อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

200 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๐๑

ยอนรำลึกไปเมื่อสี่ปที่แลว สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชร
รัตนราชสุดา สริ โิ สภาพณั ณวดี ผูท รงพระคณุ อันประเสริฐ ไดส้ินพระชนมจาก
ไปในยามเยน็ เชนเวลาน้ี ของวันพธุ ที่ ๒๗ กรกฎาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๔ เมือ่
เสร็จการพระเมรุแลว สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงพระกรุณา
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเชิญพระสรีรางคารมาบรรจุไว ณ เสาวภา
ประดิษฐาน สุสานหลวงในเขตอุปจาระดานประจิมทิศแหงพระอาราม ทาน
ทั้งหลายยังคงตามรำลึกถึงพระเมตตาการุญที่เคยชุบเกลาชุบกระหมอม จึง
พรอมใจกันมาประกอบกุศลกิจอุทิศถวาย ตางเครื่องบูชาสักการะ ตามวิสัย
แหง สตั บรุ ุษพุทธาทบิ ณั ทิต ซ่งึ นบั การกระทำสักการบูชาตอวุฒิบุคคลผูลวงลับ
จดั เปนสุจริตอปจายนมัยกุศล อนุวัตตามพระคาถา ทีว่ า เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺ
ชา ปุพฺเพกตมนุสฺสรํ ความวา “เมอื่ ระลกึ ถึงอุปการะอันทานไดท ำไวแ ลว พึง
ใหทักษณิ าเพอื่ ทา นผูลวงลับไปแลว ” ดังน้ี

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี
เสด็จมาสูโลกนี้ ทรงอาศัยพระกุศลสมบัติสวน “บุพเพกตปุญญตา” คือความ
เปน ผูมบี ุญกศุ ลที่ไดทรงทำมาแตกาลกอนหนุนสงใหประสูติมาในพระบรมราช
จักรีวงศอันประเสริฐ กระนั้นก็มิไดทรงประมาทในพระอิสริยฐานันดร หาก
ทรงตระหนักในหนาที่ขัตติยราชนารีผูพระราชธิดาพระองคเดียวใน
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว จึงทรงตั้งพระองคเปน “อัตตสัมมา
ปณิธิ” คอื ทรงดำรงพระองคไวชอบเปนสว นเสริม จึงไดเสด็จเถลิงพระฐานะ
อยางสูงของนารีรัตน ในที่พระราชภคินีผูทรงเปนที่นับถือของสมเด็จบรม
บพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ และทรงเปนที่เคารพ
บูชาของพระบรมวงศานุวงศและมหาชนโดยทั่ว แมพระชะตาจะพลิกผันให
ตอ งทรงสญู เสียสมเดจ็ พระบรมชนกนาถ เปนกำพรา แตพระชนมายุเพียง
๑ วัน ไหนจะตองทรงประสบความเดือดรอนวุนวายจากเหตุการณบานเมือง

ส ม เ ด็ จสพมรเะดจ็มพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๒20๐๒1

และสงครามโลก ไหนจะตองเสด็จนริ าศแรมไกลไปประทับท่ียโุ รปนานถงึ ย่ีสิบ
ป ไหนจะมพี ระอนามยั ไมส สู มบูรณเสมือนอื่นมาแตทรงพระเยาว แตกระนัน้ ก็
ยังทรงพระเจริญศุภโชคเขาสูพ ระชนมชีพเปนเคร่ืองชดเชย ดวยพระสิริรูปอนั
ผาเผยเฉลยพระองควาทรงละมายสมเด็จพระมหาธีรราชเจาราวถอดพิมพ มิ
เพียงเทานั้น พระกิริยาทรงพระสรวลแยมยิ้ม แลพระคุณสมบัติอัธยาศัยอัน
ละมุนละไมเพียบพรอม ยงั ประนอมน้ำใจใหขาทูลละอองธุลพี ระบาทไดอุนใจ
ไดวา สมเด็จเจาฟาพระองคนี้ เสด็จอุบัติมาเพื่อความเปรมปรีดิ์แชมชื่นของ
มหาชนในทุกสถาน เปรียบก็ปานเสด็จมาแทนพระองคสมเด็จพระบรมชนก
นาถ ประสิทธิ์ประสาทพระราชกรณยี กิจทั้งปวงไวไ ดอยางครบถวนทุกแขนงมิ
ขาดตอน สะทอนน้ำพระทยั กตัญูกตเวที ท้ังยังทรงเปน สจุ ริตสัมมาจารีอยาง
เครงครัด พระจริยวัตรอันสดใสไสวสวาง สอ งหัวใจไทยใหกระจางเสมือน
อยางดวงเดือนในวันเพ็ญ เชนคำนิพนธทีว่ า จนฺท ตารคเณ สพฺเพ ปภาย อติ
โรจติ พระจันทรไพโรจนล วงเสียซึ่งหมดู าวท้ังปวง กด็ วยรศั มี

แมเปนอยางนี้ พระองคก็มไิ ดทรงมัวเมาในอิฐวิบุลผลเห็นปานนั้นดจุ
ชนผูปราศจากสติ ตรงกันขาม กลับยิง่ ทรงตั้งพระองคอยูใ นความไมประมาท
ทรงทราบชดั วา สรรพคุณสมบัตเิ หลานน้ั จักย่ังยืนไมเส่ือมถอย ก็เพราะมีปจจัย
ค้ำชู จึงทรงอาศัยสรรพคุณสมบัติเหลานั้น เรงบำเพ็ญปรัตถประโยชนเกื้อกูล
ชุมนุมชนทกุ ช้ันไป ดงั มีคำชมไวใ นบาลวี า โอปานภตู ํ สกลุ ผูสงเคราะหม หาชน
ดว ยทานวัตถเุ ปนตน ดุจสระน้ำเปน ท่ีลงดืม่ แหงจตุบททวิบาททุกชนิด ท้ังนี้จะ
เห็นไดจากจำนวนองคกรในพระอปุ ถัมภ และในพระอุปการะที่มเี ปนอันมาก
และจำนวนหน่ึงก็ไดมีผูแทนองคกรนัน้ ๆ มาชุมนุมพรอ มกนั เพื่อตามรำลึกถึง
พระเดชพระคุณอยูในที่นี้ดวย สวนพระองคก็ทรงไดพระปติความอิ่มพระทัย
อาศยั ธรรม เปนปติปราศจากโทษ ดุจดั่งน้ำใส เมื่อทรงบำเพ็ญบุญกุศล ก็ทรง

202 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๐๓

แชมชื่นเปรมปรีดิ์เปนนิตย ตอ งตามพระพุทธภาษิตบรรหารที่ตั้งไวเปนนิกเข
ปบท ณ เบอื้ งตนนน้ั วา

อธิ นนนฺ ทติ เปจจฺ นนทฺ ติ กตปุ ฺโญ อภุ ยตฺถ นนฺทติ
ปุ ฺญํ เม กตนตฺ ิ นนฺทติ ภิยโฺ ย นนทฺ ติ สคุ ตึ คโต
ความวา ผูมีบุญอันไดทำไวแลว ยอมเพลิดเพลินร่ืนเริงในโลกนี้ ละ
โลกนี้ไปแลวก็ยอมเพลิดเพลินรื่นเริง ชื่อวายอมเพลิดเพลินรื่นเรงิ ในโลกทั้ง
สอง (ในโลกน้ี) ยอมเพลิดเพลินรื่นเริงวา บุญเราไดทำไวแลว ไปสูสุคติแลว
ยอมเพลดิ เพลินร่ืนเริงอยางยงิ่ ดงั นี้
คำวาบญุ ไดแ กธรรมชาติที่ชำระจติ ใจใหสะอาดปราศจากความเศรา
หมอง ตอ งดว ยคำทีท่ า นใหก ารวิเคราะหศพั ทไววา สตตฺ านํ สนตฺ านํ โสเธตี
ติ ปุฺญํ ธรรมชาติท่ีชื่อวาบุญ เพราะอรรถชำระสันดานของสัตวทั้งหลาย
ใหสะอาด ดังนี้ บุญนี้เกิดที่กายที่วาจาและที่ใจ มีความไมโลภ ไมโกรธ ไม
หลง เปนมูล จักรับประทานบรรยายคำวาบุญนี้เปน ๓ ประการ คือ บุญ
กิรยิ า ๑ ตวั บญุ ๑ ผลแหง บุญ ๑
การประพฤติดี เปนสุจริตดวยกายวาจาใจ กลาวโดยเจตนา เชน
เวนจากการฆา การเบยี ดเบียนสตั ว เวนจากลักฉอ เวนจากประพฤติผิดใน
กาม เวนจากการพูดปด เวนจากดื่มสุราเมรัย ทำใจใหมีเมตตากรุณา
แสวงหาอาชีพในทางทีช่ อบ มีกามสันโดษ มีสัจจะความจรงิ มีสติ มีความ
ระลึกได กลาวโดยลกั ษณะทก่ี ระทำ เปนทาน การใหปนบา ง เปนศลี ความ
สำรวมกายวาจาใจบาง เปนภาวนา การอบรมฝกฝนใจบางเปนตน ชื่อวา
บุญกิริยา คือการกระทำที่เปนบุญ เมื่อกายวาจาใจเปนที่ตั้งแหงบุญกิริยา
บุญกิริยาก็จะอุดหนุนสงเสริมใหประสพตัวบุญในลำดับ เหมือนการอาบน้ำ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | 2๒0๐๔3

ชำระกาย ยอมไดรับความสะอาดกายสบายใจในลำดับฉะนัน้ ตัวบุญก็คือ
อาการทใ่ี จอ่ิม ใจเปยม ใจเบิกบานดว ยความดีเปนธรรมปติ เกดิ ขนึ้ ทใ่ี จ เมื่อ
ใจอิ่ม ใจเปยม ใจเบิกบานดวยธรรมปติ ในระยะนี้ใจยอมแสดงออกซึ่ง
ลักษณะที่สังเกตเห็นไดวาใจประสพตัวบุญแท คือ อโลภะ ความไมโลภ
เพราะพอแลว อิ่มใจแลว อโทสะ ความไมโกรธ เพราะใจเย็นใจสงบแลว
อโมหะ ความไมหลง เพราะสิง่ ท่ชี วนใหห ลงไมมีในใจ ความไมโลภ ไมโกรธ
ไมหลง ดงั กลา วแลวในเบื้องตน เปน เน้ือแทตัวแทของบุญ ตรงกันขามกับโล
ภะ โทสะ โมหะ อนั เปนตัวบาป เมื่อตัวบาปมีตัวบญุ จะไมมี ทำบุญก็เพ่ือ
จะกำจัดบาป ดังคำวาทำบญุ ลางบาป เมื่อบาปไมมี บุญก็ปรากฏที่ใจ คำ
ที่วาทำบุญไดบ าป ทำบุญไดบ ุญก็หมายถึงโลภ โกรธ หลง และไมโลภ ไม
โกรธ ไมห ลงนีเ้ อง ทำความดแี ตม ีโลภโกรธหลงเปนปจจัย ทำไปกไ็ มค อยพบ
ตัวบุญ ความไมโ ลภ ไมโกรธ ไมหลง มีในใจขณะใด ในขณะนัน้ ใจยอมไดรบั
ความสขุ ความเยน็ ใจ จดั วาไดประสพตวั บุญแท ดว ยกระแสพระพุทธภาษิตวา
มา ภิกฺขเว ปุฺญานํ ภายิตฺถ สุขสฺเสตํ ภิกขฺ เว อธิวจนํ ยทิทํ ปุฺญานิ
ความวา ดูกอนภิกษุทั้งหลาย เธอท้ังหลาย อยากลวั บุญเลย ภิกษุทั้งหลาย
คำวาบุญ ๆ น้ีเปนช่ือแหงความสุขดังนี้ ตอจากนั้นยอมสงใหผูปฏิบตั ิประสพ
ผลแหง บญุ เปน ลำดบั ตอ ไป

ผลแหงบุญนั้น ก็คือความสะอาดกายวาจาใจ ความสงบใจ และ
ความสวางแจมใสแหงใจ ความสะอาดเปนตัวศีล ความสงบเปนตัวสมาธิ
ความสวางใจเปนตัวปญญา เม่ือความสะอาดมีขึ้น ความที่ใจแปดเปอนดวย
ความชัว่ ก็ระงับไป เพราะอาศยั ความสงบ บาปอกุศลทัง้ หลายก็เสื่อมหายไป
เม่อื ไดค วามสวางแจมใสแหงใจ ความมืดอกมืดใจก็ไมมี ความสะอาด ความ
สงบ ความสวางแจมใสแหงใจ จึงชื่อวาเปนผลแหงบุญ ทา นผูไดกระทำบญุ
ไว เมื่อพิจารณากายกรรม วจีกรรม มโนกรรม ก็จะไดเห็นแตสวนดีสวน

204 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๐๕

ชอบ ไมมีโทษ ทำใหเกิดปติปราโมทยบันเทงิ ใจในธรรมปฏิบัติของตน ยอม
ไดอ านิสงสผลตามพระพุทธภาษิตนพิ นธวา

ธมฺมปติ สุขํ เสติ วปิ ฺปสนเฺ นน เจตสา
ความวา ผูมีความเอิบอิ่มใจในธรรม มีใจผองใสแลว ยอมอยูเย็น
เปนสุขดงั น้ี

ในกาลามสูตร พระบรมศาสดาตรัสรูไวว า การทำความดีที่เปนบุญ
กุศลนั้น ยอมไดรับความอบอุนใจโดยสวนเดียว คือ อุนใจวา ถาโลกหนามี
ผลแหงกรรมดีกรรมชั่วมี เรากระทำความดีไวก็จะไปสูสุคติ ถาโลกหนาไมมี
ผลแหงกรรมช่ัวก็ไมมี เราก็จะรักษาตนใหเปนคนไมมเี วรไมมีภัย ไมมีความ
ลำบาก ไมมีทุกข มีแตความสุขตลอดชาติ ถาบาปมี บาปชื่อวาเปนอันทำ
คือ ทำแลวก็เปน บาป เราไมไดกระทำบาปกอทกุ ขเดือดรอนแกใ คร ๆ ไหน
เลยทุกขจะมาถูกตองเราผูไ มก ระทำบาป ถาบาปไมมี บุคคลทำบาปกไ็ มชื่อ
วาทำบาป เราก็จะพิจารณาเห็นตนเปนคนบริสุทธิ์ทั้งสองสวน ยอมไดรับ
ความสบายใจดงั น้ี

บุญที่สง เสริมใหบุคคลเกิดมาดีเปนบุญเกา เรียกวาปุพเพกตปุญญตา
เม่ือเกิดมาแลวสัง่ สมความดีดวยกายวาจาใจ ก็เปน บุญคือสุขกายสบายใจใน
ปจจุบัน และเปนปุพเพกตปุญญตาตอๆไป บุคคลไดอาศัยปุพเพกตปุญญตา
อุบัติมาสโู ลกนี้ และเมอื่ มาอยู ณ โลกนก้ี ็ทำแตความดดี วยกายวาจาใจ ไดชื่อ
วาผมู บี ญุ อันไดกระทำไวแลว ทานผมู บี ญุ อันไดท ำไวแลว ยอมเพลิดเพลินรน่ื
เรงิ ในโลกน้ี ละโลกนี้ไปแลว กย็ อ มเพลิดเพลินร่นื เรงิ ชือ่ วายอ มเพลิดเพลินรื่น
เริงในโลกทั้งสอง ดวยประการฉะน้ี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์ งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นนิ เเททศศนา ||2๒0๐5๖

น้ำพระทัยใสสะอาดของสมเด็จเจาฟา ฉายชัดทางพระวาจารับสั่ง
ตอนหน่ึงกับขาราชบริพารความวา “ฟาหญิงอยากจะมีอายุยืนอยางนอยสัก
รอยป เพอื่ จะไดอ ยูท ำบญุ ถวายใหแ มก ะ ฟา หญงิ ตอ งทำใหแ มกะลำบากเพราะ
ฟา หญิงมามาก”

พระดำรัสสั้นๆ เพียงเทานี้ กลับสะทอนความเปนธรรมจารีในทุก
สถาน ประการตนคือความกตัญูกตเวทีอันมั่นคงที่ทรงมีตอพระบุพการี
ประการที่สองคือทรงยินดีในการบำเพ็ญบุญกุศลอยูทุกขณะพระจิต ประการที่
สามคอื ทรงรวู ธิ บี ำเพ็ญทักษิณาทานอุทิศแดผ ูมีพระคุณ อันเปนวิถีของสัตบุรุษ
คนดี ประการที่สุดคือทรงดำรงพระองคดวยความไมประมาท เพราะแมทรง
พระปรารถนาจะมีพระชนมายุยืนยาวเทารอย แตก ็ยอมทรงตระหนักพระทัยดี
วา โอกาสเปน ไปไดน อยหนักหนา จงึ รบั สั่งเพียงวาอยากจะมีอายุถึงเทานัน้ แต
ในขณะเดยี วกนั ก็ไมทรงหยุดย้ังท่จี ะทรงกอปรบุญเปน ทุนพระกุศลไวอยูทุกลม
หายพระทัย ทรงทราบคติแหงสังขตธรรมวาเปนอยางไร แลวทรงตั้งอยูใน
ความไมประมาท จึงทรงราชการแบงเบาพระราชกิจของสมเด็จบรมบพิตร
พระราชสมภารเจา ใหเปนคุณประโยชนแกราชอาณาจักร และเปนหลักชัย
ของขา ราชบริพารอยางไมอาจจะลมื ได แมพ ระวรกายของพระองคก ็เปนสังขต
ธรรม ซึ่งจำตองเสือ่ มสลายไปตามสามัญลักษณะ หากพระองคก็ทรงถือสาระ
แหง พระสรีระของพระองคไวได เสมือนตน ไมใ หญม ีรากหยง่ั ลงม่ันในพสุธา ต้ัง
ลำตนแตกสาขาผลิใบเผล็ดผล ใครตองการผลก็บริโภคได ฉะนั้น ทรงสมบูรณ
ดวยพระคุณและพระจรรยา เปนอุทาหรณชักพาใหราชบริษัทขัตติยตระกูล
และทวยราษฎร ไดเจริญรอยพระยุคลบาทโดยเสด็จในพระคุณและพระ
จรรยานั้นๆ เปน อันดี

206 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๐๗

พระองคทรงพระชนมชพี อยูถ วน ๘๕ โดยป แมไมทนั ถงึ รอยตามที่มี
พระปรารภ แตก็ทรงพระอุตสาหะบำเพ็ญความดีไวถวนครบเกริกปรากฏ
เพราะทรงทราบอมตบทดว ยพระญาณปรีชา ตองตามพระพุทธนิพนธคาถาวา

โย จ วสสฺ สตํ ชีเว อปสสฺ ํ อมตํ ปทํ
เอกาหํ ชีวติ ํ เสยฺโย ปสฺสโต อมตํ ปทํ
ชนใดไมเห็นธรรม แมเพียงเปนอยูไดถึงรอยป ชีวิตของชนนั้นหา
ประเสริฐไม, ชีวิตของชนผเู ห็นธรรม เพยี งวันเดยี วยังดีกวา ดังน้ี

แมสมเด็จพระเจาภคินีเธอ สิ้นพระชนมจากไปถึง ๔ ปแลว เรา
ทั้งหลายจึงยังรสู กึ เสมอื นหนึ่งวา ยงั ทรงดำรงพระชนมอ ยู เหมอื นเพิง่ ไดย ินพระ
สุรเสียง สบแววพระเนตร ชื่นชมพระบารมี และเฝามองพระองคทรงบำเพ็ญ
คุณงามความดีนานัปการอยูเมื่อวันวานนี้เอง ทีเ่ ปนเชนนี้เพราะเหตุใดเลา ก็
เพราะพระเกียรติคุณทุกสถานนั้นยังแนบเนาสนทิ ใจไมจืดจาง ยังทอประกาย
แหงความสวางนำทางอยู ดุจพระจันทรวันเพ็ญสองรัศมีในยามราตรี อันเปน
ปรกติธรรมชาติของคนดีที่บำเพ็ญความดีอยางบริสุทธิ์ใจ แมเมื่อดับขันธละ
โลกนี้ไป ใครตอ ใครยอมยงั คงหวนคิดติดตามถึง แมรางกายจะแปรผันไปเปน
ปถวีธาตแุ ลว แตเกียรติคณุ จักยังสวางวาวแววโชตชิ วงอยเู ชนเดมิ เชน เดียวกับ
ความรสู ึกทีป่ วงขา พระบาทผภู กั ดี ยงั คงมไี ดตอสมเด็จเจา ฟาพระองคน ั้น

ราชนารผี ูท รงเปน อบุ าสกิ ามพี ระทัยใฝใ นบุญปานฉะนี้ ยอ มทรงเขาถึง
เทวโลกอันเบิกบานพระทัยไดเปนอยางนอย พระองคทรงบุญราศพี รายพรอย
โสภา ควรแทจ ริงซ่งึ การถวายสกั การะ ที่บพิตรพระอนุวงศ ขาราชบรพิ าร และ
ผูจงรักภักดีทั้งหลาย จักทรงกระทำและกระทำถวายฉลองพระเดชพระคุณ
ดว ยกตัญูกตเวทิตาคุณ แมพ ระองคจ ะเสด็จประทับ ณ อมรสถานพิมานใดๆ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคคชิชนินเ เททศศนนา | 2๒0๐7๘

ขอจงไดทรงทราบซึ่งพระกุศลปตติทานมัยธรรมบรรณาการ ดวยพระญาณ
วถิ ที างใดทางหนึ่งแลว ทรงพระอนุโมทนาแลว ทรงสำเรจ็ พระปณิธานที่ชอบ
ทรงพระเจริญดว ยทิพยสมบตั ิ โดยสมควรแกพระอปุ บัตภิ พน้ันๆ ตามพระฐาน
นยิ ม สมดงั เจตนทู ศิ ตัง้ จติ ถวายทุกประการ

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในปุญญกถา ยุติลงดวย
ประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๐

ศีลคันธกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
รบั พระราชทานถวาย

ในการพระราชทานพระบรมราชานเุ คราะห
การบำเพญ็ กุศลออกเมรุ พระราชทานศพ
ทา นผูหญงิ อรอวล อิศรางกูร ณ อยธุ ยา ม.ว.ม., ป.ช., ท.จ.ว.
ณ ศาลาบัณณรศภาค วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม
วันเสาร ท่ี ๒๗ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๗

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สฺสฯ
สีลํ เสตุ มเหสกโฺ ข สลี ํ คนโฺ ธ อนุตตฺ โร
สลี ํ วิเลปนํ เสํ เยน วาติ ทิโส ทิสนฺติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนา ในศีลคันธกถา
พรรณนาความหอมอบอวลของศีล ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญา
บารมี อนุรปู พระราชกศุ ลบุญราศีทักษณิ านุประทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพติ ร
พระราชสมภารเจา ผูท รงพระคุณอันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรด
กระหมอม พระราชทานพระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญกุศลออกเมรุ
พระราชทานศพ ทา นผูหญงิ อรอวล อิศรางกรู ณ อยธุ ยา ทรงพระกรุณาโปรด
เกลาฯ ใหสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จแทน
พระองคไปในการพระราชทานเพลิงศพ นับเปนพระราชการุณยธรรมอยาง

210 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิ มเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๑

อุกฤษฏ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา จักไดพระราชทานอยาง
สมเกยี รติยศและเกียรติคณุ ของทา นผถู ึงแกอนจิ กรรม ในวาระอนั เปนทส่ี ดุ น้ี

ทานผูหญิงอรอวล อิศรางกูร ณ อยุธยา เกิดเมือ่ วนั ที่ ๑๖ กุมภาพันธ
พุทธศักราช ๒๔๖๑ เปน ธิดาของพระยาเพ็ชรพิไสยศรีสวสั ด์ิ กบั คุณหญิงเรียบ
วสนั ตสิงห ไดเติบใหญข ้ึนตามกรอบวิถีของการอบรมจรรยามารยาทอยางผูดี
เชนกุลสตรีในครอบครวั ขุนนางผูใ หญ มีวิรยิ ภาพและสติปญญาสามารถฉลาด
เฉลียวในการศึกษาตามหลักสตู รจนสำเร็จการศึกษา เปนอักษรศาสตรบัณฑติ
แหงจฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั ไดสมรสกับนายจรญู พันธ อิศรางกูร ณ อยุธยา
ซึ่งปฏิบตั ริ าชการทางการทตู และตอมาไดด ำรงตำแหนงองคมนตรี ทา นผูหญงิ
ไดสนับสนุนภารกิจ และเปนสรรพกำลังใหสามีไดปฏิบัติราชการไดอยาง
เรียบรอยราบรื่น บังเกิดผลดีเปนอเนกประการตอครอบครัวและตอสังคม
สวนรวม ทั้งยังอบรมบมเพาะบุตรธิดาใหถึงพรอมดวยคุณลักษณะที่พึง
ประสงค ทำใหบุตรธิดาเติบโตขึ้นเปนกำลังในสรรพกิจที่เกื้อกูลประโยชนแก
ประเทศชาติ ศาสนา และสถาบันพระมหากษัตริย เมื่อพิจารณาประวัติจะ
ประจักษไ ดวา นอกจากทานผูหญิงจะเปนกุลสตรผี ูมีกลั ยาณธั ยาศัย ส่ังสมคณุ
งามความดจี ำเพาะตนไวเปน อนั มากแลว ยงั เปน เบ้ืองหลังความสำเรจ็ ของสามี
และบุตรธิดาผูไดก อปรคุณูปการไวแ กบานเมืองอีกดวย จึงนับไดวา ทานผูว าย
ชนมเปนบุคคลแบบอยางของความดีที่ทวีคูณ กลาวคือ ตั้งตนไวดวยดีสถาน
หนึ่ง และเสกสรางใหบังเกิดแกคนดีแกสังคมไวอีกสถานหนึ่ง ทานผูหญิงอร
อวล ถึงแกอนิจกรรมดวยภาวะติดเชื้อในกระแสโลหิต เมื่อวันที่ ๗ เมษายน
พุทธศักราช ๒๕๕๗ สิริอายุ ๙๖ ป นับวาเปนผูถึงพรอมทั้งชาติวุฒิ คุณวุฒิ
และวัยวุฒิ เปน ผูมบี ุญส่งั สมมาดที เ่ี รียกวา บพุ เพกตปญุ ญตาโดยแท

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๒21๑๒1

นามของทานผูหญิงนั้น มีคำถอยคำนาวิเคราะห ไดแกคำวา “อร
อวล” ซึ่งคำวา “อร” แปลวา “สตรีงาม” ก็ได แปลวา “ทำใหปลาบปลื้มใจ”
ก็ได สวนคำวา “อวล” ก็แปลวา “กลิ่นหอม” นามอรอวลจึงเปนนามที่มี
ความหมายลึกซึง้ มนี ัยถึงสตรีงามผมู คี วามหอมตลบอบอวลก็ได หมายถึงเปน
ผูทำใหปลาบปลื้มใจดวยกลิ่นคันธชาตอันหอมหวลอวลอบก็ได ซึ่งในทาง
พระพุทธศาสนา มีคำอุปมาเปรียบเทยี บกับขอธรรม ปรากฏนัยแหงพระเถร
ภาษติ ซง่ึ ไดร บั พระราชทานเชิญมาเปน นกิ เขปบทเบ้ืองตน วา

สีลํ เสตุ มเหสกโฺ ข สลี ํ คนโฺ ธ อนุตตฺ โร
สลี ํ วิเลปนํ เสํ เยน วาติ ทิโส ทิสํ
ความวา “ศีลเปน สะพานอันสำคัญ ศลี เปนกล่นิ ทไี่ มม ีกล่นิ อื่นยิง่ กวา
ศลี เปน เคร่อื งลบู ไลอนั ประเสรฐิ สุด เพราะศลี มีกลิ่นขจรไปทวั่ ทุกทศิ .” ดังนี้
พระสาวกผูกลาวเถรภาษิตขางตน มีนามวา พระสีลวเถระ แปลวา
พระผูมีศีล ทานไดสั่งสมบุญญาธิการไวในสมัยพระพุทธเจาปางกอน เพิ่มพูน
กุศลอันเปน อุปนิสัยแหงพระนพิ พาน ในภพน้ันๆ ครนั้ ถึงกาลแหงพระพทุ ธเจา
พระองคปจจุบันน้ี ทานเกิดเปนโอรสของพระเจาพิมพิสารในกรุงราชคฤห มี
ชื่อวา “สีลวะ” ครั้นเจริญวัยแลว พระเจาอชาตศัตรูประสงคจ ะฆาทา น จึง
ยกขึน้ สชู างตัวตกมนั ดุรา ย แมจะพยายามดวยวิธตี างๆ ก็ไมสามารถจะฆาทาน
ได ไมมีปรากฏอันตรายตอชวี ิต ตลอดระหวา งท่ียังไมไดบรรลเุ ปนพระอรหนั ต
ดวยเหตุนี้ พระผูมีพระภาคเจาผูทรงเห็นความเปนไปนั้น จึงตรัสสั่งใหพระ
มหาโมคคลั ลานะไปนำสลี วกมุ ารมาเฝา
พระมหาโมคคัลลานเถระก็ไดนำสีลวกุมาร มาพรอมดวยชางดวย
กำลังแหงฤทธ์ิ สีลวกุมารลงจากชา ง ถวายบังคมพระผูมีพระภาคเจา แลวนั่ง

212 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๓

ณ ทค่ี วรสวนขางหนึง่ ไดฟ ง พระธรรมทีพ่ ระผมู ีพระภาคเจาทรงแสดง จึงบังเกดิ
ศรทั ธา ขอบวชในพระพุทธศาสนา อบรมเจรญิ วิปส สนา ไมชานาน ทา นก็ได
บรรลุเปนพระอรหันตพำนักอยูในรัฐโกศล ตอมา พระเจาอชาตศัตรูทรงสั่ง
บังคับใหราชบุรุษทั้งหลายไปฆาทาน แตราชบุรุษเหลานั้นไปยงั ที่อยขู องทาน
แลว ไดฟง ธรรมกถาท่ีทานแสดง เกดิ ความสลดสังเวช มีจติ เลอ่ื มใส แลว บวช
ทานพระสีลวเถระไดแสดงธรรมแกบรรพชิตเหลานั้นดวยคาถาทั้งหลาย
ตามที่รับพระราชทานอัญเชิญมาโดยสังเขปขางตน แตปรากฏความอัน
ละเอียดอันไพเราะจบั ใจ พรรณนาขยายตอไปไดวา

“ทานทั้งหลายพึงศึกษาศีลในศาสนานี้ ดวยวาศีลอันบุคคลศึกษาดี
แลว สัง่ สมดีแลว ยอ มนำสมบัตทิ ้ังปวงมาใหในโลกน้ี

นักปราชญเมือ่ ปรารถนาความสุข ๓ ประการ คือ ความสรรเสริญ ๑
การไดความปลื้มใจ ๑ ความบันเทิงในสวรรคเมื่อละไปแลว ๑ พึงรักษาศีล
ดวยวาผูมีศลี มีความสำรวม ยอมไดมิตรมาก สวนผูทุศลี ประพฤติแตกรรมอัน
ลามก ยอ มแตกจากมติ ร

นรชนผูทุศีล ยอมไดรบั การติเตียนและความเสยี ช่ือเสียง สวนผูมีศลี
ยอมไดรับการสรรเสรญิ และช่ือเสียงทุกเมือ่ ศลี เปนเบ้ืองตน เปนที่ตัง้ เปนบอ
เกิดแหงคุณความดีทั้งหลาย และเปนประธานแหงธรรมทั้งปวง เพราะฉะน้ัน
พึงชำระศีลใหบริสุทธิ์ สังวรศีลเปนเครื่องกั้นความทจุ ริต ทำจิตใหราเริง เปน
ทาท่ีหยั่งลงมหาสมุทร คือ นิพพานของพระพุทธเจาทั้งปวง เพราะฉะนั้นพึง
ชำระศีลใหบรสิ ุทธิ์ ศลี เปนกำลังหาเปรียบมิได เปนอาวธุ อยางสูงสุด

เปนอาภรณอันประเสริฐ เปนเกราะอันนาอัศจรรย ศีลเปนสะพาน
เปนมหาอำนาจ เปนกลิ่นหอมอยางยอดเยี่ยม เปนเครื่องลูบไลอันประเสริฐ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | 2๒1๑๔3

บคุ คลผูสมบูรณดวยศีล ยอมหอมฟุงไปทั่วทุกทิศ ศีลเปน กำลังอยา งเลิศ เปน
เสบียงเดินทางชั้นเยี่ยม เปน พาหนะอันประเสริฐย่ิงนัก เปนเครื่องหอมฟุงไป
ทว่ั ทศิ านุทิศ

คนพาลผูมีจิตไมตั้งมั่นในศลี ยอมไดรับการนินทาในเวลาที่มีชีวิตอยู
ในโลกนี้ เมื่อตายไปแลว ยอมไดรับทุกขโทมนัสในอบายภูมิ ยอมไดรับทุกข
โทมนัสในที่ทั่วไป ธีรชนผูมีจิตตั้งมั่นดวยดีในศีล ยอมไดรับการสรรเสริญใน
เวลาที่มีชีวิตอยูในโลกนี้ ครั้นตายไปแลว ก็ไดรับความสุขโสมนัสในสวรรค
ยอมร่นื เรงิ ใจในท่ีทกุ สถานในโลกน้ี

ศีลเทานั้นเปนยอดและผูมีปญญาเปนผูสูงสุดในโลกนี้ ความชนะใน
มนุษยโลกและเทวโลก ยอมมีไดเ พราะศลี และปญญา.” ดังนี้

เม่อื ตระหนกั ถึงอานิสงสนานัปการแหงศลี แลว กพ็ งึ เขาใจตอไปวาศีล
คืออะไร ขอรบั พระราชทานถวายวสิ ชั นาวา “ศีล” คอื ขอ ปฏิบัติตนข้ันพ้ืนฐาน
ในทางพระพทุ ธศาสนา เพื่อควบคุมความประพฤติทางกายและวาจาใหต ั้งอยู
ในความดีงามมีความปกตสิ ุข เพือ่ ใหเ ปน กติกาขอหา มทใี่ ชแ กปญหาขนั้ พ้ืนฐาน
ในเบื้องตนคือปญหาหลกั ๕ ประการของมนุษย ซ่ึงหากแกไขไดแลว ยอมทำ
ใหเ กิดความสงบสขุ และ ไมมกี ารเบียดเบยี นซ่งึ กนั และกันในสงั คม

ประโยชนของศีลในขั้นพื้นฐานคือทำใหกาย วาจา ใจ สงบไม
เบียดเบียนตนเองและผูอื่น ทำใหสามารถที่จะทำใหจิตสงบไดงายในการทำ
สมาธิ ในระดับของบรรพชิต ศีลมีจำนวนมากกวาคฤหัสถ เพื่อกำกับให
พระภิกษุสามเณรสามารถครองตนในสมณภาวะไดอยา งสมบูรณ และเอื้อตอ
การประพฤตพิ รหมจรรยในขัน้ สงู ตอไปได

214 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๕

ความหมายของศีลนั้นแปลไดหลายความหมาย โดยศัพทแปลวา
ความปกติกายวาจา กลาวคือความปกติตามระเบียบวินัย, ปกติมารยาทท่ี
สะอาดปราศจากโทษ, ขอปฏิบัติในการเวนจากความชั่ว, ขอปฏิบัติในการ
ฝกหัดกายวาจาใหดียิ่งขึ้น, ความสุจรติ ทางกายวาจาและอาชีพ และยงั มักใช
เปนคำเรียกอยางงายสำหรับคำวา “อธิศีลสิกขา” อันไดแกขอปฏิบัติขั้นตน
เพื่อการฝกตนในทางพระพทุ ธศาสนาดวย

กลา วโดยสรุป ศีล จึงหมายถึงความปกติ ผูที่มีศีลจงึ หมายถึงผูที่เปน
คนปกติ เปนมนษุ ยทีป่ กติ ความปกติน้ันเปน พื้นฐานของความสงบเรียบรอย
ของทุกสิ่งทุกอยาง ทั้งส่ิงที่มีชีวิต และสิ่งไมมชี ีวิต แตเมื่อใดเกิดความไมปกติ
ขึ้น ความยุงยาก ความเดือดรอนหรือเสียหายยอมเกิดขึ้นตามมา เชน ดวง
อาทิตยป กตจิ ะสอ งสวา ง ในเวลากลางวนั เปน ปกติ ถาตราบใดทพี่ ระอาทิตยยัง
สองแสงเปน ปกติอยูอยางนี้ เราทั้งหลายก็ยังมีชีวิต ที่สงบสุขอยูตราบนั้น แต
หากวันใดดวงอาทิตยเกิดความผิดปกติขึ้นมา คือไมสองแสงในเวลากลางวัน
ดังที่ เคยเปนมา การงานยอมเสียหาย ความวุน วายก็จะเกิดข้ึน เพียงการเกิด
ความมืดครึ้มในช่ัววันใดวันหนึ่งเปนเวลานาน การงานก็อาจเสียหายไมนอย
หรือฤดูฝนปกติฝนจะตอ งตก การทำเกษตรจึงสามารถทำไปไดอยางเตม็ ท่ี แต
หากปใดทถี่ งึ ฤดฝู น แลว ฝนกลบั ไมตก ปน ้ันกก็ ลายเปนปท ่ผี ดิ ปกติไป และส่ิงท่ี
เกิดตามมาคือขาวยากหมากแพง พืชผลทาง การเกษตรก็เสียหาย คนเราก็
เชนกัน ถามีความเปนปกติ การดำเนินชีวิตก็มีแตความสงบสุข สังคมก็อยู
อยา งปกติ เรียบรอย แตวนั ใดที่คนปกติกลายเปนคนไมปกติไป เมื่อนั้นความ
ทุกข ความเดือดรอนยอมเกิดขึ้น ทั้งตอตนเองและบุคคลที่อยูรอบขางดวย
อะไรคือความเปนปกติของมนุษย และอะไรคือความผิดปกติของมนุษย อาจ
วิสัชนาไดโดยพระพุทธานุศาสนีวา ศีล ๕ คือปกติของความเปนมนุษย เปน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์ งศ: ์ อ: ัคอัคคชชิ นนิ เเททศศนา ||2๒1๑5๖

มนษุ ยธรรม คอื ธรรมท่ีทำใหเปนมนุษย ผทู ่ผี ดิ ศีล ๕ กช็ ื่อวาเปนคนที่ผิดปกติ
ไป

“เบญจศีล” หรือศีล ๕ นั้นเปนคุณธรรมพื้นฐาน เปนเครื่องชวย
ควบคุมกายวาจาของมนุษยใหเรียบรอย เพื่อ ใหมนุษยอยูรวมกันในสังคม
อยา งสงบสุขพอสมควร หากมีผูใดทำผิดศีลขอใดขอหนึง่ หรือหลายขอแลว ก็
จะแสดงพฤติกรรม หรือการกระทำที่ผิดปกติของมนุษยออกมา ซึ่งจะ
กอใหเกิดความสับสนวุนวายเกิด ความเดือดรอนทั้งตอตนเอง หมูคณะ และ
สังคมสว นรวม

การรักษาศีล ไมเพียงเปนการอบรมตนใหอยูในกรอบของคุณงาม
ความดี รักษาความเปนปกติของความเปนมนุษย หรือเพื่อรักษากฎเกณฑ ใน
การอยูรวมกันในสังคมเอาไวเ ทานั้น แตยงั เปนการใหแกสรรพชีวติ ท่ีมีคุณคา
ยิ่งกวาการใหวัตถุใดๆ ทั้งสิ้น เพราะในขณะที่ใครคนหนึ่งรักษาศีล ทุกชีวติ จะ
ไดร ับประโยชนอันมหาศาล นั่นคือไดรับความปลอดภัยในชีวิตและทรัพยสิน
ทันที กลา วคอื

เม่ือเรารักษาศีลขอที่ ๑ คือ ไมฆ าสัตวตัดชีวิต ยอมไดชื่อวา ใหชวี ิต
ใหความปลอดภัยแกชีวิต เปนอภยั ทานแกสรรพสัตวทั้งหลาย เปนการใหสิ่งที่
สูงคา ย่ิงกวาทรัพยใ ดๆ

เมื่อเรารักษาศีลขอที่ ๒ คือ ไมลักทรัพย ยอมไดชื่อวา ใหความ
ปลอดภยั แกทรัพยสินของผูอื่น เปน การใหฐ านะความเปน อยูอ นั มนั่ คง

216 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๗

เมื่อเรารักษาศีลขอที่ ๓ คือ ไมประพฤติผิดในกาม ยอมไดชื่อวา ให
ความสุข ใหความปลอดภัย แกบุตร ธิดา ภรรยา สามีของผูอื่น เปนการให
ความคุม ครองแกสถาบันครอบครัวอยางดที ีส่ ดุ

เมอ่ื เรารักษาศีลขอท่ี ๔ คอื ไมก ลาวคำเท็จ ยอ มไดช อื่ วา ใหค วามจรงิ
แกผ ูอื่น ทำใหเกิดความสบายใจในการดำเนินชีวิต โดยไมตองหวาดระแวงซึ่ง
กนั และกนั

และเมื่อเรารักษาศีลขอที่ ๕ คือ ไมดื่มสุราเมรัย ยอมไดชื่อวา ให
ความปลอดภยั แกทุกสิง่ เพราะคนที่ประมาทขาดสตินั้น สามารถทำความช่ัว
ไดทกุ อยา ง จะฆาสตั ว ลกั ทรพั ย ประพฤตผิ ดิ ในกาม หรือพูดเท็จกท็ ำไดทัง้ ส้นิ

การรักษาศีล จึงเปนบุญอันพิเศษอยางยิ่ง เพราะนอกจากจะเปน
เครื่องกำกับกายวาจาของตนใหตั้งอยูในกรอบของความดีโดยสถานเดียวแลว
ยังสามารถชำระจิตใจใหสะอาดบริสุทธิ์ รูจักเอื้อเฟอเจือจานแกสรรพสัตวผู
รวมเกิดแกเจ็บตายกับตนอยางสุดที่จะประมาณได นอกจากนี้ ศีลยังเปนฐาน
ของปญญา อันเปนความชนะเลศิ สูงสุดของชวี ิต เปนยอดแหงการพนทุกขทั้ง
มวล แตกอนจะกาวไปสูความเปนผูมีปญญาทีถ่ ูกแทต ามธรรมนั้น ตองอาศัย
ศีลเปนฐาน ผูมีศีลคือผูมีฐานที่จะรองรับสิ่งดีงามทั้งหลายทั้งปวงได และใน
บรรดาสิ่งดีงามทั้งหลายทั้งปวงนั้นมีปญญาเปนสิ่งสูงสุด สิ่งดีงามท้ังหลายทั้ง
ปวงมีศลี เปน ฐาน การจะมปี ญ ญาสอดสองถองแทต ามนยั แหงพระพุทธศาสนา
จึงขาดศีลเปนรากฐานไปเสียไมไดเลย ดังพระเถรภาษิตตอนทายที่รับ
พระราชทานอัญเชญิ มาพรรณนาไวข างตนนี้แลว

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวีหร าววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคคชิชนนิ เ เททศศนนา | 2๒1๑7๘

อนึ่ง ความหอมของศีลนั้น มีลักษณะตลบอบอวลอยางไร มีเรื่องราว
ปรากฏในพระสูตรถึงอปุ มาน้ีวา วันหน่ึงพระอานนทเถระอยู ณ ท่สี งดั ในเวลา
เย็น รำพึงคิดวา พระพุทธเจาเคยทรงแสดงกลิน่ ของไมไว ๓ อยางคือ กล่ินท่ี
เกิดจากดอก เกิดจากแกน และเกิดจากราก กลิ่นเหลานั้นฟุงไปตามลมได
เทาน้ัน ฟงุ ไปทวนลมไมไ ด กลิ่นอะไรหนอทฟี่ ุงไปทวนลมได ครั้นแลว จึงเขาสูท่ี
เฝาพระบรมศาสดา กราบทูลถามขอสงสัยนั้น พระศาสดาตรัสตอบเปนพระ
คาถา วา

น ปปุ ผฺ คนโฺ ธ ปฏวิ าตเมติ
น จนทฺ นํ ตครมลลฺ กิ า วา
สตฺจ คนโฺ ธ ปฏิวาตเมติ
สพฺพา ทสิ า สปฺปรุ โิ ส ปวายติ
จนทฺ นํ ตครํ วาป อุปปฺ ลํ อถ วสฺสิกี
เอเตสํ คนฺธชาตานํ สลี คนฺโธ อนุตตฺ โร
ความวา “กลิน่ ดอกไม ทวนลมไมไ ด, กลนิ่ จนั ทน, กฤษณา กระลำพัก
ก็ทวนลมไมได สวนกลิ่นของ สัตบุรุษไปทวนลมได สัตบุรุษฟุงไปไดทุกทิศ
บรรดากลิ่นหอมทั้งหลายเชนกลิ่นของไมจันทน กฤษณา อุบล และมะลิ เปน
ตน กลิน่ แหง ศีลเปนเยี่ยม”
ชวี ิตของทานผูหญิงอรอวล อิศรเสนา ณ อยธุ ยา ดำเนินมานับแตตน
จนปจฉิมวัยอยางเพียบพรอมดวยอัตสมบัติ และปรหิตปฏิบัติ ดำรงตนตาม
แนวทางแหง พระบรมพุทโธวาท สามารถสรรคส รางคุณความดไี วเ ปนอุปการะ
แกโลก ใหชนทั้งหลายไดยกยองและตามรำลึกถึง ดังพยานปรากฏวาเปนที่
ทรงไววางพระราชหฤทัย ทรงพระมหากรุณาอุปการะเกื้อกูลมานับแตตน
ตราบจนอวสานสมัยยังทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอ มรับการศพไว

218 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๑๙

ในพระบรมราชานุเคราะหโดยตลอด ทั้งยังมีญาติมิตรและผูเคารพนับถือมา
แสดงความอาลัยอนุสรถึงเปนอันมาก ตราบจนถึงเวลารับพระราชทานเพลิง
ศพในวนั พรุงนี้ ยอมเปนที่เขาใจไดวาอานุภาพแหง ศีลสตั ยที่ทานผูห ญิงยึดถือ
เปน ธรรมประจำตนมาโดยตลอด ไดย ังความปลาบปลื้มใจแกคนทั้งปวง เปน
ความหอมอันอวลตลบอยูทวนกระแสลม ทวนกระแสกาล ทนทานยิง่ กวากลิ่น
หอมของไมหอมใดๆ ในโลกแลว สมนามทานผูหญิงอรอวล อิศรางกูร ณ
อยุธยา ทนี่ ายกยอ งเปน แบบอยางแกอนุชนทกุ ประการ

อิมินา กตปุฺเน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญออกเมรุศพทานผูหญิงอรอวล อิศรางกูร
ณ อยุธยา จงสำเร็จเปนบุญนฤธี อำนวยอิฐคุณวิบุลราศีแกทานผูถึงแก
อนิจกรรมไปแลวนั้น ใหประสบความเกษมสวัสดภี ิญโญภาพในอุปบัติภพ สม
ดงั พระราชปรารภอุทิศพระราชทาน โดยฐานนิยมทกุ ประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในศีลคันธกถา ยุติลง
ดว ยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๐

วจิ ักขณกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

ในพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลทักษิณานุปทานถวาย
สมเด็จพระพชั รนิ ทราบรมราชนิ นี าถ พระบรมราชชนนี
เน่ืองในวาระ ๑๕๐ ป วนั พระราชสมภพ
ณ พระทน่ี ง่ั อมรนิ ทรวินิจฉยั ในพระบรมมหาราชวัง
วันจนั ทร ท่ี ๖ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๗

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ุทฺธสฺสฯ
น หิ สพเฺ พสุ าเนสุ ปุริโส โหติ ปณฺฑโิ ต
อติ ถฺ ีป ปณฺฑติ า โหติ ตตฺถ ตตฺถ วิจกฺขณาติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในวิจักขณ
กถา สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญ ญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญ
ราศที ักษณิ านปุ ระทานกจิ อนั สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผู
ทรงพระคุณอันประเสรฐิ ทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชนิ ูทิศแด สมเด็จพระศรี
พัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เน่ืองดวยเมื่อวันที่ ๑
มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๗ เปนวาระ ๑๕๐ ปน ับแตวนั เสดจ็ พระราชสมภพ
และองคการการศึกษาวิทยาศาสตรและวัฒนธรรมแหงสหประชาชาติ
(ยูเนสโก) ประกาศยกยองพระเกียรติคุณทรงเปนบุคคลผูมีผลงานดีเดนดาน
การศึกษา (การศึกษาสำหรับเด็กและสตรี การศึกษาดานสาธารณสุขศาสตร)

220 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๑

วัฒนธรรม วิทยาศาสตรประยุกต (สาธารณสุขสำหรับประชาชนทั่วไปและ
สตรี) สังคมศาสตร และมนุษยศาสตร (สถานะของสตรี) ประจำพุทธศักราช
๒๕๕๗ และรวมเฉลมิ ฉลองในป ๒๕๕๗ - ๒๕๕๘ ท้ังน้ี ดวยพระราชหฤทยั มนั่
ในพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรมตอสมเด็จพระราชบุพการินี
ผูมีพระคุณานุคุณทั้งตอพระบรมราชจักรีวงศ ตลอดจนประเทศชาติและ
ประชาชนเปน อเนกปริยาย

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงบริบูรณดวยพระ
คณุ สมบัตเิ พียบพรอ ม เปน ราชนารีรตั น เสด็จอุบัติมาสพู ระบรมราชจักรีวงศ ท่ี
พระราชกุมารีในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา เจาอยูหัว กับสมเด็จพระปยมา
วดี ศรีพัชรนิ ทรมาตา เมื่อวันศุกรท ี่ ๑ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๔๐๖ มีพระ
นามวา พระเจา ลกู เธอ พระองคเ จา เสาวภาผองศรี ตอ มาไดเ สด็จสถิตในท่ีพระ
มเหสีเทวีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงดำรงพระราช
อิสริยยศสุดทายในรัชกาลที่ ๕ เปน สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี
พระบรมราชินีนาถ ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ ทรงไดรับเฉลิมพระนามาภิไธยเปน
สมเด็จพระศรพี ัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี ทรงเปนสมเด็จ
พระบรมราชชนนีแหงพระมหาราชเจาผูทรงพระคุณอันประเสริฐของ
ประชาชาติไทยและทรงเปนบุคคลสำคัญของโลกเชนกันทั้ง ๒ พระองค
กลาวคือ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว และพระบาทสมเด็จ
พระปกเกลา เจาอยหู วั

สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี ทรงเปนราชนารีพระองคแรกใน
ประวัติศาสตรไทย ที่ไดทรงสำเร็จราชการแผนดินตางพระเนตรพระกรรณ
พระมหากษัตริย เมื่อสมัยท่ีสมเด็จพระปย มหาราช เสด็จพระราชดำเนินเยือน
ทวีปยุโรปคร้ังแรกในพุทธศักราช ๒๔๔๐ แมในเบื้องแรกจะทรงกริ่งเกรงพระ

ส ม เ ด็ จ สพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีร์วง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา||๒2๒2๒1

ราชหฤทัยวาอาจไมส ามารถสนองพระราชบริหารไดเ ตม็ พระสติกำลัง ดว ยเหตุ
วา ทรงเปนหญิง แตเมื่อพระราชสวามีทรงเห็นพรอมดวยพระบรมวงศานุวงศ
และขาราชการทั้งปวงแลว ก็ทรงตั้งพระราชสัตยาธิษฐานตอพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา เจา อยูหวั วา

“ที่สุดตัวขาพระพุทธเจากเ็ ปนขา ทูลละอองธุลีพระบาท แมมีพระ
ราชประสงคจะใหสนองพระเดชพระคุณประการใด ถึงแมการนั้นจะเปน
การยากลำบากแกข าพระพทุ ธเจา สักเพียงใด หนา ท่ขี องขา พระพุทธเจาก็มี
แตอยางเดียว แตที่จะตองรับสนองพระเดชพระคุณตามพระบรมราช
ประสงค” ดังน้ี นับเปนพระราชวาจาที่เด็ดเดี่ยว และแสดงน้ำพระราชหฤทัย
จงรักภกั ดอี ยา งสงู สดุ

เมื่อทรงรับพระราชภาระแลว ก็ทรงแสดงใหเปนทป่ี ระจักษแจงวา แม
พระองคทรงเปนหญิง แตก็ทรงเปนนักบริหารผูกอปรดวยวิจารณญาณสุขุม
คัมภีรภาพ สามารถยังประสทิ ธิผลบนพระราชกิจจานุกิจ พระราชดำรัสและ
พระราชหัตถเลขาแตละองคท ี่ปรากฏ เปน พยานแหงพระปญ ญาบารมี สมดังท่ี
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงยกยองวา “หนังสือทาง
ราชการของแมเ ลก็ ทีเ่ ปน ผสู ำเรจ็ ราชการมีมา เกง เต็มที”

สมเดจ็ พระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงเปนผูรูกาละ จงึ ทรงเอา
พระราชหฤทัยใสทำนุบำรุงบานเมืองใหกาวหนาทันสมัยในทุกดาน ทรงรูจัก
แบงสรรเวลาปฏิบัติพระราชกิจอยางถูกตองเหมาะสม สวนที่ทรงปรนนิบัติ
บำรุงเคียงขางพระราชสวามี และทรงอภิบาลดูแลพระราชโอรสธิดา ก็ทรง

222 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๓

บำเพ็ญไดอยางเพียบพรอม สวนที่ทรงปฏิบัติพระราชกรณียะเพ่ือ
ประชาราษฎร ก็ทรงพากเพียรอยา งเตม็ พระราชหฤทัย

จำเพาะสมัยที่ทรงสำเร็จราชการนั้น ตองทรงทำหนาที่แทน
พระมหากษัตริยแทบทกุ อยาง ทั้งนี้พึงทำความเขาใจวา พระมหากษัตริยใน
สมยั ราชาธิปไตย มิไดทรงเปนเพียงประมุข หากแตยังทรงเปนหัวหนารัฐบาล
ดวย สมเด็จพระบรมราชินีนาถจึงตองทรงเสียสละเพื่อประโยชนใหญ คือ
ประโยชนส ุขของมหาชน จริงอยูวา พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว
ไดทรงตั้งคณะที่ปรึกษาของผูสำเร็จราชการไวดวย แตภาระหนักก็ตกอยูที่
พระองคเปนสว นใหญ ซงึ่ พระราชภาระนน้ั ราชนารีท่ัวไปยอมมิเคยทรงศึกษา
หรือฝก หัดทำมากอนเลย ราชการท่ีตองทรงพระราชวินิจฉัยและทรงสัง่ ก็มีอยู
มาก ไหนจะยังพระราชกิจในดานสังคมอีกเลา ตองเสด็จประทับในที่ประชุม
เสนาบดี เสด็จออกใหผูมีราชการสำคัญตางๆ ทั้งชาวไทยและชาวตางชาติ
เฝาทลู ละอองธลุ พี ระบาท เสด็จประทบั เปน ประธานในพระราชพธิ ีตางๆ ซ่ึงยืด
ยาวและมีอยูมากกวาในปจจุบันนี้มาก ถึงกฐินกาลก็เสด็จพระราชดำเนนิ เปน
กระบวนพยุหยาตราไปถวายผาพระกฐิน ซึ่งไมเคยมีมากอนที่เจานายฝายใน
จะไดเสด็จออกเปนกระบวนแหเชนนั้น จำตองทรงไตรตรองวิถีการวาง
พระองคใ นทสี่ าธารณะอยางพอเหมาะพอสมดวยพระองคเ อง

แมจนกระทั่งมีเหตุเพลิงไหมในพระนคร ตอใหทรงเปนหญิง แตเมื่อ
ทรงรับหนาทีร่ กั ษาราชการแผนดิน ก็ไมท รงลังเลที่จะเรงรดุ เสด็จพระราช
ดำเนินไปทรงอำนวยการดบั เพลิง ถึงเวลาเย็นกต็ องเสด็จลงทรงกีฬากับพระ
ราชวงศและขาราชการฝายในเพื่อกระชับสัมพันธในพระราชสำนักใหแนน
แฟน ตองทรงจัดการฉายพระรูปพระบรมวงศานุวงศตางๆ สงไปทูลเกลา
ทลู กระหมอมถวายท่ีทวปี ยุโรป ใหทรงคลายพระราชหฤทัยวาทางกรุงสยาม

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีรว์ ง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา|| ๒2๒2๔3

ยังสุขสำราญดีทั่วกัน ครั้นค่ำลงก็ทรงพระอักษรอยูจนดึก นอกจากหนังสือ
ราชการที่ตองทรงพระราชวินจิ ฉัยโดยลำพังแลว ยังมีลายพระราชหัตถท ี่ตอง
ทรงเรียบเรียงรายงานสงตามทูลเกลาทูลกระหมอมถวายแทบทุกวัน ใน
ระหวางนั้นไดทรงจัดการตางๆ ขึ้นใหมเปนอันมาก ทั้งพระราชกำหนด
กฎหมายและระเบียบการตางๆ พระองคทรงรับพระราชภาระหนักอึ้งนี้อยู
นานเกือบป ครั้นพระราชสวามเี สดจ็ นิวัตพระนครแลว ยงั ตองทรงอำนวยการ
สมโภชรบั เสด็จตอมาอีกเกอื บทกุ วันเปนเวลารวม ๒ เดอื น

พระราชานุกิจของสมเด็จพระพันปหลวงขณะทรงสำเร็จราชการนั้น
เปนตัวอยางเตือนใจวา บุคคลผูมีปญญาเฉลียวฉลาด ยอมสามารถสำเร็จ
ประโยชนแ มย ากย่งิ ไดโ ดยสวสั ดี สมดงั พระบรมพุทโธวาททีว่ า “ผูมปี ญ ญา ถึง
พรอ มดวยความรู ฉลาดในวิธีจัดการงาน รกู าลและรสู มัย เขาพงึ อยูในราชการ
ได”

ยิ่งไปกวานั้น ยังทรงมุงมั่นยกระดับสถานภาพของสตรีไทยดวย
การศกึ ษา ดงั พระราชปณธิ านในเรื่องนีว้ า “การอดุ หนุนสตรีซึ่งเปนเพศเดียว
แกตน เพื่ออุดหนุนชาติและบานเมืองซ่ึงเปนบานเกิดเมืองนอนของเรา
ทั้งหลาย ขาพเจาไดมคี วามพอใจที่จะกระทำอยูเ สมอ” ทรงกำหนดวถิ ีการ
จัดการศึกษาสำหรบั สตรีพระราชทานไวอยางใหสมสมัย เปนอมตะแหงพระรา
โชบายวา “ใหสตรีไทยมีความรูทางการชางฝมือ ขนาดสามารถประกอบ
อาชีพเลี้ยงตัวได ใหอานออกทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และสามารถ
เขียนใหผูอื่นเขาใจ ใหมีการอบรมศีลธรรมจรรยาและมารยาท” ดังน้ี
นับเปนการบุกเบิกสรางคุณลักษณะสตรียุคใหม ยงั ผลใหสถาบันการศึกษาท่ี
ไดรับพระราชทานกำเนิดไว ในสวนกลาง เชน โรงเรียนราชินี, วิทยาลัย

224 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๕

อาชีวศึกษาเสาวภา และในสวนภูมิภาค เชน โรงเรียนจอมสุรางคอุปถัมภ
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา, โรงเรียนราชินีบูรณะ จังหวัดนครปฐม, โรงเรียน
วิเชียรมาตุ (มา-ตุ) และโรงเรียนสภาราชินี จังหวัดตรัง ประสบความจำเริญ
วัฒนา สามารถผลิตบุคลากรผูมีคุณภาพออกสูสังคมจากรุนสูรุนมาได ดวย
เดชะพระบารมปี กเกลาปกกระหมอมแตหนหลังโดยแท

ตลอดระยะแหงพระชนมชีพ ทรงเจริญพระคุณธรรมสัมมาปฏิบัติ
เครงครัดในพระบวรพุทธศาสนา มีพระราชหฤทัยเขมแข็งอาจหาญ ทรงพระ
ปญ ญาญาณชาญฉลาดเปนอัศจรรย ทรงบันเทิงพระราชหฤทัยในศิลปศาสตร
หลากแขนง มหิ ยุดหยอนในการขวนขวายแสวงหาวิชาความรอู ยูเสมอ ดังพระ
ราโชวาทที่วา “ทรัพยสมบตั ิอันใดซึ่งผูใหญผูปกครองเจาทั้งหลายจะหยิบ
ยกใหสักเทาใดๆ ก็ไมเปนอันประเสริฐเสมอดวยไดวิชา เพราะวาทรัพย
ท้ังหลาย ถาจะใชใ หเ สมอไปแลว ยอ มมีเวลาเปลืองเวลาหมดไดเปน แน ถา
ไดวิชาแลว ... มแี ตจะเฟอ งฟูขึ้นทุกเวลาในเวลาทไี่ ดใชอยเู สมอ และจะเปน
สมบัติอยางดีของเจาที่จะหวังไดแน วาจะเปนเครื่องเลี้ยงชีพเจาได
ตลอดเวลาในชั่วอาย”ุ

สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองคนั้น ทรงสามารถบริหาร “พระ
เดช” ใหควบคูไ ปกบั “พระคุณ” ไดอยางเหมาะสม ทรงดำรงพระชนมชีพเพ่ือ
หติ านุหิตประโยชนเหลือคณานับ ยอมเปน เพราะทรงมีธรรมะขอสำคัญสูงสุด
ในทางพระพุทธศาสนา คือ “ปญญา”เปนเครื่องเชิดชูพระองคใหอยูในที่สงู
เหนือโทษและทุกขภัยทั้งปวง การที่ทรงประพฤติธรรม ธรรมน้ันยอมกลับมา
คุมครองรักษาพระองคใ หทรงประสบความเกษมโสตถ์ิ ทรงมสี ตยิ บั ยัง้ พระราช
หฤทัยไมใหลวงถลำลงสูอธรรม มีความออนแอทอถอย, ความขลาดเขลาไม

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 2๒2๒5๖

เทาทัน และความหวั่นไหวตอคำติฉินนินทาทั้งปวง เปนอาทิ เปนพระ
คุณสมบัติอันแข็งแกรงเหนือสตรีใดๆ หรือแมแตบุรุษรวมยุคเดียวกันกับ
พระองค ทรงเปนบัณฑิตาผูถึงพรอมดวยปญญา ดังคาถาที่เทวดาสรรเสริญ
พระภทั ทากุณฑลเกสาเถรี ท่ีไดเ ชญิ มาเปนนกิ เขปบท วา
น หิ สพเฺ พสุ าเนสุ ปุรโิ ส โหติ ปณฺฑโิ ต
อติ ถฺ ปี  ปณฑฺ ิตา โหติ ตตถฺ ตตฺถ วจิ กขฺ ณาติ.
ความวา บรุ ุษจะเปนบัณฑติ ในที่ท้งั ปวงกห็ าไม. แมสตรกี เ็ ปนบณั ฑติ
มปี ญ ญาเฉยี บแหลมในทนี่ ัน้ ๆ ไดเหมอื นกัน.

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงไดบรรลุพระอนุตรสัมมาสัมโพธิ
ญาณ อันหมายถึงพระปญญาเปนเครื่องตรัสรูเองโดยชอบ ไมมีปญญาอืน่ ยิ่ง
กวา จึงทรงแสดงพระพุทธานุศาสนีสรรเสริญคุณของปญญาไวเปนอเนก
ประการ เชนวา “แสงสวางจะเสมอดว ยปญญาไมมี” “บุคคลยอมบริสุทธิ์ได
ดวยปญญา” เปนตน และทรงแสดงวาปญญานนั้ จะเกิดข้นึ ไดก เ็ พราะประกอบ
จะเสื่อมไปก็เพราะไมประกอบ เพราะฉะนั้นพระสารีบุตร เมื่อแสดงปญญา
พรอมทั้งเหตุใหเกิด จำเพาะพระพักตรพ ระศาสดา จึงไดกลาวไววา “พระผูมี
พระภาคเจาผูรูผูเห็น ผูอ รหันต ตรัสรูเองโดยชอบ ไดตรัสปญญาความรอบรู
หรือความรูท่ัวไว ๓ ประการ คอื จินตามยปญญา ปญ ญาสำเร็จดวยความคิด
พิจารณาเหตุผล ๑, สตุ มยปญญา ปญญาสำเร็จดว ยการฟงการเลาเรยี นศึกษา
๑, ภาวนามยปญญา ปญญาสำเร็จดวยการฝกอบรมลงมือปฏิบัติ ๑ เปน ๓

ประการ” ดังจกั รับพระราชทานพรรณนาตอ ไปโดยสังเขป

ใน “จินตามยปญญา” ปญญาเกิดแตก ารคิดพิจารณาหาเหตผุ ล ขอ
ตนนั้น ความคิดอานชื่อวา “จินตา” บางคนคิดดี บางคนคิดชั่ว บางคนคิด
กวาง บางคนคดิ แคบ ผิดถูกสูงตำ่ ตามพน้ื ภูมิฉลาดหรือเขลา ความคดิ นัน้ แมใ น

226 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๗

ชั้นตนๆ จะเปนไปไมสะดวกเพราะมักติดขัด แตถึงดังนั้นเมื่อบุคคลไดใชอยู
เสมอๆ ก็จะมีความช่ำชองขึ้นไปเปนลำดับ ภายหลังถึงจะคิดกิจการใดก็
กวางขวางออกไปสะดวกคลองข้ึน ไมคอยผิดพลาด ทำใหเปน คนฉลาดกวาพื้น
เพเดมิ ได

สมเด็จพระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ ๕ ทรงวางพระองคเปน “นา
ถะ” ท่ีพึ่งแหงสมาชิกมหาจักรีบรมราชวงศ ทั้งยังทรงเปนแบบอยางแกขาทูล
ละอองธุลีพระบาท เรื่องการวางพระองคให สมกาลเทศะ ตามกระแส
โลกที่เปลี่ยนแปรไป โดยเฉพาะในชวงเวลาหัวเลี้ยวหัวตอแหงกรุงสยามซ่ึง
กำลังกาวขามภยั คกุ คามของลัทธิจักรวรรดินิยม การวางพระองคใหพอเหมาะ
พอควรเชนนั้น ยอมตองทรงอาศัยปญญาที่เกิดจากการคิด ถาไมทรง
พระราชดำรติ ริคิด ก็อาจตกอยูใ นฐานะผูลาหลงั ผูไมร ูราชการ หรือผูประดัก
ประเดิดในวงสังคม ตรงกันขาม พระองคทรงเปนนักคิดนักประดิษฐที่ยอด
เยีย่ ม ทรงพระราชดำริผสานศลิ ปะไทยและศิลปะสากลใหสอดคลองเขากันได
อยางลงตัว ดังปรากฏชัดจากรูปแบบเครื่องทรงอลงกรณ ที่ทรงเลือกเฟนมา
ประดับใหเปนที่เชิดหนาชูตาและเลื่องลือไปในมหาประเทศ ณ ดินแดน
อัสดงคตที่ถือตนวาเปนอารยะ ใหไดประจักษแกสายตาวาพระราชินีแหงกรุง
สยามทรงมีศิลปะ มีรสนิยมสูง พระกิริยาอันองอาจผาเผยของพระองค สง
สะทอนภาพสตรศี รีวิไล ใหกลายเปน ภาพลกั ษณข องสยามประเทศ ชวยเฉลิม
เสริมสง พระราชศักดาบารมีแหงสมเด็จพระราชสวามไี ดอยางวเิ ศษ

ครั้นสมเด็จพระบรมราชปโยรสเสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติแลว ก็
ยังทรงพากเพียรสนับสนุนพระบรมราโชบายของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ
เกลาเจาอยูหัว ในการพัฒนาประเทศทุกดาน สิ่งใดยังไมเคยบังเกิดมี ก็ทรง
อาศัย “จินตามยปญญา” ทรงพระราชดำริใหบังเกิดขึ้นเพื่อประโยชนของ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดจ็มพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๒22๒7๘

ราษฎร เชน ทรงบริจาคพระราชทรัพยสรางบอน้ำสาธารณะที่หัวหิน และ
สรางทอน้ำประปาสะอาดสำหรับสาธารณชนไดด ื่มกินเพื่อสุขอนามัย เชน ที่
พระนครศรอี ยธุ ยา และทก่ี รงุ เทพมหานคร ดงั ปรากฏรปู นางพระธรณีทออุทก
ทาน พระราชทานไวที่เชงิ สะพานผา นพภิ พลีลา เปน พยานแหงพระมหากรุณา
อยูต ราบจนปจจุบนั

ใน “สตุ มยปญญา” ปญ ญาเกิดแตการฟงการศึกษาเลาเรยี น ขอ ๒
นั้น การสดับฟง การเลาเรียนศึกษา การอาน รวมเรียกวา “สุตะ” เพราะเปน
การถายความรูมาจากทานผูอื่น บางคนไดฟงเรื่องท่ีไมมีประโยชน บางคนได
ฟงเรื่องทีม่ ีประโยชนมาก เพราะความสมาคมฝกใฝตางกัน เพราะฉะน้ัน ผูได
สมาคมดีจงึ มักเปนคนดี ผไู ดสมาคมชั่วจึงมักเปนคนชัว่ คนผูไมตัง้ ใจยอมไมได
ความรูความเห็นจากการฟง แตผูตั้งใจยอมได จึงมีพระพุทธภาษิตวา “คนฟง
ดวยดียอมไดปญญา” ในทางพระศาสนา สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาทรง
สรรเสริญความเปน พหูสตู คือความไดสดับตรบั ฟงมาก ไวหลายสถาน

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงมีบุพเพกตปุญญตา คือ
ทรงสั่งสมบุญมาดี จึงเสด็จอุบัตมิ าในสมาคมอันดี กลาวกันวาสมเด็จพระบรม
ชนกนาถทรงพระเมตตามาก ดวยเหตุวาพระเจาลูกเธอพระองคนี้ชางรับส่ัง
ฉลาดเฉลียวนารกั เมื่อเสด็จประพาสที่ใดๆ ก็โปรดใหประทับบนพระเพลาคู
กับพระเจาลูกเธอ พระองคเจาสวางวัฒนา พอทรงเจริญพระวัยขึ้น พระราช
สวามี ก็ทรงพระเมตตาใชสอยสนิท ไดทรงฟงพระราชกระแสรับสัง่ การงานใน
พระราชสำนักเปน อันมาก อกี ท้ังทรงพระราชอตุ สาหะหมนั่ ถามหมั่นเรยี นหมัน่
เขียนตริตรองตามวิสัยบัณฑิตชาติ จึงไดทรงทราบสรรพวชิ าอันควรจะทราบ
แมในยุคนั้นยังหาทจี่ ะศึกษาเลาเรียนเสมอเหมือนอยางทุกวันนยี้ อมหามิได

228 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ ศจ นพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๒๙

เม่อื พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว เสดจ็ พระราชดำเนินท่ี
ใดในราชอาณาจักร สมเด็จพระบรมราชินีนาถก็ทรงอาสาตามเสด็จไปใน
กระบวนฝายในแทบทุกครั้ง แมนอกราชอาณาจักร เชน ชวา มลายู ก็ได
ทอดพระเนตรเห็นความเปนไป ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ สมเด็จพระมหาธีรราชเจา
ทรงสนองพระราชประสงคสมเด็จพระบรมราชชนนี จัดการเสด็จพระราช
ดำเนินตางประเทศถวายหลายวาระ เชน เวียดนาม กัมพูชา และฮองกง ตาม
พระราชอัธยาศัยโปรดการศึกษาเรียนรู ตอ มายังเสด็จพระราชดำเนินไปตาม
หัวเมืองตางๆ ภายในประเทศทั่วทุกภาค ทำใหไดทรงสอดสองทุกขสุขของ
ประชาชนไปดวยเสมอ ถาควรจะพระราชทานพระราชานุเคราะหสถานใด ก็
ไมเคยทรงละเวนที่จะทรงปฏิบัติ เชน การศึกษาเลาเรียน การบำบัดโรคภัย
การบำรุงวัดวาอาราม การบำรุงถนนหนทาง ครั้นเกิดภัยพิบัติตางๆ ก็
พระราชทานแจกขาวสาร ตำบลใดขาดน้ำบริโภคก็โปรดใหขุดบอสรางสระ
ปใ ดหนาวจัดก็พระราชทานผาหม ตำบลใดขาดยาบำบัดโรคภัยก็พระราชทาน
พระราชทรัพยซ อื้ หายามาแจก

ดวยพระฐานะพระบรมราชชนนีของพระมหากษัตริยนักการทหาร
และทรงดำรงพระยศนายพันเอกหญิง ตำแหนงผูบังคับการพิเศษในกองพัน
ทหารหลายแหง ทรงมีน้ำพระราชหฤทัยอดทน เขมแข็ง และกลาหาญเยี่ยง
นักรบ พระราชทานพระบรมราชินูปถัมภแกเหลาทหารอยูเสมอ สมดังพระ
ราชดำรสั ทวี่ า “ถึงแมฉันจะเปนหญงิ ก็จรงิ แตก็มีใจเหมือนทานท้ังหลายซึ่ง
เต็มไปดว ยความรกั ชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย เม่ือมเี หตุการณเกดิ ขึ้นใน
เวลาใดเวลาหนึ่งกด็ ี ฉนั ต้ังใจทจ่ี ะชวยเหลือผูเปนนักรบอยูเสมอ ไมทอถอย
เลย”

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคคชิชนินเ เททศศนนา | 2๒2๓9๐

ดวยเหตุนี้ จึงทรงไดรับการถวายพระราชสมัญญาแตครั้งกระนั้น วา
ทรงเปน “พระแมเจาแหงชาวไทย” บาง “พระแมเจาอยูหัว” บาง “เทพ
มารดร” บาง ทั้งนี้ ดวยอำนาจแหงพระมหากรุณา อันประกอบดวยสุตมย
ปญญา ทรงหม่ันสอดสองศึกษา ขวนขวายในการพบเห็นและสดับตรับฟงมาก
เพอ่ื เพิ่นพนู พระราชกรณียกิจเก้ือกลู พสกนกิ ร

ใน “ภาวนามยปญญา” ปญญาเกิดแตการฝกอบรมลงมือปฏิบัติ ขอ
๓ นั้น การอบรม การทำใหมีขึ้นเปนขึน้ ไดแก การทดลองสอบสวนประกอบ
เหตุผลใหแนใจในทางโลกและทางธรรม จนสามารถทำใจใหตั้งมั่นในอารมณ
เดียว และพิจารณาสภาวธรรมใหเห็นตามเปนจริง กำจัดความลังเลสงสัยเสีย
ได ขอนชี้ ่ือวา “ภาวนา” อันเปน การยากกวาการคิดและการฟง เพราะตองทำ
ใหปรากฏขึ้น ถึงดังนั้นยอ มใหผลคือความรูถูกตอ งถองแท แนนอนยิ่งกวาการ
คดิ และการฟงแตอยางเดียว

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงพระวิจารณปญญา
กอปรดวยสุตมยะเปนปฐม ดังที่สมเด็จพระเจา บรมวงศเธอ กรมพระยาดำรง
ราชานุภาพ ทรงสรรเสริญไววา “ในเวลาประทับเปนประธานในสภาคณะ
ผูสำเร็จราชการก็ดี ในที่ประชุมเสนาบดีสภาก็ดี สมเด็จฯ มิไดเคยประทาน
ความเห็นสวนพระองคตามพระราชหฤทัยเลย ทรงตรัสปรึกษาที่ประชุมกอน
ทกุ ครั้ง และถามีสิ่งใดทีไ่ มแนพระราชหฤทัย ก็ทรงซักไซไลเ ลียงจนทรงทราบ
ชัดเจนถอ งแทแลว จงึ จะประทานความเห็นสว นพระองคซ่ึงไมม ีผิด และแสดง
วาทรงมคี วามสามารถจริงๆ ไมผ ิดผูช าย แตถา มปี ญ หาอันใดทไ่ี มแนพระราช
หฤทัย ก็มักจะทรงตอบวา ขอกราบบังคมทูลถามไปกอนเสมอ” จนเปนที่
ประจกั ษแจงแกปวงบุรุษผูเปน ใหญในราชการวา สมเด็จพระนางเจาฯ ผูทรง
เปน สตรีเดียวในทนี่ ัน้ กลับทรงพระปรีชาเฉยี บแหลมในการประสานประโยชน

230 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๑

ใหราบร่ืน โดยทรงสดับความคิดเห็นรอบดาน เพ่อื ทรงใครครวญดวยจินตามย
ปญญา แลวจึงมีพระราชวินิจฉัยเหตุผลประกอบการตัดสินพระราชหฤทัย
อุดมดวยคุณลักษณะแหงภาวนามยปญ ญาในทางคดโี ลก อยางเลิศลำ้ กวา ใครๆ
ขณะสมยั เดยี วกัน

อนึ่ง ถึงจะเปนเรื่องเกี่ยวกับพระสวัสดิภาพสวนพระองค เมื่อทรง
ศึกษาใครครวญโดยรอบคอบแลวเห็นวา ดี ก็ทรงกลาทดลองดวยพระองคเอง
เปนเบอื้ งตน ทรงรเิ ริ่มรับการผดุงครรภแบบใหมเ มื่อประสูติพระราชโอรสธิดา
เลกิ การบรรทมเพลงิ หรืออยูไฟแบบโบราณ เปน ตัวอยางใหมหาชนท้ังปวงกลา
ดำเนินตามพระราชปฏิบัติ ทรงสนับสนุนวิธีคลอดแบบใหมโดยพระราชทาน
พระราชานุญาตใหอางพระนามวาพระองคทรงใชวิธีนี้อยูเสมอ พรอม
พระราชทานเงินทำขวัญแกมารดาที่เขามาสูระบบการผดุงครรภสมัยใหม ใน
ขณะเดียวกัน ก็ทรงพระมหากรุณาพระราชทานกำเนิดโรงเรียนแพทยผดุง
ครรภและหญิงพยาบาลการไข แหงศิริราชพยาบาล และโรงเรียนการ
พยาบาลสภากาชาดไทย

สวนภาวนามยปญญาทางธรรม สมเด็จพระบรมราชินีนาถพระองค
นั้นทรงตั้งพระราชหฤทัยไวในอุเบกขาธรรมอยางยิ่งยวด ทำใหทรงเพง
พิเคราะหการณท ั้งปวงดวยความยุติธรรม ทรงเลง็ เหน็ สภาวธรรมตามจรงิ เมื่อ
มีพระมติในการอันใดจึงเปนไปอยางเฉียบขาดและเด็ดขาด เที่ยงตรงตอ
เหตุผล มีพระราชอัธยาศัยไมพิรี้พิไรเหยาะแหยะ ทรงรักษาพระจริยาการให
สงา และสงบครบคุณสมบัตขิ อง ขัตติยนารี เปน แบบอยา งอันดีแกช นทง้ั ปวง

คนเปนอันมากผูไมไดศึกษาพระราชอัชฌาสัยของสมเด็จพระพันป
หลวงอยา งลึกซึ้ง อาจเขาใจไปวาพระองคทรงลกั ษณอันขึงขังเครงเครียดกร้ิว

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศรี ์วง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา||๒2๓3๒1

กราดนาหวาดเกรง เพราะสมเด็จพระองคนั้นทรงเปน ผูมีภูมิปญญามาก ทรง
ม่นั พระราชหฤทัยในการประกอบพระราชกรณยี  แตถา ลองพิเคราะหศึกษาให
ดีจากพระราชหัตถเลขา พระราชดำรัส และคำบอกเลาหรือบนั ทึกของผูเคย
ใกลชิดเบ้ืองพระยุคลบาท จะไดเห็นถงึ น้ำพระราชหฤทัยทีแ่ ทจ ริงอันออนโยน
ละมนุ ละมอม ทรงพระเมตตาโอบออ มอารี ออกโนม ไปในวิถีถอมพระองค ทรง
พระเสาวภาพเพียบพรอมประนอมตามพระพุทธานุศาสนเี ปนเนืองนติ ย ดงั
พระราชปรารภ เปนพยานยืนยนั น้ำพระราชหฤทยั อนั บรสิ ุทธิ์วา

“ชื่อเสียงเกียรติยศประการใดนั้น, ก็แลวแตการที่จะมีจะเปนไป
ตามกาลที่ควร, ฉันไมสูจะพยายามและมุงมาดอนั ใดนกั ใหเกินแกคุณวิเศษ
แหงตน, และพยายามแตจะขัดเกลากิเลสใหเบาบาง, ตัดอกุศลที่เกิดข้ึน
แลว ใหห มดไป, ทยี่ ังไมไ ดเ กิดอยา ใหเกดิ แลวทวขี ึ้น, ความยังชพี อยูในโลกนี้
ใหเปนไปในสวนสุจริตธรรมทั้งส้ิน, เทานีแ้ หละ, เปนความพยายามของฉัน
ที่ปรารถนาจะใหเ ปนไปในชีวิตที่อุบัติในโลกนี้, นอกจากน้ัน ก็แลว แตบุญ
กรรมจะนำไป, ตามเหตแุ ละผลท่ีจะพึงมี”

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงเปน “วิจักขณบคุ คล” ผู
เฉลียวฉลาด มสี ติปญญา และมที ักษะ เปนพลวเหตเุ กื้อกูลใหทรงเปน “ศรี”
เปนสงาในทุกพระราชสถานะ โดยเฉพาะในพระฐานะที่ดำรงอยูเปนที่พึ่ง
พำนกั ของพระบรมราชวงศ ตลอดทั่วถึงขา ทูลละอองธลุ พี ระบาท และราษฎร
นับไดว าทรงดำรงพระชนมป ระหนึ่งมารดาแหง ประชาชาตโิ ดยแท

พระองคเสดจ็ สวรรคตละโลกนี้ไปเมื่อวนั ท่ี ๒๐ ตุลาคม พุทธศกั ราช
๒๔๖๒ ขณะพระชนมายุ ๕๖ พรรษา คติธรรมดาของสัปปุริสชนผมู คี ุณสมบัติ
อันอุดม ยอมไมต่ำทราม เพราะฉะนั้น จึงควรที่สยามรัฏฐิกชนทั้งหลายพึง

232 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๓

ถวายชัยเฉลิมพระเกียรติวา พระแมเจาเสด็จไปดีแลว แมเม่ือพระองคไ ดเสดจ็
มาก็เสด็จมาดวยดี เปนศรีของโลกทั่วหลา และยังเสด็จไปดีแลวสูโลกหนา
นบั เปน ผูสวางมาแลวสวางไปดว ยประการฉะน้ี

การที่องคการการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรมแหง
สหประชาชาติ ประกาศยกยองใหทรงเปนบุคคลผมู ีผลงานดเี ดน ระดบั โลก จึง
ชอบดวยเหตุผล ตอใหอีกกี่ปกี่ศตวรรษจะลวงพนไป ตอใหใครจะกลาวถึง
พระองคหรือไมอยางไร ความดีที่ทรงบำเพ็ญไวตลอดพระชนมชีพ ยอมยัง
ดำรงอยูเปนความดีที่สำเร็จบรบิ ูรณ พระเกียรติคุณทั้งน้ันจกั เสถียรสถิตเสาว
ภา ผดุ ผองอยคู ูโลก สมพระนามาภิไธย “เสาวภาผองศร”ี ประดุจดวงประทีป
แกวอันผองแผวเผอ่ื แผแ กม นุษยนกิ ร อยา งสูงสงทีส่ ดุ อยตู ราบกัลปาวสาน ตอ ง
ตามพระพุทธภาษิตทีว่ า ปฺาชิวี ชีวิตมาหุ เสํ ความวา ชีวิตของบุคคล
ผเู ปน อยดู ว ยปญญา ประเสรฐิ สุด ฉะนัน้

อิมินา กตปุฺเน ดวยอำนาจพระราชกุศลทักษิณานุปทานกิจ อัน
สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐทรงบำเพ็ญ
แลวดวยดี จงพลันสมั ฤทธิ์เปนบุญนฤธี อำนวยอิฐวิบากวิบุลมนุญผลสวนทพิ ย
สุขแด สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชนิ ีนาถ พระบรมราชชนนี ตามควรแก
พระราชคติวิสัยในสัมปรายภพ สมพระราชปรารภอุทิศถวาย โดยพระฐาน
นยิ มจงทกุ ประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน วิจักขณกถา ฉลอง
พระเดชพระคุณประดบั พระปญ ญาบารมี ยุตลิ งดว ยประการฉะนี.้

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๔

เทวตาทสิ สทกั ขิณานโุ มทนากถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพธิ สถิตมหาสมี าราม
รบั พระราชทานถวาย

ในโอกาสทท่ี รงพระกรณุ าโปรดพระราชทานพระบรมราชปู ถมั ภ
งานบำเพญ็ กศุ ลฉลอง ๑๕๐ ป วดั ราชประดษิ ฐสถติ มหาสีมาราม

ณ พระอโุ บสถ วัดราชประดษิ ฐสถติ มหาสมี าราม
วนั พธุ ท่ี ๒๖ พฤศจิกายน พุทธศกั ราช ๒๕๕๗

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ
ยสมฺ ึ ปเทเส กปเฺ ปติ ปณฺฑติ ชาติโย
สลี วนเฺ ตตฺถ โภเชตวฺ า สฺเต พรฺ หฺมจาริโน
ยา ตตฺถ เทวตา อาสุ ตาสํ ทกขฺ ิณมาทเิ สตฯิ

บัดนี้ จักรบั พระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในเทวตาทิสส
ทักขิณานุโมทนากถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี ใน
โอกาสที่ สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผูทรงพระคุณอัน
ประเสรฐิ ทรงพระกรณุ าโปรดรับการจัดงานบำเพญ็ กุศลฉลอง ๑๕๐ ป วัดราช
ประดิษฐสถิตมหาสีมาราม ไวในพระบรมราชูปถัมภ ดว ยพระราชศรัทธาปสา
ทะในพระบวรพุทธศาสนา สมพระราชฐานะแหงพุทธมามกมหาราชาธิราช
เอกอัครศาสนูปถัมภกผูทรงพิทักษรักษาพระพุทธศาสนา ใหจีรังยั่งยืนอยูคู
สยามรัฐสีมา ตามบูรพจารตี สืบมาจากสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชเจา
ทุกพระองคในประวัติศาสตรช าติไทย

234 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๕

พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหามกฏุ พระจอมเกลาเจาอยูหัว ทรง
สถาปนาวดั ราชประดษิ ฐสถิตมหาสีมาราม ข้ึนเปนวดั ประจำรัชกาลบนท่ีดินท่ี
เคยเปนสวนกาแฟของหลวง ตามธรรมเนียมโบราณที่วา ในราชธานีจะตองมี
วัดสำคัญประจำ ๓ วัด คือ วัดมหาธาตุ วัดราชบูรณะ และวดั ราชประดิษฐาน
จึงทรงสรางพระอารามนี้ขึ้นใหมเพื่อใหครบตามราชประเพณี ทรงพระราช
อุทิศถวายแดพ ระสงฆฝา ยธรรมยุติกนิกาย เปนสัปปายสถานที่พระองค อีกทั้ง
พระบรมวงศานุวงศ ตลอดจนขาทูลละอองธุลีพระบาท จักไดไปทรงศีลและ
ทรงธรรม ณ พระอารามธรรมยุตใกลพระบรมมหาราชวังไดโดยสะดวก ทรง
ประเดิมพระฤกษเ สดจ็ พระราชดำเนนิ มากอราก ในวาระเชนนเ้ี ม่ือรอ ยหาสิบป
กอน คือวันที่ ๒๖ พฤศจกิ ายน พุทธศกั ราช ๒๔๐๗ ทรงตงั้ พระราชหฤทัยสรร
หาสรรพวิจิตรศลิ ปกรรมอันงามเลิศทส่ี ดุ ทง้ั จากภายในและภายนอกประเทศ
มาประดับประดาพระอาราม เปนอนุสรณียแหงพระชนมพรรษา ๕ รอบพระ
นักษัตร แตจากนั้น เพียง ๔ ป พระองคผูพระราชทานกำเนิดคณะธรรมยุต
และวัดราชประดิษฐ ก็เสด็จสวรรคต จงึ เปนพระราชธุระของพระบาทสมเด็จ
พระจุลจอมเกลา เจาอยูห ัว ผูพ ระบรมราชโอรส ทรงกอปรดวยพระกตเวทิตา
ธรรม เอาพระราชหฤทัยใสสรางเสริมสบื มาจนสำเรจ็ สมพระบรมชนกาธิราช
ประสงค ครั้นรัชสมัยพระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหวั ไดทรงพฒั นา
สรรพสิ่งใหงดงามมั่นคงยิ่งขึ้น และทรงจัดวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม
เปน พระอารามช้นั เอก ชนิดราชวรวิหาร

สมเด็จพระมหากษัตริยเจานับแตรัชกาลที่ ๔ เปนตนมา ตลอดจน
พระบรมวงศานุวงศ ไดทรงทำนุบำรุงพระอารามนี้ ใหวิจิตรงดงามอลงกรณ
ดวยศิลปกรรมชัน้ เอก ทรงอุปฏฐากอุปถัมภพ ระภิกษุสามเณรใหประสบความ
ผาสุกตามสมควรแกการบำเพ็ญสมณธรรม พระอารามจึงงดงามมั่นคงอยูได
ดวยเดชะพระบารมีของพระบรมราชจักรีวงศ โดยเสด็จพระราชกุศลดวย

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะมวี หร วาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 2๒3๓5๖

ศรัทธาปสาทะ อุตสาหวิริยภาพของบรรดาพุทธบรษิ ทั ลวงมาถึงหนึ่งศตวรรษ
กึ่ง ภายในกรอบพระบรมราโชบายใหวัดราชประดิษฐเปนวัดเล็กๆ แตงดงาม
ประณีต และเหมาะสมพอเพียงแกก ารปฏิบตั ิธรรมบำเพ็ญกศุ ล การที่คณะวัด
ราชประดิษฐ ตางระลึกรูพระเดชพระคุณของบุพการี อันมีสมเด็จพระมหา
กษัตริยาธิราช กับทั้งเจาอาวาสทุกยุค นับแตเจาพระคุณ สมเด็จพระอริยวง
ศาคตญาณ (ปุสฺสเทวมหาเถร) สมเด็จพระสังฆราช เปนปฐม แลวรวมกัน
บำเพ็ญคุณงามความดีเฉลิมฉลองอายุสมัยที่ไดดำเนินมา พรอมใจกันจัดการ
บำเพ็ญกุศลใหสำเร็จผลเปนบุญนฤธีอุทิศสนองพระคุณ ยอมเปนเครื่องบงชี้
ความกตัญูกตเวที ซึ่งเปนภูมิแหงสัปบุรุษคนดีโดยแท ทั้งยังเปนการอนุวัต
ตามพระพุทธดำรัสของสมเด็จพระผูมีพระภาคเจา ดังไดรับพระราชทาน
อัญเชิญมาเปนนิกเขปบทเบื้องตนวา ยสฺมึ ปเทเส กปฺเปติ เปนอาทิ ความวา

“บัณฑิตชนอยูในภูมิประเทศใด พึงเลี้ยงดูทานผูมีศีล ผูมีความ
สำรวม ผูประเสริฐ ผูประพฤติพรหมจรรยในภูมิประเทศนั้น แลวพึงอุทิศ
ทกั ษณิ าแกเหลาเทวดาผูสถิตในภูมปิ ระเทศนั้นดว ย”

อรรถาธิบายไดวา บัณฑิตชนผูมีปญญาฉลาด เมื่ออาศัย ณ สถานท่ี
ใดๆ ยอมมีน้ำใจอันงดงามคิดถึงบุญคุณของสถานที่นั้นๆ บาง คิดถึงบุญคุณ
ของผูสรางหรือผูเคยเปนเจาของสถานท่นี ัน้ บาง โดยคำนงึ อยูเปนเนืองนติ ยวา
สถานที่ที่ตนไดพำนักพึ่งพิงในปจจุบัน ยอมมีเจาของมากอนแลวบาง ยอมมี
ผสู รางหรือผูอ าศยั มากอนบาง เม่อื คิดไดอ ยา งนัน้ แลวจึงหาโอกาสบำเพ็ญกุศล
ดวยการอาราธนาสมณะผูทรงศีลทรงธรรม มีวัตรปฏิบัติสำรวม ประพฤติ
พรหมจรรย เปน เนอ้ื นาบญุ อันประเสริฐ ใหมายังสถานทนี่ น้ั ๆ เพื่อสวัสดิมงคล
แกต นและแกส ถานที่อยู แลว เลีย้ งดูใหอมิ่ หนำดวยโภชนาหารอนั ประณีต คร้ัน
แลวกอ็ ทุ ิศทกั ษิณาคือสวนบุญถวายแดเ ทพยดาทั้งหลายทส่ี ถติ ณ สถานนั้น

236 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๗

คติที่บัณฑิตชาตนับแตโบราณสมัยไดปฏิบัติบำเพ็ญเชนนี้ ก็ดวยเช่ือ
วาทีแ่ ตล ะสถานยอ มมเี ทวดาเปน เจาของหรืออาศยั และเทวดาเหลา น้ันอาจให
คณุ หรอื โทษแกตนและบริวารในท่ีน้ันๆ ได หากทำดตี อ เทวดา ทานก็จะใหคณุ
หากทำไมดีไมเหมาะสม ทานกจ็ ะใหทุกขโ ทษประการตางๆ ขอนี้มีเหตุผลพึง
พิจารณาอยูไ มนอย ดวยคำวา “เทวดา” หรือ “เทพ” นั้นเปนคำรวมๆ ไมได
หมายถึงเทพที่เหาะเหินเดินหนอยูบนฟากฟาตามความเชื่อทั่วไปแตสถาน
เดียว หากยังหมายรวมถึง บูรพเทพ คือบิดามารดา ครูอาจารย และผูมีอุป
การคุณก็ได หมายถึง สมมติเทพ คือพระมหากษัตราธิราชผูทรงเปนเจา
แผนดินก็ได หรือหมายถึง อุปบัติเทพ คือเทพยดาจริงๆ บนสรวงสวรรค
รวมถึงเทพชั้นรองที่สถิตบนมนุษยโลก เชน ภุมมเทวา และรุกขเทวาก็ได เม่ือ
ตรองดงั นนั้ แลวจึงอทุ ศิ ทกั ษณิ าเปน สว นบุญไปถึงเทวดาทงั้ ปวง

อนั ทีจ่ รงิ คตนิ ิยมอยางน้ีแมสมเดจ็ พระสัมมาสมั พทุ ธเจา กท็ รงรับรอง
ไววาถูกตองและเปนจริงได ทรงแสดงวาเมื่อเทวดาเหลานั้นไดรับทักษิณา
ไดรับความเคารพนับถือจากบัณฑิตชนนั้นแลว ยอมอำนวยประโยชนแ กผูนนั้
ปรากฏพระพทุ ธดำรัสทท่ี รงอนุโมทนา มีพระบาลีเปน พยานวา

ตา ปชู ติ า ปชู ยนฺติ มานิตา มานยนตฺ ิ นํ
ตโต นํ อนกุ มฺปนตฺ ิ มาตา ปุตฺตํว โอรสํ
เทวตานกุ มปฺ โ ต โปโส สทา ภทฺรานิ ปสสฺ ติฯ
ความวา เทวดาเหลานั้น เมื่อบัณฑิตชนบูชาแลวนับถือแลว ยอม
บูชายอ มนับถอื ตอบบัณฑิตนัน้ แตน้นั ยอ มอนุเคราะหบัณฑติ ชนนนั้ เหมือน
ดังมารดาอนุเคราะหบุตรที่เกิดแตอกฉะนั้น ผูที่เทวดาอนุเคราะหแ ลวยอม
พบเห็นแตสิง่ ทเ่ี จรญิ ทกุ เมอื่ ดังนี้

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๒23๓7๘

พระพุทธานสุ าสนปี ระการน้ีเปน หลักฐานยนื ยนั วาการบชู าเทวดาของ
บณั ฑิตชนมใิ ชเ รื่องไรสาระ แตก ระนน้ั ก็อาจพเิ คราะหใหลึกซึ้งแยบคายไดว า มี
พระพุทธประสงคใหบุคคลเปนผูมีน้ำใจกวางขวาง มีความกตัญูตอผูมี
พระคณุ ตอ สถานท่ี และตอ แผน ดนิ ที่ตนพ่ึงพาอาศัย กลาวคอื ตนอยูอาศัย ณ
สถานใด แผนดินใด จงพยายามคบหาแตสัตบุรษุ คนดี เลอื กเฟนมิตรแทมาอยู
ใกล รูจักสำรวมกาย วาจา ใจ ดำเนินตามวิถีของผูป ระพฤติพรหมจรรย เชิดชู
เลี้ยงดูคนดีในสถานทีน่ ั้นๆ ใหดำรงชีพอยูได เพื่อใหคนดีมีกำลังที่จะบำเพ็ญ
คุณงามความดีใหยิ่งขึ้นไป ยอมเทากับวามีทานเหลานั้นเปนที่ปรึกษา
ประจำตวั หรอื เปน แบบอยา งที่ดีงามใหช นหมใู หญในสถานท่ีนนั้ ๆ ไดป ระพฤติ
ตามกัน เพราะในหมูใดคณะใด หากไรคนมีศีลธรรม หมูนั้นคณะนั้นยอม
ประสบแตค วามวิบัตหิ ายนะ หาความสขุ สงบรมเยน็ มิได ดังนน้ั ศีลธรรมก็ดี ผู
มีศีลธรรมก็ดี จำเปนตองมีหรือสรางใหเกิดใหมี ณ ที่นั้นๆ ยิ่งมีมากเทาใด
สังคมจักประสบความผาสุกมากเทาน้ัน ดว ยเหตนุ ี้ การชุบเลี้ยงดูแลผูประพฤติ
ดปี ฏบิ ัตชิ อบในสถานที่ใดๆ ใหม ีความสุขตามสมควร ยอ มอำนวยประโยชนแก
หมูคณะไดอยางแนนอน เปนสัญลักษณที่ชัดเจนวา หมูนั้นคณะนั้น ถือ
ธรรมาธิปไตย คือเชดิ ชูศีลธรรมความดงี าม ยิ่งกวาอำนาจหรือทรัพยสมบัติทงั้
ปวง

นอกจากอนุเคราะหเกือ้ กูลคนดีมีศลี ธรรมแลว ยังพึงอุทิศทักษิณาแก
เทวดาทง้ั หลายดวย คำวา “อุทิศทกั ษณิ า” ในปรยิ ายน้ี หาใชการอทุ ศิ สวนบุญ
ดังเชนความหมายแรก หากแตหมายถึงการบำเพ็ญประโยชนใหเกิดแกเทวดา
ท้งั หลายโดยนัย กลา วคอื

อันดับแรก การอุทิศทักษิณาแด บูรพเทพ มมี ารดาบิดา ครูอาจารย
เปนตน วิธีอุทิศคือเอาใจใสดูแลมารดาบิดา และครูอาจารยใหเปนสุข ไม

238 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๓๙

ทอดทิ้งใหทุกขยาก เชื่อฟงตั้งอยูในโอวาทอันดีงามของทาน ไมทำใหทาน
โทมนัสเสยี ใจหรอื ผิดหวังเพราะความประพฤตชิ ่ัวของลูกหรอื ลูกศิษย พยายาม
ขวนขวายกระทำกศุ ลกิจ บำเพ็ญสุจริตธรรมใหทานเกิดความปต ิยินดี ดวยได
แลเห็นความเจริญกาวหนาของผูที่ทานอุปการะมา ผูทำไดอยางนี้ไดชื่อวา
กระทำทักษิณาแกบุรพเทพ ผมู ฐี านเปน เทวดาประจำชีวติ ประจำครอบครัว ผู
ปฏิบัติดีปฏิบัติชอบตอ เทวดาประเภทนี้ ยอมประสบความเจรญิ มั่นคง เพราะ
ความกตัญูเปนพื้นฐานของชีวิตมนุษย เสมือนแผนดินรองรับใหไดยืนเดิน
อาศยั หากขาดความกตญั ู ยอมขาดฐานรองรบั ความดี ความงาม และความ
เจริญกาวหนาไปฉะนัน้

อนั ดบั ทีส่ อง การอทุ ศิ ทักษิณาแด สมมติเทพ คอื พระเจาแผนดินและ
พระบรมราชวงศ วิธีอุทิศคอื มีน้ำใจจงรักภักดที ั้งตอเฉพาะพระพักตรและลับ
หลงั ยนิ ดีรับสนองพระราชกิจ รบั ใชเบื้องพระยุคลบาทดวยความขยันขันแข็ง
ปฏิบัติราชการตางพระเนตรพระกรรณอยางซื่อสัตยสุจริต รับผิดชอบตอ
กิจการงานมิใหบกพรอง มิใหระคายเคืองถึงเบื้องพระยุคลบาท เพื่อใหเ ปนท่ี
ทรงเบาพระราชหฤทัยไดในทกุ กรณี อยางสงู สุดคือสามารถสละชีพเพื่อรักษา
ประเทศชาติและพระบวรพุทธศาสนา อันนบั เปน พระราชมรดกท่สี มเดจ็ พระบุ
รพมหากษัตริยาธิราชทุกพระองคทรงหวงแหนและทรงเพียรอารักขาอยางมิ
ทรงเห็นแกค วามเหนื่อยยาก หากทำไดด่งั นยี้ อมไดชอ่ื วาอทุ ศิ ทักษิณาแดส มมติ
เทพไดอ ยางสมฐานะขาแผนดนิ

อนงึ่ การทำสถานที่ใดๆ ทตี่ นพำนกั พงึ่ พาใหว ฒั นารุง เรือง รมเย็นเปน
สุข เหมาะจะเปนทีอ่ าศยั ของอนชุ นสบื ไป ก็ไดช อื่ วาอทุ ศิ ทกั ษณิ าแกส มมติเทพ
อีกสวนหนึ่ง กลาวคือ ตนไดอยูห รือใชพื้นที่แหงใดบนแผนดิน เชน ไดพำนัก
อาศยั บำเพ็ญ สมณธรรม ไดมาปฏิบัติธรรมบำเพ็ญกุศล ณ พระอารามแหงนี้

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนนิ เ ทเทศศนนาา | 2๒3๔9๐

ก็เพียรกระทำกิจอันยังใหสวนนั้นจำเริญงอกงาม ทำใหสะดวกสบายสะอาด
สะอาน พัฒนาสิ่งแวดลอมในบริเวณนั้นๆ ใหงดงามนาอยู อนุรักษวัตถุธรรม
ณ สถานที่นั้นๆ ใหงามสงา ไมบอนทำลายแผนดินที่ตนอาศัย และไมอาศัย
แผน ดนิ อยฝู า ยเดยี ว แตตอ งใหแ ผน ดนิ ไดอาศยั ตนบาง เมอ่ื ทำไดด งั นี้ พระราช
มรดกทพ่ี ระองคผ ูท รงเปนสมมตเิ ทพไดท รงพระราชอุทิศไวแกพระศาสนา ก็จะ
เปน รมณียสถานที่นาอยอู าศัยไปตลอดกาลนานเชนกัน สวนการอุทศิ ทักษิณา
แด อุปบัติเทพ หรือเทวดาจริงๆ จำพวกที่เรืองรัศมี เหาะเหินเดินหนอยูเปน
หมูๆ อยางภาพจิตรกรรมตามแนวพระราชดำริในรชั กาลที่ ๔ ทีป่ รากฏอยูบน
ผนังพระอโุ บสถหลงั นนี้ น้ั ไดรับพระราชทานพรรณนาไวพอสมควรในเบื้องตน
แลว

ประการที่สุด คือการอุทิศทักษิณาแด วิสุทธิเทพ คือพระอรหันต
ทั้งหลาย หมายถึงการที่คนเราประพฤติอยูในกรอบคำอนุศาสนสั่งสอนของ
พระอรหันต มีสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา เปนตน กลาวคอื ตัง้ ใจไมกระทำ
ความชั่วตางๆ มุงมั่นบำเพ็ญความดีใหชีวิตของตนมีคุณคา มีศักดิ์ศรีและมี
เกียรตดิ วยความดีงาม รูจ ักปลอยวาง ลดละความโลภ ความโกรธ และความ
หลงผิดมัวเมาเขลาขลาด ใหปลาสนาการไปจากตน เพื่อจิตใจจะหลุดพนเปน
อิสระ ไมถูกกำกบั บงการดวยกิเลสเครื่องเศราหมอง ผูอุทิศทักษิณาแดว สิ ุทธิ
เทพดวยการประพฤติเชนนี้ ยอมไดรับผลานิสงสคือความสงบรมเยน็ แหง ชีวติ
ประสิทธอ์ิ ัตสมบัตเิ ปนบรมสขุ อันบริบูรณ

การท่ีสมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ไดทรงทำนบุ ำรุงวัดราช
ประดษิ ฐสถติ มหาสมี ารามมาโดยตลอด ตลอดจนทรงรบั การบำเพ็ญกศุ ลฉลอง
พระอารามเมื่อเจรญิ อายุกาลลวงถึง ๑๕๐ ปไวใ นพระบรมราชูปถัมภดวย จึง
นับไดวาทรงอนุวัตตามพระบรมพุทโธวาท ควรแกการถวายอนุโมทนา

240 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๔๑

สรรเสริญพระราชกุศลจริยา และควรที่พุทธบรษิ ัททั้งปวงจักไดเจริญรอยพระ
บรมบาทยุคลในการอุปถัมภบำรุงพระบวรพุทธศาสนา และพระอารามนี้ให
จิรฏั ฐิตไิ พบลู ยสบื ไป

อิมินา กตปุฺเน ขออำนาจพระราชกุศลปจโจปการกิจ ที่สมเด็จ
พระบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญ
พรอมดวยคณะวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามในวาระนี้ จงสัมฤทธิเ์ ปนสุข
สมบัติอรรถวิบุลมนุญผลถวายแดพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยูห ัว กับ
ทั้งพระอดีตมหาราชเจาผูพระบรมธรรมิกมหาราชูปถัมภก และพระ บรม
วงศานุวงศทุกพระองค ตลอดจนสำเร็จแกบุพการีของพระอารามโดยถวนท่ัว
ท้ังบรรพชิตและคฤหัสถ สมพระราชมนัสจำนงหมายทกุ ประการ

อนึง่ ขอคุณพระศรีรัตนตรัย กับทั้งอำนาจไมตรีจิตแหงเทพยดาผูรับ
เทวตาพลี และอานุภาพความกตัญูกตเวที เปนตน จงอำนวยศุภผลดลสิริ
สวัสดิ์ใหวัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม บริบูรณดวยสมรรถภาพในการ
ประกอบสรรพกรณียกิจตามพระธรรมวินัย เปนที่พึ่งพำนักใหพุทธบริษัททั้ง
อันโตชนและพาหิรชนไดประสบสันติรส ปรากฏประสิทธิผลเปนความ
เจรญิ กา วหนา แกกจิ การพระศาสนาตลอดกัลปาวสาน

รบั พระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในเทวตาทิสสทักขิณา
นุโมทนากถา ฉลองพระเดชพระคณุ ประดับพระปญญาบารมี ยุตลิ งดว ย
ประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๔๒

ปทุโมปมกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวายในการพระราชพิธี
ทรงบำเพญ็ พระราชกุศลออกพระเมรุพระศพ
สมเด็จพระญาณสงั วร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปรณิ ายก
วนั องั คาร ที่ ๑๕ ธนั วาคม พ.ศ.๒๕๕๘

ณ ตำหนักเพช็ ร วัดบวรนิเวศวหิ าร

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ฺธสฺส
ยถา สงกฺ ารธานสฺมึ อชุ ฺฌิตสฺมึ มหาปเถ
ปทมุ ํ ตตฺถ ชาเยถ สุจคิ นธฺ ํ มโนรมํ
เอวํ สงกฺ ารภูเตสุ อนธฺ ภูเต ปถุ ชุ ฺชเน
อตโิ รจติ ปฺญาย สมมฺ าสมพฺ ุทฺธสาวโกต.ิ

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในปทุโมปม
กถา พรรณนาพระพุทธสาวกสมบัติอันเปรียบดั่งดอกบัว ฉลองพระเดช
พระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลออกพระเมรุ ที่สมเด็จ
บรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงพระ
กรุณาโปรดบำเพ็ญพระราชทานพระศพ สมเด็จพระญาณสังวร (สุวฑฺฒนมหา
เถร) สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสงั ฆปริณายก เปนสวนทรงสกั การะสนอง
พระคุณโดยสมควรแกที่ทรงสถติ ในท่ีปูชนยี ะและครุฐานียะ ท้งั ในสว นพระองค

242 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๔๓

ในสวนของมหาชนชาวไทย และในสวนพุทธบริษทั ท่ัวโลก เปนปฐมวาระแหง
พระราชพธิ ีพระราชทานเพลิงพระศพ

เจาพระคุณ สมเด็จพระญาณสังวร สมเดจ็ พระสังฆราช พระองคนั้น
ทรงบริบูรณดวยพระคุณสมบัตเิ ปนอเนกปริยาย โดยพระฐานะที่เสด็จอุบัติมา
ในโลก ทรงพบพระบวรพุทธศาสนาเปนเรือนพระหฤทัย กระทั่งไดทรง
บรรพชาเปนสามเณร ณ วัดเทวสังฆาราม จังหวัดกาญจนบุรี และทรง
อุปสมบทเปนพระภิกษุ ณ วัดบวรนิเวศวิหาร ทรงดำรงในเนกขัมมจริยา
สัมมาปฏิบัติมาเปนเวลาชานาน จนพระชนมายุถึง ๑๐๐ พรรษา ทรงวาง
พระองคเปนหลักและเปนที่เคารพสักการะของภิกษุสามเณรโดยเสมอหนา
ตลอดจนศาสนิกชนทุกหมูเหลาโดยทั่วไป โดยพระฐานะที่ทรงดำรงอยูใน
ตำแหนงสกลมหาสังฆปรณิ ายก ทรงพระปรีชาสามารถเปน ท่พี ่ึงพำนักแหงสังฆ
มณฑล ทรงนอ มพระชนมไปเพื่อความจำเริญวัฒนาแหงพระพุทธศาสนา โดย
พระฐานะที่ทรงเปนพระอุปช ฌายะและพระอาจารย ทรงพระเมตตาประทาน
พระโอวาทอนุศาสนพร่ำสอน นับแตสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา
และสมเด็จพระบรมราชปโยรส ขณะทรงพระผนวช เปนปฐม เรื่อยไปถึง
มหาชนทั้งชาวไทยและชาวไพรัชประเทศทั่วสากล ทรงตั้งพระกมลมุงมั่น
อบรมสัทธิวิหาริก อันเตวาสิก เปนอยางดี เมื่อกลาวโดยพระฐานะท่ีเปน ญาติ
ในสกลุ ตลอดจนสายสมั พนั ธ ก็ทรงบำเพ็ญญาตสิ ังคหธรรมตามสมควร เผื่อแผ
ไปถึงบุคคลอื่นๆ ท่แี มม ใิ ชพระญาตโิ ดยตรง กท็ รงบำเพญ็ ไปดวยดีเชนกัน ดังที่
ทรงสรางและประทานพระอุปถัมภแกโรงพยาบาล สถาบันการศึกษา วัดวา
อาราม มูลนธิ ิ สมาคม และองคก รเพ่ือการสาธารณสงเคราะหเ ปน จำนวนมาก
โดยพระฐานะทเ่ี ปนวิสสาสกิ บุคคล ทรงวางพระองคเปน กลั ยาณมิตรของผูเขา
หา ไดเ ฝา ไดร จู ักพระองค ทรงพากเพียรเผยแผพระพุทธธรรมทุกวิถีทางไมวา
ทางการแสดงพระธรรมเทศนา อบรมบริหารทางจิต ทางพระนิพนธนับหลาย

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศีรว์ ง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา|| ๒2๔4๔3

รอยหัวเรอ่ื ง และทางพระปฏิปทาสัมมาปฏิบตั ทิ ่ที รงแสดงไวเปนเนตแิ บบอยาง
บคุ คลผูไดหยัง่ ทราบอรรถรสแหงธรรมานุธรรมปฏิบัติ โดยสารพัดมรรควิถีท่ี
ทรงนำใหปรากฏ ยอ มประสบสันตริ สแกตนไดอ ยา งมติ อ งสงสยั

เจาพระคุณ สมเด็จพระสังฆราช แมท รงมพี ระกำเนิดโดยพระชาติเปน
สามัญชน แตครั้นเสด็จสถิตสูที่สมณภาวะ ก็ทรงกอปรดวยพระศีลาจารวัตร
อันงามพรอม จึงทรงบริสุทธิวิเศษลวงสามัญ ดวยอานุภาพแหงพระคุณ
ธรรมจริยาและพระปญญาบารมี เปนสุวัฒนจริยวัตร จรัสเจริญพรอมใน
ทามกลางสงฆ ทำใหเกิดความอบอุนแกสงั ฆมณฑล และทรงสรางความมั่นใจ
ใหพ ระสงฆพ รอ มพากันปฏิบัติตามพระองค แมจ ะไมส ามารถปฏิบตั ติ ามสุวัฒน
วิถีอยางพระองคไดทุกประการ แตก็ไดเห็นแบบอยางที่ดีงาม จึงกลาวไดวา
นบั เปนบญุ ของสังฆมณฑลโดยแท อีกทงั้ การอันใดที่ยงั ประโยชนแกแผนดิน ก็
ทรงปฏิบัติการนั้นๆ อยางเต็มที่ ท้ังยามปรกติ และยามวิกฤต ทรงเอื้อเฟอตอ
โลกโดยทรงยึดพระธรรมวินัยเปนหลัก การทั้งปวงจึงดำเนินไปอยางเสงี่ยม
งดงาม คุณาลังการอนั ไดพรรณนามาโดยสังเขปน้ี แสดงใหเห็นวา เจาพระคุณ
สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ทรงศีลสุตาทิคุณ อดุลยลักษณะ
แหงมหาเถระผูเลิศดวยปญญา สามารถศึกษา เขาใจ ปฏิบัติ และเผยแผพุทธ
ธรรม ใหม หาชนทัง้ ปวง นับแตส มเด็จพระมหากษตั ริยาธิราชเจา เปนสูงสดุ
เรอื่ ยไปจนถงึ ผูใหญผ นู อยและเยาวชน ไดดืม่ ดำ่ กำซาบในธรรมรสอยางถองแท
การทีไ่ ดน อบนอมบชู าเจา พระคณุ สมเดจ็ พระสงั ฆราช จึงนับเปนอดุ มมงคล

เมื่อพิจารณาตามพระประวัติของเจาพระคุณ สมเด็จพระสังฆราช
สกลมหาสังฆปริณายก ก็ชวนใหรำลึกถึงพระพุทธปรารภเรื่องครหทินสาวก
ของนคิ รนถ ซึ่งเปน นกั บวชนอกพระพุทธศาสนา ความวา

244 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๔๕

ครหทินผูเปนสาวกของนิครนถ ไดแกลงออกอุบายใหสิริคุตผูเปน
สหายของตน และเปนอบุ าสกผูเลื่อมใสในพระพทุ ธศาสนา กราบทูลอาราธนา
สมเด็จพระบรมศาสดา พรอมภิกษุสงฆไปกระทำภัตกิจที่บาน แลวครหทินก็
แกลงขุดหลุมเอาถานเพลิงรอนๆ ใส ปกปดโดยเรียบรอย พอไดเวลาสมเด็จ
พระบรมศาสดาเสด็จไปกระทำภัตกิจพรอมดวยภิกษุสงฆ ดวยหวังจะให
พระพุทธเจาและหมูสงฆพลัดตกลงไปในหลุมถานเพลิง แตดวยธรรมจริยานุ
ภาพของพระพุทธเจาและพระสาวก หลุมถา นเพลงิ นั้นก็กลายกลบั เปนดอกบัว
เบงบานออกรองรับพระบาท ครหทินเห็นเชนนั้นก็ประหลาดใจเกิดความ
เลื่อมใสในพระพุทธานุภาพ ครั้นแลวสมเด็จพระสมั มาสัมพุทธเจาจึงตรัสพระ
คาถา ดังรับพระราชทานเชิญขึ้นเปนนิกเขปบทวา ยถา สงฺการธานสฺมึ
อชุ ฺฌิตสฺมึ มหาปเถ, ปทมุ ํ ตตฺถ ชาเยถ สุจิคนธฺ ํ มโนรมํ เปนตน

ความวา ดอกบัวมีกล่นิ ดี พึงเกดิ ในกองแหง หยากเยื่ออันเขาท้งิ แลว
ริมทางใหญน ้ัน ยงั เปนที่ชอบใจ ฉันใด พระสาวกของสมเด็จพระสมั มาสัม
พทุ ธเจา แมเกิดในหมชู นผูเปนดงั หยากเยื่อ ยอ มรงุ เรืองลวงปุถุชนทงั้ หลาย
ผูมดื ดวยปญญา ฉนั น้ัน.

เจาพระคุณ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช ทรงกอปร
ดวยศลี าจารวตั รอันงามไมบกพรอง ทรงเครงครัดในพระธรรมวนิ ัย ทรงมีสัปปุ
ริสธรรมมั่นคงท้ังตอ หนา และลบั หลงั งามพรอ มท้งั ไตรทวาร ทง้ั ยงั ทรงสามารถ
แสดงธรรมอยางแยบคายใหมหาชนทั้งหลายไดดื่มด่ำตรองตริดวยโยนิโส
มนสกิ าร แมตองทรงประจญตอโลกธรรมฝา ยอนฏิ ฐารมณจากเหลาพาลชน มี
กระแสถอยคำ ตฉิ ินนนิ ทาเปนอาทิ กม็ ไิ ดท รงหว่ันไหว แมตองทรงตอสูกับเจา
ลัทธิหรือบุคคลใดๆ ที่กาวราวกระทบกระทั่งพระองค ก็ยังทรงยืนหยัดอยูบน
พระพุทธธรรม เปนเครื่องกำกับพระสติ และกำชับพระมติ อยางมิรูแปรผัน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 2๒4๔5๖

ประหนึ่งทรงลวงพนหลุมเพลิงอันพาลชนขุดหลอกไวลวงลอ ดวยเดชะแหง
พระคุณสมบัติอันเสมอตนเสมอปลายเฉกเชนพระพุทธสาวก เหตฉุ ะนี้ ตลอด
วิถีพระชนมชีพของพระองคคงเปรียบไดดั่งมีดอกปทุมอันงามพรอมและ
หอมหวนอวลอบ ผุดขึ้นรองรบั พระหฤทยั และพระกิตติประวัตนิ ั้นๆ ไว มิให
ดางพรอ ย

อนึ่ง “พระโกศทองนอย” อันประดิษฐานเดนเปนสงาอยูเฉพาะพระ
พักตร ณ ที่น้ี คือพยานอันปรากฏ สุดที่จะพรรณนามธุรพจนเฉลิมพระเกียรติ
หากระลึกยอนไปในประวัตศิ าสตร ยังไมเคยมีสมเดจ็ พระสงั ฆราชพระองคใด
ทมี่ ีพระกำเนิดเปนสามญั ชนนอกพระมหาจักรีบรมราชวงศ ไดร ับพระราชทาน
พระเกียรติยศสูงสงปานฉะน้ี เมอื่ แรกสิ้นพระชนม สมเด็จบรมบพิตร พระราช
สมภารเจา ไดทรงพระราชศรัทธาพระราชทานพระโกศกุดั่นใหญ อันเหนือ
สามัญสำหรับสมเด็จพระสังฆราช ซึ่งตามเกณฑพระราชทานจะไดพระโกศ
กุดั่นนอยทรงพระศพ เปนคำรบแรกชั้นหนึ่งแลว บัดนี้ถึงการพระราชพิธี
พระราชทานเพลิงพระศพ ยังไดทรงพระกรณุ าโปรดใหประกาศสถาปนาพระ
เกียรติยศถวายพระโกศทองนอยทรงพระศพ และใหเ จาพนักงานจัดฉัตรตาด
เหลือง ๕ ชัน้ กางกนั้ พระโกศถวายเปนเครื่องเพ่มิ เติมพระเกียรติยศใหปรากฏ
สืบไป อันนับเปนพระเกียรติประวัติสูงขึ้นอีกชั้น เปนคำรบที่สอง หากมิใช
เพราะพระคุณสารสมบัติเหนือสามัญทั่วไปแลว จะไมมีภาพประวัติศาสตร
พิเศษเหนือสามัญเชน นบ้ี งั เกิดขนึ้ ไดเลย

ดอกบัวยอมเกิดแตโคลนตม ยังสามารถเบิกบานผุดแผวขึ้นเหนือน้ำ
งามขจรเจิดจรัสดวยสีและกลิ่น เปนที่ยินดีแหง ภมรและหมูชน ดวยแสงแหง
สุริยาทติ ย ฉันใด เจาพระคณุ สมเดจ็ พระสงั ฆราช แมป ระสูตเิ ปนสามญั ชน แต
ดว ยอานภุ าพแหงพระกุศลสมบัติทุกประการ มพี ระปญญาญาณเปนอาทิ ยอม

246 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๔๗

ยังพระองคใหทรงบริสุทธิสมบัติเบงบาน ลวงพนหยากเยื่อเจือตม เปนอุดม
ลักษณะแหงพระพุทธศราพกวรสาวก เปนดิลกรัตนะแหงหมูสงฆ เสด็จดำรง
ในทปี่ ชู นยี ะอันสงู สุด ไพโรจนร งุ เรอื งอยูอ ยางมิแปดเปอนปลอมปนดวยมลทิน
โทษทกุ สถาน ฉันนั้น

เจาพระคุณ สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหา
สังฆปริณายก ทรงมีความเจริญ เสงี่ยม งดงาม สงบระงับ มีพระปฏิปทาหนัก
แนน มั่นคง ตามนัยแหง พระพุทธภาษิต ทรงมั่นคงสะอาดบริสทุ ธิ์ในศีล สมาธิ
และปญญาดวยพระองค และทรงพยายามทำใหผูอื่นมั่นคงสะอาดบริสุทธิ์ใน
ศีล สมาธิ และปญญาดงั เชนพระองคดวย เปน การทรงพระดำเนินไปบนทางที่
ถูก ตรงสูความพนทุกข โดยความสงบระงับ จึงสมควรแกการรองรับพระ
อิสริยยศ และราชสักการะที่ทรงพระราชอุทิศ กับทั้งสมพระฐานะสกลมหา
สังฆปริณายกแหงคณะสงฆไทย ประดับพระพุทธศาสนาแลพระบุญญาธิการ
ใหง ามวิจิตรอลงกรณ เปนท่ยี ิง่ กวา ท่ีจะรบั พระราชทานถวายพรรณนาได ดวย
ประการฉะนี้

พระราชกุศลทักษิณานุประทานทั้งปวงตั้งแตตนจนกาลบัดน้ี
ประดิษฐานดีแลว ในสงฆ ยอมจกั เปนไปเพื่อเกื้อกูล เพื่อความไพบูลยบรมสุข
แหง เจา พระคณุ สมเด็จพระญาณสังวร (สวุ ฑฒฺ นมหาเถร) สมเด็จพระสังฆราช
สกลมหาสงั ฆปริณายก สมพระราชปรารภโดยพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและ
พระอปจายนธรรมทุกประการ

ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พระสงฆจตุรวรรค จักรับ
พระราชทานสวดคาถาธรรมบรรยาย โดยสรภัญวิธี เพื่อเพิ่มพูนพระราช
ศรัทธาในพระราชกุศลทักษิณานุประทานใหไพบูลยทวี ณ มหาสมาคมอันมี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ ็จมพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๒24๔7๘

สมเดจ็ บรมบพิตร สยามมกุฎราชกุมาร ผูแทนพระองคส มเด็จบรมบพติ ร พระ
ราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอนั ประเสรฐิ ทรงเปนประธาน

รบั พระราชทานถวายพระธรรมเทศนาในปทุโมปมกถา พรรณนาพระ
พุทธสาวกคุณสมบัติอันเปรียบดั่งดอกบัว สมพระคุณสมบัติแหงเจาพระคุณ
สมเดจ็ พระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก พอสมควร
แกเ วลา ยุติลงดว ยประการฉะนี้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๐

เทวตาทสิ สทักขณิ านโุ มทนากถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
แสดงในการบำเพญ็ กศุ ลฉลองอภิลักขติ สมัย ๑๐๐ ป
นบั แตวนั ทพ่ี ระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจา อยหู ัว

เสดจ็ พระราชดำเนินมาทรงวางศลิ าพระฤกษ
ตกึ บญั ชาการโรงเรยี นขา ราชการพลเรือนของ

พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจา อยหู วั
ณ อาคารมหาจุฬาลงกรณ จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย

วันพธุ ท่ี ๖ มกราคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๙

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมมฺ าสมพฺ ทุ ฺธสฺส ฯ
ยสฺมึ ปเทเส กปเฺ ปติ วาสํ ปณฺฑติ ชาติโย
สลี วนฺเตตฺถ โภเชตวฺ า สญฺ เต พรฺ หฺมจารโิ น
ยา ตตฺถ เทวตา อาสุ ตาสํ ทกขฺ ิณมาทิเสตฯิ

บัดนี้ จักแสดงพระธรรมเทศนาในเทวตาทิสสทักขิณานุโมทนากถา
ประดับปญญาบารมี อนุรูปกุศลบุญราศีที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย อันมี
ศาสตราจารยกิตติคุณ ดร. คณุ หญงิ สุชาดา กีระนนั ทน นายกสภามหาวิทยาลัย
และศาสตราจารย นายแพทยภิรมย กมลรัตนกุล อธิการบดี เปนประธาน
พรอ มดวยคณะผบู ริหาร คณาจารย บุคลากร และนสิ ติ ไดม ีสมานฉันทจิตรวม
บำเพญ็ เพ่ือฉลองอภิลักขติ สมยั ๑๐๐ ปนับแตว ันทีพ่ ระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎ
เกลาเจาอยูหัว เสด็จพระราชดำเนินมาทรงวางศิลาพระฤกษ ตึกบัญชาการ