อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๕๒

โชติกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)

วดั ราชบพิธสถิตมหาสมี าราม
รับประทานถวาย

ในการบำเพ็ญกุศลอุทศิ ถวาย
สมเด็จพระเจา ภคนิ เี ธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสดุ า สิรโิ สภาพณั ณวดี

ในวาระคลายวนั ส้ินพระชนม เปน ปท ี่ ๑
วันศกุ ร ท่ี ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๕ เวลา ๑๖.๐๐ น.

ณ พระวหิ าร วดั ราชบพิธสถติ มหาสมี าราม

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สฺส.
โชติ โชตปิ รายโนต.ิ

บัดน้ี จักรบั ประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในโชตกิ ถา สนอง
คณุ ประดับปญ ญาบารมี เพ่มิ พนู กศุ ลบุญราศีทักษณิ านปุ ระทานปจ โจปการกิจ
ที่บรรดาบพิตรพระอนุวงศ พระประยูรญาติ คณะขาราชบริพารและผู
จงรักภกั ดี ไดม สี มานฉนั ทจติ บำเพ็ญอทุ ิศถวาย สมเดจ็ พระเจา ภคนิ ีเธอ เจา ฟา
เพชรรัตนราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี เนอ่ื งในวาระคลา ยวันสน้ิ พระชนมบรรจบ
คำรบปแ รกเปน ปฐม

ยอนรำลึกไปในวันนี้เมื่อปที่แลว ความทุกขโทมนัส ไดบังเกิด
ครอบคลุมทั่วไป เมื่อสมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริ
โสภาพัณณวดี ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ไดสิ้นพระชนมจากไปในยามเย็น

52 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๕๓

ของวันพุธ ที่ ๒๗ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๔ สมเดจ็ บรมบพิตร พระราช
สมภารเจา ไดทรงพระอนุสรณคำนึงถึงพระเกียรติคุณของสมเด็จพระเชษฐ
ภคินี จึงมีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหจัดการพระศพ
ถวายพระเกียรติยศสูงสุดตามโบราณราชประเพณี ตอมา ยังทรงเถลิงพระ
เกียรตใิ หพูนเพิ่มไพศาล ดวยการพระราชทานเลื่อนเศวตฉตั ร จากเบญจปฎล
เศวตฉัตร ขึ้นเปน “สัปตปฎลเศวตฉัตร” ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรด
กระหมอมใหสรางพระเมรุและจัดพระราชพิธีพระราชทานเพลิงพระศพอยาง
ยิ่งใหญส มพระเกียรติยศ และโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเชิญพระสรีรางคาร
มาบรรจุไว ณ เสาวภาประดิษฐาน สุสานหลวงในเขตอุปจารแหง พระอารามนี้
ตัง้ แตเดือนเมษายนที่ผานพน ไป คร้ันอนุสรณไปถึงวันที่สมเด็จเจาฟาผูพระ
ราชกุมารีแหงสมเด็จพระมหาธีรราชเจา เสด็จไปสูทพิ ยสถานนั้น ก็นับบรรจบ
คำรบไดถึง ๑ ปแ ลว ในวันนี้ ทานทัง้ หลายยังคงตามรำลึกถึงพระเมตตาการญุ
ที่เคยชุบเกลา ชุบกระหมอม จึงพรอมใจกันมาประกอบกุศลกิจอุทิศถวาย ตาง
เครื่องบูชาสักการะ ตามวิสัยแหงสัตบุรุษพุทธาทิบัณทิต ซึ่งนับการกระทำ
สักการบูชาผูมีพระคุณนั้นเปนอุดมมงคลอนุวัตตามพระบรมพุทโธวาท ที่วา
ภมู ิ เว สปฺปรุ สิ านํ กตฺ ูกตเวทติ า ความกตัญกู ตเวที เปน พ้นื ภูมขิ องคน
ดี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี
ทรงเปนราชกัลยานารีรัตนผูมีพระจริยาเปนที่ตองใจรักใครเคารพบูชา เสด็จ
อบุ ัตมิ าเพ่อื ทรงเปน แบบอยางท่ีดีของสาธุชนบัณฑิตชาต ผฉู ลาดในการใชชีวิต
และทรงถึงพรอมดวยความวิริยอุตสาหะในการประกอบกิจจานุกิจเพื่อยัง
ประโยชนแกมหาชน มีพระกมลอัธยาศัยละมนุ ละไมเยือกเย็น เพียบเพ็ญดวย
พระกัลยาณจิต ทรงประกอบดวยโชติธรรม คือธรรมที่แสดงถึงความสวางไสว
ดวยพระบญุ ญาภินหิ ารของพระองคซ ่ึง

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๕5๔3

ประกอบดวยพระจริยาสมบัติทั้งปวง ประมวลลงในพระคุณ ๓ ประการคือ
สวาคตา เปน ผูเสด็จมาดี ๑, สุชีวินี เปนผูท รงดำรงพระชนมชีพอยูดี ๑ และ
สุคตา เปน ผูเ สดจ็ ไปดี ๑ ดงั จะรับประทานพรรณนาวิภาคโดยสังเขปนยั ตอ ไป

ประการที่ ๑ วา สวาคตา เปน ผูเสด็จมาดี, อันการอุบัตขิ ึน้ ของสรรพ
สัตวทั้งหลายบนโลกนี้ ยอมเปนวิปากสมบัติปรากฏขึ้นดวยอำนาจแหงกรรม
ทั้งนั้น ตองตามพระพุทธดำรัสที่วา กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณตี ตาย
ความวา กรรมยอมจำแนกสรรพสัตวใหเลวทรามและประณีตแตกตางกันไป
ดังนั้น บุคคลทำกรรมใดไว ยอมจักเปนผูไดรับผลแหงกรรมนั้น ดังพระบาลี
รับรองวา กลฺยาณการี กลฺยาณํ ปาปการี จ ปาปกํ บุคคลผูทำกรรมดียอม
ไดร บั ผลดี ผูทำกรรมชว่ั ยอมไดรบั ผลชัว่

บคุ คลผูชื่อวาอุบัติมาดี ตอ งอาศัยกุศลเหตุคือความเปนผูมบี ุญส่ังสม
ไวใ นกาลกอ น เพราะบญุ ญานภุ าพจึงสามารถรถู ึงกุศลวิปากสมบัติท่ีเกิดข้ึนแก
บุคคลนั้น ดังพระพุทธวจนะในจูลกัมมวิภังคสูตรวา ความเปนผูมีอายุยืน ๑
เปนผูมีโรคนอย ๑ เปนผูมีศักดิ์มาก ๑ เปนผูมโี ภคะมาก ๑ เปนผูควรบูชา ๑
ท้ังหมดนี้เกดิ แกบุคคลได กด็ วยอำนาจบญุ ท่ไี ดก ระทำไว ดังน้ี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ ทรงถึงพรอมดวยพระบารมีธรรม จึงเสด็จ
อุบัติบนมนุษยโลกจำเพาะสยามประเทศ อันเปน ปฏิรูปเทศ ทรงสมบูรณดวย
พระอตั สมบัตโิ ดยพระชาติถงึ ๒ ประการ กลา วคอื ๑. เสด็จอบุ ตั มิ าสูพระบรม
ราชจักรีวงศอันประเสริฐ ทรงดำรงพระอิสริยยศสูงสุดแหงขัตติยตระกูลในท่ี
“สมเด็จเจาฟา” พระราชกุมารีพระองคเดียวในพระบาทสมเด็จมงกุฎเกลา
เจาอยูหัว บรมธรรมิกมหาราชาธิราชแหงกรุงสยาม ผูทรงสงางามดวยพระ
ปญญาบารมี เปนจอมปราชญที่สากลประเทศยกยองวาทรงเปนบุคคลสำคัญ

54 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๕๕

ของโลก ทั้งมีพระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี ผูทรงเปนราชนารีที่ฉลาด
เฉลียวรอบคอบ หนักแนนในพระขันติและวิริยบารมี เปนพระชนนีที่สุดแสน
ประเสริฐ, ๒.ทรงดำรงพระฐานะพระราชภคินีของสมเด็จพระมหากษัตริยเ จา
ถึงสองรัชกาล กลาวจำเพาะรัชกาลปจจุบัน ก็ไดทรงประสานพระราช
กิจจานุกิจนอยใหญรวมกันเพื่อความผาสุกสวัสดีของอาณาประชาราษฎร
ตลอดมา จึงไดทรงพระเนมิตตกนามวา “สวาคตา” เสด็จอุบัติมาดีแลว เปน
ประการตน

ประการที่ ๒ สุชีวินี เปนผูทรงดำรงพระชนมชีพอยูดี, อันความ
เปนอยูดีของบุคคลท่ีเกิดมาบนโลกน้ี ลว นอาศยั บญุ ญานุภาพอกี เชนกัน ในอัน
ที่จะหนนุ เนื่องใหถ งึ พรอ มดวยกัลยาณสมบัติในตน คือรูจกั ละเวน เสียซึ่งบาป
อกุศลความชว่ั ความเส่อื มท้ังปวง รจู ักบำเพ็ญคุณงามความดี ประกอบดวยอัต
สัมมาปณิธิ คือการตั้งตนไวชอบ ไดแก ประพฤติตนเหมาะแกสภาวะที่ตนมี
และฐานะทีต่ นเปน

เมื่อสมเด็จพระเจาภคินีเธอ เสด็จนิวัตประเทศไทยเปนการถาวรใน
พุทธศักราช ๒๕๐๒ ไดทอดพระเนตรเห็นความเปนไปในประเทศวายัง
ตองการความชวยเหลือดานสังคมสงเคราะหอีกมาก ในภาวะทีบ่ านเมืองเพ่ิง
พนผานสงครามโลกไปไดเพียงสิบกวาป ผูยากไรยังมีอยูทั่วทุกหัวระแหง ผู
พิการและดอยโอกาสอีกเปนจำนวนมากท่ีรอความชว ยเหลอื โรคเร้อื นและโรค
ระบาดตางๆ ยังคงมีอยู การศึกษาศิลปวิทยาการตลอดจนแนวคิดความเชื่อ
ของผูค นในยุคนั้น กย็ ังไมก า วหนาพอจะออกไปแขงขันเสมอหนาในเวทีสากล
เมื่อทรงตระหนักถึงสภาพปญหาของประเทศไทยในยามนั้น จึงทรงถือเปน
หนาที่ของสมาชิกพระบรมราชจักรีวงศที่ตองทรงแบงเบาพระราชภาระของ
พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และสมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ โดยเฉพาะสมยั

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนา || 5๕5๖

ที่สมเดจ็ พระเจาลูกยาเธอและสมเด็จพระเจาลูกเธอทุกพระองค ยังทรงพระ
เยาวเกินกวาจะทรงรับพระราชภาระไดอยางเต็มที่ ในการบำบดั ทุกขบำรุงสขุ
ของประชาราษฎร แตกระนั้น เมื่อยอ นรำลึกถึงอดตี สมัย พระราชวงศฝายใน
ตลอดจนสตรชี าวสยามสวนใหญ มักมีบทบาทอยาง “ชางเทาหลงั ” การออก
งาน เขาสังคมสโมสร หรือเปนผดู ำริริเรมิ่ จดั กจิ กรรมตางๆ เรยี กไดวาเปนเรอ่ื ง
แปลกใหมในสายตาของคนสว นใหญท ยี่ ังยดึ กระแสอนรุ ักษนิยม

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ และพระนางเจาสุวัทนา พระชนนี ในพระ
ฐานะทท่ี รงเปน เจา นายราชนารีทท่ี รงยดึ มนั่ ในขนบประเพณีฝา ยใน ตามอยาง
พระบรมวงศใ นพระบรมมหาราชวัง แตขณะเดียวกัน ก็ทรงผานการดำรงพระ
ชนมชีพในยุโรปมานานถึง ๒ ทศวรรษ โดยเฉพาะในยามมียุทธภัยจากศึก
สงคราม จึงทรงสามารถนำวิถีแหงความเปนไทยผสมผสานเขากับอารยวิถีท่ี
สตรีออกมามีบทบาทในการชวยเหลอื แบงปน เพื่อความเจริญมัน่ คงของสังคม
ไดอยางกลมกลืน สมเด็จเจาฟาพระองคนี้ ทรงเปนผูบุกเบิกวิถีใหม และ
คานิยมในการปฏบิ ัติพระกิจจานุกิจของเจานายฝา ยในในศตวรรษใหม รวมถงึ
สตรีชั้นแนวหนาในวงสังคมยุคตั้งแตพุทธศักราช ๒๕๐๐ เปนตนมา ทรง
พยายามบำเพ็ญพระองคใ หเปนประโยชนท่ีสุด มิใชเพียงเก็บพระองคเงียบๆ
ในวังอยางสมัยโบราณ แตขณะเดียวกันก็ทรงวางพระองคละมุนละมอมถอม
พระองค ดำรงพระจริตกิริยาอัชฌาสัย ในกรอบแบบแผนแหงขัตติยประเพณี
ทรงใช “วังรื่นฤดี” เปนจุดเริ่มตนของการบำเพ็ญสาธารณประโยชน
พระราชทานพระอนญุ าตใหใชวังเปนสถานที่จัดงานหารายได บำรุงองคกรสา
ธารณกุศลเปนแหงแรกๆ ของเมืองไทย แลวขยายผลออกไปสูการเสด็จออก
ทรงปฏิบัติพระกรณียกิจท้ังใกลไกลทั่วทกุ ภูมิภาค ทรงเยี่ยมเยียนราษฎรและ
ทรงอุปการะกิจการอันเกื้อกูลประโยชนแกมหาชนอยูมิไดวางเวน เปนแบบ
แผนใหเจานายฝา ยในในยุคตอมา ตลอดจนสตรชี นั้ นำในวงสังคม ไดเจริญรอย

56 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๕๗

พระยุคลบาทมาตราบจนทกุ วันนี้ ทรงยกระดับคุณคาของสตรี และพยายาม
สนับสนุนใหสตรีไดเขามามีบทบาทในการพัฒนาประเทศ ดังพระดำรัสตอน
หน่ึงที่วา

“การชวยกันระงับความเดือดรอน หรือนัยหนึ่ง ชวยกันเสริมสราง
ความสุข ความสมดุลใหแกประชาชนนัน้ จะทำใหเกิดความเจริญพัฒนาถาวร
ขึ้น อันจะทำใหอนุชนรุนตอไปไดรับมรดกอันมีคา คือประเทศไทยท่ีมีความ
สมบูรณ รมเย็นเปนสุข ...การที่สตรีไดเขามามีบทบาทในการพัฒนา
ประเทศชาตนิ ้นั นบั วาเปนที่นาสรรเสริญ และนาภาคภูมิใจ”

พระกรณียกิจที่ทรงบำเพ็ญเพื่อพสกนิกรทั้งหลายมีมากมายเพียงไร
ชาวไทยทั้งหลายคงไดประจักษแกใ จอยูแลว พระจรรยาสว นนี้นับวา ไดทรงถงึ
ซึ่งปรหิตประโยชน คอื ประโยชนสุขของผูอื่น ทรงวางพระองคอยางเรียบงาย
สมถะ สงางาม สดใส ในทำนองคลองธรรม บริสุทธิ์สะอาด ปราศจากมลทิน
สมภาวะที่ทรงมี ทรงพากเพียรบำเพ็ญพระกรณียเพื่อประโยชนสุขของปวง
ประชา สมฐานะขตั ติยนารีทที่ รงเปน พระชนมชพี ของสมเด็จพระเจาภคินีเธอ
จงึ ตองตามบททวี่ า “สชุ วี ินี” ทรงดำรงพระชนมชีพเปน อยดู ี

ประการที่ ๓ สุคตา เปนผูเสด็จไปดี, อันบุคคลผูไปดีนั้น สามารถ
กำหนดรูไดดวยพระบรมพุทโธวาทที่วา นิรยํ ปาปกมฺมนฺตา ปุฺกมฺมา จ
สุคตึ บุคคลผูทำกรรมชัว่ ยอมไปสูนรก สวนผูทำกรรมดียอ มไปสูสุคติ ตสฺมา
กเรยยฺ กลยฺ าณํ นิจยํ สมฺปรายิกํ ฉะนั้น บุคคลเมื่อสั่งสมกรรมอันจะใหผลใน
ภพภายหนา ก็พึงทำแตกรรมอันดี คือบุญ ปุฺานิ ปรโลกสฺมึ ปติา โหนฺ
ติ ปาณินํ เพราะบุญยอมเปนที่พึ่งของสรรพสัตวในโลกเบื้องหนา ดังนี้ เมื่อ
อนุวัตพระพุทธานุศาสนีตามท่ีเชิญมา ยอมปรากฏแจงชัดวา สมเด็จพระเจา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 5๕7๘

ภคินีเธอ ไดทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจไดสมบูรณยิ่งดวยพระจริยาสมบัติทุก
ประการ ทรงตั้งมั่นในอัปปมาทธรรม ทรงเพียรหมั่นบำเพ็ญพระกุศลสัมมา
ปฏิบัตินานาประการ ทรงบำเพ็ญทานเปนเนืองนิตย ทรงรักษาศีลไดบริสุทธิ์
บริบรู ณ และทรงอบรมพระปญ ญาศกึ ษาธรรมะ เจรญิ ภาวนามัยกุศลจนตลอด
พระชนมายุ พระกุศลทั้งมวลที่ทรงบำเพ็ญยอมจักเปนวิปากสมบัติ ตามพระ
บาลีที่วา มานุสฺสิกา จ สมฺปตฺติ เทวโลเก จ ยา รติ ยา จ นิพฺพานสมปฺ ตฺติ
สพฺพเมเตน ลพฺภติ ความวา สมบัติของมนุษยก็ดี ความยินดีในเทวโลกก็ดี
นพิ พานสมบตั กิ ด็ ี สมบัตทิ งั้ ปวง บคุ คลยอมไดเ พราะบุญนธิ ิน้ัน ดงั น้ี จักเปน
บุญฤทธิ์ประสิทธิ์ผลใหทรงประสบสุขสมบัติ ทิพยสมบัติ และนิพพานสมบตั ิ
เปนที่สุดแหงสัมปรายภพ จึงไมเปนที่สงสัยเลยวา สมเด็จเจาฟาพระองคนี้
ยอมตองทรงมีคตทิ ี่ดใี นการเสด็จไป เพราะแมขณะยังทรงดำรงพระชนมอยู ก็
ทรงวางพระองคมั่นคงอยูในเทวธรรม คือความละอายและเกรงกลัวตอบาป
ประดุจทรงเปนเทวดาบนโลกมนุษยนี้อยูแลว เมื่อสิ้นพระชนมจากไป อยาง
นอยยอมทรงสถิตในที่เทพยดาผูทรงบรบิ ูรณดวยทิพยสมบัติบริวารมหาศาล
ตอ งตามนยั แหง บททว่ี า “สุคตา” คอื ผเู สดจ็ ไปดี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี
ทรงเปนผูสวางมาและสวางไป ทรงเปนดวงประทีปแกวอันสวางไสวในดวงใจ
ของบรรดาขาราชบริพาร ผูไดเคยสัมผัสพระจริยวัตรอัธยาศัยอยางใกลชิด
ตลอดจนพสกนิกรผูม ีโอกาสไดศ ึกษาเพงพินจิ พระเกียรตปิ ระวัติอันงามพิสุทธ์ิ
แมสิ้นพระชนมจากไปถึงหนึ่งปแลว เราทั้งหลายจึงยังรูสึกเสมือนหนึ่งวายัง
ทรงดำรงพระชนมอยู เหมือนเพ่ิงไดยินพระสุรเสียง สบแววพระเนตร ชื่นชม
พระบารมี และเฝามองพระองคทรงบำเพ็ญคุณงามความดีนานัปการอยูเม่ือ
วนั วานนีเ้ อง ท่ีเปนเชนนี้เพราะเหตุใดเลา ก็เพราะพระเกียรติคุณทุกสถานนั้น
ยังแนบเนาสนิทใจไมจืดจาง ยงั ทอประกายแหงความสวางนำทางอยู อันเปน

58 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๕๙

ปรกติธรรมชาติของคนดีที่บำเพญ็ ความดีอยางบริสุทธิ์ใจ มีอัธยาศัยมั่นคงตรง
คุณธรรมเปนสำคัญ แมเมื่อดับขันธละโลกนี้ไป ใครตอใครยอมยังคงหวนคิด
ติดตามถึง ประหนึ่งแสงที่เรืองรองมาต้ังแตตนชีวิตของบุคคลนัน้ แมรางกาย
จะแปรผันไปเปนปถวีธาตุแลว แตเกียรติคุณจักยังสวางวาวแววโชติชวงอยู
เชนเดิม เชนเดียวกับความรูสึกที่ปวง ขา พระบาทผูภักดี ยังคงมีไดตอสมเด็จ
เจาฟาพระองคน ั้นอยูในบัดนี้ สมตามพระพุทธภาษิตที่เชิญขึ้นเปนนิกเขปบท
วา โชติ โชติปรายโน เปน ผูส วา งมา แลวสวางไป โดยแท

อมิ ินา กตปุฺเน ขออานภุ าพกุศลบญุ ราศที ี่พระอนุวงศ พรอ มดวย
คณะขาราชบริพารและผูจงรักภักดี ทรงบำเพ็ญและบำเพ็ญอุทิศถวายนี้ จง
สำเร็จเปนบญุ นฤธีอำนวยทิพยสมบัติ ศภุ อรรถอิฐคณุ มนญุ ผล แดสมเด็จพระ
เจา ภคนิ เี ธอ เจา ฟาเพชรรตั นราชสดุ า สริ โิ สภาพณั ณวดี ในพระอุปบัติภพ โดย
ฐานนยิ มทกุ ประการ

อนง่ึ แมพระองคส ้ินพระชนมไปแลว หากแตพระบารมีธรรมท้ังหลาย
ยังคงดำรงอยูมริ ูแปรผัน ขอพระบารมีท้ังนั้นจงเปนพาหโนบายสกัดกั้นสรรพ
พบิ ัติ อุปทวนั ตรายใหเส่ือมหายสญู สนทิ อภิบาลบพิตรพระอนุวงศ พรอมดวย
ขาราชบริพารตลอดจนผูจงรักภักดี ใหทรงประสบและประสบความสำราญ
เกษมโสตถิ์ บันดาลสุขประโยชนใหบังเกิดมี โนมนำน้ำใจใหรูรักสามัคคี มี
ความเมตตาตอกัน ใหอภัยกัน สงเคราะหอนุเคราะหกนั ดว ยความบรสิ ทุ ธิ์และ
จริงใจ ผดุงความภาคภูมิและรักษาเกียรติศักดิ์ของตนไวใหสมกับเปนผูเคย
ไดรับพระราชทานพระกรุณาจากสมเดจ็ เจาฟาผูทรงเปนดง่ั ดวงแกว มณีใส อัน
สวางมาและสวา งไปแลว นนั้ ทกุ ประการ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงีรวศ์งศ: ์ :อัอคัคคคชชิ นนิ เเทศนาา ||5๖9๐

รับประทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาในโชติกถา ประดับปญญา
บารมี ยุติลงดวยประการฉะนี้.

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๖๒

พรหมวหิ ารกถา

พระราชพธิ ีทรงบำเพ็ญพระราชกศุ ลทกั ษณิ านปุ ทานถวาย
สมเด็จพระศรสี วรินทริ าบรมราชเทวี พระพันวสั สาอยั ยกิ าเจา

วาระ ๑๕๐ ปพระราชสมภพ
ณ พระท่นี ั่งอมรินทรวนิ ิจฉัย ในพระบรมมหาราชวัง

วนั จันทร ที่ ๑๐ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๕
พระพรหมมุนี (อคคฺ ชโิ น) วัดราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม

รับพระราชทานถวาย

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ฺธสสฺ ฯ
ติฺจรํ นสิ นิ โฺ น วา สยาโน วา ยาวตสฺส วคิ ตมิทฺโธ
เอตํ สตึ อธิ เยยฺ พฺรหฺมเมตํ วหิ ารํ อธิ มาหตู ิ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวสิ ชั นาพระธรรมเทศนา ในพรหมวิหาร
กถา สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญ
ราศีทักษิณานุประทานกิจ อันสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผู
ทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชินูทิศแด
สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา เนื่องในวาระ
๑๕๐ ปนับแตกาลเสด็จ พระราชสมภพ และในโอกาสที่องคการศึกษา
วิทยาศาสตร และวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ ประกาศยกยองพระเกียรติ
คุณใหทรงเปนบุคคลผูมีผลงานดีเดนดานการศึกษา วิทยาศาสตรประยุกต
(สาธารณสุข) วัฒนธรรม สังคมศาสตร และมนุษยศาสตร ประจำพุทธศักราช
๒๕๕๕ ดว ยพระราชหฤทัยมนั่ ในพระกตัญกู ตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรม

62 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคชินสเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๖๓

ตอสมเด็จพระราชบุพการินี ผูม พี ระคณุ านุคุณท้งั ตอพระองค ตอพระบรมราช
จักรีวงศ ตลอดจนประเทศชาตแิ ละประชาชนเปน อเนกปรยิ าย

สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา ทรง
บริบูรณดวยพระคุณสมบัติ เพียบพรอ มเปนราชนารีรัตน เสด็จอุบัติมาสูพระ
บรมราชจักรีวงศ ที่พระราชกุมารใี นพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว
กับสมเด็จพระปยมาวดี ศรีพัชรินทรมาตา เมื่อวันพุธ ที่ ๑๐ กันยายน
พทุ ธศกั ราช ๒๔๐๕ มีพระนามวา พระเจา ลกู เธอ พระองคเ จา สวา งวฒั นา ทรง
กอปรดวยพระราชจริยาสงา สมพระชาติ ตอ มาไดเ สดจ็ สถติ ในท่พี ระภรรยาเจา
ในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงดำรงพระราชอิสริยยศ
สุดทา ยในรัชกาลที่ ๕ เปน สมเด็จพระนางเจา สวา งวัฒนา พระบรมราชเทวี

ครั้นถึงรชั กาลที่ ๖ ทรงดำรงพระราชอิสรยิ ยศที่ สมเดจ็ พระมาตุจฉา
เจาสวางวัฒนาฯ กระทั่งถึงรัชกาลที่ ๗ ทรงไดรับพระราชทานเฉลิมพระ
นามาภิไธยเปน สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพันวัสสามาตุจฉา
เจา จวบจนพระราชนดั ดา ๒ พระองค ไดเสด็จผานพิภพเปนพระมหากษัตริย
รัชกาลที่ ๘ และรัชกาลปจจุบัน แหงพระบรมราชจักรีวงศ จึงทรงดำรงพระ
ราชสถานะ “สมเดจ็ พระพันวัสสาอัยยิกาเจา” สวนพระวัยวุฒิน้ัน ทรงเจริญ
พระชนมายยุ ืนนานถงึ ๙๓ พรรษา จากรชั กาลท่ี ๔ จนถงึ รัชกาลปจจุบัน รวม
๖ แผน ดิน แตล ะชว งแหงพระชนมชีพ มไิ ดทรงปลอ ยวางโดยเปลาดาย ไดทรง
บำเพ็ญพระราชกรณียกิจนอยใหญเพื่อประเทศชาติและประชาชนตราบจน
พระปจฉิมวัย ในสวนพระคุณวุฒิ ทรงเจริญพระคุณธรรมสัมมาปฏิบัติ
เครงครัดในพระบวรพุทธศาสนา มพี ระราชหฤทัยเขมแข็งอาจหาญดวยขันติ
ธรรมอยางยิ่งยวด ไมทรงหวั่นไหวตอโลกธรรมทั้งฝายอิฏฐารมณและ
อนิฏฐารมณท่ีตองทรงพบพาน ทรงบันเทิงพระราชหฤทัยในศิลปวิทยาหลาก

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 6๖๔3

แขนง มิทรงหยุดหยอนในการขวนขวายแสวงหาวชิ าความรูอยูเสมอ ดังเคยมี
พระราชปรารภวา “วชิ าน้ี พระบาลที า นยกยองวาดีกวามีทรัพย สวนมีทรัพย
อาจมีโจรภัยมาแยงชิงไปได ถามีวิชาแลว โจรจะมาทำลายแยงชิงไมได”
นอกจากนี้ ยังทรงวางพระองคประดุจ “ครู” ผูประเสริฐแหงสมาชิกพระบรม
ราชจักรีวงศ เปนแบบอยางในการดำรงพระองคอยางเจานายที่ดี และเปน
แบบอยางแกข า ราชบริพาร ในเรื่องความสมถะพอเพียง มัธยัสถ แตเ ต็มเปยม
ไปดวยความเอื้ออารี ไมวาจะตองทรงเผชิญวิถีพระชนมชีพเชนไรก็ตาม ใน
พระฐานะท่ที รงเปนพทุ ธมามกา จึงทรงอบรมบม พระหฤทยั ใหง ามดว ยกัลยาณ
ธรรม โดยเฉพาะพรหมวิหารธรรม นอมนำมาเปนเครื่องกำกับพระองคมิให
คลาดเคล่อื นไปจากกศุ ลวิถี

ยอนกลับไปพิจารณาปฐมกาลแหงพระชนมายุ จะประจักษไดวา
พระองคทรงประสบความสำเร็จบริบูรณ เปยมดวยความสุขสำราญ อบอุน
ใกลช ิดกบั สมเดจ็ พระบรมชนกนาถและพระชนนี พรง่ั พรอมดว ยพระเกียรติยศ
ทพ่ี ระบรมราชสวามีพระราชทานใหอยางสงู สง ไดเ สดจ็ ออกเคียงคสู มเด็จพระ
ปยมหาราช รับพระราชอาคันตุกะตางประเทศอยางงามสงา แมในสายตา
ชาวตางชาติ เชนเจาชายออสการแหงสวีเดน ที่เสด็จมาทรงเยือนสยาม ก็
ทรงบันทึกไววา “ทานงามสะดุดตาที่สุดแลว ซ้ำยังเคลื่อนไหวพระอิริยาบถ
ดวยทาทีเชื่อมั่นในพระองคเอง กับมีพระรูปโฉมสมเปนนางเอกในภาพที่งาม
วิจิตร บรวิ ารของฉันซึ่งไดรับอนญุ าตใหตามฉันเขา ไปในที่น้ีดวยก็เชนเดียวกับ
ตัวฉัน คืองงงัน ซาบซึ้ง และปติยินดีในสิ่งที่ไดพ บเห็น โดยเฉพาะพระราชินีที่
งามเลศิ ”

แตแลวความสุขและพระเกียรติยศถึงขีดสุดนี้ ก็ตองสูญสลายไป อัน
เนือ่ งมาจากการเสด็จสวรรคตของสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจาฟามหาวชิ

64 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๖๕

รณุ หศิ สยามมกุฎราชกุมาร พระราชปโ ยรสผูเปนท่ีหมาย พระราชหฤทัยของ
สมเด็จพระบรมราชชนกชนนีวาจะไดเสด็จผานพิภพสืบราชสมบัติตอไป การ
สูญเสีย พระราชโอรสพระองคใหญในพระวัยกำลังหนุมแนน ยังใหสมเด็จ
พระพันวัสสาอัยยิกาเจาตองทรงประสบความโทมนัสถึงที่สุด ติดตามมาดวย
ความพลัดพรากพระราชโอรสธิดาในพระวัยกำลังนารักและเปนความหวัง ใน
เวลาไลเลีย่ กันอีก ๕ พระองค ดวยเหตุที่การแพทยในยคุ นั้นยังไมเจริญ ความ
สูญเสียครั้งแลวครั้งเลา ทำใหพระวรกายไมอาจทนทานได จึงมีพระอาการ
ประชวรเรื้อรัง ตองเสด็จพระราชดำเนิน แปรพระราชฐานไปรักษาพระองค
ณ ตำบลศรรี าชา จงั หวัดชลบุรี

ณ สถานท่ีนนั้ กลบั ทรงไดพ บพระโอสถวิเศษ นน่ั คือความทุกขยากท่ี
หนักหนาสาหัสมากกวาพระองค ไดแกความยากแคนขัดสนของราษฎรใน
แถบนั้น ทรงพระปญญาสอดสองเขาพระราชหฤทยั ในความทุกขน้ันเปนอยา ง
ดีจนคลายทุกขของพระองคเอง ทรงพยายามหาหนทางบรรเทาทุกขของ
ราษฎร เชน ทรงริเริ่มใหรูจักการทอผาเปนอาชีพเสริมรายได ทรงตั้ง
สถานพยาบาลที่ตอมาเปนโรงพยาบาล สมเด็จพระบรมราชเทวี ณ ศรีราชา
สภากาชาดไทย ทรงแปรเปล่ียนทุกขเ ทวษในพระราชหฤทัยใหกลายเปนกำลัง
แรง ที่ขับเคลื่อนการบำเพ็ญพระราชกรณียกิจเพื่อบำบัดทุกขของพสกนิกร
โดยเฉพาะดานการสาธารณสขุ ทรงรเิ ร่ิมหนวยแพทยเคล่ือนที่โดยเกวียนเปน
พาหนะนำยาและเวชภัณฑออกไปตาม ถิ่นทุรกันดาร และไดทรงดำรง
ตำแหนงสภานายกิ าสภากาชาดไทยนานถงึ ๓๕ ป

ยิ่งไปกวานั้น ยังทรงมุงมั่นพัฒนาการศึกษาของชาติอยางจริงจัง
โดยเฉพาะสำหรับสตรีท้งั ในสว นกลาง เชน โรงเรยี นราชนิ ี และในสวนภูมิภาค
เชน โรงเรียนวรนารเี ฉลิม จังหวัดสงขลา,โรงเรียนสหายหญิง จังหวัดสระบุรี,

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงรี วศง์ ศ: ์ :อัอคคั คคชชิ นินเเทศนนาา ||6๖5๖

โรงเรียนวัฒโนทัยพายัพ จังหวัดเชียงใหม, โรงเรียนเจาฟาสรางจังหวัด
พระนครศรีอยุธยา เปนตน หนึ่งในบุคคลที่เปนผลแหงพระราชกรณียกิจดาน
การศึกษาก็คือ นางสาวสงั วาลย หรือสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ที่
ไดร บั พระราชทานทุนวชิ าพยาบาลไปศกึ ษา ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา กระทั่ง
ทรงพบกับสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ผู
พระราชโอรสในสมเดจ็ พระพันวัสสาอัยยิกาเจาพระองคน ้นั และไดทรงรว มกัน
สราง“ราชสกุลมหิดล” เปนหลักชัยแหงการบำบัดทุกขบำรุงสุขเพื่อประชา
ราษฎรมาตราบเทาทุกวนั น้ี

การที่ทรงดำรงพระชนมชีพเพื่อหิตานุหิตประโยชนมาไดถึง ๙๓ ป
ยอมเปนเพราะทรงมีพรหมวิหารธรรมเปนเครื่องเชิดชูพระองคใหอยูในที่สูง
เหนอื โทษและทุกขภ ัยทั้งปวง การท่ีทรงประพฤติธรรม ธรรมน้ันยอมกลับมา
คมุ ครองรักษาพระองคใหทรงประสบความเกษมโสตถ์ิ ทรงมสี ติยบั ยัง้ พระราช
หฤทัยไมใหลวงถลำลงสูอธรรม อันไดแกความอาฆาตพยาบาท, ความ
เบียดเบียน, ความริษยา และความลำเอียง ดวยการเจริญพรหมวิหาร ดังพระ
บาลีแหงกรณียเมตตสูตรที่เชิญมาเปนนิกเขปบท ยกเมตตาเปน อาทิขอ ตน ที่
กัลยาณชนพงึ เจริญไวเสมอในใจ วา

ติ จฺ รํ นสิ ินโฺ น วา สยาโน วา ยาวตสสฺ วิคตมิทโฺ ธ
เอตํ สตึ อธิเ ยยฺ พรฺ หฺมเมตํ วิหารํ อธิ มาหุ

ความวา ผูเจริญเมตตาจติ นั้น จะยืน จะเดิน จะนั่ง จะนอน
ตลอดเวลาที่ตนยงั ตืน่ อยู พงึ ต้ังสติ อันประกอบดวยเมตตาน้ีใหมนั่ ไว บัณฑิต
ทัง้ หลายกลา ววา การอยดู ว ยเมตตาน้ี เปน พรหมวิหาร

66 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเ นด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๖๗

พรหมวิหารธรรม หมายถึง ธรรมอันเปนเครื่องอยูอยางประเสริฐ
เปนธรรมเครื่องอยูของพรหม ซึ่งหมายถึงผูบริสุทธิห์ รือผูประเสริฐ พรหม
วิหารจึงเปนหลักธรรมสำหรับทุกคนที่ปรารถนาจะดำรงชีวิตอยูไดอยาง
ประเสริฐและบริสุทธิ์ วิภาคออกเปน ๔ ประการ กลาวคือ เมตตา, กรุณา,
มุทติ า และอุเบกขา ดังจักรบั พระราชทานพรรณนาตอ ไปโดยสังเขป

ประการแรก เมตตา แปลวา ความรกั ความมีน้ำใจ เยื่อใยปรารณา
จะใหป ระโยชนสขุ ตอคนทั้งหลาย หมายถงึ ความรักทมี่ ุงปรารถนาดีโดยไมหวัง
ผลตอบแทน ไมว าจะเปน ผลตอบแทนทางกำลงั ใจหรือวัตถุกต็ าม ถาทำไปแลว
หวังไดรบั การตอบแทนบญุ คณุ ทางการแสดงออกหรือทางวัตถุ ความตองการ
อยางนั้นถาปรากฏในความรูสึก เปนเมตตาที่เจือดวยอารมณกิเลส ไมตรงตอ
เมตตาในพรหมวิหาร

ลักษณะของเมตตา ควรสรางความรูสึกคุมอารมณไวตลอดเวลา วา
เราหวังสรา งความเมตตาสงเคราะหเพ่อื นรวมเกดิ แก เจ็บ ตาย ทง้ั มวล เพราะ
ความสุขความทุกขของคนและสตั วเ ปน ภาระทจ่ี ะตองสงเคราะหห รือสนับสนุน
ความทุกขมีขึ้นเราจะมีทุกขเสมอดวยเขา ถาเขามีสุขเราจะสบายใจดวยกับ
เขา มีความรูสึกรักคนและสัตว ทั่วโลกเสมอดวยรักตนเอง ผลของความ
เมตตาคอื สามารถขจัดความอาฆาตแคน เคอื งชงิ ชังในใจไดห มดสิ้นไป

ความเมตตานัน้ ปรากฏเดน ชดั ยงิ่ ในพระราชจรยิ าการของสมเด็จพระ
พันวัสสาอัยยิกาเจา พระองคทรงมีความรักความปรารถนาดีเผื่อแผไปไมมี
ประมาณ ทรงเปนหลักเปนประธานของพระราชวงศ ทรงจงรักภักดีตอ
พระมหากษัตริยในพระบรมราชวงศทุกพระองค แมเ มื่อทรงเปน “สมเด็จปา”
ในรัชกาลที่ ๖ และรัชกาลที่ ๗ พระเมตตาธรรมก็เผื่อแผมาถึง จน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นินเเททศศนา ||6๖7๘

พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหวั ท้งั สองรัชกาล ทรงนับถอื ประหนึ่งพระราชชนนี
แทๆ เมอ่ื ถงึ กาลที่พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั ทรงพระประชวร
หนัก ก็ทรงเรียกหาสมเด็จปาตลอดเวลา พระเมตตานั้นยังเผื่อแผมาถึง
สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ดังท่ี
พระชนนขี องเจา ฟาหญิงพระองคนนั้ ทรงเลา วา “ถา ไมไดทา น เจา ฟาก็ไมเปน
พระองค ...เกี่ยวกับการประสูติ สมเด็จฯ ทรงจัดทั้งหมด” ยิ่งไปกวานั้น
ยังทรงอุปการะพระราชโอรสธิดาในรัชกาลที่ ๕ ที่ทรงเปนกำพรา อยางไมมี
เลือกที่รักผลักที่ชัง ถึง ๔ พระองค ไดแก พระเจาบรมวงศเธอ พระองคเจา
เยาวภาพงษสนิท, สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาชัยนาทนเรนทร,
พระเจา บรมวงศเธอ พระองคเ จาประภาพรรณพิไลย และพระเจา บรมวงศเธอ
พระองคเจาวาปบ ุษบากร ประหนึ่งพระราชโอรสธิดาแทๆ ที่ประสูติจากพระ
อุทร ประการที่ ๒ กรณุ าแปลวา ความสงสาร หมายถงึ ความรูสึกเห็นใจ ใน
ความเดอื ดรอ นหรือความทุกขของผูอืน่ ปรารถนาใหเ ขาพน ทุกข ความสงสาร
นี้เปนอาการที่ไมหวังผลตอบแทนเชนเดียวกับเมตตา มุงหนาสงเคราะหคน
และสัตวท่มี ีความทกุ ขอ ยู ใหหมดทกุ ขตามกำลังกาย กำลงั ปญญา กำลงั ทรัพย
เทาที่จะทำไดผลของความกรุณาคือไมมีความเบียดเบียน เปนน้ำใจท่ี
ปราศจากวิหงิ สาโดยสิน้ เชงิ

สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี ทรงพระมหากรุณาใหญหลวง
ตอพสกนิกร ในยามบานเมืองประสบภัยพิบัติ ไมวาอัคคีภัย อุทกภัย
ทุพภิกขภัย หรือยุทธภัย ก็พระราชทานพระราชานุเคราะหเปนเงิน อาหาร
เสื้อผา และยารักษาโรค เลากันวาในคราวน้ำทวมปมะเส็ง เมื่อพุทธศักราช
๒๔๖๑ นนั้ วังสระปทุม มสี ภาพดั่งหนว ยประชาสงเคราะห เพราะชาวนาตาม
ชานเมืองพายเรือมากันทุกสารทิศ มาขอพระบารมี เปนที่พึ่ง จึงมีพระราช
เสาวนียโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหนำขาวสารที่สีจากโรงสีของพระองค ซง่ึ

68 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๖๙

เก็บไวที่วังสระปทมุ พระราชทานแกราษฎรทุกวัน เรือทีม่ ารับพระราชทานนัน้
จอดเปนแพแนนขนัดไป ทั้งคลองแสนแสบ พระราชทานจนขาวสารจะหมด
คลัง อนึ่ง ดวยสารพัดเหตุการณที่ผานเขามาในพระชนมชีพ ทำใหทรงเห็น
ธรรมสังเวชอยางแจมชัด จนปลงน้ำพระราชหฤทัยลงขางฝายกรุณาอยาง
บรสิ ุทธิ์ และไมจำกัดเฉพาะผูที่ทรงโปรดปรานใกลชดิ หากแตแ ผเผอ่ื ทั่วไป ดงั
พระราชกระแสทีว่ า “ฉันนะ ไมเ คยขี้เหนียวหรอก แตเ หน็ เสียแลว เมือ่ เวลาฉัน
มีบุญนะ ลว นแตมาหอมลอมฉันท้ังนั้นแหละ เวลามีงานมีการอะไร ฉันก็ชวย
เตม็ ที่ ไมข ดั แตพอฉันตก ก็หันหนหี มด ไปเขาตามผทู มี่ ีบุญตอ ไป ฉะนนั้ ฉนั จึง
ตดั สนิ ใจไมท ำบุญกบั คนรจู กั แตจะทำการกศุ ลทวั่ ไปไมเ ลอื ก”

ประการท่ี ๓ มทุ ติ า แปลวา เบิกบานบันเทิง มีจติ ออ นโยน หมายถงึ
จติ ทีไ่ มม ีความอจิ ฉาริษยาเจอื ปน มีอารมณแ จม ใสแชมช่ืนตลอดกาลเวลา เห็น
ใครไดดีก็ผองใส ชืน่ อกชืน่ ใจ มีอาการคลายกับตนพลอยไดดวย ทั้งนี้อารมณ
ของทานทม่ี มี ทุ ิตาประจำใจนัน้ ตอ งไมเ ปน ไปเพอื่ ผลตอบแทน ถา หวังการตอบ
แทนแมแตเพียงคำวาขอบใจ อยางนี้เปนมุทิตาที่อิงกิเลส การยินดีในพรหม
วิหาร ตอ งไมหวังผลตอบแทนดวยกรณใี ดๆ ท้ังสิ้น ผลปรากฏแหงมทุ ิตาจติ คือ
ไมรูสึกอึดอัดทนไมไดในเวลาเห็นความสุขสำเร็จของผูอื่น มีดวงจิตสดใส
ปราศจากริษยา

สมเด็จพระบรมราชเทวีพระองคนั้น ทรงพระบุญญาธิการอันย่งิ ใหญ
ไดม ีพระราชโอรสผูท รงเปนบดิ าแหงการแพทยแผนปจ จุบันของไทย และบิดา
แหงการอุดมศึกษาไทย คือ สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระ
บรมราชชนก มีพระราชธิดาเปนราชนารีผทู รงเก้ือกลู ประโยชนแกมหาชนเปน
อันมาก โดยเฉพาะดานการศึกษา คือสมเด็จพระราชปตุจฉา เจาฟาวไลย
อลงกรณ กรมหลวงเพชรบุรีราชสิรินธร ตลอดจนมีพระราชนัดดาเปน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนา || 6๗9๐

พระมหากษัตริยผูทรงเปนที่รักยิ่งของปวงชนถึงสองพระองค คือ
พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอฐั มรามาธบิ ดินทร และ
สมเดจ็ บรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผทู รงพระคุณอนั ประเสรฐิ กบั ทง้ั สมเดจ็
พระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร ผู
ทรงสบื สานพระราชกรณียกจิ ของสมเดจ็ พระอัยยิกาไวเปนอเนกประการ

พระราชกิจจานุกิจอันใดของพระกุลทายาท ที่เปนไปเพื่อเกื้อกูล
ประโยชนสุขของราษฎร ลวนแตยังใหทรงมุทิตาพลอยยินดี และทรงสนับสนุน
ไปดวยทุกสิ่งอัน ทรงมีน้ำพระราชหฤทยั ยนิ ดีเพงตรงตอคุณธรรมเปนที่สุด ไม
มมี านะถือพระองคเ คลือบแฝง แมพระราชสุณิสาคือ หมอ มสังวาลย มหิดล ณ
อยุธยา จะมีกำเนิดเปนสามัญชน แตกลับทรงยกยองชื่นชมพระราชสุณิสา
อยา งเต็มทีเ่ ต็มพระราชหฤทัยไมมีรังเกียจ ถึงกับมีพระราชปรารภถึงอธั ยาศัย
ของหมอมสังวาลยวา “ฉลาดเปนอัศจรรย ใจเย็น พูดโตตอบงดงามอยา งนา
พิศวง...บุญของฉันมาไดลูกสะใภเชนนี้ บุญของหลานที่มีแมที่เลิศ ไมมีใครจะ
มาดูถูกไดวา เลวทราม” สะทอนใหเห็นถึงน้ำพระราชหฤทัยมุทิตายินดีตอคุณ
ความดีของบุคคลอันเปนคุณคาที่แทจริงยิ่งกวาชาติกำเนิด เปนมุทิตาธรรม
บรสิ ุทธิ์ทกี่ อใหเกิด “ราชสกุลมหิดล” อันประเสรฐิ ของปวงชนชาวไทยในกาล
ตอ มา

ประการสดุ ทา ย อุเบกขา แปลวา ความวางเฉย เปน ไปในลักษณะ ๓
ประการ คอื วางเฉย ในบคุ คล ๑ วางเฉยในอารมณ ๑ วางเฉยในธรรม ๑ คำ
วา เฉยในที่นี้ไมใชน่ิงอยูตลอดกาล ใครจะเปนอยางไร ก็เฉย ความวางเฉยใน
พรหมวิหาร หมายถึง “เฉยโดยธรรม” อนั ไดแกทรงความยุติธรรม เปนกลาง
ไมลำเอยี งตอผูใดผหู น่ึงท่จี ะตองไดรบั ทุกขหรอื รับสขุ ความเปนกลางนนั้ ไดแ ก
การประพฤตปิ ฏิบตั ิอันเกดิ จากน้ำใจที่ปราศจากอคติ ๔ ประการ คือ ฉนั ทาคติ

70 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเ นด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๗๑

ลำเอียงเพราะความรักความชอบใจ ๑, ภยาคติ ลำเอียงเพราะความหวาดกลัว
ภัย ๑, โทสาคติ ลำเอียงเพราะความโกรธเกลียด ๑ และโมหาคติ ลำเอียง
เพราะ ความหลงโงเขลา ๑ เมื่อมีความยุติธรรม เปนใจอุเบกขาแลว ยอม
เกิดผลคือมองเหน็ ความเสมอภาคกนั ในหมูคนและสัตวท้ังหลาย แลว สามารถ
รักษาจิตใจตนใหสงบระงับ ปราศจากความขัดเคืองเสยี ใจหรอื โลดเตนดใี จ
จนเกินสมควรไปได เปนการรักษาสันติรสภายในใจตน เปนหนทางสูบรมสขุ
อันยิง่ ใหญ ในภายหนา

พระนางเจา สุวัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ ๖ เคยมีรับสั่งยืนยัน
ถึงพระคุณธรรมขอนี้ของ สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราชเทวีไวอยาง
ชดั เจนวา “ไมท รงลำเอยี งเลย โปรดเสมอกนั หมด ..กระบวนยตุ ธิ รรม ยุตธิ รรม
จริงๆ” อนึ่ง แมในกาลตอมา สมเด็จพระพันวัสสาอัยยิกาเจา จะตองทรง
ประสบความวุนวายจากการเปลี่ยนแปลงการปกครอง เมื่อพุทธศักราช
๒๔๗๕ แตก็ทรงรักษาความสงบระงับในพระราชหฤทัยไวไดอยา งมั่นคง เม่ือ
ทางรัฐบาลในสมัยนั้นกราบบังคมทูลเชิญใหเสด็จพระราชดำเนิน ไปทรงบงชี้
พระราชทรัพยสิ่งของ เพื่อจำแนกของหลวงกับของสวนพระองคเ จานายตา งๆ
ออกจากกนั ตามเหตุผลในทางการเมือง กท็ รงทำหนาท่อี ยางยตุ ธิ รรม ไมม ี
เขาขางใหเ ปน คุณหรอื เปนโทษแกผหู นึง่ ผูใดโดยอคตสิ วนพระองค ไมวาบุคคล
ในทางการเมอื งยุคนน้ั จะเปนใคร จะเปน ผนู ำหรอื เปนนักการเมอื งฝกใฝฝ ายใด
ก็ทรงแผพระอุเบกขาธรรมอยางกวางขวางและจริงใจ ไมท รงหวัน่ ไหวไปตาม
คำครหาวาราย ที่เปนประเด็นเพงเล็งในวงสังคมยุคนั้น ตรงกันขาม ทรง
ตอนรับเขาเหลานั้นอยางดี มีพระราชกระแสขอบใจที่มาเยี่ยม พระราชทาน
เลี้ยงขาวปลาอาหาร จนแมแตมีทรงชักชวนไปใหทำบุญทำกุศลรวมกับ
พระองค ถึงกับมีพระราชกระแสวา “คนที่ทำบุญดวยกัน ชาติหนาก็เปนญาติ
กัน …พอมาทำบุญกับคนแกนี่ พอไดกุศล”ดังนี้ ไมมีพระกิริยาอัชฌาสัย

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๗7๒1

รังเกียจเดียดฉันทผูหนึ่งผูใด ไมวาจะดวยรัก กลัว ชัง หรือเขลา เลยแมแ ต
นอ ย

ขอธรรมดังรับพระราชทานถวายวิสัชนามา เปนพลวเหตุเกื้อกูลให
ทรงเปนทั้งพรหมแหงความเปนพระบุพการินีของพระบรมวงศผ ูทรงพระคุณ
อันประเสริฐหลายพระองค ดังพระพุทธภาษิตที่วา พฺรหฺมาติ มาตา ปตโร
มารดาบิดา ทานเรียกวา เปนพระพรหม อีกทั้งในพระฐานะที่ทรงดำรงพรหม
วิหารธรรม เปน ดั่ง “สมมติพรหม” บนโลกมนุษย เพ่อื ประโยชนสุขแกปวงชน
ชาวไทย การที่องคการศกึ ษา วทิ ยาศาสตร และวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ
ประกาศยกยองใหทรงเปนบุคคลผูมีผลงานดีเดนระดับโลกปานฉะนี้ จงึ ชอบ
ดวยเหตผุ ล ดวยทรงสามารถนำพาพระราชกิจท้งั สว นพระอัตตหิตปฏิบัติ และ
ทัง้ สวนท่เี ปน ปรหิตปฏิบตั ใิ หสัมฤทธ์ิ ตอ ใหอ กี ก่ปี กี่ศตวรรษจะลวงพนไป ตอ
ใหใครจะกลาวถึงพระองคหรือไม หรือตอใหโลกจะแซซองยกยองเพียงไร
ความดีที่ทรงบำเพ็ญไว ก็ยอมยังดำรงอยูเปนความดีที่สำเร็จบริบูรณ
พระเกียรติคุณทั้งนั้นจักเสถียรสถิตวัฒนาอยูคูโลก ไมมีวันชำรุดชราหรืออับ
แสง สมพระนามาภิไธย “ สวางวัฒนา ” อันสวางไสว เสมือนดวงประทีป
แกวสองใจมนุษยนิกรอยูต ลอดกาลนาน ตอ งตามพระพุทธภาษิตที่วา สตฺจ
ธมฺโม น ชรํ อุเปติ ความวา ธรรมของสัตบุรุษคนดี ยอมไมถึงความคร่ำครา
ฉะนน้ั

อิมินา กตปุฺเน ดวยอำนาจพระราชกุศลทักษิณานุปทานกิจ อัน
สมเด็จบรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผทู รงพระคณุ อนั ประเสริฐ ทรงบำเพ็ญ
แลวดว ยดี จงพลนั สมั ฤทธิ์เปน บญุ นฤธี อำนวยอฐิ วบิ ากวบิ ุลมนุญผลสวนทิพย
สุขแด สมเดจ็ พระศรีสวรินทิราบรมราชเทวี พระพนั วสั สาอยั ยิกาเจา ตามควร

72 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชนิ สเมทศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๗๓

แกพระคตวิ สิ ยั ในสัมปรายภพ สมพระราชปรารภอุทิศถวาย โดยพระฐานนิยม
จงทุกประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน พรหมวิหารกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดบั พระปญญาบารมี ยตุ ลิ งดวยประการฉะน้ี.

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๗๔

กาลัญตุ กถา

พระพรหมมุนี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม
รบั ประทานถวาย

พระเจาวรวงศเ ธอ พระองคเจาโสมสวลี พระวรราชาทนิ ดั ดามาตุ
ในการบำเพ็ญพระกศุ ลอทุ ศิ ถวาย

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชนิ นี าถ
พระบรมราชชนนพี ันปหลวง

เน่อื งในวันคลายวันพระราชสมภพ ๑ มกราคม ๒๕๕๖
ณ หองประชมุ อาคารสวา งวัฒนา โรงเรยี นราชินี
วันองั คาร ที่ ๘ มกราคม พ.ศ. ๒๕๕๖

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สฺสฯ
กาลานุรปู  ว ธุรํ นยิ ุ เฺ ชต.ิ

บัดนี้ จักรับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในกาลัญุตกถา
สนองพระเดชพระคุณประดับ พระปญญาบารมี อนุรูปพระกุศลบุญราศี
ทักษิณานุประทานกิจ ซึ่งคณะโรงเรียนราชินี อันมีพระเจาวรวงศบพิตร
พระวรราชาทินัดดามาตุ เสด็จมาทรงเปนประธาน ทรงบำเพ็ญเปนพระบรม
ราชินูทิศถวาย สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ในรัชกาลที่ ๕ พระ
บรมราชชนนีพันปหลวงในรัชกาลที่ ๖ และรัชกาลที่ ๗ ซึ่งหากคำนวณวันที่
เสด็จพระราชสมภพ นับแตวันศุกร ที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๐๖ มา
บรรจบในวันอังคาร ท่ี ๑ มกราคม ศกน้ี ตามวธิ ีปฏิทินซึง่ แตเ ดมิ ยังนบั วันที่ ๑



ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนา ||7๗5๖

เมษายนเปนวันขึ้นปใหม ก็นับไดคำรบ ๑๔๙ ป การพระกุศลครั้งนี้จึงเปน
กตัญุตากิจประเดิมสมัย ตระเตรียมเฉลิมฉลองมโหฬาร สำหรับอภิลักขิต
กาลพระราชสมภพซ่งึ จะเวยี นมาบรรจบเปนปท่ี ๑๕๐ ในวันพธุ ที่ ๑ มกราคม
ศกหนา ดว ยพระหฤทัยมน่ั ในพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรมตอ
พระบุพการินี ผูมีพระคุณานุคุณตอพระบรมราชจักรีวงศ ตลอดจน
ประเทศชาติและประชาชน โดยเฉพาะชาวราชนิ ี ผูไดรับพระมหากรุณาเปน
ท่ีพงึ่ มานบั แตต น เปน อเนกปรยิ าย

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงบริบูรณดวยพระ
คุณสมบตั ิ เพียบพรอมเปนราชนารรี ัตน เสด็จอุบัติมาสูพ ระบรมราชจักรีวงศ
ที่พระราชกุมารีในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจาอยูหัว กับสมเด็จพระปย
มาวดี ศรพี ัชรินทรมาตา มีพระนามวา พระเจา ลกู เธอ พระองคเ จา เสาวภาผอง
ศรี ทรงกอปรดว ยพระราชจริยาสงา สมพระชาติ ตอมาไดเ สดจ็ สถิตในท่ีพระ
ภรรยาเจาในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงดำรงพระราช
อิสริยยศสุดทายในรัชกาลที่ ๕ เปน สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี
พระบรมราชินีนาถ ทรงเปนราชนารีพระองคแรกในประวัตศิ าสตรชาติไทย ที่
ไดทรงสำเร็จราชการแผนดินตางพระเนตรพระกรรณพระมหากษัตริย
กลาวคอื เมื่อสมัยที่สมเด็จพระปยมหาราช เสด็จประพาสยุโรปครัง้ แรกใน
พุทธศักราช ๒๔๔๐ สมเด็จพระบรมราชินีนาถไดทรงสำเร็จราชการอยาง
เรียบรอยไมมบี กพรอ ง มีพระราชญาณทัศนส อดสอ งสุขุมคมั ภีรภาพ เปน พระ
คุณสมบตั ิมหัศจรรยเ หนือลักษณะสตรีทว่ั ไปในยุคเดียวกัน ทรงเปนนักบริหาร
ผูสามารถรักษาดุลยภาพแหงพระเดชและพระคุณไดอยางล้ำเลิศ พระราช
ดำรัสและพระราชหัตถเลขาแตละองคที่ปรากฏ ลวนเปนพยานแหงพระ
สติปญญาอันประเสริฐสมสมัย สมดังที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา

76 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคชินสเมทศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๗๗

เจาอยูหัว ทรงยกยองวา “หนังสือทางราชการของแมเล็กที่เปนผูสำเร็จ
ราชการมีมา เกงเตม็ ท”ี

สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองคนั้น ทรงพระปญญาบารมีเฉลียว
ฉลาดเปนอัศจรรย ทรงสามารถนำพาสยามรัฐสีมาในสมัยเวลาที่กำลังเผชิญ
กระแสลัทธิจักรวรรดินิยม เสด็จสถิตเคียงขางและเปนพระกำลังอยา งยิ่งใหญ
ของสมเด็จพระราชสวามี ทรงพากเพียรสนองพระบรมราโชบายในการพัฒนา
ประเทศทุกดาน โดยเฉพาะดานการศึกษา การพระศาสนา การสาธารณสุข
และการสังคมสงเคราะห ดังปรากฏผลแหงพระราชกรณียกิจ อำนวย
หิตานุหิตประโยชนแกมหาชนตราบจนปจจุบัน มีตัวอยางนามองคกรที่ทรง
กอกำเนิดไว เชน สภากาชาดไทย, ศิริราชพยาบาล, โรงเรียนราชินี, วิทยาลยั
อาชีวศึกษาเสาวภา, โรงเรียนวิเชียรมาตุ (มา-ตุ), โรงเรียนราชินีบูรณะ,
โรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ เปนตน ทั้งยังทรงทำนุบำรุงพระอาราม และ
กจิ การสาธารณกุศลอ่นื ๆ ไวอีกเปน อเนกประการ

ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว ทรง
เฉลิมพระนามาภิไธยสมเด็จพระบรมราชชนนีเปน สมเด็จพระศรีพัชรินทราบ
รมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง ในรัชกาลน้ี สมเด็จพระพันปหลวง
ไดทรงสนับสนุนพระบรมราโชบายของสมเด็จพระมหาธีรราชเจา นำพาความ
เจริญวัฒนามาสูส ยามประเทศในทุกดาน ทรงติดตามความเปน ไปของกระแส
โลกในระยะที่สยามกำลังเปลี่ยนผานสูยุคสมัยใหม โดยเฉพาะดานการบำรุง
อนามยั ของประชาชน ใหก าวหนา สมกาลเทศะ แมบางเรอ่ื งทีด่ เู หมอื นเล็กนอ ย
แตก็ไมทรงทอดพระราชธุระ เชนเรื่องความสะอาดของน้ำสำหรับบริโภค
อุปโภค ทรงเล็งเห็นความสำคัญของสุขอนามัยวาเปนมูลฐานความเจรญิ ของ
บานเมือง ทรงสละพระราชทรัพยสราง “รูปนางธรณีอุทกทาน” เปนทอ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวี หร าววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 7๗7๘

ประปาสาธารณะไวส ำหรับประชาชนไดมนี ้ำสะอาดดืม่ กนิ เมอื่ สมเด็จพระราช
โอรส ทรงทำนุบำรงุ กิจการทหารและเสือปา ก็ทรงรว มบำรุงกิจการนน้ั ๆ อยา ง
เต็มที่ ไดพระราชทานเครื่องอุปโภคบริโภคบำรุงทหารและเสือปา เพื่อใหมี
กำลังฝกฝนสำหรับภารกิจปกปองรฐั สมี าอาณาจักรไดอ ยา งสมหนา ท่ี

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงตระหนักถึงสถานภาพ
สตรีในยุคสมัยใหม ที่พึงมีบทบาทไมยิ่งหยอนไปกวาบุรุษ โดยเฉพาะในดาน
ศึกษาอบรมบมสติปญญาใหเฉลียวฉลาด สามารถเปนกำลังของบานเมืองได
ทรงพระราชปรารภที่จะสรางโรงเรียนสำหรับสตรีมานับแตพุทธศักราช
๒๔๓๓ แตดวยปญหานานาประการทำใหการทัง้ ปวงเนิ่นชาไป แตก็มิไดทรง
ยอทอ ในที่สุดจึงไดพระราชทานกำเนิดโรงเรียนราชินีขึ้นเมื่อพุทธศักราช
๒๔๔๗ เปน ที่ทรงพระโสมนสั ย่ิง ดังพระราชหตั ถเลขาถึงพระยาวสิ ุทธสุริยศักดิ์
ความตอนหน่ึง วา

“...มีความยินดีมากที่ไดทราบวาเรื่องโรงเรียนราชินีเปนอันเสร็จ
เพราะคอยฟงมาหลายวันแลวไมไดทราบความจนวันนี้ เปนอันโลงกันไปที ...
ในเรื่องโรงเรียนนี้นั้น ฉันขอใหเธอชวยฉันรีบจัดการใหสำเร็จเสียที โดยเธอ
อยาโตงๆ เตงๆ ใหตองชาเสียเวลาไปนาน สิ่งใดที่ควรจะเจริญขึ้นไดทันตา
ทันใจ ก็จะไดเปนไปตามควรแกก าล ขอจงพุยใหหนักๆ มือสักหนอย เพราะ
เหน็ แทแลว วาเปนสิ่งจำเปน”

พระราชหัตถเลขาที่เชิญมาขางตน นี้ แสดงใหเห็นวา สมเด็จพระพัน
ปหลวง ทรงเปนอัจฉริยนารีผูสามารถพิจารณาเขาพระราชหฤทัยไดวา
ธรรมดาการดำเนินกิจทั้งหลาย จำตองอาศัยขณะสมัย กาลเวลา เปนหลกั
สำคัญทั่วไป มิฉะนั้นกิจการนัน้ อาจขาดตกบกพรอง เพราะเกินเลยเร็วไปบา ง

78 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชนิ สเทมศเ ดน็ าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๗๙

ขาดหยอนลาชาไปบาง ไมเหมาะเจาะสภาพของกิจการ เชน ในเวลาท่ี
บา นเมืองตองเรง พัฒนาเพื่อรอดพน ภัยจากการคุกคามของมหาประเทศ หาก
มัวอาศัยกำลังของบุรุษฝายเดียว แตถาสตรีไมเกงกลาพอจะเปนกำลังได ก็
อาจทำใหการพฒั นานน้ั ตองสะดดุ หยุดลงหรือเนิ่นชา จนพลาดทา เสียทีแกช าติ
ที่มกี ำลงั อำนาจแกรงกลากวาก็เปนได ตอ งตามนยั แหงพระมหาสมณภาษิต ท่ี
เชิญขน้ึ เปนนิกเขปบทวา

กาลานุรูป ว ธุรํ นยิ ุ เฺ ช ความวา “พงึ ประกอบธุระใหเ หมาะแกกาล
เทยี ว”

การรูจักประกอบกิจการทั้งหลาย ทั้งสวนกาย วาจา และใจ ให
เหมาะสมกับกาลเวลา ไมประกอบกจิ ดวนใหล าชา และไมประกอบกิจอนั ควร
ชาและรอบคอบ ใหผลุนผลันเรงดวนจนเกินพอดีแลว ยอมนำใหบรรลุถึง
คุณประโยชนที่สมควรโดยสวนเดียว สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรัสยก
กาลัญุตา คือความเปนผูรูจักกาลเวลาอันสมควรในการประกอบกิจนั้นๆ วา
เปนคุณลักษณะของสาธุชน

คุณธรรม คือ กาลัญุตา นี้ ไดแก การฝกฝนอบรมลักษณะความ
รูจักกาลเวลา ในการศึกษาศิลปวิทยา ในการแสวงหาโภคทรัพย ในหนาท่ี
กิจการ และในการบริหารอัตภาพ นับเปนหลักสำคัญในการประกอบการงาน
ทุกชนิด ถาบุคคลไมรูจักกาล เมื่อถึงคราวที่ควรทำ ก็ไมทำ หากมัวรีๆ รอๆ
จดๆ จองๆ ยอมคลาดจากประโยชนที่ควรไดควรถึง ประโยชนที่ไดแลว ก็
ยอมจะเสื่อมเสียไป ประโยชนที่ควรจะไดอีก ยอมพลาดโอกาสอีก อันตราย
เสยี หายก็จะเกิดขึ้น เชน การปกครองตนเพื่อความผาสกุ ตอ งเตรยี มบริหารให
ทันกาล หากมัวเกียจครานปลอยกาลเวลาลว งเสียไปเปลา ยอมเสียประโยชน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนา ||7๘9๐

ท่ีควรได เชน สมัยเปน เดก็ ซึง่ ควรเพียรศึกษาศิลปวิทยา กลบั นยิ มการเลนสนุก
เที่ยวเตร เมื่อเติบโตขึ้นยอมดำรงชีวิตอยูยาก เพราะขาดวิชาความรู บุคคลผู
สามารถรกู าล รสู มยั ประกอบธุระหนาท่ีใหเหมาะแกกาลเวลาไดด ี ชอ่ื วา “ธุร
การี” ผูทำหนาที่ไดเหมาะเจาะ ยอมบรรลุความเจริญสารพัด มีความเจริญ
ดวยโภคสมบัติ เปนตน ดังนิพนธพ ระพุทธภาษิต วา “ผูใดชาในการที่ควรชา
และรีบในกาลที่ควรรีบ ผูนั้นเปนผูฉลาด ยอมถงึ สุข เพราะการจัดทำโดยแยบ
คาย”

สวนผูท ี่ไมเห็นความสำคัญของกาลเวลา ซ่ึงโบราณถอื วาเปนเงินเปน
ทอง มักปลอ ยเวลาใหผานไปดวยกิจการไมเปนประโยชน เชน ใชเวลาไปกับ
กามสุขและอบายมุขทั้งปวงบาง หรือใหเวลาผานไปดวยความโอเอลาชา ไม
ตรงตามเวลานัดหมาย ใหห มูพวกพลอยเสียเวลารอคอยบา ง ลว นเปนการพรา
ประโยชนตนเอง เพราะเวลาไมไดผา นไปเปลา หากยังนำชวี ติ ของแตละบุคคล
ใหลว งผา นไปดว ย ดงั ท่ีทานกลา ววา กาลเวลายอ มกลืนกนิ สรรพสัตวกับทง้ั ตัว
มันเอง จึงควรประกอบกิจกรรมที่เปนคณุ ประโยชนแ กช วี ิตตน ใหสมกบั เวลาท่ี
ผานไป ตามนัยพระพุทธภาษิตที่ตรัสสอนภิกษุอยูเนืองวา “วันคืนลวงไปๆ
บดั นเ้ี ราทำอะไรอยู”

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงเปนผูรูกาล จึงทรง
ขวนขวายประกอบพระราชกิจจานุกิจเพื่อทำนุบำรุงบานเมืองใหกาวหนา
ทันสมัยในทุกดาน ทรงรูจักแบงสรรเวลาปฏิบัติพระราชกิจในทุกพระราช
สถานะอยางถูกตองเหมาะสม ในสว นที่ทรงปรนนิบัติบำรุงเคียงขางพระราช
สวามี และทรงอภิบาลดูแลพระราชโอรสธิดา ก็ทรงบำเพ็ญไดอยาง
เพียบพรอม ในสวนพระราชกิจสละความสุขสวนพระองคเพื่ออาณาประชา
ราษฎร ก็ทรงพากเพียรอยา งเต็มพระราชหฤทยั

80 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๑

กลาวจำเพาะสมัยที่ทรงสำเร็จราชการนั้น ตองทรงทำหนาที่แทน
พระมหากษัตริยแทบทกุ อยาง ทั้งนี้พึงทำความเขาใจวา พระมหากษัตริยใน
สมัยราชาธิปไตยนั้น มิไดทรงเปนเพียงประมุข หากแตยังทรงเปนหัวหนา
รฐั บาลดว ย ดงั นน้ั สมเด็จพระบรมราชินีนาถจงึ ตองทรงสละเวลาแหงความสุข
สำราญสวนพระองคเพ่ือประโยชนอยางใหญ คือประโยชนสขุ ของมหาชน จริง
อยูวาพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูห ัว ไดทรงตั้งคณะที่ปรึกษาของ
ผูสำเร็จราชการไวดวย แตภาระหนักก็ตกอยูที่พระองคเปนสว นมาก ซึ่งพระ
ราชภาระนั้น ราชนารีทั่วไปยอมมิเคยทรงศึกษาหรือฝกหัดทำมากอนเลย
นอกจากจะทรงทราบเรื่องอยูบางโดยที่เปนผูทรงไววางพระราชหฤทัยสนิท
สนม ราชการที่ตอ งทรงพระราชวินิจฉัยและทรงสั่งก็มีอยูมาก ไหนจะยังพระ
ราชกจิ ในดา นสงั คมอีกเลา ตอ งเสดจ็ ประทับในที่ประชุมเสนาบดี เสด็จออกให
ผูมีราชการสำคัญตางๆ เฝาทูลละอองธุลีพระบาท เสด็จประทบั เปน ประธาน
ในพระราชพิธีตางๆ ซึง่ ยดื ยาวและมอี ยมู ากกวาในปจจุบนั นีม้ าก ถงึ กฐินกาลก็
เสด็จพระราชดำเนินเปนกระบวนพยุหยาตราไปถวายผาพระกฐิน ซ่ึงไมเ คยมี
มากอนที่เจานายฝายในจะไดเสด็จออกเปนกระบวนแหเชนนั้น จำตองทรง
ไตรต รองวิถีการวางพระองคใ นที่สาธารณะอยางพอเหมาะพอสมดวยพระองค
เอง แมจนกระทั่งมีเหตุเพลิงไหมในพระนคร ตอใหทรงเปน หญิง แตเมื่อทรง
รับหนาที่รักษาราชการแผนดนิ กไ็ มท รงลังเลที่จะเรงรุดเสด็จพระราชดำเนิน
ไปทรงอำนวยการดับเพลิง พอถึงเวลาเย็นก็ตองเสด็จลงทรงกีฬากับพระ
ราชวงศแ ละขา ราชการฝายในเพื่อกระชับสายสัมพันธใ นพระราชสำนักใหแนน
แฟน ตองทรงจัดการฉายพระรูปพระบรมวงศานุวงศตางๆ เพื่อสง ไปทูลเกลา
ทูลกระหมอมถวายสมเด็จพระพุทธเจาหลวง ที่ทวีปยุโรปใหทรงคลายพระ
ราชหฤทยั วาทางกรุงสยามยังสุขสำราญดีท่ัวกนั ครัน้ ค่ำลงก็ทรงพระอักษรอยู
จนดึก เพราะนอกจากหนังสือราชการท่ีตองทรงพระราชวินิจฉัยโดยลำพังแลว
ยังมีลายพระราชหัตถที่ตองทรงเรียบเรียงรายงานสงไปทูลเกลา ทูลกระหมอม

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศรี ว์ ง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา|| ๘8๒1

ถวายพระราชสวามีแทบทุกวนั ในระหวา งน้ันไดทรงจัดการตางๆ ขึ้นใหมเปน
อันมาก ทั้งพระราชกำหนดกฎหมายและระเบียบการตางๆ พระองคทรงรับ
พระราชภาระหนักอึ้งน้ีอยูนานเกือบป ครั้นพระราชสวามีเสด็จนิวัตพระนคร
แลว ยงั ตองทรงอำนวยการสมโภชรับเสด็จตอมาอีกเกือบทกุ วันเปน เวลารวม
๒ เดอื น

พระราชานุกิจของสมเด็จพระพันปหลวงขณะทรงสำเร็จราชการนั้น
เปนตัวอยางเตือนใจวา บุคคลผูมีปญญาเฉลียวฉลาดในการจัดสรรเวลา รู
คุณคาของกาล เปนกาลัญุตา ยอมสำเร็จประโยชนแมยากยิ่งไดโดยสวสั ดี
สามารถประคับประคองภารกิจใหล ุลว งไป สมดังพระบรมพุทโธวาทท่ีวา “ผูมี
ปญญา ถึงพรอ มดวยความรู ฉลาดในวธิ ีจัดการงาน รกู าลและรสู มัย เขาพึงอยู
ในรา.ชการได”

ยิ่งไปกวานั้น สมเด็จพระพันปหลวง ยังทรงกำหนดวิถีการจัด
การศกึ ษาสำหรบั สตรีพระราชทานไวอยางใหสมกาลเทศะ เปนอมตะแหงพระ
ราโชบายวา “ใหสตรีไทยมีความรูทางการชางฝมือ ขนาดสามารถประกอบ
อาชพี เลีย้ งตวั ได ใหอา นออกทงั้ ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และสามารถเขียน
ใหผูอื่นเขาใจ ใหมีการอบรมศีลธรรมจรรยาและมารยาท” ดังนี้ นับเปนการ
บกุ เบกิ การสรา งคณุ ลกั ษณของสตรียุคใหมที่ยังสามารถใชเปนแนวนโยบายได
ตราบจนปจจุบัน ยังผลใหสถาบันการศึกษาท่ีทรงสถาปนาไว มโี รงเรียนราชินี
เปนอาทิ ประสบความจำเริญวัฒนา สามารถผลิตทรัพยากรบุคคลผูมีคณุ ภาพ
ออกสูสงั คมจากรุนสรู นุ มาได ดว ยเดชะพระบารมีปกเกลาปกกระหมอมแตหน
หลังโดยแท

82 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๓

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงถึงพรอมดวยพระ
คณุ ธรรมเปน อเนกปรยิ าย โดยเฉพาะขอกาลัญตุ า ทรงเปน ผรู กู าล จึงไมทรง
ประมาทในการรกั ษาไตรทวารใหหางไกลจากโทษทุจริต ฝกพากเพียรพระจิต
ใหมั่นคงอาจหาญ ทรงขวนขวายบำเพ็ญคุณประโยชนยังความเจริญรุงเรือง
นานัปการแกมหาชน ถึงแมเสด็จสวรรคตลวงลับไปแลวนับแตวันที่ ๒๐
ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๖๒ นับถึงศกนี้ได ๙๔ ปแลว แตพระราชคุณูปการ
และพระคุณธรรมก็ยังคงสถติ สถาพรอยูมิรูเสื่อมสูญ สมดงั พระพทุ ธพจนที่วา
“สตฺจ ธมฺโม น ชรํ อุเปติ” ธรรมของสัตบุรุษคนดียอมไมคร่ำครา สมควร
แกก ารบูชาสักการะของมหาชนทกุ หมเู หลาตราบนานเทา นาน

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระกุศลทักษิณานุประทานกิจ อัน
พระเจาวรวงศบพติ ร ผูทรงคุณอันประเสรฐิ ทรงบำเพ็ญรวมกบั คณะโรงเรียน
ราชินี จงพลันสัมฤทธิ์เปนบุญนฤธี อำนวยอิฐวิบากวิบุลมนุญผลสวนทิพยสุข
แด สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพนั ปห ลวง ตาม
ควรแกพระราชคติวิสัยในสัมปรายภพ สมพระเจตนาปรารภอุทิศถวาย โดย
พระฐานนยิ มจงทุกประการ

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน กาลัญุตกถา ฉลอง
พระเดชพระคณุ ประดับพระปญญาบารมี ยตุ ลิ งดวยประการฉะน้ี.

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๔

สูรตากถา

พระราชพธิ ีทรงบำเพ็ญพระราชกุศล
เนอ่ื งในอภิลกั ขติ สมัยคลายวันสวรรคต
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหดิ ล พระอฐั มรามาธิบดนิ ทร
และพระราชกุศลทักษิณานุประทานพระบรมอฐั ิ สมเด็จพระมหิตลาธเิ บศร

อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนก
และสมเด็จพระศรีนครนิ ทราบรมราชชนนี
ณ พระท่ีนัง่ อมรินทรวินจิ ฉัย ในพระบรมมหาราชวัง
วนั อาทติ ย ท่ี ๙ มถิ นุ ายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๖
พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชโิ น) วัดราชบพิธสถติ มหาสีมาราม

รบั พระราชทานถวาย

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ธฺ สฺสฯ
อุกกฺ เ สรู มจิ ฺฉนตฺ ตี ิ

บัดนี้ จกั รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน สูรตากถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดบั พระปญ ญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลทกั ษิณานุ
ประทาน อันสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผูทรงพระคุณอัน
ประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมให สมเด็จพระบรมราช
กุมารีบพิตร เสด็จพระราชดำเนนิ แทนพระองคมาในพระราชพิธีทรงบำเพ็ญ
พระราชกุศลในอภิลักขิตสมัยคลายวันสวรรคตของสมเด็จพระบรมเชษฐาธิ
ราช พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดนิ ทร
เปน ปที่ ๖๗ และการพระราชกศุ ลทักษิณานุประทานพระบรมอัฐิ สมเดจ็ พระ

84 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๕

มหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนคริน
ทราบรมราชชนนี ดวยทรงพระราชอนุสรณ อันเปนนิพัทธจริยาสัมมาปฏิบัติ
ในสวนแหงพระกตัญูกตเวทิตาธรรม ดำเนนิ ตามคติแหงพระพุทธศาสนา ที่
พึงปฏิบตั ิตอ บูรพชนผูม อี ุปการคุณ

สมเด็จบรมบพิตร พระบาทสมเด็จพระอัฐมรามาธิบดินทร พระองค
นัน้ ทรงพระคุณธรรมอันประเสริฐ มีพระราชจริยาเปน ทีต่ องใจรักใครเคารพ
บูชา หาใชเฉพาะแตในหมูพ ระบรมวงศานวุ งศเทา นั้นไม หากทรงเปนท่เี ทดิ ทูน
ของมหาชนทั่วไปทั้งไกลใกล ทัง้ ที่เปนคนไทยและที่เปนคนตางชาติ ใครๆ ไม
สามารถจะพรรณนาพระเดชพระคุณไดส นิ้ สดุ ทรงเปน มหาบุรุษผูเสดจ็ มาเพ่ือ
คลีค่ ลายความขาดขวัญแลกำลังใจของคนไทยในเวลาวกิ ฤต พระราชอัธยาศยั
อันละมุนละไมเยือกเย็น เพียบเพญ็ ดวยพระราชกลั ยาณจิต ยงั ตรึงตดิ ในสำนึก
ของพสกนิกรผูไดเฝาทูลละอองธุลีพระบาท และที่ไดศึกษาพระราชประวัติ
สมเด็จพระบรมเชษฐาธิราชพระองคนั้น ในระหวางที่ยังไมทรงบรรลุราชนีติ
ภาวะ ก็ทรงเพียรหมั่นตอหนาที่ศึกษาศิลปวิทยาการอยูใ นไพรัชประเทศ เปน
เหตใุ หทรงแกลวกลาสามารถในพระราชกรณีย ที่ทรงตั้งพระราชหฤทัยไววา
จะทรงบำเพ็ญ เม่ือเสด็จพระราชดำเนินกลบั คืนสูพระนคร ครั้นทรงบรรลุราช
นีติภาวะแลว มีพระราชประสงคจะประทบั อยู ณ ตา งประเทศเพือ่ ทรงศึกษา
วิชาการชั้นสูงตอไป แตอาศัยพระราชการุณยธรรม จำเพาะตอภักดีจิตแหง
ประชาราษฎร ที่ตา งก็ร่ำรองเรียกหาพระองค ดวยหวังใจจะมโี อกาสไดเฝา ชม
พระบารมี ภายหลังจากที่ตองประสบยุทธภัยแหงมหาสงคราม อุปมาดุจ
ทารกเมื่อวาเหว ก็รอ งไหโ ยเยเรียกหามารดาบิดามาชวยอุมชฉู ะนั้น พระองค
ไดทรงพระมหากรุณาเสด็จนิวัตสูร าชอาณาจักรตามที่รัฐบาลกราบบังคมทูล
พระกรุณาอัญเชิญ แมจะไดทรงดำเนนิ พระราชกิจจานุกิจอยูเพียงไมนาน ก็มี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 8๘5๖

เหตใุ หดวนเสด็จสวรรคต แตพระราชธรรมยงั ปรากฏเปนพระบรมราชานุสรณ
อันถาวรอยูมิรเู สอ่ื มสญู

เมื่อคำนึงถึงมูลเหตุแหงพระเกียรติคุณอันยิ่งใหญของสมเด็จบรม
บพิตรพระองคนั้น ก็ไมอาจแลเห็นเปนอื่นใดไปได นอกเสียจากอนุสนธิพระ
ราชวิริยภาพและพระราชจริยวัตรของสมเด็จพระบรมราชบุพการี กลาวคือ
สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดลุ ยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และสมเดจ็ พระ
ศรีนครินทราบรมราชชนนี ทั้งสองพระองคทรงบำเพ็ญพระราชกรณียกิจไว
เปนแบบอยางอันดียิ่ง และทรงอภิบาลบำรุงพระราชโอรสธิดาใหทรงพระ
เจริญเติบใหญ ดวยน้ำพระทัยแนแนวตอหนาที่ของคนไทย และหนาที่ของ
เจา นาย ผูมุงม่ันในการบำเพ็ญ “สูรตา” คือความเปนผูกลาหาญ เปนเครือ่ ง
กำกับพระราชปณธิ านอยอู ยา งหนกั แนน ไมร ูเส่ือมคลาย

“สรู ตา” ความเปน ผูกลานนั้ คอื ความองอาจกลาหาญในการประกอบ
กรณียกิจ ในสถานท่ี หรอื เวลาอันคับขัน ใกลตอภยันตราย คุณขอน้ียอมเปน
สมบัติอันพึงปรารถนาในกรณียกิจอันเขาที่คับขัน จำตองถึงขนาดเสียสละแม
อวัยวะหรือชีวิต ดงั ธรรมภาษติ ทว่ี า

อุกกฺ เ  สูรมจิ ฉฺ นตฺ ิ
ความวา “ในคราวอกุ ฤษฏ ยอมปรารถนาคนกลา” ดงั น้ฯี
ทานผูเปนใหญแหงหมูชน เปนผูนำในที่นั้นๆ จำตองประกอบดวย
คุณธรรมขอนี้เปนประการสำคัญ ไมเชนนั้นก็ไมสามารถนำหมูคณะใหลุถึง
ความสวัสดี หากปราศจากความกลาแลว อาจจะนำหมูคณะไปสูหายนะก็
เปนได อันบุคคลที่จะเปนผูกลาหาญเด็ดเดี่ยว ไมหวาดหวั่นตออันตราย มุง
หนากระทำกิจใหสำเร็จดวยดี ก็เพราะมีสัจจะ และมีความเสียสละ เปนพื้น

86 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ จาพ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๗

อัธยาศัย ฉะนั้น สรู ตา ความเปนผูกลา จึงจำตอ งมีสัจจะและจาคะเปน เครื่อง
สนบั สนุน สัจจะน้นั ไดแ กก ิริยาท่ีประพฤตติ นเปนคนตรง มีอาการท่ีพึงจะเห็น
ไดใ นขอตอ ไปนี้

ประการที่ ๑ ความจริงใจ คอื ประพฤตสิ ิ่งใด ก็ใหไดจรงิ ๆ มุงปฏิบตั ิ
ตามหลักแหงธรรมภาษิตวา กยิรา เจ กยิราเถนํ ทฬหฺ เมนํ ปรกกฺ เม ความวา
“ถา จะทำก็ทำจริงๆ พึงบากบนั่ กิจการน้นั ใหม่ัน” และ วายเมเถว ปุริโส ยาว
อตฺถสฺส นิปฺปทา ความวา “บุรุษพึงพากเพียรไปจนกวาผลจะสำเรจ็ ” ความ
จริงตามลักษณะดังกลาวนี้ จดั เปน องคแ หงสจั จะ สถานหนึง่

ประการท่ี ๒ ความซื่อตรง คือ ความประพฤติตรงตอกนั ตามสมควร
แกฐานะของตนๆ เชน พระมหากษัตริยกับพสกนิกร รัฐบาลกับประชาชน
มารดาบิดากับบุตรธิดา อุปชฌายอาจารยก ับสัทธิวิหาริกอันเตวาสิก ญาติกับ
ญาติ มิตรกับมิตร บรรพชติ กับคฤหัสถ มีความซื่อตรงตอกัน ตามฐานะที่เปน
ผใู หญแ ละผนู อ ย เปนผูใ หญก ็มเี มตตากรุณาทำความอุปการะแกผ ูนอย ผอู ยูใน
ขายแหงเมตตากรุณาตามหนาที่ ตั้งอยูในสถานะเปนบุพการี ในขณะที่เปน
ผูนอยก็ตองรูอุปการคุณทาน ทำความปฏิการะสนองพระคุณทานเต็มตาม
หนาที่ รูสึกตนเปนประดุจหนี้บญุ คุณของทานอยู เทิดทนู ไวมิใหสูญ ต้งั อยูใน
สถานะเปนกตัญูกตเวที นี้เขาลักษณะแหงบุพการีและกตัญูกตเวที สถาน
หน่ึง

ประการที่ ๓ การกลาววาจาจริง คือ เวนจากการพูดเท็จ พูดแตคำ
สัตยจริงที่เปนหลักฐาน เชือ่ ฟงได ไมกลา วคำเท็จเพราะเห็นแกประโยชนตน
หรือเพื่อประโยชนผ ูอื่น หรือเพราะอยากไดใครมีในการอันไมชอบธรรม คำท่ี
กลาวจริงนั้นยอมเปนที่นิยมชมชอบของวิญูชนทั้งหลาย จึงมีพระพุทธา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนนิ เ ทเทศศนนาา | 8๘7๘

นุศาสนีสรรเสรญิ วาจาสัตยวา สจฺจํ เว อมตวาจา ความวา “คำสัตยแลเปน
วาจาไมตาย” และ สจฺจํ หเว สาธุตรํ รสานํ ความวา “คำสัตยแลเปนรสอันดี
ย่งิ กวารสท้งั หลาย” นเ้ี ปน สัจจวาจา สถานหน่ึง

ประการที่ ๔ การรักษาปฏิญญา คือ ใหปฏิญญาในกิจการอันเปน
ธรรมตอผูใดแลว รกั ษาปฏิญญาน้ันไวใหม่ันคงไมเคลื่อนคลาด นี้จัดเปนความ
สัตยอ ีกสถานหนึง่

ความสัตยมีลักษณะดังรับพระราชทานถวายอรรถาธิบายมาพอเปน นิ
ทัศนะนี้ หมายแตเฉพาะสวนที่ดีมีประโยชนและเปนธรรม สวนความจริงที่
ประกอบดวยโทษ เชน ตั้งใจทำความชั่ว หรือรับปฏิญญาในกิจอันเปนโทษ
ดวยขาดสติ ครั้นรูตัวแลวก็ยังไมถอนตนขึ้น ยังขืนทำเลยตามเลย ดังนี้ไม
จัดเปนความสัตยที่พึงปรารถนา เหตุนั้น พุทธาทิบัณฑติ จึงกลาววา “สัปบุรุษ
ทง้ั หลาย ตง้ั อยแู ลว ในความสตั ยทีเ่ ปน ประโยชนและเปนธรรม”

อน่งึ คนกลา น้ันยอมตองมคี วามเสียสละ จึงจะสามารถกระทำกิจของ
คนกลาได มิฉะนั้น เมื่อมีอารมณที่นาปรารถนามาเยายวน หรือมีภยันตราย
เขามาคุกคาม หรือดวยความอาลัยในปยารมณตางๆ ที่เขามากีดกัน ก็อาจ
กลายเปนประการอื่นไป ฝายคนผูม ีความเสียสละ ยอมมั่นในกรณียะ ไมยอม
ใหอุปสรรคใดๆ มาเปนเครื่องขัดขวาง โบราณาจารยจึงประพันธคาถาเปน
อนุสาสนแี หงความเสียสละวา

จเช ธนํ องคฺ วรสฺส เหตุ
คนควรยอมสละทรพั ย เพราะเหตจุ ะรักษาอวยั วะแหงรางกายอัน

ประเสรฐิ กวา

88 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเนด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๘๙

องคฺ ํ จเช ชีวิตํ รกฺขมาโน
จะรกั ษาชวี ิตไว ควรยอมสละองคาพยพนนั้ ๆ เสยี
องคฺ ํ ธนํ ชวี ติ ฺจาป สพฺพํ จเช นโร ธมฺมมนสุ สฺ รนฺโต
เม่ือระลึกถงึ ธรรม ถึงคราวเขา ก็ควรยอมสละท้งั นัน้ ทรัพย อวัยวะ
แมชีวิต.
รบั พระราชทานถวายวิสชั นาวา ทรัพยเปน ของหาไดดว ยความเหนื่อย
ยาก ทรพั ยเปน ของควรจะเกบ็ ถนอมไวใชทำประโยชน มจี ายเลย้ี งตนและคนที่
ควรเลี้ยง เปนตน ถามีโรคเกิดขึ้นและทิ้งไวจะเสียอวัยวะ เชน เปนบาดแผลท่ี
มือหรือเทา ควรจายทรัพยเปนคายารักษาโรคนั้น ถาอวัยวะนั้นเนาเสีย ใช
ไมได จำจะตองตัดเสียจึงจะรอดชีวิต เชนนี้ควรยอมตัดอวัยวะนั้นเสีย รักษา
ชีวิตไวดีกวา แตเมื่อถึงคราววิบัติจะเอาชีวติ รอด จะตองลวงละเมิดธรรม เชน
ในการสงคราม ถูกขาศึกจับเปนเชลย และถูกบังคับใหทำการอันเปนเครื่อง
ประทุษรายชาติบานเมืองของตน เชนนี้ แมชีวิตก็ควรยอมเสียสละ ไมตอง
กลาวถึงทรัพยและอวัยวะ อันเปนของจะตองสละอยูเอง ผูกระทำไดเชนนี้
นับวามี “สูรตา” ความเปนผูกลา มีสัจจะความจริง และจาคะ ความเสียสละ
เปนองคส นับสนุน ยอ มสำเรจ็ เปนคุณอันมหัศจรรย ดังน้ี
ประชาชนชาวไทยนับไดวาเปนผูมีปุพฺเพกตปุฺญตา คือไดส่ังสมบุญ
มาดีแลวในกาลกอน จึงถือกำเนิดมาบนแผนดินที่มีสมาชิกแหงพระบรมราช
จักรีวงศทรงเปน แบบอยา งอนั ล้ำเลิศของผูมีความกลา ผมู สี จั จะ และผูเ สียสละ
หากกลา วจำเพาะใหเ ดนชัดในราชสกุลมหิดล มหาชนทัง้ ปวงยอ มประจกั ษแลว
วาทุกพระองคทรงเปนเนติแบบอยาง อันพึงเจริญรอยพระยุคลบาทโดยแท
มีพระบาทสมเด็จพระอัฐมรามาธิบดินทร, สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลย

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ อ: ัอคคั คคชชิ นินเเททศนาา ||8๙9๐

เดชวกิ รม พระบรมราชชนก และสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เปน
อาทิ แตละพระองคทรงกลาหาญเพื่อประโยชนสุขของอาณาประชาราษฎร
เบ้ืองตน คือทรงเสียสละความสขุ ที่จะไดทรงพักผอนพระอิริยาบถตามพระราช
อัธยาศัยซึ่งเปนความสุขที่พึงมีพึงได เพื่อแลกกับสุขของมหาชน ทรงใชเวลา
เชนน้ันเพื่อทรงงานใหสำเร็จ เพื่อประโยชนสวนใหญคือความสุขเกษมปราศ
ภยั ของชาวไทยทัง้ มวล

ดังเชน สมเด็จพระบรมราชชนก ทรงพระราชอุตสาหะขวนขวายใน
การปฏิบตั พิ ระราชกรณยี กิจเพื่อการแพทยและการสาธารณสุข ทรงตรากตรำ
พระวรกายทรงงานจนกระท่ังพระอนามัยทรุดโทรม เปนเหตุใหเ สด็จสวรรคต
แตพระชนมายุยังไมมากนัก ทั้งยังชวนใหอนุสรณถงึ ภาพอดีตที่ไดแลเหน็ กัน
จนเจนตา คือภาพสมเด็จพระบรมราชชนนี แมในยามที่ทรงพระชรา ทรงพระ
ราชอุตสาหะเสด็จพระราชดำเนนิ ไปทรงเยี่ยมราษฎรในทองถิ่นดนิ แดนที่แสน
ไกล บางคราวตองทรงบุกปาฝา ภัยไปในพื้นที่อันตราย อันที่จริง หากจะทรง
พระสำราญเกษมสบายในพระราชนิเวศนเขตที่ประทับ ก็มีพระราชาภิสิทธิ์ที่
จะทรงกระทำได แตกลับทรงเลือกที่จะเสียสละ ดวยน้ำพระราชหฤทัย
หาญกลา ทรงละความเริงรมยอันเปนปรกติวิสัยของบุถุชน เสด็จบากบั่น
ออกไปเพ่ือสขุ ประโยชนข องคนไทยท้ังแผนดนิ

สว นพระบาทสมเดจ็ พระอฐั มรามาธิบดินทร น้ันเลา ก็ทรงแสดงความ
เปน สรู ตา ผกู ลา หาญ เปนพน้ื พระราชอัธยาศยั มานับแตท รงพระเยาว ในคราว
ที่ทรงรับสิริราชสมบัติ เมื่อพุทธศักราช ๒๔๗๗ ขณะพระชนมายุเพียง ๙
พรรษา ซึ่งหากวาเปนกาลปรกติ ขณะทรงพระเจริญแลว ก็นับวาเปนพระราช
ลาภ แตดวยวิกฤตการณซึ่งเพิ่งพนผานการเปลี่ยนแปลงการปกครอง
เหตุการณผนั ผวนทางการเมอื งตา งๆ ตลอดจนภัยคุกคามแหง มหาสงครามโลก

90 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชนิ สเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๑

ครัง้ ที่ ๒ ซ่ึงกำลังจะมาเยือน จำตองจัดไดวาเปนทุกขลาภ เพราะตองทรงถูก
ลิดรอนจากความสขุ สำราญตามประสาเดก็ วัยเดยี วกัน มาเสดจ็ สถติ ในทส่ี มมติ
เทวะ และตองทรงเผชิญกับกระแสโลกธรรมฝายอนฏิ ฐารมณที่พัดพามาของ
แวะกับบรรดาพระราชวงศานุวงศในยุคนั้นอยูมิไดหยุดหยอน แตเพราะทรง
กลาหาญและเสียสละ รับพระราชภาระอารกั ขาแผน ดนิ ไทย การจงึ เปนไปโดย
เรียบรอย เปนที่พึง่ พำนักแหง พระบรมวงศานุวงศ และเปนมิ่งขวัญของอาณา
ประชาราษฎรผูอาศยั พระบารมีเปนที่พึ่ง ถามวาทที่ รงบำเพ็ญเชน น้ีดวยเหตุไร
คำตอบก็คือเพราะทรงเบิกบานพระราชหฤทัยในความเปนสูรตา ผูกลาหาญ
ทรงเล็งเห็นประโยชนของชนหมูมาก วายอมอำนวยผลเลิศล้ำกวาโลกามิสท่ี
ทรงไดแตเฉพาะลำพงั พระองค

ปญหาสารพดั ชนดิ ท่ีประชดิ บานเมอื งเราอยูใ นบัดนี้ หาไดแตกตางไป
จากปญหาบานเมืองในยุคกอน สมควรจักไดไตรตรองเพงพิเคราะหพระ
ราชธรรมของสมเด็จพระบุรพมหากษัตริยและสมเด็จพระบรมวงศผูทรง
พระคุณอันประเสรฐิ ใหแยบคายดวยวิจารณปญญา แลวพากเพียรกันแสวงหา
หนทางเจรญิ รอยพระบรมบาทยุคลดวยการกระทำ ดวยกายและวาจาทีเ่ ปย ม
ดวยความตระหนัก สิ่งใดยังใหแตกความสมานสมัครสามัคคี สิ่งใดทำแลว
เบยี ดเบียนความสุข และมิตรไมตรีของเพื่อนรวมชาติ จงระงบั ดับวางลงใหได
จงหันหนาเขาโอภาปราศรัยกันดวยน้ำใจเอื้อเฟอ กลาเพงโทษของตนเองให
มากขึ้น และยอมเพง โทษของผูอื่นใหนอยลง มุงปฏิบัติหนาที่ดวยใจจริงและ
เสียสละ พึงระลึกถึงหนาที่ของพลเมืองอยูเ สมอวาตนจะสรา งสรรคสิ่งใดไวแ ก
แผนดินบาง มิใชตนจะไดรับสิ่งใดจากแผนดินเพียงอยางเดียว มีน้ำใจหนัก
แนนกลาหาญที่จะปฏิเสธความทุจริตชั่วชา และเบิกบานหาญกลาที่จะ
ประกอบกจิ จานกุ จิ เพื่อประโยชนสว นรวม ซึง่ ยอมยงั สมั ฤทธิผล คือความเกษม
สุขปราศภัย มาสูรัฐสีมาอาณาจักร อันเปนที่พำนัก ที่รัก และที่หวงแหนของ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะมวี หร วาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 9๙๒1

คนไทยทั้งมวล สมดังพระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระอัฐมรามาธิบ
ดินทร ทที่ รงย้ำเตือนไวแกป วงชนชาวไทยใหรูต ระหนกั ในหนา ที่ ความวา

“ถา คนไทยทุกคน ถอื วาตนเปนเจาของชาติบานเมือง และตางปฏิบัติ
หนาที่ของตนใหดีดวยความซื่อสัตยสุจรติ และถูกตองตามทำนองคลองธรรม
แลว ความทกุ ขย ากของบา นเมอื งก็จะผา นพนไปได”ดังนี้

อิมินา กตปุฺเญน ขอพระราชกุศลทักษิณานุประทาน อันสมเด็จ
บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชูทิศถวายดวย
อำนาจพระกตัญูกตเวทิตาธรรม และพระเชษฐาปจายนธรรมทั้งปวงนี้ พลัน
สำเร็จเปนบุญนฤธีอำนวยทิพยสมบัติ ศุภอรรถอิฐคุณมนุญผล แด
พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร
พรอมดวยสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก และ
สมเด็จพระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี สมพระราชปณธิ านปรารภโดยฐานนิยม
ทกุ ประการ

อน่ึง แมท ้งั สามพระองคจ ักเสด็จสวรรคตไปเนน่ิ นานแลว หากแตพระ
บารมีธรรมทั้งหลายยังคงดำรงอยูมิรูแปรผัน ขอพระราชกฤษฎาบารมีทั้งน้ัน
จงเปนพาหโนบายสกัดกั้นสรรพพิบัติอุปทวันตรายใหเสื่อมหายสูญสนิท
อภิบาลสมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคณุ อันประเสริฐ และ
สมเดจ็ พระนางเจา ฯ พระบรมราชินีนาถ ตลอดจนพระบรมราชวงศใ หทรงพระ
สำราญเกษมโสตถิ์ บันดาลสรรพสุขประโยชนใหบังเกิดมีท่ัวปฐพีดล โนมนำ
น้ำใจอเนกนิกรชนในราชอาณาจักรใหรูรักสามัคคี เปนบอเกิดแหงความผาสกุ
สันติคุณวบิ ลุ ราศีตลอดจิรฏั ฐติ กิ าล

92 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคชินสเทมศเ นด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๓

รบั พระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาในสูรตากถา ฉลองพระ
เดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี ยุติลงดว ยประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๔

สปิ ปกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วดั ราชบพธิ สถิตมหาสมี าราม
รับพระราชทานถวาย

ในการที่สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชินนี าถ
พระราชทานพระราชานุเคราะห

การบำเพ็ญกศุ ลอฐั ิ หมอ มเจามารศสี ขุ ุมพนั ธุ บริพตั ร
ณ พระวหิ ารวดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
เวลา ๑๐.๐๐ น.
วันเสาร ท่ี ๒๐ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๖

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ฺธสฺส
สาธุ โข สปิ ฺปกนนฺ าม อป ยาทิสกีทิสํ
ปสฺส ขชฺ ปฺปหาเรน ลทฺธา คามา จตุททฺ สิ าต.ิ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในสิปปกถา
พรรณนาคุณของความมีศลิ ปะ ฉลองพระเดชพระคณุ ประดับพระปญ ญาบารมี
อนุรูปพระราชกุศลบุญราศีทักษิณานุประทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระ
ราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ผูทรงพระคุณอัน
ประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานพระราชานุเคราะห การบำเพ็ญ
กุศลอัฐิ หมอมเจามารศีสุขมุ พันธุ บริพัตร นบั เปน พระราชการุณยธรรมอยาง
อุกฤษฏ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร ผูทรงเปนประธานแหงพระราชวงศและ

94 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คชินสเทมศเ นด็าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๕

พระราชสำนักฝายใน จักไดพ ระราชทานอยางสมเกียรติยศและเกียรติคุณของ
บพิตรผถู งึ ชีพติ ักษยั ในวาระอนั เปนท่สี ดุ นี้

หมอมเจา มารศีสุขุมพันธ ประสูติเมื่อวันที่ ๒๕ สิงหาคม พุทธศกั ราช
๒๔๗๔ ณ วังบางขุนพรหมของสมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ เจา ฟาบริพัตรสุขมุ
พันธ กรมพระนครสวรรควรพินิต เปน พระธดิ าในพระเจาวรวงศเ ธอ กรมหมืน่
นครสวรรคศ ักดพิ นิ ติ กบั หมอมราชวงศพ ันธุท ิพย บริพัตร แมตองทรงเจริญวัย
ทามกลางความวุนวายผันผวนของเหตุการณบานเมืองในชวงหลังการ
เปลี่ยนแปลงการปกครองและชวงสมัยสงครามโลกครั้งที่ ๒ แตกระนั้นก็ยัง
ทรงวิริยภาพในการศึกษาเลาเรียนตามวิสัยแหงกุลนารีผูมีกำเนิดในราชสกุล
อนั ตระหนกั ในหนาทแี่ หงความเปน ราชนารใี นมหาจักรบี รมราชวงศ อกี ท้ังทรง
แวดลอมดวยความออนโยนและรสนิยมวิไลทางศิลปะ ซึ่งเปนวิถีสืบทอดมา
จากพระบพุ การี นบั แตทลู กระหมอมเปนผเู ปนอัยกา เรื่อยมาจนถงึ ชนกชนนี

หลังจากทรงสำเร็จการศกึ ษาระดับมัธยมศึกษาจากโรงเรียนมาแตร
เด อี วิทยาลัยแลว หมอมเจามารศีสุขุมพันธุ ไดเสด็จไปทรงศึกษาตอที่
ประเทศสวิตเซอรแลนด และสเปน ทรงปรชี าสามารถพิเศษในดานวรรณคดี
ประวัติศาสตร และดนตรี ทรงสำเร็จการศึกษาขั้นปริญญาในสาขาวรรณคดี
จากมหาวิทยาลัย ณ กรุงปารีส เมื่อพทุ ธศกั ราช ๒๔๙๗ และทรงพากเพียรใน
การศึกษาตอ กระทั่งทรงไดรับปริญญาเอกสาขาประวัติศาสตรศิลปะ จาก
มหาวทิ ยาลยั แหง มาดรดิ ประเทศสเปน ในพทุ ธศกั ราช ๒๕๐๒ จากนนั้ จงึ เร่ิม
ทรงงานดวยการเปนอาจารยสอนวิชาศิลปะโลกตะวันออกไกล ในคณะอักษร
ศาสตร มหาวิทยาลัยมาดรดิ และเมื่อเสด็จกลับมาประทับในประเทศไทย ได
เคยทรงเปนอาจารยพิเศษที่คณะอักษรศาสตร จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย ใน
วชิ าประวตั ศิ าสตรศลิ ปกรรมตะวนั ตก อยรู ะยะหนึ่ง

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ :อัอคัคคคชชิ นนิ เเทศนาา ||9๙5๖

หมอมเจามารศีสุขุมพันธุ เริ่มทรงศึกษาศิลปะการวาดภาพดวยองค
เองอยางจริงจัง เมื่อชันษาราว ๓๐ ป จากงานศิลปกรรมของศิลปนตางๆ
กระทั่งทรงมีผลงานเปนที่รูจักในระดับสากล ไดทรงนำผลงานออกจัดแสดง
เปนนิทรรศการศิลปะชั้นเยี่ยมตอสาธารณชนเสมอในทวีปยุโรป โดยเฉพาะ
อยางยิ่ง ในประเทศฝรั่งเศส ซึ่งไดรับการยกยองวาเปนดินแดนแหงศิลปะ
สากลชั้นสูง ปรากฏเกียรติคุณแพรหลาย ตัวอยางเชน ท่ีทรงไดรับรางวัลศิลปะ
โปรวองซ-อาร ประเทศฝรั่งเศส แมในประเทศไทย ก็เคยจัดการแสดง
นิทรรศการผลงานจิตรกรรมฝหัตถครั้งสำคัญหลายวาระ เปนที่กลาวขวัญ
สรรเสรญิ ถงึ อัจฉริยภาพอยูโ ดยทว่ั

สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจาฯ
พระบรมราชินีนาถ มีพระมหากรุณาตอหมอมเจาหญิงมารศีสุขุมพันธุ เปน
พิเศษนับแตยังทรงพระเยาว ตอมา เมื่อความทราบฝาละอองธุลีพระบาทวา
ทานหญิงมีอัจฉริยภาพดานจิตรกรรม จึงมีพระราชเสาวนียโปรดเกลาโปรด
กระหมอมใหทรงวาดภาพทูลเกลา ทูลกระหมอ มถวายเรื่อยมา สำหรบั ประดับ
พระราชฐานสำคัญตางๆ เชน พระที่นั่งวิมานเมฆ และพระราชวังบางปะอิน
นอกจากนี้ ยังมผี ลงานช้นิ เอกทีป่ ระดบั อยูในสถานทีส่ ำคัญตางๆ อีกหลายแหง
เชน ที่พิพิธภัณฑวังสวนผักกาด และสถานจัดแสดงผลงานศิลปะในประเทศ
ฝร่ังเศส เปน ตน

หมอมเจาหญิงมารศีสุขุมพันธุ ทรงมีหฤทัยโอบออ มอารีและมั่นคงใน
คณุ ธรรมนานปั การ มีความเมตตากรุณา เปนอาทิ ดังไดป ระทานกำเนิดมูลนิธิ
หมอมเจาหญิงมารศีสุขุมพันธ บริพัตร ขึ้น เมื่อพุทธศักราช ๒๕๕๒ เพื่อ
สงเสรมิ การศึกษาดานศลิ ปะในประเทศไทย และสงเคราะหส ัตวตางๆ อันเปน
สวนหนึ่งของแรงบันดาลหฤทัยในการสรางสรรคงานศิลปะของทาน ตราบ

96 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คชินสเทมศเ ดน็ าจ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๗

กระทั่งวาระที่สุด หมอมเจาหญิงมารศีสุขุมพันธ ถึงชีพิตักษัย ณ ตำหนักใน
ประเทศฝรัง่ เศส เม่ือวันที่ ๙ กรกฎาคม พุทธศักราช ๒๕๕๖ สิริชันษา ๘๑ ป
ครั้นถวายเพลิงแลวจึงเชิญอัฐิคืนสูปตภุ ูมิ และรบั พระราชทานพระมหากรุณา
ในการพระราชกุศลทักษิณานุประทานเปนอวสานแหงพระชนมชีพของทาน
หญิงผูทรงครององคในขันติธรรม การุณยธรรม และในศิลปจรรยามาตลอด
ชนั ษา

ปรารภประวัติของทานหญิงผูถึงชีพิตักษัย ยอมพิจารณาไดวา ตลอด
ชนมชีพน้ี ทรงครององคในกรอบของความดงี าม โปรดธรรมชาตแิ ละศิลปะอัน
ละเมียดละไม ในขณะเดียวกัน ก็อดทนอดกลั้นตอโลกธรรมตางๆ ที่เขามา
กระทบพบพาน ทรงรูจักปลอยวางและดำรงชนมเพื่อประโยชนสุขของผูอื่น
และเพื่อฝากผลงานศิลปะอนั จรรโลงโลกไวเปนสำคญั ทรงใชศิลปะเปน เคร่อื ง
บำรุงหฤทัยใหเขมแข็งและมั่นคง ในขณะเดียวกันก็ทรงใชศิลปะนั้นเองเปน
เครื่องบำรุงความเบิกบานเกษมสขุ แกมหาชนท้ังปวง กระทั่งทรงเปนที่ยกยอง
สรรเสรญิ วาเปนจิตรกรช้ันเอกในระดับนานาประเทศ นับเปนศรีสงาแหงพระ
บรมราชจักรีวงศ ราชสกุล และแผนดินไทย อันเปนชาติภูมิ เปนศิลปนที่
สามารถแสดงผลงานออกมาใหปรากฏไดอยางงดงามนาชม สมนัยแหงพระ
พทุ ธภาษิตซ่งึ เชิญมาเปนนกิ เขปบทเบอื้ งตน วา

สาธุ โข สปิ ปฺ กนฺนาม อป ยาทิสกีทิส.ํ
ความวา “ศลิ ปะแมเ พยี งอยางใดอยางหน่งึ ก็ยังประโยชนใหส ำเร็จ
ได”
“ศิลปะ” ในทางพระพุทธศาสนานั้น แปลวา การแสดงออกมาให
ปรากฏขึ้นไดอยางงดงามนา พึงชม กลาวโดยงายก็หมายถึง “ฉลาดทำ” คือทำ
เปน นั่นเอง บุคคลผเู ปน พหูสตู คือเปน ผฉู ลาดรนู ้นั ยอ มสามารถเรียนรูในหลัก

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนา ||9๙7๘

วิชา รูวาอะไรเปนอะไร รูวาอะไรทำอยางไรไดแลวก็จริงอยู แตบางคราวกไ็ ม
อาจนำมาใชไดจริงในทางปฏิบัติ สวนศิลปะ เปนความสามารถในทางปฏิบัติ
กลา วคือสามารถนำความรูนนั้ มาใชใหบังเกิดผลอันงดงามเจรญิ ตาเจริญใจได

บุคคลผูมีความรูนั้น ไมใชวาจะมีศิลปะทุกคน เชน รูวิธีหุงขาววา
จะตองเอาขาวสารใสหมอ ซาวขาว แลวใสน้ำยกขึ้นตั้งไฟ น้ำเดือดสักพักก็ริน
นำ้ ขา วออก ดงใหระออุ ีกครูหนึ่ง กค็ ดขา วออกมากินได นค่ี ือหลักวิชา แตผูท่ีรู
เพยี งเทา นี้ ไมแ นนักวาจะหุงขา วรบั ประทานกันไดท ุกคน อาจจะไดขา วดบิ บาง
แฉะบาง ไหมบาง เพราะไมมีศิลปะในการหุงขาว เรียกวา ฉลาดรูแตยังไม
ฉลาดทำ ดงั เรื่องอื่นๆ กเ็ ชนกัน ไมว าจะเรื่องเคร่ืองยนตกลไก งานชาง งานค
หกรรม หรือสรรพวิชาที่เลาเรียนมาเพื่อความมุงหมายคือการใชใน
ชีวิตประจำวันนั้น หากรูแตทฤษฎอี ยางเดียว แตข าดศิลปะในการประยุกตใช
ยอมไมอ าจกอใหเกิดประโยชนยั่งยืนไดอยางไรแกตนและแกผูอื่นนัก ในทาง
ตะวันตกอาจเรียกคุณสมบัติอันดีเชนนี้วา “Skill (สกิล)” หรือ “Art (อารต)”
ไดค วามทำนองเดยี วกนั กับนัยแหงศลิ ปะตามพระพุทธศาสนี

ดังจะขอรับพระราชทานสาธกดวย “สาลิตตกชาดก” อันสมเด็จพระ
บรมศาสดาไดทรงแสดงไว ปรากฏอยูในพระไตรปฎก เลมที่ ๒๗ พระ
สตุ ตนั ตปฎ ก เลม ที่ ๑๙ ขุททกนกิ าย สรปุ ความวา

สมัยหนึ่ง สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาประทับอยู ณ อารามเชตวัน
เมืองสาวัตถี ทรงปรารภภิกษุผูฆาหงสรูปหนึ่ง ไดตรัสอดีตนิทานมาสาธกวา
กาลครั้งหนึ่งนานมาแลว พระโพธิสัตวเกิดเปนอำมาตยในเมืองพาราณสีมี
พราหมณปโุ รหิตผูพูดมากคนหนึ่งประจำราชสำนกั ถา เขาไดพูดแลวคนอืน่ จะ
ไมมีโอกาสไดพูดเลย สรางความรำคาญใหแกผูคนเปนอยางมากแมกระท่ัง
พระราชา พระองคจึงคดิ หาวิธีสกดั คำพดู ของปโุ รหิตน้นั

98 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคชินสเทมศเนดา็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๙๙

วันหนึ่ง พระองคเสด็จไปพระอุทยานดวยพระราชรถ ถึงตนไทร
ทอดพระเนตรเห็นพวกเด็กกลุมหนึ่งกำลงั ยนื มุงดูชายงอยเปลี้ยผูหนึ่ง ดดี กอน
ขวดซัดใสใบไมเจาะรูเปนรูปสัตวตาง ๆ อยู จึงเสด็จเขาไปทอดพระเนตรดู
ทรงคิดไดวิธสี กัดคำพูดของปุโรหติ รบั สง่ั ใหชายงอยเปลย้ี เขาเฝา แลวตรัสถาม
วา “ในราชสำนักของเรา มีคนพูดมากอยูคนหนึ่ง เจาสามารถทำใหเขาหยุด
พดู ไดไ หม”

เขากราบทูลวา “ถาไดมูลแพะถังหนึ่ง อาจทำใหเขาหยุดพูดได
พระพุทธเจา ขา”

จึงรับสั่งใหนำชายงอยเปลี้ยเขาวังดวย ใหเขานั่งภายในมาน เจาะรู
ตรงขามกับที่นั่งของพราหมณปโุ รหิตผพู ูดมากนน้ั พรอมใหวางมูลแพะแหงไว
ใกลๆ ชายงอยเปลี้ยนั้น พอไดเวลาพราหมณปุโรหิตเขาเฝา เขาก็เริ่มกราบทูล
พูดโดยไมเปดโอกาสใหผูอื่น เมื่อเขาอาปากพูดคำไหน บุรุษงอยเปลี้ยก็ดีดมูล
แพะทีท่ ำเปนกอนเล็กๆ ผานมานเขาปากเขาทุกคำพดู พราหมณปโุ รหิตจึงได
กลนื ลงไปโดยไมร ูตวั

พระราชาทรงทราบวามูลแพะหมดแลว จึงตรัสวา “ทานอาจารย
ทานกลนื กินมูลแพะไปต้งั ถังหนง่ึ แลว ยังไมรูอ กี หรือ ทา นจงไปถา ยทอ งกอนที่
จะตายเสียเถดิ ”

ตั้งแตน ั้นเปนตนมา พราหมณปุโรหิตปดปากสนิท แมใครจะพดู ดว ย
กไ็ มค อยจะพดู พระราชาทรงสบายพระทัย แลวรบั ส่งั ใหพ ระราชทานบาน ๔
หลัง อยใู นทศิ ทัง้ ๔ ทศิ พรอ มทรัพยสินแกชายงอยเปลี้ยนน้ั

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา || ๑9๐9๐

ฝายอำมาตย ไดเขาเฝา พระราชาแลวกราบทลู วา “ธรรมดาศลิ ปะใน
โลก บณั ฑติ ทั้งหลาย พึงเรียน แมเพียงดีดกอนกรวด ก็ยังชวยใหชายงอย
ไดสมบัติน้ี” แลวกลาวคาถานี้วา “ขึ้นชื่อวาศิลปะ แมชนิดใดชนิดหนึ่ง ก็
สามารถใหสำเร็จประโยชนไดโดยแท” ขอพระองคทรงทอดพระเนตรบุรุษ
งอ ย ไดบานทัง้ ๔ ทศิ กด็ วยการดดี มลู แพะ ดังนี้

หมอมเจาหญิงมารศีสุขุมพันธุ ทรงอัจฉริยภาพในทางศิลปะอยาง
ยิ่งยวด มิไดทรงทราบตลอดแตเพียงทฤษฎีตามที่ทรงศกึ ษามานบั แตตนจนถงึ
ระดับดุษฎีบัณฑิตแตเพียงเทานั้น หากยังทรงสามารถผลิตผลงานออกมาได
อยางดีจริง เปนเลิศจริง จนเปนที่ยอมรับในระดับสากล ทรงสะทอนถึงความ
หลากหลายของงานและเอกภาพทางจิตวิญญาณ มีความหลากหลายตาม
ชวงเวลา จากความเรียบงายจนไปสูการแสดงออกที่ซับซอนและทรงพลัง
ยิ่งขึ้น ทรงสรางเสกผืนผาใบ สี พูกัน และอุปกรณที่ดูไรคาไรวิญญาณ ให
ผสมผสานกันออกมาเปนงานศลิ ปะที่จรรโลงโลก ทรงคุณคา มหาศาลไดอยาง
นาชน่ื ชม นับไดว าทรงเปน “ผูม ศี ิลปะ” ซงึ่ เปน หน่ึงในมงคล ๓๘ ประการ อัน
สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาทรงแสดงไว วาเปนอุดมมงคลแกชีวิต เปน
คุณสมบัตทิ ่ีมนุษยและเทวดาพึงมี ซ่ึงจะย่ังยนื จรี ัง เพือ่ ยังประโยชนแกตนและ
แกมวลมนุษยชาติ แมศิลปนผูนั้นจะจากไปแลว แตผลงาน ชื่อเสียง และ
เกียรติประวัติ จักดำรงคงอยูเปนทีย่ กยอง กลาวขวัญสรรเสริญตอ ไปอีกตราบ
นานเทา นาน

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระราชานุเคราะห การบำเพ็ญกุศลอัฐิ หมอมเจามารศีสุขุมพันธ บริพัตร ใน
กาลนี้ จงสำเร็จเปนบุญนฤธี อำนวยอิฐคุณวิบุลราศีแก หมอมเจามารศีสขุ ุม
พันธุ บริพัตร ใหท รงสวัสดภี ิญโญภาพในอุปบัติภพ สมดังพระราชปรารภอุทิศ
พระราชทาน โดยฐานนิยมทกุ ประการ