อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

250 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๑

โรงเรยี นขา ราชการพลเรอื นของพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยหู วั อนั
ไดววิ ัฒนามาเปน จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลยั ในปจจุบนั

อนุสนธิสืบยอนไปในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว พระองคไดทรงพระราชอุตสาหะกอรางสรางชาติไทยไวใหเปนรฐั
ทรงปฏิรูประบบราชการอยางใหมจนเดนชัดเปนหลักรัฐประศาสโนบาย เหตุ
ตนอันจักไดด ำเนนิ ระบบราชการอยางน้ันใหไดสำเร็จดี คือการมีสำนักฝกหัด
วิชาขาราชการฝายพลเรือน หรือตอมาไดรับพระราชทานนามวา “โรงเรียน
มหาดเล็ก” ขึ้นเปนปฐม แตยังคงเปนไปในวงแคบ ไมสามารถผลิตบุคลากร
สนองระบบราชการไดทันเทาสมัยการณอันเปลี่ยนแปลงอยางรวดเร็ว ก็พลัน
สิ้นรัชกาลลงเมื่อพทุ ธศักราช ๒๔๕๓ หากแตการทั้งปวงมิไดถ ูกทอดทิ้งละเลย
กลบั ยิ่งวัฒนาถาวรข้ึนอยางรวดเร็วและมัน่ คง ดวยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ
เกลาเจาอยูหัว ทรงเอาพระราชหฤทัยใสสืบสานพระราชกรณียะประการน้ี
อยา งเตม็ พระสติกำลงั

ปฐมราชกรณียกิจในรัชกาลที่ ๖ อันเปนหลักชัยของชาติ คือการที่
ประดิษฐานโรงเรียนมหาดเล็กขึ้นเปน “โรงเรียนขาราชการพลเรือนของ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว” เปน สถาบันอุดมศึกษา แหง
แรกของสยาม ประหนึ่งพระอารามอันเปนพระบรมราชูทิศอีกแหง ถวาย
สมเด็จพระบรมชนกาธิราช เมื่อวันที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๕๓
เหตุการณนี้เกิดขึ้นทันทีหลังจากเสวยราชยไดเพียง ๒ เดือนนั้น มิใชเหตุ
ประจวบเหมาะบังเอิญ หากเปนความครุนคำนึงในพระราชหฤทัยของสมเด็จ
พระมหาธีรราชเจา นับแตข ณะแรกทีเ่ สด็จผานพิภพ ดว ยพระกตญั ูกตเวทิตา
ธรรมตอ สมเดจ็ พระปยมหาราช และพระมหากรณุ าตอ ประชาราษฎร

ส ม เ ด็ จ สพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีร์วง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา|| ๒2๕5๒1

ครั้นวันที่ ๓ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๕๘ ละอองธุลีพระบาทแหง
พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๖ ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ จึงไดสัมผัส
แผน ดนิ แหง มหาวิทยาลยั แหงนีเ้ ปน ปฐมวาระ เปน ความอบอนุ ซึมซาบในหัวใจ
ที่ยังคงส่ือสัมพนั ธอยู ใหชาวจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัยพึงสำนกึ รูไ วทุกขณะจิต
วาดว ยเดชะมหาธีรราชฤทธิ์ เราทั้งหลายจึงหยัดยืนอยูจนถึงทุกวนั นี้ ทรงพระ
มหากรุณากำหนดเขตที่ดินอันเปนพระราชทรัพยถึง ๑,๓๐๙ ไร พรอมทุน
ประเดมิ มหาศาลพระราชทานไว เสดจ็ พระราชดำเนนิ มาทรงวางศลิ าพระฤกษ
บรรจุกระแสพระบรมราชโองการ หยั่งพืน้ จรดลงรากแผน ดินจฬุ าฯ ตรงอาคาร
นี้ ทรงรวบรวมโรงเรยี นชั้นสงู ตางๆ ที่กระจดั กระจายตามกระทรวงทบวงการ
ใหมาอยูภายใตการบัญชาการเดียวกัน แลวทรงพระราชอุตสาหะแสวงหา
ผูทรงคุณวุฒิมาชวยวางหลักสูตรและทำการสอน ทรงประดับประดาสรรพ
อลงกรณท างสถาปต ยกรรมใหว ิจติ รบรรจง ดวยทรงพระราชปรารถนาที่จะให
อนาคต “มหาวทิ ยาลัย” เปน “ตลาดวชิ า” สำหรับประชาชนทว่ั ไป มิใชเ พยี ง
ท่ีเพาะขาราชการไวใช และเปน “หลักเฉลิมพระนคร” ที่เชิดหนา ชูตาอยา ง
อารยะ สงา พระเกียรติ สมพระบรมนามาภิไธย “จุฬาลงกรณ”

สถาบันอุดมศึกษาแหงนี้ กอกำเนิดและเติบโตขึ้นไดดวยเดชะพระ
บารมี การที่ทานทั้งหลายรวมกันบำเพ็ญความดีเฉลิมสมัยแหงการวางศิลา
พระฤกษล ุหนึง่ ศตวรรษ ยอมเปน การอนุวัตตามนิกเขปบทวา ยสมฺ ึ ปเทเส กปฺ
เปติ วาสํ เปน อาทิ ความวา “บัณฑติ ชนอยูในภูมิประเทศใด พึงเลี้ยงดูทาน
ผูม ศี ีล ผูมคี วามสำรวม ผปู ระเสริฐ ผปู ระพฤตพิ รหมจรรยใ นภมู ิประเทศน้ัน
แลว พงึ อุทิศทกั ษณิ าแกเหลา เทวดาผสู ถติ ในภมู ิประเทศนน้ั ดว ย”

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ไดยังทรงรับรองไวอีกวา เทวดา
เหลานั้น เมื่อบัณฑิตชนบูชาแลวนับถือแลว ยอมบูชายอมนับถือตอบ

252 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๓

บัณฑิตนน้ั แตน นั้ ยอ มอนเุ คราะหบณั ฑิตชนน้ัน เหมือนดังมารดาอนุเคราะห
บุตรที่เกิดแตอกฉะนั้น ผูที่เทวดาอนุเคราะหแลวยอมพบเห็นแตสิ่งที่เจริญ
ทกุ เมอ่ื

พระพุทธานุสาสนีนี้ยืนยันวา ทรงพระประสงคใหบุคคลเปนผูมีน้ำใจ
กวางขวาง มีความกตัญู มคี วามรกั มีความเสยี สละตอ ผูมพี ระคณุ ตอสถานท่ี
และตอ แผนดินท่ีตนพ่ึงพาอาศัย กลา วคือ ตนอยูอาศัย ณ สถานใด แผนดินใด
จงพงึ พยายามคบหาแตค นดี เลือกเฟน มิตรแทมาอยใู กล รจู ักสำรวมกาย วาจา
ใจ ตามวิถีพรหมจรรย เชิดชูเลี้ยงดูคนดีในสถานที่นั้นๆ ใหดำรงชีพอยูได
เพื่อใหคนดีมีกำลังที่จะบำเพ็ญคุณงามความดีใหยิ่งขึ้นไป เทากับวามีทาน
เหลานั้นเปนที่ปรึกษาประจำตัว หรือเปนแบบอยางที่ดีงามใหชนหมูใหญใน
สถานที่น้ันๆ ไดป ระพฤติตามกนั

ในหมูใ ดคณะใด หากไรคนดมี ศี ลี ธรรม หมนู ้นั คณะน้ันยอ มประสบแต
ความวิบัติ หาความรมเย็นมิได เพราะวาการลวงละเมิดสิทธิ การรังแก
เบียดเบียนกนั การเอารัดเอาเปรียบกัน การอวดดื้อถือดี มุงแขงทิฐมิ านะเขา
หากนั ยอมเกิดข้ึนไดทุกเวลาในหมูคณะที่ไรคณุ ธรรม ไรผ มู ีสติปญญาสามารถ
คอยประนีประนอมไกลเ กลย่ี ดงั น้นั ศีลธรรมก็ดี ผมู ศี ลี ธรรมกด็ ี จำเปนจะตอ ง
มหี รือสรางใหเกดิ มีใหได ใหเปนหมูคณะที่ถือธรรมาธิปไตย เชดิ ชูความดีงาม
เปน สมบัติอันมคี าประเสริฐสุดของมนุษยชาติ ยิ่งกวาอำนาจหรือทรัพยส มบัติ
ทั้งปวง

นอกจากอนุเคราะหเ กื้อกูลคนดมี ีศีลธรรมแลว ยังพึงอุทศิ ทักษิณาแก
เทวดาท้งั หลายดว ย คำวา “อทุ ศิ ทกั ษิณา” ในปริยายนี้ หาใชก ารอุทศิ สวนบุญ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวีรศว์ ง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา || ๒2๕5๔3

ดังเชนความหมายแรก หากแตหมายถึงการบำเพ็ญประโยชนใหเกิดแกเทวดา
โดยนัย ดงั น้ี

อันดับแรก คือ บูรพเทพ มีมารดาบิดา ครูอาจารย เปนตน วิธีอุทิศ
คือเอาใจใสทานใหเปนสุข พยายามขวนขวายกระทำกุศลกิจ บำเพ็ญสุจริต
ธรรมใหท า นเกิดความปตยิ ินดี

อันดับที่สอง คือ สมมติเทพ คือพระมหากษัตริยเจา วิธีอุทิศคือมี
น้ำใจจงรักภักดี ยินดีสนองพระราชกิจจานุกิจดวยน้ำใจเอื้อเฟอ รับใชเบื้อง
พระยุคลบาทดวยความขยันขันแข็ง ซื่อสัตยสุจริต เพื่อใหทรงเบาพระราช
หฤทยั ไดใ นทุกกรณี

การทำกิจการงานหรือเลาเรียนในมหาวิทยาลัย ซึ่งเปนแผนดินท่ี
ไดรับพระราชทานมาจากสมเด็จพระมหาธีรราชเจา จึงพึงพากเพียรยังใหสวน
นนั้ จำเริญงอกงาม ไมบอ นทำลายแผน ดินท่ีตนอาศยั ดว ยการอันทจุ ริต และไม
อาศัยแผนดินอยูฝายเดียวดวยความเห็นแกได แตตองใหแผนดินไดอาศัย
บคุ คลผสู ุจรติ ขยันหม่นั เพยี รบาง เมื่อทำไดด งั นี้ พระราชมรดกทพ่ี ระองคผูทรง
เปนสมมติเทพไดพระราชทานไว ก็จะเปนรมณียสถานที่นาอยูอาศัยไปได
ตลอดกาล

ประการที่สุด วิสุทธิเทพ คือพระอรหันตทั้งหลาย หมายถึงการที่
คนเราประพฤติอยูในกรอบคำสั่งสอนของพระอรหันต มพี ระพุทธเจาเปนตน
ลดละความโลภ โกรธ หลง ใหป ลาสนาการไปจากตน ผอู ทุ ศิ ทกั ษิณาแดวิสุทธิ
เทพดวยการประพฤติเชนนี้ ยอมไดรบั ผลานิสงสคือความสงบรมเยน็ แหง ชีวิต
ประสทิ ธ์ิอัตสมบตั เิ ปนบรมสขุ อนั บริบรู ณ

254 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๕

การที่จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย บำเพ็ญกุศลปรารภมงคลสมัยสูการ
ฉลอง ๑๐๐ ปแหงการสถาปนา ในวันที่ ๒๖ มีนาคม พุทธศักราช ๒๔๖๐ นับ
ไดว าเปนการอนุวัตตามพระบรมพุทโธวาท เพราะพระบาทสมเด็จพระมงกุฎ
เกลาเจาอยูหัว ทรงเปนทั้งสมมติเทพและบูรพเทพ เสมือนพระบิดาบังเกิด
เกลา ควรแกทักษิณาคือความกตัญูกตเวทีและความซื่อสัตยสุจริตที่ชาว
มหาวิทยาลัยเพียรบำเพ็ญถวายเปน เนืองนิตย ดั่งพระพุทธสาวกเปนผูควรแก
ทักษณิ าของทายก ฉะนนั้

อิมินา กตปุฺเญน ขออำนาจกุศลปจโจปการกิจ ที่จุฬาลงกรณ
มหาวิทยาลัยบำเพ็ญ สัมฤทธิ์เปนทิพยสุขสมบัติถวายแดสมเด็จพระปย
มหาราช พระผูพ ระราชทานกำเนดิ และสมเด็จพระมหาธีรราชเจา พระผูทรง
สถาปนามหาวิทยาลัย สมเจตนาปรารภจงทุกประการ อนึ่ง ขอพระบารมี
ธรรมแหง สมเด็จพระมหาราชเจาทั้งสองพระองค กบั ทั้งอำนาจความเอ้ืออาทร
แหงเทพยดาผูรับเทวตาพลี และอานุภาพความซื่อสัตยกตเวที จงหลั่งพร
คุม ครองใหจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย บริบูรณดวยสมรรถภาพในการประกอบ
สรรพกจิ ประสทิ ธิ์ประสาทความเจริญกา วหนาดวยสญั ญาแหง ความดี สมพระ
บรมราชปณิธานของพระผูทรงวางศลิ าพระฤกษรากฐานของมหาวิทยาลัย ให
ถาวรยศอยูคูไทย เปนธงชัยเฉลิมชาติตราบนริ ันดร

แสดงพระธรรมเทศนา ในเทวตาทิสสทกั ขิณานุโมทนากถา
พอสมควรแกเ วลา ยุติลงดวยประการฉะน้ี.

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๖

มิตตกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)

วดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

ในการบำเพ็ญกุศลออกเมรุศพ หมอ มหลวงตอ กฤดากร ท.จ., ภ.ป.ร.๔
วนั เสาร ที่ ๑๒ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๙
ณ ศาลาวัดเทพศิรินทราวาส

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สฺส.
สตฺโถ ปสวโต มิตตฺ ํ มาตา มติ ฺตํ สเก ฆเร
สหาโย อตฺถชาตสสฺ โหติ มิตตฺ ํ ปุนปฺปุนํ
สยํ กตานิ ปุฺญานิ ตํ มิตตฺ ํ สมปฺ รายิกนตฺ .ิ

บัดนี้ รับพระราชทานถวายพระธรรมเทศนา ในมิตตกถา ฉลองพระ
เดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญราศีทักษิณานุ
ประทานปจโจปการกิจ อันสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรง
พระคุณอันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะหแกการการบำเพ็ญกุศลออกเมรุศพ หมอมหลวงตอ
กฤดากร ในพลโท หมอมเจาชิดชนก กฤดากร นับเปนพระราชการุณยธรรม
อยางอุกฤษฏ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา จักไดพระราชทาน
อยางสมเกยี รติยศและเกยี รติคณุ ของผวู ายชนม

256 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๗

หมอมหลวงตอ กฤดากร เปนธิดาของพระยาสีหศักดิ์สนิทวงศ
(หมอมราชวงศถัด ชุมสาย) กับคุณหญิงติ๊ เกิดเมื่อวันเสาร ที่ ๑๒ สิงหาคม
พุทธศักราช ๒๔๕๔ อบุ ัติมาในราชสกุลชุมสายในมหาจักรบี รมราชวงศ เจริญ
พรอมดวยชาติวุฒิเปนประการตน ไดเลาเรียนสรรพวิชาโดยเฉพาะวิชาการ
บานการเรือนสำหรับกุลสตรีในโรงเรียนสายปญญา ในพระบรมราชินูปถัมภ
ซึ่งเปนสถาบันการศึกษาสำหรบั สตรีที่ทายาทในพระวรวงศเธอ พระองคเจา
สายสนิทวงศ ใหกำเนิดไว และโรงเรียนเซนตโยเซฟคอนแวนต นอกจากเรื่อง
การเรียนหนังสือตามวิสัยกุลสตรีแลว หมอมหลวงตอยังไดรับการถายทอด
วิชาการเรือนการครัวจากพระนางเจาสวุ ัทนา พระวรราชเทวี ในรัชกาลที่ ๖
ในสมยั ทตี่ ามเสด็จไปเปนขาหลวง ถวายงานใกลช ดิ เบื้องพระยุคลบาท สมเด็จ
พระเจาภคนิ ีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี ขณะประทับ ณ
ตำหนักแฟรฮิลล สหราชอาณาจักร เพาะบมคุณสมบัติเปนกุลสตรีที่
เพียบพรอมดวยความสามารถอยางเอกทางเคหศิลป ยังประโยชนตอการดูแล
ครอบครัวและภารกิจขององคผูทรงเปนสามีในวันหนา นับเปนวุฒิอันไดถึง
พรอมประการทสี่ อง คือความเปนผูมีคุณวุฒิ

ตอมาไดสมรสกับพลโท หมอมเจาชิดชนก กฤดากร ซึ่งทรงปฏิบัติ
ราชการทางการทหารและการทูต จึงไดเปนเบือ้ งหลงั เปนสรรพกำลงั ใหสามี
ไดทรงปฏิบัติราชการอยางเรียบรอยราบรื่น สงางาม บังเกิดผลดีเปนอเนก
ประการตอครอบครัวและตอสังคมสวนรวม ทั้งยังอบรมบมเพาะบุตรธิดา
ไดแก ทานผูหญิงบุตรี วีระไวทยะ และพลเอก หมอมราชวงศกฤษต (กริด)
กฤดากร ใหถึงพรอมดวยคุณลักษณะที่พึงประสงค ทำใหบุตรธิดาเติบโตขึ้น
เปนกำลังเกื้อกูลประโยชนแกประเทศชาติ พระศาสนา และสถาบัน
พระมหากษตั ริย

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๒25๕7๘

เมือ่ พจิ ารณาประวัติจะเห็นประจักษไดว า นอกจากหมอมหลวงตอจะ
เปน กุลสตรีผูมกี ัลยาณัธยาศัย สั่งสมคณุ งามความดีจำเพาะตนไวเ ปนอันมาก
แลว ยังเปนเบื้องหลังความสำเร็จของทานผูทรงเปนสามีและบุตรบุตรีผูได
กอปรคุณูปการไวแกบานเมืองอีกดวย จึงนับไดวาทานผูวายชนมเปนบุคคล
แบบอยางของความดีที่ทวีคูณ กลาวคือ ตั้งตนไวดวยดีสถานหนึ่ง และเสก
สรา งใหบ งั เกดิ คนดแี กสังคมไวอ กี สถานหนึง่

หมอมหลวงตอ กฤดากร กราบถวายบังคมลาถึงแกกรรมดวยความ
ชรา เมื่อวนั ที่ ๒๘ เมษายน พุทธศักราช ๒๕๔๓ สิริอายุ ๘๙ ป นับวามีวัยวุฒิ
เจริญสมควรแกกาล ไดรับพระราชทานพระมหากรุณาในวาระที่สุดแหงชีวิต
เปนอเนกปริยาย อาทิ หีบทองลายสลักบรรจุศพ แวดลอมดวยฉัตรเบญจา ๔
คนั เสมอลักษณะแหงมารดาของเสนาบดีในอดตี สมยั ครน้ั ในวาระออกเมรุรบั
พระราชทานเพลิงศพ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมเลื่อนชั้น
เครื่องประกอบเกียรติยศ พระราชทานโกศราชินิกุลบรรจุศพ แวดลอมดวย
ฉัตรเบญจา เปนกรณีพิเศษ และทรงรับการศพไวในพระบรมราชานุเคราะห
โดยตลอด เปนเกียรติยศพระราชทานเหนือเกณฑสามัญ นับวาเปนผูถึงพรอม
ท้ังชาติวุฒิ คุณวฒุ ิ และวัยวุฒิ เปนผูมบี ุญสั่งสมมาดีทีเ่ รยี กวาบุพเพกตปุญญ
ตาโดยแท

ตลอดชีวิตของหมอมหลวงตอ ทานเปนที่รักของคนรูจกั มากมายดว ย
ความมีจิตใจโอบออมอารี เอือ้ เฟอ เจือจานตอญาติมิตรอยางจริงใจ ประกอบ
กบั มญี าติมติ รจำนวนมากทง้ั ญาตริ ว มสาโลหิต และญาตดิ วยความใกลชิดสนิท
สนม ตามพระพุทธภาษิตที่วา วิสาสา ปรมา าตี เหตุที่ใครตอใครก็พากัน
เขามาหา เขามาสู “บานรังตอ” ดวยความรักความเอื้ออาทร สาเหตุก็คงเปน
เพราะตัวทานเอง เปนผูมีความรักความเอื้ออาทรเผื่อแผออกไปไมจำกัด

258 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๕๙

เชนกัน นับเปนอุทาหรณสอนเราทั้งหลายผูยังมชี ีวิต วาการแสวงหาความรัก
ความปรารถนาดีจากผูอื่นนั้น มิใชอยูที่การวิงวอน บังคับเคี่ยวเข็ญ หรือ
เรียกรองขอ หากแตอ ยูท่ีการตั้งจิตดวยเมตตา ใชสตปิ ญญาความสามารถและ
คุณธรรมความดีงามของตนแผออกไปไมมีประมาณเปนตนทางกอน เมื่อน้ัน
ผลแหงเมตตาธรรมยอมเปนความเยือกเย็นใจท่ีแผซานไปในทศิ านุทิศ แลวตน
ผูอ ยูในภาวะแหง เมตตาจติ นนั้ ก็ยอ มไดรบั กระแสความรม เย็นเปนสุขมาสนอง
นำ้ ใจไปพรอมๆ กนั

ปรารภเหตุดังนี้ หมอมหลวงตอ กฤดากร จึงเปนกุลสตรีผูมีจรรยา
เปน “ผูดีแท” ที่ตองใจนารักใครนับถือ เกิดมาเพื่อเปน แบบอยางในทกุ ฐานะ
ต้ังแตในฐานะสมาชิกราชสกลุ ฐานะขาราชบริพารของเจานาย ฐานะหมอมใน
พระอนุวงศ ฐานะมารดาของบุตร ฐานะญาติของหมูญาติ ฐานะมิตรของหมู
สหาย ฐานะผูปกครองของเหลาบริวาร ฐานะกลุ สตรีของสังคมไทย ไปจนถึง
ฐานะพุทธมามิกาผูฉลาดในการใชชีวิต และถึงพรอ มดวยความวริ ิยะอุตสาหะ
ในการประกอบกิจจานุกิจเพื่อยังประโยชน ประกอบดวยคุณธรรมสำคัญ คือ
ความเปนมิตรแท สมดังพระพุทธภาษิตที่รับพระราชทานเชิญขึ้นเปนนิกเข

ปบทแหงพระธรรมเทศนา อันมีตนเหตุมาจากเมื่อเทวดา ไดมาเฝากราบทูล
ถามพระผูมีพระภาควา “อะไรหนอเปนมิตรของคนเดินทาง อะไรหนอเปน
มิตรในเรอื นของตน อะไรหนอเปน มิตรของคนมีธุระเกิดขึน้ และอะไรหนอเปน
มิตรตดิ ตามไปถึงภพหนา ” สมเด็จพระบรมศาสดาจึงตรสั ตอบ วา
สตฺโถ ปสวโต มิตฺตํ มาตา มติ ฺตํ สเก ฆเร
สหาโย อตถฺ ชาตสสฺ โหติ มติ ฺตํ ปนุ ปฺปุนํ
สยํ กตานิ ปุ ฺญานิ ตํ มิตฺตํ สมฺปรายิกํ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะจ็ มพหระามวหี ราววงรี ศว์งศ: ์ อ: ัอคัคคชชิ นินเเททศนาา ||2๒5๖9๐

ความวา “พวกเกวียนเปนมิตรของคนเดินทาง มารดาเปนมิตรใน
เรือนของตน สหายเปนมิตรของคนผูมีธุระเกิดขึ้นเนืองๆ และบุญที่ตนทำเอง
เปนมิตรติดตามไปถึงภพหนา” ดังน้ี

เมื่อถวายวิสัชนาถึงพระพุทธภาษิตความเปนมิตรแทแลว ขอรับ
พระราชทานพรรณนา “กัลยาณมิตรธรรม” อันเปนคณุ สมบตั ิ ๗ ประการของ
มิตรดีหรือมิตรแทที่เมื่อคบหรือเขา หาแลว จะเปนเหตุใหเกิดความดีงามและ
ความเจรญิ ตามลำดับ กลา วคือ

๑. ปโย คอื นา รกั ในฐานะเปนทีส่ บายใจและสนิทสนม ชวนใหอยาก
เขา ไปปรกึ ษาไตถาม

๒. ครุ คือ นาเคารพ ในฐานะใหเกิดความรูสึกอบอุนใจ เปน ที่พึ่งได
และปลอดภัย

๓. ภาวนีโย คือ นาเจริญใจ หรือนายกยอง ในฐานะที่ทรงคุณคือ
ความรูแ ละภูมิปญญาแทจริง ทั้งเปนผูฝกอบรมและปรับปรุงตน
อยูเสมอ ควรเอาอยาง ทำใหระลึกและเอยอางดวยซาบซ้ึง
ภาคภมู ใิ จ

๔. วตฺตา จ คอื รูจ กั พดู ใหไดผล รูจกั ชีแ้ จงใหเ ขาใจ รูวาเมอ่ื ไรควรพูด
อยา งไร คอยใหค ำแนะนำวากลา วตักเตือน เปน ทีป่ รกึ ษาท่ีดี

๕. วจนกฺขโม คือ อดทนตอถอยคำ คือ พรอมที่จะรับฟงคำปรึกษา
ซักถาม คำเสนอ และวิพากษวิจารณ อดทนฟงไดไมเบื่อไม
ฉนุ เฉียว

๖. คมฺภีรฺจ กถํ กตฺตา คือ สามารถแถลงเรื่องล้ำลึกได สามารถ
อธิบายเรอ่ื งยุง ยากซับซอนใหเ ขาใจและใหเรยี นรเู รือ่ งราวท่ลี ึกซึ้ง
ยงิ่ ข้นึ ไป

260 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชนิมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๖๑

๗. โน จฐาเน นิโยชเย คือ ไมชักนำในอฐาน ไมแนะนำในเรื่อง
เหลวไหล หรอื ชกั จงู ไปในทางเส่ือมเสีย

ความเปนมิตรแทประการแรกทีป่ รากฏชัดตามนัยประวัติแหงผูวาย
ชนม คือความเปนมิตรในเรือนของบุตรธิดา หมอมหลวงตอ ถึงพรอมดวย
คุณสมบัติของความเปนภริยาที่ดี แมตองตรากตรำเพียงใด โดยเฉพาะในยุค
สมัยแหงสงครามโลกครั้งที่ ๒ ก็ยังวิริยอุตสาหะติดตามดูแลสามีและสนอง
ภารกิจทั้งปวงไมเหินหาง จัดสรรใหบุตรธิดาไดอยูในการศึกษาและการ
ปกครองที่เหมาะสม เชน ถวายไวใตพระบารมีของสมเด็จพระเจาภคนิ ีเธอฯ
และพระนางเจาสุวัทนา พระวรราชเทวี ผทู รงเปนเจานายท่ีทรงพระเมตตามา
โดยตรงของหมอมหลวงตอ แมกับโอรสคนโตของพลโท หมอมเจาชิดชนก
กฤดากร คือ พลโท หมอมราชวงศสมชนก กฤดากร ก็อนุเคราะหเลี้ยงดูไม
ทอดธุระ ดังท่ีพลโท หมอมราชวงศส มชนกเคยกลาวดวยความสำนึกพระคุณ
วา “มีแมบงั เกดิ เกลา แตอาตอ เล้ียงมาตลอด ไดดีกเ็ พราะอาตอ นทิ านท่ีบอก
วาแมเลี้ยงเปนคนดุราย เปนคนนากลวั ไมจริงแมแตนิดเดยี ว” นับเปนพยาน
สำคัญถึงคุณสมบัติของความเปนภริยาที่ดีและแมที่ดี สมพระพุทธภาษิต
ประการตน

หมอมหลวงตอ ยังเปนมิตรแทของผูมีกิจธุระ ดังเรื่องอดีตสมัยท่ี
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงสละราชสมบตั ิและเสด็จพระราช
ดำเนนิ พรอ มดวยสมเดจ็ พระนางเจารำไพพรรณี พระบรมราชนิ ี ไปประทับ ณ
สหราชอาณาจักรแลว ครั้งหนึ่ง ทั้งสองพระองคตองพระราชประสงคจะได
บายศรเี พอ่ื ทำขวัญเดอื นสมโภชโอรสของพระวรวงศเธอ พระองคเ จาจิรศักดิ์สุ
ประภาต พระราชโอรสบุญธรรม จึงมีพระราชดำรัสขอไปยังพระนางเจาสุวัท
นา พระวรราชเทวี ดวยพระปรีชาสามารถของพระนางเจา ประกอบกับมี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนนิ เ ทเทศศนนาา | 2๒6๖๒1

ขา หลวงฝมอื เย่ยี ม คอื หมอ มหลวงตอ จึงไดจดั ทำบายศรที ูลเกลาทลู กระหมอม
ถวายไดงดงามตามพระราชปรารถนา ทัง้ ที่วัสดุทำบายศรีเปนของหาแทบมิได
ในยุโรป สมดงั มีผสู รรเสริญคณุ สมบัติของหมอมหลวงตอในความสามารถดาน
การประยุกตกิจการบานการเรือนและการครัวไววา “คุณทานมีความสามารถ
สูงในการนำวัตถุดิบในทองถิ่นของประเทศนั้นๆ มาดัดแปลง แลวนำมาปรุง
เปนอาหารไทยไดแ นบเนียน... แตรสชาติก็ยังคงเปนไทย”

กิจธุระดานเคหศิลปของหมอมหลวงตอ ไดรับใชเบื้องพระยุคลบาท
พระมหากษัตริยและพระบรมวงศานุวงศมามากพระองค นับแต
พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว และสมเด็จพระบรมราชินี เร่ือยมาถึง
พระบาทสมเดจ็ พระเจาอยูหัวรัชกาลปจจุบัน และสมเด็จพระบรมราชินีนาถ
ตลอดจนพระบรมวงศทุกพระองค ถึงขนาดวาสมเด็จพระเจาลูกเธอ
เจา ฟาหญิงทั้งสองพระองคในรัชกาลปจจุบนั กับทั้งสมเด็จพระเจาภคินีเธอฯ
และสมเด็จพระเจาพี่นางเธอ เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราช
นครนิ ทร กโ็ ปรดเสดจ็ มาเสวยพระกระยาหารที่ “รงั ตอ” ในซอยสวัสดี

หมอมหลวงตอมีน้ำใจตอญาติมิตรทุกคน ไมเปนผูหวงสูตร ไมหวง
วิชาความรู พรอมเสมอที่จะแบงปนเอื้อเฟอใหเปนวิทยาทาน เปนผูอบรม
กิริยามารยาท การจัดโตะ การปรุงอาหารแกภริยาขาราชการกระทรวงการ
ตางประเทศ และภริยาขาราชการสามเหลา ทพั ทง้ั ยังเปดบา นใหเปนทจี่ ัดเล้ียง
ชมุ นุมสงั สรรค เลี้ยงขา วปลาอาหาร ผใู ดสนใจใครรกู ็มอบความรูใ หไมป ดบังอำ
พราง ศลิ ปวทิ ยาดานการเรอื นของทา นยังเผื่อแผอ อกไปอยางกวางขวาง เม่ือมี
รายการวิทยุโทรทัศนทั้งของภาครัฐและภาคเอกชนมาขอบันทึกสารคดี
นำเสนอสสู าธารณชนอยูเ ปน นติ ย และสำนกั งานเสริมสรางเอกลกั ษณของชาติ
ไดขอนำหนังสือเกี่ยวกับการปรุงอาหารไทยอยางสมัยใหมซึ่งทานเปน

262 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๖๓

ผูอำนวยการจัดทำ ออกแปลเปนภาษาอังกฤษและพิมพเผยแพรไปในนานา
ประเทศ คุณูปการขอนี้ของหมอมหลวงตอ เปนพยานยืนยันวาผวู ายชนมเปน
มิตรแทข องคนผูมีธรุ ะเกดิ ขึ้นสมตามพระพุทธภาษิต

ชีวิตของหมอมหลวงตอ กฤดากร ดำเนินมานับแตตนจนปจฉิมวัย
อยางเพียบพรอมดวยอัตสมบัติ และ ปรหติ ปฏิบัติ ดำรงตนตามแนวทางแหง
พระบรมพุทโธวาท สามารถสรรคส รางคุณความดีไวเ ปนอุปการะแกโลก ใหช น
ท้ังหลายไดยกยองและตามรำลกึ ถึง ทัง้ ยังเปนผูไมประมาทในการบำเพญ็ บุญ
กศุ ลตามหลกั พระพุทธศาสนา ทา นจงึ ไดรับมิตรแทประการสุดทาย ติดตามไป
ยังสัมปรายภพ น่นั คือ “บญุ ” สมพระพุทธภาษิตประการทา ยที่วา บุญทีต่ นทำ
เอง เปนมิตรติดตามตอไปถึงภพหนาและทานยังเปนผูเพียรพรํ่าสอนใหปยชน
ทงั้ หลายบำเพ็ญบญุ กุศลเพื่อบญุ จักไดเ ปน มิตรติดตามตอไปถงึ ภพหนา

หมอมหลวงตอ กฤดากร วางตนเปน บุคคลที่นารัก นา เคารพ นายก
ยอง รูจักชี้แจงใหเขาใจ พรอมรับฟงขอซักถาม สามารถแถลงเรื่องล้ำลึก
ยากเย็นใหเ ปนเรื่องงาย และชักจูงญาติมิตรไปสูทางแหงความเจริญ สมตาม
กัลยาณมิตรธรรมทั้ง ๗ ประการ กระทั่งเปนที่ทรงไววางพระราชหฤทัยของ
พระบรมราชจักรีวงศ ทรงพระมหากรุณาอุปการะเกื้อกูลมานับแตตน ตราบ
จนอวสานสมยั ยังทรงพระกรณุ าโปรดเกลา โปรดกระหมอ มรบั การศพไวใ นพระ
บรมราชานุเคราะหโดยตลอด ทั้งยังมีญาติมิตรและผูเคารพนับถือมาแสดง
ความอาลัยอนุสรถึงเปนอันมาก จนถึงเวลารับพระราชทานเพลิงศพในวันน้ี
ยอ มเปนที่เขาใจไดว า อานภุ าพแหง ความเปน มิตรที่ทานยึดถือเปน ธรรมประจำ
ตนมาโดยตลอด ไดยังความปลาบปลื้มใจแกคนทั้งปวง เปนแสงสวางแหง
ความดีงาม เปนรอยตอแหงความรักความเอื้ออารี เปนมิตรจิต ตอมิตรใจ
ที่ตั้งตนมาจากหมอมหลวงตอ เติบโตตอไปสูบุตร หลาน เหลน ญาติ มิตร

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนินเ ทเทศศนนาา | 2๒6๖๔3

บริวาร เน่ืองตอ กันไปเพื่อสันตสิ ขุ ไมมีที่สน้ิ สุด สมนามหมอมหลวงตอ กฤดากร
ทน่ี า ยกยองเปน แบบอยางตออนชุ นทกุ ประการ

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะห การบำเพ็ญออกเมรุศพหมอ มหลวงตอ กฤดากร จง
สำเร็จเปนบุญนฤธี อำนวยอิฐคณุ วิบุลราศีแกทานผูถึงแกกรรมไปแลวน้ัน ให
ประสบความเกษมสวัสดีภิญโญภาพในอุปบัติภพ สมดังพระราชปรารภอุทิศ
พระราชทาน โดยฐานนิยมทุกประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในมิตตกถา ยุติลงดวย
ประการฉะน.ี้

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๖๖

กจิ โฉกถา

พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชิโน)

วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม รับประทานถวาย
ในการบำเพญ็ กศุ ลอุทศิ ถวาย สมเด็จพระเจา ภคนิ เี ธอ

เจา ฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
ในวาระคลา ยวนั สนิ้ พระชนม เปน ปที่ ๕
วนั พธุ ที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ เวลา ๑๗.๐๐ น.
ณ พระอโุ บสถ วดั ราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺส.
กจิ โฺ ฉ มนสุ สฺ ปฏิลาโภ กจิ ฺฉํ มจฺจาน ชวี ิตํ
กิจฺฉํ สทธฺ มฺมสสฺ วนํ กิจโฺ ฉ พุทธฺ านมปุ ปฺ าโทติฯ

บัดนี้ จักรับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในกิจโฉกถา วา
ดวยสิ่งหายากในโลก สนองคุณประดับปญญาบารมี เพิ่มพูนกุศลบุญราศี
ทักษิณานุประทานปจโจปการกิจ ทีบ่ รรดาบพิตรพระอนุวงศท รงเปน ประธาน
พรอมดวยคณะขาราชบริพารและผูจงรักภกั ดี ไดมีสมานฉันทจิตบำเพ็ญอุทิศ
ถวาย สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
เน่ืองในวาระคลา ยวันส้นิ พระชนมบ รรจบคำรบปทหี่ า

ยอนรำลึกไปเมื่อหาปที่แลว สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชร
รตั นราชสุดา สิรโิ สภาพณั ณวดี ผทู รงพระคุณอันประเสริฐ ไดสิ้นพระชนมจ าก
ไปในยามเยน็ เชน เวลาน้ี ของวันพธุ ท่ี ๒๗ กรกฎาคม พทุ ธศักราช ๒๕๕๔ เม่ือ

266 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ ศจ นพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๖๗

เสร็จการพระเมรุแลว สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงพระกรุณา
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเชิญพระสรีรางคารมาบรรจุไว ณ เสาวภา
ประดิษฐาน สุสานหลวงในเขตอุปจาระดานประจิมทิศแหงพระอาราม ทาน
ทั้งหลายยังคงตามรำลึกถึงพระเดชพระคุณที่เคยชุบเกลาชุบกระหมอม จึง
พรอมใจกันมาประกอบกุศลกิจอุทิศถวาย ตางเครื่องบูชาสักการะ ตามวิสัย
แหง สัตบรุ ษุ พทุ ธาทบิ ัณทติ จัดเปนสจุ รติ อปจายนมัยกุศล อนุวัตตามพระคาถา
ที่วา เปตานํ ทกฺขิณํ ทชฺชา ปุพฺเพกตมนุสฺสรํ ความวา “เมื่อระลึกถึง
อปุ การะอนั ทานไดท ำไวแ ลว พงึ ใหท กั ษณิ าเพือ่ ทานผลู วงลบั ไปแลว ” ดังนี้

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพณั ณวดี
ทรงอาศัยพระกุศลสมบัติสวน “บุพเพกตปญุ ญตา” คอื ความเปนผูมีบุญกุศลท่ี
ไดทรงทำมาแตกาลกอนหนุนสงใหประสูติมาในพระบรมราชจักรีวงศอัน
ประเสริฐ กระนัน้ ก็มิไดทรงประมาทในพระอิสริยฐานันดร หากทรงตระหนัก
ในหนาที่ขัตติยราชนารีผูพระราชธิดาพระองคเดียวในพระบาทสมเด็จพระ
มงกุฎเกลาเจาอยูหัว จึงทรงต้ังพระองคไวโดยชอบเปนสวนเสริม ถึงไดเสด็จ
เถลงิ พระฐานะอยางสูงของนารีรัตน ในที่พระราชภคินีของสมเด็จบรมบพติ ร
พระราชสมภารเจา เปนทีเ่ คารพบูชาของพระบรมวงศานุวงศและมหาชนโดย
ทั่ว แมตอ งทรงประสบโลกธรรมที่ไมนาพึงพอใจอยูตลอดพระชนมชีพนบั แต
ตน แตกลับทรงมั่นในพระคุณธรรมสัมมาปฏิบัติ เพ่ือความเปรมปรดี ิ์แชมช่ืน
ของมหาชนในทุกสถาน สะทอนน้ำพระทัยกตัญูกตเวที ท้ังยังทรงเปนสจุ ริต
สัมมาจารีอยางเครงครัด พระจริยวัตรอันสดใสไสวสวางกระจางเสมือนอยาง
ดวงเดอื นในวนั เพญ็ เชน คำนิพนธทว่ี า จนโฺ ท ตารคเณ สพเฺ พ ปภาย อตโิ รจติ
พระจันทรไ พโรจนล ว งเสยี ซง่ึ หมูด าวทัง้ ปวง ก็ดวยรศั มี

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอัคคชิชนินเเททศศนา ||2๒6๖7๘

แมเปนอยางนี้ พระองคก ็มิไดท รงมวั เมาดุจชนผูปราศจากสติ ตรงกัน
ขาม กลับยิ่งทรงตัง้ พระองคอยูใ นความไมประมาท ทรงทราบชัดวาสรรพคณุ
สมบัติเหลานั้นจักยั่งยืนไมเสื่อมถอย ก็เพราะมีปจจัยค้ำชู จึงทรงอาศัย
สรรพคุณสมบัติเหลาน้ัน เรงบำเพ็ญปรัตถประโยชนเกื้อกลู ชุมนมุ ชนทกุ ชนั้ ไป
ดุจสระน้ำเปนที่ลงดื่มแหงจตุบททวิบาททุกชนิด ทั้งนี้จะเห็นไดจากจำนวน
องคก รในพระอุปถมั ภ และในพระอปุ การะท่ีมีเปนอนั มาก สวนพระองคก็ทรง
ไดพ ระปต ิความอิ่มพระทัยอาศัยธรรม เปนปติปราศจากโทษ ดุจดั่งน้ำใส เปน
อุทาหรณใหเห็นประจกั ษวาสมเด็จเจาฟาพระองคนี้ ทรงดำเนินวิถีพระชนม
ชีพดวยบุญกิริยาวัตถุ ดวยทรงตระหนักแนแกพระทัยวาการที่พระองคเสด็จ
อบุ ตั มิ าทรงดำรงพระอตั ภาพในสภาพมนษุ ย ทรงประสบพบสิง่ อนั หาไดย ากใน
โลกแลว ๔ ประการ ดงั พระบาลีที่ไดรับประทานเชญิ ข้ึนเปน นิกเขปบท วา

กิจฺโฉ มนุสฺสปฏิลาโภ เปนตน ความวา “การไดอัตภาพเปนมนษุ ย
เปนการยาก, ชีวิตของสัตวทั้งหลายเปนอยูยาก, การไดฟงพระสัทธรรม
เปนของยาก, การอุบัตขิ ึน้ ของพระพทุ ธเจา เปน การยาก” ดังจักรับประทาน
ถวายอรรถาธิบายไปโดยลำดับ ดงั นี้

๑. การเกดิ เปนมนษุ ยน ั้นเปน ของยากอยางไร
ถวายวิสัชนาวา เนื่องดวยตองอาศัยกุศลกรรม โลกมนุษยนั้นทาน

จัดเปนสคุ ติภูมิ คือภูมิที่ดี พนจากนรก เปรต อสุรกาย และเดรัจฉาน สำหรับ
ในพวกสุคติภูมินั้น มนุษยภูมิเปนภูมิต่ำที่สุด พวกเทวดาและพรหมเปนอยู
สบายกวามาก แตก ารเกิดบนสวรรคหรือพรหมโลกก็ตองไปจากมนุษย ท้ังสอง
พวกนีเ้ มอ่ื หมดกำลงั บุญกุศลแลว ก็ตองลงมาเกดิ บนโลกมนุษย

ผูมีสัมมาทิฐิดำริเชนนี้ได จึงพึงตั้งใจประกอบกุศลกรรม เพื่อรักษา
สถานภาพของตนมิใหตกต่ำลงไปสูทุคติภูมิ หากแตพึงพยายามบำเพ็ญบุญ

268 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชนิมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๖๙

เพื่อใหกาวสูงขึ้นไปทุกชาติ จนหมดภพชาติแหงการเวียนเกิดเวียนตายอีก
ตอไป

๒. ชวี ิตของสตั วท ้ังหลายอยยู ากอยา งไร
ถวายวิสัชนาวา หากลองพิจารณาถึงสภาพความเปนอยูของชีวิต

ท้ังหลาย ตัวอยางเชนมนุษยในสมัยนี้ การทำเกษตรกรรม กสิกรรม พาณิชยก
รรม ทำธุรกิจ รับราชการ หรือจะดำเนินภารกิจใดๆ เพื่อความเปนอยู เพื่อ
เลยี้ งชีวติ ตนและบริวาร เปนความยุง ยากซบั ซอนท้ังน้ัน สมาชิกในสงั คมผูขาด
แคลนธรรมในหัวใจ กอใหเกิดสภาพสังคมที่ขาดความยุติธรรม เกิดชองวาง
ทางฐานะ ความคิด ความสมานสนิทแหงไมตรี สังคมนจ้ี ึงอยยู ากและอันตราย
ขึ้นทุกวัน หรือแมแตคนที่คิดวาร่ำรวยมั่งมไี มตองประกอบการงานใดๆ แลว
กลบั มาเพงมองทส่ี ุขภาพอนามยั ของตน นบั วันกม็ แี ตจะเส่ือมโทรมลงทุกขณะ
พินิจดูบุตรหลานวงศวานและบริวารท้งั หลาย ก็ลวนมีปญ หาชีวิตมากบางนอย
บา งเขา มากระทบกระทงั่ กันทุกหมูคณะทกุ ครอบครัว

๓. การไดฟงพระสทั ธรรมเปน ของยากอยางไร
ถวายวิสัชนาวา ความขอนี้สัมพันธกับขอที่ ๔ ซึ่งจะรับประทาน

พรรณนาในเบื้องหนา คือการอุบัติขึ้นของพระพุทธเจาเปนของยาก เม่ือ
พระพุทธเจา อุบัติขึ้นและทรงแสดงธรรม จึงจะมีพระสัทธรรมขึ้น ตอ ใหบรรลุ
ธรรมเปนพระปจเจกพุทธะ ตรัสรูแลวแตไมแสดงธรรม พระสัทธรรมก็ไมอ าจ
เกิดขึ้นไดใ นโลก ในโลกนี้จึงมีผูไดฟงพระสทั ธรรมนอย มีทั้งที่ไมไดเกิดมาพบ
พระพุทธศาสนา มีทั้งที่อยูไกลจากโอกาสอันดี และมีทั้งที่อยูใกลแตกลับไม
สนใจ ปจจุบันยังมกั มีการแสดงธรรมปลอมเจือดวยมลทิน แฝงผลประโยชน
เปนลาภสักการะบาง เพื่อชื่อเสียงบาง จึงเกิดการปลอมปน อสัทธรรมเขาไป
ในพระสัทธรรม เหมือนนำกอนหินเล็กๆ ปนเขาไวในถั่วเขียว เพื่อใหเกิด

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวีหร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคคชิชนนิ เ เททศศนนา | 2๒6๗9๐

นำ้ หนักมากเมือ่ ช่ัง เปนสัทธรรมปฏิรูป คือธรรมปลอม การไดฟ งพระสัทธรรม
จึงเปน ของยาก

สมเด็จพระสมั มาสัมพุทธเจา ไดท รงจำแนกพระสัทธรรมไว ๓ อยาง
กลาวคือ ปริยัติสัทธรรม คือการศึกษา ๑, ปฏิบัติสัทธรรม คอื การปฏิบัติตาม
หลักแหงศลี สมาธิ ปญ ญา ๑, และปฏิเวธสทั ธรรม คือการบรรลุผลตามสมควร
อนั เปน ผลของธมั มานธุ ัมมปฏิบัติน้ันๆ อกี ๑

๔. ประการสุดทา ย การเกดิ ขึ้นของพระพทุ ธเจา เปนของยากอยางไร
ถวายวิสัชนาวา การสัง่ สมบารมีใหเ ต็มรอบเพื่อพทุ ธภูมนิ ั้น เปนสิ่งสูง

ตองใชเวลามหาศาล ตองตั้งมโนปณิธานมุง มั่นเด็ดเดี่ยวมิหวัน่ ไหว ไมทอ ถอย
มุงหนาสูพระโพธิญาณสถานเดียว พระพุทธเจาทุกๆ พระองคกวาจะไดทรง
บรรลุพระอนตุ รสัมมาสัมโพธิญาณ ลว นแตไ ดท รงต้งั พระปรารถนามาเนิ่นนาน
นบั แตทรงปรารถนาในพระทัยกอนอยางนอย ๗ อสงไขยป อนั หมายถึงเลข ๑
ตามดวยเลขศูนยอีก ๑๔๐ ตัว ตอมาตองทรงพระปรารภปรารถนาดวยพระ
วาจาอีก ๘ อสงไขย และตองทรงดำเนินพระปณิธานปรารถนาดวยพระกาย
และพระวาจาอีก ๔ อสงไขยแสนกัป ดงั เชน สมเด็จพระโคตมพุทธเจาพระองค
ปจจบุ ัน ทรงบำเพ็ญพระบารมีมา ๔ อสงไขยกับอีกหนึ่งแสนกัป จึงทรงบรรลุ
อภิเษกสัมมาสมั โพธิญาณ ย่ิงไปกวานัน้ ในโลกธาตหุ น่ึง ยอมมีพระพุทธเจาได
เพียงพระองคเดียว กลาวเพียงแคอรหัตภูมิก็บรรลุไดโดยยากเสียแลว มิพัก
ตอ งกลา วถึงพทุ ธภูมิ คือความเปน พระพุทธเจาอนั ยากยิง่ เลย

สมเด็จพระเจาภคินีเธอ เจาฟาเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี
ทรงตระหนักในส่ิงอันหาไดยากในโลกทั้ง ๔ ประการนีเ้ ปนอยางดี ดังเคยทรง
พระปรารภกับขาราชบริพารอยูเ นืองๆ วา “ฟาหญิงเกิดมามีกรรม” แสดงให

270 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๑

เห็นวาทรงตระหนักในความเกิดและความเปนอยูอันยากเย็นในอัตภาพมนุษย
ที่ตอ งทรงพบพาน แตข ณะเดียวกนั กม็ ักทรงพระปรารภวา “ฟาหญิงอยากมี
ชีวิตอยูนานๆ เพอ่ื จะไดมีโอกาสทำบุญมากๆ” แสดงใหเหน็ วา ทรงตระหนักใน
คณุ คา ของพระสทั ธรรมและมพี ระมนัสเลอ่ื มใสในพระพทุ ธเจาอยางแนนแฟน

สมเด็จเจาฟาพระองคนั้น จงึ ทรงบริบูรณดวยมนุษยธรรม ทรงกอปร
บุญไวในทุกกาลสมัย ทรงพอพระทัยที่ไดประสูติมาบนดินแดนแหง
พระพุทธศาสนา ทรงเขาใกลสมณะ โปรดสมาคมในหมูคนดีมีศีลธรรม โปรด
การสดับธรรมและศึกษาธรรมอยูเสมอ ทรงตั้งพระองคไวในทางที่ชอบทุก
สถาน สังเกตไดจากการที่ทรงพอพระทัยในการกุศล ทรงบำเพ็ญทานบารมี
อยางยิ่งทั้งที่เปนเงินทุนและทรัพยสิ่งแกวัดวาอาราม สถานศึกษา
สถานพยาบาล และกิจการสังคมสงเคราะหทุกแขนงบาง ที่เปนธรรมทานการ
เผยแผพระคัมภีรทางพระพุทธศาสนาบาง ที่เปนอภัยทานดวยการไม
เบียดเบียนชวี ิตใดๆ ใหเ ดอื ดรอน มีแตพ ระกรุณาเอื้ออาทรแผไ ปไมมีประมาณ
บา ง ทัง้ ยงั ทรงรกั ษาเบญจศีลอยา งเครงครดั

ประการสำคัญที่สุด ไดทรงบำเพ็ญบุญชัน้ สงู ทางพระพุทธศาสนา คือ
การอบรมปญญา เจริญภาวนาอยูเปนนิตย ทรงศึกษาพระอภิธรรมซึ่งเปน
หมวดธรรมปรัชญาขั้นสูงไดอยางถองแท แมในชวงพระปจฉิมวัย ที่พระ
อนามัยไมสูอำนวยใหเสด็จไปไหนมาไหนไดมากเหมือนกอน แตก็ยังทรงใฝ
พระทัยไวในทางบุญไมมีคลาดเคลื่อน จึงทรงจบอธิษฐานพระราชทานปจจัย
และสิ่งของเพื่อใหขาราชบริพารเชิญไปถวายอุปฏฐากบำรุงการพระศาสนา
และการสาธารณกุศลอยูเสมอ ทรงอบรมพระทัยไหวพระสวดมนตทุกวัน
โปรดสดับพระธรรมเทศนาทางวิทยุและแถบบันทึกเสียง เปนสำเนยี งบุญอัน
หนุนน้ำพระทัยใหสงบงาม บางคราวถึงกับทรงออกพระอุทานดวยธรรมปติ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศรี ว์ ง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา || ๒2๗7๒1

เม่ือทรงสดับพระธรรมเทศนา เชนวาทรงฟง แลวสงบเยือกเย็นพระทัยยิ่ง ตอง
พระประสงคใหอัดแถบบันทึกเสียงไปทรงเปดฟง เปนตน ทรงตั้งพระกมล
มุงมั่นศึกษาธรรมตั้งตนจากงายไปยากตามลำดับ เพื่อความระงับซึ่งกเิ ลสกอง
ทุกขท ้งั ปวง ณ หวงปลายสุดแหง วัฏสงสาร

ดังรับประทานถวายเปนนทิ ัศนะ ยอมจะพอสาธกคำกลาวถึงการทรง
บำเพ็ญอัตสมบัตแิ ละปรัตถประโยชนอยางชดั เจน สมกับที่เสด็จอุบัตมิ าเปน
มนุษย แมวิถีพระชนมชีพจะดำเนินไปโดยยาก แตก็ทรงมีโอกาสไดส ดับพระ
สัทธรรม และทรงถึงพระรัตนตรัยเปนสรณะ มีพระพุทธเจาเปน ตน อยางมิรู
จดื จางจากพระหฤทัย ความทีท่ รงทราบคติแหงพระไตรลักษณ แลวทรงแนน
หนักอยใู นความไมป ระมาท จงึ ทรงราชการแบงเบาพระราชกิจของสมเด็จบรม
บพิตร พระราชสมภารเจา ใหเปนคุณประโยชนแกราชอาณาจักร และเปน
หลักชัยของขาราชบริพารอยางไมอาจจะลืมได แมพระวรกายของพระองค
จำตองเส่ือมสลายไป พระองคก็ทรงถือสาระแหงพระสรรี ะของพระองคไวได
เสมือนตน ไมใ หญมีรากหยั่งลงมัน่ ในพสุธา ตั้งลำตนแตกสาขาผลิดอกออกผล
ใครตองการผลก็บริโภคได ชักพาใหราชบริษัทขัตติยตระกูลและทวยราษฎร
เพียรเจรญิ รอยพระยคุ ลบาทไดเปนอันดี

พระองคท รงพระชนมชีพอยูถว น ๘๕ โดยป นับวานานพอทจ่ี ะทรงได
ส่ังสมพระบารมตี ามรอยพระบรมสุคต เพราะทรงทราบอมตบทดว ยพระญาณ
ปรีชา ถึงแมวาเสด็จสิ้นพระชนมจากไปถึง ๕ ปแลว เราทั้งหลายจึงยังรูสึก
เสมือนหน่ึงวา ยังทรงดำรงพระชนมอยู เหมือนเพ่ิงไดย ินพระสุรเสียง สบแวว
พระเนตร ชื่นชมพระบารมี และเฝามองพระองคทรงบำเพ็ญคุณงามความดี
นานัปการอยูเมอื่ วันวานนเ้ี อง ทเี่ ปนเชนน้เี พราะเหตุใดเลา กเ็ พราะพระเกียรติ
คุณทุกสถานนั้นยังแนบเนาสนิทใจไมจืดจาง ยังทอประกายแหงความสวางนำ

272 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๓

ทางอยู ดุจพระจันทรวันเพ็ญสองรัศมใี นยามราตรี อนั เปน ปรกตธิ รรมชาติของ
คนดีที่บำเพ็ญความดีอยางบริสุทธิ์ใจ แมเมื่อดับขันธละโลกนี้ไป ใครตอใคร
ยอมยังคงหวนคิดติดตามถึง แมรางกายจะแปรผันไปเปนปถวีธาตุแลว แต
เกียรติคุณจักยังสวางโชติชวงอยูเชนเดิม เชน เดียวกับความรูสึกที่ปวงขาพระ
บาทผภู กั ดี ยังคงไดต อสมเดจ็ เจาฟาพระองคน ัน้

ราชนารีผูทรงเปน อุบาสกิ ามพี ระทัยใฝใ นบุญปานฉะนี้ ยอ มทรงเขาถึง
เทวโลกอันเบิกบานพระทัยไดเปนอยางนอย พระองคทรงบุญราศีโสภา ควร
แทจริงซึ่งการถวายสักการะ ที่บพิตรพระอนุวงศ ขาราชบริพาร และผู
จงรักภกั ดีทั้งหลาย จักทรงกระทำและกระทำถวายดวยกตัญูกตเวทิตาคุณ
แมพระองคจะเสดจ็ ประทับ ณ อมรพิมานใดๆ ขอทรงทราบซ่ึงพระกุศลปตติ
ทานมัยธรรมบรรณาการ ดวยพระญาณวิถีทางใดทางหนึ่งแลว ทรงพระ
อนุโมทนาแลว ทรงสำเร็จพระปณิธานที่ชอบ ทรงพระเจริญดวยทิพยสมบัติ
โดยสมควรแกพระอปุ บตั ภิ พนนั้ ๆ ตามพระฐานนิยม อนั ปวงขา พระบาทต้ังจิต
อุทศิ ถวายทกุ ประการ

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในกิจโฉกถา ยุติลงดวย
ประการฉะน.ี้

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๔

ทานบารมีกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชโิ น)

วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
รบั พระราชทานถวาย ในพระราชพธิ มี หามงคล

เฉลมิ พระชนมพรรษา ๗ รอบ
สมเด็จพระนางเจา ฯ พระบรมราชนิ นี าถ
ณ พระที่น่งั อมรินทรวนิ ิจฉัย พระบรมมหาราชวัง
วันเสาร ที่ ๑๓ สงิ หาคม พ.ศ. ๒๕๕๙

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺส ฯ
นหี เรเถว ทาเนน ทนิ ฺนํ โหติ สุนิพภฺ ตํ
ทินนฺ ํ สขุ ผลํ โหติ นาทนิ นฺ ํ โหติ ตํ ตถาติ.

บัดนี้ จกั รบั พระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ใน ทานบารมี
กถา สนองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนรุ ูปพระราชกุศลมหา
มงคลเฉลิมพระชนมพรรษา ๗ รอบ สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา
สมเดจ็ พระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ อนุสนธิ
พระบรมราชโองการของสมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงพระกรณุ า
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหต ั้งการพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศล เพ่ือ
ความสวัสดีภิญโญภาพแหงพระชนมพรรษาของสมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ อัน
หมายถึงความอิ่มเอมเปรมใจของอาณาประชาราษฎร ผูมีดวงจิตจงรักภักดี
สโมสร จกั ยิ่งสถาพรไพบูลยเ พ่มิ เปน ประเดมิ แหงรอบพระนกั ษัตรที่ ๘ อันยา ง
เขาเขต เฉลิมมหาอุดมมงคลสมัยในวันนี้เปนปฐม สมควรที่ราชบริษัทขัตติย

274 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๕

ตระกูล เสวกามาตยราชบริพาร สมณพราหมณาจารย และขา ขอบขัณฑสีมา
ทุกหมเู หลา จักชนื่ เกลา กมลปรีดิ์ มีสมานฉันทจติ คิดกอปรกรณียะ ในอันท่จี ะ
ฉลองพระมหากรณุ าธคิ ุณอยางเตม็ สติกำลังความสามารถย่งิ ๆ ขึ้นไป

สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจาฯ
พระบรมราชินีนาถ ทรงประเสริฐพรอมสมเปนราชนารีรัตน มีพระราชมนัส
เลอื่ มใสในพระรตั นตรยั อยางมน่ั คง ทรงพระสตปิ ญ ญาและพระสมั มาทิฐิความ
เห็นชอบ จึงทรงกอปรพระราชกิจจานุกิจดวยเหตุผลอันชอบธรรม ถูกตอง
มิไดเปนไปตามปรารถนาแหงพระราชหฤทัย ทรงพระเมตตาเอื้ออาทรยิง่ ใหญ
เหลือคณานบั ทรงประคบั ประคองสนองพระราชภาระของสมเดจ็ บรมบพิตรผู
พระราชสวามี ดวยความซื่อสัตยกตเวที มิเหินหาง ทรงเปนแบบอยางของ
สตรีไทยในทุกดาน พระราชจรยิ าการก็ออนหวานละมุนละไม เอบิ อาบน้ำใจให
พสกนิกรทั่วหนา ตางเคารพบชู าพระองค ดวยเพงจิตจำนงประหนึ่งเพงมอง
พระจรยิ าแหง พระโพธิสตั ว

ความเปน พระโพธิสตั วนี้ ยอมตองอาศัยการสั่งสมบำเพ็ญพระบารมี
เปนอเนกนัย พระบารมีสำคัญขอใหญซึ่งจักขอรับพระราชทานถวายวิสัชนา
ในศุภวาระน้ี ไดแกขอสุดทายแหงพระโพธิสัตวบารมีกอนที่จะทรงบรรลุพระ
อนตุ รสมั มาสมั โพธิญาณในพระชาตติ อมา กลา วคอื ทานบารมี

คำวา ทาน เปนชื่อของกุศลเจตนาอันประกอบดวย เมตตา กรุณา
ปรารถนาแสดงความเอื้อเฟอเผือ่ แผชวยเหลือผูอ่ืนดวยนำ้ ใจอันงาม ดวยหวัง
บูชาคุณบา ง อนเุ คราะหสงเคราะหบ าง เปน เหตเุ หนี่ยวร้ังน้ำใจรักใครเคารพ
นับถือ งดเวนไมเ บียดเบียนขมเหงรังแกกัน มีแตหวังความสุขจำเริญสามัคคี
กลมเกลียวเปนน้ำหนึ่งใจเดียวกัน เปนคุณสำคัญที่สามารถควบคุมบุคคลให

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 2๒7๗5๖

เปนหมูคณะตลอดประเทศชาติใหมีความสุข ดวยอาศัยการเอื้อเฟอเจือจาน
เปนเครื่องนำความรักความนับถือของกันและกันไดอยางสนิทชิดชมทุกกาล
สมัย

ทานบารมี หมายถึง บารมีจากการใหเพ่อื สงเคราะหผขู าดแคลน เพื่อ
สงเคราะหผูที่ควรสงเคราะห เปนการประพฤติเพื่อตัดกำจัดเสียซึ่งความ
ตระหน่ี หรือความเห็นแกประโยชนตน เมื่อมีบริบูรณแลวยอมอำนวยผลท้ัง
ผใู หและผูรบั โดยไพบูลย

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงจำแนกทานออกเปนสองประการ
คือ วัตถุทาน การใหพัสดุสิ่งของ และ ธรรมทาน การใหธรรม คือการชี้แจง
แสดงโอวาท ส่ังสอนแนะนำโดยประการตางๆ เพ่ือใหบงั เกดิ ความพนทุกข ขอ
พึงสังเกตคือ การบำเพ็ญทานบารมียงั สามารถจำแนกไดเปน สามระดบั ขั้นต่ำ
คอื ใหปนส่ิงของนอกกาย ขัน้ กลางคือยอมสละไดแมอวัยวะ และขั้นปรมัตถคือ
สูงสดุ คือแมช ีวิตก็ใหได ยิ่งไปกวานัน้ “ทาน” ยงั เปนหน่ึงในทศพิธราชธรรม ผู
ที่ปฏิบัติราชธรรมในฐานะผูปกครองหรือผูเปนใหญ นอกจากจะตองเอื้อเฟอ
แบงปนพัสดุสิ่งของใหแกผูอยูใตปกครองบังคับบัญชาแลว การใหความรู
ความคิด และหนทางดำเนินชีวิตที่ถูกที่ควร ยอมเปนประการสำคัญมิยิ่ง
หยอนไปกวากัน เสมือนมารดาบิดาปกครองบุตร ยอมพึงสั่งสอนอบรมบุตร
ดวยน้ำใจเปยมดวยเมตตากรุณาเปนที่ตั้ง ความเลิศล้ำสูงสุดของทานบารมี
ยอมไดแกการละความยึดถือตัวตน ความเปนเขาเปนเราไปจากใจไดอยาง
สิ้นเชิง อันหมายถึงเปาหมายสูงสุดแหงการปฏิบัติธรรมเพื่อความหลุดพน
ในทางพระบวรพทุ ธศาสนา

276 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เ เดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๗

สมเด็จบรมบพิตร สมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ มิไดเพียงพระราชทาน
พระราชทรัพย และวัตถุปจจัยภายนอกใหแกมหาชนทั้งปวงแตสถานเดียว
หากยังทรงพระมหากรุณาพระราชทานอาชีพ พระราชทานโอกาส และ
พระราชทานหนทางดำเนินชีวิต ดวยโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ
นานัปการ เปรยี บก็ปานธรรมทานอันมีผลานิสงสประเสรฐิ สูงยิ่งกวาวัตถุทาน
ดั่งในโบราณสมัย พระมหากษัตริยยอมทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรด
กระหมอมใหตั้งโรงบอกหนังสือตามริมกำแพงพระบรมมหาราชวังบาง พื้นที่
ดานในหรอื ดานใกลพระราชวังบา ง เปน ทานแกประชาชนผใู ครรหู นงั สือท่ัวไป

มาบัดนี้ สมเด็จบรมบพติ รทงั้ สองพระองค มไิ ดท รงหยุดยัง้ การดำเนิน
ราชประเพณีไวเพียงในพระนคร หากทรงพระมหากรุณาพระราชทาน
การศึกษา วิชาชีพ และศิลปาชีพ ไปสูภูมิภาคอันเปนที่ตั้งอยูแหงประชา
ราษฎรนั้น ๆ สรรพวิชาที่พระราชทานให มิใชเพียงแตอานออกเขียนได แต
เปนความรูภาคทฤษฎีและประสบการณตรงในภาคปฏิบัติ ที่จะอำนวย
ประโยชนส ขุ ในชีวติ ของผูต อ งการโอกาสเหลาน้ันไดโดยตรง ใหเขายืนหยัดอยู
ไดดวยตนเอง พบแสงสวางแหงชีวิตดวยตนเอง จากประทีปที่ทรงจุด
พระราชทานไวในทั่วทุกมุมพระราชอาณาเขต น้ำพระราชหฤทัยเยี่ยงนี้ คือ
การรื้อขนสรรพสตั วใหขามจากหวงทุกข ปลกุ ความต่นื รูอันเปนเมล็ดพันธุเดมิ
ในทุกชีวิตใหงอกงามผลิดอกออกผล ทรงยอมทนลำบากตรากตรำพระวรกาย
เพื่อใหไดมาซึ่งความผาสุกของผูอ่ืน เพง พระโพธิสัตวจริยาดำเนินมาเปนฉะนี้ฉันใด
พินิจพิจารณาพระราชจริยาของสมเดจ็ พระบรมราชินีนาถแหงราชอาณาจักรไทยก็
เปนไปฉันนั้น สมดังพระพุทธภาษิตที่เชิญขึ้นเปนนิกเขปบทวา นีหเรเถว
ทาเนน ทินฺนํ โหติ สุนิพฺภตํ เปนตน ความวา “พึงนำสมบัติออกดว ยการให
วตั ถุท่ีใหแลว ยอมเปน อนั นำออกดีแลว วัตถทุ ใี่ หแลวยอมมสี ุขเปนผล สวนวัตถุ
ที่ยังไมไดใ หก็ไมเปน อยางนน้ั ”

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 2๒7๗7๘

สรรพทานที่ทรงบำเพ็ญมาโดยตลอดนัน้ ทรงแบงปนดวยน้ำพระราช
หฤทัยอยางพระโพธิสัตว เพราะมิไดทรงแจกจายไปโดยไร “อุบายวิธี” อัน
ชาญฉลาด หากทรงบำเพ็ญทานอยางทานวิจัย คือทรงใครครวญดีแลว จึงทรง
บำเพญ็ เปนการเลอื กเฟน ดว ยพระปญญาญาณ ดงั พระราชกระแสทรงสอนขา
ราชบริพารไวว า “อยา ดฐู านะหรือความเดือดรอนของเขาจากการแตงกาย
เพราะบางคนเมื่อมีโอกาสเขาเฝา จะเลือกเอาชุดทีส่ วยที่สุดมาแตง แตใหด ูท่ี
แววตาของเขา จึงจะรูวามีความทุกขเดือดรอนเพียงใด” แมแตค นท่ีมีเง่ือนไข
จำเพาะบกพรองทางรางกาย ก็ทรงรับไวในพระราชานุเคราะห และ
พระราชทานพระราชาธิบายวา “ตาและมือของเขายังใชไดดี” พระราชดำรัส
และพระปรชี าญาณเชน นี้ ยอ มถูกส่ังสมสืบมาแตปุเรจาริกอดีตชาติ เปนพระ
วาสนสมบัติมหัจฉริยคุณ พระคุณอัศจรรยอันพิเศษยิ่งใหญที่ติดพระองคอยู
เพื่ออำนวยประโยชนแ กก ารสงั่ สมพระบารมี

การทที่ รงบำเพ็ญพระทานบารมีอยฉู ะนี้ มิใชเ พอื่ พระสำราญเกษมสุข
สวนพระองค ตรงกันขาม กลบั ยิง่ ตอ งทรงลำบากพระองค ท้งั กำลงั พระวรกาย
และกำลังพระราชหฤทยั แมพระชนมพรรษาท่ลี ว งเลยไป จะยงั ใหพระอนามัย
และพระกำลังออนโรยลงบางตามธรรมดา แตพ ระราชปณิธานปรารถนาเพื่อ
ความสขุ ของมหาชนทงั้ ปวง มเิ คยลดนอ ยถอยลง

สมเดจ็ พระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ เปนผูใหอยางไมมีขอบเขต
จำกัด ไมมีคำวาเชื้อชาติศาสนา ไมมีคำวาฐานะสูงต่ำ ไมมีคำวารังเกียจ
เดียดฉันทเปนพวกเขาหรอื พวกใคร ทรงต้ังพระราชหฤทัยมั่นเพียงวา จักทรง
นำพาความทุกขของผูคนทั้งหลายใหมลายไป และจะทรงเกื้อกูลสุขใหบัง
เกิดขึ้นในทุกที่ทุกสมัยใหมากที่สุด มไิ ดทรงนำความเปน ตัวตน ถือพระองคว า
ทรงกระทำไปเพื่อสุขของพระองคเขามาเจือปน เมื่อหวนพิจารณาธรรมใน

278 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๗๙

พระพุทธศาสนาจักเห็นประเด็นพึงตรึกตรอง หากคิดเพียงผิวเผนิ “ทาน” ฟง
ดูเหมือนเปนเร่ืองงายในการบำเพ็ญ เปนเพียงประการตนแหงบุญกิริยาที่
สมเด็จพระสมั มาสมั พทุ ธเจา ทรงยก “ทาน” การสละใหป นสิ่งของแกค นท่ีควร
ใหปน ขึ้นสอนกอนประการอื่น แตหากวาพิเคราะหใหลกึ ซึ้ง ยอมตระหนักได
วา “ทาน” เพียงสถานเดยี ว ถาตั้งน้ำใจไวในธรรมอันชอบรอบดานแลว ก็ถึง
ที่สุดแหงหวงทุกขได เพราะการใหปนยอมตั้งตนดวยพรหมวิหารธรรม มี
เมตตาความรัก ความปรารถนาใหผูอื่นเปน สุข กรุณาความสงสารที่จะชวยให
พนทุกข มุทิตาความยนิ ดี อารมณแหงใจเชนนีย้ อมปราศจากโทสะความโกรธ
เกลียดชัง และมีอุเบกขาความยุติธรรมเปนที่ต้ัง อันปราศจากความโลภและ
ความหลง

เมื่อบุคคลใดกระทำการ “เสียสละ” แบงปนแลว หากตั้งน้ำใจไวท่ี
การ “สละ” ก็ยอ มไมรูสึกวาตนได “เสีย” ส่ิงใดสิ่งหนึ่งไป เพราะความสุขที่ผู
บำเพ็ญทานไดรับ คือการไดเห็นสุขประโยชนของผูอื่น ดังนั้น อัตตาตัวตน
ความยึดมัน่ ถือมั่นก็คอยจางคลายไป เมื่อบำเพ็ญทานบอยๆ สั่งสมไวเปน นิตย
ดวงจิตก็จะปราศจากความโลภอยากไดอยากมีและหวงแหน ปราศจากความ
โกรธเคือง เพราะตงั้ ใจไวด วยความรักความปรารถนาดตี อ ผูรับเปน สำคญั เมอ่ื
นน้ั การ “ละ” วางตวั ตนลงไดยอมบังเกิด เปน แสงสวางแหง ปญญา ปราศจาก
โมหะความโงเ ขลาอันมดื บอดท้งั ปวง เม่ือดวงจติ ปราศจากโลภ โกรธ และหลง
ดวยเหตุแหงการเสียสละ สูการสละ และการละในเบื้องปลายแลว เมื่อน้ัน
ฐานะอันประเสริฐยอมบังเกิดปรากฏ เปนอมตบทสุดทา ยสูความหลุดพนจาก
วฏั สงสาร

ยอนรำลึกไปถึงสมัยหนึ่ง แมผูตกทุกขไดยากจักมใิ ชราษฎรไทย แต
เปน พลเมืองของประเทศเพื่อนบานที่มีชายแดนตดิ ตอกับประเทศไทยดานทิศ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนา || 2๒7๘9๐

ตะวันออก เมื่อเขาหนีรอนมาพึ่งเย็น มิรูวาจะเปนหรือตายในวันนี้วันพรุง
จำตอ งเดนิ เทาฝาปาดงอนั รกชฏั ขา มภูเขาหลั่งไหลอพยพเขามาสูพื้นที่จังหวัด
ตราด อยางคนบานแตกสาแหรกขาด เม่ือความทราบฝาละอองธุลีพระบาท
สมเดจ็ พระบรมราชินีนาถ ในพระฐานะสภานายิกาสภากาชาดไทย ก็ทรงรีบ
รุดเสด็จพระราชดำเนินบุกบั่นเขาไปชุบชีวิตผูคนเหลานั้นในทันที แมจะมี
ภยันตรายอยูร อบดา น แตด ว ยพระราชการุณยไมมีประมาณ ทรงยอมเส่ียงภัย
ถึงขั้นวาแมพระชนมชีพก็ทรงยอมพลีเขาแลกได เพียงเพื่อเชิดชูรักษาไวซึ่ง
“มนุษยธรรม” น้ำพระราชหฤทัยอันเปย มดวยอดุ มการณเยี่ยงนีจ้ ะหาไดอีกใน
ท่ีใดในโลก ชาวโลกตางยกยองสรรเสริญพระกฤษฎาบารมีบุญ วาทรงพระอธิ
คุณมีพระคุณยิ่งใหญเหนือสามัญมนุษยผูหนึ่งจักทำได ตางพากันถวายราช
สดุดีวาทรงเปนผู “ใหโดยไมเลือกที่รักมักที่ชัง” เปนเนติแบบอยางในทาง
มนุษยธรรมของสากล

พลเอก พระวรวงศเธอ กรมหมื่นจันทบุรีสุรนาถ เคยประทานพระ
โอวาทแดพ ระธิดา เมื่อทรงเปนพระคหู มัน้ ของพระบาทสมเดจ็ พระเจาอยหู ัวไว
วา “หนตู อ งจำอะไรไวอยางหน่ึง หนตู อ งแผเมตตาอยา งเดียว ตำแหนง ของ
หนคู ือใหอ ภัยทาน เปน ทานสูงสุด”

นับจากวันนั้น จวบจนวันนี้ สมเด็จบรมบพิตร สมเด็จ
พระบรมราชินีนาถ ทรงเปยมดวยพระทานบารมีโอภาสไสวสวาง ไมมี
คลาดเคลื่อนไปจากพระโอวาทของพระบิดา ทรงบำเพ็ญ “อภัยทาน” อยาง
ยิง่ ยวด ไดพ ระราชทานชีวิตใหมใหค นหมดสิ้นไรหนทาง พระราชทานชุบชีวิต
คนใกลตายใหไ ดม ชี ีวิตยนื ยาวตอ ไป พระราชทานอารักขาความปลอดภัยใหแก
สิงสาราสัตวนอยใหญในธรรมชาติ พระราชทานอภัยอดโทษแกผูกลาวคำ
หยาบชาจาบจวงลว งเกนิ พระองค พระราชทานความรมเย็นเปน สุขแกทุกชีวิต

280 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๑

ท้ังคน สัตว และพชื บนแผน ดินไทย พระราชทานเผื่อแผใ หแมแตแกชีวิตอื่นๆ
ทมี่ ิใชข า ขอบขณั ฑสีมา

การวางพระราชหฤทัยในธรรมขอเสียสละ และขอละตัวตน ของ
สมเดจ็ พระนางเจาฯ พระบรมราชินนี าถ นั้น ปรากฏเดน ชัดสะทอนจากพระ
ราชดำรัสหลายตอหลายครั้งมาโดยตลอดวามิไดทรงยึดถือวาการที่ทรง
ประพฤติปฏิบัตินั้นเปนไปบนพื้นฐานของความมีมานะถือตัวตนวาเปนผูอยู
เหนือใครตอใคร มิไดท รงถือทิฐิวาพระองคทรงเปนผูให หากแตพระองคทรง
ถือวาพระองคท รงบำเพ็ญพระราชกิจไปเพื่อ “ตอบแทนบญุ คุณและน้ำใจของ
ประชาชน” ทม่ี ตี อ พระองคแ ละสถาบันพระมหากษตั รยิ  ดงั พระราชดำรัสตอน
หนึ่งท่ีวา “...บัดนี้ขาพเจาจึงไดเชื่อวาที่ประชาชนแสดงความรัก ความจง
รักใหเห็นนั้น เปนจริงใจทั้งสิ้น อันนี้เปนอันหนึ่งที่พระบาทสมเด็จพระ
เจา อยูหัวรัชกาลปจจุบันรบั สัง่ วา เราตองตอบแทนความรกั ของประชาชน
ดวยการกระทำมากกวาคำพดู ทำทุกสิ่งทุกอยางท่ีจะบำบัดความทุกขข อง
เขา เพราะเขาเปนหลักพึ่งพาของพระมหากษัตรยิ ตลอดมา ประชาชนเปน
มิตรของพระมหากษตั ริย มิตรน่ีใหความหมายท่ีแทจริง คอื ผูทเี่ ออ้ื เฟอ อยาง
กวางขวาง คอยเอื้อเฟอเผื่อแผ ชวยเหลืออยางลึกซึ้งกวางขวาง และ
พระมหากษตั ริยกไ็ มเปน ภัยแกป ระชาชน...”

อานุภาพแหงพระทานบารมี ท้ังที่ทรงสั่งสมไวเปนบุพเพกตปุญญตา
แตกาลกอน รวมถงึ ที่ทรงบำเพ็ญเปนนิตยในกาลบัดนี้ คือบทพิสูจนแหงพระ
พุทธพจน สมทสี่ มเดจ็ พระบรมสุคตทรงแสดงรับรองไวว า

มนาปทายี ลภเต มนาป
อคฺคสฺส ทาตา ลภเต ปุนคคฺ ํ

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศรี ์วง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชเนิ ทเทศศนนาา||๒2๘8๒1

วรสฺส ทาตา วรลาภี จ โหติ
เสนฺทโท เสมุเปติ านํ

ความวา “ผูใหของชอบใจ ยอมไดของชอบใจ ผูใ หของเลิศ ยอมได
ของเลศิ ผใู หข องดี ยอมไดของดี ผใู หของประเสรฐิ ยอมถึงฐานะอันประเสริฐ”

พระฐานะอันประเสริฐสูงสุดแหงสมเด็จบรมบพิตร สมเด็จ
พระบรมราชินีนาถ ทีไ่ ดทรงบรรลถุ ึงแลวในกาลบดั นี้ คือพระฐานะ “แมของ
แผนดิน” พระองคทรงเปนมารดาของประชาชาติ เปนศูนยรวมน้ำใจจงรัก
เปนทีห่ มายแหง ความภกั ดบี ูชาจากใจจริงของอาณาประชาราษฎร

บัดนี้ บรรลุมหามงคลกาลที่ทรงเจริญพระชนมพรรษา ๗ รอบพระ
นักษัตร ของสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา สมเด็จพระนางเจาฯ
พระบรมราชนิ นี าถ ผูท รงพระคุณพนทจ่ี ะพรรณนาแกมหาชนชาวไทย

รตนตฺตยานุภาเวน รตนตตฺ ยเตชสา
ปรมราชนิ ี เสา ทยยฺ ิกานํ มหาคุณา
ทีฆายุกา อโรคา จ นทิ ทฺ ุกฺขา อกุโตภยา
วณฺณเู ปตา พลูเปตา สุขิตา โหตุ สพฺพทา
จินฺตติ า สพฺพจนิ ตฺ าป ปรปิ ูเรตุ สพฺพโส
จิรํ รชเฺ ช ปติ าตุ ปติ า ทยฺยวาสินํ ฯ

ดวยเดชานุภาพแหงคุณพระรัตนตรัย ขอใหทรงเจริญพระชนมายยุ ่ิง
ยืนนาน ทรงปราศจาก โรคันตราย นิราศรางหางภัยพิบัติอุปทวทุกข ทรง
เจรญิ พระพรรณ สขุ พล ทกุ ประการ มีพระราชปณิธานปรารถนาในการใด ขอ

282 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๓

จงสัมฤทธิ์ไดสมพระราชประสงค เสด็จสถิตเปนมิง่ ขวัญอันมั่นคงในดวงใจไทย
ไปตราบกาลนาน

ลำดับนี้ พระสงฆเถรานุเถระผูไดมาสันนิบาตในมหามงคลกาลนี้ มี
สมานฉนั ทตั้งสัตยาธิษฐาน ขอคุณบารมีพระศรีรัตนตรัย ที่ปรากฏเปนมงคล
สูงสุด ของทวยเทพและมวลมนุษยทั้งหลาย ประสิทธิ์ถวายแดสมเด็จบรม
บพิตร พระราชสมภารพระองค สมเด็จพระปรมินทรธรรมิกมหาราชาธิราช
เจา และสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ
ดังน้ี
อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ อุตฺตมํ ธมมฺ มชฺฌคา
มหาสงฺฆํ ปโพเธสิ อจิ ฺเจตํ รตนตฺตยํ

พระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา ไดตรัสรูพระธรรมอันสูงสุด ยัง
พระสงฆหมูใหญใหเบิกบาน ต่ืนจากกิเลสนิทรา น้ีจัดวาพระรัตนตรัยคือวัตถุ
อันประเสริฐใหเกิดความดี ๓ ประการ ยอมเปนไปเพื่อความบริสุทธิ์อยาง
ยิ่งใหญไพศาลแกผูเลื่อมใส ดวยเดชานุภาพพระศรีรัตนตรัยบันดาล
ขออุปทวันตรายและอุปสรรคราชศัตรูทั้งหลาย จงอยาไดบังเกิดถูกตองพอง
พาน จงบำราศไกลจากสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา พรอมทั้ง
สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ และสมเด็จพระบรมราชโอรสธิดา
ขอความเปน ผูไมม ีโรค ความสุขสำราญ ความเปนผมู ีอายุยืนนาน และความ
บริบรู ณแ หงวตั ถุทั้งหลายอันเปน ท่ีต้งั แหง วิบูลผลทั้ง สุขโสมนัสสวัสดิมงคลใน
ที่ทุกสถาน จงบังเกิดมี จงเปนไปเปนนิจ แดสมเด็จบรมบพิตร พระราช
สมภารเจา ทั้งสองพระองค กับทั้งพระบรมราชวงศ และคณะรัฐบาล มุข
อำมาตยม นตรี ผูบ ริหารประเทศไทย ขอเทพเจาทวั่ สากลจักรราศผี สู ิงสถิตใน
ไทยสยามรัฐสีมามณฑล จงตั้งไมตรีจิตอภิบาลรักษาสมเด็จบรมบพิตร พระ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศรี ว์ ง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา || ๒2๘8๔3

ราช สมภารเจา กับทั้งคณะรัฐบาล ขาราชการ พสกนิกร ประชาราษฎร แล
สมณชีพราหมณ ดวยอันนำเขาไปใกลซึ่งอิฐวิบูลมนุญผลอันเปน
หิตานหุ ติ ประโยชน และคอยปองกันซึ่งสรรพโทษที่ไมเ ก้ือกูลแกความเจริญ มิ
ใหบ งั เกิดมี

สิทฺธมตฺถุ สิทฺธมตฺถุ สิทฺธมตฺถุ อทิ ํ ผลํ
เอตสมฺ ึ รตนตตฺ ยสฺมึ สมปฺ สาทนเจตโส

ขอผลที่กลาวนี้ จงเปนผลสัมฤทธิ์ จงเปนผลสัมฤทธิ์ จงเปน
ผลสัมฤทธิ์ แดสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูมีพระราชมนัสเล่อื มใส
ในพระรัตนตรัยเปนสรณะ สมพระราชปรารถนาทุกประการ

รับพระราชทานถวายพระธรรมเทศนาใน ทานบารมีกถา เปน
ปสาทนยี มงั คลานุโมทนา ดวยประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๕

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๖

สงั ฆรตั นกถา

พระพรหมมนุ ี (อคฺคชโิ น)

วดั ราชบพธิ สถิตมหาสีมาราม
รบั พระราชทานถวาย

ในการพระราชทานพระบรมราชานุเคราะห
การบำเพญ็ กุศลออกเมรุ พระราชทานศพ
สมเด็จพระพทุ ธโฆษาจารย (วรี ะ ภทฺทจาร)ี
ณ ศาลาเศรษฐีทอง วัดสุทัศนเทพวราราม

วันเสาร ที่ ๓ กันยายน พ.ศ. ๒๕๕๙

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ทุ ธฺ สฺส
สทฺธมฺมเสนา สุคตานโุ ค โย
โลกสสฺ ปาปปู กิเลสเชตา
สนโฺ ต สยํ สนตฺ ินิโยชโก จ
สวฺ ากฺขาตธมฺมํ วิทติ ํ กโรติ
สงฆฺ ํ วรนฺตํ สิรสา นมามิ
พทุ ฺธานพุ ทุ ฺธํ สมสีลทิ ฐินฺติ

บดั นี้ จักรับพระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนา ในสังฆรัตนก
ถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนรุ ปู พระราชกศุ ลบุญราศี
ทกั ษิณานปุ ระทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณ
อันประเสริฐ ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานพระบรมราชานุเคราะหการ
บำเพ็ญกุศลออกเมรุพระราชทานศพ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารี

286 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๗

เถร) เจาอาวาสวัดสุทัศนเทพวราราม กรรมการมหาเถรสมาคม อดีตคณะผู
ปฏิบัตหิ นาที่สมเด็จพระสังฆราช นับเปนพระราชการุณยธรรมอยางอุกฤษฏ
ซงึ่ สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา จักไดพ ระราชทานอยางสมเกียรติยศ
และเกยี รติคณุ ของเจา ประคณุ สมเด็จฯ ผถู ึงมรณภาพ ในวาระอันเปน ท่สี ุดน้ี

เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารีเถร)เกิดเมื่อวันที่
๒๗ มกราคม พทุ ธศักราช ๒๔๗๓ ท่ีบานปาฝาย จังหวัดราชบุรี อุปสมบทเปน
พระภิกษุ ณ พัทธสีมา วัดเทพธิดาราม โดยมพี ระมงคลธรรมรังสี (อินฺทโชโต)
เจาอาวาสวัดเทพธิดาราม เปนพระอุปชฌายะ ไดเลาเรียนพระธรรมวินัยท้ัง
แผนกธรรมและแผนกบาลีจนสำเร็จชั้นสูงสุด คือนักธรรมเอก และเปรียญ
ธรรม ๙ ประโยค ในสำนักน้นั กระทง่ั พุทธศักราช ๒๕๐๗ จึงยายมาจำพรรษา
ณ วัดสุทัศนเทพวราราม เจาประคุณ สมเด็จฯ ไดประกอบกรณียกิจเปน
หติ านหุ ติ ประโยชนแกพระบวรพุทธศาสนา และประเทศชาติเปน อเนกปริยาย
นับแตตนไดเ ปนครสู อนพระปริยัตธิ รรมแผนกบาลีประจำสำนกั เรียนตางๆ มา
โดยตลอด จนที่สุดเปนเจา สำนกั เรียน วดั สุทัศนเทพวราราม ผูเอื้อเฟอแกเหลา
ภิกษุสามเณรที่มีฉันทะในทางการศึกษา เปดโอกาสใหบรรดาบรรพชิตทั้งท่ี
เปนอันโตชนภายในและพาหิรชนจากภายนอก ไดเขามาศึกษาเลาเรียนตาม
สติกำลงั มิมีกีดกันแบงแยกฝกฝา ยหมูคณะหรอื อาราม นับเปนผูถึงพรอมดว ย
เมตตาการุณยธรรมสม่ำเสมอ ดานการบริหารกิจการคณะสงฆก็ไดกอปร
กิจจานุกิจดวย วิริยอุตสาหะตามตำแหนง สำคญั ทีไ่ ดดำรงอยูหลายประการ
มเี จาคณะภาค ๔ รองแมก องธรรมสนามหลวง กรรมการมหาเถรสมาคม และ
คณะผปู ฏิบัติหนา ทส่ี มเดจ็ พระสังฆราช เปนตน

สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา มพี ระบรมราชโองการโปรดตั้ง
เลื่อน และสถาปนาสมณฐานนั ดรใหไพบูลยขึ้นตามลำดบั เรื่อยมา จนถึงสูงสดุ

ส ม เ ด็ จสพมรเะด็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๒28๘7๘

ที่สมเด็จพระราชาคณะชั้นสุพรรณบัฏ ที่ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย ญาณ
อดุลสุนทรนายก ปริยัติดิลกศีลาจารนิวิฐ พิพิธกิจจานุกิจวิธาน ศาสนภาร
ประสิทธิ์ ตรีปฎกบัณฑิต มหาคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี เมื่อ
พุทธศักราช ๒๕๕๓ นับเปนกิตติประวัติแกพระอารามและศิษยานศุ ิษยในเจา
ประคณุ สมเด็จฯ รปู นน้ั อยา งหาทีส่ ุดมไิ ด

เจา ประคุณ สมเด็จฯ เปนผูม ีจริยวัตรอัธยาศัยละมุนละมอม ย้ิมแยม
แจมใส ดำเนนิ วัตรปฏิปทาเรียบรอยงดงาม ปฏิบัติศาสนกจิ และบำเพญ็ สมณ
ธรรมไดครบถวนตามครรลองของพระธรรมวินัย เปนที่เคารพสักการะของ
บรรพชิตและคฤหัสถโดยท่ัวไป ตราบจนเจริญวยั ลวงสูปจฉิมกาลและมีอาการ
อาพาธดวยโรคเสนโลหิตในสมอง ถึงมรณภาพเมื่อวันที่ ๑๑ เมษายน
พุทธศักราช ๒๕๕๙ สิริอายุ ๘๖ ป สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา
ทรงพระกรุณาโปรดพระราชทานเคร่ืองประกอบเกียรติยศ และรับการศพไว
ในพระบรมราชานุเคราะห ดว ยอำนาจแหงพระราชศรัทธา นับวาเจาประคุณ
สมเดจ็ เปนผูถึงพรอมท้ังคุณวุฒิ และวยั วุฒิ เปน ผมู ีบุญสั่งสมมาดีที่เรียกวาบุพ
เพกตปุญญตาโดยแท

สมณฉายาวา “ภทฺทจารี” ของเจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษา
จารยนั้น มีคำถอยคำนาวิเคราะห ไดแกคำวา “ภัททะ” หรือ “ภัทระ” ซึ่ง
แปลวา “เจริญ” กไ็ ด หรือ “ประเสริฐ” กไ็ ด นาม “ภัททจารี” จึงเปน นามท่ี
มคี วามหมายลึกซึ้ง มีนยั ถึงบคุ คลผมู ีความประพฤตอิ นั ประเสริฐ ถึงพรอมดวย
ความเจริญแลว เปนมงคลทำใหปลาบปลืม้ ใจ ในทางพระพุทธศาสนา ผูจักมี
อาจาระเปนผูเจริญประเสรฐิ ได คอื ผูประพฤตธิ รรมเปน “ธรรมจารี”

288 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมินเเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๘๙

เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารีเถร) มีคุณสมบตั ิ
สมควรแกความเคารพนับถือสักการบูชากตญั ูกตเวทิตา ของศษิ ยานุศิษยแล
ผเู คารพนับถือ ตลอดถึงพุทธศาสนิกชนทัว่ ไป ปฏบิ ัติเพื่อประโยชนเกื้อกูลเพ่ือ
ความสุขแกคณะสงฆและพุทธศาสนิกชน มีพระคุณเพียงพอแกความเคารพ
เลื่อมใส และเจริญอนุสสติเปนจิตตภาวนา เชน มีปรีชาเฉียบแหลม หยั่งรู
สรรพอรรถธรรมลึกซึ้งเปนอยางดี มีอัธยาศัยเต็มไปดวยเมตตากรุณา มี
วิริยภาพแกลวกลาเฉียบขาดคมคาย ไมทอถอยในการปฏิบัติเพื่อการเผยแผ
พระพุทธศาสนา ดำเนินปฏิปทาตามเสด็จพระบรมสุคตใหผูสดับแลศึกษา
ธรรมเปลื้องปลดทุจรติ กลับประพฤติดี มีความนิยมในสันติความสงบครบไตร
ทวาร มีปรีชาสามารถอาจหาญในสวากขาตธรรม สำเหนียกเพื่อรูตามพระ
สัมมาสัมพุทธเจา ผูพระธรรมสามิศร มีมรรยาทและทิฏฐิจริต ดำเนินตาม
รองรอยพระอริยสงฆ สรูปคณุ สมบัติท้ังหลายลงในนมการสิทธิคาถา ซึ่งไดตงั้
ไวเ ปน นกิ เขปบท ณ เบ้ืองตน น้ันวา

สทธฺ มฺมเสนา สุคตานโุ ค โย
โลกสฺส ปาปปู กเิ ลสเชตา
สนโฺ ต สยํ สนฺตินิโยชโก จ
สวฺ ากขฺ าตธมฺมํ วิทิตํ กโรติ
สงฆฺ ํ วรนตฺ ํ สริ สา นมามิ
พทุ ธฺ านพุ ุทฺธํ สมสีลทิฐึ
ความวา พระสงฆเจาใด เปนเสนาประกาศพระสัทธรรม ดำเนินตาม
พระศาสดาผูเสด็จไปดีแลว ผจญเสียซึ่งอุปกิเลสอันลามกของโลก เปนผูสงบ
เองดวย ประกอบผูอื่นไวในความสงบดวย ทำพระธรรมอันพระศาสดาตรัสดี
แลว ใหม ีผูรูตาม ขาพระเจาขอถวายนมัสการพระสงฆเจาผูบวรน้ัน ผตู รสั รูตาม
พระพทุ ธเจา ผูม ศี ลี และทิฏฐิเสมอกัน ดงั นี้

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ อ: ัคอคั คชชิ นินเเททศศนา ||2๒8๙9๐

จักบรรยายความแหงนมการสิทธิคาถานั้น โดยปุคคลาธิษฐานเจา
ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารเี ถร) เปนสทั ธรรมเสนาคือ เปน
เสนาประกาศพระสัทธรรมเผยแผพระพุทธศาสนา ดวยการแสดงพระธรรม
เทศนา สั่งสอนแนะนำใหผูฟงไดความรคู วามเขา ใจ อบรมสทั ธิวิหาริกอันเตวา
สิก ศิษยานุศิษย ในพระธรรมวินัยสัตถุศาสน มีโอวาทธรรมบรรยายปรากฏ
เปนหลักฐานแพรหลาย ส่ังสอนดวยธรรมิกอุบาย ใหศิษยานุศิษย
พุทธศาสนิกชนไดรูไดเ ห็น เปนผูเจริญในพระพุทธศาสนา แสดงธรรมมีเหตุที่
ผูฟงอาจตรองตามใหเห็นจริงได สปฺปาฏิหาริยํ ธมฺมํ เทเสติ แสดงธรรมมี
ปาฏิหาริยเปนอัศจรรย ที่ผูปฏิบัติตามยอมไดประโยชนโดยสมควรแกความ
ปฏบิ ตั ิ นี้จดั เปน คุณประการตน

เจาประคุณ สมเด็จฯ เปนสคุ ตานุโค ดำเนินตามพระบรมสุคตผูพระ
ศาสดา มกี าย วาจา ใจ เปนเย่ยี งอยา งของอนุชน ไปถงึ ไหนก็ฝก ฝนอบรมผูเขา
ใกล ใหประพฤติดีดวยกายวาจาใจ วางแบบแผนใหปรากฏไวในทีน่ ัน้ ๆ ในทาง
ที่ดี แมนดวยพระคุณบทของพระสุคตมุนวี า สมฺมา กาเยน วาจาย มนสา สุค
โต คโต พระมุนีน้นั เสดจ็ ไปดแี ลวดวยพระกาย พระวาจา และพระหฤทัยโดย
ชอบ นีเ้ ปนคุณประการท่ี ๒

เจาประคุณ สมเด็จฯ ผจญความชั่วรายของโลกิยชนโดยประการ
ตางๆไดดวยขันติธรรมและประพฤติดีตอผูทำความไมดี โดยวิธีอภัยและ
อุปถมั ภ สงเคราะหและชักนำในสามัคคี ใหช วั่ รา ยกลายเปนดีอยมู ากหลาย ได
ในคำวา อสาธุ สาธนุ า ชเิ น พึงชนะความไมดีของเขาดวยความดขี องเรา ดงั น้ี
เปน คุณประการท่ี ๓

290 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙๑

เจาประคุณ สมเด็จฯ ถึงความสงบครบไตรทวาร แมในการอาพาธ
ตองเสวยทุกขเวทนาเปนเวลาเนิ่นนานก็มิไดแสดงอาการกระวนกระวายให
เปนที่หนักใจของผูถวายการพยาบาล ดวยมีสติสัมปชัญญะมนสิการ
ทุกขเวทนาเปนอารมณ ช่ืนชมใจในพระพทุ ธภาษิตตางๆ เชนพระพุทธภาษิต
วา ผูใดเห็นธรรม ผูนั้นชื่อวาเห็นเราดังนี้เปนตน และแนะนำพร่ำสอนผูอื่นให
นิยมความสงบครบไตรทวาร กิริยาอาการสมคลอยตามพระพุทธภาษติ วา สนฺ
โต โส ภควา อุปสมาย ธมฺมํ เทเสติ พระผูมีพระภาคเจาพระองคนัน้ ผูสงบ
แลว ทรงแสดงธรรมเพอ่ื ใหผูอนื่ สงบดวยดงั นี้ เปนคุณประการที่ ๔

เจาประคุณ สมเด็จฯ มปี รีชาสามารถ ทำพระสัทธรรมอันพระศาสดา
ตรัสไวดีแลว ใหมผี ูร ตู าม ดวยวธิ ี ๔ สถาน คือ สนฺทสฺสนา แนะนำใหผูฟ งเห็นดี
ดวยดังปรากฏเฉพาะหนา สมาทปนา ชักชวนใหศึกษาสมาทานนับถือมั่น
สมุตฺเตชนา ใหผูฟงอาจหาญตั้งใจปฏบิ ตั ิ สมฺปหสํ นา ใหผูฟงเปน ผูรา เริง
พอใจกระทำตาม ใหไดผลตามเนื้อความในคำที่มีผูสรรเสริญพระบรมศาสดา
วา อนฺธกาเร วา เตลปชฺโชตํ ธาเรยฺย พระผูมีพระภาคเจา ทรงแสดงธรรม
เหมือนตามประทปี ใหสวางในที่มดื ฉะนั้น นีเ้ ปน คุณประการที่ ๕

เจา ประคณุ สมเด็จฯ สำเหนยี กเพอื่ รตู ามพระพุทธเจา ผพู ระธรรมสา
มิศร ไดห ยั่งทราบเนื้อความแหงพระพุทธภาษิตลึกซึ้งพิสดาร อาจยกขึ้นวจิ าร
ถือเอาใจความไดภาษา มคี ติพจน ธรรมบรรยาย โอวาท พระธรรมเทศนา ท่ี
วิจารธรรมหลักแหลมคมคายปรากฏเปน พยาน นีเ้ ปนคุณประการท่ี ๖

สลี ทิฏฐิสามัญญตา ความเปนผูมีศีลและทิฏฐิเสมอกัน เจาประคุณก็
ประพฤติโดยเต็มใจ วางตนใหเปนไปสนทิ สนมกับพระภิกษุผูประพฤติดี มีศีล
เปนทีร่ กั เสมอกนั และแนะนำปกครองพระสงฆใ หเปนผหู นักในคุณขอนน้ั เพ่ือ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิ เ ทเทศศนนาา | 2๒9๙๒1

ความเจรญิ มั่นคงในพระพุทธศาสนา เพราะสลี ทิฏฐสิ ามัญญตาเปนตัวสาราณยี
ธรรม นำใหระลึกถึงกันเปนที่รักใครแกกัน เปน ไปเพ่อื ความสงเคราะหไมวิวาท
เปนไปเพื่อสามัคคี มีความเปน อยูอยางเดียวกัน จดั เปน คุณประการอวสาน ให
ไดค วามตามนมการสิทธคิ าถาวา

สทฺธมมฺ เสนา สคุ ตานุโค โย
โลกสสฺ ปาปูปกิเลสเชตา
สนฺโต สยํ สนตฺ นิ โิ ยชโก จ
สฺวากขฺ าตธมฺมํ วิทิตํ กโรติ
สงฺฆํ วรนตฺ ํ สริ สา นมามิ
พุทฺธานุพทุ ธฺ ํ สมสีลทิฐึ
ซึ่งแปลความวา พระสงฆเจาใด เปนเสนาประกาศพระสัทธรรม
ดำเนินตามพระศาสดา ผูเสด็จไปดีแลว ผจญเสียซ่ึงอปุ กิเลสอันลามกของ
โลก เปนผูสงบเองดวย ประกอบผูอื่นไวในความสงบดวย ทำพระธรรมอัน
พระศาดาตรัสดแี ลว ใหมีผูรูตาม ขอถวายนมสั การ พระสงฆเจา ผเู ปนพระสงฆ
อันบวรนั้น ผูสำเหนียกเพื่อรูตามพระพุทธเจา ผูมีศีลและทิฏฐิเสมอกันดังน้ี
จะไดช ือ่ วาเจริญสังฆานสุ สติ คือตั้งสติระลกึ ถึงพระสงฆ เปน อนสุ สติภาวนามยั
กุศล เปน ผลใหเกดิ กำลงั ใจในการปฏิบัตติ าม ดว ยประการฉะนี้
เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารีเถร) ถึงพรอมดวย
คุณสมบตั ิ ดงั วิสัชนามา จึงเปนปชู นียบุคคล ควรแกท ักษิณาและอัญชลีกรรม
แหงวญิ ูชนท่วั กนั เพราะคณุ สมบตั นิ ้นั ๆ อาจปรากฏอยูไดเปนเยี่ยงอยางของ
ปจฉิมชน สวนสรีระยอมไมคงทนถาวรสมปรารถนา เปนไปตามสงั ขตลักษณะ
ที่วา อุปฺปาโท ปฺญายติ ความเกิดปรากฏ วโย ปฺญายติ ความเสื่อม

292 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙๓

ปรากฏ ฐิตสฺส อญฺ ถตตฺ ํ ปฺญายติ เม่ือตง้ั อยู ความแปรปรวนเปลี่ยนแปลง
ก็ปรากฏดังนี้

เจา ประคุณ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย (ภทฺทจารีเถร) เปนพระเถระ
ผูมีความเพียรไมเกียจครานในการบำเพ็ญสมณธรรม แมความยึดถือรอยรัด
จิตใจอันเปนโลกธรรมท้ังหลาย ไมว า อิฏฐารมณหรืออนิฏฐารมณ ก็ไมอาจ
พองพานปจจุบันของทานได เจาประคุณ สมเด็จฯ จึงสามารถวางใจไว
ดวยความปลอดโปรงและปลอยวางอดีต อีกทง้ั ไมปริวิตกถึงอนาคต สมดงั พระ
พุทธพจนทีท่ รงสรรเสริญผูทำความเพียรในการปลอยวางตัวตน ละวางเบญจ
ขันธลงดวยความไมประมาททั้งกลางวันและกลางคืน วาแมมีชีวิตอยูเพียง
ราตรีหนึง่ ก็นับเปน ผเู จรญิ ประเสรฐิ นกั เจา ประคุณ สมเดจ็ ฯ เจรญิ อายุลว งถึง
๘๖ ป ๖๕ พรรษา นบั ไดวา เปน รตั ตัญูเถระผูรูราตรนี าน และในแตละราตรี
อนั นานในชีวติ ของทา นกม็ ิไดลวงไปโดยเปลา หากแต เจา ประคุณ สมเดจ็ ฯ
ไดเ พาะบมอัตสมบตั ิโดยธรรมและบำเพ็ญปรัตถประโยชนแกมหาชนไวเปนอัน
มากแลว เปนผูมอี าจาระอันเจริญประเสรฐิ แลว สมสมณฉายา “ภทฺทจารี” ใน
ทุกสถาน

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลแหงการพระราชทาน
พระบรมราชานุเคราะหการบำเพ็ญออกเมรุศพ เจาประคุณ สมเด็จพระพุทธ
โฆษาจารย (วีระ ภทฺทจารีเถร) จงสำเรจ็ เปน บุญนฤธี อำนวยอิฐคุณวิบุลราศี
แกเจาประคุณ สมเด็จฯ ผูถึงมรณภาพไปแลวนั้น ใหประสบความเกษมสวัสดี
ภิญโญภาพในอุปบัติภพ เพิ่มพูนบารมีธรรมนำสูอมตรส สมดังพระราชปรารภ
อุทิศพระราชทาน โดยฐานนิยมทกุ ประการ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร วาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนนิ เ ทเทศศนนาา | 2๒9๙๔3

รบั พระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาสงั ฆรัตนกถา ยุตลิ งดว ย
ประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙๖

พทุ ธคณุ กถา

ในพระราชพธิ ที รงบำเพญ็ พระราชกุศลปณ รสมวารพระบรมศพ
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช
ณ พระทน่ี ง่ั ดุสิตมหาปราสาท พระบรมมหาราชวัง
วนั ศกุ รท ่ี ๒๘ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๕๙ เวลา ๑๒.๐๐ น.

พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชิโน) วัดราชบพธิ สถติ มหาสีมาราม
ถวายวิสัชชนา

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทธฺ สฺส
สโุ ข พุทธฺ านมปุ ปฺ าโท สขุ า สทฺธมฺมเทสนา
สุขา สงฺฆสฺส สามคฺคี สมคคฺ านํ ตโป สโุ ขติ.
บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในพุทธคุณ
กถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญ
ราศีทักษิณานุประทานกิจ ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร สยามมกุฎราชกุมาร ทรง
บ ำ เ พ ็ ญ อ ุ ท ิ ศ ถ ว า ย ส ม เ ด ็ จ พ ร ะ ป ร ม ิ น ท ร ธ ร ร ม ิ ก ม ห า ร า ช า ธ ิ ร า ช เ จ า
พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภมู พิ ลอดุลยเดช ผูทรงพระคุณอันประเสรฐิ
เนื่องในปณรสมวารแหงการเสด็จสวรรคต เปนไปตามนัยที่สมเด็จพระบรม
สุคตบรมศาสดา ตรัสอนุศาสนไววา ภูมิ เว สปฺปุริสานํ กตฺูกตเวทิตา
ความกตัญูกตเวทีเปนพื้นภูมิของคนดี ดวยเหตุที่สมเด็จบรมบพิตร
พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จสวรรคตลวงลับไป
ยอมยังใหเกิดความวาเหวอางวางใจของมหาชนทั่วหนา เพราะพระองคทรง
เปนเทวดาผูอนุเคราะหประชาชน ดั่งบิดาถนอมเลี้ยงบุตร ทรงประพฤติธรรม

296 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙๗

ตามพระบรมพุทโธวาท สมควรที่สมมติแหงเทวดา ควรเปนที่เคารพ
สักการบูชาของชนทุกชั้น ดงั นี้ เพื่อใหกรณียะอันเนื่องในพระบรมศพ สำเร็จ
เปน ทักษณิ าอยา งดี สมเด็จบรมบพิตร สยามมกฎุ ราชกมุ าร จึงทรงนำพระบรม
วงศานุวงศ ขาทูลละอองพระบาท และอาณาประชาราษฎร ใหมีจิตสโมสรใน
ธรรม ทรงบำเพ็ญพระราชกุศลตามลำดับวนั อันเปนเครื่องเพิ่มพูนพระบารมี
เพราะพระพุทธธรรมนี้ยอมเปนพลวเหตุแหงพลังตักเตือนพระราชหฤทัย ให
ทรงบำเพญ็ ปตุปฏฐานธรรม และสมั มาปฏบิ ัติ ทัง้ ปรตั ถประโยชนอ ยางสัตบุรุษ
และเพราะพระพทุ ธธรรมนี้ เปนคุณสมบัติชักนำใหประกอบแตกรณียะอนั จะ
เปน ทีต่ ั้งแหงสุขอิฐวิบุลผล ทำสัตบุรุษบุคคลผูเรียบรอยใหไดชื่อวาดำรงไวซ่ึง
คุณาลังการโดยสมควร

พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จพระราช
สมภพมายังโลกนี้เมื่อ ๘๙ ปกอน เพื่อยังความเกษมสุขแกมหาชนนิกรให
บังเกดิ ทรงเปนพระผูกูวิกฤตใหบานเมืองกลับมาเปน ทีพ่ ึง่ พำนักได ในยามสขุ
ทรงพากเพียรประคับประคองและเพิ่มพูนใหสุขประโยชนยิ่งไพบูลย ในยาม
ทกุ ขทรงปลกุ ปลอบและดำเนนิ พระบรมราโชบาย ขยายผลแหง พระราชกรณยี
กิจเพื่อบำบัดทุกขใหปลาสนาการไปจากแผนดิน แมพระองคเสด็จอุบัติมา
ในขัตติยราชตระกูลอันประเสริฐ เสดจ็ สถิตในพระราชสถานะประมุขแหงพระ
บรมราชจักรีวงศ และแหงราชอาณาจักรไทย พรั่งพรอ มดวยพระบรมเดชานุ
ภาพตามพระบรมขัตติยราชอิสรยิ ยศ แตกลับมิไดทรงมัวเมาในพระราชลาภ
มิไดทรงลุมหลงในความเกษมสำราญเฉพาะพระองคเปนประมาณ กลับทรง
เสียสละกำลังพระวรกาย พระราชหฤทยั พระราชทรัพย พระสตปิ ญ ญา
บรรดามีที่พระองคจะทรงทุม เทลงไปไดอยา งมิรูหยุด เพื่อชุบชีวิตมนุษย สัตว
หรือแมแตพืชพรรณธัญญาหารอันใกลอันตรธานสูญสลายใหกลับฟนคืน เพื่อ
โอบอุมคนลมลุกคลุกคลานใหมีกำลังแกรงกลามาหยัดยืนตอไป เพื่อแกไข

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนินเเททศศนนา || 2๒9๙7๘

บรรเทาอุปสรรคปญหาสารพัดโดยพระปรีชาญาณ ทรงบริบูรณดวยพระ
“มหาปณิธาน” เยี่ยงจรรยาแหงพระโพธิสัตว ซึ่งมุงจะรือ้ ขนสรรพสัตวใหลวง
พนจากกองทุกขที่หอหุม มุงจะพลิกแผนดินท่ีแหงแลง เพราะความเขลาขลาด
ใหชุมชืน้ ดวยหยาดธารแหงปญญา ทรงมุงมั่นบากบั่นทุกสถาน ดวยอานุภาพ
แหงพระมหากรุณาเปนที่ตั้ง ทรงหวังเพียงเพื่อประโยชนสุขของมหาชนชาว
สยาม ฉายภาพงามเปนแสงสวางตระการไปสูชาวโลกทั้งมวลดวย การที่ทรง
ชวยเหลือสรรพชีวิต เปนเปา หมายแหงพระราชกรณียกิจฉะนี้ เปนการสั่งสม
“พระบารม”ี ใหเพ่มิ ไพบลู ยขึ้นมิเวนวัน ครน้ั พระบารมีท้งั นั้นบริบูรณเต็มรอบ
ขึ้นเมื่อไร พระโพธิสัตวเจาจอมไทยพระองคนี้ ยอมเสด็จสถิตในพระราช
สถานะท่ีสงู สง ยง่ิ กวา จอมจกั รพรรดริ าช ยิ่งกวา เทวะผทู รงมหิทธิอำนาจท้งั ปวง
ในสากล

คำวา “บารมี” ตามที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงบำเพ็ญมา
หลายอสงไขยแสนกัป กอนจะเสด็จอุบัติมาตรัสรูในพระชาติสุดทายนั้น มี
ความหมายลึกซึ้งเปนอยางยิ่ง ดวยบารมีแปลวา เลิศ ประเสริฐ อยางยิ่ง
หมายถึงภูมิธรรมที่เปนความดีในจิตใจที่สั่งสมเพิ่มเติมใหยิ่งๆ ขึ้นอยูเสมอ
จนถงึ ขั้นบริบูรณไดใ นท่สี ุด เพอ่ื ถงึ ซง่ึ ความพน ทกุ ขท ีเ่ รียกชื่อวาฝง พระนิพพาน
บารมจี ึงเปรยี บด่ังเรือขามฟากไปสฝู ง แหงบรมสุขนนั้ เอง

นับแตโบราณกาล ตามคติทางพระพุทธศาสนา พระมหากษัตริยคือ
พระโพธิสัตวผูเสด็จอุบัติมาทรงบำเพ็ญบารมบี นมนุษยโลก ดวยทรงปรารถนา
“พุทธภูมิ” เพื่อนำพาสรรพสัตวใหสิ้นทุกข เหตุฉะนี้ ถอยคำเกี่ยวกับ
พระมหากษัตริยไทยจึงมีคำวา “พุทธะ” หรือนัยใกลเคียงประกอบอยูดวย
เสมอ ทั้งในราชประเพณีและราชาศพั ท เชน ขาพระพุทธเจา พระพุทธเจาขา
พระบรมโพธิสมภาร พุทธางกูร เปน ตน คติเชนนี้ หากเทียบพิเคราะหก ับพระ

298 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๒๙๙

ราชจรรยานุวัตรแหงพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ยอม
เปนเรื่องงายดายสำหรับคนไทยทุกหมูเหลา ที่จะเชิญพระราชจรรยาอัน
ประเสริฐ มาสอดคลองกับการบำเพ็ญพระบารมีของพระโพธิสัตว ดวยได
เล็งเหน็ เดนชัดในพระราชคุณูปการมาโดยตลอด ๗ ทศวรรษแหงการบำเพ็ญ
พระบารมี

ครน้ั พระโพธิสัตวพระองคใดๆ ทรงบำเพญ็ พระบารมเี ตม็ รอบบริบูรณ
กอนถึงพระชาตสิ ุดทา ยแหงความเปนพระสมั มาสัมพุทธเจา ตามพุทธประเพณี
จะเสด็จอุบัตคิ ืนสูทิพยภาวะบนสวรรคชั้นดุสิต รอถึงกาลสมัยอันสมควร
จะเสด็จลงมาสูมนุษยภูมิเพื่อประสูติ และตรัสรูตอไป การเกิดขึ้นของ
พระพุทธเจาทั้งหลาย ยอมยังใหเกิดสุข สมตามพระพุทธพจน ดังไดรับ
พระราชทานเชิญขึน้ เปนนกิ เขปบท วา

สโุ ข พุทธฺ านมปุ ฺปาโท สุขา สทธฺ มมฺ เทสนา
สขุ า สงฆฺ สฺส สามคฺคี สมคฺคานํ ตโป สุโข.
ความวา “ความเกิดขึ้นแหงพระพุทธเจาทั้งหลายยังใหเกิดสุข การ
แสดงพระสทั ธรรมยงั ใหเกิดสุข ความพรอมเพรยี งแหงหมูยงั ใหเ กิดสขุ ความ
เพียรของผูมีความพรอ มเพรยี งกนั ทัง้ หลายยังใหเกิดสขุ ” ดังนี้
สมเด็จพระสัมมาสัมพทุ ธเจา แมเ สด็จดบั ขนั ธปรินิพพานจากโลกนี้ไป
แลวนับพันๆ ป จนบัดนี้ไมมีใครทราบไดวาพระรูปพระโฉมของพระองคที่
แทจริงเปนอยางไร แตเหตุใดเราทั้งหลายยังรูสึกผูกพันกับพระพุทธเจา
เหมอื นกับวาเคยเห็นพระองค คลายกบั วายังมีพระชนมอยู เม่ือคดิ ถึงพระองค
ขึ้นมาทีไร ก็ทำใหรูสกึ มีกำลังใจ คลายจากความรูส ึกไมด ีตางๆ กลับกลายเปน
รูสกึ อม่ิ เอิบใจขึ้นมาทกุ ที

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ :อัอคคั คคชชิ นินเเทศนาา ||2๓9๐9๐

ขอรับพระราชทานถวายวิสชั นาวาเปนเพราะพระพุทธเจาทรงเปนผูมี
พระคุณมากมายมหาศาล ความดีงามและความเปนยอดท่ีเปน ลักษณะพิเศษ
ยังคงติดอยูในความทรงจำ ไมสามารถสูญหายไปไดงายๆ แมวาพระวรกาย
ของพระองคจะสิ้นสลายไปแลวก็ตาม และพระคุณของพระองคนี้เองที่เปน
เคร่อื งปอ งกันซ่ึงทรงฝากไวใ หพ วกเราไดใชร ับมือกับภยันตรายท้งั ปวง

พระพุทธเจานั้นทรงพระคุณเกินกวาจะพร่ำพรรณนาไดหมด ใครตอ
ใครจึงยังช่ืนชมสรรเสรญิ พระองคไ มไ ดข าดเลยเปนเวลากวาสองพันกวาปแ ลว
เปนเพราะทรงรูจักฝกฝนตนเองใหเปนผูที่มีคุณภาพ จนประสบความสำเร็จ
ทางจิตใจ มีพระคุณพิเศษเหนือกวาคนทั่วไป ที่เรียกวา “พระพุทธคุณ”
เปนสภาวะพิเศษจำแนกได ๙ ประการ ซึ่งสามารถสรุปไดเปน ๓ ประการ
ไดแก สติปญ ญา ความบริสทุ ธิ์ และความกรุณา

ประการแรก คุณแหงสติปญญาอันเลิศล้ำของพระพุทธเจา เรียกวา
พระปญญาคุณ

พระปญญาคุณ ของพระพุทธเจาคือปญญาแหงการตรัสรูอยางแจม
แจงชัดเจนในทุกสิ่งทุกอยาง แตที่นามหัศจรรย เปนความรูอยางยอดเยี่ยม
ไดแก ความรเู รื่องอริยสัจส่ี หรอื ความจริงอยางประเสริฐ ๔ ประการ กลาวคือ
ความไมสบายกายไมสบายใจ คือทุกข, เหตุแหงความทุกข คือสมุทัย, ความ
ดบั ทกุ ข คอื นโิ รธ และหนทางดบั ทกุ ข คอื มรรค

พระพทุ ธเจา ทรงอุดมไปดว ยเหตุผล ทรงพร่ำสอนวาเมอื่ คนเรามีความ
ทุกขคือความรูสึกไมสบายกายไมสบายใจ รูสึกอึดอัดคับของใจ เปนอาการที่
ทนไดยากแลว ก็ตองมองหาที่ตนเหตุแหงทุกข เมื่อมองหาสาเหตุพบแลว