถนน ไมม่ ีไม้
ยินต้นในภาคเหนือชนดิ ใดท่ีใบมีเกล็ดสเี งิน
และก่งิ กา้ นเป็นเหลย่ี ม Combretum ชนดิ
อ่ืน ๆ เป็นไม้พุ่มรอเล้ือยหรอื ไมเ้ ถาวัลย์

401 c.apetalum ดอกสรอย ใบ 5-10 ชม.
มีเกล็ดลเี หลืองและตอ่ มดา้ นบน ดอกไมม่ ี
กลบี ดอก ผลมี 5 ปกี

พ2c.winitii เครือมะถวั เนา่ \'น 15-35ชม.
มักเรยี งเป็นวงละ 3 ใบ มเี กลด็ และขน
สนี ํา้ ตาล ไม่มตี ่อม ดอกเป็นรูปกรวย 4 กลบี
ผลมี 4 ปกี ท่ียดื หยุ่นไดแ้ ละมีขน

*03C.deciduum แหนเครอื ใบมีขนลี
นา้ํ ตาลแดง ตอ่ มมกี ้านรู ไมม่ ีเกล็ด ดอกมี
กลบี ดอก 5 กลบี ไม่มหี มอนรองดอก ผลมี
5 ปกี

404C. trifoliatum ใบเรยี งเปน็ วงละ 3
ใบไม่มเี กลด็ ดอกมี 5 กลีบหมอนรองดอก
มขี น ไมม่ ใี บประคบั ผลมีสนั แคบ ๆ 5 สนั
+5 มม.

192

COMBRETACEAE

405C. decandrum ใบออกตรงกันขา้ ม
นอ้ ยทจี่ ะเปน็ วง มตี อ่ มและแผงขนระหวา่ ง
ชอกใบ ไมม่ ีเกลด็ ดอกมี 5 กลีบ หมอน
รองดอกมขี น และใบประดับขนาดใหญ่

w^Anogeissus acuminata

ไมไ้ ม่ผลัดใบ สูงถงึ 35 ม. เรอื นยอดแคบ
ลำตน้ ตรงยาว กง่ิ ก้านลู่ลง เปลอื กต้นสเี ทา
เขม้ มีร่องเล็ก ๆ ตามยาว ต้นทอ่ี อ่ นจะมี
หนาม ใบ 3-8 X 1.5-4 ซม. มักอยู่ในระนาบ
ใบอ่อนสเี งินมขี นยาวคล้ายไหมคลุม ใบแก่
ด้านลา่ งมีขนประปราย ก้านใบ 0.2-0.6 ซม.
ดอก 0.7-0.8 ชม. สเี ขยี วเหลอื งเปน็ ชอ่ กลม
ในชอกใบออ่ น เส้นผา่ ศูนย์กลางชอ่ 1.2-1.8
ชม. กลีบเล้ยี งเชื่อมเป็นหลอดเรยี ว มีปีก 2
ปกี ท่ีฐาน ปลายแยก 5 พู ไม่มีกลีบดอก เกสร
ตัวผู้ 10 อัน เปน็ 2 วง ยาวกวา่ ชั้นกลีบเลี้ยง

มาก ผลเรียงเป็นวงกลมแน่น เส้นผ่าศนู ย์
กลาง 1.5 ชม แตล่ ะผลขนาด 0.4-0.5 ชม.
มีปีกกวา้ ง 2 ปีก และหลอดกลบี เล้ยี งท่ียงั คง

อยปู่ ลายบน
หมายเหตุ พบท่วั ไปในปาชื้นผลัดใบทวั่ ภาค
เหนอื มักจะพบตามริมธารนํ้าในปาก่งึ เปิด
ทคี่ ลา้ ยกนั ตน้ ทยี่ ง้ ไม่โตเต็มทีอ่ ยอู่ าจจะ

สับสนกับ Cratoxylum spp. ซงึ มีหนาม
ใบเป็นสเี งนิ ท่ีออกตรงกันขา้ มแต่ดอกเดน่
สีขาวหรือชมพ ผลแตกได้

MYRTACEAE วงศ์ชมพู่

เป็นวงศใ์ หญใ่ นเขตศูนย์สูตร สมาชิกทัว่

โลกประมาณ 4,620 ชนดิ มกั จะเป็นไม้

ยืนต้นหรือไม้พมุ่ ในภาคเหนอื พบ 5 สกุล 1. ใบเรียงแบบสลับ ยลแหง้ แตกออกดา้ นบน Tristaniopsis burmanica 434
ประมาณ 40 ชนดิ ลกั ษณะพรรณไม้ (ดู 1. ใบออกแบบตรงกันข้าม
Syzygium) สมาชิกเปน็ องศ์ประกอบทว่ั ไป
ของปาดบิ ระดับต่ําท่ัวภาคเหนือจะพบน้อย 2. ปลายกัานเกสรตัวเมียเป็นแย่นหรอื ฺตุม่ กลม Decaspermum parviflorum*33
ลงในทแี่ หง้ และบนภเขา พวกหวา้ และชมพู 2. ปลายกาั นเกสรตัวเมียเป็นแบบอ่ืน
เป็นไม้ผลท่ีปลูกกันทั่วไป
3. ใบแลSJตาดอกมีขนปกคลมุ ไม,ี พมุ่ สงู ถงึ 2 ม. 407Eugenia bracteata
3. ใบแลรเดอกเกลี้ยง เป็นไมด้น

4. พูกลีบเลย้ี งเชือ่ มเปน็ ปาครอบ ไมม่ ีเสนใบชี่ขนานกบั ขอบใบ

432 Cleistocalyx nervosum
4. พกู ลีบเลีย้ งไม่เช่ือกัน มหี รือไมม่ ีเสันใบทข่ี นานกับขอบใบ Syzygium 409

193

MYRTACEAE ดอกขนาดใหญ่1. เกสรตัวผูย้ าว >15 มม. กา้ นเกสรตัวเมยี >17 มม หลอดกลบี เสยง >10 มม.

เปน็ สกลของไม้ยนื ต้นทใี่ หญ่ท่สี ุดในเขตนี้ 2. ฐานใบแหลม
อยา่ งนอ้ ย 80 ชนดิ ในประเทศไทย และ 35
ชนดิ ในภาคเหนอื ลักษณะเป็นไมไ้ ม่ผลดั ใบ 3. ดอกสขี า!หรือเหลืองออ่ น เกสรตวั ผ้ยู าว >30 มม. ร. jambos 425
ใบออกตรงกนั ขา้ ม ขอบใบและผวิ ใบเรียบ กงิ่ กานเปน็ เหลี่ยม ร. siamense423
มักจะมเี ส้นใบขา้ งทีช่ ดั เจนขนานกนั หลายคู่
และจะมเี ส้นใบตามความยาวของขอบใบ 1-2 3. ดอกสีขมหู เกสรดวั ยู้ <30 มม. กง่ิ กานกลม
เส้น ดอกส่วน1มากสีขาวบางคร้งั สีชมพู หรอี
เหลือง ช้ันกลีบเลย้ี งเป็นรปู ถว้ ยแยก 4-5 พู 2. ฐานใบกลมหรอรูปหวั ใจ
โคนกลีบบางครงั้ จะแคบเหมอื นกับก้านชูกลบี
กลบี ดอกไม่เด่น มกั จะเช่ือมกันเป็นรปู ถว้ ย 4. มเี ลันขนานกบขอบใบ ขอ่ ดอกท่ปี ลาบกิ่งหรือในขอกใบ ข้ันกลบี เลี้ยงไมม่ ี วงแหวนนนู
ร่วงทนั ทที ด่ี อกบาน เกสรตัวผู้มากมาย เห็น
เดน่ ชัดยิง่ กวา่ กลีบเลี้ยงหรอื กลบี ดอก รังไข่ 5. กลบี ดอก 15-24 มม. ขัน้ กลบี เลีบงมสี นั ก่ิงกา้ นเปน็ เหลผ่ี ม s.megacarpumw
อ^ใต้ฐานรองดอก ผลกลมหรอื รปู ไข่ มีกลีบ
เล้ียงตดิ อยู่ ดา้ นบนมีรอยปมเลก็ นอ้ ย มี 5. กลีบดอก ยาว >14 มม. ขัน้ กลีบเลย้ี งไมม่ ีลัน กิ่งกา้ นกลม ร. siamense423
เนอื้ บาง ๆ หรือเหนียวคล้ายหนงั เมล็ดใหญ่
1-2 เมลด็ 5. กลีบดอก อ-12 มม. ข้นั กลีบเล้ียงไม่มีลัน ก่ิงก้านเป็นเหล่ยี ม
หมายเหตุ Syzygium เพ่ิงจะแยกออกจาก
สกุล Eugenia มี Eugenia เพียง 1 ชนิดที ร. diospyrifolium 424
เปน็ ไม้ในท้องถ่ินทางเหนอื คือ E. bracteata
เปน็ ไม้พมุ่ สงู ถึง 2 ม. ใบขนาดเลก็ มีขน 4. ไม่มเี สนใบทขี่ อบใน ดอกออกหลงั ใบ ขนั้ กลีบเล้ยี งดา้ นในมีวงแหวนนูน
ทีค่ ลา้ ยกัน วงศ์ Guttiferae มีใบเรยี ง
ตรงกนั ข้าม แต่ไม่มีเส้นใบท่ีขนานกบั ขอบใบ ร. formosum 422
และมีน้ีายางสึเหลีองหรือขาว วงศ์ Lecy-
thidaceae มดี อกคลา้ ยกันแต่มใี บเรียงแบบ ดอกขนาดกลาง1. เกสรด้วย้ยู าว 5-15 มม. กา้ นเกสรตัวเมยี ยาว <17 มม.
สลับ ลกั ษณะทางนิเวศ เปน็ องศ์ประกอบ
ของพรรณไมใ้ นปาดบิ ระดบั ตาํ่ ในภาคเหนอื หลอดกลีบเล้ยี ง >5 มม.
จำนวนจะลดลงในที่แห้งและปาเขา
6. กลบี ดอกเขด่ึ มเปน็ รูปก้วย ร่วงหลดุ เมอื่ ดอกบาน ร. claviflorum 430

7. กลีบเลย้ี งรปู กว้ ย มีกา้ นยาว 7-15 มม.
7. กลบี เลยี้ งรูปกรวย มกี า้ นส้ัน <3 มม.

8. บางดอกมหี ูกลบี เลีย้ ง 4 หู บางดอกมี 5 หู บนด้นเดียวกัน ^s.zeylanicum
8. ทุกดอกมีหกู ลีบเลี้ยง 4 หู
409ร.gratum
9. กว้ ยกลบเลยี้ งมรี อยยน่ ตามยาว
9. ก้วยกลีบเล้ยี งไม่มีรอยย่น

10.ใบมเี ลนั ใน 2 เสน้ ตามยาวของขอบใบ 410S. cerasiforme
10.ใบมีเลันใบ 1 เลนั ดามยาวของขอบใบ
6. กลีบดอกแยกแลร!บานทน ร. cumini426
11. ก้านของข้ันกลีบเล้ยี งยาว <2 มม.

12. ก้านขอ่ ดอกธวเป็นขยุ ลอกออกได้ 411 s.helferi
12. ก้านข่อดอกธวเรยี น
11. กา้ นของข้ันกลีบเลย้ี ง 2-ธ มม. 412ร. thumra

13. หูกลบี เล้ียงขั้นในใหญก่ ว่า กา้ นของขัน้ กลีบเลี้ยง 5-0 มม. 413ร.grande
13. หูกลีบเล้ยี งเท่า *1 กัน กา้ นของกลีบเลี้ยง 2-5 มม.

14. เสนกลางใบนนู กา้ นเกสรตัวเมีย 2.5-S.5 มม. ius.glaucum

14. เดนกลางใบจม กา้ นเกสรตัวเมยี 4-10 มม.

15. เสนขา้ งใบ ธ-อ คู่ ไม่มเี ลนั ทขี่ อบใบ s.zimmermannii 429

15. เสน้ โบขา้ ง 7-15 คู่ นีเลนั ทีข่ บอใบ

16.ใบมเี ลนั ใบ 2 เลันดามยาวของขอบใบ 415S. globiflorum

16.ใบมีเลแั ใบ 1 เสนดามยาวของขอบใบหรือไมม่ ี s.albiflorum^28
15. เสนใบข้างมากกวา่ 15 คู่ มเี ลนั ทขี่ อบใบ 416S. angkae

ดอกขนาดเล็ก1. เกสรดัวยยู้ าว <5 มม. กา้ นเกสรตัวเมียยาว <ธ มม.

หลอดกลบี เล้ียง <5 มม.

17. ก้านเกสรตัวเมยี ยาว <2 มม. s.cinereum 431
18. กา้ นของขนั้ กลบี เล้ยี ง ยาว <1, มม. 417ร. polyanthum
18. กา้ นของขนั้ กลีบเล้ยี ง ยาว >1 มม.

17, ก้านเกสรตัวเมียขาว 2-0 มม.
19. ก้านดอกชิปกื หรอื เป็นเหลี่ยม เลันใบหา่ งกัน 1-2 มม.

20. ใบมเี ส้นใบ 2 เลนั ดามยาวของขอบใบ 418S. winitii
20. ใบมีเส้นใบ 1 เลันตามยาวของขอบใบ
19. กา้ นดอกกลม เลันใบห่างกนั 2-ธ มม. ร. fruticosum 427
21. เกสรตวั ผู้ยาว 2-2.5 มม. ไม่มเี สนชี่ขอบใบ 419ร.balsameum
21. เกสรตวั ยยู าว >2.5 มม. มเี สนชข่ี อบใน
ร. cumini426
22. เลันใบข้าง 1B-30 คู่

22. เลนั ใบข้าง 11-20 คู 414ร. glaucum
23. ใบมเี ลนั ใบ 2 เลนั ตามยาวของขอบใบ 420ร. ripicola
23. ใบมเี สน้ ใบ 1 เส้นตามยาวของขอบใบ

194

Syzygium megacarpum MYRTACEAE

ไม้ตน้ สูงถงึ 20 ม. เปลือกต้นสิสม้ อ่อน ผวิ 195
เรยี บ หลดุ ลอกออกเล็กนอ้ ย ใบ 20-32 X
68.5- ซม. รปู หอก เสน้ ใบข้าง 14-22 เสน้ มี
เสน้ ใบทีข่ อบใบ 2 เส้น ก้านใบ 0.4-1 ชม.
ดอก 3-5 ชม. ลขี าวหรือชมพูเปน็ ช่อสัน ๆ ชอ่ ละ
3 ดอก ช้นั กลีบเล้ียงรูปกรวย 15-23
มม. มีสน้ ดา้ นนอก ก้านชกู ลบี เลยี้ ง 5-7 มม.
ปลายกลีบกลม 4 กลบี กลบี ดอก 4 กลบี
15-24 มม. ปลายกลบี กลม ฐานหนา มจี ดุ
ตอ่ มหนาแน่น เกสรตัวผวู้ งนอกยาว 24-33
มม. กา้ นเกสรตัวเมยี 31-47 มม. ผลกลม
4-6 ซม. สีเขียวอ่อนมีจดุ เขียวเข้ม เมอื่ สกุ
เปล่ยี นเปน็ แต้มสิชมพู หรอื มว่ ง
หมายเหตุ กระจายทว่ั ไปในภาคเหนือ เปน็
ไม้ชนั้ รอง ๆ ในปาดบิ ที่มีการรบกวนนอ้ ย
ท่ีคสา้ ยกนั มอี กี 4 ชนิด ทีม่ ีใบและดอก
ใหญก่ ว่า กลบี เลยี้ งไม่มสี นั

^22S.formosum ชมพู่นก ใบ 23-46 ชม.
เรยี งวงละ 3 ใบ เสน้ ใบขาง 10-13 คู่ จรด
กนั แต่ไม่มเี ส้นใบท่ีขอบใบคอกสชี มพูเข้ม
กลีบเลย้ี ง 15-20 มม. มีวงแหวนหนาด้านใน
กลีบดอก 9-12 มม. เกสรตัวผวู้ งนอก ยาว
19-20 มม. กา้ นเกสรตวั เมยี 35-38 มม. ผล
3-4 ซม. พบทวั่ ภาคเหนอื

423S. siamense ชมพูน่ ํา้ ใบ 9-27 ชม.
เสน้ ใบข้าง 7-14 คู่ มีเส้นใบที่ขอบใบ 1 เส้น
ดอกลชี มพหู รอื แดง กลีบเลี้ยง 10-17 มม.

กลบี ดอก 14-17 มม. เกสรตัวผู้วงนอก 37-
42 มม. ผล 2.5-2.7 ชม. กลมหรือรปู ไข่พบ
จาก จ.ลำปางลงไป

424S. diospyrifolium บ้องขวาน ใบ
8-24 ชม. เส้นใบข้าง 9-14 คู่ กา้ นชูกลบี เลี้ยง

1-2 มม. กลีบดอก 9-12 มม. เกสรตัวผู้วง
นอก 16-21 มม. ก้านเกสรตวั เมยี 35-52
มม. พบที่ จ. ตาก

425S. jambos ชมพู่ใบ 12-20 ชม. ฐานใบ
แหลม เสน้ ใบขา้ ง 11-14 คู่ เส้นใบ ตามยาว
ที่ขอบใบ 1-2 เส้น กิง่ ก้านแบน หรือเปน็

MYRTACEAE
เหลยี่ ม ดอกสีขาวหรือเหลอื งออ่ น กลบี เลี้ยง

รูปถ้วย 12-14 มม. กลีบดอก 15-17 มม.
เกสรตัวผรู้ อบนอก 33-37 มม. กา้ นเกสร
ตวั เมยี +43 มม. ผล 5-6 ชม. สีชมพูอ่อน
ฉํ่านํ้า ปลูกก้นทวั่ ไป

รyzygium cumini

1แ1 ■11■1 ■II■I 1111111111QA

ไมไมผ่ ลดั ใบ สูงถึง 25 ม. บางครัง้ จะผลัด
ใบบา้ งถา้ อยูใ่ นทีแ่ ห้งแล้ง เปลือกต้นหลุด
ลอกเลก็ นอ้ ย เปลอื กชั้นในสแี ดง ใบ 6-10(15)

X 3-7 ซม. เสน้ ใบข้างเลือนลาง 19-30 คู่ เสน้
ทีข่ อบใบ 1 เสน้ ก้านใบ 0.6-2.8 ซม. ใบท่ี
จะรว่ งสีแดง กิง่ กา้ นลีเทาอ่อน ดอก +1
ชม. สีขาวหรอื ครีมเป็นช่อทีห่ ลงั ใบ ช่อยาว
4.5-10 ซม ดอกไม่มกี า้ นดอก ช้นั กลีบเลยี้ ง

2.5-6 มม. รูปกรวยมกี า้ นชกู ลีบ 1-2 มม. และ
พูสัน้ ๆ 4 พู กลบี ดอก 2 มม. เช่ีอมเป็นลงุ
ปีดดอกตูม และหลุดรว่ งเม่อื ดอกบาน บน
กลบี มีตอ่ มเป็นจดุ ๆ เกสรต้วผวู้ งนอก 4-6
มม. กา้ นเกสรตวั เมยี 2-6.5 ชม. ผล 0.8-2
ชม. รูปไขห่ รือรูปขอบขนาน สิชมพูแลว้
เปลีย่ นเปน็ ลีแดงเข้ม-ม่วงหรอื ดำ ผลฉาํ่ น้าํ
รบ้ ประทานได้ หมายเหตุ พบทว่ั ไปในภาค
เหนือ ในปากงึ่ โลง่ แจง้ มักเป็นไม้ปลกู

427Syzygium fruticosum

หวา้ ขีก้ วาง Aa

IIlI lพi 1M_บl IIII IIII II Iเ^/ \

ไมย้ ืนต้นสูงถงึ 12 ม. คลา้ ยกับ ร. cumini
มาก ใบ 7-12 X 3-6 ชม. มีเส้นใบข้าง 12-16
เสน้ ก้านใบมีสนั ปีกเล็ก ๆ ก่งิ กา้ นสนี าํ้ ตาล

ค่อนขา้ งเป็นเหลีย่ ม ดอกเป็นชอ่ กา้ นดอก
รว่ มสน้ั และเป็นส่ีเหลย่ี ม ชัน้ กลีบเล้ยี ง 2-3
มม. มกี ้านชูกลบี สั้นมาก (<0.5 มม) เกสร

ตัวผู้วงนอกและกา้ นเกสรตวั เมียยาว 2-4.5
มม. ผล 0.8-1.3 ชม. กลมหรือรูปไข่

หมายเหตุ มีการกระจายกว้างขวาง แตพ่ บ
น้อยกว่า ร. cumini

196

รyzygium albiflorum MYRTACEAE

TTn^AI'iffl Mf 197

ไมย้ ืนต้น สูงถึง 20 ม. เปลอื กต้นลนี ้าํ ตาล

แดงหรอื เทาอ่อนมรี อยแตกลึก ๆ หรือลอก
ออกเล็กนอ้ ย ใบ 9-14 X 3.5-6 ชม. รูปไข่
แคบหรือรูปหอก เสน้ ใบข้าง 7-13 คู่ มักจะ
มีเสน้ ใบทขี อบใบ เสน้ กลางใบดา้ นบนจมลง
ก้านใบ 1-1.8 ชม. ดอกสีขาวหรอื ครีม ช่อ
คอกยาว 3-6 ชม. ออกท่ีปลายกิ่งหรือในซอก

ใบบน ๆ ดอกกล่มุ ละ 3 ดอก คอกกลางมัก
ไม่มีก้านดอก ชั้นกลบี เล้ยี งรูปกรวย 6-8.5

มม. พกู ลีบกลม 4 พู มกี า้ นชูชดั เจนยาว
2.4-4.5 มม. กลีบดอกกลม 4 กลีบ แยกก้น
มตี อ่ มเป็นจุด ๆ เกสรตัวผู้วงนอก 7-13 มม.
กา้ นเกสรตัวเมยี 8.5-15 มม. ผลกลม (0.5)
1.2-3.5 ชม. ลีเขียวออ่ นถงึ มว่ งดำ

หมายเหตุ พบทั่วไปโดยเฉพาะในปาดบิ เขา
ที่คล้ายกัน

429S. zimmermannii มใี บแคบกว่า
ฐาน ใบสอบเขา้ ก้านใบมีปีกเล็กน้อย ไมม่ ี
เส้นใบท่ขี อบใบ ช่อคอกยาว 4-8 ชม.

^s.clavifloruni

หว้า หา้ ขแ้ี พะ AM

111' 11 l~H~H Am

ไม้ยนื ต้น สูงถงึ 20 ม. เปลือกตน้ สนึ ํ้าตาล
ออกครมี มรี อยแตกเล็กนอ้ ย ใบ 6-17 X 2-7
ชม. เส้นใบข้าง 13-26 คู่เห็นไมช่ ัดเจน เสน้
ใบที่ขอบใบ 2 เส้น ก้านใบ 0.2-0.7 ชม. กิง่
ก้านเป็นสี่เหลย่ี มดอกสขี าว ชอ่ ยาว 3 ชม.
กา้ นคอกรว่ มสนั้ มาก ชั้นกลบี เลย้ี งยาว 9-20

มม. รูปกระบองหรอื รปู กรวยแคบ กา้ นชูกลีบ
ยาว 7-15 มม. ปลายแยก 4 กลีบ เกสรตวั ผู้
วงนอก 5-10 มม. ก้านเกสรตวั เมีย 8-16 มม.
ผล 1-1.7 ชม. สเี ขียว-เหลือง เม่ือสุกสีแดง
เขม้ -มว่ ง รปู มนรี
หมายเหตุ ไม่ค่อยพบ ขน้ึ ในปาทถ่ี กู รบกวน

นอ้ ย

MYSRyTAzyCgEiAuEm cinereum

เสม็ดแดง

ธธ

ไมส้ ูงถงึ 20 ม. เปลอื กตน้ สีเทาออ่ นหรือ
ออกนา้ํ ตาล บางครง้ั แตกเปน็ ร่องลึก ๆ ใบ

7-16(24) X 3-8 ชม. รปู ใบไมแ่ นน่ อน เส้นใบ
ข้าง 6-12(18) คู่ เส้นใบที่ขอบใบ 1 หรอื 2
เส้น เสน้ กลางใบจมจากดา้ นบน กา้ นใบ
0.5-1.6 ชม. กิ่งกา้ นสีครีมอ่อนเปลอื กหลดุ
ลอกได้ ดอกเลก็ สขี าวหรือครมี ช่อยาวถึง 8
ชม. คอกย่อยไม่มีกา้ นดอก ชั้นกลีบเลี้ยง 2.3

มม. รปู กรวยปลาย 4 แฉก ไมม่ ีกา้ นชูกลบี
ดอก 4 กลบี เชื่อมเป็นถุงปดิ ดอกตมู และ
หลุดเม่ือดอกบาน กลบี มีต่อมเปน็ จุดๆ เกสร

ตวั ผู้วงนอก1.5-2.5 มม.ก้านเกสรตัวเมยี ยาว
<1.5 มม. ผลกลม (0.6) 1.3-1.5 ชม. สแี ดง
เขม้ -มว่ งดำ

^32Cleitocalyx nervosum var.

operculatus หวา้ นำ มะเกยี ง
I I I บ 1111 เ^/\

LZZtLjMBdZLLZO

ไมไ้ มผ่ ลดั ใบหรือผลดั ใบระยะสนั้ สงู ถงึ 25

ม. ใบ 18-28 X 5-10 ชม. รูปมนรี รูปไข่กลบั
หรือรูปหอกปลายท้งั 2 ดา้ นแหลมหรอื สอบ
เขา้ ผิวใบเรียบเกล้ียง เส้นกลางใบจมจากด้าน

บน เสน้ ใบขา้ ง 10-12 คู ไม่มีเสน้ ใบตามแนว
ของขอบใบ ใบใกลจ้ ะรว่ งสีแดง ดอก +1.5-2
ซม. สีขาวเปน็ ช่อแตกแขนง ออกหลังใบ ชอ่
ยาวถงึ 14 ซม. ดอกยอ่ ยไม่มกี า้ นดอก ฐาน
รองดอกรูปกรวย กา้ นสัน้ มาก (<1 มม.) ช้ัน
กลีบเลยี้ ง 2.5-5.5 มม. เป็นถุงคลุมดอกตูม
และหลดุ ออกเป็นชนิ เดยี ว เมื่อดอกบาน กลบี
เลีย้ ง 4 กลบี 1.8-4.2 ชม. กลีบกลมตดิ กบั
ชน้ั กลีบเลี้ยง เกสรตัวผชู้ ้ันนอก 4.5-7 มม.

ก้านเกสรตัวเมีย 5-8 ซม. ผลกลม +1 ชม.
หมายเหตุ ไม่ค่อยพบ ข้ึนในท่ีเป็นรม่ เงา ที่

คล้ายกัน var. paniala ดอกมกั จะเปน็
ช่อละ 3 ดอก ฐานรองดอก ยาว >4 มม. มี
กา้ น 2-2.5 มม. กลีบดอก >4 มม. ผล >1.5
ชม. รูปไข่ถึงขอบขนาน เปน็ ไม้นำเข้ามาปลกู
เพ่ือใชผ้ ล

198

^Decaspennumparviflorum MYRTACEAE
99
ssp. parviflorum หัวแหวน

ไม้พมุ่ หรอื ไม้ต้น สงู ถงึ 10 ม. ใบ 1-10 X
0.5-4 ชม. เส้นใบข้างเลือนลาง 10-20 ค,ู จรด
กันทีข่ อบใบ มักจะมขี นคลา้ ยไหมบนเส้น
กลางใบด้านล่าง ก้านใบ 0.3-0.5 ซม ดอก
สีขาวหรือชมพู ชั้นกลบี เลย้ี ง 1-2.5 มม. ปลาย
แยก 5 พู 0.5-1 มม. คงอยตู่ ิดผล กลบี ดอก
5 กลีบ 2.5-5 มม. มขี น เกสรตวั ผมู้ ีมากมาย
ปลายก้านเกสรตัวเมยี กลม ผลเล็กสมี ว่ ง
เข้มถึงคำ เมลด็ 2-3 มม. เป็นปุมและโค้งมาก
หมายเหตุ กระจายอยู่ในที่ถูกรบกวนน้อย

434Tristaniopsis burmanica

กระโดนแดง

ไมไ้ ม่ผลัดใบขนาดเลก็ สูงถงึ 13 ม. ลำตน้
และกง่ิ ก้านคดงอ เปลือกตน้ ลีนา้ํ ตาลออก
เทาอ่อน หลุดออกเปน็ ช้นั ยาวบางแห้ง ๆ
เปสีอกชั้นในสิครมี ใบ 5-8.5 X 2-3.5 ชม.
ยอดอ่อนมีขนคล้ายไหม ใบแกเ่ รยี บเกล้ยี ง
หนาและเปน็ ไขสีเขียวเข้มด้านบน ดา้ นลา่ ง
ลีอ่อนกว่ามจี ุดใส ๆ เส้นใบขา้ ง +20 คู่ เส้น
ใบทขี่ อบใบ 1 เสน้ ก้านใบยาว <1 ซม. ดอก
สเี หลืองออ่ น ก้านดอก 2-4 มม. ชนั้ กลบี
เลี้ยง 2-4 มม. รปู ระฆงั ปลาย 5 แฉก กลบี
คอก 1-1.5 มม. กลบี กลมช้อนกนั ในดอกตูม
เกสรตวั ผูเ้ ป็นมัด ๆ ละ 5-7 อนั ขนาดมัด
สนั้ ๆ ตรงข้ามกับกลีบดอก รงั ไขม่ ีขนคล้าย
ไหมฝืงอยู่ในฐานรองดอกครงึ่ หน่ึง ผล 0.5-0.7
ชม. เปน็ แคปดูลท่ีแตกออกตอนบนเปน็ 3
สว่ นทีฐ่ านมีกลบี เลย้ี ง เมลด็ แบนและเป็น
เหลี่ยมขนาด +4 มม. หมายเหตุ พบมากใน
ท่ีโล่งแจง้ ทแี่ หง้ ชอบขนึ้ ตามสน้ เขาทโ่ี ลง่ มกั
จะพบขนึ้ ปะปนกบั ไมส้ นและ Vacciniums
พบ 2 สายพนั ธ์ ในเมืองไทย var. rufes-
cens ใบออ่ น ด้านลา่ งมีขนสั้นและงอลี
น้ําตาลแดง ส่วนใหญ่พบทางภาคเหนือและ
ภาคตะวันออก var. burmanica ใบ
ออ่ นเกลีย้ ง ดา้ นล่างมขี นตรง ๆ สีออ่ น
ประปราย สว่ นใหญพ่ บทางภาคใต้

LECYTHIDACEAE วงส์หกู วาง

ทวั่ โลกประมาณ 285 ชนิด ส่วนใหญใ่ น
อเมรกิ าใต้ ในภาคเหนือพบ 2 สกลุ 3 ชนิด

435Careya arborea

หกู วาง กระโดน r\ Aa

I"I แI I เพ»1 IIIII แ

Mill

ไมไมผ่ ลดั ใบ สงู ถึง 20 ม. ทรงพมุ่ กว้าง

เปลอื กต้นสนี ํา้ ตาลเทามีรอยแตกและลอก

หลดุ เปน็ ชิ้นบาง ๆ ใบ 15-30 X 8-14 ชม.

ขอบใบเปน็ หยักกลม ๆ เล็ก ๆ ดอก 5-6 ชม.
สแี ดงหรอื สชี มพเู ป็นชอ่ ติดต้นบนกง่ิ ทีไ่ ม่มี
ใบ ชอ่ ยาว 2-8 ชม. ดอกไม่มีก้านดอก ชั้น
กลีบเลีย้ ง +2 ซม. รปู ระฆังปลายกลมหนา

4(5) พู กลบี ดอก +3 ชม. สเี ขียวอ่อนหรอื
เหลือง กลบี บอบบาง หลุดรว่ งงา่ ย เกสร
ตัวผมู้ ากมายสีแดงหรอื ม่วง ยาวเป็น 2 เท่า
ของกลบี ดอก มี 3 ช้ัน ชั้นนอกสดุ ไม่มีอับ
เรณู ชัน้ กลางมอี บั เรณู ช้ันในส้ัน กุ โค้งเขา้
ตรงกลาง ไม่มอี บั เรณู ทัง้ 3 ชน้ั เชอมกน้ ท่ี

ฐานเปน็ วงแหวนหนา ๆ และจะหลดุ ร่วงด้วย
กน้ รังไขฝ่ ืงอยู่ในฐานรองดอก มีหมอนรอง
คอกข้างบน ผล 5-6 ซม. สีเขียวสด เมือ่ สกุ สี
นื้าตาลรูปกลมหรอื รูปไข่ มีกา้ นเกสรตวั เมยี
และกลบี เล้ยี งติดอยู่ เปลอื กหนามีเน้อื และ

หลายเมล็ดขนาด +1.2 ซม. หมายเหตุ พบ
ทั่วไปในปาก่งึ โล่งแจง้ และทถ่ี กู รบกวน ดอก

บานตอนกลางคืนและรว่ งตอนเชา้ ตรู่ของ
รนั ถดั ไป

^Barnngtoniaacutanguki

ร^".T□11z1riHi MmTmTTTITllqi m

ใบ 7-20 ซม. ขอบใบมีหยักเล็ก ๆ ดอก 1-2.5

ซม. เป็นชอ่ ยาวห้อยลง ชอ่ ละ 60-90 ดอก
ยาว 20-58 ซม. ก้านดอก 0.3-1.2 ชม. เกสร
ตัวผู้ท้งั หมดมอี บั เรณู ผลเปน็ เหลย่ี มเลก็

นอ้ ย 4 เหล่ยี ม 437B. augusta ใบ 30-๓

ชม. ขอบใบเรียบ ดอก 3.5-5 ชม. ชอ่ ยาว
60-250 ชม. กา้ นดอก <0.1 ชม. ทฐี่ านดอก
มีลันทมี่ ีขน 4 สนั ผลมปี กี เป็นคลืน่ 4 ปีก

กว้าง 2.5 มม.

200

MELASTOMATACEAE MELASTOMATACEAE
เปน็ วงส์ที่มีการกระจายสว่ นใหญใ่ นเขตศูนย์
สูตรประมาณ 4,950 ชนดิ สว่ นใหญเ่ ป็นไม้ 201
เน้อื ออ่ นและไม้พมุ่ ในภาคเหนอี พบเพียง 1
สกลุ และ 2 ชนดิ

^Memecylonplebejum var.

siamense
เหมือดจ้ีดง ฟอง

ไม้พมุ่ ผลดั ใบหรือไม้ยีนตน้ ขนาดเลก็ สงู ถงึ
9 ม. ลำตน้ มกั จะคดงอ เปลอื กต้นสีนํ้าตาล
เข้ม บาง มรี อยแตกละเอยี ด เปลือกช้ันใน
ลีครีม ใบ 5-10 X 2-4 ชม. เรียงตรงกน้ ขา้ ม
ในระนาบ ใบแก่เหนียวคล้ายหนังและเปน็
มนั เสน้ ใบขา้ งเลอื นลางจรดกนั ท่ขี อบใบ กา้ น
ใบ 0.3-0.5 ซม. กง่ิ กา้ นสนึ ํา้ ตาลเขม้ หนา้ ดัด

กลมมสี ันแคบ ๆ 4 สนั ดอก 0.5 ชม สี
มว่ งอมนาํ้ เงนิ ออกเป็นช่อแน่น ก้านดอก 0.2
ชม. เรียวเลก็ มีรอยตอ่ และใบประดับทฐ่ี าน
ชั้นกลบี เลี้ยงรูปกรวยปลายแยก 4 แฉก
กลบี ดอก 4 กลบี บานโค้งกลบั และหลดุ รว่ ง
งา่ ย เกสรดวั ผู้ 8 อัน ก้านรูสีมว่ งอบั เรณูลี
เหลอื งมตี ิ่งโค้งยื่นออกท่ฐี าน ก้านเกสรตัวเมยี
3 มม. รงั ไขส่ งในฐานรองดอก มีหมอนรอง
ดอกท่ีเปน็ ร่อง 8 รอ่ ง ผล 0.7-0.9 ชม. ลี
เหลอึ งเปลยี่ นเปน็ ม่วงอมนํ้าเงนิ ผลกลมมี
ก้านเกสรตวั เมยี ติดข้างบน มเี นื้อบางและ
เมลด็ ขนาดใหญ่ หมายเหตุ พบท่วั ไปในปา
ช้นั ลา่ งก่ึงโล่งแจง้ ทแี่ ห้งกวา่

439M. scutellatum

เหมือดจี้

□UTJjBJJB-nHBicBrBrrBnI

ไม้พ่มุ หรอื ไมย้ นี ตน้ ขนาดเล็ก สงู ถึง 9 ม.
คล้ายกับ M. plebejum แตใบขนาด 2-4 X
1-2 ซม. ก้านใบเรยี วเล็ก 0.2-0.4 ชม. กิง่
ก้านหน้าดัดเป็นล่ีเหลย่ี มมี 4 สัน ผลสกุ
สดี ำ

LYTHRACEAE รูปวิธานของดอก (พรรณไมใ่ นท้องถนิ่ และทป่ี ลกู กนั ทัว่ ไป)

1. ดอก <1.2 ขม. กลบี ดอกดขี าว <0.ธ ขม.
มปี ระมาณ 600 ชนดิ ส่วนใหญเ่ ป็นไมล้ ม้ 2. ใบยาว 5-1D ขม. ด้านล่างดอี อ่ น เสนใบคานกนั ละเอยี ดมาก

ลกุ ในเขตศูนยส์ ตู ร ภาคเหนอื พบ 1 สกุล 8 ชน้ั กลีบเลย้ี งมี 5-6 สัน เปลอี กต้นเปน็ รอ่ งยาว ลีเทาอมนาตาลเขม้ L .villosa™2

ชนิด มหี ลายชนดิ ท่นี ำเข้ามาปลกู 2. ใบยาว [0-17.5 ขม. มีขนรปู ดาวลีนํา้ ตาลอมเหลอื ง เสนโบหยาบ
ชัน้ กลีบเลย้ี งไมม่ สี นั เปลีอกตนลคี รมี อมนาตาลอ่อน ผวิ เรยี บและหลดุ ล่อน

Lagerstroemia L. calyculata 443

1. ดอก >2.5 ขม. กลบี ดอกลีขาว ขมหูหรอื ม่วง

ประมาณ 53 ชนดิ ในเอเชียตอนใต้และ 3. ขัน้ กลบี เล้ียงด้านนอกเกล้ียง ไม่มีรองหรือลัน
ออสเตรเลยี เปน็ ไมผ้ ลัดใบ ลำต้นท่ีโตเต็มที่ 4. รังไขเ่ กล้ียง ไม1ีท่มุ หรอี ไมตี ้น'ขนาดเลก็ ลงุ ถงึ ไ0 ม เปลีอกตน้ เกลย้ี ง
มักเป็นรอ่ ง ๆ เปลอี กชน้ั ในมีเนอ้ื บางเปล่ียน ลีนาตาลออ่ น หลุดออกเป็น แผ่นบาง ๆ ใบ 3-7 X 2-3.5 ชม. รังไข่ ปลายป้าน
กา้ นใบ <0.3 ชม. ดอก 3.5-5 ชม. ลีขาว/ชมลุ/มว่ งอ่อน ข่อดอกยาวถงึ 15 ชม.

เป็นสมี ว่ งออกฟ้าเมอ่ื ถกู อากาศ ใบออกตรง กลบี ดอกแข็งและมีวน ผลกลม ใ-ไ.2 ชม. 440 L. indica

กันขา้ มในระนาบ สขี าว ชมพู หรือมว่ ง ช้ัน 4. รงั ไข่มขี น

กลีบเลยี้ งมี 5-8 กลบี กลีบดอก 5-6 กลีบ 5. ปลายใบปา้ น ด้านล่างมีขน ยล +2 ขม. ท!ู ไข่กลับ ไม้ปลูก L.loudoniiw
5. ปลายใบคอบแหลม ยลรูป!ญ่ 1-1.5 ขม. ไม'่ ป่า

บอบบาง โคนกลีบเลก็ เปน็ ก้าน เกสรต้วผู้ 6. ในเกล้ียงหรือเถึอบเกลี้ยงขงั้ 2 ด้าน ยล +1.5 ขม.

มากมาย ผลแบบแคปซูล มีกลบี เลี้ยงแข็ง สงู ถงึ 10 ม. L. balansae™7

รองรับ แตกได้เปน็ 3-6 เลีย้ ว เมล็ดมปี กี 6. ใบด้านล่างมีขน ยล 1-1.2 ขม. ไม้ขนาดใหญ่ สงู ถึง 40 ม.
หมายเหตุ สีของกลบี ผันแปรภายในชนิด ” Lcochinchinensis^

3. ข้นั กลีบเลีย้ งดา้ นนุอกมีร่องหรือมลี นั

เดียวกน้ ทำใหร้ ะบชุ นดิ ผดิ ได้ การใชล้ กั ษณะ 7. ข้นั กลบี เล้ียงมตี งิ่ ย่นื ออกมา มลี ันระหว่างหกู ลีบ L. venusta^8
ของกลีบเล้ียงจะเชอื่ ถอื ได้มากกว่าในทอ้ งถิน่
จะเรียกไม้เหล่าน้ืวา่ ตะแบกเปน็ ส่วนใหญ่ 7. ขน้ั กลีบเล้ยี งมีร่อง 10-12 ร่อง หรือลนั ไมมีต่ิง

รวมถึง Terminalia mucronata‘‘ ชงึ มี 8.ดอกลีขาวหรือขมหู 2.5-3.5 ขม. ใบออ่ นมขี น
ลักษณะต้นและเปลือกคล้ายกัน แต่มดี อก
เลก็ ๆ ไม่มีกลีบดอก การกระจายเปน็ องค์ 9. หูกลบี เล้ียงดา้ นในลนี ํา้ ตาลมีขน กลบี ดอกลีตา่ ง 1 เป็นไมป้ ลูก
ประกอบทว่ั ไปของปาผลดั ใบท่ชี ้นื มักจะชน้ื
ร่วมกับไมส้ ัก สมอและไผ่ 10. กลบี ดอกมักจะเปน็ ปอย ขัน้ กลบี เลี้ยงมีลนั เลก็ นอั ย L.loudonii441

440Lagerstroemia loudonii ไมผี ลัดใบ ออกดอกมีนาคม-เมษายน

ยีเ่ ขง่ 10. กลีบดอกมักไมเ่ ปน็ ปอย ขั้นกลีบเลย้ี งมสี ันขัดเจน

ไมผ้ ลดั ใบ สงู ถึง 20 ม. เปลอื กต้นสอี อกเงิน ไมีไมผ่ ลัดใบ ออกดอกตลอดปี L.floribunda^5

9. หูกลีบเลย้ี งดา้ นในเกลยี้ ง กลบี ดอกมกั ดีขาว ไมป้ า่ L.tomentosa^

8. ดอกลมี ว่ งอมนา้ํ เในหรือม่วง 5-10 ขม. ใบออ่ นเกล้ียง

11. ดอก 5-7.5 ขม. ขอ่ ดอกยาวถึง 40 ขม. ข้ันกลบี เลี้ยงมลี ันกลม

และร่องแคบ ๅ ตาดอก + 1 ขม. ยลกลม 1.5-2.5 ขม.

L. speciosa450

11. ดอกยก■วางถงึ 10 ขม. เป็นขอ่ คน้ั ๅ มักจะยาว <15 ขม. ขน้ั กลีบ

เล้ียงมีลนั และรอ่ งแคบ ๅ เทา่ ๅ กัน ตาตอก 1.5-2 ขม.

มลทู!ไข่ 2.5-4 ขม. L. macrocarpa449

ใบ 7-14 X 4-6 ชม. รูปขอบขนาน ปลายหนา

และสั้น ฐานป้านหรือกลม เสน้ ใบขา้ ง 8-12 คู่

กา้ นใบ 0.3-0.5 ชม. ดอก ลีชมพหู รอื มว่ ง
อาจจะออกคอกขณะมหี รอื ไมม่ ีใบ ช่อดอก
ยาวถึง 20 ชม. ชนั้ กลบี เล้ยี งมสี นั จาง ๆ

กลีบดอก 1.3-2 ชม. ปลายมกั จะเปน็ ฝอย
ผล 1.5-2.2 ชม. รปู ไข่กลบั

หมายเหตุ มกั จะปลกู เป็นไม้ประดับ ออก
ดอกเดอึ นมีนาคม

202

^2Lagerstroemia villosa LYTHRACEAE

เสลาเปลอื กหนา 4* A 203

nI IrIjBI IBIIrE■m■j■zriKWJI^

ไมข้ นาดใหญ่ สงู ถงึ 30 ม. ลำตน้ ยาวตรง

เรอื นยอดแคบ เปลือกตน้ สีน้าํ ตาลแกห่ รอื

เทา-ดำ มีร่องแตกหยาบ ๆ ตามยาว ใบ 5-10

ชม. ดา้ นลา่ งมีขนนุ่มลีเทา เส้นใบขา้ งโคง้

5-7 คู่ ก้านใบ 0.4-0.5 ชม. ดอก <1 ซม.
สีขาวมีกล่ินหอมเลก็ น้อย ชอ่ ดอกกลม ชั้น
กลบี เล้ยี งปลาย 5-6 แฉก มีสนั เป็นปกี แคบ

5-6 สนั กลบี ดอกเล็กแหลม 5-6 แฉก สัน
กว่ากลืบเลี้ยงมาก เกสรตวั ผู้ขนาดใหญ่ 5-6

อัน ยาวเปน็ 2 เทา่ ของเกสรชัน้ ใน ผล 12-

1.5 ชม. ขอบขนานหรอื รปู ไขแ่ คบ ปลาย
แหลมมีช้นั กลบี เลีย้ งคลุม 1/3 ของผล

หมายเหตุ พบทั่วไปในปาชื้นผลัดใบทว่ั ภาค
เหนือ ท่ีคลา้ ยกัน L. calyculata443 เปน็ อกี
ชนดิ หนง่ึ ทีม่ ีดอกขนาดเล็ก แตช่ ั้นกลีบเล้ยี ง
ไมม่ ีสัน เปลือกต้นสอี อ่ นกวา่ L. tomen-
tosa444 มเี ปลือกตน้ คล้ายกน้ แตด่ อกใหญ่
กว่า กวา้ ง > 2 ชม.

443Lagerstroemia calyculata

ตะแบกแดง

เปลือกตน้ ลเี ทา-ครีม ผิวเรียบลอกหลุดเปน็
แผ่นกลมบาง ใบ 12-18 X 3-5 ชม. รูปหอก
ฐานปา้ น ยอดออ่ นและกา้ นมขี นรปู ดาวสี
เหลอื งปกคลุม ซงึ่ ถอู อกง่าย มีเส้นใบขา้ ง
หลายคแู่ ละเส้นใบยอ่ ยซง่ึ สานก้นเปน็ ร่างแห

ชดั เจน ดอก <1.2 ชม. ลีขาว ช่อดอกยาว
15-20 ชม. ชัน้ กลบี ดอกเปน็ รูปถ้วยลึก

ปลายแยก 5-6 แฉก มขี นสเี หลืองดา้ นนอก
หนาแน่น ไม่มรี อ่ งหรอื สันบนกลีบ มแี ผงขน
สขี าวท่ีปลายกลีบ ผล 0.6-0.8 ชม. สนี า้ํ ตาล
เขม้ เป็นมนั ชัแ้ กลีบเลี้ยงคลมุ 1/3-1/2 ของผล

หมายเหตุ พบที่ทางใตจ้ าก จ. ลำพนู ลงไป
ถา้ ไม่มดี อกมักจะเข้าใจวา่ เปน็ L. cochin-
chinensis446 หรอื L. Horibunda445

4L4Y4TLHaRgAeCrEsAtrEoemia tomentosa

เสลา เสัาขาว A.
I I I ■■ I III

ไม้ขนาดใหญ่ สูงถึง 35 ม. เรือนยอดแคบ
เปลือกตน้ สนี ้ําตาลเทาเขม้ แตกและหลดุ
เปน็ เสน้ ยาว เปลือกชนั้ ในเป็นชัน้ สนี าํ้ ตาล
และขาวบาง ๆ หลายช้นั ใบ 10-18 X 4-6.5
ชม. ใบอ่อนมขี นรปู ดาวสเี หลือง ใบแกเ่ กลยี้ ง
ใบทีจ่ ะรว่ งสบิ รอนส์อมเหลือง เส้นใบข้าง
9-10 คู่ เส้นใบย่อยสานเป็นข้นั บันได เหน็

ชดั เจนจากด้านล่าง ก้านใบ 0.6-1 ชม ดอก
27-3.5 ชม. สิขาวหรือชมพอู อ่ น ช้นั กลบี เล้ียง

แยก 5-6 แฉก มสี นั 10-12 สัน ภายนอกมี
ขนลเี หลือง ภายในไม่มีขนถงึ ปลายกลบี ฐาน
กลีบดอกแคบคล้ายกา้ นกลีบ เกสรตัวผู้
ขนาดใหญ่ 6-7 อัน สีชมพู ขนาดเล็กมากมาย
มอี ับเรณสีเหลือง ผล 1-1.4 ชม. กลมหรือ
รปู ไข่สนี าตาลเขม้ มีชั้นกลบี เล้ียงคลุม 1/3
ของผล หมายเหตุ พบทว่ั ไปในปาชน้ื ผลดั ใบ
และก่ึงปาดิบ ท่ีคสา้ ยกนั L. villosa มเี ปลือก

ต้นคล้ายก้นแตด่ อกเลก็ กวา่

Lagerรr/zverniafloribunda

var. floribunda

ตะแบกนา

ไมส้ ูงถงึ 25 ม. แต่มกั จะเลก็ กวา่ นี้ ลำต้น

เป็นร่อง เปลือกตน้ สคี รมี ออ่ น ผิวเรยี บลอก
หลดุ เป็นแผน่ บาง ๆ ใบ 80-20 X 5-8 ชม.
เสน้ ใบย่อยเลือนลางและห่าง ๆ กัน ใบออ่ น
สชี มพู มีขนรูปดาว กง่ิ กา้ นมีสันคม ดอก

25-3.5 ซม. สชี มพูออ่ นหรือม่วง สีจะจางจน
ขาว ช่อดอกยาวถงึ 40 ชม. กา้ นช่อและดอก
ตูมมขี นละเอียดลนี ้าํ ตาลทองปกคลุม ชนั้
กลีบเลี้ยงมสี นั 10-12 สัน ปลายแยก 5-6
กลีบ มักจะมี 5-6 ชี่ ระหวา่ งกลีบ และมขี น
สีนาตาลข้างนอกและทีป่ ลายกลีบดา้ นใน
ผล 1.2-2 ชม. สึนา้ํ ตาลเขม้ รปู ขอบขนาน
ช้ันกลบี เลย้ี งปกคลมุ 1/2 ของผล

หมายเหตุ ปลกุ ก้นทว่ั ไปอาจจะเปน็ ไม้ใน
ท้องถ่ิน ข้นึ ในทโ่ี ลง่ แจง้

204

^Lagerstroemia LYTHRACEAE
cochinchinensis var. ovalifolia 205

ตะแบก ตะแบกเกรียบ A

ไมข้ นาดใหญ่ สูงถงึ 43 ม. ลำตน้ ยาวปลาย
สอบ กงิ่ ก้านเรยี วเลก็ โคนต้นเปน็ ร่องลกึ
เปลอื กตน้ ลนี ้าํ ตาลครีมอ่อน เรียบหลดุ ลอก

เปน็ แผ่นกลมบาง ใบ 6-9 X 2-4.5 ชม. รปู ไข่
แคบ ปลายแหลม ฐานกลม ใบอ่อนมขี นรปู
ดาวสีนาํ้ ตาลส้มปกคลุมหนาแนน่ และขน

ยงั คงมใี นใบแกอ่ ย่างน้อยดา้ นล่าง เสน้ ใบ
ขา้ งโค้ง 8-12 คู่ เส้นใบยอ่ ยละเอยี ด สาน
กน้ คลา้ ยขั้นบนั ได เส้นใบด้านบนจมลงจาก

ผิวใบ ก้านใบ 0.3-0.7 ชม. ดอก 3.5-5 ชม. สี
ชมพมู ่วง เป็นชอ่ ยาว 9-16 ชม. กา้ นช่อมขี น
สีนํ้าตาลหนาแนน่ ส่วนลา่ งมใี บเล็กรปู ไข่ ตา
ดอกรปู กรวยปลายแบนและเปน็ ด่งิ แหลม ช้นั
กลีบเล้ยี งไมม่ ีสน้ 5-6 กลบี รูปสามเหลย่ี ม

ปลายโค้งแหลมคลา้ ยเขม็ 1-2 มม. มขี นสี
นํ้าตาลด้านนอกและปลายกลีบดา้ นใน กลบี

ดอกกลมหรือรปู ไข่ มกี า้ นกลบี แคบ เกสร
ต้วผู้ขนาดใหญ่ 5-6 อัน ขนาดเลก็ มากมาย
กา้ นเกสรตัวเมีย 2.5-3 ชม. รงั ไข่มขี นหนา
แนน่ ผลยาว 0.9-1.1 ซม. รปู ไข่มีขน มีขั้น
กลีบเลย้ี งคลุม 1/3 ของผล หมายเหตุ พบ
ทั่วไปในปาชนิ้ ผลัดใบ ทคี่ ส้ายก้น

447L. balansae เป็นไม้ขนาดเลก็ กว่า
มาก สงู ถงึ 10 ม. ใบ 10-15 X 4-6 ชม. มขี น
ห่าง ๆ เส้นใบย่อย นนู ขน้ึ ดอกคล้ายก้น
แตม่ ขี นสเี หลอื ง และมีใบแหลม ทส่ี ว่ นลา่ ง
ของชอ่ ดอกผล1.3-1.5 ซม.พบขึน้ ประปราย

ในท่โี ลง่ แจ้ง

^Lagerstroemia venusta

เสลาเปลอื กบาง C) A*

ไม้สงู ถงึ 17 ม. เปลีอกตน้ สิออ่ น หลดุ ลอกเปน็ ชนิ้ บางยาว ๆ ใบ 10-15 X 3.5-5 ชม.
มีเสนใบข้างโคง้ 6-8 คู่ ระหว่างคมู่ ีเส้นใบสน้ั ๆ มากมาย เสน้ ใบย่อยนูนขึน้ ชดั เจน กง่ิ

ก้านเรียวเลก็ ไมม่ สี นั ดอก 2.5 ซม. สีชมพู-มว่ ง ชอ่ ยาวถึง 40 ซม. มผี งสขี าวคล้าย
แป้งปกคลมุ ชั้นกลบี เลีย้ งมเี ส้นแหลมระหวา่ งพูกลีบ เกสรตัวผู้ขนาดใหญก่ วา่ 5-6 อัน
รงั ไข่เกลี้ยง ผล 1.8-12 ซม. รูปไข่ มีชนั้ กลบี เลยี้ งปกคลุม 1/4 ของผล หมายเหตุ ขนใน

ทเี ชน่ เดยี วกบั L. cochinchinensis^ แตพ่ บนอ้ ยกว่า

^LYLTaHgReArCstErAoEemia macrocarpa
var. macrocarpa

อินทนลิ บก Aa

zQBBEZLLijjzM'^jik
UZnTaiBfcttj

ไม้ขนาดเลก็ สงู ถึง 12 ม. เปลือกตน้ สีเทา

อ่อนหรือน้าํ ตาล หลดุ ลอกออกเล็กน้อย

เปลอื กชั้นในสแิ ดงออ่ นมีเสน้ ใยใส ๆ ใบ

12-18(25) ชม รปู ไข่หรือมนรี ไม่มขี น เสน้
ใบขา้ งโคง้ (7)10-11 คู่ นนู ขึ้นจรดกนั ใกล้

ปลายใบ ดอก 6-10 ชม. ขนาดใหญ่ สมี ่วง
สดแล้วซดี ออกชมพู ข่อดอกแนน่ สนั้ ม้กจะ
ยาว <15 ซม. ตาดอก 1.5-2 ชม. ชน้ั กลบี
เลย้ี งสแี ดงเขม้ มีร่อง 10-12 ร่อง มีสีนแคบ
ระหว่างร่อง ปลายกลีบแยก 5-6 กลบี ซึง่ จะ
ไมห่ นาท่ีขอบกลีบ เกสรดว้ ผู้มากมายขนาด
เท่ากัน รังไข่เกล้ียง ผล 2.5-4 ซม. รปู ไข่ สี
นาํ้ ตาลอ่อนเปน็ ม้นมชี นั้ กลบี เลยี้ งท่ีแข็งรอง

รบั ไม่มีช่ีแหลมคนั่ ระหว่างพูกลีบ หมายเหตุ
กระจายทวั่ ไปในปาทีโ่ ล่งแจ้งหรอื ปาเตง็ รงั

450Lagerstroemia speciosa
var. speciosa

อินทนลิ น้ํา

ไม้ตน้ สูงถงึ 20 ม. แต่ออกดอกไวขณะยัง .J. Haas
เป็นพุม่ เล็ก เรอื นยอดกลมแนน่ ลำดน้ สน้ั
ปดิ เป็นเกลยี ว เปลือกต้นสนึ ํ้าตาลครมี
เปลือกช้ันในนํ้าตาลออ่ นเปน็ เส้นใย ใบ
8-18(24) X 5-8 ชม. ใบแก่เรยี บเกลยี้ ง เส้น
ใบขา้ ง 10-15 คู่ จรดกนั ทข่ี อบใบ ค้านใบ
0.4-0.9 ชม. ใบท่ีจะรว่ งสแี ดงสม้ ดอก 5-7.5

ชม. ลชี มพสู ดถงึ มว่ ง ช่อดอกพ้นเรือนพมุ่
ยาว 30-40 ชม. ตาดอก +1 ชม. ช้นั กลบี
เล้ียงด้านนอกมีขนสึนํา้ ตาล มสี นั 10-14 สัน

มรี ่องกลม ๆ ระหว่างสนั ปลายแยกเปน็ 5-6
กลบี ขอบกลบี หนามักจะมีชีเ่ ล็กคน่ั ระหวา่ ง
กลีบ เกสรตวั ผขู้ นาดเท่ากัน รงั ไขเ่ กลยี้ ง ผล
1.5-2.5 ชม. ค่อนขา้ งกลม ผิวเรยี บ มชี ้ัน
กลบี เลี้ยงทีแ่ ขง็ ปกคลุม มกั จะมีชสี่ ้ัน ๆ คน้

ระหวา่ งพูกลบี หมายเหตุ เปน็ ไมน้ ำมาปลกู
ทวั่ ไป อาจจะไม่ใชไ่ ม้ทอ้ งถ่นิ ของภาคเหนือ

206

CRYTERONIACEAE CRYTERONIACEAE
วงฅเํ ลก็ ๆ ในเขตศูนยส์ ูตร มที ้งั หมด 11 207
สกลุ ในภาคเหนอื พบเพียง 1 ชนิด

451 Crypteronia paniculata

ไมไม่ผลดั ใบสงู ถงึ 30 ม. ลำต้นยาวตรงกิ่ง
กา้ นเรยี วยาว ทอดขึ้น เรือนยอดคอ่ นข้าง
โปร่ง เปลอื กตน้ หนาสีน้าํ ตาลอมเทาเข้ม มี
สนั เลก็ ๆ และรอ่ งยาว มกั จะหลุดเป็นชน้ิ
บาง ๆ เปลือกช้ันในสนี า้ํ ตาลออ่ นเปน็ เยือ่ ใย
ใบ 8-17 X 4-7 ชม. ขอบใบเรียบ ใบอ่อนสี
ฟา้ อมมว่ งแลว้ เปลีย่ นเป็นน้ําตาลออกชมพู
เส้นใบข้าง 5-8 คู่ จมลงในใบ กา้ นใบ 0.5-1
ชม. มหี ใู บเลก็ ๆ ซึ่งหลดุ ออกง่าย ทิง้ รอย
แผลยาว ๆ ระหว่างคู่ใบ กงิ่ กา้ นสีนํ้าตาล
แดงเขม้ เปน็ สเี หลย่ี มมีสันตื้น ๆ 4 สนั และ
พองออกเล็กน้อยทข่ี ้อ ดอก <0.5 ชม. ลีครมี
หรือเหลอื งออ่ นอมเขียว ดอกแยกเพศแยก
ต้น ชอ่ ดอกยาว 15-25 ชม. กา้ นดอกส้นั
มาก ชัน้ กลีบเล้ียง 2.5-4 มม. รูปถว้ ย ปลาย
แยก 5 แฉกมีขนลนี ้ําตาลแดงด้านนอก
ดอกตัวผู้มขี นลีขาวหนาแนน่ ดา้ นในกลีบ
ไม่มกี ลบื ดอก เกสรตัวผู้ 5 อนั ตดิ ทข่ี อบ
ระหวา่ งพูกลบี เล้ียง กา้ นเกสรตวั เมยี สนั้ และ
เปน็ หมัน ในดอกตัวเมียจะมเี กสรตวั ผูข้ นาด
ส้นั ทเี่ ปน็ หมัน ก้านเกสรตวั เมยี ยาวกวา่ ปลาย
แยก 2 พู ผล 0.2-0.5 ซม. สีมว่ งเข้ม กลม
หรือรปู ไข่ มักจะมีร่องจาง ๆ มชี นั้ กลบี เลีย้ ง
และก้านเกสรตวั เมยี ติดอยู่ ผลแหง้ แตกเปน็
2 ซกี มเี มลด็ เลก็ ๆ มากมายท่ีมปี ็กบาง

หมายเหตุ ไม่ค่อยพบ ทคี่ ลา้ ยกัน มักจะ
สบั สนกับ Tenninalia389 ถ้าไมเ่ หน็ ผล

SONNERAT1ACEAE วงสล์ ำพู
วงสเ์ ลก็ ๆ ทว่ั โลกพบเพียง 8 ชนดิ กระจาย
เฉพาะเขตศูนยส์ ตู รของอาฟรกิ าและเอเชยี
ในภาคเหนือ พบ 1 ชนิด

452Duabanga grandiflora

ลำพปู า ตุ้มเตน เ^

ไมไม่ผลดั ใบขนาดใหญ่ สูงถึง 40 ม. เสน้
ผา่ ศูนยก์ ลางถงึ 200 ชม เปลอื กตน้ สีเทา
ออ่ น เป็นตมุ่ ๆ แตไ่ มแ่ ตกลอก หลดุ ออก
เป็นชิ้น ๆ ในตน้ แก่ ใบ 10-27 X 4-10 ชม.
ใบเดี่ยว เรยี งตรงกันขา้ มในระนาบ ขอบใบ

เรียบ ก้านใบสีเขยี วเขม้ ด้านลา่ งมีนวลสีเขียว
ออกเทา เส้นใบขา้ ง 12-28 คู่ โค้งขนานกน้
และจรดกน้ ทขี่ อบ ก้านใบ 0.2-0.7 ชม. มีหู
ใบเลก็ ๆ ก่ิงก้านสีเหลยี่ ม มีสน้ เลก็ ๆ 4
สนั ซงึ่ จะบดิ ไปมาระหวา่ งด1ูใบ ดอก 5-7.5
ชม. สขี าวช่อใหญ่และหนกั มีดอก 20-30
ดอก ออกทป่ี ลายกง่ิ ชั้นกลีบเลีย้ งสีเขยี ว

อ่อน 1.2-3 ชม. รปู ระฆังกว้างปลายแยก 4-7
พู กลบี หนาไม่มสี นั กลบี ดอก 5-7 กลีบ รปู
ไข่กลบั ปลายกลม ฐานแคบ กลีบย่นและ
บอบบาง ร่วงหลุดในตอนเช้า เกสรตัวผมู้ าก
มายยาวกว่ากลบี ดอก กา้ นเกสรตวั เมยี 1 อนั
ปลายเป็นพู ผล 2.7-4.5 ชม. รปู ไข่กว้าง ที่
ฐานมีช้ันกลบี เล้ยี งรปู ดาวรองรับ เรมิ่ สเี ขียว
สดแลว้ เปล่ยี นเป็นสนึ า้ํ ตาลเขม้ และแขง็
แตกไดเ้ ปน็ 5 เลยี้ ว มเี มล็ดเลก็ ๆ คล้าย

เสน้ ด้ายมากมาย

หมายเหตุ เป็นไมท้ ี่พบตามรมิ ลำธารของปา
ทั่วภาคเหนอื มักจะพบว่าเป็นไมข้ นาดใหญ่

สดุ ในปาทางภาคตะวันตกของประเทศไทย
ต้นสูงถงึ 60 ม. ท่ีคล้ายกนั สังเกตไดง้ ่าย
จากใบที่อย่ตู รงกนั ข้าม ซงึ่ จะเรียงในระนาบ
เดียวกัน โดยการบิดของกงิ่ กา้ นมากกว่าจะ
เปน็ เพราะกา้ นใบ

208

DATISCACEAE DATISCACEAE
วงศ์เลก็ มาก ท่วั โลกพบเพยี ง 4 ชนิด และ 209
1 ชนดิ ในประเทศไทย ซึง่ บางคร้ังจะแยก
เป็นวงศ์เฉพาะคอื Tetramelaceae

453 Tetrameles nudiflora

เปน็ ไม้ขนาดใหญม่ ากชนดิ หน่งึ ของภาคเหนือ

สูงถึง 50 ม. เรือนยอดแผก่ ว้างและเปดิ
ลำตน้ ตรงและยาวมาก เมอื่ โตเตม็ ที่มพี พู อน
ท่ีโคน จะทง้ิ ใบหมดระหว่างธนั วาคม ถงึ

มีนาคม เปลอื กต้นบางเรยี บสเี ทาเงินอ่อน

เป็นม้น ตน้ อ่อนมตี ่มุ กลมกระจายบนผวิ
และเปล่ียนเปน็ รอยแผลเป็นเมือ่ ตน้ แก่ ใบ

12-20 X 10-15 ชม. ออกเป็นชอ่ ท่ีปลายกิ่ง

ใบรูปไข่กวา้ งหรอื เกอื บกลม ฐานกลมหรอื
รปู หัวใจ ขอบใบมักเปน็ ซห่ึ ยก้ ไมส่ มา่ํ เสมอ
มเี สน้ ใบทฐี่ าน 5 เส้น นนข้นึ จากผิวใบ ก้าน
ใบ 6-10 ซม. มีรอยต่อทีฐ่ าน ดอกเลก็ สีเขียว

แยกเพศ แยกตน้ ชอ่ แคบยาวลู่ลง ชอ่ ดอก

ตวั ผไู มแ่ ตกแขนง ยาวพ-20 ชม. ช่อดอก

ตัวเมียแตกแขนง ยาว 8-20 ซม ไม่มีกลีบ

ดอก ดอกตัวผ้ 2 มม. เกสรตว้ ผ้ 4 อนั ตรง
L I, * I โ งJ
ขา้ มกบั กลีบเสียงลอ้ มรอบหมอนรองดอกที

ปมลง ดอกตัวเมยี 5 มม. รูประฆัง มีกา้ น
เกสรส้นั ๆ 4-5 อนั ตรงขา้ มกับกลบี เล้ยี ง ผล

ยาว 0.5 ชม. สีน้ําตาลอ่อน รูปกลมหรือรูป

ไขม่ ีสันเล็ก ๆ เปลอื กนอกบางคลา้ ยกระดาษ
มีรูเปดิ 4 รู และชัน้ กลีบเลี้ยงติดท่ปี ลายผล

เมลด็ มากขนาดเล็ก ๆ

หมายเหตุ เป็นไม้องศ์ประกอบของปาขน้ึ
ระดับต่ํา ชอบทีร่ าบ ใกล้ลำธาร บางคร้ังขนึ้

ไดบ้ นหนิ หรือแมแ้ ตบ่ นสิ่งกอ่ สร้างท่หี กั พงั

เชน่ ที่นครวตั ท่คี ล้ายก้น ไม่สามารถจะ

สับสนกบั ชนิดอนื่ ถงึ แม้ว่าแหล่งท่เี กิดจะ

คล้ายกบั พวกโพธหรือไทร (Ficus)

ARAUACEAE วงสด์ า้ ง

เปน็ วงสใ์ นเขตศนู ย์สตู ร ประมาณ 800 1. ลำต้นมหี นาม
2.ใบประกอบแบบน้ิวมอื หรอื ฝา่ มือ
ชนดิ สว่ นใหญ่อยใู่ นเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้
3. รังไขแ่ ละยลมี 2 (นอ้ ยมี 3) ข่ลง Brassaiopsis 462

ในภาคเหนอื พบ 6 สกลุ +20 ชนดิ เปน็ ไม้ 3. รังไขแ่ ละยลมี 5 ขอ่ งหรอื มากกว่า Trevesia 460

ไมผ่ ลดั ใบหรอื ไม้พุ่ม บางครง้ั งอกบนหิน 2. ใบประกลบแบบขนนก (2-4 ขนั้ )

หรอื เกาะบนตน้ ไมอ้ ่นื อาจจะมีหรอื ไมม่ ี 5. ในยอ่ ยเกล้ียงหรือมีขนเล็กนอ้ ยเฉพาะท่เี สน้ ใบ Aralia foliolosa 457

5. ใบย่อยมขี นแหลม ๅ บนเสน้ ใบและยวิ ใบ Aralia montana 456

หนาม รปู ใบมกั จะแตกตา่ งกนั ระหว่างต้น 1. ลำดน้ ไม่นีหนาม

ออ่ นและต้นเต็มวัย ดอกส่วนใหญ่ขนาดเล็ก 6. ใบประกอบแบบนิ้วมือ

(1.2 ชม.) ช่อดอกซับซ้อน ชอ่ ดอกย่อยเป็น 7. ดอกและยลมีกานทมี่ ขี อ้ ตฺ ่อ Macropanax 455
กลมุ่ (umbel) ชั้นกลบี เลย้ี งเลก็ กลบี ดอก
7. ดอกและยลไม่มีขอ้ ตอ่ ท่ีกัาน

8. ใบยอ่ ยมขี ท่ี ี่ขอบใบ ดา้ นล่างมีขนยาวหนาแน่น Schefflera petelotii454

5 (นอ้ ยท่ีจะถงึ 11 กลีบ) เกสรดัวผู้ 5 อัน 8. ใบย่อย ขอบใบเรยี บ ยิวใบไมม่ ขี น Schefflera spp. 454

รงั ไขฝ่ ืงอย่ใู นฐานรองดอก มหี มอนรอง 6. ใบประกลบแบบขนนกข้นั เดียว Aralia sect. Pentapanax 458

ดอกบาง ผลเล็ก กลมหรอื แบน มีก้านเกสร 6. ใบประกอบแบบขนนก 2-4 ขนั้ เวลาดอกบานจะไม่มีใบ
ตัวเมียที่ปลาย ส่วนใหญ่มีเนือ้ บาง ลักษณะ
Heteropanax fragrans 459

ทางนิเวศเป็นไมร้ ะดับรองในปาดิบ บางครงั้

พบในท่ีโดง่ แจง้

หมายเหตุ มหี ลายชนดิ ท่ียังบ่งบอกไมไ่ ด้

แน่ชัด

^Schefflera มือพระนารายณ์

พบ 5 ชนิด เปน็ ไมพ้ ่มุ ไมผ่ ลดั ใบ หรอื เปน็
ไม้ยืนด้นที่แตกกิง่ ก้านสาขามาก สงู ถงึ 12
ม. มักจะเกาะข้ึนบนต้นไม้อน่ื เปลือกต้นลี
เทาอ่อน ไม่มหี นาม ใบแบบนิ้วมือ ใบยอ่ ย
6-11 ใบ ขนาดถึง 20 X 8 ชม. ขอบใบมก้
จะเรยี บ (ยกเวน้ ร. petelotii ปลายในมชี )ี่
ดอกเล็กลขี าวหรอื เขียว บางครง้ั ลีมว่ ง ก้าน

ดอกไม่มขี ้อต่อ กลบี ดอก 5 กลบี เกสร
ตัวผ้แู ละเกสรตวั เมยี อยา่ งละ 5 (ยกเว้น ร.
puecklen และ ร. subintegra) ทีกลบี
ดอกเช่ือมก้น เกสรตัวผถู้ งึ 140 อัน ก้าน

เกสรตวั เมียตดิ เปน็ แกนตรงกลาง) ผลขนาด
ถึง 1 ชม. สมี ่วง-คำ หรอื แดงส้ม ชั้นหุ้ม

เมลด็ แขง็

หมายเหตุ พบทวั่ ไปในปาดบิ จากระดับ 300-
2000 ม. ที่คลา้ ยกน้

455Macropanax เ^ยฟาน ก้านคอก
และก้านผลมีขอ้ ต่อ ขอบใบมกั จะหยกั ใน
ภาคเหนือมหี ลายชนดิ สังเกตไดง้ า่ ย

210

456Aralia ทน)ทtana ARALIACEAE

ฯเพเ.นฒ®M 211

ไมพ้ ุ่มหรอื ไมข้ นาดเล็ก สงู ถึง 8 ม. มกั จะมี
ลำตน้ เดี่ยวคลา้ ยปาลม์ เมื่อดน้ ยงั อ่อนมี
หนามแหลม ใบขนาดใหญ่มาก 1.2-3 ม. เปน็
ใบประกอบแบบขนนก 2-4 ช้นั ใบยอ่ ย 4-13
X 3-5 ชม ใบแก่มีหนามแหลม บนเส้นใบ
และเส้นใบด้านล่าง ใบย่อยด้านขา้ งมีก้านใบ
ส้นั มาก กา้ นใบยอ่ ยทป่ี ลาย ยาวถึง 2.5 ชม.
ก้านใบร่วมม้กมีหนามและพองออกท่ีขอ้ ทุ้ม
ลำต้นทฐ่ี านกา้ น ดอกเล็กสขี าว ช่อดอกซบั
ช้อนยาวถงึ 100 ซม. มีกาบรปู สามเหลย่ี ม

รองรบ่ ขนาด 5-20 มม. กา้ นดอก 4-10 มม.
มีข้อตอ่ ใกล้ปลายบน กลีบดอก 5 กลบี +2
มม. ช้อนก้นในดอกตูม เกสรตวั ผู้ 5 อัน +3
มม. กา้ นเกสรตัวเมียปลายแผอ่ อก 5 แฉก
ผล +0.5 ซม. สีดำ กลม มีกา้ นเกสรตัวเมีย
ท่ปี ลาย มีเนื้อบาง ๆ เม่ือแห้งมสี ัน 5 สนั
เมลด็ เป็นเหลย่ี ม 5 เมล็ด หมายเหตุ พบ
ทว่ั ไปในที่โลง่ แจ้ง ทีค่ ลา้ ยกน้

Afoliolosa ใบเรยี บเกลย้ี งหรือมี
ขนประปรายเฉพาะที่เสน้ ใบ Oroxylum
indicum ขึน้ ในทีแ่ บบเดยี วก้นและใบเหมอื น

ก้น แต่ใบเรียงแบบตรงก้นขา้ มและผิวเรียบ
เกล้ยี ง

*58Pentapanax เป็นสกลุ ทใี่ กลเ้ คยี งกน้
เพ่งิ จะมารวมกับ Aralia แตส่ งั เกตไดง้ า่ ยจาก
ใบประกอบแบบขนนก 1 ชั้น และลำด้น

ไม่มีหนาม พบ 4 ชนดิ ในภาคเหนอื

459Heteropanax fragrans

พระเจ้าร้อยท่า อ้อยร้าง

ทีเกดิ และรปู ใบคลา้ ยกับ Aralia montana
แตไ่ มม่ ีหนาม ใบย่อยรูปไขห่ รอื ขอบขนาน
ใบอ่อนมขี นรปู ดาว ใบแกเ่ รยี บเกล้ยี ง ขอบ
ใบเรียบ ออกดอกขณะท้ิงใบ กา้ นดอกไมม่ ี

ขอ้ ต่อ ก้านเกสรตวั เมยี 2 อนั ผลขนาดถงึ
0.8 ซม. เป็น 2 พู แบน มีขนสแี ดงรูปดาว
หมายเหตุ ข้ึนประปรายในท่โี ลง่ แจง้ ระดบั
ตาํ่ กว่า 900 ม.

^ARTArLeIAvCeEsAiaE palmata

ไม้ตน้ ขนาดเลก็ สูงถึง 8 ม. กิ่งกา้ นบางตา
ลำดน้ มีหนาม รปู ทรงคลา้ ยต้นปาลม์ ใบ
30-60 ชม. รูปแบบต่าง ๆ ก้น ส่วนมากกลม
มพี ู 5-9 พู ระหว่างฐานพูหรอื ใบยอ่ ยจะมี
แผน่ เชือ่ มกัน ขอบใบมชี ไ่ี มส่ ม่าํ เสมอ กา้ น
ใบ 20-90 ชม. ฐานพองออกหอ่ ห้มุ กงิ่ ก้านและ
มีโครงสรา้ งท่ีเป็นแฉก คลา้ ยหใู บ (ligule)
ดอกเลก็ สเี ขยี ว เป็นชอ่ ท่ีปลายก่ิง และชอก
ใบบน ๆ ช่อยาว 60 ซม. แต่ละช่อขา้ งมีชอ่
กลม ๆ (umbel) 3 ช่อ ๆ ละ 25-50 ดอก
ก้านดอกเรยี วเลก็ ไมม่ ีขอ้ ตอ่ ยาวถึง 3 ชม.
ชัน้ กลบี เลย้ี งเปน็ ชี่เล็กแหลม กลบี ดอก 8-
10(12) กลบี เช่อื มกันบางสว่ น เกสรดวั ผู้ 8-
12 อัน ก้านเกสรตวั เมยี เชื่อมกันเป็นแกน
ปลายปา้ น รงั ไขม่ ี 8-12 ช่อง ผล ยาวถึง 1.7
ชม. กลมหรอื คล้ายกรวยคว่ํามกี ้านเกสร
ตวั เมยี ตดิ ทปี่ ลาย ผลมีเนื้อบาง ๆ เมล็ดแบน

(pyrene)

หมายเหตุ พบมากเปน็ ไมช้ ั้นรอง ๆ ในป่าดบิ
ที่ปลอดจากไฟป่า ที่คลา้ ยกนั

461 T.lateospina ลำต้นมีขนแข็งคลา้ ย
หนามหนาแนน่ ใบเค่ียวแยกเป็นพูถงึ 13 พู
ขอบใบหยกั ลึก ช่อดอกสั้นกว่า

^2Brassaiopsis ดา้ ง

ในภาคเหนือ พบ 5 ชนิด ไม้ยึนตน้ ทีม่ ีก่ิง
ก้านบางตา สงู ถึง 10 ม ลำตน้ มีหนาม มกั
จะสบั สนไดง้ ่ายกับ Trevesia ใบ 20-80 ชม.
รปู ฝ่ามือหรอื แบบน้ิวมอื มี 3-7 พู รูปรา่ งใบ
ผนั แปรมาก แต่ไมม่ แี ผ่นเช่ือมระหว่างพูหรอื
ใบยอ่ ย ก้านใบยาวถึง 120 ชม. กา้ นดอก
ไม่มีขอ้ ตอ่ กลบี ดอก 5 กลบี เกสรตัวผูเ้ รียว
เล็ก 5 อัน ก้านเกสรตวั เมยี เชื่อมเปน็ แกน
ปลายแผ่ออก รังไข่ 2-3(5) ช่อง หมอนรอง
ดอกกวา้ ง
หมายเหตุ พบกระจายในปาดิบที่มีการ

รบกวนนอ้ ย

212

ALANGIACEAE ALANGIACEAE
213
เปน็ วงศ์เล็ก ท่วั โลกมีเพยี ง ใ สกล และ 21
ชนดิ จำกัดอยใู่ นเขตศนู ย์สตู รของอาฟรกิ า
และเอเชีย ภาคเหนอื พบ 4 ชนิด

463Alangium salvifolium

ssp.hexapetalum ปรู มะตาปี

ไม้พุม่ รอเลื้อยหรอื ไม้ยีนต้นผลัดใบ สูงถึง
15 ม. ใบ 7-15 X 3-7 ชม. ใบเดี่ยว มกั ออก
ในระนาบ ใบรูปไข่หรอื รปู ไข่กลบั ปลายเปน็
ตงิ่ แหลมหรอื ปา้ น ฐานใบค่อนขา้ งจะสมมาตร
ใบแกเ่ รยี บเกล้ยี งดา้ นล่างมขี นประปรายบน
เสน้ ใบ เส้นใบทฐี่ าน 3 เสน้ เสน้ ใบขา้ ง 3-6 ค
ก้านใบ 0.5-1.5 ชม. ดอก 1.2-3.3 ชม. สี
เหลอื งอ่อนหรือครมี ชอ่ ดอกส้นั (cyme)
ยาว 1.4-2.3 ซม. มดี อก 3-17 ดอกต่อช่อ
ก้านช่อสั้นมาก 0.2-0.4 ชม. ตาดอกแคบและ
ยาว พองออกท่ฐี าน ก้านดอก 0.2-0.8 ซม.
ชนั้ กลีบเลี้ยง 1-2 มม. ปลาย 5(7) พู พูกลบี
แผอ่ อกยาวเทา่ กับกลบี หลอด กลีบดอก 5(7)
กลบี อยู่ชดิ กันแต่ไมซ่ ้อนกนั กลบี เปน็ เส้น
ยาวโคง้ ไปด้านหลงั เม่อื ดอกบาน เกสรตัวผู้
10-18 อัน มีขนยาวทข่ี อบ และปลายอับ
เรณยู าวกวา่ กา้ นชู กา้ นเกสรตัวเมยี 1 อนั
ยาว 11-18 มม. มปี ลายกว้างเป็นแผ่นมี 5-7
เหล่ยี ม รังไข่มหี มอนรองดอกนนู ผล
0.9-1.8 ซม. แดงแล้วเปล่ยี นเป็นดำสนิท รปู
กลมหรือรูปไข่ มชี ้ันกลบี เลยี้ งตดิ ทปี่ ลาย
ผลเกลีย้ งหรือมขี นห่าง ๆ บางทีมีสนั เลก็ ๆ
12 สัน ชนั้ หมุ้ เมลด็ แข็ง ภายในมี 1 เมลด็

หมายเหตุ กระจายในที่โล่งแจ้ง มักจะปลูก
เพราะดอกมีกลีน่ หอม ทคี่ ล้ายก้น มี 3 ชนิดท่ี
ใกล้เคียงกนั มีใบรปู ไขก่ วา้ ง ปลายสอบเข้า
และฐานกลมหรือรูปหวั ใจ มกี ลีบดอกและ
เกสรดว้ ผูจ้ ำนวนเท่ากน้ มกั จะขน้ึ เฉพาะใน
ท่ีช่มุ ชืน้

4A6L4AANlaGnIAgCiEuAmE barbatiim

ไมข้ นาดเลก็ สูงถงึ 10 ม. ก่งิ ก้านเรยี วเลก็
ลลู่ ง ใบขนาดถึง 16 X 9 ชม. รูปไขแ่ คบ
หรอื ขอบขนาน ฐานตรงหรือกลมอาจไม่
สมมาตรเลก็ น้อย มีขนสีทองบนเส้นกลางใบ
และกา้ นใบ ดอกเป็นชอ่ สน้ ๆ ยาวถึง 4 ซม.
มดี อกถึง 15 คอก ชนั้ กลีบเลยี้ ง 2 มม. กลบี
ดอกและกา้ นเกสรตวั เมีย ยาว 10 มม. เกสร
ตวั ผู้ ยาว 7 มม. มขี นสีเงินท่ฐี าน

465Alangium kurzii

สะลีกดง

ไมส้ ูงถึง 28 ม. กง่ิ ก้านเรยี วเลก็ ลู่ลง ใบ
4-20 X 4-15 ชม. รปู ไข่กว้าง ฐานรูปหัวใจท่ี
ไม่สมมาตร ขอบใบเรยี บ เสน้ ใบหลกั 5-7
เส้นจากฐานใบ เสน้ ใบขา้ ง 4-7 คู่ ใบแกม่ ีขน
ใฌส่ ึทองปกคลมุ ด้านลา่ ง กา้ นใบ 1.3-4 ซม.
มขี นหนาแน่น ดอก 1.9-3 ชม. มีกลนิ่ หอม
มาก กลีบดอก 7-9 กลบี 1.7-2.8 ชม. เกสร
ตวั ผู้ 15-25 มม. มขี นปกคลมุ กา้ นเกสร
ตัวเมีย 14-23 มม. ผล 1.2-1.5 ชม. รปู มนรี
ปลายปา้ น บางครง้ั มีร่องเล็ก ๆ ด้านบนมี
หมอนติดอยู่ เม่ือสกุ สมี ่วงถึงคำ

466A chinense
ผJี ia A

I I I MLII I I I LI*JM
mrnMirtTH MMk

ไมข้ นาดเลก็ สงู ถึง 12 ม. ลำตน้ ตรง แตก
กิ่งกา้ นมีระเบียบ ใบ 5-28 X 3-25 ชม ฐานใบ
รูปหัวใจที่ไมส่ มมาตร เส้นใบหลกั จากจาิ น
ใบ 5-9 เส้น เสน้ ใบขา้ ง 6 คู่ ผิวใบเกรยง
เรียบหรือมีขนเลก็ นอ้ ยท้ัง 2 ดา้ นโดยเฉพาะ
บนเสน้ ใบ ก้านใบ 1.6-6 ซม. ดอกออกเปน็
ชอ่ ยาว 2.2-8.5 ชม. กา้ นชอ่ 1.5-2.5 ชม. กา้ น
ดอก 0.5-2.2 ชม. กลีบดอก 6-8 กลีบ 12-20
มม. เกสรดว้ ผู้ 22 มม. กา้ นเกสรตวั เมีย
7-15 มม. มีขน ผล 0.9-1.3 ชม. รปู มนรี เมื่อ
สกุ ลมี ่วงนํา้ เงนิ

214

CORNACEAE CORNACEAE

ท่ัวโลกมปี ระมาณ 120 ชนิด ส่วนใหญอ่ ยู่ 215

ในเขตอบอุ่นเหนึอ ในภาคเหนอื พบ 3 สกุล

4 ชนิด

467Nyssajavanica

คางคาก หมี่ MA

□TTjzHMhejj

ไม้ผลดั ใบระยะสั้น สงู ถึง 40 ม. เรอื นยอด
แน่น รปู ไข่ ก่ิงกา้ นลู่ลง เปลือกต้นสีนํา้ ตาล
หรือเทาแก่ เรยี บหรือแตกเป็นช้นิ ๆ เปลอึ ก
ชน้ั ในสนี าํ้ ตาลออกเหลืองหม่น ใบ 5-20 X

3-9 ชม. ขอบใบเรยี บ ใบออ่ นสเี ขยี วอ่อนมี
ขนสีเงินคล้ายไหมปกคลุมหนาแน่น แต่ละ
ปีจะมีใบอ่อนเชน่ น้ปี กคลุมทงั้ ต้น 3-4 วนั

ใบแก่ดา้ นล่างมนี วล สีเขยี วออกเทา กา้ นใบ
แบนเลก็ นอ้ ย ยาว 1-3.5 ชม. ดอกเล็กสีเขยี ว
เหลือง ดอกสมบูรณ์เพศและดอกตวั ผแู้ ยก
ต้น ดอกตัวผู้ชอ่ กลมแน่น 20-49 ดอก กา้ น
ร่วมยาว 0.5-3 ชม. กา้ นดอกสั้น คอกตวั เมยี
ช่อเล็กกว่ามีเพียง 3-8 ดอก ไม่มกี า้ นดอก ช้ัน
กลบี เลยี้ งรูประฆัง ปลายแยก 4-5 กลีบ ไม่
เทา่ ก้น ทฐ่ี านมีกาบรองดอก 2 กาบ กลีบ

ดอก 5(4) กลีบ ปลายโคง้ ไปด้านหลัง เกสร
ตัวผู้ 8-10 อนั แยกเป็น 2 วง มหี มอนรอง
ดอกกลม ขนาดใหญ่ กา้ นเกสรตวั เมยี
ปลายแยก 2 กง่ิ ยาว 1.5-2 มม. รงั ไขส่ งตวั

อยูใ่ นฐานรองคอก ผล 1.5-2.5 ชม. สีเขยี ว
อ่อน เม่อื สกุ สีนํา้ ตาลออกเหลอื งถงึ แดงเข้ม
รปู มนรหี รอื รปู ไข่ มชี ้ันกลีบเลี้ยงและหมอน
ดา้ นบน บางครง้ั มกี ารเชื่อมของผลหลายผล
ทีฐ่ าน เปลือกเหนียวภายในมเี น้ือ และเมล็ด
ขนาดใหญท่ ่แี บน 1 เมล็ด เมล็ดมรี อ่ งด้าน
หนง่ึ อกี ด้านหนึง่ เปน็ ปมุ ข้นึ มา หมายเหตุ
พบทั่วไปในท้องท่ี ในปาท่มี ีการรบกวนนอ้ ย

เดิมแยกอย่ใู นวงส์ Nyssaceae ท่คี ลา้ ยกนั

4Q8Mastixia euonymoides ใบออก

ตรงกันข้าม ดอกสมบูรณ์เพศ เปน็ ชอ่ แตก
แขนง (panicle) ที่ปลายก่งิ กลีบคอกไม่ซอ้ น

กน้ ผล +2.5 X 1.2 ชม. สเี ขียวเข้มถงึ ดำ
ชน้ั หมุ้ เมล็ดแขง็ ด้านหน่ึงมีร่อง แบง่ เมลด็

เป็น 2 พู

CAPRIFOLIACEAE
ท่วั โลกมีประมาณ 420 ชนิด ในภาคเหนีอ
มหี ลายชนดิ ทเ่ี ปน็ ไม้พมุ่ พบเพยี ง 3 ชนิดท่ี
สงู ถึง 3 ม. หรอื สูงมากกวา่ น้ี

^Viburnum inopinatum

ไมผ้ ลัดใบเป็นพุม่ หรอื ไมย้ ึนต้นขนาดเล็ก
สูงถงึ 6 ม. ใบ 9-20(26) X 3.5-8 ชม. ใบ
เดีย่ ว เรยี งตรงกันข้าม ขอบใบเรยี บหรือมซี ่ี
ต้นื ๆ ใกล้ปลายใบ เสน้ ใบข้างโคง้ 5-7 คู่
ใบแก่บางครั้งมีแตม้ สีแดง ด้านล่างมีขนแบบ
ธรรมดา และขนรูปดาวผสมกัน กา้ นใบ 1-3
ชม. เป็นรอ่ งและมขน ไม่มีหใู บ ดอกเล็ก สี
ขาว เปน็ ช่อกลม (compound umbel) ยาว
3-12 ชม. ช้ันกลบี เลย้ี ง +1.5 มม. ปลายแยก
5 แฉก กลบี ดอกเป็นหลอด +1.5 มม. ปลาย
แยก 5 พู พยู าวกวา่ หลอดกลบี เลก็ นอ้ ย
เกสรตัวผู้ 5 อัน เชอ่ื มกบั ฐานของกลบี ดอก
อับเรณูสเี หลอี งอ่อนหรอื นาตาล ก้านเกสร
ตวั เมยี สัน ปลายแยก 3 แฉก รงั ไขม่ ีขน สง
ตัวอย่ใู ตฐ้ านรองดอก ผล 0.4-0.5 ชม. สแี ดง
รูปไขแ่ บน ปลายมชี นั้ กลบี เลย้ี งตดิ อยู่ เนอ้ื
บาง ชั้นหุ้มเมล็ดแข็ง ด้านหน่ึงมี 3 ร่อง อีก
ด้านหน่งึ มี 2 ร่อง หมายเหตุ พบทว่ั ไปใน
ทโ่ี ล่งแจ้ง ส่วนของพชื ขย้ีจะมกลน่ิ แรง ที่
คลา้ ยกัน อกี 2 ชนดิ มีหลอดกลีบดอกยาว
กว่าพกู ลบี มาก

470 V. cylindricum ฮ่อมชา้ ง เป็นไม้เล็ก
สงู ถึง 10 ม. ใบหนาคล้ายหนงั ขอบใบเรยี บ
คอกมอี ับเรณูลีแดง รังไข่ไมม่ ีขน ผลสมิ ว่ ง
ครามหรอื คำชุ่มน้าํ ชน้ั ห้มุ เมลด็ แข็งมรี ่อง
ขา้ งละ 1 ร่อง

471 V. foetidum เป็นไม้พ่มุ สูงถึง 3 ม.
ใบบางกวา่ และเลก็ กว่า (2-7 X 1-3 ซม.) ขอบ
ใบมีซ่หี ยาบ ๆ มีขนหนาแนน่ โดยเฉพาะ
บนเส้นใบ ช่อดอก 2-4 ชม. มกี าบรองดอก
ใหญ่ทฐ่ี าน อบั เรณสู ขี าวหรอื นํ้าตาลเหลือง
รังไขม่ ีต่อมหลายต่อม ผล +0.6 ชม. ชนั้ หมุ้
เมล็ดเช่นเดยี วกบั V.inopinatum

216

mSambucusjavanica CAPRIFOLIACEAE

สะพานก๊น

ไม้พมุ่ ไม่ผลดั ใบสงู ถงึ 3 ม. ใบ 10-50 ชม.
ใบประกอบแบบขนนกปลายค่ี ใบย่อย 2-8
คู่ ขนาด 8-20 X 1.2-5 ซม. ใบรปู ขอบขนาน
ถงึ รูปหอก ปลายสอบเขา้ ขอบใบมีชห่ี ยกั
คม ใบไมม่ ีขน ดอก 0.5 ซม. สขี าวมีกลนิ่
หอม ออกเป็นช่อให^ ๆ ที่ปลายก่ิง ชน้ั
กลบี เลย้ี ง 0.5 มม. ช้นั กลบี ดอก 2 มม.
ปลายกลบี ป้าน แผ่ออก ตอ่ มน้ําหวานสีเหลือง

รูปถว้ ย เกสรตัวผู้ 5 อัน กา้ นเกสรตัวเมีย 3
หรือ 5 แฉก ผล +0.5 ชม. กลม เร่ิมแดง
สกุ สดี ำมี 3-5 เมลด็ หมายเหตุ พบท่ัวไปใน
ท่ีชุม่ ช้ืน สว่ นของพืชนำมาขยีจ้ ะมีกล่นิ แรง

ทคี่ ลา้ ยถน้

473 ร. simpsonii ไมพ้ ุ่มสงู 2-4 ม. ใบ
ยอ่ ย +3 คู่ 5-15 X 2-4 ซม. ดอกเปน็ ช่อแน่น
ยาว 20-45 ซม. ช้ันกลบี เลี้ยง 1 มม. ชัน้ กลบี
คอก 4-5 มม. ไมม่ ีตอ่ มน้ําหวาน เปน็ ไมน้ ำ

เขา้ จากทวปี อเมริกาเหนือ

RUBIACEAE วงส์กาแฟ

วงศข์ นาดใหญ่ มคี วามหลากหลายมาก ทว่ั โลกประมาณ 10,200 ชนิด ศูนยก์ ลางอย่ใู นเขดศูนยส์ ตู ร เปน็ องศป์ ระกอบสำคัญ

ของไมช้ น้ั ล่างในป่าดิบชนื้ ในประเทศมาเลเซยี Rubiaceae เปน็ วงศ์ของไม้ยืนตน้ ทใ่ี หญ่ทีส่ คุ ประมาณ 500 ชนิด (+12% ของ

พรรณไม้ยืนต้นทั้งหมด) ในภาคเหนอื ของไทย ซ่งึ มอี ากาศแหง้ กวา่ จำนวนจะไมม่ าก แต่กเ็ ป็นวงศใ์ หญ่ทีส่ ามทม่ี สี มาชกิ ประมาณ

55 ชนดิ สว่ นใหญเ่ ป็นไมพ้ มุ่ หรือไมย้ ืนต้นขนาดเลก็ ไมผ่ ลดั ใบ บางครงั้ อาจจะมีหนาม ใบเคย่ี วออกตรงกนั ข้ามเป็นสองแถว บางครั้ง

ออกเปน็ วงละ 3 ใบ ขอบใบเรยี บ สงั เกตได้ 1. ดอกแลร;ยลเป็นกลมุ่ กลมแนน่

งา่ ยจากหใู บท่ีอย่รู ะหว่างค่ใู บ องศป์ ระกอบ 2. ดอกและยลเปน็ ่กลุ่มกลมแน่นหรือบนก้านยาว

ของกลีบ 4-5 กลบี กลบี ดอกเปน็ หลอดหรอื 3. ข่อดอกหสาย ๆ,ข่อรวมกนั เปน็ กล่มุ ก้านแตกแขนง MitragynatM
4. ตาใบชุปลาชุกิ่งแบนแล$กลม ปลาย'ใบกลม

รปู กรวยปลายแยกเปน็ แฉก เกสรตวั ผู้ตดิ 4. ตาใบที่ปลาชุก่งิ รปู กรวยกวา้ ง ปลายใบแหลม Metadina trichoma4*7

รอบขอบปากหลอด รงั ไขฝ่ ังอยู่ในฐานรอง 3. ข่อดอกออกเด่ยี ว',5] หรือเป็นมัด ไม่แตกแขนง
ดอก ผลมลี ักษณะตา่ ง ๆ ก้น เป็นเบอร่ี ดรู๊ฟ 5. เสน้ ย่าคนู ย์กสางข่อ <2.5 ชม. ในชอกของใบออ่ น เมล็ดมปี ีก
ตาใบทปี ลายกง่ิ แบนและป้านไม่เหนียว Haldina cordifloratw

หรือแคบซลู มกั จะมีชั้นกลีบเลี้ยงยังคงติด 5. เสน้ ย่าคนู ย์กสางขอ่ 2.5-4 ชม. ออกในชอกของใบออ่ น เมลด็ ไมม่ ปี กี
ตาใบ ปลายกง่ิ แบนและป้าน ไมเ่ หน^ี ว 1 Nauclea orientalist*2

อยู่บนยอดผล สมาชิกเปน็ องศป์ ระกอบ 5. เสน้ ย่าคนย์ก,ลางข่อ >4 ช1|. ออกท่ีปลายก่ิง เมล็ดไม่มีปกี

สำคัญที่เรือนยอดอยรู่ ะดบั ลา่ งของปาทช่ี ืน้ ตาใบทปี ลายกิ่งรปกรวยแคบ1 นาเหนียว Anthocephalus chinensis!™

และปาทแ่ี ห้ง โดยเฉพาะปา่ ทอี่ ยู่ระดับต่ํา 2. ข่อดอกกลม,มีดชุกหาง ๅ ยลเช่ือมติดกนั เปน็ กอ้ น Morinda489
หลอดกลบี เลยงเช่ือมระหวางดอก

ความสำคัญทางด้านเศรษฐกจิ ท่เี ดน่ ชดั คือ 1. ดอกแลร;ผลด่างเปน็ อิสรร;ไม่ติดกนั เป็นกลมุ่ กลม

เคร่ืองดืม่ กาแฟ ซ่ึงได้จากสกลุ Coffea กาแฟ 6. ส่วนของพชื มีหนาม Ceriscoides^7
7. เกสรตวั ยอู ยุ ูภ่ ายในหลอดกลีบดอก

พืชจากอาฟรกิ ากลาง นอกจากนนั้ ยังมหี ลาย 7. เกสรตัวยยู น่พนั Vลอดกสบี ดอก

ชนดิ ทนี่ ำมาปลูกเป็นไม้คอก ไมป้ ระดบั 8. ขอ่ ดอกออกชุปลายกง่ิ Fagerlindia*99
8. ข่อดอกออกท่ปี ลายกิง่ ข้างทมใี บ Catunaregam496
หลายชนิดมีกล่นิ หอม
ดตู อ่ หน้า 218

217

RUBIACEAE

8. ข่อดอกอยูใ่ นชอกใบ 474 Meyna
9. ข่อดอกออกบนลำตน้ หใู บเชือ่ มเปน็ แยน่

9. ข่อตอกไม่ออกบนลำดน้ , หูใบแบก Canthium parvifolium493

6. ส่วนของพืชไมม่ หี นาม Wendlandia499
10. ดอกยาว <1 ชม.
10. ดอกยุาว 1-3 ชม.

11. ก่งิ มเี ปลือกน่มุ แลร;ยืดหยุน่ ยลมีช่องอากาคภายใน 475 Mycetia

ดอกเปน็ กลมุ่ ชอสนั ๆ ในชอกใบ ก้านชอ่ มกั มีตอ่ ม หลอดกลบี ดอกทรงกระบอก

ขนาดใหญ่ กลีบดอกไมเ่ รียง บดิ เปน็ เกลียวในดอกตูม เกสรตวั ผูต้ ิดกบั ส่วนกลาง

ของหลอดกลบี ไมโ่ ผลอ่ อกมา เมล็ดมมี าก ผลลีขาว

11. กิ่งแลร{ยลไมม่ ีลกั ษณร{ดังกล่าว

12. ข่อดอกแลร;ยลเป็นกลุ่มที่ชอกใบ

13. กานเกฺสรตัวเมียยาวกว่าหลอดกลบี ดอก ปลายไม่แยก

หใู บเช่ือมกนั Pavetta indica501

13. กานเกสรตัวเมยี ไม่ยาวกว่าหลอดกลบี ดอก ปลายเปน็ พูหรือแยก

หูใบไมเ่ ชื่อมกนั

14. ก้านเกสรดวั เุ มยี ใหญแ่ ลร!สัน้ ปลายเป็นพู

ใบมีแยงขนทีช่ อกใบ กา้ นดอก 2-0 มม.

15. ข่อดอกแตกแขนง (Cymes) กา้ นขอ่ 3-5 มม.

ก้านดอก 2-3 มม. ผล 1.2-22 ชม. Canthium glabrum491

15. ขอ่ ดอกเป็นข่อกลม (umbel) กา้ นขอ่ 0-10 มม.

ก้านดอก 4-6มม. ผล 0.60.8 ชม. Canthium umbellatum492

14. ก้านเกสรตวั เมยี เรียวเล็ก ปลายแยก ใบไม่มจี ดุ ตอ่ มแลร!ไม่มกี า้ นคุอก

16. พูกลบี ดอกบดิ มว่ นในดอกดูม เกสรตัวเมยี ปลายแขก 2 ก่ิง

ขอดอกเปน็ กลมุ่ ฐานชอ่ มีกาบใบแหลม ๆ มีสนั รองรับ หลอดกลบี

ดอกภายในมีขน เกสรตวั ผู้ไม'โผลอ่ อกมา กานเกสรตัวเมยี ยาว ±หลอด

กลบี ดอก ผลนม่ มเี มลด็ แบนซอ้ นกัน 4 เมลด็ Hypthianthera476
16. พกู ลบี ดอกไมบดิ ม่วนในดอกตมู ยอดเกสรตวเมียแยก 3-อ กง่ิ

โบอยใู่ นระนาบ ขยก้ี ลน่ิ เหม็น ด( อกออกบนลำตนั แขง็ ๆ หลอด

กลีบดอกภายในมีขน เกสรตัวผู้โผล่ออกมา กา้ นเกสรตวเมยี

ยาวกว่าหลอดกลีบดอก ผลมเี มล็ดแขง็ 2-8 เมล็ด

ช้นั ในทหี่ มุ้ เมล็ดลเี หลอื งหรือดำ มกั จะมรี ว้ิ Lasianthus477
12. ดอกแลร!ยลเปน็ กลุม่ ํที่ปลายกงิ่ หรอื กิ่งข้าง

17. ดอกมีกลีบเลย้ี งคลา้ ยใบ ขนาดใหญ่สีขาว Mussaenda488
17. ตอกไม่มีกลบี เล้ยี งขยายใหญ่

18. พูของหลอดกลีบดอกบดิ ชอนในดอกตูม หใู บเช่ือมกนั เปน็ แผ่น
19. พกู ลีบดอก 5 ผลเปน็ เบอร่ีมหี ลายเมลด็ Tarennoidea583
19. พกู ลีบดอก 4 ผลเป็นดรู๊ฟมี 1-2 เมลด็
20. ก้านเกสรตัว1เมียผา้ วกว่าหลอดกลบี ดอกเล็กน้อย
ปลายแยก 2 กิง่ ช'อดอโามีกาบใบรองรบ้ ทฐ่ี าน Ixora kerrii502

20. กา้ นเกสรตัวเมียยาวกว่าหลอดกลีบดอกมาก
ยลไมแ่ ตก ชอ่ ดอกไมม่ กี าบใบรองรับ Pavetta indices

18. พขู องหลอดกลบี ดอกไม่บิดข้อนในดอกตูม หใู บมกั จะแยก
21. กา้ นเกสรตวั เมยี ยาวกว่าหลอดกลีบดอกมาก

478Hymenodichton

ชอ่ ดอกแคบยาว มกั จะมกี าบใบใหญ่ ช้ันในของหลอดกลีบดอก

ไมม่ ีขน หมอนรองดอกเป็นหลอด ผลแตกได้ เมลด็ มปี ีกรอบ

21. ก้านเกสรตวั เมยี สน้ั กว่าหรอื ยาวกว่าหลอดกลีบดอก
เล็กนอ้ ย ช่อดอกกวา้ ง คอหลอดกลบี ดอกมขี น ปลายกา้ นเกสร

ตัวเมีย แยก 2 แฉก หมอนรองดอกกลมนนู

ผลไม่แตก เมลด็ ไมม่ ปี กี 479 Pyschotria

10. ดอกยาว >3 ชม.

22. ดอกสขี าวมีแต้มสีมว่ ง ตมุ่ ตาไมเ่ หนียว Rothmannia sootepensis589

22. ดอกไมม่ แี ตม้ สมี ่วง ตุม่ ตามยี างเหนียว

23.ใบ ดอก แลร!ยล,มกี า้ นชัดเจน Gardeniasootepensis585

23. ใบ ดอก แลร;ยล มกี า้ นส้นั ๅ Gardenia obtusifolia588

218

^Haldina cordifolia RUBIACEAE

ขว้าว ตุม้ ควาย A 219

I111111fl11w11โ!■J■J 11

ไมผ้ ลัดใบ สงู ถึง 25 ม. เรือนยอดกลมและ

โปรง่ ลำดน้ ตรง ฐานมีร่องเลก็ น้อย เปลือก

ตน้ สีนาตาลอ่อนถงึ เทาเขม้ ผวิ เรียบ หรือมี
เกล็ด มรี อ่ งเลก็ ๆ ตามยาว เปลือกช้นั ในสี
ชมพูถงึ นา้ํ ตาลเขม้ ใบ 8-20 X 6-16 ชม. นอ้ ย

ท่จี ะถงึ 30 X 20 ชม. ใบกลม หรอื รปู ไข่

กว้าง ใบอ่อนสเี ขยี วออ่ นมีก้านใบสชี มพู
เสน้ ใบหลักทฐ่ี านใบ 5-7 เสน้ เสน้ ใบขา้ ง 5-8

คู่ ก้านใบเรียวเลก็ 3-8 ชม. กงิ่ กา้ นอ่อนเป็น
สีเหลยี่ มมีตาตุม่ กลมและแบน ซ่ึงมหี ูใบเปน็

สน้ 1 คู่ ยาว 1.2-1.8 ชม. ดอก <1 ชม.
สีเหลอื งอ่อน หรือออกชมพมู ีกล่นิ หอมเล็ก

น้อย ชอ่ ดอกกลม กวา้ ง 1.5-2.5 ซม. ก้าน
ชอ่ 3-7 ชม. ชั้นกลบี เลย้ี ง +0.25 ชม. ปลาย

แยก 5 พู หลอดกลบี ดอกเรียวเล็ก +0.5
ซม. ปลายแยก 5 พู เกสรตัวผูส้ ้นั มากเชอ่ื ม

ติดกบั หลอดกลีบคอกคา้ นบน ก้านเกสร

ตวั เมียยาวพ้นหลอดกลบี ผล 0.3-0.4 ชม.
เปน็ ช่อกลม ผลแหง้ จะมแี กนแขง็ ๆ กนั้

ระหว่างเมลด็ ผลแตกจากปลายผลลงระหวา่ ง
แกนแข็ง เมลด็ ขนาดเลก็ ปลายแหลมและ
มีปกี แคบ ๆ

หมายเหตุ ขน้ึ กระจายในปาก่ิงโล่งแจง้ มัก
จะข้ึนปะปนกบั ไมส้ กั ใบออ่ นและดอกแตก

จากตมุ่ ตาเดยี วกนั ท่ีคล้ายกนั Anthoce-

phalus chinensis48' มชี ่อดอกกลมขนาด
ใหญก่ ว่า (3.5-5 ซม.) ออกท่ปี ลายก่งิ ตาใบ

รูปกรวยแคบและเหนยี ว ๆ Metadina tri­

choma™7 และ Mitragyna spp.483
มีดอกและผลเป็นกลุม่ กลม เรยี งอยบู่ น
ก้านที่แตกแขนง

4R81UABnIAtChEoAcEephalus chinensis

ขว้าว ตุ้มควาย

ไมผ้ ลดั ใบระยะส้นั สงู ถงึ 30 ม. ต้นอ่อนมี
ลำตน้ ตรงยาว ก่งิ ดา้ นขา้ งออกเปน็ กลุ่มที่
ปลายยอดและขนานกบั พ้ืนดนิ ต้นโตเตม็ ท่ี
เรือนยอดเปน็ รปู ไข่ กง่ิ กา้ นลู่ลง เปลอื กตน้
สนี ้ําตาลเทาออ่ น ผวิ เรียบ ต้นแก่ผวิ หยาบ
และหลดุ ลอกเป็นแผ่น เปลือกช้ันในสิเหลือง
ออ่ น ใบ 10-30 X 5-14 ชม. รปู ขอบขนาน
หรือรปู ไข่ ฐานใบไม่สมมาตร ใบอ่อนสีเขยี ว
ออ่ น มขี นอ่อนนุม่ ใบแก่เขยี วเข้ม ด้านบน
เป็นมัน ดา้ นลา่ งเกลย้ี งหรือมขี นเลก็ น้อย
เส้นใบขา้ งตรง 8-14 คู่ ขนานกัน จะโตง้ และ
จรดกันที่ขอบใบ กา้ นใบ 2-4 ชม. หใู บหลดุ
งา่ ยแตจ่ ะท้ิงรอยแผลไว้ ตุม่ ตาใบรปู กรวย
แคบ มยี างเหนยี ว ๆ ดอกลขี าวเปลยนเปน็
สสี ้มออ่ น ชอ่ ดอกกลมแนน่ กว้าง 3.5-5 ซม.
ชอ่ ดอกเด่ียว ๆ หรือออกเปน็ คู่ ท่ีปลายกงิ่
ก้าน กา้ นชอ่ 2.5-6 ซม. มีข้อต่อตรงกลาง
และใบท่ลี ดรูป 1 คู่ หลอดกลีบเลี้ยงปลาย
แยก 5 พู หลอดกลบี ดอกยาว เรียว มกี ลบี
แคบ ๆ 5 กลบี เกสรตวั ผู้ 5 อัน มีกา้ นชูส้ัน
มาก ก้านเกสรตวั เมียยาวพน้ กลีบ ผลเปน็
กลุ่มกลม 3.5-5 ชม. เริ่มเขียวเปลย่ี นเป็น
น้าํ ตาล มีเนอื้ แต่ละผลรูปกรวยอยชู่ ิด ๆ
กันแตกออกได้เปน็ 4 เล้ียว มเี มล็ดเล็ก ๆ
มากมาย เมลด็ ไม่มีปกี หมายเหตุ พบทว่ั ไป
ในทโ่ี ล่งใกล้ ๆ รมิ ธารน้าํ ทีค่ ลา้ ยกัน

4Q2Nauclea orientalis กระทุ่มนำ

ไมส้ งู ถงึ 15 ม. กิ่งก้านเรยี วเลก็ ลลู่ ง ตุม่ ตา
ใบ กลมและแบน ดอกเป็นกลุ่มกลม 2.5-3.5
ชม. หลอดกลบี เลยี้ งจะเชอื่ มตดิ กบั ดอก
ใกล้เคยี งผลเป็นกลมุ่ ขนาด 2.5-4 ชม. แต่
ละผลย่อยจะเชื่อมตดิ กันเปน็ กอ้ นพบไม่มาก
ข้นึ อยูใ่ นท่ีแบบเดียวกับ Anthocephalus

220

พ3Mitragyna rotundifolia RUBIACbAb

กระทมุ่ เนิน แกน่ เหลอื ง 0^^ 221

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถงึ 30 ม. เรือนยอดโปรง่ แตก
กง่ิ กา้ นเป็นระเบยี บ เปลือกตน้ สีครีม หรอื
เทาออ่ นค่อนข้างเรียบ มีรอู ากาศขนาดใหญ่
ใบ 14-25 X 10-20 ชม. ในตน้ ออ่ นถึง 60 X
25 ซม. รูปไขห่ รอื รูปไข่กว้าง ใบอ่อนสีเขยี ว
อ่อน มีขนสเี งิน ใบแก่ดา้ นบนเรียบ ดา้ น
ลา่ งมีขนและจดุ ตอ่ มระหวา่ งซอกของเส้นใบ
เส้นใบขา้ ง 6-10 คู่ กา้ นใบ 2-6 ชม. ตุ่มตา 4
ชม. รูปไข่กลับกวา้ งและแบนมาก มหี ใู บที่มี

ลนั สเี ขยี วอ่อน 1 คู่ ปกคลุม ดอกเป็นชอ่
กลมแนน่ ชอ่ กว้าง 1.5-2(2.5) ซม. (ไมร่ วม
เกสรตวั ผ)ู้ ชอ่ ดอกออกร่วมกนั เปน็ แขนงที่
ปลายก่งิ ดอก +0.6 ซม. มีกาบรองดอกที่มี
สน้ 1 คู่ ท่ฐี านขนาด 2.5-3 มม. มขี นที่ขอบ
กาบ ชั้นกลีบเลยี้ ง <1 มม. ปลายเป็นพสู ั้น

และทูห่ ลอดกลบี ดอกเป็นรูปกรวย พูกลีบ
ยาวเทา่ กบั หลอดกลบี ปากหลอดมีขนหนา
แนน่ เกสรตวั ผู้ 5 อัน ไมม่ ีกา้ นชู ปลายเกสร
จะโผลอ่ อกจากปากหลอดเลก็ น้อย ก้านเกสร
ตวั เมียยาวกว่าหลอดกลีบดอก หมอนรอง
ดอกขนาดใหญแ่ ละนูนตรงกลาง ผลเป็นกลุ่ม
กลมกว้าง 1-1.6 ซม. แตล่ ะผลรูปกรวยหรอื
มนรี มีสันเลก็ น้อยแตกได้เปน็ 2 ซกี เมลด็
มปี ืกโดยรอบ
หมายเหตุ พบทวั่ ไปในทีโ่ ล่งแจ้งท่ัวภาคเหนอื
ทค่ี ลา้ ยกัน
484M hirsuta กระทมุ่ โคก ใบ 8-18 X 4-
12 ชม. (ขนาดใหญก่ วา่ ในต้นออ่ น) ตมุ่ ตารูป
ไข่ ช่อดอกกลม กว้าง 2-2.5 ซม. ชน้ั กลีบ
เลย้ี งแยกเปน็ เสน้ เล็ก ๆ เกอื บถึงโคนกลบี

>1.5 มม. ผลเปน็ กลุ่มกลม 1.5-2 ซม.
485Jf. diversifolia ใบแก' 6-14 X 3-9
ชม. ก้านไมม่ ขี นทข่ี อบ ชัน้ กลีบเลี้ยง >2 มม.

486M parviflora var. microphyl-
la พบจากพมา่ ตอนบน มักจะคิดว่าเปน็ ไม้
ของภาคเหนือ มพี ูกลบี ดอกยาว <1/2 ของ
หลอดกลบี กลบี แกลย้ี งหรอื เกอื บเกล้ียง

พR7UMBIeAtCaEdAiEna trichotoma

ขม้ินต้น ขมนิ้ A A.

I TO เฒ 111 rA
ไม!มผ่ ลัคใบสงู ถึง 25 ม. เปลอื กตน้ สีนา้ํ ตาล

หลดุ ลอกออกเล็กนอ้ ย ใบ 8-24 X 3-8 ชม.
มกั จะมีจดุ ตอ่ มระหว่างซอกเสน้ ใบ ดา้ นล่าง
ก้านใบ 1-3 ชม. หใู บ 2-4 มม. ตมุ่ ตาใบท่ี

ปลายยอดรูปกรวยกวา้ ง ไม่แบน หรอื เหนยี ว
(sticky) ดอกเปน็ ชอ่ กลมกวา้ ง 1.5-2 ซม.
สเึ หลืองออ่ น ขอ่ ดอกออกรว่ มกันเป็นแขนง
ท่ปี ลายกิ่ง ช่อยาว 1.2-3 ซม. กลบี เล้ียงไม,
เชื่อมตดิ กบั ดอกทีอ่ ยขู่ า้ งเคียง ยอดเกสร

ตวั เมียกลมหรือรูปกระบอง หมอนรองดอก
ไมช่ ดั เจน ผลเปน็ กลุ่มเสน้ ผา่ ศูนย์กลาง +1
ซม. แตล่ ะผล +0.2 ชม. รูปพรี ะมดิ แตก
ได้ เมลด็ แบน ปลายด้านหนงแหลม ไมม่ ปี กี

หมายเหตุ กระจายในปาท่ปี ลอดจากไฟปา

488Mussaenda kerrii
ผJี อขาว ใบตา่ งดอก

ไมพ้ มุ่ รอเลอ้ื ย หรือเป็นไมย้ นื ด้นขนาดเลก็
สงู ถงึ 7 ม. เปลือกต้นสนี ํ้าตาล มรี ่องต้ืน ๆ
ดามยาว ใบ 8-22 X 2.5-7 ซม. กา้ นใบ 0.7-
1.2 ซม. หใู บแหลมเปน็ แฉกลึกขนาด 2 มม.
กง่ิ ออ่ นเป็นสเี่ หลย่ี ม ดอกเป็นชอ่ (corymb)
ท่ปี ลายกง่ิ ช่อยาว 5 ชม. ก้านดอกสัน กลีบ
เลยี้ งลเี ขยี วออ่ น 4 กลีบ 1-1.5 มม. กลีบท่ี
ท้าใหญม่ ากสีขาว 2.5 ชม. คลา้ ยใบปลาย
กลม มีก้านกลีบยาว หลอดกลบี ดอก +2
ชม. สสี ้มสดปลายแยก 5 พู มีขนด้านใน
เกสรตัวผูเ้ ชอ่ื มติดกับหลอดกลบี สว่ นบน
ไม่โผลอ่ อกมา ก้านเกสรตวั เมียปลายแยก
หมอนรองดอกเหน็ ชัดเจน ผล +1 ชม. (แห้ง)
ลเี ชยี วแกม่ ีจุคสีออ่ น (รูอากาศ) มีเนือ้ และ

เมลด็ เป็นเหลยี ม

หมายเหตุ กระจายตามแนวชายปา และชอ่ ง
วา่ งในปา

222

พ9Morinda tomentosa RUBIACEAE
223
HImi LLU I n k

I 11111 ■■ 111

ไมผ้ ลัดใบเป็นพ่มุ หรอื ไมข้ นาดเล็ก สงู ถงึ 8
ม. ทรงพุ่มมกี งิ่ กา้ นไมเ่ ปน็ ระเบียบ ลำตน้
สั้นคดงอ เปลอื กต้นลีนา้ื ตาลมรี ่องแตกตาม

ยาว ใบ พ-21 X 5-9 ชม. รปู ไข่ ใบแก่บาง
มขี น,น่มุ ทง้ั 2 ด้าน ดา้ นลำงสอึ ่อนกวา่ มีตอ่ ม

จดุ ดำ ๆ กระจายบนผิวล่าง เส้นใบขา้ ง 8-10
คู่ เส้นใบยอ่ ยสานเปน็ ร่างแหเหน็ ชดั เจน ก้าน
ใบ 0.6-2 ซม. หูใบ 3-5 มม. รูปสามเหลี่ยม

ปลายมักเปน็ แฉกและเชือ่ มกนั เปน็ แผ่นรว่ ง

หลดุ งา่ ย ดอก +2 ซม. ลขี าวบริสุทธ ชอ่
ดอกกลมหลวม ๆ อยตู่ รงขา้ มกบั ใบ 1 ใบ
หรือหลาย ๆ ช่อที่ปลายก่ิง หลอดกลบี เลีย้ ง

ดา้ นบนแบน เชือ่ มติดกบั กลีบดอกข้างเคียง
ทฐ่ี าน หลอดกลบี ดอกรปกรวย ปลายแยก
5(6) พู ยาว + คร่งึ หนงของหลอดกลบี มี
ขนออ่ นน่มุ ทัง้ 2 ด้าน เกสรตวั ผู้สัน้ 5-6
อนั ตดิ ท่ปี ากหลอดไมโ่ ผลอ่ อกมา กา้ นเกสร

ตัวเมียยาวกว่าหลอดกลีบ ปลายแยก 2
แฉก รงั ไข่มหี มอนรองคอกชดั เจน ผลเช่อื ม

ตดิ กนั เปน็ กลุ่มผวิ ขรุขระ ขนาด 1.5-3 ซม.
สีเขียวเปล่ยี นเปน็ ขาวมเี นือ้ ชุม่ นํา้ แต่ละผล

ยอ่ ยมเี มล็ดแข็ง 1 เมล็ด (pyrene) ก้านผล
ยาวถึง 4 ซม.
หมายเหตุ พบท่ัวไปในปากง่ึ โล่งแจง้ ทีค่ ล้าย

กัน
490Af. citrifblia ยอ ใบ 15-13 X 4-14
ชม. ปลายทง้ั 2 แหลม ไมม่ ขี น ผวิ บนเป็น

มัน เสน้ ใบข้าง 5-6 คู่ หูใบรปู ไข่กลบั ปลาย

ป้าน คอก 1.5-1.8 ซม. หลอดกลีบดอกด้าน
นอกไม่มีขน ยาว 2.5-4 ชม. สุกลีเหลือง
อ่อน พรรณไม้ท้องถิ่นของภาคใต้ มักจะนำ

มาปลูกในภาคเหนือ

4R91UCBIaAnCtEhAiEum glabrum
Sfa
คา่ งเตน้

I IU I I M I LLI

ไมไม่ผลัดใบขนาดเล็ก สงู ถงึ 15 ม. ลำต้น
ตรงสอบไปท่ปี ลาย กิง่ ข้างออกเป็นคู่ ขนาน
กบั พ้นื ดนิ เปลอึ กตน้ ลนี ้าํ ตาลเทาออ่ น เกล้ยี ง

หรอื มรี อ่ งเลก็ ๆ ตามยาวไม่มีหนาม ใบ
7-18 X 3-9 ซม. ออกในระนาบลลู่ ง ใบแก่
เกลี้ยงเปน็ มัน สเี ขยี วเข้ม ด้านล่างมักจะมจี ุด
ต่อมลกึ ลงระหว่างเส้นใบ (domatia) เสน้ ใบ
ขา้ ง 4-9 คู่ ทอดตรงแล้วหกั โคง้ กา้ นใบ
0.5-2 ซม. หใู บ 4-7 มม. รปู สามเหลย่ี มมีลัน
ชดั เจน ปลายโค้งกลบั ดอก +0.5 ซม. สีเขยี ว
ออ่ นหรือขาว เป็นช่อเลก็ ๆ (cyme) ยาว 2-3
ชม. ก้านช่อ 3-5 มม. กา้ นดอกเรียว 2-3 ชม.
ชั้นกลบี เล้ยี ง +1 มม. ปลายแยก 5 แฉก
ชนั้ กลีบดอกเป็นหลอดกลม ปลาย 5 กลีบ
โค้งกลับข้างหลงั เกสรตวั ผู้ 4-5 อัน ติดที่

ปากหลอดกลีบ กา้ นเกสรตวั เมยี 2.5 มม.
ปลายอ้วนใหญ่ย่นื ออกมาเล็กนอ้ ยจากหลอด
กลีบ รังไขม่ ีหมอนรองดอกรูปวงแหวน ผล
1.2-2.2 ชม. สีเขียวแกเ่ ม่อื สุกสดึ ำ มนรหี รอื
รูปไข่กลับปลายบมุ เลก็ นอ้ ย มักจะเป็น 2 พู
มีเนอื้ บาง เมลด็ แขง็ รปู สามเหลย่ี ม (pyrene)

2 เมล็ด
หมายเหตุ ไมค่ ่อยจะพบขน้ึ ในปาทึบ ท่ีดสา้ ย

กัน

492c. umbellatum หวา้ ข้ีกวาง ใบสอบ

ท่ปี ลาย ฐานใบแหลม หูใบ 8-10 มม. ดอก

เป็นชอ่ กลม ก้านชอ่ 0.6-1 ชม. กา้ นคอก
0.4-0.8 ชม. ผล 0.6-0.8 ซม. กา้ นผล 1.3
ชม. เมลด็ ไมม่ ีลัน

493c. parvifolium หนามมะเคด็ ไม

ผลัดใบเปน็ พมุ่ หรือไมัยนื ตน้ สูงถึง 7 ม-มี
หนามแหลม ใบขนาด 5.5 X 3 ชม. มีขน
สีทองละเอยี ดคลมุ ใบอ่อน ใบแก่ขนน้อยลง
และหยาบดอกช่อละ 2-8 คอก ไม่มกี ้านร่วม
กา้ นดอก 0.1-0.4 ชม. ผลสีเชยี วออกเหลอี ง
พบทว่ั ไปทโี่ ล่งแจง้

224

494Vangueria pubescens RUBIACEAE
225
มะหนาม'แง A

IIlI lI iI WI I ■J ■II II □I I JMB

ไมพ้ ุม่ ผลดั ใบ ก่งิ กา้ นไม่เป็นระเบยี บ หรอื

ไมย้ นื ตน้ ขนาดเลก็ สงู ถงึ 8 ม. ม,ีหนามยาว
ตรงเปน็ คู่ ๆ ใบ 5-10 X 3-6 ซม. รูปไข่ ใบบาง

มขี นหยาบ ๆ ด้านบน ด้านลา่ งขนนมุ่ หนา
แนน่ ก้านใบ 0.4-1 ซม. หใู บแคบ ปลาย

แหลม ยาวถงึ 1 ชม. ดอกเลก็ สเึ ขยี ว ชอ่ เล็ก

(cyme) ยาว 2.5-4 ชม. กา้ นดอก 0.4-0.6
ชม. มีขนละเอยี ดหลอดกลีบดอกทรงกลม
ปลายแยก 5 พู รปู สามเหลีย่ มสลับกบั เกสร
ตัวผสู้ ั้น ๆ ก้านเกสรตวั เมียยาวกว่าหลอด

กลบี คอกปลายเป็นปมกลม ผล 1.5-2 ซม.
สีเขยี วเหลืองทรงกลมอาจจะเปน็ พูหรือเป็น
มุม ปลายผลมรี อยของชน้ั กลีบเลยงเป็นวง
และมีต่งิ แหลม 5 ตง่ิ ผลมีเน้ือ เมล็ดแขง็
(pyrene) สนึ ้าํ ตาลแดงเรยี ง คลา้ ยรปู ดาว

หมายเหตุ กระจายกวา้ งขวาง พบทั่วไป ที่ GJMUCSnfefblU (IBB

คลา้ ยกนั 495v. spinosa ใบไม่มขี น ดา้ น
ลา่ งมีแผงขนเล็ก ๆ ระหว่างซอกของเส้นใบ
ดอกไมม่ ขี น ปลายยอดเกสร ตวั เมียเป็น
แผ่นกลม ผลยาวถงึ 4 ชม. รบ้ ประทานได้
อกี 3 สกลเปน็ ไมพ้ มุ่ ที่มีหนามซ่งึ แตเ่ ดิมได้
รวมไว้ในสกลุ Randia ^"Catunare-
gam ที่ชอกใบมตี มุ่ ตา 2 ตุม่ ตมุ่ บนพัฒนา
เป็นหนามตรงยาว ชอ่ ดอกไมม่ ีก้าน หลอด
กลบี ดอกรปู ระฆัง ปลาย5-10 พู ซอ้ น
เหล่ือมไปทางซ้าย เกสรต้วผู้ติดอยเู่ หนือ

ส่วนกลางของหลอดและโผล่ขนมา ผล 3
ซม. มนรีหรอื รูปไข่ เมลด็ มนรีหรอื รปู ไต
*97Ceriscoides ท่ีชอกใบมเี พียง 1 ตุม่
ตา จะพฒั นาเปน็ กงิ่ ขา้ ง ซง่ึ จะมีใบและดอก

ตอ่ มาจะมีหนาม ดอกมีเกสรตวั ผู้ดดิ อยู่บน
หลอดกลบี ดอก เหนือส่วนกลางของหลอด
ไมโ่ ผลอ่ อกมา FagerUndid ในชอก
ใบมี 2 ตมุ่ ตาเช่นเดียวก้บ Catunaregam
ช่อดอกอยู่ปลายก่งิ กา้ น หลอดกลีบคอกแผ่

ออกคล้ายจาน ไม่มีขน เกสรตวั ผโู้ ผลพ่ น้
หลอด ผล <2 ชม. คอ่ นขา้ งกลม ผลเรียบ
นม่ิ คล้ายฟองนํ้า มี 2 เมล็ด (pyrene)

RUBIACEAE
^Wendlandia tinctoria

แข้งกวาง

เrTพTพTilI ■11■1 J■J nI UA

ไมพ้ ุ่มไมผ่ ลดั ใบหรอื ไม้ขนาคเล็ก สูงถงึ 8
ม เปลอื กต้นสนี ้ําตาล มีรอ่ งแตกตามยาว
หลุดเปน็ ชิน้ ยาว ๆ เปลือกชนั้ ในสีครมี ใบ
4.5-10(14) X 2-4.5(6) ชม. ยอดออ่ นมีขน
ออ่ นนุ่ม ใบแกด่ า้ นบนเรียบเกลยี้ ง สเี ขยี ว
เข้มเปน็ มนั ด้านลา่ งมขี นอ่อนนุ่ม กา้ นใบ
0.6-1.2 ชม. มีหใู บรปู สามเหลย่ี มแคบ ยาว
3-5 มม. ดอก 0.3-0.4 ซม. สขี าวหรือครีม
ช่อหนาแนน่ (3.5)-20 ซม. ดอกยอ่ ยไมม่ ี
ก้านดอก มก้ มกี าบรองดอกเลก็ ๆ หลายอัน
ที่ฐาน ชัน้ กลบี เลี้ยง +1 มม. ปลายเป็น 4 พู
สน้ กวา่ หลอดกลีบมาก เกลย้ี งหรือมีขนออ่ น
'นุ่ม หลอดกลีบดอก 2-3 มม. ปลาย 4-5 พู
+1 มม. เกสรตว้ ผู้ 5 อนั ไมม่ กี ้านชตู ดิ กับ
ปากหลอดกลีบดอกโผล่ออกมาเล็กนอ้ ย
ก้านเกสรตวั เมยี ยาวเทา่ กบั หลอดกลบี ปลาย
แยก รังไขม่ หี มอนรองดอกเปน็ วงแหวน ผล
0.1 ชม. กลม มีชัน้ กลีบเลย้ี งตดิ อยู่ ผิวเกล้ยี ง
หรอื มขี นเล็กน้อย แตกได้เปน็ 2 ซกี มี
เมล็ดแบนเล็ก ๆ มากมาย
หมายเหตุ พบมากในชัน้ รอง ๆ ของปาดบิ ชิ้น
รว่ มกบั สน มี 3 ชนดิ ย่อย ssp. tinctoria
ใบดา้ นล่างมขี นเล็กนอ้ ย กา้ นดอก ช้ันกลบี
เลยี้ งและหลอดกลีบดอก มีขนบางตา ssp.
floribunda ใบก้านดอก ชน้ั กลบี ดอก
ไมม่ ีขน หลอดกลีบดอกมขี นดา้ นบน ssp.
orientalis ใบ ก้านดอกชัน้ กลบี เลยี้ ง
หลอดกลบี คอกและรงั ไข่ไมม่ ีขน ท่คี ลา้ ยกัน

500พ.scabra ใบมกั จะมนรี ด้านบนมี
ขนหยาบ ๆ ด้านล่างขน,นุ่ม ดอกเปน็ ช่อแน่น
ทรงรูปพรี ะมิด ก้านชอ่ มขี นหยาบ ๆ ชนั้ กลีบ
เล้ยี งของแต่ละดอกมกี าบยาวเรียว 1-2 อนั
รองรับ ผลมขี นหนาแนน่ พบทั่วไป

226

5(yiPavetta indica RUBIACEAE
227
เข็มปา AA

E□LLL■MBI HI IBIJmา rวa^nk^

ไมพ้ ่มุ หรือไมย้ นี ต้นขนาดเล็ก สงู ถงึ 5 ม

เรือนยอดแผ่กว้าง ระเกะระกะ เปลือกตน้
สีนาตาลออกชมพู ผวิ เรียบหลดุ ลอกเล็ก
นอ้ ย ใบ 8-22 X 2-7 ชม. ใบแก่เรียบ บางหรือ

มขี นหา่ ง ๆ มีตุ่มพองสเี ขม้ บนผิวใบด้านล่าง

เสน้ ใบข้าง 5-7 คู่ ก้านใบ 0.6-3.5 ชม. หใู บ
บางรปู สามเหลีย่ ม เช่ีอมกนั เปน็ แผ่นสนั้ ๆ

กิ่งก้านค่อนขา้ งลเ่ี หลยี่ ม ดอก 1.5-2.5 ชม.

กลิน่ หอม สขี าว บางครัง้ มีแตม้ สิม่วง หรือ

เขียวที่ปลายกลบี ช่อดอกหลวม ๆ (cymose

corymb) ยาว 3-15 ชม. กา้ นดอก 0.2-0.6
ซม. ชัน้ กลบี เลย้ี ง 0.1-0.25 ซม. ปลาย 4 ช่ี

ชนั้ กลีบดอกรปู แตร หลอดแคบ ยาว 0.8-1.8

ชม. ปลายแยก 4 พู 0.5-1 ชม. กลีบบดิ ซ้อน
ในดอกตมู เกสรตัวผู้ 4 อนั ก้านชสู ัน้ อับ
เรณบู ิดเปน็ เกลยี ว เช่ือมติดกบั ปากหลอด

กลบี กา้ นเกสรตวั เมีย เรียวและยาวมากอยา่ ง
นอ้ ยเปน็ 2 เท่าของหลอดกลบื ผล 0.5-0.7
ชม. สเิ ขยี วเป็นมนั เปลย่ี นเป็นดำ ผลกลม
หรอื แบนเล็กน้อยมี 2 พู มชี ัน้ กลีบเลี้ยง
กลม ๆ ดา้ นบน เน้ือผลบางมเี มล็ดสีนื้าตาล
2 เมลด็ ซงึ่ ด้านหน่ึงโคง้ ตา้ นหน่งึ แบน

หมายเหตุ พบทั่วไปในปาก่งึ โลง่ แจง้ ตมุ่ พอง
ท่ีใตใ้ บมแี บคทเี รียท่ีช่วยตรึงไนโตรเจนจาก
อากาศ ทค่ี ล้ายกนั

502Ixora kerrii เข็ม ไม้พุม่ สงู ถงึ 3 ม.
ใบรูปไข่ แคบหรอื ขอบขนาน ผิวใบไมม่ ตี ุม่
พอง ใบเรยี บเหนยี ว เส้นใบขา้ ง 11-14 คู่
ก้านใบ 0.2-0.5 ชม. ช่อดอกยาวถึง 20 ชม.
มกี าบใบรองรับที่ฐาน หลอดกลีบดอกลชี มพู

1-1.3 ชม. พกู ลีบสขี าว +0.25 ชม. อบั เรณู
ไม่บดิ เปน็ เกลยี ว กา้ นเกสรตัวเมยี ปลาย
แยก ผล 1-1.2 ชม. สีแดง เมอื่ สุกสีดำ

5RQU3TBIaArCeEnAnEoidea ivallichii
gKคอไก่

rm■■'III II

ไมไมผ่ ลัดใบ สูงถึง 18 ม. ลำตน้ สันเป็น
ตะปุมตะป้า เรอื นยอดทึบ รปู ไข่ แตกก่ิงก้าน
อยา่ งเปน็ ระเบียบ เปลือกตน้ บาง สนิ า้ํ ตาล

หรือนาตาลเทา ผิวเรียบหรอื แตกเลก็ น้อย
เปลอื กชัน้ ในสีสม้ อ่อน มเี สน้ ใยสเี หลือง ใบ

10-24 X 4-8 ชม. เรียงตรงกน้ ข้าม รปู มนรี
แคบหรือรูปไข่กลบั เส้นใบข้างโต้ง 9-11 คู่
เส้นใบยอ่ ยเลือนลาง ใบออ่ นสีเขยี วอ่อน ใบ
แกเ่ หนียวคลา้ ยหนัง ผวิ ด้านบนสเิ ขยี วเข้ม
เป็นมัน ก้านใบ 0.8-2.5 ชม. มีสนั ปีกเล็ก ๆ
ทส่ี ว่ นบน หูใบ 10 X 5 มม. รปู สามเหลยี่ มท่ี
ขอบบางใส ตาใบสีน้าํ ตาลเขมเป็นมนั รูป
กรวยแคบ ดอก +0.5 ซม. เริ่มสีเขียวอ่อน
เปลยี่ นเป็นเหลอื ง เป็นช่อยาวถงึ 5 ชม.
ไม่มกี ้านช่อ กา้ นดอก <0.1 ชม. ชัน้ กลีบ
เล้ียง 0.4 ซม. รูปถว้ ยปลายแยก 5 แฉก

หลอดกลบี ดอกทรงกระบอกดา้ นนอกเรยี บ
มขี นด้านในท่ีคอหลอดปลายแยกเป็น 5 พู

+2.5 มม. ปลายกลบี โต้งไปดา้ นหลงั เกสร
ตว้ ผมู้ กี ้านรูสน้ั โผล่เหนีอคอหลอดกลบี

เลก็ น้อย อบั เรณู และปลายเกสรตัวเมยี สิ
น้าํ ตาล ก้านรยู าว +4 มม. ผล 0.8-1.8 ชม

สเี ขียวแก่มวี งสเี หลืองทป่ี ลายบน ผลกลม

เกล้ยี งมีเนื้อบาง ๆ ชั้นห้มุ เมลด็ แข็ง ภายใน

มี 2-4 เมลด็ หมายเหตุ พบทั่วไปในปา่ ดิบเขา

ทถี่ ูกรบกวนนอ้ ย ะ\

50*Tarenna vanprukii

var. vanprukii พลอ^

ไมไ้ มผ่ ลัดใบขนาดเลก็ หรอื ไม้พ่มุ สงู ถงึ 6 ม.
ใบ 13-18 X 4-6 ชม. มนรแี คบหรอื รูปไข่
ปลายท้ัง 2 ดา้ นแหลม เส้นใบข้าง 8-9 คู่ นูนข้ึน

ดา้ นบน ก้านใบ 1.3-2 ชม. หใู บเชอ่ื มติดก้น

ปลายแหลมมขี นเล็กน้อย ดอก เป็นชอ่ (co­
rymb) ทีป่ ลายก่ิง ช่อกวา้ งถงึ 12 ชม. ก้าน
ดอกส้ัน กลีบเลยี้ ง <1 มม. กลีบดอก +8
มม. หลอดกลบี 1.5 มม. มขี นหนาแนน่ ท่ี

คอหลอดและตามขอบกลบี อบั เรณู +6 มม.

ก้านเกสรตวั เมีย +10 มม. ผล กลม +0.8
ชม. หมายเหตุ กระจายกว้างขวางในท่ีโล่งแจ้ง

228

505Gardenia sootepensis RUBIACEAE
229
คำมอกหลวง ร^ A

tXaHHOXEm บ

jHkLLtHzLJiHBtLj

ไมผ้ ลดั ใบ สูงถึง 15 ม. เรอื นยอดโปรง่ ลำต้น
บดิ งอ เปลือกตน้ สีครีมออ่ นหรือเทา ค่อน
ขา้ งเรียบหลดุ ลอกออกเป็นแผน่ บาง ๆ ใบ
9-28 X 4-15 ชม. ใบอ่อนสชี มพอู อ่ นมีขน
สเิ งิน ใบแก่ด้านบนเขียวเขม้ เป็นมัน ด้าน
ลา่ งมขี นละเอยี ด เตน้ ใบข้าง 16-20 คู่ ดรง
และขนานกนั และโคง้ จรดกันทขี่ อบใบ กา้ นใบ

1 ชม. หูใบ +1 ชม. เชือ่ มกน้ เป็นแผน่ รอบ
ก้าน ร่วงหลน่ งา่ ยทงิ้ รอยแผลกลม ๆ ตุ่มตา

รปู กรวยกวา้ งมยี างเหนยี วสเี หลือง ดอก
ขนาดใหญ่ลีเขียวออ่ นหรอื ขาว แล้วเปลี่ยน
เป็นสเี หลอื งทอง ดอกออกเดีย่ ว ๆ กา้ นดอก
1-1.5 ชม. กลบี เลี้ยงเป็นหลอด 1.2-2 ชม.

ปลายเป็นพูเลก็ ๆ ดา้ นหนึง่ แยกลกึ ดา้ น

นอกมขี นละเอยี ดเหนียว ๆ หลอดกลีบดอก
5-7 ชม. ทรงกระบอกแคบ ปลายแยก 5 พู
แผอ่ อก ยาว 3-4 ชม. บดิ เปน็ เกลยี วในดอก
ตมู เกสรตวั ผู้ 5 ไม'มีก้านรูเรยี งสลบั กบั กลีบ
ดอก บนปากหลอด ปลายเกสรตัวเมียรปู
กระบอง ผล 3-5 ซม. สเี ขยี วสด รปู ไขม่ ตี ิง่ ที่
ปลายและสันต้ืน ๆ 5 สนั มเี นื้อและเมลด็

ขนาดเลก็ หลายเมล็ด

หมายเหตุ พบท่ัวไปในป่ากง่ึ เปดิ มักจะขน้ึ
ปะปนกับไมเ้ ตง็ รงั ทีค่ ลายก้น

506Gardenia obtusifolia กะมอบ6['น
ดอก และผลมกี า้ นสน้ั มาก ใบ 6-14 X 3-6
ชม. มีขนหยาบ ๆ กระจายท้งั 2 ดา้ น ช้ัน

กลีบดอก <1 ชม. ปลายแยก 5 แฉก หลอด
กลีบดอก 4-5 ชม. พกู ลีบ 2-2.5 ชม. ผล 2-3
ซม. ไม'คอ่ ยจะพบ

507Ceriscoides (Gardenia) sessi-
lifolia หวั โลน้ ไมพ้ ุ่มรอเลอี้ ย มหี นาม

แหลมเป็นคู่ ใบ 5-10 ชม. รปู ไขก่ ลบั แคบ
หรอื รูปหอก ก้านใบ 0.6-0.8 ซม. หูใบไมเ่ ชอื่ ม
ติดกนั ดอกลเี ขียว ดอกแยกเพศและดอก
สมบูรณ์เพศอยู่บนต้นเดียวกัน ไมม่ กี ้านดอก

RUBIACEAE
หลอดกลบี เลยี้ งรปู ชมพู่ 0.6-0.8 ชม. ปลาย

เป็นพใู หญ่ มขี นหนาแน่น ดา้ นนอก พูกลีบ
ดอกยาวเทา่ กับหลอดกลีบ ด้านนอกมีขน
คล้ายกำมะหย่ี ผล +3.5 ชม. สีนํา้ ตาล รป
ไข่ ปลายมีติง่ แข็งและมรี อยวงกลมของชั้น

กลีบเล้ยี ง ผวิ หยาบเล็กนอ้ ยแตไ่ มม่ ีขน

5Q8Ceriscoides (Gardenia) tur-
gida กระเปียน ลักษณะต้น ใบและผล เช่น

เดยี วกับ G. sessifoha แต่มดี อกสีครีม
ดอกสมบรู ณ์เพศ ชั้นกลีบเล้ียงเปน็ รูประฆงั

ยาว +4 มม. ปลายแยก 5 กลบี หลอดกลบี

ดอกยาว 8-10 มม. พกู ลบี ยาวถึง 15 มม.
ผวิ นอกเกลย้ี งไมม่ ีขน

SQ9Rothmannia sootepensis

สะแหลง่ หอมไก A.

mi 11 aw

ไมผ้ ลดั ใบขนาดเล็ก สูงถงึ 8 ม. แตกกง่ิ อย่าง

มรี ะเบยี บ เปลอื กต้นสนี ํ้าตาลแดงหรือนา้ื ดาล

ออกเทาเข้ม มีรอยแตกละเอยี ดและหลุด
ลอก ใบ 8-14 X 2-5 ซม. รปู มนรี แคบ มัก
อยู่ในระนาบ ใบแกม่ ตี ่อม (1 มม.) จมอยู่
ระหว่างชอกของเส้นใบดา้ นลา่ ง เส้นใบข้าง
โคง้ 6-8 คู่ เส้นใบย่อยเลือนลาง กา้ นใบ <0.4
ชม. ‘ผใู บ +0.4 ชม. รูปสามเหลย่ี ม หลุดรว่ ง
ง่ายกิง่ กา้ นเมือ่ ออ่ นอย่จู ะแบน ตุม่ ตาใบรูป
สามเหล่ยี มกวา้ ง ดอก 5-7.5 ชม สีขาวมจี ดุ

สแี ดง-ม่วงบนพกู ลบี ใกล้ปากหลอด ชอ่ ดอกมี
1-5 คอก บนกา้ นร่วมสน้ั ๆ แต่ละดอกไมม่ ี
กา้ น ช้นั กลีบเลี้ยง 6-10 มม. ปลายแยก 5

กลบี หลอดกลบี ดอกรูปกรวยมี (4)5 กลบี
ชอ้ นกนั เปน็ เกลียวในคอกตูม เกสรตวั ผู้ 5
อนั ติดในหลอดกลีบสว่ นบนโผล่ออกมาแต่ไม่

ยาวกวา่ พกู ลบี อบั เรณู +1.4 ชม. ก้านเกสร
ตวั เมียปลายแยกเป็น 2 พู ผล 2.5-6 ชม.
สนี า้ํ ตาล-เหลืองเขม้ รปมนรหี รอี เกอื บกลม
ปลายผลปุมลงไป มตี ิงอยตู่ รงกลาง เนื้อใน

เป็นเมือกลสี ้ม ผลมี 2 ชอ่ ง แต่ละช่องมี
เมลด็ แบน ๆ หลายเมลด็ ผงิ ตวั อย่ใู นเน้อื ที่

เป็นเมอื กลสี ้ม
หมายเหตุ ข้ึนประปรายในที่กิ่งโลง่ แจง้

230

COMPOSITAE วงศ์ทานตะวัน COMPOSITAE
231
วงศท์ ใี่ หญ่ทส่ี ุดของพืชดอก สมาชิกทวั่ โลก
ประมาณ 22,750 ชนิด สว่ นใหญเ่ ปน็ พืช
ล้มลกุ ในภาคเหนือท่ีเป็นไม้ยืนต้นเพียง 2
สกลุ 4 ชนิด ลักษณะทางพฤกษศาสตร์ ใบ
แบบใบเดี่ยว เรียงตัวแบบสลับหรือวนรอบ
ไม่มหี ใู บ ดอกขนาดเลก็ อยรู่ วมกันเป็นช่อ
แน่น มีกลุ่มของกาบรองช่อดอก (involucre)
ช้อนกันรองรบั ทฐ่ี านดคู ล้ายกบั เปน็ ดอก
เด่ียว 1 ดอก แต่ละดอกย่อยมีช้ันของกลบี
เลี้ยงซง่ึ เปลี่ยนรูปเป็นขนยาว ๆ (pappus)
ล้อมรอบหลอดกลีบ ดอก 5 กลบี ท่โี ค้งไป
ดา้ นหลัง ก้านเกสรตวั เมยี ปลายแยก 2 แฉก
ผล (achene) แหง้ ไมแ่ ตก ปลายบนมกี ล่มุ
ขนติดเปน็ วง กระจายโดยลม

Gochnatia decora

น้ิวมอื ต้น ยาแก้หลวง z?x

ไม้ตน้ ผลัดใบ กง่ิ ก้านระเลื้อยและบดิ เปน็
เกลียว สูงถงึ 6 ม. เปลอื กตน้ สนี า้ํ ตาลเขม้
หนา มีรอยแตกลกึ ๆ ใบ 11-17 X 4-7 ชม.
ขอบใบเรยี บ ยอดอ่อนมีขนสขี าวคล้ายไหม
หนาแนน่ ใบแกบ่ าง สีเขียวหมน่ เกอื บจะ
เรียบเกลย้ี ง ก้านใบ 1.2-4 ชม. ดอกเป็นกลุ่ม
กลมลีขาว แตล่ ะชอ่ ดอกมดี อกย่อย 4-8 ดอก
กาบรองช่อเปน็ เกล็ดลีนํ้าตาลอมสม้ ปลาย
แหลมหลายช้ัน แต่ละดอกย่อยมกี ้านยาว 7
มม. กลีบเลย้ี งเปน็ เสน้ ยาวคลา้ ยไหม หนา

แน่น อบั เรณรู ูปลูกศร ปลายหาง 2 ขา้ ง
เรียวเล็กคลา้ ยขน กา้ นเกสรตวั เมียปลายที่
เปน็ แฉกพองออก ผลเป็นกลุม่ กลม เส้นผ่า
ศนู ยก์ ลางยาวถึง 7 ชม. แต่ละเมล็ด 0.6-1.2
ซม. มีรว้ิ เลก็ ๆ 5 รว้ิ มขี นยาวและขนคล้าย
หนามประปราย
หมายเหตุ พบทัว่ ไปในปากึ่งโลง่ แจ้ง มกั จะ
ขึน้ ปะปนกบั ไม้สน จะออกดอกเม่ือใบรว่ ง
หมด »