อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘

สมั มาสมั พุทธกถา

พระธรรมวรเมธี

วัดราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม
รบั พระราชทานถวาย

ในการเสด็จพระราชดำเนินไปทรงบำเพ็ญพระราชกศุ ล
ณ วดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม ราชวรวิหาร
วนั ศกุ รท ่ี ๑๒ ธันวาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๑

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส.
อิติป โส ภควา สมมฺ าสมฺพุทโฺ ธติ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในสัมมาสัม
พุทธกถา ฉลองพระเดชพระคุณ ประดบั พระปญญาบารมี ในวาระอนั เปนมหา
มงคล ที่สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจาฯ
พระบรมราชินีนาถ ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ เสด็จพระราชดำเนินทรง
บำเพ็ญพระราชกุศล สดับพระธรรมเทศนาเปนการสวนพระองค นอกจากจะ
เปน ไปตามพระราชอธั ยาศยั ทที่ รงมพี ระราชหฤทัยเปยมดว ยพระราชศรทั ธาใน
พระรัตนตรัยอยางมั่นคงแลว ยังทรงมีพระราชประสงคทรงบำเพ็ญพระราช
กรณียกิจ โดยทรงเปนผูนำใหพสกนิกรไดรวมสดับพระธรรมเทศนา เพื่อจะ
ไดรับอานิสงส ๕ ประการ ตามพระบาลีบรรหาร ซึ่งแปลโดยความวา “ผูฟง
ยอมไดฟงสิ่งท่ียังไมเคยฟง สิ่งใดที่เคยฟงแลว แตยังไมเขาใจชัด ยอ มเขา ใจส่ิง
นน้ั ไดช ัด สงิ่ ใดทีย่ งั สงสยั กบ็ รรเทาความสงสัยเสียได ความเห็นใดยังไมถูกตอง
ยอมทำความเห็นน้ันไดถกู ตอ ง และจติ ใจของผูฟ งกผ็ อ งใส” ดังนี้



ส ม เ ด็ จ พสมรเะดมจ็ หพราะวมี รหวางวศีร์ว:งศอ์ ั:คอคัคชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา||๑9๐

การเสด็จพระราชดำเนินทรงบำเพ็ญพระกุศล สดับพระธรรมเทศนา
ในพระฐานะเปนผูนำในการศึกษาธรรมะทางพระพทุ ธศาสนา เปน การพัฒนา
คุณภาพชีวิตของประชาชนในชาติ สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผู
ทรงพระคุณอันประเสริฐ โดยพระราชอัธยาศัย ทรงสนพระราชหฤทัยเปน
อยา งยิ่งในพระธรรมคำสอนทส่ี มเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงแสดงไว เปน คำ
สอนทีเ่ ปนนิยยานิกธรรม ธรรมะเปนเครื่องนำออกจากทุกขไ ด ผูตั้งใจสดบั คำ
สอนของพระพุทธองคและปฏิบัติตาม ยอมสามารถออกจากทุกขได ยอมมีใจ
ผองใส ไดธรรมปติ เปนประโยชนอยางยิง่ แกต นเองและยอมเปน ประโยชนแ ก
ผอู น่ื ผเู ก่ียวของดว ย เพราะมใี จผองใสยอมเบาบางจากกิเลสเคร่ืองเศราหมอง
มีโลภะ โทสะ โมหะนอย ยอ มเปนผมู ีโทษนอ ย กอ ทกุ ขแกต นเองและผอู ื่นนอย

ดวยพระราชดำรทิ ท่ี รงคำนงึ ถงึ คุณแหง คำสอนในทางพระพุทธศาสนา
อันปนนิยยานิกธรรม ธรรมะเปนเครื่องนำออกจากสรรพกเิ ลสดงั ถวายวสิ ชั นา
จึงมีพระราชประสงคใหพสกนิกรยึดมั่นในพระธรรมคำสอนทาง
พระพุทธศาสนาเปนแนวทางในการดำเนินชีวิต จึงเสด็จพระราชดำเนินมา
สดับพระธรรมเทศนาเปนเนติแบบอยางแกพสกนิกร นับวาทรงบำเพ็ญพระ
ราชกรณยี กิจในสวนที่สอดคลอ งกับรฏั ฐาภปิ าลโนบายอกี สว นหนง่ึ

อิตปิ  โส ภควา สมมฺ าสมพฺ ุทฺโธติ
แปลความวา แมเพราะเหตุนี้ พระผูมีพระภาคเจาพระองคนั้น ทรง
พระนามวา สมฺมาสมฺพทุ ฺโธติ
สมเด็จพระสมั มาสัมพุทธเจา ทรงพระนามวา สัมมาสมั พุทโธ แปลวา
ผตู รัสรดู ว ยพระองคเ องโดยชอบ ๑ ทรงปลุกผอู ่นื ใหต ่ืนจากหลบั เพราะกิเลส ๑
ที่วาตรสั รูดวยพระองคเ องโดยชอบนั้น คือ ตรัสรูอรยิ สัจ ๔ อริยสัจ ๔ แปลวา

10 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชินเสทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๑

ของจรงิ อยางประเสรฐิ ก็ได ของจรงิ ที่นำคนใหเปนผูประเสรฐิ ก็ได ของจรงิ ทำ
ใหผูรูผ ูเห็นไกลจากขาศึกคือกิเลสก็ได อริยสัจ ๔ คือ ทุกข ๑ สมุทัย เหตุให
เกิดทุกข ๑ นโิ รธ ความดบั ทุกข ๑ มรรค ขอปฏิบตั ใิ หถ ึงความดับทุกข ๑ ทรง
รวู าเกดิ แก เจ็บ ตาย เปนตน เปนทกุ ขก ็เปน ทุกขจริงๆ จะเถยี งอยางไรก็เถียง
ไมขึ้น บางคนวาเกิดไมเปนทุกข แตในที่สุดก็ตองยอมรับวาเปน ทุกข เพราะ
เกิดแลวไมไดอยูคงที่ ตองเปล่ียนแปลงแปรผันหันหนาไปสูความแก ความเจ็บ
ความตาย ตองโศกเศราพิไรรำพัน โทมนัสนอยใจ คับแคนใจ เหือดแหงใจ
ใครๆ เกิดมาแลวยอมเปนอยางนท้ี ั้งนัน้ แกก็ไมมใี ครชอบ แมเพียงถูกทักวาแก
ก็สะดุง ตกใจ แกมง่ั แกม คี อ ยดหี นอ ย แกยากแกจ น อนาถา เขาก็พากนั รังเกียจ
และไมใชแกเปลา ตองเจ็บดวย ในที่สุดก็ตองตาย ตายก็ไมมีใครชอบ แตจะ
ชอบหรือไมชอบ ก็ตายเทากัน พระพุทธเจาทรงรูวา เกิด แก เจ็บ ตาย เปน
ทกุ ข เรยี กวา ทุกขอรยิ สัจ

สมุทัย เหตุใหเกิดทุกข ไดแกตัณหา ความอยากไดอยากดี อยากมี
อยากเปน ลวนเปนเหตใุ หเ กิดทุกขทั้งสิ้น อยากมากทุกขมาก อยากแลวไดมา
สมใจก็เปนทุกข ไมไดสมใจก็เปนทุกข อยากไดสิ่งหนึ่งกลับไดอีกสิ่งหนึ่งที่ไม
ถูกใจกเ็ ปนทุกข ไดสมใจแลวแตไมพ อใจกเ็ ปนทุกข ตัณหา จงึ เปนสมุทัย เหตุ
ใหเ กิดทุกข

ถาตองการดับทุกข ก็ตองดับที่ความอยาก ดับความอยากเสียได
เรียกวา นิโรธ ความดับทุกข ความดับทุกข ๘ จะมีไดตองปฏิบัติตามมรรค
ทางแหงความดับทุกข ๘ ประการ ซึ่งรวมลงเปนศีล สมาธิ ปญญา ทุกข ทรง
สอนใหกำหนดรูวาเปนทุกข อยา เดอื ดรอนไปตาม พยายามใชกอนทุกขนี้ทำ
เปน ประโยชนตน และประโยชนผอู ื่นใหเ ตม็ ท่ี ทิง้ ความดีใหตดิ ไวใ นโลก ตัณหา
สอนใหละเสีย อยาเลี้ยงรักษาไว นิโรธ ความดับทุกข ตรัสสอนใหทำใหแจง

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนนิ เ ทเทศศนนาา | 1๑๒1

จนรูดวยใจวา ดับไดจรงิ มรรค ขอปฏิบัติใหถ ึงความดับทุกข ตรัสสอนใหทำให
เกิดใหม ี

อริยสจั ๔ ประการนี้ พระพทุ ธเจา ไดต รสั รเู อง ไมมีครอู าจารยส่ังสอน
ครสู อนอริยสัจในสมัยนน้ั ไมม ี มพี ระพุทธเจาเปน องคป ฐม จึงเรยี กวา พระบรม
ครู และอรยิ สัจนี้ พระพุทธเจาทรงรูชอบไมวิปรติ ไมผดิ จากความจริง ทุกขก็
เปน ทุกขจริง เหตุใหเ กิดทุกขก ็เปนจริง ความดับทุกขก ด็ ับไดจริง ขอปฏิบัติให
ถึงความดับทุกขก็ถึงจริง เปนความตรัสรูชอบเองจริงๆ จึงทรงพระนามวา
“สมฺมาสมฺพุทฺโธ” เมื่อไดตรัสรูแลว ก็ทรงแสดงธรรมสั่งสอนประชาชน ใหรู
เห็นตามพระองคดวยอุบายวิธี ๔ ประการ คอื สนทฺ สสฺ นา แนะนำช้แี จงใหเห็น
จรงิ เหมือนปรากฏเฉพาะหนา สมาทปนา ชักชวนใหต้ังอยใู นการ ทำดี ทำชอบ
สมุธเตยนา ใหอ าจหาญในการปฏิบัติอยางจริงจัง สมฺปหํสนา ใหยินดีราเริงใน
ธรรม ผูปฏิบัติตามก็ไดความรหู ายหลงงมงาย เหมือนหลับแลวตื่นขึ้นไดความ
เบิกบานใจ พระองคจ ึงทรงพระนามวา “สมฺมาสมฺพุทโฺ ธ” ปลุกผูอื่นใหตนื่ จาก
หลบั เพราะกเิ ลสครอบงำ

สมมฺ าสมฺพุทฺโธ เปน ศัพทบาลี รวมดวยศัพท ๓ ศัพท หรือ ๓ คำ คือ
สฺมมา คำหนึ่ง สํ หรือ สมฺ คำหนึ่ง พุทฺโธ คำหนึ่ง สมฺมา แปลวา โดยชอบ สมฺ
หรอื สํ แปลวา ตามลำพังพระองค หรอื ดวยพระองคเ อง พุทโฺ ธ แปลวา ตรัสรู
สมฺมาสมฺพุทฺโธ แปลวาตรัสรูตามลำพังพระองคโดยชอบ พระพุทธคุณบทวา
สมฺมาสมฺพุทฺโธ บรรยายโดยเนอ้ื ความเปน ๔ ประการ คือ ๑ ผูตรัสรู ๒ ผูตรสั
รูตามลำพังพระองค ๓ ตรัสรูโดยชอบ ๔ ทรงปลุกผูอื่นใหตื่นจากหลับเพราะ
กิเลส

12 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๓

ทแ่ี ปลวา ผูตรัสรนู ัน้ คอื พระพุทธเจาไดต รัสรูอรยิ สจั ๔ ประการ อัน
เปน หลกั ธรรมท่เี ปนแกน แทใ นพระพุทธศาสนา คอื ทกุ ข ความไมสบายกายไม
สบายใจ สมทุ ัย เหตุใหเกิดทกุ ข นโิ รธ ความดบั ทกุ ข มรรค ขอปฏิบตั ิใหถึงทาง
ดับทุกข นี้เรียกสั้นๆ ถาเรียกใหเต็มศัพทวา ทุกขอริยสัจ ของจริงอยาง
ประเสริฐคือ ทุกข สมุทัยอริยสัจ ของจริงอยางประเสริฐ คือ สมุทัย เหตุให
เกดิ ทกุ ข ทกุ ขนโิ รธอรยิ สจั ของจรงิ อยางประเสรฐิ คอื ความดบั ทุกข ทุกขนิ
โรธคามนิ ีปฏิปทาอรยิ สจั ของจริงอยา งประเสรฐิ คือ ขอปฏิบัตใิ หถึงความดับ
ทุกข อริยสจั แปลวา ของจรงิ อยางประเสริฐก็ได ของจรงิ ของพระอริยเจา ก็
ได ของจริงที่ทำบุคคลผูไดบรรลุแลวใหเปนพระอริยะก็ได ของจริงที่ไกล
จากกิเลสก็ได

ที่แปลวา ของจริงอยางประเสริฐ นั้น หมายความวา จริงมีหลาย
อยา ง จรงิ โดยสมมติ เชน คนจริง สตรีจรงิ บุรุษจริง พระจรงิ เณรจริง แตวา
จรงิ โดยสมมติ ไมแนแท สภาวสัจจรงิ ตามสภาวะ เกิดจรงิ แกจ ริง ตายจรงิ นี้
จรงิ ตามสภาวะ ใครจะรูหรือไมรู เขาก็จรงิ อยูอยา งนั้น ถายังมีกิเลสแลว เกิด
จริง แกจริง ตายจริง โสกะ บริเทวะ ทุกขะ โทมนัส อุปายาสจริง อรยิ สัจ คือ
จริงอยางยิ่ง ไมไดจริงโดยสมมติ จริงแทแนนอน ประเสริฐกวาของจริง
ทง้ั หลายที่มีอยใู นโลก ของจรงิ ท้งั หลายท่ีมีอยูในโลกนนั้ จริง ไมใชไมจริง แตวา
ไมเทีย่ งแทแนนอน แตว าจริงอริยสัจ ทุกข สมุทัย นิโรธ มรรค ที่พระพุทธเจา
ตรสั รนู ้นั จรงิ แทแนน อน น้แี ปลวา ของจริงอยางประเสรฐิ

ที่แปลวา ของจริงของพระอริยเจา นั้น ก็คือ พระอริยเจา พระ
สัมมาสัมพุทธเจา พระอรหันตสาวก เปนเจาของอริยสัจ คนอื่นถึงจะเปน
เจา ของก็รักษาไวไมได อยางพุทธศาสนิกชนทั้งหลายกเ็ ปนเจาของอริยสจั ก็
รักษาของทานไมได วันนี้จริง พรุงนี้อาจไมจริงเสียแลว รักษาของทานไวไมได

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 1๑๔3

แตพระพุทธเจา พระอรหันตสาวก ทานรักษาอริยสัจ ๔ ไวไดเรียบรอย ไมมี
ขาดตกบกพรอง ไมมีตกไมมีหลน นี้จึงเรียกวา พระอริยะ คือ พระพุทธเจา
และพระอรหันตสาวกเปนเจาของอรยิ สัจ แปลวา ของจริงที่แปรภาวะปุถุชน
ใหเปนพระอริยะ หมายความวาพระอรหันตท้ังหลาย เมื่อกอนทานเปนปถุ ุชน
ทั่วไป และอาจจะกิเลสหนาเสียดวย เพราะโดยมากทานนับถือศาสนาอื่นมา
กอน แตพอทานไดฟงธรรมเทศนาจากพระพุทธเจา ไดตรัสรูตาม ภาวะแหง
ปุถุชนไมมี มีแตอริยภาวะ พอทานไดตรสั รอู ริยสัจ รูข องจริงตามพระพุทธเจา
ภาวะปุถชุ นของทา นกห็ มดไป กลายเปน พระอริยบคุ คลในพระพุทธศาสนา

ที่แปลวา ของจริงที่ไกลจากขาศึก นัน้ อธิบายวา ถาใครไดรูอ ริยสัจ
แลว ขาศึกไมมี ไมมใี ครที่จะมาเปนขาศึก จึงกลาววาไกลจากขาศึก คือ กิเลส
สมมติวาในขณะนี้ อยูกันมากๆ ทั้งภิกษุสามเณร อุบาสกอุบาสิกา และ
พุทธศาสนิกชน ตางคนก็มีกิเลสมากบางนอยบางตามภาวะ สมมติวามีพระ
อรยิ บคุ คลทานมาอยูด ว ยสกั ๒-๓ รปู ในพระอริยบคุ คลนั้นไมมีกิเลส ถึงนั่งอยู
ใกลๆ แตไ กลจากกิเลส เพราะฉะน้ัน อริยสัจจึงมีความหมายวาของจริงอยาง
ประเสริฐ ของจริงของพระอริยเจาของจริงที่แปรภาวะปุถุชนใหเปนพระ
อรยิ บคุ คล และของจรงิ ท่ที ำใหไ กลจากขา ศกึ คอื กเิ ลส นเี้ ปน เนือ้ ความของคำ
วา “อริยสจั ”

อริยสัจนี้ พระพุทธเจาไดตรัสรู ความตรัสรูของพระพุทธเจานั้น มี
ข้ันตอนดังน้ี

ชน้ั ตน ทรงรูวา ทุกข สมุทยั นิโรธ มรรค เปนจริงอยางประเสริฐ นี้
เรียกวา “สัจญาณ” แปลวา รูจริง เพียงเทานีก้ ็ยังทำอะไรไมได เหมือนรูวา
ขา วสารในกระสอบรับประทานได แตท่ีจรงิ ยังรบั ประทานไมได เพราะยังไมได

14 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕

หุงยังไมไดตม เปนที่รูจักวาขาวสาร ยังไมสำเร็จประโยชน ความตรัสรูของ
พระพุทธเจาก็เหมือนกัน ที่ทรงรูวาทุกข สมุทยั นิโรธ มรรค เปนของจรงิ ก็รู
เพยี งเทาน้ี

ชั้นที่สอง ทรงประพฤติปฏิบัติจนรูกิจที่ควรทำในอริยสัจ ๔ รูวา
ทกุ ขตองกำหนดรู ทำอยางอืน่ ไมได หรอื อยูกับกอนทุกข ทั้งหมดนี้กอนทุกข
ตองรูไวอยางเดียว เพราะฉะนั้น ทุกข ตองทำหนาที่กำหนดรูเทานั้น สมุทัย
ควรละ จะกำหนดรูก็ไมได ยิ่งรูยิ่งเกิดมาก เพราะตัณหายิ่งรูยิ่งมีมาก ย่ิง
สนบั สนนุ เขาเขากย็ ง่ิ เกิดมากขึ้น ทำใหแ จงก็ไมไ ดเพราะตณั หามันมืด จะไปทำ
ใหแจงไดอยางไร เจริญก็ไมได ยิ่งเจริญตัณหายิ่งมาก เพราะฉะนั้น ตองละ
อยา งเดียวอยาใหมี นิโรธ ตองทำใหแจง คือ ใหรู รูแ จงเห็นจริงวาตัณหาดับ
แลว เปนนิโรธ ตัณหาดับเสร็จสิน้ แลวเปนนโิ รธ นี้เรียกวา นิโรธ ควรทำใหแจง
มรรค ควรเจริญ คือ ตอ งทำใหมี เหมือนวา ถนนทำไวตองเดิน ไมเดินก็ไมรูวา
จะทำไวท ำไม ท่เี รยี กวา “กจิ ญาณ” ทรงรจู กั กิจที่ควรทำ เปนความรูช้นั ท่ีสอง
ยงั ไมเต็ม ยังไมส มบรู ณยังไมร ูจ รงิ เต็มท่ี

ชั้นที่สาม ทรงรูวา ทุกขที่เราควรกำหนดรูนั้น เรากำหนดรูแลว
สมุทัยที่ควรละเราละไดแ ลว นิโรธควรกระทำใหแจง เราไดทำใหแจงแลว
มรรคควรเจริญ เราก็ไดเจริญแลว อยางนี้เรียกวา “กตญาณ” (รูสำเร็จ)
แปลเปน คำไทยวา รูจรงิ รูกิจ รสู ำเรจ็ สามอยางนี้ เปน ไปในอรยิ สัจทง้ั ๔

มคี ำทีพ่ ูดกันอยูเสมอวา โสฬสกจิ พดู แลวก็ไมทราบวาอะไร โสฬสกิจ
คอื กิจในอรยิ สัจทผี่ ตู รสั รอู รยิ สัจตอ งรู ตอ งรูวามีอะไรบา ง ดงั น้ี

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัอคคั คคชชิ นนิ เเททศนาา ||1๑5๖

ในทุกขอริยสัจ คือ ในทุกขมี ๔ ๑. ปฬนัตถะ ในอรรถวา เปนตัว
เบียดเบียน ตองรูวาทุกขนั้นเปนตัวเบียดเบียน ๒. สังขตัตถะ ในอรรถวา
ปจจัยประชุมแตงกันขึ้นไมใชเปนเอง ๓. สันตาปตถะ ในอรรถวา ทำใหเรา
รอน ๔. ปริณา-มัตถะ ในอรรถวา แปรปรวนไมคงท่ี วิธีปฏิบตั ิ ใหนึกถึงทุกข
นั้น พระพุทธเจาตรัสวา เกิด แก เจ็บ ตาย โสกะ ปริเทวะ ทุกขะ โทมนัส อุ
ปายาส สิ่งเหลานี้เบียดเบียนปจจัยปรุงแตงขึ้น ทำใหเรารอนเดือดรอนอยู
เสมอ มากบางนอยบาง ตามเรื่องตามราว แปรปรวนไมคงที่ ในทุกขอริยสัจมี
กิจที่จะตอ งรทู ง้ั ๔ อยา งนี้

ในสมุทัยอริยสัจ มี ๔ คือ ๑. อายูหนัตถะ ในอรรถวา ทำใหเกิดกอง
ทกุ ข สมุทัยทำใหเกิดกองทกุ ข ๒. นิทานัตถะ ในอรรถวา เปนที่เก็บ เปนที่ขัง
แหงทุกข สมุทัยคอื ตณั หานั้นเปนที่อยู เปน ทีเ่ กบ็ เปนที่ขัง เปน ทีน่ อนอยูแ หง
ทุกข ๓. สังโยคัตถะ ในอรรถวา ประกอบสัตวทั้งหลายไวกับทุกข ๔.
ปลโิ พธนตั ถะ ในอรรถวา ขงั อยใู นเรอื นจำ คอื สงั สารทกุ ข ใครตกอยใู นสมุทยั
นัน้ ผูนั้นก็ชื่อวาติดเรือนจำ คือ สังสารทุกข ตองรูกิจเปน ๔ อยาง ดังนี้ รูวา
สมุทัยทำใหเกิดทุกข คือ ตัณหาทำใหเกิดทุกข เปนที่เก็บที่ขังแหงทุกข
ประกอบสัตวไ วก บั ทุกข ขงั อยู ติดเรอื นจำ คอื สังสารทุกข

ในนิโรธก็มี ๔ เหมือนกัน คือ ๑. นิสรณัตถะ ในอรรถวา ทำใหสลัด
ออกจากทุกข ใครรูนิโรธอริยสัจแลว สลัดทกุ ขออกได ๒. วิเวกัตถะ ในอรรถ
วา สงัดจากกองกิเลส ๓. อสังขตัตถะ ในอรรถวา ปจจัยประชุมแตงไมได
เพราะเปนอมตะ อยูเหนอื เหตุเหนอื ปจจัย ๔. อมตัตถะ ในอรรถวา มีรสเปน
อมตะ ไมรจู กั ตาย เหมือนนำ้ ทะเลมีรสเคม็ เปนนิตย ฉะน้ัน

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗

ในมรรคก็มี ๔ คือ ๑. นิยานิกัตถะ ในอรรถวา นำออกจากสังสาร
ทกุ ข ๒. เหตวัตถะ ในอรรถวา เปนเหตุแหงความดับทุกข ๓. ทัสสนัตถะ ใน
อรรถวา ทำใหเหน็ พระนิพพาน มรรคนี้แหละทำใหเห็นพระนิพพาน อริยสัจ
ขอ อนื่ เปนเครือ่ งประกอบ ๔. อธิปเตยยัตถะ ในอรรถวา เปนใหญ เปน หัวหนา
เปน ผูนำที่จะทำใหบ รรลพุ ระนิพพาน

รวม ๔ อริยสัจ อริยสัจละ ๔ อยาง จึงเปน ๑๖ เรียกกันจนเคยวา
โสฬสกิจ ตราธรรมจักรท่ีใชอยูในปจจุบัน ถอดความหมายจากธมั มจกั กัปปวัต
ตนสูตร ถา ๔ ซี่ หมายถึง อรยิ สัจ ๔ ถา ๘ ซี่ หมายถึงอริยมรรคมอี งค ๘ ถา
๑๒ ซี่ หมายเอาอาการ ๑๒ คือ ทวาทสาการ ถา ๑๖ ซี่ หมายเอา โสฬสกิจ
หมายเอาเรื่องในอริยสัจทั้งนั้น เมื่อพระพุทธเจาไดตรัสรูแลว จึงตรัสกับ
พราหมณผ หู น่งึ วา

อภิ เฺ ญยฺยํ อภิฺญาตํ ภาเวตพฺพจฺ ภาวติ ํ
ปหาตพพฺ ํ ปหีนํ เม ตสฺมา พทุ โฺ ธสมฺ ิ พฺราหมฺ ณ
แปลวา ดูกรพราหมณ สิ่งที่ควรรู เราไดกำหนดรูแลว สิ่งที่ควร
เจริญ เราไดเจริญใหสำเร็จเต็มที่แลว สิ่งที่ควรละเราก็ละไดแลว
เพราะฉะนัน้ เราจงึ เปนพทุ โธ ผูต รสั รู ดังนัน้ จงึ แปล พทุ ฺโธวา ผตู รสั รู
ที่แปลวา พุทฺโธ ผูตรัสรจู ำเพาะพระอรหันต หรือดวยพระองคเองนั้น
โดยอธิบายวา พระพุทธเจาตรัสรูในปา และตรัสรูอริยสัจ อริยสัจนี้ กอนแต
พระพุทธเจา เสดจ็ อุบตั ิหรือเสด็จอุบัตแิ ลว เปน พระสิทธัตถะราชกุมารแลว แต
ยังไมเปนพระพุทธเจา ไมมีใครพูด ไมมีใครรูจักแมแตคำวาอริยสัจ
พระพทุ ธเจาตรัสรูอริยสัจตามลำพังพระองคจริงๆ ใตตนโพธ์ใิ นปา พระปญจว
คียเมื่อกอนอยูอุปฏฐากพระองค พอเห็นพระพุทธเจา เลิกจากทุกรกิรยิ าแลวก็

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘

เบื่อหนาย เห็นวาพระพุทธเจาเลิกความเพียรเสียแลว หนีไปอยูปาอิสิปตน
มฤคทายวัน พระองคอยูพระองคเดียวจริงๆ ไดตรัสรูของจริงอยางประเสริฐ
เฉพาะพระองค พระองคจึงตองตรัสบอกของจรงิ ไมไดอ วด คนอวดนัน้ อวด
ใหคนอื่นเขารูวาเราเปนอยางนั้น อันที่จริงไมเปน ซึ่งเปนเรื่องตรงกันขาม
ทั้งนั้น พระพุทธเจาที่ตรัสนั้นไมไดอวด ถึงเวลาแลวท่ีจะตรัสบอกของจริงให
ประชาชนรูเสียที พระพุทธองคจึงชื่อวาตรัสรูช อบดว ยพระองคเ อง ตรัสรูต าม
ลำพงั ของพระองคเ อง

ที่วา พระพุทธเจา ตรัสรูชอบ คือ สัมมาโดยชอบนั้น ความตรัสรูของ
พระพุทธเจา ชอบจริงๆ คานไมข ึน้ รับสั่งวา เกิด เจ็บ แก ตาย โสกะ ปริเทวะ
ทกุ ขะ โทมนัส อปุ ายาส เปนทกุ ข กเ็ ปนทุกขจ ริงๆ เหตุเกดิ ทกุ ขก็เกิดทุกขจริง
ตัณหาความอยาก อยากมากทุกขมาก อยากนอยทุกขนอย อยากทั้งวัน
ทุกขทั้งวัน อยากทั้งคืนทุกขทั้งคืน อยากทั้งปทุกขทั้งป ถาตายทั้งๆ ที่มี
ตัณหาความอยาก เกิดใหมทกุ ขอีก ไมมีทางที่จะพนทุกขไปได ดับความอยาก
ไดเ ปน สุขจรงิ ๆ

ขอปฏบิ ตั ิใหถึงความดับทุกข เมอ่ื ปฏิบัตไิ ปแลวถึงความดบั ทุกขไดจริง
คอื อรยิ มรรคมอี งค ๘ ประการ มี เห็นชอบ ดำรชิ อบ เจรจาชอบ การงานชอบ
เลีย้ งชพี ชอบ พยายามชอบ ระลกึ ชอบ ต้ังใจชอบ หรือจะรวมลงเปน ศลี สมาธิ
ปญญา เปนอริยมรรคทางอันประเสริฐ สามารถดับทุกขไดจริง เพราะฉะนั้น
พระพุทธเจาจึงตรัสโดยชอบ ไมวปิ ริต เปน การตรัสรโู ดยชอบจริงๆ

ทแี่ ปลวา ทรงปลกุ ผูอน่ื ใหต ่ืนจากหลบั เพราะกิเลส จากกเิ ลสนทิ ราน้ัน
พุทธศาสนิกชนรูอยแู ลว พทุ ธศาสนิกชนผูนบั ถอื พระพุทธศาสนาแมในปจจุบัน

18 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คชนิ เสทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙

หายเลาะหายหลง หายเขาใจผดิ เพราะพระพุทธเจา ทรงปลุก เชน ทรงเตือน
วา
โก นุ หาโส กมิ านนโฺ ท นิจจฺ ํ ปชฺชลเิ ต สติ
อนธุ กาเรน โอนทธฺ า ปทีป น คเวสถ
แปลวา รื่นเริงกันไปทำไม เพลิดเพลินกันไปทำไม เมื่อโลกถูกไฟ
ไหมโพลงอยูเปนนิจ ทานทั้งหลายอันความมือครอบงำแลว ทำไมไม
แสวงหาดวงประทีป คอื ปญ ญา ดังนี้

พระพุทธดำรสั นี้เอยขึ้นในสมัยน้ี สมสมัยโลกมืด บานเมืองมืด ไมใ ช
มืดเฉพาะบานเมืองเรา มืดทั้งโลก แตวาโลกจะพนมืดไปได เพราะ
พุทธศาสนิกชนทง้ั หลายถือดวงประทีป คอื ธรรมคำส่งั สอนในพระพุทธศาสนา
นเี้ ปนการทรงปลกุ ใหต ืน่ จากกิเลสนิทรา

เม่อื พทุ ธศาสนิกชนทงั้ หลายกำหนดพิจารณา นอมพระพทุ ธคุณบทวา
สมฺมาสมฺพุทฺโธ ผูตรัสรูดวยพระองคเองโดยชอบ มากำหนดนึกใหปรากฏท่ีใจ
ตน เปนการไดสรางพระพุทธเจาไวที่ใจ สมัยใดไดสรางพระพุทธเจาไวที่ใจ
สมัยน้ันราคะ โทสะ โมหะ ลดนอยลงไป จิตใจมุงถึงพระพุทธคณุ เปนอารมณ
ถึงไมไดบรรลุคุณธรรมพิเศษ ก็เชื่อวาไดสรางความดี สรางพระพุทธไวในใจ
ของตน ยอมเปนไปเพื่อผล คือ ความสุขสริ ิสวัสด์ิพิพัฒนมงคล เจริญในธรรม
ของพระสมั มาสัมพุทธเจา ตลอดกาลนาน

สมเด็จบรมพิตร พระราชสมภารเจาทั้ง ๒ พระองค ผูทรงมพี ระคุณ
อันประเสริฐ โดยพระราชฐานะที่เปนพุทธมามกะผูนับถือพระพุทธศาสนา ได
ทรงดำเนินตามพระพุทธจรรยารอบรูในสัจธรรมอยางแทจริง และทรง
ประกอบบำเพ็ญประโยชนของอัตถจารีบุคคล ประกอบดวยอัตตัตถจริยา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิชนนิ เ ทเทศศนนาา | 1๒9๐

ความประพฤติเปนประโยชนแกพระองค ๑ ญาตตั ถจรยิ า ความประพฤติเปน
ประโยชนแกพระประยูรญาติ ๑ และโลกัตถจริยา ความประพฤติเปน
ประโยชนแกโลก ๑ ทรงปฏิบัติพระราชกรณยี กิจนานปั การ อำนวยประโยชน
สุขใหเ กิดแกป ระชาชนดว ยพระเมตตาธรรมประจำพระราชหฤทัย สมพระราช
ฐานะพระมหากษัตริยเจา ผูเปนที่รกั และเทิดทูนของประชาชาวไทยตลอดนิจ
นิรันดร

ดวยอานุภาพแหงคุณพระรัตนตรัยอันเปนนิรัติศัยบุญเขต และดวย
เดชแหงธัมมัสสวนมัยกุศลที่ทรงบำเพ็ญ จงรวมเปนพลวปจจัย บันดาลให
สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจาทั้ง ๒ พระองค ผูทรงคุณอันประเสรฐิ
ทรงสมบูรณทุกประการดวยพระสติสัมปชัญญะและพระปญญา อันเปนที่ต้ัง
แหง วบิ ลู ยสุขโสมนัส ขอสวสั ดิมงคลจงเกิดมีเปนนิตย แดสมเด็จบรมพิตร พระ
ราชสมภารเจาทั้ง ๒ พระองค ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ผูทรงมีพระมนัส
เลอ่ื มใสในพระรตั นตรัย จงทุกประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในสัมมาสัมพุทธกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี ยุติลงดวยเวลา เอวํ ก็มีดวย
ประการฉะนี้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒

วสิ ทุ ธกิ ถา

พระพรหมมุนี (อคฺคชิโน)

วัดราชบพิธสถติ มหาสมี าราม
รับพระราชทานถวาย

ในการพระราชทานพระบรมราชานุเคราะหการบำเพ็ญกุศลออกเมรุ
พระราชทานศพ สมเดจ็ พระมหาธีราจารย (ฐานิสสฺ รเถร)
ณ วดั ชนะสงคราม กรุงเทพมหานคร
วนั เสาร ที่ ๑๑ กุมภาพันธ พ.ศ. ๒๕๕๕

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ธฺ สฺส
กมฺมํ วิชฺชา จ ธมฺโม จ สีลํ ชีวติ มุตฺตมํ
เอเตน มจจฺ า สุชฺฌนฺติ น โคตฺเตน ธเนน วาต.ิ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในวิสุทธิกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญราศี
ทกั ษิณานุประทานกิจ ซ่ึงสมเด็จบรมบพิตร สมเด็จพระปรมินทรธรรมิกมหา
ราชาธิราชเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญกุศลออกเมรุพระราชทานศพ สมเด็จพระ
มหาธีราจารย (นยิ ม ฐานสิ สฺ โร) เจา อาวาสวัดชนะสงคราม คณะผปู ฏิบัติหนาท่ี
สมเดจ็ พระสังฆราช กรรมการมหาเถรสมาคม และเจาคณะใหญหนกลาง โดย
สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูท รงพระคณุ อันประเสริฐ ไดเ สด็จพระ
ราชดำเนินมาแลวในวันน้ี และยังจะไดเ สด็จพระราชดำเนินแทนพระองคไปใน
การพระราชทานเพลิงศพในวันพรุงนี้ ณ เมรหุ ลวงหนาพลับพลาอิศริยาภรณ

22 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓

วัดเทพศิรินทราวาส เปน อวสานแหง การพระราชกุศล นับเปนพระราชศรัทธา
การุณยธรรมอยา งอุกฤษฏ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร ผูทรงเปนอัครศาสนูปถัมภก
และพุทธมามกมหาราชาธิราช กับทั้งสมเด็จบรมบพิตร จักไดพระราชทาน
อยา งสมเกยี รตยิ ศและเกยี รตคิ ุณของเจาประคุณผูถึงมรณภาพ ในวาระอันเปน
ที่สดุ นี้

เจาประคุณ สมเด็จพระมหาธีราจารย มีนามเดิมวา นิยม จันทนินทร
เกิดในวันนี้เมื่อ ๘๙ ปที่แลว คือวันจันทร ที่ ๑๑ กุมภาพันธ พุทธศักราช
๒๔๖๖ ที่อำเภออุทัย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา อุปสมบทเมื่อพุทธศักราช
๒๔๘๗ ณ วัดพระญาติการาม จังหวัดพระนครศรีอยุธยา มีความพากเพียร
ศกึ ษากระทั่งสอบไดนักธรรมชั้นเอก และเปรยี ญธรรม ๙ ประโยค เปน ผูรอบรู
สรรพกิจหลากหลายดาน โดยเฉพาะการปกครองคณะสงฆ ดำรงตำแหนง เจา
อาวาสวัดชนะสงคราม นำพาความเจรญิ วัฒนาดานถาวรวตั ถุสถาน เสนาสนะ
จากที่หมองเศราชำรุดทรุมโทรม ใหกลับมางดงามมั่นคงดังปรากฏอยูใน
ปจจบุ ัน ทั้งยังเปนคณะผูปฏบิ ัติหนาที่สมเด็จพระสังฆราช กรรมการมหาเถร
สมาคม และเจาคณะใหญหนกลาง ผูมีความสามารถและมีคุณธรรมสูงสงใน
การบริหารกจิ การพระศาสนา

เกียรติประวตั ิดังพรรณนามาพอสงั เขปนี้ เปน ที่อนุโมทนาสรรเสริญใน
หมูสงฆ และเปนที่ชื่นชมโสมนัสแกบรรดาพุทธศาสนกิ ชนผูศ รัทธา แมสมเด็จ
บรมบพิตร พระราชสมภารพระองค กท็ รงพระมหากรุณายกยอง ดงั ครั้งที่สดุ
ในพุทธศักราช ๒๕๓๕ ไดมีพระบรมราชโองการโปรดสถาปนาสมณศักดิ์ เปน
สมเด็จพระราชาคณะ ชั้นสุพรรณบัฏ ที่ สมเด็จพระมหาธีราจารย นอกจากน้ี
ยังทรงอาราธนาใหเปน ธรรมกถึกถวายพระธรรมเทศนามงคลวิเศษ ในพระราช
พิธีเฉลิมพระชนมพรรษาตอเนื่องกันหลายป แมเมื่อถึงมรณภาพแลวยังทรง

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๒2๔3

พระกรุณาโปรดพระราชทานพระบรมราชานุเคราะหแกการศพโดยตลอด
ตราบถึงวาระออกเมรุ ไดทรงพระกรณุ าโปรดพระราชทานเลือ่ นเกียรตยิ ศโกศ
ประกอบศพ จากโกศไมส ิบสอง เปนโกศมณฑป นับเปนกิตติการณอ นั เกิดข้ึน
ไดยาก หากผูวายชนมมิไดบำเพ็ญคุณูปการแกชาติ ศาสนา และ
พระมหากษตั รยิ  อยางอเนกอนันต เปนพยานอนั แจงชดั วาเจาประคุณคือที่ตัง้
แหง พระราชศรัทธาและพระศรทั ธาของสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา
ทั้งสองพระองค ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ เกียรติประวัติทั้งนี้ยอมเปนผล
จากเนกขัมมจริยาสัมมาปฏิบตั ิ และอุตสาหวิริยาทิคุณ แหงสมเด็จพระมหาธี
ราจารย โดยแท เจาประคุณถึงมรณภาพเมื่อวันศุกรที่ ๑๑ มีนาคม
พุทธศักราช ๒๕๕๔ ณ กุฎีคณะ ๑ แหงพระอารามอันทานครองอยู สิรอิ ายุ
๘๘ ป ๑ เดอื น พรรษา ๖๗

เจาประคุณ สมเด็จพระมหาธีราจารย เปนผูถึงพรอมดวยอัตสมบัติ
และปรหิตสมบัติ ไดบำเพ็ญกิจจานุกิจฝายกุศลกรรมเกือ้ กูลสรรพประโยชน
เปนอเนกปริยาย มปี รชี ารชู ัดในวชิ าการและอรรถธรรมอยางแตกฉาน ประดับ
คณุ าลงั การดวยคณุ ธรรม มีศลี าจารวตั รนานับถือศรทั ธา ดำรงชีวิตอันอุดมสม
กับที่เกิดมาเพื่อกอปรคุณูปการแกพระบวรพทุ ธศาสนาและประเทศชาติโดย
แท จึงกลาวไดวาเปนแบบอยางของพระเถระผู “บริสุทธ์ิ” ผุดผอง เปนท่ี
เคารพกราบไหวของมหาชนไดอ ยางสนิทใจ สมดงั พระบาลดี ังไดเ ชิญมาไวเปน
นิกเขปบท ณ เบื้องตน วา

กมมฺ ํ วชิ ฺชา จ ธมโฺ ม จ สลี ํ ชวี ิตมตุ ฺตมํ
เอเตน มจจฺ า สชุ ฌฺ นตฺ ิ น โคตเฺ ตน ธเนน วาติ.
ความวา “กรรม ๑ วิชชา ๑ ธรรม ๑ ศลี ๑ เปน อุดมชีวติ ไมใช
บริสุทธิ์ดวยโคตรหรือดวยทรัพย” ดงั น้ี

24 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕

ธรรมภาษิตนี้ ปรากฏในอนาถปณ ฑโิ กวาทสูตร มีท่ีมาจากสมัยหน่ึง
พระผูมีพระภาคประทบั อยูที่พระวหิ ารเชตวนั อารามของอนาถบิณฑิกเศรษฐี
เขตพระนครสาวัตถี ก็สมัยนั้นแล อนาถบิณฑิกคฤหบดีปวยทนทุกขเวทนา
เปน ไขห นัก จงึ เรยี กบุรษุ คนหนง่ึ มาสง่ั วา พอจงเขา ไปหาทานพระสารีบุตรยังท่ี
อยู แลวจงขอทานพระสารบี ุตรอนุเคราะห เขามายังนิเวศนข องเราเถิด บรุ ุษ
นั้นรับคำและปฏิบัติตาม ครั้นพระสารีบุตรรับนิมนตและมายังนิเวศนของ
เศรษฐีแลว จงึ แสดงธรรมกี ถาวา “ดูกรคฤหบดฯี ทานพึงสำเหนียกอยางนีว้ า
อารมณใดที่เราไดเห็น ไดฟง ไดท ราบ ไดรูแจง ไดแ สวงหา ไดพิจารณาดวยใจ
แลว เราจักไมยึดมัน่ อารมณแ มนั้น และวญิ ญาณทีอ่ าศัยอารมณนั้นจักไมมีแก
เรา ดกู รคฤหบดี ทา นพงึ สำเหนียกไวอ ยางน้เี ถดิ ฯ”

จากนั้นไมนาน อนาถบณิ ฑิกเศรษฐีก็ไดทำกาลกิริยา เขาถึงสวรรค
ชนั้ ดสุ ิต ครงั้ นัน้ ลวงปฐมยามไปแลว อนาถบิณฑกิ เทพบุตรมรี ัศมงี ามสองพระ
วิหารเชตะวันใหสวางทั่ว เขาไปเฝาพระผูมีพระภาคยังที่ประทับ แลวถวาย
อภิวาท ไดกราบทูลดวยคาถาเหลานีว้ า “พระเชตวันนี้มีประโยชน อันสงฆผู
แสวงบญุ อยูอาศัยแลว อันพระองคผ ูเปนธรรมราชาประทับ เปน ที่เกิดปติแก
ขาพระองค สัตวทั้งหลายยอมบรสิ ุทธิ์ดวยธรรมอยางนี้ คือ กรรม ๑ วิชชา
๑ ธรรม ๑ ศีล ๑ เปนอุดมชีวิต ไมใชบริสุทธิ์ดวยโคตรหรือดวยทรัพย
เพราะฉะนั้นแล บุคคลผูเปนบัณฑิต เมื่อเล็งเห็นประโยชนของตน พึงเลือก
เฟนธรรมโดยแยบคาย จะบริสุทธ์ิในธรรมนั้นไดดวยอาการนี้ฯ พระสารีบตุ ร
นัน้ แล ยอมบริสุทธิไ์ ดดวยปญญา ดวยศีล และดวยความสงบ ความจริง ภิกษุ
ผูถ ึงฝง แลว จะอยา งยงิ่ กเ็ ทาพระสารบี ตุ รนี้ฯ”

จักขอรบั พระราชทานแสดงอรรถาธิบายจำแนกขอธรรมโดยสังเขป
ถวาย กลา วคือ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 2๒5๖

กรรม หมายถึง การกระทำที่ประกอบดว ยเจตนา คือทำดวยความ
จงใจหรอื จงใจทำ ดกี ต็ าม ชว่ั ก็ตาม หากจำแนกตามคุณภาพ หรือตามธรรมที่
เปน มูลเหตุ มี ๒ คือ ๑. อกุศลกรรม กรรมทีเ่ ปนอกุศล คือกรรมชั่ว เกดิ จาก
อกุศลมลู และ ๒. กศุ ลกรรม กรรมทเ่ี ปน กศุ ล คือกรรมดี เกิดจากกุศลมูล
นับเปน มรรคเจตนา อน่ึง กรรมอันเปน ทีย่ กยองสรรเสรญิ คือกรรมฝา ยกศุ ล
การกระทำท่ีเกิดจากกุศลมลู ตน เหตุของความดี ๓ อยาง ไดแ ก

๑. อโลภะ ไมโลภ ๒. อโทสะ ไมคิดประทุษรา ย และ ๓. อโม
หะ ไมห ลง

วชิ ชา หมายถงึ ความรูแจง ความรูจรงิ ความรูวิเศษ ดังเชนวิชชา
๓ คือ ปุพเพนิวาสานุสติญาณ ความรูที่ไดระลึกชาติได ๑, จุตูปปาตญาณ
ความรูจุติและอุบัติของสัตวทั้งหลาย ๑ และอาสวักขยญาณ ความรูที่ทำอา
สวะใหสิ้น ๑ อันเปนองคแหงการกาวยางสูภาวะตรัสรูของสมเด็จพระบรม
ศาสดา นบั เปน มรรคปญ ญา

ธรรม แปลไดเปนหลายกระแส เชน สภาวธรรม ความจริง ตนเหตุ
สิ่งที่ใจคิด คณุ ธรรม ความดี ความถูกตอง ความประพฤติชอบ หลกั การ แบบ
แผน ธรรมเนยี ม หนา ที่ และความยุติธรรม เปนตน จำแนกไดเ ปน หลายสถาน
ในท่นี ้ีจักขอรับพระราชทานยก “อาชชวธรรม” คือความซื่อตรง ตรงไปตรงมา
ไมมีกลเลหเพทุบาย อันเปนหลักธรรมสำคัญในการปกครอง เพราะคนอยู
รวมกันเปนหมวดหมู ถาผูนำปฏิบัติตนไมซื่อตรง ไมซื่อสัตย ตัดสินใจหรือ
กระทำการใดๆ โดยเฉไฉไปดวยอคติอันเกิดจากความรัก ความชัง ความกลัว
และความเขลา แลว ยอมเปนบอเกิดแหงความประพฤติทุจริตคิดมชิ อบและ
กอใหเกิดความหวาดระแวง ถาประพฤติตรงและปฏิบัติตรงตอกัน มีความ

26 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชินสเมทศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗

จรงิ ใจตอ กันและกนั แลว กจ็ ะเกิดความไวว างใจ ยอมรับนับถือและสมัครสมาน
สามคั คี อยูเยน็ เปน สขุ ไมต องอยรู อน นอนทกุ ข เพราะประพฤตผิ ดิ ปฏิบัตผิ ิด

ศลี หมายถงึ ความประพฤติดที างกายและวาจา, การรักษากายและ
วาจาใหเ รยี บรอย เปน ขอปฏิบตั สิ ำหรับควบคมุ กายและวาจาใหตั้งอยูในความ
ดีงามตามระเบียบวินัย มีปกติมารยาทที่ปราศจากโทษ เปนขอปฏิบัติในการ
ฝก หัดกายวาจาใหด ยี ง่ิ ข้ึน ครองสจุ รติ ธรรมไดท างกายวาจาและอาชีพ
กลา วจำเพาะศลี อนั เปน เครอ่ื งทำใหบ ริสทุ ธิ์มี ๔ อยา ง คือ

๑. ปาฏโิ มกขสงั วรศีล สำรวมในพระปาฏิโมกข
๒. อนิ ทรียสังวรศลี สำรวมอินทรยี  ๖ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ
๓. อาชีวปารสิ ทุ ธิศลี เลย้ี งชพี โดยทางที่ชอบธรรม
และ ๔. ปจจยั สนั นิสติ ศีล พิจารณากอนจงึ บริโภคปจ จัย ๔ คอื จีวร
บิณฑบาต เสนาสนะ และเภสัช

ผูรักษาวิสุทธิศีลไดทั้ง ๔ ประการนี้ ชื่อวาเปนผูดำเนินในมรรค
ปฏิปทา เปนทางตรง ศีลนเี้ ปน บาทของสมาธิ ทำใหส ำเร็จภูมิสมาธิ คืออารมณ
ขาดจากใจ ใจก็เปนปรกติ ตา หู จมกู ลิ้น กายกเ็ ปนปรกติ รูป เสียง กล่ิน รส
เครือ่ งสัมผสั กเ็ ปนปรกตไิ ปตามกนั หมด

กายและอารมณที่เปนปรกตินั้นแหละที่เปน อธิศีล ใจที่นิ่งเปน
ปรกตินน้ั แหละเปน สมาธิ เปน อธิจิต ความรูจักปรกตนิ น้ั แหละเปนปญญา ถา
ปญ ญาสอดสองสังขารขึน้ ก็เปน อธิปญญา การรูเทาสังขารก็คือรเู ทาสมมติ รู
วานามรูปเปนสมมติ เปนโลก ไมใชธรรม สกลกายนี้เปนธรรม ไมใชนามรูป
นามรูปไมใ ชตน ตนไมใชนามรูป นามรูปไมไดอยูในตน ตนไมไดอยูในนามรูป
เทา น้ีก็เปน อนั ละสกั กายทฐิ ิ ส้ินสงสัยในนามรปู เห็นวาไมใชตวั ตนจริงจัง ก็เปน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิ เ ทเทศศนนาา | 2๒7๘

อันละวิจิกจิ ฉา เชื่อแนในศีล และวัตรที่มใี นตนตรงตอไตรสิกขา ก็สิน้ ลูบคลำ
ศีลและวตั ร ชือ่ วา ละสีลพั พตปรามาส เทานีใ้ จของผูนัน้ ก็ช่อื วาตกกระแสธรรม
ไดอ จลศรัทธาเพียงเทานี้ ทางขางหนาที่จักเดินไปในสังสารวัฏสั้นเขามาแลว
ไดช อ่ื วาดมื่ รสของพรหมจรรย ยอ มอาจทำใหส ำเรจ็ มรรคผลนพิ พานไดใ นไมชา

สรุปความไดวาชีวติ ของผูตั้งอยูด วยกุศลกรรม มีวิชชารอบรู ครอง
ธรรม และมั่นคงในศีล เชนนี้ นับเปนชีวิตที่สูงสุด ชื่อวาชีวิตอุดม บริสุทธ์ิ
สะอาดหมดจด มิใชเพราะดวยโคตรตระกูล หรือทรพั ยสินเงินทองแตอยางใด
ดุจดังจริยวัตรของพระสารีบุตร ผูเ ปนอัครสาวกเบื้องขวาของสมเดจ็ พระบรม
ศาสดา ซึ่งไดทรงยกยองไวใ นฐานะเปนผูเลิศดวยปญญา เปนผูบ รสิ ุทธิ์หางไกล
จากกิเลสเพลิงทุกข ถึงข้ันบรรลุอรหตั ตผลแลวดวยอาศยั ความบริสุทธิจ์ ากธัม
มานธุ ัมมปฏบิ ัติอนั อนาถบณิ ฑกเทวบตุ รสรรเสรญิ ไวดังนี้

อันความบริสุทธิ์ผุดผองของเจาประคุณ สมเด็จพระมหาธีราจารย
มิไดมีเหตุมาจากชาติกำเนิดในวงศสกุล มิเกิดจากทุนทรัพยศฤงคาร หากแต
เปนเพราะไดบำเพ็ญกุศลกรรม ทำการงานมาตลอดชีวิต ทุมเทอุทิศตนเพ่ือ
พระศาสนาและมหาชนจนถึงวาระท่ีสุด ไมเคยหลุดคลาดจากการกระทำตาม
เหตุแหงกุศลมูล เพิ่มพูนความใสสะอาดเพราะปราศจากความโลภ หาความ
ฟุงเฟอเหอเหิมในวัตรปฏิบัติมิได กอปรกิจทั้งหลายดวยวิจารณปญญาอยูบน
หลกั การและเหตุผล ไมปลอมปนแปรปรวนไปดว ยอำนาจแหง ความเดียดฉันท
มีสัมมาทิฐิดำรงมั่นเปนพื้นอัธยาศัยไมขลาดเขลา ปลอดจากเงาอวิชชา ไม
คลาดเคลื่อนจากความเปนบัณฑิตผูมปี ญญาอันสุขุมคมั ภีรภาพ ท้ังคดีโลกและ
คดีธรรม แลวนำความปรีชานั้นๆ มาบันดาลกิจจานกุ ิจทั้งภายในพระอาราม
ตลอดจนการปกครองคณะสงฆ ใหเปนไปอยางเรียบรอยรอบคอบ รูจักเลือก
เฟนธรรมโดยแยบคาย โดยเฉพาะความซื่อตรง ตรงตอหนา ที่ ตรงตอสัจวาจา

28 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเ นด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙

และตรงตอความยุติธรรม เปนพาหโนบายสกัดกั้นมิใหเกิดความเพลี่ยงพล้ำ
เสื่อมถอย รูเผื่อแผแกผูนอยและผูใหญ ผูกประสานน้ำใจไวดวยความโอบเออ้ื
อารี เปน “มหาธีราจารย” ผูผ ลติ ศิษยานุศิษยใหเติบใหญไปเปนหลักแกพระ
ศาสนา รูกริ ยิ าการปกครองใหเ ปนระเบยี บเรยี บรอยไมล กั ลั่น เปน กจิ สำคัญอัน
จะพึงหวังในทางนโยบายไดอยางยิ่ง ไมเ กรงกริ่งท่ีจะใชพระเดชเพื่อนิเคราะห
และพระคุณเพือ่ ประเคราะห อยา งชาญฉลาดและสมดุล พื้นอชั ฌาสัยเนื้อแท
ของเจาประคุณ เปนผูออนนอมถอมตน ไมว างทาเยอหยิ่งอวดอาง มีศีลเปน
ธงชัยนำทางแหงชีวิต ยังเจาประคุณเปนผูงามอยา ง “พิสุทธิ์” สามารถเปนท่ี
พ่งึ พำนกั ของตนได และของสพรหมจารีท้ังหลายได

มาบดั น้ี แมสรีรรูปของผูเปนกำลังสำคญั แหงพระศาสนาและเปนทพี่ ึ่ง
พำนกั ของพทุ ธศาสนิกชน จักไมอ าจลว งพนมัจจุภัย และจักไมปรากฏใหไดแล
เห็นอีกตอไปนบั แตน ี้ แตป ณิธานอันยิ่งใหญและเกียรติศัพทนับแตวนั แรกของ
ชวี ิต ตราบจนวันที่ชาตกาลลว งบรรจบครบ ๘๙ ปใ นวันน้ี ยอมยงั ดำรงอยูเปน
ประทีปนำทางของคณะสงฆตลอดจนพุทธศาสนิกชน ใหกาวยางไปขางหนา
ดวยวิสารทมโนอันโอภาส มีความองอาจแกลวกลา สามารถกาวขามใหพน
และอดทนฟนฝาอุปสรรคอันกีดขวางทางเจริญแหงพระพุทธศาสนาและ
ประชาชาติไทยทั้งหลาย เพื่อผูมั่นในธรรมจักไดกำชัย “ชนะสงคราม” ปราม
ปราบความทรามเสื่อม ใหสมดังจริยาการทีเ่ จาประคุณ สมเด็จพระมหาธีรา
จารย ผูเปนบัณฑิตพุทธสาวก ปฏิบัติบำเพ็ญเปนเนติแบบอยางมาตลอด
อายขุ ยั ตามนยั ที่รับพระราชทานถวายวิสัชนาในทกุ สถาน

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญกุศลออกเมรุพระราชทานศพ สมเด็จพระ
มหาธีราจารย ในกาลนี้ จงสำเร็จเปนบุญนฤธี อำนวยอิฐคุณวิบลุ ราศีเพิ่มพูน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนา ||2๓9๐

บารมีธรรมแหงเจาประคุณ สมเด็จพระมหาธีราจารย (นิยม ฐานิสฺสโร) ให
ภิญโญภาพในอุปบัติภพ สมดังพระราชปรารภอุทิศพระราชทาน โดยฐานิสร
นยิ มทุกประการ

ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พระสงฆจตุรวรรค จักรับ
พระราชทานสวดคาถาธรรมบรรยาย โดยสรภัญวิธี เพื่อเพิ่มพูนพระราช
กุศลธัมมัสวนามัยในสมาคมนี้ใหไพบูลย รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระ
ธรรมเทศนาในวิสทุ ธกิ ถา มาพอสมควรแกเ วลา ยุตลิ งดว ยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒

ฉัตโตมปมกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)

วดั ราชบพิธสถติ มหาสมี าราม
รบั พระราชทานถวาย

ในพระราชพิธีทรงบำเพญ็ พระราชกศุ ลพระอัฐิ
สมเดจ็ พระเจาภคินีเธอ เจา ฟาเพชรรตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี

ณ พระท่ีนั่งดุสติ มหาปราสาท ในพระบรมมหาราชวงั
วันพฤหัสบดี ที่ ๑๒ เมษายน พ.ศ. ๒๕๕๕

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สฺสฯ
ธมโฺ ม หเว รกฺขติ ธมฺมจารึ
ฉตฺตํ มหนตฺ ํ วิย วสฺสกาเลติ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในฉัตโตปม
กถา สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญ
ราศีทักษิณานุประทานกิจ อันสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผู
ทรงพระคุณอันประเสรฐิ ไดทรงพระกรณุ าโปรดเกลาโปรดกระหมอมบำเพ็ญ
พระราชกุศลพระอัฐิ สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริ
โสภาพณั วดี ดวยพระราชหฤทยั ม่นั ในพระกตญั กู ตเวทิตาธรรมและอปจายน
ธรรมตอสมเด็จพระเชษฐภคินี ผูมีพระคุณานุคุณแกพระบรมราชจักรีวงศ
ตลอดจนประเทศชาติและประชาชนเปนอเนกปริยาย

32 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓

สมเด็จพระราชภคินีบพิตร ผูพระราชกุมารีพระองคเดียวใน
พระบาทสมเดจ็ พระรามาธิบดี ศรีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว
ทรงเจริญพระคุณวุฒปิ รชี าตามสมควรแกพระชาติ ไดรับการอบรมพระจรรยา
มารยาทใหงามพรอมสมกับที่เสด็จอุบัติมาในขัตติยตระกูล ดวยความเอา
พระทัยใสของพระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี พระชนนี แมบางชวงแหง
พระชนมายุ ตองทรงประสบความผันผวนทางการเมอื ง ทรงนริ าศจากประเทศ
ไทยไปประทับ ณ สหราชอาณาจักร เพื่อทรงศึกษาและรักษาพระวรกาย กย็ ัง
ทรงเผชิญความทุกขทั้งหลายตามโลกธรรม เชนจากยทุ ธภัยมหาสงครามโลก
ครั้งที่ ๒ แตก็ทรงมั่นอยูในพระขันติธรรม ยังใหทรงผา นพนวิกฤตการณมาได
โดยสวัสดี นอกจากนี้ ยังทรงเปนอัตถจารบี ุคคล มุงมนุญผลเพื่อประโยชนส ุข
ของผูอื่นมไิ ดวางเวน ดวยการรับเปนอุปถัมภิกาและอุปการินีแกองคกรตางๆ
กวา ๕๐ องคกร นับไดว าทรงเปนขตั ติยานีผูมีพระคุณูปการ ทรงแบงเบาพระ
ราชภาระของสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ไดเปน อันมาก หากกลาว
จำเพาะพระอัธยาศัย ก็ทรงถึงพรอ มดวยพระเมตตาธรรม มีถอยกระแสรับสั่ง
เบิกบานกังวานชดั สีพระพักตรแชมชื่นสดใส และแววพระเนตรเฉิดฉายสงา
งาม ยังดื่มด่ำเปนที่จดจำอยูมิรูหาย ไมมีผูใดเคยเห็นวาทรงวางพระองคถือ
มานะปนปงใหนาหวาดเกรง แมแตกับผูอ อนเยาวดวยวัยวุฒิและชาติวุฒิ ก็มี
รับสั่งดวยพระวาจาสภุ าพออนหวาน ลงทายวา “จะ ” วา “จา” ผูน อยทีเ่ คย
ตกประหมา เกรงพระบารมีจึงรูสึกผอนคลายกังวล ไมมีใครคนไดเคยไดยิน
ผรุสวาทออกจากพระโอษฐแมสักหน ผูไ ดใกลชิดสนองพระกรณียกจิ ในคราใด
ยอมเต็มต้นื กมล ประดุจไดอาศยั ใตรมเงาไม แผก ิ่งกานตระการใบ เปน ท่ีพ่ึงพิง
อนั ร่ืนรมยร ม เยน็ ฉะนั้น

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา เมื่อใกลจะเสด็จดับขันธปรินิพพาน มี
พระดำรัสแกพระอานนทวา ดูกอนอานนท ธรรมวินัยใดที่เราไดแสดงและ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา || ๓3๔3

บัญญัติแลวแกเธอทั้งหลาย ธรรมและวินัยนั้นจักเปนศาสดาครูสั่งสอนเธอ
ทั้งหลาย โดยกาลลวงไปแหงเรา ดังนี้ สมเด็จพระเจาภคินเี ธอฯ ในพระฐานะ
พุทธมามกา ทรงตระหนักเปนอยางดี จึงทรงอบรมพระหฤทัยใหงามดวย
กัลยาณธรรม ทรงนอมพุทธธรรมนำมาเปนเครื่องกำกับพระหฤทัยมิใหคลาด
ไปจากกศุ ลวถิ ี การที่ทรงดำรงพระชนมชีพเพ่ือหิตานุหิตประโยชนม าไดถงึ ๘๕
ป ยอ มเปน เพราะทรงมธี รรมเปนเครอื่ งปกปอง ธรรมน้นั กลับมาคุมครองรักษา
พระองคใหทรงประสบสันติสุขรื่นฤดี ทั้งในภพนี้และภพหนา สมดวยนิพนธ
คาถาทร่ี ับพระราชทานอญั เชิญมาเปน นิกเขปบทเบ้ืองตน วา

ธมโฺ ม หเว รกขฺ ติ ธมมฺ จารึ ฉตตฺ ํ มหนตฺ ํ วิย วสสฺ กาเล
ความวา ธรรมะคือความดีความชอบ ยอมคุมครองรักษาผูประพฤติ
ความดีไวไดแ ทจ ริง ประดุจรม ใหญใ นฤดฝู นฉะนั้นฯ
พายฝุ นตกกระหนำ่ ละอองนำ้ คางหนาวเหน็บ หรือเปลวแดดแผดเผา
หากตกตองถูกรางกายผูใดโดยตรง ปราศจากรมเงากำบัง ผูนั้นอาจประสบ
โรคภัย จนทำลายชีพผูออนแอใหว ิบตั ิไปได ฉนั ใด บุคคลผปู ราศจากธรรมะอัน
เสมือนรมใหญ คุมครองใหรมเงาแกจิตใจ ก็อาจพินาศยอยยับไปเพราะทุกข
โทษแหงโลกธรรมสารพัดอยาง โถมกระหน่ำเขาสูใจอยางไมมีสิง่ ใดมาปกปอง
กรองกัน้ ฉันนัน้
ธรรมะนั้นอาจจำแนกแยกประเภทเพื่อแสดงอรรถาธิบายไดมาก ยาก
จะพรรณนาไดโดยอเนกนัย จกั ขอรับพระราชทานถวายวิสชั นาเฉพาะขอธรรม
สำคัญบางประการ กลาวคือ ปญญา ความฉลาด ๑, สัจจะ ความจริง ๑, จาคะ
ความเสยี สละ ๑ และ อปุ สมะ ความสุขสงบทางจติ ๑

34 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕

ขอ ธรรมอนั วิภาคได ๔ ประการน้ีเรยี กวา “อธษิ ฐานธรรม” เปน ธรรม
ที่บคุ คลจะใชยืนหยัดใหยึดเอาผลสำเร็จสูงสุดอันเปนที่หมายได โดยไมส ำคัญ
ตนผิด ไมเปดชองใหผิดพลาด ธรรมเหลานี้จึงเปรียบดังรมฉัตรอันงดงาม
ลดหล่ันชัน้ ซอ นสงู ข้ึนเปนเคร่ืองหมายแหงชัยชนะในทศิ านทุ ิศ ชี้ยอดไปสูท ี่สงู
คอื จุดหมายปลายสุดอันเดน สงา หอยอบุ ะจำปาทองเปน ความออนโยนโนมนำ
ความงามสูแผนดิน ขลิบขอบระบายแตละชั้นดวยทองแผลวด ยืนสีมั่นคงไม
ปรวนแปรประหนึ่งกรอบแหงคุณธรรมที่เรืองรองดั่งทองนพคุณ เปนเครื่อง
ประกอบพระเกียรติยศของพระมหากษัตริยและพระบรมวงศ ในขณะเดียวกัน
ก็เมื่อกางออกกั้น ก็จะไมมีธุลีละออง เปลวแดด หรือหยาดฝนตกลงมาตอง
บุคคลหรือสิ่งของซงึ่ อยูใ ตรมฉัตรนนั้ ได

ปญญา นั้นคือการดำเนนิ ชีวิตดวยความคิด เมือ่ ประสบเหตุใดๆ ก็ไม
วูวามตามอารมณท ีม่ าเยายวน ศึกษาเหตุผลตางๆ ใหรูชัด เขาใจสภาวะความ
จริง บุคคลแมมีปญญาติดมาบางแลวแตเกิด เรียกวา สชาติปญญา แตก็ไม
พอจะชวยตนใหดีขึ้นได ตองอบรมเพิ่มพูนใหมากยิ่งๆ ขึ้น ดังพระบาลีที่วา
ปฺญํ นปฺปมชฺเชยฺย ไมควรประมาทปญญา คืออยาคิดวา ปญญาของตนเต็ม
เปยมแลว และอยาดูหมิ่นปญญาของผูอื่นวาต่ำ ถาประมาทปญญาดังนี้เสีย
แลว ตนจะมปี ญญาเสื่อมถอยลงจนกลายเปน มจิ ฉาทฐิ ิ คือเหน็ ผิดจากความ
จริง ฉะนั้น จึงควรอบรมปญญาดว ยการคบบัณฑิต ฟง คำสอนของบัณฑิต เก็บ
มาคิดใหเขาใจ หากสงสัยใหไตถาม แลวพยายามจดจำไว ก็ยอมไดปญญา
เพิ่มขึ้น สมเด็จพระเจาภคินีเธอฯ พระองคนั้น ทรงบมพระปญญาทั้งคดโี ลก
และคดีธรรมอยางแตกฉาน ทรงชำนาญในศาสตรและศิลปหลากแขนง เชน
ทรงพระอัจฉริยภาพดานการคำนวณ โดยเฉพาะปฏิทินรอยป ภูมิศาสตร
ทิศทาง เวลา และทรงพระปรีชาในงานหัตถศิลปเย็บปกถักรอย ตลอดจน
ศิลปะการดนตรีที่ทรงเปย โนและทรงขบั รองไดอยา งชำนาญ ในทางธรรมนั้น

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนินเ เททศศนนา || 3๓5๖

เลา ก็ทรงเอาพระทัยใส ศึกษาพระอภิธรรมจนแตกฉาน ทรงอานและฟง
ธรรมะตลอดจนทรงสวดมนตเปนประจำมิไดขาด จึงทรงเรอื งรองโอภาสดวย
พระคุณสมบัตแิ หงความเปน กลั ยาณชนคนดผี ูมสี มั มาทฐิ เิ ปน พืน้ ภูมิ

เมื่อทรงมีปญญาหยั่งรูความจริงแลว ก็ทรงพยายามรักษาความจริง
นัน้ ไว สงผลไปสู สัจจะ คือการสงวนรักษาดำรงตนมั่นในความจริงที่รูชัดเห็น
แจงดวยปญญา เริ่มแตจริงวาจา จริงในหลักการ จริงในการปฏิบัติ ตลอดจน
จรงิ ในระดับปรมัตถคือมุงตรงสูการหลดุ พนจากหวงทกุ ขทั้งปวง ดังพระบาลี
ที่วา สจฺจมนุรกฺเขยยฺ พึงตามรักษาความจริง หมายความวา ความจริงของสิ่ง
ตางๆ นั้นยอมปรากฏแกผูประพฤติดจี ริง สมดังที่สมเดจ็ พระเจาภคนิ เี ธอฯ ได
ทรงรักษาสัจจะที่ทรงตั้งพระปณิธานไว วาจะทรงรักษาพระเกียรติศักดิ์แหง
ความเปนราชนารีไวดวยความจงรักภักดีตอพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว
และตอแผน ดินประสูติ เมอ่ื ทรงมีหลกั แหง ความจรงิ ประจำพระจติ ก็ไมทรงผิด
จากพระสัจจะนั้นเลย พระกรณียกิจที่แผเผยมาสูประชาราษฎร จึงเปนไป
อยางองอาจงามสงา ไมว าความดที ่ที รงบำเพ็ญจะเปนที่กลาวขวัญสรรเสริญถึง
มากนอยเพียงใด แตก็ทรงเยือกเย็นพระหฤทัยซื่อตรงตอความดเี ปนที่หมาย
ทรงทำดีเพื่อผลของความดีเปนที่สุดเพียงเทานั้น หาใชการยกยอปอปน
สรรเสริญมาเคลอื บแฝงเจือปน

เมื่อตั้งใจดีจริง มักจะมีส่ิงที่เปนขาศึกแกความจริงใจเกิดขึ้น สมเด็จ
พระบรมศาสดาจึงตรัสสอนไววา จาคมนพฺรูเหยฺย ควรเจริญจาคะ เสริมทวี
ความเสียสละใหเขมแข็งขึ้นเสมอ เพื่อทานตนไวมิใหตกลงไปเปนทาสของ
ผลสำเร็จที่ตนไดส รางข้ึน อันจะคอยลอเรา เยายวนใหยึดติด ลำพอง สิ่งใดเคย
ชินเปนนิสัย หรือเคยยึดถือไว แตผิดพลาด ก็สามารถลดละไดทั้งหมด เร่ิม
ตัง้ แตสละอามิสสิง่ ของ ไปจนถึงระดับขั้นสละกิเลส ขาศึกตัวฉกาจแหงจิตได

36 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗

ท้ังนี้ สมเด็จพระเจาภคินีเธอฯ ไดทรงยึดมัน่ ในจาคธรรมประจำพระจริยวตั ร
ผูใดกราบทลู ขอพระราชทานพระอนุเคราะหประการใดที่ตั้งอยูบ นพื้นฐานอนั
ชอบธรรม ก็ไมทรงเคยขัดของ ทรงประคองพระหฤทัยมิใหมัวเมาในวัตถุอัน
ฟุงเฟอ แมเคยประทับในยโุ รปนานถึง ๒๐ ป แตกลบั โปรดทรงใชของไทย ไม
จำเปนตองหรูหรา เมื่อเพงพินิจจากพระอัชฌาสัย ก็ประจักษไดวาการวาง
พระองคตลอดพระชนมชีพนั้นเปนไปอยางสมถะและมัธยัสถ แตหากการใด
เปนไปเพื่อประโยชนสุขของประชาชนแลว กลับทรงพรอมสละทั้งกำลังพระ
วรกายและกำลังทรัพย เพอ่ื การนน้ั ไดอยา งเต็มที่ ทรงละจากขาศึกหมูใหญอัน
ไดแ กความเกียจครานในการประกอบคุณความดี และความตระหนี่ในการให
ออกจากพระจรยิ าการไปไดอยางนาสรรเสริญ

เม่ือขาศึกถูกสละไป ก็อาจจะกลับมารังควานจิตใหฟุง ซานไดอีก จึง
ตองมธี รรมในประการที่สุดคือ อปุ สมะ รจู กั หาความสุขสงบทางจิตใจ สามารถ
ระงับความมัวหมองอันเกิดจากกิเลสได ทำจิตใจใหสงบ รูจักสันติรส ไม
หลงใหลมัวเมาในวัตถุ หรือลาภ ยศ สรรเสริญ และสุขโดยงาย ดังพระบาลี
ท่วี า นตถฺ ิ สนฺติ ปรํ สุขํ ความสขุ ที่ยิง่ กวา ความสงบยอมไมมี ดงั นี้ สมเด็จพระ
เจาภคินีเธอฯ ทรงรูจักหนทางหาความสุขสงบพระหฤทัยดวยธรรมะ แม
บางครั้ง ผลกระทบทางพระอนามัยจะเปนขอจำกัดใหทรงดำเนนิ วิถีพระชนม
ชีพไดยากลำบาก หากแตไมทรงทอถอยที่จะทรงครองสติและขมพระทยั เปน
เครื่องฉุดรั้งในการแสดงออกทางพระกายและพระวาจา และยังทรงเผื่อแผ
พระอุปสมธรรมนนั้ สูขา ราชบริพาร ดงั พระธัมโมวาทท่ีพระราชทานไวแกขาใน
พระองคผ หู น่ึง ซง่ึ เปน ผูม กั โกรธวา “...โทสะนน้ั เหมอื นไฟ เชนตะเกียงทีจ่ ุดไฟ
ถาเกิดขึ้นรุนแรงเมื่อใด ก็ใหระงับเสีย เหมือนเราดับตะเกียง คือคอยๆ หรี่
ตะเกียงลง แลว โทสะกจ็ ะดบั หายไปเอง...”

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | 3๓7๘

ขอธรรมดังรับพระราชทานถวายวิสชั นามา ยอมเล็งเห็นไดชัดวามอี ยู
พรอมบริบูรณในสมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริ
โสภาพัณณวดี จึงเปนพลวเหตุเกื้อกูลใหทรงสามารถดำรงพระอัตหิตปฏิบัติ
และปรหิตปฏิบัติไดเปนผลสำเร็จ ประหนึ่งไดฉัตรใหญงามสงาโสภาพรรณ
ปราศจากมลทินโทษ ไวคอยกางกั้นกันแดดฝน จึงทรงประสบความรมเยน็ ได
ตลอดมา สมดงั บทพระราชนพิ นธในรัชกาลที่ ๖ ทวี่ า

“อนั ผูใดใฝธรรมเปน เนืองนติ ย และรูจักขมจติ ไมยอหยอน
ปฏบิ ตั ิพรอมพรัง่ ดง่ั ครูสอน คงไมตอ งอนาทรรอ นใจ
ปราชญสรรเสรญิ วาธรรมเปน ล้ำเลศิ สดุ ประเสรฐิ กวาทรพั ยทัง้ นอยใหญ
ธรรมคุม ผูประพฤติเปนธรรมไซร คงตองไดผ ลงามตามตำรา”

ปรารภพระกุศลจริยาสัมมาปฏิบัติ และพระคุณูปการอันไพศาลที่
พระราชทานไวแกบ านเมืองฉะนี้ สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรง
พระคุณอันประเสริฐ จึงทรงพระอนุสรณถึงสมเด็จพระเชษฐภคินีผูทรงพระ
คุณูปการ แลวทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทานเพิ่มเติม
พระเกียรติยศ เลื่อนเศวตฉัตรกางกัน้ เหนือพระโกศพระศพและพระอัฐิ จาก
เบญจปฎลเศวตฉัตร ตามพระอิสรยิ ยศเจาฟา ใหไ พบลู ยย่ิงข้นึ เปน “สปั ตปฎล
เศวตฉัตร” เสมอดวยเครื่องประกอบพระราชอิสริยยศแหง สมเดจ็ พระบรมราช
ชนกชนนี สมเด็จพระอัครมเหสี สมเด็จพระยุพราช และสมเด็จพระบรมราช
กุมารี นับเปนพระเกียรติยศยิ่งใหญอ นั จักปรากฏจดจารในประวัติศาสตรช าติ
ไทยไปชว่ั กัลปาวสาน

ยอนรำลึกถึงพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ ทอง
สนามหลวง ที่เพิ่งผานพนไปไดสองวัน ก็เปนที่ประจกั ษแลววา สมเดจ็ เจา ฟา
พระองคนี้ ทรงเปนราชนารีรัตนมหัศจรรย ที่บรรดาพสกนิกรเคารพเทิดทูน

38 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๙

ดวยน้ำใจใสพิสุทธิ์ ตางเดินทางมาเฝา สำแดงความกตัญู บูชา และอาลัยใน
งานพระเมรุ ประกอบกิจกรรมรำลึกถึงพระกรุณาธิคุณพรอมกันทั่วประเทศ
อยางลนหลาม สมครรลองแหงพระราชปรารภของสมเดจ็ บรมบพิตร พระราช
สมภารเจา ที่วา “ปดทองไปขางหลังพระเรื่อยๆ แลว ทองจะลนออกมาที่หนา
พระเอง”

สมเดจ็ พระราชภคนิ บี พติ ร พระองคน ั้น มีพระบารมีถึงพรอม ทรงวาง
พระองคถ ูกตองเหมาะสมแกพ ระฐานะท่ที รงดำรงอยูทกุ สถาน กอปรทง้ั ทรงตั้ง
มั่นในธรรม เปนหลักประพฤติจนตลอดพระชนมายุ ทรงพิสูจนใหมหาชนได
ประจกั ษแลว วา การบำเพญ็ คณุ งามความดีอยา งปดทองหลังพระนั้น คือความ
งามสงาที่สุด และสักวันหนึ่ง ความดีนั้นๆ ก็จะเพิ่มพูนออกมาใหมหาชนได
ประจักษและเทิดทูนเอง โดยมิจำเปนตองเรียกรองความเดนดังใดๆ จนเกิน
การ ทรงใชโ อสถแหงพระกตัญูกตเวทิตาธรรม สมานพระหฤทัยใหสนิทแนบ
แนนกับพระบรมราชบุรพการี ทรงยกพุทธธรรมแหงพระบรมศาสดา เปน รม
ฉัตรกางกั้นพระหฤทัยมิใหแปดเปอนปะปนมลทินโทษ และบัดนี้ เมื่อเงยขึ้น
มองเหนือพระโกศพระอฐั ิที่ประดิษฐานบนพระวิมานเบื้องสูงก็จักแลเห็นสปั ต
ปฎลเศวตฉัตร เปนสัญลักษณแหงพระคณุ ธรรมสมั มาจารีท่ีย่งิ ใหญ เชิดชูพระ
เกียรติยศมโหฬาร เมื่อสิ้นพระชนมไปแลวยอมเสวยทพิ ยารมณใ นสัมปรายภพ
สมดังพระบาลที รี่ ับรองไว วา
โย ธมมฺ จารี กาเยน วาจาย อทุ เจตสา
อิเธว นํ ปสํสนตฺ ิ เปจจฺ สคเฺ ค ปโมทตฯิ
ความวา ผูใดมีปรกติประพฤติธรรมดวยกาย วาจา ใจ บัณฑิต
ทง้ั หลายยอมสรรเสรญิ ผนู ัน้ ในโลกนนี้ นั่ เทียว ผูนนั้ ละโลกนี้ไปแลว ยอมบันเทิง
ในสวรรค ดงั นี้

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 3๔9๐

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลทักษิณานุปทานกิจ อัน
สมเด็จบรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผูท รงพระคณุ อันประเสริฐ ทรงพระราช
อทุ ิศพระราชทานเปน ลำดับนับแตต น จนกาลบัดนี้ จงพลันสัมฤทธิ์เปนบุญนฤธี
อำนวยอิฐวิบากวิบุลมนุญผล วิมลสุขแด สมเดจ็ พระเจาภคนิ ีเธอ เจาฟาเพชร
รตั นราชสุดา สริ โิ สภาพัณณวดี ตามควรแกพ ระคตวิ ิสัยในสัมปรายภพ สมพระ
ราชปรารภอุทศิ พระราชทาน จงทกุ ประการ

อนึ่ง ขออานุภาพแหงพระราชกุศลนิพัทธกิจ อันสมเด็จบรมบพิตร
พระราชสมภารเจา ผูท รงพระคุณอนั ประเสริฐ พรอมดวยพระบรมวงศานวุ งศ
ทรงประดิษฐานไวดีแลวในหมูสงฆ กอปรกับพระกฤษฎาภินิหารแหงสมเด็จ
พระเจาภคินีเธอ ผูเสดจ็ สถิตในที่พระราชบรู พนารีแหงมหาจักรีบรมราชวงศ
อีกพระองคห นึง่ แลวในบัดนี้ จงอภิบาลสมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา
ทั้งสองพระองค ตลอดจนพระบรมวงศานุวงศ ใหทรงพระเกษมสำราญ
นริ าพาธเสมอไปเปนนติ ย ทรงพระเจริญจตรุ พิธพรชยั ในมไหสรุ ยสมบตั ิ พิทักษ
สยามรัฐสีมามณฑล และประชาชนทุกหมูเหลา ใหรม เกลา เบิกบานดวยศานติ
และสามัคคีธรรม พรอมเพรียงกันบำรุงความสิริสวัสดิ์วัฒนาใหบังเกิดแก
มหาชนชาวไทย ตราบนิจนริ ันดร

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน ฉัตโตปมกถา ฉลอง
พระเดชพระคุณประดบั พระปญญาบารมี ยุตลิ งดวยประการฉะนี.้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๔๒

วฒุ ธิ รรมกถา

ในงานบำเพ็ญกศุ ลทักษณิ านปุ ระทาน
ในวาระ ๖๑ ปน บั แตวนั มรณภาพ

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร)
พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน) แสดง
ณ พระอโุ บสถวดั เทพศริ นิ ทราวาส
๘ มถิ นุ ายน ๒๕๕๕

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สฺส
ยมฺหา ธมฺมํ วิชาเนยฺย สมฺมาสมพฺ ุทฺธเทสติ ํ
สกกฺ จจฺ ํ นํ นมสฺเสยยฺ อคฺคหิ ุตฺตํว พฺราหฺมโณติ.

บัดน้ี จักรับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในวุฒิธรรมกถา
อนุโมทนาปรารภกุศลจริยาสัมมาปฏิบัติซึ่งคณะสงฆและศิษยานุศิษยในเจา
ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร) ตลอดจนพุทธบริษัท วัด
เทพศิรินทราวาส โดยเจาประคุณ สมเด็จพระธีรญาณมุนี เปนประธาน ไดมี
สมานฉันทจิต บำเพ็ญอุทิศถวายเจาประคุณสมเด็จพระพุทธโฆษาจารย
(าณวรเถร) และอดีตเจาอาวาสทุกรูป ณ วาระนับแตวนั มรณภาพถึงบัดน้ี
ได ๖๑ ป เปนเหตุเตือนใจใหอนุสรณคุณูปการ ซึ่งเจาประคุณ สมเด็จฯ
(าณวรเถร) และอดตี เจา อาวาสน้ันๆไดเ คยมีมาแลวแตหนหลงั ทงั้ แกตน แก
พระอารามและแกพระบวรพุทธศาสนา ซึ่งยังคงสถาพรสถิต ประดิษฐาน
สมรรถภาพอันประเสริฐ เปนบอเกิดแหงความผาสุกสันติคุณวิบุลราศีมาได
ตราบเทา ทกุ วันน้ี

42 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๔๓

เจา ประคณุ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (เจริญ าณวโร) มีชาติภูมิใน
อำเภอบางปลาสรอย จังหวัดชลบรุ ี ชาตะเมื่อวันที่ ๙ กรกฎาคม พุทธศักราช
๒๔๑๕ ในปท่ีเกิดนัน้ อุบาสกทองสุขผูบิดา ไดฝน วามผี ูนำชางเผือกมามอบให
เปน มงคลนิมติ อัศจรรยนับแตตน ตราบจนอายุได ๘ ป บุพการีจึงพาไปฝากตัว
เปนศิษยของพระเดชพระคุณ พระชลโธปมคุณมุนี (ปุณฺณโก) วัดเขาบาง
ทราย จังหวัดชลบุรี ผูมีสติปญญาปรีชาฉลาด ดวยเคยเปนสัทธิวิหาริก
ขาหลวงเดิมในพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัว ผูทรงเปนทั้งจอม
ปราชญและยังทรงเปนตนแหงธรรมยุติกา ตอมาเมื่ออายุได ๑๔ ป จึงเขา
ศึกษาพระปริยัติธรรมในกรุงเทพมหานคร ณ สำนักของพระครูวินัยธรฉาย
ฐานานุกรมในพระวรวงศเธอ พระองคเจาพระอรุณนิภาคุณากร ปฐมเจา
อาวาสแหงวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม และศึกษาตอในสำนักของพระยา
ธรรมปรีชา (บญุ ) จนอายไุ ด ๒๐ ป จึงกลบั ไปอุปสมบท ณ วัดเขาบางทราย มี
พระเดชพระคณุ พระชลโธปมคุณมุนี เปนพระอปุ ชฌายะ แลว เขามาศึกษาใน
กรุงเทพมหานคร ครั้นพุทธศักราช ๒๔๓๙ ไดมาอยู ณ วัดเทพศิรินทราวาส
เลาเรียนพระธรรมวินัยในสำนักสมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิร
ญาณวโรรส กระทัง่ สำเร็จเปรียญเอก ไดรบั รางวลั ท่ี ๑ ทกุ ๆ ประโยคจนถึงชั้น
ทีส่ ุด ถึงพทุ ธศกั ราช ๒๔๔๑ ขณะพรรษาเพียง ๗ อายุยาง ๒๘ พระบาทสมเดจ็
พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงพระกรุณาโปรดตั้งเปนพระราชาคณะท่ี
พระอมราภิรักขิต แลดำรงตำแหนงเจาอาวาสวัดเทพศิรินทราวาส ในปน้นั เอง

เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร) เปนคุรุฐานีย
บุคคล ผูดำริการรอบคอบ ประกอบกิจการทั้งปวงดวยวิริยภาพแรงกลา
อำนวยการศึกษาทั่วสังฆมณฑล ใหบังเกิดผลเปนที่ตองพระราชอัธยาศัยใน
สมเดจ็ พระปยมหาราช เปนอันมาก จึงไดทรงพระกรุณาโปรดเลื่อนสมณศักดิ์
และตั้งเปนพระสังฆาธิการในตำแหนงตางๆ เปนลำดับมา ครั้นแผนดิน

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๔4๔3

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจา อยูหัว ก็ยิ่งทรงพระราชศรัทธาเปนทวีคูณ
จำเดิมนับแตครั้งทรงพระผนวช ไดทรงคุนเคยวิสาสะกับเจาประคุณสมเด็จฯ
จงึ ทรงทราบคณุ สมบตั อิ ัธยาศยั อยา งถองแทแนชัด กระท่ังทรงอาราธนาใหเปน
องคถ วายพระธรรมเทศนามงคลวิเศษ ในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษานับ
แตพุทธศักราช ๒๔๖๔ ตราบจนสิ้นรัชกาล และตอเนื่องมาถึงในรัชกาลที่ ๗
รัชกาลท่ี ๘ และรัชกาลปจจบุ ัน รวมได ๒๕ ครง้ั

เจาประคุณ สมเด็จฯ (าณวรเถร)ดำรงในรัตตัญูมหัตตาธิคุณ มี
ปรชี าญาณแตกฉานในมคธภาษา และอรรถธรรมวินัย ม่ันคงในจาตุปาริสุทธิ
ศีลสมบัตไิ มทอถอย การที่ไดถวายพระธรรมเทศนามงคลวิเศษ ซึ่งเปนเทศนา
พิเศษถวายคำอบรมสั่งสอนพระเจาแผนดินนั้นพระมหาเถรเจา ผูถวาย ยอ ม
ตองทรงคุณวุฒิโอฬาร สามารถสอดสองทั้งพระบรมพุทโธวาท และ
รัฏฐาภิปาลโนบายของสมเด็จพระเจาแผนดินไดเปนอยางดี นอกจากนี้เจา
ประคุณ สมเด็จฯ (าณวรเถร) ยังทำนุบำรุงการศกึ ษาพระธรรมวินัยใหเจรญิ
ขนึ้ เปนอันมาก กลาวคือ เปน ผอู ำนวยการสอบ พระปริยตั ิธรรมทุกประโยคท่ัว
ประเทศ เปนผูต รวจชำระและรวมอำนวยการพิมพพระไตรปฎกฉบับสยามรัฐ
ทั้งยังพยายามสั่งสอนบรรพชิตคฤหัสถ สัทธิวิหาริก อันเตวาสิก ตลอดจน
พุทธมามกชนทกุ หมเู หลา ใหตง้ั อยูในสมั มาปฏิบตั ิ เปนสตั บรุ ุษตามพระพุทธา
นุศาสนี ทานเปนผูมีองคคุณแหงธรรมกถึกอยางบริบูรณ เปนที่เลื่องลือวา
เทศนาโวหารของเจาประคณุ สมเด็จฯ (าณวรเถร) นั้นคือเพชรน้ำหนึ่งแหง
กรุงรัตนโกสินทร สามารถแสดงอรรถธรรมไดถ องแท รูว ิธีแสดงธรรมสวนมัย
ใหประโยชนสำเร็จ ดวยปรีชาฉลาดในลีลาวิธี ไมลาสมยั สมดังท่ี สมเด็จพระ
มหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส ทรงยกยองไววา “...เธอเปนผูรู
ธรรมแตกฉาน อาจหยงั่ ถือเอาอรรถรสไดถ ูกตองตามคลองธรรม นำปสา
ทะใหเกิด”

44 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จา พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๔๕

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงชื่นชมวา “...ไดอาน
เทศนาของทานแลว ไดรับความสบายใจและสงบใจมาก” สวนสมเดจ็ พระ
เจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงอานพระธรรมเทศนาสำนวน
ของเจาประคุณ สมเด็จฯ แลวถึงกับทรงระลึกถึงพระนาคเสน ความวา “...
ใครจะกลาวชม ระลึกขึ้นถึงคำพระยามิลินทตรัสชมพระนาคเสนวา พระผู
เปนเจาฉลาดยิ่งนัก” แมพระบรมวงศฝายในท่ที รงมโี อกาสไดทรงสดับธรรม
จากเจาประคุณสมเด็จฯ ก็ทรงโสมนัสด่ืมด่ำในธรรมรส ดังรับสั่งของพระเจา
บรมวงศเธอ พระองคเจาบีเอตริศภัทรายุวดี ที่วา “...ราวกับวาจะดื่มและ
กลนื เขา ไวในใจดวยความชุมชื่น...”

ดานงานบริหารกิจการคณะสงฆ เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษา
จารย (าณวรเถร) ไดดำรงตำแหนงประธานกรรมการมหาเถรสมาคม
บญั ชาการคณะสงฆโดยรับส่ังของพระเจาวรวงศเธอ กรมหลวงชนิ วรสริ ิวัฒน
สมเดจ็ พระสังฆราชเจา แหงวัดราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม และดำรงตำแหนง
สังฆนายกในกาลตอมา เปนพระเถระที่รักษาวินัยระเบียบแบบแผนประเพณี
อยางเครงครัด ระมัดระวังรอบคอบ ประกอบดวยรูจักผอนผันในสิ่งที่ไมผิด
ธรรมวินยั ระวังความแตกราวไมใหเ กิดมี สมานสามัคคีแกพุทธบริษัทุกหมู
เหลา กลาวจำเพาะในวัดเทพศิรินทราวาส ซึ่งเจาประคุณสมเด็จฯ (าณวร
เถร) ดำรงตำแหนงเจาอาวาสอยูกวา ๕ ทศวรรษ กส็ ามารถพัฒนาถาวรวัตถุ
เสนาสนะ ใหง ดงามเปนระเบยี บเรียบรอ ย นอกจากนี้ เจา ประคุณ สมเด็จฯ ยงั
ไดร ับยกยองใหเปนยอดพระอุปชฌายะ ผูส ามารถอบรมสัทธิวิหาริกไดดีเยยี่ ม
เมือ่ ลาสิกขาออกไปก็เปน ผมู นี ิสัยใจคอดี เปน ลูกแกว ลกู ขวัญของพอ แมได หาก
เม่ืออยูในเพศบรรพชิตตอไป ก็ใหเปนผูทรงศีลทรงธรรมเปน ศรีสงาแกพระ
ศาสนา ปรากฏมีสัทธิวิหาริกเปนจำนวนมากมหาศาลนับไดถึง ๔,๘๔๗ ราย

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนนา || 4๔5๖

นับวาเปนพระเถระที่มีความสามารถในทางปกครองอบรมสั่งสอนอันโตชน
และพาหริ ชนใหอยูในครรลองคลองธรรมไดอ ยางวิเศษ

ดานคุณธรรมประจำตนซึ่งขยายผลเปนหิตานหุ ิตประโยชนอยางเห็น
ไดชัด กไ็ ดแกความกตัญูกตเวที เจาประคุณ สมเด็จฯ เปนกตเวทีบุคคลผูหา
ไดยาก ไดเ พยี รทำนุบำรุงบุพการี ผูมอี ุปการคุณ และชาติภูมิที่จังหวัดชลบุรี
ใหเจริญวัฒนา ทานไดอุทิศสรรพกำลังพัฒนา วัดเขาบางทราย ที่ทานไดร ่ำ
เรียนอาศัยมาใหงดงามมั่นคง ทั้งยังไดสละทุนทรัพยสรางตึกผาตัดใหแก
โรงพยาบาลชลบรุ ี เพอ่ื การสาธารณประโยชน เปน อาทิ

คุณาลังการอันไดพรรณนามาโดยสังเขปนี้ แสดงใหเห็นวา เจา
ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร) เปนปูชนียะผูทรงศีลสตุ าทิ
คุณ อดลุ ยลักษณะแหงพระมหาเถระผูเลิศดวยปญญา สามารถศึกษา เขาใจ
ปฏิบัติ และเผยแผพระพทุ ธธรรม ใหมหาชนทั้งปวง นับแตสมเดจ็ พระมหา
กษัตริยาธิราชเจาเปนสูงสุด เรื่อยไปจนถึงผูใหญผูนอยและเยาวชน ไดดืม่ ด่ำ
กำซาบในธรรมรสอยางถองแท การที่ไดนอบนอมบูชาเจาประคุณสมเด็จฯ
(าณวรเถร) จึงตองตามพระพุทธานุศาสนี ดังไดอัญเชิญมาเปนนิกเขปบท
เบื้องตนวา

ยมหฺ า ธมฺมํ วชิ าเนยยฺ สมมฺ าสมพฺ ทุ ธฺ เทสิตํ
สกฺกจฺจํ นํ นมสฺเสยยฺ อคฺคหิ ุตฺตวํ พรฺ าหฺมโณ.
ความวา บคุ คลผรู ูแ จง ธรรม ทีส่ มเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจาทรง
แสดงแลว จากผใู ด พึงนอบนอ มผนู น้ั โดยเคารพ เหมอื นพราหมณนบั ถือ
การบูชาไฟ ฉะนั้น.

46 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๔๗

ครั้นเมื่อไดนอบนอมบูชาเจาประคุณ สมเด็จฯ (าณวรเถร) ดวยความเคารพ
เอื้อเฟอแลว ก็พึงพินิจพิจารณาถึงวัตรปฏิบัติและอรรถธรรมที่ทานได
ประพฤติบำเพ็ญ ตลอดจนแสดงใหมหาชนท้งั หลายไดดำเนินตามอยางถี่ถวน
จักตระหนักแกใจไดวา สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร) คือพระ
ศราพกผูทรงธรรม ทีส่ ามารถเปนประทปี อนั สวางโชติชชั วาล นำทางใหปจเจก
บคุ คลผูมีโอกาสไดเ ขาใกล ไดฟงคำสอน ไดตริตรองธรรมจากทาน และไดเพง
พินจิ ธรรมที่ทา นปฏิบตั เิ ปนแบบอยาง ใหประสบถงึ ความเจริญกาวหนา ในชีวิต
ไดอยางแทจรงิ เปนเนติแบบแผนแหง “วุฒิ” คือธรรมที่สมเด็จพระสัมมาสัม
พุทธเจา ตรัสวาเปนมูลเหตุ หรือเปนทางแหงความ “เจริญ” ๔ ประการ
กลา วคอื

๑. สปั ปุริสสงั เสวะ คบทานผูป ระพฤติชอบดว ยกาย วาจา ใจ ทเ่ี รียกวา
สัตบุรุษ ดวยการเขา ไปหา สนทนา ปรึกษาสอบถามในสิ่งที่ตนยงั ไมรู
หรือสงสัยกับทาน และนอมนำกิริยามารยาทอันสมควรของทานมา
ปรับปรงุ ตน

๒. สัทธัมมัสวนะ ฟงคำสอนของสัตบุรษุ คนดี ของบณั ฑิตนักปราชญ อัน
เปนธรรมเพื่อประโยชนสุขแกทุกฝาย ตั้งใจฟงหรืออานดวยความ
เคารพ คอื รูจักกำหนดจดจำ ไตรตรอง และประพฤติตาม

๓. โยนิโสมนสิการ ตริตรองใหรูจักสิ่งที่ดีหรือชั่วโดยอุบายที่ชอบ
พิจารณาใหแจงประจักษถองแท ถึงเหตุเกิดของสิ่งที่ไดเห็น ไดยิน
เสยี ง ไดส ูดดม ไดล ิม้ รส ไดสมั ผัส ไดร ับรู ดวยตา หู จมกู ลนิ้ กาย ใจ
ถาคนเราไดเห็นไดย ินอะไรแลว ไมนึกคิดตรึกตรองใหร ูต ระหนักวาสิ่ง
ใดดี สง่ิ ใดชั่ว สงิ่ ใดควร สงิ่ ใดไมควร กม็ ักจะนำความประพฤติใหนอม
ไปหาสวนชั่วมากกวาสว นดี เพราะฉะนน้ั เมือ่ เขาคบหาบัณฑิต ไดฟง
คำสอนแลว ตองเพงพิจารณาดูอยางสนใจ ใสใจ เลือกเฟนสิ่งดีมี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | 4๔7๘

ประโยชนมาประพฤติปฏิบัติ และละสิ่งชั่วไมควรประพฤตปิ ฏิบัตลิ ง
เสยี น้ีเปน ลกั ษณะของโยนิโสมนสกิ าร
๔. ธัมมานุธัมมปฏิบัติ ประพฤตธิ รรมสมควรแกธ รรมที่ไดตรองเห็นแลว
คนเราจะเจรญิ หรือจะเสื่อม ยอมขึ้นอยูกับความประพฤติปฏิบัติ ถา
ประพฤติผดิ หรือไมสมควร ไมถูกกาลเทศะ ไมถูกที่ดี ไมถึงดี หรือ
เกินดีไป ยอ มหาความเจรญิ ไดยาก หรืออาจประสบความเสื่อมพิบัติ
เลยก็ได ดวยเหตุนี้ สมเด็จพระบรมศาสดาจึงทรงสอนใหปฏิบัติดี
พอควรแกค วามดี สมเหตสุ มผล กลาวคือ ตอ งปฏบิ ัติดดี ว ยกาย วาจา
และใจ ใหส มควรแกตน ตนมฐี านะ ภาวะ เพศ วัย และหนาที่อยางไร
ก็ตองปฏิบัติใหพอควรแกฐานะ ภาวะ เพศ วัย และหนาที่อยางน้ัน
และใหเหมาะแกก าลเวลาและสถานที่ดวย หรือเม่อื ตนตริตรองเห็นวา
ดีจริงๆ ตามเหตุอยางไร ก็ตองปฏิบัติใหควรแกเหตุอยางนั้น จึงจะ
ประสบความเจริญได
ธรรมทัง้ ๔ ประการนี้ รวมเขาดว ยกันเรียกวา “วุฒธิ รรม” คือธรรม
เปนทางใหถึงซึ่งความเจริญ เพราะทั้ง ๔ ประการนี้มีความเกี่ยวเนื่องกัน
อุดหนุนบุคคลใหเจริญทั้งคดีโลกและคดีธรรมโดยลำดับ เมื่อบุคคลคบหา
สมาคมกับสัตบุรุษคนดี ก็ยอมไดเห็นกิริยามารยาทของคนดีวาเปนอยางไร
แลว จะไดป ระพฤติตามไปดวย ท้งั มโี อกาสไดฟงคำแนะนำตักเตือนส่ังสอนของ
สัตบุรุษ เมื่อตั้งใจฟงคำเตือนคำสอนโดยเคารพ และกำหนดจดจำไวได
ตอจากน้ันก็ต้ังใจเพงพิจารณา ตริตรองคำเตือนโดยอุบายที่ชอบธรรม จนรูจัก
เขาใจชัดวาสิ่งนั้นดี สิ่งนี้ชั่ว สิ่งที่ดีควรประพฤติใหเกิดมีแกตน ก็ปฏิบัติให
พอเหมาะพอสม เมือ่ ปฏิบัตไิ ดด งั น้ี กย็ อมมแี ตความเจรญิ

48 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๔๙

เจาประคุณ สมเดจ็ พระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร) เปน พระเถระผู
มีศีลาจารวัตรอันงาม ไมบกพรองดางพรอย ถือเครงครัดในพระธรรมวินัย
มสี ัปปุริสธรรมมั่นคงทั้งตอหนาและลับหลัง งามพรอมทั้งกาย วาจา และใจ
ทั้งยังสามารถแสดงธรรมอยางแยบคายใหมหาชนทั้งหลายไดดื่มด่ำตรองตริ
ดวยโยนิโสมนสิการ ครองตนอยางถูกถว นเปนธรรม ใหมหาชนไดนอมนำไป
เปนเนติแบบอยางแกการปฏิบัติธรรมอันสมควรแกตน ยังผลใหมีผูเคารพ
เลื่อมใส กราบไหวไดอยางสนิทใจ และรูจักนำพาตนใหกาวถึงซึ่งความ
“เจริญ” ในทุกสถาน สมนามของเจาประคุณ สมเด็จฯ ผูชี้แนะและหนุนนำ
ทางชีวิต อนึ่ง แมนับแตวันที่ ๘ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๙๔ เจาประคุณ
สมเด็จฯ จะถึงมรณภาพลวงลับไป ขณะมีอายุได ๘๐ ป พรรษา ๕๙ หากแต
นับบรรจบคำรบถึงวาระน้ี ไดกวา ๖ ทศวรรษแลว ประทปี แกว แหงวุฒิธรรม
ยังสวางไสวเลิศล้ำอยูใ นใจพุทธบริษัทผูศรัทธา ตา งมาประชุมพรอมกัน ณ วัด
เทพศิรินทราวาส เพื่อประกาศคุณานุคุณแหงเจาประคุณ สมเด็จฯ (าณวร
เถร) และยังกุศลสมบตั เิ ก้ือหนุนใหส ำเรจ็ ดวยกตัญกู ตเวที ตามถวายแดพระ
ผูมีวสิ ุทธิ จริยวัตรและมหจั ฉริยปญญาอยา งนาอัศจรรย

ขอทานทั้งหลายจงตามรำลึกถึงพระเดชพระคุณ และศึกษาจริยวัตร
ตลอดจนสารอรรถธรรมแหงเจา ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวร
เถร) และอดีตเจาอาวาสอยูมิเวนวาย แลวจงไดบูชาคุณงามความดีของเจา
ประคณุ สมเดจ็ ฯและอดตี เจา อาวาสทกุ รูป ดวยคณุ งามความดขี องแต ละทา น
โดยยึดถือปฏิปทาและคำสอนของเจาประคุณทุกรูป มาเปนเครื่องยังความ
เจริญแกตนตามกำลงั ความสามารถสืบไป

อิมินา กตปุฺเญน ขออำนาจกุศลบุญราศีทักษิณานุประทาน อัน
คณะศิษยานุศิษยต ลอดจนพุทธบริษัทผูศรัทธา โดยมีเจาประคุณ สมเดจ็ พระ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนินเ เททศศนนา || 4๕9๐

ธรี ญาณมุนี เปนประธาน ไดพรอมเพรยี งกนั บำเพ็ญสนองพระเดชพระคุณใน
วาระนี้ จงสำเรจ็ เปนบุญนฤธีอำนวยสุขสมบัติศภุ อรรถอิฐคุณมนุญผลแด เจา
ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (าณวรเถร)และอดีตเจาอาวาสทุกรูป
กอเกิดพลวปจจัยเกื้อกูล “ญาณวรอมตวิสุทธิ์” บรรลุถึงโลกุตรภูมิตามควร
แกธ ัมมานธุ ัมมปฏิบตั ิทุกประการ

อนึ่ง ขอบารมีธรรมแหงเจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย
(าณวรเถร) แลอดีตเจาอาวาส ตลอดจนบุพการีแหงวัดเทพศริ ินทราวาสทุ
กรูป โปรดประสาทจตุรพิธพรชัย แกทานทั้งหลายผูถึงพรอมดวยกตัญู
กตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรม ใหบริบูรณดวยสรรพกำลังในอันที่จะ
บำเพ็ญกรณียกิจเพื่อความงอกงามไพบูลยทั้งในสวนอัตสมบัติ และปรหิต
สมบตั ิ ประสบความ “เจรญิ ” จรัสดว ย “าณวร” ภายใตพระพุทธอาณาแหง
บวรพุทธศาสนา สมฐานะแหง สาธุชนบณั ฑติ ชาติผูม ัน่ คงในพระบรมพุทโธวาท
ในกาลทุกเม่อื

ในอวสานแหงพระธรรมเทศนาพระสงฆฐานานุกรม เปรียญ จัก
รับประทานสวดธรรมคาถาโดยสรภัญวิธี เพื่อเพิ่มพูนอัปมาทธรรมแหง
สัมปทาสาธุชนอกี สว นหนง่ึ ณ กาลบดั นี้

รับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนาในวุฒิธรรมกถา พอสมควรแก
เวลา ยุติลงดวยประการฉะนี้.