อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

300 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชสนิ มเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๑

จากนั้น ก็คิดถึงทางดับทุกขวาตองทำอยางไรตอไปถึงจะแกทุกขได เมื่อเห็น
หนทางแลว จงเดนิ ไปตามหนทางนนั้ แลวผลทีส่ ุดกจ็ ะพบกบั ความดบั ทกุ ข

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงบริบูรณดวย
พระปญญาคณุ ทรงพระปรีชาสามารถในศลิ ปวิทยาหลากหลายสาขา ทรงเปน
นักปราชญในทุกแขนงทั้งดานวิทยาศาสตร สังคมศาสตร และมนุษยศาสตร
ยากจะหาบุคคลใดในโลกเสมอเหมือน กระแสพระราชดำรัส พระบรม
ราโชวาท และแนวพระราชดำริที่พระราชทานไวเพื่อแกไขปญหาบานเมือง
ตลอดจนเพื่อพัฒนาคุณภาพชีวิตของราษฎร ประมวลรวมแลวไดนับพันๆ
โครงการ นับหมื่นๆ เรื่อง ทรงใครครวญศึกษาอยางรอบคอบถึงเหตแุ หงทุกข
ยอมทรงทราบวาทุกขของราษฎรนั้นเกิดจากเหตุใด จึงพระราชทานมรรควิธี
เปนวิถีทางที่จะกา วพนความทุกขน ั้น กอใหเกิดนโิ รธ คือความดับทกุ ขปรากฏ
ขึ้นไดใ นชีวิตความเปนอยูของผูคน เปนไปบนหนทางอยางอริยสัจสี่ที่สมเด็จ
พระบรมศาสดาทรงคนพบในการตรัสรู พระปญญาบารมีสอดสองตลอดท่ัวถึง
ปานฉะนี้ ทำใหทรงเปนพลังแหงแผนดินสมพระบรมนามาภิไธย และพระ
ปญ ญาพละดั่งนี้เอง ที่ทำใหทรงไดรับยกยอ งจากบรรดาพระราชาธิบดีทั้งโลก
วาทรงเปนมหาราชาธิราช สมพระราชสถานะ “ปรมราชาธิราชา” พระราชา
ผทู รงเปน ใหญย ่งิ กวา พระราชาผูป ระเสริฐ

ประการทีส่ อง คณุ แหงความบริสุทธิ์สะอาดของพระพุทธเจา เรียกวา
พระบรสิ ุทธิคณุ

เมื่อพระพุทธเจาตรัสรู มีพระปญญาคุณเปนแสงสวางขจัดความมืด
คือความไมรูอันกอใหเกดิ ทุกขแลว พระองคจึงทรงมีความบริสุทธิ์ผุดผองท้ัง
กาย วาจา และใจ ทรงพน จากกเิ ลส คือส่ิงทเ่ี ศรา หมองและส่งิ ท่ีทำใหรสู กึ เศรา

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๓30๐๒1

หมองไดอยางสิ้นเชิง ทรงทราบวาตองคิด พูด และทำอยางไร ถึงจะเปน
ประโยชนและไมทำใหทั้งตนเองและคนอื่นเศราหมอง ทรงมีจิตใจสะอาด
ฉะนั้น ไมวา ตอหนา หรอื ลบั หลัง พระองคไ มท รงทำความชวั่ ไมทรงคดิ รา ย พูด
ราย หรือทำรายใคร พระพุทธเจา จึงทรงสอนใหพุทธสาวกคิด พูด และทำแต
ความดี และพระองคเองก็ทรงทำอยางนั้นเปน ตวั อยางไดอยางสมบูรณแบบ
ดวย

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงบริบูรณด วย
พระบริสุทธิคุณ ดวยเหตุที่พระราชกิจการงานที่ทรงบำเพ็ญใหเปนไปน้ัน
ปราศจากมลทินโทษ ทรงมุงหมายประโยชนใ หญของสวนรวมเปนสำคญั มิใช
เพ่อื ลาภ ยศ สรรเสริญ สุขของสวนพระองค น้ำพระราชหฤทัยของพระองคใส
บริสุทธิ์ดั่งรัตนะอันประเสริฐ ไมวาตอหนาหรือลับหลัง ทรงเสมอตนเสมอ
ปลายในพระราชธรรมไมบกพรองบิดพลิว้ ไมม ีความหยาบกระดางหรือหมน
มัวกลั้วดวยจิตประทุษรายแฝงอยูในน้ำพระราชหฤทยั ดงั ที่สมเด็จบรมบพิตร
สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ
เคยพระราชทานสัมภาษณถงึ พระราชจริยาของสมเดจ็ พระราชสวามไี ววา

“พระเจาอยูหัวน่ี แมแตอ ยูลำพัง ไมเ คยเห็นทานเคยรับส่ังอะไรที่ไม
ควร ไมเคยโปรดเลยที่จะวาใคร นินทาใคร ทานไมมีเลย ทานไมชอบ
วิพากษวิจารณใครเลย แมแตอยูลำพังนี่ ทานก็จะพูดสิ่งที่สรางสรรคทั้งนั้น
ทานจะสนุก อยางเรือ่ งดนตรี เร่อื งเรอื ใบ ตอนนีท้ านกส็ นุกกับการพัฒนา ทา น
ก็พูดแตพัฒนาในแผนที่ของทาน ทานไมรับส่ังเรื่องที่ไปกระทบหรือไปใสร าย
หรืออะไรกับใคร” ดังนี้

302 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๓

ประการที่สาม คุณแหงความกรุณาของพระพุทธเจา เรียกวา พระ
มหากรณุ าคณุ

พระพุทธเจาทรงมีความกรุณาสงสารสัตวโลกที่ตกอยูในหวงแหง
ความทุกข ทรงปรารถนาจะใหเขาเหลานั้นไดพนทุกข จึงทรงประกาศเผยแผ
พระธรรม เทศนาสั่งสอนทางพนทุกขแกสัตวโลกทั้งหลาย นับเปนพระมหา
กรณุ าคณุ อยางลนเหลือ เมือ่ พระพุทธเจาตรัสรูอริยสัจสี่ อันเปนแสงสวางแหง
พระปญญาคุณแลว ก็ไมไดทรงปดบังอำพรางไวแตผูเดียว แตกลับทรงพระ
กรุณาเสด็จไปโปรดแนะนำวิธีพนทุกขใหแกชาวโลก ใหรูหนทางชีวิตที่พึง
ดำเนิน ใหรูจักทางเสื่อมแหงชีวิตที่ควรงดเวน และใหรูวิธีปฏิบัติเพื่อพนจาก
ความทุกขอยางถาวร จนถึงความสุขอยางยิ่งที่เรียกวา “พระนิพพาน”
ตลอดเวลา ๔๕ ป นับแตหลังจากตรสั รูเพียงไมกีว่ นั จนถึงวันสุดทายที่เสด็จ
ดับขันธปรินิพพาน ก็ไมไดเวน

การสัง่ สอนพระธรรมแกชาวโลกน้ัน ไมใชเรือ่ งสะดวกสบาย พระองค
ตองเสด็จไปในทองถิ่นตางๆ ทั้งในเมืองและในชนบทหางไกล ไมวาหนทาง
ยากลำบากเพียงใดก็ทรงมุงมั่นเสด็จไปเพื่อประโยชนสุขของคนหมูมาก
นอกจากนี้ยังทรงใชวิธีการตางๆ นานาเพื่อใหคนแตละคนที่มีพื้นฐานทาง
สติปญญาตางกัน สามารถเขา ใจธรรมะของพระองคไดอยางถองแท หากไมมี
พระมหากรุณาคุณประจำพระทัยแลว ก็คงประทับเสวยสุขแหงความหลุดพน
จากหวงทกุ ขอ ยลู ำพังพระองคเดียว ชาวโลกทั้งหลายก็ไมอาจรูพระธรรมคำสั่ง
สอนของพระองคไดเลย หมายความวาชีวิตของเราก็จะมืดมนไรหนทางแหง
ปญญาท่จี ะพนจากหว งทกุ ขไดอ ยา งถาวร

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓0๐๔3

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงบริบูรณดวย
พระมหากรุณาธิคุณอันไพศาลเหลือคณานับ ทรงยอมสละทุกสิ่งทุกอยางได
เพียงเพื่อประโยชนส ุขของพสกนกิ ร ดังที่เคยมีพระราชกระแสกับพระเถระ ที่
ทรงอาราธนาเขาไปสนทนาธรรม ตามที่มีพระราชอัธยาศัยโนมไปในทางการ
ปฏิบัติธรรมสม่ำเสมอ วา ในขณะกอนจะเสด็จพระราชดำเนินไปทรงปฏิบตั ิ
พระราชกิจแตละท่ีนัน้ บางทีมีขา วลือวามีคนคดิ จะปลงพระชนมพระองคแ ละ
สมเด็จพระบรมราชนิ นี าถโดยเส่ียงเอาชวี ิตเขา แลกชวี ิต

สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจาพระองคนั้น กลับมีพระราช
ดำรัสวา “ถา เราไมไป ก็จะกลายเปนผูแพห ากขาวนเ้ี ปนขาวจรงิ แตถ าเปนขา ว
ลือ เราก็จะเปนผูแพมากขึ้น เพียงแคเขาออกขาวนิดเดียว เราก็กลัวกันเสีย
แลว ”

แสดงใหเห็นถึงน้ำพระราชหฤทัยของพระองควาใสพิสุทธิ์ดวย
อานุภาพแหงความกรุณา เปนแกวมณีที่แกรงกลาสวางไสว พระองคมี
พระราชดำรวิ าการทุกอยาง เมื่อพระองคทรงทำดีแลว คือเพื่อสงเคราะหปวง
ประชากรดวยความเมตตากรุณา พระราชกิจที่พระองคทรงกระทำ ไมไ ดทรง
กระทำเพื่อประโยชนสวนพระองค แตทำเพื่อประชาชนทกุ คน ทุกชั้น ทกุ วัย
จงึ ทรงตัดสินพระราชหฤทยั วา ถาหากพระองคจ ะตองสวรรคตเพราะเหตุแหง
การกระทำความดี พระองคกท็ รงพรอม

ขอรับพระราชทานสาธก ยกขึ้นเปนเรื่องเตอื นสตแิ กคนไทยทั้งหลาย
ใหไดคิดวาจะมีใครเลาทีย่ อมเสียสละไดแมกระทั่งชีวิตของตนเอง เพื่อสรรค
สรางสันตสิ ุขใหบังเกิดมีขน้ึ แกคนอื่นที่ไมใชแ มกระท่ังประยูรญาติสนิทชิดใกล
จะมีใครเลาที่ยอมสละหยาดเหงื่อกำลังแรงกายแรงใจ ยอมทุกขยากลำบาก

304 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๕

แสนสาหัสทุกสิง่ อยางไมมวี ันหยุดพัก นับแตนาทีแรกเม่ือเจ็ดสิบปกอน จนถึง
นาทสี ดุ ทา ย เพอ่ื บนั ดาลความงอกงามรมเย็นใหบ ังเกดิ แกสวนรวม ทง้ั ทใ่ี นทาง
ความจริง หากมิไดกระทำถึงขนาดนั้นก็ไมมีใครตำหนิวา จะมีใครเลาที่คิดแต
เรื่องจะแกปญหาความทุกขยากของสรรพชีวิตนอยใหญอยูทุกลมหายใจเขา
ออก เม่อื มใี ครถามถงึ วาทานมีความสขุ ท่ีสดุ ในเวลาใด กลับไดค ำตอบวาเมอ่ื
แกป ญหาเรื่องดนิ เรื่องน้ำ เร่ืองความยากจน เรื่องการศึกษา การสาธารณสขุ
และการสังคมสงเคราะหตางๆ ใหแกมหาชนทั้งหลายไดส ำเร็จ

หวงน้ำพระราชหฤทัยกรุณาของพระมหากษัตริยเจาพระองคน้ี
ไพศาลไมมีขอบคั่น ไมมีเขตประมาณ ไมมีที่สิ้นสุด อาณาประชาราษฎร
สามารถวิดวักตักตวงดื่มกินเลี้ยงชีวิตไดเสมอมา ทรงเปนมหาชลาศัย ที่ยัง
ประโยชนอ ยางยิ่งใหญใหเอิบอาบเปนความปลาบปลืม้ ของมหาชนชาวสยาม
ทรงเปนประทีปสวางไสวงดงามดวยพระปญญาบารมี ขจัดความมืดบอดใน
ชวี ิตดว ยทฤษฎี แนวทาง และแบบอยางท่ีไดพระราชทาน ทรงบริสุทธิส์ งางาม
ดวยพระราชจริยาการอนั เพียบพรอ มดวยธรรมะของธรรมกิ ราชา ทรงบำเพ็ญ
พระบารมีมาอยางอเนกอนันตเหลือจะพรรณนา แมเสด็จสวรรคตลวงลับไป
แตพระราชคณุ ูปการยอมยังปรากฏยั่งยืนอยู ใหพสกนกิ รไดรำลึกถึงและเจริญ
รอยตาม ประดุจพุทธบริษัทยังตามรำลึกถึงพระพุทธคุณและเฝาบูชา
พระพทุ ธเจา อยมู เิ สอ่ื มซาเหมอื นด่ังวา ยังทรงดำรงพระชนมอยู

ไมวาจะทรงบำเพ็ญพระราชกรณียะดวยพระ “มหาปณิธาน”
ปรารถนาพุทธภูมิหรือไมก็ตามที ไมอาจมีใครลวงรูถึงน้ำพระราชหฤทัย แต
สิ่งที่ปรากฏแกด วงตาและดวงใจพสกนิกร คือทรงดำรงพระชนมชีพดว ยพระ
“มหาจริยา” เปนพระโพธิสตั วของคนไทย และของมนุษยโลก อยา งมมิ สี ิง่ หน่ึง
ประการใดตอ งสงสยั เคลอื บแคลง จึงควรทีช่ าวไทยจักสำแดงความภักดี โดยรู

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนา ||3๓0๐5๖

รักสามัคคปี รองดองกัน และพากเพยี รบำเพ็ญกรณยี กิจตามหนาท่ีของตน เพ่ือ
ยงั ประโยชนส ุขใหบ ังเกิดทวั่ ราชอาณาจกั ร ดวยความซือ่ สัตยจงรักสจุ ริต นอม
ถวายเปนพระบรมราชูทิศ สมดังพระพุทธพจน และสมดังพระนวมินทราช
ปณิธาน

ยทา จ พุทฺธา โลกสมฺ ึ อุปฺปชฺชนตฺ ิ ปภงฺกรา
เต อมิ ํ ธมฺมํ ปกาเสนตฺ ิ ทกุ ฺขปู สมคามนิ ํ.

“เมื่อพระพุทธเจา ผูทำความสวางเกิดขึ้นในโลก พระองคยอม
ประกาศธรรมสำหรับดับทุกขน้ี” ฉันใด สมเด็จพระปรมินทรธรรมิกมหา
ราชาธิราชเจาพระองคนั้น ทรงทำความสวางใหเกิดขึ้นในราชอาณาจักรไทย
พระองคทรงประกาศพระราชธรรมจริยาใหป รากฏ เปนหนทางที่พสกนิกรจะ
เจริญรอยพระยุคลบาทไปเพ่อื การดับทุกขภ ัยอนั บังเกิดมบี นแผนน้ไี ด ฉนั นนั้

อิมินา กตปุฺเน ดวยอำนาจพระราชกศุ ลปณ รสมวารพระบรมศพ
จงสำเร็จเปนบุญนฤธีแดพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จักรีนฤบดินทร สยามนิ ทราธิราช บรมนาถบพิตร ผู
พระบรมศพประดิษฐานอยู ณ พระที่นั่งดุสติ มหาปราสาท แมนมีพระวิริยาธิก
สมบัติ มุงปรารถนาสัมมาสัมโพธิญาณ ณ ภายใด ขอพระมหาโพธิสัตวเจา
พระองคน้ัน อันพระจิตอาจเสด็จสถิตดุสิตเทวโลกแลว ตามอดีตประเพณี สม
สถานอันพองนามพระมหาปราสาทองคนี้แลวไซร จงสำเร็จดั่งพระโพธิ
สตั วปณธิ านปรารถนา ณ ภายนนั้ อนรุ ูปพระราชกศุ ลสมภารบารมที ่ีทรงส่ังสม
ไวบ นมนุษยโลกนแ้ี ลว ดวยดี ตองตามพระกตัญกู ตเวทิตาธรรม ทสี่ มเด็จบรม
บพิตร สยามมกุฎราชกุมาร ทรงบำเพ็ญเปนพระนวมินทราชูทิศเพิ่มพูนพระ
บารมีธรรมถวาย โดยพระฐานนิยมทกุ ประการ

306 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๗

ในอวสานแหงพระธรรมเทศนานี้ พระสงฆจตุรวรรค จักไดรับ
พระราชทานสวดคาถาธรรมบรรยายโดยสรภัญวิธี เพื่อเพิ่มพูนพระราชกุศล
บุญราศี สวนอัปปมาทธรรม ตามสมควรแกเวลา

รับพระราชทานถวายวสิ ัชนาพระธรรมเทศนาในพุทธคุณกถา ยุติลง
ดวยประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๘

กตัญูกตเวทติ ากถา

ในพระราชพิธที รงบำเพญ็ พระราชกุศลทักษณิ านปุ ระทาน
เนอื่ งในวันคลา ยวันพระบรมราชสมภพ

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช
ณ พระที่นง่ั อมรนิ ทรวินจิ ฉยั พระบรมมหาราชวัง

วนั องั คารท่ี ๖ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙
พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชิโน) วัดราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม

รับพระราชทานถวายวิสัชนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ทุ ธฺ สฺส
สปฺปรุ โิ ส จ โข ภกิ ขฺ เว กตฺู โหติ กตเวที
สพฺภิเหตํ ภิกฺขเว อุปฺาตํ ยทิทํ กตฺุตา กตเวทติ า เกวลา
เอสา ภิกฺขเว สปฺปรุ สิ ภูมิ ยททิ ํ กตฺุตา กตเวทิตาต.ิ
บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในกตัญู
กตเวทติ ากถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราช
กุศลบุญราศีทักษิณานุประทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภาร
พระองค ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญอุทิศถวายสมเด็จพระบรมชน
กาธิราช พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ในอภิลักขิตสมัย
คลายวันพระบรมราชสมภพ ซึ่งเวียนมาบรรจบปที่ ๘๙ ในวันจันทร ที่ ๕
ธนั วาคม พุทธศกั ราช ๒๕๕๙ ดวยอำนาจแหงพระราชกตัญูกตเวทิตาธรรม
เปนไปตามนัยที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ตรัสแสดงไววา เปตานํ ทกฺขิณํ

308 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิ มเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๐๙

ทชชฺ า ปพุ ฺเพกตมนุสฺสรํ ความวา เม่ือระลึกถงึ อุปการะอันทานไดทำไวแลว
พึงกระทำทกั ษณิ าเพอ่ื ทานผูล ว งลับไปแลว ” ดงั น้ี

โดยปรกตทิ ุกปมาเปนระยะเวลาเนิ่นนานรวม ๗ ทศวรรษ ทุกวันที่ ๕
ธันวาคม ยอ มเปนวันอดุ มมงคลท่อี าณาประชาราษฎรนิกรชนทุกถว นหนา ตาง
พากันโสมนัสยินดีดวยเปนมงคลดิถีเฉลิมพระชนมพรรษา จัดวาเปนวันชาติ
ไทย คร้นั สมเดจ็ บรมบพิตร พระบาทสมเดจ็ พระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช
เสด็จสวรรคตลวงลับไป ยอ มยงั ใหเกิดความวาเหวโศกาดรู พูนเทวษ เพราะเหตุ
ที่ทรงเปนดั่งบิดาถนอมเลี้ยงบุตร ทรงประพฤติธรรมตามพระบรมพุทโธวาท
สมควรแหงการสักการบูชาของชนทุกชั้น ดังนั้น เพื่อใหกรณียะอันเคยทรง
บำเพ็ญเปนนพิ ทั ธจรยิ าเนืองนติ ย สำเรจ็ เปน ทกั ษณิ าอยา งดี สมเดจ็ บรมบพิตร
พระราชสมภารเจา ผูพ ระบรมราชโอรส จึงทรงนำพระบรมวงศานุวงศ ขาทูล
ละอองธุลีพระบาท และอาณาประชาราษฎร ใหมีจิตสโมสรในธรรม อนุสนธิ
ตามอดีตประเพณี ณ วาระเชนนี้ จักไดทรงอาราธนาพระมหาเถระมาถวาย
พระธรรมเทศนามงคลวิเสส ทามกลางมหาสันนิบาตในพระราชฐาน เปน
การศุภมงคลเฉลิมพระชนมพรรษา มาบัดนี้ สมเด็จบรมบพิตรรัชกาลปจจุบัน
ยังทรงพระราชอนุสรณใหมีการทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพิเศษถวายสมเด็จ
พระบรมชนกนาถ แมมใิ ชการเฉลิมพระชนมพรรษาดั่งเคย แตยอ มเปนเครื่อง
เพมิ่ พนู พระบารมใี หย ่ิงใหญ เพราะพระพุทธธรรมนี้ยอมเปน พลวเหตุเปนกำลงั
ตักเตอื นพระราชหฤทัย ใหท รงบำเพญ็ ปตปุ ฏฐานธรรม และสมั มาปฏิบัติ ท้ังป
รัตถประโยชนอยางสตั บุรษุ และเพราะพระพุทธธรรมนี้ เปนคุณสมบัติชกั นำ
ใหประกอบแตกรณียะอันจะเปนท่ีต้ังแหงสุขอฐิ วิบุลผล เปนปฐมมงคลเหตุ
แหงทศมรชั สมัย อันประเดมิ ไวดว ยพระกตญั กู ตเวทติ าคุณ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ อ: ัคอัคคชชิ นนิ เเททศศนาา ||3๓0๑9๐

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จพระราช
สมภพมายังโลกนี้เมื่อ ๘๙ ปกอน เพื่อยังความเกษมสุขแกมหาชนนิกรให
บังเกดิ ทรงรับพระราชภาระในพระราชสถานะประมุขแหงพระบรมราชจักรี
วงศ และแหงราชอาณาจักรไทย ไวดวยกำลงั แหง พระราชกุศลธรรมเปนอเนก
ปริยาย ธรรมประการท่ีทรงดำรงมั่นไวในพระราชหฤทัยสม่ำเสมอเปนปรกติ
วัตรแหงพระราชจริยา คือ ความกตัญูกตเวที สมดังพระพุทธานุศาสนี
รับรองไวถึงภูมธิ รรมพนื้ ฐานของความเปนคนดี ดงั รบั พระราชทานเชิญมาเปน
นกิ เขปบทเบื้องตน วา สปปฺ ุริโส จ โข ภกิ ขฺ เว กตฺู โหติ กตเวที เปนตน

ความวา “ภิกษุทั้งหลาย สัตบุรุษยอมเปนคนกตัญูกตเวที ก็ความ
เปนคนกตัญูกตเวทีน้ี สัตบุรุษทั้งหลายสรรเสริญ ดูกรภิกษุท้ังหลาย ความ
เปนคนกตญั ูกตเวทีท้งั หมดน้เี ปน ภูมิของสัตบุรษุ ”

ตามธรรมดา ในการปลูกสรางบานเรือน ปราสาทราชวัง หรือโบสถ
วิหารลานเจดียก็ตาม สิ่งสำคัญยิ่งกวาชอฟาใบระกาหรือยอดฉัตร ก็คือการ
วางรากฐาน ถาวางรากฐานไวดีคอื ใหมั่นคงแข็งแรง ก็ยอมจะทานรับน้ำหนัก
ของสว นบนภาคพ้ืนเหนือพน้ื ดนิ ไดดี และสามารถจะอยไู ดน านหลายชวั่ คน แต
ถาการปลูกสรา งที่วางรากฐานเบื้องลางไวไมดี บางทีการสรางยังไมทันเสร็จก็
พังแลว การวางรากฐานการกอสรา งมีอุปมาฉนั ใด การวางรากฐานของวิถีชีวิต
คนก็มอี ปุ มัยฉนั นั้น

รากฐานคุณธรรมของชีวิตคน ที่จะตอยอดคุณความดีเปนประการ
อื่นๆ ตอไป คือสิง่ ใดเลา สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ไดท รงเฉลยไวแลววา คอื
ความกตัญูกตเวที แมเปน ธรรมที่ไดรับการกลาวถึงอยูสม่ำเสมอ แตในทาง
ปฏิบัติ กลับยังพบวามนุษยทั้งหลายที่ปรารถนาจะไดชื่อวาเปนคนดี ยังมี

310 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชสินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๑๑

ลักษณะบกพรองในธรรมประการนี้ใหเห็นอยูท่ัวไป ความหมายของ “กตัญู
กตเวที” นั้นไดแก บุคคลผูรูอุปการะที่ทานทำแลวและตอบแทน วิภาค
ออกเปน ๒ กลาวคือ กตัญู หมายถึง รูคุณทาน และ กตเวที หมายถึง ตอบ
แทนหรือสนองคณุ ทา น

ขอรับพระราชทานถวายวิสัชนาวา ความกตัญูกตเวทีโดยขอบเขต
ยงั จำแนกไดเปน ๒ ระดบั คอื

๑. กตัญูกตเวทีตอบุคคลผูมีคุณความดีหรืออุปการะตอตนเปน
สว นตัวอยา งหนึง่

๒. กตัญูกตเวทีตอบุคคลผูไดบำเพญ็ คุณประโยชนหรือมีคุณความ
ดเี กอื้ กลู แกส ว นรวมอีกอยางหนง่ึ

บุคคลใดระลึกถึงเนืองๆ ซึ่งอุปการคุณ อันบุพการีบุคคลไดกระทำ
แลว ภายหลังกระทำปจจุปการตอบ ดงั รูสึกเสมอวาเปน หนีท้ า น ไมละลืมบุญ
คุณทาน ตั้งใจขวนขวายหาใชหน้ีทาน บุคคลนั้นชื่อวา กตัญู ครั้นบุคคลใด
ประกาศเปดเผยใหคนอื่นรูอุปการะที่บุพการีกระทำแลวแกตน แลวกระทำ
การตอบแทน ดั่งวา เพยี รพยายามใชห นีท้ า น ไมลบหลูบ ุญคุณ พากเพยี รทำตน
ใหส มกบั เปนลูกหนี้แหงบุญคุณทาน บคุ คลน้นั ชือ่ วา กตเวที

อันวา กตัญูกตเวที ซึ่งเปนบุคคลควรคูกับบุพการีนั้น หายากย่ิง
นักในโลก เพราะความที่สัตวทั้งหลายเปนผูม ีอวิชชาความโงเขลาเขาหอ หุม
ผูใดประพฤติได ยอมเปนที่ยกยองสรรเสริญของบัณฑิต ทั้งในโลกนี้และโลก
หนา บุคคลใดไมประพฤตเิ ชน นน้ั ยอ มชือ่ วา เปน อกตญั ู ยกตวั อยา งบุคคลท่ี
จะเห็นไดงาย คือบุตรธิดา มาระลึกอุปการะของมารดาบิดาที่ทำไวแกตนใน
กาลกอน ก็มาปรนนิบัติเลี้ยงดูทานใหไดรับความสุข กระทำตนอยูในโอวาท

ส ม เ ด็ จสพมรเะด็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๓31๑๒1

คำสั่งสอนอบรมของทานก็ดี, ประชาชาวเมือง นึกถึงพระเดชพระคุณของ
พระมหากษัตริยผูทรงปกครองใหไดอยูรมเย็นผาสุก ก็ตัง้ หนาประพฤติสจุ ริต
สามัคคี เปนเหตใุ หบ า นเมืองมคี วามสขุ ไพบลู ยยิง่ ขน้ึ ไมก อ การเปน เส้ียนหนาม
ในพระราชอาณาเขตก็ดี, สัทธิวิหาริก อันเตวาสิกและศิษยานศุ ิษย ไมลืมคุณ
ของอุปชฌายครูอาจารย เอาใจใสดูแลทานตามสมควร ตั้งตนอยูในโอวาท
คำสั่งสอนของทานก็ดี, พุทธสาวกตลอดจนกัลยาณปุถุชน รูคุณ
พระพุทธศาสนา ปฏิบัติตามพระบรมพุทโธวาท เวนสิ่งที่พระพุทธเจาตรัสวา
เปนโทษ บำเพ็ญสิง่ ที่พระพทุ ธเจา ตรสั วาเปน ประโยชนก ด็ ี เหลา นีแ้ ลชือ่ วาเปน
กตญั กู ตเวที

แตบุคคลอันนับวาเปนกตัญูกตเวทีดังรับพระราชทานสาธกขึ้นน้ี
ลวนเปนผูนอยโดยทรงคุณความดีเปนตนทั้งนั้น ถาจะกลาวโดยสาธารณะ
ทั่วไปแลว มิไดนิยมวาบุคคลชนิดไร จะเปนผูนอยหรอื ผูใหญ คนมีคนจน คน
ตระกูลสูงต่ำหรือใครๆ ก็ตาม หากไดกระทำการสนองคุณตอผูมีอุปการคุณ
แลว ยอ มชื่อวากตัญูกตเวทีท้ังสิ้น เหมือนดั่งอดีตนิทาน ที่พระมหากษัตริย
ไมท รงลืมบุญคณุ ของยาจกเขญ็ ใจ ที่ไดถวายนำ้ เสวยในคราวท่ีทรงอับจนอยูใน
ถิ่นกันดาร เมื่อหมูพลราชบริพารมาทันถึง และไดเ ชิญเสด็จกลับพระนครแลว
ก็โปรดใหเชิญรางวัลพระราชทานไปใหคนเข็ญใจนั้นเปนบำเหน็จความชอบ
ฉะนัน้

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรธรรมิกมหาราชาธิราชเจาพระผูเสด็จ
สวรรคตลว งไป ทรงถึงพรอมดว ยพระบุพเพกตปุญญตาย่ิงใหญ คือทรงมีบุญที่
สั่งสมมาดี จึงเสด็จพระราชสมภพในที่พระราชโอรสในสมเด็จพระมหติ ลาธเิ บ
ศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก กับสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราช
ชนนี ผทู รงเปน ยอดกัลยาณชนที่มนี ้ำพระราชหฤทัยประเสริฐทั้งสองพระองค

312 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๑๓

ทรงอบรมบมพระอุปนิสัยพระราชโอรสธิดาใหทรงมีความกตัญูกตเวทีตอ
ชาตบิ านเมอื ง แมเมื่อขณะประทับอยูต างแดน ก็ไมทรงเคยละเลยที่จะพร่ำย้ำ
ใหครอบครัวของพระองค สำนึกหนาที่ของความเปนคนไทย และความเปน
เจานายในพระบรมราชจักรีวงศ ตองทรงอุทิศพระกำลังทั้งหมดที่มีเพ่ือ
ประชาชนชาวไทยเปน ทส่ี ดุ ดงั ท่ีสมเด็จพระเจาพน่ี างเธอ เจา ฟากัลยาณวิ ัฒนา
กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร ทรงพระปรารภไวว า “ในครอบครัวของเรา
ความรับผดิ ชอบเปน ของที่ไมต องคิด เปนธรรมชาติ ส่งิ ที่สอนกันอันดับแรก
คอื เราจะทำอะไรใหเ มืองไทย”

เหตุฉะนี้ จึงทรงถึงพรอมดวยพระบรมราชปณิธานมานับแตทรงพระ
เยาว ในอันที่จะทรงสนองคุณตอปตุภูมิของพระองค ดวยความกตัญูกตเวที
เปนเคามูล ทรงเชื่อฟงคำสั่งสอนอบรมบมเพาะพระคุณสมบัติอันดีงามของ
พระบุพการี ทรงจงรักภกั ดีตอแผนดินไทยเปนพื้นฐานธรรมชาตแิ หงพระราช
จรรยา เม่ือทรงพระเจริญขึน้ ก็ทรงบำเพ็ญมาตาปตุปฏฐานธรรมถวายสมเด็จ
พระบรมราชชนกชนนีอยางมิมีบกพรอง ทรงเฉลมิ พระนามาภิไธย ถวายพระ
เกียรติยศอยางสูงสุดแดสมเด็จพระราชบุพการี ทรงประคับประคองอภิบาล
สมเด็จพระบรมราชชนนีอยางลูกที่ดีพึงปฏิบัติตอมารดามิเคยเหินหาง
ทรงพากเพียรบำเพ็ญพระราชกรณยี ทุกวิถีทางเพื่ออาณาประชาชน เฉกเชนที่
สมเด็จพระบูรพมหา กษัตริยาธิราชผูเปนสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช
สมเด็จพระบรมปตุลาธิราช สมเด็จพระบรมอัยกาธิราช สมเด็จพระบรมไปย
กาธิราช สืบเรื่อยไปถึงชั้นปฐมวงศ ซึ่งทรงพระราชอุตสาหะสถาปนากรุง
รัตนโกสินทรไว ไดทรงบำเพ็ญสืบเนื่องมา เปนราชเนติแบบอยาง ดวยพระ
กตัญกู ตเวทติ าธรรมย้ำเตือนพระราชหฤทยั อยเู สมอ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓1๑๔3

เมอื่ ยอนพินิจถึงคำ่ วันท่ี ๙ มถิ นุ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๘๙ อันเปน วันท่ี
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงรับเชิญเสด็จขึ้นทรง
ราชยเปนสมเด็จพระเจาอยูหัว สบื สนองพระองคสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช
พระบาทสมเด็จพระอัฐมรามาธิบดนิ ทร ทามกลางความตระหนกเสียขวญั แล
ในวันนั้น กลับยังทรงเปยมดวยพระสติ มีพระวิสารทมโนแกลวกลา สำแดง
ความในพระราชหฤทัย ดวยพระราชสัจวาจาและพระราชจริยาการอนั ลกึ ซึ้ง
ตรึงตรา ตามความตอนหน่งึ ในคำกราบบังคมทูลพระกรุณาของพระเจาวรวงศ
เธอ พระองคเจาภาณุพันธยุคล ในนามพระบรมวงศานุวงศ เมือ่ การพระราช
พธิ ีรชั ดาภิเษก พุทธศักราช ๒๕๑๔ วา

“...เมื่อ ๒๕ ปโพน ตอหนามหาสมาคม กอปรดวยประธานสภา
ผูแทนราษฎร นายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี พระบรมวงศานุวงศผูใหญ พระราชา
พระองคหนึ่งตรัสมีความโดยสังเขปวา ‘ขาพเจาขอขอบใจที่ไดมอบราช
สมบัติให ขาพเจาจะทำทุกอยางเพื่อประเทศชาติ และเพื่อความผาสุกของ
ประชาชน อยางเต็มความสามารถ ขอใหทานจงชวยรวมกันทำดังกลาว’
แลวกเ็ สดจ็ กาวไปจากมหาสมาคมนนั้ ครน้ั แลว กท็ รงหนั กลบั มาใหม ตรสั อยาง
หนักหนวงวา ‘และดวยใจสุจริต’ พระมหากษัตริยพระองคนั้น คือ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ดวงมณี ดวงประทปี และ
ดวงใจของปวงชนชาวไทย

พระราชกระแสรับสั่งและสีพระพักตรตอนที่รับส่ัง เปนที่ซาบซึ้งจับจิต
และตืน้ ตันใจผูทีม่ ีวาสนาไดเห็นไดฟง อยางยากยิ่งที่จะพรรณนาใหถูกตองได
เพราะวา ประการแรก ขณะนั้นทรงมีพระชนมเพียง ๑๘ พรรษา อีกท้ัง
ขณะนัน้ เปน ยามทต่ี ่นื ตระหนก และยามเศราหมองอยางสดุ ที่พระมหากษัตริย

314 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๑๕

หรือบุคคลใดจะพึงกำลังเผชิญในชีวิต อีกทั้งเปนกาลเวลาที่บานเมืองกำลัง
ปน ปว น มอิ าจทีจ่ ะทรงทราบหรือทรงเดาไดว า เหตุการณภ ายในประเทศตอไป
แมเ พยี งในช่ัวโมงขา งหนาวันหนาจะเปน อยางไร

ประการที่สอง พระราชกระแสและพระสุรเสียง ตลอดจนสีพระพักตร
ในขณะรับสั่งนั้น แสดงถงึ ความจรงิ จัง ความแนชัด และความเด็ดขาด เหน็ ได
ชัดวา เปน พระราชกระแสรบั สั่งท่มี าจากเบ้ืองลกึ สุดของพระราชหฤทยั จึงเปน
พระราชปฏิญาณที่แนนอนและเดน ชัด และเห็นไดว า เปน พระราชดำรัสท่ีรับส่ัง
โดยทมี่ ไิ ดทรงตระเตรยี มหรอื เขียนไวกอน...”

ดั่งนี้ ยอมเปนพระราชคุณสมบัติอนั เปนพยานวา พระบาทสมเดจ็ พระ
มหาราชเจาพระองคน ั้น ทรงถึงพรอ มดวยความสำนกึ กตัญูตอประเทศชาติ
และสมเด็จพระบรู พมหากษัตริยาธิราชเจาเปนสำคัญ จึงทรงมุงม่ันในพระ
ราชธรรมนำหนาเปนทางแหงพระราชจริยาและพระราชกิจจานุกิจมาจน
ตลอดพระชนมชีพ เฉกเชนทีส่ มเด็จพระนางเจาสิริกิต์ิ พระบรมราชินีนาถ มี
พระราชดำรัสรบั รองน้ำพระราชหฤทยั ของสมเดจ็ พระราชสวามไี ว วา

“พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงสอนตลอดมาวา แผนดินน้ีมี
คุณ มีบุญคุณแกชีวิตของพวกเรามากมายนัก เพราะฉะนั้น ชีวิตที่เกิด
ข้ึนมาน้อี ยาไดวางเปลา จงตอบแทน ใหร ูส ึกตัวเสมอวา เปนหนีบ้ ุญคุณ เม่ือ
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงบรมราชาภิเษก เมื่อพระชนมายุ ๒๒
พรรษา ก็ไดทรงเฉลิมพระมหาพิชัยมงกุฎตอพระพักตรพระสยามเทวาธิ
ราชเจา แลวก็ทรงกลาวคำปฏิญาณวาเราจะปกครองแผนดินโดยธรรมะ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นินเเททศศนา ||3๓1๑5๖

โดยยตุ ธิ รรม โดยทพ่ี ิจารณาอยา งละเอยี ดรอบคอบแลว วาควรจะปฏบิ ัติตัว
อยา งไร ในภาวะอยา งไร”

“...และบัดนี้ ขาพเจาจึงไดเชื่อวา ทีป่ ระชาชนแสดงความจงรักใหเหน็
นั้นเปนจรงิ ใจทั้งสิ้น อนั นี้เปนอันหน่ึงที่พระบาทสมเด็จพระเจา อยูหัวรับส่ังวา
เราตอ งตอบแทนความรักของประชาชนดว ยการกระทำมากกวาคำพูด ทำทุก
สิ่งทุกอยางที่จะบำบัดความทุกขของเขา เพราะเขาเปนหลักพึ่งพาของ
พระมหากษัตริยตลอดมา ประชาชนเปนมิตรของพระมหากษัตริย มิตรนี่ให
ความหมายที่แทจริงคือผูที่เอื้อเฟออยางกวางขวาง คอยเอื้อเฟอเผื่อแผ
ชวยเหลืออยางลึกซึ้งกวางขวาง และพระมหากษัตริยก็ไมเปนภัยแก
ประชาชน”

“...ทัง้ พระองคเ อง ทัง้ ขา พเจา และลกู ทเ่ี กิดมา เกิดมาในแวดวงความ
รักความดูแลของประชาชน ทรงย้ำวา ลูกที่ดีจะตองถือตามพอแม มีความ
กตญั ูกตเวทีตอ ชาติบานเมอื ง”

พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช ทรงครองแผนดิน
โดยธรรม เพื่อประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม สมตามพระปฐมบรมราช
โองการอยางบริบูรณแลวตลอดพระชนมชีพ ทรงมี “ศีล” อันหมายถึงการ
ร ั ก ษ า ก า ย แ ล ะ ว า จ า ใ ห  เ ร ี ย บ ร  อ ย ต า ม พ ร ะ ร า ช ส ถ า น ะ แ ห  ง ค ว า ม เ ป น
พระมหากษัตริย ที่เรียกวา “ทศพิธราชธรรม” บริบูรณครบถวนท้ังสิบ
ประการไมมีบกพรอง ยังใหทรงรุงเรืองไพโรจน ทรงแปรเปลี่ยนความ
มืดมนอนธการ ใหเปนแสงสวางเรืองรองของประชานิกรไทย ขจรขจายไปสู
สังคมโลก สมดังพระพุทธภาษิตท่ีวา ปณฺฑิโต สีลสมฺปนฺโน ชลํ อคฺคีว ภาสติ
บณั ฑิตผสู มบรู ณดว ยศลี ยอมรงุ เรอื งเหมอื นไฟสวา ง ในที่ทุกสถาน

316 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๑๗

พระบรมวงศานุวงศ เสวกามาตยราชบริพาร สมณพราหมณาจารย
และอาณาประชาราษฎรผูไ ดอาศัยพระบรมโพธิสมภารเปน ที่พึ่งพำนักมาเน่ิน
นาน จึงพงึ ตั้งตนไวใ นที่ “กตัญูกตเวที” ตอพระองคผ ูทรงเปน “บุพการี”
ดวยการสืบสานพระบรมราชปณิธาน ตอประทีปแหงพระปญญาญาณ ตอ
สายธารแหง พระมหากรุณา ใหท รงคา ความสวา งไสวครอบคลุมทั่วแผนดิน
ไทยสืบไปอยา ใหดบั สญู ใหค วามกตัญรู ูคุณในหัวใจของคนไทยทุกคน หย่ัง
ดำรงคงเปนฐาน ดลบันดาลราชอาณาจักรนี้ ใหมีหลักมั่นมิหวั่นสะเทือน ดั่ง
เสาเขื่อนและรากศิลาสำหรับปลูกคุณธรรมความดีงาม ตอยอดความซื่อสัตย
สุจริต ความสมัครสมานสามัคคี ใหมีคุณดังกำแพงฝาแนนหนากันภัย เหมือน
หลังคาทีม่ ุงไวดีเพ่ือปองกันแดดคมุ ฝน ใหไทยรัฐมณฑลอันเปรียบดั่งเรือนหลัง
ใหญ มีไตรรงคเ ฉลมิ ขวัญเปนสถาบันชาติ ศาสนา และพระมหากษัตรยิ ท ี่มนั่ คง
อยูตราบนิจนิรันดร หากเปนไปไดฉะนี้ ยอมเปน “มงคลวิเสส” เฉลิมพระ
บารมี ถวายพระบาทสมเด็จพระบรมกษัตริยผูเสด็จสวรรคตไปแลวนั้น ตาม
พระราชปรารถนา ดจุ มงคล วิเสสกถาบูชาพระเดชพระคุณในกาลกอนฉะนั้น
แล

อมิ ินา กตปุฺเน ดว ยอำนาจพระราชกศุ ลทกั ษณิ านุประทานกิจ ใน
อภิลักขิตสมัยคลายวันพระบรมราชสมภพ จงสำเร็จเปนบุญนฤธีแด
พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มหิตลาธิเบศรรามาธิบดี จัก
รีนฤบดินทร สยามินทราธิราช บรมนาถบพิตร ใหทรงเจริญพระราชฤทธิ์
มหิทธานุภาพ เอิบอาบดวยความปลาบปลืม้ พระราชหฤทัยทุกประการ เสด็จ
สถิตเปนประธานแหงสยามรัฏฐิกเทพดา ในไตรทิพยมหาราชอุปบัติภพ ตอง
ตามพระราชปรารภที่สมเด็จบรมบพิตรพระราชสมภารเจา พระบรมราชโอรส
ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชูทิศเพิ่มพูนพระบารมี
ธรรมถวายสมเด็จพระบรมชนกนาถ โดยพระฐานนยิ มทุกประการ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนนิ เ ทเทศศนนา | 3๓1๑7๘

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในกตัญูกตเวทิตากถา
ยุติลงดวยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๑๙

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๐

ญาณวรกถา

พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชิโน)

แสดงในงานบำเพญ็ กุศลทกั ษณิ านุประทานอุทิศถวาย
สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย (ญาณวรเถร)
เน่อื งในวาระ ๖๖ ปน ับแตว ันมรณภาพ
ณ พระอโุ บสถ วดั เทพศิรินทราวาส
วันท่ี ๘ มถิ นุ ายน ๒๕๖๐

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพุทธฺ สฺส
ปฺญา หิ เสฐา กุสลา วทนฺติ นกขฺ ตตฺ ราชาริว ตารกานํ
สีลํ สิรี จาป สตจฺ ธมโฺ ม อนวฺ ายิกา ปญฺ วโต ภวนตฺ .ิ
บัดนี้ จักรับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนา ใน ญาณวรกถา
อนุโมทนาปรารภกุศลจริยาสัมมาปฏิบัติซึ่งคณะสงฆและศิษยานุศิษยในเจา
ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ญาณวรเถร) ตลอดจนพุทธบริษัท วัด
เทพศิรินทราวาส อันมีเจาประคุณ สมเด็จพระ............... เปนประธาน ไดมี
สมานฉันทจติ บำเพ็ญอุทิศถวาย ณ วาระนับแตวนั มรณภาพถึงบัดนีไ้ ด ๖๖ ป
เปนเหตุเตือนใจใหอนุสรคุณูปการ ซึ่งเจาประคุณสมเด็จรูปนั้นไดเคยมีมา
แลว แตห นหลัง ทั้งแกตน แกพระอารามและแกพระบวรพุทธศาสนา ซ่ึงยังคง
สถาพรสถิต ประดิษฐานสมรรถภาพอันประเสริฐ เปน บอเกิดแหงความผาสุก
สันติคณุ วิบุลราศีมาได ตราบเทา ทุกวนั น้ี

320 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๑

สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย (เจริญ ญาณวโร) มีชาตภิ ูมิในอำเภอบาง
ปลาสรอย จังหวัดชลบุรี ชาตะเมื่อวันที่ ๙ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๔๑๕ ใน
ปท เ่ี กิดน้นั อบุ าสกทองสุขผูบดิ า ไดฝ น วา มผี ูนำชา งเผือกมามอบให เปนมงคล
นิมิตอัศจรรยนับแตตน ตราบจนอายุได ๘ ป บุพการีจงึ พาไปฝากตวั เปนศษิ ย
ของพระชลโธปมคุณมุนี (ปุณฺณโก) วัดเขาบางทราย จังหวัดชลบุรี ผูมี
สติปญญาปรีชาฉลาด ดวยเคยเปนสัทธิวิหาริกขาหลวงเดิมในพระบาทสมเดจ็
พระจอมเกลาเจาอยูหัว ผูทรงเปนทงั้ จอมปราชญและยังทรงเปนตนแหงธรรม
ยตุ กิ า ตอ มาเมอ่ื อายุได ๑๔ ป จึงเขาศึกษาพระปรยิ ัตธิ รรมในกรงุ เทพมหานคร
ณ สำนักของพระครูวินัยธรฉาย ฐานานุกรมในเจาประคุณ พระวรวงศเธอ
พระองคเ จาพระอรุณนิภาคุณากร ทสี่ มเดจ็ พระพฒุ าจารย ปฐมเจาอาวาสแหง
วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม และศึกษาตอในสำนักของพระยาธรรมปรีชา
(บุญ) จนอายุได ๒๐ ป จึงกลับไปอปุ สมบท ณ วัดเขาบางทราย มี พระชลโธ
ปมคุณมุนี เปนอุปชฌายะ แลวเขามาศึกษาในพระนคร ครั้นพุทธศักราช
๒๔๓๙ ไดมาอยู ณ วัดเทพศิรนิ ทราวาส เลาเรยี นพระธรรมวินัยในพระสำนัก
สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโรรส กระทัง่ สำเรจ็ เปรยี ญเอก
ไดรับรางวัลที่ ๑ ทุกๆ ประโยคจนถึงชั้นที่สุด ถึงพุทธศักราช ๒๔๔๑ ขณะ
พรรษาเพียง ๗ อายุยาง ๒๘ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรง
พระกรุณาโปรดต้ังเปนพระราชาคณะที่ พระอมราภิรักขิต ดำรงตำแหนงเจา
อาวาสวัดเทพศิรินทราวาส ในปน น้ั เอง

เจาประคณุ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย เปนครุ ฐุ านียบุคคล ผูด ำรกิ าร
รอบคอบ ประกอบกิจการทั้งปวงดวยวิริยภาพแรงกลา อำนวยการศึกษาท่ัว
สังฆมณฑล ใหบังเกิดผลเปนที่ตองพระราชอัธยาศัยในสมเด็จพระปยมหาราช
เปน อันมาก จึงไดทรงพระกรุณาโปรดเลื่อนสมณศักดิ์และตั้งเปนพระสังฆาธิ
การในตำแหนงตางๆ เปนลำดับมา ครั้นแผนดินพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีร์วง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา||๓3๒2๒1

เกลา เจา อยหู วั ก็ย่ิงทรงพระราชศรัทธาเปน ทวคี ูณ จำเดมิ นบั แตค ร้ังทรงผนวช
ไดทรงคุนเคยวิสาสะกับเจาประคุณสมเด็จ จึงทรงทราบคุณสมบัติอัธยาศัย
อยางถองแทแนชัด กระทั่งทรงอาราธนาใหเปนองคถวายพระธรรมเทศนา
มงคลวิเศษ ในพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษานับแตพุทธศักราช ๒๔๖๔
ตราบจนสิน้ รัชกาล และตอเนื่องมาถึงในรชั กาลท่ี ๗ รชั กาลที่ ๘ และรัชกาลที่
๙ รวมได ๒๕ ครัง้

เจาประคุณสมเด็จรูปนั้น ดำรงในญาณวรมหัตตาธิคุณ มีปรชี าญาณ
แตกฉานในมคธภาษา และอรรถธรรมวินัย ม่ันคงในจาตุปาริสทุ ธศิ ีลสมบัติไม
ทอถอย การท่ีไดถวายพระธรรมเทศนามงคลวิเศษ ถวายคำอบรมสั่งสอนพระ
เจาแผนดินนั้น พระมหาเถระผูถวาย ยอมตองทรงปญญาโอฬาร สามารถ
สอดสองทั้งพระบรมพุทโธวาท และรัฏฐาภิปาลโนบายของพระเจา แผนดินได
เปนอยางดี นอกจากนี้ เจาประคุณสมเด็จ ยังทำนุบำรุงการศึกษาพระธรรม
วินัยใหเจริญขน้ึ เปนอันมาก เปนผูอำนวยการสอบพระปริยัตธิ รรมทุกประโยค
ทั่วประเทศ เปนผูตรวจชำระและรวมอำนวยการพิมพพระไตรปฎกฉบับ
สยามรัฐ ทั้งยังพยายามสั่งสอนบรรพชิตคฤหัสถ สัทธิวิหาริก อันเตวาสิก
ตลอดจนพุทธมามกชนทุกหมูเหลา ใหตั้งอยูในสัมมาปฏิบัติ เปนสัตบุรุษตาม
พระพุทธานศุ าสนี ทานเปนผมู ีองคค ณุ แหงธรรมกถกึ อยางบรบิ ูรณ เปนที่เลื่อง
ลือวาเทศนาโวหารของเจาประคุณสมเด็จ คือเพชรน้ำหนึ่งแหงกรุง
รัตนโกสินทร รูวิธีแสดงธรรมสวนมัยใหประโยชนสำเร็จ ดวยปรีชาฉลาดใน
ลีลาวิธี ไมลา สมัย สมดังท่ี สมเด็จพระมหาสมณเจา กรมพระยาวชิรญาณวโร
รส ทรงยกยองไววา “...เธอเปน ผูรูธรรมแตกฉาน อาจหยั่งถือเอาอรรถรสได
ถูกตอ งตามคลองธรรม นำปสาทะใหเ กดิ ”

322 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๓

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงชื่นชมวา “...ไดอาน
เทศนาของทานแลว ไดรับความสบายใจและสงบใจมาก” สวนสมเดจ็ พระเจา
บรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานภุ าพ ถึงกับทรงระลึกเทียบพระนาคเสน
ความวา “...ใครจะกลาวชม ระลกึ ขึ้นถึงคำพระยามิลินทตรัสชมพระนาคเสน
วา พระผูเปนเจาฉลาดยิง่ นัก” แมพระบรมวงศฝายในที่ไดทรงสดับธรรมจาก
สมเดจ็ พระพุทธโฆษาจารย ก็ทรงโสมนัสดื่มด่ำธรรมรส ดังรบั สั่งของพระเจา
บรมวงศเ ธอ พระองคเ จาบีเอตริศภัทรายวุ ดี ทวี่ า “...ราวกับวาจะดื่มและกลืน
เขา ไวในใจดวยความชมุ ชื่น...”

ดานงานบริหารกิจการคณะสงฆ เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษา
จารย ไดดำรงตำแหนง ประธานกรรมการมหาเถรสมาคมบัญชาการคณะสงฆ
และดำรงตำแหนง สังฆนายก เปนผูรักษาวินัยระเบยี บแบบแผนประเพณอี ยา ง
เครงครัดรอบคอบ ประกอบดวยรูจักผอนผันในสิ่งที่ไมผิดธรรมวินัย ระวัง
ความแตกราวไมใหเกิดมี สมานสามัคคีแกพุทธบริษัท จำเพาะวัดเทพศิรินทรา
วาส ซึ่งทานดำรงตำแหนงเจาอาวาสอยูกวา ๕ ทศวรรษ ก็สามารถพัฒนา
ถาวรวัตถุเสนาสนะ ใหงดงามเรียบรอย นอกจากนี้ เจาประคุณสมเด็จ ยัง
ไดร ับยกยองใหเ ปนยอดอุปชฌายะ ผูสามารถอบรมสัทธิวิหาริกไดดีเยี่ยม เม่ือ
ลาสิกขาออกไปก็เปน ผูมีนสิ ัยใจคอดี เปนลูกแกวลกู ขวัญของบุพการี หากเมื่อ
อยูในเพศบรรพชติ ตอไป ก็ใหวางตนไดเปน ศรีพระศาสนา ปรากฏสัทธิวิหาริก
มากถึง ๔,๘๔๗ ราย นับวาทานเปนมีความสามารถในทางปกครองอบรมสัง่
สอนอันโตชนและพาหริ ชนใหอ ยใู นคลองธรรมไดอ ยา งวเิ ศษ

คุณาลังการอันพรรณนามาพอสังเขปนี้ แสดงใหเห็นวา เจาประคุณ
สมเดจ็ พระพุทธโฆษาจารย เปน ผูทรงอจั ฉรยิ คุณ อดุลยลักษณะแหงมหาเถระ
ผูเลิศดวย “ปญญา” สามารถศึกษา เขาใจ ปฏิบัติ และเผยแผพระพุทธธรรม

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีรว์ ง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา|| ๓3๒2๔3

แกมหาชนทั้งปวง นับแตส มเด็จพระมหากษัตริยาธิราชเปนสูงสดุ เรื่อยไปถึง
ผูใหญและเด็กนอย ใหไดดื่มด่ำกำซาบธรรมรสอยางถองแท ตองตามความใน
สรภังคชาดก ดงั ไดอ ญั เชญิ มาเปนนกิ เขปบทวา ปญฺ า หิ เสฐา กสุ ลา วทนฺ
ติ นกขฺ ตตฺ ราชารวิ ตารกานํ เปนตน

ความวา คนฉลาดกลาววา ปญญาประเสริฐ เหมือนพระจันทร
ประเสรฐิ กวา ดาวทง้ั หลาย แมศลี สิริ และธรรมของสตั บรุ ุษ ยอมไปตามผูมี
ปญญา.

สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย คือพระศราพกผูทรงธรรม ที่สามารถไข
แขใหโชตชิ ัชวาล ทามกลางความมืดบอด จนเห็นเปาหมายคือความหลุดพน
จากหวงทุกขไดดวยปญญา นำทางบคุ คลผูไดรับคำสอน ไดต ริตรองเพงพินิจ
ธรรมจากทาน ใหถงึ พรอมดวย ศลี ดวย สิริ และดว ย ธรรม นำไปสูความเปน
สตั บรุ ุษคนดีไดอ ยางแทจ ริง

คนในโลกน้ี ถาแบงตามคุณภาพแลว อาจแบง ไดสองประเภทคือ คน
ฉลาดกับคนเขลา ขอแตกตางของคนสองประเภทนี้อยูตรงที่การใชปญญา
ญาณ คนฉลาดยอมมี “ญาณ” คือปรีชาหยั่งรู มีความเขาใจในความจริงอัน
ประเสริฐ ตามนัยแหงพระพุทธานุศาสนี สามารถวิภาคเปน ๓ ประการ
กลา วคอื

๑. สัจจญาณ ความหยั่งรูอริยสัจ ๔ แตละอยางตามที่เปน วา น้ี
ทกุ ข น้เี หตแุ หงทกุ ข นค้ี วามดบั ทุกข และนี้หนทางดับทุกข

324 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๕

๒. กิจจญาณ ความหยั่งรูกิจอันจะตองทำในอริยสัจ ๔ แตละอยาง
วา ทกุ ขควรกำหนดรู เหตแุ หง ทกุ ขควรละเสยี ความดับทกุ ขควร
ทำใหแจง และหนทางดบั ทกุ ขควรเจรญิ

๓. กตญาณ ความหยั่งรูว า กิจอนั จะตองทำในอริยสัจ ๔ แตล ะอยาง
น้นั ไดท ำสำเร็จแลว

ญาณ หมายถึงปญญาความเขาใจถูก เปนธรรมที่มีจริง ที่เกิดข้ึน
เพราะเหตปุ จจัย ไมอ ยูในอำนาจบงั คับบัญชาของใครทั้งสิ้น เหตุสำคญั ท่ีจะให
ความเขาใจถูกตองขึ้น เจรญิ ขึ้น คือ “การอบรมศึกษาธรรม” ถาขาด “ธรรม
ศึกษา” แลว ก็ไมอาจเห็นหนทางที่จะนำความฉลาดมาสูตนได การฟง การ
อา น การศกึ ษาอบรมธรรม คอื สงิ่ ทม่ี ีจริงๆ บอ ยๆ เนอื งๆ สะสมความเขา ใจถูก
เหน็ ถูกไปตามลำดับ จดั เขา เปน “สจั จญาณ” ถาไมมีปญญาในขั้นนี้แลว การ
ที่จะไปถึงปญญาขั้นตอไปที่เปนการระลึกรูตรงกิจจลักษณะของสภาพธรรม
หรือ “กิจจญาณ” และรูแจงอริยสัจสำเร็จหรือ “กตญาณ” ก็ยอมมีไมได
ญาณทัง้ หมดทั้งปวงนั้น จึงเปนเรื่องของปญ ญาความเขาใจถูกเห็นถูกท้ังหมด
ท้ังนี้ ญาณ ๓ เปนหมวดอันเน่ืองดวยอริยสัจ ๔ โดยเฉพาะ เรียกชื่อเต็มตาม
ที่มาวา ญาณทัสสนะ เมื่อญาณไดเกิดขึ้นในอริยสัจทั้ง ๔ ขอ ขอละ ๓ ครั้ง
รวมเปน ๑๒ ที่เรียกวามี “วน ๓” หรือมี “อาการ ๑๒” จึงเปนญาณคือความ
หย่ังรทู ที่ ำใหส ำเรจ็ เปนพระสัมมาสมั พทุ ธเจา

คนมีปญญาญาณ แมเพียงเบื้องตน จึงยังสามารถโดดเดนทามกลาง
ประชุมชน เปนคนองอาจแกลวกลาในที่ทุกสถาน ในกาลทุกเมื่อ คุณธรรม
อยา งอื่น เชน ศีล การรักษากายวาจาใหเรียบรอย สิริ ความเจรญิ และ ธรรม
ของสัตบุรุษทั้งหลาย เชน ความเปนผูรูจักเหตุ ความเปนผูรูจักผล เปนตน
ลวนแตเกิดขึ้น ตั้งอยูและแพรหลายตอไป ดวยปญญาญาณทั้งสิ้น ฉะนั้น ผู

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓2๒5๖

ตองการความเจริญกาวหนาทั้งทางคดีโลกและคดีธรรมพึงพัฒนาปญญาของ
ตนใหเจริญงอกงาม เพราะปญญาเปนส่ิงท่ีประเสริฐกวาส่ิงอื่นๆ ดจุ พระจันทร
ประเสริฐกวาดาวท้ังหลาย ฉะนนั้

เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย เปนผมู ีศลี าจารวตั รอนั งามไม
บกพรอ งดา งพรอ ย ถือเครง ครัดในพระธรรมวนิ ัย งามพรอ มท้งั ไตรทวาร ทัง้ ยัง
สามารถแสดงธรรมอยางแยบคายใหมหาชนทั้งหลายไดดื่มด่ำตรองตริดวย
โยนิโสมนสิการ ครองตนอยางถูกถวนจนบังเกิด “ญาณ” อันประเสริฐสูงยิ่งๆ
ขึ้นไปได สมควรที่พุทธบริษทั จักมีความเคารพเลือ่ มใส กราบไหวไดอยางสนิท
ใจ และควรพากเพียรนำพาตนใหเปนผูถึงซึ่งความประเสริฐดวยญาณหยั่งรู
ตองตามสมณฉายา “ญาณวโร” ของพระผูเปนบูรพาจารยของเราทั้งหลาย
นั้น อนึ่ง แมนับแตวันที่ ๘ มิถุนายน พุทธศักราช ๒๔๙๔ จวบถึงวันนี้ เจา
ประคุณสมเด็จ ขณะมีอายุได ๘๐ ป พรรษา ๕๙ ถึงมรณภาพลวงลับไป
บรรจบคำรบได ๖๖ ปแลว จันทรกานตแ กว แหงญาณทัสสนธรรม ยังสวา งไสว
เลิศล้ำเหนอื ดารกิ า อยใู นใจพทุ ธบริษัทผตู างมาประชมุ กัน ณ วัดเทพศิรินทรา
วาส เพือ่ ประกาศคุณานุคุณแหงเจาประคุณ และยังกุศลกิจเกื้อหนุนใหสำเรจ็
ดวยกตัญูกตเวที

ขอทานทั้งหลายจงตามรำลกึ ถึง ศกึ ษาจริยวัตร ตลอดจนอรรถธรรม
แหงเจาประคุณ สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย (ญาณวรเถร) อยูม ิเวนวาย แลว
จงไดบูชาคุณงามความดีของเจาประคุณ ดวยคุณงามความดีของแตละทาน
โดยยึดถือปฏิปทาและคำสอนของเจาประคุณ มายังความหยั่งรูในอริยสัจ ๔
ใหบงั เกิดแกตนตามกำลังความสามารถสบื ไป

326 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๗

อิมินา กตปุฺเญน ขออำนาจกุศลบญุ ราศีทักษิณานปุ ระทานกิจ อัน
คณะศิษยานุศิษยแ ละพุทธบริษัทผูศรัทธา มีเจาประคุณ สมเด็จ.............. เปน
ประธาน ไดพรอมเพรียงกันมาบำเพ็ญใหเปนไปในวาระนี้ จงสำเร็จเปน
บุญนฤธีอำนวยสุขสมบัติ ศุภอรรถอิฐคุณมนุญผลแด เจา ประคุณ สมเด็จพระ
พุทธโฆษาจารย (ญาณวรเถร) กอเกิดพลวปจจัยเกื้อกูล “ติปริวฏํ ทฺวาทสา
การํ ยถาภูตํ ญาณทสฺสน”ํ ยังเจาประคณุ ใหบรรลุถึงโลกตุ รภูมิตามควรแกธัม
มานุธมั มปฏบิ ัตทิ ุกประการ

อนึ่ง ขอบารมีธรรมแหงเจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย
(ญาณวรเถร) ตลอดจนบพุ การีแหงวัดเทพศิรนิ ทราวาสทุกรปู โปรดประสาท
จตุรพิธพรชยั ใหทานทั้งหลายบรบิ รู ณดวยสรรพกำลังในอันทีจ่ ะบำเพ็ญกรณีย
กิจเพื่อประสบความ “เจริญ” ดวย “ญาณวร” ในพระบวรพุทธศาสนา สม
ฐานะแหง สตั บุรษุ พุทธาทิบัณฑิตสืบไป เทอญ.

รับประทานวิสัชนาพระธรรมเทศนาในญาณวรกถา ยุติลงดวย
ประการฉะน้ี.

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๘

สทั ธากถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)

วัดราชบพิธสถติ มหาสมี าราม
รับพระราชทานถวาย

ในการบำเพญ็ พระราชกุศลฉลองพระชนมายุ ๕ รอบ
สมเด็จพระเจา ลกู เธอ เจา ฟาจฬุ าภรณวลัยลักษณ อัครราชกุมารี

ณ พระอโุ บสถ วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม
วนั องั คาร ที่ ๔ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๖๐

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ฺธสฺสฯ
สทฺโธ สเี ลน สมฺปนโฺ น ยโสโภคสมปฺปโต
ยํ ยํ ปเทสํ ภชติ ตตฺถ ตตฺเถว ปูชโิ ตติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ใน สทั ธากถา
สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญ ญาบารมี อนุรูปการพระราชกุศลฉลอง
พระชนมายุ ๕ รอบ สมเดจ็ พระขนิษฐภคินบี พิตรสมเด็จพระเจาลูกเธอเจาฟาจฬุ าภรณ
วลัยลักษณ อัครราชกุมารี ซึ่ง สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรง
พระคุณอันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหต ั้งการพระ
ราชพิธีขึ้น ณ พระอุโบสถ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม พระราชทานเปนพระ
เกียรติยศและพระสิริสวัสดิ์แดสมเด็จพระขนิษฐภคินี เฉลิมอุดมสมัยแหง
พระชนมายุในวันนี้

328 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๒๙

สมเด็จพระขนิษฐภคินีบพิตร ทรงประเสริฐพรอมสมเปนขัตติยนารี
แหงมหาจกั รีบรมราชวงศ มีพระมนัสเลื่อมใสในพระรัตนตรยั อยางมัน่ คง ทรง
พระสติปญญาเฉลียวฉลาดปรีชาชาญ และมีพระสัมมาทิฐิความเห็นชอบ จึง
ทรงกอปรพระกิจจานุกิจดวยเหตุผลอันชอบธรรม ถูกตอง ทรงพระเมตตาเอื้อ
อาทรยิ่งใหญเหลือคณานับ ทรงประคับประคองสนองพระราชภาระของสมเดจ็
พระชนกนาถ สมเด็จพระชนนี และสมเด็จพระเชษฐา ดวยความซื่อสัตย
กตเวที มีพระจริยาการออนหวานละมุนละไม เอิบอาบน้ำใจใหพสกนิกรทั่ว
หนา ตา งเคารพบูชาพระองค ดว ยความจงรกั ภกั ดี

ปฐมเหตุที่สมเด็จพระขนิษฐภคินีบพิตร ทรงเปนที่เคารพบูชาของ
มหาชนทุกหมูเ หลามีเปน ไฉน ขอรับพระราชทานถวายวิสัชนาตามนัยแหงพระ
พุทธภาษติ ดังไดอ ัญเชญิ ข้ึนไวเ ปน นิกเขปบทวา สทฺโธ สีเลน สมฺปนฺโน ยโสโภค
สมปฺปโต เปนตน ความวา ผูมีศรัทธา ประกอบดวยศีล เพียบพรอมดวยยศ
และโภคะ จะไปสูถ่นิ ใดๆ กม็ ีคนบูชาในถิน่ น้นั ๆ

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงพระอนุศาสนส่ังสอนพุทธบริษัท
ท้ังหลายอยูเนืองๆ วา ศรัทธา เปนคุณธรรมสำคัญ ที่ถาบุคคลทำใหเ กิดขึ้น
ในจิตเปนชั้นตนแลว อาจใหเ กิดผลความดอี ่นื ๆ ตอ ไปโดยลำดบั เปนคุณสมบัติ
อันเปน เคามูลใหประพฤติความดี ถาศรัทธาทีถ่ ูกตองบงั เกิดมแี กผูใดแลว กท็ ำ
ใหผนู ั้นม่ันคงในอันทจ่ี ะทำกิจที่ตนคดิ เห็นวาเปน การชอบไดอยางไมท อ ถอย ไม
หวาดหวั่นตอภยันตราย แตกระนั้น บคุ คลมีศรัทธาอยางเดียวจะไดชือ่ วาเปน
คนดีอยางสมบูรณไมได จะตองมี ศีล อันเปนเครื่องทำกาย วาจา ใหสงบ
เรียบรอยดวย เม่ือมีศรัทธามีศีลแลว ยศถาบรรดาศักด์ิโภคสมบัติยอมจะมีข้ึน
เปนด่งั เงาตามตวั

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคคชิชนินเ เททศศนนา | 3๓2๓9๐

บุคคลผูมี ศรัทธา มี ศีล พร่ังพรอ มไปดวย ยศ และ โภคะ จะไปหรือ
อยู ณ ที่ใดๆ ยอมจะไดรับการบูชายกยองสรรเสริญในที่นั้นๆ ยอมมีผู
ปรารถนาจะคบหาสมาคมดวย เพราะการเปนคนดีมีศีลธรรม ยอมจะชักนำผู
เขาใกลใหเปนคนดี มีศีลธรรมตามไปดวย อันจะเปนเหตุใหต นไดรบั ความสุข
ท้งั ในปจ จุบันและอนาคต

อนึ่ง ศรัทธาที่ประกอบดวยเหตุผลในทางพระพุทธศาสนา สามารถ
วภิ าคไดเ ปน ๔ ประการ กลาวคือ

๑. กมั มสัทธา คอื เชอ่ื กรรม, เช่อื กฎแหงกรรม, เชอ่ื วากรรมมีอยูจริง
เชื่อวาเมื่อทำอะไรโดยมีเจตนา คือ จงใจทำท้ังรู ยอมเปนกรรม
เปนความชั่วความดีมีขึ้นในตน เปนเหตุปจจัยกอใหเกิดผลดี
ผลรายสืบเนื่องตอไป การกระทำไมวางเปลาและเชื่อวาผลท่ี
ตองการจะสำเร็จไดด วยการกระทำ มิใชดวยออนวอนหรือนอน
คอยโชค เปน ตน

๒. วปิ ากสทั ธา คอื เชือ่ วิบาก, เช่อื ผลของกรรม, เช่ือวาผลของกรรม
มีจริง คือ เชื่อวากรรมทีท่ ำแลวตองมีผล และผลตองมีเหตุ ผลดี
เกดิ จากกรรมดี ผลช่ัวเกิดจากกรรมชั่ว

๓. กมั มัสสกตาสทั ธา คอื เชอ่ื วาชวี ิตทัง้ หลายยอมมีกรรมเปน ของตน
, เชื่อวาแตละคนเปน เจา ของ
จะตอ งรับผดิ ชอบเสวยวิบากเปนไปตามกรรมของตน

๔. ตถาคตโพธสิ ัทธา คือเช่ือความตรัสรูของพระพุทธเจา, ม่ันใจ
ในองคพระตถาคต วาเปนพระสัมมาสัมพุทธะ ทรงพระคณุ ทั้ง
๙ ประการ ตรัสธรรม บัญญัติวินัยไวดวยดี ทรงเปนผูนำทางท่ี
แสดงใหเ หน็ วา มนุษยค อื เราทุกคนนี้ หากฝก ตนดวยดี กส็ ามารถ

330 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓๑

เขาถึงภูมิธรรมสูงสุด บริสุทธิ์หลุดพนได ดังที่พระองคไดทรง
บำเพ็ญไวเ ปนแบบอยา ง
สมเด็จพระขนิษฐภคินีบพิตร ทรงมีความเชื่อความเลื่อมใสในพระ
รัตนตรัยอยางมั่นคง จึงทรงถึงพรอมดวยตถาคตโพธิสัทธา ทรงศึกษาและ
ทรงปฏิบัติบำเพ็ญธรรมเปนทางนำพระหฤทัยอยูเสมอ ทั้งยังทรงชักชวนให
ประชาราษฎรมีนำ้ ใจโนมไปในทางธรรม เพื่อความผาสุกแกตนและแกสังคม
สวนรวม ย่ิงไปกวานน้ั ยังทรงเช่ือในกรรม เชอ่ื ในผลของกรรม และเช่ือวาชีวิต
ทั้งหลายยอมมีกรรมเปนของตน จึงทรงชี้แนะหนทางอันดีงามใหประชาชน
ดำเนินไป มิใหถลำพลาดไปสูหนทางแหงอบาย ทรงปรารถนาความสุขเกษม
สบายใหบังเกิดแกราษฎรถวนหนา จึงทรงพระอุตสาหะตรากตรำเสด็จไปทรง
เยี่ยมเยียน และพระราชทานพระอนเุ คราะหนานัปการ มดี า นการแพทยแ ละการ
สาธารณสุขเปนอาทิ อยูเปนเนืองนิตย เมื่อทรงพระศรัทธาอยางสัมมาทิฐิชนแลว
จึงทรงรักษาศีลเปนทางแหงพระจริยวัตร ทรงใชโอกาสและพระอิสริยยศและ
พระโภคสมบัติที่ทรงเปนและทรงมี เปนวิถแี หงการเอื้อเฟอเจือจาน มิไดทรงมี
อหังการมมงั การ ยดึ ถือยื้อจบั ไวเ พื่อประดับพระปจเจกสุข เสมอดว ยการปลุก
พระหฤทัยใหต่ืนฟนจากกิเลสนิทรา ขัดเกลาใหทรงถึงพรอมดวยพระคุณ
ธรรมจริยาตามนัยแหงพระพุทธานุศาสนีโดยสมควร เพราะมีปฐมบทจาก
พระศรัทธาตั้งมั่นโดยชอบนัน้ เอง สมดังพระบาลีที่มีรับรองไวอ ีกสถานหน่ึงวา
สทฺธา สาธุ ปติิตา. ศรัทธาตงั้ มัน่ แลว ยังประโยชนใ หสำเร็จ
บัดนี้ บรรลุมงคลสมัยพระชนมายุ ๕ รอบพระนักษัตร ของสมเด็จ
พระขนิษฐภคนิ ีบพิตร ผูทรงพระคุณพนที่พรรณนาแกม หาชนชาวไทย ดว ยเด
ชานุภาพแหงคุณพระรัตนตรัย ขอใหทรงเจริญพระชนมายุยิ่งยืนนาน ทรง
ปราศจากโรคันตราย นิราศรา งหางภยั พิบัติอุปทวทุกข ทรงเจริญพระพรรณะ

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศีร์วง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชเินทเทศศนนาา||๓3๓3๒1

สุขะ พละ ทรงไพบูลยดวยพระเกียรติยศปรากฏมโหฬาร มีพระปณิธาน
ปรารถนาในการใด ขอจงสัมฤทธิ์ไดในการนั้น เสด็จสถิตเปนมิ่งขวัญอัน
ม่นั คงตราบกาลนาน

อนึ่ง ขอสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค สมเด็จพระมหา
วชิราลงกรณธรรมิกราชาธิราชเจา ผูทรงพระคุณอนั ประเสริฐ ทรงบรบิ ูรณด วย
พระชนมสุขสริ ิโสตถิ์ ขอความผาสุกรุง โรจนจงบังเกิดมีแกพระราชวงศานุวงศ
สมณาจารย เสวกามาตยราชมนตรี และประชาชนทงั้ ปวง ขอประเทศชาติจงมี
แตค วามเจรญิ รุงเรือง ดว ยความสำเร็จแหงสมบัติทั้งปวง บรรลถุ งึ ซึง่ ความเจริญ
งอกงามย่ิงๆ ขึน้ ไป อันจักเปนเครื่องเบาพระราชหฤทัยใหปลอดโปรงเกษมสุข
ตลอดกาลทุกเม่ือ เทอญ.

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน สัทธากถา ฉลอง
พระเดชพระคณุ ประดับพระปญ ญาบารมี ยุติลงดว ยประการฉะน.ี้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓๔

บรมนาถบพติ รกถา

พระพรหมมุนี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

ในพระราชพธิ ีทรงบำเพญ็ พระราชกุศลครบรอบ ๑ ปวันสวรรคต
พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช บรมนาถบพติ ร

ณ พระท่ีนง่ั ดุสิตมหาปราสาท พระบรมมหาราชวัง
วันศกุ ร ท่ี ๑๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๐

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ธฺ สฺส
อตฺตา หิ อตฺตโน นาโถ โก หิ นาโถ ปโร สิยา
อตฺตนา หิ สุทนฺเตน นาถํ ลภติ ทลุ ฺลภนตฺ .ิ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในบรมนาถ
บพติ รกถา ฉลองพระเดชพระคุณประดบั พระปญญาบารมี อนรุ ปู พระราชกุศล
บุญราศีทักษิณานุประทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรง
พระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญอุทิศถวายสมเด็จพระปรมินทธรรมิกมหา
ราชาธิราชเจา พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถ
บพิตร เนื่องในวาระ ๑ ปแหงการเสด็จสวรรคต เปนไปตามนัยที่สมเด็จพระ
สุคตบรมศาสดา ตรัสอนุศาสนไววา ภูมิ เว สปฺปุริสฺสานํ กตฺูกตเวทิตา
ความกตัญูกตเวทีเปนพื้นภูมิของคนดี ดวยเหตุที่ พระบาทสมเด็จพระ
ปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จสวรรคตลวงลับไป ยอมยังใหเกิดความ
วาเหวอางวางใจของมหาชนทั่วหนา ผูคนทั้งปวงจึงพากันโดยเสด็จพระราช

334 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓๕

กุศลการพระบรมศพตามลำดับวัน ตั้งจิตมนั่ อทุ ศิ ถึงพระบรมบาทมิขาดสาย ไม
วาจะในที่นี้หรือที่แหงหนตำบลไหนๆ ดวยหวังใจใหเปนเครื่องเพิ่มพูนพระ
บารมี ดังเชน กาลบดั น้ี สมเดจ็ บรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ก็ทรงพระกรุณา
โปรดใหมีพระธรรมเทศนา ก็พระพุทธธรรมนี้ยอมเปนพลวเหตุตักเตือนพระ
ราชหฤทัย ใหทรงบำเพ็ญปตุปฏฐานธรรม และสัมมาปฏิบัติ ทั้งปรัตถ
ประโยชนอยางสัตบุรุษ และเพราะพระพุทธธรรมนี้ เปนคุณสมบัติชักนำให
ประกอบแตกรณียะอันจะเปนที่ตั้งแหงสุขอิฐวิบุลผล ทำสัตบุรุษบุคคลผู
เรยี บรอ ยใหไ ดช่อื วาดำรงไวซ ่งึ คณุ าลังการโดยสมควร

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จพระราช
สมภพมาเพื่อยังความเกษมสุขแกมหาชนนิกรใหบังเกิด ทรงเปนบรมนาถ
บพติ รผูประเสรฐิ สดุ ในทุกสมมุตแิ หง นยิ ามของความเปน พระมหากษัตริย ทรง
ครองรัฐโดยพระราชธรรมจรรยา สมพระราชสัจวาจาในพระปฐมบรมราช
โองการ ทรงมุง มั่นบากบนั่ ทกุ สถาน ดว ยอานุภาพแหง พระมหากรุณาเปนที่ตั้ง
ทรงหวังเพียงเพื่อประโยชนสุขของมหาชนชาวสยาม ฉายภาพงามเปนแสง
สวางตระการไปสูชาวโลกทั้งมวลดวย การที่ทรงชวยเหลือสรรพชีวิต เปน
เปาหมายแหงพระราชกรณียกิจฉะนี้ ถอยคำสรรเสริญพระบารมีวาทรงเปน
มหาราชบาง ทรงเปนพอของแผนดินบาง ทรงเปนธรรมราชาบาง ทรงเปน
เทวราชาบาง ทรงเปน สมมติเทพบาง ทรงเปนพระโพธิสัตวบาง จงึ ไมมีขอใด
เกนิ เลยไปจากความเปนจรงิ

แตอันที่จริง ในพระปรมาภิไธยอยางบริบูรณของพระองค มีสรอย
วรรคทายสุดปรากฏอยูวา “บรมนาถบพิตร” ควรเราทั้งหลายจักไดคิดตริ
ตรองถึงความหมายอันแทจ รงิ เพราะคำคำนี้ มนี ัยอันลกึ ซ้ึงและจริงแทแฝงอยู

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 3๓3๓5๖

จัดเปนสรอ ยพระปรมาภิไธยท่ีสะทอ นพระราชจริยาสัมมาปฏิบัติ ซ่ึงอนุวัตเขา
พระเนมิตกนามไดท กุ ประการ

คำวา “บรม” แปลตามศพั ทวา “ขดั เกลาผอู ืน่ ใหหมดจด” ก็ได “คุณ
เครื่องตักตวงความดีไว” ก็ได “คุณเครื่องทำลายปรปกษ” ก็ได บรม จึงมี
ความหมายวา สูงสุด, พเิ ศษสดุ , เปน เลศิ , ดที ี่สดุ

คำวา “นาถ” แปลตามศัพทวา “ผกู อปรประโยชนแ กผ อู ่ืน” กไ็ ด “ผู
ปรารถนาประโยชนสุขแกผูที่ควรชวยเหลือ” ก็ได “ผูยังกิเลสใหรอน” ก็ได
นาถ จึงมีความหมายคือ ท่ีพง่ึ หรอื ผปู กปองคุมครอง

คำวา “บพิตร” แปลวา ผูสะอาด, ผูหมดจด, ผูบ รสิ ทุ ธิ์
“บรมนาถบพิตร” จึงแปลโดยสรปุ ไดวา “พระองคผูทรงเปนที่พ่ึง
อนั สงู สุด”
อันส่ำพสกนิกรสารพัดบนไทยรัฐสีมามณฑล ตางรูสึกตนวาเปนขา
พระบาทบรมนาถบพิตรผูทรงเปนที่พึ่ง จึงแสวงหาความรมเย็นเปนสุขในยุค
แหงพระองค โดยประสงคตามวิธีตางๆ กัน บางก็ร่ำรองถวายฎีกาขอ
พระราชทานความเปนธรรม บางก็พร่ำพรรณนาความทกุ ขโทมนัสหวังจะให
พระองคทรงขจัดปดเปาปญหา บางก็ร่ำไหปริเทวนาการปานบุตรนอยแสวง
ความอบอุนจากบิดามารดา บางก็ขอพระราชทานพระบรมเดชานุภาพใหปก
แผมากำราบภัยพบิ ตั ิและฝงู ดสั กร
พินิจใครครวญดู ความรอนรนหมนไหมของปวงชน ประดังมาเยี่ยม
ยลสูยุคของพระองคม ากเหลือเกิน เกินกวากำลงั ประมขุ แหงรัฐคนหนึ่งจะพึง

336 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓๗

แบกทานไวไ ดไหว และอันที่จริงจะหากจะทรงปลอยใหระบบการดำเนินตาม
กลไกไปอยางแกนๆ หรือทรงปลอยใหปญหาแปรไปตามสภาพ มิตองทรง
สอดสองพระเนตรพระกรรณไปทรงหยั่งทราบ แลวก็ผละพระองคออกเสวย
พระสรีรสขุ ตามพระราชสถานะแหงพระประมุขก็มิใครมีใครจะติฉิน แตพระ
เจาแผนดินพระองคนี้ มิไดมีพระราชจรยิ าเชนน้นั หากทรงบากบั่นดั้นดนไปสู
หนทางอันทุรกันดาร พระราชทานพระบรมราชานุเคราะหในทุกสถาน ทรง
พระราชดำริวิธีการแกปญ หามาพระราชทานใหอ ยางย่ังยืน ทรงพลกิ ฟนความ
แหงแลง เปนความชอมุ ทรงแกป ญหาท่ีเกิดในทลี่ ุมและท่ดี อน ทรงขจัดรอนให
เปนเยน็ ทรงผอ นความยากเข็ญเปนความอภิรมย ทรงนอมนำพระบรมพุทโธ
วาทมาพระราชทานเปนทางประพฤติ ทรงยึดหลักแหงพระพุทธธรรมนำพระ
ราชหฤทัย

สมเด็จพระบรมศาสดาสมั มาสัมพุทธเจา ทรงยังหมูส ัตวใหต่ืนฟนจาก
กิเลสนิทรา ทรงรื้อขนสรรพสัตวผูวายวนอยูในกองทุกข ใหขามฝงบรรลุยัง
บรมสขุ ณ อมตมหานฤพาน พน จากความมืดมนอนธการบอดเขลา เขาสภู าวะ
อันเจดิ จาดวยดวงประทีปแหงปญญาสอดสองทั่วถึงสัจธรรม ทรงชี้ทุกขนโิ รธ
คามินีปฏิปทาอริยสัจ คือ ปฏิปทาสายกลาง ไมเขาไปใกลที่สุดสองอยาง
กลา วคอื การประกอบตนใหพ ัวพันดวยกามสุข และการประกอบความลำบาก
เกินประมาณ พระพุทธเจาจึงไดตรัสรูแลวดวยพระปญญาอันยวดยิ่ง ยังดวง
พระเนตรในธรรมนำใหบังเกิด ประเสริฐดวยพระญาณหยั่งรู ยอมเปนไปอยู
ดวยความสงบ เพื่อความรูยิ่ง เพื่อความตรัสรู เพื่อนิพพาน พระองคได
ประทานพระพทุ ธานศุ าสนแี กไวเนยสัตว ผูห มายจะดัดตนใหสวนทาง รกุ ขวาง
เพลงิ กิเลสวงั วนสังสารวฏั ปรากฏชัดดังพระบาลีทร่ี ับพระราชทานอัญเชญิ เปน
นกิ เขปบทเบ้ืองตนวา

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๓3๓37๘

อตตฺ า หิ อตตฺ โน นาโถ โก หิ นาโถ ปโร สยิ า
อตฺตนา หิ สุทนฺเตน นาถํ ลภติ ทุลลฺ ภํ.
ความวา “ตนแล เปนที่พึ่งของตน คนอื่น ใครเลาจะเปนที่พึ่งได ก็
บุคคลมตี นฝกฝนแลว ยอมไดท ่ีพงึ่ ท่หี าไดย าก.”

ขอรับพระราชทานถวายวิสัชนาขยายอรรถโดยสังเขปวา คำวา ตน
นั้น แบงออกเปน ๒ คือ กาย กับ จิต ประกอบกันเขา ใน ๒ สว นน้ี จิตนับวา
เปนใหญเปนประธาน ดังคำที่วา “จิตเปนนาย กายเปนบาว” คือจิตเปน
ความรูสกึ นึกคดิ กายเปน ผูกระทำตาม เพราะฉะน้ัน พระพทุ ธองคจึงทรงสอน
ใหฝกจิต อบรมจิตใหตั้งอยูในกุศลธรรม พยายามอบรมบมนิสัยของตนดวย
ตนเอง เพราะตนเทานั้นเปนท่ีพึ่งของตนได คือคนทุกคนที่สรางบุญกุศล คุณ
งามความดี ยอมไดชอื่ วามีที่พงึ่ เพราะคนอืน่ ไมสามารถจะทำท่ีพง่ึ ใหกับบุคคล
อีกคนหนึง่ ได เชน พอแมสั่งสอนอบรมบุตรธิดาใหประพฤติดีปฏิบัติชอบ แต
ตรงกันขาม บุตรธดิ ากลับประพฤตเิ ลวทราม ผลดีกย็ อ มไมเกิด

แมพระสัมมาสัมพุทธเจาก็ตรัสวา “ตถาคตเปนแตผูบอก สวนการ
ปฏิบัติตามหรือไมเปนเร่ืองของพวกเธอ” ยอมชี้ใหเห็นวา ตนเทาน้ันท่ีตนเอง
จะพึ่งได เห็นไดชัดเชนการรับประทานอาหาร ตนเองรับประทานยอมอิ่มเอง
จะอิ่มแทนคนอน่ื ไมไ ด และคนอนื่ จะรับประทานอ่มิ แทนเราก็ไมไ ด เมือ่ บัณฑติ
ท้ังหลายมพี ระพุทธเจาเปนตน แนะนำส่ังสอนแลว บุคคลพึงประพฤติปฏิบัติ
ตามดวยตนเอง ฝกฝนตนผยู งั ไมมีศลี ใหต้ังอยูในศีล ผูไมมศี รัทธาใหมศี รัทธา ผู
ตระหน่ีใหถ งึ พรอ มดว ยการบริจาค ยอมจะไดท ่ีพงึ่ ทห่ี าไดย าก นน้ั ก็คอื บุญกุศล
ตลอดจนมรรค ผล นิพพานเปน ที่สุด อันใครๆ แมแ ตเ ทพเทวดาสงู ขึ้นไปจนถึง
พระสมั มาสัมพุทธเจา ก็ไมส ามารถจะเสกเปาดลบันดาลใหบุญกุศล มรรค ผล
นพิ พาน ลอ งลอยมาเปน ของใครคนใดคนหนึง่ ได คงมเี พียงหนทางเดียวเทานั้น

338 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๓๙

คือบุคคลผูนนั้ จะตอ งปฏิบัติเองดวยความเขาใจในหลกั ของการกระทำ ซ่ึงมตี น
ทางจากดวงจิตลักษณะตางๆ กัน ประกอบดวยกุศลจิต อกุศลจิต วิบากจิต
และกริ ิยาจิต อันเปนปรมตั ถธรรม

ครัน้ พิจารณาตามเรื่องราวในชาดกแตละพระชาติ จะพบวา ลักษณะ
แหงพระมหาโพธิสัตวอดีตชาติของพระพทุ ธองค คือการฝกฝนอบรมพระทัย
ใหแนว แนในคณุ ธรรม มิทอถอยยอหยอนตอการดำเนินไปสเู ปาหมายอันดีงาม
เพื่อเปนแบบอยางแกผูอื่น พรอมท้ังเพียรพยายามสั่งสอนชี้แจงแสดงหนทาง
อันประเสริฐแกมหาชนทั้งปวงอยางมิรูจักเหน็ดเหนื่อย เพื่อใหสัตวโลก
ท้ังหลายไดรูวิธีทจ่ี ะสามารถนำพาตนเองกาวไปสูความหลุดพนจากหวงทุกขไ ด
ดว ยตนเอง มใิ ชดว ยการดลบันดาลอยางเลื่อนลอยจากผหู น่งึ ผูใด ตราบกระทั่ง
พระโพธิสัตวเ สด็จอบุ ัตใิ นพระชาติสุดทาย และตรสั รูเปนพระอรหันตสัมมาสัม
พุทธเจา กย็ งั ทรงบำเพ็ญพุทธจริยาแหงการชี้แจงแสดงธรรมดว ยอานุภาพแหง
พระมหากรุณาคุณ ค้ำจุนใหไวเนยนิกรไดพาตนเองไปสูความวางจากตัวตน
อันเปน การหลุดพนจากหวงทุกขท เี่ กาะกุมความเปนตน ฉันใด

ตามคติทางพระพุทธศาสนา พระมหากษัตรยิ คือพระโพธิสัตวผูเสด็จ
อุบัติมาทรงบำเพ็ญพระบารมีบนมนุษยโลก สมเด็จบรมบพิตรพระองคนัน้ จึง
ทรงสั่งสมพระราชสมภารบารมี เปนสมั ภาระทีจ่ ะนำพระองคไ ปสูความเปนผูรู
ผูตื่น ผูเบิกบาน ณ กาลสมัยอนาคต จึงทรงดำเนินพระราชจริยาการดวย
วธิ ีการเดียวกัน ฉันนั้น

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร
ทรงบริบูรณดวยพระปญญาคุณ ทรงพระปรีชาสามารถในศิลปวิทยา
หลากหลายสาขา ทรงเปนปราชญในทุกแขนงยากจะหาบุคคลใดในโลกเสมอ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 3๓3๔9๐

เหมือน กระแสพระราชดำรัส พระบรมราโชวาท และแนวพระราชดำริท่ี
พระราชทานไว ลว นทรงใครครวญศึกษาอยางรอบคอบถึงแหงเหตุทุกข ยอม
ทรงทราบวาทุกขของราษฎรนั้นเกิดจากเหตุใด จึงพระราชทานมรรควิธีเปน
วถิ ที างที่จะกาวพนความทุกขนั้น กอ ใหเกิดนิโรธ คือความดับทุกขปรากฏข้ึน
ไดใ นชีวิตความเปน อยูของผูคน เปนไปบนหนทางอยา งอริยสัจสี่ทีส่ มเด็จพระ
บรมศาสดาตรัสรู แตแลวแนวพระราชดำริท้ังหมดทั้งมวล ลวนสรุปไดเปนทาง
เดียวคือ ทรงพระราชปรารถนาใหคนไทย “สามารถพึ่งพาตนเองได” ดังพระ
ราชดำรสั ตอนหนงึ่ ทีว่ า

“...การชว ยเหลือสนับสนุนประชาชนในการประกอบอาชพี และตั้งตัว
ใหมีความพอกินพอใชกอนอื่น เปน สิง่ สำคัญยง่ิ ยวด เพราะผูมีอาชีพและฐานะ
เพียงพอที่จะพึ่งพาตนเองได ยอมสามารถสรางความเจริญในระดับสูงขั้น
ตอ ไป”

ระยะแรกแหงการดำรงสิริราชสมบัติ จึงทรงเรงแกไขปญหาเฉพาะ
หนา คือความเดือดรอนดานปจจัยพื้นฐานแหงการดำรงชีวิตของราษฎร การ
พระราชทานปจจัยสี่ใหเฉพาะชั่วครั้งชั่วคราว ก็ทำใหพอปะทะประทังมิให
ทุกขเวทนาโถมทวีข้ึน แตก็มิอาจนำพาความสุขอยางยั่งยืนมาสูแตละชีวิตได
อยางถาวร จึงทรงพาพระราชกิจของพระองคสูระยะที่สอง โดยมุงเนนการ
พฒั นา เพื่อความพออยูพอกินในทกุ ชุมชนท่วั ประเทศ ระยะนเ้ี อง โครงการอัน
เนื่องมาจากพระราชดำริมากมายหลายพันโครงการจึงบังเกิดขึ้นในรูปแบบ
ตางๆ กัน เปนลักษณะแหงการวิจัยทั้งทางทฤษฎีและปฏิบัติที่ตระหนักเห็น
สภาพการณอยางถองแท จากนั้นในระยะที่สุด หลังจากที่ประชาชนมีปจจัยสี่
มาบำรุงชีพพอสมควร และมีคุณภาพชีวิตที่ดีข้นึ แลว จึงพระราชทานแนวทาง
ปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียงเพ่ือการพัฒนาอยางยั่งยืน เปน สุขจากภายในเพราะ
สามารถพึง่ พาตนเองได

340 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๑

ความขอนี้ สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจา
สิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เคยมีพระราชดำรัสเลาถึงแนวพระราชดำริของ
สมเด็จพระราชสวามีไว วา “การนำสิ่งของไปแจกราษฎรผูประสบภัย
ธรรมชาติ เปนเพียงบรรเทาความเดือดรอนเฉพาะหนา ซึ่งพระบาทสมเด็จ
พระเจาอยูห ัวมีพระราชปรารภวา เปนการชวยเหลอื ที่ไมยั่งยืน ควรจะหาวิธี
อ่นื ทช่ี ว ยใหร าษฎรพึง่ ตนเองได. ..”

เมื่อยังทรงดำรงพระชนม สหประชาชาติไดทูลเกลาทูลกระหมอม
ถวายรางวัลความสำเร็จสูงสุดดานการพัฒนามนุษย เปนปฐมบุคคลของโลกที่
ไดร ับรางวัลน้ี ครั้นเสด็จสวรรคตลว งลับไป ก็ไดจัดการประชุมถวายราชสดุดี
ยกยองวาทรงเปนพระมหากษัตริยและตนแบบของปรัชญาเศรษฐกิจพอเพียง
ครั้นใกลวาระเสด็จสวรรคตครบ ๑ ป องคการการศึกษา วิทยาศาสตร และ
วฒั นธรรมแหงประชาชาติ ไดประกาศถวายราชสดุดีในที่ประชุมวันสันติภาพ
โลก โดยนอมนำหลักการทรงงานมาเปนแบบพิมพเขียวผลักดันการพัฒนา
อยา งยัง่ ยืนสำหรับโลกในเปาหมาย ๑๕ ป ประจักษพยานเห็นแจงมิใชเฉพาะ
ภายในรัฐ หากกระจางชัดไปสูสากลปานฉะนี้ จึงทรงเปน “ธรรมิกมหา
ราชาธิราชเจา” ผูยิ่งใหญกวาราชาทั้งปวง ในทุกนิยามและทุกพระราช
สมญั ญา

ในที่สุด ความเปน “บรมนาถบพิตร” ที่ทรงดำรงอยู ไมไดหมายถึง
การใหใครตอใครมารำ่ รองพึ่งพาขอทรัพยสิน ขาวของ เงินทอง หรือสิ่งบำรุง
อามสิ สขุ จากพระองคไปชัว่ กัลปาวสาน เพราะความหวังเชน น้ันมิใชการพัฒนา
อยางยั่งยืน และยอมตกไปตามกฎไตรลักษณ หากทรงพระราชประสงค
คุณลักษณะอันยั่งยืนอยางแทจริง ไดแก การใหแตละบุคคล เขามาตอดวง
ประทีปทางปญญาที่ทรงจุดพระราชทานไว แลวนำไปสองทางขยายผลสู

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศรี ์วง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชเินทเทศศนนาา||๓3๔4๒1

ตนเอง สูครอบครัว และสูชุมชน เพื่อใหแตละคนแตละทองถิ่นสามารถพ่ึงพา
ตนเองได ยืนหยัดอยูไดดวยขาของตนเอง เปนความสวางไสวครอบคลุมท่ัว
ราชอาณาจักรไทย และท่วั โลกนี้ ดว ยสติ และดวยปญญา

“นาถะ” โดยนัยนี้ เทากับเปนการพระราชทานที่พึ่งอันสูงสุด คือ
พระราชทาน “ชวี ิต” ทีป่ ระกอบดวย “ปญญา” ใหแกมนุษยชาติ ใหสามารถ
กระทำ “ตนเปนที่พึ่งแหงตน” ใหตนยอมเปนนาถะของตนสมดังพระพุทธา
นุศาสนี ดวยพระปญญาบารมีสอดสองตลอดทั่วถึง จึงทรงเปนพลังแหง
แผน ดิน และทรงเปน “บรมนาถบพติ ร” สมดังพระปรมาภิไธย

หวงน้ำพระราชหฤทัยของพระมหากษัตริยเจาพระองคน ี้ ไพศาลไมมี
ขอบคั่น ไมมีเขตประมาณ ไมมีที่สิ้นสุด ชาวโลกสามารถวิดวักตักตวงดื่มกิน
เลี้ยงชีวิตไดเสมอมา ทรงเปนมหาชลาศัย ยังประโยชนใหญใหเอิบอาบเปน
ความปลาบปลื้มของมหาชน ทรงเปนประทีปสวางไสวทุกแหงหนดวยพระ
ปญ ญาบารมี ขจัดความมดื บอดในชีวิตดวยทฤษฎี แนวทาง และแบบอยางท่ี
ไดพระราชทาน ทรงบริสุทธิ์สงาดวยพระราชจริยาการอันเพียบพรอมดวย
ธรรมะ ทรงบำเพ็ญพระบารมีมาอยางอเนกอนันตเหลือพรรณนา มิอาจเห็น
เปนอื่นไดเลยนอกเสียจากวานี้คือโพธิสัตวจริยาผูนำพาสันติวรบท แมเสด็จ
สวรรคตลว งลับไปนานถึง ๑ ปแลว แตพ ระราชคณุ ปู การยังผองแผว ปรากฏอยู
ใหไดรำลึกถงึ และเจริญรอยตาม

ณ ยามเยน็ เชน น้ีเมอ่ื ๑ ปทลี่ ว งแลว มองไปหนใดในแผนดนิ ไทย ยอ ม
เห็นแตน้ำตาหลั่งรินและยินแตเสียงร่ำไหคร่ำครวญของอาณาประชาชน
ประหน่ึงโลกนี้มืดมนอนธการเสียเหลือเกิน แต ณ วันนี้บดั นี้ เวลาลวงผานไป
๑ ปแ ลว ความโทมนสั อาจคอยๆ ทเุ ลาบา ง เพราะเราทัง้ หลายตางไดสติระลึก

342 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ ศจ นพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๓

รู วา ประเทศไทยจะตอ งยังคงดำรงอยูตอ ไปอยางผาสุกสถาพร คนไทยจักตอ ง
หวนยอนระลึกถึงพระมหาปรีชาญาณ นอมนำตนไปบนแนวทางแหงชีวิตที่
สมเด็จพระบรมนาถบพิตรพระองคนัน้ ไดพระราชทานไว ซึง่ หาไดลวงลับดับไป
กับพระวรกาย แลยังคอยๆ มองเห็นแสงสวางเรืองรองรออยูสูวันหนา ดวย
สมเด็จบรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคณุ อันประเสริฐ ยงั เสดจ็ สถิต
ทีพ่ ระประมุขสืบสนองพระองค ดำรงพระบรมราชจกั รวี งศสืบมา ตามครรลอง
พระราชธรรมอันยิ่งใหญแหงสมเด็จพระบรมชนกาธิราช ที่ไดทรงบำเพ็ญมา
ตลอดรัชสมัย ตามนัยพระพุทธพจนท่วี า “สพฺพํ รฐํ สุขํ โหติ ราชา เจ โหติ
ธมมฺ โิ ก.” ความวา ถาพระราชาเปนผทู รงธรรม ราษฎรทั้งปวงก็เปนสขุ

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลครบรอบ ๑ ปแหงวัน
สวรรคต จงสำเร็จเปนบญุ นฤธีแดพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอ
ดุลยเดช บรมนาถบพิตร ผูพระบรมศพประดิษฐานอยู ณ พระท่ีนั่งดุสิตมหา
ปราสาท แมนมพี ระราชปรารถนาสัมมาสัมโพธิญาณ ณ ภายใด ขอพระมหา
โพธิสตั วเ จา พระองคนนั้ อนั อาจเสด็จสถิตดุสติ เทวโลกแลว ตามพุทธประเพณี
สมสถานอันพองนามพระมหาปราสาทองคน้ีแลวไซร จงสำเรจ็ ไดด ัง่ พระโพธิ
สตั วปณธิ านปรารถนา ณ ภายนั้น อนุรูปพระราชกศุ ลสมภารบารมที ี่ทรงส่ังสม
ไวบ นมนุษยโลกนแ้ี ลวดวยดี ตอ งตามพระกตัญูกตเวทติ าธรรม ทสี่ มเด็จบรม
บพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคณุ อันประเสรฐิ ทรงบำเพ็ญเปนพระนว
มนิ ทราชทู ิศเพ่มิ พนู พระบารมธี รรมถวาย โดยพระฐานนยิ มทกุ ประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในบรมนาถบพิตรกถา
ยุตลิ งดว ยประการฉะนี้.

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๔

กรณยี กจิ กถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม
รบั พระราชทานถวาย

ในพระราชพธิ ีทรงบำเพญ็ พระราชกศุ ลในอภิลักขิตสมัยคลา ยวนั สวรรคต
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหดิ ล พระอฐั มรามาธิบดินทร

และพระราชกศุ ลทกั ษณิ านปุ ระทานพระบรมอฐั ิ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมพิ ลอดุลยเดช บรมนาถบพติ ร

สมเดจ็ พระมหิตลาธิเบศร อดลุ ยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก
สมเดจ็ พระศรนี ครินทราบรมราชชนนี

พรอมดว ยพระอฐั ิ สมเดจ็ พระเจา พี่นางเธอ เจา ฟา กลั ยาณิวัฒนา กรมหลวง
นราธิวาสราชนครินทร

ณ พระท่นี ง่ั อมรนิ ทรวนิ ิจฉัย ในพระบรมมหาราชวัง
วันเสาร ท่ี ๙ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๕๖๑

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทธฺ สฺสฯ
น ปเรสํ วโิ ลมานิ น ปเรสํ กตากตํ
อตตฺ โน ว อเวกฺเขยฺย กตานิ อกตานิ จาติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในกรณียกิจ
กถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศล
ทักษิณานุประทานปจโจปการกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผู
ทรงพระคณุ อันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญเนื่องในอภิลักขิตสมัยคลายวันสวรรคต

344 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๕

พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหดิ ล พระอัฐมรามาธิบดินทร และ
พระราชกุศลทักษิณานุประทานพระบรมอัฐพิ ระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหา
ภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม
พระบรมราชชนก สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พรอมดวยพระอัฐิ
สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราช
นครินทร อนุวัตราชประเพณีนับแตรัชกาลกอน การที่สมเด็จบรมบพิตร ยัง
ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลอุทิศถวายเปนนิพัทธราชจริยาฉะนี้ จึงเปนการ
แสดงออกซึ่งพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและพระอปจายนธรรม ตามภูมิชั้น
ของสาธุชนคนดที ่ีหาไดย าก ตามพระบรมพุทโธวาทท่วี า “บุพการแี ละกตัญู
กตเวที เปน บคุ คลที่หาไดยาก”

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบ
ดินทร แมเสด็จพระราชสมภพในพระสกุลยศที่หมอมเจา อันมิมใี ครคาดคดิ วา
จักไดเสด็จขึ้นทรงราชยเปนพระมหากษัตริยของประชาชาติไทย และ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช บรมนาถบพิตร เมื่อทรง
ดำรงพระราชอิสริยยศที่สมเด็จพระเจานองยาเธอในรัชกาลที่ ๘
ก็มิทรงคาดหมายไวจ ักเกิดเหตุอุปทวะตอสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช กระท่ัง
จักตองทรงรับราชสมบัติดำรงราไชศวรรยสืบแทน แตสมเด็จพระบูรพมหา
กษัตริยาธริ าชเจาทั้งสองพระองค ครั้นทรงสถิตในพระราชสถานะพระประมุข
แหงราชอาณาจักรไทยแลว ก็ทรงซื่อตรง มั่นคง และแกลวกลาตอ “หนาที่”
ของความเปนพระมหากษตั ริย ทรงนำสยามรัฐนาวาใหกาวหนา ผานพนผาน
วกิ ฤตการณน านามาไดโดยสวัสดี

ทกุ พระองคผูทรงเปนสมาชิกแหงราชสกุลมหิดล ลวนทรงต้งั พระราช
หฤทัยและตั้งพระทัยมั่น ในอันที่จะทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจและพระ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 3๓4๔5๖

กรณยี กิจเพือ่ พสกนิกร ทัง้ นี้ คำวา “กรณียะ” นนั้ เปนคำวิเศษณ แปลวา “อัน
ควรทำ อันพึงกระทำ” สวน “กิจจะ” เปนคำนาม แปลวา “การงาน” รวม
ความของคำวา “กรณียกิจ” จึงหมายถึง “การงานอันพึงกระทำ” ซึ่งบุคคล
ทุกคนในโลกนี้ ยอมมีกรณียกิจตามหนาที่ ในการงานอันพึงกระทำ โดย
ฐานานรุ ปู ตา งๆ ดว ยกันทั้งน้ัน

เหตุที่สมาชิกราชสกุลมหิดลทุกพระองคทรงมุงมั่นในการบำเพ็ญ
“กรณียกิจ” นั้นมีเคามูลมาแตใด หากพิจารณาใหลึกซึ้งยอมพบคำตอบวา
เปน เพราะการปลกู ฝง ปณิธานและการอบรมอภิบาลจากสมเด็จพระมหติ ลาธิ
เบศร อดุลยเดชวกิ รม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราช
ชนนี นั้นเอง ปรากฏพยานดั่งความตอนหนึ่ง ที่สมเด็จพระศรีนครินทราบรม
ราชชนนี กราบบังคมทูลสมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสา
อัยยิกาเจา วา “ลกู ของหมอมฉัน หมอมฉันรักอยางดวงใจ และหมอมฉันมี
ความตั้งใจอยูเสมอที่จะนำใหลูกไปในทางที่ถูกที่ดี สำหรับจะไดเปน
ประโยชนแกต วั เอง ญาติ และบานเมือง ตัวของหมอมฉันเองทำประโยชน
อะไรใหบานเมืองไดไมมาก แตถาไดชว ยลูกๆ ใหไดรบั ความอบรมและเลา
เรียนในส่ิงที่เปนประโยชนแกบานเมืองไดแลว หมอมฉันก็จะรูสึกอิ่มใจ
เหมือนกนั ”

สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาส
ราชนครินทร ทรงเลา ถึงปณิธานของราชสกุลมหิดลไววา “ในครอบครัวของ
เรา ความรับผิดชอบเปนของที่ไมตองคิด เปนธรรมชาติ สิ่งที่สอนกันอัน
แรกคอื เราจะทำอะไรใหเ มอื งไทย”

346 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๗

พระกัลยาณคุณของทุกๆ พระองค ผูพระบรมอัฐิและพระอัฐิ
ประดิษฐานอยูเ บื้องเฉพาะพระพักตรนี้ จึงตองตามนัยแหงพระพุทธานุศาสนี
ดงั รบั พระราชทานอญั เชญิ ขน้ึ เปน นิกเขปบทเบื้องตนวา
น ปเรสํ วโิ ลมานิ น ปเรสํ กตากตํ
อตตฺ โน ว อเวกฺเขยฺย กตานิ อกตานิ จาติ.

ความวา “ไมควรฟงคำกาวราวของคนอื่น ไมควรมองดูการงาน
ของคนอ่นื ท่ีเขาทำแลว และยงั ไมไดทำ ควรพิจารณาดแู ตการงานของตนที่
ตนทำแลว และยังไมไ ดทำเทา น้ัน”

คำกาวรา วของผอู ่นื หมายถงึ คำพดู ท่เี ปนทพุ ภาษิต คำพดู ชวั่ คำพูด
ไมด ไี มง าม คำดา ทอ ใหรา ยปา ยสี ทำใหค นอ่ืนเกดิ ความรำคาญ ความเจบ็ แคน
เดือดดาล พูดจาเหลวไหล หยาบคาย ไรส าระ และพูดไมเปนธรรม สวน การ
งานของผูอื่นที่เขาทำแลวและยังไมไดทำ เชน เขาไปเพงเล็งวา อุบาสก
อุบาสิกาโนนไมมีศรัทธา ไมเลื่อมใส แมขาวทัพพีหนึ่งก็ไมให หรือภิกษุนี้ก็
เชนกัน ไมมีศรัทธา ทั้งไมทำอุปชฌายวัตร ไมทำอาจาริยวัตร ไมทำอาคันตุ
กวัตร ไมด ูแลเสนาสนะ แมเหตุสักวาความอุตสาหะเพอ่ื อบรมเจริญปญญาก็ไม
มี ส่ิงที่เปนประโยชนแ กสวนรวมก็ไมเคยกระทำ หรอื กระทำแตก็ไมเห็นจะมดี ี
สักเทาไร ดังนเ้ี ปน ตน

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงย้ำเตือนวา บุคคลสมควรที่จะ
พิจารณาดูการงานของตนตา งหาก ทั้งที่ทำแลว และยังไมไดทำ เชน ตนเอง
เปนคนมีศรัทธา มีความเลื่อมใสในพระรัตนตรัยหรือไม เคยทำบุญทำกุศล
หรือไม เคยถวายจตุปจจัย เคยบริจาคทาน เคยรักษาศีล เจรญิ ภาวนาอบรม
ปญ ญาหรือไม ไดบ ำรุงเลีย้ งดแู ลบุพการหี รือไม ไดสรางสิ่งที่เปนประโยชนแก

ส ม เ ด็ จสพมรเะด็จมพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๓34๔7๘

สงั คมสว นรวมหรือไม หรอื ถาเคยทำ ก็พิจารณาวาทท่ี ำไปแลว นนั้ จะทำใหดีข้ึน
ประณีตขึ้นไดอีกหรือไม เมื่อบคุ คลไดพิจารณาแลววา การงานเหลา นี้ยังไมได
กระทำ ก็ใหรบี เรงขวนขวายกระทำเสยี และสิ่งที่ไดทำไปก็ใหหมั่นขวนขวาย
ทำใหดีและมากยง่ิ ขึ้นไปอีก

บางทีคนเราชอบตำหนิคนอื่นวามีความประพฤติเลวทรามต่ำชา
บกพรองหรือประพฤติไมงามตางๆ นานา แตเราหารูตัวเองไมวา ใน
ขณะเดียวกันนั้นตวั เรามีความประพฤตเิ สียหายอยา งนั้นหรือไม เพราะบางที
คนเรามักเห็นโทษของผูอื่นที่มีอยูบาง วาเปนของมากมายใหญโต นาตำหนิติ
ฉินเสียเหลือเกิน สวนโทษของตนเองแมมีอยูมากมายกวาหลายเทา กลับเห็น
เปน เรื่องเล็กนอย สมควรไดรบั การใหอภัย หรือคิดเขาขางตนเองวาไมนาจะ
เปนเรื่องผิดอะไรหนักหนา เชน เมื่อทำผิดพระราชกำหนดกฎหมาย หรือไม
ปฏิบัติตามกติกาของสังคม ก็นิยมอางวาทำไปโดยรูเ ทาไมถึงการณ ไมไดต ั้งใจ
ไมไดทำผิดรายแรงอะไร แคนี้เพียงนิดเดียวไมเสียหายเทาไรดอก หรือยก
ขออางอยางตรรกวิบัติวา ทำผิดแคน้ีไมไ ดไปฆาคนตายสักหนอย ดงั นี้เปนตน
สมดังที่พระพุทธองคทรงสั่งสอนไววา โทษผูอื่นเห็นไดงาย สวนโทษของ
ตนเองนัน้ เหน็ ไดยาก

เพราะฉะนั้น บุคคลจึงไมควรที่จะสนใจเพงโทษในเรื่องของผูอ ื่นมาก
นกั บางทคี วามชั่วในตนก็ไมไดม นี อยไปกวาคนท่ีตนกำลงั ตำหนิเขาเลยดวยซ้ำ
บุคคลควรใครครวญพิจารณาเฉพาะแตเรื่องของตน การงานของตนที่ควรทำ
ควรหมั่นช้ีตัวเองใหเห็นโทษของตน ดีกวา ชี้แตโทษของผูอื่น โดยเฉพาะอยา ง
ยิ่งในสมัยปจจุบัน การติดตอสื่อสารและวิธีเขาไปเสพขาวตางๆ ทำไดอยาง
รวดเร็ว ดวยความกาวหนาทางเทคโนโลยี ผคู นทัง้ หลายจึงพอใจจะเพงมองแต
ขาวรายๆ หรือความยอ ยยับของคนอืน่ สนุกกับการติฉนิ นินทาผอู น่ื เปน เคร่อื ง

348 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๔๙

ประเลาประโลมอารมณใหเบิกบาน แตแทจริงแลว การเสพเรื่องราวอัน
เปนอสาระคือไมมีสาระ ตลอดจนความใครรูใครเห็นในทางเสื่อม ความรูสึก
สะใจเวลาเห็นผูอื่นวิบัติ หรือการเสพติดขาวปลอยอันวองไว ยอมทำใหทวี
ความเขลา พาความเชื่อของตนเขาไปสูความหลง ไมทันไตรตรองก็รบี สงตอๆ
ไป สมตามเจตนารายของนักสรางขาวลวง การกระทำเชน นี้ยอมส่ังสมอกุศล
ใหนอนเนื่องทับถมในจิต ความชั่วยอมหมักดองตกตะกอนในจริยาการ พาล
บั่นทอนสติปญญาใหถดถอยเสื่อมทรามลงทุกขณะ กอเรื่องเครื่องเนิ่นชามา
สะกดั ก้นั มิใหสามารถดำเนินชีวิตไปตามมรรควิถีสคู วามดบั ทุกขได

ผูปรารถนาจะเปนบัณฑิต ผูเ จริญพรอมดวยปญญา จงึ พึงขวนขวาย
เอาใจใสพ จิ ารณาในกิจของตน อยามัวเอาตา หู จมกู ลิน้ กาย และใจ ออกไป
สอดสายทอดทัศนาการในผูอื่นเปนงานหลัก ควรจักเรงโนมนาวใจตนให
สามารถเพง โทษตนเองได เปนโจทกค อยตัง้ โจทยต ำหนโิ ทษตนเองไดอยูเนืองๆ
เสมือนดั่งกุลบุตรผูบรรพชาอุปสมบทดวยศรัทธา เพียรระลึกถึงโอวาทา
นุศาสนีวา "วันคืนลวงไปๆ เราทำอะไรอยู" ดังนี้แลว ก็พึงสำรวจกิจที่ทำแลว
และยังมิไดทำของตนอยางนี้วา "เราไมอาจจะยกตนขึ้นสูไตรลักษณ คือ
อนจิ จงั ทกุ ขงั อนัตตา แลวทำใหเ กษมจากโยคะ หรอื หนอ?" ดังนี้

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบ
ดินทร พระราชทานพระราชดำรัสแกปวงชนชาวไทย เมื่อแรกเสด็จนิวัต
ประเทศไทยครั้งทีส่ อง ในพุทธศกั ราช ๒๔๘๘ วา “ในเวลาที่ขาพเจาเลาเรียน
อยูที่ประเทศสวิตเซอรแลนด ขาพเจามีความคิดถึงทานอยูเสมอ จึ่งได
พยายามเลาเรียนใหดีที่สุดที่จะทำได เพื่อมาอยูรวมกับทานทุกคน ในการ
สง เสรมิ ความเจรญิ ของบา นเมืองเรา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 3๓4๕9๐

...ถาคนไทยทกุ คนถือวาตนเปน เจาของชาตบิ า นเมอื ง และตางปฏิบัติ
หนาที่ของตนใหดีดวยความซื่อสัตยสุจริต และถูกตองตามทำนองคลอง
ธรรมแลว ความทุกขยากของบานเมอื งก็จะผา นพนไปได ขา พเจา จึง่ ขอรอ งให
ทา นทุกคน ไดชวยกนั ทำหนา ทีข่ องตนโดยขันแข็ง และขอใหม ีความสามัคคี
กลมเกลียวกนั จรงิ ๆ เพ่อื ชาตจิ ะไดดำรงอยูด ว ยความวัฒนาถาวรสืบไป”

ดัง่ รับพระราชทานถวายวิสชั นามา พระบาทสมเด็จพระอัฐมรามาธิบ
ดินทร ทรงย้ำถึงหนาที่ของพระองคเอง คือการเลาเรียนใหดีที่สุดเพื่อทรง
สงเสริมความเจริญของบานเมืองไทย ในขณะเดียวกันก็ไดทรงเนนย้ำให
พลเมอื งไทยทำหนา ที่ของตนอยา งขันแข็งและซือ่ สัตยสจุ ริต กระจางชดั วาพระ
บรมราชปณิธานในการ “ทำหนาที่” ของพระองค และพระราชปรารถนาให
พสกนิกรรูจัก “ทำหนาที่” ของแตละคน จึงแนบแนนสนิทในพระราชหฤทัย
ของพระมหากษัตริยผูทรงพระคุณอันประเสริฐพระองคนั้น และเปนเครื่อง
ยืนยันถึงพระคุณสมบัติแหงความเปนสมาชิกราชสกุลมหิดล ผูทรงสามารถ
ธำรงพระราชปณิธานของสมเดจ็ พระบรมราชบูรพการี และหนาที่พระผูเปน
เจา ของชาวไทย ในมหาจักรีบรมราชวงศไ ดอ ยา งครบถวนทกุ ประการ

สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา พรอมดวยพระบรมวงศานุวงศ
ทรงเจริญรอยพระราชจริยาของสมเด็จพระบรมราชบูรพการี ไวดวยดีทุก
สถาน ตองตามพระพุทธานุศาสนี เปนเนติแบบอยางอนั ดใี หมหาชนท้ังปวง ได
รูสึกสำนึกตระหนักในหนา ท่ี เพอ่ื รกั ษาสนั ติสุขบนแผน ดนิ น้ีไวต ลอดกาลนาน

อิมินา กตปุฺเน ขออำนาจพระราชกุศลทักษิณานุประทานที่ได
ทรงประดิษฐานดวยดีแลวในหมูสงฆ จงพลันสมั ฤทธิ์เปนอิฐวิบากวบิ ุลมนุญผล