การสื่อสารสุขภาพในยุคดิจิทัล ทฤษฎี วิจัย และการปฏิบัติ

Copyright Pornpun Prajaknate

การสือ่ สารสุขภาพในยคุ ดจิ ทิ ลั
ทฤษฎี วจิ ัย และการปฏิบัติ

พรพรรณ ประจกั ษเC นตร

คณะนิเทศศาสตรแ- ละนวตั กรรมการจดั การ
สถาบันบณั ฑติ พัฒนบรหิ ารศาสตร-

Copyright Pornpun Prajaknate

Health Communication in
Digital Era: Theory, Research

and Practice

Pornpun Prajaknate

Graduate School of Communication Arts and Management Innovation
National Institute of Development Administration

Copyright Pornpun Prajaknate

การสอ่ื สารสุขภาพในยุคดิจทิ ลั ทฤษฎี วิจัย และการปฏบิ ัติ
Health Communication in Digital Era: Theory, Research and Practice
พรพรรณ ประจกั ษเ- นตร

ขmอมลู ทางบรรณานุกรมของหอสมดุ แหงp ชาติ
National Library of Thailand Cataloging in Publication Data
พรพรรณ ประจักษเ- นตร
การสอื่ สารสุขภาพในยคุ ดจิ ิทลั ทฤษฎี วิจยั และการปฏบิ ัติ =
Health Communication in Digital Era: Theory, Research and Practice. กรุงเทพฯ: คณะนิเทศ
ศาสตรแ- ละนวตั กรรมการจดั การ สถาบนั บณั ฑติ พัฒนบรหิ ารศาสตร- (NIDA), 2563.
358 หนาm

1.สขุ ภาพ. 2.การส่ือสารทางการแพทย.- I. ชือ่ เรอื่ ง.

613
ISBN 978-616-482-047-0

Copyright 2020 พรพรรณ ประจกั ษเ- นตร
พมิ พค- รั้งท่ี 1 กันยายน พ.ศ. 2563
จำนวนพมิ พ- 100 เลมp

จัดพมิ พ-และเผยแพรpโดย คณะนิเทศศาสตร-และนวตั กรรมการจดั การ สถาบันบัณฑติ พัฒนบรหิ ารศาสตร-
อาคารมาลยั หุวะนันทน- ชั้น 8 เลขท่ี 118 หมpู 3 ถนนเสรีไทย แขวงคลองจัน่
เขตบางกะปŠ กรงุ เทพฯ 10240
โทร.0-2727-3759 โทรสาร 0-2727-3764
e-mail: [email protected] www.gscm.nida.ac.th

พมิ พ-ท่ี สำนักพิมพจ- ุฬาลงกรณม- หาวทิ ยาลยั [6312-004D/100]
245 ถนนพญาไท แขวงวังใหมp เขตปทมุ วัน กรุงเทพฯ 10330
โทร.0-2218-3549-50 โทรสาร 0-2218-3547
Email: [email protected], www.cupress.chula.ac.th

Copyright Pornpun Prajaknate

คำนยิ ม

โลกดิจิทัลเป,นโลกทีไ่ ม2เหมือนโลกใบเก2าอย2างสิ้นเชิง เป,นโลกที่รวดเร็ว รุนแรง รื้อถอนกระบวนการ
เดมิ อยา2 งถอนรากถอนโคน การสอ่ื สารสขุ ภาพก็เช2นกนั กำลังเผชิญกบั ส่ือใหมท2 ่วี วิ ฒั นตM นเองอยท2ู กุ วินาที หาก
นกั ส่ือสารสุขภาพ นกั วิชาการ รวมทั้งนกั การศกึ ษาดาS นสุขภาพ ไมป2 รับตวั และเรยี นรูกS ับสือ่ ชนดิ นี้ คงจะตSอง
พ2ายแพตS อ2 ความทSาทายและปTญหาในระบบสุขภาพอย2างแน2นอน

ผศ.ดร.พรพรรณ ประจักษMเนตร เป,นนักวิขาการดSานการส่ือสารที่คร่ำหวอดในเรื่องการสื่อสาร
สาธารณสุข มีงานวิจัยดSานส่ือสารสุขภาพที่ทันสมัยโดยเฉพาะสื่อยุคดิจทิ ัลเพ่ือชีน้ ำนโยบายใหแS ก2หน2วยงาน
ภาครัฐ และเอกชนอยา2 งกวาS งขวาง มผี ลงานสอน แต2งหนังสือ และเปน, นักวิจยั ที่มีผลงานเป,นที่ประจกั ษM และ
ไดSรับการยอมรบั เปน, อยา2 งมากในแวดวงวชิ าการ

หนังสื่อเล2มนี้ ปูพื้นฐานการสื่อสารในระบบสุขภาพในยุคดิจิทัล ความหมายของสุขภาพอย2าง
ครอบคลุม สถานการณMดSานสุขภาพ และนโยบายการสื่อสารสุขภาพในยุคดิจิทัล อีกทั้งมีการอธิบาย
กระบวนการสื่อสารสุขภาพอย2างครอบคลุม และเป,นประโยชนM รวมถึงการกล2าวถึงเครื่องมือการวิจัยดSาน
ส่ือสารสุขภาพอยา2 งถึงแกน2 ที่สำคัญเปน, อย2างยง่ิ การประยกุ ตMใชSเครอื่ งมือการสื่อสารสขุ ภาพในยคุ ดจิ ิทัล เช2น
เว็บไซตM (Website) เฟซบุdก (Facebook) ทวิตเตอรM (Twitter) ยูทูบ (YouTube) และโมบายแอปพลิเคชัน
(Mobile Application)

ขอชื่นชมในความเพียร ความอุตสาหะ ของผศ.ดร.พรพรรณ ประจักษMเนตร ในการแบ2งปTนความรูS
ประสบงานในดSานการสือ่ สารสาธารณสขุ แกส2 งั คม วงวชิ าการ และประเทศชาติ และขออวยพรใหSหนงั สือเลม2 น้ี
ประสบความสำเร็จเปน, ที่ยอมรบั และใชเS ป,นแนวทางในการสราS งงานสือ่ สารสาธารณสุขในยุคดิจทิ ัลเพื่อความ
มน่ั คงของระบบสขุ ภาพในประเทศไทยสืบไป

ผศ.ดร.ภก.ลือรตั นM อนุรตั นMพานชิ
ประธานหลกั สตู รดุษฎีบณั ฑติ และวทิ ยาศาสตรมหาบัณฑติ เภสชั ศาสตรสM งั คม

เศรษฐศาสตรM และการบริหาร (หลักสตู รนานาชาติ)
รองหวั หนาS ภาควิชาเภสัชกรรม

คณะเภสชั ศาสตรM มหาวิทยาลัยมหิดล

Copyright Pornกpun Prajaknate

คำนำ

หนงั สอื เร่ือง การสอื่ สารสขุ ภาพในยคุ ดิจิทัล ทฤษฎี วจิ ัย และการปฏิบตั ิ เกดิ ขนึ้ จากประสบการณM
ของผูSเขียนเป,นเวลา 20 ปx ในการดำเนินงานวิจัยดาS นสุขภาพ และการสื่อสารสุขภาพในประเด็นต2างๆ เชน2
อนามัยเจริญพันธุM โรคติดต2อทางเพศสัมพันธM โรคเอดสM การปฏิบัติกิจกรรมทางกาย พฤติกรรมเนือยนิ่ง
โรคซมึ เศราS และการใชSยาปฏิชวี นะอยา2 งสมเหตผุ ล เป,นตนS

ตลอดระยะเวลา 20 ปx ที่ผ2านมา ดิจิทัลเทคโนโลยีมีวิวัฒนาการและเปลี่ยนแปลงอย2างมีนัยสำคัญ
ส2งผลใหSการสื่อสารสุขภาพไม2หยุดนิ่งอยูท2 ี่การใชSสื่อบุคคล สื่อมวลชน สื่อชุมชน และสื่อแบบดัง้ เดิม หากแต2
ดิจิทัลเทคโนโลยี เช2น เว็บไซตM (Website) เฟซบุdก (Facebook) ทวิตเตอรM (Twitter) ยูทูบ (YouTube) และ
โมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) เขSามามีบทบาทสำคัญในการเปน, เครื่องมือสำหรับการสื่อสาร
สุขภาพไปยังกลุ2มประชาชนจำนวนมากในประเทศไทยที่ใชSดิจิทัลเทคโนโลยี ดังนั้น นักวิจัย นักวิชาการ
นักสื่อสารสุขภาพ ตลอดจนนักศึกษาดSานการสื่อสารและสุขภาพ ควรที่จะปรับตัวใหSเท2าทันกับการ
เปล่ียนแปลงของดิจทิ ัลเทคโนโลยี

หนังสือเล2มนี้จึงเป,นคู2มือสำคัญที่ช2วยใหSเกิดความเขSาใจเกี่ยวกับดิจิทัลเทคโนโลยี การคัดเลือก
กลุ2มเป|าหมายของโครงการรณรงคMดSานการสื่อสารสุขภาพผ2านสื่อดิจิทัล เคล็ดลับการสื่อสารผ2านดิจิทัล
เทคโนโลยี และการประเมินผลผลิต และผลลัพธMของโครงการรณรงคMดSานการสื่อสารสุขภาพผ2านดิจิทัล
เทคโนโลยแี ตล2 ะชนิด ผูSเขียนหนงั สือ หวังเปน, อยา2 งย่ิงว2า หนังสือเล2มนจี้ ะเปน, ประโยชนMแก2ผSูมีส2วนไดSส2วนเสีย
ดาS นสุขภาพและการสือ่ สารสุขภาพตอ2 ไป

พรพรรณ ประจักษเM นตร
คณะนิเทศศาสตรแM ละนวัตกรรมการจดั การ

สถาบันบัณฑิตพัฒนบรหิ ารศาสตรM

Copyright Pornคpun Prajaknate

สารบัญ หนาE
ก
คำนิยม ค
คำนำ จ
สารบญั 1
บทที่ 1 บทนำ 7
สGวนที่ 1 การส่ือสารสขุ ภาพและวิวัฒนาการการส่อื สารสขุ ภาพในยคุ ดจิ ทิ ัล 9
บทท่ี 2 สขุ ภาพ สถานการณสM ขุ ภาพ และนโยบายการสอ่ื สารสขุ ภาพแบบดิจทิ ัล 27
บทที่ 3 การสอ่ื สารสุขภาพ และวิวัฒนาการของการสอื่ สารสขุ ภาพในยุคดจิ ทิ ลั 47
สวG นท่ี 2 แนวคิด ทฤษฎแี ละกระบวนการส่อื สารสขุ ภาพ 49
บทท่ี 4 ทฤษฎแี ละแนวคิดเกยี่ วกบั การส่อื สารสขุ ภาพ 87
บทท่ี 5 โครงการรณรงคMการส่อื สารสขุ ภาพ 117
สวG นท่ี 3 การวจิ ัย 119
บทท่ี 6 เคร่อื งมอื การวจิ ัยสำหรบั การสอ่ื สารสขุ ภาพ 131
สวG นท่ี 4 การปฏบิ ัติ 133
บทที่ 7 การสอื่ สารสุขภาพผ2านเวบ็ ไซตM (Website) 157
บทที่ 8 การสอ่ื สารสุขภาพผ2านเฟซบกdุ (Facebook) 193
บทที่ 9 การสอื่ สารสุขภาพผ2านทวิตเตอรM (Twitter) 217
บทที่ 10 การสอ่ื สารสขุ ภาพผ2านยทู ูบ (YouTube) 243
บทที่ 11 การสอื่ สารสขุ ภาพผ2านโมบายแอปพลเิ คชัน (Mobile Application) 273
บทที่ 12 บทสรุปและแนวโนมS การสอื่ สารสขุ ภาพในอนาคต 287
บรรณานุกรม 329
ดชั นคี นS คำ 341
Index 351
ประวัติผูSแตง2 หนงั สือ

Copyright Pornจpun Prajaknate

บทที่

1

บทนำ

การสื่อสารมีบทบาทสำคัญต2อการดำเนินชีวติ ของมนุษย> ในอดีตมนุษย>ใช@การสื่อสารแบบเผชญิ หน@า
เพื่อสร@างความเข@าใจกัน แต2ในยุคปGจจุบันที่ดิจิทัลเทคโนโลยีเข@ามาเปJนส2วนหนึ่งของชีวิตประจำวัน ดิจิทัล
เทคโนโลยจี ึงเปนJ เครือ่ งมือสำคญั สำหรับการสื่อสาร อีกทั้งยังมีบทบาทสำคัญต2อการพัฒนาในมิติต2าง ๆ เช2น
เศรษฐกิจ สงั คม การเมอื ง สภาพแวดล@อม รวมท้งั การพัฒนาด@านสขุ ภาพ ดิจิทลั เทคโนโลยีเปJนหน่งึ ในเครอื่ งมอื
สื่อสารที่สำคัญต2อการส2งเสรมิ สุขภาพ และยกระดับคุณภาพชีวติ ของประชาชน อย2างไรก็ตามการดำเนนิ การ
สื่อสารสุขภาพอย2างมีประสิทธิภาพผ2านดิจิทัลเทคโนโลยีเปJนประเด็นที่ท@าทาย ที่นักวิชาการ นักวิจัย และ
ผ@ใู ห@บริการด@านสุขภาพจำเปJนต@องเข@าใจรปู แบบการทำงานของดิจิทัลเทคโนโลยี การเลอื กกลม2ุ เปXาหมายที่ใช@
ดจิ ทิ ลั เทคโนโลยีเปนJ ช2องทางการสอ่ื สารหลกั กลยุทธ>การสื่อสารและวธิ ีการประเมินโครงการรณรงคผ> า2 นดิจทิ ลั
เทคโนโลยี เพอื่ ให@การส่อื สารสุขภาพเกิดประสทิ ธภิ าพสูงสดุ

Copyright Pornpun Prajaknate

จดุ มุ+งเนน. ของหนังสอื

หนังสือเล2มนี้มุ2งเน@นการนำเสนอการบูรณาการแนวคิดและทฤษฎีที่มีลักษณะสหสาขาวิชาทั้งการ
สื่อสาร การสื่อสารสุขภาพ การสื่อสารการตลาดแบบบูรณาการ การตลาดดิจิทัล และการสาธารณสุข เพอื่
นำมาประยุกต>ใช@ในกระบวนการออกแบบโครงการรณรงค> กิจกรรม และการดำเนนิ การวิจัยเพ่ือการสือ่ สาร
สุขภาพในสภาพแวดล@อมแบบดิจิทัล นอกจากนี้หนังสือยังให@ความสำคัญกับการปฏิบัติ ซึ่งเริ่มตั้งแต2การ
วางแผน การปฏิบตั แิ ละการประเมนิ ผล อีกทง้ั ยงั นำเสนอแนวทางและตัวอย2างของการดำเนนิ การจริงเพ่ือให@
เกิดความเขา@ ใจและสามารถดำเนินการการสอ่ื สารสุขภาพผ2านเว็บไซต> (Website) เฟซบกุi (Facebook) ทวิต
เตอร> (Twitter) ยูทูบ (YouTube) โมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) และไลน> (Line) ได@อย2างมี
ประสิทธิภาพ ดังนนั้ หนงั สอื เล2มนีจ้ งึ ปดz ช2องวา2 งของสถานภาพองคค> วามรู@ด@านการสือ่ สารสุขภาพในยุคดิจิทัล
ในประเทศไทย ในขณะเดยี วกนั กเ็ ชือ่ มโยงองคค> วามรู@ด@านการสือ่ สาร การสอ่ื สารการตลาด การส่ือสารดิจิทัล
กับองคค> วามรด@ู า@ นสาธารณสขุ และการสือ่ สารสขุ ภาพเข@าด@วยกนั

กลมุ+ เป8าหมาย

กล2ุมเปาX หมายของหนังสือเล2มน้แี บง2 เปJน 3 กลมุ2 ไดแ@ ก2 กลมุ2 นกั ศกึ ษาระดบั ปรญิ ญาโทและปรญิ ญาเอก
กล2ุมนักวจิ ยั และนักวชิ าการดา@ นสุขภาพ และกลม2ุ ผ@ูให@บรกิ ารดา@ นสุขภาพท้งั ภาครัฐบาล ประชาสงั คม และ
เอกชน โดยสามารถใช@ประโยชนจ> ากหนงั สอื ได@ ดงั นี้

¿กลุ+มนักศึกษาระดับปริญญาโทและปริญญาเอกที่กำลังศึกษาอย2ูในสาขาวิชาการสื่อสารเพ่ือการ
พัฒนา สาขาวิชาการพยาบาล การสาธารณสุข และเภสชั กรรม จะเกิดความเข@าใจเกย่ี วกบั การดำเนินการวิจัย
ในมุมมองแบบบรู ณาการจากแนวคิดและทฤษฎกี ารสื่อสารสขุ ภาพ การส่อื สารการตลาด การตลาดแบบดจิ ิทลั
และสาธารณสุข เพราะหนังสือนำเสนอทฤษฎีและตัวอย2างงานวิจัยสำหรับการสื่อสารสุขภาพในสื่อดิจิทัล
หลากหลายประเภท

¿กลุ+มนักวิจัยและนักวิชาการด.านสุขภาพที่กำลังดำเนินการวิจัยการสื่อสารสุขภาพ จะได@เปzด
โลกทัศน>งานวิจัยด@านการสื่อสารสุขภาพผ2านสื่อดิจิทัลในบรบิ ทสังคมโลก เพราะหนังสือเล2มนี้รวบรวมและ
นำเสนอตัวอย2างงานวิจยั ทีใ่ ช@ส่ือดจิ ิทัลเพือ่ การส่ือสารสุขภาพ ในระดบั นานาชาติจากฐานข@อมลู วิชาการด@าน
สุขภาพที่ดำเนินการระหว2างป| พ.ศ. 2559-2563 (ค.ศ. 2016-2020) ได@แก2 เว็บไซต> (Website) เฟซบุiก
(Facebook) ทวิตเตอร> (Twitter) ยูทูบ (YouTube) โมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) และไลน>
(Line)

Copyright Porn-p2u- n Prajaknate

¿กล+ุมผใู. หบ. ริการด.านสขุ ภาพทั้งภาครฐั บาล ประชาสงั คม และเอกชนท่ีกำลงั ดำเนินการวิจัยหรือ
จัดทำกจิ กรรม โปรแกรม หรือโครงการรณรงค>เกี่ยวกบั การสื่อสารเพื่อการปรับเปลี่ยนพฤตกิ รรมสุขภาพ จะ
เกิดความเข@าใจในกระบวนการสื่อสารสุขภาพผ2านสื่อดิจิทัลแบบองค>รวมและบูรณาการ เพราะหนงั สือเล2มนี้
นำเสนอทฤษฎีและวิธกี ารออกแบบโครงการรณรงคจ> ากทฤษฎี ขนั้ ตอนการออกแบบ วางแผน การดำเนินการ
และการประเมินโครงการรณรงคเ> พอื่ การสื่อสารผา2 นส่อื ดิจทิ ัลในทกุ แพลตฟอรม> ท่ีไดร@ บั ความนิยมในประเทศ
ไทย ได@แก2 เวบ็ ไซต> (Website) เฟซบุกi (Facebook) ทวิตเตอร> (Twitter) ยทู ูบ (YouTube) โมบายแอปพลิเค
ชัน (Mobile Application) และไลน> (Line)

โครงสรา. งของหนังสอื

หนงั สือเร่อื ง การส่อื สารสขุ ภาพในยุคดิจิทลั : ทฤษฎี วิจยั และการปฏิบตั ิ (Health
Communication in Digital Era: Theory, Research and Practice) แบ2งเปJน 4 สว2 นใหญ2 ไดแ@ ก2 สว2 น
ท่ี 1 การส่ือสารสุขภาพและววิ ฒั นาการการส่ือสารในยคุ ดจิ ทิ ัล สว2 นท่ี 2 แนวคดิ ทฤษฎแี ละกระบวนการ
ส่ือสารสุขภาพ ส2วนท่ี 3 การวจิ ยั และสว2 นท่ี 4 การปฏิบตั ิ ซ่ึงประกอบดว@ ยเน้ือหาจำนวน 12 บท โดยมี
รายละเอียด ดังน้ี

บทที่ 1 บทนำ ระบจุ ดุ มงุ2 เนน@ ของหนังสือท่ีให@ความสำคญั กบั การบูรณาการแบบสหสาขาวิชาในการ
สอื่ สารสุขภาพยคุ ดิจทิ ลั การใช@ประโยชน>ของกล2มุ เปาX หมาย และอธิบายโครงสรา@ งของหนังสือเพอ่ื ใหผ@ อ@ู า2 นเกดิ
ความเขา@ ใจมากยง่ิ ขนึ้

ส+วนที่ 1 การส่อื สารสขุ ภาพและวิวฒั นาการการสื่อสารสขุ ภาพในยุคดจิ ทิ ลั

บทท่ี 2 สขุ ภาพ สถานการณsสขุ ภาพ และนโยบายการสือ่ สารสขุ ภาพแบบดิจิทัล อธบิ ายคำนิยาม
“สุขภาพ” ตามมุมมองของนักวิชาการแต2ละสาขาวิชา รวมทั้งการแสดงสถานการณ>สุขภาพทั่วโลก และ
สถานการณ>สุขภาพในประเทศไทยทุกชว2 งอายุ หลังจากน้ันจงึ รวบรวมนโยบายและยทุ ธศาสตรเ> พื่อการสื่อสาร
สุขภาพผ2านสื่อดิจิทัลในระดับนานาชาติ และการขับเคลื่อนขององค>การอนามัยโลก เพื่อการกำหนด
ยุทธศาสตรด> า@ นการส่อื สารสขุ ภาพผา2 นส่ือดจิ ิทัลในระดบั ประเทศ และเนือ้ หาสว2 นสดุ ทา@ ยนำเสนอยุทธศาสตร>
และการขบั เคลอ่ื นการสอ่ื สารสขุ ภาพผ2านสื่อดจิ ิทลั ในประเทศไทย

Copyright Porn-p3u- n Prajaknate

บทที่ 3 การสื่อสารสุขภาพ และวิวัฒนาการของการสื่อสารสุขภาพในยุคดิจิทัล อธิบายคำนิยาม
การสื่อสารสุขภาพและการสื่อสารสขุ ภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health Communication) รวมทั้งอธบิ าย
ความสัมพันธ>ระหว2างสุขภาพ (Health) และการสื่อสารสุขภาพ (Health Communication) เพื่อให@เข@า
ใจความเชื่อมโยงระหว2างบรบิ ทสขุ ภาพ การสอ่ื สารและการสือ่ สารดจิ ิทัล หลังจากนน้ั จึงอธิบายวิวฒั นาการการ
สือ่ สารสขุ ภาพจากยคุ ด้ังเดิมไปสูย2 ุคดจิ ทิ ัล และววิ ัฒนาการของดิจทิ ัลเทคโนโลยที ่สี 2งผลต2อการส่ือสารสุขภาพ
ซง่ึ เร่ิมตั้งแตย2 ุคเวบ็ 1.0 2.0 3.0 และ 4.0 เพอ่ื ใหเ@ กดิ ความเข@าใจทม่ี า และจดุ กำเนิดของดจิ ทิ ัลเทคโนโลยี และ
สามารถเช่ือมโยงกับการสื่อสารสุขภาพไดอ@ ย2างมปี ระสิทธิภาพ

สว+ นที่ 2 แนวคิด ทฤษฎีและกระบวนการสื่อสารสขุ ภาพ

บทท่ี 4 ทฤษฎีและแนวคิดเกี่ยวกับการสื่อสารสุขภาพ รวบรวมแนวคิดและทฤษฎที ี่ใช@สำหรับการ
ออกแบบการวจิ ยั กิจกรรม โปรแกรมและโครงการรณรงค>เพือ่ การสอื่ สารสุขภาพ รวมทัง้ การนำเสนอตวั อย2าง
งานวิจัย สำหรับทฤษฎีที่นำเสนอในบทนี้เปJนทฤษฎีและแนวคิดที่มีความสำคัญและถูกประยุกต>ใช@ในการ
ส่ือสารสุขภาพมากทีส่ ดุ ตั้งแต2อดตี จนถงึ ปGจจบุ ัน ทง้ั ยังมีนกั วชิ าการนำมาออกแบบโครงการส่ือสารสารสุขภาพ
และเผยแพรใ2 นช2วง ป| พ.ศ. 2563 ได@แก2 ทฤษฎพี ฤติกรรมตามแผน (Theory of Planned Behavior) ทฤษฎี
ปGญญาเชิงสังคม (Social Cognitive Theory) โมเดลความเชื่อด@านสุขภาพ (Health Belief Model) โมเดล
ขั้นตอนการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (Transtheoretical Model) และโมเดลการวางแผนส2งเสริมสุขภาพ
(Precede-Proceed Model of Health Promotion)

บทท่ี 5 โครงการรณรงคsการส่ือสารสขุ ภาพ นำเสนอกระบวนการออกแบบ ดำเนินการ และประเมนิ
โครงการรณรงค>การสื่อสารสุขภาพแบบ 5 ขั้นตอน โดยแต2ละขั้นตอนนำเสนอแบบเชิงปฏิบัติการ และ
การบูรณาการจากแนวคิดการสื่อสารสุขภาพ การตลาดเพื่อสังคม การสื่อสารการตลาดและการตลาดแบบ
ดิจทิ ัล พร@อมท้งั ยกตัวอยา2 งโครงการรณรงคก> ารส่อื สารสขุ ภาพผา2 นสือ่ ดจิ ิทลั เพือ่ ใหเ@ หน็ ภาพของการดำเนนิ การ
จริง

ส+วนท่ี 3 การวิจัย

บทท่ี 6 เครอ่ื งมอื การวิจัยสำหรับการสื่อสารสุขภาพ อธบิ ายเครอื่ งมอื การวิจัยเชิงปรมิ าณ และเชิง
คุณภาพที่ใช@สำหรับการออกแบบโครงการรณรงค>เพื่อการส่ือสารสุขภาพ พร@อมทั้งยกตัวอยา2 งงานวิจัยที่ใช@
ประโยชนจ> ากเคร่อื งมอื ท้ังเชิงปริมาณและเชงิ คณุ ภาพ

Copyright Porn-p4u- n Prajaknate

ส+วนที่ 4 การปฏบิ ตั ิ

บทที่ 7 การสื่อสารสุขภาพผ+านเว็บไซตs (Website) นำเสนอการสื่อสารสุขภาพผ2านเว็บไซต>
(Website) ซึ่งเปJนดิจิทัลเทคโนโลยีในยุคเว็บ 1.0 โดยเริ่มจากการอธิบายความสำคัญของเว็บไซต>ต2อการ
สื่อสารสขุ ภาพ องค>ประกอบของเว็บไซตท> ใ่ี ชเ@ ปJนเครอ่ื งมือในการสื่อสารสุขภาพ หลังจากน้ันจงึ นำเสนอเคล็ด
ลับการออกแบบการสื่อสารสุขภาพผ2านเวบ็ ไซต> การเลือกกลุ2มเปXาหมายท่ีใช@เวบ็ ไซต> และสดุ ท@ายยกตัวอย2าง
กิจกรรมแทรกแซง (Intervention) และโครงการรณรงค>เพื่อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพท่ีใชเ@ ว็บไซต>
เปJนเคร่อื งมือหลกั ในการสอื่ สาร

บทที่ 8 การสื่อสารสุขภาพผ+านเฟซบุÄก (Facebook) อธิบายการสื่อสารสุขภาพผ2านสื่อสังคม
ประเภทเฟซบุiก (Facebook) ที่เปJนดิจิทัลเทคโนโลยีในยุคเว็บ 2.0 ภายในบทนี้ เน@นย้ำถึงประโยชน> และ
องค>ประกอบต2าง ๆ ของเฟซบุiก (Facebook) ที่มีประโยชน>ต2อการสื่อสารสุขภาพ เช2น กลุ2มเฟซบiุก
(Facebook Group) เพจ (Page) และศูนย>โฆษณา (Facebook Ads Manager) โดยเฉพาะอย2างยิ่ง บทนี้
นำเสนอเคล็ดลับการออกแบบการสื่อสารสุขภาพผ2านเฟซบiุก (Facebook) ในด@านการออกแบบเนื้อหา การ
ส2งเสรมิ การตลาด และการโฆษณาผ2านเฟซบกiุ (Facebook) การเลือกกลุ2มเปาX หมายทเี่ หมาะสมในการสอ่ื สาร
ผา2 นเฟซบุกi (Facebook) การกำหนดตวั ช้ีวดั ในการประเมนิ ผลกิจกรรมแทรกแซง และการประเมนิ ผลโฆษณา
โครงการรณรงคด> า@ นสุขภาพผ2านเฟซบiกุ (Facebook) ในสว2 นสดุ ท@ายนำเสนอตวั อย2างกิจกรรมแทรกแซงและ
โครงการรณรงคเ> พือ่ การสอื่ สารสุขภาพผา2 นเฟซบกุi (Facebook)

บทที่ 9 การสื่อสารสุขภาพผ+านทวิตเตอรs (Twitter) นำเสนอการสื่อสารสุขภาพผ2านทวิตเตอร>
(Twitter) ซ่งึ เปJนส่อื สังคมประเภทบล็อกจว๋ิ (Microblogging Sites) ท่เี ปJนดิจิทลั เทคโนโลยใี นยุค 2.0 โดยเริม่
ต้งั แตก2 ารอธิบายฟงG ก>ชนั หลักของทวิตเตอร> (Twitter) ท่สี ามารถใช@ประโยชนใ> นการส่ือสารสุขภาพ เช2น ทวีต
(Tweet) @ตอบ (@Reply) รที วีต (Retweet) และแฮชแทก็ (Hashtag) สำหรับจดุ มง2ุ เน@นสำคัญของบทนี้ คือ
การอธิบายเคล็ดลับการสอ่ื สารสขุ ภาพผา2 นทวติ เตอร> (Twitter) ทั้งการออกแบบเน้ือหา และการสร@างจุดจูงใจ
การคัดเลือกกลุ2มเปXาหมายที่เหมาะสมกับการสื่อสารสุขภาพผ2านทวิตเตอร> (Twitter) และตัวชี้วัดการ
ประเมินผลผา2 นทวิตเตอร> (Twitter) สำหรับส2วนสุดท@ายของเน้อื หา นำเสนอกรณศี กึ ษากิจกรรมแทรกแซงและ
โครงการรณรงค>เพอ่ื การส่อื สารสุขภาพผา2 นทวิตเตอร> (Twitter)

บทที่ 10 การสื่อสารสุขภาพผ+านยูทูบ (YouTube) ซึ่งเปJนสื่อสังคมประเภทแบ2งปGน (Media
Sharing Sites) ในยุดเว็บ 2.0 ในบทนี้อธิบายความสำคัญของยูทูบ (YouTube) ต2อการสื่อสารสุขภาพ
ฟGงก>ชันการทำงานของยทู บู (YouTube) ที่มปี ระโยชน>ตอ2 การสอ่ื สารสุขภาพ ไดแ@ ก2 ฟงG กช> ันวดิ โี อ ฟGงก>ชันการ
แสดงความคิดเห็น (Comments) การแชร> (Shares) ถูกใจ (Likes) และไม2ถูกใจ (Dislikes) จุดมุ2งเน@นสำคญั
ของบทนี้ คือ การอธิบายเคลด็ ลับการออกแบบการส่ือสารสขุ ภาพผา2 นชอ2 งทางยูทูบ (YouTube) ได@แก2 การ
ออกแบบและผลิตวิดีโอ การสร@างสรรค>เนื้อหา (Content) การจัดการช2องยูทูบ (YouTube) การเลือก

Copyright Porn-p5u- n Prajaknate

กลุ2มเปXาหมายที่เหมาะสมกับการสื่อสารสุขภาพผ2านยูทูบ (YouTube) และวิธีการกำหนดตัวชี้วัดเพื่อการ
ประเมินประสิทธิผลของการสื่อสารผา2 นยูทบู (YouTube) ในสว2 นสุดท@ายของบท นำเสนอกรณีศึกษากิจกรรม
แทรกแซง และโครงการรณรงค>เพื่อการสื่อสารสุขภาพผา2 นยทู ูบ (YouTube)

บทที่ 11 การสื่อสารสุขภาพผ+านโมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) ซึ่งเปJนดิจิทัล
เทคโนโลยีในยุคเว็บ 3.0 ที่เชื่อมโยงกับดิจิทัลเทคโนโลยีด@านสุขภาพในยุคเว็บ 4.0 ในช2วงแรกอธิบาย
ความสำคัญและประโยชนข> องโมบายแอปพลิเคชนั (Mobile Application) ทีม่ ีตอ2 การส่อื สารเพ่ือปรับเปลยี่ น
พฤติกรรมสุขภาพ ต2อมานำเสนอการจำแนกประเภทของโมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) เพื่อ
สุขภาพ และสถติ ิผ@ใู ชโ@ มบายแอปพลิเคชนั (Mobile Application) ทว่ั โลกและในประเทศไทย จดุ มุ2งเนน@ สำคัญ
ของบทนีอ้ ธิบายวิธีการส่ือสาร การคดั เลอื กกลม2ุ เปXาหมาย และยกตัวอย2างกรณีศึกษากจิ กรรมแทรกแซงผ2าน
โมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) ที่พัฒนาขึ้นเพื่อการสื่อสารที่มีเปXาหมายเพ่ือการเปลี่ยนแปลง
พฤตกิ รรมสุขภาพโดยเฉพาะ และโมบายแอปพลิเคชนั (Mobile Application) ที่ไดร@ ับความนิยมมากที่สุดใน
ประเทศไทย คอื ไลน> (Line)

บทที่ 12 บทสรุปและแนวโนม. การสื่อสารสขุ ภาพในอนาคต สรปุ เนือ้ หาทัง้ 4 สว2 น 12 บท ของ
หนังสอื เล2มน้ี รวมทง้ั คาดการณแ> นวโนม@ การส่ือสารสขุ ภาพในอนาคต ทด่ี จิ ทิ ัลเทคโนโลยมี ีการปรบั เปลี่ยนอย2าง
ตอ2 เนอ่ื ง ในประเดน็ ดา@ นสถานการณส> ขุ ภาพ นโยบายการสอ่ื สารสุขภาพ การวิจัยและโครงการรณรงคด> @านการ
สือ่ สารสุขภาพ

Copyright Porn-p6u- n Prajaknate

สว+ นท่ี 1
การสือ่ สารสขุ ภาพและ
ววิ ัฒนาการการสื่อสารสุขภาพ

ในยุคดิจิทลั

Copyright Porn-p7u- n Prajaknate

Copyright Porn-p8u- n Prajaknate

บทท่ี

2

สุขภาพ สถานการณสs ขุ ภาพ และ
นโยบายการสอ่ื สารสขุ ภาพแบบ
ดจิ ิทลั

สว2 นที่ 1 ของบทท่ี 2 อธบิ าย คำนยิ าม “สุขภาพ” เพอ่ื ให@ผ@อู า2 นเข@าใจความหมาย และความเชอื่ มโยง
ระหว2างสุขภาพ ความเจ็บปûวย และการแก@ไขปGญหาสุขภาพ จากนั้นในส2วนที่ 2 แสดงให@เหน็ ถึงสถานการณ>
สุขภาพท่ัวโลก และสถานการณ>สุขภาพในประเทศไทย เพอ่ื ใหเ@ ขา@ ใจประเดน็ ปญG หาหลกั ด@านสุขภาพท่ีท@าทาย
และมีความจำเปJนต2อการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ส2วนที่ 3 นำเสนอนโยบายการสื่อสารสุขภาพแบบดิจิทลั
ระดับนานาชาติ และในประเทศไทยเพ่อื การเปลี่ยนแปลงสขุ ภาพของประชากรในยุคดจิ ทิ ลั และส2วนที่ 4 เปJน
บทสรุป

Copyright Porn-p9u- n Prajaknate

ส+วนที่ 1 คำนิยาม “สขุ ภาพ”

การกำหนดคำนิยามของคำว2า “สุขภาพ” ก็เหมือนกบั คำนยิ ามคำวา2 “รัก” และ “ความสุข” ซ่ึงเปJน
คำนิยามทีว่ ัดไดย@ าก (Edlin et al., 2000) นอกจากน้คี ำนยิ ามทแี่ น2นอนของคำว2า “สุขภาพ” ยังเปJนประเดน็ ท่ี
มีการถกเถียงกันระหว2างนักวิชาการมาหลายศตวรรษ (Blaxter, 2010) ตามทรรศนะของสาขาวิชาด@าน
ชีววิทยาการแพทย> “สุขภาพ” คือ การไม2มีโรค ในขณะที่ทรรศนะทางสาขาวิชาด@านสังคม “สุขภาพ” คือ
สภาวะดา@ นบวกโดยรวมและความเปJนอยท2ู ีด่ ี ที่เกิดจากการไม2เปนJ โรคหรอื เจบ็ ปûวย (Blaxter, 2018)

อย2างไรก็ตามคำนิยาม “สุขภาพ” ที่ได@รับความนิยมและถูกกล2าวถึงมากที่สุด คือ คำนิยามของ
องค>การอนามยั โลก (World Health Organization) ที่กำหนดตงั้ แต2ป| พ.ศ. 2489 (ค.ศ. 1946) และยังไมไ2 ดม@ ี
การเปลี่ยนแปลง โดยคำว2า “สุขภาพ” หมายถึง สภาวะทางกาย จิต และสุขภาวะทางสังคมที่สมบูรณ>
ปราศจากโรคหรือความอ2อนแอ (World Health Organization, 1946) คำนิยามดังกล2าวมีนักวิชาการตั้ง
ข@อสังเกตว2า เปJนคำนิยามที่อธิบายถึงสุขภาพของมนุษย>ในอดุ มคติ เพราะท้ังบุคคลและสงั คมมีขอ@ จำกัดดา@ น
ทรพั ยากรและความรู@ ในความเปนJ จรงิ แลว@ มปี Gจจัยอกี หลายด@านท่ีเปนJ ข@อจำกัดและส2งผลต2อสุขภาพของมนุษย>
ดังนัน้ จงึ ควรกำหนดคำนิยาม “สขุ ภาพ” หมายถึง การสร@างความสมดุลด@านสงั คมและการเมืองในระดับชาติ
และสร@างความพร@อมด@านการเงินที่จะช2วยตอบสนองความต@องการด@านสุขภาพของประชากรในประเทศ
(Schulte, 2017)

Grodner, Escott-Stump, & Dorner (2015) กำหนดคำนิยาม “สุขภาพ” แบบองค>รวมที่ให@
ความสำคญั กบั ปGจจยั หลายดา@ นท่สี ำคญั ตอ2 การมชี ีวติ ของมนุษย> ซึ่งจะทำใหบ@ ุคคลเกิดความตระหนักถงึ สุขภาพ
ตนเอง โดยนยิ าม “สุขภาพ” หมายถงึ แนวคดิ แบบซบั ซ@อนท่ีเก่ียวขอ@ งกบั มติ ิด@านกายภาพและจิตใจในมิติต2าง
ๆ 6 ดา@ น ไดแ@ ก2

สุขภาพกาย (Physical Health) คอื การทำงานของร2างกายมนษุ ย>ทสี่ มบูรณ> และมภี ูมติ @านทานต2อ
โรค

สขุ ภาพทางปญå ญา (Intellectual Health) คือ ความสามารถในการใชป@ ญG ญาในการเรยี นรแ@ู ละ
ปรับเปลี่ยนใหส@ อดคล@องกบั สภาพแวดลอ@ ม

สขุ ภาพทางอารมณs (Emotional Health) คอื ความสามารถในการแสดงและระงบั อารมณอ> ยา2 ง
เหมาะสม

สุขภาพทางสงั คม (Social Health) คือ ความสามารถในการรกั ษาความสมั พันธ>กบั ครอบครวั
เพอ่ื น และเพื่อนร2วมงาน

สุขภาพทางจติ วญิ ญาณ (Spiritual Health) คอื วัฒนธรรมความเชอื่ ในการดำรงอย2ูของมนุษยท> ี่
ถกู สอนโดยองคก> รทางศาสนา โดยเข@าใจธรรมชาติและวทิ ยาศาสตร> หรอื เขา@ ใจมุมมองตอ2 ชวี ิตมนุษย>

Copyright Porn-p10u- n Prajaknate

สุขภาพทางสภาพแวดล.อม (Environmental Health) คือ ปGจจยั ภายนอกท่ีสง2 ผลกระทบตอ2
สุขภาพและความเปนJ อยู2ท่ีดดี @านกายภาพและการทำงาน

สำหรับคำนิยาม “สุขภาพ” ของประเทศไทยตามประกาศในพระราชบัญญัติสุขภาพแห2งชาติ พ.ศ.
2550 หมายถึง “สภาวะของมนษุ ย>ท่ีสมบูรณ>ทั้งทางกาย จิต ปGญญาและสงั คม และเชือ่ มโยงกันเปนJ องค>รวม
อย2างสมดุล” (สำนักงานคณะกรรมการกฤษฎีกา, 2553) นอกจากนี้ แผนพัฒนาสุขภาพแห2งชาติ ในช2วง
แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสงั คมแห2งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ.2560-2564 ระบุว2า นิยาม “สุขภาพ” ของประเทศ
ไทย มุ2งเน@นจุดสำคัญ 3 ประการ (คณะกรรมการอำนวยการจัดทำแผนพัฒนาสุขภาพแห2งชาติฉบับที่ 12,
2559) คือ

(1) คำว2า “สุขภาพ” มีความเชือ่ มโยงกบั ปGจจัยอื่นที่ส2งผลกระทบทางตรงและทางออ@ มต2อสุขภาพ ได@แก2
นโยบาย กฎหมาย เศรษฐกจิ สงั คม และสภาพแวดลอ@ ม

(2) คำวา2 “สขุ ภาพ” ม2งุ เนน@ ท่ี “การสรา@ งเสรมิ สขุ ภาพ” เพอ่ื การปอX งกันโรค มากกวา2 “การรักษาสุขภาพ”
(3) คำวา2 “สขุ ภาพ” ม2ุงเน@นที่การขับเคลื่อนด@านสุขภาพอยา2 งมสี ว2 นร2วมจากทกุ ภาคสว2 น

คำนิยามสุขภาพของประเทศไทยมีความหมายคล@ายกับคำนิยามขององค>การอนามัยโลก (World
Health Organization) แต2มคี วามแตกต2างดา@ นการเชอ่ื มโยงกับความเปJนองค>รวม ซ่งึ สะทอ@ นใหเ@ ห็นถงึ การให@
ความสำคัญกบั ปจG จัยและมิติด@านอ่ืนที่สง2 ผลตอ2 “สุขภาพ”

สำหรบั การกำหนดคำนยิ าม “สุขภาพ” ของหนังสอื เล2มนี้ จึงขยายคำว2า “องค>รวม” ใหช@ ดั เจนยิ่งขึ้น
โดยกำหนดคำนิยาม “สุขภาพ” หมายถึง สภาวะทางกาย จิต และสุขภาวะทางสังคมท่ีสมบรู ณs ปราศจาก
โรคหรือความออ+ นแอ และเช่อื มโยงกันเปนê องคsรวมอย+างสมดุล โดยคำนงึ ถึงปåจจัยด.านนโยบาย กฎหมาย
เศรษฐกิจ สังคม และสภาพแวดล.อมท่สี ง+ ผลกระทบต+อสขุ ภาพของบคุ คล

Copyright Porn-p11u- n Prajaknate

สว+ นท่ี 2 สถานการณsสขุ ภาพทั่วโลก และสถานการณสs ขุ ภาพในประเทศไทย

“สุขภาพ” คือ สภาวะทางกายและจติ ที่ปราศจากโรค แต2ความเปJนจรงิ ที่ปฏิเสธไม2ได@ คือ มนุษย>ยัง
เผชิญกับความเจ็บปûวย (Illness) ทีเ่ กดิ ข้ึน (Rankin et al., 2005) โดยเฉพาะอยา2 งยงิ่ ในช2วงป| พ.ศ. 2563 ท่ี
ประชากรท่ัวโลกกำลงั เผชิญกับสถานการณ>โรคระบาดโควิด 19 ที่มีผู@ติดเชื้อ จำนวนทั้งสิน้ 21,026,758 คน
และมีผู@เสียชีวิตทั้งสิ้น 755,786 คน (ข@อมูล ณ วันที่ 15 สิงหาคม 2563) (World Health Organization,
2020a) อย2างไรก็ตาม โรคระบาดดังกล2าวเปJนเพียงสถานการณ>วิกฤติแบบฉุกเฉิน แต2ในความเปJนจริงแล@ว
ประชากรทั่วโลก ในทุกช2วงอายุเผชิญกับปGญหาความเจ็บปûวยที่เกิดจากปGจจัยภายในและภายนอก ซึ่งเปJน
ประเด็นปGญหาที่ท@าทายแกผ2 มู@ ีสว2 นได@ส2วนเสียในทุกภาคส2วนในการดำเนนิ การส่ือสารสขุ ภาพเพื่อส2งเสริมและ
ปXองกันโรค

ในระดับโลกยงั มปี Gญหาสขุ ภาพท่หี ลายประเทศกำลงั เผชญิ และเปนJ เปXาหมายสำคัญของการพัฒนาท่ี
ยั่งยืน (Sustainable Development Goals) คือ เปXาหมายที่ 3 การส2งเสริมให@ประชาชนมีวิถีชีวิตแบบ
สุขภาพดี และส2งเสริมชีวิตความเปJนอยู2ที่ดีในทุกช2วงอายุ เพราะประชากรโลกยังเผชิญกับปGญหาสุขภาพที่
สำคัญ ได@แก2 (1) ปญG หาอนามัยเจริญพนั ธ>ุ สขุ ภาพแม2และเด็กทารก (2) ปGญหาโรคตดิ ตอ2 ได@แก2 โรคตดิ ต2อทาง
เพศสัมพนั ธ> โรควัณโรค โรคมาลาเรีย โรคไวรัสตับอักเสบ บี และโรคเขตรอ@ น (3) ปGญหาโรคไม2ติดต2อเรื้อรงั
(Non-Communicable Diseases) เชน2 โรคเบาหวาน โรคหวั ใจ และโรคปอดอุดก้ันเรือ้ รงั ปGญหาสขุ ภาพจติ ท่ี
สง2 ผลต2อการฆา2 ตวั ตาย และความเสี่ยงจากสภาพแวดล@อม เชน2 การสบู บุหร่ี การเสียชวี ิตจากอบุ ัติเหตุ มลพษิ ท่ี
สง2 ผลตอ2 โรคหวั ใจและหลอดเลอื ด การดมื่ นำ้ ไม2สะอาด (United Nation, 2019)

โดยเฉพาะอย2างยง่ิ โรคไมต2 ดิ ตอ2 เรอื้ รงั (Non-Communicable Diseases) เปJนปญG หาความเจ็บปûวย
ทปี่ ระชากรโลก ในทุกชว2 งอายุ ในหลายประเทศกำลังเผชญิ และคิดเปนJ ร@อยละ 71 ของอัตราการตายทั่วโลก
ข@อมูลจากรายงานสถานการณ>สุขภาพระดับโรคขององค>การอนามัยโลก (World Health Organization) ป|
พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) ระบุว2า ปGจจุบันมีประชากรทั่วโลกมากกว2า 41 ล@านคน เสียชีวิตจากโรคไม2ติดต2อ
เร้ือรงั (Non-Communicable Diseases) แบง2 เปนJ โรคหวั ใจ 17.9 ลา@ นคน โรคมะเรง็ 9 ล@านคน โรคปอดอุด
กั้น 3.8 ลา@ นคน และโรคเบาหวาน 1.6 ลา@ นคน นอกจากน้ี โรคทเี่ กดิ จากปจG จัยความเส่ยี งดา@ นสภาพแวดล@อม
เช2น การเสยี ชีวิตจากมลพษิ มีถึง 7 ลา@ นคน และมีผเู@ สียชวี ติ จากการฆา2 ตัวตายประมาณ 800,000 คนท่ัวโลก
(World Health Organization, 2020b)

สำหรับสถานการณ>สุขภาพของประชากรไทย คล@ายกับในระดับโลก กล2าวคือ ปGจจุบันประชากรใน
ประเทศมีปGญหาการเจ็บปûวยและเสียชีวิต จากโรคไม2ติดต2อเรื้อรัง (Non-Communicable Diseases) เช2น
โรคความดันโลหติ สงู โรคหัวใจ โรคเบาหวาน และไตวาย ยงิ่ ไปกว2าน้นั ประชากรไทยเสียชีวิตจากอุบัติเหตทุ าง
รถยนต>เปJนอันดับ 2 ของโลก คิดเปJนจำนวน 18 คน ต2อประชากร 100,000 คนต2อป| (คณะกรรมการ
อำนวยการจัดทำแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง2 ชาติฉบับท่ี 12, 2559) นอกจากนยี้ ังพบปญG หาสุขภาพจติ โดยข@อมูล

Copyright Porn-p12u- n Prajaknate

การรายงานสุขภาพคนไทย พ.ศ. 2562 ที่จัดทำโดย สถาบันวิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล
(วปส.) รว2 มกับ สำนกั งานกองทุนสนับสนนุ การสรา@ งเสริมสขุ ภาพ (สสส.) และสำนกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพ
แห2งชาติ (สช.) (2562) พบว2า มีผ@ปู ûวยและประสบปญG หาสขุ ภาพจติ มากกวา2 2.7 ล@านคน แบ2งเปJนโรคซึมเศร@า
1.4 ลา@ นคน และมีผท@ู ี่พยายามฆ2าตัวตายถงึ 3.4 ลา@ นคน

เมื่อจำแนกปGญหาสุขภาพตามช2วงอายุ จะพบว2า ประชากรแต2ละช2วงอายุมีปGญหาสุขภาพที่ไม2
เหมือนกัน โดยประชากรวยั เด็ก (0-5 ป|) มีปGญหาเรื่องพัฒนาการ ประชากรวัยเรียน (5-14 ป|) มีปGญหาเร่อื ง
สายตา ระดับสตปิ Gญญา และความฉลาดทางอารมณ>ต่ำกว2ามาตรฐาน ประชากรวัยรุ2น (15-21 ป|) มีปGญหาการ
สูบบุหรี่ การดื่มแอลกอฮอล>เกินกำหนด โรคติดต2อทางเพศสัมพันธ> การตั้งครรภ>เมื่อยังไม2พร@อม และโรค
ซึมเศร@า ประชากรวัยทำงาน (15-59 ป|) มีปGญหาการปûวยและเสียชีวิตจากโรคไม2ติดต2อเรือ้ รัง เช2น โรคหลอด
เลือดหัวใจ ปญG หาจากอบุ ตั เิ หตุ การดม่ื แอลกอฮอล> และไขมันในเลือดสงู และประชากรสงู อายุ (60 ป|ขนึ้ ไป) มี
ปGญหาโรคไม2ติดต2อเรื้อรัง ได@แก2 มะเร็ง หลอดเลือดสมอง ปอดอักเสบ ไตและเบาหวาน (คณะกรรมการ
อำนวยการจดั ทำแผนพัฒนาสขุ ภาพแหง2 ชาติฉบบั ท่ี 12, 2559)

ขอ@ มลู สถานการณ>สุขภาพท้งั ในระดบั นานาชาตแิ ละระดับชาติ เปJนสญั ญาณเตอื นท่สี ำคัญใหผ@ มู@ สี 2วนได@
ส2วนเสียดำเนินการด@านการกำหนดนโยบาย และการปฏิบัติตามแผนในการแก@ไขปGญหาโรคไม2ติดต2อเรื้อรงั
(Non-Communicable Disease) ที่มีสาเหตุของการเกิดโรคจากปGจจัยส2วนบุคคลและสภาพแวดล@อม
โดยเฉพาะอย2างยิ่ง การกำหนดนโยบาย และการใช@การสื่อสารสุขภาพ ในการส2งเสริมให@ประชาชน
เปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพเปJนประเดน็ ที่ท@าทาย ในขณะเดยี วกันการบูรณาการดิจิทัลเทคโนโลยีเขา@ กับ
การสื่อสารสุขภาพ จึงเปJนหนทางสำคัญที่มีประสิทธิภาพในการเข@าถึงประชากรโลกในยุคปGจจุบันที่ดิจิทลั
เทคโนโลยีมบี ทบาทในชีวติ ประจำวนั

ส+วนที่ 3 นโยบายและยุทธศาสตรกs ารสอื่ สารสุขภาพผา+ นส่ือดิจิทัล

การกำหนดนโยบายเพื่อส2งเสริมการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมสุขภาพในระดับนานาชาติและ
ระดบั ประเทศ เปนJ กระบวนการขบั เคลอื่ นท่ีสำคัญในการแก@ไขปญG หาสขุ ภาพของประชากรทว่ั โลก โดยเฉพาะ
อย2างยิ่ง ตัวบ2งชี้สำคัญที่สะท@อนให@เห็นถึงความตื่นตัวในการขับเคลื่อนด@านการสื่อสารเพื่อเปล่ียนแปลง
พฤตกิ รรมสุขภาพของประชากรทั่วโลก และการพัฒนาด@านการสื่อสารสุขภาพผา2 นสอื่ ดิจทิ ลั คือ การกำหนด
นโยบาย และแผนยทุ ธศาสตรใ> นระดับนานาชาติ และระดับชาติ เนือ้ หาบทน้ี จงึ ทบทวนแผนและยุทธศาสตร>
จากองค>กรที่มีพันธกิจเกี่ยวกับการรักษาสุขภาพและสังคมในระดับนานาชาติ ได@แก2 สหประชาชาติ (United
Nation) และองค>การอนามัยโลก (World Health Organization) พร@อมกับการทบทวนแผนที่เกี่ยวข@องกับ
สุขภาพและสงั คมระดบั ชาติ เพ่อื สะท@อนให@เหน็ ถึงความต่ืนตวั ของการใช@ประโยชน>จากดจิ ทิ ัลเทคโนโลยีในการ
สอ่ื สารสุขภาพ

Copyright Porn-p13u- n Prajaknate

ความตืน่ ตวั ดา. นการกำหนดนโยบายการใชด. ิจิทลั ในการสอื่ สารสขุ ภาพระดับนานาชาติ

ตง้ั แตป2 | พ.ศ.2548 (ค.ศ. 2005) ในการประชมุ สมัชชาอนามัยโลก (World Health Assembly) มีการ
กระตุ@นให@เริ่มวางแผนกลยุทธ>การพัฒนาบริการสุขภาพทางอินเทอร>เน็ต เพื่อส2งเสริมให@การเข@าถึงสุขภาพ
เกิดขึ้นได@อยา2 งเท2าเทียมกันทัว่ โลก หลังจากนั้นมปี ระเทศสมาชิกมากกว2า 120 ประเทศที่นำกลยุทธ>ดังกลา2 ว
ไปสู2การปฏิบัติ จนกระทั่งเกิดกลไกพัฒนานโยบายในแต2ละประเทศตัง้ แตป2 | พ.ศ. 2556 (ค.ศ. 2013) (World
Health Organization, 2019)

หลังจากป| พ.ศ. 2543 (ค.ศ. 2000) ที่สหประชาชาติ (United Nation) กำหนดเปXาหมายการพัฒนา
แห2งสหสั วรรษ (Millennium Development Goals) ดิจิทลั เทคโนโลยีเข@ามามบี ทบาทในการดำเนินชวี ติ ของ
ประชาชน เกิดการเปลีย่ นแปลงด@านรูปแบบการใชส@ อื่ การคน@ หาข@อมูล และการเสพเน้อื หาสื่อ และหลังจากป|
พ.ศ. 2558 (2015) ที่เริ่มพัฒนาเปXาหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goal) แต2ละ
ประเทศเริ่มมีการปรับเปลี่ยนการดำเนินงานเพื่อให@บรรลุเปXาหมายการพัฒนาอย2างยั่งยืนข@อที่ 3 คือ การ
ส2งเสริมชีวิตความเปJนอยู2ที่ดีของประชาชนทุกช2วงวัย ด@วยการบูรณาการการใช@สื่อดิจิทัลสำหรบั การส2งเสริม
และปรับเปล่ียนพฤตกิ รรมสขุ ภาพของประชาชน (Novillo-Ortiz et al., 2018) อีกทั้งเปXาหมายการพัฒนาที่
ย่ังยืน (Sustainable Development Goal) ขอ@ ท่ี 9 คือ อตุ สาหกรรม นวัตกรรมและโครงสรา@ งพื้นฐาน ท่ีมุ2ง
พัฒนาโครงสรา@ งพ้ืนฐานให@สามารถเข@าถึงได@ เพ่อื สนบั สนุนชีวิตความเปJนอยขู2 องมนษุ ย> โดยมจี ดุ ม2ุงเน@นสำคัญ
คือ กระตุ@นให@ประเทศกำลังพัฒนาดำเนินการวิจัยและพัฒนาดิจิทัลเทคโนโลยีและสง2 เสริมให@เกิดการเข@าถึง
อยา2 งเท2าเทียมและย่ังยืน (United Nation, 2018)

องค>การอนามัยโลก (World Health Organization) ตระหนักถึงความสำคัญของเปXาหมายการ
พัฒนาทยี่ ่ังยืน (Sustainable Development Goal) ดังนัน้ ในป| พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) จึงได@จดั ทำกลยุทธ>
ระดับโลกดา@ นสขุ ภาพแบบดิจิทัลระหว2างป| พ.ศ. 2563-2567 (Global Strategy on Digital Health 2020–
2024) ซึ่งมเี ปาX ประสงคส> ำคญั คือ การประยกุ ต>ใช@ดจิ ทิ ลั เทคโนโลยีดา@ นสุขภาพเพ่อื ใหบ@ รรลวุ สิ ยั ทศั นร> ะดบั โลก
คอื สุขภาพดถี @วนหนา@ (Health for All) หมายถึง การพฒั นาและการใชด@ ิจิทัลเทคโนโลยีเพื่อยกระดับสุขภาพ
ของประชากรโลก ทงั้ น้ีกลยุทธ>ระดับโลกดา@ นสขุ ภาพแบบดิจทิ ัล กำหนดวัตถปุ ระสงคเ> ชงิ กลยุทธ> 4 ขอ@ เพื่อให@
แต2ละประเทศปรบั ใช@เปนJ แนวทางในการกำหนดนโยบายสุขภาพ (World Health Organization, 2019) ตาม
บรบิ ทของแต2ละประเทศดงั นี้

(1) เพ่อื ส2งเสริมการประสานความรว2 มมือ และถา2 ยทอดความรเ@ู กี่ยวกับสขุ ภาพแบบดิจิทลั โดยกระตน@ุ
ให@แต2ละประเทศสร@างพันธมิตร พัฒนานโยบายทีส่ ง2 เสรมิ การลงทุนดา@ นสุขภาพแบบดจิ ิทัล และระบบบริการ
สขุ ภาพแบบดิจิทลั ในระดบั ประเทศ

Copyright Porn-p14u- n Prajaknate

(2) เพื่อส2งเสริมพัฒนากลยุทธ>สขุ ภาพแบบดิจทิ ลั ระดับชาติ โดยกระตุ@นให@แต2ละประเทศประยกุ ต>ใช@
แผนให@สอดคลอ@ งกับบรบิ ทของประเทศ

(3) เพ่ือสง2 เสรมิ ธรรมาภบิ าลสำหรับสขุ ภาพแบบดจิ ิทลั ในระดบั โลก ภูมิภาค และประเทศ ไดแ@ ก2 การ
สง2 เสรมิ การสร@างความปลอดภยั ความเปJนบุคคล และจรยิ ธรรมในระบบบริการสุขภาพแบบดจิ ทิ ัล

(4) เพ่ือยกระดบั ระบบศนู ยส> ุขภาพบุคคลโดยใช@ดิจิทัล ด@วยการยกระดบั การให@บริการสขุ ภาพผ2านส่ือ
ดิจทิ ัล เตรียมความพร@อมใหป@ ระชาชนสามารถใชด@ ิจทิ ลั เทคโนโลยีดา@ นสุขภาพ และสร@างความตระหนักรู@ให@แก2
ประชาชนเกีย่ วกับระบบสุขภาพแบบดิจิทัล รวมทั้งการยกระดับสุขภาพและความเปJนอย2ูที่ดีของบุคคล ด@วย
การจัดการปGจจัยสภาพแวดล@อม รวมทั้งยกระดับความฉลาดด@านสุขภาพ (Health Literacy) ด@วยการให@
ความร@ผู า2 นโครงการรณรงค>ผ2านสื่อมวลชนและส่ือสังคม (ตารางท่ี 1)

Copyright Porn-p15u- n Prajaknate

ตารางที่ 1
กรอบแนวคดิ กลยุทธ0สุขภาพแบบดจิ ทิ ัลระดับนานาชาติ

วัตถปุ ระสงคs ผลลพั ธs ผลผลิต นโยบายและ ผลกระทบ
การปฏิบตั ิ

เพื่อส2งเสริมการประสาน การกระจายกลยทุ ธ>จาก -การประสานความรว2 มมือและเปJน โปรแกรม และ เกดิ ระบบนเิ วศ
ความรว2 มมือและ ระดบั โลกเพ่อื เพิม่ โอกาส พนั ธมติ รกบั ผูม@ ีสว2 นไดส@ 2วนเสียในระดบั โครงการประสาน ดา@ นสขุ ภาพแบบ
ถา2 ยทอดความรเู@ ก่ียวกบั และความทา@ ทาย นานาชาติเพอื่ ใหเ@ กดิ ผลกระทบเชงิ บวก ความรว2 มมอื ดิจิทัลที่ยง่ั ยืน
สุขภาพแบบดิจทิ ัล และเหมาะสม
-การจดั ทำกรอบแนวคิดระดบั ประเทศเพ่อื พันธมติ ร
การประสานความรว2 มมอื และสรา@ ง
สมรรถนะ เครอื ขา2 ย

เพ่ือสง2 เสริมการพฒั นากล วิสยั ทัศนเ> ชิงกลยทุ ธ>และ -การบรู ณาการดจิ ิทลั เทคโนโลยีและ ขอ@ กฎหมาย ระบบสขุ ภาพ
ยุทธส> ุขภาพแบบดิจิทลั การบรู ณาการแผนไปสู2 นวัตกรรมในกลยทุ ธด> า@ นสขุ ภาพ นโยบาย กลยุทธ> และบรกิ ารทีม่ ี
ระดบั ชาติ การปฏิบตั จิ ริงใน ระดับประเทศ การลงทุนดา@ น ประสิทธิภาพ
ระดบั ประเทศ โครงสรา@ งพนื้ ฐาน และคุ@มค2า
-ใหค@ วามสำคญั กับการพจิ ารณาโมเดลทาง บรกิ าร
การเงินอย2างยั่งยืน

เพ่ือสง2 เสรมิ ธรรมาภบิ าล การตดั สินใจลงทนุ -กรอบแนวคดิ ระดับโลกและระดับประเทศ รายงานดา@ นนโยบาย กระตน@ุ การใช@
สำหรับสขุ ภาพแบบ สำหรับการสร@างธรรมาภิบาลสขุ ภาพแบบ และเทคนิค ดจิ ทิ ลั เทคโนโลยี
ดิจทิ ลั ในระดบั โลก ดิจทิ ัล ในภาคส2วน
ภูมิภาค และประเทศ ธรรมาภิบาลและ สขุ ภาพ
-กำหนดวาระระดบั โลกด@านการวจิ ัยสขุ ภาพ การสรา@ งสมรรถนะ
แบบดิจทิ ัลและเทคโนโลยี
การแลกเปลี่ยน
-สรา@ งกรอบแนวคดิ และแนวทางในการ ความร@ู การเรียนร@ู
ปรบั เปล่ียนดิจทิ ลั

เพื่อยกระดับระบบศูนย> การเสรมิ พลงั ใหป@ ระชาชน -กำหนดใหป@ ระชาชนเปนJ ศูนย>กลางของการ สุขภาพบุคคลและ ประชากรมี
สุขภาพบุคคลโด ย ใช@ ตัดสนิ ใจเลือกมีสขุ ภาพทดี่ ี ปรบั เปล่ียนดา@ นสุขภาพแบบดจิ ิทัล ชมุ ชน สขุ ภาพท่ีดี
ดจิ ิทัล
-ยกระดบั การจดั การสุขภาพของประชากร สุขภาพและความ
เปนJ อยท2ู ดี่ ี
-เสรมิ สร@างทกั ษะการรเู@ ทา2 ทันสขุ ภาพแบบ
ดจิ ทิ ัลและความเท2าเทยี มกันทางเพศ ระบบและบริการ

กิจกรรมเพอ่ื สร@าง
สมรรถนะ

หมายเหตุ. ทม่ี า: (World Health Organization, 2019).

Copyright Porn-p16u- n Prajaknate

จากกลยุทธรs ะดับนานาชาตสิ ู+การปรบั ใชใ. นบรบิ ทประเทศไทย

การดำเนินการเพื่อให@บรรลุวิสัยทัศน>ระดับโลกด@านการมีสุขภาพดีถ@วนหน@า (Health for All)
จำเปJนต@องขบั เคลอ่ื นจากองคก> รระดบั ประเทศไปส2ูระดบั ประชาชน ด@วยการพฒั นาแผนนโยบายสุขภาพแบบ
ดิจิทัลระดับชาติให@สอดคล@องกบั ระดับนานาชาติ และดำเนินการปฏิบัติตามแผนด@วยองค>กรที่เกี่ยวข@องกบั
สุขภาพและดิจิทัลเทคโนโลยี ทั้งนี้ประเทศไทยตระหนกั ถึงความสำคญั ของการจัดการให@บรรลเุ ปาX หมายการ
พัฒนาท่ีย่งั ยืน (Sustainable Development Goal) ดา@ นการพัฒนาดิจิทัลเทคโนโลยี และสง2 เสริมให@เกดิ การ
เข@าถึงอย2างเท2าเทียมและยั่งยืน จึงมีการบูรณาการกลยุทธ>ด@านสุขภาพแบบดิจิทัลในแผน และนโยบาย
ระดับชาติ และแผนปฏบิ ัติงานขององคก> รสุขภาพระดบั ประเทศ ดงั นี้

(1) กรอบยทุ ธศาสตร>ชาตริ ะยะ 20 ป|
(2) แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแห2งชาติ ฉบับท่ี 12 พ.ศ. 2560–2564
(3) พิมพ>เขยี ว Thailand 4.0 โมเดลขบั เคลอื่ นประเทศไทยสูค2 วามมั่งคั่ง ม่ันคง และยั่งยืน
(4) แผนพฒั นาสขุ ภาพแหง2 ชาติ ในชว2 งแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแห2งชาติ ฉบบั ที่ 11 พ.ศ.

2555-2559 และฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560-2564
(5) แผนงานหลกั สาํ นักงานคณะกรรมการสุขภาพแหง2 ชาติ รองรบั การดําเนนิ งานตามพระราชบัญญัติ

สุขภาพแหง2 ชาติ พ.ศ. 2550 ฉบับท่ี 3 (ป|งบประมาณ พ.ศ. 2560-2564)
(6) แผนพัฒนาสขุ ภาพจิตแหง2 ชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2561 - 2580)
(7) แผนยทุ ธศาสตรก> ระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2560

ยทุ ธศาสตรชs าติ 20 ปí (พ.ศ. 2562-2580)

ยุทธศาสตร>ชาติ 20 ป| (พ.ศ. 2562-2580) เปJนกรอบยุทธศาสตร>ของชาติกรอบแรก ที่นำพาให@
ประเทศไทย บรรลุเปXาหมายการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Goal) ด@านการพัฒนาดิจทิ ัล
เทคโนโลยี และส2งเสรมิ ให@เกิดการเขา@ ถึงอย2างเท2าเทยี ม ตลอดจนการบรรลเุ ปาX ประสงคข> องกลยุทธ>ระดับโลก
ดา@ นสุขภาพแบบดิจิทลั ระหวา2 งป| พ.ศ. 2563-2567 (Global Strategy on Digital Health 2020–2024) คือ
สุขภาพดีถ@วนหน@า (Health for All) ด@วยการพัฒนาและเผยแพร2ดิจิทลั เทคโนโลยีด@านสุขภาพ เพื่อยกระดบั
ชีวิต และความเปJนอยู2ของประชาชนไทย ผ2านยุทธศาสตร>ชาติด@านการพัฒนาและยกระดับสมรรถนะของ
บุคคล ซึ่งมจี ุดมุ2งเนน@ ที่การยกระดับชีวิตและความเปนJ อยู2ของประชาชน ด@วยการขับเคลื่อนผ2านยุทธศาสตร>
ย2อยที่เกี่ยวข@องกับการใช@สื่อดจิ ิทัลเพื่อก2อให@เกิดพฤติกรรมสุขภาพ (คณะกรรมการยุทธศาสตร>ชาติ, 2561)
ดังนี้

ยุทธศาสตรยs อ+ ยที่ 4.1 การยกระดับคา2 นยิ มและวัฒนธรรม การใชส@ ่อื มวลชน ส่อื สงั คม และสอ่ื
ออนไลนอ> ย2างสรา@ งสรรค>และมจี ริยธรรม และการสง2 เสริมและพฒั นาให@ประชาชนทุกคนทั่วประเทศสามารถ
เขา@ ถึงระบบประกันสุขภาพไดอ@ ยา2 งเท2าเทียม

Copyright Porn-p17u- n Prajaknate

ยทุ ธศาสตรยs อ+ ยที่ 4.3 การพฒั นาระบบการเรยี นรเ@ู พือ่ ใหส@ อดคลอ@ งกบั ศตวรรษที่ 21 ดว@ ยการเตรียม
ความพรอ@ มด@านดจิ ทิ ลั เทคโนโลยใี นทกุ ด@าน รวมทงั้ การสง2 เสรมิ ใหป@ ระชาชนเกิดทกั ษะและความเขา@ ใจดา@ น
ดิจทิ ลั สามารถใชป@ ระโยชนจ> ากการเรียนร@ผู า2 นส่อื ดจิ ิทลั ได@

ยุทธศาสตรยs อ+ ยท่ี 4.5 การสง2 เสริมสุขภาพประชาชนท้ังกาย จติ ปญG ญา และสงั คม ใหเ@ ปJนบคุ คลทม่ี ี
ความฉลาดด@านสขุ ภาพที่สง2 ผลตอ2 การจดั การสุขภาพตนเอง ดว@ ยการพฒั นาความรู@ และเผยแพรใ2 หป@ ระชาชน
เขา@ ใจ รวมทงั้ ปรับเปลย่ี นพฤตกิ รรมสุขภาพไดอ@ ย2างเหมาะสม นอกจากนี้ยงั ใช@การสอ่ื สารเพอื่ สง2 เสรมิ สขุ ภาพ
การนำดิจทิ ลั เทคโนโลยี และปญG ญาประดษิ ฐม> าใช@ในการใหบ@ ริการดา@ นสุขภาพ รวมทงั้ เกบ็ ขอ@ มลู ด@านสขุ ภาพ
เพอื่ ใหเ@ กดิ การพัฒนาอยา2 งยัง่ ยนื และการออกแบบสภาพแวดลอ@ มทส่ี 2งผลต2อการมสี ุขภาพทดี่ ี

ยุทธศาสตรยs +อยท่ี 4.6 การออกแบบสภาพแวดลอ@ มทางกายภาพทก่ี 2อใหเ@ กิดการพัฒนาด@านคณุ ภาพ
ชวี ติ ของประชากรให@มพี ฒั นาการในการเติบโตอย2างเหมาะสมในแต2ละชว2 งอายุ

แผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง+ ชาติ ฉบบั ที่ 12 พ.ศ. 2560–2564

แผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง2 ชาติฉบบั ท่ี 12 ป| พ.ศ. 2560-2564 เปรียบเสมอื นการต2อจิ๊กซอว>
ในระยะ 5 ป| ของแผนยุทธศาสตร>ชาติระยะ 20 ป| โดยมุ2งขับเคลื่อนด@วยกลไกการพัฒนาประเทศจากการนำ
องค>ความรู@ดา@ นเทคโนโลยีสารสนเทศ บูรณาการกับนวัตกรรม และความคิดสร@างสรรค> เพื่อการพัฒนาในทุก
มิติ โดยมี “หลักยึด” 6 ข@อ ได@แก2 (1) หลักยึดปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง (2) หลักยึดให@ความสำคัญกับ
ประชาชน (3) หลักยึดจากกรอบวิสัยทัศน>ของยุทธศาสตรช> าติระยะ 20 ป| (4) หลักยึดจากเปXาหมายอนาคต
ของยทุ ธศาสตรช> าตริ ะยะ 20 ป| (5) หลกั ยดึ การลดความเหล่ือมล้ำทางเศรษฐกจิ (6) หลักยดึ การนำแผนส2กู าร
ปฏิบัติ สำหรับการดำเนินการด@านการกำหนดนโยบายการใช@สื่อดิจิทัลเพื่อส2งเสริมสุขภาพ ในแผนพัฒนา
เศรษฐกจิ และสังคมแห2งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560–2564 มี “หลกั ยึด” สำคญั ท่สี ง2 ผลใหเ@ กิดการพัฒนาด@าน
การสื่อสารสุขภาพแก2ประชาชนผ2านสื่อดิจิทัล (สำนักงานคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม
แหง2 ชาติ, 2559) ไดแ@ ก2

หลกั “ยดึ ” ข.อที่ 2 ใหค@ วามสำคัญกบั ประชาชนเปJนศนู ยก> ลาง ดว@ ยการยกระดบั ความเปJนอย2แู ละ
สุขภาพในทกุ ช2วงอายุ

หลัก “ยดึ ” ขอ. ที่ 4 มุง2 เปXาหมายของยทุ ธศาสตรช> าตริ ะยะ 20 ป| ดว@ ยการพฒั นาให@ประชาชนไทยมี
สุขภาพกายและใจท่ดี แี ละแขง็ แรง รวมทง้ั การมรี ะบบดจิ ทิ ัลสำหรบั การพาณชิ ย> ขนส2ง ท2องเทย่ี ว อาหาร และ
สุขภาพ

“หลกั ยดึ ” เก่ียวกบั การสง2 เสรมิ สุขภาพแบบดจิ ทิ ลั ของแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง2 ชาติ ฉบบั ท่ี
12 พ.ศ. 2560–2564 อาจจะไมไ2 ด@ระบชุ ัดเจนเนือ่ งจากเปนJ แผนแบบกวา@ งในมิตเิ ศรษฐกิจและสงั คม อยา2 งไรก็
ตามประเทศไทยมกี ารดำเนนิ การตามกลยุทธร> ะดับโลกด@านสขุ ภาพแบบดิจทิ ัลระหว2างป| พ.ศ. 2563-2567 ซง่ึ
ระบใุ นพิมพ>เขียว Thailand 4.0 โมเดลขบั เคลื่อนประเทศไทยสคู2 วามมัง่ ค่ัง มั่นคง และยง่ั ยืน และแผนพัฒนา

Copyright Porn-p18u- n Prajaknate

สขุ ภาพแห2งชาติ ในชว2 งแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง2 ชาติ ฉบบั ท่ี 11 พ.ศ. 2555-2559 และฉบับที่ 12
พ.ศ.2560-2564
พิมพเs ขียว Thailand 4.0 โมเดลขบั เคล่ือนประเทศไทยสค+ู วามมง่ั ค่ัง ม่นั คง และยงั่ ยนื

โมเดลประเทศไทย 4.0 เปนJ นโยบายระดับชาติ จึงเปJนจกิ๊ ซอวท> ี่ตอ2 ยอดแผนยทุ ธศาสตรช> าตริ ะยะ 20
ป| ที่มุ2งเน@นและให@ความสำคัญด@านการขับเคลื่อนเศรษฐกิจ และลดความเหลื่อมล้ำทางสังคม โดยยึดหลัก
“ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง” ที่ให@ความสำคัญกับการสร@างความสมดุลด@านเศรษฐกิจ สังคม สิ่งแวดล@อมและ
มนุษย> ซงึ่ สอดคล@องกบั แผนการพัฒนาอยา2 งยงั่ ยืน (Sustainable Development Goals) ของสหประชาชาติ
เพ่อื พัฒนาใหเ@ กิดประโยชน>ใน 5 มติ ิ ไดแ@ ก2 (1) สงั คมไทย 4.0 (2) คนไทย 4.0 (3) เกษตรกร 4.0 (4) SME 4.0
(5) จังหวัด 4.0 โดยมิติที่ 1 และ 2 เกี่ยวข@องกับการสร@างสงั คม 4.0 ที่มีความเทา2 เทียม ไม2มีความเหลื่อมล้ำ
ประชาชนมีชีวิตความเปนJ อย2แู ละสุขภาวะท่ีดี และมิตคิ นไทย 4.0 ที่ประชาชนทุกชว2 งอายเุ ขา@ ถึงการศกึ ษาและ
สวัสดิการ รวมทั้งมีทักษะด@านดิจิทัลสำหรับการดำรงชีวิตและขับเคลื่อนประเทศ ทั้งนี้รัฐบาลได@พัฒนาวาระ
การขับเคลื่อนโมเดลประเทศไทย 4.0 จำนวน 5 วาระ คือ (1) การจัดเตรียมความพร@อมประชาชนไทย (2)
การยกระดับคลัสเตอร>เทคโนโลยีและอุตสาหกรรม (3) การใช@นวัตกรรมเพื่อพัฒนาผู@ประกอบการ (4) การ
ยกระดับเศรษฐกิจในประเทศ และ (5) การสร@างความมีส2วนร2วมกับอาเซียนและประชาคมโลก โดยวาระที่
เกี่ยวข@องกับการใช@สื่อดิจิทัลเพื่อการสื่อสารและการยกระดับสุขภาพ คือ (1) การจัดเตรียมความพร@อม
ประชาชนไทย และ (2) การยกระดับคลัสเตอร>เทคโนโลยีและอุตสาหกรรม (กองบริหารงานวิจัยและประกัน
คณุ ภาพการศึกษา, 2559)

วาระท่ี 1 การจัดเตรียมความพรอ@ มประชาชนไทย ใหเ@ ปJน “คนไทย 4.0” ที่เปJนมนษุ ยส> มบรู ณ>แบบใน
ศตวรรษท่ี 21 เปJนคนทีม่ ีความรแ@ู ละทักษะดา@ นดิจิทัล รบั ผิดชอบต2อสงั คม และเทยี บเทา2 กบั สากล

วาระที่ 2 การยกระดับคลัสเตอร>เทคโนโลยีและอตุ สาหกรรม กลุ2มท่ี 2 การผลักดันด@านสขุ ภาพและ
เทคโนโลยีด@านสุขภาพ ให@เปJนศูนย>กลางการแพทย> (Medical Hub) ของประเทศในอาเซียนภายในป| พ.ศ.
2568 (ค.ศ. 2025) โดยสนับสนุนให@มีการพัฒนาในด@านต2างๆ ได@แก2 การวิจัยด@านการจัดการระบบคลินิก
หุ2นยนต>แพทย> การตัดสินใจเกี่ยวกับการใช@ข@อมูลขนาดใหญ2ทางการแพทย> การให@บริการด@านการใช@ดิจิทัล
เทคโนโลยีและนวตั กรรม เพือ่ การส2งเสรมิ สขุ ภาพ การจา2 ยยา และการรกั ษาด@วยระบบเทคโนโลยสี ารสนเทศ


Copyright Porn-p19u- n Prajaknate

แผนพัฒนาสขุ ภาพแห+งชาติ ในช+วงแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง+ ชาติ ฉบบั ท่ี 11 พ.ศ. 2555-2559
และฉบบั ที่ 12 พ.ศ. 2560-2564

แผนพัฒนาสุขภาพแห2งชาติ ในช2วงแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคมแหง2 ชาติ ฉบับที่ 11 พ.ศ. 2555-
2559 และฉบับที่ 12 พ.ศ.2560-2564 เปJนแผนระดับชาติที่ต2อยอดจากแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
แหง2 ชาติ โดยเจาะลึกในมิติดา@ นสุขภาพ ซง่ึ มกี ารระบชุ ดั เจนในยทุ ธศาสตรข> องแผนถึงความสำคญั ของดจิ ิทลั กบั
การสือ่ สารสขุ ภาพ

แผนพัฒนาสุขภาพแห2งชาติ ในช2วงแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสังคมแห2งชาติ ฉบับที่ 11 พ.ศ. 2555-
2559 มียุทธศาสตร>ที่ให@ความสำคัญกับสุขภาพ และการสื่อสารสุขภาพ (สำนักนโยบายและยุทธศาสตร>
สำนักงานปลดั กระทรวงสาธารณสขุ , 2555) คอื

ยุทธศาสตรทs ี่ 3 มง2ุ เนน@ การยกระดบั สขุ ภาพ การปอX งกนั และควบคุม เพื่อให@ประชาชนไทยมสี ขุ ภาพท่ี
สมบูรณท> ้ังด@านรา2 งกาย จิตใจ สังคมและปGญญา โดยมุ2งเน@นการสรา@ งระบบสุขภาพแบบรุก และมีการสื่อสาร
สุขภาพเพือ่ ให@ประชาชนเกดิ ความตระหนักรใ@ู นการรักษาสขุ ภาพตนเอง และหลกี เลย่ี งพฤตกิ รรมที่เสยี่ งตอ2 การ
เกดิ ปญG หาสุขภาพ จนนำไปส2ูการปฏิบตั ิตนทเ่ี กิดความสมดลุ ของพัฒนาการในทกุ ชว2 งอายุ

แผนพัฒนาสุขภาพแห2งชาติ ในช2วงแผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแห2งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ.2560-
2564 มีทิศทางที่สอดคลอ@ งกันกับแผนฉบับที่ 11 แต2มีการกำหนดยทุ ธศาสตร>ทีใ่ ห@ความสำคัญกับการสื่อสาร
สุขภาพ และการใช@ดิจิทัลเทคโนโลยีเพื่อการสื่อสารและการจัดระบบบริการด@านสุขภาพมากยิ่งข้ึน
(คณะกรรมการอำนวยการจดั ทำแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง2 ชาตฉิ บบั ที่ 12, 2559) ดังนี้

ยุทธศาสตรsที่ 1 การส2งเสริมสุขภาพแบบรุก (Health Promotion, Disease Prevention and
Consumer and Environmental Protection Excellence)

มาตรการท่ี 1.4.3 ดำเนินการส่ือสารและใหข@ @อมลู เกย่ี วกับสุขภาพแกป2 ระชาชนผา2 นสอื่ ประเภทตา2 ง ๆ
เพอื่ เพ่ิมความรเู@ กย่ี วกบั สุขภาพเพือ่ ให@เกดิ การเปล่ยี นแปลงพฤติกรรม

ยทุ ธศาสตรทs ่ี 4 ยกระดบั ความสามารถของระบบสขุ ภาพ (Governance Excellence)
มาตรการที่ 4.4.4 พฒั นากระบวนการจดั การระบบขอ@ มลู สขุ ภาพดว@ ยการใชด@ จิ ทิ ัลเทคโนโลยใี นการ
จดั การระบบสุขภาพทสี่ ามารถเชอื่ มต2อและสง2 ตอ2 ขอ@ มลู ระหวา2 งหน2วยงานสุขภาพ จดั การระบบขอ@ มูลขนาด
ใหญ2 (Big Data) ระบบขอ@ มลู สุขภาพเฉพาะบคุ คล ทเี่ ชอ่ื มตอ2 กับโรงพยาบาลทว่ั ประเทศ และสนบั สนนุ การ
สร@างเทคโนโลยเี พื่อสขุ ภาพสำหรบั ประชาชน

Copyright Porn-p20u- n Prajaknate

จากแผนและยุทธศาสตรดs า. นดิจิทลั เพอ่ื การส่ือสารสุขภาพระดับชาติสูก+ ารปฏบิ ตั ิจริง

ถึงแม@ว2าแผนพฒั นาสุขภาพแห2งชาติทั้ง 2 ฉบับ ไม2ได@ระบุชัดเจนถึงกลยุทธ>การใช@สื่อดิจิทัลเพื่อการ
ส่ือสารสุขภาพ แต2ในการขับเคล่อื นแผนและการประชาสมั พนั ธใ> ห@มผี @สู ว2 นได@ส2วนเสยี ทกุ ภาคส2วนเข@าใจถึงการ
นำแผนทั้ง 2 ฉบับมาสู2การปฏิบัติจริงนัน้ มีการระบุชัดเจนว2า ใช@วิธีการขับเคลื่อนแผนด@วยการประสานงาน
และตดิ ตอ2 ส่อื สารกบั ผ@ูมสี 2วนได@ส2วนเสียทกุ ภาคส2วน ผา2 นอินเทอรเ> นต็ และสอื่ สังคม (คณะกรรมการอำนวยการ
จัดทำแผนพัฒนาสุขภาพแหง2 ชาตฉิ บับที่ 12, 2559; สำนักนโยบายและยุทธศาสตร> สำนักงานปลัดกระทรวง
สาธารณสุข, 2555)

นอกจากน้ี เพื่อให@เข@าใจถึงการนำยุทธศาสตร>การสื่อสารสขุ ภาพทีเ่ ก่ียวข@องกบั ดิจทิ ัลเทคโนโลยขี อง
แผนพัฒนาสขุ ภาพแห2งชาติไปสู2การปฏบิ ตั ิจริง จำเปJนอย2างยิ่งที่จะต@องพิจารณาแผนงานหลักของกระทรวง
สาธารณสุข แผนงานของสำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห2งชาติ และแผนงานของหน2วยงานภายใน
กระทรวงสาธารณสขุ

สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห2งชาติ (2560) ภายใต@แผนงานหลักสำนักงานคณะกรรมการ
สุขภาพแห2งชาติ ป|งบประมาณ พ.ศ. 2560-2564 กำหนดกระบวนการส่อื สารสู2สงั คมทม่ี 2งุ เนน@ การสื่อสารแบบ
เชงิ รกุ ดว@ ยการประสานความรว2 มมือกับภาคเี ครือข2ายหลายภาคสว2 น เช2น สอื่ มวลชน มหาวทิ ยาลัย สำนกั งาน
สารนิเทศ กระทรวงสาธารณสุข เครือขา2 ยสังคมออนไลนท> ่ีเกย่ี วข@องกบั สขุ ภาพ รว2 มกนั สรา@ งระบบสขุ ภาพแบบ
ดจิ ทิ ลั เช2น เทคโนโลยเี ก่ยี วกับผส@ู งู อายุ และร2วมกนั เพ่มิ ความตระหนักร@ูเกย่ี วกับนโยบายสาธารณะที่ส2งผลต2อ
สุขภาวะของประชาชน ด@วยการสง2 เสริมการส่ือสารเพื่อข@อมูลความรู@ดา@ นสุขภาพผ2านช2องทางแบบบูรณาการ
โดยเลอื กใช@สอ่ื ที่สอดคล@องกับพฤตกิ รรมการใช@ส่อื ของกลม2ุ เปXาหมาย และเหมาะสมกับบรบิ ททางสงั คมปจG จบุ นั
ทั้งวทิ ยุ โทรทศั น> หนงั สอื พมิ พ> สอ่ื ชมุ ชน และสื่อดจิ ทิ ลั

แผนยุทธศาสตร>กระทรวงสาธารณสุข พ.ศ. 2560 - 2564 (สำนักนโยบายและยุทธศาสตร> 2560)
ภายใตย@ ุทธศาสตรท> ี่ 1 ท่ีม2ุงเน@นการยกระดับสุขภาพและการปXองกัน แผนงานท่ี 1 คือ การให@ความสำคัญกับ
การส2งเสริมชีวิตความเปJนอยู2ของกลุ2มคนทุกช2วงอายุ ซึ่งมีการดำเนินโครงการใช@สื่อสังคม สื่อดิจิทัล และ
สอื่ มวลชน เพอ่ื ส2งเสริมใหเ@ ปล่ียนแปลงพฤติกรรมสุขภาพ เช2น การพฒั นาคุณภาพชวี ติ กล2ุมประชากรวัยทำงาน
เพอ่ื ให@มสี ุขภาพทดี่ ี มดี ัชนีมวลกายท่ปี กติ

แผนพัฒนาสุขภาพจติ แห2งชาติ ฉบับที่ 1 (พ.ศ. 2561 - 2580) มกี ารเนน@ ยำ้ ถึงการใชป@ ระโยชน>จากส่อื
ดิจทิ ลั ในการส่ือสารเพือ่ ปอX งกนั ปญG หาสขุ ภาพจติ (กองยุทธศาสตรแ> ละแผนงาน, 2561) โดยในยุทธศาสตรท> ่ี 1
ร2วมมอื กันระหว2างภาคเี ครือขา2 ย ได@แก2 กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการพัฒนาสังคมและความมั่นคงของ
มนษุ ย> กระทรวงศกึ ษาธิการ และกระทรวงมหาดไทย เพอ่ื มง2ุ เน@นการสร@างเสริมและปอX งกันปGญหาสุขภาพจิต
ในประชากรทุกช2วงอายุ โดยเฉพาะอย2างยิ่งการส2งเสริมการพัฒนานวัตกรรมการเพื่อแก@ไขปญG หาสุขภาพจิต
และเพ่อื ปอX งกันปญG หาทกี่ อ2 ให@เกิดสขุ ภาพจิต ในประชากรทุกชว2 งอายุ

Copyright Porn-p21u- n Prajaknate

สรปุ ปGจจบุ นั ทว่ั โลกมีการตนื่ ตัวเร่อื งการใช@ประโยชน>จากดจิ ิทลั เทคโนโลยีในการส่ือสารสุขภาพ โดย
สะทอ@ นจากการกำหนดเปาX หมายระดบั โลกเร่อื งการใชด@ จิ ทิ ลั เทคโนโลยีในการยกระดับสขุ ภาพ ผ2านเปาX หมาย
การพัฒนาทีย่ ่ังยืน (Sustainable Development Goal) และการดำเนินการตามเปาX หมายด@วยการกำหนดกล
ยุทธ>ระดับโลกด@านสุขภาพแบบดิจิทัลระหว2างป| พ.ศ. 2563-2567 (Global Strategy on Digital Health
2020–2024) จนนำมาสู2การบรรจุในแผนของประเทศไทย โดยเริ่มต@นตั้งแต2ยุทธศาสตร>ระยะยาว คือ กรอบ
ยุทธศาสตร>ชาติระยะ 20 ป| และยุทธศาสตร>ระยะกลาง คือ แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหง2 ชาติ ฉบับท่ี
12 พ.ศ. 2560–2564 และพิมพ>เขียว Thailand 4.0 โมเดลขับเคลือ่ นประเทศไทยส2ูความมั่งคั่ง มั่นคง และ
ยั่งยืน รวมทั้งการกำหนดการสื่อสารสุขภาพผ2านดิจิทัลแบบกว@างไว@ในแผนสุขภาพระดับประเทศ ได@แก2
แผนพัฒนาสขุ ภาพแห2งชาติ ในช2วงแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแห2งชาติ ฉบบั ที่ 11 พ.ศ. 2555-2559 และ
ฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560-2564 และมีการปฏิบัติตามแผน จนกระทั่งการระบุการใช@ส่ือดิจิทัลในการยกระดบั
สขุ ภาพของประชาชนอย2างชดั เจนในแผนงานขององค>กรสขุ ภาพระดับประเทศ ไดแ@ ก2 แผนงานหลักสำนกั งาน
คณะกรรมการสุขภาพแห2งชาติ ป|งบประมาณ พ.ศ. 2560-2564 แผนยุทธศาสตรก> ระทรวงสาธารณสุข พ.ศ.
2560 และแผนพัฒนาสุขภาพจติ แหง2 ชาติ ฉบบั ท่ี 1 (พ.ศ. 2561 - 2580) (ภาพท่ี 1)

Copyright Porn-p22u- n Prajaknate

ภาพที่ 1

แสดงเสAนทางการพัฒนาแผนยุทธศาสตร0ดAานการสื่อสารสุขภาพผGานสื่อดจิ ิทัลจากระดับโลกสูGการปฏิบัติใน
ระดับประเทศ

• เปXาหมายการพัฒนาแห2งสหสั วรรษ (Millennium Development Goal)

Global Goal

• กลยุทธร> ะดับโลกด@านสุขภาพแบบดจิ ทิ ัลระหวา2 งป| พ.ศ. 2563-2567

Global Strategies (Global strategy on digital health 2020–2024)

National Plan • กรอบยทุ ธศาสตร>ชาติระยะ 20 ป|
• แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแห2งชาติ ฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560–2564
• พมิ พเ> ขยี ว Thailand 4.0 โมเดลขับเคลือ่ นประเทศไทยสู2ความม่ังค่ัง มน่ั คง และย่งั ยนื
• แผนพฒั นาสขุ ภาพแห2งชาติ ในชว2 งแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสังคมแหง2 ชาติ

ฉบบั ที่ 11 พ.ศ. 2555-2559 และ ฉบับที่ 12 พ.ศ. 2560-2564

Implementation • แผนงานหลักสํานกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง2 ชาติ ปง| บประมาณ พ.ศ. 2560-2564
• แผนยทุ ธศาสตร>กระทรวงสาธารณสขุ พ.ศ. 2560
• แผนพฒั นาสขุ ภาพจติ แหง2 ชาติ ฉบับท่ี 1 (พ.ศ. 2561 - 2580)

Copyright Porn-p23u- n Prajaknate

สว+ นที่ 4 บทสรุป

“สขุ ภาพ” คอื สภาวะทางกาย จิต และสุขภาวะทางสังคมทส่ี มบูรณ> ปราศจากโรคหรอื ความอ2อนแอ
และเชื่อมโยงกันเปJนองค>รวมอย2างสมดุล โดยคำนึงถึงปGจจัยด@านนโยบาย กฎหมาย เศรษฐกิจ สังคม และ
สภาพแวดล@อมท่ีสง2 ผลกระทบต2อสขุ ภาพของบุคคล อย2างไรก็ตาม มนุษย>ยังเผชิญกบั ปGญหาสุขภาพ เช2น โรค
ระบาดโควิด 19 ที่คร2าชีวิตผู@คนเปJนจำนวนมากทั่วโลก มากไปกว2านั้น ประชากรทุกช2วงอายุเผชิญกับปGญหา
ความเจ็บปûวยโรคไม2ตดิ ตอ2 แบบเรื้อรงั (Non-Communicable Disease) ซึ่งเปJนสาเหตุหลกั ของการเสียชวี ิต
ของประชากรทั่วโลกรวมทั้งประเทศไทย ดังนั้นการขับเคลื่อนด@านการสื่อสารสุขภาพในการส2งเสริมให@
ประชาชนเปลย่ี นแปลงพฤติกรรมสขุ ภาพจงึ เปนJ ประเดน็ ทที่ า@ ทาย โดยเฉพาะอยา2 งยิ่งการก@าวเข@าส2ูยุคดิจิทัลท่ี
เทคโนโลยีสารสนเทศมีบทบาทสำคัญในการดำเนินชีวิตและรูปแบบการสื่อสารของประชาชน การกำหนด
นโยบายด@านการสื่อสารสุขภาพ จึงต@องคำนึงถึงการใช@ประโยชน>จากสื่อดิจิทัลเพื่อส2งเสริมการเปลี่ยนแปลง
พฤติกรรมสุขภาพของประชากรทว่ั โลกรวมท้ังประเทศไทย

บรรณานกุ รม

ภาษาองั กฤษ
Blaxter, M. (2010). Health. Wiley.
Blaxter, M. (2018). Health. Wiley.
Edlin, G., Golanty, E., & Brown, K. M. C. (2000). Essentials for health and wellness. Jones and

Bartlett.
Grodner, M., Escott-Stump, S., & Dorner, S. (2015). Nutritional foundations and clinical

applications - E-Book: A nursing approach. Elsevier Health Sciences.
Novillo-Ortiz, D., De Fátima Marin, H., & Saigí-Rubió, F. (2018). The role of digital health in

supporting the achievement of the Sustainable Development Goals (SDGs).
International Journal of Medical Informatics, 114, 106-107.
https://doi.org/https://doi.org/10.1016/j.ijmedinf.2018.03.011
Rankin, S. H., Stallings, K. D., & London, F. (2005). Patient education in health and illness.
Lippincott Williams & Wilkins.

Copyright Porn-p24u- n Prajaknate

Schulte, M. F. (2017). Healthcare delivery in the U.S.A.: An introduction, Second Edition.
Taylor & Francis.

United Nation. (2018). Goal 9: Build resilient infrastructure, promote sustainable
industrialization and foster innovation.
https://www.un.org/sustainabledevelopment/infrastructure-industrialization/

United Nation. (2019). Special edition: progress towards the sustainable development goals:
Report of the Secretary-General. United Nation.
https://sustainabledevelopment.un.org/content/documents/24978Report_of_the_S
G_on_SDG_Progress_2019.pdf

World Health Organization. (1946). Preamble to the constitution of WHO as adopted by the
international health conference, New York, 19 June - 22 July 1946; signed on 22 July
1946 by the representatives of 61 States (official records of WHO, no. 2, p. 100) and
entered into force on 7 April 1948. World Health Organization.
https://www.who.int/about/who-we-are/frequently-asked-questions

World Health Organization. (2020a). Coronavirus disease (Covid-19): Situation report-208.
https://www.who.int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200815-
covid-19-sitrep-208.pdf?sfvrsn=9dc4e959_2

World Health Organization. (2020b). World health statistics 2020: monitoring health for the
SDGs sustainable development goals. World Health Organization.

ภาษาไทย

กองบริหารงานวจิ ยั และประกันคณุ ภาพการศึกษา. (2559). พิมพเ0 ขียว Thailand 4.0 โมเดลขับเคลือ่ น
ประเทศไทยสGูความม่ังคั่ง ม่นั คง และยัง่ ยนื [eBook edition]. สถาบันสง2 เสรมิ การจัดการความร@เู พอ่ื
สงั คม. https://waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2017/20171114-draeqa-blueprint.pdf

คณะกรรมการยทุ ธศาสตร>ชาติ. (2561). ยทุ ธศาสตร0ชาติ (พ.ศ. 2561-2580).
http://www.ratchakitcha.soc.go.th/DATA/PDF/2561/A/082/T_0001.PDF

คณะกรรมการอำนวยการจัดทำแผนพฒั นาสุขภาพแหง2 ชาติ ฉบบั ที่ 12 (พ.ศ. 2560-2564). (2559).

แผนพัฒนาสุขภาพแหGงชาติ ฉบับท่ี 12 พ.ศ. 2560-2564 [eBook edition]. กระทรวงสาธารณสุข.

http://dmsic.moph.go.th/index/download/699.

Copyright Porn-p25u- n Prajaknate

คณะกรรมการอำนวยการจัดทำแผนพฒั นาสขุ ภาพแหง2 ชาติ ฉบบั ท่ี 11 (พ.ศ. 2555-2559). (2559).
แผนพัฒนาสุขภาพแหงG ชาติ ในชGวงแผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสังคมแหงG ชาติ ฉบบั ที่ 11 พ.ศ. 2555-
2559 [eBook edition]. กระทรวงสาธารณสขุ .

สถาบนั วิจัยประชากรและสังคม มหาวิทยาลัยมหดิ ล. (2562). สขุ ภาพ คนไทย 2562: สอ่ื สงั คม ส่อื สองคม สุข
ภาวะคนไทยในโลกโซเชียล [eBook edition]. แผนระบบสอ่ื และวิถีสขุ ภาวะทางปญG ญา.
https://www.healthymediahub.com/media/detail/รายงานสุขภาพคนไทย-2562--:-สอื่ สงั คม-
สือ่ สองคม-สุขภาวะคนไทยในโลกโซเชียล.

สำนกั งานคณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหง2 ชาต.ิ (2559). แผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คม
แหงG ชาติ ฉบบั ทส่ี ิบสอง พ.ศ. 2560-2564 [eBook edition]. สำนกั นายกรฐั มนตร.ี
https://www.nesdc.go.th/ewt_dl_link.php?nid=6422

ศูนย>ข@อมลู ขา2 วสาร. (2560). แผนงานหลกั สาํ นกั งานคณะกรรมการสุขภาพแหงG ชาติ รองรบั การ
ดําเนนิ งานตามพระราชบญั ญัตสิ ขุ ภาพแหGงชาติ พ.ศ. 2550 ฉบับท่ี 3 (ปงì บประมาณ พ.ศ. 2560-
2564). สํานกั งานคณะกรรมการสขุ ภาพแหง2 ชาติ.

Copyright Porn-p26u- n Prajaknate

บทท่ี

3

การส่อื สารสขุ ภาพ และ
ววิ ฒั นาการของการสื่อสารสุขภาพ
ในยุคดจิ ทิ ลั

บทที่ 3 แบง2 การนำเสนอเปJน 3 สว2 น ประกอบด@วย ส2วนที่ 1 อธบิ ายคำนิยามการส่ือสารสขุ ภาพในมิติ
ต2าง ๆ รวมทั้งการส่ือสารสุขภาพแบบดิจิทัล ต2อมาในส2วนที่ 2 แสดงให@เห็นถึงความสัมพันธ>ระหว2างสุขภาพ
(Health) ในระดับบุคคล เครือข2ายสังคม องค>กร ชุมชน และสังคม และการสื่อสารสุขภาพ (Health
Communication) สำหรับส2วนที่ 3 อธิบายความสัมพันธ>ระหว2างบทบาทการสื่อสารสุขภาพกับวิวัฒนาการ
ของดจิ ิทลั เทคโนโลยี

Copyright Porn-p27u- n Prajaknate

ส+วนท่ี 1 นิยามการสอื่ สารสขุ ภาพ

นับจากอดีตนกั วิชาการ นักสื่อสารสุขภาพ และองค>กรด@านสุขภาพในระดับนานาชาติกำหนดนิยาม
“การส่ือสารสขุ ภาพ (Health Communication)” โดยมปี ระเด็นสำคัญรว2 มกนั คือ การใชก@ ระบวนการ หรือ
กลยทุ ธก> ารสอ่ื สารเพื่อก2อใหเ@ กิดการเปล่ยี นแปลงด@านสขุ ภาพ European Centre for Disease Prevention
and Control (2010) กำหนดนิยาม การสื่อสารสขุ ภาพ (Health Communication) หมายถึง “การออกแบบ
กิจกรรมการสื่อสารสุขภาพที่มุ2งเน@นการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม เพื่อก2อให@เกดิ ผลกระทบเชิงบวกต2อทัศนคติ
ความเช่ือ และพฤตกิ รรม”

Zoller & Dutta (2009) กำหนดคำนยิ าม การสือ่ สารสุขภาพ (Health Communication) โดยขยาย
ความกระบวนการใหช@ ดั เจนขึ้น คอื

(1) การสอ่ื สารสขุ ภาพทเ่ี น@นกระบวนการ (The Process-Based Approach to Health
Communication) ซงึ่ เก่ยี วขอ@ งกบั การตีความ การหมนุ เวยี น และการสำรวจกระบวนการปฏสิ มั พันธ>
เชงิ สญั ลักษณข> องคำว2า “สุขภาพ”

(2) การสอื่ สารสุขภาพแบบมง2ุ เน@น “สาร” (The Message Based Perspective) ทเี่ ก่ยี วขอ@ งกบั
กลยุทธ>การสรา@ งสรรค> “สาร” สขุ ภาพทีม่ ปี ระสทิ ธิภาพ

Schiavo (2011) อธิบายนิยาม การสื่อสารสุขภาพ (Health Communication) โดยมุ2งมองเชิง
การศึกษาดา@ นสขุ ภาพ โดยระบวุ า2 เปนJ

แนวคิดที่มลี ักษณะสหสาขาวิชา มีหลากหลายแง2มุม เพื่อจะเข@าถึงกลุ2มเปXาหมายที่แตกต2างกัน และ
แบ2งปGนขอ@ มลู ข2าวสาร โดยมีเปาX ประสงค>เพ่ือชกั จูง สรา@ งการมีส2วนรว2 ม และสนบั สนุนใหบ@ ุคคล ชุมชน
ผู@เชี่ยวชาญด@านสุขภาพ กลุ2มพิเศษ ผู@กำหนดนโยบาย และประชาชนในการเปลี่ยนแปลงหรือ
ปรับเปลยี่ นพฤติกรรม การปฏิบตั ิตน หรือนโยบาย ทที่ า@ ยสุดแล@วจะส2งผลต2อการยกระดับผลลพั ธด> า@ น
สุขภาพ
สำนักงานกองทุนสนบั สนุนการสร@างเสริมสุขภาพ (สสส.) ให@ความหมายของการสือ่ สารสุขภาพ โดย
มุ2งมองทรี่ ะบบส่ือสารสขุ ภาพสูป2 ระชาชน (ปาจรยี > ธนะสมบรู ณก> ิจ et al., 2550, หน@า 4) หมายถงึ

ระบบส่ือสารท่ีมีลักษณะส่ือสารแบบไปมาหาสู2กัน เปJนการสื่อสารสองทางท่ีเปzดโอกาสใหป@ ระชาชน
สามารถเข@าถึงข@อมูลข2าวสารสุขภาพได@ง2ายและทั่วถึง และคำนึงถึงศักยภาพการมีส2วนร2วมของ
ประชาชน และสอดคลอ@ งกับมาตรา 80 ของร2างพระราชบัญญตั ิสขุ ภาพแห2งชาติ ที่บัญญัตวิ 2า “องค>
ความร@ูและขอ@ มลู ขา2 วสารดา@ นสุขภาพเปนJ ปGจจยั พ้ืนฐานท่ีสำคัญของระบบสุขภาพแหง2 ชาติ ต@องสร@าง
และพัฒนาอยา2 งเพียงพอเพือ่ ใหป@ ระชาชนเขา@ ถึงขอ@ มลู ทถ่ี ูกต@องไดโ@ ดยง2าย”

Copyright Porn-p28u- n Prajaknate

ทัง้ น้ี “สอ่ื ” กม็ อี ทิ ธพิ ลตอ2 การกำหนดนยิ ามการสอื่ สารสุขภาพเชน2 เดยี วกัน โดยคำนิยามเปลยี่ นแปลง
ไปตามแต2ละยุคสมัยที่สื่อมบี ทบาทในการสื่อสารของประชาชน ในยุคเปลี่ยนผ2านระหว2างสื่อมวลชนและส่อื
ดจิ ทิ ลั Bates & Ahmed (2013) ระบุวา2 การส่อื สารสุขภาพ (Health Communication) หมายถงึ การศกึ ษา
และการใชก@ ลยุทธก> ารส่ือสารเพือ่ บอกกล2าว ก2อให@เกดิ อิทธิพล และสรา@ งแรงจงู ใจ ให@บุคคล สถาบัน และชุมชน
ในการตัดสินใจยกระดับสุขภาพและคุณภาพชวี ิตอย2างมีประสิทธิภาพ โดยสื่อมวลชนมีบทบาทสำคัญในการ
ส2งเสริมให@ความรู@ด@านสุขภาพ การปXองกันโรค นักสื่อสารสุขภาพจำเปJนต@องใช@สือ่ มวลชนรวมทั้งส่ือดิจิทลั ใน
การวางแผลกลยุทธด> @านสอ่ื เพือ่ ให@เขา@ ถงึ กล2มุ เปาX หมาย

สำหรับยุคปGจจุบันในป| พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) ที่ดิจิทัลเทคโนโลยีมีบทบาทในชีวิตประจำวันและ
สื่อมวลชนหลายสำนกั ได@ปดz ตัวลง คำนยิ ามการส่ือสารจึงใหค@ วามสำคญั กบั ดิจิทัลเทคโนโลยี โดย Nurudeen
(2020) กำหนดคำนยิ ามการสื่อสารสขุ ภาพท่ีม2งุ เนน@ ประโยชน>จากสื่อดิจทิ ลั ยกตวั อยา2 งเชน2 อินเทอรเ> นต็ ทำให@
การสง2 สารเกี่ยวกบั สขุ ภาพทำได@รวดเรว็ มากยิ่งขึ้น การส่อื สารจงึ หมายถึง การเผยแพร2 แลกเปลย่ี นข@อมูล หรือ
แบ2งปGนความหมายร2วมกัน และการสื่อสารสุขภาพก2อให@เกิดประโยชน>ด@านการปXองกันโรคติดต2อและการ
สง2 เสริมสขุ ภาพ

โดยเฉพาะอย2างยิ่งในยุคที่เทคโนโลยีสารสนเทศเข@ามามีบทบาทในชีวิตประจำวันของมนุษย> มี
นักวิชาการหลายท2านกำหนดคำนิยาม การสื่อสารสุขภาพ ด@วยการเติมตัวอักษร “E” ไว@ข@างหน@า เปJน E-
Health Communication ซึ่งหมายถงึ การส่ือสารสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> โดยใหค@ วามหมายคล@าย ๆ กัน
คอื การใชเ@ ทคโนโลยสี ารสนเทศเพอ่ื กอ2 ใหเ@ กดิ พฤติกรรมสขุ ภาพที่ดี ดงั ทย่ี กตัวอย2างดา@ นลา2 งนี้

การสื่อสารสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health Communication) หมายถึง การปฏิสัมพันธ>
ระหว2างบุคคลผ2านทางสื่ออิเล็กทรอนิกส> หรือการสื่อสารผ2านเทคโนโลยีสารสนเทศ เพื่อการเข@าถึง หรือ
เผยแพร2ข@อมูลด@านสุขภาพ หรือให@ข@อมูลสนับสนุน หรือเปJนแนวทางในประเด็นด@านสุขภาพ (Eugenia L.
Siegler et al., 2007)

การสื่อสารสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health Communication) คือ การใช@การสื่อสารดิจิทัล
เพ่ือยกระดบั สขุ ภาพ หรอื การใชเ@ ทคโนโลยสี ารสนเทศ และเทคโนโลยีการสอ่ื สาร โดยเฉพาะอินเทอร>เน็ตเพ่ือ
ยกระดับสุขภาพและการรกั ษาสขุ ภาพ (Myrick, 2015)

การสอื่ สารสุขภาพแบบอิเลก็ ทรอนกิ ส> (E-Health Communication) หมายถงึ การใช@เทคโนโลยีการ
สอื่ สารสารสนเทศ ไดแ@ ก2 อนิ เทอร>เนต็ และระบบสารสนเทศเพอ่ื ยกระดบั ดา@ นสขุ ภาพและการดแู ลสุขภาพ โดย
มีพลเมอื งเปJนศนู ย>กลางของการใหบ@ ริการ (Nykanen, 2008)

Cobelli (2020) กำหนดคำนิยาม การสื่อสารสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health
Communication) หมายถึง “การใช@คอมพิวเตอร>และเทคโนโลยีการส่ือสาร โดยมีเปาX ประสงคเ> พื่อยกระดบั
สุขภาพและบริการด@านการดูแลสขุ ภาพ” ทั้งนี้ Cobelli สรุปเพิ่มเติมว2า ปGจจุบันมีนักวิชาการจำนวนมากท่ี
กำหนดคำนยิ ามสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health Communication) โดยคำนยิ ามมเี ปาX ประสงคส> ำคญั ท่ี

Copyright Porn-p29u- n Prajaknate

เหมือนกนั คือ การยกระดับการรกั ษาสุขภาพ ดว@ ยการเข@าถึง เพม่ิ ประสิทธิภาพ และขยายการเข@าถึงสุขภาพ
ของประชาชน ดังนั้น การสื่อสารสุขภาพเปJนสาขาวิชาที่เจริญเติบโตขึ้น และมีความเกี่ยวพันกับเทคโนโลยี
สาธารณสุขและธุรกจิ โดยเกี่ยวข@องกับการใช@เทคโนโลยีการสื่อสาร เช2น อินเทอรเ> น็ตและโมบายเทคโนโลยี
เพอ่ื ตอบสนองความตอ@ งการหรือปGญหาของคนไขแ@ ละผู@ให@บรกิ ารดา@ นการแพทย>

สำหรบั หนังสอื เล+มนี้ การส่อื สารสขุ ภาพแบบอเิ ลก็ ทรอนกิ สs (E-Health Communication)
หมายถงึ การใช.กลยุทธกs ารส่ือสารผา+ นดิจทิ ัลเทคโนโลยี เพื่อการส+งเสริมให.ความรดู. า. นการปอ8 งกันและ
รกั ษาโรค การเปล่ียนแปลงพฤตกิ รรมสขุ ภาพ และคณุ ภาพชีวติ ของบุคคล

สว+ นที่ 2 ความสมั พันธsระหวา+ งสขุ ภาพ (Health) และการสือ่ สารสุขภาพ (Health
Communication)

สุขภาพ และพฤติกรรมสุขภาพถูกกำหนดจากหลายปGจจัย ได@แก2 วิถีชีวิตของบุคคล สภาพแวดล@อม
ทางสงั คม วัฒนธรรม และกายภาพ (Dugdill et al., 2009) โมเดลปGจจัยกำหนดสถานะสขุ ภาพแบบหลายช้ัน
(The Multi-Layered Model of Factors Determining Health Status) กำหนดกรอบแนวคิดสุขภาพของ
ประชากรเปJนสายร@งุ ทมี่ อี ทิ ธิพลหลายชัน้ (Dahlgren & Whitehead, 2006) โดยแตล2 ะช้นั มีความสัมพันธ>กับ
สุขภาพของบคุ คล (ภาพที่ 1) ดังน้ี

ศนู ยกs ลางของโมเดล เปJนปจG จัยกำหนดที่ไมส2 ามารถเปลย่ี นแปลงได@ ซ่ึงประกอบดว@ ย อายุ เพศ และ
พนั ธุกรรม

ช้ันที่ 2 เปJนส2วนต2อขยายจากชั้นกลางที่สามารถปรับเปลี่ยนได@ เกี่ยวข@องกับปGจจัยดา@ นรูปแบบการ
ดำเนินชีวิตและวิถีชีวิตของบุคคล เช2น การสูบบุหรี่ การปฏิบัติกจิ กรรมทางกาย พฤติกรรมการรับประทาน
อาหาร

ชั้นที่ 3 ความสามารถของบุคคลในการรักษาสุขภาพ เปJนส2วนต2อขยายจากชั้นที่ 2 ที่สามารถ
ปรับเปลยี่ นได@ ประกอบดว@ ยปจG จัยดา@ นสภาพแวดล@อมทางสังคม และการปฏสิ ัมพันธร> ะหว2างบคุ คลกบั ชมุ ชนที่
มีอิทธพิ ลต2อบคุ คล ได@แก2 โครงสร@างครอบครวั และเครอื ขา2 ยสังคม

ขั้นท่ี 4 เปJนขั้นนอกสุดประกอบด@วยปGจจัยด@านสภาพแวดล@อมทางกายภาพที่เกี่ยวข@องกับสุขภาพ
ได@แก2 ผลติ ภณั ฑอ> าหารและเกษตร การศึกษา สภาพแวดลอ@ มการทำงาน เงอ่ื นไขการทำงานและความเปJนอย2ู
การตกงาน สุขาภบิ าลน้ำ การให@บริการสุขภาพ และที่อย2อู าศัย

Copyright Porn-p30u- n Prajaknate

ภาพที่ 1
แสดงโมเดลปจî จยั กำหนดสถานะสุขภาพแบบหลายช้นั

หมายเหตุ. ทีม่ า: (Whitehead, M., & Dahlgren, G., 2006).
จากภาพท่ี 1 แสดงให@เห็นวา2 ปGจจัยด@านสภาพแวดล@อมทางสังคมและวัฒนธรรมเปJนตวั กำหนดดา@ น

สุขภาพ และความสัมพันธ>กับพฤติกรรมและทางเลือกด@านสุขภาพของปGจเจกบุคคล (Dugdill et al., 2009)
ดังนั้น การสื่อสารสุขภาพจึงมีความสัมพันธ>กับสังคมในทุกระดับ ตั้งแต2ระดับปGจเจกบุคคล ระดับเครือข2าย
สังคม ระดบั องค>กร ระดับชมุ ชน ไปจนถงึ ระดบั สังคม ซง่ึ แตล2 ะระดับมีความสัมพันธท> ่ีแตกต2างกัน (Thomas,
2006) ดงั นี้

ระดบั บุคคล (Individual) ถือเปนJ กลุม2 เปาX หมายที่สำคญั ที่สดุ ของการเปลย่ี นแปลงพฤติกรรมสขุ ภาพ
เนื่องจากพฤติกรรมของแต2ละบคุ คลส2งผลกระทบต2อสถานะด@านสขุ ภาพ นอกจากน้ี การสื่อสารส2งผลตอ2 การ
ตระหนกั ร@ู ความร@ู ทัศนคติ การรับรคู@ วามสามารถตนเอง (Self-efficacy) และทักษะสำหรับการเปลยี่ นแปลง
พฤติกรรม ดังนัน้ กิจกรรมทเ่ี กิดข้ึนในระดับอน่ื จะสนับสนุนและสง2 ผลตอ2 การเปลยี่ นแปลงพฤติกรรมสุขภาพ
ของบุคคล

ระดบั เครือข+ายสงั คม (The Social Network) คือ ความสัมพันธร> ะหวา2 งบุคคล ทก่ี ล2ุมและบุคคลที่
อยู2ในเครือข2ายสังคมส2งผลกระทบต2อสุขภาพซึ่งกันและกัน โปรแกรมการส่ือสารสุขภาพช2วยกำหนดกรอบ
ข@อมูลที่กลุ2มในเครือข2ายสังคมจะได@รับ ในขณะเดียวกันก็ช2วยในการเปลี่ยนแปลงรูปแบบการสื่อสาร และ

Copyright Porn-p31u- n Prajaknate

เนื้อหาที่จะส2งให@กับบุคคล เพื่อให@เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม ในระดับเครือข2ายสังคม ผู@นำความคิด
(Opinion Leader) เปรียบเสมือนประตูด2านแรกสำหรับโปรแกรมดา@ นสุขภาพในการเข@าถึงกลุ2มเปXาหมายที่
เปนJ สมาชิกในสงั คม

ระดับองคsกร (The organization) องค>กรประกอบด@วยกลุ2มที่เปJนทางการและมีโครงสร@าง เช2น
มลู นิธิ สโมสร กล2มุ ประชาสังคม โรงแรม ศูนย>ให@บริการสขุ ภาพเบือ้ งตน@ โดยองค>กรที่กล2าวถึงนี้ เปรยี บเสมือน
ผู@แพร2กระจาย “สารสขุ ภาพ” ไปยังสมาชิกในสังคม และเปJนส2วนหนึง่ ในการผลกั ดันให@เกิดการเปลี่ยนแปลง
ด@านนโยบายสขุ ภาพทส่ี นับสนุนบคุ คลใหเ@ กิดการเปลยี่ นแปลงพฤติกรรม

ระดับชุมชน (The Community) ความเปJนอยทู2 ีด่ ขี องชมุ ชนเกดิ จากนโยบายและโครงสร@างที่ขจัด
ปGญหาด@านสิ่งแวดล@อมและสังคม และสนับสนุนการดำเนินชีวิตที่มีคุณภาพและมีสุขภาพที่ดี การวางแผน
โปรแกรมด@านสุขภาพในระดับชุมชน ด@วยการสร@างการมีส2วนร2วมกับโรงเรียน ที่ทำงาน สถานบริการด@าน
สุขภาพ กลม2ุ ชุมชน และหน2วยงานภาครฐั จะสง2 ผลให@ระดบั บุคคล เครือขา2 ยสังคม และชุมชนมีสขุ ภาพทดี่ ี

ระดับสังคม (The Society) ปGจจัยระดับสังคม ได@แก2 ค2านิยม (Values) บรรทัดฐานทางสังคม
(Norms) ทศั นคติ ความคิดเหน็ กฎหมาย นโยบาย เศรษฐกจิ และวฒั นธรรม มอี ิทธิพลต2อพฤติกรรมสุขภาพ
ของบคุ คล การส่อื สารสขุ ภาพเพียงอยา2 งเดยี ว ไม2สามารถเปล่ียนแปลงปGญหาท่ีเก่ียวข@องกบั สุขภาพได@ท้ังหมด
เช2น ความยากจน สิ่งแวดล@อม และการไม2สามารถเข@าถึงบริการรักษาสุขภาพ อย2างไรก็ตาม โปรแกรมการ
สื่อสารสุขภาพแบบองค>รวม (Comprehensive Health Communication Programs) จะช2วยให@บุคคลเกิด
ความเขา@ ใจปญG หาพฤตกิ รรมสขุ ภาพของตน และก2อใหเ@ กดิ การปฏบิ ตั ติ นท่ดี ไี ด@ในทีส่ ุด

ส+วนที่ 3 การสอ่ื สารสุขภาพและการเปลย่ี นผา+ นจากสอื่ แบบดัง้ เดมิ ไปส+ูดิจทิ ลั เทคโนโลยี

การสื่อสารมีบทบาทสำคัญต2อการสื่อสารสุขภาพทั้งในระดับบุคคลและระดับสังคม ในระดับบุคคล
การสื่อสารเปJนเครื่องมือสาธติ ให@เห็นถึงทักษะต2าง ๆ ที่เกี่ยวข@องกบั สุขภาพ แสดงใหเ@ ห็นถงึ ประโยชน>ต2อการ
เปลยี่ นแปลงพฤติกรรมสขุ ภาพ และแก@ไขปGญหาดา@ นความเข@าใจผิดเก่ยี วกับสุขภาพ โดยมีเปXาประสงค>เพ่ือเพิ่ม
ความร@ู ความตระหนักรูเ@ ก่ียวกบั ประเดน็ ด@านสุขภาพ และส2งเสรมิ ให@เกิดอิทธิพลต2อการรบั ร@ู ความเช่อื ทศั นคติ
บรรทัดฐานทางสังคม และกระตุ@นให@เกิดการเปลี่ยนแปลงพฤตกิ รรม ในระดับสงั คม การสื่อสารมีบทบาทใน
การเพ่มิ อปุ ทานด@านการบรกิ ารสุขภาพ และการช้ีแนะสาธารณะดา@ นสุขภาพ (Thomas, 2006)

นบั จากอดีต ชอ2 งทางทใี่ ช@ในการส่อื สารสขุ ภาพเกิดการเปล่ียนแปลงอย2างมีนยั สำคญั ทำให@ปGจจุบันมี
ช2องทางการส่ือสารสุขภาพเปJนจำนวนมากท่สี ามารถเขา@ ถึงกล2ุมเปาX หมายแต2ละกล2มุ ไดอ@ ยา2 งเฉพาะเจาะจง ซ่ึง
สามารถจำแนกช2องทางการสื่อสารเปJน 5 ประเภท ได@แก2 (1) ช2องทางการสื่อสารระหว2างบุคคล
(Interpersonal Communication) (2) ช2องทางการส่อื สารกลมุ2 (Group Communication) (3) ชอ2 งทางการ

Copyright Porn-p32u- n Prajaknate

สื่อสารองค>กรและชุมชน (Organizational and Community Channel) (4) ช2องทางการสื่อสารมวลชน
(Mass Media Communication) และ (5) ช2องทางการสื่อสารแบบดิจิทัล (Digital Communication
Channel) โดยทั้ง 5 ชอ2 งทาง มีบทบาทและลกั ษณะ (Arkin, 2009) ดงั น้ี

¿ช+องทางการสอ่ื สารระหว+างบุคคล (Interpersonal Communication) ได@แก2 ผใู@ หบ@ ริการด@าน
สขุ ภาพ (แพทย> พยาบาล เจ@าหน@าทส่ี าธารณสุข) เพอ่ื น ครอบครวั ผ@ูใหค@ ำปรกึ ษา พอ2 และแม2 โดยชอ2 งทางการ
สือ่ สารประเภทนี้ เปนJ ช2องทางการสอื่ สารทกี่ ลม2ุ เปาX หมายเช่อื ใจ จงึ เปJนชอ2 งทางทมี่ ีอิทธิพลมากกวา2 ชอ2 งทางอ่ืน
ในการเปลี่ยนแปลงทัศนคติและพฤติกรรมของกลุ2มเปXาหมาย อย2างไรก็ตาม การสื่อสารผ2านช2องทางน้ี
จำเปJนต@องใช@ระยะเวลา และช2องทางนีจ้ ะเปJนช2องทางที่มีประสทิ ธิภาพที่สดุ หากกลุ2มเปXาหมายไดร@ ับข@อมูล
จากชอ2 งทางอืน่ มากอ2 น เชน2 การสอ่ื สารมวลชน

¿ช+องทางการสื่อสารกลุ+ม (Group Communication) ได@แก2 กลุ2มที่ทำงาน กลุ2มโรงเรียน กล2มุ
ศาสนา กลม2ุ ชมรม กลุ2มโบสถ> การใชช@ 2องทางการสอ่ื สารกลมุ2 เพอื่ ให@ความรูร@ ะหวา2 งจัดกจิ กรรมกลม2ุ จะสามารถ
เข@าถึงกลม2ุ เปXาหมายไดง@ า2 ย และเปนJ การเสริมพลงั ให@กับการสอ่ื สารระหวา2 งบคุ คล

¿ช+องทางการสือ่ สารองคsกรและชุมชน (Organizational and Community Channel) ได@แก2
กล2มุ องคก> รท่ีขับเคลอ่ื นการช้ีแนะสาธารณะ กลมุ2 ฝกΩ อาชพี ชุมชน กลม2ุ แม2บ@านชมุ ชน ซึง่ กล2ุมต2างๆ น้ีสามารถ
แจกจ2ายอุปกรณ>ที่ใช@ในการรณรงค>ด@านการสื่อสารสุขภาพ (ตัวอย2างเช2น ถุงยางอนามัย) หรือการแทรกสาร
สุขภาพในจดหมายข2าว หรือสอดแทรกในกิจกรรมชุมชน การสื่อสารสุขภาพผ2านช2องทางการสื่อสารองค>กร
และชุมชน ทำให@เกิดความน2าเช่อื ถอื เพราะบุคคลในองค>กรหรอื ชมุ ชนมกั จะเชอ่ื ใจชอ2 งทางการส่ือสารน้ี

¿ช+องทางการสื่อสารมวลชน (Mass Media Communication) ได@แก2 วิทยุ เครือข2ายเคเบิล
นิตยสาร บิลบอร>ด หนังสือพิมพ> เปJนช2องทางการสื่อสารที่สามารถแพร2กระจายสารไปยังคนจำนวนมากได@
และสามารถเพมิ่ ความตระหนักร@ู ความร@ู ทศั นคติ และเปล่ียนแปลงพฤตกิ รรม

¿ช+องทางการสื่อสารแบบดจิ ิทลั (Digital Communication Channel) ได@แก2 เวบ็ ไซต> ห@องแช็ต
อีเมล ซึ่งเปJนช2องทางการสื่อสารที่สามารถเข@าถึงกลุ2มเปXาหมายได@เปJนจำนวนมาก และสามารถติดตอ2 ส่ือสาร
แบบสองทางได@

ชอ2 งทางการสือ่ สารสุขภาพมีหลากหลาย และมีจุดเดน2 แตกตา2 งกนั ไป ทำใหน@ กั ส่อื สารสขุ ภาพสามารถ
เลือกใช@ช2องทางการสื่อสารเหล2านี้ เพื่อเผยแพร2ข@อมูลเกี่ยวกับสุขภาพให@เข@าถึงกลุ2มเปXาหมายได@อย2างมี
ประสิทธภิ าพ อยา2 งไรกต็ าม อินเทอร>เนต็ เขา@ มาเปนJ ส2วนหนึ่งในชวี ติ ประจำวนั ของประชากรโลก และมีบทบาท
เพิ่มมากขึ้นเรื่อย ๆ จากรายงานสถิติของสหภาพโทรคมนาคมระหว2างประเทศ (The International
Telecommunication Union: ITU) (2020) พบว2า ประชากรทว่ั โลกมีแนวโน@มการใช@อินเทอร>เน็ตสูงขึ้นจาก
รอ@ ยละ 16.8 ของประชากรท่ัวโลก ในป| พ.ศ. 2548 (ค.ศ. 2005) เปJนร@อยละ 53.6 ของประชากรทว่ั โลก หรอื
ประมาณ 4.1 พันล@านคน ในป| พ.ศ. 2562 (ค.ศ. 2019) นอกจากนี้จากข@อมูลของ Hootsuite (2020) ที่
รายงานสถานการณก> ารใช@ดจิ ิทลั เทคโนโลยที ่ัวโลกในช2วงป| พ.ศ. 2563 (ค.ศ. 2020) พบว2า จากประชากรทั่ว

Copyright Porn-p33u- n Prajaknate

โลก 7.77 พันล@านคน มปี ระชากรทีใ่ ชโ@ ทรศัพทเ> คล่ือนท่จี ำนวนทัง้ สนิ้ 5.16 พนั ล@านคน คดิ เปนJ ร@อยละ 66 ของ
ประชากรทั่วโลก ประชากรทใ่ี ช@อนิ เทอร>เนต็ มปี ระมาณ 4.57 พันล@านคน คิดเปJนรอ@ ยละ 59 ของประชากรท่ัว
โลก และประชากรทีใ่ ชส@ ือ่ สังคมอย2ูท่ีประมาณ 3.81 พันล@านคน โดยคิดเปJนร@อยละ 49 ของประชากรทั่วโลก
โดยสื่อดิจิทัลทีเ่ ข@าถึงมากที่สุด คือ กูเกิล (Google) รองลงมา ได@แก2 ยูทูบ (YouTube) ทีมอล (Tmall) และ
เฟซบุiก (Facebook) สำหรับประเทศไทย มีประชากรประมาณ 48 ล@านคนที่เข@าถึงเฟซบุiก (Facebook) มี
ประชากรประมาณ 13 ล@านคน ที่เข@าถึงอินสตาแกรม (Instagram) และมีประชากรประมาณ 7 ล@านคนท่ี
เข@าถึงทวติ เตอร> (Twitter)
ภาพท่ี 2
แสดงแนวโนมA การเติบโตของการใชอA ินเทอร0เนต็ ของประชากรท่วั โลก

หมายเหตุ. ทม่ี า: (The International Telecommunication Union, 2020).
จากข@อมูลดังกล2าวแสดงให@เห็นว2า ช2องทางการสื่อสารผ2านสื่อดิจิทัลมีบทบาทในชีวิตประจำวันของ

ประชากรโลกและประชากรในประเทศไทยอย2างมาก ยงิ่ ไปกวา2 นน้ั ผใ@ู ห@บรกิ ารด@านสขุ ภาพ เช2น บคุ ลากรทาง
การแพทย> พยาบาล และเจ@าหน@าที่สาธารณสุข ต2างใช@เทคโนโลยีสารสนเทศในการดูแล รักษาคนไข@ และ
ยกระดับสุขภาพ หากมองในมุมมองของผูร@ ับบริการด@านสขุ ภาพ เทคโนโลยีสารสนเทศเปJนเครื่องมือสำคัญที่
เอื้อให@บุคคลแบ2งปนG ข@อมลู ข2าวสารเกีย่ วกบั สุขภาพซ่งึ กนั และกัน (Šmahel et al., 2018)

Copyright Porn-p34u- n Prajaknate

ดังนนั้ จึงเกดิ คำศพั ท>ใหมว2 2า “สขุ ภาพแบบดิจทิ ลั (Digital Health)” ที่เก่ยี วข@องกับการใช@เทคโนโลยี
สารสนเทศเพอ่ื การรักษาโรค การใหข@ @อมลู และแบ2งปGนประสบการณร> ะหวา2 งบคุ คลเกีย่ วกบั สุขภาพ การอบรม
และให@ความรู@ผู@เชี่ยวชาญด@านสุขภาพ การส2งเสริมให@ผู@ปûวยดแู ละรักษาตนเอง หรือการเข@าร2วมกิจกรรมเพอ่ื
ส2งเสริมสุขภาพและความเปJนอยู2เพ่ือหลีกเลี่ยงอาการเจ็บปûวย ในวรรณกรรมและงานวิจัยที่เกี่ยวข@องกับ
สื่อสารมวลชนและการแพทย> จึงให@ความสำคัญตอ2 การเปลี่ยนผา2 นจากการใช@สื่อดัง้ เดิมไปสู2การใช@เทคโนโลยี
สารสนเทศในบรกิ ารรักษาสขุ ภาพและสาธารณสุข (Lupton, 2017)

“สุขภาพแบบดิจิทัล (Digital Health)” เปJนปรากฏการณ>ใหม2ท่ัวโลก และก2อให@เกิดการปรับเปลี่ยน
กระบวนทัศน>ท่ีเกี่ยวข@องกบั เทคโนโลยีทางการแพทย> เปJนการเปลี่ยนแปลงทางวัฒนธรรมอยา2 งรือ้ ถอนและ
พลิกโฉมของเทคโนโลยี ที่เอื้อให@ทั้งผู@ให@บริการสุขภาพและผู@ปûวยมีความสัมพันธ>ในระดับเดียวกัน มีการ
ตัดสนิ ใจร2วมกนั ในการรักษาสุขภาพ การสื่อสารผ2านดจิ ิทลั (Digital Communication) กลายเปJนความจำเปนJ
ทแ่ี ยกไมไ2 ดจ@ ากการรักษา ระบบการรกั ษาสขุ ภาพ และการสื่อสารสุขภาพ (Meskó et al., 2017)

วิวฒั นาการยุคดจิ ิทลั และความสัมพนั ธกs บั การส่อื สารสขุ ภาพ

เนื่องจากกระบวนทัศน>ด@านการสื่อสารและสุขภาพที่เปลี่ยนแปลงไป การใช@ดิจิทัลเทคโนโลยีจึงมี
บทบาทสำคัญอยา2 งมากในการสอื่ สารสุขภาพ อย2างไรก็ตามในชว2 ง 2 ศตวรรษทผ่ี 2านมา ดิจทิ ัลเทคโนโลยีมกี าร
เปล่ียนแปลงอยา2 งมนี ัยสำคญั ในแตล2 ะข้ัน จากเวบ็ 1.0 มาจนถึงยุคเวบ็ 3.0 (Narayanan & O'Connor, 2010)
และในปจG จุบันยุคเวบ็ 4.0 (Palmatier & Steinhoff, 2019) จึงทำให@วิวฒั นาการของดิจิทลั เทคโนโลยใี นแตล2 ะ
ยุคมีความสัมพันธเ> ช่อื มโยงกบั การสือ่ สารสุขภาพ ดงั น้ี
¿ยุคเวบ็ 1.0 และการสอ่ื สารสุขภาพ

ยุคเว็บ 1.0 เกิดขึ้นในช2วงปลายทศวรรษท่ี 1970 ซึ่งยังมีลักษณะเปJนการสื่อสารแบบเส@นตรง โดยมี
เคร่ืองมือสอื่ สาร ได@แก2 เว็บไซต> บล็อก และอีเมล (West & Turner, 2008) เน้อื หาส2วนใหญเ2 ผยแพรโ2 ดยบรษิ ทั
ทีเ่ ปJนเจา@ ของเว็บไซต> และมีลกั ษณะทอ่ี 2านไดอ@ ยา2 งเดียว (Narayanan & O'Connor, 2010) ถึงแม@ว2าช2องทาง
การสื่อสารในยุคเว็บ 1.0 มีลักษณะเส@นตรงและค2อนข@างจำกัด ช2องทางการสื่อสารในยุคเว็บ 1.0 ยังคงถูก
นำไปใช@ประโยชนใ> นการสอื่ สารสขุ ภาพ เชน2 การจัดทำบล็อก (Blogs) โดยผ@ใู หบ@ ริการดา@ นสขุ ภาพ หรอื องคก> ร
ดา@ นสขุ ภาพเปนJ ผ@ใู หข@ อ@ มลู เกี่ยวกบั สขุ ภาพ การใหข@ อ@ มลู เกีย่ วกบั บรกิ ารฉีดวคั ซนี การจดั ทำเว็บไซตท> ่เี ปนJ แหลง2
ในการดาวน>โหลดแผ2นพับ หนังสือ และวารสารสุขภาพ (Adria, 2019) ดังนั้น อินเทอร>เน็ตจึงกลายเปJน
แหล2งข@อมูลข2าวสารด@านสุขภาพที่สำคญั และเปJนช2องทางการส่ือสารสุขภาพที่สำคัญมาก (Šmahel et al.,
2018) เพราะผู@ใช@อินเทอร>เน็ตเปนJ ผู@รับสารเชิงรุก (Active Audience) ที่ค@นหาและใช@ข@อมลู เกี่ยวกับสุขภาพ
จากอินเทอร>เนต็ เพอ่ื ตอบสนองความต@องการ ความเชอ่ื ค2านยิ มและความสนใจของตนเอง (ดตู วั อยา2 ง ภาพท่ี
3) (O'Neil, 2019)

Copyright Porn-p35u- n Prajaknate

ภาพท่ี 3
แสดงตัวอยGางเว็บไซตท0 ใี่ หขA อA มูลเพ่ือสื่อสารสขุ ภาพขององคก0 รภาครฐั บาลและเอกชน

หมายเหตุ. ทม่ี า: (โรงพยาบาลพญาไท., มปป). และสำนักงานคณะกรรมการอาหารและยา, มปป).

Copyright Porn-p36u- n Prajaknate

¿ยุคเวบ็ 2.0 และการสื่อสารสขุ ภาพ
เว็บ 2.0 ถูกกำหนดคำนิยามขึ้นในป| พ.ศ. 2547 (ค.ศ. 2004) (Tuten, 2010) เปJนยุคที่ 2 ของการ

พัฒนาด@านเทคโนโลยีสารสนเทศที่เอือ้ ให@บุคคลสามารถปฏิสมั พันธ>กันแบบสองทาง ร2วมมือกันแบ2งปGนขอ@ มูล
ออนไลน> มีลักษณะแบบพลวัตที่ผู@ใช@เปJนศูนย>กลาง (User-Centered Environment) (Livingston, 2010)
เนื้อหาส2วนใหญ2ในยุคเว็บ 2.0 จึงถูกสร@างสรรค>และเผยแพร2โดยผ@ูใช@ และผู@ใช@สามารถติดต2อสื่อสารกันผ2าน
เครือข2ายสังคม โดยสื่อสังคมท่ีมีผู@ใช@มากที่สุด ได@แก2 เฟซบุiก (Facebook) อินสตาแกรม (Instagram) ยูทูบ
(YouTube) ทวติ เตอร> (Twitter) วิกพิ เี ดยี (Wikipedia) และพอดแคสต> (Podcast) (Palmatier & Steinhoff,
2019)

สื่อสังคมมีลักษณะแบบเครือข2ายสังคมออนไลน> (Social Network Sites) เปJนช2องทางการสื่อสาร
ประเภทหนึ่งที่มเี ปXาประสงค>สำคัญ คือ การสรา@ งความสมั พันธ> การสร@างเครือข2ายสังคม และการสร@างความ
เชื่อมโยงระหว2างผู@ใช@กับผู@ใช@แบบรวดเร็ว (Lu, 2019) จึงเปJนชุมชนออนไลน>ที่เอื้อให@ผ@ูใช@ติดต2อสื่อสาร และ
แบง2 ปนG ภาพ เพลง และขอ@ มูลรว2 มกนั (Haigh, 2010) โดยมจี ุดเด2นสำคัญ 3 ข@อ ได@แก2 (1) การมีระบบที่เอ้ือให@
ผู@ใช@เครือข2ายสังคมออนไลน>สามารถออกแบบบัญชีผู@ใช@ (Profile) และข@อมูลเฉพาะบุคคลได@ด@วยตนเอง (2)
เครือข2ายสงั คมออนไลนม> ีระบบการเช่อื มต2อแบบสาธารณะ ดังนน้ั ผูใ@ ชท@ ุกคนสามารถเย่ยี มชมและค@นหาบัญชี
ผู@ใช@คนอื่นได@อย2างอิสระ และ (3) ผู@ใช@สามารถเสพข2าวสาร ผลิตเนื้อหา และปฏิสัมพันธ>กับผู@ใช@คนอื่น
(Chapman et al., 2018) เครื่องมือการสื่อสารในเครือข2ายสงั คมที่ได@รับความนิยมมากที่สุดในประเทศไทย
คือ เฟซบiุก (Facebook) และไลน> (Line) (Hootsuite, 2020)

สื่อสังคมเปลีย่ นรูปแบบการสื่อสารสุขภาพ เพราะเปJนชอ2 งทางการสื่อสารท่ีไม2ซับซ@อน ผู@ใช@สามารถ
แบ2งปGนความรู@ ความคิด ประสบการณ> และเชื่อมโยงกันเองระหว2างผ@ูใช@สือ่ สังคม จึงเปรียบเสมือนช2องทางท่ี
ผู@ใช@สามารถสร@างเนื้อหาได@เอง (User-Generated Content) สื่อสังคมจึงเปJนแหล2งข@อมูลสาธารณสุข เปJน
เคร่อื งมอื สือ่ สารสำหรับเผยแพรโ2 ครงการรณรงค>เพ่ือการเปล่ียนแปลงพฤตกิ รรม เปนJ เครอื่ งมือสอ่ื สารสำหรับ
แบ2งปGนข@อมลู เปนJ พน้ื ทที่ ่ีเอ้ือให@ผู@ใหบ@ รกิ ารด@านสขุ ภาพและผปู@ วû ยสามารถปฏิสมั พนั ธก> ัน ทำใหม@ ีองค>กรสุขภาพ
เปJนจำนวนมากใช@ประโยชน>เพื่อเปJนช2องทางในการสื่อสารเพื่อสุขภาพ (Health Communication) (ดู
ตัวอย2าง ภาพที่ 4) (Suggs & Ratzan, 2012) และมีหลักฐานจากงานวิจัยเกี่ยวการสื่อสารสุขภาพมากกว2า
100 เรื่อง ที่ดำเนินการศึกษาระหว2างป| พ.ศ. 2544-2550 (ค.ศ. 2002-2017) แสดงให@เห็นว2า สื่อสังคมถูก
นำมาใช@ในการสื่อสารสุขภาพมากที่สุด คือ เฟซบุiก (Facebook) รองลงมาตามลำดับ ได@แก2 บล็อก (Blog)
ทวิตเตอร> (Twitter) ยูทบู (YouTube) มายเสปซ (MySpace) วิกิ (Wiki) วอตสแ> อป (WhatsApp) และอน่ื ๆ
(Chan & Leung, 2018; Moorhead et al., 2013)

Copyright Porn-p37u- n Prajaknate

ภาพท่ี 4
แสดงการใชAเฟซบุöก (Facebook) เปõนชGองทางการสื่อสารสุขภาพของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการสรAาง
เสรมิ สุขภาพ

หมายเหตุ. ท่ีมา: (สำนักงานกองทนุ สนบั สนุนการสร@างเสรมิ สุขภาพ, มปป).
¿ยุคเว็บ 3.0 และการสือ่ สารสขุ ภาพ

ยุคเว็บ 3.0 เริ่มต@นตั้งแต2ป| พ.ศ. 2549 (ค.ศ. 2006) ซึ่งเปJนขั้นที่ 3 ของการพัฒนาเทคโนโลยี
สารสนเทศ โดยมีลักษณะขยายชนิดของข@อมูล และการปฏิสัมพันธ> (Sheth & Thirunarayan, 2013) ช2อง
ทางการสื่อสารในยุคนี้ ได@แก2 สมาร>ตโฟน โมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) (เช2น ติ๊กต็อก
(TikTok)) และขอ@ มูลขนาดใหญ2 (Big Data) ซง่ึ ยุคน้ีมีช่อื เรยี กว2า ยุคแห2งความหมาย (Semantic) (Palmatier
& Steinhoff, 2019)

ทั้งนี้ ความหมาย (Semantic) ของเนื้อหาที่อยู2ในส่ือสังคมในยุคเว็บ 3.0 สามารถทำความเข@าใจได@
โดยมนุษย>และคอมพิวเตอร>หรือเทคโนโลยสี ารสนเทศ จึงเอื้อให@เกิดกระบวนการเชือ่ มโยงระหว2างการคน@ หา
และประมวลผลเนื้อหาระหว2างผู@ปûวย ผู@ให@บริการสุขภาพ เภสัชกร นักพัฒนาเทคโนโลยีด@านสุขภาพ และผ@ู
ใหบ@ ริการประกนั ภัย ซ่งึ แตกตา2 งจากยคุ เว็บ 1.0 ทีเ่ ปนJ เพยี งการส่ือสารทศิ ทางเดยี วระหวา2 งผูใ@ หบ@ ริการสุขภาพ
กับคนไข@ และเว็บ 2.0 ที่เปJนเพียงการสื่อสารสองทางระหว2างคนไข@กับผู@ให@บริการสุขภาพหรือช2องทางการ
สอื่ สารผ2านสื่อสังคม (McWay, 2013) ดงั นน้ั การสือ่ สารสขุ ภาพในยคุ 3.0 จงึ มรี ะบบให@บริการขอ@ มลู ท่ีมุ2งเน@น
คนไขเ@ ปJนจดุ ศนู ยก> ลางในการตดั สินใจรักษาสุขภาพ เปJนเคร่อื งมอื ส่ือสารทชี่ ว2 ยให@คนไข@สามารถติดต2อส่ือสาร
กับผู@ให@บริการสุขภาพได@อย2างอสิ ระและเปzดเผย และเปJนระบบบริการและรักษาสุขภาพทีเ่ ปJนกระบวนการ
แบบโต@ตอบอย2างเทา2 เทยี มกันระหวา2 งผู@ใหบ@ ริการสุขภาพและคนไข@ (ภาพที่ 5) (Nelson et al., 2012)

Copyright Pornpun Prajaknate- 38-

ปGจจุบันมีโมบายแอปพลิเคชัน (Mobile Application) ที่ให@บริการด@านสุขภาพเปJนจำนวนมาก
โดยเฉพาะอย2างยิ่งกระทรวงสาธารณสุขของประเทศไทยจัดทำแอปพลิเคชันให@บริการสุขภาพแกป2 ระชาชน
มากกว2า 30 ชนิด (ภาพที่ 6) ตัวอย2างเช2น แอปพลิเคชันสมุดสุขภาพประชาชน (Health for You) ที่ช2วยให@
ประชาชนเก็บข@อมูลสุขภาพของตนเอง ได@แก2 ความดัน ระดับน้ำตาล การรับวัคซีน และเชื่อมกับระบบ
ให@บริการโรงพยาบาล ทำให@ประชาชนสามารถนัดแพทย>ผ2านทางช2องทางโมบายแอปพลิเคชัน (Mobile
Application) ได@ นอกจากนี้ประชาชนยังสามารถขอรับคำปรึกษากับระบบแพทย>ได@อีกด@วย (สำนักข2าว
Hfocus เจาะลกึ ระบบสขุ ภาพ, 2018)
ภาพที่ 5
เปรียบเทยี บความแตกตGางระหวGางการสอื่ สารสขุ ภาพในยุค 1.0 ถงึ 3.0

หมายเหตุ. ท่มี า: (McWay, D. C., 2013).

Copyright Porn-p39u- n Prajaknate

ภาพที่ 6
แสดงตวั อยGางแอปพลเิ คชนั ของกระทรวงสาธารณสุข ประเทศไทย

หมายเหตุ. ท่มี า: (กระทรวงสาธารณสขุ , มปป)
¿ยุคเวบ็ 4.0 และการส่อื สารสุขภาพ

ยุคเว็บ 4.0 ประกอบด@วย ปGญญาประดิษฐ> (Artificial Intelligence) และเทคโนโลยีความจริงเสรมิ
(Augmented Reality) โดยมีเครื่องมือและอุปกรณ>ที่เกี่ยวข@องกับจิตและปญG ญาของมนุษย> เพื่อการเรียนรู@
และแก@ไขปGญหา โดยประกอบด@วยเครื่องมือและช2องทางที่สำคัญ ได@แก2 Apple’s Siri Amazon’s Alexa
รถยนต>แบบสมาร>ต (Smart Car) บริการด@านความบันเทิง เช2น Spotify และ Netflix (Palmatier &
Steinhoff, 2019)

ดิจิทัลเทคโนโลยีถูกนำมาประยุกต>ใช@และเชื่อมโยงกับมิติด@านสุขภาพ และการสื่อสารสุขภาพ เพ่ือ
ก2อให@เกิดการจัดการโรคติดต2อและเภสัชกรรมแบบฉลาด เช2น การเชื่อมโยงการให@บริการสุขภาพระหว2าง
สมารต> โฟนกบั ระบบการจัดการดา@ นสขุ ภาพของผู@ใหบ@ รกิ าร การประดิษฐด> ิจทิ ลั เทคโนโลยอี นิ เทอรเ> นต็ ในทกุ สงิ่
(Internet of Things) ส2งผลให@เกิดอุปกรณ>ที่ชาญฉลาดในการดแู ลสุขภาพ ซึ่งเปาX ประสงค>สำคญั สำหรบั การ
สื่อสารสุขภาพในยุค 4.0 คือ การดูแลรักษาและการสื่อสารแบบตามเวลาจริง (Real Time) โดยเปJนการ
สื่อสารและให@บริการด@านสุขภาพแบบเปJนทางการและไม2เปJนทางการ นอกจากน้ี การดูและรักษายังมี
ลักษณะเฉพาะบุคคล เพราะมีข@อมูลขนาดใหญ2 (Big Data) เปJนเครื่องมือที่เก็บข@อมูลสำหรับการดูแลรักษา
สขุ ภาพ (ดูตัวอย2างภาพที่ 6) (Thuemmler & Bai, 2017)

Copyright Porn-p40u- n Prajaknate

ภาพที่ 6
แสดงตัวอยาG งอปุ กรณส0 ุขภาพแบบอัจฉรยิ ะ
เครอ่ื งตรวจติดตามคณุ ภาพอากาศแบบพกพา
(Compact Air Quality Monitor)
เครือ่ งวดั อณุ หภูมิรา2 งกายแบบอจั ฉริยะ
(Smart Temporal Thermometer)

นา¬ิกาอจั ฉรยิ ะ
(Smart Watch)

หมายเหตุ. ทมี่ า: (Meeroona, 2020).

Copyright Porn-p41u- n Prajaknate

ตารางท่ี 1
ตัวอยGางดจิ ทิ ลั เทคโนโลยที ี่ใชAสำหรับการส่อื สารสขุ ภาพในยคุ เวบ็ 1.0-4.0

เวบ็ เวบ็ 2.0 เวบ็ 3.0 เวบ็ 4.0
1.0 เฟซบกiุ (Facebook) สมาร>ตโฟน
นา¬ิกาอจั ฉริยะ
เวบ็ ไซต> (Smart Watch)
เครอื่ งวดั อุณหภูมริ า2 งกายแบบ
บลอ็ ก อนิ สตาแกรม (Instagram) โมบายแอปพลเิ คชนั อจั ฉรยิ ะ (Smart Temporal
(Mobile Application) Thermometer)
เคร่อื งตรวจตดิ ตามคณุ ภาพ
อเี มล ยูทบู (YouTube) ขอ@ มลู ขนาดใหญ2 อากาศแบบพกพา
(Big Data) (Compact Air Quality
Monitor)

ทวิตเตอร> (Twitter)
วิกิพเี ดยี (Wikipedia)
พอดแคสต> (Podcast)
กูเกลิ (Google)

ส+วนที่ 4 บทสรปุ

นักวิชาการและองค>กรด@านสุขภาพในระดับชาติและระดับนานาชาติกำหนดนิยาม “การสื่อสาร
สุขภาพ” (Health Communication) ด@วยการให@ความสำคัญกับกระบวนการสื่อสาร สื่อ และสารเพื่อการ
เปลี่ยนแปลงสุขภาพ เมื่อสื่อดิจิทัลมีบทบาทในชีวิตประจำวัน จึงมีการกำหนดคำนิยามการสื่อสารสุขภาพ
เพิ่มเติมเปJนการสื่อสารสุขภาพแบบอิเล็กทรอนิกส> (E-Health Communication) คือ การใช@กลยุทธ>การ
ส่อื สารผ2านส่ือดจิ ทิ ัล โดยมีเปาX ประสงค>เพื่อใหค@ วามรด@ู า@ นการปอX งกนั และรักษาโรคและเพ่ือยกระดบั สขุ ภาพ

Copyright Porn-p42u- n Prajaknate

ดงั นนั้ การสอื่ สารจึงมคี วามสมั พนั ธ>กบั สขุ ภาพทง้ั ในระดับบุคคล ระดับเครอื ขา2 ยสงั คม ระดับองค>กร
ระดับชุมชน และระดับสังคม โดยเฉพาะอยา2 งยิ่ง การเปล่ียนแปลงอย2างมีนัยสำคัญของการสื่อสารที่เปลี่ยน
ผ2านไปส2กู ารสอ่ื สารสขุ ภาพผ2านสือ่ ดจิ ิทลั ที่มวี วิ ัฒนาการในแตล2 ะยคุ สมัย ตั้งแต2ยุคเวบ็ 1.0 ท่ีมีการสือ่ สารแบบ
ทางเดียวผ2านเว็บไซต>หรือบล็อก ไปสู2การสื่อสารแบบปฏิสัมพันธ>ในยุคเว็บ 2.0 ที่มีสื่อสังคม เช2น เฟซบiุก
(Facebook) ไลน> (Line) ทวิตเตอร> (Twitter) และยูทูบ (YouTube) เข@ามามีบทบาท ช2วยให@ผู@ใช@สื่อสังคม
สามารถติดต2อสื่อสารแบบสองทางและแบ2งปGนข@อมูลซึ่งกันและกัน จุดเด2นประการสำคัญของช2องทางการ
สือ่ สารน้ี คอื การมงุ2 เนน@ ทผี่ ู@ใช@เปJนศูนยก> ลาง (User-Centered Environment) สำหรับยคุ เวบ็ 3.0 เปJนยุคของ
การพฒั นาเชงิ ขอ@ มลู และการปฏสิ มั พนั ธ> สมารต> โฟนและโมบายแอปพลิเคชนั (Application) ถูกสรา@ งขน้ึ ในยุค
เวบ็ 3.0 เชน2 ไลน> (Line) ต๊กิ ต็อก (TikTok) และโมบายแอปพลิชัน (Mobile Application) ท่ีองค>กรจดั ทำขึน้
เช2น แอปพลิเคชันสมุดสุขภาพประชาชน ยุคเว็บ 4.0 เริ่มมีปGญญาประดิษฐ>และเทคโนโลยีความจริงเสริมท่ี
เชื่อมโยงระหว2างโรงพยาบาล แพทย> ผู@ปûวย และองค>กรที่เกี่ยวข@องกับการประกันสุขภาพ ทำให@เกิดการ
ปฏสิ มั พันธ>กันระหวา2 ง แพทย> พยาบาล โรงพยาบาล และผ@ปู วû ย

บรรณานกุ รม

ภาษาองั กฤษ
Adria, M. (2019). Using new media for citizen engagement and participation. IGI Global.
Arkin, E. B. (2009). Making health communication programs work (rev. Ed. ). DIANE Publishing

Company.
Bates, B. R., & Ahmed, R. (2013). Health communication and mass media: An integrated

approach to policy and practice. Ashgate Publishing Limited.
Chan, W. S., & Leung, A. Y. (2018). Use of social network sites for communication among

health professionals: Systematic review [Review]. Journal of Medical Internet
Research, 20(3), e117. https://doi.org/10.2196/jmir.8382
Chapman, A. L., Lei, M., & Greenhow, C. (2018). Social network applications for education:
The case of college connect. Springer International Publishing.
Cobelli, N. (2020). Innovation in community-based private practices through eHealth: A
business management perspective. Springer International Publishing.

Copyright Porn-p43u- n Prajaknate