ชุดตำราภูมิปัญญาแพทย์แผนไทย ฉบับ อนุรักษ์ ตำรับยาแผนไทยของชาติ ที่เข้าตัวยา "กัญชา"

ชือ่ เอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 415
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจบุ ัน

๏ บดิ มกู นอ้ ย เอา สเี สยี ดทงั้ 2 กญั ชา 1 ผกั บงุ้ 1 แพงพวย 1 ผกั กระเฉด 1 ใบลำ� โพง 1 กระทบื ยอด 1
ใบระงบั 1 น้ำ� ดับไฟ 1 บดนำ้� รอ้ นแทรกพิมเสน การบรู แทรกฝิ่น ดงี เู หลือม กินแก้ลงดำ� ลงแดง ลงเลือดสดเนา่
ยานอ้ี ตสิ ารแล ๚๛

322 ชุดตำ� ราภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติทเ่ี ข้าตวั ยากัญชา

ชอื่ เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 415
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยด�ำ

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอ่านปัจจุบนั

๏ ฝน่ิ 1 สลึง กัญชา 1 สลึง พิมเสน 1 สลงึ กระล�ำพัก 1 สลงึ ว่านรอ่ นทอง 1 สลงึ วา่ นกลีบแรด 1 สลงึ
สีเสยี ดไทย 1 สลึง จันทน์แดง 1 สลงึ จันทน์ขาว 1 สลึง ครง่ั 1 สลึง สเี สียดเทศ 1 สลงึ กระเทยี มกรอบ 3 สลึง
ลูกเบญกานี 1 บาท ลูกจันทน์ 1 บาท 1 สลึง ยาทั้งนี้ต�ำผงบดเป็นแท่งไว้ เอาน�้ำปูนใสบดแก้ไข้ตัดทราง ตัดฝี
ตดั แกอ้ ตสิ าร แกบ้ ดิ แกล้ งมกู เลอื ด ลงแดง แกป้ วด ละลายนำ�้ ลกู ทบั ทมิ ตม้ (ตวั อกั ษรเลอื น) นำ�้ ฝางตม้ (ตวั อกั ษรเลอื น)
น้�ำปูนใสแก้ไข้แล ๚๛

กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พ้นื บา้ นไทย 323

ชอ่ื เอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขที่เอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 437
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ ยาออกลูก ได้ 1 เดือน 2 เดอื น 3 เดือน ก็ดีมนั ใหล้ งทอ้ ง ใหท้ อ้ งขน้ึ ทอ้ งพอง กนิ ข้าวมิได้ ถา้ จะแก้
เอาลกู เบญกานี 1 บาท ขงิ 1 บาท ดีปลี 1 บาท กระเทยี มสกุ 1 บาท ลูกมะขามขบ 1 บาท ฝิน่ 1 บาท กญั ชา
1 บาท ทำ� ผงละลายน้ำ� ตาลหมอ้ กินหายแล ๚

324 ชุดต�ำราภมู ปิ ัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนุรักษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ เี่ ข้าตัวยากัญชา

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 502
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมดุ ไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ยาแกม้ กู เลือด ดากออก ทา่ นให้เอา เปลือกมะตูม 1 ลกู เอาเปลอื กชะเอม 1 รากสะแก 1 3 ส่งิ น้ี
เท่ากัน กะเพราท้ังสอง 2 ท้ังต้นท้ังราก ใบกระพังโหม 1 ขิง 1 ขม้ินอ้อย 7 บอระเพ็ด 7 พริกไทย 7 ขิง 7
ดีปลี 7 ดอกหวั ตะไคร้ 3 หวั ข้วี วั หนอ่ ยหนง่ึ กญั ชา ด้วยเน้ือกินแทรกเหลา้ หนอ่ ยหน่ึง

กองคุ้มครองและส่งเสรมิ ภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ นื้ บา้ นไทย 325

ช่อื เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 561
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยด�ำ

ภาพตน้ ฉบบั
คำ� อ่านปัจจุบัน

๏ ยาชอ่ื เทพนมิ ติ แกป้ วด แก้ลง ท่านให้ เอาการบรู ๑ ฝนิ่ ๑ กญั ชา ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑
เทยี นทัง้ ๕ ยาท้ังนเี้ อาสง่ิ ละ ๑ สลงึ บดด้วยนำ�้ ปูนใสให้กินแกบ้ ดิ แกล้ งทอ้ ง แกต้ านขโมย ให้ลงทอ้ ง ละลายนำ้� จนั ทน์
นำ�้ ดอกไมก้ ไ็ ด้วเิ ศษนักแล ๚

326 ชดุ ต�ำราภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาตทิ เี่ ข้าตวั ยากัญชา

ชอื่ เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 561
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจุบัน

๏ ยาชื่อพิศวาศ แก้พิษอุจจาระ ตกมูกเลือด ลงแดง กินอาหารมิได้ นอนมิหลับ แก้สารพัดพิษไข้
ทงั้ ปวง โทษอจุ จาระเน่าใหร้ ้อนทุรนทรุ าย สวงิ สวายเชือ่ มมวั เอา ยาด�ำ ๑ ลกู จันทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑
พมิ เสน ๑ เอาส่งิ ละส่วน ฝ่นิ เหนอื ๓ สว่ น การบูร ๔ ส่วน กานพลู ๕ สว่ น กัญชา ๑๔ ส่วน นำ�้ สรุ าเป็นกระสาย
บดปน้ั แท่งไวก้ ินยักน้�ำกระสายใช้เถดิ ๚

กองคุ้มครองและสง่ เสริมภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พ้ืนบ้านไทย 327

ชอ่ื เอกสาร ตํารายาแก้เลือดลมเสีย
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๗๘๘
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอ่านปจั จุบนั

๏ ยาแกก้ าฬสงิ คลี ทา่ นเอา ฝาง ๑ กญั ชา ๑ จันทน์ทั้งสอง ๑ รากหมาก ๑ รากมะพร้าว ๑ แกน่ ขนนุ ๑
รากมะฝ่อ ๑ แกแล ๑ สมอทั้ง ๓ รากมะดกู ๑ รากคนทา ๑ รากมะเดอื่ ๑ ตม้ กนิ แก้ลงท้องหายฯ

328 ชดุ ตำ� ราภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตวั ยากญั ชา

ชอ่ื เอกสาร คมั ภรี แ์ พทย์ไทยแผนโบราณ เล่ม 1-3 ขุนโสภติ บรรณลักษณ์ (อ�ำพัน กิตติขจร)
เ อกสารฉบับคดั ลอกและพมิ พ์เผยแพร่
❀ ยาแก้ลงท้องด้วยโรคต่าง ๆ เอาพิมเสน กระล�ำพัก ชาดก้อน กัญชา ครั่ง สีเสียดไทย ลูกจันทน์
ก�ำมะถันแดง เอาสิ่งละ ๑ สลึง จันทน์ท้ัง ๒ สีเสียดเทศ ยาง หวายเทศ ยาฝิ่น เอาสิ่งละ ๒ สลึง ลูกเบญกานี
สลงึ เฟอื้ ง บดปัน้ แทง่ ด้วยน้�ำเปลอื กมะเด่ือหรือเปลือกแคแดง แกล้ งฝีดาดละลายสรุ ากิน แก้ลงซาง ละลายนำ�้ กะทือ
แทรกปนู ใสกิน แกล้ งไข้ละลายน�ำ้ ลูกทบั ทมิ ออ่ นต้มแทรกน้ำ� ปนู ใสกิน แกล้ งอติสารทกุ อยา่ งแล
❀ ยาแก้ออกฝีลงเลือด เอาก�ำมะถันทั้ง ๒ การบูร กฤษณา กระล�ำพัก โกฐกระดูก โกฐเขมา ลูก ๒
ดอก ๒ จันทน์ทั้ง ๒ สีเสียดท้ัง ๒ เบญกานี ครั่ง เปลือกมะขามขบ สน ใบสะเดา ลูกกราย ก�ำยาน ชะเอมเทศ
กัญชา ฝิ่น ดีงูเหลือม ขม้นิ อ้อย พรกิ ไทย ขิง ดปี ลี ผักกะเฉด กระเทียมกรอบ กานพลู เปลอื กเพกา หามกราย ๓ ส่วน
นอกน้ันเอาเสมอภาค บดเป็นผง เอาเปลือกแคแดง เปลือกมะม่วงพรวน เปลือกฝาง ต้มเอาน�้ำเป็นกระสายบด
แกล้ ง น�้ำเปลอื กมะเดอ่ื ต้ม แกบ้ ดิ น�้ำกะทือหมกไฟกนิ
❀ ยาประสระทับทมิ เอากำ� มะถันแดง กระล�ำพกั โกฐกระดกู โกฐเขมา ดอกจนั ทน์ แกน่ สนเทศ กญั ชา
ชะเอมเทศ ฝิ่น ตรีกฏุก ดีงูเหลือม เอาส่ิงละ ๑ สลึง ก�ำมะถันเหลือง การบูร จันทน์เทศ จันทน์แดง ขมิ้นอ้อย
เอาส่งิ ละ ๑ สลงึ เฟื้อง กฤษณา สีเสยี ดเทศ สีเสยี ดไทย คร่งั เอาสิ่งละ ๒ สลึง ลูกจันทน์ เปลือกมะขาม เปลือกตะขบ
ลูกกราย เอาส่ิงละ ๓ สลึง ลูกเบญกานี ๕ สลึง ใบสะเดา ๑ บาท กระเทียมกรอบ ๖ สลึง กานพลู ๑ บาท
เปลือกหามกราย ๑๐ สลึง บดปั้นแท่ง แก้ลงท้อง ละลายน้�ำเปลือกแค เปลือกเพกา เปลือกฝางต้มแทรกสุรา
แกม้ กู เลือด ละลายนำ้� ปนู ใสแทรกหวั กะทอื หมกไฟกนิ แกล้ งตาลซางแลลงริดสีดวงได้ดว้ ย
ชอ่ื เอกสาร เวชสาตรว์ ัณณ์ นา
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
ออกฝลี งเลอื ด เอาสพุ รรณถนั ทงั้ 2 การบรู 1 กฤษณา 1 กระลำ� พกั 1 โกฐกระดกู 1 โกฐเขมา 1 ลกู 2 ดอก
จันทน์ 2 ท้ัง 2 สีเสียดท้ัง 2 ลูกเบญกานี 1 ครั่ง 1 เปลือกมะขามขบ 1 สน 1 ใบสะเดา 1 ลูกกราย 1
ก�ำยาน 1 ชะเอมเทศ 1 กัญชา 1 ฝิ่น 1 ดีงูเหลือม 1 ขม้ินอ้อย 1 พริก 1 ขิง 1 ดีปลี 1 ผักกระเฉด 1
กระเทยี มกรอบ 1 กานพลู 1 เปลือกเพกา 1 หามกราย 3 สว่ น ยาท้ังนเี้ อาเสมอภาคตำ� ผง
ช่ือเอกสาร ต�ำราอายุรเวทศึกษา ขนุ นิทเทสสุขกิจ
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
❀ ยาแกต้ กมกู เลือด แกบ้ ดิ แก้ลง เอาเทียนทง้ั 5 สิ่งละ ๑ บาท ชันตะเคยี น ชันย้อย ส่งิ ละ ๑ สลึง
ลกู กล้วยตบี ๑ หวี เนอ้ื คร่ัง เปลอื กครงั่ กญั ชา กานพลู ลกู เบญกานี เม็ดในลูกยาง กระวาน ข้ียาฝน่ิ อยา่ งดี ส่ิงละ
๑ บาท ใบทับทมิ ใบเทยี น ส่ิงละ ๑ กระจาด บดเป็นเม็ด กินกับน�ำ้ ร้อน แกป้ วดบิดเมอ่ื จะกินใหแ้ ทรกขี้ยา

กองค้มุ ครองและส่งเสริมภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ื้นบ้านไทย 329

330 ชุดตำ� ราภมู ปิ ัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตวั ยากญั ชา

กล่มุ โรคฝี

ช่ือเอกสาร ศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธิ)์
ประเภทเอกสารโบราณ ศลิ าจารกึ

ภาพต้นฉบบั
ฝีดาษ

332 ชดุ ต�ำราภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ต�ำรับยาแผนไทยของชาติท่เี ข้าตวั ยากญั ชา

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจุบัน

๏ สทิ ธกิ ารยิ ะ จะกล่าวด้วยวิธี ในอหวิ าตกโรคอนง่ึ คือฝดี าษ อนั บงั เกดิ ข้นึ ในวนั ศุกรน์ ั้น เป็นคำ� รบ ๖
เม่ือจะบังเกิดน้ัน มีปีศาจช่ือนัทยักษ์มาแต่ประจิมทิศ เข้าประจ�ำตัวผู้ไข้เป็นเจ้าของ มีอาการกระท�ำให้ชักเท้าก�ำมือ
ให้จักษุแดง แลหลับมิลง ให้จักษุนั้นค้างอยู่ มักกระท�ำให้เขละเหนียวเป็นฟองฟูมปาก มักให้ปากเฟ็ด แลคางแข็ง
ให้โสตประสาทตึงมิได้ยินสรรพส�ำเนียงอันใด บางทีให้หนาว บางทีให้ร้อน บางทีให้ขนชูชัน ให้เม่ือยทุกข้อกระดูก
ให้ปวดเป็นก�ำลัง ลักษณะซึ่งกล่าวมานี้ โดยอ�ำนาจแห่งปีศาจกระท�ำโทษ ถ้าแพทย์ผู้ใดจะแก้ ให้กระท�ำวิธีเสียก่อน
คือใหเ้ อาแปง้ ปนั้ เปน็ รูปโครปู ๑ คันชงั่ คนั ๑ ผไู้ ข้รปู ๑ แล้วจึงให้กระทำ� บัตร ๖ มุม ธปู เทยี น ขา้ วตอก ดอกไม้
ฉัตรธง และเครื่องมัจฉะมังสะ ย�ำพล่า เหล้าขาว ส่ิงละ ๒๑ ใส่ลงในบัตร แล้วจึงปัดด้วยมนตร์น้ี ๗ คาบ แล้วจึง
เอาไปเสียหนบรู พาทิศ ให้กระท�ำ ๓ วนั หาย ฯ
ขนานหน่ึงเอา โหราเดือยไก่ โหราเท้าสุนัข โหราบอน โหราอ�ำมฤต สิ่งละ ๒ ส่วน รากมะแว้งท้ัง 2
รากมะเขือขื่น วา่ นนำ้� ใบหนาด ใบมะคำ� ไก่ ใบกญั ชา เจตพงั คี ไพล ส่ิงละ ๔ สว่ น แฝกหอม รากสลอดนำ�้ ส่ิงละ
๑๖ ส่วน รากดินคั่ว ๓๒ ส่วน ท�ำเป็นจุณ บดท�ำแท่งไว้ละลายน�้ำมูตร น้�ำสุราก็ได้ ให้กินแก้พิษฝีร้ายอันบังเกิด
ในวันศุกร์นนั้ หายวเิ ศษนัก ๚ะ๛

กองคุ้มครองและส่งเสรมิ ภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ้นื บ้านไทย 333

ช่ือเอกสาร คมั ภรี ์แผนฝีดาด
เลขท่เี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๑๔๖
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยขาว

ภาพต้นฉบบั

ค�ำอ่านปัจจุบัน

๏ ฝีอนั หน่ึงชอ่ื ภาตะวารี มนั เกิดทวารขา้ งซา้ ยถึงหัว ให้หาวนำ้� ตาตก เจบ็ หลงั เหมน็ ปากได้ ๓ ปี ผนู้ ้ันตาย
ยังมีฤๅษคี นหนง่ึ ชื่อ นามสวร แก้ได้ไว้ เอา สะเดา ๑ กญั ชา ๑ สมอ ๑ ผักคราด ๑ พนั ธ์ุผกั กาด ๑ เอาเท่ากันตากแดด
นำ�้ อ้อยแดงเป็นกระสาย ยา 1 สว่ น น้�ำออ้ ยแดง ๒ สว่ น ใหก้ ินจอก ๑ ก่อนรุ่งแล้วกิน ๑ วนั 3 หนหายแล ๚

334 ชดุ ตำ� ราภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติท่เี ข้าตัวยากัญชา

ชอื่ เอกสาร ตาํ ราฝดี าด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๑๕๔
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยขาว

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจบุ นั

๏ ยาช่ือมหาอุดม แก้พิษฝีท�ำให้คล่ังมิให้นอนหลับ เอา ว่านกีบแรด สังกรณี เนระพูสี ว่านร่อนทอง
ชะเอมเทศ ชันตะเคียน ก�ำมะถันแดง ฝิ่น กัญชาท่ีดี พิมเสน บดน้�ำอ้อยแดงเป็นกระสาย ละลายน้�ำตาลทราย
จนั ทนห์ อมก็ได้หายแล ฯ๛

กองคุม้ ครองและส่งเสรมิ ภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พน้ื บ้านไทย 335

ชอ่ื เอกสาร ตาํ ราฝดี าด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ ๑๖๐
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

คำ� อ่านปัจจุบัน

๏ ยาช่อื นรพิษ เอาพรกิ หนกั ๑ สลึง ขงิ หนัก ๑ สลงึ ข่า หนัก ๑ สลงึ สงั กรณี หนัก ๑ เฟ้อื ง เนระพสู ี
หนกั ๑ เฟ้อื ง จันทนท์ งั้ 2 หนกั สงิ่ ละ ๑ เฟือ้ ง กรงุ เขมา หนกั ๑ สลงึ รากสารพัดพิษ หนกั ๑ สลงึ ผลสารพัดพิษ
หนกั ๑ สลงึ ใบพลูแก่ หนัก ๑ สลงึ ดีปลี หนัก ๑ เฟอ้ื ง พิมเสน หนกั ๑ เฟ้อื ง บดทำ� แท่งไว้เท่าเมลด็ ฝา้ ย แก้พิษ
ทัง้ ปวง ละลายนำ้� สุรากิน แก้สลบแทรกโหราเดือยไก่ ถ้าเดก็ ๆ สลบ ฝนเอานำ�้ ขิงแทรกกนิ ถา้ เหน็ หวั ฝนี ้ันลงเลือด
ทวารทัง้ 2 เอาฝนิ่ แทรกหนกั ๑ เฟอื้ ง กนิ ถ้าแก้สะอกึ เอา ไครเ้ ครือ ๑ ดงี ู ๑ นำ�้ ผึง้ ๑ เอาแทรกยานี้ชบุ สำ� ลอี มดีนัก
แก้คลั่ง เอากัญชา ๑ ฝิ่นแทรกยากิน ถ้าคอแห้ง เอาน�้ำตาล ๑ ขัณฑสกร ฝักส้มป่อยเผา ดีงูแทรก ยาชุบส�ำลีอม
หายดีนกั แล ๚

336 ชุดตำ� ราภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตัวยากญั ชา

ชอื่ เอกสาร ตาํ รายาเกร็ด
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ ๒๒๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยดาํ

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อา่ นปจั จุบนั

๏ ภาคหน่งึ เอา กฤษณา ๑ บาท การบูร ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ กานพลู ๑ ดปี ลี เอาสงิ่ ละ ๒ บาท
กัญชา ๑ เน้อื สมอไทย ๑ เนอื้ สมอพเิ ภก ๑ หวั สตั ตบุษย์ เอาส่ิงละ ๑ ตำ� ลงึ ตำ� ผงละลายน�ำ้ ผงึ้ กนิ แกฝ้ ใี นมดลูก
แก้อุปทม แก้ลมพลวก และลมให้หิว แลจุกเสียด แก้ฝีในท้อง แลน่ิวหญิงชาย หืดไอ มองคร่อ กษัยกล่อนกิน
หายส้นิ แล ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสรมิ ภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พน้ื บา้ นไทย 337

338 ชุดตำ� ราภมู ปิ ัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตวั ยากญั ชา

กล่มุ ไข้

ชื่อเอกสาร คัมภรี ์สรรพลักษณะสรรพคณุ เล่ม 2
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 1046
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยด�ำ

ภาพต้นฉบบั

ค�ำอ่านปจั จุบนั

๏ กัญชา แก้ไข้ผอมเหลือง หาก�ำลังมิได้ ให้ตัวสั่น เสียงส่ันเป็นด้วยวาโยธาตุก�ำเริบ แก้นอนมิหลับ
เอา ตรีกฏกุ จนั ทนท์ งั้ ๒ ใบสะเดา ใบคนทีเขมา พรกิ ลอ่ นเสมอภาค ใบกญั ชาเท่ายาทง้ั นัน้ ท�ำผง เอาน้�ำมะพร้าว
นำ้� ผ้ึง น�ำ้ สม้ ซา่ น�้ำตาลทราย กะทือสด นำ�้ เบญจทบั ทิม ตม้ ละลายยากินหายแล ๚

340 ชดุ ต�ำราภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ:์ ตำ� รับยาแผนไทยของชาติทเ่ี ข้าตวั ยากญั ชา

ชอื่ เอกสาร แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม ๑ พระยาพิศณุประสาทเวช ร.ศ. ๑๒๘
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
กัญชา แก้ไข้ผอมเหลืองหาก�ำลังมิได้ ให้ตัวส่ัน เสียงส่ัน เป็นด้วยวาโยธาตุก�ำเริบ แก้นอนมิหลับ
เอาตรีกฏุก ๑ จันทน์ทั้ง ๒ ใบสะเดา ๑ ใบคนทีเขมา ๑ พริกไทยล่อนเสมอภาค ใบกัญชาเท่ายาท้ังหลาย
ท�ำผงเอานำ้� มะพร้าว น�ำ้ ผ้ึง น�ำ้ สม้ ซา่ นำ�้ ตาล กะทอื สด นำ้� เบญจทบั ทิม ต้มละลายยากนิ หายแล
ช่อื เอกสาร คมั ภรี ์แพทยไ์ ทยแผนโบราณ เล่ม 1-3 ขุนโสภิตบรรณลกั ษณ์ (อ�ำพัน กิตตขิ จร)
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
กัญชา แก้ไขผ้ อมเหลืองหาก�ำลังมไิ ด้ ให้ตวั สัน่ เสยี งสัน่ เปน็ ดว้ ยวาโยธาตุก�ำเรบิ นอนมิหลบั เอาตรกี ฏุก
จันทน์ท้ัง ๒ ใบสะเดา ใบคนทีเขมา พริกไทยล่อน เอาส่ิงละเท่ากัน เอาใบกัญชาเท่ายาท้ังหลาย บดเป็นผง
เอานำ้� มะพรา้ ว นำ้� ผึง้ นำ้� ส้มซา่ น้�ำตาลทราย กะทอื สด น�้ำเบญจทบั ทิม ต้มละลายนำ�้ กิน
ชื่อเอกสาร เวชสาตร์วณั ์ณนา
เอกสารฉบับคดั ลอกและพมิ พ์เผยแพร่
คมั ภรี ส์ รรพคุณ
กัญชา แก้ไข้ผอมเหลือง หาก�ำลังมิได้ ให้ตัวสั่น เสียงส่ัน เป็นด้วยวาโยธาตุก�ำเริบ แก้นอนมิหลับ
เอาตรกี ฏกุ ๑ จันทนท์ ั้ง ๒ ใบสะเดา ๑ ใบคนทเี ขมา ๑ พริกไทยล่อน เสมอภาค ใบกญั ชาเท่ายาทัง้ หลาย ท�ำผง
เอาน้ำ� มะพร้าว นำ้� ผ้ึง น้�ำส้มซา่ น�้ำตาลทราย กะทือสด น�ำ้ เบญจทบั ทมิ ต้มกนิ หายแล
ชอ่ื เอกสาร ต�ำราอายุรเวทศกึ ษา ขนุ นทิ เทสสุขกิจ
เอกสารฉบบั คัดลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
ยาประสะกญั ชา แกไ้ ขผ้ อมเหลอื ง หากำ� ลังมิได้ ใหต้ ัวสั่น เสียงสนั่ เปน็ ดว้ ยวาโยธาตุก�ำเรบิ แกน้ อนมิหลบั
เอาตรกี ฏกุ จนั ทนท์ ง้ั 2 ใบสะเดา ใบคนทเี ขมา พรกิ ไทยลอ่ น เสมอภาค ใบกญั ชาเทา่ ยาทง้ั หลาย ทำ� ผงเอานำ้� มะพรา้ ว
น�้ำผ้งึ นำ�้ ส้มซ่า นำ�้ ตาลทราย กะทอื สด น�้ำเบญจทับทมิ ตม้ ละลายกนิ

กองคุม้ ครองและส่งเสรมิ ภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ้นื บา้ นไทย 341

ช่อื เอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๒๖๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอา่ นปจั จุบนั

๏ ยาเขียวมหาสมั ฤทธิ์ เอา รากพุงดอ ๑ รากย่านาง ๑ รากไมเ้ ท้ายายม่อม ๑ จนั ทน์ทงั้ 2 เชอื กเขามวก
ท้ัง 2 เปราะหอม ๑ ใบพิมเสน ๑ กญั ชา ๑ หญา้ แพรก ๑ หญ้าปากควาย ๑ ใบไผ่ปา่ ๑ บดละลายนำ�้ ดอกไมก้ ิน
หายแล ๚

342 ชุดต�ำราภูมปิ ัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาติทเี่ ข้าตัวยากญั ชา

ชอ่ื เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 433
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมดุ ไทยด�ำ

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปจั จุบนั

๏ ยาแก้ไข้จับ ทา่ นให้เอา ก้านสะเดา 303 กา้ น ยาห้าราก ใบมะนาว 1 แกน่ ขเ้ี หล็ก 1 บอระเพด็ 1
รากกญั ชา 1 สมอไทย 330 ลกู สมอดงี ู 15 สมอพเิ ภก 10 ขา้ วเยน็ เหนอื ขา้ วเยน็ ใต้ สงิ่ ละ 10 บาท กาฝากขเ้ี หลก็ 1
ต้มไข้จับหายแล ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสริมภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ื้นบา้ นไทย 343

ชอื่ เอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขทเี่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 515
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอ่านปจั จุบนั

๏ ยาหอมพิสดาร แก้ไข้เหนอื สันนิบาต แกร้ อ้ น แกน้ อนมหิ ลับ แก้คล่งั ทุรนทรุ าย แกส้ ารพัดไข้ ท่านให้
เอาเกสรบวั หลวง 1 ดอกบนุ นาค 1 ดอกพกิ ลุ 1 ดอกมะลิ 1 ดอกสารภี 1 จนั ทน์เทศ 1 จันทน์แดง 1 กฤษณา 1
กระลำ� พกั 1 ลกู จนั ทนเ์ ทศ 1 ดอกจนั ทน์ 1 เทยี นทงั้ 5 โกฐสอ 1 โกฐนำ้� เตา้ 1 โกฐเขมา 1 โกฐหวั บวั 1 โกฐเชยี ง 1
อบเชย 1 เปราะหอม 1 ว่านกบี แรด 1 ว่านรอ่ นทอง 1 ลกู พันธ์ุผกั กาด 1 ชะเอมเทศ 1 ลนิ้ ทะเล 1 กญั ชา 1
ยาท้งั น้ีเอาสิง่ ละ 1 สลึง ชะมดเชยี ง 1 เฟื้อง ฝน่ิ 1 เฟอื้ ง ดงี ูเหลือม 1 เฟอ้ื ง ตำ� บดปั้นแท่งไว้ แกล้ ง น�้ำเปลือกแค
แกท้ รางทง้ั ปวง แกร้ อ้ นกระสบั กระส่าย แกก้ ระหายน้�ำฝนดว้ ยนำ้� ชะเอมเทศกิน แกค้ ล่งั ทุรนทรุ าย ฝนด้วยนำ้� ดอกไม้
ปั้นแท่งเท่าเม็ดแปง้ หอม ทา่ นตีคา่ ไว้เมด็ ละ 1 เฟือ้ งทอง เมอื่ บดยานน้ั ให้ระลึกถึง ฤๅษีกระสบ ฤๅษีตาววั ฤๅษตี าไฟ
ฤๅษีอินศวร ฤๅษีนารอด ฤๅษนี าไล ฤๅษรี กระไลยะโกฐ ทั้ง ๗ ตน บูชาด้วย ข้าวตอก ดอกไม้ จึงใช้ยาประสทิ ธิแล ๚ะ๛

344 ชุดต�ำราภูมปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ีเ่ ข้าตัวยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 589
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยด�ำ

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อ่านปัจจุบนั

ถ้าไขเ้ ดอื น ๔ ไข้เพ่ือก�ำเดา แลลมปนกัน ทา่ นใหเ้ อา แหว้ หมู ๑ ผักแพวแดง ๑ เทียนด�ำ ๑ เทียนขาว ๑
ลกู จนั ทน์ ๑ ดีปลี ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ หอมแดง ๑ กัญชา ๑ บดละลายน้�ำผง้ึ กินหาย ๚

กองคุม้ ครองและสง่ เสรมิ ภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พื้นบ้านไทย 345

ช่ือเอกสาร ต�ำราอายรุ เวทศกึ ษา ขุนนิทเทสสขุ กิจ
เอกสารฉบับคดั ลอกและพมิ พเ์ ผยแพร่
❀ ยาเบญจกลู กลอ่ มธาตุ แกธ้ าตพุ กิ ารตา่ ง ๆ เอาขงิ สะคา้ น ชา้ พลู ดปี ลี รากเจตมลู แหว้ หมู ลกู มะตมู ออ่ น
ฝาง แกแล จันทน์แดง จันทน์ขาว สมอไทย สมอเทศ สมอดีงู ถ้าผู้หญิงจะกินให้เอาสมอพิเภก ให้ยกสมอดีงูเสีย
ลกู กระดอม กา้ นสะเดา กญั ชา บอระเพ็ด ขมนิ้ ออ้ ย เอาสิง่ ละ ๑ ส่วน ต้มกนิ กินเที่ยงคืน ถา้ ไข้หายแล้วใหเ้ มือ่ ยเพลยี
เรียกวา่ ลมปลายไข้
❀ แก้ไข้ต่าง ๆ น�้ำกะสายเลือกใช้ตามแต่โรค เอาเหล็กดีกราง ๑ บาท ทองแดงกราง กระดูกหมานิล
กระดกู มา้ รากดิน แมงจูจ้ ี้ ขค้ี วายเผา ส่ิงละ ๒ สลึง กระดองเตา่ เหลือง ๑ สลึง กระดองตะพาบน้ำ� กระดองปปู่ า่
กระดูกนกเงือก กัญชา ใบคนทีสอ สงิ่ ละ ๒ สลงึ หญ้าแทรกเผอื ก ว่านนำ้� หญา้ ปากควาย ส่งิ ละ ๖ สลึง ใบสวาด
ใบมะยม ใบมะเฟอื ง ใบพรมมิ สง่ิ ละ ๑ บาท ทองคำ� เปลว ๑๓ แผ่น ลกู มะนาว ๒๓ ลกู เอานำ�้ มะนาวประสะเหลก็
เสยี กอ่ น เทียนทงั้ 5 โกฐทั้ง 5 ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู น้ำ� ประสานทอง ลน้ิ ทะเล สง่ิ ละ ๒ สลึง
ยาทั้งนี้ทำ� เป็นผงหรือแทง่ ไว้ กินแกส้ ารพดั ไข้
❀ ยาหอมนวโกฐกลาง แกไ้ ข้ ๓ ระดู แก้เสมหะโลหิตทําพิษ แก้ร้อนหนาวส่นั เอา โกฐท้ัง 9 เทียนทั้ง 5
สมอทั้ง 3 มะขามปอ้ ม จนั ทนท์ ้ัง 2 กฤษณา กระล�ำพักดอก ลูกเอน็ พรกิ ไทย เบญจกูล แหว้ หมู กระวาน กานพลู
อบเชย สมุลแว้ง ส่วนเทา่ กนั ทําผง แกก้ นิ ขา้ วไมไ่ ดน้ อนไมห่ ลบั เอากญั ชาตม้ เป็นกระสาย ถา้ รากเอาขา้ วสกุ เผาไฟ
ใหไ้ หม้ ต้มเอานำ้� ละลายยากนิ ถ้าลงทอ้ งเอาน้ำ� เปลือกมะเกลือตม้ ถ้าสนั นิบาตทัง้ รากทัง้ ลง เอามะเฟืองทัง้ 5 ต้มกนิ
วันละ ๓ เวลา ถ้าเม่ือยท้ังตัว เอาหัสคุณเทศต้มละลายยาท้ังกินท้ังทา เป็นไข้เช่ือม เอากฤษณาเป็นกระสาย
น้�ำกุหลาบก็ได้ ถ้าเป็นลมชักมือเท้าก�ำ ลิ้นแข็งพูดไม่ได้ เอากานพลูต้มน�้ำละลายยากิน จุกกระเทียมต้ม ปวดหัว
นำ้� หัวหอมต้ม ถา้ ไอนำ้� มะนาวกบั เกลอื ตกมกู เลอื ดเอาไพลหมกไฟ ถ้าเดก็ เปน็ ตานซาง ข้ีเป็นเม็ดมะเขอื เอารากตาล
ทั้ง 5 มาต้มเป็นกระสายกินเช้าเย็น ถ้าเป็นเม็ดขึ้นท่ีล้ินล�ำคอ ทรวงอก เอาสุราเป็นกระสาย ถ้าพุงโร ผอมแห้ง
เอาดีปลาเป็นกระสาย กินข้าวมิได้เอาน�้ำผึ้งเป็นกระสาย ถ้ามีให้ผูกเอาดีเกลือเป็นกระสาย ดีงูแทรก ถ้าเป็นเริม
เอาเปลือกเพกาฝนเป็นกระสายทา สันนิบาตน�้ำใบชบาเป็นกระสายทา ถ้าประดงมดเอารังมดรี่ต้มเป็นกระสาย
ทง้ั กนิ ทง้ั พน่ ถา้ เปอ่ื ยเปน็ เมด็ ผนื่ ทงั้ ตวั ใบพลคู น้ั เอานำ้� เปน็ กระสายทา ถา้ เปน็ ลมสลบ เอานำ้� ขา่ ตม้ นำ้� ตาลแทรกใหก้ นิ
ถ้าหญิงอยู่ไฟไม่ได้ เอาฟักเขียว ไพล ดินประสิวขาวต้ม ค้ันเอาน้�ำละลายยาพ่นให้เปียกทั้งตัว เข้าไฟได้ ถ้าบาด
เส้ียนหนาม ตะมอย เอาดีจระเข้เป็นกระสาย ละลายทา

346 ชดุ ต�ำราภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาตทิ ่เี ข้าตัวยากญั ชา

กล่มุ อาการไอ

ชือ่ เอกสาร ต�ำรายาพระองคเ์ จา้ สายสนทิ วงศ์
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพ์เผยแพร่

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปัจจบุ นั

๏ ยาท่ี ๘
ให้เอา โกฐเชียง ๑ เทียนขาว ๑ ผิวผลมะตูมแก่ ๑ ลูกผักชี ๑ ลูกผักขวง ๑ กานพลู ๑ ดีปลี ๑
รากมะแว้งต้น ๑ รากจิงจ้อแดง ๑ รากขัดมอนเล็ก ๑ รากแตงหนู ๑ ขิงแห้ง ๑ หัวแห้วหมู ๑ หัวเปราะขาว ๑
กระเทียมสุก ๑ หัวหอม ๑ เถาบอระเพด็ ๑ เถามวกแดง ๑ มหาหิงคุ์ ๑ กญั ชา ๑ ตน้ สม้ เช้า ๑ ตรผี ลา ๑ เข้ากนั
เปน็ ยา ๒๒ สง่ิ
ยาท่ี ๘
แก้เหนือ่ ยหอบเพราะเสมหะ ฯ แกเ้ สมหะในคอ ให้แนน่ หน้าอก กนิ เข้าไปใหเ้ สมหะออกมา แกห้ ดื หอบ
ด้วยเสมหะ ถา้ โรคซึง่ เปน็ ที่กลา่ วมาทงั้ นี้ กินยาท่ี ๘ น้เี ขา้ ไปแลว้ ให้ร้อนเหงือ่ ออก กินอาหารไดแ้ ล ๚
348 ชดุ ตำ� ราภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรักษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ เ่ี ข้าตวั ยากัญชา

ชอื่ เอกสาร ต�ำรายาสภาอณุ าโลมแดง ร.ศ. ๑๑๒
เอกสารฉบับคดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่

ภาพตน้ ฉบับ

ค�ำอ่านปัจจุบัน

ยาอมั ฤควาที เอาโกฐทัง้ 5 เทียนทั้ง 5 ผลสมอไทย ผลสมอพิเภก ผลมะขามป้อม ผลเอ็น ใบกระวาน
น�ำ้ ประสานทอง สารส้ม ไคร้เครือ ผลผักชีลา เปลือกอบเชยเทศ ยาทั้งน้สี ิง่ ละ 1 บาท ชะเอมเทศ 2 บาท ต�ำผง
บดแท่งไว้ แก้ไอ แก้คอแห้ง เสมหะเหนียว ละลายส้มมะขามเปียกแทรกเกลือ กวาดแก้ไอ น้�ำรากดีปลี ดีงูเหลือม
พิมเสน แก้อาเจียน น้�ำใบยอปิ้งต้ม แก้สะอึกหอบ กระหายน้�ำ ร้อนภายในละลายน้�ำผลมะกอกเผาไฟต้มแก้เชื่อม
น�ำ้ จันทนเ์ ทศตม้ แก้พรรดึก น�ำ้ สมอไทยต้มแทรกเกลอื แก้นอนไมห่ ลับ นำ้� รากกัญชาต้ม แกข้ ัดเบา นำ้� ผลมะเฟอื ง
นำ้� ผลแตงกวาคนั้

กองคมุ้ ครองและสง่ เสริมภูมปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พื้นบ้านไทย 349

ชอ่ื เอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 489
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบับ
คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ยาแก้ไอท้ังปวง ท่านให้เอา สลัดได ๑ พริกชี้ฟ้า ๑ พริกเทศ ๑ พริกไทย ๑ กัญชา ๑ ไพล ๑
กะทือ 1 สม้ มะขามเปียก ๑ เกลอื ๑ เอาเสมอภาค ตำ� ลกู กลอนกนิ หายแล ๛

350 ชดุ ตำ� ราภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติที่เข้าตวั ยากัญชา

กล่มุ โรคสตรี

ชือ่ เอกสาร ตำ� รายาเกรด็ ต่าง ๆ
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 630
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยขาว

ภาพต้นฉบับ

คำ� อ่านปัจจบุ ัน

๏ ยาต้มแก้โลหิตเน่าร้าย เบญจกูล โกฐท้ัง ๕ เทียนท้ัง ๕ จันทน์ท้ัง ๒ แห้วหมู กานพลู สน สักขี
ไม้สกั ก�ำลังววั เถลิง ขมิน้ ออ้ ย พนั ธผ์ุ ักกาด สมอไทย สมอพิเภก ฝาง แกแล แก่นปรู แกน่ ประดู่ เทพทาโร คำ� ฝอย
กะทกรก แซ่ม้าทะลาย เลือดแรด คร่ังดุ้น ดอกพิกุล ดอกมะลิ ใบเงิน ใบทอง กระดาดทองน้�ำตะโก ๓ แผ่น
ใบกญั ชา ๑ บาท ต้มรับประทานเช้าเย็น

352 ชดุ ต�ำราภูมปิ ัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติท่ีเข้าตวั ยากญั ชา

กล่มุ โรคตา

ชอ่ื เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 361
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยด�ำ

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปัจจบุ ัน

๏ พระฤๅษีทา่ นกล่าวไว้ ถึงต้อกระจก แลจะใส่ยาท่านใหแ้ ต่งยาสมุ กระหม่อมเสยี ก่อน เอา รากต�ำลึง ๑
ผกั ชี ๑ รากชนั กาด ๑ ยอดเปลา้ ๑ ยอดมะแวง้ เครอื ๑ สม้ ซา่ ๑ สม้ ปอ่ ย ๑ ไพล ๑ ขมน้ิ ออ้ ย ๑ สมลุ แวง้ ๑ กญั ชา ๑
สตั ตบุษย์ ๑ กก ๑ หอม ๑ ยาทัง้ นเ้ี อาเท่ากัน ตำ� เอานำ้� กรอง แล้วจึงเอาน้ำ� ยานั้นสูจงได้ ๓ วนั แล้วทำ� ประจำ� ธาตุ
จึงใสย่ ากนั ต้อเถิด ฯ

354 ชดุ ต�ำราภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาตทิ เ่ี ข้าตัวยากญั ชา

ยากลุ่มอ่นื ๆ

ชือ่ เอกสาร คมั ภรี ์ธาตพุ ระนารายณ์ (ฉบบั ใบลาน)
เลขทเี่ อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 1143
ประเภทเอกสารโบราณ ใบลาน

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ยามหาวัฒนะ ให้เอา ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู ส่ิงละ 1 ส่วน เทียนด�ำ เทียนขาว
เทยี นแดง เทียนสัตตบุษย์ เทียนเยาวพาณี โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกักกรา โกฐพุงปลา บอระเพด็ ใบกญั ชา หัสคณุ ทั้ง ๒
ลูกพิลังกาสา รากไคร้เครือ แห้วหมูใหญ่ ขมิ้นอ้อย พริกหอม พริกหาง สิ่งละ ๒ ส่วน ดีปลีเท่ายาท้ังน้ัน จึงเอา
ใบกะเพราแห้ง ๒ เท่าดีปลี ท�ำเป็นจุณละลายน้�ำผึ้งรวงเป็นลูกกลอน กินหนักสลึง ๑ กินไปทุกวันให้ได้ 1 เดือน
จึงจะรจู้ กั คณุ ยาเหน็ ประจกั ษ์อันวเิ ศษ แกฉ้ ันวฒุ ิโรค ๙๖ ประการ กบั พยาธิทัง้ หลายทกุ ประการ ดนี กั แล ฯ

356 ชดุ ต�ำราภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตวั ยากัญชา

ชื่อเอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ ๒๔๕
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดาํ

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปัจจบุ ัน

๏ ยามหาวัฒนะ ให้เอา ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู สิ่งละ 1 ส่วน เทียนด�ำ เทียนขาว
เทียนแดง เทยี นสตั ตบษุ ย์ เทียนเยาวพาณี โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกกั กรา โกฐพงุ ปลา บอระเพด็ ใบกญั ชา หัสคณุ ทัง้ ๒
ลูกพิลังกาสา รากไคร้เครือ แห้วหมูใหญ่ ขม้ินอ้อย พริกหอม พริกหาง ส่ิงละ ๒ ส่วน ดีปลีเท่ายาท้ังน้ัน จึงเอา
ใบกะเพราแห้ง ๒ เท่าดีปลี ท�ำเป็นจุณละลายน้�ำผึ้งรวงเป็นลูกกลอน กินหนักสลึง ๑ กินไปทุกวันให้ได้ 1 เดือน
จึงจะร้จู ักคุณยาเห็นประจกั ษ์อนั วเิ ศษ แกฉ้ นั วุฒโิ รค ๙๖ ประการ กบั พยาธทิ งั้ หลายทุกประการ ดนี กั แล ฯ
ชื่อเอกสาร ตำ� ราอายุรเวทศกึ ษา ขุนนิทเทสสุขกิจ
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพมิ พ์เผยแพร่
ยามหาวัฒนะ เอา ลกู จันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู ส่ิงละ ๑ สว่ น เทยี นด�ำ เทียนขาว เทียนแดง
เทียนสัตตบุษย์ เทียนเยาวพาณี โกฐสอ โกฐเขมา โกฐกักกรา โกฐพุงปลา บอระเพ็ด ใบกัญชา หัสคุณทั้ง 2
ลูกพิลังกาสา รากไคร้เครือ ขม้ินอ้อย พริกหอม ส่ิงละ 2 ส่วน ดีปลีเท่ายาท้ังน้ัน เอาใบกะเพราแห้ง 2 เท่าดีปลี
ท�ำเป็นจุณ ละลายน้�ำผ้ึงรวง เป็นลูกกลอนกินหนัก 1 สลึง กินทุกวัน ให้ได้ 1 เดือน จึงจะรู้คุณยาเห็นประจักษ์
แก้พยาธิทัง้ หลาย

กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พ้ืนบา้ นไทย 357

ชอื่ เอกสาร ศลิ าจารึกวดั พระเชตุพนวมิ ลมงั คลาราม (วดั โพธ)ิ์
ประเภทเอกสารโบราณ ศิลาจารกึ

ภาพตน้ ฉบับ
สนั นิบาตทุวัณโทษ (ระเบยี งรอบพระมหาเจดีย์)

358 ชุดตำ� ราภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ:์ ตำ� รับยาแผนไทยของชาติที่เข้าตวั ยากญั ชา

ภาพตน้ ฉบับ
คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ปุนะจะปะรัง ล�ำดับน้ีจะกล่าวด้วยนัยอันหนึ่งใหม่ ว่าด้วยลักษณะมหาสันนิบาต อันบังเกิดในที่สุด
แห่งโบราณชวร กล่าวคือสันนิบาตทุวันโทษน้ันเป็นค�ำรบ ๒ สืบต่อไป แล้เมื่อจะบังเกิดนั้นเกิดแต่กองสมุฏฐาน
๖ ประการ ประชุมพร้อมกันเข้าแล้วเมื่อใด มีอาการกระท�ำให้หาวเป็นต้น แลให้บิดคร้านมักท�ำให้ร้อนเป็นก�ำลัง
แล้วให้สะทา้ นหนาว ให้บรโิ ภคอาหารมไิ ด้ ให้เสโทตก ให้สยบมัวเมา ให้ปากขม ใหว้ งิ เวียน ให้หนา้ แตกระแหงระหวย
มักพึงใจอันเย็น ให้ปัสสาวะเหลือง ให้จักษุแดง ให้เล็บแลผิวตัวน้ันเหลือง มีกลิ่นดังสาบม้า ลักษณะท่ีกล่าวมาน้ี
จดั เป็นทวุ นั โทษในมหาสนั นบิ าตเปน็ อสาทยะโรคหายในตรโี ทษน้ัน ตามอาจารยก์ ล่าวไวด้ ังน้ี ฯ
ขนานหน่ึงเอาสมอท้ัง 3 มะขามป้อม รากกัญชา สิ่งละ 1 ส่วน เบญจกูล ส่ิงละ ๒ ส่วน ต้มตามวิธี
ให้กนิ แกม้ หาสันนบิ าตทุวันโทษ ซ่งึ กระท�ำให้เสโทตก ให้น้�ำปสั สาวะเหลืองนั้นหายดนี ัก ฯ

กองคุ้มครองและส่งเสรมิ ภูมปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ื้นบ้านไทย 359

ชอ่ื เอกสาร ตํารายาเกร็ด
เลขทเี่ อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๒๓๖
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยดาํ

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อ่านปัจจบุ นั

๏ ยาชือ่ มหาไวยะราบ ทา่ นใหเ้ อา ฝิน่ ๑ สลงึ ๑ เฟ้อื ง เห็ดระยา้ ๑ สลงึ ๑ เฟือ้ ง รากชา้ พลู 2 สลึง
๒ เฟอ้ื ง ใบชุมเห็ดไทยเอาเม่อื มันนอนพลเี อา ๑ บาท กัญชา ๑ บาท ๒ สลึง สมอทั้ง 3 ส่งิ ละ ๑ สลงึ โหราเท้าสุนขั
๓ สลึง ๑ เฟอ้ื ง ทำ� แทง่ ละลายนา้ํ อ้อย นํา้ ตาลทราย น้ําตาลกรวด ๚

360 ชุดต�ำราภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาติทเ่ี ข้าตัวยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ตาํ รายาเกรด็
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๓๙
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดาํ

ภาพตน้ ฉบบั

กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย 361

ค�ำอา่ นปจั จบุ นั

๏ ยาช่ือ แก้วควรคา่ แกล้ ม 38 จ�ำพวก ใหต้ ามืด หูหนัก ใหเ้ หนบ็ ใหช้ า แขนขาตายไปจ�ำหระ หนง่ึ
ให้ปากเบ้ียว ตาแหก สติเคลิ้มคลุ้มเป็นใบ้บ้าเสียกริยาไป (ต่าง) ๆ แก้ลง แก้ราก แก้บิดปวดมวน ท่านให้เอา
ไฟเดอื นหา้ ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้อื ง เอื้องเพด็ มา้ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้อื ง หัวดองดึง ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟื้อง
บอระเพ็ด ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง รากเจตมลู เพลงิ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง ขมิ้นอ้อย ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้อื ง ข่า ๑
บาท ๓ สลงึ ๑ เฟื้อง กระชาย ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟื้อง กระทอื ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง ไพล ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้อื ง
ขงิ แห้ง ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟอ้ื ง รากช้าพลู ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟือ้ ง ผวิ มะกรดู ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง ผวิ มะนาว
๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง ผิวส้มซา่ ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้ือง ผิวมะงวั่ ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้อื ง ลูกชา้ พลู ๑ บาท ๓ สลึง
๑ เฟื้อง หัวแหว้ หมู ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้อื ง ใบหนาด ๒ ตำ� ลึง ๓ บาท ใบเสนยี ด ๒ ตำ� ลงึ ๓ บาท ใบคนทีสอ ๒ ตำ� ลงึ
๓ บาท ใบมะตมู ๒ ตำ� ลงึ ๓ บาท ใบปะค�ำไก่ ๒ ตำ� ลึง ๓ บาท ใบเล่ียน ๒ ตำ� ลงึ ๓ บาท ผกั เสยี้ นผี ๒ ตำ� ลงึ ๓ บาท
กมุ่ นาํ้ ๓ บาท ๑ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง กมุ่ บก ๓ บาท ๑ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง มะรมุ ๓ บาท ๑ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง ทองหลาง ๓ บาท
๑ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง บกุ รอ ๑ บาท ๒ สลงึ ดีปลี ๑ ต�ำลงึ ๑ บาท ๓ สลงึ กัญชา ๓ บาท ๒ สลึง ว่านนาํ้ ๓ บาท ๒ สลงึ
๑ เฟือ้ ง ผลกระวาน ๓ บาท ๒ สลงึ ๑ เฟอื้ ง ผลพลิ ังกาสา ๑ บาท ๒ สลึง ๑ เฟ้อื ง กานพลู ๓ บาท ๑ เฟ้ือง
มหาหิงค์ุ ๑ บาท ๒ สลึง เกลือสนิ เธาว์ ๑ บาท ๑ สลึง สะคา้ น ๑ บาท เทียนแดง ๑ บาท ๑ สลงึ เทียนขาว ๑ บาท
เทียนดำ� ๓ สลึง เทียนตาต๊กั แตน ๑ บาท เทยี นแกลบ ๓ สลงึ ๒ ไพ เทยี นเยาวพาณี ๑ สลงึ โกฐหวั บัว ๑ สลึง
โกฐพุงปลา ๑ ตำ� ลึง ๑ สลึง โกฐเขมา ๑ ตำ� ลงึ ๑ สลงึ โกฐเชยี ง ๑ บาท ๒ สลงึ หัสคณุ ๑ บาท๒ สลึง หวั เตา่ เกียด
๑ บาท ๒ สลึง คคุ ะ ๑ บาท ๒ สลึง การบรู ๑ ต�ำลงึ ๑ บาท มหาสะดำ� ๑ บาท ๒ สลงึ พญามือเหลก็ ๑ บาท ๒ สลงึ
ลกู จนั ทน์ ๑ ต�ำลงึ ๑ บาท ดอกจนั ทน์ ๑ ต�ำลึง ๑ บาท พรกิ ไทย ๑ ต�ำลึง ๑ บาท ต�ำเป็นจุณ เพลาเชา้ นํ้าผึง้ เพลา
กลางวนั เพลาเย็นละลายน้าํ เบญจกลู ศิริเปน็ สรรพยา ๕๗ สิง่ ๚

362 ชุดต�ำราภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนุรักษ์: ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ ีเ่ ข้าตัวยากัญชา

ชื่อเอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขท่เี อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๔๒
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั
คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ ยาเสน่ห์ข้าวสุก เอา ลูกจันทน์ 1 ส่วน ดอกจันทน์ 1 ส่วน กัญชา ๒ ส่วน ส้มมะขาม 1 ส่วน
บดเป็นแท่งกนิ เท่าลูกพุทราแล ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสริมภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ นื้ บ้านไทย 363

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 302
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยด�ำ

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจบุ ัน

๏ ยาหงษท์ องของคุณตาน ท่านใหเ้ อา มหาหิงคุ์ 1 การบูร 1 ดีปลี 1 กระวาน 1 กานพลู 1 กัญชา 1
กฤษณา 1 กระล�ำพกั 1 จันทนท์ ้ัง 2 สมอทง้ั 3 1 ลูกจนั ทน์ 1 ดอกจันทน์ 1 ขงิ แห้ง 1 โกฐหวั บวั 1 โกฐสอ 1
โกฐเขมา 1 ว่านน�้ำ 1 ลูกพิลังกาสา 1 พริกหอม 1 ยาทั้งนี้เอาสิ่งละ 1 บาท พิมเสน 2 บาท พริกไทยกึ่งยา
ตำ� ผงละลายน�้ำผ้งึ นำ้� รอ้ นกไ็ ด้ กินแก้ไขเ้ พ่ือลมทง้ั ปวง แลเลอื ดพิการ แกส้ ารพดั โรคทง้ั ปวง แกร้ ิดสดี วงผอมเหลอื ง
แก้หืดไอ แก้กล่อน แลเสมหะพิการ แก้ตกเลือด มุตกิด มุตฆาต สัณฑฆาต แก้ลง ตกโลหิตทวารท้ัง 9 เป็นช�้ำร่ัว
กินยาน้หี ายสน้ิ ยานว้ี ิเศษนกั แล ๚

364 ชดุ ต�ำราภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนุรักษ์: ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ เี่ ข้าตวั ยากัญชา

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขทเี่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 363
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ถ้าองคชาตติ ายไป เอา ดปี ลี ๑ ลกู ชา้ พลู ๑ พริก ๑ ขิง ๑ ลูกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ รากสะแก ๑
กญั ชาเท่ายาทง้ั หลาย ต�ำเปน็ ผงละลายนำ้� ผึ้งกนิ จำ� เพาะองคชาตติ ายแล ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสรมิ ภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ื้นบา้ นไทย 365

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 511
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

366 ชดุ ตำ� ราภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตัวยากัญชา

คำ� อา่ นปจั จบุ นั

๏ ยามหาจักรวาฬน้อย ส�ำหรับโรคสันดาน 96 ประการ แก้โลหิต 75 ประการ เลือด 92 ประการ
แก้ลม 138 จ�ำพวก แก้ริดสีดวงลม 36 จ�ำพวก แก้ริดสีดวงเลือด 29 จ�ำพวก แก้พิษฝีภายใน 108 จ�ำพวก
แกฝ้ ภี ายนอก 172 จ�ำพวก ยาขนานนีท้ ่านตีค่าไว้ 1 ชง่ั ทองหนึ่ง อยา่ ได้ประมาทจงเคารพครใู หจ้ งดี ถ้า (ตัวอักษร
เลอื น) ครถู งึ ทจี่ งวางยาตำ� รบั นแี้ ล ยาอนั นจ้ี ดั วางกไ็ ด้ นำ้� ขงิ เปน็ กระสาย ทำ� เปน็ ผงกไ็ ด้ นำ�้ ผงึ้ เปน็ กระสาย เปน็ ลกู กลอน
กินแกล้ ม แกเ้ ลือด แก้รดิ สดี วง แลแก้ฝี ละลายสุราเป็นกระสาย ยกั เอาเถดิ ตม้ กินบ้าง
ท่านให้เอา เปลือกมะม่วงกะล่อน 1 บาท มะม่วงคัน 1 บาท เปลือกหว้าท้ัง 2 เอาส่ิงละ 1 บาท
เปลอื กสารภี 1 บาท เปลือกพิกลุ 1 บาท เถาคันแดง 1 บาท เปลอื กกุม่ ท้งั 2 เอาสงิ่ ละ 1 บาท ลกู มะคำ� ดคี วาย
1 บาท เปลอื กหมีเหมน็ 1 บาท เปลอื กมะเขือขน่ื 1 บาท เจตมูล 1 บาท ดีปลี 1 บาท สะคา้ น 1 บาท รากชา้ พลู
1 บาท แหว้ หมู 1 บาท ขิง 1 บาท ขา่ 1 บาท ผักแพวแดง 1 บาท มวกท้ัง 2 สง่ิ ละ 1 บาท สารสม้ 3 สลงึ
ดินประสิว 3 สลงึ เกลือสินเธาว์ 1 บาท ยาดำ� 3 สลึง เทยี นทัง้ 5 สิง่ ละ 2 สลงึ โกฐท้ัง 5 สงิ่ ละ 2 สลงึ หัสคุณไทย
2 บาท หัสคณุ เทศ 1 บาท ลูกจันทน์ 2 สลึง ดอกจนั ทน์ 2 สลงึ กระวาน 2 สลงึ กานพลู 2 สลงึ แกน่ สน 1 บาท
แก่นแสมทงั้ 2 ส่ิงละ 1 บาท พริกไทย 2 บาท กัญชา 1 ตำ� ลึง มหากาฬทงั้ 5 สง่ิ ละ 1 บาท ขมิ้นออ้ ย 1 บาท
ไพล 1 บาท วา่ นกบี แรด 1 บาท รากส้มกงุ้ ใหญ่ 1 บาท ว่านรอ่ นทอง 1 บาท ว่านนางคำ� 1 บาท ฝักสม้ ปอ่ ย 1 บาท
หัวดองดงึ 3 สลงึ รากไครเ้ ครือ 1 บาท รากหนาดด�ำ 1 บาท กระเทียม 1 บาท การบรู 1 บาท บดปัน้ แท่งไว้
สุราเปน็ กระสาย กนิ แกฝ้ ีในทอ้ ง ฝนี อกท้อง 3,000 จำ� พวก แลยา 65 ส่ิงวเิ ศษนกั แล ๚

กองคุม้ ครองและส่งเสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พ้ืนบ้านไทย 367

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทเี่ อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 609
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยขาว

ภาพต้นฉบบั
ค�ำอา่ นปจั จุบนั

๏ ยาอปุ ทมเลอื ด เอา น�้ำขา่ 1 น้�ำขิง 1 ผกั แพวแดง 5 ตำ� ลึง กัญชา 1 ตำ� ลงึ ฝิ่น 1 บาท คคุ ะ 1 ตำ� ลงึ
นำ�้ มนั งา 1 ทะนาน พริก 1 ทะนาน หุงใหค้ งแตน่ ้�ำมันหายแล ๚

368 ชุดตำ� ราภมู ิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนุรักษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ เี่ ข้าตวั ยากญั ชา

ช่อื เอกสาร เวชสาตร์วัณณ์ นา
เอกสารฉบบั คัดลอกและพมิ พ์เผยแพร่
ขนานหน่ึง เอา พญามือเหล็ก 1 ฝาง เถาวัลย์เปรียง 1 แก่นขนุน 1 รากกัญชา 1 เสมอภาคต้มกิน
แก้ปวดมตุ คาดหายดีนกั
ช่อื เอกสาร ตำ� ราอายุรเวทศกึ ษา ขุนนิทเทสสุขกิจ
เอกสารฉบับคดั ลอกและพมิ พ์เผยแพร่
ยาตดั กาฬ มิให้เกดิ เอาเหล็กดีกราง หนกั 5 สลึง ประสะดว้ ยนำ้� มะนาวลูกละครง้ั 7 ลกู 7 หญา้ แพรก
เผอื ก ๒ สลงึ หญา้ ปากควาย ข่า สิง่ ละ 2 สลงึ เปลือกอ้อยชา้ ง กญั ชา สิ่งละ ๒ ตําลงึ บดปนั้ แท่ง ไว้กนิ กบั มูตร
แก้ร้อนภายใน ถ้ากินแก้ของผิดสําแดง แปรไปต่าง ๆ น�้ำซาวข้าว ถ้าจะแก้รากเลือดน้�ำมะนาว แก้ตกเลือด ถ้าตก
และหยดุ แล้ว อย่าใหค้ ้างคืน เรง่ รุเสีย ถา้ จะรุเลือด ละลายน�ำ้ ผึ้งกนิ
ช่ือเอกสาร เวชศึกษา แพทย์ศาสตรส์ งั เขป เล่ม ๑, ๒, ๓ พระยาพิศณปุ ระสาทเวช
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
ยาบาททะกฤษและบาดทะยัก ราคาหนักช่ังทองอย่าปองขาย แต่แก้ไขไข้คนให้พ้นตาย จะนับหลายสิบ
แล้วโดยประมาณ อาจารย์จึงช้ีแจงแจ้งเจตนา ให้เห็นเหตุแพทย์พันธุ์ในสัณฐาณแรก เกิดบาดทะกฤษท�ำผิดการ
อยู่ส�ำราญสีเส้นดังสีคราม ถ้าเป็นบาดทะยักหนักอย่างอื่น เม่ือเดินยืนย�่ำเหยียบในป่าหนามถูกเสี้ยนยอกหอกดาบ
ก็ตาม ถ้าน่ิงความเอาไว้หลายราตรีเป็นเกาะเหมือนหน่ึงบาททะกฤษ ถ้าแพทย์พิจารณาเป็นทางอย่าห่างหนี
อย่าสงสยั นบิ าตปิศาจนี้ ครั้นถึงที 3 วนั จะบรรลยั ตำ� รับทา่ นให้หงุ ข้ีผ้ึงปิด จงึ ขับพษิ สารพดั ไม่ตัดษัย กะบากะเบียน
การบูร จ�ำรูญใจผิวไม้ไผ่เทียนแดงและเทียนด�ำ โกฐกระดูก พุงปลากาสลัก ลิ้นทะเลจงประจักษ์หัวขิงข่า พันธุ์ผัก
ชี้ขี้แมลงสาบ สมุดด�ำอีกทั้งน้�ำประสานทองนิเทศดี ลูกผักกาด กัญชา ฝาหอยขม เบี้ยอีแก้น้�ำนมนางเสือสีห์
เม็ดมะขาม ใบราชพฤกษ์เป็นยา 47 ส�ำเร็จการค่ัวหมดบดไว้อย่าให้เหลือ แต่นมเสือนี้ใส่ประสมประสานใส่น�้ำมัน
งาด�ำ เม่ือทำ� การเอาฝ่นิ พานพาดกระดาดไทย จึงเอายาทาทบั ลงทหี ลัง แทงหนงั ด้วยเข็มใหเ้ ลือดไหล เปลอื กมะกอก
ตม้ ชะประสระไปใบกลอยใสก่ ระบอกไฟใส่แผลคน ถึงเภทหมาบา้ อันสาหัส ถ้ามนั กดั แก้หายมาหลายหน ใหท้ �ำเหมือน
ต�ำรับไม่อับจน จงปิด ต้นยาคั่วทีต่ วั ดี จึงแล่นสร้านไปประทานให้พษิ หาย กก็ ลบั กลายเชอ่ื มมนื มาคืนท่ี ครั้นชักหยุด
สุดสมประฤดี คร้ันถึงท่ีแล้วจึงถ่ายให้กายเบาขี้เหล็กทั้ง 5 ใบมะกากับตองแตก กระสายแทรกยาด�ำเหมือนค�ำเขา
อยา่ ประมาทลบหลดู่ เู บา พระครูเฒ่าแก้หายมาหลายคนเอย ฯ

กองคุม้ ครองและส่งเสริมภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พื้นบา้ นไทย 369

ช่อื เอกสาร ยาชอ่ื อาโป
เลขท่ีเอกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๔๔๐
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดํา

ภาพต้นฉบบั

370 ชุดตำ� ราภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาติทเ่ี ข้าตัวยากัญชา

คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ แก้อาโปภาคหนง่ึ ใหเ้ อารากชา้ พลู ๑ ต�ำลงึ สะคา้ น ๑ ตำ� ลงึ เจตมูล ๑ ต�ำลึง ขงิ ๑ ตำ� ลึง ดีปลี ๑ ต�ำลงึ
๒ บาท แกน่ ขเี้ หลก็ ๒ ตำ� ลงึ แก่นแสม ๒ บาท ดองดึง ๑ บาท ๒ สลึง ลกู คนทีสอ ๑ ตำ� ลงึ วา่ นนำ้� ๑ ตำ� ลงึ ๒ สลึง
กะทือ ๑ ตำ� ลึง ไพล ๓ บาท กระชาย ๒ บาท ขมิ้นอ้อย ๑ ต�ำลึง ข่า ๒ บาท หัวอตุ พิด ๑ ตำ� ลึง กระดาดแดง ๒ บาท
กลอย ๒ บาท กุม่ ทั้ง ๒ ส่ิงละ ๒ บาท กระเทยี ม ๑ ต�ำลึง ลกู กระดอม ๒ บาท ลูกมะแว้งท้งั ๒ สงิ่ ละ ๒ บาท
บอระเพ็ด ๒ บาท ลูกสมอไทย ๓ ต�ำลึง มะตูมออ่ น ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท เปลือกมะรมุ ๓ บาท เปลือกทองหลาง ๓ บาท
รากจงิ จ้อ ๑ ต�ำลึง แห้วหมู ๑ ต�ำลึง กัญชา ๒ บาท ผกั แพวแดง ๒ บาท พริกไทย ๔ ตำ� ลงึ มหาหงิ ค์ุ ๒ บาท
ยาดำ� ๒ บาท การบรู ๒ บาท ลกู จนั ทน์ ๑ บาท เปลือกกันเกราแดง ๑ ต�ำลึง ใบมะตมู ๒ ต�ำลึง ใบหนาด ๒ ตำ� ลึง
โกฐท้ัง ๕ เทียนท้ัง ๕ ส่ิงละ ๒ สลึง ต�ำผงละลายน�้ำผ้ึงกิน ๑ สลึง แก้กล่อนให้ท้องข้ึนเพลาเย็นกลางคืนหาย
ถ้าจะแก้ลมอัมพาตให้มือตายตีนตายไปปากเบี้ยว ตาแหก ละลายน้�ำส้มสายชูกิน ถ้าลมราทยักษ์ น�้ำกระเทียมต้ม
ถ้าแลมหาสดมภ์ละลายน้�ำมะนาวกิน ถ้าลมปัตคาดให้เหน็บชา น�้ำสมอไทยต้มกิน ถ้าลมอัมพฤกษ์ให้นอนไม่หลับ
ละลายนำ้� สะคา้ นต้มกนิ ถ้าหืดไอ แก้มองครอ่ นำ้� ไพลกนิ ถ้าแกเ้ ลอื ดตีข้ึนละลายนำ้� ใบผกั เปด็ กิน ถ้าแกล้ มรดิ สีดวง
ให้ผอมเหลือง ละลายน้�ำเบญจกูลกิน ถ้าท้องมานละลายน้�ำเกลือต้มกิน ยาขนานน้ีแก้วหาค่ามิได้ ตามแต่จะใช้เถิด
แก้สารพัดโรคทัง้ ปวง ๚

กองคุ้มครองและสง่ เสริมภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พื้นบ้านไทย 371