พุทธวจน ภพภูมิ

เปดิ ธรรมที่ถกู ปิด : ภพภูมิ

เทพองคใ์ ดองคห์ นง่ึ ดว้ ย ศลี วตั ร ตบะ หรอื พรหมจรรยน์ ้ี
ความเห็นของเขานนั้ เปน็ ความเหน็ ผดิ .

เสนยิ ะ !  เรากลา่ วคตขิ องผเู้ หน็ ผดิ วา่ มี ๒ อยา่ ง
อย่างใดอย่างหนึ่ง คือ นรกหรือกำ�เนดิ เดรจั ฉาน.

เสนยิ ะ !   โควตั รเมอ่ื ถงึ พรอ้ ม ยอ่ มน�ำ เขา้ ถงึ ความ
เปน็ สหายของโค เมอ่ื วบิ ตั ยิ อ่ มน�ำ เขา้ ถงึ นรก ดว้ ยประการฉะน.้ี

เม่อื พระผ้มู ีพระภาคตรัสอย่างน้แี ล้ว  ปุณณโกลิยบุตร
ผปู้ ระพฤติวัตรดงั โค ร้องไหน้ ้�ำ ตาไหล.

ลำ�ดับน้ัน  พระผู้มีพระภาคได้ตรัสกะเสนิยะอเจละ
ผ้ปู ระพฤตวิ ตั รดงั สนุ ขั วา่  

เสนิยะ !   เราไมไ่ ดค้ �ำ นจ้ี ากทา่ นวา่ อยา่ เลยเสนยิ ะ
จงงดข้อนน้ั เสียเถิด อยา่ ถามเราถึงข้อน้ันเลย ดังนี.้

ปณุ ณโกลิยบุตรทลู วา่
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ !   ข้าพเจ้ามิได้ร้องไห้ถึงการ
พยากรณน์ น้ั ทพ่ี ระผมู้ พี ระภาคตรสั กะขา้ พเจา้ แมข้ า้ พเจา้ สมาทาน
โควตั รน้อี ย่างบรบิ ูรณม์ าชา้ นาน.
ขา้ แตพ่ ระองคผ์ เู้ จรญิ  !  ขา้ พเจา้ เลอ่ื มใสในพระผมู้ พี ระภาค
อยา่ งนว้ี า่ พระผมู้ พี ระภาคทรงสามารถแสดงธรรมโดยประการท่ี
ใหข้ า้ พเจา้ พงึ ละโควตั รนไ้ี ด้ และเสนยิ ะอเจละผปู้ ระพฤตวิ ตั รดงั สนุ ขั
พึงละกุกกุรวัตรนนั้ ได้.

125

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปดิ ธรรมทถี่ กู ปดิ : ภพภูมิ

สัตวท์ อ่ี ยใู่ นอบายมมี าก 40

-บาลี มหาวาร. ส.ํ ๑๙/๕๕๑/๑๗๑๙.

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   เปรยี บเหมอื นบรุ ษุ ตดั หญา้ ไม้
กิ่งไม้ และใบไม้ในชมพูทวีปนี้ นำ�มารวมไว้ในท่ีเดียวกัน
คร้ันนำ�มารวมไว้ในท่ีเดียวกันแล้ว กระทำ�ให้เป็นหลาว
คร้ันกระทำ�ให้เป็นหลาวแล้ว  ก็เสียบสัตว์ใหญ่ๆ  ใน
มหาสมุทร ดว้ ยหลาวขนาดใหญ ่ เสียบสตั ว์ขนาดกลางๆ 
ในมหาสมทุ ร ดว้ ยหลาวขนาดกลาง เสยี บสตั วข์ นาดเลก็ ๆ
ในมหาสมทุ ร ด้วยหลาวขนาดเลก็ .

ภิกษุท้ังหลาย !   สัตว์ใหญ่ๆ ในมหาสมุทรยัง
ไมท่ นั จะหมด แตห่ ญ้า ไม้ กงิ่ ไม้ และใบไม้ในชมพทู วีปนี้
ก็หมดเสียแล้ว.

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   สตั วต์ วั เลก็ ในมหาสมทุ รขนาดที่
เสียบด้วยหลาวไดโ้ ดยยากน้ัน มีมากกว่านนั้ มากนกั .

ข้อนีเ้ พราะเหตไุ รเล่า ?
ภิกษุท้ังหลาย !   เพราะมันมาก  โดยตัวมันเล็ก
ข้อนฉ้ี ันใด.

126

เปิดธรรมที่ถกู ปิด : ภพภูมิ

ภิกษุทั้งหลาย !   อบายก็กว้างใหญ่อย่างน้ัน
เหมือนกัน จากอบายที่กว้างใหญ่อย่างนั้น ก็มีทิฏฐิ-
สมั ปนั นบคุ คล (บคุ คลผถู้ งึ พรอ้ มดว้ ยทฏิ ฐ)ิ หลดุ พน้ ออกมาได้
เขาร้ตู ามเป็นจริงวา่ “น้ี ความทกุ ข์ นี้ เหตุใหเ้ กดิ ขึน้ แหง่
ทุกข์ น้ี ความดับไม่เหลือแห่งทุกข์ น้ี ทางดำ�เนินให้ถึง
ความดับไมเ่ หลือแห่งทุกข์” ดังนี้.

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   เพราะเหตนุ นั้ ในเรอื่ งนี้
เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปน็ เครอ่ื งกระท�ำ ใหร้ วู้ า่   

ทกุ ข์ เป็นอยา่ งนี้
เหตเุ กิดข้ึนแหง่ ทุกข์ เป็นอย่างนี้
ความดบั ไม่เหลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี ดงั น.้ี

127

พุทธวจน - หมวดธรรม

128

พุทธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมท่ีถกู ปิด : ภพภูมิ

การจองจ�ำทท่ี ารุณเจบ็ ปวด 41

-บาลี ฉกฺก. อํ. ๒๒/๓๙๓/๓๑๖.

ภิกษุท้ังหลาย !   ความไม่มีศรัทธา ไม่มีหิริ ไม่มี
โอตตปั ปะ ไมม่ วี ริ ยิ ะ ไมม่ ปี ญั ญาในกศุ ลธรรม มอี ยแู่ กผ่ ใู้ ด 
เรากล่าวบุคคลผ้นู ้นั ว่า เป็นคนจนเข็ญใจไร้ทรัพย์สมบัติ
ในอริยวินยั .

ภิกษุทั้งหลาย !   คนจนชนิดน้ัน เม่ือไม่มีศรัทธา
ไมม่ หี ริ ิ ไมม่ โี อตตัปปะ ไมม่ วี ิริยะ ไมม่ ปี ญั ญาในกศุ ลธรรม
เขาย่อมประพฤติกายทุจริต  วจีทุจริต  มโนทุจริต  เรา
กล่าวการประพฤตทิ ุจรติ ของเขานี้ วา่ เป็นการกหู้ น้ี.

เพอ่ื จะปกปดิ กายทจุ รติ วจที จุ รติ มโนทจุ รติ ของเขา
เขาตง้ั ความปรารถนาอนั เลวทราม ปรารถนาไมใ่ หใ้ ครรจู้ กั เขา
ด�ำ รไิ มใ่ หใ้ ครรจู้ กั เขา พดู จาเพอ่ื ไมใ่ หใ้ ครรจู้ กั เขา ขวนขวาย
ทุกอย่างเพื่อไม่ให้ใครรู้จักเขา  เรากล่าวการปกปิด
ความทจุ รติ อยา่ งนข้ี องเขาน้ี วา่ เปน็ ดอกเบย้ี ทเ่ี ขาตอ้ งใช.้

เพ่ือนสพรหมจารีผู้มีศีลเป็นท่ีรัก  พากันกล่าว
ปรารภเขาอย่างนี้ว่า “ท่านผู้มีอายุน้ี ทำ�อะไรๆ (ทุจริต)
อย่างน้ี มีปกติประพฤติกระทำ�อะไรๆ (ทุจริต) อย่างน้ี”
เรากลา่ วการถกู กล่าวอยา่ งนี้ วา่ เป็นการถูกทวงหน้ี.

129

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

เขาจะไปอยปู่ า่ กต็ าม อยโู่ คนไมก้ ต็ าม อยเู่ รอื นวา่ ง
กต็ าม อกศุ ลวติ กอนั เปน็ บาปประกอบอยดู่ ว้ ยความรอ้ นใจ
ย่อมเกิดขึ้นกลุ้มรุมจิตใจเขา  เรากล่าวอาการอย่างนี้
วา่ เป็นการถูกตดิ ตามเพอื่ ทวงหน.้ี

ภิกษุทั้งหลาย !   คนจนชนิดน้ี  ครั้นประพฤติ
กายทุจริต วจีทุจริต มโนทุจริตแล้ว ภายหลังแต่การตาย
เพราะการแตกท�ำ ลายแหก่ าย ยอ่ มถกู จองจ�ำ อยใู่ นนรกบา้ ง
ในกำ�เนดิ เดรจั ฉานบ้าง.

ภิกษุทั้งหลาย !   เราไม่มองเห็นการจองจำ�อื่น
แมอ้ ยา่ งเดยี ว ทท่ี ารณุ อยา่ งน้ี เจบ็ ปวดอยา่ งน้ี เปน็ อนั ตราย
อยา่ งน้ี ตอ่ การบรรลโุ ยคกั เขมธรรมอนั ไมม่ ธี รรมอน่ื ยง่ิ กวา่
เหมอื นการถกู จองจ�ำ ในนรกหรอื ในก�ำ เนดิ เดรจั ฉานอยา่ งน.้ี

130

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมท่ีถูกปิด : ภพภมู ิ

ความเปน็ ไปไดย้ าก 42

-บาลี มหาวาร. สํ. ๑๙/๕๘๗-๕๘๘/๑๗๙๘-๙๙.

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   เธอทง้ั หลายจะส�ำ คญั ความขอ้ น้ี
ว่าอย่างไร ฝุ่นนิดหน่ึงท่ีเราช้อนข้ึนด้วยปลายเล็บน้ี กับ
มหาปฐพนี น้ั ขา้ งไหนจะมากกวา่ กนั  ?

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ !   มหาปฐพีนั่นแหละเป็นดิน
ที่มากกว่า  ฝุ่นนิดหน่ึงเท่าที่ทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้
เป็นของมีประมาณน้อย ฝุ่นนั้น เมื่อนำ�เข้าไปเทียบกับมหาปฐพี
ยอ่ มไมถ่ งึ ซง่ึ การค�ำ นวณได้ เปรยี บเทยี บได้ ไมเ่ ขา้ ถงึ แมซ้ ง่ึ สว่ นเสย้ี ว.

ภิกษุท้ังหลาย !   อุปมานี้ฉันใด อุปไมยก็ฉันน้ัน
สัตว์ทจ่ี ตุ ิจากกำ�เนดิ เดรจั ฉานไปแล้ว จะกลบั ไปเกดิ ใน
หมู่มนุษย์  มีน้อย  โดยท่ีแท้  สัตว์ที่จุติจากกำ�เนิด
เดรัจฉานไปแล้ว กลับไปเกิดในนรก กำ�เนิดเดรัจฉาน
เปรตวสิ ยั มีมากกวา่ โดยแท.้

ข้อน้ันเพราะเหตไุ รเล่า ?

ภิกษุท้ังหลาย !  
ขอ้ นน้ั เพราะความท่ีสตั ว์เหล่านั้นไม่เหน็ อริยสจั ท้ังส่ี.

131

พุทธวจน - หมวดธรรม

อริยสัจส่ี อย่างไรเลา่  ? สี่อยา่ งคอื   
อรยิ สัจคอื ทุกข์
อริยสัจคอื เหตุใหเ้ กิดขน้ึ แหง่ ทกุ ข์
อรยิ สจั คือความดบั ไมเ่ หลือแหง่ ทกุ ข์
อรยิ สัจคือทางดำ�เนินให้ถงึ ความดบั ไมเ่ หลอื แห่งทกุ ข.์

ภิกษุท้งั หลาย !   เพราะเหตุนั้น ในเรือ่ งนี้
เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปน็ เครอ่ื งกระท�ำ ใหร้ วู้ า่   
ทุกข์ เปน็ อยา่ งน้ี
เหตุเกดิ ขึน้ แหง่ ทุกข์ เปน็ อย่างน้ี
ความดบั ไม่เหลือแห่งทุกข์ เป็นอยา่ งนี้
ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี ดงั น.้ี

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   เธอทง้ั หลายจะส�ำ คญั ความขอ้ น้ี
ว่าอย่างไร ฝุ่นนิดหน่ึงท่ีเราช้อนข้ึนด้วยปลายเล็บน้ี กับ
มหาปฐพนี น้ั ขา้ งไหนจะมากกวา่ กนั  ?

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ !   มหาปฐพีนั่นแหละเป็นดิน
ท่ีมากกว่า  ฝุ่นนิดหน่ึงเท่าท่ีทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้
เป็นของมีประมาณน้อย ฝุ่นน้ัน เมื่อนำ�เข้าไปเทียบกับมหาปฐพี
ยอ่ มไมถ่ งึ ซง่ึ การค�ำ นวณได้ เปรยี บเทยี บได้ ไมเ่ ขา้ ถงึ แมซ้ ง่ึ สว่ นเสย้ี ว.

132

เปิดธรรมท่ีถูกปดิ : ภพภูมิ

ภิกษุท้ังหลาย !   อุปมานี้ฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น
สตั ว์ที่จตุ จิ ากก�ำ เนดิ เดรัจฉานไปแล้ว จะกลับไปเกดิ ใน
หมู่เทวดา  มีน้อย  โดยที่แท้  สัตว์ที่จุติจากกำ�เนิด
เดรัจฉานไปแล้ว กลับไปเกิดในนรก กำ�เนิดเดรัจฉาน
เปรตวิสัย มีมากกว่า โดยแท.้

ข้อนนั้ เพราะเหตไุ รเล่า ?
ภกิ ษทุ ัง้ หลาย !  
ข้อน้ันเพราะความที่สัตว์เหล่าน้ันไม่เห็นอริยสัจทั้งส่ี.
อรยิ สจั สี่ อยา่ งไรเล่า ? สอ่ี ย่างคอื   
อริยสัจคือทุกข์
อรยิ สจั คือเหตใุ ห้เกิดขนึ้ แห่งทุกข์
อริยสัจคือความดับไม่เหลือแหง่ ทกุ ข์
อริยสจั คอื ทางด�ำ เนินให้ถงึ ความดบั ไม่เหลอื แห่งทกุ ข์.
ภิกษทุ ั้งหลาย !   เพราะเหตุนัน้ ในเร่ืองนี้
เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปน็ เครอ่ื งกระท�ำ ใหร้ วู้ า่   
ทกุ ข์ เป็นอยา่ งนี้
เหตุเกดิ ข้ึนแหง่ ทุกข์ เป็นอยา่ งน้ี
ความดบั ไม่เหลอื แห่งทุกข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี ดงั น.้ี

133



เปรตวสิ ยั

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมทถ่ี ูกปิด : ภพภมู ิ

เปรตวสิ ยั 43

-บาลี มหาว.ิ วิ. ๑/๒๑๐/๒๙๕.

๑. อัฏฐิสงั ขลกิ เปรต

ทา่ นพระโมคคัลลานะกลา่ วว่า 

อาวุโส !   ผมลงจากคิชฌกูฏบรรพต  เขตพระนคร
ราชคฤห์น้ี ไดเ้ หน็ อฏั ฐสิ งั ขลกิ เปรต มแี ต่รา่ งกระดกู ลอยไปใน
เวหาส์ ฝงู แรง้ เหยยี่ ว และนกตะกรมุ พากนั โฉบอยขู่ วกั ไขว่ จกิ
สบั โดยแรง จกิ ทง้ึ ยอื้ แยง่ ตามชอ่ งซโี่ ครง สะบดั ซงึ่ เปรตนน้ั อยู่
ไปมา เปรตนัน้ ร้องครวญคราง.

อาวุโส !   ผมน้ันได้คิดเช่นนี้ว่า  น่าอัศจรรย์จริงหนอ
น่าประหลาดจริงหนอ  ท่ีสัตว์แม้เห็นปานน้ี  ยักษ์แม้เห็นปานนี้
เปรตแมเ้ ห็นปานน้ี การได้อัตภาพแม้เห็นปานน้ี กม็ อี ยู่.

ภิกษุทั้งหลายพากันเพ่งโทษ  ติเตียน  โพนทะนาว่า
ท่านพระโมคคัลลานะอวดอุตริมนุสธรรม.

136

เปดิ ธรรมทถ่ี ูกปดิ : ภพภมู ิ

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   สาวกทง้ั หลายยอ่ มเปน็ ผมู้ จี กั ษอุ ยู่
ยอ่ มเปน็ ผมู้ ญี าณอยู่ เพราะสาวกไดร้ ไู้ ดเ้ หน็ หรอื ไดท้ �ำ สตั ว์
เช่นนใ้ี ห้เปน็ พยานแลว้ .

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   เมอ่ื กาลกอ่ นเรากไ็ ดเ้ หน็ สตั วน์ น้ั
แต่เราไม่ได้พยากรณ์ ถ้าเราพยากรณ์สัตว์นั้นและคนอ่ืน
ไมเ่ ชอ่ื เรา ขอ้ นน้ั กจ็ ะพงึ เปน็ ไปเพอ่ื ไมเ่ ปน็ ประโยชนเ์ กอ้ื กลู
เพือ่ ทกุ ข์แกเ่ ขาเหล่านั้นส้ินกาลนาน

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   สตั วน์ น้ั เคยเปน็ คนฆา่ โคอยใู่ น
พระนครราชคฤหน์ เ่ี อง ดว้ ยวบิ ากแหง่ กรรมนน้ั เขาหมกไหม้
อยู่ในนรกหลายปี หลายร้อยปี หลายพันปี หลายแสนปี
แลว้ ไดป้ ระสบอตั ภาพเชน่ น้ี ดว้ ยวบิ ากแหง่ กรรมนน้ั แหละ
ที่ยังเปน็ ส่วนเหลืออยู.่

ภิกษทุ งั้ หลาย !   โมคคัลลานะพูดจริง
โมคคลั ลานะไม่ต้องอาบัต.ิ
… … … …

137

พุทธวจน - หมวดธรรม

๒. มังสเปสเิ ปรต

…ไดเ้ ห็นมังสเปสิเปรต มแี ต่ช้ินเนอ้ื ลอยไปในเวหาส์
ฝูงแร้ง เหย่ียว และนกตะกรุมพากันโฉบอยู่ขวักไขว่ จิกสับ
โดยแรง จิกท้ึง ย้ือแย่ง สะบัดซ่ึงเปรตน้ันอยู่ไปมา เปรตนั้น
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุท้ังหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นคนฆ่าโค
อยู่ในพระนครราชคฤหน์ ้ีเอง … .

… … … …

๓. มงั สปณิ ฑเปรต

…ได้เห็นมังสปิณฑเปรต มีแต่ก้อนเน้ือ ลอยไปใน
เวหาส์ ฝูงแร้ง เหย่ียว และนกตะกรุมพากันโฉบอยู่ขวักไขว่
จกิ สบั โดยแรง จกิ ทง้ึ ยอ้ื แยง่ สะบดั ซง่ึ เปรตนน้ั อยไู่ ปมา เปรตนน้ั
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   … สตั วน์ นั้ เคยเปน็ คนฆา่ นกอยู่
ในพระนครราชคฤหน์ ้ีเอง … .

… … … …

138

เปดิ ธรรมทถี่ ูกปิด : ภพภูมิ

๔. นิจฉวเิ ปรต

…ไดเ้ หน็ นจิ ฉวเิ ปรตชาย ไมม่ ผี วิ หนงั ลอยไปในเวหาส์
ฝูงแร้ง เหยี่ยว และนกตะกรุมพากันโฉบอยู่ขวักไขว่ จิกสับ
โดยแรง จิกท้ึง ย้ือแย่ง สะบัดซ่ึงเปรตน้ันอยู่ไปมา เปรตน้ัน
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุทั้งหลาย !   … สัตว์น้ันเคยเป็นคนฆ่าแกะ
อยู่ในพระนครราชคฤห์นเี้ อง … .

… … … …

๕. อสโิ ลมเปรต

…ได้เห็นอสิโลมเปรตชาย มีขนเป็นดาบ ลอยไปใน
เวหาส์ ดาบเหล่านั้นของมันหลุดลอยขึ้นไปแล้วตกลงท่ีกาย
ของมันเอง เปรตน้นั ร้องครวญคราง … .`

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุทั้งหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นคนฆ่าสุกร
อยู่ในพระนครราชคฤห์นี้เอง … .

… … … …

139

พุทธวจน - หมวดธรรม

๖. สตั ติโลมเปรต

…ได้เห็นสัตติโลมเปรตชาย มีขนเป็นหอก ลอยไปใน
เวหาส์ หอกเหล่าน้ันของมัน หลุดลอยข้ึนไปแล้วตกลงท่ีกาย
ของมนั เอง เปรตนัน้ รอ้ งครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษุท้ังหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นคนฆ่าเนื้อ
อยใู่ นพระนครราชคฤหน์ ี้เอง … .

… … … …

๗. อุสุโลมเปรต

…ได้เห็นอุสุโลมเปรตชาย มีขนเป็นลูกศรลอยไปใน
เวหาส์ ลูกศรนั้นของมัน หลุดลอยข้ึนไปแล้วตกลงท่ีกายของ
มนั เอง เปรตนัน้ ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษุทง้ั หลาย !   … สตั วน์ ้นั เคยเป็นเพชฌฆาต
อยู่ในพระนครราชคฤหน์ ้ีเอง … .

… … … …

140

เปดิ ธรรมที่ถกู ปดิ : ภพภมู ิ

๘. สูจิโลมเปรต

…ได้เห็นสูจิโลมเปรตชาย มีขนเป็นเข็ม ลอยไปใน
เวหาส์ เข็มเหล่าน้ันของมัน หลุดลอยขึ้นไปแล้ว ตกลงท่ีกาย
ของมันเอง เปรตนั้นรอ้ งครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุทั้งหลาย !   … สัตว์น้ันเคยเป็นคนฝึกม้า
อยใู่ นพระนครราชคฤห์นีเ้ อง … .

… … … …

๙ สจู กเปรต

…ได้เห็นสูจกโลมเปรตชาย มีขนเป็นเข็ม ลอยไปใน
เวหาส์ เขม็ เหลา่ นน้ั ของมนั ทม่ิ เขา้ ไปในศรี ษะ แลว้ ออกทางปาก
ทม่ิ เขา้ ไปในปาก แลว้ ออกทางอก เขม็ ออกทางอก ทม่ิ เขา้ ไปในอก
แลว้ ออกทางปาก ทม่ิ เขา้ ไปในปาก แลว้ ออกทางอก ทม่ิ เขา้ ไป
ในอก แลว้ ออกทางทอ้ ง ทม่ิ เขา้ ไปในทอ้ ง แลว้ ออกทางขาทง้ั สอง
ทม่ิ เขา้ ไปในขาทง้ั สอง แลว้ ออกทางแขง้ ทง้ั สอง ทม่ิ เขา้ ไปในแขง้
ทง้ั สอง แลว้ ออกทางเทา้ ทง้ั สอง เปรตนน้ั รอ้ งครวญคราง … .

141

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุทั้งหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นคนชอบ
พูดจาสอ่ เสียด อย่ใู นพระนครราชคฤห์นีเ้ อง … .

… … … …

๑๐. กุมภณั ฑเปรต

…ไดเ้ หน็ กมุ ภณั ฑเปรตชาย มอี ณั ฑะโตเทา่ หมอ้ ลอยไป
ในเวหาส ์ เปรตนน้ั แมเ้ มอ่ื เดนิ ไปยอ่ มยกอณั ฑะเหลา่ นนั้ แหละ
ข้ึนพาดบ่าเดินไป แม้เม่ือน่ังก็ย่อมน่ังบนอณั ฑะเหลา่ นน้ั แหละ
ฝูงแร้งเหย่ยี ว และนกตะกรุม พากันโฉบอยู่ขวักไขว่ จิกสับ
โดยแรง จิกทึ้ง ยื้อแย่ง สะบัดซึ่งเปรตนั้นอยู่ไปมา เปรตน้ัน
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษุทั้งหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นผูพ้ พิ ากษา
ตัดสินคดีไมเ่ ป็นธรรม อยูใ่ นพระนครราชคฤห์น้ีเอง … .

… … … …

๑๑. คถู นมิ คุ คเปรต

…ได้เห็นคูถนิมุคคเปรตชาย ผู้จมอยู่ในหลุมคูถท่วม
ศรี ษะ … .

142

เปิดธรรมที่ถกู ปดิ : ภพภูมิ

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   … สตั วน์ น้ั เคยเปน็ ชกู้ บั ภรรยา
ของผู้อ่ืน อยใู่ นพระนครราชคฤห์นเ้ี อง … .

… … … …

๑๒. คถู ขาทิเปรต

…ได้เห็นคูถขาทิเปรตชาย  ผู้จมอยู่ในหลุมคูถท่วม
ศรี ษะ กำ�ลงั เอามอื ทงั้ สองกอบคถู กินอยู่ … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุท้ังหลาย !   … สัตว์นั้นเคยเป็นพราหมณ์
ผู้ช่ัวช้า อยู่ในพระนครราชคฤห์นี้เอง คร้ังศาสนาพระ
กสั สปสมั มาสมั พทุ ธเจา้ พราหมณน์ น้ั นมิ นตพ์ ระภกิ ษสุ งฆ์
ดว้ ยภตั ตาหารแลว้ เทคถู ลงในรางจนเตม็ สง่ั คนใหไ้ ปบอก
ภตั ตกาล แลว้ ไดก้ ลา่ วค�ำ นว้ี า่ “ขอทา่ นผเู้ จรญิ ทง้ั หลาย !  
จงฉันอาหารและนำ�ไปให้พอแก่ความต้องการจาก
สถานทนี่ ”ี้ ดว้ ยวบิ ากแหง่ กรรมนน้ั เขาหมกไหมใ้ นนรก
หลายปี หลายร้อยปี หลายพันปี หลายแสนปี แล้วได้
ประสบอัตภาพเช่นนี้ ด้วยวิบากแห่งกรรมนั้นแหละซึ่ง
ยังเปน็ ส่วนเหลืออยู่ … .

… … … …

143

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

๑๓. นจิ ฉวติ ถีเปรต

…ได้เห็นนิจฉวิตถีเปรตหญิง ไม่มีผิวหนัง ลอยไปใน
เวหาส์ ฝูงแร้ง เหย่ียว และนกตะกรุม พากันโฉบอยู่ขวักไขว่
จิกสับโดยแรง จิกทึ้ง ย้ือแย่ง สะบัดซึ่งเปรตหญิงนั้นอยู่ไปมา
เปรตหญงิ น้นั ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษุท้ังหลาย !   … เปรตหญงิ นน้ั เคยเป็นหญิง
ประพฤตินอกใจสามี อยู่ในพระนครราชคฤห์น้ีเอง ดว้ ย
วบิ ากแหง่ กรรมนน้ั เขาหมกไหมอ้ ยู่ในนรกหลายปี หลาย
รอ้ ยปี หลายพนั ปี หลายแสนปี แลว้ ไดป้ ระสบอตั ภาพเชน่ น้ี
ด้วยวิบากแห่งกรรมนนั้ แหละทยี่ ังเปน็ สว่ นเหลอื อยู่. .

… … … …
๑๔. มังคุลิตถีเปรต

…ได้เห็นมังคุลิตถีเปรตหญิง มีรูปร่างน่าเกลียด
มีกล่ินเหม็น ลอยไปในเวหาส์ ฝูงแร้ง เหย่ียว และนกตะกรมุ
พากันโฉบอยู่ขวักไขว่ จิกสับโดยแรง จิกท้ึง ยื้อแย่ง สะบัด
ซง่ึ เปรตหญิงนั้นอยู่ไปมา เปรตหญงิ นน้ั รอ้ งครวญคราง … .

144

เปิดธรรมทถ่ี กู ปดิ : ภพภมู ิ

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุท้ังหลาย !   … เปรตหญงิ นน้ั เคยเปน็ หญงิ
หมอดู (อกิ ขฺ ณกิ า) อยู่ในพระนครราชคฤห์นี้เอง … .

… … … …
๑๕. โอกิลนิ ีเปรต

…ได้เห็นโอกิลินีเปรตหญิง มีร่างกายถูกไฟลวก
มีหยาดเหงื่อไหลหยด มีถ่านเพลิงโปรยลง ลอยไปในเวหาส์
เปรตหญงิ น้ันรอ้ งครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภิกษุท้ังหลาย !   …  เปรตหญิงน้ันเคยเป็น
อคั รมเหสีของพระเจา้ กาลิงคะ นางเปน็ คนขี้หึง ได้เอา
กระทะเตม็ ดว้ ยถา่ นเพลงิ คลอกสตรรี ว่ มพระสวามี … .

… … … …
๑๖. อสสี กพนั ธเปรต

…ไดเ้ หน็ อสสี กพนั ธเปรต มศี รี ษะขาดลอยไปในเวหาส์
ตาและปากของมนั อยทู่ อ่ี ก ฝงู แรง้ เหยยี่ ว และนกตะกรมุ พากนั
โฉบอยขู่ วักไขว่ จิกสับโดยแรง จิกทึง้ ยือ้ แย่ง สะบัดซ่งึ เปรตน้ัน
อยู่ไปมา เปรตนัน้ รอ้ งครวญคราง … .

145

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ ัง้ หลาย !   … สัตวน์ นั้ เคยเปน็ เพชฌฆาต
ผู้ฆ่าโจร ชอื่ ทามริกะ อยู่ในพระนครราชคฤหน์ เี้ อง … .

… … … …

๑๗. ภกิ ษุเปรต

…ได้เห็นภิกษุเปรต ลอยไปในเวหาส์ สังฆาฏิ บาตร
ประคตเอว และร่างกายของมันถูกไฟติดลุกโชน เปรตน้ัน
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ ั้งหลาย !   … ภกิ ษเุ ปรตน้นั เคยเปน็ ภกิ ษุ
ผู้ชว่ั ชา้ ในศาสนาของพระกสั สปสัมมาสมั พุทธเจา้ … .

… … … …

๑๘. ภิกษณุ ีเปรต

…ได้เหน็ ภิกษณุ เี ปรต ลอยไปในเวหาส์ สังฆาฏิ บาตร
ประคตเอว และร่างกายของมันถูกไฟติดลุกโชน เปรตน้ัน
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !  … ภกิ ษณุ เี ปรตนน้ั เคยเปน็ ภกิ ษณุ ี
ผชู้ ว่ั ชา้ ในศาสนาของพระกสั สปสมั มาสมั พทุ ธเจา้ … .

… … … …

146

เปิดธรรมท่ีถูกปดิ : ภพภมู ิ

๑๙. สกิ ขมานาเปรต

…ไดเ้ หน็ สกิ ขมานาเปรต ลอยไปในเวหาส์ สงั ฆาฏิ บาตร
ประคตเอว และร่างกายของมันถูกไฟติดลุกโชน เปรตนั้น
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   … สกิ ขมานาเปรตนน้ั เคยเปน็
สกิ ขมานาผชู้ ว่ั ชา้ ในศาสนาของพระกสั สปสมั มาสมั พทุ ธเจา้
….

… … … …

๒๐. สามเณรเปรต

…ไดเ้ หน็ สามเณรเปรต ลอยไปในเวหาส์ สงั ฆาฏิ บาตร
ประคตเอว และร่างกายของมันถูกไฟติดลุกโชน เปรตน้ัน
ร้องครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  
ภิกษุท้ังหลาย !   …  สามเณรเปรตนั้น  เคยเป็น
สามเณรผชู้ ว่ั ชา้ ในศาสนาของพระกสั สปสมั มาสมั พทุ ธเจา้ … .

… … … …

147

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

๒๑. สามเณรีเปรต

…ไดเ้ หน็ สามเณรเี ปรต ลอยไปในเวหาส์ สงั ฆาฏิ บาตร
ประคตเอว และร่างกายของมันถูกไฟติดลุกโชน เปรตนั้น
รอ้ งครวญคราง … .

ครง้ั นน้ั พระผมู้ พี ระภาครบั สง่ั กะภกิ ษทุ ง้ั หลายวา่  

ภกิ ษุทงั้ หลาย !   … สามเณรีเปรตนน้ั เคยเป็น
สามเณรผี ชู้ ว่ั ชา้ ในศาสนาของพระกสั สปสมั มาสมั พทุ ธเจา้
….

(ในสตู รอน่ื กม็ ตี รสั ถงึ เรอ่ื งนเ้ี ชน่ กนั แตม่ ตี า่ งกนั ตรงทใี่ น
บาลีไมม่ คี �ำ วา่ เปโต (เปรต) นิทาน. ส.ํ ๑๖/๒๙๘/๖๓๗.)

148

พุทธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมท่ถี ูกปิด : ภพภมู ิ

ภพภูมิทบ่ี รโิ ภคทานได้ 44

-บาลี ทสก. อํ. ๒๔/๒๙๐/๑๖๖.

พระโคดมผเู้ จรญิ  !   พวกขา้ พเจา้ ไดน้ ามวา่ เปน็ พราหมณ์
ยอ่ มใหท้ าน ยอ่ มท�ำ ความเชอ่ื วา่ ทานนต้ี อ้ งส�ำ เรจ็ แกญ่ าตสิ าโลหติ
ผลู้ ่วงลบั ไปแล้ว ขอญาติสาโลหิตผลู้ ่วงลบั ไปแลว้ จงบริโภคทานน้.ี

พระโคดมผเู้ จรญิ  !   ทานนน้ั ยอ่ มส�ำ เรจ็ แกญ่ าตสิ าโลหติ
ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ หรอื ญาตสิ าโลหติ ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ เหลา่ นน้ั ยอ่ มได้
บรโิ ภคทานนัน้ หรือ ?

พราหมณ ์ !   ทานนน้ั ยอ่ มส�ำ เรจ็ ในฐานะ1 และ
ยอ่ มไม่สำ�เร็จในอฐานะ.2

พระโคดมผู้เจริญ !   ฐานะ เป็นอย่างไรเล่า ?  อฐานะ
เป็นอย่างไรเลา่  ?

พราหมณ ์ !   บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผฆู้ า่ สตั ว์
ลักทรัพย์ ประพฤติผิดในกาม พูดเท็จ พูดส่อเสียด พูด
ค�ำ หยาบ พดู เพอ้ เจอ้ มคี วามอยากไดข้ องผอู้ น่ื มจี ติ ปองรา้ ย
มีความเห็นผิด  บุคคลนั้นเมื่อตายไป  ย่อมเข้าถึงนรก
เขายอ่ มเลย้ี งอตั ภาพอยใู่ นนรกนน้ั ยอ่ มตง้ั อยใู่ นนรกนน้ั
ด้วยอาหารของสตั วน์ รก.

พราหมณ์ !   ฐานะอันเป็นท่ีไม่เข้าไปสำ�เร็จแห่ง
ทานแก่สตั วผ์ ู้ตั้งอยูน่ ี้แล เป็นอฐานะ.

1. โอกาสทีเ่ ปน็ ได้. (สถานภาพในภพนนั้ ทีย่ ังความส�ำเรจ็ ประโยชน์ให้เกดิ ขึ้นได้)
2. โอกาสทเ่ี ป็นไปไม่ได.้ (สถานภาพในภพนนั้ ทยี่ งั ความส�ำเรจ็ ประโยชนใ์ หเ้ กดิ ขนึ้ ไมไ่ ด)้

149

พุทธวจน - หมวดธรรม

พราหมณ ์ !   บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผฆู้ า่ สตั ว์
… มคี วามเหน็ ผดิ บคุ คลนน้ั เมอ่ื ตายไป ยอ่ มเขา้ ถงึ ก�ำ เนดิ
เดรจั ฉาน เขายอ่ มเลย้ี งอตั ภาพอยใู่ นก�ำ เนดิ เดรจั ฉานนน้ั
ย่อมตั้งอยู่ในกำ�เนิดเดรัจฉานนั้น  ด้วยอาหารของ
สัตวเ์ ดรัจฉาน.

พราหมณ์ !   แม้ฐานะอันเป็นที่ไม่เข้าไปสำ�เร็จ
แหง่ ทานแกส่ ตั วผ์ ตู้ ง้ั อยูน่ ี้แล กเ็ ปน็ อฐานะ.

พราหมณ ์!  บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผเู้ วน้ ขาด
จากการฆา่ สตั ว์ … มคี วามเหน็ ชอบ บคุ คลนน้ั เมอ่ื ตายไป
ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของมนุษย์  เขาย่อมเลี้ยง
อตั ภาพอยใู่ นมนษุ ยโลกนน้ั   ยอ่ มตง้ั อยใู่ นมนษุ ยโลกนน้ั
ด้วยอาหารของมนุษย.์

พราหมณ์ !   แม้ฐานะอันเป็นท่ีไม่เข้าไปสำ�เร็จ
แห่งทานแกส่ ัตว์ผู้ตงั้ อย่นู แี้ ล กเ็ ปน็ อฐานะ.

พราหมณ ์!  บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผเู้ วน้ ขาด
จากการฆา่ สตั ว์ … มคี วามเหน็ ชอบ บคุ คลนนั้ เมอ่ื ตายไป
ยอ่ มเขา้ ถงึ ความเปน็ สหายของเทวดา เขายอ่ มเลย้ี งอตั ภาพ
อยู่ในเทวโลกน้ัน ย่อมต้ังอยู่ในเทวโลกนั้น ด้วยอาหาร
ของเทวดา.

พราหมณ์ !   แม้ฐานะอันเป็นที่ไม่เข้าไปสำ�เร็จ
แหง่ ทานแกส่ ตั ว์ผู้ตง้ั อยูน่ ี้แล กเ็ ปน็ อฐานะ.

150

เปดิ ธรรมทถ่ี กู ปิด : ภพภมู ิ

พราหมณ ์ !   บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผฆู้ า่ สตั ว์
… มคี วามเหน็ ผดิ บคุ คลนน้ั เมอ่ื ตายไป ยอ่ มเขา้ ถงึ เปรตวสิ ยั
เขายอ่ มเลย้ี งอตั ภาพอยใู่ นเปรตวสิ ยั นน้ั ดว้ ยอาหารของสตั ว์
ผเู้ กดิ ในเปรตวสิ ยั หรอื วา่ มติ ร อ�ำ มาตย์ หรอื ญาตสิ าโลหติ
ของเขา ย่อมอุทิศทานให้ เขาย่อมเล้ียงอัตภาพอยู่ใน
เปรตวสิ ัยน้นั ยอ่ มต้งั อย่ใู นเปรตวสิ ัยนนั้ ดว้ ยทานนนั้ .

พราหมณ ์ !   ฐานะอนั เปน็ ทเ่ี ขา้ ไปส�ำ เรจ็ แหง่ ทาน
แก่สตั วผ์ ตู้ ั้งอยนู่ ีแ้ ล เป็นฐานะ.

ทา่ นโคดมผเู้ จรญิ  !   กถ็ า้ ญาตสิ าโลหติ ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ นน้ั
ไม่เขา้ ถึงฐานะนัน้ ใครเลา่ จะบรโิ ภคทานนั้น ?

พราหมณ ์!  ญาตสิ าโลหติ ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ แมเ้ หลา่ อน่ื
ของทายกนน้ั ทเี่ ขา้ ถงึ ฐานะนนั้ มอี ยู่ ญาตสิ าโลหติ เหลา่ นน้ั
ยอ่ มบริโภคทานนนั้ .

ทา่ นโคดมผเู้ จรญิ  !   กถ็ า้ ญาตสิ าโลหติ ผลู้ ว่ งลบั ไปแลว้ นน้ั
ไม่เข้าถึงฐานะนั้น และญาติสาโลหิตผู้ล่วงลับไปแล้วแม้เหล่าอื่น
ของทายกนัน้ กไ็ ม่เขา้ ถงึ ฐานะนน้ั ใครเลา่ จะบรโิ ภคทานนน้ั  ?

พราหมณ ์ !   ฐานะทจ่ี ะพงึ วา่ งจากญาตสิ าโลหติ
ผู้ล่วงลับไปแล้วโดยกาลช้านานเช่นนี้ มิใช่ฐานะ มิใช่
โอกาสทจ่ี ะมไี ด.้

151

พุทธวจน - หมวดธรรม

พราหมณ์ !   อีกประการหน่ึง แม้ทายกก็เป็น
ผู้ไม่ไรผ้ ล.

ทา่ นโคดมผเู้ จรญิ  !  ยอ่ มตรสั ก�ำ หนดแมใ้ นอฐานะหรอื  ?

พราหมณ ์ !   เรากลา่ วกำ�หนดแม้ในอฐานะ.
พราหมณ ์ !   บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผฆู้ า่ สตั ว์
… มีความเห็นผิด แต่เขายังให้ข้าว น้ำ� ผ้า ยาน ดอกไม้
ของหอม เคร่ืองลูบไล้ ท่ีนอน ที่อยู่อาศัย และเครอ่ื งตาม
ประทปี แกส่ มณพราหมณ์ บคุ คลนน้ั เมอ่ื ตายไป ยอ่ มเขา้ ถงึ
ความเป็นสหายของช้าง แต่เขายังได้ข้าว น้ำ� มาลา และ
เคร่อื งประดบั ตา่ งๆ ในก�ำ เนดิ ชา้ งนน้ั . 
พราหมณ์ !   ข้อที่บุคคลเป็นผู้ฆ่าสัตว์ … มี
ความเห็นผิด ด้วยกรรมน้ัน เมื่อตายไป ย่อมเข้าถึง
ความเป็นสหายของช้าง และขอ้ ท่ีผู้นั้นเป็นผูใ้ หข้ ้าว …
เคร่ืองตามประทีป แก่สมณพราหมณ์ ด้วยกรรมนั้น
เขาย่อมได้ข้าว นำ�้ มาลาและเคร่อื งประดับต่างๆ ใน
ก�ำ เนดิ ชา้ งนน้ั .
… ย่อมเขา้ ถึงความเปน็ สหายของม้า … .
… ยอ่ มเขา้ ถงึ ความเปน็ สหายของโค … .
… ยอ่ มเข้าถงึ ความเปน็ สหายของสุนขั … .

152

เปิดธรรมทถ่ี ูกปดิ : ภพภมู ิ

พราหมณ ์ !   บคุ คลบางคนในโลกน้ี เปน็ ผเู้ วน้ ขาด
จากการฆ่าสัตว์ … มีความเห็นชอบ และเขายังให้ข้าว …
เครอ่ื งตามประทปี แกส่ มณพราหมณ์ บคุ คลนน้ั เมอ่ื ตายไป
ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของมนุษย์  และเขาย่อมได้
เบญจกามคณุ อันเป็นของมนษุ ยน์ ัน้ .

พราหมณ์ !  ข้อท่ีบุคคลเป็นผู้เว้นขาดจากการ
ฆา่ สตั ว์ … มคี วามเหน็ ชอบ ด้วยกรรมนั้น เมอ่ื ตายไป
ยอ่ มเขา้ ถงึ ความเปน็ สหายของมนษุ ย์ และขอ้ ทผ่ี นู้ น้ั เปน็
ผใู้ หข้ า้ ว … เครอื่ งตามประทปี แกส่ มณพราหมณ์ ดว้ ย
กรรมนน้ั เขายอ่ มไดเ้ บญจกามคณุ อนั เปน็ ของมนษุ ยน์ น้ั .

พราหมณ์ !   อน่ึง บุคคลบางคนในโลกน้ี เป็นผู้
เวน้ ขาดจากการฆ่าสัตว์ … มีความเห็นชอบ และเขายังให้
ข้าว … เคร่ืองตามประทีป แก่สมณพราหมณ์ บุคคลน้ัน
เมอื่ ตายไป ยอ่ มเขา้ ถงึ ความเปน็ สหายของเทวดา เขายอ่ ม
ไดเ้ บญจกามคณุ อนั เป็นทิพยใ์ นเทวโลกนน้ั . 

พราหมณ์ !   ข้อที่บุคคลเป็นผู้เว้นขาดจากการ
ฆ่าสัตว์ … มีความเหน็ ชอบ ดว้ ยกรรมน้นั เม่อื ตายไป
ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของเทวดา  และข้อที่ผู้นั้น

153

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

เป็นผู้ให้ข้าว … เคร่อื งตามประทปี แก่สมณพราหมณ์
ด้วยกรรมนั้น เขาย่อมได้เบญจกามคุณอันเป็นทิพย์ใน
เทวโลกน้นั . 

พราหมณ์ !   (ด้วยเหตุอย่างน้ี)  แม้ทายกก็เป็น
ผู้ไม่ไรผ้ ล.

ขา้ แต่พระโคดมผู้เจริญ !   น่าอศั จรรย์ ไมเ่ คยมีแล้ว.
ขา้ แตพ่ ระโคดมผเู้ จรญิ  !   ขอ้ ทแ่ี มท้ ายกกเ็ ปน็ ผไู้ มไ่ รผ้ ลน้ี
เปน็ ของควรเพอ่ื ใหท้ านโดยแท้ เปน็ ของควรเพอ่ื กระท�ำ ศรทั ธาโดยแท.้

พราหมณ์ !   ขอ้ นเี้ ปน็ อย่างนี้ๆ.
พราหมณ์ !   แม้ทายกก็เปน็ ผู้ไมไ่ รผ้ ล.

ขา้ แตพ่ ระโคดมผเู้ จรญิ  !   ภาษติ ของพระองคแ์ จม่ แจง้ นกั
…  ขอพระโคดมผู้เจริญโปรดทรงจำ�ข้าพระองค์ว่า  เป็นอุบาสก
ผู้ถึงสรณะตลอดชวี ติ ต้งั แตว่ ันนเ้ี ป็นตน้ ไป.

154

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปดิ ธรรมท่ถี กู ปิด : ภพภูมิ

ความเปน็ ไปไดย้ าก 45

-บาลี มหาวาร. สํ. ๑๙/๕๘๘/๑๘๐๐-๑๘๐๑.

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   เธอทงั้ หลายจะส�ำ คญั ความขอ้ นี้
ว่าอย่างไร ฝุ่นนิดหนึ่งที่เราช้อนขึ้นด้วยปลายเล็บน้ี กับ
มหาปฐพีน้นั ข้างไหนจะมากกว่ากนั  ?

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ !   มหาปฐพีน่ันแหละเป็นดิน
ที่มากกว่า ฝุ่นนิดหนึ่งเท่าที่ทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้
เป็นของมีประมาณน้อย ฝุ่นน้ัน เม่ือนำ�เข้าไปเทียบกับมหาปฐพี
ยอ่ มไมถ่ งึ ซง่ึ การค�ำ นวณได้ เปรยี บเทยี บได้ ไมเ่ ขา้ ถงึ แมซ้ ง่ึ สว่ นเสย้ี ว.

ภิกษุท้ังหลาย !   อุปมาน้ีฉันใด อุปไมยก็ฉันน้ัน
สตั วท์ จ่ี ตุ จิ ากเปรตวสิ ยั ไปแลว้ จะกลบั ไปเกดิ ในหมมู่ นษุ ย์
มนี อ้ ย โดยทแี่ ท้ สตั วท์ จ่ี ตุ จิ ากเปรตวสิ ยั ไปแลว้ กลบั ไป
เกดิ ในนรก ก�ำ เนดิ เดรจั ฉาน เปรตวสิ ยั มมี ากกวา่ โดยแท.้

ข้อนน้ั เพราะเหตไุ รเลา่  ?

ภกิ ษทุ ั้งหลาย !  
ขอ้ นั้นเพราะความทีส่ ัตวเ์ หลา่ น้นั ไมเ่ หน็ อรยิ สจั ทัง้ ส.่ี

155

พุทธวจน - หมวดธรรม

อริยสจั สี่ อยา่ งไรเล่า ? ส่อี ยา่ งคือ  
อรยิ สจั คือทกุ ข์
อรยิ สจั คือเหตใุ ห้เกิดข้นึ แหง่ ทุกข์
อริยสจั คอื ความดบั ไมเ่ หลอื แห่งทุกข์
อรยิ สจั คอื ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลือแห่งทุกข.์

ภิกษทุ ง้ั หลาย !   เพราะเหตุนนั้ ในเร่ืองน้ี
เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปน็ เครอ่ื งกระท�ำ ใหร้ วู้ า่   
ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
เหตเุ กดิ ขน้ึ แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี ดงั น.้ี

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   เธอทง้ั หลายจะส�ำ คญั ความขอ้ น้ี
ว่าอย่างไร ฝุ่นนิดหน่ึงท่ีเราช้อนข้ึนด้วยปลายเล็บน้ี กับ
มหาปฐพนี น้ั ขา้ งไหนจะมากกวา่ กนั  ?

ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ !   มหาปฐพีน่ันแหละเป็นดิน
ที่มากกว่า ฝุ่นนิดหนึ่งเท่าท่ีทรงช้อนขึ้นด้วยปลายพระนขานี้
เป็นของมีประมาณน้อย ฝุ่นน้ัน เมื่อนำ�เข้าไปเทียบกับมหาปฐพี
ยอ่ มไมถ่ งึ ซง่ึ การค�ำ นวณได้ เปรยี บเทยี บได้ ไมเ่ ขา้ ถงึ แมซ้ ง่ึ สว่ นเสย้ี ว.

156

เปิดธรรมทีถ่ กู ปิด : ภพภูมิ

ภิกษุทั้งหลาย !   อุปมาน้ีฉันใด อุปไมยก็ฉันนั้น
สตั วท์ จ่ี ตุ จิ ากเปรตวสิ ยั ไปแลว้ จะกลบั ไปเกดิ ในหมเู่ ทวดา
มนี อ้ ย โดยทแ่ี ท้ สตั วท์ จ่ี ตุ จิ ากเปรตวสิ ยั ไปแลว้ กลบั ไปเกดิ
ในนรก กำ�เนิดเดรัจฉาน เปรตวสิ ัย มมี ากกวา่ โดยแท้.

ข้อน้นั เพราะเหตุไรเลา่  ?
ภิกษุท้งั หลาย !  
ขอ้ นนั้ เพราะความทสี่ ตั ว์เหลา่ นัน้ ไมเ่ ห็นอรยิ สจั ท้ังสี่.
อริยสัจส่ี อยา่ งไรเล่า ? ส่ีอยา่ งคอื   
อรยิ สัจคอื ทกุ ข์
อริยสัจคือเหตใุ หเ้ กดิ ขึ้นแห่งทุกข์
อรยิ สัจคอื ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทุกข์
อรยิ สจั คือทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แห่งทุกข์.
ภิกษทุ ง้ั หลาย !   เพราะเหตนุ นั้ ในเร่ืองน้ี
เธอพงึ ประกอบโยคกรรมอนั เปน็ เครอ่ื งกระท�ำ ใหร้ วู้ า่   
ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
เหตเุ กดิ ขน้ึ แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี
ทางด�ำ เนนิ ใหถ้ งึ ความดบั ไมเ่ หลอื แหง่ ทกุ ข์ เปน็ อยา่ งน้ี ดงั น.้ี

157



มนษุ ย์

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปดิ ธรรมทถ่ี กู ปิด : ภพภูมิ

เหตุใหส้ คุ ติปรากฏ 46

-บาลี ทสก. อํ. ๒๔/๒๘๗-๒๙๐, ๓๐๖/๑๖๕, ๑๘๙.

จนุ ทะ !  
ความสะอาดทางกายมี ๓ อย่าง
ความสะอาดทางวาจามี ๔ อยา่ ง
ความสะอาดทางใจมี ๓ อยา่ ง.
จุนทะ !   ความสะอาดทางกาย มี ๓ อย่างนั้น
เป็นอยา่ งไรเล่า ?
จนุ ทะ !   บคุ คลบางคนในกรณีน ้ี
(๑) ละการท�ำ สตั วม์ ชี วี ติ ใหต้ กลว่ ง เวน้ ขาดจาก
ปาณาติบาต วางท่อนไม้ วางศัสตรา มีความละอายถึง
ความเอ็นดกู รุณาเกอื้ กูลแกส่ ตั ว์ท้ังหลายอยู่
(๒) ละการถอื เอาสง่ิ ของทเ่ี จา้ ของมไิ ดใ้ ห้ เวน้ ขาด
จากการถอื เอาสง่ิ ของทเ่ี จา้ ของมไิ ดใ้ ห้ ไมถ่ อื เอาทรพั ยแ์ ละ
อปุ กรณแ์ หง่ ทรพั ยอ์ นั เจา้ ของไมไ่ ดใ้ ห้ ในบา้ นกด็ ี ในปา่ กด็ ี
ด้วยอาการแห่งขโมย
(๓) ละการประพฤตผิ ดิ ในกาม เวน้ ขาดจากการ
ประพฤติผิดในกาม (คือเว้นจากการประพฤติผิด) ในหญิง
ซงึ่ มารดารกั ษา บดิ ารกั ษา พน่ี อ้ งชาย พนี่ อ้ งหญงิ หรอื ญาติ

160

เปดิ ธรรมทีถ่ กู ปิด : ภพภูมิ

รักษา อันธรรมรักษา เป็นหญิงมีสามี หญิงอยู่ในสินไหม
โดยท่ีสุดแม้หญิงอันเขาหม้ันไว้ (ด้วยการคล้องพวงมาลัย)
ไมเ่ ปน็ ผู้ประพฤติผิดจารตี ในรปู แบบเหลา่ นน้ั

จนุ ทะ !  อยา่ งน้ีแล เปน็ ความสะอาดทางกาย ๓ อยา่ ง.
จุนทะ !   ความสะอาดทางวาจา มี ๔ อยา่ งนน้ั
เปน็ อย่างไรเลา่  ?
จุนทะ !   บคุ คลบางคนในกรณนี ้ ี
(๑) ละมสุ าวาท เวน้ ขาดจากมสุ าวาท ไปสสู่ ภากด็ ี
ไปสู่บริษัทก็ดี ไปสู่ท่ามกลางหมู่ญาติก็ดี ไปสู่ท่ามกลาง
ศาลาประชาคมกด็ ี ไปสทู่ า่ มกลางราชสกลุ กด็ ี อนั เขาน�ำ ไป
เป็นพยาน ถามว่า “บุรุษผู้เจริญ !  ท่านรู้อย่างไร ท่านจง
กล่าวไปอย่างน้ัน” ดังนี้  บุรุษนั้นเม่ือไม่รู้ก็กล่าวว่าไม่รู้
เมื่อรู้ก็กล่าวว่ารู้ เมื่อไม่เห็นก็กล่าวว่าไม่เห็น เม่ือเห็น
ก็กล่าวว่าเห็น  เพราะเหตุตนเอง เพราะเหตุผู้อ่ืน หรือ
เพราะเหตเุ หน็ แก่อามิสไรๆ ก็ไมเ่ ปน็ ผกู้ ลา่ วเท็จทั้งทีร่ ู้อยู่
(๒) ละค�ำ สอ่ เสยี ด เวน้ ขาดจากค�ำ สอ่ เสยี ด ไดฟ้ งั
จากฝา่ ยนแ้ี ลว้ ไมเ่ กบ็ ไปบอกฝา่ ยโนน้ เพอ่ื แตกจากฝา่ ยนห้ี รอื
ไดฟ้ งั จากฝา่ ยโนน้ แลว้ ไมเ่ กบ็ มาบอกแกฝ่ า่ ยน้ี เพอ่ื แตกจาก
ฝา่ ยโนน้ แตจ่ ะสมานคนทแ่ี ตกกนั แลว้ ใหก้ ลบั พรอ้ มเพรยี งกนั
อุดหนุนคนท่พี ร้อมเพรียงกันอย่ใู ห้พร้อมเพรียงกันย่งิ ข้นึ

161

พุทธวจน - หมวดธรรม

เป็นคนชอบในการพร้อมเพรียง  เป็นคนยินดีในการ
พร้อมเพรียง เป็นคนพอใจในการพร้อมเพรียง กล่าวแต่
วาจาทท่ี ำ�ใหพ้ รอ้ มเพรยี งกัน

(๓) ละการกลา่ วค�ำ หยาบเสยี เวน้ ขาดจากกลา่ ว
ค�ำ หยาบ กลา่ วแตว่ าจาทไ่ี มม่ โี ทษ เสนาะโสตใหเ้ กดิ ความรกั
เป็นคำ�ฟูใจ เป็นค�ำ สุภาพที่ชาวเมืองเขาพูดกัน เป็นที่ใคร่
ท่พี อใจของมหาชน กล่าวแตว่ าจาเช่นนั้นอยู่

(๔) ละค�ำ พดู เพอ้ เจอ้ เวน้ ขาดจากค�ำ พดู เพอ้ เจอ้
กล่าวแต่ในเวลาอันสมควร กลา่ วแตค่ �ำ จรงิ เปน็ ประโยชน์
เปน็ ธรรม เปน็ วนิ ยั กลา่ วแตว่ าจามที ต่ี งั้ มหี ลกั ฐานทอ่ี า้ งองิ
มเี วลาจบ ประกอบดว้ ยประโยชน์ สมควรแก่เวลา

จนุ ทะ !  อยา่ งนแ้ี ล เปน็ ความสะอาดทางวาจา ๔ อยา่ ง.

จุนทะ !   ความสะอาดทางใจ มี ๓ อย่างน้ัน
เปน็ อยา่ งไรเล่า ?

จุนทะ !   บุคคลบางคนในกรณนี  ้ี
(๑) เป็นผไู้ มม่ ากดว้ ยอภชิ ฌา คอื เป็นผไู้ มโ่ ลภ
เพง่ เลง็ วตั ถอุ ปุ กรณแ์ หง่ ทรพั ยข์ องผอู้ น่ื วา่ “สง่ิ ใดเปน็ ของ
ผู้อ่นื สง่ิ นัน้ จงเป็นของเรา” ดังนี้

162

เปิดธรรมทถี่ ูกปิด : ภพภูมิ

(๒) เป็นผู้ไม่มีจิตพยาบาท มีความดำ�ริแห่งใจ
อนั ไมป่ ระทษุ รา้ ยวา่ “สตั วท์ ง้ั หลายเหลา่ น้ี จงเปน็ ผไู้ มม่ เี วร
ไมม่ คี วามเบยี ดเบยี น ไมม่ ที กุ ข์ มสี ขุ บรหิ ารตนอยเู่ ถดิ ” ดงั น้ี
เปน็ ตน้

(๓) เปน็ ผมู้ คี วามเหน็ ถกู ตอ้ ง มที สั สนะไมว่ ปิ รติ
วา่ “ทานทใ่ี หแ้ ลว้ มี (ผล) ยญั ทบ่ี ชู าแลว้ มี (ผล) การบชู า
ทีบ่ ชู าแล้ว มี (ผล) ผลวบิ ากแห่งกรรมท่สี ตั วท์ �ำ ดที ำ�ชว่ั มี
โลกน้ี ม ี โลกอน่ื ม ี มารดา ม ี บดิ า ม ี โอปปาตกิ ะสตั ว์ มี
สมณพราหมณผ์ ดู้ �ำ เนนิ ไปโดยชอบ ปฏบิ ตั โิ ดยชอบ ถงึ กบั
กระทำ�ให้แจ้งโลกน้ีและโลกอ่ืน  ด้วยปัญญาโดยชอบเอง
แล้วประกาศให้ผ้อู ื่นรู้ ก็มี” ดงั น้ี

จนุ ทะ !  อยา่ งนแ้ี ล เปน็ ความสะอาดทางใจ ๓ อยา่ ง.
จุนทะ !   เหลา่ นแ้ี ล เรียกวา่ กศุ ลกรรมบถสิบ.
จุนทะ !   อนึ่ง เพราะมีการประกอบด้วยกุศล-
กรรมบถทง้ั สบิ ประการเหลา่ นเ้ี ปน็ เหตุ พวกเทพจงึ ปรากฏ
พวกมนษุ ยจ์ งึ ปรากฏ หรอื วา่ สคุ ตใิ ดๆ แมอ้ น่ื อกี ยอ่ มม.ี
ภิกษุท้ังหลาย !   บุคคลผู้ประกอบด้วยธรรม
๑๐ ประการเหลา่ นแ้ี ล ยอ่ มเปน็ เหมอื นบคุ คลผถู้ กู น�ำ ตวั
ไปเก็บไวใ้ นสวรรค์.

163

พุทธวจน - หมวดธรรม

(สูตรอ่ืนๆ แทนที่จะนับจำ�นวนกรรมบถมี ๑๐ ได้ทรง
ขยายออกไปเป็น ๒๐ คอื ทำ�เองสบิ ชกั ชวนผ้อู ่นื ใหท้ ำ�อีกสบิ และ
ทรงขยายออกไปเปน็ ๓๐ คอื ท�ำ เองสบิ ชกั ชวนผอู้ น่ื ใหท้ �ำ สบิ ยนิ ดี
เมอ่ื เขาท�ำ สบิ และทรงขยายออกไปเปน็ ๔๐ คอื ท�ำ เองสบิ ชกั ชวน
ผู้อ่ืนให้ทำ�สิบ ยินดีเมื่อเขาทำ�สิบ สรรเสริญผู้กระทำ�สิบ  จึงมี
กรรมบถ สิบ ยี่สิบ สามสิบ สี่สิบ. -บาลี ทสก. อํ. ๒๔/๓๕๒–

๓๓๒/๑๙๘-๒๐๑.

ในสูตรอ่ืน แสดงผลแห่งการกระทำ�แปลกออกไป จาก
ค�ำ วา่ “เหมือนถูกน�ำ ไปเก็บไว้ในสวรรค”์  นัน้ ทรงแสดงดว้ ยคำ�ว่า
“ผไู้ มข่ ดุ รากตนเอง” กม็ ี “ตายแลว้ ไปสคุ ต”ิ กม็ ี “เปน็ บณั ฑติ ” กม็ .ี  
-บาลี ทสก. อํ. ๒๔/๓๓๒-๓๓๓/๒๐๒–๒๐๓.)

164

พุทธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมท่ถี ูกปดิ : ภพภมู ิ

อานสิ งส์แห่งศีลสมบตั ิของคนมศี ลี 47

-บาลี มหา. ที. ๑๐/๑๐๒/๘๐.

คหบดที ง้ั หลาย !   อานสิ งสแ์ หง่ ศลี สมบตั ขิ องคน
มีศีล ๕ ประการเหลา่ น.ี้ ๕ ประการ คอื

คหบดีทงั้ หลาย !  
(๑) คนมศี ลี ถงึ พรอ้ มแลว้ ดว้ ยศลี ยอ่ มมโี ภคทรพั ย์
เปน็ อนั มาก ซงึ่ มคี วามไมป่ ระมาทเปน็ เหตุ นเี้ ปน็ อานสิ งส์
ขอ้ ที่ ๑ แห่งศีลสมบตั ขิ องคนมีศลี .

(๒) เกยี รตศิ พั ทอ์ นั งามของคนมศี ลี ถงึ พรอ้ มแลว้
ดว้ ยศลี ยอ่ มขจรไป นเ้ี ปน็ อานสิ งสข์ อ้ ที่ ๒ แหง่ ศลี สมบตั ิ
ของคนมีศลี .

(๓) คนมีศีล ถึงพร้อมแล้วด้วยศีล จะเข้าไปสู่
บรษิ ทั ใดๆ คอื ขตั ตยิ บรษิ ทั พราหมณบรษิ ทั คหบดบี รษิ ทั
หรือสมณบริษัท ย่อมองอาจ ไม่เก้อเขิน น้ีเป็นอานิสงส์
ข้อที่ ๓ แหง่ ศลี สมบัติของคนมีศลี .

(๔) คนมีศีล ถึงพร้อมแล้วด้วยศีล ย่อมไม่หลง
ท�ำ กาละ นเ้ี ปน็ อานสิ งสข์ อ้ ท่ี ๔ แหง่ ศลี สมบตั ขิ องคนมศี ลี .

165

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

(๕) คนมศี ีล ถึงพรอ้ มแล้วด้วยศีล เบ้ืองหน้าแต่
การตายเพราะการทำ�ลายแห่งกาย  ย่อมเข้าถึงสุคติโลก
สวรรค์ นเ้ี ปน็ อานสิ งสข์ อ้ ท่ี ๕ แหง่ ศลี สมบตั ขิ องคนมศี ลี .

คหบดีทั้งหลาย !   เหล่าน้ีแล คือ อานิสงส์แห่ง
ศลี สมบัติของคนมีศลี ๕ ประการ.

166

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมท่ีถูกปดิ : ภพภมู ิ

สคุ ตขิ องผมู้ ีศลี 48

-บาลี ทสก. อ.ํ ๒๔/๓๑๑/๑๙๓.

ภกิ ษุทง้ั หลาย !  
สัตวท์ ง้ั หลาย เป็นผ้มู กี รรมเป็นของตน
เปน็ ทายาทแหง่ กรรม มกี รรมเปน็ ก�ำ เนดิ
มกี รรมเป็นเผ่าพนั ธ์ุ มีกรรมเปน็ ทพ่ี ่งึ อาศยั
กระทำ�กรรมใดไว้ดกี ต็ ามชวั่ กต็ าม
จกั เป็นผ้รู ับผลแหง่ กรรมนัน้ .

ภิกษุทงั้ หลาย !   บุคคลบางคนในกรณนี ้ี 
ละปาณาติบาต เว้นขาดจากปาณาติบาต วาง
ทอ่ นไม้ วางศสั ตรา มคี วามละอาย ถงึ ความเอน็ ดกู รณุ า
เก้ือกูลแก่สัตว์ทั้งหลาย  เขาไม่กระเสือกกระสนด้วย
(กรรมทาง) กาย  ไมก่ ระเสอื กกระสนดว้ ย (กรรมทาง) วาจา
ไมก่ ระเสอื กกระสนดว้ ย (กรรมทาง) ใจ  กายกรรมของเขา
ตรง วจีกรรมของเขาตรง มโนกรรมของเขาตรง  คติ
ของเขาตรง อุปบัติ (การเขา้ ถงึ ภพ) ของเขาตรง.

167

พุทธวจน - หมวดธรรม

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !  ส�ำ หรบั ผมู้ คี ตติ รง มอี ปุ บตั ติ รงนน้ั
เรากลา่ วคตอิ ยา่ งใดอยา่ งหนง่ึ ในบรรดาคตสิ องอยา่ งแกเ่ ขา
คอื เหลา่ สตั วผ์ มู้ สี ขุ โดยสว่ นเดยี ว หรอื วา่ ตระกลู อนั สงู คอื
ตระกลู ขัตตยิ มหาศาล ตระกูลพราหมณม์ หาศาล หรอื
ตระกลู คหบดมี หาศาล อนั มงั่ คงั่ มที รพั ยม์ าก มโี ภคะมาก
มที องและเงินมาก มอี ปุ กรณแ์ ห่งทรัพย์มาก.

ภิกษุทั้งหลาย !   ภูตสัตว์  ย่อมมีด้วยอาการ
อย่างน้ี คือ อุปบัติ ย่อมมีแก่ภูตสัตว์ เขาทำ�กรรมใดไว้
เขายอ่ มอปุ บตั ดิ ว้ ยกรรมนน้ั ผสั สะทง้ั หลายยอ่ มถกู ตอ้ ง
ภตู สตั ว์น้นั ผู้อุปบัตแิ ล้ว.

ภิกษุทั้งหลาย !   เรากล่าวว่าสัตว์ทั้งหลายเป็น
ทายาทแห่งกรรม ด้วยอาการอย่างน้ี ดังน้.ี

(ในกรณีแห่งบุคคลผู้ไม่กระทำ�อทินนาทาน ไม่กระทำ�
กาเมสมุ จิ ฉาจาร กไ็ ดต้ รสั ไวด้ ว้ ยขอ้ ความอยา่ งเดยี วกนั กบั ในกรณี
ของผู้ไม่กระทำ�ปาณาติบาต  ดังกล่าวมาแล้วข้างบนทุกประการ
และยังได้ตรัสเลยไปถึง วจีสุจริตสี่ มโนสุจริตสาม ด้วยข้อความ
อยา่ งเดยี วกนั อีกดว้ ย)

168

พุทธวจน - หมวดธรรม เปดิ ธรรมทถ่ี ูกปิด : ภพภมู ิ

ข้อดีของมนษุ ย์เทียบกบั 49
เทวดาชั้นดาวดึงส์
-บาลี สตฺตก. อํ. ๒๓/๔๐๘/๒๒๕.

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   มนษุ ยช์ าวอตุ รกรุ ทุ วปี ประเสรฐิ
กว่าพวกเทวดาชั้นดาวดึงส์ และพวกมนุษย์ชาวชมพูทวีป
ด้วยฐานะ ๓ ประการ.

๓ ประการ อยา่ งไรเลา่  ? คือ
(๑) ไม่มีทุกข์
(๒) ไม่มคี วามหวงแหน
(๓) มีอายุแน่นอน

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   มนษุ ยช์ าวอตุ รกรุ ทุ วปี ประเสรฐิ
กว่าพวกเทวดาช้ันดาวดึงส์ และพวกมนุษย์ชาวชมพูทวีป
ด้วยฐานะ ๓ ประการนี้แล.

ภกิ ษทุ งั้ หลาย !   มนุษย์ชาวชมพูทวีป ประเสรฐิ
กวา่ พวกมนษุ ยช์ าวอตุ รกรุ ทุ วปี และพวกเทวดาชน้ั ดาวดงึ ส์

ด้วยฐานะ ๓ ประการ.

169

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

๓ ประการ อยา่ งไรเลา่  ? คือ
(๑) เป็นผกู้ ล้า
(๒) เปน็ ผมู้ ีสติ
(๓) เป็นผู้อยู่ประพฤติพรหมจรรย์อันเย่ยี ม
ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !  มนษุ ยช์ าวชมพทู วปี ประเสรฐิ กวา่
พวกมนุษย์ชาวอุตรกุรุทวีป  และพวกเทวดาช้ันดาวดึงส์
ดว้ ยฐานะ ๓ ประการนแ้ี ล.

170

พทุ ธวจน - หมวดธรรม เปิดธรรมที่ถกู ปิด : ภพภมู ิ

เหตแุ ห่งการเกิดในครรภ์ 50

-บาลี มู. ม. ๑๒/๔๘๕-๔๘๗/๔๕๒-๔๕๓.

ภิกษุทั้งหลาย !   การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์
ย่อมมไี ด้ เพราะการประชมุ พร้อมของสิ่ง ๓ อย่าง.

ในสตั ว์โลกน้ี แม้มารดาและบดิ าเป็นผ้อู ยรู่ ่วมกนั
แตม่ ารดายงั ไมผ่ า่ นการมรี ะดู และคนั ธพั พะ (สตั วท์ จ่ี ะเขา้ ไป
ปฏิสนธิในครรภ์นั้น)  ก็ยังไม่เข้าไปต้ังอยู่โดยเฉพาะด้วย
การปฏสิ นธิของสัตวใ์ นครรภ์ ก็ยังมีข้ึนไม่ไดก้ อ่ น.

ในสตั วโ์ ลกน้ี แมม้ ารดาและบดิ าเปน็ ผอู้ ยรู่ ว่ มกนั และ
มารดากผ็ า่ นการมรี ะดู แตค่ นั ธพั พะยงั ไมเ่ ขา้ ไปตง้ั อยโู่ ดยเฉพาะ
การปฏิสนธิของสัตว์ในครรภ์ กย็ ังมขี ึน้ ไม่ไดน้ ่ันเอง.

ภิกษทุ ง้ั หลาย !   แตเ่ มื่อใด
มารดาและบดิ าเป็นผอู้ ยู่ร่วมกันด้วย
มารดาก็ผา่ นการมีระดดู ว้ ย
คนั ธพั พะกเ็ ขา้ ไปตง้ั อยโู่ ดยเฉพาะดว้ ย
การปฏสิ นธขิ องสตั วใ์ นครรภ์ ยอ่ มส�ำ เรจ็ ได้
เพราะการประชมุ พรอ้ มกนั ของสง่ิ ๓ อยา่ ง
ดว้ ยอาการอยา่ งน.้ี

171

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

ภกิ ษทุ ง้ั หลาย !   มารดา ยอ่ มบรหิ ารสตั วท์ เ่ี กดิ ใน
ครรภน์ น้ั ดว้ ยความเปน็ หว่ งอยา่ งใหญห่ ลวง เปน็ ภาระหนกั
ตลอดเวลาเก้าเดอื นบา้ ง สบิ เดือนบ้าง.

ภิกษุท้ังหลาย !   เมอ่ื ลว่ งไปเกา้ เดอื นหรอื สบิ เดอื น
มารดา ยอ่ มคลอดบตุ รนน้ั ดว้ ยความเปน็ หว่ งอยา่ งใหญห่ ลวง
เป็นภาระหนัก ได้เล้ียงซ่ึงบุตรอันเกิดแล้วน้ัน ด้วยโลหิต
ของตนเอง.

ภิกษทุ ้ังหลาย !   ในอริยวนิ ัย คำ�วา่ “โลหิต” น้ี
หมายถงึ นำ้�นมของมารดา.

ภกิ ษุท้ังหลาย !   ทารกนัน้ เจริญวัยขนึ้ มีอินทรยี ์
อันเจริญเต็มที่แล้ว เล่นของเล่นสำ�หรับเด็ก เช่น เล่นไถ
น้อยๆ เล่นหม้อข้าวหม้อแกง เล่นของเล่นชื่อโมกขจิกะ
เล่นกังหันลมน้อยๆ เล่นตวงของด้วยเคร่ืองตวงท่ีทำ�ด้วย
ใบไม้ เลน่ รถนอ้ ยๆ เล่นธนูนอ้ ยๆ.

ภิกษุทั้งหลาย !   ทารกนั้น ครั้นเจริญวัยขึ้นแล้ว
มอี นิ ทรยี อ์ นั เจรญิ เตม็ ทแ่ี ลว้ เปน็ ผเู้ อบิ อม่ิ เพยี บพรอ้ มดว้ ย
กามคณุ ๕ ใหเ้ ขาบ�ำ เรออย ู่ ทางตาดว้ ยรปู ทางหดู ว้ ยเสยี ง
ทางจมกู ดว้ ยกลน่ิ ทางลน้ิ ดว้ ยรส และทางกายดว้ ยโผฏฐพั พะ

172

เปิดธรรมทีถ่ กู ปิด : ภพภมู ิ

ซ่ึงล้วนแต่เป็นส่ิงท่ีปรารถนา น่ารักใคร่ น่าพอใจ เป็นท่ี
ยวนตา ยวนใจใหร้ กั เปน็ ทเ่ี ขา้ ไปตง้ั อาศยั อยแู่ หง่ ความใคร่
เปน็ ทต่ี ง้ั แหง่ ความก�ำ หนดั ยอ้ มใจ และเปน็ ทต่ี ง้ั แหง่ ความรกั .

ทารกนั้น คร้ันเห็นรูปด้วยตาแล้ว ย่อมกำ�หนัด
ยินดีในรูป ท่ีย่ัวยวนให้เกิดความรัก  ย่อมขัดใจในรูป ท่ี
ไม่เป็นท่ีตั้งแห่งความรัก  ไม่เป็นผู้ตั้งไว้ซ่ึงสติ อันเป็นไป
ในกาย มีใจเป็นอกุศล ไม่รู้ตามท่ีเป็นจริง ซ่ึงเจโตวิมุตติ
ปัญญาวิมุตติ อันเป็นท่ีดับไม่เหลือแห่งธรรมอันเป็นบาป
อกุศลท้ังหลาย.

ทารกนั้น คร้ันได้ยินเสียงด้วยหู…  ดมกลิ่นด้วย
จมกู …  ล้มิ รสด้วยลิ้น …  ถูกตอ้ งโผฏฐพั พะด้วยกาย …
รแู้ จง้ ธรรมารมณด์ ว้ ยใจแลว้   ยอ่ มก�ำ หนดั ยนิ ดใี นธรรมารมณ์
ทย่ี ว่ั ยวนใหเ้ กดิ ความรกั   ยอ่ มขดั ใจในธรรมารมณท์ ไ่ี มเ่ ปน็
ที่ต้ังแห่งความรัก  ไม่เป็นผู้ต้ังไว้ซ่ึงสติอันเป็นไปในกาย
มใี จเปน็ อกศุ ล ไมร่ ตู้ ามทเี่ ปน็ จรงิ ซง่ึ เจโตวมิ ตุ ติ1 ปญั ญา-
วิมตุ ต2ิ อันเปน็ ทด่ี ับไม่เหลอื แห่งธรรมอันเปน็ บาปอกศุ ล
ทั้งหลาย.

1. เจโตวมิ ตุ ติ = การหลดุ พน้ อนั อาศยั สมถะ (สมาธิ).
2. ปัญญาวิมุตติ = การหลดุ พน้ อนั อาศัยวปิ ัสสนา (ปญั ญา).

173

พทุ ธวจน - หมวดธรรม

กุมารน้อยน้ัน เม่ือประกอบด้วยความยินดีและ
ความยินร้ายอยู่เช่นนี้แล้ว  เสวยเฉพาะซึ่งเวทนาใดๆ
เปน็ สขุ กต็ าม ทกุ ขก์ ต็ าม ไมใ่ ชท่ กุ ขไ์ มใ่ ชส่ ขุ กต็ าม เขายอ่ ม
เพลิดเพลิน พร�ำ่ สรรเสรญิ เมาหมกอยู่ ซ่งึ เวทนาน้ันๆ.

เมื่อเป็นอยู่เช่นนนั้
ความเพลนิ (นันทิ) ยอ่ มบังเกิดขึ้น
ความเพลนิ ใดในเวทนาทั้งหลาย มอี ยู่
ความเพลนิ อันนั้น เปน็ อปุ าทาน
เพราะอปุ าทานของเขาน้ันเป็นปัจจัย
จึงเกดิ มภี พ
เพราะภพเปน็ ปัจจยั
จงึ เกดิ มชี าติ
เพราะชาติเป็นปัจจยั
ชรา มรณะ โสกะ ปรเิ ทวะ ทกุ ข์ โทมนสั และอปุ ายาส
จงึ เกิดมพี ร้อม
ความกอ่ ขน้ึ แห่งกองทุกขท์ งั้ สิ้นน้ี
ย่อมมไี ด้ด้วยอาการอยา่ งนแ้ี ล.

174