อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

150 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชสินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕๑

หรือไม ถา ปฏิบตั ิจรงิ อยางเครงครัดชอบธรรมแลว ยอมไดผลในที่สุด ไมช าก็
เร็ว

จักรับประทานแสดงอรรถาธิบายถึงธรรมที่จะทำใหบุคคลเปนผูนิ่ง
ตอไปอีก คนบางคนเห็นวา การนิง่ ทั้งๆ ที่รูอ ยูวาขอที่ผูอื่นพูดมาน้ันไมถูก ไม
พึงใจ แตพยายามไมท ะเลาะ ไมตอบโต บางคนเห็นวา เปน การปฏบิ ตั ทิ ่ียากเย็น
มาก แตบางคนก็เห็นวาเปนการปฏิบัติที่งายดาย เชนนี้ สาธุชนท้ังหลายยอม
พึงเลือกทางที่ฝกใจตนใหเ ห็นวาเปนเรอ่ื งปฏิบัติงายดกี วา เพราะถือวาเปนวิธี
คิด วธิ ีขม ใจที่ไดผลปฏิบัตริ วดเรว็ มาก เปน การปฏิบัติท่ีกาวหนา มกี ำไรข้ึนทุก
ทๆี ผทู ี่ครองบานครองเรือนยอ มจะตองผานความรูสึกเชนนี้มามาก ยิ่งมหี นา ที่
เปนผูปกครอง ผูบริหารกิจการใดๆ ยอมตองมีเรื่องนากลุมใจมากขึ้น ภาวะ
เชนนี้ตองใชความอดทน ใชความน่ิงเปน เครอ่ื งระงับ เพอ่ื ใหเราไดรบั ความสงบ
ใจ ซง่ึ จะสามารถเอาชนะปญหายุงยาก อนั เปน ท่ตี ง้ั แหง ความเดือดรอนวุน วาย
ได แตจะทำอยางไรเลา ใหสามารถสงบนิ่งสนิท เปนสันติสุขอันเที่ยงแท
สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาไดทรงอนุศาสนสั่งสอนใหชั่งในโลกทั้งสองดาน
คอื ท้ังขางนอกและขา งใน เมื่อมีเหตุการณมากระทบ ถา เราดแู ละรูเทาทันโลก
ซึ่งปจจัยปรุงแตง ทั้งปจจัยภายนอกและปจจัยภายใน มีอะไรเปนแดนเกิด
เกิดเพราะอะไร ก็จะเปน เหตุยับยั้งชั่งใจได สงบนิ่งหยั่งรูทันสภาพน้ันๆ ดวย
ปญญาที่ประกอบดวยเหตุผล เปนภาวะที่สามารถนิ่งเพื่อชัยชนะ กอใหเกิด
ปญญาสอดสอง รูแจงยิ่งข้ึน เรื่องที่ไมควรเปน เรื่อง เรื่องหยุมหยิมวุน วาย ไม
วา จะในบาน ในวดั ในสงั คม ในประเทศ และในโลก กจ็ ะกลายเปนเรื่องบาง
เบาและสบายๆ ปราศจากการววิ าทบาดหมางใหญโต คงมีแตความสงบเยือก
เย็นทุกหยอมยาน บังเกิดปญญาญาณหยั่งเห็น เปนความสงบนิ่งที่อยูในขอ
ปฏบิ ตั ิแหงนิพเพธภาคิยะ คอื ชนิดทีใ่ หผลทำลายกเิ ลสได บังเกิดความสุขสงบ
เปนสนั ติวรบทอนั ย่งั ยืนถอ งแทใ นทที่ ุกสถานและในกาลทุกเมื่อ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๑1๕5๒1

ทานเจาคุณพระ พระยานรรัตนราชมานติ ธมมฺวิตกฺโก ภิกฺขุ ไดวาง
ตนสงบนิ่งในทุกภาวะ แมขณะยังเยาว จนกระทั่งรับราชการในพระราชสำนัก
ของสมเด็จพระมหาธีรราชเจาผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ตราบถึงเขาสูภิกขุ
ภาวะ ก็ยังดำรงความเปนมุนีที่แทไดจนตลอดอายุ ทั้งยังอนุศาสนสั่งสอนให
พุทธบริษัททั้งปวงดำเนินบนหนทางอันสันติ คือความนิ่ง ไมหวั่นไหวในโลก
ธรรมทั้ง ๔ คู ไมยินดียินรายในการไดลาภ เสื่อมลาภ ไดยศ เสื่อมยศ ไดรับ
สรรเสริญ ถูกตฉิ ินนินทา ประสบสุข ทุกข อยางไรๆ ก็ใหนิ่งเฉยไวดว ยปญญา
รอบรูในธรรมะของสมเด็จพระบรมศาสดาอยางมัน่ คง ปฏิบัติดำเนินไปตาม
ทางแหงพระอันเปนหนทางอันประเสริฐ ๘ ประการ ที่พระพุทธองคตรัสไววา
เอตฺหิ ตุมฺเห ปฏิปชฺชถ มารเสนปฺปโมหนํ ทานทั้งหลายจงดำเนินตาม
หนทางนั้นเถิด เพราะเปนทางที่ยังมารและเสนามารใหหลง ดังนี้ ทาง ๘
ประการนั้น คือ ปญญาเห็นชอบ ดำริชอบ พูดชอบ ทำชอบ เลี้ยงชีวิตชอบ
เพียรชอบ ตั้งสติชอบ ตัง้ จิตไวชอบ เมอ่ื กาย วาจา ใจ มที างท่ชี อบ ๘ ประการ
ผูปฏิบัติก็ประสบสนั ติสุขตลอดกาลเปนนิตย แมตราบถึงกาลทานอาพาธแรง
กลาจนเวลาดับขนั ธ ทานก็ยังคงดำรงอาการอันสงบนิ่งเฉยราบเรยี บ สมภาวะ
แหงความเปนมุนีในทุกสถาน แมทานเจาคุณพระ พระยานรรัตนราชมานิต
ธมฺมวิตกฺโก ภิกฺขุ ไดถึงมรณภาพไปเนิ่นนานนับแตวันที่ ๘ มกราคม
พุทธศกั ราช ๒๕๑๔ ขณะอายุ ๗๔ ป พรรษา ๔๖ นบั มรณสมัยถึงวันนี้ในศกน้ี
ได ๔๓ ปแลว แตเกียรติคุณวิบุลยศทั้งคดีโลกและคดีธรรม โดยเฉพาะความ
งามสงา ในอจลพรหมจริยาภิรัต สมณวตั ร มุนีปฏิปทาทุกประการ ยังคงสถิต
เสถียรตางปูชนียสถานแหงพุทธบริษัท เปนทิฏฐานุคติใหสาธุชนไดรำลึกถึง
และโนมนำนำ้ ใจใหมุง เจริญรอยตามธมั มานธุ ัมมปฏบิ ตั ิ บำเพ็ญคุณงามความ
ดถี วายเปนบูชาสักการะ สมดังไดว ิสัชนามา

152 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕๓

อิมินา กตปุฺเน ขออำนาจแหงกุศลทักษิณานุประทาน ที่คณะ
พุทธบรษิ ัทวัดเทพศิรินทราวาส มีเจาประคุณสมเด็จเจาอาวาส เปนประธาน
พรั่งพรอมดวยศิษยานุศิษยและผูมีศรัทธาปสาทะ รวมกันบำเพ็ญอุทิศถวาย
ธมมฺ วติ กโฺ ก ภิกขฺ ุ อดตี มหาเสวกตรี พระยานรรตั นราชมานติ จงเปนผลสมั ฤทธิ์
สวนวิบากสขุ สมบัติแดท านเจาคณุ รูปนัน้ สมปณิธานปรารภแหงคณะเจาภาพ
โดยฐานนิยม

ขอคุณพระรัตนตรัยอันเปนสรณาดิศัยบุญเขต กอปรกับบารมีธรรม
แหงทานเจาคุณพระ พระยานรรัตนราชมานิต ธมฺมวิตกฺโก ภิกฺขุ จงเปนพาห
โนบายสกัดกั้นสรรพพิบัติอุปทวันตรายอยาไดกล้ำกรายคณะวัดเทพศิรินทรา
วาส และศิษยานุศิษย ตลอดจนผูมีกุศลศรัทธาทั้งปวง เพื่อจักไดบรบิ ูรณดวย
จตุรพิธพรชัย มีกำลังกาย กำลังใจ และกำลังปญญา ในการบำเพ็ญคุณงาม
ความดี เปนผูสงบนิ่ง สมดังโอวาทธรรมและจริยาการแหงทานเจาคุณพระ
พระยานรรัตนราชมานิต ธมฺมวิตกฺโก ภิกฺขุ ผูถึงพรอมดวยมุนีปฏิปทาอยาง
เพียบเพญ็ เปนปชู นยี าจารยแหง เราทง้ั หลาย ทุกประการ

แสดงพระธรรมเทศนาในมุนีปฏิปทากถา พอสมควรแกเวลา ยุติลง
ดวยประการฉะน้ี.

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕๔

ธิติกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชโิ น)

วดั ราชบพิธสถติ มหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

สมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี เสด็จพระราชดำเนิน
บำเพ็ญพระราชกุศลอทุ ศิ ถวาย

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปห ลวง
เนือ่ งในวันคลา ยวันพระราชสมภพครบ ๑๕๐ ป ๑ มกราคม ๒๕๕๗

ณ หองประชุมอาคารสวา งวฒั นา โรงเรยี นราชนิ ี
วนั ศกุ ร ที่ ๒๔ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๗

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพุทธฺ สฺสฯ
กยิรา เจ กยิราเถนํ ทฬฺหเมนํ ปรกฺกเมติ.
บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ใน ธิติกถา
สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญราศี
ทกั ษิณานุประทานกิจ ซึ่งคณะโรงเรียนราชินี อนั มสี มเด็จบรมบพิตร สมเด็จ
พระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรง
เปนประธาน เสด็จพระราชดำเนินมาทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชินูทิศถวาย
สมเดจ็ พระศรพี ชั รินทราบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ ๕ พระบรมราชชนนีพนั ป
หลวงในรชั กาลที่ ๖ และรชั กาลที่ ๗ ซึง่ หากคำนวณวันที่เสด็จพระราชสมภพ
นับแตวันศุกร ที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๐๖ มาบรรจบในวันพุธ ที่ ๑
มกราคม ศกน้ี ตามวิธปี ฏิทนิ ซง่ึ แตเดมิ ยังนบั วันที่ ๑ เมษายนเปน วนั ขน้ึ ป

154 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ เทศนา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนาา ||1๑5๕5๖

ใหม ก็นบั ไดคำรบ ๑๕๐ ป การพระราชกศุ ลคร้งั นจ้ี ึงเปน กตัญุตากจิ ประเดมิ
สมัย แหงการเฉลิมฉลอง สำหรับอภิลักขิตกาลพระราชสมภพซึ่งเวียนมา
บรรจบคำรบ ๑๕๐ ป

อีกทั้งในอุดมสมัยนี้ องคการการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรม
แหง สหประชาชาติ ไดป ระกาศยกยองเฉลมิ พระเกียรตคิ ุณใหส มเด็จพระศรีพัช
รินทราบรมราชินีนาถ ทรงเปนบุคคลสำคัญผูมีผลงานดีเดนระดับโลก ดาน
การศึกษาสำหรับเด็กและสตรี การศึกษาดานสาธารณสุขศาสตร วัฒนธรรม
วทิ ยาศาสตร สังคมศาสตรและมนุษยศาสตร เผยแผพระราชกัลยาณเกียรติที่
เดนชัดอยูแลวในราชสีมาอาณาจักร ใหเปนที่ประจักษกวางไกลไพศาลไปสู
ไพรัชประเทศทั่วสากล จึงนับวาทรงเปนมิ่งมงคลขัตติยานีแหงสยามประเทศ
อีกพระองคห นึง่ การที่สมเด็จบรมบพิตรไดทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศดวย
พระราชหฤทัยม่ันในพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรมตอพระราช
บุพการินี ผูมีพระคุณานุคุณตอพระบรมราชจักรีวงศ ตลอดจนประเทศชาติ
และประชาชน จึงนับเปนพรมงคลสวนเหตุ ในการท่ีไดทรงบำเพ็ญบุพเปตพลี
บูชาบุคคลท่ีควรบูชา ซึ่งสมเด็จพระบรมศาสดาไดทรงรบั รองไววายอมยังให
บงั เกดิ ความสขุ ความเจรญิ

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงบริบูรณดวยพระ
คณุ สมบัติ เพียบพรอ มเปน ราชนารรี ตั น เสดจ็ อบุ ตั มิ าสูพระบรมราชจกั รีวงศ ท่ี
พระราชกุมารใี นพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูหัว กับสมเด็จพระปยมา
วดี ศรีพชั รนิ ทรมาตา มีพระนามวา พระเจาลูกเธอ พระองคเ จา เสาวภาผองศรี
ทรงกอปรดวยพระราชจริยาสงาสมพระชาติ ตอมาไดเสด็จสถิตในที่พระ
ภรรยาเจาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงดำรงพระราช
อิสริยยศสุดทายในรัชกาลที่ ๕ เปน สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี

156 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕๗

พระบรมราชินีนาถ ทรงเปนราชนารีพระองคแรกในประวัตศิ าสตรชาติไทย ท่ี
ไดทรงสำเร็จราชการแผนดินตางพระเนตรพระกรรณพระมหากษัตริย
กลาวคือ เมื่อสมัยที่สมเด็จพระปยมหาราช เสด็จประพาสยุโรปครั้งแรกใน
พุทธศักราช ๒๔๔๐ สมเด็จพระบรมราชินีนาถไดทรงสำเร็จราชการอยาง
เรียบรอยไมมบี กพรอ ง มีพระราชญาณทัศนสอดสอ งสุขุมคมั ภีรภาพ เปนพระ
คุณสมบัตมิ หัศจรรยเ หนือลักษณะสตรีทั่วไปในยุคเดียวกัน ทรงเปนนักบริหาร
ผูสามารถรักษาดุลยภาพแหงพระเดชและพระคุณไดอยางล้ำเลิศ พระราช
ดำรัสและพระราชหัตถเลขาแตละองคที่ปรากฏ ลวนเปนพยานแหงพระ
สติปญญาอันประเสริฐสมสมัย สมดังที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว ทรงยกยองวา “หนังสือทางราชการของแมเล็กที่เปนผูสำเร็จ
ราชการมมี า เกง เตม็ ท”ี

สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองคนั้น ทรงพระปญญาบารมีเฉลียว
ฉลาดเปนอัศจรรย ทรงสามารถนำพาสยามรัฐสีมาในสมัยเวลาที่กำลังเผชิญ
กระแสลัทธิจักรวรรดินิยม เสด็จสถิตเคียงขางและเปนพระกำลังอยา งยิ่งใหญ
ของสมเด็จพระราชสวามี ทรงพากเพียรสนองพระบรมราโชบายในการพัฒนา
ประเทศทุกดาน โดยเฉพาะดานการศึกษา การพระศาสนา การสาธารณสุข
และการสังคมสงเคราะห ดังปรากฏผลแหงพระราชกรณียกิจ อำนวย
หิตานุหิตประโยชนแกมหาชนตราบจนปจจุบัน มีตัวอยางนามองคกรที่ทรง
กอกำเนิดไวทั่วพระราชอาณาเขต เชน สภากาชาดไทย, ศิริราชพยาบาล,
โรงเรียนราชินี, วิทยาลัยอาชีวศึกษาเสาวภา, โรงเรียนวิเชียรมาตุ, โรงเรียน
สภาราชินี, โรงเรียนราชินีบูรณะ, โรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ เปนตน ท้ังยัง
ทรงทำนุบำรุงพระอารามไวเปน จำนวนมาก เชน วัดราชประดษิ ฐสถติ มหาสีมา
ราม วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม วดั ราชาธิวาสวิหาร วัดบวรนิเวศวิหาร วดั

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั คชิชนนิ เ เททศศนนา | 1๑5๕7๘

เบญจมบพิตรดุสิตวนาราม ตลอดจนกจิ การสาธารณกุศลอื่นๆ ไวอ ีกเปนอเนก
ประการ

ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรง
เฉลิมพระนามาภิไธยสมเด็จพระบรมราชชนนีเปน สมเด็จพระศรีพัชรินทราบ
รมราชินีนาถ พระบรมราชชนนพี ันปหลวง ในรัชกาลน้ี สมเด็จพระพันปหลวง
ไดท รงสนับสนุนพระบรมราโชบายของสมเด็จพระมหาธีรราชเจา นำพาความ
เจริญวัฒนามาสูส ยามประเทศในทุกดาน ทรงติดตามความเปน ไปของกระแส
โลกในระยะที่สยามกำลังเปลี่ยนผานสูยุคสมัยใหม โดยเฉพาะดานการบำรุง
อนามยั ของประชาชน ใหกา วหนา สมกาลเทศะ แมบ างเรื่องทีด่ เู หมอื นเลก็ นอย
แตก็ไมทรงทอดพระราชธุระ เชนเรื่องความสะอาดของน้ำสำหรับบริโภค
อุปโภค ทรงเลง็ เห็นความสำคัญของสุขอนามัยวาเปนมูลฐานความเจรญิ ของ
บานเมือง ทรงสละพระราชทรัพยสราง “รูปนางธรณีอุทกทาน” เปนทอ
ประปาสาธารณะไวสำหรับประชาชนไดมนี ้ำสะอาดดม่ื กนิ เม่อื สมเด็จพระราช
โอรส ทรงทำนบุ ำรงุ กิจการทหารและเสือปา กท็ รงรว มบำรุงกจิ การน้นั ๆ อยาง
เต็มที่ ไดพระราชทานเครื่องอุปโภคบริโภคบำรุงทหารและเสือปา เพื่อใหมี
กำลงั ฝกฝนสำหรับภารกจิ ปกปองรัฐสมี าอาณาจกั รไดอยา งสมหนา ท่ี

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงตระหนักถึงสถานภาพ
สตรีในยุคสมัยใหม ที่พึงมีบทบาทไมยิ่งหยอนไปกวาบุรุษ โดยเฉพาะในดา น
ศึกษาอบรมบมสติปญญาใหเฉลียวฉลาด สามารถเปนกำลังของบานเมืองได
ทรงพระราชปรารภที่จะสรางโรงเรียนสำหรับสตรีมานับแตพุทธศักราช
๒๔๓๓ แตดวยปญหานานาประการทำใหการทั้งปวงเนิ่นชาไป ก็มิไดทรงยอ
ทอ ในท่ีสุดจึงไดพระราชทานกำเนิดโรงเรียนราชินขี ึน้ เมือ่ พุทธศักราช ๒๔๔๗

158 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๕๙

เปนที่ทรงพระโสมนัสยิ่ง ดังพระราชหัตถเลขาถึงเจาพระยาพระเสด็จสุเรน
ทราธบิ ดี ความตอนหน่ึง วา

“...มีความยินดีมากที่ไดทราบวาเรื่องโรงเรียนราชินีเปนอันเสร็จ
เพราะคอยฟงมาหลายวันแลวไมไดทราบความจนวันนี้ เปนอันโลง กันไปที ...
ในเรื่องโรงเรียนนี้นั้น ฉันขอใหเธอชวยฉันรีบจัดการใหสำเร็จเสียที โดยเธอ
อยาโตงๆ เตงๆ ใหตองชาเสียเวลาไปนาน สิ่งใดที่ควรจะเจริญขึ้นไดทันตา
ทันใจ ก็จะไดเปนไปตามควรแกกาล ขอจงพุยใหหนักๆ มือสักหนอย เพราะ
เหน็ แทแลววาเปนส่ิงจำเปน”

พระราชหัตถเลขาที่เชิญมาขา งตนนี้ แสดงใหเ ห็นวา สมเด็จพระพัน
ปหลวง ทรงเปนอัจฉริยนารีผูสามารถพิจารณาเขาพระราชหฤทัยไดวา
ธรรมดาการดำเนินกิจทั้งหลาย จำตองอาศัยตั้งใจจริง อดทนและพากเพียร
เปนหลักสำคัญทั่วไป มิฉะนั้นกิจการนั้น อาจขาดตกบกพรอง เพราะอาจ
ทอถอยหมดเรีย่ วแรง ออนลาทั้งกำลังกาย กำลังใจ และกำลังปญ ญาไป เชน
ในเวลาที่บานเมืองตองเรงพัฒนาเพื่อรอดพนภัยจากการคุกคามของมหา
ประเทศ หากมวั อาศัยกำลังของบุรุษฝายเดยี ว แตสตรีไมเขมแข็งมุงมั่นพอจะ
เปนกำลังได ก็อาจทำใหการพัฒนานั้นตองพลาดพลั้งเสียทีแกชาติที่มีกำลัง
อำนาจแกรงกลากวาก็เปน ได ตองตามนัยแหงพระพุทธภาษิต ที่เชิญขึ้นเปน
นิกเขปบทวา

กยิรา เจ กยิราเถนํ ทฬฺหเมนํ ปรกฺกเม ความวา “ถาควรทำ พึงทำ
กจิ น้ัน พงึ บากบน่ั มงุ กิจนั้นใหมน่ั ”

ส ม เ ด็ สจมพเรดะ็จมพรหะามวหี ราววรีงวศง์ ศ: ์ :ออัคัคคคชชิ นินเเทศศนนาา| |1๑5๖9๐

การรูจักประกอบกิจการทั้งหลาย ทั้งสวนกาย วาจา และใจ ดวย
ความมุงมั่น ทั้งมั่นใจ และมั่นในความเพียรแลว ยอมนำใหบรรลุถึง
คุณประโยชนที่สมควรโดยสว นเดียว สมเดจ็ พระบรมศาสดาจึงตรสั “ธิติ” คอื
ความมงุ ม่ัน วาเปนคณุ ลกั ษณะของสาธชุ น

ธิติ นั้นมีความหมายเปนอเนกนัย เปนทั้งชื่อแหงปญญาก็วา แหง
ความเพียรก็วา แหงความมั่นใจก็วา ในที่นี้จักรับพระราชทานถวายวิสัชนา
เรื่องความมั่นใจ เพราะความม่ันใจน้ันเปน คุณสมบัติพึงปรารถนาในสรรพกิจ
หากขาดความมั่นใจเสยี แลว การนั้นๆ อันจะพึงสำเรจ็ ดว ยยาก ยอมไมเผล็ด
ผล ในคดีโลกพึงสาธกดวยรัฏฐาภิปาลโนบายของทานผูปกครองประชาชน
การตัง้ แลการรักษาราชอาณาจักรใหยั่งยนื ตลอดจนการบำรุงใหเจริญ หาใช
กิจอันทำไดงาย ทั้งยังตองทำสืบสายหลายชั่วอายุลงมาดวย ทานผูปกครองใน
กาลหนง่ึ ๆ จะตองคำนึงถึงเคา โครงนโยบายแหงรฐั อันพึงจัดในสมยั ของทาน ที่
รับมติมหาชนเปนพื้นฐาน แลวดำริขึ้นหาชองทางใหตั้งมั่นอยูในทางดีและ
เจริญยิง่ ขึ้น อยา งใดทำไดก็รีบทำไมช ักชา อยางใดติดขัดยอมไมทอดธุระเสีย
คอยหาโอกาสเหมาะอยางรูการควรชาและรูการควรเรง ยิ่งประสบอุปสรรค
มาก ธิตยิ ่ิงเปนที่ปรารถนามากขึ้นตามกัน หากเวนธิติคือความมั่นใจเสยี แลว
การนัน้ ๆ ยากจะสำเรจ็

ธิติ นั้น ยังเปนคุณสมบัติอันพึงปรารถนาในเวลาที่อันตรายคุกคาม
กองกำลังใดหรอื กจิ การใด ที่ถกู ขาศึกลอ มระดมโจมตี ถาขวัญหนแี ลว ยอมตอง
ปราชยั ตอเมื่อขวัญดีอยูจึงจะอาจคิดแกไขหาอุบายตอสูเอาชัยชำนะศัตรูหรือ
รอดจากอันตรายได ชนผูป ระกอบดวยธิติ เปนหัวหนาอยูหมูใดคณะใด ยอม
ทำความอุนใจแกหมูคณะนั้นได สมดังพระพุทธภาษิตวา ธีโร จ สุขสํวาโส
ความวา “ชนผูมีธิติ มีอันอยูรวมดวยเปนสุข” เพราะอยางนี้ สมเด็จพระ

160 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชสินมเทเ ดศ็ จนพา ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๑

สัมมาสัมพุทธเจาจึงทรงชักนำใหพบธีรชน ผูมีปญญาเปนพหูสูต เอาใจใสใน
ธุระเปนปรกตติ น เปนอริยชนผูถึงพรอ มดวยวัตร เปนสัตบุรุษผูม ีปรชี าฉลาดดี
ดจุ ดวงจันทรอ นั เสพวิถีแหง นกั ษัตร คอื โคจรรว มทางกับดาวฤกษ ฉะนนั้

สมเดจ็ พระศรีพัชรินทราบรมราชนิ ีนาถ ทรงเปนผูดำรงมั่นในธิติ จึง
ทรงขวนขวายประกอบพระราชกิจจานุกิจเพื่อทำนุบำรุงบานเมืองใหกาวหนา
ทันสมัยในทุกดาน หลายครั้งที่ตองทรงประสบอุปสรรคขัดขวาง ใหทรง
หมนหมองพระราชหฤทัย เชน การตั้งสถาบันที่ทรงพระราชปรารถนาให
บังเกิดประโยชนเ ก้ือกูลแกสตรี ก็กลับมีเหตตุ องลาชา โดยประการตา งๆ เพราะ
เหตุที่สตรียุคนั้นยังถูกขมขี่กีดกันมิใหทันบุรุษบาง บางคราวก็เกิดปญหา
ขัดของเรื่องการบริหารงานบุคคลบาง ตองทรงทุกขทอพระราชหฤทัยไมนอย
บางคราวก็ทรงถูกผูมีริษยาจิตต้ังเรื่องนินทาวารายโดยปราศจากมูลความจริง
บาง หากแตค วามม่นั พระราชหฤทัยในคณุ ธรรม โดยเฉพาะความอดทน ความ
เพียร ความกรุณา และความมีปญญาอยางเขมแข็ง จึงยังใหทรงสามารถ
ปฏิบัติพระราชกิจในทุกพระราชสถานะอยางถูกตองเหมาะสม ในสว นที่ทรง
ปรนนิบัติบำรุงเคียงขางพระราชสวามี และทรงอภิบาลดูแลพระราชโอรสธดิ า
กท็ รงบำเพญ็ ไดอ ยา งเพียบพรอม ในสว นพระราชกจิ สละความสขุ สว นพระองค
เพ่อื อาณาประชาราษฎร ก็ทรงพากเพียรอยางเตม็ พระสตกิ ำลัง

พระคุณธรรมขอธิติประการหนึ่ง ซึ่งอาจรับพระราชทานยกตัวอยาง
แสดงไว คือน้ำพระราชหฤทัยตั้งมั่นในความยุติธรรม ไมปรวนแปรไปตาม
กระแสอารมณ ดังพระราชปรารภวา “ผูที่ไดยินไดฟงแลทราบมูลเหตุวา
เปนมาอยางไร จำตองมียุติธรรมในใจช่ังหนักเบาไปตามทางที่ควร จะตัดสนิ
ลงโทษจนไมมียุติธรรมกล็ ะอายใจ ...ใครจะลุกขึ้นกระโดดโลดเตน กันวากระไร

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนา ||1๑6๖๒1

ไป ฉันก็จะไมกระโดดตาม จะตอ งถอื ยตุ ธิ รรมในใจทคี่ ดิ เห็นวาควรอยูฉะนี้ ใคร
ลุกข้ึนวนุ ไปวากระไรฉนั ไมเ ห็นมอี าชาไศรยท ีส่ มควรอยางลูกผูด ที งั้ สนิ้ ”

พระราชกิจของสมเด็จพระพันปหลวงนั้น เปนตัวอยางเตือนใจวา
บุคคลผูมีปญญาเฉลียวฉลาด ยอมสำเร็จประโยชนแมยากยิ่งไดโดยสวัสดี
สามารถประคับประคองภารกิจใหลุลวงไป สมดงั พระบรมพุทโธวาทท่ีวา “ผูมี
ปญญา ถงึ พรอมดว ยความรู ฉลาดในวธิ ีจัดการงาน รกู าลและรูสมยั เขาพึงอยู
ในราชการได”

ในฝายคดีธรรม ความสำเร็จแหงพระโพธิญาณ เวนธิติความตั้งมั่น
แลว ยอมไมอ าจมีไดเลย สมเดจ็ พระผูมีพระภาคหากไมทรงพระธิติมน่ั ไดเ สวย
ความลำบากเขาก็ดี ไดทรงแสวงหาพระโพธิญาณนานไปไมพบเขา เปนชา นาน
ก็ดี จักทรงระอาแลวละความพยายาม เลิกเสยี ทไ่ี หนจะตรัสรไู ด การทส่ี มเด็จ
พระสัมมาสัมพุทธเจาตรัสรไู ดก็เพราะทรงตั้งพระหฤทัยมนั่ มาแตแ รกวา “เรา
จกั ไมเปนผูกลับ มีพรหมจรรยเปนเครื่องไปเบื้องหนา” และตอมาอีกวา “ผล
อันใดนัน้ อนั จะพึงถึงไดดวยเรี่ยวแรง ดวยความเพียร ดว ยความบากบน่ั ยังไม
บรรลุผลน้ันแลวหยดุ ความเพียรเสยี จกั ไมม”ี

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงถึงพรอมดวยพระ
คุณธรรมเปนอเนกปรยิ าย จึงไมทรงประมาทในการรกั ษาไตรทวารใหหางไกล
จากโทษทุจริต ฝกพากเพียรพระจิตใหมั่นคงอาจหาญ ทรงขวนขวายบำเพ็ญ
คุณประโยชนยังความเจริญรุงเรืองนานัปการแกมหาชน ทรงตั้งพระราช
ปณธิ านอันแสดงใหเ ห็นถึงความเปน ยอดสตรี และยอดอบุ าสกิ า ทั้งฝา ยคดโี ลก
และคดีธรรม ความวา “...ชื่อเสียงเกยี รติยศประการใดนัน้ ก็แลว แตการที่จะ
มเี ปนไปตามกาลท่คี วร ฉันไมส ูจ ะพยายามแลมุงมาดอนั ใดนักใหเกนิ แกคุณ

162 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๓

วิเศษแหงตน และพยายามแตจะขดั เกลากิเลสใหเบาบาง ตดั อกศุ ลทเ่ี กดิ ขึน้
แลวใหหมดไป ท่ียังไมไดเกิดอยาใหเกดิ แลวใหทวีข้ึน ความยงั ชีพอยูในโลก
นี้ใหเ ปนไปในสว นสจุ ริตธรรมทั้งส้นิ เทา นแี้ หละ เปนความพยายามของฉัน
ที่ปรารถนาจะใหเปนไปในชีวิตที่อุบัติในโลกนี้ นอกจากนั้นก็แลวแตบุญ
กรรมจะนำไปตามเหตแุ ลผลทจี่ ะพึงมี”

แมพระองคไดเสด็จสวรรคตลวงลับไปแลวนับแตวันที่ ๒๐ ตุลาคม
พุทธศักราช ๒๔๖๒ นับถึงศกนี้ ๙๕ ปแลว แตพระราชคุณูปการและพระ
คุณธรรมก็ยังคงสถิตสถาพรอยูมิรูเสื่อมสูญ สมดังพระพทุ ธพจนท ีว่ า “สตจฺ
ธมฺโม น ชรํ อุเปติ” ธรรมของสัตบุรษุ คนดียอมไมคร่ำครา สมควรแกการบูชา
สกั การะของมหาชนทุกหมเู หลาตราบจริ ฏั ฐติ กิ าล

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลทักษิณานุประทานกิจ
อันสมเด็จบรมบพิตร ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญรวมกับคณะ
โรงเรียนราชินี จงพลันสัมฤทธิเ์ ปนบุญนฤธี อำนวยอิฐวิบากวิบุลมนุญผลสวน
ทิพยสุขแด สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันป
หลวง ตามควรแกพระราชคติวสิ ัยในสมั ปรายภพ สมพระราชปรารภอุทิศถวาย
โดยพระฐานนิยมจงทุกประการ

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน ธิติกถา ฉลองพระเดช
พระคุณประดบั พระปญญาบารมี ยุติลงดวยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๔

สันตกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

ในการทรงบำเพญ็ พระราชกุศลออกเมรุพระราชทานเพลิงศพ
พระธรรมปญญาจารย (สพุ จน ปภสฺสโร)
วันเสารท ี่ ๑๕ กมุ ภาพันธ พ.ศ.๒๕๕๗
ณ ศาลา ๘๐ป วดั ราชผาติการาม

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ทุ ธสฺส
สนตฺ กาโย สนฺตวาโจ สนฺตมโน สุสมาหโิ ต
วนฺตโลกามโิ ส ภิกฺขุ อปุ สนฺโต วุจฺจตตี ฯิ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในสันตกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศล ทีส่ มเด็จ
บรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงพระ
กรุณาโปรดบำเพ็ญพระราชทานศพ พระธรรมปญญาจารย (ปภสฺสโร) เจา
อาวาสวดั ราชผาติการาม โดยสมควรแกปูชนียสงฆ

พระธรรมปญญาจารย (ปภสสฺ รเถร) บริบูรณดวยคุณสมบัติเปน อเนก
ปรยิ าย โดยฐานที่อุบัติมาในโลก พบพระบวรพุทธศาสนาเปนเรือนใจ กระทั่ง
ไดบรรพชาอปุ สมบท ณ วดั ราชผาติการาม ดำรงในเนกขัมมจริยาสัมมาปฏิบัติ
มาเปนเวลาชา นาน เจริญอายุถึง ๙๓ ป ๗ เดือน ๑๒ วัน ไดวางตนเปนหลัก

164 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชสินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๕

และเปนที่เคารพสักการะของภิกษุสามเณรโดยเสมอหนา ตลอดจนศาสนิก
บริษัททุกหมูเหลาโดยทั่วไป โดยฐานที่ตั้งอยูในตำแหนงเจาอาวาสและอีก
หลายตำแหนง ไดทรงไวปรีชาสามารถเปนที่พึ่งพำนักแหงพุทธศาสนิกชน
นอมตนไปเพื่อความจำเริญวัฒนาแหงพระพุทธศาสนา โดยฐานที่เปน
อุปชฌายะและอาจารย ไดเมตตาอนศุ าสนพ รำ่ สอนสัทธวิ ิหาริกอันเตวาสิกเปน
ปฐม เรือ่ ยไปถึงพุทธศาสนิกชนทว่ั ไปเปนอยางดี เมื่อกลาวโดยฐานท่เี ปน ญาติ
ในสกุลใชสงวนตลอดจนสายสัมพันธ ก็บำเพ็ญญาติสังคหธรรมตามสมควร
เผื่อแผไปถึงบคุ คลอื่นๆ ที่แมมิใชญาติโดยตรง ก็บำเพ็ญไปดวยดีเชนกัน ดังที่
สรางและอุปถัมภแกองคกรสาธารณกุศล สถาบันการศึกษา วัดวาอาราม
มูลนิธิ สมาคม และองคกรเพื่อการสาธารณสงเคราะหตามลำดับ โดยฐานท่ี
เปนวิสสาสิกบุคคล ไดวางตนเปนกัลยาณมิตรของผูคบหา ไดรูจักไดพ ากเพียร
เผยแผพระพุทธธรรมทุกวิถีทาง ไมวาทางการแสดงพระธรรมเทศนา ทาง
อบรมบริหารทางจิต มีสัมมาปฏิบัตไิ วเ ปน เนติแบบอยาง บุคคลผูไดหย่งั ทราบ
อรรถรสแหงธรรมานุธรรมปฏิบัติ โดยสารพัดมรรควิถีที่นำใหปรากฏ ยอม
ประสบสันตริ สแกตนไดอ ยางมิตอ งสงสยั

คณุ สมบตั นิ ้ันๆ เมอื่ สรุปโดยสงั เคราะห ก็จดั จำเพาะเปน ๒ สถาน คอื
อัตสมบัติ สถานหนึ่ง ปรหิตปฏิบัติ สถานหนึ่ง คุณแมสวนอัตสมบัติ คือ
บริบูรณดวยชาติ เพราะไดดำรงอจลพรหมจริยาภิรตั บรรพชาอุปสมบทเปน
พุทธชิโนรส เทากับไดอุบัติมาในอริยชาติ ไดอบรมคุณสมบัติใหไพบูลยในตน
ทงั้ ยังเจรญิ ดว ยอายุวสั สากาล จัดเปนวฒุ ิบุคคลครบทุกประการ ยอมเปน ผคู วร
ไดร บั สักการบชู า

คุณสวนปรหิตปฏิบัติ ก็คือกรณียกิจที่บำเพ็ญตอประเทศชาติและ
พระพุทธศาสนา ไดนำศาสนธรรมคำสอนของสมเด็จพระบรมศาสดามา

ส ม เ ด็ สจมพเรดะจ็ มพรหะามวหี ราววรีงวศง์ ศ: ์ :ออัคัคคคชชิ นนิ เทศศนนาา| |1๑6๖5๖

ประกาศใหแพรหลายเจริญขึ้น พระศาสนธรรมนั้น ยอมเปนปจจัยชักนำให
บุคคลไดรูหนาที่ของตน พรอมเพรียงรวมน้ำใจเปนหนึ่งเดียว และทำกิจให
สำเร็จประโยชนอยางกวา งขวาง เปน ความชอบธรรมแกบ ุคคลถวนหนา ชกั พา
ใหเ กดิ ประโยชนอ นั ไพบลู ยยิ่ง

ดวยคุณสมบัติดังนี้ พระธรรมปญญาจารย (ปภสฺสรเถร) จึงเปนสิริ
มงคลแหงภิกษุสามเณรทั่วไป สงบเสงี่ยมงดงามในทามกลางสงฆ ทำใหเกิด
ความอบอุนแกพุทธบริษัท และสรางความมั่นใจใหสัทธิวิหาริกอันเตวาสิก
พรอมพากันปฏิบัติตาม แมจะไมสามารถปฏิบัติใหส งบเสงี่ยมตามอยางไดทุก
ประการ แตก ็ไดเห็นแบบอยางที่ดีงาม จึงกลาวไดวานับเปนบุญของผูศรัทธา
เลื่อมใสโดยแท อีกทั้งการอันใดที่ยังประโยชนแกศาสนิกชน ก็ปฏิบัติการนัน้ ๆ
อยางเต็มที่ ทั้งยามปรกติ และยามวิกฤต เออื้ เฟอตอโลกโดยยึดพระธรรมวินัย
เปนหลัก การทั้งปวงจึงดำเนินไปอยางเสงี่ยมงาม ตองตามพระพุทธภาษติ ที่
เชิญมาเปนนิกเขปบทเบื้องตนวา สนฺตกาโย สนฺตวาโจ สนฺตมโน เปนอาทิ
ความวา

“ภิกษุใด มีกายกรรมสงบ มีวจกี รรมสงบ มีมโนกรรมสงบ ต้ังมัน่ ดี
แลว มีสิง่ จูงใจใหหลงเปนผิดไปตามละไดแลว ภิกษุนั้น เปนผูสงบระงับ”
ดังจักรับพระราชทานวิภาคโดยสังเขป

กายกรรมสงบ นั้น อธิบายไดวา การกระทำทางกาย กลาวคือไมฆา
หรือเบียดเบียนชีวิตสัตว, ไมลักขโมยเอาของที่ผูอื่นมิไดให ไมลวงละเมิด
ประพฤติผิดในกาม และไมเสพสุราเมรัยส่ิงเสพติดมึนเมา ยอมใหกายสงบลง
ไดเพราะศีล เมื่อมีเจตนาที่จะไมลวงละเมิดศีล กายยอมสงบ เปนเหตุให

166 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๗

ระมัดระวังแมแตการเคลื่อนไหวในอิริยาบถทัง้ ๔ เมื่อจะยืน เดิน นั่ง นอน ก็
เคลื่อนไหวอยางผูมศี ลี ทำใหอริ ิยาบถทงั้ ๔ สงบเสงีย่ มและงดงาม

วจีกรรมสงบ นัน้ อธิบายไดวา วาจาถอยคำตางๆ สงบลงได เพราะมี
เจตนาที่จะไมลวงละเมิดศีลขอ ๔ ไมกลา วมุสาวาท ประคับประคองวาจาให
อยูในหลกั วจีสุจรติ ๔ ประการ ไดแกไมก ลาวถอยคำเท็จ สอเสียด หยาบคาย
และเพอ เจอ เปน เหตุใหมวี าจาสจุ รติ ไพเราะเสนาะโสต มีเหตผุ ล กลาวคำใดก็
ชอบดว ยเหตดุ วยผล เปน หลกั ฐานเชื่อถือได พัฒนาไปถึงขนั้ วาจาสภุ าษิต เชน
พระวาจาของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา เกิดเปนธรรมในระดับตางๆ ๓
ระดับ กลาวคือ ศีล เปนธรรมะระดับตน, สมาธิ เปนธรรมะระดับกลาง และ
ปญ ญาเปนธรรมะระดับสูง โดยจำแนกหมวดใหญเปนทั้งธรรมะเพื่อการครอง
เรอื น และธรรมะเพอ่ื การหลดุ พน เปน ตน

มโนกรรมสงบ นั้น อธิบายไดวา มีใจสงบ เพราะไมมีโลภะ ไมมโี ทสะ
และมจิ ฉาทิฐิในใจ เมือ่ โลภะไมมใี นจิต ความคิดก็เปนอิสระ ไมไปตดิ ของแวะ
อยูกับสิ่งที่อยากไดอยากมี จะคิดอะไรก็มีคุณธรรมคอยกำกับอยูเสมอ
กอใหเ กดิ ผล คอื การกระทำทางกาย ทางวาจา เปน ไปอยางมีคณุ ธรรม ตรงกัน
ขา มกับท่ีพดู กันวา คดิ แตจ ะได คิดเห็นแกต ัว คดิ ส้นั และไมมีความคดิ เปนตน

เมื่อโลภะ โทสะ ไมม ีในจติ ความคดิ กแ็ จม ใส ไมฟุงไปเพราะอารมณท่ี
จะกอใหเกิดโลภะ โทสะ ความคิดดำเนินไปอยางมีระเบียบ เปนกระบวนการ
คิดทด่ี ีงาม คดิ แตป ระโยชนเ ก้ือกลู เปน หลกั มองเห็นบาปบญุ คุณโทษไดชัดเจน
ทำใหสามารถระมดั ระวงั กายวาจา ใหดำรงอยใู นความสงบเสงยี่ มดีงามเสมอ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ :อัอคัคคคชชิ นินเเทศนาา ||1๑6๖7๘

เมอื่ มิจฉาทฐิ ิไมม ใี นจติ ความคดิ กป็ ลอดโปรง ไมม ีสิง่ ไรส าระมาปะปน
คดิ อยา งมเี หตุผล เชน คดิ เห็นวามารดาบิดาเปนผมู ีพระคุณ ครูบาอาจารยเปน
ผูมีพระคุณ กรรมดีมีผลดี อำนวยความสุขรมเย็น กรรมชั่วมีผลเปนทุกข
กอใหเกิดความวิบัติเสยี หาย เมื่อพิจารณายิ่งขึ้นไปจนเห็นความเปนจรงิ ของ
ชีวิตสงั ขาร เห็นสวนประกอบของชีวิตสังขาร จนสามารถใชชีวติ สังขารอยาง
มน่ั คงตรงตอ หนทางท่ีเปน ประโยชน ไมใ หสิง่ ไรป ระโยชนเกดิ ขนึ้ ในชีวิตสังขาร

การปฏิบัติบำเพ็ญที่ไมใหโลภะ โทสะ และมิจฉาทิฐิครอบงำจิตได จึง
ทำใหกายกรรม วจีกรรม และมโนกรรม สงบและงดงาม แตการปฏิบตั ิบำเพ็ญ
ใหเปนไปตามลำดับ การปฏิบัติใหการกระทำมีความสงบ ใหการพูดมีความ
สงบ ตอ งอาศัย “ศลี ” เปน ปฐมเหตุ เมื่อเจตนาเกี่ยวกับศีลตั้งตนดวยดี กจ็ ะ
เก้ือกูลตอ ความคิดทางจิตใจ เม่ือจิตใจมนั่ คงถึงสงบลงได กจ็ ะทำใหก ารกระทำ
และการพดู มีความสงบอยางหนกั แนน ไมต อ งฝนไมต อ งเกร็งเครยี ดทรมานใน
การที่จะตั้งตนดวยความสงบ กลายเปนอุปนิสัยธรรมชาติในตนที่จะมี
กายกรรม วจีกรรม และมโนกรรม สงบเสงีย่ มเนอื่ งถึงกนั เปนพลังอิงอาศยั กัน
ไปได สมดังพุทธศาสนสภุ าษิตรับรองไววา “ศีลเทานั้นเปนเลศิ ในโลกนี้ สวน
ผูมีปญญาเปนผูสูงสุด ความชนะในหมูมนุษยแ ละเทวดา ยอมมีเพราะศีล
และปญ ญา”

พระพุทธศาสนสุภาษิตนี้แสดงวา ปญญาเปนยอดสูงสุด แตกระนั้น
ปญญาจะตั้งอยูบนยอดไมได หากปราศจากศีลเปนรากฐานที่มั่นคงและ
แข็งแรง ในขณะเดียวกันก็ไมมีอะไรอื่นที่กอต้ังอยูบนฐานคือศีล ที่สูงสงไปยิ่ง
กวาปญญา สงิ่ ดีงามท้ังปวงจึงตองอาศยั ศลี เปนรากฐาน การเวน จากความไมดี
ไมงาม ยอมเปนความดีงาม เปนเหตุใหเกิดความรมเย็นเปนสุขแกตนและแก

168 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชสนิ มเทเ ดศ็ จนพา ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๖๙

สังคมไดเปนอนั มาก แตจ ดุ มงุ หมายสูงสดุ ของพระพุทธศาสนามียง่ิ กวานั้น เปน
คุณระดบั สงู สดุ ไดแกปญญา

เมื่อความสงบทั้ง ๓ ทางสอดคลองเปนไปในทางเดียวกัน คือจิตใจ
มั่นคง ก็เกิดเปนสมาธิ พลันใหเกิดปญ ญาพจิ ารณามองเห็นวาสิ่งจูงใจใหหลง
ผิดน้ันมีอยูมาก มีทั้งส่ิงท่ีจงู ใจใหหลงแลวไปตดิ อยู หรอื แมเ พียงจูงใจใหพอใจ
ไปตามสิง่ ผดิ นน้ั คร้ันปญญาพิจารณาเห็นเชนนี้แลว ยอมละสิ่งจูงใจใหหลงผิด
ได หรือบรรเทาใหเบาบางลงไปได กลาวโดยสรุป ความทุกขเปนสิ่งไมพึง
ปรารถนาสูงสดุ ปญญาเทานั้นที่จะทำใหบรรลุความปรารถนาสูงสุดคอื ความ
พนทุกข และศีลเทานั้นที่เปนรากฐานแหงปญญา ผูไมปรารถนาความทุกข
ปรารถนาความสขุ จึงพึงตั้งใจสำรวมสังวรใหเปนผูมศี ีลบริสุทธิ์บริบูรณ แลว
ศึกษาใหรูธรรม คดิ ใครครวญตามธรรมที่ศึกษาแลวนั้น กอใหเกิดปญญาเปน
เครื่องพาใหพนทุกขตามลำดับ บุคคลผูครองตนเชนนี้ได ก็จะเรียกวาเปน ผู
สงบระงบั ดังนี้

พระธรรมปญญาจารย (ปภสสฺ รเถร) มีความเสงีย่ ม งดงาม สงบระงบั
มีปฏปิ ทาหนกั แนนมั่นคง ตามนัยแหง พระพทุ ธภาษิต มั่นคงสะอาดบริสทุ ธิใ์ น
ศีล และม่ันคงในการพยายามทำใหผูอื่นมั่นคงสะอาดบรสิ ุทธิ์ในศีลดวย เปน
การดำเนินไปบนทางที่ถกู ตรงสูค วามพนทุกข โดยความสงบระงับ สมควรแก
การรองรับอิสริยยศ และทักษิณานุประทานที่ทรงพระราชอุทิศ กับทั้งสม
ฐานะรัตตัญูกรณเถรแหงพุทธสาวกทีง่ ดงาม ประดับพระพทุ ธศาสนาใหงาม
วิจิตรอลงกรณ เพรียบพรอมดวยเนกขัมมจริยสัมมาปฎิบัติสมนามปภัสสร
ธรรมประณิธานทกุ ประการ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัอคคั คชชิ นนิ เเททศศนาา ||1๑6๗9๐

พระราชกุศลทักษิณานุประทานทั้งปวงตั้งแตตนจนกาลบัดน้ี
ประดิษฐานดีแลว ในสงฆ ยอมจักเปนไปเพื่อเกื้อกูล เพื่อความไพบลู ยบรมสุข
แดพ ระธรรมปญญาจารย (ปภสสฺ รเถร) สมพระราชอทุ ศิ ถวายจงทุกประการ

รบั พระราชทานถวายพระธรรมเทศนาในสนั ตกถา พอสมควรแกเวลา
ยตุ ลิ งดวยประการฉะนี้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗๒

โกธชนิ กถา

พระพรหมมุนี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพิธสถติ มหาสมี าราม
แสดงในงานวันกตเวทติ านสุ รณ ปที่ ๒
วันพฤหสั บดีที่ ๒๒ พฤษภาคม ๒๕๕๗

ณ วดั กลั ยาณมติ ร

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สฺส ฯ
อกโฺ กเธน ชเิ น โกธนฺติ

บัดนี้ จักรับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนาในโกธชนิ กถา พรรณนา
เรื่อง การเอาชนะความโกรธ เพื่อเปนเครื่องประคับประคองฉลองศรัทธา
ประดับปญญาบารมี เพิ่มพูนกุศลบุญราศีธรรมสวนมยั อันเนื่องมาแตทานเจา
คุณพระธรรมเจดีย เจาอาวาสวัดกัลยาณมติ ร เปนประธานฝา ยบรรพชิต และ
บพิตรทานหญิงศรีสวางวงศ (ยุคล) บุญจิตราดุลย ทรงเปนประธานฝาย
คฤหัสถ พรอมดวยคณะสงฆและพุทธศาสนิกบริษัทแหง วัดกัลยาณมิตร ไดม ี
กตญั ุตาจิตอนุสรถึงคณุ านุคณุ แหงบุพการีของพระอาราม นับแตสมเด็จพระ
บรู พมหากษัตริยาธิราชผูพระราชทานพระบรมราชูปถัมภเปนปฐม พระบรม
วงศานุวงศผูทรงพระอุปการะ ตลอดจนเจาพระยานิกรบดินทร (โต
กัลยาณมิตร) ผูสถาปนาพระอาราม อีกทั้งอดีตเจาอาวาสทุกรูป และกัลยาณ
ชนผมู ีคณุ ปู การแกก ารทำนุบำรงุ พระอารามน้ี จึงกำหนดการบำเพ็ญกุศลอุทิศ
ถวายและอุทิศ ณ วัดกัลยาณมิตร ดวยการถวายไทยธรรมแดพระภิกษุสงฆ
สดับพระพุทธมนตแ ละพระธรรมเทศนา อีกทัง้ มอบทนุ สงเคราะหแ กองคกรสา

172 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗๓

ธารณกุศลและคณะบุคคลตางๆ ที่สมควร เปนบุญกิริยาทั้งในสวนทานมยั ศีล
มัย และภาวนามัย ตามคตินิยมการบำเพ็ญบุญพิธีในทางพระพุทธศาสนา
อนุสนธิความกตัญูกตเวทีเปนเบื้องตน นับเปนอุดมมงคลในสวนเหตุอัน
สมควรแกก ารอนโุ มทนา เพอ่ื เปน ปจ จโยปการกจิ อันจะยังอฐิ ผลอนั นาพึงใจแก
ผูไดชื่อวาเปนกตเวที บันดาลความเจริญสวัสดีดวยจตุรพิธพรชัย และความ
ไพบูลยในพระธรรมคำสอนของสมเด็จพระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจา เพื่อ
นำพาพระอารามใหสถาวรวฒั นายงิ่ ๆ ขึ้นตอไปในเบ้อื งหนา

บรรดาพทุ ธบรษิ ัทผพู ่ึงพำนกั และเปนกำลังศรัทธาแหงวดั กัลยาณมิตร
นบั ไดว า เปนผถู ึงพรอมดวยบุญลาภ เอิบอาบดวยความอบอุนเปนปกแผนแนน
หนา เพราะมีทนุ อันดีที่สมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชทุกพระองค นับแต
พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว เปนตนมา ตราบถงึ สมเด็จบรมบพิตร
พระราชสมภารเจา รัชกาลปจจบุ นั ผทู รงพระคณุ อนั ประเสรฐิ พรอมดว ยพระ
บรมวงศานุวงศ ตลอดจนขุนนางและผูมีอุปการคุณทั้งหลายไดทรงสั่งสม
พระราชทาน ประทาน และสั่งสมถวายไวให แมในฝายบรรพชิต กม็ ีอดีตเจา
อาวาส นับแตพระเดชพระคุณ พระพิมลธรรม (พร) เปนปฐม ถึงพระเดช
พระคุณ พระราชสังวรวมิ ล (ยโสธโร) เจาอาวาสรูปที่ ๙ ไดพากเพียรเปนผูนำ
คณะสงฆและอุบาสกอุบาสิกาในการพัฒนาและทำนุบำรุงพระอารามมาโดย
ตลอด ตราบถงึ ทา นเจา อาวาสรูปปจจบุ ัน ยังอตุ สาหวิรยิ ะสบื สานพระบรมราช
ปณิธาน พระปณิธาน และเจตนารมณในการนำพาความเจริญวัฒนามาสูวัด
กัลยาณมิตรอยางเต็มสติกำลังความสามารถ นับเปน ทีน่ าอนุโมทนาสรรเสรญิ
ยง่ิ

วาระน้ี จกั ขอพรรณนาความตามนัยพระบาลีพุทธภาษิตที่ไดเชิญมา
ตั้งไวเปนอุเทศบทเบื้องตนนั้นวา อกฺโกเธน ชิเน โกธํ แปลความวา พึง

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวี หร าววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 1๑๗7๔3

เอาชนะคนโกรธ ดวยความไมโกรธ ดังนี้ซงึ่ มีอรรถาธิบายความพอสมควรแก
เวลา

ธรรมดาคนเราผูเปนปุถุชนคนมีกิเลสทั้งหลาย ยอมมีความอยากได
อยากมี อยากเปน ซึง่ เปนความตองการอันเปนทุนเดิม เปนเช้อื อยูภายในจิตใจ
เปนประจำตัวอยูตลอดมา อยากไดอยางนี้ อยากมีอยางนั้น อยากเปนอยาง
โนน ยิง่ ๆ ข้นึ ไปไมม ีท่ีส้นิ สุด เมือ่ ไมไ ดสมกับที่ตนอยาก หรอื มีอะไรมาขัดขวาง
ความอยากของตนเสีย ความไมพอใจ ความไมชอบใจไมถูกใจ ก็เกิดขึ้นมา
ทันที อาการที่จิตเกิดความไมพอใจความไมชอบใจนี้ เปนเพียงความรูสึก
ภายในจิตใจเทานั้น ยังไมเ ขาขั้นรุนแรง ถาระงับเสียได ก็ยังไมเสียหายอะไร
แตหากระงับไวไมได ปลอยใหกำเริบตอไป จิตใจจะมีอาการรนุ แรงขึ้นไปเปน
“ความไมไดอยางใจ” หรอื “ความขัดใจ” เกิดอาการหายใจไมส ะดวก หายใจ
ไมคลอง หรือหายใจเร็ว ที่ขัดใจก็สืบเนื่องมาจากไมชอบ อะไรก็ตามถาชอบ
เสียแลวก็ไมขดั

จิตใจของคนเรานี้ ถาเกิดขัดขึ้นมาแลว จะคิดอานอะไรก็ไมคลอง ไม
สะดวก คิดไมไป สมองไมแลน ทำอะไรๆ ก็ดูจะขัดของไปเสียทั้งหมด มอง
อะไรก็ขวางหูขวางตา ความขัดใจนี้ยอมทำใหเกิดความกระวนกระวาย
มากกวา “ความไมพอใจ” จิตใจทีถ่ ูกความไมพอใจเขาครอบงำ เปรียบเสมือน
จมูกไดกลิ่นเหม็นอับๆ ทำใหรูสึกไมพอใจ แตถาถึงขั้นถูก “ความขัดใจ” เขา
ครอบงำน้ี เปรียบเสมือนจมูกถูกจุกมาอุดไว ทำใหร ะบบการหายใจเกิดตดิ ขดั
จำเปนตองดิ้นรนหาทางแกไ ขใหพนจากภาวะเชนนั้น ถาสามารถระงับความ
ขัดใจไวไ ดในขั้นนี้ ก็ยังไมเสียหายอะไรมากนัก เพียงแตกอใหเกิดความอึดอัด
ใจ ทำใหเสียความสุขไปบางเทานัน้ แตถาไมสามารถระงับเสียในขั้นนี้ อาการ

174 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗๕

ของจิตจักกำเริบรุนแรงไปถึงขั้น “ความโกรธ” ซึ่งเปนอาการแหงจิตที่เดือด
ดาล หรอื เดือดพลาน อนั เปน สัญญาณแหง ความเสยี หายที่จะเกิดข้ึนตามมา

อันที่จริง ความโกรธที่มีอาการเดือดพลานนั้น เมื่อเกิดข้ึนแลว ยอม
ทำใหจิตใจเรา รอ น กระสบั กระสาย กระวนกระวาย วูบวาบไปตามใบหนาและ
ตลอดไปท่ัวท้งั รางกาย ถา เกดิ โกรธจัดๆ ก็ถงึ กบั มอี าการตัวส่ัน มอื สั่น ปากส่ัน
หนาแดง ตาลาย จะพูดจาอะไรก็แทบไมเปนภาษามนุษย ระบบหายใจ
ผิดปรกติ หัวใจเตนเร็วและแรงมาก ทำใหเสียสุขภาพ บางคนก็ถึงกับสลบ
แนน ิ่งไปก็มี บางคนเสนโลหติ ในสมองแตก กลายเปนอัมพาตไปกม็ ี บางคนก็
ถึงกับหัวใจวายตายไปเลยก็มี และในขณะที่คนเราเกิดความโกรธนัน้ จิตใจจะ
มืดมน สั่งงานโดยปราศจากเหตุผล มักทำ พูด คิด ในส่ิงที่ไมนาทำ ไมนา พูด
ไมนาคิด ลุกลามเรื่อยไปโดยไมมีขอบเขต เชน โกรธคนหนึ่งแตลุกลามเกรี้ยว
กราดไปถึงอีกคนหนง่ึ เปนตน เชนเดยี วกับการจุดไฟเผาเรอื น แมผจู ุดจะตั้งใจ
เผาเรอื นคนที่ตนโกรธเพยี งหลงั เดยี วเทานัน้ แตพอเวลาไฟไหมแลว ไฟมันโหม
ลุกลามไหมบานใกลเรือนเคียงไปดวย ฉันใด คนเราเวลาโกรธก็เปนฉันน้ัน
เหมือนกัน บางทีโกรธคน แตกลับไปทำลายสิ่งของ ทุบขาวของเครื่องใช
เสียหาย หรือบางคนโกรธคนอื่นแตทำอะไรเขาไมได ก็กลับมานั่งตีอกชกหัว
พรำ่ พรรณนา รองหม รอ งไหเหมือนเสียสติ เปนการทำรา ยรางกายและจิตใจ
ตนเองก็มี คนมักโกรธนั้นยอมมีใบหนาเศราหมอง แฝงไวดวยริ้วรอยของ
ความหมองหมนระทมทกุ ข ไมผ องใส ไมมีราศี

สวนสุขภาพกายใจก็ทรดุ โทรม ทำใหแกเร็ว และอายุสั้นเปนไปตาม
ขอวจิ ัยของแพทยแผนปจจุบนั ความโกรธมีโทษมากถึงเพียงน้ี เปนการสมควร
ท่ีพุทธบรษิ ัทควรจะหาทางสงบระงับดบั ความโกรธนัน้ เสียไมใหกอโทษขึ้นทั้ง

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัอคคั คคชชิ นินเเททศนาา ||1๑7๗5๖

แกตนและแกผ ูอื่น ถา หากไมร ะงับเสียใหท ันทวงทีกจ็ ะกลายเปนความผูกโกรธ
ความอาฆาตพยาบาทตอ ไป

วิธีเอาชนะความผกู โกรธน้นั สมเดจ็ พระบรมศาสดาสัมมาสัมพุทธเจา
ไดต รัสพทุ ธภาษิตไวว า
น หิ เวเรน เวรานิ สมฺมนฺตธี กุทาจนํ
อเวเรน จ สมฺมนฺติ เอส ธมฺโม สนนตฺ โน.
แปลเปนใจความวา ตัง้ แตไหนแตไรมาในโลกน้ี เวรทั้งหลายยอมไม
ระงบั ดวยการจองเวร แตยอ มระงับไดด ว ยความไมมีเวร ธรรมขอ น้ีเปนของ
เกาแก ดังน้ี

คำวา “เวร” ในพระพุทธภาษิตนี้หมายถึง ความผูกโกรธ ความแคน
ความปองรายความผูกใจเจ็บ หรือที่เรียกกันวาความพยาบาทอาฆาตจองเวร
อันเกิดแตความโกรธ มีโทสะเปนมูลนั่นเอง ฉะนั้น คนที่ดาตอบคนที่ดาอยู
ประหัตประหารตอบคนที่ประหัตประหารอยู หรือคนที่โกรธตอบคนทีโ่ กรธ
อยู ยอมไมอาจยังเวรใหระงับดวยเวรได แตยิ่งจะเพิ่มพูนเวรนั้นใหยิ่งขึ้นไป
เหมือนคนลางสถานที่เปรอะเปอนดวยของไมสะอาด มีขยะมูลฝอยเปนตน
ดวยน้ำเนาสกปรก ก็ยอมไมสามารถทำใหสถานที่นั้นใหสะอาดหมดจด
ปราศจากกลิ่นเหม็นหรือสกปรกได แตกลบั จะเพิ่มความสกปรกเนาเหม็นขึ้น
กวาเกาอีก โดยปรยิ ายตรงกันขาม หากทานสาธุชนพุทธบริษทั เอาชนะใจคน
นิสยั ไมดีมักโกรธนัน้ ได ดว ยการไมถือโทษ ไมโ กรธตอบเขา ก็เปรียบดั่งการ
ลางสถานที่ที่สกปรกดวยน้ำที่ใสสะอาด สถานทีน่ ั้นยอมจะสะอาดหมดจดไร
กล่นิ เหมน็ เปน รมณยี สถานได แตการจะเอาชนะคนมักโกรธไดน ้ันตองใชน้ำที่
บริสุทธ์ิสะอาดคือธรรมะ อันไดแก “ขันติ” ความอดทน อดกล้ันไว ไมโ กรธ

176 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗๗

ตอบ ไมแสดงกิริยาอาการผิดปรกติใหปรากฏออกมานอกหนา น้ำขุนเก็บไว
ขางใน นำ้ ใสนำออกมาใชขา งนอก

ใช “ทมะ” คือความขมใจใหเกิดความใจเย็นเขาไวกอน รูจักขม
อารมณอันจกั เปนเหตุใหกอเวร กอความโกรธเคือง ตอลอตอเถียง ตอ ปากตอ
คำกนั ไปไมร จู ักสน้ิ สดุ

ใช “โยนิโสมนสกิ าร” คือการพิจารณาถึงโทษของความโกรธท่จี ะเกิด
มขี ้ึนแกตน เชน ทำใหเสียสขุ ภาพ ทำใหแกงาย ตายเร็ว ดังกลาวมาแลว และ
ใชเหตุผลตามความเปน จริงโดยถองแทวา คนที่กำลังโกรธนัน้ เปนคนไมสบาย
เปน โรคใจ กำลังปวยหนัก เพราะถูกโรคใจคอื กิเลส ตระกลู โทสะเขาครอบงำ
จติ ใจ ทำใหเกิดอาการเพอ คลั่ง ไมเ ปน ตัวของตวั เอง ยอมเปน บุคคลผูนาสงสาร
นาใหอภัย ไมควรถือโทษโกรธตอบ ทั้งยังไมควรไปซ้ำเติมเขา เปรียบเสมือน
คนเราไปเยี่ยมผูปวยไขที่กำลังเพอคลั่งกระวนกระวาย เพราะพิษไขกำเริบขึ้น
คนไขอาจดิ้นรนเหวี่ยงมือหรือเทามากระทบกระทั่งบุคคลผูไปเยี่ยมเขาบาง
โดยไมรูต ัว คนท่ีไปเยี่ยมไขยอ มใหอภยั ไมถ ือโทษ ไมโ กรธตอบคนไขน ั้นฉันใด
การที่คนมักโกรธเพราะเปนโรคใจกำเริบขึ้น แลวแสดงกิริยาอาการลวงล้ำ
กำ้ เกินตอ เรานั้น สาธุชนคนดที ั้งหลายก็สมควรใหอภัย ไมถ อื โทษโกรธตอบคน
โกรธนน้ั ฉนั น้ัน สมควรมเี มตตากรณุ าตอเขา โดยคดิ เสยี วา การทีเ่ ราไมถือโทษ
โกรธตอบนั้น เปนการชวยอนุเคราะหคนที่กำลังปวยเปนไขใจอยางหนัก นา
สงสาร ไมนาซำ้ เตมิ เขาใหโ รคใจกำเรบิ ยิ่งขึน้ เปนการชว ยใหโรคกิเลส ตระกูล
โทสะของเขาไดบรรเทาลง นับวาเราไดช วยเหลอื เขาเพื่อเอาบุญ เปน การสราง
บารมีธรรมสำหรับตัวเราเองดวย ทั้งเปนการรักษาตัวเองใหมีอนามัยดี ไมแก
เร็ว ไมตายเร็ว มคี วามรม เย็นเปน สขุ พน จากการอยรู อ นนอนทุกข

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ:ัคอัคคชิชนินเเททศศนา || 1๑7๗7๘

ประการสำคัญที่สุดคือใช “เมตตา” ไดแกคุณสมบัติเปนเหตใุ หสนิท
สนมรักใคร ปรารถนาความสขุ แกผ อู นื่ อยากจะใหคนอ่ืนไดด ีมีสุขสำราญ เปน
ความรักที่เกิดจากดวงจิตที่เปนกุศล ไมเจือดวยราคะ เปนไปในลักษณะ
ปรารถนาดีและหวังดีตอผูอื่นโดยสวนเดียว โดยการมองเขาในแงดี เพราะ
คนเราน้นั ไมมีใครทีด่ พี รอ มไปเสียทุกอยาง ยอ มมที ง้ั สว นดีและสว นเสยี เรียกได
วา ดีไมท ัว่ ชว่ั ไมห มด ควรทจ่ี ะนำความดีของเขามาพิจารณา

เมื่อมองบุคคลใดๆ ในแงดีไดแลว จะเกิดไมตรีจิต ความรักใคร
ปรองดองกันขึ้น ไมพึงคอยเพงโทษวาเธอเปนฝา ยผิดหรือฉันเปนฝายถูก เธอ
ตางหากที่พูดจาพาใหโกรธขึ้งขึ้นกอน ฉันจึงตองตอบโต หากเฝาคิดอยูแต
เชนนี้แลว ก็เทากับความโกรธและเวรภัยนั้น ไดรับการตอบสนองดวยความ
โกรธตอบและการจองเวร ความโกรธอันเปรียบดังไฟเผาใจก็จะลุกลามติด
ตอเนือ่ งกันไปไมมีวันดบั ลงไดเลย ทางที่ดี พึงปฏิบัติโดยการเปรียบเทียบกับ
ตนเองวา เรารกั สุขเกลยี ดทุกขฉ ันใด คนอืน่ กร็ ักสขุ เกลียดทุกขฉ นั นัน้ เหมือนกัน
เราไมชอบใหคนอื่นโกรธดาวา คนอืน่ เขากไ็ มช อบถูกโกรธ ดา วาเชนกัน ตาง
ฝายตางพึงหมั่นเจริญเมตตาภาวนาวา ขอสรรพสัตวทั้งหลายอยามีเวรมีภัย
อยาเบียดเบียนซึ่งกันและกันเลย ขอจงเปนผูมีความสุข รักษาตนใหพนจาก
ทุกขภยั ทั้งปวงเถิด ความโกรธเคือง ความขุนของขดั ใจ และเหตุการณอนั นา
อลหมานวุนวายทั้งหลาย ก็จะคอยๆ บรรเทาเบาบาง และสงบลงไดในที่สุด
กอใหเกิดสันตภิ าพที่ทุกคนทุกฝายปรารถนารวมกัน บานจะเปนบานทีผ่ าสุก
รมเย็น วัดจะเปนวัดที่เปนสัปปายสถาน สังคมจะเปนสังคมที่สงบนาอยู โลก
จะเปนโลกท่สี นั ตสิ ุขยัง่ ยนื อยางแทจ รงิ ดังพรรณนามาฉะนี้

คณะพุทธบริษัทวัดกัลยาณมิตร ยอมไดพานพบโลกธรรมทั้งฝาย
อิฏฐารมณและอนิฏฐารมณมาเปนอันมาก หากแตร ูจักประคับประคองตนมา

178 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๗๙

ไดดว ยธรรม จงึ ยงั มีความสดชื่นแจมใสอยูเ ปนอาจณิ นบั เปนมงคล และเปนท่ี
หมายใจไดวา คณะพุทธบริษัท อันนำโดยทานเจาคุณเจาอาวาส จักประสบ
ความวฒั นาถาวรเปนรม โพธิร์ มไทร นำปญหาอุปสรรคใหผานพน และบันดาล
ดลความรุงเรืองไพบลู ยยงิ่ ๆ ขน้ึ ไปตราบนติ ยกาล

อิมินา กตปุฺเญน ขออานุภาพแหงกศุ ลจริยาทกั ษิณานุประทานกิจ
ทีพ่ ทุ ธบริษัทแหงวัดกัลยาณมติ รไดบ ำเพ็ญดวยดี จงสำเรจ็ เปน บุญนฤธี อำนวย
อฐิ วิบากวบิ ลุ มนุญผลถวายแดส มเด็จพระบูรพมหากษตั รยิ าธิราชและพระบรม
วงศานุวงศ ผูทรงพระอุปการคุณ ตลอดจนสำเร็จแดทานเจาพระยานิกร
บดินทร และผูมีอุปการคณุ แกพระอารามทกุ ทาน อีกทั้งจงเปน เครื่องเสริมสง
บารมีธรรมแหงอดีตเจาอาวาสและบรรพชิตผูเปนบุพการีแหงพระอารามทุก
รูปในกาลทกุ เมอ่ื .

รตนตฺตยานุภาเวน รตนตฺตยเตชสา ดวยเดชานุภาพพระรัตนตรัย
เปนปฏิพาหโนบายกางกั้น ขออุปท วันตรายและอุปสรรค คือขอติดขัดทงั้ หลาย
จงอยาไดถูกตองพองพาน ไมวาในกาลไหนๆ ขอความเปนผูไมมโี รค ความสุข
สำราญ ความเปนผูมอี ายุยืนนาน และความบริบูรณแหงสมบัติทั้งหลาย อัน
เปนทีต่ งั้ แหงวบิ ุลผล ท้ังความสุขโสมนสั สวสั ดีทุกสถานจงเกิดมีแดทานเจาคุณ
พระธรรมเจดยี  เจาอาวาส ประธานฝายบรรพชติ และบพิตรทานหญงิ ศรีสวาง
วงศ (ยคุ ล) บุญจิตราดลุ ย ทรงเปน ประธานฝา ยคฤหัสถ พรอมดว ยคณะสงฆ
อุบาสก อุบาสิกา และพุทธศาสนิกชนผูถึงพรอมดวยกุศลศรัทธาแหงวัด
กัลยาณมิตร และผูมารวมแสดงกัลยาณจิตโดยพรอมเพรียงกัน ณ ที่นี้ ทุก
ประการ

รับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนาในโกธชินกถาพอสมควรแกเวลา
ยุติลงดวยประการฉะน.ี้

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๐

ภูริกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)

วดั ราชบพธิ สถิตมหาสมี าราม
รับพระราชทานถวาย

ในการพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห
การบำเพ็ญกศุ ลสตมวาร

พระราชทานศพ เรอื อากาศโท หมอ มเจาภรู ิพนั ธ ยุคล
ณ วัดเทพศริ นิ ทราวาส

วนั อาทติ ยที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๗

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ธฺ สฺส
ยถา น สกกฺ า ปวี สมายํ กาตุ มนุสเฺ สน ตถา มนุสฺสาติ.
บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในภูริกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญราศี
ทกั ษิณานปุ ระทานกิจ ซึ่งสมเดจ็ บรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณ
อันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอม พระราชทานพระบรม
ราชานุเคราะห การบำเพญ็ กุศลสตมวารพระราชทานศพ เรืออากาศโท หมอม
เจาภูริพันธ ยุคล นับเปนพระราชการุณยธรรมอยางอุกฤษฏ ซึ่งสมเด็จบรม
บพิตร ผูทรงเปนประธานแหงพระราชวงศ จักไดพระราชทานอยางสมเกียรติ
ยศและเกยี รตคิ ณุ ของบพติ รผถู งึ ชพี ิตักษัย ในวาระน้ี

180 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คชสินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๑

เรืออากาศโท หมอมเจา ภูรพิ ันธ ยุคล ประสตู ิเมอ่ื วันที่ ๗ พฤศจิกายน
พุทธศักราช ๒๔๗๗ เปนพระโอรสในพลตรี พระเจาวรวงศเธอ พระองคเจา
ภาณุพันธุยุคล กับหมอมบุญลอม เมื่อชันษา ๒ เดือน พระเจาวรวงศเธอ
พระองคเจาเฉลิมเขตรมงคล ในสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟายุคล
ทฆิ ัมพร กรมหลวงลพบุรีราเมศร ไดทรงชุบเล้ียงไวจนกระทั่งชันษาได ๑๖ ป
จึงไดทรงอยูใ นความอภิบาลของพระเจาวรวงศเธอ ผูพระบิดา เมือ่ เยาว ทรง
เขาศึกษาที่โรงเรียนอัสสัมชัญ โรงเรียนวชิราวุธวิทยาลัย โรงเรียนการบิน
กองทัพอากาศ กระทั่งทรงรับราชการเปนนักบินของกองทัพอากาศใน
ตำแหนงนักบินประจำกองบินตางๆ จากนั้น เสด็จไปทรงศึกษาที่โรงเรียน
นายทหารอากาศเจอบี้ แหงสหราชอาณาจักร แลวจึงเสด็จกลับมาทรงรับ
ราชการตอในกองทัพอากาศ ในตำแหนงนักบิน ทรงดำรงตำแหนงสุดทา ยคือ
นักบินประจำกองบิน ๑ ฝูงบินท่ี ๑๑ จากนัน้ ไดทรงลาออกจากราชการเพื่อ
มาปฏบิ ัตหิ นาทีน่ กั บินในบริษัท คอนติเนนเติล แอร เซอรวิส และบริษัท แอร
สยาม จำกดั แลว เสด็จไปประทบั ณ สาธารณรัฐสิงคโปร เพื่อทรงปฏบิ ัติหนา ท่ี
นักบินในบริษทั สิงคโปรแ อรไลน จนกระทั่งเกษียณอายุการทำงาน

ปรารภตามประวัติของหมอมเจาภูริพันธ ยอมพิจารณาไดวา ตลอด
ชนมชีพนี้ ทรงเริ่มดวยบุพเพกตปุญญตา คือการสั่งสมบุญมาดี เปน ทุนใหได
เสด็จอุบัติมาในพระบรมราชจักรีวงศ ทรงไดอาศัยพระอุปการะแหงพระ
อัยยิกาและพระบดิ า ผูทรงถึงพรอ มดว ยพระกัลยาณัธยาศัย เปนแบบอยางให
พระนัดดาสามารถเพงพินิจเปนแบบอยางในการทรงครององคใหม ัน่ คงอยูใ น
กรอบของความดีงาม โดยเฉพาะอยางย่ิงคือความเรียบงา ย มัธยัสถ และดำรง
ชนมชีพอยางปรกติสามัญ ไมฟุง เฟอเยอหยิ่ง ในขณะเดียวกนั ก็ปฏบิ ัตหิ นาที่
ทั้งในฐานะสมาชิกพระราชวงศ ในฐานะนายทหาร และในฐานะนักบินผูมี
ความสามารถ อยางเตม็ สติกำลัง ทรงอดทนอดกลั้นตอโลกธรรมตางๆ ทีเ่ ขา

ส ม เ ด็ จสพมรเะด็จมพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๑1๘8๒1

มากระทบพบพาน ทรงรจู กั ปลอยวางและดำรงชนมเ พื่อประโยชนสุขของผูอื่น
ทรงศรทั ธาขวนขวายในการบุญการกุศล มิไดค ลาดเคลื่อนไปจากกุศลวิถีตาม
นัยแหงพระบวรพุทธศาสนา แมเมื่อทรงเกษียณอายุการทำงานแลว ยังทรง
อุตสาหะเสด็จมาเฝาทูลละอองธุลีพระบาทในการพระราชพิธี รัฐพิธี และพิธี
ตางๆ ตามสมควรแกฐานันดรศักดิใ์ นพระราชวงศเปน ประจำสม่ำเสมอ นับได
วา ทรงวางองคพอเหมาะพอสมแหงการเปนสมาชิกแหงพระบรมราชจักรีวงศ
ราชสกลุ และแผนดินไทยอนั เปน ชาตภิ ูมิทุกสถาน

อนึ่ง นามของหมอมเจาภูริพันธนั้น มีคำถอยคำนาวิเคราะห ไดแ กคำ
วา “ภรู ิ” ซึ่งแปลวา “แผนดิน” อันมีไวพจนอ ีกคำหนึ่งคือ “ปฐพี” ซึ่งสมเด็จ
พระสมั มาสมั พุทธเจา ทรงยกอปุ มาเปรยี บเทยี บกับธรรมะ ปรากฏนยั แหงพระ
พทุ ธภาษติ ซ่งึ ไดรบั พระราชทานเชิญมาเปน นิขเขปบทเบ้ืองตน วา

ยถา น สกฺกา ปวี สมายํ กาตุ มนุสฺเสน ตถา มนุสสฺ า
ความวา “แผนดินนี้ ไมอ าจทำใหเ รียบเสมอกนั หมดได ฉันใด มนุษย
ท้ังหลายจะทำใหเหมือนกันหมดทุกคนก็ไมไดฉันน้ัน.” ดังนี้
เมื่อพิจารณาความเปนไปในโลกยคุ ปจ จุบนั จะพบวาสังคมทุกสังคม
มีความแตกตางหลากหลาย ทั้งเชิงรูปธรรมและเชิงนามธรรม เชน ชาติพันธุ
ศาสนา สผี วิ ความคิดทางการเมือง ความเขา ใจทางกฎหมาย สารพดั ทุกสิ่งอัน
ที่ผันแปรไปตามทิฐิมานะและจริตของแตล ะบุคคลหรือกลุมบคุ คล ประดุจผืน
แผนดินที่มสี ูงต่ำ เปนที่ลุมบาง ท่ีดอนบาง เปนหบุ เหวบา ง เปนยอดภูบาง จะ
หาแผนดินที่เรียบราบเปนหนากลองเสมอเหมือนกันหมดเปนการพนวิสัย
ดังนั้น เมื่อเกิดความแตกตา งกันแลว มนุษยผูเขลายอมเลือกทางที่ตนคิดเห็น
วา เปน ใหญท่ีสุด และเพงมองบคุ คลผูแตกตางจากตนวาดอยกวา หรอื เปนผูผิด

182 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๓

ไปจากครรลองที่เหมาะสมถูกตอง จนอาจลุกลามบานปลายถึงขั้นวิวาท
บาดหมาง รบพุง จนเกิดเปนสงครามกลางเมือง สงครามระหวางประเทศ
สงครามโลก สงครามศาสนา สงครามเย็น สงครามทางจิตวิทยา สงครามทาง
เศรษฐกิจและการพาณิชย เดอื ดรอ นวุนวายดัง่ เพลิงกาฬเผาผลาญแผน ดินท้งั
ลมุ และดอนน้นั ใหยอยยับพินาศเปน จุณไปอยทู ุกเมอื่ เชื่อวัน

สมเด็จพระบรมศาสดาแหงพระพุทธศาสนา ทรงเลง็ เหน็ ภัยของความ
วิวาทมาแตไหนแตไร นับแตเสวยพระชาติเปนพระโพธิสัตวก อนเสด็จอุบัติมา
เปนเจาชายสิทธัตถะเสียดวยซ้ำ หากคนควาดูในชาดกหลายเรื่องจะพบวา
พระมหาสตั วทรงทำหนา ท่ีไกลเ กลี่ยขอพพิ าทบา ง ทรงออกอบุ ายเพื่อระงับเวร
ภัยที่ผูคนตั้งทาจะทะเลาะเกลียดชังกันบาง ดวยอำนาจแหงพระมหากรุณา
ทรงปรารถนาใหส รรพชวี ิตไดพนทุกขและเปนสขุ ทั่วหนา พระอัชฌาสัยอันทน
ไมไดเ วลาเหน็ ผูอ ืน่ เดือดรอนน้ีเอง จึงนับวาเปนอชั ฌาสยั แหงมหาบุรุษ สมควร
ทจ่ี ักเจรญิ รอยพระพุทธจรยิ า มิใชเ ห็นความววิ าทบาดหมางเปน เรื่องสนกุ หรอื
เรื่องเอาชนะคะคานกัน เพราะในท่ีสุดแลว ความใดที่ชนะแลวกลบั แพ ความ
นั้นยอมไมใชชยั ชนะที่แทจริง ผูชนะยอมกอเวรใหผูแพตองเดือดเนื้อรอนใจ
และเกดิ พยาบาทปองรา ยหมายจะแกแคนเอาคืนอยรู ่ำไป ถาหากปรารถนาชัย
ชนะทีจ่ ักไมกลับพายแพ ก็คงมีแตการเอาชนะใจตนเองจากกเิ ลสมารท้ังปวง
เทานั้น ทจี่ ะเปนชัยชนะอันถาวรแทจริง มปี ระโยชนยงั่ ยืนโดยไมกอเวรแกผูใด
เลย

ในพระพุทธศาสนา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาไดทรงอนุศาสน
เตือนสติใหเขาใจถงึ ความแตกตางหลากหลายของผูคนในสังคม ใหรจู ักมีน้ำใจ
อารีอารอบ ไมเพงโทษผูอื่นแตฝายเดียว แตใหเขาใจวา ตา งชีวิตยอมมีตา งจิต

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 1๑๘8๔3

ตางใจ ดังจักขอรบั พระราชทานอัญเชิญพระพุทธภาษิตที่ทรงรับรองไวหลาย
แหง มาเปนเครอ่ื งเฉลิมพระปญญาบารมพี อสงั เขป กลาวคือ

ปจเฺ จกจติ ฺตา ปุถู สพพฺ สตตฺ า
“ประดาสตั ว ตา งคนกแ็ ตล ะจติ แตละใจ”
นานาทิ ิเก นานยิสฺสสิ เต
“มนษุ ยท ้งั หลายตางความคิดตา งความเห็นกัน
ทา นจะกำหนดใหคดิ เหน็ เหมือนกนั หมด เปนไปไมไ ด”
เยเนว เอโก ลภเต ปสํสํ เตเนว อโฺ  ลภเต นนิ ทฺ ติ ารํ
“เหตุอยา งหนง่ึ ทำใหค นหนึ่งไดร ับการสรรเสรญิ
เหตอุ ยา งเดียวกนั นน้ั ทำใหอีกคนหนึง่ ไดร บั การนินทา”
ตเถเวกสสฺ กลยฺ าณํ ตเถเวกสฺส ปาปกํ
ตสมฺ า สพฺพํ น กลฺยาณํ สพพฺ ํ วาป น ปาปกํ
“สิ่งเดียวกันนั่นแหละ ดีสำหรับคนหนึ่ง แตเสียสำหรับอีก
คนหนึ่ง เพราะฉะนั้น สิ่งใดๆ มิใชวาจะดไี ปทั้งหมดและก็มิใชจะ
เสยี ไปท้ังหมด”
เมื่อตระหนักถึงความแตกตางหลากหลายเชนนี้แลว สมเด็จพระ
สัมมาสัมพุทธเจาจึงประทานแนวทางแหงการอยูรวมกันในทุกสังคมไดอยาง
ผาสุก ในทามกลางสถานการณตางๆที่เกิดขึ้นในโลก ดวยหลักธรรม ๖ ขอ
ไดแ ก สาราณยี ธรรม ๖ ประการ ซง่ึ แปลความไดหมายถึง ธรรมเปนท่ีต้ังแหง
ความระลกึ ถงึ กัน ดงั ตอไปน้ี

184 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๕

๑. เมตตามโนกรรม หมายถึง การคิดดี การมองกันในแงดี มี
ความหวังดีและปรารถนาดีตอกัน รักและเมตตาตอกัน คิดแตในสิ่งที่
สรา งสรรคตอกัน ไมอจิ ฉาริษยา ไมคิดอคติ ไมพ ยาบาท ไมโ กรธแคนเคืองกัน
รูจักใหโอกาสและใหอภัยตอกันและกันกนั อยูเสมอ มีความคดิ ปราถนาใหผูอ่ืน
เปนสุข และเขาใจ หัวอกของบุคคลอื่นไมเอาอารมณของตนเองเปนใหญ มี
น้ำใจตอบุคคลอื่น เมตตาธรรมเหลานี้ยังหมายรวมไปถึงความอดทนอดกล้นั
ตอ ความอาฆาตมาดรา ยบคุ คลอืน่ ดวย

๒. เมตตาวจีกรรม หมายถึง การพูดแตสิ่งที่ดีงาม พูดกันดว ยความ
รักความปรารถนาดี รูจักการพูดใหกำลังใจกันและกัน ในยามที่มีใครตองพบ
กับความทุกความผิดหวังหรอื ความเศราหมองตางๆ โดยที่ไมพูดจาซ้ำเติมกัน
ในยามที่มใี ครตอ งหกลมลง ไมนินทาวารายท้งั ตอ หนาและลับหลงั พูดแนะนำ
ในสิ่งทีด่ ีและมีประโยชน พูดอยางใดก็ทำอยา งน้ัน ไมโ กหกมดเทจ็ ตอบุคคล
อื่น ไมพูดเพอเจอหรือสอ เสยี ดถากถางบุคคลอื่นใหเกิดความเจบ็ ช้ำน้ำใจ ไมด ู
ถูกคนที่ดอยกวา และไมพูดใหคนอื่นทะเลาะเบาะแวงกัน พูดแตสิ่งที่เปน
ประโยชนเกอ้ื กูลตอกนั

๓. เมตตากายกรรม หมายถึง การทำความดีตอกัน สนับสนุน
ชวยเหลือกันทางดานกำลังกายมีความออนนอมถอมตน รูจ ักสัมมาคารวะ ไม
เบยี ดเบยี นหรือรงั แกกัน ไมทำรายกัน ใหไดรบั ความทกุ ขเวทนา ทำแตใ นสงิ่ ท่ี
ถูกตอ งตอกันอยูตลอดเวลา มีความเสียสละตอผูอื่น ชวยเหลือขวนขวายการ
งานในสิ่งที่จะทำได มีน้ำใจชวยเหลือผูทุกขยาก รูจักปกปองและชวยเหลือ
บุคคลอื่นเมื่อประสบภัย ดำรงตนอยูในศีลธรรม มีความสำรวมระวังในบาป
ทจุ ริตทง้ั หลาย และไมเบยี ดเบียนผูอ ื่น

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัคอัคคชชิ นนิ เเททศศนา ||1๑8๘5๖

๔. สาธารณโภคี หมายถึง การรจู กั แบง ปนผลประโยชนกนั ดวยความ
ยตุ ธิ รรม ชวยเหลอื กนั ไมเหน็ แกตัว ไมเห็นแกป ระโยชนสวนตน ไมเอารดั เอา
เปรียบ และมีความเสมอภาคตอกัน เอื้อเฟอซึ่งกันและกันอยูเสมอ รูจัก
แบงปน บริจาคชวยเหลือผูยากไร เสียสละประโยชนสวนตนเพื่อประโยชน
สวนรวม เพื่อความผาสุกในสังคม

๕. สีลสามัญญตา หมายถงึ การปฏิบัติตามกฎระเบียบขอบังคับหรือ
วินัยตางๆ อยางเดียวกัน เคารพในสิทธิของบุคคล ไมกาวกายเสรีภาพและ
หนาที่ ไมอ า งอำนาจบาตรใหญ ไมถ ืออภิสิทธิ์ใดๆ มีความเคารพกฏหมาย มี
ความเกรงอกเกรงใจและใหเกยี รติตอกนั ไมทำกระทำการลว งละเมิดบคุ คลอน่ื

๖. ทิฏฐสิ ามัญญตา หมายถึง มคี วามคิดเหน็ เปนอยา งเดียวกัน คดิ ใน
สิ่งที่ตรงกัน ปรับมุมมองใหตรงกัน รูจักแสวงหาจุดรวมและสงวนไวซึ่งจุดตาง
ของกันและกัน ไมย ึดถือความคดิ ของตนเปนใหญ รูจ ักยอมรับฟงความคิดเห็น
ของคนอ่ืนอยูเสมอ เมื่อจะทำอะไรก็ควรปรึกษาหารือผูที่อยูรวมกันไมควรใช
ความคิดของตนเองเปนใหญ ควรใชเหตุและผลรวมกัน มีการปรึกษาหารือ
รวมกนั อยูเสมอ

ธรรมทั้ง ๖ อยางนี้แล เปนธรรมเครื่องยึดเหนี่ยวจิตใจของเรา
ท้ังหลายใหเกดิ วามสามัคคีปรองดอง เกิดความรักใครกลมเกลียวตอ กัน ซึ่งจะ
เปนส่งิ ทีน่ ำพาความผาสกุ มาสูส งั คม ในโลกน้ีมผี คู นอยูรวมกนั มากมาย ตางคน
ตางความคิด ตางคนตางอุดมการณ มีความคิดเหน็ ไมต รงกนั แตทั้งนี้ หากทุก
คนมีความเมตตาเอื้อเฟอเผื่อแผและใหอภัยตอกันแลว ไซร ความสุข ความสงบ
ความสามัคคี ก็จะเกดิ ขึ้นในสังคม สมตามพระพทุ ธานศุ าสนี

186 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๗

เรอื อากาศโท หมอมเจา ภูรพิ ันธ ยุคล ทรงเจรญิ ชันษาสูปจฉิมวัย จึง
สิ้นชีพิตักษัยเมื่อวันที่ ๒๐ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๕๗ ขณะชันษา ๗๙ ป
นับวาทรงผานโลกธรรมและกระแสความเปลยี่ นแปลงในสังคมมามากตอมาก
การท่ีเสด็จสถิตในฐานะสมาชิกของสังคมหมูใด ไมวาในระดบั ครอบครัว วงศ
สกุล กองทัพ บริษัทเอกชน หรือในฐานะผูอยูในวัยเกษียณ ยอมตองทรง
ประสานสัมพันธกับสมาชิกในหมูน ั้นๆ อยูตลอดเวลา เมื่อประยรู ญาติ สหาย
บรวิ าร และผรู จู ักคนุ เคยกบั หมอมเจาภูริพันธ มาแวดลอ มพรอมพรั่ง รวมโดย
เสด็จพระราชกุศลในการบำเพ็ญกุศลสตมวารเชนนี้ ยอมพิสูจนสำแดงไดวา
ทรงมีธรรมท้งั ๖ ประการแหง สาราณียธรรม เปนพันธะแหงการวางองค เสมอ
ดวยแผน ดินอนั มมี คธภาษาวา “ภูริ” เปนธรรมทท่ี รงหยดั ยนื อยู สามารถเช่ือม
สมานน้ำพระทัยและน้ำใจของผูเคยไดสัมผัสและรูจักจริยวัตรอัธยาศัยมา
ตลอดชันษา กอใหเกิดความอาลัยรักระลึกถึงซึง่ องคผ ูสิ้นชีพิตักษัยไปแลว นั้น
ผกู พันอยมู ิรูเ ส่ือมคลาย

อิมินา กตปุฺเน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญกุศลสตมวารศพ ในกาลนี้ จงสำเร็จเปน
บญุ นฤธี อำนวยอิฐคุณวิบุลราศีแก เรืออากาศโท หมอ มเจาภูริพันธ ยุคล ให
ทรงสวัสดีภิญโญภาพในอุปบัติภพ สมดังพระราชปรารภอุทิศพระราชทาน
โดยฐานนิยมทุกประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในภูริกถา ยุติลงดวย
ประการฉะนี้.

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๘๘

อิจฉิตปคุ คลกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพิธสถิตมหาสมี าราม
รับประทานถวาย

ในการบำเพญ็ กุศลอทุ ศิ ถวาย
สมเดจ็ พระเจา ภคินเี ธอ เจา ฟา เพชรรตั นราชสดุ า สริ ิโสภาพณั ณวดี

ในวาระคลา ยวนั สน้ิ พระชนม เปนปที่ ๓
วนั อาทติ ย ที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ เวลา ๑๖.๐๐ น.

ณ พระวหิ าร วดั ราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ธฺ สฺส.
อุกกฺ เ  สรู มจิ ฉนฺติ มนฺตีสุ อกุตูหลํ
ปยฺจ อนนฺ ปานมฺหิ อตเฺ ถ ชาเต จ ปณฺฑิโตตฯิ

บดั น้ี จักรับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในอิจฉิตปุคคลก
ถา วา ดว ยบุคคลท่โี ลกตองการ สนองคณุ ประดบั ปญญาบารมี เพิ่มพูนกุศลบุญ
ราศีทักษณิ านุประทานปจ โจปการกิจ ที่บรรดาบพติ รพระอนุวงศ คณะขาราช
บริพารและผูจงรักภักดี ไดมีสมานฉันทจิตบำเพ็ญอุทิศถวาย สมเด็จพระเจา
ภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี เนื่องในวาระคลายวัน
สิน้ พระชนมบ รรจบคำรบปที่สาม

ยอนรำลึกไปเมื่อสามปที่แลว สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชร
รตั นราชสุดา สริ ิโสภาพัณณวดี ผูทรงพระคณุ อันประเสรฐิ ไดส น้ิ พระชนมจ าก



ส ม เ ด็ จสมพเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงีรวศง์ ศ: ์ :ออัคัคคคชชิ นินเเทศนนาา | |1๑8๙9๐

ไปในยามเย็นเชน เวลานี้ ของวนั พธุ ท่ี ๒๗ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ เม่ือ
เสร็จการพระเมรุแลว สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงพระกรุณา
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเชิญพระสรีรางคารมาบรรจุไว ณ เสาวภา
ประดิษฐาน สุสานหลวงในเขตอุปจาระดานประจิมทิศแหงพระอาราม ทาน
ทั้งหลายยังคงตามรำลึกถึงพระเมตตาการุญที่เคยชุบเกลาชุบกระหมอม จึง
พรอมใจกันมาประกอบกุศลกิจอุทิศถวาย ตางเครื่องบูชาสักการะ ตามวิสัย
แหงสัตบุรุษพุทธาทิบัณทิต ซึ่งนับการกระทำสักการบูชาผูมีพระคุณนั้นเปน
อุดมมงคลอนุวัตตามพระบรมพุทโธวาท ที่วา ภูมิ เว สปฺปุริสานํ กตฺู
กตเวทติ า ความกตญั กู ตเวที เปนพื้นภูมขิ องคนดี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
ทรงเปนราชกัลยานารรี ัตนผ ูมพี ระจริยาเปนท่ีตอ งใจรักใครเคารพบูชา ประสูติ
มาเพื่อทรงเปนแบบอยางที่ดีของสัตบุรุษ ผูฉลาดในการใชชีวิต และทรงถึง
พรอมดวยพระวิริยอุตสาหะในการประกอบกิจจานุกิจเพื่อยังประโยชนแก
มหาชน มีพระกมลอัธยาศัยละมุนละไมเยือกเย็น เพียบเพ็ญดวยพระ
ธรรมจริยา ทรงประกอบดวยพระคุณธรรมนานัปการ ทรงรักษาสัจจะเปน
พื้นฐานแหงจิตใจของบัณฑิตชนคนดี ผูมีเมตตากรุณาเปนพื้นอัธยาศัย มีโครง
ฐานแหงจิตใจท่ีสามารถรองรับนำ้ หนกั สิ่งใหญโตโอฬารได คนดีเพียรทำความ
ดีแมในยามประสบอุปสรรค ก็จักรักษาอาการสงบเสงี่ยม ไมสะทกสะทาน
หวั่นไหว จึงสามารถแบกรับภาระเกื้อกูลสังคมอันหนักหนวงไวได ดวย
ปรารถนาใหผูอนื่ มีความสุข หวังความเจริญสวัสดีของบา นเมอื งเปนสำคญั

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เสด็จอุบัติมาเพื่อยังความเกษมเปรมปรีดิ์
ใหแกม หาชน ทรงบำเพญ็ พระองคเปน “คนกลา ” ทรงเปน “คนไมพูดพลาม”
ทรงเปน “คนที่นารัก” และทรงเปน “บัณฑิต” จึงทรงเปนที่หมายแหง

190 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคชสนิ มเทเ ดศ็ จนพา ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙๑

จงรักภักดี เปน ที่พึ่งพำนักของประชาราษฎรผูปรารถนาพระบารมเี ปนท่ีพ่ึงนับ
แตต น จนอวสานสมัยแหงพระชนมชีพ สมพระบาลีท่ไี ดร ับประทานเชญิ ข้นึ เปน
นิกเขปบทเทศนาเบ้อื งตน วา

อกุ ฺกเ  สรู มิจฉนตฺ ิ มนตฺ ีสุ อกตุ ูหลํ เปน ตน ความวา
“ในการที่สำคัญ ยอมตองการคนกลา ในการปรึกษายอมตองการ
คนไมพูดพลาม ในการไดขาวน้ำยอมตองการคนที่รัก และในเมื่อเรื่องราว
เกดิ ขน้ึ ยอมตองการบณั ฑิต” ดังน้ี

ตามอรรถพระบาลีนี้ยอมจับใจความโดยยอไดกอนวา ในสังคมโลก
ของเราทุกยุคทุกสมัยมา หากมีกิจการหรอื เหตุการณที่สำคัญเกิดขึ้น ยอมจะ
ตองการบุคคลผูเปนหัวหนา หรือผูนำที่ฉลาดหลักแหลมมาชวยเหลือแกไข
กิจการหรือเหตุการณนั้นๆ ชวยใหสรรพกิจสำเร็จเรียบรอยไปได ชวยให
เหตุการณนั้นสงบราบคาบเปนปรกติได บุคคลที่สังคมตองการในวาระตางๆ
กันตามพระบาลีขา งตน จำแนกไดเ ปน ๔ ประเภท กลา วคอื

คนกลา โลกตองการในกิจการท่สี ำคัญ
คนไมพดู พลา ม โลกตองการในคราวประชุมปรกึ ษา
คนเปนทร่ี ัก โลกตอ งการในคราวขา วน้ำสมบรู ณ
และคนเปนบัณฑติ โลกตอ งการในคราวมเี ร่ืองราวเกิดขึ้น

บุคคลทั้ง ๔ ประเภทนี้ โลกตองการเพราะมีความสำคัญและจำเปน
ตอ สงั คมอยา งไร จักไดแสดงอรรถาธิบายขยายความถวายไปตามลำดบั

ขอวา ในการที่สำคัญ ยอมตองการคนกลา นั้น หมายความวา คราว
ใดสังคมของเราไมวาสังคมบาน สงั คมเมือง สังคมวัด สังคมวัง มกี จิ การจำเปน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนา || 1๑9๙๒1

ทส่ี ำคญั เกิดขนึ้ และจะตอ งมีการตดั สนิ ใจท่ีเดด็ เดี่ยว ชดั เจน แนน อน จึงจะผนั
ผอนใหก ิจการน้นั ผานพนไปไดดวยดี ในคราวน้ันสงั คมจำเปน ตอ งไดคนกลามา
ชวยเหลอื คนกลา ในท่นี หี้ มายถงึ คนที่มีจติ ใจกลาหาญมั่นคง เดด็ เดีย่ ว มีความ
มั่นใจในตัวเอง มีความคิดหนักแนนเปนของตัวเอง มีความคิดและการกระทำ
ชอบประกอบดว ยเหตผุ ล กลา ทำ กลา พดู กลา คดิ กลาเสย่ี ง กลา รบั ผดิ ชอบใน
ความคิด นโยบาย การกระทำ และอำนาจหนาที่ของตน บางครั้งตองกลา
แมกระท่ังกลาตาย เพราะคนกลาเทาน้ันจึงจะสามารถตัดสินใจทำ หรือไมทำ
ตัดสินใจตกลง หรือไมตกลง ตัดสินใจแสดงชัดเจนในจุดยืน หรือแสดงความ
คลุมเครือในจุดยืนได คนกลาสามารถนำกิจการที่สำคัญใหดำเนินไปไดดวย
ความเรียบรอยและสรางสรรค หรือในสถานการณที่คับขัน เปนความเปน
ความตายของหมูคณะ ผูใตบังคับบัญชา หรือสังคม ก็ยอมตองการคนกลามา
ตัดสินใจดำเนินการ จึงจะทำใหสถานการณวุนวายยุติหรือสงบลงได หมูใด
คณะใด สังคมใด ไรคนกลาเสียแลว หมูคณะและสังคมนั้นก็ไมแคลวที่จะดู
ออนแอ เหมือนสังคมของคนออนแอ มัวแตรอความหายนะอันจะมาถึง
ขางหนาโดยไมคิดแกไข การตัดสินใจท่ีแนนอนเดด็ เดี่ยวและเด็ดขาดของคน
กลา ยอมทำใหผูอื่นจับทิศทางไดถูก ปฏิบัติไดถูก ไมตองวิตกกังวล หวงหนา
พะวงหลงั หาคำตอบท่ีชัดเจนไมพบ ปญหาเหลานั้นจะไมเกิดหากวามีผูน ำซ่ึง
กลา หาญ และรูจกั กำหนดทิศทางดำเนนิ ของหมูคณะทีช่ ัดเจน

ในเรื่องนี้อาจสาธกไดจากตัวอยางในพระประวัติ ในชวงพระปจฉิม
สมยั ของพระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี ไดทรงปรกึ ษากับสมเด็จพระเจา
ภคินีเธอ ผูพระธิดา และคณะขาราชบริพารผูมีสติปญญาสามารถฉลาด
รอบคอบ วาในอนาคต หากเกิดเหตุไมพึงประสงคขึ้นในวันหนา บรรดา
ทรัพยสินที่ทรงมีจะพึงใชไปในการใด ตกทอดแกผูใด หรือเปนไปเพื่อยัง
ประโยชนแกใคร ทั้งนี้ หากพิจารณาตามธรรมดาสามัญของบุคคลผูยังมีกิเลส

192 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙๓

ยอมรักใครเสนหาญาติสนิทชิดใกล หวังความสำราญสุขแกคนรอบตัวผูอยู
เบอ้ื งหลังตนเปน เบื้องตนกอน ถาจะทรงทำพระพินัยกรรมยกทรัพยพระมรดก
แกข าน้ำคนใน พระญาติฝายหน่ึงคนใด ก็ยอมเปนสิทธิตามกฎหมายที่จักทรง
กระทำได แตก ลับมิไดทรงทำเชนนัน้ สมเด็จพระเจาภคินีเธอฯ และพระชนนี
มพี ระทัยกลาหาญเด็ดเดี่ยว ไมท รงอาลัยตอความสนิทอาทรตอบุคคลใดเปน
การจำเพาะ ทั้งสองพระองคไ ดทอดพระเนตรเหน็ การณไกลอันเปนประโยชน
ใหญกวา คือประโยชนสุขของสวนรวม จึงทรงกอตั้งมูลนิธิเพชรรัตน-สุวัทนา
ขึ้นไวเปนองคกรสาธารณกุศลตางพระองค แลวทรงระบุพระพินัยกรรมให
ทรัพยสวนพระองคท ้งั ปวงตกทอดแกมูลนิธิในฐานะทายาทตามพระพินัยกรรม
เมื่อทรัพยของพระองคแปรสภาพเปน ของมูลนิธิแลว ยอ มไมมวี นั ผันแปรตกตำ่
ไปเปนประโยชนจำเพาะบุคคลได คณะกรรมการและขาราชบริพารทั้งมวล
ยอมชวยกันจะประคับประคองช่ือเสยี งขององคกรในพระนาม ใหสงา งามดว ย
ภารกิจตามวัตถุประสงคที่ทรงกำหนดไว จนผลิดอกออกใบใหผลเพื่อเกื้อกูล
กิจการสาธารณกุศลท่ีทรงเคยอุปการะเกือ้ กลู ผดุงพระนามและพระเกียรตใิ ห
ยงั่ ยนื ไพบลู ยเฉพาะแตท างพงึ สรรเสรญิ มิใหร ูแตกดับไปกับพระวรกาย

ขอวา ในการปรึกษา ยอมตองการคนไมพูดพลาม นั้น หมายความวา
ในคราวทีม่ กี ารประชมุ หารือปรึกษากันเพ่ือดำเนนิ งานอยางใดอยางหนง่ึ ไมวา
จะเปน งานเลก็ ใหญร ะดับใด ไมวา จะธรรมดาหรือสำคัญเพียงไร ความตองการ
หรือเปาประสงคสูงสุดนั้นก็คือรูปสำเร็จ จะมีรายละเอียดตางๆ อัน
ประกอบดวยหลักการ เหตุผล ประมาณการ วิธีการ การดำเนินการ ผลที่
คาดหมาย และขอปลีกยอยอื่นๆ ในการประชุมปรึกษาเชน นจ้ี ำตอ งปรารถนา
บุคคลผูไมพูดพลามเพอเจอ หลงประเด็น ผูพูดพลามในที่นี้ไมไดหมายถงึ พูด
ไดมากหรือพูดไดนานเกินกาลแตสถานเดียว แตหากยังรวมถึงผูที่พูดนอก
ประเด็นที่กำหนดไว หรือนอกระเบียบวาระ ไดแกผูพูดประเภทน้ำทวมทุง

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ: ัคอคั คชชิ นินเเททศศนา ||1๑9๙๔3

หรือประเภทชักใบใหเรือเสีย นนั่ เอง ผูพดู พลา มมักกอใหเกิดความไขวเขว จะ
ดว ยอกศุ ลเจตนาแอบแฝงภายในหรือไมก็ตาม หรอื ไมอยางนนั้ ก็ทำใหเ สียเวลา
ของที่ประชุม จนกอความรำคาญ ในที่สุดก็ประชุมปรึกษากันไมสำเร็จบาง
หรือเกิดวิวาทะโกรธเคืองกันบาง อยางไรก็ดี หากที่ประชุมหารือนั้นมีแตผู
ฉลาด สามารถพูดตรงเปาหมาย แสดงความเห็นเปนสารประโยชน ก็เปนการ
ประชมุ ทีพ่ งึ ปรารถนา ไมเ สียเวลา และสน้ิ สุดพรอ มขอสรปุ โดยไมชักชา

สมเดจ็ พระเจา ภคนิ เี ธอ เจา ฟา เพชรรตั นราชสดุ าฯ ทรงเปน ราชนารีผู
มีพระอัธยาศัยตรงซื่อ ถือความสัตย มีพระวาจาตรงไปตรงมาไมเสแสรง ไม
เคลือบแฝง ไมหยาบคาย ทรงบำเพ็ญธรรมขอปยวาจาไดอยางครบถวน
บรบิ ูรณ เมื่อมีรับส่ังก็รบั สั่งตรงๆ ชัดเจน ไมออมแอมโยกโย มพี ระวาจาตรง
กับพระหฤทัย ดังนั้น เมื่อมีพระหฤทัยสะอาดบริสุทธ์ิ พระวาจาจึงสดุ แสนจะ
บริสุทธิ์ตามกัน ทำใหผมู ีโอกาสไดเฝา ไดยนิ ไดฟ ง พระดำรสั ตางรูชัดในคณุ คา
ของสัจจะความจริง และความชัดเจน วา สามารถกอใหเกิดความจงรักบชู าได
อยางสนทิ ใจ

ขอวา ในการไดขา วไดน้ำ ยอมตองการคนท่ีรัก นั้น ขยายความไดวา
เมอ่ื บคุ คลไดร ับความสำเรจ็ ในหนาท่ีการงาน ไดร ับผลตอบแทนทีส่ มบูรณ เชน
ไดขาวไดน้ำสมบูรณ ไดลาภยศสรรเสริญสุขตามตอ งการ ที่เรียกกันวา ยามมั่ง
มศี รสี ขุ หรือ ยามอยดู ีกนิ ดี ในยามนี้สิ่งทคี่ นสวนมากตองการคือบุคคลผูเปนท่ี
รัก หรือผูที่ตนรัก ซึ่งจะเปนผูเฉลี่ยเพิ่มพูนความสมบรู ณพูนสุขแกตนได เชน
บางคนเมอ่ื มง่ั มขี นึ้ สามารถตง้ั เนอ้ื ตั้งตวั ไดพ อประมาณ กป็ รารถนาจะแตง งาน
มีคูครอง ที่แตงงานแลวก็ปรารถนาจะไดบุตรธิดาไวเชยชมและสืบวงศสกุล
บางคนก็ตองการพ่ีนองเพื่อนฝูงมาพรอมหนาใกลชิด เปนตน นอกจากนั้น ใน
ยามมั่งมีศรีสุขอดุ มสมบูรณเชนนัน้ ยอมปรารถนาจะไดบุคคลทีร่ กั ชอบพอกนั

194 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชนิมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙๕

มารวมงาน มาชวยกันปกครองดแู ล บริหารกิจการตา งๆ เพราะสว นมากคนท่ี
ตนรัก ยอมไวใ จไดมากกวาคนอื่นทีไ่ มเคยรูจักมักคุนในอัธยาศัย นับเปนการ
งายและสะดวกใจกวาที่จะแบงปนความสุขแกคนอื่นทีต่ นมไิ ดรักหรือชอบพอ
ดงั น้ี

ขาราชบริพารทั้งปวงยอมตระหนักดีแกใจวา สมเด็จเจาฟาพระองค
นั้น ทรงมีน้ำพระทัยเอ้ือเฟอเผื่อแผการทานทัง้ หลายอยูเ ปนนติ ยไมวาในยาม
ทุกขหรือยามสุข เมื่อยามเจ็บไขก็ทรงอนุเคราะหรักษา ยามวายชนมก ็ทรงรบั
การศพไวเปนพระธุระ เมื่อยามประสบความสำเร็จนาชื่นชมยินดี ก็ทรงมี
มทุ ิตาจิต พระราชทานดอกไม ของขวัญหรอื รับสั่งอำนวยพรอันนาชื่นใจใหได
มกี ำลงั ในการทำความดีย่งิ ๆ ข้นึ เม่อื ถึงโอกาสพิเศษหรือเทศกาลสำคัญ ก็ทรง
พระกรุณาโปรดใหจัดเลี้ยงบาง ทรงพระเมตตาพระราชทานรางวัล ขาวของ
เงินทองเปนเคร่ืองเพิ่มพูนความสุขบาง ทรงเฉลี่ยความชื่นบานตอชนท้ังปวง
ทั้งอันโตชนคือบุคคลภายในสำนักของพระองค และพาหิรชนคือประชาชน
โดยทัว่ ไป ดวยน้ำพระทยั ละมอ มละไม มนั่ คงอยใู นพรหมวิหารธรรมเสมอ

ขอวา ในเมื่อเรือ่ งราวเกดิ ขึ้น ยอมตองการบัณฑติ น้ัน หมายความวา
โดยทั่วไปเมื่อไมมีเรื่องเดือดเนื้อรอนใจ หรือไมมีปญหาเกิดขึ้นในชีวิต ใน
ครอบครัว หรือในหนาที่การงาน ทุกคนก็อยูกันอยางปรกติสุข แตเมื่อมี
เรอื่ งราวหรือปญหาอปุ สรรคเกิดขน้ึ ความเดือดรอนวิตกกังวลกต็ ามมา ในยาม
นั้นบางคนอาจแกปญหาไมต ก ไมสามารถหยบิ ยกหรือขจัดปด เปา ปญหานั้นให
หมดสิ้นไปได เมื่อเปนดังนี้ ทานแนะนำใหเขาหาบัณฑิต ขอคำแนะนำจาก
บณั ฑติ เถิด จะไดรบั คำแนะนำที่ดจี ากบณั ฑิตน้ัน อนั บณั ฑิตในทีน่ ี้มิไดหมายถึง
ผูศึกษาสำเร็จ เลาเรียนไดปริญญาบัตรชั้นสูงตามที่ทางโลกสมมติกัน แต
บัณฑิตในท่ีนี้หมายถึงผฉู ลาดรอบรูในกิจการนัน้ ๆ อยางถองแท แลมีคุณธรรม

ส ม เ ด็ สจมพเรดะจ็ มพรหะามวหี ราววงีรวศง์ ศ: ์ :ออัคคั คคชชิ นนิ เเทศศนนาา| |1๑9๙5๖

ประจำจิตใจ ประพฤตสิ ุจริตท้ังกาย วาจา และใจอยางสมำ่ เสมอ จะทำ จะพูด
จะคดิ อะไรก็เปนไปอยางแยบยล ฉลาดหลกั แหลม และไมก อโทษทุกขแกผูอ่ืน
ไมแนะนำชกั จูงไปในทางเสียหาย มุง ไปแตสิง่ ดงี าม ยงั ประโยชนแกตนเองและ
ผูอื่นประการเดียว โดยไมแอบหวงั ลาภผลหรือประโยชนสุขสวนตัว ในทำนอง
วามีผลประโยชนแอบแฝง นี่คือลักษณะของบัณฑิตตามนัยนี้ บัณฑิตผูมี
ลักษณะเชนนี้ยอมเปนที่ปรารถนาในคราวเกิดเรื่องราวขึ้น เพราะธรรมดา
บัณฑิตยอมเปนคนมีคุณภาพ เปนผูแนะนำชี้ทางออกที่ดีและถูกตองได อัน
คุณภาพของบัณฑิตนั้น สมเด็จพระบรมศาสดาไดท รงแสดงไวในที่ตางๆ เปน
ตนวา

สาธุ โข ปณฑฺ โิ ต นาม
ธรรมดาบณั ฑิตยอมทำประโยชนใ หสำเรจ็ ไดแ ล
อนตถฺ ํ ปริวชเฺ ชติ อตถฺ ํ คณฺหาติ ปณฺฑิโต
บณั ฑิตยอ มเวน สง่ิ ทีไ่ มเ ปนประโยชน ถือเอาแตสง่ิ ทเ่ี ปน ประโยชน
น อจุ จฺ าวจํ ปณฑฺ ติ า ทสฺสยนฺติ
บัณฑิตยอมไมแสดงอาการขน้ึ ลง ดังนเ้ี ปน ตน
ธรรมดาบัณฑิตทั้งหลาย มีปรกติทำปญหาใหญใหลดนอยถอยลงไป
เปน เรื่องเลก็ และทำปญหาเล็กใหลดนอยหมดลงไปได และไมม ีอาการทุรนทุ
รายพริ ีพ้ ไิ ร หากแตสามารถรกั ษากริ ิยาวาจาไวไดอ ยางสงบ สงางาม ไมวาผลที่
เกิดข้ึนที่สุดจะเปนความนาพึงใจหรือนาขดั เคืองใจก็ตาม ตรงกนั ขามกับพาล
ชน ซงึ่ ชอบทำเรอื่ งเล็กใหเปนเร่อื งใหญ ชอบทำเหตวุ ุน วายใหขยายลกุ ลาม จน
เสียการใหญของสวนรวมไปได ดวยเหตุนี้ บัณฑิตจึงเปนที่ตองการในเมื่อมี
เรื่องเกิดขึ้น

196 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙๗

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ ทรงอบรมพระหฤทัยใหมั่นคงในพระพุทธ
ธรรม ทรงเบญจศลี เปน ปรกติแหงพระจรรยา ทรงเบญจธรรมเปน ทางแหงพระ
สัมมาปฏิบัติ ทรงสงบเสงี่ยมและสดใสไดเสมอแมพบเจอโลกธรรมฝาย
อนิฏฐารมณ ไมทรงแสวงหาความสำราญฟุงเฟอท่ีอาจจะทรงมีทรงเปนไดโ ดย
ทางพระเดชแหงความเปน เจาฟา แตโ ปรดจะทรงแผพระเมตตากรุณาโดยทาง
พระคุณประดุจพระโพธิสัตว พระจริยวัตรเชนนี้คือจรรยาแหงพุทธาทบิ ัณฑิต
เปนศักดแิ์ ละเปนสทิ ธ์ิแหงกลั ยาณชนโดยแท

สรุปแลว พระบาลีนี้เทากับวาทานไดแสดงบทพิสูจนบุคคล ๔
ประเภทไวเปนหลักพิจารณา คือพิสูจนวาใครเปนคนกลา ใครเปนคนไมพูด
พลาม ใครเปนคนรักเราจริง และใครเปนบัณฑิต โดยทานชี้ใหเห็นวา “คน
กลา” พิสูจนไดในคราวมีกิจการสำคัญ หากมีกิจการหรือเรื่องใหญที่ตอง
ตัดสินใจเด็ดขาด ก็กลาลงมือทำหรือสั่งการอยางชัดเจน สามารถทำใหเรือ่ ง
ใหญนั้นลุลวงไปได ผูนั้นเรียกวาเปนคนกลา “คนไมพูดพลาม” พิสูจนไดใน
คราวมีการประชุมปรึกษากัน ใครจะเปนผูไมพูดพลาม พดู ดีมีประโยชน ตรง
ประเด็นและตรงเรื่องราว ก็รูกันไดในคราวประชุมนั้น “คนที่รักเราจริง”
พิสูจนไดในเวลามีความสุขสมบูรณ ในเวลาที่เขามัง่ มีศรีสุข ไดเ ปนใหญเปน โต
ยังระลึกนึกถึงเรา เอื้อเฟอเรียกหาและดูแลเรา ไมหลงลมื มองขา ม แสดงวาผู
น้ันยังรักเราจรงิ สว น “บัณฑิต” พิสจู นไ ดในเวลามเี รอื่ งราวเกดิ ขนึ้ คือเวลาใด
เกิดเรื่องราวแกตนเองหรือผูอ่ืน หากสามารถแกไขไดดวยสติปญญา ความ
รอบคอบ จนปญ หาคลค่ี ลายได ผูนั้นจัดเปนบณั ฑติ ดังพรรณนามาฉะน้ี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี
แมทรงเปนขัตติยนารโี ดยพระชาติ แตก็ทรงแกลวกลาสามารถในพระหฤทัย
ทรงครองธรรมไวไ ดอยา งมั่นคงตลอดพระชนมชีพ ทรงอดทนตอโลกธรรมท้ัง

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัอคัคคคชชิ นินเเททศนาา ||1๑9๙7๘

ปวงที่เขามากระทบพบพาน ทรงอดทนตอ ภาวะทางพระพลานามัยนับแตทรง
พระเยาวตราบกระทั่งวาระที่สุด ทรงอดทนแมในยามยากลำบาก หรือถึง
ขนาดเปนภยันตรายตอสวสั ดิภาพ กย็ ังทรงสงบนง่ิ มสี พี ระพักตรส ดใสแชมชื่น
มพี ระวาจาสุภาพออนหวาน มีพระหฤทัยเบิกบานในธรรมะและศิลปะอันเปน
อุดมมงคล ไมท รงของแวะในความหยาบชาเลวทราม ไมทรงผูกพระหฤทัยใน
ความผูกพยาบาท มีแตความเยือกเย็นอันกอกำเนิดจากพระขันตยาทิคุณ จึง
ทรงเปนผูเขมแข็ง กลาหาญดวยสันติวิธี เปนแบบอยางแกป วงขาราชบริพาร
และประชาราษฎรใหอดทนและแกลวกลาตอไปในการประกอบคุณงามความ
ดี ไมหวาดหวั่นพรั่นพรึงตอพวกพาลและผองภัย ทรงสั่งสมพระกุศลสมภาร
บารมีไวแลวอยางยิ่งใหญ อันเปนมรรควิถีไปสูสุคติโลกสวรรค สมตามพระ
พุทธานุศาสนี

แมสมเด็จพระเจาภคินีเธอ สิ้นพระชนมจากไปถึง ๓ ปแลว เรา
ทัง้ หลายจงึ ยงั รูสึกเสมือนหน่งึ วายังทรงดำรงพระชนมอยู เหมือนเพิง่ ไดย ินพระ
สุรเสียง สบแววพระเนตร ชื่นชมพระบารมี และเฝามองพระองคทรงบำเพ็ญ
คุณงามความดีนานัปการอยูเมื่อวันวานนี้เอง ที่เปนเชนนี้เพราะเหตุใดเลา ก็
เพราะพระเกียรติคุณทุกสถานนั้นยังแนบเนาสนทิ ใจไมจืดจาง ยังทอประกาย
แหงความสวางนำทางอยู อันเปนปรกติธรรมชาติของคนดีที่บำเพ็ญความดี
อยา งบรสิ ุทธิใ์ จ มอี ัธยาศัยม่ันคงตรงคณุ ธรรมเปน สำคัญ แมเมือ่ ดบั ขนั ธละโลก
นี้ไป ใครตอใครยอ มยงั คงหวนคิดติดตามถึง ประหนึ่งแสงที่เรอื งรองมาต้ังแต
ตนชีวติ ของบุคคลนัน้ แมรางกายจะแปรผนั ไปเปนปถวีธาตุแลว แตเกียรติคณุ
จกั ยังสวางวาวแววโชตชิ ว งอยูเ ชน เดิม เชนเดียวกบั ความรูสกึ ทป่ี วงขาพระบาท
ผูภักดี ยงั คงมีไดต อ สมเด็จเจาฟาพระองคนนั้ อยูในบดั น้ี

198 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชสนิ มเทเ ดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๑๙๙

อิมนิ า กตปุ เฺ น ขออานภุ าพกุศลบญุ ราศที ี่พระอนวุ งศ พรอมดวย
คณะขาราชบริพารและผูจงรักภักดี ทรงบำเพ็ญและบำเพ็ญอุทิศถวายนี้ จง
สำเร็จเปนบุญนฤธีอำนวยทิพยสมบัติ ศภุ อรรถอิฐคณุ มนญุ ผล แดสมเด็จพระ
เจา ภคนิ เี ธอ เจาฟาเพชรรตั นราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ในพระอุปบตั ภิ พ โดย
ฐานนยิ มทกุ ประการ

อนึง่ แมพ ระองคส ้นิ พระชนมไปแลว หากแตพระบารมีธรรมทั้งหลาย
ยังคงดำรงอยูมริ ูแปรผัน ขอพระบารมีทั้งน้ันจงเปนพาหโนบายสกัดกั้นสรรพ
พิบตั ิ อปุ ทวันตรายใหเ สื่อมหายสูญสนทิ อภิบาลบพติ รพระอนุวงศ พรอ มดวย
ผองขาราชบริพารตลอดจนผูจงรักภักดี ใหทรงประสบและประสบความ
สำราญเกษมโสตถิ์ บันดาลสุขประโยชนใหบังเกิดมี โนมนำน้ำใจสามัคคี มี
เมตตาตอกนั ใหอภยั กัน สงเคราะหกัน ดวยความบรสิ ุทธิ์จริงใจ ตั้งใจปฏิบัติ
ตนและบริหารงาน ในทางที่จักผดุงพระนามและพระเกียรติยศแหงสมเด็จเจา
ฟา พระองคนนั้ ใหมั่นคงไพบูลยส ืบไปตราบนานเทานาน

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในอิจฉิตปุคคลกถา ยุติลง
ดว ยประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๐๐

ปญุ ญกถา

พระพรหมมุนี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม
รบั ประทานถวาย

พลเรอื เอก หมอ มเจาปสุ าณ สวัสดวิ ัตน และพระอนวุ งศ
พรอ มดวยขา ราชบริพารและผูจงรักภักดี

ในการบำเพ็ญกุศลอทุ ิศถวาย สมเด็จพระเจา ภคนิ ีเธอ
เจาฟา เพชรรัตนราชสุดา สริ โิ สภาพัณณวดี
ในวาระคลา ยวันส้ินพระชนม เปน ปที่ ๔

วันจนั ทร ท่ี ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ เวลา ๑๖.๐๐ น.
ณ พระวหิ ารวดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺส.
อธิ นนฺนทติ เปจจฺ นนฺทติ กตปุฺโญ อภุ ยตฺถ นนฺทติ
ปุญฺ ํ เม กตนตฺ ิ นนฺทติภยิ ฺโย นนทฺ ติ สุคตึ คโตฯ
บัดนี้ จักรับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในปุญญกถา วา
ดวยการบำเพ็ญบุญ สนองคุณประดับปญญาบารมี เพิ่มพูนกุศลบุญราศี
ทกั ษิณานุประทานปจโจปการกิจ ที่บรรดาบพติ รพระอนุวงศท รงเปน ประธาน
พรอมดวยคณะขาราชบริพารและผูจงรักภักดี ไดมีสมานฉันทจิตบำเพ็ญอุทิศ
ถวาย สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
เน่อื งในวาระคลา ยวนั สิน้ พระชนมบ รรจบคำรบปท ี่ส่ี