ชุดตำราภูมิปัญญาแพทย์แผนไทย ฉบับ อนุรักษ์ ตำรับยาแผนไทยของชาติ ที่เข้าตัวยา "กัญชา"

ชอื่ เอกสาร ต�ำราอายุรเวทศึกษา ขุนนทิ เทสสขุ กิจ
เอกสารฉบบั คัดลอกและพมิ พเ์ ผยแพร่
ยาปัตคาดใหญ่ เอา ชะเอมเทศ โกฐสอ โกฐหัวบัว โกฐกระดูก สะค้าน สมุลแว้ง สิ่งละ ๒ บาท
ขิง เจตมูลเพลิง เทียนด�ำ เทียนขาว กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ หัวดองดึง ส่ิงละ ๑ บาท หัวกระดาดแดง
หัวกระดาดขาว หัวอตุ พิด หวั บุก หัวกลอย ส่ิงละ ๓ บาท โหราเท้าสนุ ขั ๒ บาท ลูกสมอไทยเอาแต่เนอื้ ๑๐ บาท
กัญชา ๑ บาท ๒ สลึง ดีปลีหนัก ๑ บาท โกฐน้�ำเต้า ๖ บาท โกฐจุฬาลัมพา ๒ บาท รงทอง ๓ ต�ำลึง ยาด�ำ
๓ ต�ำลึง มหาหิงคุ์ ๕ บาท การบูร ๑ ต�ำลึง พริกไทยล่อนเท่ายาทั้งหลาย ท�ำผงกระสาย น�้ำมะกรูด น�้ำมะนาว
น้�ำส้มมะขามเปียกก็ได้ แก้ลมปัตคาด สัณฑะฆาต จุกเสียดแน่น ท้องผูกเป็นพรรดึก แก้ลมซ่ึงกระท�ำให้ชัก
ปากเบ้ียว ตาแหก
ชอ่ื เอกสาร เวชศึกษา แพทยศ์ าสตร์สงั เขป ของพระยาพิศณุประสาทเวช
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
ยาปัตคาดใหญ่ เอา ชะเอมเทศ ๒ บาท โกฐสอ ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐกระดูก ๑ สะคา้ น ๑ สมลุ แวง้ ๑
ยาท้งั น้ี เอาหนกั ส่ิงละ ๒ บาท ขิง ๑ เจตมูลเพลงิ ๑ เทยี นดำ� ๑ เทยี นขาว ๑ กานพลู ๑ ลกู จันทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑
หวั ดองดงึ ๑ ยาท้ังนี้เอาหนกั สง่ิ ละ ๑ บาท หัวกระดาดแดง หัวกระดาดขาว ๑ หวั อตุ พดิ ๑ หัวบกุ ๑ หัวกลอย ๑
ยาท้ังนี้เอาหนัก สง่ิ ละ ๓ บาท โหราเทา้ สนุ ัข ๒ บาท ลูกสมอไทยเอาแตเ่ นอ้ื หนกั ๑๐ บาท กญั ชา ๑ บาท ๒ สลึง
ดปี ลีหนัก ๑ บาท โกฐน�้ำเต้า ๖ บาท โกฐจฬุ าลัมพา ๒ บาท รงทองหนกั ๓ ตำ� ลงึ ยาดำ� ๓ ต�ำลึง มหาหงิ ค์ุ ๕ บาท
การบรู ๑ ต�ำลงึ พริกไทยลอ่ นเท่ายาทงั้ หลายท�ำผง กระสาย น้ำ� มะกรดู มะนาว ส้มมะขามเปยี กก็ได้ แกล้ มปัตคาด
สณั ฑะฆาต ลมสัตฆาต กุมภัณฑย์ ักษ์ ราทยักษ์ จกุ แดก เสียดแน่น ผกู เปน็ พรรดกึ แกล้ มบาดทะยักซึ่งกระทำ� ใหช้ ัก
ปากเบยี้ ว ตาแหกหาย ฯ

122 ชดุ ตำ� ราภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ตำ� รับยาแผนไทยของชาติท่ีเข้าตัวยากญั ชา

ยาวสิ มั พยาใหญ่

ยาวิสัมพยาใหญ่ เป็นต�ำรับยาท่ีพระวรวงศ์เธอพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์ ได้เขียนไว้ เรียกว่า “ต�ำรายา
พระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์” เม่ือ พ.ศ. ๒๔๒๔ ได้คัดเลือกมาเขียนลงสมุดไว้เป็นตัวรงมีต�ำรับยาแผนไทย 24 ต�ำรับ
มียาฝรั่ง และตัวยาสมุนไพรท่ีปรากฏในต�ำราเล่มนี้มีจ�ำนวนท้ังสิ้น 249 ชนิด รวมท้ังพระองค์ยังทรงคิดวิธีการ
แช่ยาด้วยแอลกอฮอล์ด้วย ปัจจุบันมีต�ำรับยาแผนไทยคงเหลือ 20 ต�ำรับ เช่น ยาวาตาประสิทธิ ยาจัตุรงค์
ยาวิสมั พยานอ้ ย ยาวิสมั พยากลาง ยาวสิ มั พยาใหญ่ ยาเทพจิตรารมณ์ ยาพรหมภักตร์ เป็นตน้ พระกรณยี กจิ สำ� คญั
อีกประการหน่ึงทางด้านการแพทย์คือ ทรงเป็นหมอไทยเพียงคนเดียวท่ีร่วมในการถวายการรักษาพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ขณะทรงพระประชวรก่อนท่ีจะเสด็จสวรรคต โดยต�ำรายาพระองค์เจ้าสายสนิทวงศ์
มีจำ� นวนท้งั ส้นิ 1 ตำ� รา 20 ต�ำรบั ได้ประกาศกำ� หนดใหเ้ ป็นตำ� รับยาแผนไทยของชาติหรอื ต�ำราการแพทยแ์ ผนไทย
ของชาติ ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข เร่ือง การประกาศกําหนดตําราการแพทย์แผนไทยของชาติและ
ตํารับยาแผนไทยของชาติ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๕๘ ลงประกาศราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๑๓๓ ตอนพิเศษ ๗ ง
วันท่ี ๑๒ มกราคม ๒๕๕๙ ยาวิสัมพยาใหญ่ ประกอบด้วย ขิงแห้ง ๑ สมอเทศ ๑ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑
กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลูกเอน็ ๑ ใบพมิ เสน ๑ ลกู ผักชี ๑ นำ้� ประสานทอง ๑ โกฐทง้ั ๕ เทยี นท้งั ๕ การบรู ๑
เปลือกสมุลแว้ง ๑ รากไคร้เครือ ๑ อบเชย ๑ จันทน์ขาว ๑ ดีปลีหนักเท่ายา แก้ลงท้อง แน่น จุก เสียด ก็ได้
ใหเ้ อา นำ้� ส้มซา่ น�ำ้ ขิงสด นำ้� ดอกไม้ เป็นกระสายก็ได้ แก้พยาธิ แก้ริดสดี วง แกไ้ อ แก้สะอึก น้ำ� ขงิ ต้มเปน็ กระสาย
แก้นอนไมห่ ลบั น้�ำกัญชา ตม้ เปน็ กระสาย แกห้ าว แกเ้ รอ แก้สนั นิบาต 10 จ�ำพวก น้�ำรอ้ นเป็นกระสายแทรกพิมเสน
นอกจากนยี้ งั พบตำ� รบั ยา วิสมั พยาใหญ่ ที่มีการคัดลอกในเอกสารโบราณเล่มอืน่ ๆ เชน่
❀ เอกสารฉบับคดั ลอกและพมิ พ์เผยแพร่ ชื่อ ต�ำรายาสภาอุณาโลมแดง ร.ศ. ๑๑๒
❀ เอกสารโบราณประเภทหนังสือสมุดไทยด�ำ เลขท่ี 104 ชื่อ คัมภีร์ธาตุท้ัง ๕ ประวัติ นางอ่ึง
ให้หอสมุดแหง่ ชาติ วันท่ี 24 ตุลาคม พ.ศ. 2459
❀ เอกสารโบราณประเภทหนังสือสมุดไทยด�ำ เลขท่ี 240 ช่ือ ตํารายาเกร็ด ประวัติ สมบัติเดิม
ของหอสมดุ แห่งชาติ
❀ เอกสารโบราณประเภทหนังสอื สมดุ ไทยดำ� เลขที่ 534 ชอื่ ตํารายาเกรด็
❀ เอกสารฉบบั คดั ลอกและพมิ พเ์ ผยแพร่ ชอื่ ตำ� ราอายรุ เวทศกึ ษา ขนุ นทิ เทสสุขกิจ
ยาวิสัมพยาใหญ่ มีชื่อเรยี กแตกต่างกันไป เชน่ ยาวิสมั พยากลาง ยาวสิ ัมพยา เป็นตน้

กองค้มุ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พื้นบา้ นไทย 123

ชอ่ื เอกสาร ตำ� รายาพระองค์เจ้าสายสนทิ วงศ์
เอกสารฉบบั คัดลอกและพิมพเ์ ผยแพร่

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจุบัน

๏ ยาที่ ๑๒ ชอื่ วิสัมพยาใหญ่
ให้เอา ขงิ แห้ง ๑ สมอเทศ ๑ ลกู จนั ทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลกู เอ็น ๑ ใบพิมเสน ๑
ลูกผักชี ๑ น้�ำประสานทอง ๑ โกฐท้ัง ๕ เทียนทั้ง ๕ การบูร ๑ เปลือกสมุลแว้ง ๑ รากไคร้เครือ ๑ อบเชย ๑
จันทน์ขาว ๑ ดีปลหี นกั เท่ายา ๒๕ สิ่งนี้
ยาท่ี ๑๒ ชื่อวสิ ัมพยาใหญ่
แก้ลงท้อง แน่น จุก เสียด ก็ได้ ให้เอา น�้ำส้มซ่า น้�ำขิงสด น้�ำดอกไม้ เป็นกระสายก็ได้ แก้พยาธิ
แก้ริดสีดวง แก้ไอ แก้สะอึก น�้ำขิงต้มเป็นกระสาย แก้นอนไม่หลับ น้�ำกัญชา ต้มเป็นกระสาย แก้หาว แก้เรอ
แก้สันนิบาต 10 จำ� พวก น้ำ� ร้อนเปน็ กระสาย แทรกพมิ เสน ๚
124 ชดุ ต�ำราภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติที่เข้าตัวยากญั ชา

ช่อื เอกสาร ต�ำรายาสภาอณุ าโลมแดง ร.ศ. ๑๑๒
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ยาชอ่ื วสิ ัมพยาใหญ่ ไวว้ างในทางไขท้ ้งั สามฤดบู รรดามี ในกลกองเลอื ดลมวิกาลกอ่ เหตเุ พศพานต่าง ๆ
กระท�ำโทษกลอนจ�ำก�ำหนดเอาสรรพยาเข้า ตรีผลา สมุลแว้ง ล�ำพัน กานพลู ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ ลูกกระวาน
กัญชา อบเชยเทศประชุม แก่นจันทน์ทั้ง 2 ม่ัวสุม เข้าขิงแห้งคุม การบูรก�ำหนดจดจ�ำ ลูกเอ็น ชะเอมเทศท�ำ
ใบกระวาน ว่านน้�ำ โกฐเทียนท้ัง 5 เข้ากัน เปราะหอม น้�ำประสารสัน รากไคร้เครือนั้น แลลูกผักชีนี้นา สมอเทศ
เสมอภาคตำ� รา ดปี ลเี ทา่ ยา สมทบกนั ตำ� ผงละลายกระสายนำ้� ผงึ้ กนิ หนกั สลงึ ทำ� ลายพยาธิ 8 ประการ แกโ้ รครดิ สดี วง
บันดาล บังเกิดวิกาล ในกลกองธาตุ แก้สะอึก แก้ไอ ละลายน้�ำผึ้ง น�้ำขิง ส�ำแทรกเกลือร�ำหัดกินหาย แก้จุกเสียด
ละลายนำ้� ก่มุ บกเป็นกระสาย

กองคุ้มครองและสง่ เสรมิ ภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ้นื บ้านไทย 125

ชือ่ เอกสาร คมั ภีรธ์ าตุทั้ง ๕
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๑๐๔
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดํา

ภาพต้นฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจบุ นั

๏ วสิ ัมพยากลาง แลยาน้ีอาจสามารถจะแกโ้ รคต่าง ๆ มอี ปุ เทห่ ์นน้ั ตา่ ง ๆ กันในสรรพยานนั้
ท่านใหเ้ อาสมอไทย ๑ ขงิ แห้ง ๑ สมุลแวง้ ๑ ว่านน�้ำ ๑ น้�ำประสานทอง ๑ ลกู จันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑
กระวาน ๑ กานพลู ๑ ชะเอมเทศ ๑ การบรู ๑ เทียนท้งั ๕ โกฐทงั้ ๕ ลูกเอน็ เทศ ๑ รากไครเ้ ครือ ๑ เกลือสินเธาว์ ๑
เอาสงิ่ ละ ๑ บาท ดปี ลีเสมอภาค ถ้าจะทำ� วิสัมพยากลาง ดปี ลีเอา ๓ ตำ� ลึง ถา้ จะท�ำวสิ มั พยาใหญน่ ัน้ ดปี ลี เอา ๖ ตำ� ลงึ
ท�ำผงแก้ลมทางสันนิบาต ให้ปวดมวนบิดลงท้องหาย ถ้านอนมิหลับละลายน�้ำกัญชาต้ม ถ้าจะแก้ทางสันนิบาต
ละลายน�้ำส้มซ่ากิน ถ้าหิวโหยละลายน้�ำขิง น้�ำกระเทียมกิน ถ้าเป็นลมจับอยู่เนือง ๆ เอาดีปลีทวีข้ึนเท่ายา
น้�ำกระเทียมกิน ถา้ ไข้นอนไม่หลับ หิวโหย หาแรงไม่ได้ ละลายน้�ำดอกไม้เทศ น้�ำมะลิสด แก้ไข้เพ่ือลม น้�ำดีปลีต้ม
ถา้ กนิ ขา้ วไม่ได้ ละลายน้�ำขิงต้มกนิ ดีนักแล ๚
126 ชุดตำ� ราภูมปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตวั ยากัญชา

ชื่อเอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขทเี่ อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ ๒๔๐
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดํา

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ยาช่ือวิสัมพยา เอา ลูกจันทน์ ๑ สลึง ดอกจันทน์ ๑ สลึง ลูกกระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลึง
นา้ํ ประสานทอง ๑ สลงึ เปลอื กอบเชยไทย ๑ บาท เปลือกอบเชยเทศ ๒ สลงึ สมลุ แวง้ ๑ บาท ๑ สลงึ รากไครเ้ ครือ
๒ สลึง โกฐทัง้ ๕ สง่ิ ละ ๒ สลงึ เทียนท้ัง ๕ ส่งิ ละ ๑ บาท ลกู เอ็นเทศ ๒ สลงึ ใบพิมเสน ๑ บาท ๒ สลึง จุกโรหิณี
๑ บาท กัญชา ๑ บาท การบรู ๑ บาท ๒ สลึง ขงิ แหง้ ๑ บาท ๑ สลงึ ลกู สมอไทย ๑ บาท ๑ สลงึ สมอเทศ ๑ บาท
๑ สลึง ว่านน้าํ ๑ บาท ๑ สลงึ พิมเสน ๑ สลงึ ชะมด ๑ สลงึ ทำ� เปน็ ผงไว้ ถ้าลมกล้าให้ทวดี ปี ลี กนิ เทา่ ยาทั้งหลาย
ถ้านอนไม่หลับ ให้แทรกกัญชาเข้า ๒ สลึง บดละลาย นํ้าใบชุมเห็ดไทยต้มกิน นอนหลับดีแล ถ้าจะให้สะกดลม
ใหท้ วีดปี ลขี นึ้ เทา่ ตวั ละลายน้าํ สม้ ซา่ กนิ เถิด ดนี ักแล ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสรมิ ภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ื้นบ้านไทย 127

ช่ือเอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขที่เอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 534
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยด�ำ

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปจั จุบนั

๏ วสิ มั พยา เอา สมอเทศ 1 สมอพเิ ภก 1 สมอไทย 1 ขงิ แหง้ 1 สมลุ แวง้ 1 วา่ นนำ�้ 1 นำ�้ ประสานทอง 1
ลูกจันทน์ 1 ดอกจันทน์ 1 กระวาน 1 กานพลู 1 ชะเอมท้ัง 2 การบูร 1 ผักชี 1 ระย่อม 1 เปราะหอม 1
โกฐทงั้ 5 เทียนท้ัง 5 ลูกเอน็ เทศ 1 รากไครเ้ ครอื 1 เกลือสินเธาว์ 1 ใบกระวาน 1 จกุ โรหิณี 1 กัญชา 1 อบเชย 1
ดอกบุนนาค 1 ดอกบัวหลวง 1 ศิริยาเหล่าน้ีเอาเสมอภาค ถ้าจะแก้ไข้เอาดีปลีเสมอภาค ถ้าจะแก้โลหิต เอาดีปลี
กง่ึ ยา ถ้าจะแกล้ มเอาดีปลเี ทา่ ยา ตำ� ผงบดปน้ั แทง่ ไวใ้ ช้เถิด
ชื่อเอกสาร ต�ำราอายรุ เวทศึกษา ขุนนิทเทสสขุ กจิ
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพิมพ์เผยแพร่
ยาวิสัมพยากลาง เอา ลูกผักชีลา ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู การบูร โกฐสอ โกฐหัวบัว
โกฐเชยี ง โกฐน้ำ� เตา้ โกฐพงุ ปลา โกฐก้านพรา้ ว เทยี นด�ำ เทยี นแดง เทียนตาต๊กั แตน เทยี นเยาวพาณี เทยี นข้าวเปลือก
สมลุ แว้ง สมอเทศ สมอไทย กญั ชา ลกู เอน็ ใบกระวาน ขงิ แหง้ สิ่งละ ๑ บาท ดีปลกี ึง่ ยาทัง้ หลาย ท�ำผงกินแก้จกุ เสียด
128 ชดุ ต�ำราภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาตทิ ่ีเข้าตัวยากญั ชา

ยาแก้ลมอุทธังควาต

ยาแก้ลมอุทธังควาต เป็นต�ำรับยาอยู่ในต�ำราเวชศาสตร์ฉบับหลวง รัชกาลท่ี 5 (สมุดไทย) หมวด
พระคัมภีร์มหาโชตรัต เล่ม 2 เลขท่ีเอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 1039 หนังสือสมุดไทยด�ำ เมื่อ พ.ศ. 2413
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พระเจ้าราชวรวงษ์เธอ
กรมหม่ืนภูบดีราชหฤทัยจางวางกรมแพทย์เป็นแม่กองจัดหารวบรวม ช�ำระสอบสวนต�ำราคัมภีร์แพทย์ท่ีใช้กันอยู่
ขณะนนั้ ให้ถกู ต้อง แล้วสง่ มอบใหพ้ ระเจา้ ราชวงษเ์ ธอ กรมหม่ืนอักษรสาสนโสภณ จางวางกรมอาลักษณ์ กรมอกั ษร
พิมพการ จัดสร้างขึ้นใหม่เป็น “คัมภีร์แพทย์ฉบับหลวง” เพ่ือเป็นส่วนพระราชกุศลเฉลิมพระเกียรติ และเป็นต�ำรา
ท่ีใช้ประโยชน์ในชาติบ้านเมืองต่อไป ตัวยาประกอบด้วย มหาหิงคุ์ ๑ ยาด�ำ ๑ รงทอง ๑ หัวอุตพิด ๑ บุก ๑
กลอย ๑ กระดาดท้ัง ๒ สนเทศ ๑ กรักขี ๑ เปล้าทั้ง ๒ รากช้าพลู ๑ กัญชา ๑ ผลสมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑
สะค้าน ๑ ดปี ลี ๑ ผลจนั ทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ วา่ นนางคำ� ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบสนั พรา้ หอม ๑
ใบสวาด ๑ เทียนดำ� ๑ เทยี นขาว ๑ โกฐเชยี ง ๑ อบเชย ๑ พรกิ ไทย ๑ ผลมะตูมอ่อน ๑ แก่นแสมท้ัง ๒ ยาทง้ั น้ี
เอาเสมอภาค วิธีท�ำ ต�ำเป็นผงละลายน้�ำผึ้งกิน สรรพคุณ แก้ลมอุทธังควาต นอกจากน้ียังพบต�ำรับยาแก้ลม
อุทธงั ควาต ทม่ี กี ารคัดลอกในเอกสารโบราณเลม่ อน่ื ๆ เช่น
❀ เอกสารโบราณประเภทหนงั สือสมดุ ไทยด�ำ เลขท่ี 560 ช่อื ต�ำรายาเกร็ด ประวัติ เจา้ พระยามขุ มนตรี
(อวบ) ใหห้ อสมุดแหง่ ชาติ พ.ศ. 2473
❀ เอกสารฉบับคัดลอกและพมิ พ์เผยแพร่ ชอื่ แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เลม่ 2 พระยาพศิ ณุประสาทเวช
ร.ศ. ๑๒6
❀ เอกสารฉบบั คัดลอกและพิมพ์เผยแพร่ ช่อื คมั ภรี แ์ พทย์ไทยแผนโบราณ เลม่ 2 ขุนโสภติ บรรณลกั ษณ์
(อำ� พัน กิตตขิ จร)
❀ เอกสารฉบบั คัดลอกและพมิ พ์เผยแพร่ ช่อื ตำ� ราอายรุ เวทศึกษา ขนุ นิทเทสสุขกิจ

กองค้มุ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พน้ื บ้านไทย 129

ช่อื เอกสาร คัมภีร์มหาโชตรตั เล่ม 2
เลขที่เอกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 1039
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจุบนั

๏ แม้นจะแก้ลมอุทธังควาต อันจับหัวใจให้ชัก มือก�ำ เท้าก�ำ ล้ินกระด้างคางแข็ง ตีข้ึนปะทะอก
หายใจสะอึกสะอ้ืน เป็นประหน่ึงจะส้ินใจ ท่านให้ท�ำยาน้ีเอามหาหิงคุ์ ๑ ยาด�ำ ๑ รงทอง ๑ หัวอุตพิด ๑ บุก ๑
กลอย ๑ กระดาดทั้ง ๒ สนเทศ ๑ กรักขี ๑ เปล้าทั้ง ๒ รากช้าพลู ๑ กัญชา ๑ ผลสมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑
สะคา้ น ๑ ดีปลี ๑ ผลจนั ทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ วา่ นนางค�ำ ๑ ใบคนทสี อ ๑ ใบสันพรา้ หอม ๑
ใบสวาด ๑ เทียนด�ำ ๑ เทียนขาว ๑ โกฐเชียง ๑ อบเชย ๑ พรกิ ไทย ๑ ผลมะตูมออ่ น ๑ แก่นแสมทง้ั ๒ ยาท้งั น้ี
เอาเสมอภาค ต�ำเปน็ ผง ละลายนำ�้ ผ้งึ กิน หายแล ๚ะ
130 ชุดต�ำราภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ:์ ต�ำรับยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตัวยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขท่ีเอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 560
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยด�ำ

ภาพต้นฉบับ

คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ ยาแก้ลมอุทังคมาวาต อนั จบั ใหช้ กั มอื เทา้ กำ� ลนิ้ กระดา้ ง คางแขง็ ตขี น้ึ ประทะอก หายใจสะอกึ สะอนื้
อย่างสิ้นใจ เอา มหาหิงคุ์ 1 ยาด�ำ ๑ ไพ รงทอง ๑ หัวอุตพิด ๑ หัวบุก ๑ หัวกลอย ๑ หัวกระดาดทั้ง ๒
สนเทศ ๑ กรกั ขี ๑ เปล้าทง้ั ๒ รากช้าพลู ๑ กัญชา ๑ สมอไทย ๑ สมอพเิ ภก ๑ สะคา้ น ๑ ดปี ลี 1 ลกู จันทน์ ๑
ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ เจตมูล ๑ ขงิ ๑ วา่ นนางค�ำ ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบสนั พรา้ หอม ๑ ใบสวาด ๑
เทียนด�ำ ๑ เทียนขาว ๑ โกฐเชียง ๑ อบเชย ๑ พริกไทย ๑ ลูกมะตูมอ่อน ๑ แก่นแสมท้ัง 2 เอาเสมอภาค
ตำ� เปน็ ผง ละลายน�้ำผ้ึงกิน หายแล ๚ะ๛

กองคุม้ ครองและส่งเสริมภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ นื้ บา้ นไทย 131

ชอื่ เอกสาร แพทย์ศาสตร์สงเคราะห์ เล่ม 2 พระยาพิศณุประสาทเวช ร.ศ. ๑๒6
เอกสารฉบบั คดั ลอกและพิมพเ์ ผยแพร่
แม้นจะแก้ลมอุทธังคมาวาต อันจับหัวใจให้ชักมือก�ำให้เท้าก�ำ ลิ้นกระด้างคางแข็ง ตีขึ้นปะทะอกหายใจ
สะอึกสะอื้น เป็นประหน่งึ จะสนิ้ ใจ ท่านใหท้ ำ� ยาน้ี เอามหาหิงค์ุ ๑ ยาด�ำ ๑ รงทอง ๑ หวั อตุ พิด ๑ บกุ ๑ กลอย ๑
กระดาดทง้ั ๒ สนเทศ ๑ สักขี ๑ เปล้าท้ัง ๒ รากช้าพลู ๑ กญั ชา ๑ ผลสมอไทย ๑ สมอพิเภก ๑ สะคา้ น ๑ ดปี ลี ๑
ผลจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ว่านนางค�ำ ๑ ใบคนทีสอ ๑ ใบเฉียงพร้าหอม ๑ สวาด ๑
เทียนด�ำ ๑ เทยี นขาว ๑ โกฐเชยี ง ๑ อบเชย ๑ พรกิ ไทย ๑ ผลมะตูมอ่อน ๑ แก่นแสมทง้ั ๒ ยาทั้งน้ีเอาเสมอภาค
ทำ� ผงละลายนำ้� ผ้งึ กนิ หายแล
ชอ่ื เอกสาร คมั ภีร์แพทยไ์ ทยแผนโบราณ เล่ม 2 ขนุ โสภติ บรรณลักษณ์ (อำ� พนั กติ ตขิ จร)
เอกสารฉบับคัดลอกและพมิ พเ์ ผยแพร่
คมั ภรี ม์ หาโชตรตั เล่ม 2
แม้นจะแก้ลมอุทธังคมาวาต อันจับหัวใจให้ชักมือก�ำ เท้าก�ำ ล้ินกระด้าง คางแข็ง ตีขึ้นปะทะอก
หายใจสะอ้นื เป็นประหน่งึ จะสนิ้ ใจทา่ นใหท้ ำ� ยานี้ เอา มหาหงิ คุ์ 1 ยาดำ� 1 รงทอง 1 หัวอตุ พดิ 1 บุกรอ 1 กลอย 1
กระดาดทั้ง 2 สนเทศ 1 สักขี 1 เปล้าทง้ั 2 รากช้าพลู 1 กัญชา 1 สมอไทย 1 สมอพิเภก 1 สะคา้ น 1 ดีปลี 1
ผลจันทน์ 1 ดอกจนั ทน์ 1 กระวาน 1 กานพลู 1 วา่ นนางคำ� 1 ใบคนทีสอ 1 ใบเฉยี งพรา้ หอม 1 ใบสวาด 1
เทียนดำ� 1 เทยี นขาว 1 โกฐเชียง 1 อบเชย 1 พรกิ ไทย 1 ผลมะตมู อ่อน 1 แกน่ แสมทง้ั 2 ยาทง้ั นเี้ อาเสมอภาค
ทำ� ผงละลายน้�ำผึ้งกนิ หายแล
ชอ่ื เอกสาร ตำ� ราอายรุ เวทศกึ ษา ขุนนิทเทสสุขกิจ
เอกสารฉบับคัดลอกและพมิ พเ์ ผยแพร่
ยาแกล้ มอทุ ธงั คมาวาต
อันจับหัวใจให้ชักมือก�ำให้ชักเท้าก�ำ ลิ้นกระด้าง คางแข็ง ตีขึ้นปะทะอก หายใจสะอึกสะอื้น จะสิ้นใจ
เอามหาหิงคุ์ ยาด�ำ รงทอง หัวอุตพิด บุกรอ กลอย กระดาดท้ังสอง สนเทศ สักขี เปล้าท้ัง 2 รากช้าพลู กัญชา
ลูกสมอไทย สมอพเิ ภก สะค้าน ดีปลี ลกู จันทน์ ดอกจนั ทน์ กระวาน กานพลู วา่ นนางค�ำ ใบคนทีสอ ใบสนั พรา้ หอม
ใบสวาด เทียนดำ� เทยี นขาว โกฐเชียง อบเชย พรกิ ไทย ลูกมะตูมออ่ น แกน่ แสมท้ัง 2 เอาส่วนเทา่ กนั ทำ� ผงละลาย
น้ำ� ผ้งึ กิน

132 ชดุ ต�ำราภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติท่ีเข้าตวั ยากัญชา

ชื่อเอกสาร คมั ภีรส์ งั คหะ เลม่ ๒
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๓๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบับ

กองคุม้ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย 133

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ยาชอื่ ปัศวาต ใหเ้ อาโกฐสอจีน ๑ สลงึ โกฐสอเทศ ๑ สลึง โกฐจฬุ าลัมพา ๑ สลงึ ถ้าหามิได้ ใหเ้ อา
หญา้ ตีนนกแทนโกฐจฬุ าลมั พา ๑ สลงึ โกฐพงุ ปลา ๑ สลงึ โกฐกกั กรา ๑ สลึง เทียนทัง้ ๕ สิง่ ละ ๑ สลงึ ผลจันทน์
๑ สลงึ ดอกจันทน์ ๑ สลงึ กระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลงึ ผลเร่ว ๑ สลงึ ใบกญั ชา ๑ สลึง ใบสมอทะเล ๑ สลึง
ใบหนาด ๑ สลึง ใบกระวาน ๑ สลึง ใบกะเพรา ๑ สลึง เอื้องเพ็ดม้า ๑ สลึง สะค้าน ๑ สลึง ช้าพลู ๑ สลึง
ขิงแห้ง ๑ สลึง ไพลแห้ง ๑ สลึง ข่าตาแดงแห้ง ๑ สลึง ว่านน้�ำ ๑ สลึง เปราะหอม ๑ สลึง เจตมูล ๑ สลึง
เจตพังคี ๑ สลึง ดองดึง ๑ สลึง พริกไทยล่อน ๑ สลึง สมุลแว้ง ๑ สลึง ผักแพวแดง ๑ สลึง โรกแดง ๑ สลึง
โรกขาว ๑ สลงึ รากลูกเขยตาย ๑ สลึง ระยอ่ ม ๑ สลงึ พษิ นาศน์ ๑ สลึง ไคร้เครอื ๑ สลึง แกน่ แสมสาร ๑ สลึง
แก่นแสมทะเล ๑ สลึง แหว้ หมู ๑ สลึง บอระเพด็ ๑ สลงึ มะขามป้อม ๑ สลึง สมอพเิ ภก ๑ สลงึ สมอไทย ๑ สลงึ
สมอเทศ ๑ สลึง หวั บกุ ๑ สลงึ กลอย ๑ สลงึ กระดาดแดง ๑ สลงึ กระดาดขาว ๑ สลึง อตุ พดิ ๑ สลงึ เสมอภาค
แก่นข้ีเหลก็ กึง่ ยา ๑ ตำ� ลงึ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟือ้ ง โกฐน้ำ� เต้า เทา่ ยา ๔ ต�ำลึง ๑ บาท ๒ สลงึ ๑ เฟือ้ ง ถ้าโรคนนั้
นานนัก ให้ใส่มหาหิงคุ์ ยาด�ำ น�้ำประสานทอง น�้ำกระสาย อันควรแก่โรค ขับอุจจาระ ปัสสาวะ ให้เดินเป็นปกติ
แกป้ ัตคาด อมั พาต อมั พฤกษ์ ทำ� พิษ หายวิเศษนักแล ๚ะ

134 ชุดตำ� ราภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ีเ่ ข้าตัวยากัญชา

ชื่อเอกสาร คมั ภีรส์ งั คหะ เลม่ ๒
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๓๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบับ

กองคุม้ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย 135

คำ� อ่านปัจจบุ ัน

๏ ยาแกล้ มปตั คาด ใหต้ งึ ให้ตายไปจ�ำหระหนึ่ง บางทเี ป็นไปทัง้ ๒ ขา้ ง ให้ชกั งมุ้ ไปข้างหน้า แหงนมา
ขา้ งหลงั บางทีให้เหน็บ ใหช้ า เปน็ ง่อย เปน็ เปลี้ย ให้เปน็ ไปจ�ำหระหน่ึง ปากเบย้ี ว ตาแหก หหู นัก ตาฟาง รู้มิถึงว่า
เป็นลมอัมพาต ราทยักษ์ อักขมุขี อีงุ้มอีแอ่น ลมปัตคาดน้ีให้ถ่ายอุจจาระผูกเป็นพรรดึก บางทีให้ขัดปัสสาวะด้วย
บางทใี หป้ ัสสาวะมาก ถ่ายบอ่ ย ๆ หยดย้อยไปก็มี
ท่านใหก้ ินยาขนานน้ีวเิ ศษนกั ท่านใหเ้ อา โกฐสอจนี ๑ โกฐสอเทศ ๑ โกฐจฬุ าลัมพา ๑ ถ้ามิไดใ้ หเ้ อา
หญา้ ตนี นก ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐกักกรา ๑ เทียนทงั้ ๕ ผลจนั ทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ผลเร่ว ๑
ใบกัญชา ๑ ใบสมอทะเล ๑ ใบหนาด ๑ ใบกะเพรา ๑ ใบกระวาน ๑ เอือ้ งเพ็ดม้า ๑ สะคา้ น ๑ ชา้ พลู ๑ ขงิ แห้ง ๑
ไพลแห้ง ๑ ข่าตาแดงแห้ง ๑ กระชายแห้ง ๑ ว่านน�้ำ ๑ เปราะหอม ๑ เจตมูลเพลิง ๑ เจตพังคี ๑ ดองดึง ๑
พริกไทยลอ่ น ๑ พริกเทศ ๑ พริกชฟี้ ้า ๑ อบเชย ๑ สมลุ แวง้ ๑ ผักแพวแดง ๑ เปลา้ นอ้ ย ๑ เปลา้ ใหญ่ ๑ โรกแดง ๑
โรกขาว ๑ รากลูกเขยตาย ๑ ระยอ่ ม ๑ แกน่ แสมสาร ๑ แกน่ แสมทะเล ๑ แก่นขีเ้ หลก็ ๑ แห้วหมู ๑ บอระเพ็ด ๑
หัสคุณเทศ ๑ หัสคุณไทย ๑ มะขามป้อม ๑ สมอพิเภก ๑ สมอไทย ๑ หัวบุก ๑ หัวกลอย ๑ กระดาดแดง ๑
กระดาดขาว ๑ หัวอตุ พดิ ๑ เสมอภาค โกฐน้ำ� เตา้ เทา่ ยาท้งั หลาย ถ้าโรคนนั้ นาน โรคน้นั หนกั ให้ใส่ มหาหิงค์ุ ยาด�ำ
น�้ำประสานทอง แล ๚ะ

136 ชุดต�ำราภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ:์ ต�ำรับยาแผนไทยของชาติท่ีเข้าตัวยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๔๒
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย 137

คำ� อา่ นปจั จุบนั

๏ ยาแก้ลมปัตคาด ให้ตึง ให้ตายไปจ�ำหระหนึ่ง ลางทีเป็นทั้งสองข้าง ให้ชักงุ้มไปข้างหน้าแง้นมา
ขา้ งหลงั ลางทีให้เหนบ็ ใหช้ า เสยี แข้งเสียขา เป็นงอ่ ย เปน็ เปลี้ย ให้เป็นไปซีกเสี้ยว ปากเบ้ียว ตาแหก หูหนัก ตาฟาง
ร้มู ิถึงวา่ เปน็ ลมอมั พาต ราทยักษ์ อกั ขมุขี องี มุ้ อีแอ่น ลมปตั คาดนใี้ หถ้ า่ ยอุจจาระผูกเป็นพรรดกึ ลางทใี หข้ ดั ปัสสาวะ
ด้วย ลางทใี ห้ขดั ปสั สาวะมาก เบาบอ่ ย ๆ หยดยอ้ ยไปกม็ ี ทา่ นใหก้ ินยาขนานนีว้ เิ ศษนกั โกฐสอจีน ๑ โกฐสอเทศ ๑
โกฐจฬุ าลมั พา ๑ ถา้ หามไิ ด้ หญ้าตนี นก ๑ โกฐพงุ ปลา ๑ โกฐกักกรา ๑ เทยี นท้ัง ๕ ลกู จันทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑
กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลูกเร่ว ๑ ใบกัญชา ๑ ใบสมอทะเล ๑ ใบหนาด ๑ ใบกระวาน ๑ ใบกะเพรา ๑ เอ้อื งเพด็ ม้า ๑
สะคา้ น ๑ ชา้ พลู ๑ ขิงแหง้ ๑ ไพลแหง้ ๑ ข่าตาแดงแห้ง ๑ กระชายแห้ง ๑ วา่ นนา้ํ ๑ เปราะหอม ๑ เจตมลู เพลิง ๑
เจตพังคี ๑ ดีงูต้น ๑ พริกไทยล่อน ๑ พรกิ เทศชีฟ้ ้า ๑ อบเชย ๑ สมลุ แว้ง ๑ ผักแพวแดง ๑ เปลา้ นอ้ ย ๑ เปลา้ ใหญ่ ๑
โรกแดง ๑ โรกขาว ๑ รากลูกเขยตาย ๑ ระยอ่ ม ๑ แกน่ แสมสาร ๑ แก่นแสมทะเล ๑ แกน่ ข้ีเหล็ก ๑ แหว้ หมู ๑
บอระเพ็ด ๑ หัสคณุ เทศ ๑ หสั คุณไทย ๑ มะขามปอ้ ม ๑ สมอพเิ ภก ๑ สมอเทศ ๑ สมอไทย ๑ หัวบกุ ๑ หวั กลอย ๑
กระดาดแดง ๑ กระดาดขาว ๑ หัวอตุ พิด ๑ เสมอภาค โกฐนํา้ เต้าเทา่ ยาท้งั หลาย ถา้ โรคน้ันนาน โรคน้ันหนกั ให้ใส่
มหาหิงคุ์ ยาดำ� นํ้าประสานทองดว้ ย

138 ชดุ ต�ำราภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ ่เี ข้าตวั ยากญั ชา

ช่อื เอกสาร ตํารายาเกรด็
เลขที่เอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๔๒
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อา่ นปจั จุบนั

๏ ยาชื่อปัตคาด ให้เอา โกฐสอจีน ๑ สลึง โกฐสอเทศ ๑ สลึง โกฐจุฬาลัมพา ๑ สลึง ถ้าหาไม่ได้
ให้เอาหญ้าตีนนกแทน โกฐจฬุ าลัมพา โกฐพุงปลา ๑ สลงึ โกฐกักกรา ๑ สลงึ เทยี นทง้ั 5 ส่ิงละ ๑ สลงึ ผลจนั ทน์
๑ สลงึ ดอกจันทน์ ๑ สลึง กระวาน ๑ สลึง กานพลู ๑ สลงึ ผลเร่ว ๑ สลึง ใบกญั ชา ๑ สลงึ ใบสมอทะเล ๑ สลึง
ใบหนาด ๑ สลงึ ใบกระวาน ๑ สลงึ ใบกะเพรา ๑ สลงึ เอ้อื งเพ็ดม้า ๑ สลงึ สะคา้ น ๑ สลงึ ชา้ พลู ๑ สลงึ ขงิ แหง้
๑ สลงึ ไพลแหง้ ๑ สลงึ ข่าตาแดงแหง้ ๑ สลงึ กระชายแห้ง ๑ สลงึ วา่ นน้ํา ๑ สลงึ เปราะหอม ๑ สลงึ เจตมลู เพลงิ
๑ สลงึ เจตพงั คี ๑ สลงึ ดองดงึ ๑ สลงึ พรกิ ไทย ๑ สลงึ สมลุ แวง้ ๑ สลงึ ผกั แพวแดง ๑ สลึง โรกแดง ๑ สลึง
โรกขาว ๑ สลึง รากลูกเขยตาย ๑ สลึง ระยอ่ ม ๑ สลึง พิษนาศน์ ๑ สลึง ไครเ้ ครือ ๑ สลงึ แกน่ แสมสาร ๑ สลึง
แกน่ แสมทะเล ๑ สลงึ

กองคมุ้ ครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พน้ื บา้ นไทย 139

ชอ่ื เอกสาร ศลิ าจารึกวดั ราชโอสารามราชวรวิหาร
ประเภทเอกสารโบราณ ศิลาจารึก

ภาพต้นฉบับ

ค�ำอ่านปจั จุบนั

๏ ลมชื่อพิรุศวาโย มันจับแก่ใครจะเบือนตัวมิได้เลย อยากแต่ของหวาน ถ้าเกิดแก่ผู้ใดยายากนัก
ถา้ จะแก้ เอา ไพล ๒ บาท ตานนำ�้ ๒ บาท มว่ งคนั ๒ บาท ตานหมอ่ น ๒ บาท สม้ กงุ้ ๒ บาท สพุ รรณถนั ๒ บาท
แทงทวย ๒ บาท ทราก ๒ บาท ปีบ ๒ บาท กัญชา ๑ ต�ำลึง ๒ บาท ผักแว่น ๑ ต�ำลึง ตีนเป็ด ๑ ต�ำลึง
ขอบชะนางแดง ๑ ต�ำลงึ ช้าพลู ๑ บาท โปรง่ ฟา้ ๑ ต�ำลึง ตานดำ� ๑ ตำ� ลึง ถัว่ แระ ๒ บาท ใบสะเดา ๑ ต�ำลงึ
คนทสี อ ๑ ตำ� ลงึ พันงู ๑ ต�ำลึง ลกู ผกั กาด ๑ ตำ� ลงึ ลูกจนั ทน์ ๑ บาท ดอกจันทน์ ๑ บาท ดปี ลี ๑ บาท ขงิ แห้ง ๑ บาท
ต�ำผงละลายน้�ำผ้งึ กิน ทุกวันหาย ๚
140 ชดุ ตำ� ราภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ่เี ข้าตวั ยากญั ชา

ช่ือเอกสาร ตํารายาว่าด้วยโรคกระไสย
เลขท่ีเอกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๑
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยขาว

ภาพต้นฉบับ

คำ� อ่านปัจจุบัน

๏ บกุ ๒ บาท กลอย ๙ สลึง อตุ พิด ๑ บาท ดองดงึ ๒ สลึง ดปี ลี ๑ บาท ขิงแหง้ ๓ สลงึ เจตมลู ๒ บาท
จิงจ้อหลวง ๒ บาท ๒ สลึง พริกไทยเท่ายาท้ังหลาย ลูกจันทน์ ๑ บาท กัญชา ๑ บาท ใบหัสคุณ ๑ บาท
ทองหลางใบมน ๑ บาท ใบคูณ ๑ บาท ละลายน้�ำร้อนเท่าลูกพุทรากิน วันละ 3 ลูก สารพัดพยาธิท้ังหลายแล
ช่ือไกรยราวุฒแิ ล ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสริมภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บ้านไทย 141

ช่อื เอกสาร ตํารากะสายกล้อน
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๒
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมดุ ไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

คำ� อ่านปจั จุบนั

๏ ยาชอ่ื ธนสทิ ธิ์ ทา่ นให้ เอา วา่ นนำ�้ ๑ สะคา้ น ๑ ขงิ ๑ พรกิ ไทย ๑ บอระเพด็ ๑ เปลา้ ใหญ่ ๑ แหว้ หมู ๑
กัญชา ๑ สมอทงั้ 3 ลกู พิลงั กาสา ๑ ลกู กระวาน ๑ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ เทียนทั้ง ๕ ยาท้งั น้ี เอาส่งิ ละ ๑ ต�ำลงึ
ลกู จันทน์ ดอกจันทน์ กานพลู เอาหนกั สิง่ ละ ๒ สลึง กันเกราเอาเท่ายาทงั้ หลาย แล้วเอาดีปลีเท่ายา ศิรยิ า ๒๗ ส่งิ นี้
ต�ำเป็นผง ละลายน้�ำผึ้งกินเท่าลูกสมอ แก้โรคทั้งปวง แลแก้ลมวะทังวะไท กินแก้ลมกษัยกล่อน ลมสะทกสะท้าน
ลมปะทะในอก อาเจียน ลมอมั พฤกษ์ นำ้� ลายเหนยี ว แก้ริดสดี วง แก้เสมหะ ๗ จำ� พวก ๑๖ จ�ำพวก กินหายสน้ิ แล
แกม้ อื เยน็ ตีนเย็น เมือ่ ยขบ ตามดื หูหนัก สารพดั โรค ยกั นำ�้ กระสายเอาเถดิ ดีนกั แล ๚
142 ชุดต�ำราภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาติที่เข้าตัวยากญั ชา

ช่ือเอกสาร ตํารายาคลอดบตุ ร
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๒๖
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยดํา

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ยานี้ชอื่ ไวเวก น้นั เลา่ เอา พริกไทย ๑ ใบคนทสี อ ๑ พรกิ หาง ๑ ขิง ๑ ไพล ๑ ยาท้งั น้ีเอาสิง่ ละ ๑ สลึง
ดปี ลี ๑ บาท รากชา้ พลู ๒ สลึง สะค้าน ๑ บาท รากเจตมลู เพลิง ๒ สลึง หัสคุณเทศ ๒ สลงึ เปลา้ นอ้ ย ๑ สลงึ
เปล้าใหญ่ ๓ สลึง สมอท้ัง ๓ สิ่งละ ๒ บาท สมุลแว้ง ๑ สลึง น�้ำประสานทอง ๒ สลึง ลูกกระวาน ๒ สลึง
กานพลู ๒ สลงึ ลูกจันทน์ ๑ สลึง เทยี นทงั้ ๕ เอาส่งิ ละ ๑ สลึง กญั ชา ๒ สลงึ การบูร ๒ สลึง รงทอง ๒ สลึง
ยาด�ำ ๓ บาท ส่ิงทั้งน้ีต�ำเป็นผง ละลายน�้ำส้มซ่า น�้ำส้ม น้�ำมะนาว น�้ำผ้ึงก็ได้ กินเถิด แลลมอัมพาต ราทยักษ์
แก้บวม ผอม หอบพกั เหลอื ง จกุ เสียด เสมหะแห้งในอก แก้บพุ โพโลหติ อนั ให้โทษต่าง ๆ แก้สนั นิบาต แก้ลมปชวนะ
แก้ไขท้ ่านเพ่อื เสมหะให้มีกำ� ลัง เชอ่ื มมิสน้ิ เป็นกำ� ลัง แก้พรรดึก และเสมหะอนั เปน็ กอ้ นจมอยูใ่ นท้อง เลอื ดมิถงึ ระดกู ็ดี
ประสูติลูก อยู่ไฟไม่ได้ จุกเสียดเพราะเลือดก็ดี กลายเป็นริดสีดวงให้บวมย่อมหอบพัก ยาท้ัง 2 ขนานนี้บ�ำรุงธาตุ
ยาทั้งน้คี ูก่ ันไดท้ ำ� มาแลว้ ยานี้ใหแ้ ตง่ เครือ่ งกระยาบวด ธูปเทียน ข้าวตอก ดอกไม้ มะพร้าวอ่อนลูกหนึง่ เงิน ๑ บาท
๒ สลงึ ปิดเทียนเขาจงึ ท�ำ ๓ วัน ๗ วัน จึงประสทิ ธิ ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสริมภูมิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พื้นบา้ นไทย 143

ชอ่ื เอกสาร คัมภีร์สังคหะ เลม่ ๒
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ ๓๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยดํา

ภาพต้นฉบบั

144 ชุดต�ำราภูมิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตวั ยากญั ชา

คำ� อ่านปัจจบุ นั

๏ ยาชื่อนารายน์เรืองเดช แก้ลม ๓๘ จ�ำพวก ให้ตามืด หูหนัก ให้เหน็บ ให้ชา แขนขาตายไป
จ�ำหระหนึง่ ให้ปากเบี้ยว ตาแหก สติเคล้มิ คล้มุ เปน็ ใบ้บา้ เสยี จริตไป แก้ลง แก้ราก แกบ้ ดิ ปวดมวน
ทา่ นให้เอา ไฟเดอื น 5 ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้อื ง เอ้อื งเพด็ มา้ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง หัวดองดงึ ๑ บาท
๓ สลึง ๑ เฟอื้ ง บอระเพ็ด ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง รากเจตมูลเพลิง ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้อื ง ขมิน้ ออ้ ย ๑ บาท ๓ สลงึ
๑ เฟอ้ื ง ขา่ ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟื้อง กระชาย ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้ือง กะทือ ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟ้ือง ไพล ๑ บาท
๓ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง ขงิ แห้ง ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง รากชา้ พลู ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟือ้ ง ผิวมะกรูด ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟื้อง
ผิวสม้ ซา่ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟอื้ ง ผิวมะงัว่ ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟื้อง ผลชา้ พลู ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟอื้ ง หัวแหว้ หมู
๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟื้อง ใบหนาด ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟอ้ื ง ใบเสนยี ด ๒ ตำ� ลงึ ๓ บาท ใบคนทีสอ ๒ ต�ำลึง ๓ บาท
ใบมะตมู ๒ ตำ� ลึง ๓ บาท ใบมะคำ� ไก่ ๒ ต�ำลึง ๓ บาท ใบเลี่ยน ๒ ต�ำลึง ๓ บาท ผักเสี้ยนผี ๒ ตำ� ลึง ๓ บาท กมุ่ นำ�้
๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟื้อง กมุ่ บก ๑ บาท ๓ สลงึ ๑ เฟอ้ื ง มะรุม ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้ือง ทองหลาง ๑ บาท ๓ สลงึ
๑ เฟื้อง บุกรอ ๑ บาท ๒ สลึง ดปี ลี ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟอ้ื ง กญั ชา ๑ บาท ๓ สลึง ๑ เฟ้อื ง วา่ นน้�ำ ๓ บาท ๒ สลงึ
๑ เฟ้อื ง ผลกระวาน ๓ บาท ๒ สลึง ๑ เฟือ้ ง ผลพิลังกาสา ๑ บาท ๒ สลึง ๑ เฟ้อื ง กานพลู ๓ บาท ๑ เฟอ้ื ง
มหาหิงคุ์ ๓ สลึง เกลือสินเธาว์ ๑ บาท ๑ สลึง สะค้าน ๑ บาท เทียนแดง ๑ บาท ๑ สลึง เทียนขาว ๑ บาท
เทียนด�ำ ๓ สลึง ๑ เฟื้อง เทียนตาต๊ักแตน ๑ บาท เทียนแกลบ ๓ สลึง ๑ เฟื้อง เทียนเยาวพาณี ๑ สลึง
โกฐสอ ๑ ต�ำลึง ๑ สลึง โกฐพุงปลา ๑ ต�ำลึง ๑ สลึง โกฐเขมา ๑ ต�ำลึง ๑ สลึง โกฐเชียง ๑ บาท ๒ สลึง
หัวเต่าเกียด ๑ บาท ๒ สลึง คุคะ ๑ บาท ๒ สลึง การบูร ๑ ต�ำลึง ๑ บาท มหาสะด�ำ ๑ บาท ๒ สลึง
พญามอื เหล็ก ๑ บาท ๒ สลงึ ผลจันทน์ ๑ ตำ� ลงึ ๑ บาท ดอกจนั ทน์ ๑ ตำ� ลงึ ๑ บาท พริกไทย ๑ ต�ำลงึ ๑ บาท
ต�ำเป็นจณุ เวลาเช้าน�้ำผง้ึ เวลากลางวนั เวลาเย็นเบญจกูล รวมเป็นสรรพ ๕๖ สงิ่ ๚ะ๛

กองคุ้มครองและสง่ เสริมภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พ้นื บา้ นไทย 145

ชื่อเอกสาร ตาํ รายาฝีดาด
เลขท่เี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๑๖๔
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยขาว

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจบุ นั

๏ ยาช่ือปทุมโอสถ โกฐทั้ง ๙ เทียนทั้ง ๗ ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ จันทน์ทั้ง ๒ ช้าพลู ๑ กานพลู
ลกู กระวาน ใบกระวาน กญั ชา ๑ สมอทั้ง ๓ มะขามป้อม ส่งิ ละ ๑ บาท เกสรบวั หลวงเท่ายา ต�ำผง นำ�้ ดอกไมเ้ ทศ
ปรงุ ชะมด ๑ สลึง ชะมดเชียง ๒ สลึง พิมเสน ๓ สลงึ หญา้ ฝร่นั ๒ สลงึ อ�ำพันทอง ๒ สลึง เกล็ดหอยหอม ๒ สลึง
กระแจะตะนาว ๒ สลึง บดเปน็ แท่ง ตากในร่ม เม่อื จะกินน�ำ้ ดอกไม้เทศ น้ำ� ดอกไม้ไทย นอนไมห่ ลบั กนิ อาหารไม่ได้
ใหอ้ ิดโรย เหน่ือยหนา่ ย กนิ ยาน้ีหายมีก�ำลัง แลตานซาง สารบิ าต ฝีดาษสลบไปสุรา ถา้ ไขจ้ ับแลสารบิ าต น�้ำดอกไม้
ถา้ ตานภายนอก ถ้าตานภายใน นำ�้ สารพัดเขย้ี วงา ถา้ จะถ่ายบดิ เอาน�ำ้ ใบสวาด รากจงิ จ้อแทรกกนิ ลงแล แกล้ งท้อง
ตกมกู ตกเลือดอติสาร น�ำเปลอื กมะเดือ่ ตม้ หยดุ ถ้าลงโลหิต ชมุ เห็ดไทย ใบเทยี น ใบทับทิม น�้ำกระสายยาหยดุ ราก
น้ำ� ลกู ยอ แทรกพิมเสนกนิ ถ้าชักมอื ก�ำ ตีนก�ำ แลท�ำให้ล้นิ กระด้างคางแข็งกินหาย ฯ
146 ชุดตำ� ราภมู ปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาติท่ีเข้าตัวยากญั ชา

ช่อื เอกสาร ตํารายาเกร็ด
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๒๒๓
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดํา

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อ่านปจั จุบนั

๏ ยาช่ือบรมไกรจักร เอา เปลือกมูกหลวง เปลือกมูกมัน บอระเพ็ด ๑ แห้วหมู ๑ รากเจตมูล ๑
กรุงเขมา ๑ ดีปลี ๑ กัญชา ๑ อุตพิด ๑ พริกท้ัง ๓ ใบสลอดกินลง เอาเสมอภาค ต�ำเป็นผง ละลายน�้ำผึ้งกิน
บ�ำบัดลม ๔๒ จ�ำพวก ริดสีดวง ๔๐ จ�ำพวก บ�ำบัดโรคสันนิบาต ๔๐ จ�ำพวก แก้เสมหะแลมองคร่อ ๔๒ จ�ำพวก
แกไ้ อเพ่อื เสมหะ แลมองคร่อ ๑๔ จำ� พวก ยาน้ปี ระสทิ ธนิ กั แล๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ้นื บ้านไทย 147

ชื่อเอกสาร พระตําหรบั หลวง
เลขที่เอกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๒๔
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดํา

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจบุ ัน

๏ ยาชอื่ ไฟประลัยกลั ป์ คกู่ นั ทัง้ ๒ ขนานแก้ได้เหมอื นกัน เอา ลูกจนั ทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑
กานพลู ๑ ดีปลี ๑ โกฐทง้ั ๕ เทยี นทงั้ ๕ เปลือกสมุลแว้ง ๑ รากสม้ กงุ้ ๑ เปลา้ ทง้ั ๒ ชะเอมเทศ ๑ รากจงิ จ้อ ๑
สะค้าน ๑ พริกหาง ๑ ดองดึง ๑ หัวแห้วหมู ๑ เปลือกแมงคุด ๑ ยา ๒6 น้ีเอาส่ิงละ ๒ บาท กัญชา ๒ สลึง
การบูร ๒ สลึง หัสคุณเทศ ๒ บาท เจตมูลเท่ายาท้ังหลาย จึงเอาพริกไทยเท่าเจตมูล จึงเอาขิงเท่าพริกไทย ต�ำผง
ละลายน้ำ� กระสายเหมอื นกัน

148 ชดุ ต�ำราภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ กั ษ์: ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาติท่เี ข้าตวั ยากัญชา

ช่ือเอกสาร ตํารายาเกร็ด
เลขทเี่ อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ ๒๓๐
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยดํา

ภาพต้นฉบับ

คำ� อา่ นปัจจบุ นั

๏ ยาแกล้ ม ๑๖ จำ� พวก ขนานนี้ ท่านใหเ้ อา ว่านน�้ำ ๓ สลงึ มหาหิงค์ุ ๓ สลึง ขิงแห้ง ๓ สลึง ดปี ลี ๓ สลึง
เจตมลู เพลิง ๓ สลึง สมุลแว้ง ๓ สลึง ชะเอมเทศ ๓ สลงึ รากตองแตก ๓ สลึง โกฐเขมา ๓ สลงึ เทียนด�ำ ๓ สลึง
เทยี นขาว ๓ สลึง ดอกจันทน์ ๓ สลึง หัสคณุ เทศ ๓ สลงึ เปลา้ น้อย ๓ สลงึ เปลา้ ใหญ่ ๓ สลึง เปลา้ น้�ำเงนิ ๓ สลึง
ลูกผกั ชีลอ้ ม ๓ สลึง ลูกผกั ชลี า ๓ สลึง อบเชยไทย ๓ สลงึ ใบกัญชา ๓ สลงึ ศิรยิ า ๒๐ ส่ิงนท้ี ำ� เปน็ จณุ ละลาย
น�้ำขิง น�้ำผึ้ง น�้ำมะนาวก็ได้ กินแก้ลมมือ ลมตีน เหน็บ แลเหน็บไปท้ังตัว แลลมปัตคาด แลแก้ลมท้ัง ๑๖ จ�ำพวก
แลลมกามจวนกินดี ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสรมิ ภมู ิปัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ น้ื บ้านไทย 149

ชอ่ื เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 272
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

ค�ำอ่านปัจจุบัน

๏ ยาชอื่ เนาวโกฐ เอา โกฐทั้ง ๙ เทยี นทั้ง ๗ ลูกผกั ชที ง้ั ๒ อบเชย ๑ ดอกบุนนาค ๑ สารภี ๑ บัวทง้ั ๕
มะลิ ๑ กฤษณา ๑ กระลำ� พัก ๑ จนั ทนท์ ้งั ๒ รากย่านาง ๑ พิมเสน ๑ ดงี ูทบั ทาง ๑ ชะเอมทั้ง ๒ สมลุ แวง้ ๑
เปราะหอม ๑ ใบพมิ เสน ๑ ระยอ่ ม ๑ พษิ นาศน์ ๑ คคุ ะ ๑ มหาสดำ� ๑ เนระพสู ี ๑ วา่ นกบี แรด ๑ วา่ นรอ่ นทอง ๑
นอแรด ๑ เขากวาง ๑ งาช้าง ๑ กระดูกงทู บั ทาง 1 เลือดแรด ๑ หัวหญ้าชันกาด ๑ น้�ำประสานทอง ๑ ลนิ้ ทะเล ๑
แกน่ ประดู ๑ สกั ขี ๑ ดินถน�ำ ๑ ชะมด ๑ ฝ่ินต้น ๑ ฝิ่นเครอื ๑ ลกู จันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑
ชาดหรคณุ ๑ ลกู ราชดัด ๑ สารพัดพิษ ๑ เบญกานี ๑ ยาทัง้ นี้สิง่ ๑ เฟ้อื ง ลกู บัว ๑ บาท กัญชา ๑ บาท ชะลดู ๑
จันทน์เทศ ๑ จันทน์ไทย ๑ ต้มเอาน้�ำเป็นกระสาย บดท�ำแท่งแก้ไข้ ๑๒ จ�ำพวก ถ้ารากเอาพิมเสนใส่ในลูกยอ
เผาให้ไหม้ บดละลายยากนิ แล ๚

150 ชดุ ต�ำราภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตวั ยากญั ชา

ชอื่ เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 273
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั
คำ� อา่ นปจั จุบัน

๏ ก�ำเนิดปัตคาด ราทยักษ์มันเกิดในไส้ ให้เท้าส่ัน มือส่ัน ส่ันทั่วสารพางค์ ปากเบ้ียว ตาแหก ให้เอา
เลอื ดออกเสยี แล้ว จงึ ประคบดว้ ยยาน้ี เอา ใบกัญชา ๑ ใบขา่ ๑ ใบหมีเหม็นอ่อน ๑ แปง้ เหลา้ ๑ ยาน้ี ตำ� ให้แหลก
เอานำ้� มะงั่วเป็นกระสาย เหลา้ น้อยหน่ึง หอ่ ผ้าประคบลมแล ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสริมภมู ปิ ัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ ื้นบา้ นไทย 151

ชือ่ เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขท่เี อกสารตามหอสมดุ แห่งชาติ 273
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื ชสมดุ ไทยดำ�

ภาพต้นฉบับ
คำ� อา่ นปจั จบุ ัน

๏ ขนานหนึ่งแก้ลมกระทบหทัย เอา โกฐท้ัง ๕ เทียนท้ัง ๕ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑
กานพลู ๑ การบรู ๑ พิมเสน ๑ มหาหิงคุ์ ๑ ยาด�ำ ๑ เกลือสินเธาว์ ๑ รง ๑ ผักแพวแดง ๑ ตรกี ฏุก ๑ ตรผี ลา ๑
เบญจกูล ๑ กัญชา ๑ โหราเท้าสุนัข ๑ เอาเสมอภาค ต�ำผงละลายน�ำ้ ผง้ึ กนิ แล ๚

152 ชดุ ต�ำราภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนุรกั ษ:์ ตำ� รับยาแผนไทยของชาตทิ เี่ ข้าตวั ยากญั ชา

ช่ือเอกสาร พระตําราหลวงชอื่ อุไทยะจีนดาบาฬี
เลขท่ีเอกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ ๒๗๗
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยดํา

ภาพตน้ ฉบบั

คำ� อา่ นปัจจุบนั

๏ ยาขนานหนง่ึ ชอ่ื วา่ อกั ปตั ร ใหเ้ อา ใบรกั ขาว ๑ บอระเพด็ ๑ โกฐแกว้ ๑ ดอกกญั ชา ๑ ลกู มะตมู ออ่ น ๑
เกลอื สินเธาว์ ๑ รากไคร้ ๑ ย่านาง ๑ ชะเอม ๑ แห้วหมู ๑ ทบั ทมิ ๑ ช้าพลู ๑ ดปี ลชี า้ ง ๑ เทพทาโรก็ได้ สนก็ได้ ๑
สมุลแว้ง ๑ สมอเทศ ๑ เทยี นด�ำ ๑ ดองดึง ๑ จุกโรหณิ ี ๑ พรกิ ไทย ๑ เอาเสมอภาค ตากให้แหง้ ตำ� เปน็ ผงละลาย
น�้ำอ้อยกินเท่าลูกในสมอพิเภก แก้ลม ๘๐ จ�ำพวก แก้ดีพลุ่ง ๔๐ จ�ำพวก แก้เสลด ๒๐ จ�ำพวก แก้ประเมหะ
๒๐ จ�ำพวก แลโรคกุฏฐัง แก้บวม ๕ ประการ แก้ริดสีดวงน�้ำ แลลมจุกเสียด แลโรคผอมเหลือง แก้โรคเสียงแหบ
แกไ้ ข้ครำ�่ คร่า แกไ้ ขเ้ จลยี ง ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสรมิ ภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พืน้ บา้ นไทย 153

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 312
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปัจจุบัน

๏ มีลมอันหน่ึงช่ือลมเยาววารี ย่อมเกิดแต่ต้นคอ คอตีนร้อนดุจดังไฟ เอา กัญชา หนัก ๑ ต�ำลึง
พรกิ ๗ ต�ำลึง ขิง ๑ ต�ำลงึ ส้มกุ้ง ๑ ต�ำลึง คนทีสอ ๑ ต�ำลงึ ใบปบี ๑ ต�ำลงึ ใบมะตมู ๑ ต�ำลงึ ขอบชะนางแดง ๑ ตำ� ลงึ
ผกั แว่น ๑ ตำ� ลงึ ตานหมอ่ น ๑ ตำ� ลึง เอาลูกจันทน์ กระวาน ส่ิงละ ๒ บาท ต�ำเปน็ ผงละลายนำ้� ผงึ้ กนิ ๗ วนั หาย ๚

154 ชดุ ต�ำราภมู ิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรักษ:์ ต�ำรบั ยาแผนไทยของชาตทิ เ่ี ข้าตวั ยากัญชา

ชือ่ เอกสาร ต�ำรายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 312
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ลมอันหนึ่งชื่อโรกนี เม่ือเป็นน้ันให้แสบไส้ท่ัวสารพางค์ตัว ให้ตามืด ให้คร่ันตัว ให้ลิ้นหด ลิ้นแห้ง
กนิ อาหารมไิ ด้ ใหเ้ อา หอมแดง ๑ ขงิ ๑ ใบมะตมู ๑ คนทสี อ ๑ ใบเสนียด ๑ ใบสะเดา ๑ ใบปบี ๑ ใบหนาด ๑
ใบมะยมตวั ผู้ ๑ เอาสิง่ ละ ๑ ตำ� ลงึ รากช้าพลู ๑ ลูกจนี ๑ กระวาน ๑ ดปี ลี ๑ ยาทง้ั น้ีเอาสิง่ ละ ๑ บาท สน ๒ บาท
หัวบุก ๑ บาท อุตพิด ๑ ตรีกฏุก กัญชาเท่ายาทั้งหลาย ต�ำเป็นผง กวนน�้ำผึ้งกิน ๗ วันหาย ตีค่าไว้ ๑ ชั่งทอง
หน่งึ แล ๚

กองคมุ้ ครองและสง่ เสริมภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พน้ื บ้านไทย 155

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 548
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

156 ชดุ ตำ� ราภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตัวยากัญชา

คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ยาชอื่ จลุ อัพยาฤทธิ ทา่ นใหเ้ อา รากช้าพลู 1 ตำ� ลึง สะค้าน 1 ต�ำลึง เจตมลู 1 ต�ำลงึ ขิงแห้ง 1 ต�ำลงึ
ดีปลี 1 ตำ� ลึง 2 บาท แก่นขี้เหลก็ 2 ตำ� ลงึ แก่นแสมทะเล 1 ตำ� ลงึ 2 บาท ดองดึง 1 บาท 2 สลงึ ลกู คนทีสอ
1 ต�ำลงึ ว่านน้ำ� 1 ตำ� ลึง 2 สลึง กะทือ 1 ต�ำลงึ ไพล 3 บาท กระชาย 2 บาท ขมน้ิ อ้อย 1 ต�ำลึง ขา่ 2 บาท
หวั อตุ พดิ 1 ตำ� ลงึ หวั กระดาดแดง 2 บาท กลอย 2 บาท เปลือกกุ่มทัง้ 2 สิ่งละ 2 บาท กระเทยี มแห้ง 1 ต�ำลึง
ลูกกระดอม 2 บาท ลูกมะแว้งทัง้ 2 ส่ิงละ 2 บาท บอระเพด็ 2 บาท ลกู สมอไทย 3 ตำ� ลงึ ลูกมะตมู อ่อน 1 ต�ำลึง
2 บาท เปลือกมะรมุ 3 บาท เปลือกทองหลางใบมน 3 บาท รากจงิ จอ้ 1 ตำ� ลงึ แห้วหมู 1 ต�ำลงึ กญั ชา 2 บาท
ผักแพวแดง 2 บาท พรกิ ไทยลอ่ น 4 ต�ำลึง มหาหงิ ค์ุ 2 บาท ยาด�ำ 2 บาท การบูร 2 บาท ลกู จันทน์ 1 บาท
เปลือกกนั เกราแดง 1 ตำ� ลึง ใบมะตูม 2 ต�ำลงึ ใบหนาด 2 ตำ� ลงึ โกฐทง้ั 5 สิง่ ละ 2 สลึง เทียนท้งั 5 ส่ิงละ 2 สลึง
ต�ำผงละลายน�้ำผึ้งกินหนัก ๑ สลึง แก้กล่อน ท้องข้ึนเพลากลางคืน แก้ลมอัมพาตให้มือตาย ตีนตาย ปากเบ้ียว
ตาแหก ละลายน�้ำส้มสายชูกิน ลมราทยักษ์ ละลายน�้ำกระเทียม ลมมหาสดมภ์ ละลายน้�ำมะนาว ลมปัตคาด
ให้เหนบ็ ชา ละลายน้ำ� สมอไทยต้มกนิ ลมอัมพฤกษ์นอนไม่หลับ ละลายน้�ำสะค้านตม้ หืดไอ มองคร่อ ละลายนำ�้ ไพล
เลือดตีข้ึน น้�ำใบผักเป็ดแดง ต�ำค้ันน้�ำละลายยากิน ลมริดสีดวง ให้ผอมเหลือง ละลายน้�ำเบญจกูลต้มกิน ท้องมาน
น้�ำเกลือกนิ ในทางเลอื ด ทางลม ใช้ได้ทุกอยา่ งยักน�้ำกระสาย โดยควรเข้าโรคเถดิ ดีนักแล ๚ะ๛

กองคมุ้ ครองและส่งเสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทยพ์ นื้ บา้ นไทย 157

ช่อื เอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขทเ่ี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 548
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมดุ ไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

158 ชดุ ตำ� ราภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบับอนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตัวยากัญชา

กองค้มุ ครองและสง่ เสริมภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พืน้ บา้ นไทย 159

คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ ต�ำรายา 15 ขนานนี้ท่านพระครูแทนเมืองฉะเชิงเทราให้ไว้ แต่ล้วนยาดีท่านได้ใช้มามากแล้ว
ไดจ้ ริงมาก ยาหอมเนาวโกฐ ขนานนี้แก้โรคไดม้ าก แกค้ รอบไปพรอ้ มท้งั ทางเลือด ทางลม แลโรคอ่นื ๆ ถา้ รูจ้ กั ใช้แล้ว
ใช้ได้มากแก้หมุนไปรอบตัว เจ้าของท่านสรรเสริญว่าดีนักให้เอา โกฐท้ัง 9 เทียนท้ัง 9 เอาส่ิงละ 1 บาท
จนั ทน์แดง 1 บาท จนั ทน์ขาว 1 บาท สนเทศ 1 บาท สักขี 1 บาท ชะลูด 1 บาท อบเชย 1 บาท สมลุ แวง้ 1 บาท
พษิ นาศน์ 1 บาท วา่ นกีบแรด 1 บาท วา่ นรอ่ นทอง เอาสง่ิ ละ 1 บาท รากไครเ้ ครอื 1 บาท ลูกจนั ทน์ 1 บาท
ดอกจนั ทน์ 1 บาท กระวาน 1 บาท กานพลู 1 บาท เกสรบัวหลวง 1 บาท เกสรบนุ นาค 1 บาท เกสรสารภี 1 บาท
กฤษณา 1 บาท กระล�ำพัก 1 บาท ขอนดอก 1 บาท เทพทาโร 1 บาท พริกหอม 1 บาท พริกหาง 1 บาท
ดปี ลี 1 บาท รากช้าพลู 1 บาท สะคา้ น 1 บาท เจตมูลเพลิง 1 บาท ขงิ แห้ง 1 บาท ดอกคำ� จนี 3 บาท ดอกคำ� ฝอย
3 บาท ดอกคำ� ไทย 3 บาท เลือดแรด 1 ต�ำลึง 2 บาท สารส้มสะตุ 1 บาท มดยอบ 3 บาท ฝางเสน 1 ต�ำลงึ
2 บาท แฝกหอม 2 บาท เนระพสู ี 2 บาท บอระเพ็ด 1 ต�ำลงึ จุกโรหิณี 1 บาท การบูร 3 บาท ลกู กระดอม 1 บาท
ยาท้งั นีต้ ำ� ผงบดปนั้ แท่งใชไ้ ด้สารพดั แกร้ ้อนทรุ นทรุ าย ทัง้ ภายนอกภายใน นำ�้ ซาวข้าวท้ังกินทง้ั พ่น คลั่งเพ้อน้ำ� มูตร
ถ้ากระหายน้�ำเป็นก�ำลัง เอาน้�ำเปลือกทองหลางใบมน รากบัวหลวงแช่น้�ำเป็นกระสาย เลือดตีขึ้นน�้ำขิงแทรกดีงูกิน
ถ้าไม่ฟังละลายสุราแทรกดีจระเข้กิน ถ้าตกมูก ตกเลือดน�้ำปูนใส ถ้าจะกวาดได้สารพัดน�้ำสุรา ถ้าหาวเรอวิงเวียน
ลุกข้ึนหน้ามืดตามัวน�้ำสะค้านต้มเป็นกระสาย ถ้ากินข้าวไม่ได้ นอนไม่หลับเอากัญชาต้มน้�ำเป็นกระสาย ถ้าราก
เอาข้าวสุกเผาไฟต้มเอาน�้ำเป็นกระสาย ถ้าลงน�้ำเปลือกมะเดื่อ ถ้าสันนิบาตทั้งลงท้ังราก น�้ำมะเฟืองท้ัง 5 ต้ม
เป็นกระสายกนิ วันละ 3 เพลา ถ้าเม่อื ยขบระบมไปทง้ั ตัว เม่อื ยท้ังขอ้ มอื ขอ้ ตนี สนั หลงั บนั้ เอวทั้งกลางวนั กลางคนื
เอากฤษณาแทรก ถ้าไมฟ่ ังนำ้� กุหลาบทัง้ กนิ ท้งั ชโลม ถา้ เป็นลมใหช้ ักมือชักตีนก�ำ ล้นิ กระด้างคางแขง็ น้ำ� กานพลูต้ม
ถ้าคลั่งเพ้อน้�ำกุหลาบ เอาหัสคุณเทศต้มเป็นกระสายทั้งกินท้ังทา ถ้าจุกเสียดน�้ำกระเทียม ถ้าปวดหัวน้�ำหัวหอม
เป็นกระสายทา ถ้าไอน้�ำมะนาวกับเกลือกวาด ถ้าตกมูกตกเลือด เอาไพลหมกไฟเป็นกระสาย ถ้าเด็กเป็นตาน
เป็นทราง ให้ข้ีเป็นเม็ดมะเขือ เป็นไข่เน่า เป็นน�้ำล้างปลาเอารากตาลทั้ง 5 ต้มกินเช้าเย็น ถ้าเป็นเม็ดขึ้นมาที่ลิ้น
ที่คอ ทรวงอกสุราเป็นกระสายกิน ถ้าพุงโรผอมแห้งเอาตรีผลาต้มเอาน�้ำเป็นกระสาย ถ้ากินข้าวไม่ได้น้�ำผ้ึงเป็น
กระสาย ถา้ ผูกพรรดึกเอาดีเกลือเป็นกระสายแทรกดงี ู ถา้ เปน็ งสู วดั เปลอื กเพกาฝนเอาน้�ำละลายยาทา

160 ชุดตำ� ราภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตัวยากัญชา

ช่ือเอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขท่ีเอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 560
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยด�ำ

ภาพตน้ ฉบบั

คำ� อ่านปจั จบุ ัน

๏ ยาแก้ลม ให้เอา กัญชา ๑ กระเทยี ม ๑ พรกิ ไทย 1 ดีปลี ๑ ไพล ๑ วา่ นน�้ำ ๑ ผวิ มะกรูด ๑ การบูร ๑
มะรุม ทง้ั ๕ บดท�ำแท่งไว้ ละลายน้�ำผ้งึ กิน ดีนกั แล ๚ะ๛

กองคุ้มครองและส่งเสรมิ ภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ น้ื บ้านไทย 161

ชอื่ เอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขท่เี อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 560
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

ค�ำอา่ นปัจจุบัน

๏ ยาหอมสันนบิ าต เอา ลกู จนั ทน์ ๑ ดอกจนั ทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ ลูกเอน็ เทศ ๑ เทียนขาว ๑
เทียนยห่ี ร่า ๑ เทียนตาต๊กั แตน ๑ แกน่ สน ๑ ดอกสน ๑ พรกิ หอม ๑ พรกิ หาง ๑ ยาทัง้ น้ีเอาส่งิ ละ ๑ สลงึ กฤษณา ๑
ขอนดอก ๑ ชะมด ๑ โกฐกระดกู ๑ โกฐเชยี ง ๑ เทยี นสตั ตบษุ ย์ ๑ เทยี นขา้ วเปลอื ก ๑ กญั ชา ๑ กำ� ยาน ๑ จนั ทนห์ อม ๑
แฝกหอม ๑ ลกู โหระพา ๑ เอาสงิ่ ละ ๒ สลงึ ขงิ แหง้ ๑ ดีปลี ๑ สะคา้ น ๑ ชา้ พลู ๑ เจตมลู ๑ ลูกสมอเทศ ๑ ยาท้ังน้ี
เอาส่งิ ละ ๑ บาท เอานำ�้ ฝักราชพฤกษเ์ ป็นกระสาย บดแทรกชะมด พมิ เสน ร�ำหดั กนิ แล ๚ะ๛

162 ชดุ ต�ำราภูมิปญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ์: ต�ำรับยาแผนไทยของชาติที่เข้าตวั ยากญั ชา

ช่ือเอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขท่เี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 566
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบับ

คำ� อา่ นปัจจบุ ัน

๏ ขนานหน่ึงชือ่ ประลัยกัลป์ใหญ่ ทา่ นให้เอา ลกู จันทน์ ๑ บาท ๒ สลงึ ดอกจันทน์ ๑ บาท ลกู กระวาน
๑ บาท กานพลู ๑ บาท ดปี ลี ๓ บาท เปลือกสมลุ แวง้ ๑ ต�ำลึง เทียนด�ำ ๒ บาท เทียนขาว ๒ บาท หัวดองดึง
๑ ตำ� ลงึ กัญชา ๒ ตำ� ลึง รากเจตมลู เพลิงแดง ๑ ตำ� ลึง ๒ บาท ขิงแหง้ ๓ ต�ำลงึ หวั กระดาดแดง ๑ บาท ๒ สลงึ
หวั กระดาดขาว ๑ บาท ๒ สลึง หวั บกุ ๑ บาท ๒ สลงึ หัวกลอย ๑ บาท ๒ สลึง อุตพิด ๑ ตำ� ลึง เอาพรกิ ไทยเทา่ ยา
ทั้งหลาย ตำ� เป็นผง ละลายน�้ำผง้ึ กิน หนกั ๑ สลึง แก้สารพดั ลม แลริดสีดวง มองคร่อ หืดไอ กษัย ไส้พอง ทอ้ งมาน
ดานเสมหะ แลป้างมาน แกล้ มท้ัง ๘๐ จ�ำพวก หายแล ๚

กองคุม้ ครองและส่งเสริมภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทย์พน้ื บา้ นไทย 163

ชื่อเอกสาร ต�ำรายาเกรด็
เลขท่เี อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 566
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมดุ ไทยดำ�

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปจั จบุ นั

๏ สิทธิการิยะ ยังมีลมอันหนึ่ง ชื่อว่าโรคนี มันให้เจ็บเสียดแทงไปมาทั่วสารพางค์ตัว ให้วิงเวียนหน้า
วงิ เวยี นตา ใหท้ อ้ งขน้ึ ทอ้ งพอง กนิ อาหารมไิ ด้ ทา่ นใหเ้ อา ขงิ แหง้ ๑ หวั หอม ๑ กระเทยี ม ๑ ใบมะตมู ๑ ใบคนทสี อ ๑
ใบเสนียด ๑ เปลอื กมะยมตัวผู้ ๑ ขอบชะนางแดง ๑ รากเสนยี ด ๑ เปลือกปบี ๑ รากสม้ กุ้ง ๑ รากช้าพลู ๑ เอาสิ่งละ
๒ สลึง ลกู จนั ทน์ ๑ บาท ลูกกระวาน ๑ บาท ดปี ลี ๑ บาท แกน่ สน ๒ บาท หัวบกุ ๑ ต�ำลึง หวั อตุ พิด ๑ ตำ� ลึง
กญั ชา ๒ บาท พริกไทยเท่ายาทงั้ หลาย ตำ� เป็นผง ละลายน�้ำผ้งึ กนิ หนกั ๑ สลึง กนิ ไป ๗ วนั หาย แลชือ่ โตลาก็วา่
แก้สันนิบาตก็หายแล ๚
164 ชุดต�ำราภมู ปิ ญั ญาการแพทย์แผนไทย ฉบบั อนรุ ักษ์: ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตัวยากัญชา

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขทีเ่ อกสารตามหอสมุดแห่งชาติ 589
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสอื สมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบบั

กองคุม้ ครองและสง่ เสริมภมู ปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ืน้ บา้ นไทย 165

คำ� อา่ นปัจจบุ นั

๏ ยาพระตำ� ราน้ีชอ่ื ฝนแสนห่า แกส้ ันนบิ าต ๗ จ�ำพวก อนั เป็นเพอ่ื เสลดก็ดี เพ่อื เลอื ดก็ดี เป็นเพอ่ื กนิ
ของท่ัวก็ดี เพื่อท�ำหนักก็ดี ให้แต่งยาน้ีแก้เถิดไม่เป็นไรเลย แก้ลมทั้ง ๙ จ�ำพวก ก็ได้แล ให้เอา พันธุ์ผักกาด ๑
ลกู ผกั ชี ๑ ขงิ ๑ ขา่ ๑ กะทอื ๑ ไพล ๑ ใบคนทีสอ ๑ เปลา้ ทั้ง ๒ เอา ๒ สลงึ เนระพสู ี ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑
ลูกพิลงั กาสา ๑ ดีปลี ๑ ลกู จนั ทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ เทยี นทงั้ ๕ โกฐสอ ๑ โกฐเขมา ๑ โกฐหัวบัว ๑ โกฐจฬุ าลมั พา ๑
โกฐพงุ ปลา ๑ ฝิ่น ๑ สลงึ ยาด�ำ ๑ สลงึ ลกู มะค�ำดีควาย ๑ ผกั โหม ๑ ข้กี าท้งั ๒ สง่ิ ละ ๑ สลึง ลูกกระดอม ๑ หอม ๑
พรกิ ๑ กระเทียมกรอบ ๑ อำ� พัน ๑ กัญชา ๑ การบูร ๑ สมอไทย ๑ สมอพเิ ภก ๑ ยาท้งั น้ี ต�ำเปน็ ผงไว้นตั ถกุ์ ด็ ี
แก้เลือดละลายน้�ำส้มป่อย เป็นป่วงละลายด้วยน�้ำเหลา้ แก้ลมละลายด้วยอ้อยแดง แก้เสลดละลายด้วยน้�ำมะนาว
แกล้ มขบ แก้เอน็ เสยี วไส้ แลลมพานไส้ แกจ้ ุกอก เสียดโครง แกส้ ะอกึ ละลายดว้ ยน้ำ� ขงิ ก็ได้ แกร้ ากกไ็ ด้ ถา้ จะใหด้ ูแรง
คนไขด้ ้วยให้กนิ แตต่ ามกำ� ลงั เถิด แกร้ ้อนนอนมหิ ลับ กนิ ขา้ วไม่ได้ แก้กระหายนำ�้ แล ๚

166 ชุดตำ� ราภมู ปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบบั อนรุ กั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ี่เข้าตวั ยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกร็ด
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 618
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สือสมดุ ไทยขาว

ภาพตน้ ฉบบั

ค�ำอา่ นปัจจบุ ัน

๏ ยาพรหมชาติ เอา บลั ลงั กศ์ ลิ า ๓ ผกั กะโฉม ๑ เอาเกสรบวั หลวง ๑ บวั ขม ๑ สตั ตบษุ ย์ ๑ เกสรพทุ ธชาติ ๑
สารภี ๑ พิกุล ๑ บุนนาค ๑ ลำ� ดวน ๑ จำ� ปา ๑ มะลิ ๑ สัตตบงกช ๑ ขอนดอก ๑ อบเชย ๑ ว่านเปราะ ๑ ใบโลด ๑
เทียนท้งั ๒ ผกั เป็ดแดง ๑ ลกู จนั ทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน ๑ กานพลู ๑ โกฐทง้ั ๕ จนั ทน์ท้ัง ๒ กรุงเขมา ๑
เนระพสู ี ๑ ก�ำยาน ๑ อำ� พนั ขปี้ ลา ๑ ลกู ผกั ชีทงั้ ๒ ชะเอมทง้ั ๒ ตน้ ร่างแห ๑ ลูกเอ็น ๑ รากขัดมอน ๑ ดปี ลี ๑
ใบกระวาน ๑ กญั ชา ๑ ชะมด ๑ บดป้นั แทง่ ไว้จะใชล้ ะลายนำ�้ จนั ทน์ นำ�้ ดอกไม้เถดิ แกล้ มมหาสดมภ์ ลมอัมพาต
ลมพรรดึก แก้ขัดอก แก้จุก ราก ไอ ขัดเบา แลปวดท้อง กินข้าวมิสะดวก แก้บวมภายใน แก้ไข้เหนือสันนิบาต
ระสำ่� ระสา่ ย ให้เอาเถาวลั ยเ์ ปรียงแดง แก้ปวดทอ้ ง ถา้ มฟิ ังเอาแซ่ม้าทะลาย 1 รากโคกกระออม 1 รากชมุ เห็ด 1
ต้มเอาน�้ำเป็นกระสายแทรก แก้ปวดปัสสาวะ แก้ระส่�ำระสาย เสียงเครือ คางแข็ง กินข้าวไม่ได้ นอนไม่หลับ
รากลมเปลา่ ตานทรางขโมย ให้เชอื่ ม พจิ ารณาใช้เอาเถิด ดนี ักแล ตคี ่าไว้ 1 ชัง่ ทองแล ๚

กองคุ้มครองและสง่ เสริมภมู ิปญั ญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พ้ืนบา้ นไทย 167

ชอื่ เอกสาร ต�ำรายาเกร็ดต่าง ๆ
เลขทเี่ อกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ 630
ประเภทเอกสารโบราณ หนังสือสมุดไทยขาว

ภาพต้นฉบบั

คำ� อา่ นปจั จุบัน

๏ ยาหอมสว่างอารมณ์ จันทน์ท้ัง ๒ กฤษณา กระล�ำพัก ลูกจันทน์ ดอกจันทน์ กระวาน กานพลู
ชะเอม ว่านกีบแรด ว่านร่อนทอง เทียนท้ัง ๕ พิมเสน เปราะหอม กัญชา เม็ดพันธุ์ผักกาด เกสรบัวหลวง
ดอกพิกุล ดอกบุนนาค ดอกมะลิ ดอกสารภี อบเชยเทศ ยาท้ังน้ีส่ิงละ ๑ บาท ฝิ่น ๑ สลึง ดีงูเหลือม ๑ สลึง
ทำ� เป็นจณุ ๚

168 ชุดต�ำราภูมิปญั ญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรกั ษ:์ ตำ� รบั ยาแผนไทยของชาตทิ ่ีเข้าตัวยากัญชา

ชือ่ เอกสาร คัมภีร์ชวดาล
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๑๑๑๐
ประเภทเอกสารโบราณ ใบลาน

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปัจจบุ นั

๏ ยังมีลมพวกหน่ึงช่ือว่า จักรพังคี ย่อมให้เจ็บทั่วท้ังสารพางค์ตัว เคล่ือนข้ึนแต่ฝ่ามือไปถึงกระหม่อม
ให้เหม็นปาก ผู้ใดเป็นลมนี้ อายุไม่ยืนเลย ยังมีฤๅษีตนหน่ึงว่า จะแก้ลมนั้นได้ ให้เอาหอมแดง ๑ เปลือกตาเสือ ๑
กญั ชา ๑ ดปี ลี ๑ ใบทะปิด ๑ ใบสะเดา ๑ เอาเทา่ กัน บดลงจงละเอยี ด เอาน้�ำสม้ ซ่าเป็นกระสาย คุลกี ารให้สมกนั
ใหก้ ิน ๕ วนั หายแล ๚

กองคมุ้ ครองและส่งเสริมภูมปิ ญั ญาการแพทยแ์ ผนไทยและแพทยพ์ ื้นบ้านไทย 169

ชอื่ เอกสาร คมั ภีรช์ วดาล
เลขที่เอกสารตามหอสมดุ แหง่ ชาติ ๑๑๑๐
ประเภทเอกสารโบราณ ใบลาน

ภาพต้นฉบบั

คำ� อ่านปัจจุบนั

๏ ยงั มลี มจำ� พวกหนง่ึ ชอื่ พนั ทวาต มนั ยอ่ มใหม้ อื ตายตนี ตายยังมเิ จ็บเลย มันใหก้ นิ อาหารมิได้เลย ยงั มี
ฤๅษตี นหนึง่ ช่ือว่า อุทกุ สรรเพชญ์ ว่าจะแกล้ มนน้ั ให้เอา กัญชา ๒ บาท เบ้ียผู้ ๑ ต�ำลึง ยาฝน่ิ ๑ สลงึ นำ้� ตาลทราย
๑ ต�ำลงึ ลกู จนั ทน์ ๒ บาท ดปี ลี ๒ บาท พรกิ ๒ บาท หอมแดง ๒ บาท บดจงละเอยี ด เอานำ�้ มะพร้าวนาฬเิ ก
เปน็ กระสายเค่ยี วไปเปน็ ยางมะตมู จงึ เอาสมอฝ้าย ๑๐ ลกู ปอกใส่ลงในยาอันเคยี่ วน้นั ใหจ้ งงวดดุจสาคู แลเท่าลกู ฝ้าย
ทุกวนั ถอยแล ยานี้ชอื่ มหาอนุรุทวาโยอคั คี ๚

170 ชุดต�ำราภูมปิ ัญญาการแพทยแ์ ผนไทย ฉบับอนุรักษ์: ตำ� รับยาแผนไทยของชาติทีเ่ ข้าตัวยากญั ชา

ชื่อเอกสาร ตำ� รายาเกรด็
เลขท่เี อกสารตามหอสมุดแหง่ ชาติ 561
ประเภทเอกสารโบราณ หนงั สอื สมุดไทยดำ�

ภาพตน้ ฉบบั

คำ� อ่านปัจจุบนั

๏ ยาช่ือสว่างอารมณ์ เอาเทียนทั้ง ๕ ลูกจันทน์ ๑ ดอกจันทน์ ๑ กระวาน กานพลู ๑ จันทน์ทั้ง ๒
กฤษณา ๑ กระลำ� พกั ๑ ขอนดอก ๑ ว่านกบี แรด ๑ วา่ นร่อนทอง ๑ อบเชย ๑ ชะเอมเทศ ๑ สังกรณี ๑ เนระพูสี ๑
ดีปลี ๑ ลิน้ ทะเลป้ิงไฟ ๑ เปราะหอม ๑ การบูร ๑ เมล็ดพันธผุ์ ักกาด ๑ ลกู กญั ชา ๑ เกสรบัวหลวง ๑ ดอกพกิ ุล ๑
ดอกบนุ นาค ๑ ดอกสารภี ๑ ดอกมะลิ ๑ พิมเสน ๑ เอาสิง่ ละ ๑ สลึง บดดว้ ยน้�ำดีงเู หลือมเป็นกระสายปนั้ แท่งไวก้ ิน
แก้ลงน�้ำรากกล้วยตีบ ๑ ต้มน�้ำลูกจันทน์ก็ได้จะให้ชื่นใจน้�ำดอกไม้ แก้คอเสมหะเหนียว น�้ำชะเอม แก้ไอ น�้ำราก
มะกล�ำ่ เครอื ยกั ใช้ตามโรค ๚

กองค้มุ ครองและส่งเสริมภมู ิปัญญาการแพทย์แผนไทยและแพทย์พื้นบา้ นไทย 171