TMO Tarih Kitabı

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Ambar Defteri: Ambar defteri stok giriş ve çıkışların ambar memuru tarafından miktar olarak izlendiği defterdir.
Bu defterin miktar girişleri A, B, D, E Fişlerinin miktar hanesinde yazılmaktadır. Fazlalık ve noksanlıkta ilgili kolonları-
na işlenerek gerçek stok bulunmaktadır. Bu defterlerin haricindekiler iki nüsha düzenlenmekte ve asıl nüshaları bağlı
oldukları iş yerine gönderilmektedir. Bu iş-yeri tarafından kayıtlar kontrol edilmektedir.

Bu sistemle muhasebe, eksper ve depo memurundan oluşan üçlü bir iş yerindeki para ve stok hareketleri kontrol
altına alınarak bir iç denetim sistemi kurulmuştur. Ancak bu sistem günün şartlarına göre emek yoğun bir sistem olup
tamamen insan gücüne dayalıydı. Ofis’in faaliyet alanının genişlemesi, iş yeri ve işlem sayısının artması ile insan
emeğine dayalı bu sistem istenen sonuçları vermemeye başlamıştı.

1944’lü yıllara gelindiğinde önemli bir iktisadi varlığa ve üretim potansiyeline ulaşan TMO elde edilen bu başa-
rılara karşılık, merkez teşkilatının bazı şubelerindeki ve genellikle muhasebe işlerinde aksaklıklar ve bunun neticesi
olarak 1943 ve 1944 bilançoları vaktinde hazırlanamamıştır. Muhasebe teşkilatının takviyesi için 1944 yılının orta-
larından itibaren müdürden başlayarak her sınıftan kalifiye eleman tedariki yoluna gidilmiştir. Henüz genel anlamda
kadrosunu ve özelde de muhasebeci kadrosunu tamamlayamamış olan Ofis, kadronun takviye edilerek bilançonun
oluşturulmasında Başbakanlık Umumi Murakabe Heyeti, Sümerbank ve diğer devlet daire ve teşekküllerinden yardım
aldı. 1944 yılının aralık ayında Genel Muhasebeye bir müdür getirildi ve 1945 yılı kadrolarının verdiği imkânlardan da
faydalanılarak merkez servislerinin ve taşra muhasebe ünitelerinin takviye edilmesine rağmen istenen başarı sağla-
namadı.

1944 yılı bilançosu çıkarılmasına rağmen hesaplarda oluşan aksaklıklar giderilememişti. 1939 yılında Ziraat Ban-
kası merkezinde, Sümerbank Yerlimalları Pazarları Müessesesinde, Ereğli Kömürleri İşletmesinde, Devlet Demiryol-
ları İdaresinde ve bazı devlet müesseselerinde; muhasebe, depo, işletme, personel, istatistik işlerinde kullanılmakta
olan Hollerith makinelerinin Ofis’te de kullanılması öngörülmüş ancak o günkü iş hacmi nedeniyle ekonomik olmaya-
cağı kararına varılarak kullanılmasından vazgeçilmişti.

1941 yılında Devlet Demir Yolları İdaresinin ihtiyaçlarının bir kısmı ABD’den karşılandı. Bu çerçevede öncelikle
kurum için gerekli görülen “Hollerith Sistemi Delikli Kart Makinesi”, yıllık 55 bin ABD Doları karşılığı olan 95 bin lira
bedel ile kiralandı.1097 Türkiye›de kullanılan bu sistemin Ofis’in muhasebe ile ilgili problemlerini çözeceği düşünülmek-
teydi. Sorunu çözebilmek için bu makinenin Türkiye mümessili ile ön görüşmeler yapıldı. Bu konuda gerekli tetkikler
yapılarak bir çözüm üretilmesi konusunda ön anlaşmaya varıldı. Anlaşma çerçevesinde firmanın Ereğli Kömür İşlet-
melerinde kullanılan makinaların başındaki firma uzmanının gidiş geliş yol giderleri ve günlük 20 TL yevmiye vermek
şartı ile iş analiz yapmak üzere bir ay süre ile Ankara’da görevlendirildi. Uzman Ofis’in iş analizini yaparak, makine
tipini, bu makine ile ne tür işler yapılabileceği konusunda bir rapor hazırladı. Konu ile ilgili uzmanın hazırladığı rapor
üzerine 04.04.1945 tarihinde Ofis Yönetim Kurulu toplantısında Genel Müdür Yardımcısı Cemil Parman’dan yaptığı
sunu ile konu hakkında bilgi verdi. Bu bilgi üzerine Yönetim Kurulu makinaların alınarak kurulmasına karar verdi.1098

Hollerith Hesap Makinası; 1860 - 1929 yılları arasında yaşayan Alman asıllı ABD li istatistikçi Herman Hollerith’in
en önemli buluşudur. Delikli kart kullanarak istatistik! verilerin daha hızlı bir biçimde değerlendirilmesini mümkün kılan
makine ve sistemdir. Bilgisayarın öncülü ve mucidi Hollerith, IBM’i kuran dört şirketten birinin sahibidir. Hollerith, New
York Buffalo’da doğdu. Çocukluğunu burada geçirdikten sonra New York City Kolej’i 1875’te, Colombia Üniversitesi
Maden Fakültesi’ni 1879 yılında bitirdi. Manhattan’da bir maden mühendisi olarak çalışırken doktorasını yine Colom-
bia Üniversitesinde tamamladı. 1889’da sunduğu doktora tezi, bir kart üstüne sıralanmış delikler aracılığıyla bilgi kayıt
ve işlemeyi mümkün kılan bir sistemdi. “Bir Elektrik Tablolama Sistemi” adlı tezi kabul edildikten sonra, bu sisteme
uygun geliştirdiği makine, ABD Nüfus Sayım Bürosu tarafından kullanılmaya başlandı. Hollerith makinesi sayesinde
1890 yılının sayım sonuçları bu sistem sayesinde bir yıl içinde değerlendirildi. Oysa 1880 nüfus sayımı sonuçlarının
işlenmesi ve değerlendirilmesi sekiz yıl sürmüştü.

Hollerith, 1896 yılında Tabulating Machine Company adlı şirketi kurdu. Bu şirket daha sonra IBM’yi oluşturacak
dört şirketten biri oldu ve dünyanın önemli istatistik büroları için makineler üretmeye başladı. Makinesini geliştiren
çeşitli ek buluşlar da gerçekleştirdi. Herman Hollerith’in çalışmaları modern bilgi işleme endüstrisinin temellerini attı.
Daha sonra şirketini devretti. Devrettiği şirket bir bilgisayar devi hâline gelen IBM oldu ve bu şirket 1928 yılında 80
sütunlu delikli kartı icat etti ve bu kartlar muhasebe işlemlerinde kullanılmaya başlandı. Kullanıldıkça daha fazla ge-

1097 Metin İlhan, “Türkiye’de Ulaşım Ve Haberleşmede Amerikan Desteği (1926-1950)”, DergiPark Akademik, 2014/1-2, Cilt:13, Sayı: 25-
26, ss. 125-148, s.131.

1098 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 25, Toplantı Tarihi: 04.04.1945, Karar No: XVIII/325.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 351

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

liştirilebilen bu sistem bilgisayar sistemlerinin oluşmasına önayak oldu ve günümüzde hayatın bütün alanlarına kadar
genişlemiş oldu.

Yukarıda belirtildiği üzere Hollerith uzmanı tarafından hazırlanan raporda, sistemin nasıl işleyeceği, personel
kadroları ve diğer detaylar verilerek önerilerde bulunuldu. Buna göre sistem merkezi olacak işyerlerinde hazırlanan
muhasebe fişleri Genel Müdürlükte delikli kart sistemi ile makinaya işlenecekti.

Ofis tarafından 1944 yılında çalışmalarına başlanılan yeni muhasebe sistemi ve organizasyonu delikli kart siste-
mine dayanmaktaydı. Bu sistemde kullanılan makinalar ve sistemin işleyişi aşağıdaki şekilde yapılmaktaydı.

Delikli Kart Makineleri

Bu sistemde herhangi bir belgede mevcut rakamlı bilgiler delgi şeklinde karta yazılır. Yazılacak bilgilere göre kart
bölümlenir ve böylece her bölge bir bilgiye ayrılmış olur. Her bölgede yazılacak bilgiye göre bir ya da daha fazla sayı-
da sütun bulunur. Kartlar arzulanan bütün zorunlu bilgileri delmeler şeklinde kapsar. Zira esas belgeler artık sadece
muhasebe kayıtlarının dayanağı ve bir de kartın arıza yaparak bozulması hâlinde başvurulacak bir kaynak durumun-
dadır. Muhasebe sistemi içinde delikli kart makineleri ile yapılan belli başlı işleri şöylece sıralayabiliriz:

- Giderlerin nev’i ve işletme bölmeleri itibarıyla dağıtımı,

- Maliyet muhasebesinde bölmeler arası karşılıklı devirlerin değerlendirilmesi,

- Stok hareketlerinin izlenmesi,

- Müşterilere fatura çıkarma ve çek yazılması,

- Yevmiye, genel hesaplar büyük defter ve tali hesapların, otomatik bir şekilde birlikte tutulması,

- Mizanlar, bilanço, kâr-zarar cetveli ve analitik hesapların otomatik olarak tesisi.

Bu raporların alınabilmesi için tüm işlemler kodlama sistemi ile yapılmaktadır. Ofis öncelikle kod sistemi geliştir-
miştir.

Kodlama Sistemi

Kod kelimesinin aslı Fransızcadır. Manası şifre, rakam demektir. Bir ibarenin rakamla ifadesine (kod) denir. Bir
kelimenin veya ibarenin aslını yazmayıp tekabül ettiği kodu kullanmakla zamandan tasarruf etmiş oluruz. Muhasebe-
sinde Hollerith sistemini kabul eden bir müessesede kodların kullanılması zaruridir.1099 Zira bu sistemde kayıt vasıtası
olan, delgi kartına lüzumlu bilgiyi yazabilmek için kodların kullanılması gerekmektedir. Kodların Hollerith sisteminde
öneminin büyük olduğunu göz önünde bulunduran Muhasebe Müdürlüğü şubeye bağlı bir servisini (Hollerith) de
kullanılan ve Ofis’çe hazırlanan muhasebe evrakı üzerinde kayıtlı kodları tetkikle görevlendirmiştir. Buna (Hollerith
Kodlama Servisi) denilmiştir. Kodların çalışma prensibi aşağıda anlatılmaktadır.

Teşkilat kodları dört rakamdan oluşmaktadır:
a) Soldan sağa doğru ilk rakam bölgenin numarasıdır. İkinci rakam o bölgedeki vilayetlerin alfabe sırasına göre
numarasıdır. Üçüncü ve dördüncü rakamlar da öz teşkilat numaralarıdır. İskenderun Bölgesine bağlı Adana Ajansının
kodu üzerinde izahatımızı açıklayalım; (6010 Adana Şube Müdürlüğü), Bölgenin numarası (6) ile gösterilmiştir.

b) İskenderun bölgesine bağlı iş yerlerinden vilayetlerin alfabetik sırasını yaparsak Adana ilinin evvela yazılması
gerekiyor. Bu ili (0) sıfır ile gösterip müteakip iller 1,2, 3 diye yazılacaktır.

c) 01’den 00’a kadar kodlar Bölge Müdürlüğünün servislerine ayrılmış olduğundan ajansların kodu 10 - 39’a
kadar devam etmiştir. 40 - 40 arasındaki numaralar da geçici zamanlarda faaliyet gösteren ekiplere verilmiştir. Bu
duruma göre Adana Ajansı İskenderun bölgesine bağlıdır. İskenderun bölge numarası (6) olduğuna göre bölge dâhi-
lindeki illerden alfabe sırasıyla Adana’nın başta bulunması 6010 no’lu kodla gösterilmesi temin edilmiştir. Bu bölge
6010 Adana, 6011 Ceyhan, 6014 Osmaniye şeklinde kodlanmıştır.

Emtia Kodları: Emtia kodları da dört rakamdan teşekkül eder. Bunlar tertip edilirken Ofis’in üzerinde çalıştığı
başlıca hububat, bakliyat ile uyuşturucu maddeler esas alınmıştır. Emtia kodlarının tertibinde, emtianın nevi esas

1099 TMO Genel Müdürlüğü, Kodlar ve Açıklamaları, Kardeş Matbaası 1972.

352 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

tutulmuştur. Stok hareketlerinin izlendiği, Ambar Hareket Cetveli de bu esasa uygun şekilde düzenlenmiştir. Örneğin;
buğdaylar 1100 kod altında toplanmıştır. 21,22, 23, 25, 26, 27, 28. muamele türü fişlerde 1173 karışık buğday ile 1178
ekmeklik buğday ayrı ayrı kayıt gördüğü hâlde ambar hareket cetvelinde (1100) kodla gösterilmektedir. İkincisinde
türü esas tutulmuş olup, emtia fişinde cinslerine göre muamele görmüştür.

Satış kodları: Satış türüne göre satış işlerini raporlamak için iç ve dış satışların yerlerini ve satış türlerini tayin
için satış fişlerindeki borçlu satış hesaplarını sınıflandırmak sureti ile hem istatistiki bilgilerin temini ve hem de muha-
sebede satış hesabının müfredatı olarak oluşturulmuştur.

Örneğin 812110 askerî satışlar, 812120 resmî dairelere yapılan satışlar, 812130 piyasa tanzim satışları, 812140
halk ihtiyacı için yapılan satışlar, 812150 ucuz yemeklik satışları, 812160 yardım satışları, 812170 tohumluk satışları,
812180 ciheti askeriyeye un imali için yapılan satışlar, 812100 mecburi satışlar, 812000 dış satışlar olarak kodlan-
maktaydı.

Sevkiyat kodları: Sevkiyatın hangi vasıta ile yapıldığı ihbar fişlerinde belirtilen vasıtalara verilen kodlar ile yapıl-
maktadır. Taşıt kodları dediğimiz bu kodlar Ofis sevkiyatını üç yol üzerine tanzim etmiştir:

a) Karayolları (710000, 720000),

b) Demiryolları (vagon numarası verilirdi)

c) Denizyolları (520000, 620000)

Muamele nevi kodları: Bu kodlar, Hollerith kayıtlarında kullanılan formülerlerin mahiyetini belirtir. Kasa ve emtia
hareketlerini kontrol maksadıyla kullanılır. Bu kodların soldan birinci haneleri; kasa, emtia gibi esas konuları, ikinci
haneleri ise kayıtlara geçen miktar ve tutarları, borç, alacak ve bakiyeden hangisi olduğunu ifade ederlerdi.

Muamele nevi kodlarının son rakamı tek ise kasa ve depoya, girişi çift olanları ise kasa veya depodan çıkışı gös-
terir. Kasa defleri ile ambar hareket cetveline kaydedilen Hollerith fişlerinin muamele nevili kodları işleyişi ve Kodlar
İzahnamesi El Kitabı hazırlanarak bu kitapta gösterilmişti. Buna göre 11,12, 13, 14, 15, 16, 17, 18 numaralarını taşı-
yan fişler kasa defterine 21, 22, 23, 25, 26, 27, 28 kodlarını taşıyan fişlerde ambar hareket cetveline kaydedilirdi. Bu
kodlar sayesinde fişlerin hangi hâllerde kullanılacağını kestirmek mümkündü.

Hesap kodları: Ofis’in iştigal konularından doğan ihtiyaçlara göre tertiplenmiş bulunan hesapların rakamla ifa-
desini temin eden hesap kodları (Hesap numaraları) taşra teşkilatında tutulacak hesaplar Hesap Planı ve açıklama-
larında gösterilmişti. Bu kodların kontrolü Genel Muhasebe Müdürlüğü içerisinde yer alan Kodlama Servisi tarafından
yapılmaktaydı. Bu servisteki kontrolörlerin dikkatli ve düzenli olması, seri çalışması şarttı. İş yerleri tarafından dü-
zenlenen muhasebe belgeleri (fişler) üzerinde yapılan incelemelerde ilgili çerçeveler içerisine yazılan kodların fişteki
açıklamaya uygun olup olmadığının kontrolü yapılmaktaydı.1100

Bu kodlama sistemine göre delikli kartlarda bilgiler depolanmış ve istenildiğinde yazdırılarak raporlanmıştı.

Hollerith Makine Muhasebe Sistemi

Sistem iki grup makinadan oluşmaktadır. İşyerlerinde yapılan işlemler muhasebe fişler (Muamele Fişi) aracılığı
ile kod sistemine göre kayda geçirilmekte, bu fişler Hollerith zarfı denilen zarflar içerisinde Genel Müdürlüğe gönde-
rilmektedir. Genel Müdürlükte bu belgeler muhasebe makinelerine girilerek muhasebe raporları oluşturulmakta ve
merkezden taşra işyerleri üzerinde kontrol sağlanmaktadır.

Hollerith muhasebe sistemi kod numarasıyla neticeye varan bir muhasebe sistemidir. Ofis iş yerlerince dolduru-
lan, formülerdeki kod hanelerine göre verilen sisteme girilmekte ve raporlanmaktadır.

Makineleri işlevlerine göre sınıflandırılırsak;

a) Delgi Makinesi

Muhasebe Fişleri üzerindeki gerekli verileri kart üzerine delmeye yarar. Delinen kartlar benzer bir makine olan
kontrol makinesinde kontrol edilir. Kontrol makinesi delgi yapmayıp delinen deliklerin doğruluğunu kontrol eder. Delik
gördüğü zaman makina yürür, yanlış delik veya delgi görmediği anda makina ve hata yakalanır. Yanlış delikten kaste-
dilen; fişteki 61,60 lirayı delgiyi yapan personelin 1660 olarak okuyup delmesidir. Kontroldeki personelin aynı hataya

1100 Bu konuda bkz. Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlük, Taşra Teşkilâtı Hesap Planı ve Açıklamaları, Yürürlük Tarihi 01.01.1947.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 353

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

düşmesi nadir olduğu için hata bulunur. Aynı hataya düşülerek gelen bazı kartlar netice makinalarında kasa ve emtia
sıfır kontrolünde görülür ve izole edilir.

b) Tasnif makinesi:
İstenilen bilgiye göre eldeki kartları küçükten büyüğe doğru sıraya koymaya yarar. Üzerindeki hareketli bir fırça
vasıtasıyla delik olan haneleri okuyup ait olduğu gözlere atar. Delinen kartlar elektrik nakletmediğinden delik olmayın-
ca fırça bir elektrik alamayacağından boş göze atar.

Tasnif Makinesi1101
c) Zarp makinası
Zarp makinaları, toplama, çıkarma işlemlerini yapmaktadır. Karta üzerine delinmiş olan adetleri otomatikman
zarp edip kart üzerine deldiği gibi, aynı zamanda toplama ve çıkartma da yapabilmektedir. Ofis iş yerlerinin yapmış
olduğu toplama çıkarma hataları merkezde bu makine ile bulunur ve düzeltilmesi için gerekli işlemler yapılırdı. Zarp
makinesinin yaptığı işlemin formüler izahatı aşağıda verilmiştir.
1- A X B
2- A- B
3- A + B + C
4- A - B +C
5- (A X B) + C+ D
6- (A X B ) - C
7- A- B- C
8- E + (A X B) + C + D
d) Beyin - Dimağ Makinası Kollektör (Mutabakat Makinesi) :
Tasnif makinesinde yapılan tasniflerin doğruluğunu kontrol eder, yanlışlık varsa kırmızı lamba yanmak suretiyle
makine kendiliğinden durur. Yanlışlık bulunup giderilir, hesap mutabakatları bu makine ile yapılır. Örnek olarak emtia
sevk eden iş yeri 22 numaralı emtia yollama fişini düzenleyerek tesellüm iş yerine emtiayı gönderir. Tesellüm iş yeri
bunun karşılığında 23 numaralı Emtia Tesellüm Fişi düzenler, makine iki işyerinin 22 ve 23 kodlu fişleri karşılaştırarak

1101 http://www.yorku.ca/lbianchi/sts3700b/lecture15a.html (Alınma Tarihi: 12.06.2018)

354 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

sevk edilenle tesellüm edilenin mutabakatını yapar. Bu şekilde diğer hesaplar da kontrol edilmektedir. Bu sistem çok
sayıda işyeri ve binlerce işlemi olan bir kurumun iç kontrol sistemini yapmasında önemli bir kontrol sistemi olarak
geliştirilmiştir.

e) Netice Makineleri: (Tabülatris) Elektrikli Muhasebe Makineleri

İki tip makine kullanılmaktadır. Birisi 405 tip olup, kart üzerinde delgili olan alfabetik bilgiyi ve sayısal bilgiyi yazı
ve rakam olarak yazabilen tipidir. Yekûn halinde sürati dakikada 150 satır, 80 karttır.

Diğer tip makine de 416 tip olanıdır. Bu makine sadece sayısal bilgileri, kartların sayısal listesini, toplamını ve
çıkartmasını yapar. Sürati dakikada yekûn alırken de liste yaparken de 150 karttır. Her iki tip makine de 4 grup üze-
rinden toplama yapabilir. Bunlar minör, inter, majör ve final yekûnlarıdır. Makineye vereceğimiz kumanda ile ayrı ayrı
kartlardaki bilgiyi, ayrı topla, çıkart ve neticeyi bularak yazdırtabilir.

Makine borç ve alacak muamele türlerine göre yapılır. Tek sayılı muhasebe fişleri hesabın borç 15, 17, 23 ve 25,
çift muamele nevileri ise hesabın alacağıdır. 16, 18, 22, 26 gibi. Bunları ayrı ayrı sayaçlarda toplat, çıkart, birbirleriyle
mukayese edip neticeyi bulur ayrı ayrı hanelere yazdırır.

Netice itibarıyla; bu iki tip makine sayesinde liste yaptırılabilir, toplama, çıkarma ve çarpma işlemleri yaptırılabilir
ve bulunan netice de kâğıt üzerine yazdırabilir.

Yekûn Alma Kopya Makinesi

Elektrikli muhasebe makineleri olan 405, 416 tiplerle müştereken çalışır. İstenilen gruplarda muhasebe makinele-
rinin vermiş olduğu toplamları karta alır. Birleştirme örneğin bir ay içerisinde 1175 kodlu buğdaydan muhtelif günlerde
ve muhtelif şahıslardan muhtelif fiyatlarla alım yapmış olsun ve bir ay içerisinde 500 A fişi kesmiş olsun, Muavin def-
terinde bunları detaylı olarak görmemiz icap eder. Sonunda da toplatarak o işyerinin o ay zarfında 1175 koddan alımı
görülür. İşte bu yekûn (500 kartın içeriğini taşıyan) makine vasıtasıyla karşı hesap ve hesabı 811100- 211175 olan
bir tevhit kartı deldirilir. İlerideki işlerimizde 500 kart yerine o iş yeri için bir kart kullanmak suretiyle diğer hesapları
tesis eder. Tek başına bir grup delgili kartı boş olan diğer kartlara aynen veya bir kısmını kopyalayabilir. Bir veya daha
çok kılavuz kartlarındaki malûmatları arkasından gelen kartlara deler. Borç veya alacak bakiyelerini birbirinden ayırt
ettirebilmek için yekûn kartına bir X delgisi deler. Bu makinenin sürati dakikada 120 karttır. Haliyle bu hız kopya ve
seri delgi ameliyeleri içindir.

Tüm işlemler sonucunda hesapların kontrolü için muhasebe makinesine aşağıdaki komut verilir:

(Devir + Giriş) - (Çıkış + Yeni Bakiye)=0

Bir matematiksel kontrol olan bu işlem doğru ise neticesinin sıfır olması gerekir. Şayet giriş veya çıkışta bir hata
mevcut ise sonuç makine sıfır dışında başka bir sembolü gösterir. Bu şekilde bulunan hatalar aranır, giderilir veya iş
yerine talimat verilerek düzelttirilir.

Genel olarak tespit edilebilen hatalar şunlardır:

• Delgi hatası.

• İş yerinin merkeze postaladığı fişlerin eksik gönderilmesi durumunda bu hata karşılıklı mutabakata
tespit edilir.

• Bilgi doğru olduğu hâlde, kasa defterine yanlış geçirilmiş olduğu gibi bunun aksi de söz konusu olur.

• Depo hareket hataları da aynı şekil ve tarzda bulunup giderilir.

Toprak Mahsulleri Ofisinin bilgi işlem ile tanışması Hollerith makineleri ile 1947 yılında oldu ve Genel Muhasebe
Müdürlüğüne bağlı olarak Hollerith Müdürlüğü kurularak çalışmalara başlandı. Yeni muhasebe sistemi bütün alım-sa-
tım ve diğer para işlerinde merkezi kontrole imkân tanıdığından işlemlerin teftişinde de kolaylık sağlamaktaydı. Bu
yüzden bu sistemle ilgili bilgilerini artırmak üzere Ofis müfettişlerinin Hollerith kursuna tâbi tutulması kararlaştırıldı.
Böylece Ofis için çok büyük sıkıntı olan ve yönetim açısından da oldukça zorlu olan taşradaki hesapların kontrol ve
teftişi bu sistemin uygulanmasıyla birlikte teftişlerde taramadan sondajlama sistemine geçilmesi sağlandı. Ofis Teftiş
Heyeti tarafından Genel Muhasebe Müdürlüğü ile yapılacak işbirliği ile bu sistemin sağladığı ve sağlayamadığı mer-
kezî kontrol imkânları üzerinde çalışıldı. Ofis’in uygulamaya koyduğu yeni muhasebe organizasyonu ile muhasebe

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 355

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

kayıt ve işlemlerinde geçmiş yıllara göre büyük ölçüde disiplin ve düzen sağlanmış oldu. Aynı zamanda hesapların
günü gününe yürütülmesi de merkezi kontrol ile sağlandı.1102

Ayrıca uygulamada birliği sağlamak için “Taşra Teşkilatında Tutulacak Hesaplara Ait Plan ve İzahname”, ‘Kodlar
ve İzahnamesi” ile “Formüler İzahnameleri” adlı izahnameler yayımlandı.1103

Bu sistemde hesap ve malî işlerle ilgili hususlar yazılı prensiplere göre bütün iş yerlerinde aynı konulardaki işlerin
tamamen aynı suretle işlem görmesinin temin edilmesi; iş, randıman, sürat, emniyet ve bütün memurların iş yerlerin-
deki görevlerinde kolaylıkla çalışmalarını mümkün kılmaktaydı. Bu maksatlarla:

• Taşra ve merkez memurlarını teorik ve uygulamalı kurslara tabi tutmak,

• Hataları zamanında personele bildirmek, usulüne göre çalışanları takdir etmek,

• Bölge merkezlerindeki kontrolörler ve merkezden gönderilen muhasebe elemanlarıyla iş yerlerini de-
netim altında bulundurmak,

gibi çalışmalar yürütülmüştür.

Yapılan bu çalışmalar dünya buğday üretiminde ve ihracatında önemli bir yere sahip olan Kanada’da kurulu ve
merkezi Winnipeg şehrinde olan The Canadian Wheat Board teşkilatına, 1947 başından beri Ofis’te uygulanan Holle-
rith sistemi muhasebe ve mali işlere ait akış şemaları, İngilizceye tercüme edilerek gönderilerek görüşleri ve mütalaa-
ları istenmiştir. Bu talebe istinaden verilen 16 Eylül 1948 tarihli cevapta; “Teşkilatınızın çalışmalarını özetleyerek çok
mükemmel akış şemaları almakla ziyadesi ile memnun olduk. Şemalar, Genel Muhasebe Müdürü, Mali Müşavir, mali
ve hesap uzmanları tarafından gözden geçirilmiştir. Birçok probleminizi halletmekte göstermiş olduğunuz aşikâr itina
ve etraflı düşünceye hepimiz hayran kaldık. Birçok iş adamı tarafından aşılmaz ve halledilmez gibi gözüken müşkülleri
bertaraf etmekte teşekkülünüz tarafından tatbik ve takip olunan ilmi metotlarınızdan bizim de birçok şey öğreneceği-
miz muhakkaktır.” denilmekteydi. Bu sistem 1960’lı yıllara kadar uygulanmıştır.

Hollerith sistemini uzun yıllar kullanan Ofis, bu sistemde kullanılan delgi kartlarını ABD’den ithal etmiş. 1960 yı-
lında Amerika’dan 2,5 milyon adet Hollerith delgi kartı ile I.B.M delgi kartı alınmıştır.1104

1972-1988 Arasında Muhasebe Uygulamaları

1960’lı yıllarda, Türkiye’de planlı kalkınma döneminin başlamasıyla birlikte bazı muhasebe tekniklerinin izlenmesi
zorunlu hale gelmişti. Bu dönemde, muhasebe teorisi ile uğraşanlarla uygulamacı olanların oluşturduğu bir çalışma
komisyonu kuruldu. Bu kurul, özellikle iktisadi devlet kuruluşlarının mali işlerini tarihî gelişimi içinde inceleyip bütün
kuruluşlarda uygulanabilir bir muhasebe sistemi olmasına özen göstermişti.

Bu komisyon, dört yıl süren çalışma neticesinde sekiz adet el kitabı hazırladı ve 1968 de yayımladı. Tekdüzen
Muhasebe Sistemi Uygulama Komisyonu tarafından hazırlanan Tekdüzen Muhasebe Sistemi 07.07.1971 tarih ve
7/2767 sayılı Kararname ile 01.01.1972 tarihinden itibaren belirlenen Kamu İktisadi Teşebbüsleri’nde uygulanmaya
başlandı. KİT’ler için hazırlanan tekdüzen muhasebe uygulamaları büyük özel kuruluşları da etkilemiş, bundan dolayı
muhasebe uygulamalarında Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkeleri esas alınmaya başlanmıştır.

Ofis, uygulamakta olduğu sistemde esaslı bir değişiklik yapmadan hesap planını önerilen sisteme adapte etti ve
sadece genel muhasebe kısmı uygulamaya konuldu. Kasa mahsup defter sistemi kaldırılarak bir benzeri olan Ame-
rikan Defter sistemine geçildi. Muhasebe fişlerinde herhangi bir değişiklik yapılmadı.1105 01.01.1973 tarihinde Muha-
sebe İşleri İzahnamesi hazırlanarak yürürlüğe konuldu. Zaman içerisinde gelişen teknolojiye uygun olarak muhasebe
makineleri değiştirilerek IBM’den kiralanan elektronik makinelere geçildi. Delikli kartlar kaldırılarak manyetik bantlı
sistemler uygulamaya konuldu ve Hollerith makineler yerine IBM bilgisayarlar kullanılmaya başlandı. İşyerlerinden
eskiden olduğu gibi zarflar içinde gelen bilgiler merkezde makinelere girilerek istenen raporlar alınmış, satılan malın
maliyeti ise yıl sonunda aralıklı envanter yöntemine göre tespit edildi.

1102 TMO, 1947 Onuncu Hesap Devresi Çalışma…, s.75.
1103 TMO, 1947 Onuncu Hesap Devresi Çalışma…, s.80.
1104 TMO, 1960 23 üncü Hesap Devresi…, s.27.
1105 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı Tarihi: 27.03.1969, Karar No: 3601/7.

356 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

IBM firmasından daha önce kiralanmış olan makineler, mekanik makinelerdi. Bu makineler eskidiğinden dolayı
sık sık arıza yapmakta ve işlemler yavaşlamaktaydı. Ofis’in muhasebe işlerinde kullandığı IBM 421 model makinelerin
kullanılmaz hâle geldiği göz önünde tutularak 1969 yılında yine aynı firmanın 360/20 adlı sistemle çalışan bilgisayar-
ları kiralandı. 1970 yılından itibaren kiralanan IBM 360/20 model (DPS) Sistem Parkı, Genel Muhasebe Müdürlüğü
içinde IBM servisi olarak çalışmalarına başladı. Sistem parkı, 2020 Merkezi İşlem Ünitesi (Beyin), 2501 kart okuyucu
ünite, 1442 kart delici ünite, 1403 yazıcı ünite ve iki adet disk işleyen üniteden ibaretti. 2020 Merkezi İşlem Ünitesi
(Beyin) 16 kbyt’e hafızaya sahipti. 2501 okuyucu ünite dakikada 600 kart okumakta, 1442 kart delici ünite dakikada
600 kolon delebilir, 1403 yazıcı ünite dakikada 600 satır yazabilirdi. Disk işleyen ünitelerin ise her birinde bir okuma,
bir yazma, bir silme görevi yapan onar kafa bulunmaktaydı. Disk paketleri ise 100 silindir ve 3 adet de yedek silindir
barındırmaktaydı. Yüz silindirin depolama kapasitesi 2,7 milyon karakterdi.1106

Bu şekilde kiralanan 360/20 model (DPS) sistemi ile Ofis 1970 yılında, oldukça erken bir tarihte Elektronik Bilgi
İşlem Sistemi’ne geçmiş oldu.

1971 yılında Kamu İktisadi Teşebbüsleri Reform Komisyonu çalışmaları ile ilgili olarak kurumların yönetiminde
bilgisayar kullanımı ve bilgi işlem sistemlerinden yararlanılması amacıyla Türkiye Şeker Fabrikalarında yapılacak ça-
lışma için Ofis 50 bin TL veri.1107 1973 yılında Delgi Servisinde 6 adet kontrol ve delgi makinesi alındı.1108

1975 yılında IBM Bilgi İşlem Merkezinin yeniden düzenlenmesi ve bu konuda alınması gerekli tedbirler hakkında
bir kurul kuruldu ve bu kurulun görüşü Organizasyon ve Metod Müdürlüğüne bildirildi.1109 1975 yılında yürütülmekte
olan Depolama Master Planı çalışmalarında Ofis’in ilgili olduğu Ticaret Bakanlığında bulunan bilgisayarların kullanımı
yetersiz kaldığından FAO uzmanları olan Mr. Cook ile Mr. Smith’in önerileri ile işin Orta Doğu Teknik Üniversitesindeki
bilgisayarlarla yürütülebileceği anlaşıldığından ODTÜ ile temasa geçildi.1110 1975 yılında IBM ünitesinin reorganizas-
yonuna dair ön çalışma yapılarak, birimde çalıştırılacak personelin IBM temsilciliği tarafından açılan kursa katılmaları
sağlandı.1111

Yeni sistemin hızlı ve yapabileceği işlerin çeşitliliği sebebiyle 31.08.1976 tarihinde Genel Muhasebe Müdürlüğün-
den ayrılarak EBİM (Elektronik Bilgi İşlem Merkezi) Müdürlüğü adı altında çalışmalarına devam etti.1112 EBİM ağırlıklı
olarak Genel Muhasebe Müdürlüğünün işlerini yürütmekteydi.1113

1978 yılında Gıda-Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile birlikte Merkezi Bilgi İşlem Biriminin kurulması için protokol
imzalanarak yürürlüğe konuldu. Bilgi işlemle ilgili yapılan çalışmalar sonucunda Ofis bilançosu ilk defa yasal süresi
içinde çıkarıldı. Hatta Ofis kendi bilançosunu hazırladığı gibi MTA’nın 1978 yılı aylık işçi ve memur maaş bordroları
da Ofis bilgi işlem birimi tarafından yapıldı. Bu iş 1980 yılına kadar bu işlem devam etti ve TMO bu işten 840 bin liralık
ek gelir sağladı.1114

Bu çerçevede 1979 yılında Dünya Bankası ile yapılan anlaşmanın gereği olarak hâlen kullanılan IBM 360 model
20 sisteminin yenilenmesi çalışmaları da devam ettirildi ve IBM 4331 model makinelerle değiştirilmesi hususunda
IBM ile kontrat imzalandı. 1980 yılında alınan IBM 4331 II model bilgisayarlar, 1985 yılına kadar kullanıldı. Ahmet
Özgüneş’in Genel Müdür olmasıyla birlikte 1985 yılına kadar Genel Muhasebe Müdürlüğü bünyesinde daha ziyade
muhasebe işlerini yapan IBM servisinin diğer ünitelere de hizmet verebilecek şekilde fonksiyonları geliştirildi. Bu ne-
denle IBM 4381 model bilgisayar sistemi kiralandı.1115 Ancak bu sistemler kurulurken yaşanacak en büyük zorluk mu-
hasebe işlemlerini uygulayan personelin bilgisayarı, bilgi işlem personelinin ise muhasebeyi bilmemesiydi. Bu durum
personelin bilgi birikiminin artmasıyla zamanla aşılabilecekti. Bu dönemde MS DOS işletim sistemi kullanılmaktaydı
ve klavye ile komutlar yazılarak işlem yapılıyordu. Grafiksel tabana, Windows 95 işletim sistemine geçildikten sonra
mousa kullanılmaktaydı. Aynı dönemde personel computer (PC) tabir edilen ve kare disketlerle çalışan kişisel bilgi-
sayarlar üretilmişti. Bilgisayarları birbirlerine ve merkezi sisteme bağlamak için protokol konvertörler denilen cihazlar

1106 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 443, Toplantı Tarihi: 30.09.1971, Karar No: 5593/4.
1107 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 564, Toplantı Tarihi: 20.08.1973, Karar No: 7192/14.
1108 Toprak Mahsulleri Ofisi, Muhasebe İşleri İzahnamesi, (Sicil No: 962083).
1109 TMO, 1975 38. Hesap Devresi..., s.74.
1110 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 683, Toplantı Tarihi: 17.04.1975, Karar No: 8361/3.
1111 TMO, 1975 38. Hesap Devresi..., s.89.
1112 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 58, Toplantı Tarihi: 31.08.1976, Karar No: 369/5.
1113 TMO, 1978 41. Hesap Dönemi…, s.99.
1114 TMO, 1979 42. Hesap Dönemi…, s.96.
1115 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 50. Toplantı Tarihi: 20.08.1985, Karar No: 401/23.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 357

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

kullanılmaktaydı. Bu cihazlar sayesinde taşradaki personel computerler, bunların bağlandığı PTT tarafından sağlanan
ve sinyali kuvvetlendirerek bilgileri sağlıklı bir şekilde karşıya aktarmaya yarayan modemlerle birlikte PTT data hatları
aracılığıyla TMO Genel Müdürlükteki ana bilgisayara yani hosta bağlanabilmekteydi. Bu şekilde taşradan merkeze
merkezden taşraya bilgi alışverişi sağlanabilmekte ve muhasebe işlemleri daha hızlı bir şekilde yürütülebilmekteydi.
Böylece 1945’lerden itibaren kullanılan delgi sistemi tarihe karışmış oldu. Taşra ile haberleşme ve faaliyetlerin yürü-
tülmesinde kurulan yeni bilgisayar sistemi kullanılmaya başlanmasıyla taşradaki alım, satım, stok, sevk-tesellüm ve
diğer nakit hareketlerine dair bilgiler bir ay gecikmeyle alınabilmekteyken neredeyse günlük olarak Ofis merkezine
aktarılabilmekteydi. Ofis Bilgi İşlem Merkezinin 1987 yılından itibaren fonksiyonları oldukça genişlemiştir. 1987 yılın-
da uygulanmaya başlanan Bilgi İşlem Ağı Projesi’nin pilot bölgelerde (İstanbul, Konya ve Ankara) çok iyi sonuçlar
vermesi ile projenin genişletilmesi kaçınılmaz oldu. Ofis tarafından kurulan bilgisayar sistemi Ofis ile ilişkisi olan her
kesimin işine yarayacaktı. Kurulacak 162 bilgisayar ile satış, nakliye ve muhasebeye kadar her türlü işlem yapılacak
ve üreticinin alacağı gecikmeden ödenebilecekti. Bunun dışında yazışmalarda da kullanılmaya başlandı. Böylece
daktilo ve kullanılan araç-gereçlerin sonu gelmeye başlamıştı.

1988 Yılında Gaziantep Şube Müdürlüğünde Faaliyete Giren Bilgisayar Uygulamalarını
Görmek Üzere Okullardan Gelen Öğrenciler

BİM Şube Müdürlüğünün Mali İşler Daire Başkanlığı bünyesinden ayrılarak Bilgi İşlem Grup Başkanlığı adı altın-
da doğrudan Genel Müdüre bağlı bir statü ile çalışmasına karar verildi.1116

Çok kullanımlı (multi user) WANG sistemlere bağlı terminaller ve (PC) Kişisel Bilgisayarlar, resmî yazıların ya-
zılmasında da kullanılmaya başlandı. Böylece daktilo ve sayısı az da olsa resmî yazılar yazılmasında kullanılan
araç-gereçlerin kullanımının da sonu gelmeye başlamıştı. Bilgi İşlem Dairesi Başkanlığı personeli, dışarıdan hizmet
alımı yapılmadan hem hizmet içi eğitimle hem de bütün taşra teşkilatını defalarca ziyaret ederek bilgisayarların kulla-
nımını personele öğrettiler.

1988 Yılı Sonrası Muhasebe ve Bilgi İşlem Uygulamaları

Ofis’in zaman içerisinde gelişen faaliyetleri neticesinde kısmi tekdüzen muhasebe sistemi uygulamasının üret-
tiği mali raporlar ihtiyaca cevap vermediğinden 1988 yılından itibaren Maliyet Muhasebesi uygulaması başlatılarak
Tekdüzen Muhasebe Sistemi uygulamasına geçilmesi kararlaştırıldı. Bu amaçla Ofis’in muhasebe birimi konu ile ilgili
deneyimli uzmanlarla takviye edildi.

Bu sistem ile depolama yerleri maliyetleri, emtia alım maliyetleri, gider analizleri, faaliyetlerin kârlılık ve verim-
lilik durumuna göre ölçülmesi için gerekli maliyet raporları, işyeri bazında ve Ofis düzeyinde stok maliyeti, satılan

1116 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 12, Toplantı Tarihi: 17.03.1987,

358 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

malın maliyeti, bilanço, gelir tablosu, nakit akım tablosu, fon akım tablosu gibi ihtiyaç duyulan mali tablolar istenilen
dönemlere göre rahatlıkla düzenlenebilir hâle geldi. Amerikan defter sistemi kaldırılarak yevmiye ve defteri kebir
ayrıldı. Ayrıca her depo içerisindeki maliyet hesaplanarak işyerlerinin performansları ölçülebilir duruma geldiğinden
Genel Müdürlüğün iş yerleri üzerindeki denetim ve kontrol sistemi etkinleştirildi. İş yeri bazında matematiksel kontrol
sistemleri geliştirildi. Ofis’in bu sisteme geçişinde kalifiye eleman alt yapısı ve sürekli eğitimle kısa bir süre içerisinde
verimli sonuç alındı. Bu sonuca en büyük etken, sistemi tasarlayan proje sorumlularının (analist ve yazılımcıların) aynı
zamanda eğitici olarak görevlendirilerek teorik ve uygulamalı eğitim vermesi oldu. Yeni geliştirilen Ofis muhasebe
sisteminin en önemli özelliklerinden birisi stoklarının takibi, aralıklı envanter yönteminden sürekli envanter yöntemine
geçilmesi ve bilgisayar teknolojisinin etkin bir biçimde kullanılması, mali raporların istenen formatta hazırlanmasıdır.
Ofis’in geliştirdiği bilgisayar uygulamalı Genel ve Maliyet Muhasebesi Sistemi Türkiye’de bir örnek olmuş ve bugün
için özel sektörde uygulanan muhasebe programları ve mali raporlamaya örnek olmuştur.

Yeni muhasebe sistemine geçişte büyük zorluklarla karşılaşılmıştı. Bu zorluklar personeli eğiterek aşılmış ve
uygulama başarılı bir şekilde Ofis’e yerleşmiş ve istenen raporlar süresi içerisinde üretilmiştir.

01.12.1988 tarih, 41/743-7 sayılı yönetim kurulu kararı ile yürürlüğe giren Bilgi İşlem ve Değerlendirme Dairesi
Başkanlığı yönetmeliği ile Bilgi İşlem Grup Başkanlığı bünyesinde Araştırma Değerlendirme Şube Müdürlüğü kurula-
rak Daire Başkanlığına dönüştürülmüştür. Bilgi İşlem ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı, 05.01.1989 tarihli teşkilat
şemasında yer almıştır.

Bu dönemi anlatan Maliyet Muhasebesi kursiyeri Azmi Aslan tarafından yazılarak sitemi tasarlayan ve eğitimini
veren Arif Gündoğdu’ya hitaben yazılan ve Eğitim Şube Müdürlüğü tarafından yayınlanan Eğitim Bülteninde yer alan
şiir, sistemin geliştirilmesinde ve öğretiminde yaşanan güçlükleri en güzel bir şekilde anlatmaktadır.

HOCAM
Çeşitli yerlerden geldik buraya
Yansıtma hesabını bilmiyoruz Hocam
İmtihanı verirsek çıktık karaya
Yansıtma hesabını bilmiyoruz Hocam

Dirsek çürüttük masraflar yaptık
Bir şeyler öğrendik, bir şeyler kaptık
Mesela çuvallı pirinci sattık
Yansıtması nasıl oluyor, bilmiyoruz Hocam

Polietileni yığınlarda kullandık, siloda olmaz
Çok çalışıyoruz, kafalar almaz
Öğrendik diyen varsa, inan ki bilmez
İmtihan sorusunu bilmiyorum, Hocam

Stok maliyeti, üretim masraf cetveli
Varmıydı Hocam, bu hesabın evveli
Daha oturmadı maliyetin temeli
Bilgisayara geçmesini bilmiyorum Hocam

AZMİ ASLAN

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 359

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1990 yılında Ofis bilgi işlem sistemlerinde yeni bir atılım yapılarak 130 adet İletişim Yetenekli Kişisel Bilgisayar
Donanımı ve Yazımı ihalesi yapılarak kuruma kazandırıldı.1117

2000’li yıllarda Kantar Otomasyon Sistemi TMO elektronik kantarlarından alınan dolu, boş, net tartım bilgileri oto-
matik olarak TMO otomasyon sistemine intikal ettirilmektedir. Tartım bilgileri ile ilgili gerekli raporlar alınabilmektedir.
Tahsisli ve peşin satışlar da sisteme entegre edilmiştir. Yapılan satışların anlık görünmesi amaçlanmıştır. Akıllı Kart
Sistemi ile de bankalarla yapılan anlaşma çerçevesinde üreticilere akıllı kart verilmesi sağlanmış, üreticiler ürünlerini
akıllı kart ile teslim ederek, kart üzerinde bulunan banka hesap bilgileri ve üretici kimlik bilgileri ile alacakları hesapla-
rına otomatik olarak aktarılmaktadır.

Ofis Alım İşlemleri ve Ödemeleri Otomasyon İş Akışı
TS 13298 sayılı standartları doğrultusunda Elektronik Belge Yönetim Sistemi (EBYS), 01.04.2014 tarihinde tüm
teşkilatta uygulamaya geçilmiştir. 5070 Sayılı Elektronik İmza Kanunu doğrultusunda kurum personeline e-imza ser-
tifikaları alınmıştır. İhtiyaç duyuldukça alınmaya devam etmektedir. EBYS’de kayıtlı 3300 kurum personeli bulunmak-
tadır. 2018 yılında üretilen 1165 e-imza bulunmaktadır.
02.02.2015 tarih ve 29255 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren “Resmi Yazışmalarda Uygula-
nacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” kapsamında özetle Kurumlara KEP hesabı (kurum elektronik posta)
alma zorunluluğu getirilmiştir. Bu doğrultuda KEP hesabı Türk KEP firmasından temin edilmiş olup aktif kullanılabilir
durumdadır. EBYS ile KEP entegrasyonu sağlanmış olup bu platform üzerinden de işlem yapılabilmektedir.
Kurumda 2018 yılında 143 sunucu bilgisayar, 3103 kişisel bilgisayar, 588 diz üstü bilgisayar bulunmaktadır.
Ürün Teknolojisi ve Laboratuvar Şube Müdürlüğünün kullanımına sunulmak üzere akredite laboratuvarlar için
gerekli olan bu uygulama personelimiz tarafından web tabanlı olarak yazılmıştır. Uygulamada; numune kayıt, analiz
değerleri girişi ve görevlendirme, analiz iş akışı işlemleri, arşiv; biten ve devam eden işlemler, fiyatlandırma, rapor
kısımları bulunmaktadır.
http://www.tmo.gov.tr adresindeki web sitesi kurumun iştigal konuları ile ilgili olarak, piyasa düzenleme konularını
içine alan duyuru, haber ve bilgi paylaşımı gibi hususları kapsayan kamuoyuna açık bir web sitesidir. İçeriği tüm bi-
rimlerin işbirliğiyle sürekli olarak güncel tutulmaktadır.
TMO randevu sistemi, ödeme sorgulama, piyasa göstergeleri vb. gibi uygulamalar ile ekmeğini israf etme, okul
üzümü vb. gibi sitelerimize buradan ulaşılabilmektedir. Kurum Web Sitesi net üzerindeki adresler üzerinden hizmet
vermektedir. Aşağıda görüntüsü verilen kurum portalı sadece kurum personeline açık olup, kurumiçi gelişmelerin
takip edildiği ve iletişim sağlandığı bir ara yüzdür.

1117 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 7, Toplantı Tarihi: 20.02.1991, Karar No: 7/84-10.

360 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

TMO Portalından Bir Görüntü
1947 yılında başlayan Hollerith sisteminden 2018 yılına kadar geçen 71 yıllık süreçte Bilgi İşlem ile ilgili geliş-
meler Ofis hizmetlerinde parçadan bütüne doğru ilerleyen bir mahiyete kavuştu. Yukarıda verilen bilgiler bilgi işlem
donanım ve yazılımları ofis hizmetlerinin alt yapısını oluşturmakta, hız, verimlilik, güvenirlilik ve kaliteyi beraberinde
getirmektedir. Ofis hizmetleri gelişen ve değişen teknolojiye adapte edilmiştir.

Eğitim Faaliyetleri

Çağdaş toplumlarda eğitim ve iş insan yaşamının değişmez parçalarıdır. Bu anlamda eğitim, toplumların ve
topluma hizmet veren tüm kuruluşların kendi sosyal siyasal ekonomik ve kültürel yapıları yönünde bireylerde gerekli
değişiklik ve gelişmeyi sağlayıcı çabaların toplamı olmaktadır. Eğitim en genel anlamıyla insan yetiştirme düzenidir Bi-
reyler belli bir eğitimden sonra iş yaşamına geçmektedir. Ancak çağımızda bilimsel ve teknolojik gelişimler çığ gibi bü-
yümekte ve hız kazanmakta, okulda öğretilenler bir süre sonra geçerliliğini kaybetmekte ve eskimektedir. Kişilerinde
sürekli olarak bu değişikliklere ayak uydurabilmesi için yaşamını eğitim süreci içinde geçirmesini zorunlu kılmaktadır.

Yaşamları boyunca belli bir kurumda çalışan bireylerin işe başladıkları günden emekli oluncaya kadar etkin bir
hizmet sağlamak ve mesleklerinde gelişmelerin gerisinde kalmamak amacıyla gördükleri eğitimler “Hizmet içi eğitim”
olarak tanımlanmaktadır. Bilindiği üzere özel ve tüzel kişilere ait iş yerlerinde maaş veya ücret karşılığı işe alınmış ve
çalışmakta olan bireylerin görevleri ile ilgili konularda gerekli bilgi beceri ve tutumları kazanmaların ancak hizmet içi
eğitimlerle sağlanabilmektedir

Toplumsal gereksinimleri karşılayabilmek için kurulan kurum ve kuruluşlarda hizmetler çeşitli düzeyde çalışan
personel tarafından yerine getirilmektedir. Bu kurum ve kuruluşlarda görev alan personelin görevlerini daha etkin ve
verimli yapabilmesi için sürekli eğitilmesi bu yolla kurum içinde ve dışında meydana gelebilecek değişmelere uyum
sağlaması gerekmektedir.

3 Temmuz 1938’de çıkartılan 3491 sayılı kanunla sermayesinin tamamı devlete ait bir İktisadi Devlet Teşekkülü
olarak kurulan ve ülkemizin önemli bir kuruluşu olan TMO’da, her toplumsal kurum gibi kurulduğundan bu güne ka-
dar, verdiği hizmetin gereği olarak personeline hizmet içi eğitim verme gereği ve ihtiyacını duymuştur. Bu çerçevede
nitelikli insan yetiştirme çabasının TMO açısından da kuruluşundan bu güne kadar son derece önemli olduğunu söy-
leyebiliriz. Bilindiği gibi çağımızda ekonomik kalkınma ve ilerlemenin önemi herkesçe kabul edilen bir zorunluluk halini
almıştır. Bu kalkınma ve ilerleme şüphesiz her şeyden önce yaratıcı ve yapıcı iş gücüne yada hizmet gücüne büyük
ölçüde bağlı kalmaktadır. Çünkü bir noktada malzeme para organizasyon işyeri hep insan emeği, çalışması ile değer
kazanmaktadır. Bu bakımdan eğitim her zamandan çok daha önem kazanmıştır.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 361

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Kamu kurum ve kuruluşlarında hizmet içi eğitimin temel yasal dayanağını 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu
oluşturmaktadır. Eğitim, Devlet Personel Başkanlığı ile ilgili kurumun birlikte hazırladıkları yönetmeliklere göre yürü-
tülmektedir. Kurumların hazırladıkları yönetmelikler Bakanlar Kurulunca 19 Ekim 1983 tarihinde yürürlüğe giren Genel
Eğitim Planı’nda belirtilen ilke ve esaslara göre hazırlanması gerekmektedir.

Ülke içinde buğday fiyatlarının üreticiler yönünden normalin altına düşmesini ve tüketici halk aleyhine anormal
derecede yükselmesini önlemek amacıyla kurulmuş olan TMO değişen ve gelişen şartlar içinde hububat, bakliyat,
yağlı tohumlar, haşhaş, kuru üzüm ve fındık gibi ürünleri faaliyet programı içine almış bu gün Türk ekonomisine büyük
katkıları olan güçlü ve önemli ve vazgeçilmez bir kuruluş haline gelmiştir

Topluma hizmet üreten ve ülke ekonomisini içinde önemli bir yere sahip olan TMO’nun amacı, bilimsel ve teknolo-
jik değişmelere ve gelişen ihtiyaçlara uyum sağlayarak topluma verdiği hizmeti etkili ve verimli bir düzeye çıkarmaktır.
Bunu da ancak bünyesinde istihdam ettiği değişik düzey ve unvandaki mevcut personeli ile yapmak mecburiyetinde-
dir. Bu personelin görevini daha etkin ve verimli şekilde yapabilmesi için sürekli eğitilmesi ve bu yolla kurum içinde ve
dışındaki değişimlere ayak uydurması gerekmektedir.

Kurum kendisine verilen görevler dışında zamanın hükümetlerince kendine verilen tereyağı, benzin, otomobil
lastiği, kahve patates, kavurma, keçiboynuzu, tarhana gibi ürünlerin imalatı, ithalatı ve alımı işlemleri görevlerini de
başarıyla yürütmüştür.

Bilindiği gibi, İkinci Dünya Savaşı öncesinde vergi toplamada diğer kurumların yetersiz kalmaları nedeniyle bu
görev ülke çapında yaygın ve teşkilat yapısı ve nitelikli personeli nedeniyle o günkü hükümet tarafından TMO’ya
verilmiştir. TMO vergisi adıyla da bilinen vergi toplama işini kurum o günkü zor şartlara rağmen görevini başarıyla
tamamlamış ve zamanın Devlet yöneticileri tarafından yazılı olarak ödüllendirilmiştir. TMO bütün bu faaliyetleri de her
zaman nitelikli yetişmiş bilgi ve becerisi yüksek personeli ile gerçekleştirmiştir.

TMO kuruluş yıllarında hizmet ve girişimlerinin gerektirdiği nitelikteki personeli temin etmekte sıkıntılar yaşamış-
tır. Yeni işe aldığı veya diğer kurumlardan naklen geçen personelin yeterlilik ve niteliğine bakmaksızın kadrosuna
dâhil etmek durumunda kalmıştır. Kurum bu nedenle her yıl görevi ile ilgili bilgi ve beceri ile donanmış personeli işin
niteliğine uygun bir şekilde yetiştirmek üzere de yoğun bir hizmet içi programı uygulamıştır.

1938 yılında Ziraat Bankası ve Afyon inhisarı kurumlarından naklen gelen ve açıktan atamayla dışarıdan aldığı
personelle hizmet vermeye başlayan TMO da eğitim işleri 1956 yılına kadar Zatişleri Müdürlüğü tarafından yürütül-
müştür.1118 1956 yılından sonra Tetkik ve İhtisar Kuruluna devredilmiş, 1958 yılından sonra ise, Sosyal İşler Müdürlü-
ğü bünyesinde bulunan Eğitim Servis Şefliği adı altında eğitim faaliyetleri sürdürülmüştür. Sosyal İşler Müdürlüğüne
bağlı Eğitim servisi ile birlikte diğer birimlerin, özellikle bölge müdürlüklerinin kendi ihtiyaçları için düzenledikleri eğitim
faaliyetleri 1970 yılına kadar bu şekilde sürmüştür.

1118 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 86, Toplantı Tarihi: 06.07.1956, Karar No: 2356/121.

362 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1960-1969 yılları arasında TMO da Hizmet İçi Eğitimlerde Ofis içinde ve dışında uygulanan 116 eğitim progra-
mına 1572 personelin katılımı sağlanmıştır. Eğitilen personel ortalaması yılbaşına 157 kişidir. Bu oran her yıl toplam
personelin %3 nüne denk gelmektedir Bu oran 1938-1960 yılları arasındaki oranla hemen hemen aynıdır.

Grafik 2 : TMO Eğitilenler ve Eğitim Harcamaları Grafiği1119
Yine 1970 yılı içinde Organizasyon Metod Müdürlüğü bünyesinde evvelce hazırlanmış bulunan Programlı Öğ-
retim Broşürü gerekli değişiklikler yapılarak basılmış ve personele dağıtımı yapılmıştır. Bu suretle personelin Hizmet
içi Eğitimde büyük bir atılım atılarak (Böyle bir eğitim sistemi Türkiye de ilk defa Ofiste uygulanmaktadır) personelin
tümüne yakın bir kısmı aynı zamanda çeşitli konularda eğitilmişlerdir. 1970 yılında TMO Genel Müdürlüğü’nün amaç
ve genel politikaları esasları içinde, modern eğitim teknik ve metotlarını kullanarak, personelin hizmete yatkınlığını
sağlamak, verimliliğini artırmak daha ileri kademelere hazırlamak ve eğitim çalışmalarını tek elde toplamak amacı ile
Eğitim (Şube) Müdürlüğü kurulmuştur. Müdürlük ilk kuruluş faaliyetlerini şu anki Genel Müdürlük binasının C katında
2 sınıf, kütüphane ve yatakhane birimlerinden oluşturulan yapısı ile hizmet yürütülmüştür.

TMO’nun İlk Eğitim Binası (Alçak Bina)
Eğitim Müdürlüğü bünyesinde servis olarak eğitim, kütüphane ve haberleşme birimleri bulunmaktaydı. Başlan-
gıçta Yönetici-Uzman Memur olarak 10 kişilik bir kadro ile biri dershane olmak üzere toplam üç odaya sahip olan
Müdürlük, daha sonra dershane sayısını ikiye çıkarmıştır. Müdürlüğün asli kadrosu1 müdür, 1 müdür yardımcısı,
uzmanlardan oluşan 16, eğitim programlarında görev yapan ortalama 60-70 civarında 2. derecede görevli personel
bulunmaktaydı.1120

1119 TMO Dergisi, “Eğitimde Maliyet”, Yıl 1971, Sayı 4, ss.
1120 1981 yılında Eğitim Şubesi 3’ü idari, 5’i haberleşme, 5’i Eğitim, 3’ü Kütüphane servislerinde olmak üzere toplam 16 personel bulunmak-
taydı. TMO, 1981 44. Hesap Dönemi..., s.35-36.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 363

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Genel Müdürlükteki mevcut kütüphaneyi de bünyesine alarak 1981 yılına kadar personel sayısında küçük de-
ğişmelerle bu yapı ve imkânlarla hizmet vermiştir. Ayrıca Müdürlüğün bu dönemde eğitim faaliyetlerine katılan 64
personeli barındıracak bir yatakhanesi de bulunmaktaydı

Kısa sürede kuruluşunu tamamlayan Eğitim Müdürlüğü, ilk planda gerçek eğitim ihtiyacını tespit amacıyla Ofis
Hizmet İçi Eğitim İhtiyaçlarını Tespit Projesini hazırlamış bunu 5500’ e yakın Ofis Personeli için uygulayarak kimlere
ne konuda ne kadar sürede nerede nasıl ve ne zaman ve niçin bir eğitim Programı uygulanması gerektiğini saptamış,
ayrıca birim amirleri ile mülakatlar yapılarak diğer taraftan 26. Bölge Müdürleri toplantısında ileri sürülen istekleri de
göz önüne alınarak 1970-1971 eğitim dönemini kapsayan Ofis Yıllık eğitim Planını hazırlamıştır. Eğitim Müdürlüğün-
de kurum içi personeline yönelik ilk açılan kurs Muhasebe Kursu idi. Bu kurs muhasebecisi bulunmayan işyerlerinin
muhasebeci ihtiyacını karşılamak, muhasebe kursunu görmemiş Ajans Müdürlerine muhasebeci bilgi ve becerisini
kazandırmak amacıyla 09.12.1970-6 Şubat 1971 tarihleri arasında 35 personelin katılımıyla uygulanmıştır.

İkinci açılan kurs da hizmet içi eğitim programlarında eğiticilik yapan ve yapacak olan en az lise mezunu perso-
nelin yeni öğretim tekniklerini öğrenmelerini sağlamak ve eğitim etkinliklerini artırmak amacıyla 1982 yılında 28 per-
sonelin katılımıyla Eğiticilerin Eğitimi Semineri olmuştur.

1982 Yılında Eğiticilerin Eğitimi Seminerine Katılan Kursiyerler

1982 Yılında Eğiticilerin Eğitimi Kursunda Ders Prof.Dr. Haydar Taymaz’ın Anlatımı

364 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1981-1982 yılında Eğitim Müdürlüğü bünyesinde iki dershane başka amaçlar için kullanıma alınmış; eğitim prog-
ramları sinema salonu, fuaye ve kütüphanede sürdürülmeye çalışılmış dolayısıyla, eğitilen personel sayısı da düş-
müştür. Eğitimin sayısal düşüşü 1985 yılına kadar sürmüştür.

1982 Yılında Teftiş Hizmetlerini Geliştirme Semineri’nden Bir Görünüş
Toprak Mahsulleri Ofisi ülkemizin en uzak ve en mahrumiyet yerlerine bile hizmet götüren yaygın en işyerleri
bulunan bir kurumdur. Bilhassa kuruluşundan 1980’lere kadarki süreçte yeterli sayı ve nitelik ve donanıma sahip
personel istihdamında sorunlar yaşayan TMO için hizmet içi eğitim, hizmetlerini aksamadan ülkenin her yanında aynı
standartlarda yürütülmesi için bir zorunluluktu. Bu sebeple bu yıllarda eğitim faaliyetleri daha çok çeşitli olarak sürdü-
rülmek durumunda kalınmış, Ofis’te eğitim oldukça çok yönlü ve nitelikli bir şekilde sürdürülmüştü.
Yukarıda belirtilen sebepler ve Eğitimin Ofis için önemi teşkilat tarafından öneminin daha çok anlaşılması ile
Güvercinlik Eğitim Tesisleri’nin tarihinde müstakil bir eğitim tesislerinin inşasına (3 milyon liralık keşif bedelli) başlan-
masına karar verilmiştir.
1982 yılında US Wheat Associated’in Kahire’de düzenlemiş olduğu Ortadoğu Değirmencilik Kısa Kursu’na 5 Ofis
personeli katıldı. Kursta buğdayın sınıf ve tipleri, unun kalite kontrolü, değirmencilik sanitasyonu, buğdayın temizlen-
mesi, un değirmeninde öğütme, değirmen idareciliği ve planlama, hububat ve undan numune alma konuları işlendi.1121
TMO Güvercinlik Kampüsünde yapılması planlanan eğitim tesisleri için 1976 yılında TMO bütçesine ilave edilen
15.000.000 yatırım tutarlı Güvercinlik Eğitim Sitesi projesi DPT tarafından onaylanmamış proje ancak 1978 yılında
onaylanmıştır. İnşaatın keşif bedeli 57.747.540 TL’dir. İnşaat ihalesi ise 03.01.1979 tarihinde gerçekleştirilmiştir.1122
Eğitim Sitesi Projesine 1980 yılında toplam olarak 17,5 milyon lira ödenmiş, eksik ödenek için aktarma yapılmıştır.
1980 ödeneği olarak toplamda 95 milyon liralık yatırım için 40 milyon ödenek konulmuştur.1123 Güvercinlik Eğitim
Tesisleri 1984 yılında kısmen 1986 yılında tamamen hizmete alınmıştır. Güvercinlik Tesislerine 1984 taşınan Eğitim
Şube Müdürlüğü’nde öncelikle 25 kişilik 4,30’ar kişilik 2 tane olmak üzere toplam 160 kişi kapasiteli 6 sınıf oluşturul-
muştur. Uygulamalı eğitimler için 25 kişilik Lisan Laboratuvarı,36 kişilik bilgisayar sınıfı ve 30 personelin eğitim alaca-
ğı Analiz Laboratuvarı kurulmuştur. İhtiyaca göre sınıflar sonradan yeniden düzenlenmiştir.

1121 TMO Dergisi, “Ortadoğu Değirmencilik Kısa Kursu”, Yıl 13, Sayı 41, Aralık 1983, s.30.
1122 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1978 yılı ve 41. Hesap Dönemine Ait Çalışma, Bilanço, Kâr ve Zarar Raporu, s.68.
1123 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1980 Yılı ve 43. Hesap Dönemine Ait Çalışma, Bilanço, Kâr ve Zarar Raporu, s.73.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 365

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Güvercinlik Eğitim Tesislerinin Açılış Töreni (Spordan Sorumlu Devlet Bakanı Metin Emiroğlu,
Tarım ve Köyişleri Bakanı Dr. Hüsnü Doğan ve Ofis Genel Müdürü Dr.Ahmet Özgüneş Açılışta)
Bu arada yeniden teşkilatlandırılmış olan Eğitim Müdürlüğü’nün amacı bu oranı%6 ya çıkarmayı hedeflemiş olup
mesleki ve teknik eğitimlerin yanında özellikle muhtelif kademede Sevk ve İdare Eğitimlere de geniş şekilde yer ver-
meye çalışmıştır.

Eğitim Şube Müdürlüğü Ekspertiz Analiz Laboratuvarı Açılışında
Tarım ve Köyişleri Bakanı Dr. Hüsnü Doğan

Personel ve Eğitim Dairesi Başkanlığına bağlı olan Eğitim Şube Müdürlüğü’nde bu sürede eğitim konusunda uz-
man personel istihdam edilmiş, modern eğitim ortamları ile donatılmış sınıflar laboratuvar ve toplantı salonu ile örnek
bir eğitim merkezi haline getirilmiştir. Her sınıfta Eğitim teknolojisi olarak tepe göz, data-show cihazları mevcut olup
dersler bilgisayar destekli olarak anlatılmıştır. Eğitim araç ve gereçleri teknolojiye uygun yenilenmekte akıllı tahta ve
diğer ders ekipmanları aktif halen olarak kullanılmaktadır. Derslerde kullanılan ders notları uzman personelle güncel-
lenerek günümüz ihtiyacına göre her yıl yeniden düzenlenmektedir.

366 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Toprak Mahsulleri Ofisi Eğitim Şube Müdürlüğü Binası
1986 yılında kurum içinde başlatılan eğitim planı çerçevesinde hizmet içi eğitim faaliyetlerine hız verilmiştir. Mu-
hasebe sistemi olarak kullanılan Genel Muhasebe sisteminden maliyet muhasebesi sistemine geçilmesi ve bu sis-
temde bilgisayarların aktif olarak kullanılması konusu ile yeni depolama yöntemlerinin öğretilmesi, Yönetim Teknikleri
konuları, Bilgisayar ve Teknik, personel, teftiş ve Hukuk konularında çok yoğun eğitim çalışmaları yapılmış, eğitime
destek ve kaynak aktarılarak önem verilerek personelin iyi yetişmesi sağlanmıştır.
Eğitim programlarının ne kadar başarıya ulaştığını değerlendirmek amacıyla kursa katılan personelin işyerleri-
ne gidilerek katıldığı eğitimden sonra personelde oluşan bilgi beceri ve tutum değişikleri gözlemlenmiş, kendileriyle
görüşülmüş, gözlem ve izleme anketleri yapılmış, işyerindeki yöneticileri ile görüşülmüş çıkan sonuçlar daha sonra
uygulanacak eğitimlerin daha etkin yürütülebilmesi için program geliştirme çalışmalarında kullanılmıştır.
Ayrıca Eğitim Merkezi’nde özel olarak yetiştirilen personel kendi iş yerlerine dönerek iş başı eğitimler yapılmış
diğer personelin yetişmesine de katkıda bulunmuştur.
Halen TMO da Hizmet İçi Eğitim Faaliyetleri Personel ve Eğitim Dairesi Başkanlığı bünyesinde Eğitim Şube Mü-
dürlüğü tarafından planlanmak da ve yürütülmektedir.
Yıllık eğitim planı hazırlanırken Merkez ve Taşra birimlerinin talepleri, değişen ve gelişen kurum ihtiyaçları, tek-
noloji, müfettiş raporları ve program geliştirme çalışmalarına önem verilmektedir. Kurumun ve Personelin eğitim ih-
tiyacının en doğru şekilde karşılanması hedeflenmektedir. Her yıl Genel Müdür Yardımcısı başkanlığında ilgili Birim
amirleriyle yapılan Eğitim Kurulu’nda, bütün birimlerden gelen eğitim teklifler değerlendirilerek hizmet içi eğitim planı
uygulamaya konulmaktadır.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 367

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Hizmet İçi Eğitim Esnasında
Yıllık Eğitim Programı ve Eğitim Bütçesi Yönetim Kurulu tarafından kabul edilerek uygulanır. Ayrıca Hizmet İçi
Eğitim Planı dışında da ihtiyaç halinde plan dışı kurs ve seminer programları düzenlemektedir
Eğitim programlarının içeriğine göre süreler önceden Eğitim Planlarında belirlenmekte olup personel yetiştirmeye
dönük eğitimlerin süreleri daha uzun süreli olmaktaydı. Daha önce yaklaşık 3 aylık olan bu eğitimlerin süreleri prog-
ramlara katılan personelin yeterliliklerin artması ve uygulamaya konulan yeni eğitim ve öğretim tekniklerinin gelişmesi
nedeniyle daha da kısalmıştır. Bazı seminerlerin süresi 1 gün ile 5 gün arasında değişmektedir.
1986 yılında yürürlüğe giren Master Plan çalışmaları doğrultusunda başlatılan yoğun eğitim programlarında per-
sonelimizin aynı zamanda diğer kurum ve kuruluşlarca düzenlenen eğitim programlarına katılmaları başlatılmıştır.
Bu dönemlerde personel İstanbul Üniversitesi İktisadi Enstitüsü SEGEM, Milli Prodüktivite Merkezi, Ortadoğu Amme
İdaresi, TMMO, TSE ve üniversitelerin açmış olduğu programlara katılımlarına katılmışlardır.

1996-1997 yılı Hizmet İçi Eğitim Planı çalışmaları toplantısı.
Bu dönemde üst düzey yöneticilerin gerekli niteliğe sahip olmaları için de çok sayıda seminer düzenlendi. Birçok
yönetici yurt dışında tahıl ticareti yapan firmalarda eğitim gördü. TMO’dan ayrılan personel bu özellikleri sebebiyle
ulusal ve uluslararası firmalarda iyi konumlarda istihdam imkânları oldu.

368 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1990 Yıllarda Hizmet İçi Eğitimlere Katılan Personelin Kurs Bitiminde Eğitim Müdürlüğü Önünde
Zaman zaman eğitim Programlarının açılışına katılan üst düzey yöneticiler, kursiyerlere görecekleri eğitimin ama-
cını, kurumun plan ve hedefini anlatmakta katılımcılarda bu sayede yöneticilerimizi yakından tanımaktadır.
21 Eylül 1987 tarihinde başlayacak ve 5 gün sürecek olan Silivri Eğitim ve Dinlenme Tesisleri’ndeki Üst Düzey
Yöneticileri Yönetim seminerine Genel Müdür ve Yönetim Kurulu üyeleri katılmışlardır.1124

1994 Yılında Eğitim Şube Müdürlüğe Personeli
Tamamı Eğitim Şubesi çalışanları tarafından 1990 yılı başında 2 aylık dönemlerde 12 adet Eğitim Bülteni çıka-
rılmış, bu dergilerin tüm birimlere Genel Müdürlük ve Taşra İşyerlerine dağıtımları yapılmıştır. Dergide yapılan ve
yapılacak eğitimlerle ilgili bilgilerle birlikte yöneticiler ve kursiyerlerle yapılan görüşme ve önerilere de yer verilerek,
personelin karşılaştığı her türlü soru ve sorunları ile yetkili ve ilgili kişilerin görüş ve önerileri yayınlanmıştır. Personelin
Eğitim Müdürlüğü ve Genel Müdürlükle yazılı iletişimi sağlanmış bir nevi uzaktan eğitim gerçekleştirilmiştir.

1124 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 48, Toplantı Tarihi: 17.09.1987, Karar No:48/518-20.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 369

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Hizmet İçi Eğitimine Katılanlardan Toplu Görüntü
Kurs ve seminerlere katılan personele katılım ve başarı belgeleri verilmiştir. Ayrıca bu belgeler personelin özlük
dosyalarına da konulmuş, ileride üst göreve yükselecek personel için bu belgelerdeki başarı durumu dikkate alın-
mıştır. Muhasebeci yardımcısı ve Eksper Yardımcısı olarak Kuruma atanan personel Yetiştirme Kursların da başarılı
olmaları halinde ancak Muhasebeci ya da Eksper olarak atanmışlardı.
Kurs ve seminerlerde ilk üçe giren personel çeşitli şekilde (Şilt, teşekkür mektubu, kalem ve vakıf senedi) ödüllen-
dirilmiştir. Bu personelin ailesi ile Kamplarda ücretsiz katılımları da sağlanarak personelin motivasyonun ve kuruma
bağlılığının artması sağlanmıştır.
Eğitim Şube Müdürlüğünde halen uygulama çalışmalarına yönelik düzenlenen Hububat Ekspertiz Analiz Labo-
ratuvarı, Bilgisayar Eğitim sınıfı mevcuttur. Bazı derslerin uygulamaları bu sınıflarda yapılmaktadır. Ayrıca Eğitim
faaliyetlerine katılan personelin kalacağı yatakhane, spor salonu ve yemekhanede bulunmaktadır.
TMO talep halinde diğer kurumların eğitim ihtiyacını da karşılamakta ve diğer birçok kurum personelinin eğitim
tesislerinden ve eğitim programlarından yararlandırmaktadır. Bunlar arasında Emniyet Genel Müdürlüğü, Türkiye
Kömür İşletmeleri Kurumu, Tarım Kredi Kooperatifleri Birliği, Pankobirlik, Keşan 55.Mekanize Alayı gibi sivil ve askeri
kurumlar bulunmaktadır.
Kurs ve seminerler sadece Güvercinlik Eğitim Merkezi’nde değil eğitim programının içeriğine uygun her yerde
düzenlenmektedir. Kamp dönemleri dışında Silivri ve İskenderun ile İzmir Gümüldür de bulunan tesislerde eğitimler
yapılmış personelin sosyal imkânlardan yararlanması sağlanmıştır. Silivri deki tesisler satılmış olup İskenderun’daki
tesisi ise faal durumda değildir.
Eğitim programları halen Ankara, Adana, Mersin ve Bolvadin işyerlerinde ağırlıklı olarak uygulanmakta olup ihti-
yaç halinde ise eğitime uygun olan her yerde yapılmaktadır.

370 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Toprak Mahsulleri Ofisi’nde Uygulanan Ve Uygulanmakta Olan Eğitimler

TMO Kurulduğundan itibaren hem kendi bünyesinde açtığı hem de diğer Kurum ve Kuruluşların yurt içinde ve

dışında açtığı açılan kurs ve seminerlere ilgili personelinin katılmalarını sağlamıştır.
TMO’da eğitimleri 2 konu başlığı altında toplamak mümkündür.
- Kurum içi eğitimler
- Kurum dışı ve Yurt Dışı Eğitimler

Kurum İçi Eğitimler

TMO’da yürütülen Kurum İçi Eğitimler; Yetiştirmeye Yönelik Temel Eğitimler, Geliştirmeye Yönelik Eğitimler,
Oryantasyon (İşe Uyum) , Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği eğitimlerinden oluşmaktadır.

Kuruluşundan itibaren Kontrolör Eksper, Muhasebe, Teknisyenlik, Tartı ve Depo Memurluğu ile Yönetim Konu-
larında ağırlıklı olarak kurslar düzenlenmiş ve değişik iş yerlerimizde bu kurslar uygulanmıştır. Bu eğitimlerde amaç
konuyla ilgili elemanın yetişmesini sağlamaktır. Bu kadrolara atanabilmek için kurslarda başarılı olmak şartı aranmak-
taydı. Bu uygulama sonradan yürürlüğe konulan Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği ile değişmiştir.

Eksper kurslarının teorik bilgilerle birlikte uygulama çalışmaları Adana, Mersin, Çorum gibi işyerlerimizde yapıl-
mıştır. Zamanla gelişen bilgi ve teknolojik değişiklikler kurs sürelerini de kısaltmıştır. Muhasebeci olarak atanacak
personelin eğitimi ağırlıklı olarak bilgisayar başında, Teknik personelle ilgili düzenlenen kurs ve seminerler ise ko-
nuyla ilgili cihaz veya tesislerde uygulamalı olarak yapılmıştır. Bir üst göreve atanması düşünülen personelin alanları
ile ilgili yetiştirmeye yönelik eğitimler düzenlenerek atanacakları kadrolarla ilgili bilgi beceri kazanmaları sağlanmıştır.

TMO’ da personelin yaptığı işle ilgili değişen ve gelişen yeni bilgileri vermek mevcut bilgilerini tazelemek ama-
cıyla geliştirme eğitimleri de düzenlenmiştir. Bunlar ağırlıklı olarak Alım Muhafaza, Mali İşler, Yönetim ve Denetim,
Hukuk, Haşhaş, Fındık, Bilgi İşlem, Ticaret ve Nakliyat, Personel, İş sağlığı ve İş Güvenliği, Savunma konularında
verilen seminerleri kapsamaktadır.

Eğitim Müdürlüğü zaman zaman kişisel gelişim konusunda Üniversite ve Özel Danışmanlık firmalarından hizmet
alarak seminerler düzenlemiştir. Bunlar Zaman Yönetimi, Hızlı ve Etkili Okuma Teknikleri, Problem Çözme Teknikleri,
İletişim Becerileri, Stres Yönetimi ve Stresle Başa Çıkma Teknikleri gibi kişisel gelişime dönük eğitimlerdir.

Kurum içinde düzenlenen eğitimlerden olan Oryantasyon Eğitimleri, işe yeni başlayan personele kurumun
amaç iş ve işlemlerini tanıtmak amacıyla düzenlenen eğitim programlarıdır. Bu eğitimlerde ağırlıklı olarak Kurumdaki
birimlerin görevleri ile personelin hak sorumlulukları da anlatılmaktadır.

Kurumda Görevde Yükseltme ve Unvan Değişikliği Eğitimleri de yapılmaktaydı. Bakanlar Kurulunun 15.03.1999
tarih 99/12647 sayılı kararı ile 18.04.1999 tarih ve 23670 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Görevde Yükselme
ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’ nin yürürlüğe girmesi ile 2002-2011 yılları arasında görevde yükselme eğitimleri
düzenlenmiştir.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 371

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Kurum Dışı ve Yurt Dışı Eğitimler

Ofis zaman zaman ihtiyaç duyduğu eğitim hizmetlerini konu ile ilgili resmi ve özel Kurum ve Kuruluşlardan karşı-
lamıştır. 1955 ve 1956 yıllarında Gümrük ve İnhisarlar Vekâleti tarafından açılmış bulunan kurslara, Ofisimiz eleman-
larının iştiraki temin olunmuş ve mezkûr yıl içinde mezun olan elemanlardan ikisi liman bölgelerinde- bulunan taşra
teşkilâtımız Gümrük servislerinde ve biri de merkezdeki gümrük servisinde vazifelendirilmiştir.

Örneğin 1973 yılında personelin bazı konularda eğitilmek üzere çeşitli kurum ve kuruluşlar tarafından verilen
eğitimlere gönderildiği görülmektedir.1125

Sayı Eğitimin Konusu Eğitimi Veren Kurum Yeri Katılan
(Sayı)
1 Pazarlama Tekniği Semineri Türk Sevk ve İdare Derneği İzmir 1
Sevk ve İdare Sanatı ve İnsan Yönetimi
2 Semineri Türk Sevk ve İdare Derneği İzmir 1
Modern Evrak ve Dosyalama Sistemi Semineri
3 Kaynak Yapımı Kursu Türk Sevk ve İdare Derneği İstanbul 1
4 Pazarlama Semineri Oerlikon Lmt. Şirketi İstanbul 1
5 Problem çözüm ve karar verme semineri Milli Prodüktivite Merkezi Ankara 1
6 Sevk ve İdare Sanatı ve insan yönetimi semineri Türk Sevk ve İdare Derneği İzmir 1
7 Ofis Hizmetlerinde İşlemlerin sistematik analiz Türk Sevk ve İdare Derneği İstanbul 3
ve düzenlenmesi
8 İşe almada mülakat Türk Sevk ve İdare Derneği İstanbul 2
Eğitim Yöneticileri Semineri
9 Türk Sevk ve İdare Derneği İzmir 2
10 TODAİE Ankara 1

11 Günümüz ve geleceğin sevk ve idareci profili TSİD Ankara 1
semineri

12 Tarım Projelerinin hazırlanması, analizi ve Tarım Bak. Ve AID Ankara 1
değerlendirilmesi semineri
2
13 Türkiye II. Atom Kongresi Nükleer Enerji Kurumu, Ankara
1
14 Tarım hizmetlerinin sevk ve idare yolu ile Tarım Bakanlığı, TODAİE, İzmir
geliştirilmesi semineri AID 1
1
15 Temel Modern Maliyet Muhasebesi Türk Sevk ve İdare Derneği Ankara 1
16 Komputer Programlama IBM Ankara 4
17 İşçi-İşveren İlişkileri GES-İŞ Ankara
18 III. Dönem verimlilik ve analiz semineri MPM Ankara

19 Tarımda sevk ve idare teknikleri semineri Tarım Bakanlığı Kızılcahamam 4

20 Tarımda sevk ve idare teknikleri semineri Tarım Bakanlığı-AID Kızılcahamam 4

21 Program Bütçeler Semineri TSİD Ankara 2
22 Takım Tezgahları Endüstrisi Semineri TSİD Ankara 3
23 Sigorta Kursu Ticaret Bakanlığı
Yekun 39

Tablo 119 : 1973 yılı içerisinde Ofis Personelinin Kurum Dışı Katıldığı Eğitimler1126

1125 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1973 36. Hesap Devresi…, s.72.
1126 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1973 36. Hesap Devresi..., s.73.

372 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Aynı yıl içerisinde yukarıda belirtilen eğitimler dışında proje geliştirme ve değerlendirme, sigortacılık , IBM firma-
sının düzenlediği, IBM makinası kullanma, Tanıtma, Bilgi İşlem Sistemlerine Giriş, Fortran Programlama gibi kurslara
personelin katılımları sağlanmıştır1127.

Kurum bilgi işlem hizmetlerine büyük önem vermiş ve bu sebeple 1980 yılında da kurum dışında çok sayı-
da kurs ve seminer gerçekleştirmiştir. Bilgisayar programlarından S/370 RPG programlara, DOS/VSE tanıtma,
aynı programın işletimi, DOS/VSE-USAM-AMS eğitim programlama 31 personelini gönderdiği anlaşılmaktadır. Ay-
rıca bir personelin de yönetim alanında lisansüstünde bilim uzmanlığı eğitimine yönlendirildiği görülmektedir.1128
Ofis dışında ise evrak, dosya ve arşiv, organizasyon ve metot, cam işleri, maliyet muhasebesi, işletme başarısının
oranlarla izlenmesi, kambiyo, Dünya Bankası kredileri kullanım yöntemleri gibi kurs ve seminerlerin yanı sıra PL/I diliyle
program yazma ile DOS/VSE İşletim sistemi kursları gibi bilgi işleme yönelik seminerler düzenlendiği görülmektedir.1129
1983 yılında kurum dışında 120 kurum personelin sevk ve idare, muhasebe, teknik, işletme, planlama, haberleşme,
istatistik konularında eğitim görmüşlerdir.

Ayrıca personelimiz Elektronik Vasıta Baskülleri, Pazarlama, İhracat, Mücadele, İleri Teknolojiye sahip siloların
incelenmesi, kredi kullanımı, Yüzer Pnomotiklerin işletimi konularında yenilik ve gelişmeleri öğrenmek üzere Alman-
ya, İsviçre, ABD, Hollanda, Belçika ve Fransa ya kurs ve seminerlere gönderilmiştir. Kurum personelin niteliğini ve
uzmanlığını arttırmak amacıyla kendi içinde düzenlediği kurs ve seminerlerin yanı sına personelini kurum dışındaki
bazı eğitim programlarına da yönlendirmekteydi. Ayrıca Ofis personelinin kurumlar arası form analizi ve geliştirme
kursu (TODAİE), KİT’lerde iyileştirme ve geliştirme (MPM), proje hazırlama ve değerlendirme (DYB), organizasyon
ve metod (TODAİE), norm kadro (TODAİE), Bilgi İşlemle ilgili IBM kursları ile İşletme başarısının oranlarla izlenmesi
(MPM) gibi kurum ve kuruluşların düzenlediği kurs ve seminerlere katılması sağlandı. 1976 yılında 25 kişi u eğitimlere
gönderildi.1130

Ofis, personelinin bilgi-görgü ve tecrübesini arttırmak üzere zaman zaman kendi imkânları, bazen de bazı millet-
lerarası kurumların sunduğu istifadelerden faydalanmak suretiyle yurt dışında staj, kurs ve benzeri organizasyonlara
katılmasını sağladı.

1958 yılında Birleşmiş Milletler Teknik Yardım Teşkilatı ile Sanayi geliştirme Merkezinden temin edilen burslarla
mesleki bilgi ve tecrübesini artırmak gayesi ile Avrupa’ya, Ajans, Şube ver Bölge Müdürlerinden toplam 12 personel
iki gurup halinde Mart-Haziran ile Nisan-Temmuz Amerika’ya gönderildiler.

Örneğin 1968 yılında hububat muhafazası ve zararlıları ile mücadele konusunda 5 ay süreli İngiltere’de düzenle-
nen kursa masrafları Cento’dan temin edilen burstan karşılanmak üzere Alım-Muhafaza Müdür Muavini Talat Aksoy
katıldı.1131

Tarım sektörü üst kademe yöneticileri için 27 Ekim-6 Aralık 1971 tarihleri arasında Washington’da düzenlenen
sevk-idare seminerine Yönetim Kurulu Başkanı Adem Karaelmas katıldı.

Bu arada Müdürlük elemanlarından ikisi bakliyat kursuna, biri Moskova’da açılmış olan kursa, ikisi Ekonometrik
Model inşası seminerine iştirak ettirildiler.1132

1973 yılında RCD Teknik İşbirliği Programı çerçevesinde İran’da 3 aylık hububat depolaması stajı yapacak
olan Planlama Uzmanı Erol Kasnaklı gönderildi.1133 Örneğin 1973 yılında RCD teknik işbirliği ile İran’da gerçek-
leştirilen hububat depolaması stajı, 594 no’lu proje çerçevesinde Amerika’da tarımda orta kademe sevk ve idare
semineri, AID ve Tunus Hükümeti ortaklığında Tunus’ta düzenlenen buğdayın gıda değerinin yükseltilmesi semi-
nerlerine 1’er kişi katıldılar.1134 Bunun yanı sıra Fransa Hükümeti tarafından düzenlenen “Hububat Depolama ve Mu-
hafazası” konusunda Bursa’dan bir personel 29 Nisan-27 Haziran 1976 tarihleri arasında Fransa’da bulundu.1135

1127 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1975 38. Hesap Devresi…, s.91.
1128 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1980 43. Hesap Dönemi…, s.28, 29.
1129 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1981 44. Hesap Dönemi…, s.35-36
1130 TMO, İdare Meclisi Raporu, 1976, s.92.
1131 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 300, Toplantı Tarihi: 12.07.1969, Karar No: 3892/39.
1132 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1978 41. Hesap Dönemi…, s.88, 89.
1133 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 6736, Toplantı Tarihi: 1.02.1973, Karar No: 6736/8.
1134 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1973 36. Hesap Devresi…, s.73.
1135 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1976 39. Hesap Devresi…, s.9.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 373

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Ofis yurt dışı eğitimi için de bir yönetmelik hazırladı ve yürürlüğe koydu. 11361975 yılında Eğitim Müdürlüğü Yö-
netmeliği’nin 4, 5, 6, 9 ve 10. Maddelerinin değişik şekli ilgili birimin de görüşü alınarak hazırlandı ve yürürlüğe konul-
du.1137

TMO çalışanlarının yabancı dil eğitimlerine de önem vermiş, bu eğitimlere personelinin katılmasını sağlamıştır.
1946 ve 1947 yıllarında İngilizce kursu açılmış 66 personelimiz bu kursa katılmıştır.1138 1980 yılında çok sayıda perso-
nel Fransızca ve İngilizce dil eğitimlerine katılmışlardır. 1986 yılından itibaren de personelin yabancı dilini geliştirmek
için özel dil merkezleri ile anlaşmalar yapılmış her unvandaki personelin bu kurslara katılımları sağlanmıştır. 1989
yılındaki yabancı dil eğitimlerine Daire Başkanları, Şube Müdürleri ve Müfettişler de katılmışlardır. 1991 yılında ise
Genel Müdürlük ve Taşra birimlerinden seçilen personelin katılımıyla Güvercinlik Eğitim Merkezinde uzun süreli İngi-
lizce Kursu düzenlenmiştir. Bu kursta ilk üçe giren personel ödül olarak üç ay süreli olarak İngiltere’ deki dil okullarına
gönderilmiştir. 2000 yıllarında ki dil eğitimlerine bakalım Genel Müdürlük ve işyerlerimizde görev yapan personelin
iş saatleri dışında yabancı dil kurslarına katılımı halen sürdürülmektedir.

Ofis Adına Burslu Öğrenci Eğitimi

Ofisin nitelikli eleman yetiştirmek üzere başvurduğu kaynaklardan birisi Meslek liseleri ve Yüksekokulda Ofis adı-
na burslu öğrenci okutulmasıdır. Burslu okutulan öğrenciler mezuniyetlerinden sonra Ofis’te istihdam edilmekteydi.
Burslar Ofis’in ihtiyaç duyduğu unvanlarda Yönetim Kurulunca tespit edilen sayıdaki öğrenci ve okullar için verilmek-
teydi.

TMO, 1954 ve 1955 yıllarında 10, 1956 ve 1957 yıllarında da 10 öğrenciyi Ziraat Fakültesi’nde,10 öğrenciyi
Yüksek İktisat ve Ticaret Yüksek Okulu’nda, 10 öğrenciyi de sanat enstitülerinde burslu okutulmasına karar verdi.1139
1958 yılında da Ziraat Fakültesinde 5, Yüksek İktisat ve Ticaret Okulu’nda 10, Sanat Okulları ve Enstitüleri Motor
Bölümü’nde 7 ve Elektrik Bölümü’nde de 3 öğrenci olmak üzere toplamda 25 öğrenci Ofis adına burslu okutuldu.1140
1961 ve 1967 yılları arasında tasarruf tedbirleri nedeniyle ile burslu öğrenci okutulmadı.1960 yılında fakülte, yük-
sekokul ve liselerde burslu olarak okuyan 27 öğrencinin, mezun olduktan sonra mecburi hizmetlerini yapmak üzere
muhtelif işyerlerine tayinleri yapılmıştır.

Ofis hesabına muhtelif fakülte ve okullarda okutulan öğrencilere dört yılda bir palto, iki takım pijama, her yıl yerli
kumaştan bir takım elbise verilirdi. Daha sonra burslu uygulaması kaldırılmıştır. Burslu olarak okutulan öğrenciler
zamanla Kurumda üst görevlere gelmişlerdir. Uzun yıllar Kurumda yönetici ve Genel Müdür Yardımcısı olarak görev
yapmış olan Nadir Karakaş bunlardan biridir.

Laboratuvar Hizmetleri

TMO; tarafından hububat alım ve satış işleri yanında araştırma geliştirme hizmetlerine de ağırlık verildi. Bu çer-
çevede kuruluşundan kısa bir süre sonra hububat tahlillerini yapabilmek için laboratuvar kurma çalışmaları başlatıldı.
Bu işler için ilk etapta ekmek yapılması ile ilgili hususlarda Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi laboratuvarlarından,
makarna üretimi tecrübesi için ise Yayla Makarna Fabrikasından faydalanıldı. Ekmeklik laboratuvar tesisi için gerekli
cihazların bir kısmı 1950’de teslim alındı.

Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesinde okuttğu burslu öğrenciler kurum işleri ile ilgili tecrübelerinin artırılması için
laboratuvuarda staj gördüler. 1949 yılında 476 adet hakem numunesi, 686 adet etüt numunesi (buğday, arpa, çavdar,
pirinç), 112 adet un, 16 adet yağ, 17 adet muhtelif analiz yapıldı.1141 1952 yılında merkez binasındaki ekmekçilik la-
boratuvarının kabulü yapıldı.1142

Bu laboratuvarın faaliyete geçtiği sırada cihazların montajını yapmak ve kullanışlarını memurlara öğretmek üzere
Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Ziraat Sanatları Doçenti Mustafa Ulugöz’ün hazırlamış olduğu “Çeltik” adlı eseri

1136 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1974 37. Hesap Devresi…, s.68, s.83.
1137 Toprak Mahsulleri Ofisi, 1975 38. Hesap Devresi…, s.73.
1138 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 55, Toplantı Tarihi: 05.11.1947, Karar No: X/892.
1139 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No. 37, Toplantı Tarihi: 13.09.1957, Karar No:1109/15.
1140 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 2, Toplantı Tarihi: 09.01.1959, Karar No: 60/29.
1141 TMO, 1949 12. Hesap Devresi…, s.28.
1142 TMO, 1952 15. Hesap Devresi…, s.15.

374 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

750 lira telif mukabilinde alınmak istenmiş ancak bu eserin Fakültede basılacağı anlaşıldığından bundan vazgeçilmiş-
tir. Bu eserden Ofis’e 150 adet bedelsiz olarak verilmiştir.1143

Nitekim 1953 yılında 611 ihtilaflı hububat ve 35 un örneği numunesinin analizinin yapılarak raporlanması Labora-
tuvarın, Ofis’in kuruluş kanununa uygun olarak görev icra ettiğini göstermektedir.1144

Laboratuvar esasen 1954 yılından beri A.Ü. Ziraat Sanatları Enstitüsü Müdürlüğünde faaliyette bulunmaktaydı.
30.05.1954 tarih ve 7/1236-27049 sayılı Ticaret Bakanlığı emri ile Ofis tarafından bu enstitüye geçici olarak personel
ve malzeme yardımı yapılmıştır. Burada görev yapacak olan Ofis personelinin çalışması İdare Meclisinin 14.07.1954
tarih ve 31/2250 Kararı ile kabul edilmiştir. Bu hususlar Ziraat Fakültesi Ziraat Sanatları ve İhtimar (mayalandırma)
Sanatları Kürsüleri ile yapılan bir protokolle sabit hâle getirilmiştir. 1954 yılından itibaren başlayan müşterek çalış-
malarda gerek ülke hububatının teknik değerinin tespiti gerekse laboratuvarda çalışan Ofis personelinin kendi alan-
larında doktora ve uzmanlık yapma imkânları temin edilerek memleket ve Ofis açısından büyük fayda sağlanmıştır.
Ankara’da bulunan Hububat Araştırma ve Teknoloji Laboratuvarıyla İstanbul’da bulunan Afyon İşleri Laboratuvarında
hububat ve afyon üzerinde gerekli donanıma sahip yetişmiş elemanlar tarafından bütün fiziki, kimyevi ve teknolojik
tahliller yapılmıştır.1145

1969 yılında Güvercinlikte yapılan yeni binadaki laboratuvar binasının bitmiş olması dolayısıyla Ziraat Fakültesin-
deki çalışmalara yeni binada devam edilmesi kararı alınmıştır.1146 1970 yılında Hububat Teknolojisi Laboratuvarında
dışarıdan gelecek olan numuneler üzerinde yapılacak ücret mukabili tahlillerin de yapılmasına karar verilmiştir.1147

1972 Yılı içerisinde Ziraat Fakültesi Fermantasyon Teknoloji Kürsüsü ile TMO Genel Müdürlüğü işbirliğinde aşa-
ğıdaki çalışmalar yapılmıştır:

TOAG/110 sayılı proje için İzmir’den 703 adet arpa gelmiş, analizleri yapılarak raporları tanzim edilmiştir. 703
arpadan 306 adedi maltlık seçilmiştir. (%55,7) 386 arpanın 105 adedi 1. sınıf maltlık (%,15), 281 adedi II. sınıf maltlık
(takriben %40).

T0AG/l62 sayılı projeden: 40 adet arpa geldi, analizleri yapılarak raporları yazılmıştır.

T0AG/110 sayılı proje için: 55 adet arpa malt yapılarak mikromalt denemeleri (Rutubet, renk, şekerlenme, Ext-
rakt, yaprakçık uzunluğu hektolitre 1.000 dane, suda batma denemesi) yapılmıştır.

İşyerlerinden gönderilen 40 adet ihtilaflı arpa numunesinin fiziki analizleri yapıldı.

Merkez Laboratuvarında da şu çalışmalar yapılmıştır:

1972 yılı içerisinde Merkez Laboratuvarına gelen toplam 1164 adet etüd, ihraç paçal ve kurs için buğday, arpa
ihtilaflı buğday ihtilaflı arpa, çeltik, pirinç, ithal unu, deneme fırın unu, bakliyat alımları ve satışları temsilen gönderilen
numuneler üzerinde çalışılmıştır.

Bunlardan 492 adedinin Dokaj ve hektolitre tayini, 241 adedinin fiziki analizi, 662 adedinin rutubet, 423 adedinin
protein, 360 adedinin kül, 762 adedinin öz ve kalite, 310 adedinin pelsenki tayinleri yapıldı. Ayrıca bunlardan 165 ade-
dinin öğütme, 165 adedinin farinograf, 165 adedinin Exten-sograf denemeleri, 287 adet ekmek denemesi, 231 adet
asit tayini ve 97 adet renk tayini yapılmıştır.

1971/72 yılı kampanya döneminde yeniden 11 işyerinin 19 deposunda fire denemeleri kurulmuş, 1 yılı dolduran
denemelere son verilerek 3. parti fire denemelerine başlanmıştır.

ihraç edilecek muhtelif cins buğday, arpa ve çavdar numuneleri hazırlanarak ilgili şubeye teslim edilmiştir.

1974 Yılı içerisinde laboratuvar fırın numuneleri üzerinde yapılan tahliller ve diğer işler aşağıda verilmektedir:

45 adet ithal buğday, 6 adet ithal arpa numunesi, 147 adet un numunesi, 79 adet fire numunesi, 16 adet pirinç nu-
munesi, 5 adet bulgur, 13 adet paçal numunesi, 236 adet etüd (1974 yılı mahsulü buğday arpa, çavdar) numunesi, 9
çeltik numunesi, 3 ekmek numunesi, 2 avaryalı arpa numunesi kayıtları, 1973 yılı etüt numunelerinin (113 buğday 26
paçal) fizikî, kimyevî ve fizikokimyasal analizleri tamamlandı, aralarından ayrılan 72 numunede teknolojik araştırmalar

1143 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 110, Toplantı Tarihi: 24.02.1954, Karar No: XXXVIII/1675.
1144 TMO, 1953 16. Hesap Devresi…, s.22.
1145 Oğuz Ünver, “Toprak Mahsulleri Ofisi Umum Müdürlük Laboratuvarı”, TMO Dergisi, Sayı. 13, Yıl: 1, Nisan 1956, s.10.
1146 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı Tarihi: 04.08.1969, Karar No: 3947/5.
1147 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 363, Toplantı Tarihi: 04.07.1970, Karar No: 4709/9.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 375

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

yapıldı. (Bu araştırmalarda numune ayıklama, un çekimi, farinograf, ekmek denemesi, çekilen unlarda rutubet, kül,
Falling-Number ve renk tayinleri, gelen 45 adet ithal buğdayı numunesinin fizikî, kimyevî, fizikokimyasal ve teknolojik
araştırmaları yapılmıştır.

Randıman tayinlerini kontrol maksadı ile gönderilmiş olan 147 adet un numunesinin analizleri yapılarak, raporları
alakalı mercilere gönderilmiş; fire numunelerinin rutubet ve asidite tayinleri ile pirinç numunelerinin fizikî analizleri ve
pişme denemeleri, 1974 Yılı ürünü etüt ve paçal numunelerinin (toplam 204 adet) dokajı ve hektolitre tayinleri, 4 Yıllık
etüd buğdayı numunelerinin analiz sonuçlarının değerlendirilmeleri yapılmış, fire deneme sonuçlarının değerlendiril-
melerine başlanmıştır. Ayrıca Horozlu Un Fabrikasından gelen günlük imalat fişleri ile işyerlerinden gönderilen paçal
cetvelleri kontrol edilmiştir.

1973 yılı etüt buğdaylarından teknolojik araştırmalar için çekilmiş olan 72 adet un numunesinin rutubet, kül,
maltoz, Falling-Number, sedimantasyon ve calour grader değerleri tayin edilmiştir. Bu arada ithal ve ihraç ürünlerinin
gerekli tahlilleri de laboratuvarda yapıldı. Hububat, un ve ekmek konularında çeşitli kuruluşlara teknik görüşler veril-
miştir.

1974 yılı mahsulü 204 adet buğday numunesinin fiziki analizleri, rutubet, kül, protein, maltoz, yaş öz, kuru öz, öz
kabartma ve pelsenki tayinleri,1974 yılında ithal buğday, arpa, un, fire, pirinç, bulgur, paçal, 236 adet karışık hububat
etüdü, çeltik, ekmek, avaryalı arpa tahlilleri yapılmıştır. Ayrıca Horozlu un fabrikasından gelen günlük imalat fişleri ile
işyerlerinden gelen paçal cetvelleri kontrol edilmiştir.1148

1975 yılında da bu işlemlere devam edilmiş olup, alım ve satımlardaki ihtilaflı durumlar da Laboratuvar sonuçla-
rına göre çözülmekteydi. Laboratuvarda az da olsa kurum dışı tahliller de yapıldı, 59 adet fire denemesi numunesi,
416 adet etüt numunesi, kurslarda kullanılmak üzere 16 adet çeşitli numune, 8 adet mısır, 3 adet çavdar ve ihraç
numuneleri hazırlamak amacıyla 15 adet arpa ve Diyarbakır, İskenderun ve Konya bölgelerine temsilen gönderilmiş
olan arpa ve çavdar numunelerinin kayıtları da yapılmıştır. 1975 yılında yeniden kurulacak olan “fire denemesi” projesi
için gerekli hazırlıklar yapılarak, Bölge Müdürlüklerine talimat verildi ve denemelerin kurulmuş olduğu işyerlerinden
gönderilmiş olan 59 adet fire numunesinin rutubet, asidite tayinleri ile 18 torba içerisinde gelenlerin ise fizikî, kimyevî
ve teknolojik araştırmaları yapılarak elde edilen neticeler cetvellere geçirilmiştir.1149

1976 yılında ana hizmetlere daha fazla ağırlık verilebilmesi ve yönetiminin kolaylaştırılmasını sağlamak, Ofis iş-
tigal konusuna giren bakliyat ve yağlı tohumlar ile sözleşmeli hububat üretimi hizmetleri sebebiyle Alım ve Muhafaza
Müdürlüğünden ayrılarak “Hububat Teknolojisi ve Laboratuvarlar Müdürlüğü” şeklinde yeniden örgütlenmiştir.1150

Hububat Teknolojisi ve Laboratuvar Müdürlüğünün, Ofis’in iştigal ettiği ürünlerin fiziki, kimyevi ve teknolojik ana-
lizlerini yaparak niteliklerini tespit etmek, bu ürünlerin mamullerini üreten Ofis işletmelerini teknolojik olarak izlemek ve
kontrol etmek, ihraçlık hububatın niteliğini tespit etmek, ithalat ve ihracat yönlerinden ilişkili olunan ülkelerin iştigal ko-
nusuna giren ürünlerinin standartlarını izlemek, analiz, kalite ve avarya ihtilaflı olan örnek numuneler üzerinde gerekli
laboratuvar çalışmalarını yapmak, anlaşmazlıkların çözümlenmesini sağlayacak teknik görüş bildirmek, gerek Ofis’e
gerekse diğer özel ve kamu kuruluşlarına Hububat Teknolojisi konularında teknik görüşte bulunmak gibi görevleri
bulunmaktaydı. Ayrıca gerektiğinde un ihracatı ile ilgili olarak değirmencilere teknik bilgi konusunda yardımcı olmak,
iştigal sahasına giren ürünlerin standardizasyonu konusunda çalışmalar yapmak, ürünlerde fireye sebebiyet veren
unsurları ve fire oranlarını tespit etmek üzere deney ve araştırmalar yapmak, memlekette tüketilen ekmeklik buğday-
lara ait paçal çalışmaları yapmak, fırın, un, çeltik, irmik ve makarna fabrikaları konusunda yapılacak projelere teknik
katkıda bulunmak veya teknolojik konularda hazırlanacak projelerin liderliğini yapmak gibi oldukça geniş çalışmalar
da yapmaktaydı.1151

1978 yılında Laboratuvar Müdürlüğünde 1 müdür, 2 müdür yardımcısı, 7 ziraat mühendisi, 4 büro personeli ve
6 laborant görev yapmaktaydı. Aynı yıl içerisinde 144 ihraç numunesi, 608 etüt numunesi, bölge ve işyerlerine göre
kayıtları ve hektolitre tayinleri yapıldı. Ayrıca 18 ihtilaflı numune, 7 adet fırın unu numunesi, 16 çeltik, 42 adet çavdar,
14 adet yulaf, 7 Kanada buğdayı ve 2 adet mercimek numunesi tahlil edildi. 117 adet haşhaş numunesinin rutubet
tayinleri, gelen 111 adet un, 265 adet buğday, 81 adet arpa, fiziki numunesinin analizleri yapılmıştır. Paçal Araştırma

1148 TMO, 1965 27. Hesap Devresi…, s.33.
1149 TMO, 1975 38. Hesap Devresi…, s.26-27.
1150 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 82, Toplantı Tarihi: 16.12.1976, Karar No: 523/8; TMO, 1976 Yılı ve
39. Hesap Devresine…, s.8.
1151 Toprak Mahsulleri Ofisi, 40. Hizmet Yılı 1938-1978, s.81.

376 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Projesi için ayrılmış olan 26 adet paçal ayağı numunesinin fiziki analizleri, çimlenme, asit, rutubet, protein, kül, mal-
toz, öz ve kalite analizleri yapılmış, 26 adet paçal ayağından, çeşitli nispetlerde elde edilen 57 adet paçal üzerinde
de aynı işlemler gerçekleştirilmiştir. Bunların teknolojik araştırmaları için numuneler yıkanarak, ayıklandı ve unları
çekilerek un verimleri, farinograf, ektensograf, rutubet, protein, kül, Falling-Number, sedimantasyon denemeleri ile
normal ve Rapitnax metodu ile ekmek pişirme denemeleri yapılmış. etüt buğdaylarında, 375 rutubet, 375 protein, 375
maltoz, 160 maltoz, 160 nişasta, 327 kül, sert buğdaylarda pigment 78, 375 öz ve kalite analizi, 375 adet maltoz tayini
yapılmıştır. Laboratuvarda ihracata yönelik çalışmalar için çeşitli ihraç numuneleri hazırlanarak, hububat teknolojisi
konusunda çeşitli birim ve mercilere teknik görüşler bildirilmiştir. Konya Horozlu Un Fabrikası ve Fırın İşletme Şef-
liklerinin imalatları kontrol edilerek uyarılar yapılmıştır. 1979 yılında Türkiye çapında tahsis buğdaylarından çekilen
80 randımanlı ekmeklik unlar üzerinde bir araştırma yapmak için istenilen 128 adet un numunesinin kül, rutubet ve
randıman tespiti yapılarak ilgili yerlere gönderilmiştir.1152

1981 yılında Hububat Teknolojisi ve Laboratuvar Müdürlüğü Sağlık Bakanlığı tarafından gönderilen bazı ekmek
katkı maddeleriyle ekmek denemelerini yaparak bayatlama etkilerini araştırmıştır.1153 İl Koordinasyon kurullarından
gönderilen un ve ekmek maliyet raporları incelenmiştir. Konya Horozlu Un Fabrikası ve Fırın İşletme Şefliğinin imalat
fişleri kontrol edilerek, ihracat ve ithalat numunelerinde gerekli analizler yapılmıştır.1154

1982 yılında Ankara Bölge Müdürlüğünden bir Ziraat Y.Mühendisi Laboratuvar çalışmaları konusunda eğitilmiş,
bir personel de Ankara Halk Ekmek ve Un Fabrikasına un ustalarını eğitmek üzere gönderilmiştir. Hububat teknolojisi
konusunda çeşitli birim ve mercilere teknik görüşler verilmiş, un ve ekmek fiyatları üzerinde çalışmalar yapılmıştır.
Uluslararası standart analiz metotları takip edilerek gerekli metot araştırmaları yapılmış, Ofis stoklarında bulunan
hububatın Türk Standartları Enstitüsü tarafından hazırlanmış standartlarda hangi sınıflara girdiğinin tespit çalışmaları
yapılmıştır. Ayrıca Bölge Müdürlüklerine laboratuvar kurma çalışmaları kapsamında 5 bölgenin laboratuvar cihazları
alınarak gönderilmiştir.1155

1987 yılında Laboratuvara, kuruluşundan, aletlerinin seçimi, alımı ve ilk elemanlarının yetiştirilmesinde büyük
emeği geçen Ziraat Yüksek Mühendisi eski Ofis Genel Müdür Yardımcılarından merhum Oğuz Ünver’in adının bu
hizmetlerini ebedileştirmek için verilmiştir.1156

Laboratuvar; TMO Yönetim Kurulunun 02.09.2005 tarih, 20/291-20 sayılı kararı doğrultusunda “Ürün Teknolojisi
ve Laboratuvar Şube Müdürlüğü” adını almıştır. Müdürlük, TMO’nun faaliyet konusuna giren, haşhaş kapsülü uyuştu-
rucu maddeler dışındaki ürünlerin ve mamullerinin fiziksel, kimyasal, fizikokimyasal, mikrobiyolojik, mikotoksin ve re-
olojik analizlerini yapmak, sonuçlarını değerlendirmek, amacına uygun bilimsel çalışmalar yapmak, çalışma konuları
ile kurum içi birimlere ve dış kuruluşlara teknik destek, görüş vermek ayrıca faaliyet alanı ile ilgili eğitimler vermek gibi
konularda çalışmalar yapmaktadır.

2005 yılına kadar Genel Müdürlük binasında hizmet vermiş, 2005 yılında Güvercinlik kampüsünde tahsis edilen
aşağıda fotoğrafı görülen binaya taşınmıştır.

1152 TMO, 1979 42. Hesap Dönemi, s.89-91
1153 TMO, 1981 44. Hesap Dönemi..., s.8.
1154 TMO, 1981 44. Hesap Dönemi..., s.81-82
1155 TMO, 1982 45. Hesap Dönemi…, s.83.
1156 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 15, Toplantı Tarihi: 26.03.1987, Karar No: 15/184-6.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 377

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Güvercinlik’te Bulunan Eski Laboratuvar Binası (2005)
Laboratuvar, Avrupa Akreditasyon Birliği’ne (EA) üye olan Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) tarafından
11.02.2009 tarihinde 8 deney metodu TS EN ISO/IEC 17025 standardına göre akredite edilmiştir. 2011 yılında akre-
dite deney sayısı 10’a, 2013 yılında 15’e, 2017 yılında ise 19’a yükselmiştir. Akredite Olunan Deney Metotları; Hek-
tolitre, Rutubet, Kül, Ham protein, Sedimantasyon, Alveograf, Yaş glüten, Düşme sayısı, Hububat, Çeltik ve Pirinç
Fiziksel Analizi, Farinograf, Ekstensograf, Aflatoksin, Yağ tayini, Zedelenmiş nişasta, Gluten index, Kuru gluten, Mo-
difiye sedimantasyon, Yağlı tohumlarda yabancı madde analizi, akreditasyonun sonucu olarak laboratuvarın analiz
sonuçları; tanzim edilmiş bir belge ile ulusal ve uluslararası pazarlarda kabul görmektedir.
Ürün Teknolojisi ve Laboratuvar Şube Müdürlüğü; hububat, baklagiller ve yağlı tohumlar ürün gruplarında Tarım
Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu ve Yetkili Sınıflandırıcıların Lisans Alma, Faaliyet ve Denetimi Hakkında Yönet-
melik kapsamında yetkili sınıflandırıcı lisansı almak veya mevcut lisansını yenilemek için başvuran kurum ve kuru-
luşları denetlemek üzere Gümrük ve Ticaret Bakanlığı tarafından “Referans Yetkili Sınıflandırıcı” olarak 18.05.2011
tarihinde görevlendirilmiştir.
Türkiye’de Referans Yetkili Sınıflandırıcı Lisansı alan ilk ve tek kuruluş olma özelliğine sahip olmasından dolayı
2011 yılından beri Lisanslı depoculuk sisteminin Türkiye’de temellerinin atılması ve yerleşmesinde laboratuvarımızın
büyük hizmetleri olmuştur. Lisanslı depoya ürün alımları, Yetkili Sınıflandırıcı laboratuvarları tarafından yapılan ana-
lizler sonucunda gerçekleşmektedir. 2011 yılında Polatlı Ticaret Borsası Laboratuvarının yetkili sınıflandırıcı lisansı ile
lisanslandırılmasından bu yana 2017 yılı itibarıyla yetkili sınıflandırıcı laboratuvar sayısı 94’e ulaşmış olup bu sayının
artacağı tahmin edilmektedir.
08 Ekim 2005 tarihli, 25960 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren “Yetkili Sınıflandırıcıların Li-
sans Alma, Faaliyet ve Denetimi Hakkında Yönetmelik” gereği her bir yetkili sınıflandırıcı laboratuvarı yılda en az 2
defa Ürün Teknolojisi ve Laboratuvar Şube Müdürlüğü tarafından denetlenmektedir. Denetimlerden biri ülkenin çeşitli
noktalarında bulunan yetkili sınıflandırıcı laboratuvarlarında yapılmaktadır. Bu denetimde laboratuvarların adı geçen
Yönetmeliğe uygunluğu kontrol edilmekte, analiz cihazlarının doğruluğu tespit edilmekte, iş ve işlemlerin güvenilirliği
denetlenmektedir. Yıl içerisinde yapılan ikinci denetimde ise yetkili sınıflandırıcı laboratuvarları yeterlilik testine tabi
tutulmakta olup yapılan analizlerin doğruluğu tespit edilmektedir.
Ofis laboratuvar hizmetlerinin sayı ve kalite olarak genişlemesi üzerine Güvercinlik kampüsünde modern bir la-
boratuvar binasının inşası gündeme gelmiş, Yönetim Kurulu Kararı gereğince 2013’de binanın temeli atılmış, 2015
Ağustos’unda ise Laboratuvar hizmetleri yeni binasında faaliyete başlamıştır.

378 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Güvercinlik Yeni Laboratuvar Binası (2015)
2017 yılında 27 ilde yetkili sınıflandırıcı laboratuvarı bulunmakta olup Polatlı Ticaret Borsası 3, Bandırma Ticaret
Borsası 2, Kırklareli Ticaret Borsası 1, Ankara Ticaret Borsası 2, Çorum Ticaret Borsası 2, Gaziantep Ticaret Borsası
18, Konya Laboratuvar ve Depoculuk A.Ş. 36, Edirne Ticaret Borsası 1, Adana Ticaret Borsası 5, BASTAK Laboratu-
var Hizmetleri Ltd. Şti. 23, Yerköy Ticaret Borsası 1 yetkili sınıflandırıcı laboratuvarına sahiptir.

Yetkili Sınıflandırıcı Laboratuvarlar (Ülke Genelinde Dağılımı)
Laboratuvar bu denetim çalışmalarının yanı sıra lisanslı depolarda çalışacak eksper ile yetkili sınıflandırıcı labo-
ratuvarlarda çalışacak personelin eğitimlerini uzman laboratuvar personeli yoluyla gerçekleştirmektedir. Laboratuva-
rın gerçekleştirdiği barem çalışmaları çerçevesinde ülkede üretilen ekmeklik buğday çeşitlerinin kalite analizleri ya-
pılmaktadır. Elde edilen analiz sonuçlarına göre; ilgili kuruluşlarla yapılan barem toplantısında, hangi çeşitlerin TMO
alım baremlerinde hangi grupta yer alacağına karar verilmektedir.

Güvercinlik Yeni Laboratuvarından Bir Görüntü

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 379

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Ülkede hububat alımlarında kullanılan NIT/NIR cihazlarının kalibrasyonunda standart yöntemlere göre laboratu-
varda yapılan analiz sonuçları kullanılmaktadır. 2011 yılından 2017 yılı sonuna kadar laboratuvarda analizleri yapıl-
mış yaklaşık 1.674 adet numenin sonuçları NIT/NIR cihazlarına yüklenmiştir. NIT/NIR cihazlarının günlük kalibrasyon
kontrolü için kontrol numuneleri de laboratuvarca hazırlanmaktadır. Böylece hububat alımlarında kullanılan NIT/NIR
cihazları birbirleriyle benzer sonuçlar vermekte ve analiz sonuçlarının güvenirliliği akredite laboratuvarı üzerinden
sağlanmaktadır.

Bu amaçla; 2012 yılından itibaren toplam 2.309 adet buğday kontrol numunesi, 2013 yılından itibaren toplam
863 adet mısır kontrol numunesi Ofis işyerlerine gönderilmiştir. Ayrıca Haşhaş ve Alkaloid İşleri Dairesi Başkanlığı
bünyesinde bulunan NIT/NIR cihazlarının kalibrasyonunda kullanılmak üzere 2015 yılından itibaren 160 adet kontrol
numunesi ve çeltik alımı yapan işyerlerindeki cihazların kalibrasyonlarında kullanılmak üzere 2017 yılında toplam 80
adet çeltik kontrol numunesi hazırlanarak işyerlerine gönderilmiştir. Taşra Şube Müdürlüklerine farklı ürünlerde top-
lam 425 adet kontrol numunesi gönderilmiş olup ayrıca yetkili sınıflandırıcı laboratuvarlara 41 adet kontrol numunesi
satışı gerçekleşmiştir.

Laboratuvarda kurum içi olarak; fındık depolarından 4 aylık periyotlarla gelen numunelerde; fiziksel, kimyasal,
aflatoksin, mısır depolarından gelen numunelerde aflatoksin, teftiş numunesi ve ihtiyaç duyulan diğer analizler yapıl-
maktadır. Ayrıca kurum dışına da talep halinde analizler yapılmaktadır.

Laboratuvar Analiz Çalışmalarından Bir Görüntü
Güvercinlik’te bulunan merkez laboratuvarı dışında TMO taşra Şube Müdürlükleri bünyesinde 15 adet laboratu-
var (Diyarbakır, Şanlıurfa, İskenderun, Mersin, Konya, Afyonkarahisar, Kayseri, Yerköy, Polatlı, Erzurum, Samsun,
Edirne, Tekirdağ, Bandırma, İzmir) bulunmaktadır. Bu laboratuvarlarda, TMO tarafından alımı gerçekleştirilen ürünle-
rin stoklandığı depolardan alınan temsili numunelerde satışa esas fiziksel ve kimyasal analizler yapılmaktadır.
Yetkili Sınıflandırıcı laboratuvarlar aracılığı ile Lisanslı depolara alınan ürünlerin ulusal ve uluslararası standartla-
ra uygun olarak alınıp satılabilmesi ve sistemin düzgün işletilmesi adına önemlidir. Laboratuvarın 2018 yılı hedefleri;
• Uluslararası alanda geçerliliği olan bir laboratuvar konumunda olmak,
• Özellikle hububat alanında kalite ile ilgili çalışmaları en üst düzeye çıkartarak benzer kurum ve kuruluşlara,
özel sektöre öncülük yapmak, destek sağlamak,
• Akreditasyon kapsamındaki analiz sayısını artırmak,
• İhtiyaç doğrultusunda yapılan analiz yelpazesini genişletmek,
• Yeterlilik testi organizasyonunda TS EN ISO/IEC 17043 ve TS EN ISO/IEC 17034 standardına göre akredite
olmak,
• Ülkemizde hububat, bakliyat, yağlı tohum analizlerinde ulusal referans laboratuvar statüsüne ulaşmaktır.

380 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Ekmek İsrafını Önleme Kampanyaları

TMO’nun toplumsal sorumluluk görevi bilinciyle çalışmalar yaptığı “ekmek israfını önlemek” konusunda, geç-
mişte ve günümüzde birçok araştırma yapılmış ve kamuoyuyla paylaşılmıştır.

1975 yılında yaptığı, ekmek israfı konusundaki alan çalışmasına ilişkin bilgiler şöyledir: “Toprak Mahsulleri Ofi-
si’nce 1975 yılında, 32 ilimizde, 3512 ailede yapılan anket sonuçlarına göre ailelerin ortalama yıllık ekmek israfından
ileri gelen buğday zayiatı ortalama 4,1 kg’dır. Bunun tekabül ettiği buğday miktarı, 1975 nüfus sayımına göre 164
bin tondur. 1980 nüfus sayımına göre de 184.500 ton buğdayın ekmek olarak karşılığı 199.260 tondur. Yani her yıl
200.000 ton kadar ekmek çöpe atılmak suretiyle zayi olmaktadır. Bunun parasal değeri yaklaşık olarak 10 milyar
TL’dir”.1157 Ekmek israfı konusunda Şubat 2008’de yapılan ayrıntılı, kapsamlı alan çalışmasının sonuçları “Ekmek
Tüketimi ile İlgili Tutum ve Davranışlar ile Ekmek İsrafı ve İsraf Üzerinde Etkili Olan Faktörler Araştırması Sonuç Ra-
poru”, TMO Yayınları, Temmuz 2008 adlı kitapla kamuoyuna açıklanmıştır.

Bu rapora göre: “Fırınlarda ve özüretim gerçekleştiren kurumlarda günde toplam 123 milyon adet (standardize)
ekmek üretilmekte olup, 2,3 milyon adet ekmek, daha üretim tesislerinde tüketiciye ulaşamadan israf edilmektedir.
Lokanta ve oteller, personel ve öğrenci yemekhanelerinde ve son olarak hanelerde israf edilen miktarlarla birlikte top-
lam ekmek israfı günlük 6,1 milyon standart (200 gr) ekmeğe denk gelmekte olup, bu miktarın yaklaşık yarısı hayvan
yemi olarak, geri kalanı da çöpe atılarak israf edilmektedir.”

TMO tarafından 2012 yılında aynı konuda yapılan araştırmaya ait bilgiler ise Ofisçe yayımlanan “Türkiye’de Ek-
mek israfı Araştırması” (TMO Yay., Şubat 2013) adlı kitapta toplandı. Araştırma sonuçlarına göre Türkiye’de günde
25.295, yılda 9,2 milyon ton ekmek üretilmektedir. Bu oran günde 101 milyon, yılda 37 milyar adet ekmeğe denk gel-
mektedir. Buna mukabil günde 95 milyon adet ekmek tüketilirken, 6 milyon adet ekmek israf edilmektedir. Buna göre
ülkemizde yıllık 1,546 milyar TL değerinde 2,1 milyar adet ekmek israf edilmektedir.”

Kampanya Açılış Töreninde Başbakan Recep Tayyip ERDOĞAN’ın Konuşması

1157 Özkan Göksel, “Ekmek İsrafı Hakkında Toprak Mahsulleri Ofisi’nin Görüşleri”, TMO Dergisi, Aralık 1982, s. 39.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 381

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

İsraftan kaynaklanan ekonomik kayıpların önüne geçilmesi amacıyla ekmeğin israfına dikkat çekmek, kamuo-
yunda bilinç oluşturmak ve tam buğday ekmeği tüketiminin yaygınlaştırılması konularında toplumsal farkındalık ve
duyarlılık oluşturulması amacıyla 17 Ocak 2013 tarihinde Başbakan himayesinde Ofis’in kuruluşunun 76. Yılında “Ek-
mek İsrafını Önleme Kampanyası” başlatıldı. Kampanyanın; Bakanlık adına TMO koordinasyonunda, bütün kurum ve
kuruluşlarla işbirliği içerisinde, etkili bir şekilde yürütülerek hedefine ulaşmasını teminen bir Başbakanlık Genelgesi
yayımlandı. Kampanya çalışmaları, Bakanlık ve TMO’nun merkez ve taşra teşkilatları marifetiyle; bakanlıklar, valilik-
ler, belediyeler, üniversiteler, diğer kurum ve kuruluşlar, sivil toplum, özel sektör ve medya kuruluşlarıyla işbirliği ile
toplumun tüm kesimlerine ulaşacak şekilde farklı çalışmalarla etkin bir şekilde ülke genelinde yürütüldü.

Kampanya Kapsamında Çıkarılan Milli Piyango Bileti
Bu kampanyada bir broşür kitap, yemek tarifleri, Kampanya Tanıtım Kitapçığı Kampanya Tanıtım Filmi, İnsan
ve Ekmek Tam Buğday Sempozyumu, Resim Yarışması E-Kitabı, Kompozisyon Yarışması E-Kitabı, Yöresel Tokat
Yemekleri E-Kitabı, En Güzel Hediye E-Kitabı, Hacivat-Karagöz, Pepee, İsrafsız Dünya, Mutlu Bir Dünya, Buğday,
Başak, Emek Ekmek gibi çalışmalar gerçekleştirildi. 2000’li yıllarda yapılan, ekmek israfını önleme kampanyalarına
ilişkin yayınlardan bazıları İngilizce olarak da yayımlandı. Yabancı katılımcıların da yer aldığı sempozyumlar düzen-
lendi.1158
Bir yıl boyunca yürütülen bu çalışmaların toplumdaki etkisini, ekmek israfı miktarındaki ve tüketim alışkanlık-
larındaki değişimi görmek amacıyla 2013 yılı sonunda TMO tarafından yeni bir araştırma yapıldı. Bu araştırmanın
sonuçları dönemin Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker tarafından açıklandı. Eker yaptığı açıklamada,
“Kampanyayla birlikte 2012 yılında 5 milyon 950 bin adet olan günlük ekmek israfını yüzde 18 azalışla 4 milyon 900
bin adede düşürdük. Böylece günlük 1 milyon 50 bin, yıllık 384 milyon ekmek israf edilmekten kurtarıldı, ekmek tüke-
timinden sağlanan 2,5 milyar liraya, çöpe atılmaktan kurtarılan 300 milyon lira eklendiğinde 2 milyar 800 milyon lira
tasarruf sağlanmıştır” dedi.
Kampanyaya destek verenlere teşekkür eden Bakan Eker, şunları kaydetti: “Bir yıl boyunca geniş kapsamlı ola-
rak yürütülen kampanya öncesinde günlük ekmek tüketim miktarı 95 milyonken, geçen sene itibarıyla 86 milyona,
ülkemiz genelinde yıllık ekmek tüketimi 2012 yılında toplamda 35 milyarken, 2013 yılında 31 milyara düştü. Sonuçta
tüketimde yüzde 10’luk azalma meydana geldi. Bu tasarruftur, israf önlenmiştir. İsraf etmeme, hassasiyet, duyarlılık
etkili olmuştur. Tüketimin azalmasının doğal bir sonucu olarak ekmek üretiminde de azalma oluşmuştur. Satmaya-
cakları, satamayacakları ekmeği üretmek yerine, satabilecekleri kadar ekmek üretmek gibi bir tasarrufa gidilmiştir.
Böyle bir zincirleme etki oluşturmuştur. 2012 yılında günlük 101 milyon, yıllık 37 milyar adet olan ekmek üretimi, 2013
yılında günlük 91 milyona, yıllık ise 33 milyar adede geriledi. Üretimde de tüketime benzer yüzde 10’luk azalma tespit
edildi.” dedi.
Kampanya boyunca geniş çaplı yürütülen çalışmalar sonucu ekmek israfının azaldığını ifade eden Eker, sözlerini
şöyle sürdürdü: “2012 yılındaki ekmek israfının cari parasal karşılığı 1,5 milyar Türk lirasının üzerindeyken bu rakam
kampanya çalışmalarıyla 2013 yılında 1,2 milyar liraya düşürülmüştür. Çöpe atılmaktan kurtarılan ekmeğin parasal
karşılığı 300 milyon lira olmuştur. Kampanyanın etkisiyle halkımızın tüketim alışkanlıklarında bunun etkisi hissedil-

1158 Ekmek İsrafı ile ilgili Ofis yayınları için ayrıca Toprak Mahsulleri Ofisi ile İlgili Bazı Çalışmalar başlığı altında yayınlara bakınız.

382 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

miştir. Esas kazandırmak istediğimiz de aslında bu. Sofraya yiyeceğimiz kadar ekmeğin konulması. Bu alışkanlığı
edinmek, bu hesabı yapmak. Vatandaşlarımız ekmeği ihtiyaçları kadar satın alıp kontrollü bir şekilde tüketmiş, bu da
tüketimde tasarruf sağlamış. Yıllık olarak 2012’de halkımız ekmeğe 26 milyar lira harcamışken, 2013’te bu harcama
23,5 milyar liraya düşmüştür. Bundan sağlanan tasarrufun karşılığı 2,5 milyar lira olmuştur..” dedi.

Bakan Eker’in konuşmasının ardından söz alan Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) Türkiye Tem-
silcisi ve Orta Asya Alt Bölge Koordinatörü Mustapha Sınaceur, dünya genelinde karşılaşılan yoğun gıda kaybı ve
israfı konusundaki tartışmaların bir sürpriz olmadığını, Türk halkının bu konudaki ilgisinin son iki yıldır dikkat çekici bir
biçimde dışa yansıdığını söyledi. Sınaceur, şöyle konuştu: “Dünya genelinde her yıl 1,3 milyar ton gıda israf ediliyor
ve bu miktar Sahra altı ülkelerinin üretimine eşit. Her 8 kişiden biri yatağa aç giriyor. İsraf edilen gıdalarla dünya gene-
lindeki 842 milyon aç insanın ihtiyacı rahatlıkla karşılanabilir.” Diğer ülkelerde bu şekildeki kampanyaların sivil toplum
kuruluşları tarafından yürütüldüğünü belirten Sınaceur, Türkiye’deki devlet ve özel sektör düzeyinde güçlendirilmiş
kurumsal kapasiteye FAO olarak yüksek önem verdiklerini bildirdi. Aşırı tüketimin, fazla kilo ve obezite açısından teh-
dit oluşturduğunu kaydeden Sınaceur, bunun önlenmesinin para ve kaynak tasarrufunu önemli ölçüde artıracağına
işaret etti. Sınaceur, kampanyaya verdikleri desteklerden dolayı Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ile Gıda, Tarım ve
Hayvancılık Bakanı Mehdi Eker’e teşekkür etti.

Ofis Genel Müdürü Mesut Köse de Türkiye’de ekmek konusunda ilk araştırmanın 2008, ikincisinin de 2012 yılında
yapıldığını hatırlatarak bu araştırmalarda ekmek tüketiminde tutum ve davranışlar ile ekmek israfı üzerinde etkili olan
faktörlerin incelendiğini kaydetti. Köse, 2013 yılında başlatılan kampanyanın bir yıl boyunca TMO tarafından oluştu-
rulan 100 kişilik koordinatörler grubunun yönetiminde 417 kurum ve kuruluşun katılımıyla yürütüldüğünü vurguladı.
Kampanyanın, medya ölçümlerine göre toplam reklam değerinin 500 milyon lirayı bulan çok sayıda televizyon yayını
ve basın yoluyla Türkiye’nin en ücra köşelerine kadar ulaştırıldığının altını çizen Köse, kampanya çalışmalarında
kullanılmak üzere 2 milyon 750 bin materyalin hazırlatılarak halka dağıtıldığını belirtti. Genel Müdür Köse, “Yılını
tamamlayan kampanyanın sonuçları göstermiştir ki israf konusunda toplumsal duyarlılık oluşarak israfta azalış mey-
dana gelmiş, tüketiciler bayat ekmeklerin değerlendirilmesi konusunda bilgilendirilmiş, tam buğday ve kepekli ekmek
tüketiminde artış ve ekmeğin ihtiyaç duyulduğu kadar alınması sağlanmıştır. Bunun sonucunda ekmek tüketimi de
azalarak millî ekonomimize büyük tasarruflar sağlanmıştır.” dedi. Kampanya süresince ekmeğe atfedilen değeri ve
kutsiyetini her fırsatta dile getirdiklerini kaydeden Köse, halkın kampanyaya katılımının çok içten ve yüksek düzeyde
olduğunu ifade etti.

Türkiye’de Ekmek İsrafı Araştırması Kitapçığının Kapağı

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 383

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Konuşmaların ardından bayat ekmeklerle yapılan yiyeceklerin olduğu stantlar, Kampanya süresince yapılan ya-
rışmalarda dereceye girenlerin yemek stantları, Kampanya süresince yapılan ve yaptırılan tüm materyallerin yer aldı-
ğı stantları gezilerek; tüm katılımcılara bayat ekmekli yiyecekler ikram edilirken bunların hazırlanışını anlatan yemek
tarifleri kitapları dağıtıldı.1159

Ekmek İsrafını Önleme Toplantısı (22.10.2017)
Sonuç olarak; ekmek israfını önlemek yönünde düzenlenen kampanyanın yararlı olup olmadığını belirlemek,
diğer deyişle sürdürülebilir kılmak amacıyla 2013 yılında araştırma yaptırılmış ve sonuçları, Kurumca yayımlanan “Ek-
mek Tüketimiyle İlgili Tutum ve Davranışlar ile Ekmek İsrafı ve İsraf Üzerinde Etkili Olan Faktörler Araştırması”, (TMO
Yay., Ocak 2014) adlı kitapta yer almıştır. “Ekmek israfının ülkemize ekonomik yükü de; 2012 yılında bugünün rakam-
larıyla 1,6 milyar TL’ye tekabül etmekteyken bu rakam kampanya çalışmalarıyla 1,3 milyar TL’ye düşürülmüştür. Yani
başlatılan kampanya ile sadece israf miktarının azaltılmasıyla yılda yaklaşık 300 milyon TL tasarruf sağlanmıştır. Öte
yandan kampanyanın etkisiyle halkımızın tüketim alışkanlıklarında da değişim olmuştur.
Bir yıllık kampanya sonucunda; bu tasarruf milli ekonomimize katkısı günlük 7,8 milyon TL, yıllık ise 2,8 milyar TL
olarak gerçekleşmiştir. Tüketici alışkanlıklarında tersine bir değişim olmadığı sürece her yıl en az bu miktarda tasarruf
sağlanmış olacaktır.
Ayrıca kampanyayla daha bilinçli tüketim konusunda oluşan duyarlılık neticesinde tam buğday ekmeği tüketimi %
93, kepekli ekmek tüketimi % 283 oranında artmıştır.”
2012 ve 2013 yıllarında yapılan ekmek israfını önleme çalışmalarının ardından “Bayat Ekmekli Yemek Tarifleri”,
TMO Yay., Ankara, (tarihsiz) adlı yemek kitabı da yayımlandı ve aynı zamanda bir “halkla ilişkiler” başarısı olarak da
kamuoyuna ulaştırıldı.
Yine Ekmek İsrafını Önleme Kampanyası kapsamında ilkokul çocukları arasında kompozisyon ve resim yarışma-
ları ve sergileri de düzenlendi, şenlikler yapıldı. “Buğdayın Önemi Ekmeğin Öyküsü ve Ekmek İsrafı” adlı bir kitapçık
yayınlandı.1160

Kalite Yönetim Sistemi Çalışmaları

Toplam performansın iyileşmesine yardım eden ve sürdürülebilir kalkınma için temel sağlayan Kalite Yönetim

Sisteminin kurulması çalışmaları ile farklı niteliklere sahip hizmetleri yürüten Merkez ve Taşra birimlerinde uyumu
sağlayarak hizmet kalitesinin artırılması, kalite anlayışının yerleştirilmesi ve uluslararası kalite standartlarına uygun
olarak belgelendirilmeleri amacıyla 11.09.2017 tarihinde Kalite Yönetim Sistemi çalışmaları kapsamında; “Proje Ekibi”
oluşturularak çalışmalar planlanmış, 31 Ekim - 7 Aralık 2017 tarihleri arasında Güvercinlik Eğitim Merkezinde TSE
yetkilileri tarafından eğitimler verilmiş, 06.02.2018 tarihinde personelin faydalanması amacıyla TMO Portal’da “TS

1159 http://www.tmo.gov.tr/Main.aspx?ID=1042 (Alınma tarihi: 28.04.2018)
1160 Toprak Mahsulleri Ofisi, Buğdayın Önemi Ekmeğin Öyküsü ve Ekmek İsrafı, Ankara 2008.

384 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

EN ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi Çalışmaları” başlıklı bölüm açılmış ve tüm teşkilata yazılı olarak duyurulmuştur.
Mart 2018’de TSE yetkilisi tarafından Kurumda “Ön Tetkik” çalışması gerçekleştirilmiştir. Tetkik esnasında görüşülen
hususlar kapsamında gerekli çalışmalar tamamlanmıştır. Yapılan çalışmalar sonucunda 03.04.2018 tarihinde TS EN
ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi belgesi alınmıştır. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanı Dr. Ahmet Eşref FAKIBA-
BA’nın da katıldığı “Geleneksel İftar Yemeği ve Kalite Yönetim Sistemi Belgelendirme Töreni” gerçekleştirilmiştir. Bu
çalışma kapsamında belge alan ilk Genel Müdürlük TMO olmuştur.

TMO Kalite Yönetim Sistemi Belgesi

Merkez Atölye ve Onarım İşleri

Atölye 1942 yılında buğday nakli yapan araçların onarımı için küçük çapta bir tamirhane olarak Ankara Yenima-
halle-Akköprü’de Nakliyat Müdürlüğüne bağlı olarak kuruldu. Sonradan beton ve çelik silolarla birlikte makinalı am-
barların onarım, bakım, yedek parça imali, seyyar cihazların onarım ve imali amacıyla genişletilerek Merkez Atölyesi
Şefliğine dönüştürüldü.

Ofis bünyesinde bulunan Merkez Atölyesi, yıllar içinde tamir, boya-badana, tesviye, torna, freze, oto ve motor
işleri, silo işleri, yazı ve hesap makinesi tamiri, yedek parça imali gibi görevleri yerine getirmiştir.1161

Merkez tamir atölyesinde imal edilen toz emme tesisatı bir program dâhilinde çelik silolara sevk edilerek Richard-
son marka otomatik kantarlara monte ettirildi. 1960 yılında yeni Merkez Atölyesi binasına oto tamirhanesi, boyahane
ve demirhane kısımları eklendi. Atölye karayolu taşımacılığının hem sayı hem de kapasite olarak artması nedeniyle
Ofis işyerlerinde kullanılan baskül kapasitelerinin artırılmasını sağlamaktaydı. Nitekim 1962 yılında Trabzon ve An-
kara Güvercinlik tesislerindeki basküllerin kapasitelerinin 25 tona çıkarılması, İzmir Bölge Müdürlüğünün ihtiyacından
dolayı Maltepe’den sökülen 40 tonluk vasıta baskülü de İzmir Alsancak silosuna monte edilmesi gibi işler Ofis Atölyesi
tarafından yapıldı.1162

1975 yılında Merkez Tamir Atölyesinin reorganizasyonuna dair bir çalışma yapılarak Yönetim Kurulunun
20.06.1975 tarih ve 8467/7 sayılı Kararı ile atölye, Merkez Atölyesi Şefliği adıyla Fen İşleri Müdürlüğünden ayrılarak
Genel Müdürlüğe bağlı müstakil bir birim hâline getirildi. Birimin çalışmasıyla ilgili olarak yönetmelik yayımlandı.1163

Merkez Tamir Atölyesi Ofis’in faaliyetlerinde kullanılan tüm alet ve edevatı tamir etmekteydi. Bu çerçevede tartı
aletleri de tamir edilmekteydi. Analiz işlerinde kullanılan hassas terazi, hektolitre ve hassas tartılarla afyon alımında

1161 TMO, 1950 13. Hesap Devresi…, s.30, 32, 8.
1162 TMO, 1962 24. Hesap Devresi…, s.32.
1163 TMO, 1975 38. Hesap Devresi..., s.89.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 385

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

kullanılan masa terazi ve basküllerinin revizyon, tamir ve ayarları şeflik tarafından tamamlanmıştır. 1979 yılında Vize,
Develi, Karakeçili, Nizip ve Silvan’da 40 tonluk, sadece Kulu’da 60 tonluk basküllerin montajları gerçekleştirilmiştir.1164

Merkez Atölyesi Şefliği 1977 yılından itibaren Atölyeler Şube Müdürlüğüne dönüştürüldü.1165 Atölye, 1978 yılına
kadar 80 adet 30-40 tonluk vasıta baskülleri imal etti. Ofis lojmanlarının ağaç, metal doğrama işlerinin imalatını ve
montajını gerçekleştirdi. Merkez ve taşra teşkilatının vasıtalarının bakım ve revizyonları, mefruşat imali ve onarımı,
genel müdürlük binası, eğitim binası demontal direk pano, kapı ve mefruşat imali, haşhaş kapsülü kırma ve tohum
ayırma makinası imali, Trabzon silosuna yapılan seyyar pnömatiğin imali, Mersin ve Haydarpaşa silolarına yapılan
ihraç galerisi imali, komple elevatör imali, 1.000 tonluk hangar çatı makası ve ilave panoların imalini gerçekleştirdi.
1978 yılından itibaren de 80 adet daha 40 tonluk vasıta baskülü imali, komple elevatör imalinin çoğaltılması ve Ofis
tipi 2 adet elevatör yapılması, dışa bağımlı parça ve bilyaların piyasada mevcut bulunanlardan imali, silo yedekleri-
nin imali gibi hizmetler gerçekleştirildi. Böylece bazı makine, baskül ve elevatör gibi aletlerin yapımı ile kurum döviz
tasarrufu sağladı.1166

Atölyenin çalışmalarına örnek olarak 1982 yılı çalışmaları aşağıda verilmektedir:1167

İmalat İşleri İmalat İşleri
Yapılan İşin Mahiyeti
100 Tonluk Elevatör kovası imali Miktarı Yapılan İşin Mahiyeti Miktarı
200 Tonluk B-Silo kovası imali 1.000 Ad.
Kaldırma mekanizması imali 500 Ad. Yağ salmastrası imali 50 Ad.
Nohut eleği imali 25 Ad.
Hububat otomatik eleği imali 5 Tk. Kaplin göbeği imali 3 Hp. 5 Ad.
41 Ft. Üst yarı boru imali 2 Ad.
34 Ft. Üst yarı boru imali 100 Ad. Baş tahrik kasnağı imali 395 Ad.
Haşhaş makina parçası imali 200 Ad.
Silo yedek parçası imali 840 Ad. Elektrikli eşel imali 1 Ad.
Elevatör kovası imali 800 Ad.
Pnömatik boru donanımı imali 400 Ad. Memur masası imali 1.135 Ad.
Clipper tahrik mekanizması imali 20 Tk.
Elevatör kovası imali 2 Ad. Memur masası eki imali 805 Ad.
Bakliyat eleği imali 2.010 Ad.
Elevatör Kov.Bağl.Civatası imali 40 Tk. Dolap, İş masası, kutu ve süpürgelik imali 44 Pr.
Kaplin ızgara imali 1.000 Ad.
Kaplin kapağı imali 288 Ad. Camlı çerçeve imali 50 Ad.
Kaplin kapağı komple imalı 10 Ad.
Kaplin kapağı 7,5 Hp. İmali 10 Ad. Ahşap çerçeve imali 1 Ad.
60 Tonluk vasıta baskülü imali 10 Ad.
1 Ad. Başlık plakası imali 250 Ad.

34 Ft. Üst yarı helezon imali 206 Ad.

Yön değiştirme kasnağı imali 300 Ad.

27 Ft. Helezon imali 100 Ad.

İrtibat cıvatası imali 200 Ad.

Yakıt filtresi bağlantı parçası imali 100 Ad.

Susturucu imali 200 Ad.

Vestiyer imali 1 Ad.

Çatal merdiven imali 1 Ad.

Yemek masası imali 1 Ad.

76x34 cm Ebadında raf imali (suntadan) 1 Ad.

1164 TMO, 1980 43. Hesap Dönemi…, s.84.
1165 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 49, Toplantı Tarihi: 03.06.1977, Karar No: 283/8.
1166 Toprak Mahsulleri Ofisi, 40. Hizmet Yılı 1938-1978, s.83.
1167 TMO, 1981 44. Hesap Dönemi..., s.101.

386 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

İmalat İşleri İmalat İşleri
Yapılan İşin Mahiyeti
Yer priz kutusu imali Miktarı Yapılan İşin Mahiyeti Miktarı
Baş plakası imali 425 Ad.
Vestiyer imali 200 Ad. Silo asansör fren tertibatı kolu imali 1 Ad.
Alüminyum hububat küreği imali 1 Ad.
Ekmek sandığı imali Çelik fındık dişlisi imali 1 Ad.
Bio mikroskop için sehpa imali 1.800 Ad.
Kapı imali-105x73 30 Ad. Kutu imali 18x28x15 cm 1 Ad.
Sunta (34,5x56) ve askı (56 cm) İmali 1 Ad.
Anahtar dolabı imali 1 Ad. Subap iticisi imali 100 Ad.
Konveyör saç yaması imali 26 Ad.
34 Ft. Mayraht elevatör komple imali 1 Ad. Ambalaj kutusu imali 2 Ad.
Su karıştırma cihazı imali 10 Ad.
Ekmek arabası imali 10 Ad. Tekerlek yatakları bilyasız imali 150 Ad.
Dişli imali 1 Ad.
Beton silo Alt ve Üst götürücü imali 1 Ad. Regülatör kontrol çubuğu imali 307 Ad.
Dolap imali- 210x120x35 9 Ad.
Hurufat dolabı imali Krank burcu imali 350 Ad.
Konveyör helezon askı yatağı imali 138 Ad.
180x300x2 mm. ST 60 çelik boru imali 7 Ad. Volant somunu imali 200 Ad.
260x2000x3 mm. ST 60 çelik boru imali 5 Ad.
Kaplin ızgarası 15 HP’lik imali Jikle kolu yayı imali 230 Ad.
V şeklinde helezon yatak mesnedi imali 25 Ad.
10.1.18 Yağ burcu imali 26 Ad. Yağ doldurma kapak yayı imali 40 Ad.
Tekerlek yatakları (Rulmanlı 1”) imali 28 Ad.
Baskül kartela kolu imali Kelebek somunu imali 360 Ad.
Menteşe imali 5 Ad.
Flanş dip yatağı ve tekerlek yatağı imali 8 Ad. Yakıt tankı bantı komple imali 256 Ad.
Hububat borusu imali 16 Ad.
Fleksbel boru kavası imali 10 Ad. Düz yatak mesnedi komple imali 82 Ad.
Tekerlekli el arabası imali 20 Ad.
Dalgıç motor mili imali 100 Ad. Silindir kafası kapağı imali 12 Ad.
30 Tonluk baskül yedekleri imali 21 Ad.
Motor kaidesi arka kelepçesi imali 50 Ad. Manyetolu telefon dişlisi imali 5 Ad.
Uçları flanşlı ihraç borusu imali 50 Ad.
Fiber dişlisi imali 1 Ad. Ambalaj kutusu imali 42x60x73 1 Ad.
100 g teneke kutu imali 4 Ad.
500 g teneke kutu imali 4 pr. Fiber dişlisi imali 4 Ad.
1.000 g teneke kutu imali 100 Ad.
Kalıplık kereste imali 101 Ad. Kartela kolu baklası imali 10 Ad.
Telefon santral dişlisi imali 2 Ad.
500 Ad. Miag silo hububat borusu imali 50 Ad.
1.000 Ad.
750 Ad. Miag beton silo boru kelepçesi imali 30 Ad.
34 Ad.
3 Ad. Miag beton silo boru kelepçesi imali 20 Ad.

Miag beton silo dirsek kelepçesi imali 30 Ad.

Miag beton silo dirsek kelepçesi imali dış- 20 Ad.
çapı

Miag beton silo hububat borusu imali 25 Ad.

Helezon irtibat manşonu imali 1-1/2x9-1/2 45 Ad.

Sivil Savunma levhalarına camlı çerçeve 10 Ad.
imalı

Fiberden dişli imali 2 Ad.

Baskı makinasına ait dişli imali 5 Ad.

1 kg’lık teneke kutu imali 500 Ad.

Baskı makinası yedek parça imali 6 Ad.

Cıvata imali 40 Ad.

Ambalaj kutusu imali 2 Ad.

Radyatör imali 3 Ad.

Mısır ve bakliyat eleği imali 9 Ad.

Bakliyat eleği imali 10 Ad.

Kesme makinası çıtası imali 250 Ad.

Bulaşık yıkama kasası imali 10 Ad.

Tablo 120 : 1982 Yılında Merkez Atölye Müdürlüğünün Gerçekleştirdiği İmalatlar

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 387

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1982 yılı sonu itibarıyla yapılan işlerin oranları %

1982 yılında ikmal edilememiş bulunan 1597 saç elek imalinin 8
1982 yılında ikmal edilememiş 40 tonluk 5 adet vasıta baskülünün imalinin 75
1982 yılında ikmal edilememiş 25.AF.159 F! Afyon Alkaloidleri Fab. Otosu 75
1982 Diyarbakır Bölgeye ait 33.EK.134 P Otosu 98
1982 Erzurum Bölgeye ait 25.AN.486 P Otosu 70
1982 Alım Muh. Md. 84 adet prometre imali 40
1982 M.M.Şb.Md. ait 54 kalem malzeme tamirleri 90
1982 Mersin Şb.ye ait 40’lı lojman doğramaları 80
1982 Ankara Bölge Şb. Md. binalarının ahşap işleri 65
1982 M.M.Şb.Md. 34 Fit. Alt yarı helezon imalinin (200 Ad) 30
1982 M.M.Şb.Md. 41 Fit. Alt yarı 150 Ad. Helezonun 30
1982 M.M.Şb.Md. 41 Fit. Alt yarı boru imalinin (150 Ad) 45
1982 M.M.Şb.Md. 41 Fit. Üst yarı helezon imalinin (150 Ad) 90
1982 Ekmek Fabrikası Müdürlüğü 25 Tk. Kasa imali 70
1982 M. Şb. Md. 74 kalem malzemenin tamiri 98
1982 M. Şb. Md. 34 Fit. Mutavassıt makara imali (530 Ad) 50
1982 M. Şb. Md. 150 Ad. Subap kapağı imali 50
1982 Adapazarı Ajans Md. ait konveyörlü mekanik Tes. İmali 60
1982 Mersin Şb. Md. ait konveyör imalinin 25
1982 Hb. Tek. Lab. Md. 9 Ad. Mısır ve bakliyat eleği imali 80
1982 Eğitim Md. 10 Tk. Bakliyat eleği imali 80
1982 Ankara Bölge Md. ait 22 Ad. Baskül baş tamiri 95
1982 İç Hiz. Md. 2 Ad. Çift kanatlı kapı ve parmaklık imali 75
1982 Gn. Md. giriş holü tadilatı 20

Tablo 121 : 1982 Yılında Merkez Atölye Müdürlüğü

Bu tabloya bakıldığında Merkez Atölyesinin Ofis faaliyetleri için çok önemli ve oldukça geniş yelpazede imalat,
tamirat ve bakım işlerini gerçekleştirdiği görülmektedir.

Sadece merkezde değil, bölgelerde de atölye şeflikleri bulunmaktaydı. Örneğin, Mersin, İskenderun, Ankara,
İstanbul bölge müdürlüklerinde gezici ekiplerle işyerleri gezilmekteydi. Bu ekiplerde tekniker, teknisyen ve depo tek-
nisyenleri görev yaparlardı. Bu ekipler tesislerin tamiri ve bakımını yapmaktaydı.

İskenderun’daki atölye oldukça geniş ve yüksek kapasitede hem üretim hem de bakım yapmaktaydı. Elevatörle-
rin imali, bakımı ve diğer mekanik aletler burada yapılmaktaydı. Nitelikli tekniker ve işçilerin emekli olmaları nedeniyle
yerleri doldurulamadığından boşluk oluşmuş, işler aksamış ve bu yüzden de kapatılmıştır.

Bu kadar geniş bir fonksiyon icra eden Merkez Atölyesi 1980’li yıllarda piyasada tamir imkânlarının genişlemesi
ve bilhassa silolar ile ilgili hususlarda piyasadan hizmet alınabilmesi mümkün hâle geldiğinden ve piyasadan daha
ekonomik şekilde ihtiyaçların giderilebilmesinden dolayı 2007 yılında kapatıldı.

388 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Genel Müdürlük Hizmet Binası İnşası

Toprak Mahsulleri Ofisi İlk Hizmet Binası
Ofis ilk kurulduğunda Yargıtay binası olarak da kullanılan altta fotoğrafı bulunan binaya yerleşti. Ancak bu bina
Ofis’e geçici olarak tahsis edilmişti. 1960’lı yıllarda Ankara-Ulus’ta bulunan binaya taşındı. Faaliyetlerinin artmasıyla
kendine ait bir bina yapımı için girişimler başlatıldı.
Devlet kurumları arasında ve tarım ticaretinde önemli ve vazgeçilmez bir yer edinen Ofis’in daimi bir binaya
sahip olması için 1957 yılında Ankara’da Millî Müdafaa Caddesi üzerinde Çankaya Kaymakamlığına bitişik bir cami
yaptırma derneği namına kayıtlı 2940 ada 24’üncü parseldeki 10.960 metrekare arsanın 4.710 metrekarelik kısmının,
1.289.235, 33 lira bedel karşılığında Belediye İmar Müdürlüğünce ifrazı yapılarak ilgili derneğin rızası ile satın alın-
dı.1168
Arsa alındıktan sonra bina inşası işlerine geçildi. Bu çerçevede Ofis hizmet binası projesi yarışmaya açıldı. Ya-
rışma için “Mimarlık ve Şehircilik Müsabakalarına Ait Yönetmelik Esasları” üzerinden Mimarlar ve İnşaat Mühendisleri
Odaları üyeleri arasında yarışma düzenlendi. Derece ve mansiyon alan projelerin sahiplerine toplamda 41 bin lira
verildi. Yarışmaya katılanlardan birinciye 12 bin, ikinciye 8 bin, üçüncüye 6 bin lira verildi. Ayrıca mansiyon ödülleri de
dağıtıldı. Jüri üyeleri 10 kişiden oluşmaktaydı. Proje jürisinde Prof. Kemali Söylemezoğlu, o hastalanınca yerine ye-
dek üye Yüksek Mimar Fethi Tolgan ile Yüksek Mimar Vedat Dalokay davet edildiler. Jüri; Genel Müdür Suat Bolayır,
Genel Müdür Yardımcısı Haydar Okaner, Genel Müdür Yardımcısı Samim Karkın, Y.Mimar Talat Özışık (Ankara İmar
Müdürlüğünden), Yüksek Mimar Vedat Dalokay, Yüksek Mimar Gündüz Özdeş (Mimarlar Odası’ndan), Yüksek Mü-
hendis Muhittin Toköz (Mühendisler Odasından), Yüksek Mimar Nazım Arman (Tetkik Kurulundan), Yüksek Mühendis
Zeki Uysal (Ofis Fen İşleri Müdürü), Raportör Y. Mühendis Zahit Mutlusoy’dan (Nafia Vekâletinden) oluşmaktaydı.1169

1168 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 21, Toplantı Tarihi: 24.05.1957, Karar No: 648/19.
1169 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 61, Toplantı Tarihi: 21.02.1958, Karar No: 1791/9.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 389

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Genel Müdür Suat Bolayır

Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü tarafından sınırlı yarışmaya çıkarılan Ankara Müdafaa Caddesindeki
arsa üzerinde yeni Genel Müdürlük Binasının projeleri, birincilik ödülü kazanan Özsan-Bektaş-Vural Mimarlık Bürosu
tarafından hazırlandı.1170

08.10.1964 günü yapı, Dörtler Ticaret İnşaat Limited Şirketine ihale edildi. 31 Mayıs 1967’de kullanılmaya baş-
landı. Müdafaa Caddesi ile Kumrular Sokağı köşesindeki arsaya bir köşebaşı çözümü getirmek ve fonksiyona uygun
bir biçim alışı sağlamak projelendirmede esas endişe olmuştu. Genel Müdür ve Genel Müdür yardımcıları bir blokta
toplanırken (E bloku), 400 m2’lik müdürlükler bir blokta (A bloku), 250 m2’lik müdürlükler bir blokta (C bloku) toplanmış-
lardı. Bütün servis B blokunda toplanmıştı. Bloklar, gene fonksiyon gerekçesiyle çeşitli yükseklikler almışlardı. Arsada
mevcut 10 m derinliğindeki çukur bir iç avlu olarak değerlendirilmiş ve yapı, çevre yollara insan ölçüleriyle hitap ede-
cek şekilde ölçülendirilnişti. Yapı tekniği yönünden yurdumuzda ilk defa olarak prefabrike cephe elemanı bu yapıda
denenmiştir. Bunu sağlayabilmek için mimarlar, elemanların 1/1 denemelerini masrafa bizzat katılarak yaptırmışlardır.
Sonuç, yapı hızını en iyi yolda etkilemiştir. On bir safhada yapılabilecek bir cephe işlemini iki safhaya indirmiştir. Yine
ilk kez büro katları için bu yapıda denenen 60x60 cm’lik kasetler çelik kalıplarla elde edilirken bu sistemin, aynı açıklığı
geçmek için gereken bütün diğer sistemlerden daha ucuz olduğunu ortaya koymuştur. Kalıptan çıkan yüzeye yalnızca
püskürtme boya atılmış, böylece sıva ve diğer finisaj işlemlerinden kurtulunmuş ayrıca kasetler içine armatürsüz çıp-
lak konan ampullerle büyük bir ışıklandırma işlemi en ucuz ve en basil şekilde halledilmiştir. Bu akustik bakımından
da çok iyi bir çözüm olmuştur; öyleki daktilo gürültüsü aynı hacım içindeki kimseleri bile rahatsız etmemektedir.

Salon çalışma sistemlerine göre çözümlenen binanın, müdür ve muavinlerle toplantı salonları için gerekli böl-
meleri prefabrike ahşap elemanlar olarak, hem de gerçekten demotabl biçimde çözümlenmişlerdir. Bütün mobilya,
kontrollüğü yapan mimarlar tarafından, binanın 120x120 cm modülasyonuna uygun olarak çizilmiş ve TMO’nun kendi
atölye imkânlarına göre düşünülen çözümler fevkalâde ucuzluk sağlamıştı. Bu bina ayrıca mimarların, şehircilik çözü-
münden kâğıt sepetine dek her şeye ellerinin değdiği bina olmuştu. Ancak inşa halinde olan ve projeleri Bektaş-Vural
Mimarlık Bürosu tarafından hazırlanmış olan Eğitim Binasının kontrollüğü, “mimarlık ücretlerinden tasarruf sağlanma-
sı” gerekçesi ile mimarlara yaptırılmamıştı. Maliyetin yüzde biri oranında tutulan sanatkâr işleri, binanın çeşitli yerlerini
süslemişlerdi.

Bu proje yarışması tarihinde gerçekleşti. Yarışmayı Özsan-Bektaş-Vural Mimarlık Bürosu kazandı. Bina 10.300
m2 olarak tasarlandı.1171

Bu arada Maliyenin tahsisat sağlamaması sebebiyle 05.07.1958 tarihinde proje sahipleri ile Ofis arasında düzen-
lenmiş sözleşme, 10’uncu maddesindeki “Arsanın veya ihtiyaç programının tamamen değişmesi, tahsisat temin edi-
lememesi veya binanın yapılmasından sarfınazar edilmesi halinde işbu mukavele Ofis’in isteği üzerine tasfiye edilir.”
hükmü çerçevesinde 1963 yılında iptal edilmiş oldu. Eski sözleşmenin tasfiyesi Ofis personelinden oluşturulacak bir
komisyon tarafından yerine getirilecekti.

1170 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 61, Toplantı Tarihi: 21.02.1958, Karar No: 1791/9.
1171 Binanın statiği Ali Terzibaşoğlu Mühendislik Bürosu, tesisat, Engin Kenber Mühendislik Bürosu, Elektrik, Bekir Garibaağaoğlu-Yılmas
Serter firmasına, mesleki kontroller ise yine Vural-Bektaş Mimarlık Bürosu, Ali Terzibaşoğlu Mühendislik Bürosuna, tesisat Celal Okutan Mühen-
dislik Bürosu, Elektrik ise Bekir Garibağaoğlu-Yılmaz Serter tarafından gerçekleştirildi.

390 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

1963 yılında binanın daha ucuza mal edilebilmesi için çalışma yürütülmekteydi. Bu amaçla yeni bir proje yapıl-
ması gündeme geldi. Bu projeyi kısa bir zamanda gerçekleştirebilmek amacıyla 01.08.1963 tarihli Müdürler Kurulu
toplantısında:

Eski proje sözleşmesinin tasfiyesi, yeni proje sahibinin “eskiz uzulü ile teklif alma yolu” ile seçilmesi, gerekli do-
küman, program, şartname ve sözleşmelerin hazırlanması, gelecek teklifleri seçecek jürinin teşkili, teklif istenecek üç
büro isminin tespiti hususlarında Genel Müdürlüğün yetkili kılınması kararlaştırıldı.1172

Yeni proje için, projenin Ofis teknik elemanlarına yaptırılması, fiyat teklifi istenerek seçilecek büroya yaptırılması,
mevcut yönetmeliğe göre genel yarışma açılması, mevcut yönetmeliğe göre eskiz usulü ile teklif isteme yolu gibi ter-
cihler arasında bir kıyaslama yapıldı. Yapılan görüşmeler sonucunda yarışmanın teklif isteme yolu ile 5 büro arasında
açılması, jüriye dışarıdan iki eleman alınması, diğer elemanların da Ofis’ten seçilerek jürinin tamamlanmasının uygun
olduğu kanaatine varıldı. Çünkü avan projelerini sunacak olan 5 bürodan her birine 2.500 lira, dışarıdan gelecek her
bir jüri üyesine de 2.500 lira verilmesi ile toplam masraf 15 bin liraya düşürülebilecekti. Bu yol ile hem fazla masraf
etmeden ehliyetli bir projeyi seçmek mümkün olabilecekti. Yeni projenin eskiz usulü ile teklif alma şeklinde seçilmesi,
gerekli doküman, program, şartname ve sözleşmelerinin hazırlanması, bunun için gerekli jürinin ve teklif istenecek 5
büro isminin tespiti hususlarının uygulanmasına geçildi.

İnşaatla ilgili faaliyetler sürdürülürken Ofis’in 1963 yılında ikamet ettiği yukarıda fotoğrafı görülen ve Millî Emlak
Genel Müdürlüğüne ait olan bina, Başbakanlığın emirleri gereği Devlet Planlama Dairesine devredildi. Ofis ise önce
Konur Sokak’taki Korur Apartmanı’nı kiralayarak burada hizmetlerini sürdürmek için girişimlerde bulundu. Hatta kira-
lanması için Yönetim Kurulu Kararı dahi alındı.1173 Ancak bu binanın Ofis’in ihtiyaçlarını karşılayamayacağı ve kiralan-
ması hâlinde de yüksek bir tefrişat masrafı gerektireceği gerekçesiyle taşınma gerçekleşmedi.1174 Daha sonra Ulus’ta
heykel yanında bulunan Emekli Sandığına ait İşhanı A Blok’unda bulunan 2 ve 10. katlar 3 yıllığına kiralanarak buraya
yerleşildi.1175 1965 yılında aynı binanın 3-10 büro katları ile 11’inci lokanta katı kira sözleşmesi yenilendi.1176

Hizmet binasının inşaatı için 06.07.1964 tarih ve 917 sayılı emir gereğince yeni bir şartname hazırlandı. Bu şart-
namede önceden İdare Meclisinin onayından geçmiş olan sözleşme ve şartnamelerden yararlanılarak, binanın teknik
ve mali önemi ile inşaatın kesintisiz bir şeklide bitirilmesine yarayacak gerekli idari ve teknik hususlar göz önünde bu-
lundurulacak gerekli düzeltme ve değişiklikler yapıldı. Buna göre ihalenin 7.467.077,18 TL üzerinden yapılması, Ofis
tarafından bir kısım kerestenin sağlanması, marley ve benzeri döşemenin halen çok pahalı olduğu, bunların iki sene
sonra bollaşıp ucuzlayacağı için sonradan alınması, asansör ve telefonların temininde en iyi nitelikte cihazları seçe-
bilmek ve önemli bir meblağ tutan müteahhit kârı ödememek amacıyla sonradan istenilen firmadan satın alınması,
elektrik kesildiğinde hâlen Ofis elinde bulunan elektrojenlerden yararlanılması ile bina mefruşatının da Ofis eliyle ya-
pılması kararlaştırıldı. Böylece bina maliyeti de olabildiğince düşük tutulmuş olacaktı. İhale dışı tutulan bu kalemlerin
tahmini tutarı ise 1,48 milyon TL olarak belirlendi.1177 Ardından ihale aşamasına geçildi. 08.10.1964 tarihinde yapılan
inşaat ihalesini Dörtler Ticaret İnşaat Limited Şirketi kazandı. 1966 yılında Genel Müdürlük binasının dekorasyon ve
teftiş işleri projelerinin hazırlanması ile imalat kontrollüğünün 58.850,65 TL üzerinden Mimarlar Oral Vural ve Cengiz
Bektaş’a verilmesi kararlaştırıldı.1178

Projenin esasını Müdafaa Caddesi ile Kumrular Sokağı köşesinde bulunan arsaya bir köşebaşı çözümü getirmek
ve fonksiyona uygun bir biçim alışı sağlamak oluşturdu. Bu çerçevede Genel Müdür ve Genel Müdür Yardımcıları E
Blok’ta müstakil olarak toplanırken, 400 m2’lik müdürlükler bir blokta (A Blok’ta), 250 m2’lik müdürlükler bir blokta (C
Blok’ta) toplanırken bütün servis B blokunda toplandı. Bloklar üstlendikleri fonksiyonlar çerçevesinde çeşitli yükseklik-
lerde yapıldı. Arsada mevcut 10 metre derinliğindeki çukur bir iç avlu olarak değerlendirildi ve yapı, çevre yolları insan
ölçülerine hitap edecek şekilde ölçülendirildi. Bu şekilde bir yarışma ile hazırlanan Genel Müdürlük binası projesinde
çok katlı büro blokları modül prensibi üzerinden projelendirildi ve salon sistemi ile koridor zayiatı önlenerek faydalanı-
lacak saha en üst düzeye çıkarıldı.1179

1172 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 144, Toplantı Tarihi: 01.08.1963, Karar No: 2698/17.
1173 Toprak Mahsulleri Ofisi, Müdürler Kurulu Kararları, Toplantı No: 125, Toplantı Tarihi: 03.05.1963, Karar No: 2376/1.
1174 Toprak Mahsulleri Ofisi, Müdürler Kurulu Kararları, Toplantı No: 123, Toplantı Tarihi: 25.04.1963, Karar No: 2279/14.
1175 Toprak Mahsulleri Ofisi, Müdürler Kurulu Kararları, Toplantı No: 158, Toplantı Tarihi: 03.10.1963, Karar No: 2842/16.
1176 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 50, Toplantı Tarihi: 30.09.1965, Karar No: 611/6.
1177 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 223, Toplantı Tarihi: 06.08.1964, Karar No: 3788/13.
1178 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 78, Toplantı Tarihi: 21.04.1966, Karar No: 1068/8.
1179 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 72, Toplantı Tarihi: 17.02.1966, Karar No: 944/6.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 391

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Bina prefabrike cephe elemanı yapı olarak Türkiye’deki ilk bina olma özelliğini taşımaktadır. Mimarlar, bunu sağ-
layabilmek için inşaat elemanlarının birebir denemelerini masrafa bizzat katılarak yaptırmışlardır. Böylece bu şekil
yapı hızını en iyi yolda etkilemiştir. On bir safhada yapılabilecek bir cephe işlemini iki safhaya indirmiştir. Dış cephe
gibi iç cephede yer alan büro katlarında bu yapıda 60x60 cm’lik kasetler çelik kalıplarla elde edilirken bu sistemin aynı
açıklığı geçmek için gereken diğer bütün sistemlerden ucuz olduğunu ortaya koydu. Kalıptan çıkan yüzeye yalnızca
püskürtme boya atılmış, böylece sıva ve diğer finisaf işlemlerinden kurtulunmuş, ayrıca kasetler içine armatürsüz çıp-
lak konan ampullerle büyük bir ışıklandırma işlemi en ucuz ve en basit şekilde hâlledilmiştir. Bu akustik bakımından
da çok iyi bir çözüm olmuştur. Öyle ki daktilo gürültüsü aynı hacim içindeki kimseleri bile rahatsız etmemektedir.

Salon çalışma sistemlerine göre çözümlenen binanın, müdür ve muavinlerle toplantı salonları için gerekli bölme-
leri prefabrike ahşap elemanlar olarak, hem de gerçekten demotabl biçimde çözümlendi. Mobilya stilizyonu mimarlar
tarafından, binanın 120x120 cm modülasyonuna uygun olarak çizildi ve TMO’nun kendi atölye imkânlarına göre dü-
şünülen çözümler fevkalade ucuzluk sağladı. Bu bina ayrıca mimarların, şehircilik çözümünden kâğıt sepetine dek
her şeye ellerinin değdiği bir bina oldu. Ancak inşa hâlinde olan ve projeleri Bektaş-Vural Mimarlık Bürosu tarafından
hazırlanmış olan eğitim binasının kontrollüğü, “mimarlık ücretlerinden ekonomi sağlanması” gerekçesi ile mimarlara
yaptırılmadı. Maliyetin yüzde biri oranında tutulan sanatkâr işleri binanın çeşitli yerlerini süsledi.1180

1965 yılında inşaat sözleşmesinde belirlenen süre ve işe göre normal olarak ilerledi. Bu devrede 3.532.523
TL’lik inşaat ve tesisat işi yapıldı. 1966 yılında hâlen inşaat hâlindeki binanın dekorasyon ve mefruşatı için yaklaşık
1,5 milyon TL’nin demirbaş ve mefruşat giderleri faslından sarf edilmesi, Ulus’ta halen oturulan binanın ruf ve mutfak
kısmının gerekli bazı mefruşatı, yeni Genel Müdürlüğün memur masaları, memur sandalyelerinin madeni taşıyıcı
kısımları ile toplantı salonu masalarının Genel Müdürlükçe beğenilen tiplerine göre Ofis Atölyesinde imal ettirilmesi,
atölye imkanları dışında kalan koltuk, sandalye, pano, jaluzi, heykel gibi diğer malzemelerin piyasadan veya Devlet
Malzeme Ofis’inden alınması, genel dekorasyon ve tefriş işleri projelerinin hazırlanması ve imalat kontrollüğünün ise
mimar Oral Vural ve Cengiz Bektaş’a yaptırılmasına karar verildi. 31 Mayıs 1967 tarihinde binanın inşası bitirildi ve
haziran ayında geçici kabulü yapıldı.1181 Ardından Genel Müdürlük Ulus’tan Kızılay’daki kendi yeni binasına taşındı.
Ofis, tesis ve araçlarının yedek parça ve onarım işlerinin Merkez Atölyesinde yaptırılmasını sağlamak amacı ile si-
pariş emirlerinin tanzimi hususunda gerekli talimat verilmiş, ayrıca yeni Genel Müdürlük binası dış cephe traverten
kaplaması takviye işi 1972’de yapıldı.1182

Telsiz, Teleks ve Ofis Radyo Faaliyetleri

İlgili bölümde de anlatıldığı üzere TMO 1950’li yıllarda büyük bir depolama hamlesi başlattı. 1956 yılında Ofis adı-
na çeşitli yerlere kurulan çelik siloların müteahhidi Raymond firmasından hibe yolu ile alınan alıcı ve verici cihazlarla
aynı yıl Ofis’te taşra teşkilatı ile haberleşmek üzere telsiz sistemi kuruldu. 13222 Sayılı Telsiz Kanunu ve 14.12.1956
tarih ve 1/4837 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı çerçevesinde Ofis merkez ve taşra işyerleri arasında telsiz haberleş-
mesine geçildi. Bu tarihten sonra uzun bir süre telsizi bulunan işyerlerindeki haberleşmenin büyük çoğunluğu telsizle
yapılır hale geldi. Böylece Ofis bu anlamda önder kurumlardan biri oldu. Ankara merkez telsiz istasyonu Ofis’in hizmet
binasının 8’inci katında hizmet vermekteydi. Bu vericiler ve alıcılar sayesinde ülke sathında hizmet gören Ofis iş yer-
leri arasında etkili bir haberleşme gerçekleştirebilmekte, acil olabilecek birçok talimat ve emir taşra birimlerine hızlı bir
şekilde iletilebilmekteydi. 1978 yılında TMO’nun elinde 27 verici, 35 alıcı cihazı ile bir baş istasyon (Genel Müdürlük, 8
Bölge Şefliği, İstanbul, İzmir, Afyon, Konya, İskenderun, Samsun, Diyarbakır, Erzurum) 4 şube şefliği (Trabzon, Mer-
sin, Haydarpaşa, Tekirdağ) ve Bolvadin Kontrol Amirliği olmak üzere 14 işyerinde telsiz bulunmaktaydı. Bunların yanı
sıra haşhaş ekimini kontrol gayesi ile Birleşmiş Milletlerden alınan 75 seyyar telsiz cihazı Haşhaş İkame Bölgesi’nde
faaliyet gösteren cipler üzerinde çalışmaktaydı.1183

13222 Sayılı Kanun 2813 Sayılı Telsiz Kanunu ile değiştirildi. Telsiz sistemi 18183 no’lu Telsiz Yönetmeliği
esasları ile 03.04.1984 tarihinde alınan yeni ruhsatname çerçevesinde kullanılmaya devam edildi. Bu dönemde Ofis
elinde 9 adet tescilli frekanslı, 8 adet HT-I model, 2 adet BC610 model, 14 adet 32 Ra model vericiler ile 15 adet
SX100 model, 19 adet SX 71 model alıcı cihazlarla Genel Müdürlükte bulunan baş istasyon ile birlikte İstanbul, İzmir,
Afyon, Ankara, Konya, İskenderun, Samsun, Diyarbakır, Erzurum Bölge ve Trabzon, Mersin, Haydarpaşa, Tekirdağ

1180 O. Vedat Özsan, “Ankara’da Toprak Mahsulleri Ofisi Genel Müdürlüğü Binası”, Mimarlık Dergisi, Yıl 1968, Sayı 11, ss.37-42.
1181 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 299, Toplantı Tarihi: 02.07.1969, Karar No: 3851/11.
1182 Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 506, Toplantı Tarihi: 23.09.1972, Karar No: 6492/2.
1183 Toprak Mahsulleri Ofisi, 40. Hizmet Yılı 1938-1978, s.35.

392 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

şube müdürlükleri ile Bolvadin’de bulunan Afyon Alkaloidleri Fabrikası’nda olmak üzere toplam 15 işyerinde telsiz
haberleşmesi yapılmaktaydı.1184

Bunların dışında İzmir, İstanbul, İskenderun ve Samsun Bölge Müdürlükleri ile Mersin, Haydarpaşa, Tekirdağ ve
Trabzon Şube Müdürlüklerindeki silo tesisi veya limanlarda yapılan tahmil-tahliye işlerinde sağlıklı ve hızlı haberleş-
meyi sağlamak üzere el telsizleri de kullanıldı.

TMO’nun Telsiz Şebekesi1185
TMO’nun bu şekilde edindiği ve kurarak bir taraftan haberleşmede kullandığı telsiz sistemi, Türkiye’deki radyo ya-
yıncılığının kurulması ve gelişmesinde de önemli rol oynadı. 1950’li yıllarda Türkiye’de henüz emekleme döneminde
olan radyo eğitim ve millî bütünlüğün sağlanmasında önemli bir araç olarak görüldüğü gibi aynı zamanda toplumsal
bir ihtiyacın karşılanması yönünden de önemliydi.
Van ve İzmir Radyosu’nun temelinin de Ofis tarafından atıldığı ve bu çerçevede Türkiye radyo tarihine de büyük
katkı yaptığı anlaşılmaktadır. 1950’li yıllarda Van Radyosu adı altında çalışacak istasyon için gereken malzeme ve
cihazlar, Ofis tarafından temin edildiği gibi tesisi ve işletmeye açılması da yine Ofis tarafından gerçekleştirildi. Van ve
İzmir’de Toprak Mahsulleri Ofisinin elinde 300 watt’lık kısa dalga verici istasyonu bulunmaktaydı. Her ikisinden de il
radyosunun programı yayınlanmaktaydı. Diyarbakır ve İskenderun’da da TMO’nun çalıştırdığı 300 wattlık kısa dalga
vericilerinden günün muayyen saatlerinde radyo yayını yapılmaktaydı. O dönemde ülkede mevcut radyo alıcılarının
sayısı 1.426.500’dü.1186

TMO Genel Müdürlüğü Binasında Telsiz Odası

1184 Haberleşme Müdürlüğü, “Telsizin Tarihçesi ve Telsiz Şebekemiz”, TMO Dergisi, Yıl 14, Sayı 42, Haziran 1984, ss.6-7, s.7.
1185 Haberleşme Müdürlüğü, “Telsizin Tarihçesi ve Telsiz Şebekemiz”, TMO Dergisi, Yıl 14, Sayı 42, Haziran 1984, ss.6-7, s.6.
1186 http://www.emo.org.tr/ekler/58e130476290221_ek.pdf?(Alınma Tarihi: 09.04.2018).

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 393

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Bu kurulum gerçekleştirildikten hemen sonra geçici bir senet çerçevesinde Basın Yayın ve Turizm Genel Müdür-
lüğüne devredildi. İskenderun ve Diyarbakır ve İskenderun Bölge Telsiz istasyonlarının işletme saatleri dışında anılan
Genel Müdürlük tarafından tespit edilecek saatlerde yayın yapması sağlandı. İzmir Radyosu’na komple bir HT-4-1 tipi
telsiz istasyonunun montajı, bakımı ve teslimi de yine Ofis tarafından sağlandı.1187

Basın Yayın ve Turizm Genel Müdürlüğü ile TMO’da bu işle ilgili personelden bir heyet kurularak, giderleri adı
geçen Genel Müdürlük’ten alınmak kaydıyla Van, Diyarbakır, İskenderun radyo istasyonları için lüzumlu 10 adet tape
recorder ile 200 adet 1800 veya 600 feetlik tape piyasa veya şahıslardan alındı ve radyo yayım güçlendirildi.

Ankara, İzmir, İskenderun, Erzurum, Diyarbakır gibi işyerlerinde çiftçilere yönelik yayın yapan ve Ofis’i tanıtan
bir radyo istasyonu da kuruldu ve bu istasyon 1960 yılına kadar faaliyetini sürdürdü ve 27 Mayıs darbesinden sonra
Toprak Mahsulleri Ofisinin elindeki 1 KW güçlü verici 15 Aralık 1960 tarihinde Erzurum İl Radyosunun hizmetine so-
kuldu.1188 Daha sonra 1961 Anayasası’nın ilgili hükmü gereğince TRT’ye devredildi.

Ofis Genel Müdürlüğü’nde Telsiz odası
Basın Yayın Umum Müdürlüğü ile TMO arasında gerçekleştirilen 16.12.1960 tarihli protokol ile 31.12.1960 tarih
ve 5/694 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İskenderun ve Diyarbakır telsiz istasyonlarındaki vericiler, Ofis çalışma-
ları dışındaki zamanlarda, doğudaki muzır neşriyatı önlemek amacıyla, Basın Yayın Genel Müdürlüğü ve Turizm
Bakanlığı sorumluluğunda ve yine aynı bakanlık ilgili dairesi tarafından hazırlanacak bantlar TMO telsiz personeli
tarafından yayınlandı. Bu durum ve çalışma TRT’nin kurulup çalışmaya başlamasına kadar bu şekilde devam etti.
TRT’ye devrinden sonra bu iki istasyon TRT’nin il radyoları olarak çalışmaya başladı. Diyarbakır ve İskenderun telsiz
istasyonlarındaki vericiler, Ofis’in haberleşme saatleri dışında normal mesai gününde 9, resmi tatil günlerinde ise 11
saat radyo yayını hizmetinde çalıştırılmaktaydı. Bu faaliyetler 1961 yılında Erzurum Radyosu’nda olduğu gibi diğer
radyolarda da devam etmekteydi.1189
Daha sonra çalışmanın belirli kural ve protokole bağlanması ihtiyacı ortaya çıktı. TRT’nin talebi üzerine TRT’den
dört kişilik heyet ile Ofis’te Şube Müdürü İbrahim Tapan bu konu üzerinde bir müddet çalıştı. Bu şekilde yukarıdaki ka-
rarname uyarınca çalışmaya başlayan bu iki istasyonun, “Artık Kapasiteleri Değerlendirme Yönetmeliği” çerçevesinde
TRT tarafından kullanımı ile ilgili olarak cihaz, cihazların bulunduğu yerlerin kirası, aydınlatma, radyo neşriyatı, elekt-
rik, emniyet, hizmet, bakım, radyo yayını için çalışan TMO personeline elektromanyetik saha tazminatı ve zorunlu
masraf karşılığı olarak TRT tarafından ödenmesini de içeren ve 01.01.1967 tarihinden 1967 yılı sonuna kadar geçerli
olacak bir protokol imzalandı. Protokole göre, her iki istasyondaki radyo yayın saatleri normal günlerde sabah açılış
06:25, kapanış 09:00; öğleyin 11:55’de açılış, 13:30’da kapanış, akşam 17:55’de açılış, 23’de kapanış olmak üzere

1187 Uygur Kocabaşoğlu, Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1980, s.
397.; Toprak Mahsulleri Ofisi, Yönetim Kurulu Kararları, Toplantı No: 137, Toplantı Tarihi: 09.03.1967, Karar No: 1806/8.

1188 Uygur Kocabaşoğlu, Şirket Telsizinden Devlet Radyosuna, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara 1980, s.
380.

1189 Toprak Mahsulleri Ofisi, Müdürler Kurulu Kararları, Toplantı No: 29, Toplantı Tarihi: 20.01.1961, Karar No: 520/34.

394 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

toplam 9 saat gerçekleştirilecekti. Cumartesi günleri ise 06:25’de açılışla diğer saatler hafta içi ile aynı olmak üzere
sadece öğleyin kapanış 14:30 olmak üzere toplam 11 saat olacaktı. Bu yayın saatlerinin artırılması ise yine TMO’nun
izni ile gerçekleşecekmiştir.1190

Ofis’in radyo yayınları konusundaki öncü rolü ve modern haberleşme sistemine sahip olması yanında 1970’li yıl-
ların en yeni haberleşme sistemlerinden biri olan telex sistemine de sahip olduğu görülmektedir. Bunlardan biri 42688
no’lu olan TMO TR rumuzu ile ülke ve dünya haberleşmesini yapabilecek şekilde 1974 yılında TMO haberleşmesinde
yerini aldı. Aynı özelliğe sahip ikinci bir telex ise Afyon Alkaloidleri Fabrikası’nda 35160 no ve Afyon TR rumuzu ile
1981 yılından itibaren hizmet vermekteydi.1191

Ekin ve TMO Dergisi

Ofis yayınları içerisinde aslında ilk Ekin gazetesidir. Ofis 1948 yılında köylüye faydalı bilgiler sağlamak amacıyla
gazeteyi ayda bir yayımlamaya başlamıştır. Gazete yayımlandığı tarihten itibaren ülke geneline dağıtımı yapıldı.1192
1950 yılında bir fayda görülmediğine karar verilerek yayın sona erdirildi.1193

TMO Ekin Dergisi İlk Sayısı

1190 Toprak Mahsulleri Ofisi, Müdürler Kurulu Kararları, Toplantı No: 137, Toplantı Tarihi: 09.03.1967, Karar No: 1806/8.
1191 “Telsizin Tarihçesi ve Telsiz Şebekemiz”, TMO Dergisi, Yıl 14, Sayı 42, Haziran 1984, ss.6-7, s.7.
1192 BCA, 030 18 01 02, 1302 326 1.
1193 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 89, Toplantı Tarihi: 20.11.1950, Karar No: IV/1352.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 395

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Toprak Mahsulleri Ofisi, Türkiye Cumhuriyeti’nin çok önemli işlevler yüklenmiş bir tarım ticareti kuruluşu olarak
ülke ölçeğinde yaygın biçimde örgütlenmişti. Bu yaygınlık durumu TMO’yu toplumsal sorumluluk yönünden üstlendiği
görevlerinde de (kültür, sanat, yayın, kitap, müzik…) başarılı kılmıştır.

Bu çerçevede söz konusu yayın çalışmalarının başında TMO’nun Ekin Dergisi’nden sonra uzun yıllar sürecek
olan kurumsal kültür hizmeti, TMO Dergisi’nin yayımlanmasıdır.1194 TMO Dergisi adıyla üç ayda bir yayınlanacak bir
derginin çıkarılmasına aslında daha 1948 yılı başlarında karar verilmişti. 25.02.1948 tarihinde gerçekleştirilen İdare
Meclisi Toplantısı’na derginin adı olarak Toprak Ofis Dergisi, Buğday, Hububat, Başak, Ürün, Ekin ve Toprak Mah-
sulleri Ofisi Dergisi gibi isimler önerildi. Daha sonra Genel Müdürlüğün tavsiyesi olarak adı “Toprak Mahsulleri Ofisi
Dergisi” olarak kesinleştirildi. Derginin yayın komisyonunun Genel Sekreter Mustafa Ertem, Teknik Müşavir Fuat
Pekin, Hububat Uzmanı Feridun Üstün, Ticaret Kontrolörü Yüksek Ziraat Mühendisi Necmi Yüceer’den oluşturulması
kararlaştırıldı.1195 Ancak bu yıllarda derginin henüz yayımlanmadığı anlaşılmaktadır.

TMO Dergisi İlk Sayısı Kapağı
“TMO Dergisi” Nisan 1955’ten başlayarak yayımlanmaya başlandı ve kültür hayatına değerli katkılar sağladı.
Aylık derginin içindekiler bilgisinin de yer aldığı sayfanın künye bölümünün başında iki başak çelenginin arasında silo
çizimi vardır. Silo çizimi üzerinde TMO harfleri, en yüksek noktasında Türk bayrağı ve altında ise “MÜSTAHSİLİN
EMRİNDE” tümcesi yer alır.
Bu dönemde TMO Dergisi’nin “İmtiyaz Sahibi ve Neşriyatı Fiilen İdare Eden” Furuzan Selçuk’tur. Dergi Ankara
Doğuş Ltd. Matbaasında basılmıştı. Derginin çıkışı hakkında yayımlanan şiir aşağıda verilmektedir.

1194 TMO Dergisi, derginin tam adı olduğundan bu biçimde yazılmakta ve kesme imiyle ayrılmaktadır.
1195 Toprak Mahsulleri Ofisi, İdare Meclisi Kararları, Toplantı No: 75, Toplantı Tarihi: 25.02.1948, Karar No: VII/1152.

396 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Çıkmaya başladı, Ofis dergisi,
Ruhumu kapladı sevinci hissi,
Köylüye hizmette varsa birisi,

Yok diyebilirim Ofis gibisi,

Halka ve köylüye hizmet gayesi,
Yıldan yıla artar hep sermayesi,

En ücra köşede duyulur sesi,
Normalin üstünde fiyat dengesi.

Köylünün malını, alır ve satar,
Bütün fazla malı depoya atar,
Alımdan satımdan hakkıyla tartar,
Çok ver bize Mevla yokluktan kurdar.

Halka hizmet için, pişirir ekmek,
Alımda satımda bir hayli emek,
Ekmeksiz yenir mi nefis bir yemek?
Bence Ofis halka bir hizmet demek.

Kısaca Ofis’i getirdim dile,
Alım, sevkiyatta çekeriz çile,
Ofis camiası düşünmez hile,
Hizmeti ulaşır her köye-ile.
Abdullah Bayındır (Sandıklı Ajans Müdürlüğü Bekçisi)

Genel Müdür Feridun Üstün’ün her sayıda, “Aylık Sohbet” ana başlığı altında giriş yazıları yer almaktadır. Genel
Müdürün yazılarına çizim portresi de eşlik eder.

İlk sayıda bir de imzasız önsöz yayımlanmıştır. Yayın Yönetmeni Furuzan Selçuk’un yazdığını sandığımız bu ön-
sözde TMO’nun ve dolayısıyla çalışanlarının ülke ölçeğinde yaygınlığı vurgulanarak, birikimli çalışanların TMO Der-
gisi’ne katkılarının beklendiği bildiriliyor. Katkı konuları olarak teknik, tarım alanlarının yanı sıra folklor, etnografya…
konularına özellikle dikkat çekerek:

“ ‘Folklor’- dediğimiz mahalli âdetler, mahalli kıyafetler, masallar, maniler, türküler… gibi malzeme, dergimiz için
paha biçilmez birer kıymet olacaktır. Arkadaşlarımız, bu imkânlara malik bulunmaktadırlar. Mecmuamızda bu suretle
toplanarak neşredilecek olan tarihî ve içtimai yazılar ve resimler, müessesemiz için de memleket çapında bir arşiv
temin edecektir.

Amacımız; T.M.O memuru arkadaşlara bu vadide faydalı olmaya çalışmaktır. Bu sebeple, her nüsha kemale
doğru yeni bir hamle, kuvvetli bir adım olacaktır.” demiştir.

Gerçekten de belirlenen amaca ulaşılmıştır. İlk sayıdan başlayarak TMO Dergisi’nde yayımlanan yazılar yetkin,
özgün, tarihsel bir bütün ve değerli bir arşiv oluşturur. Desenlerle, resimlerle, fotoğraflarla, hatta karikatürlerle tamam-
lanan eşsiz yazılar, geçmişe ilişkin; sayfalarda kalmaması, gün ışığına yeniden çıkması gereken çok değerli bilgiler
sağlıyor. TMO Dergisi’nin dönemin en önemli kültür dergilerinden olduğu rahatlıkla söylenebilir.

Başarının temelinde TMO Dergisi yazarlarının birikimlerinin, yazı yeteneklerinin, dergideki modernist özgürlük or-
tamının ve kuşkusuz yazılar yönünden yetkince ve dengeli seçiciliğin, konu dağılımının büyük payı bulunduğu açıktır.
Dergi tümüyle tarım – teknik konulara boğulmamış, düzeyli bir kültür yayını niteliği kazanmıştır.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 397

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Dergideki başlıca konular şunlardır: Tarım, (tarım ve kültür alanlarına ilişkin) çeviri, tarih, sanat, folklor (halkbilim),
etnografya, şiir, öykü, mitoloji, coğrafya, gezi, deneme, arkeoloji, çevre, kitap tanıtım, spor, mizah, aylık ofis haberleri,
mesleki bulmaca… Derginin yayım konularının çok geniş tutulduğu söylenebilir.

TMO Dergisi’nin Nisan 1955 ilk sayısının içeriği şöyledir:
TMO Dergisi’nin ilk sayısına başlarken (Genel Müdür Feridun Üstün’ün başlayış yazısı.)
Önsöz
Toprak (Şiir - Âşık Veysel)
Dostumuz Hayvanlar (Fransız Yazar Emanuel Rodokanaşi’nin denemesinin çevirisi. Çeviren: Furuzan Selçuk)
Anadolu’da At ve Koyun Motifli Mezar Taşları – Nazmi Sevgen
Kralların Çiçeği, Buda’nın Şarabı Haşhaş – Ekrem Kolerkılıç - Mitoloji
Sanatın Gerçek Ruhu – Vahdet Sipahioğlu
Bir sporcunun yaşamöyküsü - Süleyman Güçlü, (Saim Altıok)
Tacikbaba – Nazmi Sevgen
“Dağlar Ardındaki Cennet” (Ofisçi Edebiyatçı Münir Tevfik Uras’ın birkaç ay sonra yayımlanan aynı adlı romanın-
dan bir bölüm kitaptan önce TMO Dergisi’nde yayımlanmıştır.)
Pelemir Hakkında Tecrübeler – (Doç. Dr. Habil. O. Klimmer’den çeviren Dr. Osman Eralp)
Sporun İlme ve Medeniyete Yardımı – Abdullah Cizre
Türklerde At ve Atçılık – Nazmi Sevgen
Memnu Meyve – Ekrem Kolerkılıç
Spor – Hazırlayan: Nejat Akkan
Mizah
Karikatür – Vahdet Sipahioğlu
Aylık Ofis Haberleri
Mesleki Bulmaca
İçerikten de anlaşıldığı gibi özellikle Nazmi Sevgen ile Furuzan Selçuk’un düzeyli yazıları – çevirisi (ki TMO
Dergisi’nin tüm sayılarında çeviriler önemli bir yer tutacaktır) yanı sıra, bir Ofisçi edebiyatçıyı da keşfediyoruz: Münir
Tevfik Uras.
Münir Tevfik Uras’ın iki romanı yayımlanmış: “Dağlar Ardındaki Cennet”, (1955, Ankara), “Denizle Başbaşa” –
İzmir Körfezinin Romanı, Tan Matbaası, (1967, İstanbul)
TMO Dergisi’nin 2. sayısındaki, Genel Müdür Feridun Üstün’ün yazısından, Derginin yayım hazırlıkları sırasında,
büyük tahıl üreticisi ülkelerin Ofis’e eş kurumlarınca yayımlanan dergilerin incelendiği, bu dergilerden yararlanıldığı
anlaşılıyor.
İkinci sayıda Edgar Allan Poe’nun “’Yenik Dağlar’ın Hikâyesi” başlıklı öyküsünün Furuzan Selçuk çevirisi, Nazmi
Sevgen’in “Kazığa Vurmak” başlıklı tarih yazısı, Tarık Esin’in Robert D. Chisholm’dan “Fumigantların Tabiatları ve
Kullanılışları” başlıklı çevirisi, ayrıca kitap tanıtımları dikkat çekiyor.
Bu sayıda duyurulduğuna göre Ankara Radyosu, yayımı sırasında TMO Dergisi’nin yayıma başlamasını kutla-
mıştır. Duyuru şöyle:
“Ankara Radyosu ‘Kitap Saati’ 11.04.1955 Pazartesi günü 17.45 seansında, derginin intişarını tebrik ve münde-
recatını izah eylemiştir. Ankara Radyosuna ve kitap saatinin sayın hazırlayıcısına teşekkür ederiz.”
TMO Dergisi’nin Haziran 1955, 3. sayısında Genel Müdür Feridun Üstün’ün yazısından anlaşıldığına göre (ki
Sayın Üstün’ün Dergiye tüm gücüyle destek olduğu açıktır), yararlanıldığı belirtilen yabancı ülke uygulamalarının da
ilerisine geçilerek, üç ayda bir “Kendi Kendimizi Tenkit” başlığı altında, her aşamadan tüm çalışanların katıldığı eleştiri

398 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

buluşmaları başlatılmıştır. Bu tam anlamıyla kurum içi demokrasi uygulamasıdır. Genel Müdür Feridun Üstün Aylık
Sohbet ana başlığı altındaki yazısında şöyle yazıyor:

“Bu maksatla yapılan toplantılarda bütün memurlar, her türlü tesirden uzak olarak fikir ve mütalaalarını ifade et-
mekte serbesttirler.

Hiçbir memur bu gibi toplantılarda ileri sürdüğü fikir ve mütalaalardan dolayı hiçbir suretle muaheze edilemez.

…

Bir idarecinin, mesai arkadaşlarının fikir ve mütalaalarına verdiği kıymet derecesinde işinde muvaffak olabileceği-
ne inanmış bulunmaktayım. Bu sebeple Ofis olarak muvaffakiyete erişebilmek için bu teşekkülde çalışan arkadaşları-
mın her zaman kıymetli fikir ve mütalaalarından istifadeyi vazife olarak kabul ettiğimi teşekkül mensuplarının bilmesini
arzu ederim.”

Bu yaklaşım tam anlamıyla demokratik yönetim örneğidir ve söz konusu uygulamayla ilgili bilgiye TMO Dergisi
sayesinde ulaşıyoruz.

TMO Dergisi’nin sürekli yazarlarından Nazmi Sevgen yetkin bir tarihçidir. Türk tarihi üzerine yayımladığı yazı ve
kitaplarla çok önemli bir işlev yerine getirir; emperyalist güçlerin ayrılıkçı amaçlarla ortaya attığı yalanları açığa çıkarır.
Kitapları “Anadolu Kaleleri” 2 Cilt (1959), “Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da Türk Beylikleri: Osmanlı Belgeleri ile Kürt
Türkleri Tarihi” (Nazmi Sevgen, Şükrü Kaya Seferoğlu, 1982), “Zazalar ve Kızılbaşlar” (1999), “Doğuda Kürt Sorunu”
(2003).

TMO Dergisi’nin 3. sayısında ilk yazılardan biri, “TMO Neşriyat Şubesi’nden Tarihçi Nazmi Sevgen’in “Tarih Ön-
cesi Devirden Bugüne Kadar Türklerde Toprak İdaresi ve Toprak Mahsulleri” başlıklı yazısıdır. Bu sayıda Sevgen’in
“Folklor ve Folklor Müzesi” başlıklı yazısı da belgesel fotoğraflarla desteklenmiş. Furuzan Selçuk, I. G. Carnochan
ve H. C. Adamson’dan “Yılanlar İmparatorluğu” başlıklı ilginç yazıyı çevirmiş. TMO Hububat Muhafaza ve Nakliyat
İşleri Mütehassıs Müşaviri Harvey E. Bross, “Bahar – Daha iyiye Erişmek İçin Mücadele” başlıklı deneme yazısıyla
katkı sunmuş. Yine Neşriyat Şubesinden Abdullah Cizre, Joseph Phillips’ten “Albert Einstein’ın Hayatı ve Çalışma-
sı” başlıklı yazıyı çevirmiş. Hemen her sayısında Türkçeye kazandırılan yazılar TMO Dergisi’ni bir “çeviri bürosu”na
dönüştürüyor. Buğday ve tarım üzerine teknik yazıların yanı sıra günün sanat haberleri ve ilgili kitap tanıtım yazıları
okura ulaşıyor.

Kapak içinde Konya silosu fotoğrafı bulunan, Temmuz 1955, 4. sayıda başlıca yazılar şunlardır: “Tarih Öncesi
Devirden Bugüne Kadar Türklerde Toprak İdaresi ve Toprak Mahsulleri-2” (Nazmi Sevgen), “Tam Olum Devresinden
Evvel Hububatta Verim Tahmini” (Zekai Burak), “Ümmü”, (Öykü-A.Rıza Oktay), “Hayvanların Kralı”, Yvonne Boymond
(Çev. Furuzan Selçuk), “Resim ve Fotoğraf Sanatında Anne”, (Vahdet Sipahioğlu), “Tedavi Eden Sebze ve Meyveler”
(Derleyen ve Çeviren: Jülide Saygun), yüreklendirmek amaçlı yayımlandığı belli olan iki de şiir.

TMO Dergisi çok özenle yayımlanan, dönemin Türkiyesi’nde tanınan saygın, düzeyli bir dergidir. TMO Dergisi’n-
de güncel olanla tarihsel birikim dengeli bir anlayışla birleştirilir. Yabancı dillerden çevirilere, hatta öykü çevirilerine
de yer verilir. Ayrıca edebiyat denemeleri bile TMO Dergisi’nin sayfalarından okura ulaşır. Örneğin TMO Dergisi’nin
01 Aralık 1958 tarihli sayısında, M. Çankaya imzasıyla, bir ay önce ölen büyük şairle ilgili, “Büyük Kaybımız Yahya
Kemal” başlıklı yazıya ulaşılabilir.

TMO Dergisi’nin Ağustos 1955, 5. sayısının Aylık Sohbet’ini TMO İdare Meclisi Reisi Latif Aküzüm’ün yazısı oluş-
turuyor. Her biri akademik makale niteliğindeki “Tarih Öncesi Devirden Bugüne Kadar Türklerde Toprak İdaresi ve
Toprak Mahsulleri” (Nazmi Sevgen) başlıklı çalışmanın 3. bölümü; yeni alım döneminin başlayışına ilişkin yazı ve rö-
portaj, Selahattin Tanrıkut’un ABD Ziraat Bakanlığı yayınından “Yeni Buğday Mahsulünün Haşerelenmesini Önlemek
İçin Yapılan Denemeler” başlıklı çevirisi, Furuzan Toprak’ın Gaston Cheru’dan “Adsız Kahraman” başlıklı öykü çeviri-
si, Vahdet Sipahioğlu’nun “Yüzyıllar Boyunca Heykelcilik Sanatı” başlıklı yazısı, Dr. Osman Eralp’in George Kent’ten
“Kazakların Hürriyet Uğrundaki Meşhur Hicreti” başlıklı çevirisi ve daha birçok tarım, bilim, sanat yazısı yer alıyor.

İç kapağında Konya Sarayönü silosu fotoğrafı bulunan TMO Dergisi’nin Eylül 1955, 6. sayısı da birbirinden güzel
yazılardan oluşuyor. Nazmi Sevgen’in Toprak İdaresi üzerine çalışmasının 4. bölümünü (ki neredeyse bir kitap kap-
samına ulaşıyor), Nesrin Gürol’un “Afyon İstihsali, Ticareti ve İstimali – Kanuni ve Gayri Kanuni”, Zekai Burak’ın “Hu-
bubatın Yapısı ve Özellikleri”, Ali Rıza Oktay’ın “Murat Dağı”, Cemal Önen’in “30 Ağustos” başlıklı yazıları; Furuzan
Selçuk’un Sterling North’tan “Karakuzu” başlıklı öykü çevirisi ve daha birçok tarım, astronomi, sanat yazıları izliyor.

TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018) 399

V. BÖLÜM

DİĞER HUSUSLAR

Derginin Ekim 1955, 7. sayısında yayımlanan TMO İdare Meclisi Azası Ali Rıza Oktay’ın “Toprak Mahsulleri
Ofisinin Memleket Bünyesinde ve Devlet Ekonomisindeki Rolü” başlıklı yazısı TMO hakkında ayrıntılı bilgi içeriyor.
Hatif Öge’nin E. A. Parkin’den (World Crops) “Ambar Zararlıları ile Yeni Mücadele Usulleri” başlıklı çevirisi, Coşkun
M. Kadıoğlu’nun “Rayfayzen Kooperatifleri”, Fehmi Yıldıran’ın “Ahlak” başlıklı yazıları değerli bilgiler sunuyor. Bu sa-
yıda “Sarmısaklı’da 5 Yıl 8 Ay ve Sonra Bu Şiir” başlıklı şiiri yayımlanan Hasan Şimşek, Varlık Yayınları arasında şiir
kitapları yayımlanmış, bir diğer Ofisçi Usta Şair Cahit Sıtkı Tarancı’nın da dostu bir yetkin şairimizdir. Derginin sürekli
yazarlarından K. Araz ilginç denemeleriyle dikkat çekerken yine Edgar Allan Poe’nun “Bir Blackwood Makalesi” baş-
lıklı öyküsü Furuzan Selçuk çevirisiyle yer alıyor. Nazmi Sevgen bir değerli yazıya daha imza atmış: “Türk Bayrağı.”
Sevgen bu yazısında Türk bayrağının tarihsel sürecini inceliyor. Yukarıda da belirttiğimiz gibi bu yazıların her biri
belge değeri taşıyor.

Derginin Kasım 1955, 8. sayısında TMO İdare Meclisi Azası Refik Onaner’in yazısından TMO’yla ilgili, dönemin
ilginç bilgileri edinilebilir. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün ölüm yıldönümü nedeniyle Ofisçi Yazar Münir Tevfik
Uras’ın “Ebedi Mustafa Kemal!”, Tarihçi Nazmi Sevgen’in “Atatürk’ün Bilinmeyen Bir Eseri”, Cemal Önen’in “10 Ka-
sım” başlıklı yazıları aydınlatıcı bilgiler sunuyor. Dergide Atatürk’ün fotoğraflarının, özdeyişlerinin yanı sıra Sevgen’in
yazısında açıkladığı Mustafa Kemal’in “Cumalı Ordugâhı” adlı 41 sayfalık taşbasması kitapçığının kapağı ve bir say-
fası da yer alıyor. Ayrıca bu sayıda teknik tarım yazıları, Turgut Pojon’un Raymond Bertrand’dan “Avrupa ve Dolar
Meselesi” başlıklı yazı, Furuzan Selçuk’un Edgar Allan Poe’den “Felaket” başlıklı öykü çevirileri ile yaklaşık üç yıl
TMO’da Uzman Müşavir olarak görev yapan Mr. Bross’la söyleşi (İngilizcesiyle birlikte) ve onun uğurlanış ağırlaması
(kokteyl) haberi yayımlanmıştır. Nazmi Sevgen’in “Ahlat” başlıklı tarih yazısı da yine bilgi dolu.

TMO Dergisi’nin Aralık 1955, 9. sayısında Usta Şair Hasan Şimşek’in harika bir şiiri var: “Ölmek Kaderim Diye-
dir…”

Ben her işin başı sevgi diyorum
Dünya güzel yaşamak iyi diyorum,

Daha evvel sabah ezanından
Siz uykudayken uyanıyorum,
Toprakta bir buğu, bir duman,
Eğilip öpüyorum toprağı ıslak alnından;

Yere uzanıyorum,
Bir gökyüzü dost, diyorum, bir yeryüzü

Bir anne, bir kardeş, bir yar yüzü…
(…)

dizeleriyle sesleniyor
Hasan Şimşek.

K. Araz, Furuzan Selçuk’a armağan ettiği “İnsanoğlu” ve “Mevlana’ya” başlıklı denemeleriyle yine dikkat çekiyor.
Furuzan Selçuk ise Josepf Delmont’tan “En Tehlikeli Hayvan” başlıklı yazıyı çevirmiş. Kaleler konusunda da uzman
olan Nazmi Sevgen Van Kalesi’ni yazmış; yazıyı Münir Uras’a armağan etmiş. Ziya Gürman “Orman ve Ağaç” başlıklı
yazısı bir çevre bilinci güzellemesi sayılmalı. Vahdet Sipahioğlu “Çocuk Resimleri” yazısına olağanüstü güzel çocuk
ressamları ve resimlerini konu etmiş; yazıda bu harika resimle de yer alıyor.

TMO Dergisi’nin Ocak 1956, 10. sayısında TMO İdare Meclisi Azası Ali Rıza Oktay’ın “İnsanlığın Dostu ve Düş-
manı Afyon” yazısında haşhaş konusu ayrıntılarıyla işlenmiş. A.Samim Karkın, “Toprak Mahsulleri Ofisi ve Faaliyetle-
ri” başlığını işlemiş. Turgut Pojon, Berwyn Felton’dan yazı çevirmiş: “Zirai Bakımdan Avrupa İşbirliği.” Furuzan Selçuk
çevirisiyle okura ulaşan, Clement Richer’in “Ti-Koyo’nun Köpek Balığı” öyküsü edebiyatın eşsiz zenginliğini taşıyor.
Hasan Şimşek’in “Altında Bu Mavi Göklerin” şiiri ile Şükran Cankat’ın H. G. Wells’ten “Aşk İncisi” çevirisi de öyle…
(Hasan Şimşek’in ve diğer Ofisçi şairlerden Mehmet Bozkurt Esenyel’in birçok şiiri TMO Dergisi’nde yayımlanmıştır.)

Nisan 1956, 13. sayıda Genel Müdür Feridun Üstün, dergide Ofis faaliyetleriyle ilgili teknik yazılara daha fazla yer
verilmesi yönünde karar bildirir. Karar hemen aynı sayıda etkisini gösterir. Örneğin Oğuz Ünver’in “Toprak Mahsulleri
Ofisi Umum Müdürlük Laboratuvarları” başlıklı yazısı, bu sayının önemli kaynak yazılarından.

400 TOPRAK MAHSULLERİ OFİSİ TARİHÇESİ (1938-2018)