อัคคชินเทศนา: ประมวลพระธรรมเทศนาบางกัณฑ์

350 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๑

วิมลสุขถวายแด พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระ
อฐั มรามาธิบดนิ ทร พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาภูมิพลอดลุ ยเดช บรม
นาถบพิตร สมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก
สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี พรอมดวย สมเด็จพระเจาพี่นางเธอ
เจาฟากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร เพื่อทรงพระ
อนุโมทนา เปนพระราชกุศลและพระกุศลสวนปตตานุโมทนามัย
แลว พระราชทานพระพรชัยมงคลให สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผู
ทรงพระคณุ อนั ประเสริฐ ทรงบริบูรณด ว ยสิรริ ัชสุขในมไหสรู ยราชสมบัติ ตราบ
จิรัฏฐิติกาล

รับพระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาในกรณยี กจิ กถา ยุติลง
ดวยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๒

ขนั ติคุณกถา

พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชิโน)

วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

เนื่องในพระราชพธิ ีทรงบำเพญ็ พระราชกุศล วันปย มหาราช
วันองั คาร ที่ ๒๓ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๑

ณ พระที่นั่งอมรินทรวนิ ิจฉัย พระบรมมหาราชวงั

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพทุ ธฺ สฺส.
อตฺตโนป ปเรสจฺ อตฺถาวโห ว ขนตฺ โิ ก
สคคฺ โมกขฺ คมํ มคฺคํ อารฬุ โฺ ห โหติ ขนตฺ ิโกต.ิ

บัดน้ี จักรับพระราชทานถวายวิสัชนา ในขันติคุณกถา ประดับพระ
ปญ ญาบารมี อนุรูปพระราชกุศลบุญราศีทักษิณานปุ ระทานปจโจปการกิจ ที่
สมเดจ็ บรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสรฐิ ทรงบำเพ็ญ
อุทิศถวาย พระบาทสมเด็จพระปรมนิ ทรมหาจฬุ าลงกรณ พระจุลจอมเกลา
เจาอยูหัว เนื่องในอภิลักขิตสมัยคลายวันสวรรคต นับเปนการกระทำ
สักการบูชาผูมีพระคุณอันเปนอุดมมงคลอนุวัตตามพระบรมพุทโธวาท ที่วา
ภูมิ เว สปปฺ รุ ิสานํ กตฺูกตเวทิตา ความกตญั กู ตเวที เปน พื้นภูมิของคนดี

เมื่อ ๑๕๐ ปที่ลวงแลว ณ วันที่ ๑ ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๑๑
พระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว เสด็จสวรรคตลงทามกลางความ
โศกาดูรของอาณาประชาราษฎร ในขณะเดยี วกันน้ัน สมเด็จพระเจาลกู ยาเธอ

352 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๓

เจา ฟาจุฬาลงกรณ กรมขุนพินิตประชานาถ ก็ยังทรงพระเยาวและกำลังทรง
พระประชวรหนัก บังเกิดความระส่ำระสายเสียขวัญกันทั่วหนา แตพระบรม
วงศานุวงศ เสวกามาตยราชบริพาร และขาทูลละอองธุลีพระบาท ตางดำริ
พองตองกันวา สมเด็จพระเจาลกู ยาเธอพระองคใหญน ้ัน มพี ระปญ ญาสามารถ
ฉลาดเฉลียว ทรงไดรับการอบรมบมพระคุณสมบัติจากสมเด็จพระบรมชนก
นาถมาโดยตรง ทั้งนานาอารยประเทศก็นับถือวาทรงสถิตในที่พระรัชทายาท
จึงกราบบังคมทูลอัญเชิญขึ้นทรงราชยเปนพระมหากษัตริยรัชกาลที่ ๕ แหง
พระบรมราชจกั รวี งศ

แมเมื่อแรกเสด็จดำรงสิริราชสมบัติ ตองทรงเผชิญกับปญหาและ
อุปสรรคอยางใหญหลวง ดังความตอนหนึ่งในพระราชหัตถเลขาที่วา “...
เปรียบเหมือนคนที่ศีรษะขาดแลว จับเอาแตรางกายขึ้นตั้งไวในที่สมมติ
กษัตริย เหลือที่จะพรรณนาถึงความทุกขอันตองเปนกำพราในอายุเพียง
เทานั้น และความหนักของมงกุฎอนั เหลือท่ีคอจะทานไวได ทั้งมีศตั รซู ึ่งมุง
หมายอยูโ ดยเปดเผยรอบขาง ทั้งภายในภายนอก หมายเอาทั้งกรุงเองและ
ตางประเทศ ทั้งโรคภัยในกายเบียดเบียนแสนสาหัส” แตกระนั้นก็ไมทรง
ยอมพายแพตอ ปญหาและอปุ สรรคทงั้ ปวง

ปญหาสำคัญนอกจากภัยภายในที่ใกลพระองค ยังมีภัยภายนอกอัน
กระทบกระเทือนถึงอิสรภาพและความเปนเอกราชของสยาม ไดแกภัยจาก
ลัทธิจักรวรรดินิยม ซึ่งประเทศมหาอำนาจตางหมายปองจะใหสยามประเทศ
อันอุดมดวยทรัพยากร ตกอยูใตอาณัติเปนอาณานิคม พระบาทสมเด็จพระ
จลุ จอมเกลาเจาอยูห ัว จึงตองทรงดำเนินพระบรมราโชบายอยางสุขุมรอบคอบ
ท้ังดานการตางประเทศซึ่งตองเปนไปอยางระมัดระวังมิใหเพลี่ยงพล้ำเสียทไี ด

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศีรว์ ง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา || ๓3๕5๔3

อีกทั้งการปฏิรูปประเทศใหพัฒนาพรั่งพรอมดวยระบบการอยางสมัยใหมทุก
ดาน ไมวาจะเปนทางดานกายภาพ สาธารณูปโภค สาธารณูปการ ระบบ
ราชการ ระบบกฎหมาย ตลอดไปจนถึงแนวความคิดของการเปนพลเมืองใน
รัฐชาติอยางสมัยใหม นับไดวาทรงเปนผูว างรากฐานใหร าชอาณาจกั รสยามมี
ความเปนปกแผนมั่นคงสืบมาตราบจนปจจุบัน กระทั่งสยามยังสามารถดำรง
อิสราธิปไตย ไมตกอยูใตอำนาจอาณานิคมของชาติใดๆ ผลทั้งนี้ ลวนมีเหตุ
เน่ืองดว ยพระปรชี าญาณ

ครั้นทรงตั้งตนปฏิรูปแลว ยังจำตองทรงเผชิญกับปญหาอันนาหนัก
พระราชหฤทัย คือเรื่อง “คน” ที่ไมอาจเขาใจ และไมสามารถปฏบิ ัตงิ านตาม
แนวทางใหมท ีท่ รงปฏิรูปไดสมพระราชประสงค ดังพระราชปรารภทวี่ า

“...ความลำบากของเราในเร่ืองที่จะใชคนใหมห รือคนเกา มีไปคน
ละทาง ยังไมไดผลดีดังประสงค ... ‘ชั้นใหม’ ไมรูการเกา แตมีความรูเคย
เห็นการงานที่ดีบริบูรณ แตเพราะความสามารถที่จะวางแบบอยา งสอนกนั
ไมได เกี่ยวแกสันดานคน จึงมักใชค วามรูดัดแปลงการเกาไมใ ครไหว เลย
หมกมุนขุนใจไป ไมไดการสำเร็จ

ขางฝายคน ‘ชั้นเกา’ ตั้งใจจะทำใหดี แตพื้นความรูไมมี จะแลดู
อะไรกเ็ ปน ทดลองแลดู จะทำอะไรกเ็ ปนการทดลองไปหมด การทดลองคงมี
ผลพลาดมากเปนครู เมื่ออาศัยการทีเ่ ขาทดลองมาแลวเปนทางความรูใหม
ไมไ ด ตอ งไปงมใหม งมไปพลาดหนักเขาเลยทอใจ ลงงนุ งานตอ ไปอีก

354 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๕

ความตองการของเรา ตองการใหรูทั้งนอกทั้งใน ทั้งใหมทั้งเกา
ประกอบกนั ได ซง่ึ เปนขอที่ชัดเจนอยา งเอกอยูใ นเวลาน”ี้

ยิ่งไปกวานั้น การรุกรานของมหาประเทศ ยังกระหน่ำเขากอความ
บอบช้ำพระราชหฤทยั เหลือประมาณ เชน เม่ือเกิดวิกฤตการณ ร.ศ.๑๑๒ ทรง
โทมนัสย่ิงถึงกับทรงพระประชวร แตก็ทรงพระวิริยภาพ และทรงพระขันติ
ธรรม นำพาสยามกา วขามผานพน ปญ หาและอุปสรรคไปไดโ ดยสวัสดี ดวยทรง
ตระหนักใน “ขัตติยพันธกรณี” คือเหตุอันเปนขอผูกพันของการเปน
พระมหากษัตริย จนทำใหความบอบช้ำในครั้งนั้น แปรเปลี่ยนเปนความ
เขมแข็ง รอบคอบ และมั่นคงยิ่งขึ้นในกาลตอมา ดวยอานุภาพแหง พระขนั ติ
คณุ เปนพน้ื ฐานโดยแท

เหตุทีท่ รงพระขันติธรรมสม่ำเสมอมิถอนคลายไปจากพระราชหฤทัย
นัน้ ก็ดวยทรงแนวแนในพระราชปณิธานเพ่ือประโยชนสุขของประชาราษฎร
ที่วา “...เราตั้งใจอธษิ ฐานวา เราจะกระทำการจนเต็มกำลังอยางที่สุด ทีจ่ ะ
ใหกรงุ สยามเปนประเทศอันหนึ่งซง่ึ มอี ิสรภาพและความเจรญิ ”

“ขันติ” นั้นแปลวาความอดทนอดกลั้น เปนหนึ่งในทศพิธราชธรรม
หรอื ธรรมะสำหรับพระราชา “ขนั ติ” หมายถึง การรักษาปกติภาวะของตนไว
ได ไมวาจะถูกกระทบกระทั่งดว ยส่ิงอันเปน ที่พึงปรารถนาหรือไมพึงปรารถนา
ก็ยังมั่นคงหนักแนน เสมอื นแผนดนิ ซึ่งไมวาจะมีคนเทสิง่ ไรราดรดลงไป ไมว า
จะเปน ของเสยี ก็ดี ของหอมกด็ ี ของสกปรก หรือของดีงามก็ดี ยอมไมหว่ันไหว
บุคคลผูมีอัธยาศัยอันสงบ และสามารถปราบปรามความหนุ หันเกรี้ยวโกรธใน
ใจตนได ยอมมีเคามูลมาจากการฝกฝนอบรมบมใจใหไ พบลู ยดว ยความอดทน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั ชคิชนนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓5๕5๖

อดกลั้น ตามครรลองวิถีแหงเมธีชน สมดังพระพุทธภาษิตที่เชิญขึ้นเปน
นกิ เขปบทแหงพระธรรมเทศนานว้ี า

อตตฺ โนป ปเรสจฺ อตถฺ าวโห ว ขนตฺ โิ ก
สคคฺ โมกฺขคมํ มคคฺ ํ อารุฬฺโห โหติ ขนฺติโก
ความวา “ผูมีความอดทนยอมสรางประโยชนใหทั้งแกตนและคน

อ่ืน ผูมีขนั ติ ยอมดำเนินขึ้นสูห นทางแหงสวรรคแ ละพระนิพพาน” ดังนี้

ความอดทนอดกลั้นนั้น เปนธรรมาวุธที่สามารถเอาชนะสรรพภัยได
อยางนาอัศจรรย ดงั ความปรากฏในเวปจิตติสูตร กลาวถึงเทวาสุรสงครามใน
เชิงบุคลาธิษฐาน ที่เทพ และอสูรเขาสรู บกัน ผลัดกันแพผลดั กนั ชนะ ครั้งหนึ่ง
จอมอสูรถูกจับมัดตรึงตรา นา จะส้ินพยศแลว แตเพราะเธอมนี ิสัยกักขฬะ จึง
ใชปากเปนอาวุธ ทิ่มแทงจอมเทพดวยวาจาหยาบชา มาตลีเทพบุตรเห็น
พฤตกิ ารณดังนั้น จงึ กราบทูลถามจอมเทพวา “จอมอสูรไดใชถอยคำหยาบ
ชา ดาวา พระองคตอพระพกั ตร แตพ ระองคก ลัวหรือหมดกำลังสูกระน้ันหรือ
จงึ สอู ดสูท นฟงอยไู ด พระเจาขา ”

จอมเทพจึงตรัสวา “มาตลี ขาสูอดใจไวแกจอมอสูร ไมใชเพราะ
กลัวหรือเพราะหมดกำลังสู แตผูรูเหตุผลเชนขา จะพึงโตตอบคนพาลไป
ทำไมเลา ”

มาตลีทูลวา “คนพาล ถาไมมีผูกำราบ ยิ่งจะกำแหง ดังนั้นผูมี
ปญ ญาพึงปราบคนพาลดวยอาชญาอยา งแรง”

356 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๗

จอมเทพตรัสตอบคำทูลวา “มีสติครองตน อดใจใหนั่นแหละ คือ
เครอ่ื งมอื ปราบพาลละ ...คนพาลจะเขา ใจวา นอี่ ดทนเพราะกลัวเราหรือหา
ไมก็ชางเขาเถิด กระบวนประโยชนแลว สำคัญอยูที่ประโยชนตน คุณท่ี
ย่งิ ใหญกวา ขนั ตหิ ามีไม ทา นเรียกความอดทนของคนมีกำลัง ซ่งึ ยอมอดทน
ใหแกผ ูไ มมีกำลัง วาเปนยอดขันติ เพราะคนไมมีกำลัง ตองจำอดทนอยูเอง
ทานไมเรยี กกำลงั ของผใู ชก ำลงั อยางพาลๆ วาเปนกำลงั เลย ตอเมื่อมีกำลัง
และมธี รรมะคมุ ครองตนไวดวย จึงไมมีผคู านได

ผูโกรธตอบคนที่โกรธตน ยอมเลวกวา คนท่ีโกรธตน ผูไมโกรธตอบ
คนทโี่ กรธตน ชื่อวาเอาชนะสงครามทค่ี นอ่ืนเอาชนะไดย าก ผทู ี่ทราบวาเขา
ขนุ ขนึ้ มาแลว มสี ติครองตน อดทนใจ ยอมไดช ื่อวาไดบ ำเพ็ญประโยชนเพ่ือ
ตน และเพื่อคนอื่นทั้งสองฝาย เมือ่ เราและเขาทั้งสองขางตางสมานกันไว
อยู คนผูไ มฉ ลาดในธรรม จะเขา ใจวา ออ นแอ ก็หาสำคญั ไม”

สรุปไดวาเทวราชทรงสรรเสริญคุณของขันติ คือความอดทน
และโสรัจจะ คือความเสงี่ยม โดยถือ “ขันติ” เปนเครื่องควบคุมกิริยา วาจา
และใจ ไวอยูในสมบัติของผูดี ไมเกรี้ยวกราดโตตอบจอมอสูร ยึดเอา “โสรัจ
จะ” เปนเครอ่ื งบำรงุ ใจใหส ดชื่น รักษาอาการไวในลกั ษณะสุภาพ ประดับดวง
หนาใหเอิบอ่ิมย้ิมแยมแชม ชนื่ เปน ปรกติ ไมบูดบึ้ง คดิ ข้งึ เคียดเกลียดชังแมแต
นอย นี่แสดงวาจอมเทพเปนบัณฑิต สว นจอมอสรู เปนอันธพาลแสดงอาการกำ
แหงอนั จะยอ นกลบั มาตกทบั ตวั เอง เปน ทำนองซัดละอองธลุ ที วนลม

ส ม เ ด็ จสพมรเะด็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๓35๕7๘

ขันติธรรม เปนสัญลักษณแ หงความเขมแข็ง เปนอุบายระงบั อารมณ
รายใหกลายเปนเยือกเย็น สวนความไมอดทนอดกลั้น เปนสัญลักษณแหง
ความออนแอ เปนมหันตภัยที่กอใหเ กิดโรคทางใจจนอาจลุกลามไปทำลายตน
และสังคมไดอยางคาดไมถึง ผูมีขันติ ยอมรูจักผอนหนักผอนเบา มีขวัญดใี น
ทา มกลางคนที่รบกวน ออนโยนทามกลางคนดุราย มีริมฝปากปราศจากการดุ
ดาหยาบคาย เผยแตคำออนหวานนาชื่นใจ เอาอกเอาใจกันดวยเมตตากรุณา
ไมโ กรธ ไมผ กู โกรธ และไมพ ยาบาทใคร

พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว ทรงพระขันติธรรมไวไ ด
อยา งมั่นคงตลอดพระชนมชีพ ทรงสามารถอดทนตอโลกธรรมทั้งปวงที่เขามา
กระทบพบพาน ทรงอดทนตอความโทมนัสทต่ี องทรงประสบ ทรงอดทนแมใน
ยามยากลำบาก โดยมีพระบรมวงศานุวงศและขาทูลละอองธุลีพระบาท ผู
ซื่อสัตยจงรักภักดี คอยเปนพระกำลังสนองพระราชกรณียกิจ ตัวอยางเชน
สมเด็จพระอัครมเหสีและพระมเหสี ที่ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรด
กระหมอมใหเชิญพระบรมอัฐิ และพระอัฐิออกประดิษฐานเคียงคูอยูในบัดน้ี
ตางพระองคลวนทรงรักษาน้ำพระราชหฤทัยของสมเด็จพระราชสวามี และ
ของพระองคเอง ใหเบิกบานในธรรมะของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา แมใน
ยามทุกขโทมนัส เหตุฉะนั้นจงึ ทรงเปนผูเขมแข็ง และกลาหาญ ทรงเปนเนติ
แบบอยา งใหอนุชน มีความอดทนและแกลวกลา ในการประกอบคุณงามความ
ดี ตามรอยพระยุคลบาท ตองตามพระพุทธภาษิตที่วา ขนฺติ ธีรสฺส ลงฺกาโร
ความอดทนเปนเคร่อื งประดับของนกั ปราชญ ดังน้ี

อิมินา กตปุฺเน ขออานุภาพพระราชกุศลบุญราศีที่สมเด็จบรม
บพติ ร พระราชสมภารเจา ผทู รงพระคณุ อนั ประเสริฐ ทรงบำเพญ็ ใหเปนไปใน
วาระนี้ จงสำเร็จเปน บญุ นฤธีเพิ่มพูนพระบารมีธรรมถวาย แด พระบาทสมเด็จ

358 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๕๙

พระปรมินทรมหาจุฬาลงกรณ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว พรอมดวย
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ, สมเด็จพระศรีสวรินทิราบรมราช
เทวี พระพันวัสสาอัยยิกาเจา, สมเด็จพระนางเจาสุนันทากุมารีรัตน พระ
บรมราชเทวี, สมเด็จพระปตุจฉาเจาสุขุมาลมารศรี พระอัครราชเทวี และ
พระวิมาดาเธอ กรมพระสุทธาสินีนาฏ ปยมหาราชปดิวรัดา ในพระราช
อปุ บัติภพและพระอุปบตั ภิ พ โดยพระฐานนิยมทุกประการ

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในขันติคุณกถา
พอสมควรแกเวลา ยุติลงดว ยประการฉะน้.ี

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๐

อนมิ ิตธรรมกถา

พระพรหมมนุ ี (อคคฺ ชโิ น)

วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม รบั ประทานถวาย
ในการบำเพ็ญกศุ ล ๑๐๐ วันศพ
นายวชิ ยั ศรีวัฒนประภา

ณ ศาลากวีนริ มิต วดั เทพศิรินทราวาส

ขอถวายพระพร เจริญพระสิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคลพระชนมสุขทุก
ประการ จะมีแดบพติ รผูประเสริฐ บัดนี้จักรับประทานถวายวิสัชนาพระธรรม
เทศนาในอนมิ ิตธรรมกถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี ถา
รับประทานถวายวสิ ชั นาไปมไิ ดต อ งตามโวหารอรรถาธบิ ายในพระธรรมเทศนา
ณ บทใดบทหนึ่งก็ดี ขอพระเมตตาคุณ พระกรุณาคุณ พระขันติคุณ โปรด
ประทานอภัยแกอาตมะ ผมู ีสตปิ ญ ญานอ ย ขอถวายพระพร

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมพฺ ุทฺธสฺส.
ชวี ติ ํ พยาธิ กาโล จ เทหนิกเฺ ขปนํ คติ
ปฺเจเต ชวี โลกสฺมึ อนิมิตฺตํ น นายเรติ ฯ

บดั น้ี จกั รับประทานถวายพระธรรมเทศนา ในอนิมิตธรรมกถา ฉลอง
พระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปกุศลบุญราศีทักษิณานุ
ประทานปจโจปการกิจ อันคณะเจาภาพ ประกอบดวยญาติมิตรและสัมพัน
ธชนผูถึงพรอมดวยกตัญูกตเวทิตาธรรม รวมกันบำเพ็ญอุทิศแด นายวิชัย
ศรีวัฒนประภา ประธานกลุม บรษิ ัท คิง เพาเวอร ผูถ งึ มรณกรรมไปแลว โดย

360 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคชสนิ มเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๑

ในการนี้ ไดรับพระกรุณาจากบพิตรผูประเสริฐ เสด็จมาทรงเปนประธานใน
การบำเพ็ญกุศล นับเปนเกียรติยศแกผูวายชนมแ ละวงศสกุล เปนพระการุณย
ธรรมอันอุกฤษฏ ที่ทรงตั้งพระหฤทัยบำเพ็ญอุทิศแกผูประกอบกรณียะเพ่ือ
สังคมสวนรวมมาตลอดอายุขัย ยอมเปนเครื่องปลาบปลื้มดื่มด่ำใจใหคณะ
เจาภาพไดคลายความโทมนัส จัดเปนพระกุศลจริยาอันควรแกการถวาย
อนุโมทนาสาธุการ

นายวิชัย ศรีวัฒนประภา เปนผูถึงพรอมดวยคณุ สมบตั ิ อันอนุชนพึง
ยึดถือเปนแบบอยางหลายสถาน อาทิ เปน ผูมีความกตัญูกตเวทีตอบุพการี
และผูมีพระคุณ เปนผูมีศรัทธาเลื่อมใสมั่นคงในพระบวรพุทธศาสนา เปนผู
ขวนขวายในการศึกษา เปนผูม ีวฒุ ิปรชี าสามารถในการประกอบธุรกิจการงาน
และที่สำคัญที่สุดคือ เปนผูถงึ พรอมดวยพรหมวิหารธรรม คือ เมตตา กรุณา
มุทิตา และอุเบกขา ในการครองตน ครองงาน และครองใจคน สงผลใหการ
ดำเนนิ ชวี ิตทงั้ สวนตัว สวนธุรกจิ และสว นบำเพ็ญประโยชนเพื่อสังคม อุดมไป
ดวยคุณคานาสรรเสริญ บันดาลความเจริญวัฒนามาสูตน ครอบครัว บริวาร
องคกร และประเทศชาติบานเมือง ดวยกัลยาณธรรมอันพึงยกยอง เปน
ทิฏฐานุคติแหงชีวิตบุคคลผูปรารถนาจะประสบความสำเร็จ เมื่อประสบ
มรณภยั ในชั้นวัยที่ยังเปย มดว ยกำลังความสามารถ คาดวาจะยังอาจไดบำเพ็ญ
กรณียกิจยิง่ ๆ ขึน้ ไปสบื ไปภายหนา ไดอีกมาก จงึ ยากที่บคุ คลผูอยูเบื้องหลังจะ
ไมประสบโทมนสั เวทนาอาลัย

หากแตการลวงลับไปของผูวายชนม ผูฉลาดยอมเห็นเปนคตสิ อนใจ
อันดี ดงั ทีพ่ ุทธศาสนิกชนพึงนอมนำพระสัทธรรมแหงสมเดจ็ พระบรมศาสดา
สัมมาสัมพุทธเจา เขามาทบทวนใครครวญดูใหร ูชัด แลวพึงแสวงธรรมมาเปน

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนินเ ทเทศศนนาา | 3๓6๖๒1

เครือ่ งบำบัดทุกขโทมนัสที่บังเกิด จนพบมรรควิธีอนั ประเสรฐิ ที่เรียกวาทุกขนิ
โรธคามนิ ปี ฏิปทา ซง่ึ จะสามารถดบั ทกุ ขไ ดต ามหลักการของพระพุทธศาสนา

พระพทุ ธธรรมอนั พงึ นอมนำมาพิจารณาในวาระนี้ ไดแ ก การทำความ
รจู ักสิ่งท่ีคนไมอาจรูได เพราะไมม ีเครื่องหมายบง บอก ทีเ่ รียกวา “อนิมิต” ดัง
รับประทานเชิญมาเปนนิกเขปบทเบื้องตนวา ชีวิตํ พยาธิ กาโล จ เทหนิกฺ
เขปนํ คติ เปนตน ความวา “ในโลกของผูยังเปนอยู ไมมีเครือ่ งหมายใหรูไ ด
๕ ประการ กลาวคอื ชีวติ ๑ พยาธิ ๑ กาล ๑ เทหนกิ เขปนะ ๑ และคติ ๑”

ขอรับประทานถวายวิสัชนาอรรถาธิบายโดยสังเขป ถึงสิ่งที่ไมมี
เครอ่ื งหมายใหร ไู ด ๕ ประการ ดงั นี้

๑. ชีวิต แปลวา ความเปนอยู ซึ่งตรงขามกับคำวา มรณะ ที่แปลวา
ความตาย ชีวิตนี้ไมสามารถกำหนดรูไดแนชัด เพราะชีวิตยอมตกอยูในไตร
ลักษณ คือความแปรปรวน ความไมค งทน และไมส ามาถควบคุมได ทุกสิ่งจึง
ลวนไมเที่ยง การยึดมั่นถอื มั่นวาชีวติ นี้เที่ยง จึงผิดจากความจรงิ การกำหนด
ชีวิตใหเ ปน ไปดงั จติ ปรงุ แตง ยอมกอใหเกิดทุกขโทมนสั อยา งมิตอ งสงสยั

๒. พยาธิ แปลวา ความเจ็บปวย อันเปนภัยที่ตองเกิดอยางแนน อน
กับชีวิต เพียงแตไมสามารถกำหนดไดวาจะเจ็บปวยเมื่อใด ยอมแลวแตธาตุ
และสมดุลของการสถิต การโคจร และการบรโิ ภค

๓. กาล แปลวา เวลา ในที่น้ีหมายถึงเวลาตาย กาลเวลานั้นยอมกลนื
กินสรรพสิ่ง ไมเวนแมแตตัวเอง เวลาไมมีสัณฐาน ไมสามารถกำหนดความ
ข้นึ อยูกับส่ิงใด เวลาจงึ ไมสามารถกำหนดได โดยเฉพาะอยางยิ่ง เวลาตายของ

362 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๓

ชีวิตสัตวทกุ ชนดิ ตอ งตามพระพทุ ธภาษิตทว่ี า “กาโล ฆสติ ภูตานิ สพฺพาเนว
สหตตฺ นา” ความวา “กาลนนั้ กลนื ทกุ สรรพสง่ิ ไมเ วน แมแตตวั เอง"

๔. เทหนิกเขปนะ แปลวา สถานที่ตาย ธรรมประการนี้ก็กำหนดมไิ ด
จะบนฟา ในน้ำ ทามกลางมหาสมุทร บนบก ในนิเวศเขตคามปาเขา ปราสาท
ราชวังหรอื เพิงกระทอ ม กล็ ว นเปน สถานท่ีตายของบคุ คลไดทั้งส้ิน สถานท่ีตาย
จึงเปนธรรมอนั หนึ่งซึ่งกำหนดมิได ตองตามพระพุทธภาษิตท่ีวา “นตฺถิโลเก
อนามตํ” ความวา “สถานทป่ี ราศจากความตาย ไมม ”ี

๕. คติ แปลวา ทไ่ี ปเกดิ ธรรมประการน้ีก็กำหนดไมได เพราะคติหรือ
ภพภมู ิที่ไปเกิดนนั้ เปนสิ่งที่เหนีย่ วนำดึงดูดใหจ ิตที่ดบั ลงจากจุติจิตในภพหน่งึ
เคลื่อนไปสูปฏิสนธิจิตในอีกภพหน่ึงทันทีไมมรี ะหวางคั่น ฉะนัน้ การไปอุบัติใน
คติภพภมู ิใด ยอมเปนกลไกอำนาจของกรรมที่ไดประกอบไวช กั พาไป ไมใครจะ
ดลบันดาลได นอกจากผลของกรรม และไมมีนิมิตเครื่องหมายใดๆ จะ
พยากรณบ ง บอกไดลว งหนาเลยแมแตน อย

ธรรมทัง้ ๕ ประการดังถวายวิสัชนามาฉะน้ี ลวนไมมีเครื่องหมายบง
บอก จัดเปนอนิมิตโดยแท แตก็ยอมจักเตือนบุคคลผูมีโอกาสไดสดับพระ
สัทธรรมของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ซึ่งยังดำรงอยูใ นโลก ใหฉุกใจคำนึง
อยเู นอื งๆ วา อวสสฺ ํ มยา มรติ พพฺ ํ เราจะตอ งตายแนนอน

เม่ือตระหนกั วาเราจะตองตายแนนอน กพ็ งึ สงั วรวา ชวี ิต ความเจ็บไข
ไดปว ย เวลาตาย สถานที่ตาย และท่ไี ปเกิดหลงั จากความตาย เปนของกำหนด
ไมได หย่ังรูไมได ดว ยเหตุนี้ การระลกึ ถึงความตายเนอื งๆ ที่เรียกวา “มรณัส
สติ” จงึ เปน วิถีของคนฉลาดตามหลักพระพทุ ธศาสนา

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิชนนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓6๖๔3

การระลึกถึงความตาย ตองนึกดวยความแยบคาย ตัวอยางการ
พจิ ารณาโดยแยบคาย มีเปนตน วา

ความตายนีเ้ ปรียบดงั เพชฌฆาตท่จี องจะประหารอยเู ปนนิจ แมตวั เรา
กถ็ ูกจองอยตู ลอดเวลา

ความตายนย้ี อมเขาถึงความวิบัติพลัดพราก จากทรพั ยสมบัติ ลาภยศ
ญาติพ่นี อ ง ซงึ่ เราก็จะเปน เชน นเี้ ขา สกั วนั หนึง่ ไมพ ลาดเลย

ความตายน้ีไมเ หน็ แกห นาไมเลอื กบุคคล ไมว าจะเปน ผูมบี ุญ มีอำนาจ
มีทรัพย มียศ มีปญญา กต็ ายไปแลวทั้งน้นั ไมเ วนแมแตพระพุทธเจาและพระ
เจาจักรพรรดิราช ฉะน้ัน เราเองก็จะตอ งตายแน

ความตายมีอยทู ว่ั กายในอวยั วะทุกสวน แมห มสู ัตวท อ่ี ยูภ ายนอก และ
ท่ีอาศยั เบียดเบียนอยภู ายในรา งกาย ก็สามารถทำใหต ายไดทกุ เม่ือ เรากไ็ มพน
อยา งนไ้ี ปได

อายุนี้เปนสิ่งที่ไมถาวรแข็งแรง แตเปนของทุพพลภาพ ที่ยังคงดำรง
อยูไดก็อาศัยอยูไดดวยธรรมทั้ง ๔ คือ ลมหายใจ, อิริยาบถ, ความรอนความ
เย็น และอาหาร หากธรรมทั้ง ๔ นีแ้ มแตเพียงอยา งเดียวไมเปนไปตามปรกติ
เราก็จะตายเปน แนนอน

พึงระลึกวาอายุของมนุษยนี้นอยนัก อยางมากไมใครถึง ๑๐๐ ป ก็
ตองตายไปแลว จึงควรทำความดี ประกอบการกุศล ประพฤติพรหมจรรย ไม
ตง้ั อยใู นความประมาท เพราะความตายจะมาถึงเราในบดั นี้กไ็ ด

364 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๕

ครัน้ ระลึกถึงความตาย โดยความแยบคายตามนัยขางตนนี้ อยางใด
อยา งหนึ่งก็ตาม ก็จะเปน ที่ตั้งแหงความสลด เปนเหตุใหเบื่อหนาย ไมยินดีใน
ภพ ไมแ สวงหาการเกดิ อกี ปราศจากความตระหนี่ เบิกบานในการบรจิ าคทาน
มกี ารขวนขวายนอ ย ไมดิ้นรนทะเยอทะยาน มีความเปนอยูโดยไมประมาท ต้ัง
หนาบำเพ็ญกุศล ไมหวาดหวั่นตอความตาย และไมงมงายเผลอสติ ดว ยความ
เปนผูสงบในปจจบุ ัน ความตระหนักรูว าทุกคนเกิดมาแลวตองตาย จึงเปนคณุ
เปนประโยชนย ่ิงใหญ ไมม คี ณุ ประโยชนใ ดอาจะเปรยี บปานได

ดังนี้ บุคคลจึงพึงหัดตาย คือปลอยใจใหรูวางจากสิ่งทั้งหลาย กอนที่
จะถูกความตายบังคับใหปลอย พึงสำนึกโทษของกิเลสเครื่องเศราหมอง
ตัณหาความดิ้นรนทะยานอยาก อุปาทานความยึดมั่นถือมั่นทั้งหลายทั้งปวง
อยูเสมอ เพื่อหัดใจใหป ลอยวางเสยี ซง่ึ สง่ิ ตา งๆ อันเปนเหตุใหความโลภ ความ
โกรธ และความหลง นำใหเกดิ ตัณหาและอุปาทาน ทุกลมหายใจของผูมีชีวิต
อยูจึงตองหัดละ และปลอยวาง อันเสมอดวยการหัดเผชิญหนากับความตาย
ซึง่ จะมาถึงเราทุกคนเขาจริงๆ ไดทุกวินาทีโดยปราศจากนมิ ติ เคร่ืองหมาย

ตลอดชีวิตของผูว ายชนม ทานไดวางตนเปนทรี่ กั ของคนรูจ ักมากมาย
ดวยความมีจิตใจโอบออมอารี เอ้อื เฟอเจือจานตอญาติมิตรบริวารอยางจริงใจ
ประกอบกับมีญาติมิตรจำนวนมากทั้งญาติรวมสาโลหิต และญาติดวยความ
ใกลชิดสนิทสนม สมพระพุทธภาษิตที่วา วิสาสา ปรมา ญฃาตี นับเปน
อุทาหรณส อนเราทง้ั หลายผูยังมีชีวิต วา การแสวงหาความรักความปรารถนาดี
จากผอู ่ืนนนั้ มิใชอยูท ่กี ารวงิ วอน บังคับเคี่ยวเขญ็ หรือเรยี กรองขอ หากแตอยู
ที่การตั้งจิตดวยเมตตา ใชสติปญญาความสามารถและคุณธรรมความดีงาม
ของตนแผออกไปไมมีประมาณเปนตนทางกอน เมื่อนั้นผลแหงเมตตาธรรม
ยอมเปนความเยือกเย็นใจที่แผซานไปในทิศานทุ ิศ แลวตนผูอยูในภาวะแหง

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ อ: ัอคัคคคชชิ นินเเททศนาา ||3๓6๖5๖

เมตตาจิตนัน้ ก็ยอมไดรบั กระแสความรมเย็นเปนสุขมาสนองน้ำใจไปพรอมๆ
กนั

นายวิชัย ศรีวัฒนประภา ไดค รองตนอยูดวยความไมประมาทในการ
บำเพ็ญคุณงามความดี อันเปนพื้นฐานแหงความสุข เหตุฉะนี้ สุคติจึงเปนท่ี
หวังได แมมรณภัยอันปราศจากนิมิตเครื่องหมายไดมาถึงชีวิตของทานแลวก็
ตาม สมดังพระพทุ ธานศุ าสนที ี่วา

สตฺโถ ปสวโต มิตฺตํ มาตา มติ ตฺ ํ สเก ฆเร
สหาโย อตฺถชาตสสฺ โหติ มติ ฺตํ ปนุ ปปฺ นุ ํ
สยํ กตานิ ปุฺานิ ตํ มติ ฺตํ สมฺปรายกํ
ความวา “พวกเกวียนเปนมิตรของคนเดินทาง มารดาเปนมิตรใน
เรือนของตน สหายเปนมิตรของคนผูมีธุระเกิดขึ้นเนืองๆ และบุญที่ตนทำเอง
เปน มติ รตดิ ตามไปถงึ ภพหนา ” ดงั น้ี

อิมินา กตปุฺเน ดวยกุศลทักษิณานุประทานที่คณะเจาภาพได
บำเพ็ญ จงสำเร็จเปนบุญนฤธี อำนวยอิฐคุณวิบุลราศีแกนายวิชัย ศรีวัฒน
ประภา ผูถึงแกอนจิ กรรมไปแลวน้นั ใหประสบความเกษมสวัสดีภิญโญภาพใน
อุบัติภพ สมดงั เจตนาปรารภอทุ ศิ ถึง โดยฐานนิยมทกุ ประการ

รับประทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในอนิมิตธรรมกถา ยุติลง
ดวยประการฉะน.้ี

ขอถวายพระพร



ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๘

สามคั คธี มั มกถา

การพระราชพิธีทรงบำเพญ็ พระราชกุศลทักษณิ านปุ ทานถวาย
สมเด็จพระบรู พมหากษัตรยิ าธริ าชและสมเด็จพระบรมราชบพุ การี

พระราชพิธีฉัตรมงคล
ณ พระท่ีน่งั อมรินทรวนิ จิ ฉัย ในพระบรมมหาราชวัง

วนั เสาร ที่ ๓ พฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๕๗
พระพรหมมนุ ี (อคฺคชิโน)วดั ราชบพธิ สถติ มหาสมี าราม

รบั พระราชทานถวาย

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพทุ ฺธสฺส
ทยฺยชาติยา สามคฺคิยํ สติสฺชานเนน โภชสิ ิยํ รกฺขนตฺ ีติ
บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาในสามัคคีธัม
มกถา ฉลองพระเดชพระคุณประดับพระปญญาบารมี อนุรูปพระราชกุศล
ทกั ษิณานปุ ระทานกจิ ซ่ึงสมเด็จบรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณ
อันประเสริฐ ทรงบำเพญ็ เปน พระบรมราชูทศิ ถวาย สมเดจ็ พระบูรพมหากษัตริ
ยาธิราชและสมเด็จพระบรมราชบุพการี อันเปน การเบื้องตนแหงพระราชพิธี
ฉตั รมงคล อนุวัตราชประเพณที ่พี ระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว ทรง
ประดิษฐานไว วาการสมโภชเฉลมิ ฉลองดวยความเปรมปรีดิ์ เมื่อมีเหตุปรารภ
ใดๆ พงึ ตงั้ ตนดวยความรำลกึ ถึงคณุ านุคณุ แหง ผูกระทำกิจมากอน ดวยกตัญู
กตเวทิตาธรรม จึงจะเปนปฐมเหตแุ หงพรมงคล ซง่ึ จะปรากฏมีตอ ไปเบื้องหนา
การที่สมเด็จบรมบพิตร ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหเชิญ
พระโกศพระบรมอัฐิ สมเด็จพระบูรพมหากษตั ริยาธิราชแหงพระบรมราชจักรี

368 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชนิมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๖๙

วงศ และสมเด็จพระบรมราชบุพการี ออกประดิษฐานบนพระราชบัลลังก
ภายใตพระนพปฎลมหาเศวตฉตั ร แลวทรงบำเพ็ญพระราชกศุ ลอุทิศถวายกอน
การสมโภชสิริราชสมบัติ จึงเปนการแสดงออกซึ่งพระกตัญูกตเวทิตาธรรม
และพระอปจายนธรรม ตามภมู ิชัน้ ของสาธุชนคนดี มคี วามกตญั ูกตเวทีตอ
ทา นผูเปนบุพการี ตามพระพุทธศาสโนวาทที่วา “บุพการีและกตัญูกตเวที
เปนบคุ คลที่หาไดยาก” สมควรแกก ารยกยองสรรเสริญโดยแท

สมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราชแหงพระบรมราชจักรีวงศทุก
พระองค นับแตพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช เปนปฐม
และพระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา นภาลัย เปนตนสมัยสืบมา ไดท รงพระ
ราชอุตสาหะกอบกูและพิทักษรักษาอิสราธิปไตยของชาติ ทรงตั้งพระราช
หฤทัยสรรคสราง และทำนุบำรุงอาณาประชาราษฎร ดวยศาสตรและศิลป
ดวยทรงหวังพระราชหฤทัยใหปวงชนไดอยูรวมกันอยางผาสุกสันติ ใน
ขณะเดียวกัน ก็ไดพระราชทานพระบรมราชานุศาสนีอบรมสั่งสอน และทรง
บำเพ็ญพระองคเปนแบบอยางของความสามัคคีเพื่อเพิ่มพูนสันติภาพแกทุก
ประชุมชนในพระราชอาณาเขต ตางพระองคทรงตระหนักแนในพระราช
หฤทัยวา ในโลกนี้ คนเปนไพรีและปฏิไพรีตอกันมีมาก หรือเรียกวาหางาย
เพราะโดยมากเปนผูลุแกอำนาจ เปนทาสของตัณหาและอวิชชา พรอมดวย
โลภ โกรธ และหลง สว นผูที่ปฏิบัติตนเปน “บุพการี” คอื บุคคลผูทำอุปการะ
กอน และ “กตัญูกตเวที” คือบุคคลผูรูพรอมทั้งตอบแทนและประกาศ
อุปการะท่ีทานไดทำแลว ไมลบหลูบญุ คุณทาน มุงประพฤติดีตอกัน มีเมตตา
กรุณาตอกัน นั้นมีนอย ดังที่เรียกวาหายาก การที่สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธ
เจา ตรัสไวดังนี้ ก็เพื่อสะกิดใจบุคคลใหมีสติ มีความระลึกไดถูกตอง เปน
สัมมาสติคือความระลึกชอบ อันเปนเหตุใหปฏิบัติไดถูกชอบ ไมลุอำนาจ ไม
เปนทาสของตัณหาอวิชชา เมื่อมีสติ ก็จะไดปญญาเปนแสงสวางใหเห็นทาง

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะมวี หร าววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคคั คชิชนินเ เททศศนนา | 3๓6๗9๐

ปฏิบัตทิ ี่ถูกชอบ มุงดีมุงเจรญิ ตอกันดวยเมตตาธรรม มีการให และการกลาว
วาจาอันนา รักนา ฟง ตอกนั ยอมยงั ใหบ งั เกิดสันตภิ าพแกทุกสงั คม

สมเด็จพระมหาราชเจาแหงพระบรมราชจักรีวงศ ทรงพระราช
ปรารถนาสามัคคีธรรมใหบังเกิดในหมูชาวไทย ยามใดที่คนไทยตองทะเลาะ
เบาะแวงเขนฆากัน ยามนั้นยอมทรงพระโทมนัสเสียพระราชหฤทัย เมื่อ
พิเคราะหดูจากพระราชพงศาวดาร ก็ปรากฏพยานน้ำพระราชหฤทัยใหเห็น
เปนทิฏฐานุคติหลายวาระ เชน เมื่อเวลาที่พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา
เจา อยูหัว พระมหาเจษฎาราชเจา ทรงพระประชวรหนักใกลสวรรคต ยังทรง
พระวิตกเรื่องการแตกสามัคคี มีพระบรมราชโองการดำรัสเหนือเกลาเหนือ
กระหมอมมิทรงกำหนดทานพระองคใดขึ้นเปนผูเสวยราชสมบัติสืบสนอง
พระองค เพราะทรงเกรงจะเสียสามัคคีรสราวฉาน กลับทรงแสดงพระราช
ประสงคใหพระบรมวงศานุวงศ ขาทูลละอองธุลีพระบาท และอาณาประชา
ราษฎร ใชความสโมสรสามัคคีพรอมใจกันอัญเชิญพระองคใ ดๆ ผูท รงรอบรูรา
ชานุวัตร จะเปนพุทธศาสนูปถัมภก ปกปองไพรฟารักษาแผนดินไดโดยสุข
สวัสดิ์ ดังความตอนสุดทายวา “...ก็สุดแตจะประนีประนอมพรอมใจกันยก
พระบรมวงศานุวงศพ ระองคน ั้นขน้ึ เสวยมไหสวรรยาธิปตยถวลั ยราช สืบสันตติ
วงศด ำรงราชประเพณีตอไปเถิด อยาไดกริ่งเกรงพระราชอธั ยาศยั เลย เอาแต
ใหไดเปนสุขทั่วหนา อยาใหเกิดการรบราฆาฟนกันใหไดความทุกขรอนแก
ราษฎร”

ลวงถึงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ไดทรงใชพระ
ปรชี าญาณสขุ ุมคัมภีรภาพในการรักษาแผนดิน และนำสยามประเทศกาวสูยุค
ใหมในสมัยสากล ทรงเสริมสรางสามัคคีโดยสมานศาสนสัมพันธก ับทกุ ศาสนา
ทรงพากเพยี รรักษาสามัคคใี นหมูชนชาวไทยกับบรรดาชาวไพรัชทห่ี ลั่งไหลเขา

370 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชมนิ เทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๑

มาสูราชอาณาจักร มิใหเสียหลักและเสียการ ทรงดำเนินพระบรมราโชบาย
โอนออนผอนปรนดั่งสนออลูลม เพื่อรักษาเอกราชของชาติไวไดโดยอนุกรม
เปนปกแผนเดียวกัน ครั้นรัชสมัยของสมเด็จพระบรมอัยกาธิราช
พระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัว พระปย มหาราชผูทรงเปน ท่ีรักยิ่ง
ของชาวไทย ไดทรงตั้งตนอาราธนาขอใหสมเด็จพระสังฆราช (สา ปุสฺสเทวม
หาเถร) ใหนิพนธคาถาประจำสยามรัฐสีมาอาณาจักร เปนหลักเตือนใจ
จารึกไวบ นแพรรองรับรปู อารม ตราแผน ดนิ วา “ สพฺเพสํ สงฆฺ ภูตานํ สามคฺคี
วุฑฺฒิสาธิกา” ความวา “ความพรอมเพรียงของปวงชนผูเปนหมู ยังความ
เจริญใหสำเร็จ” พรอมทั้งทรงพระราชนิพนธแสดงพระบรมราชาธิบายเรื่อง
สามัคคีไวเ ตือนสติคนไทย ปรากฏความบางตอนท่ีจักขอรับพระราชทานเชิญ
มาเตอื นสตสิ งั วรในยคุ ปจ จุบันได วา

“ขาพเจาเห็นวาทานผูซึ่งมีความคิดอยูปลายทั้งสองฝาย ควรจะ
ลดหยอ นความคิดของตนรนลงมาใหอยูกลาง ผูจ ะจดั การบา นเมืองตามเวลาท่ี
สมควรจะสำเร็จตลอดไปได ใหเปนนำ้ หนึ่งใจเดียวกัน เกิดความสามัคคพี รอม
เพรียงกันในอยางกลางนี้แลว จะเปนผลใหการทั้งปวงสำเรจ็ ไดดีกวาที่จะอยู
หวั อยูทายนั้นมาก ...เพราะฉะนั้นขาพเจาเห็นวาควรจะรวมความคิดเขาเปน
กลาง ใหลงเปนอันหนึง่ อันเดียวกัน พิจารณาเอาแตว าการอันใดซ่ึงเหน็ วาเปน
เวลาควรจัดควรทำ เปนการมีคุณดีขึ้น เปนความสุขแกราษฎร เปน การทีจ่ ะ
ใหพระราชอาณาจักรตั้งอยูมั่นคง ก็ปลงใจลงพรอมกันคิดอานตั้งหนาจัดการ
อันนั้นไปใหสำเร็จ ไมตองถือวาเปนความคิดพวกนั้นพวกนี้ เพราะธรรมดาที่
ถอื วา เปนความคดิ ของพวกนัน้ ความคดิ ของพวกน้นี น้ั มักจะชกั ใหเ หน็ ความคดิ
ของพวกอื่นเปนใชไมได เมื่อพิจารณาอันใดก็ทำใหความเห็นนั้นเอียงไปได
จริงๆ ถงึ ผทู เ่ี ปนเจาของความคิดนน้ั เลา เมื่อรูว าผซู ง่ึ จะมาพิจารณาความคิด

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศรี ว์ ง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชินเ ทเทศศนนาา|| ๓3๗7๒1

ของตัวนั้นเปนพวกอื่น ก็ทำใหเกิดทิฏฐิมานะ ที่จะไมยอมฟงคำทักทวงใน
ความคดิ ทพี่ ลาดพล้งั ไป หรือความคิดทดี่ ีกวาของตัวไดค ดิ มา...”

ในตอนทา ยแหง พระบรมราชาธิบาย ไดท รงพระราชนิพนธไวอยางจับ
ใจ และสะกิดเตือนใจยิ่งวา “...เมื่อบานเมืองซึ่งเปนชาติของตัวไมตั้งอยูได
แลว ถึงจะมีถอยคำแกตัวทับถมซัดทอดผูใดผูหนึ่งใหมากมายสักเทาใด ผูมี
สติปญญาเขาก็คงไมส รรเสริญยกยองวาตัวเปนผูมีสติปญญาได หรอื เมื่อไมมี
ความคิดพอที่จะคิดใหตลอดได กไ็ มควรที่จะมีทิฏฐิมานะหวงแหนอยางหน่ึง
อยา งใด ตองอุตสาหะที่จะหาผูชวยคดิ อานปรึกษาหารือจนการนั้นจะสำเร็จ
ไปได ไมควรที่จะละทิ้งความเพียรในการซึ่งจะคิดการอันมีคุณตอแผนดิน
เสยี ”

เมื่อถึงรัชสมัยแหงสมเด็จพระบรมปตุลาธิราช พระบาทสมเด็จพระ
มงกฎุ เกลา เจา อยูหัว พระมหาธีรราชเจาผูทรงเปน จอมปราชญท่ยี ่ิงใหญ ก็ทรง
พระราชนิพนธคติเรื่องสามัคคีและโทษของการแตกสามัคคไี วเ ปนจำนวนมาก
ดงั ความตอนหน่งึ ในพระราชนพิ นธเตือนใจชาวไทยไดท กุ ยุคทุกสมยั วา
“เราน้ีเกดิ มาแลวชาติหนงึ่ ควรคำนงึ ถงึ ชาติศาสนา
ไมค วรใหเสยี ทีทเี่ กดิ มา ในหมปู ระชาชาวไทย
แมใครตั้งจิตรักตวั จะมวั นอนน่ิงอยูไฉน
ควรจะรอนอกรอนใจ เพอื่ ใหพรั่งพรอมท่วั ตน
ชาติใดไรรกั สมัครสมาน จะทำการสง่ิ ใดก็ไรผล
แมชาติยอ ยยบั อับจน บุคคลจะสขุ อยูอยางไร”

ลุถึงแผนดินพระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ก็ทรงรับสนอง
พระบรมราชปณิธานสืบมา ดังที่ทรงเนนย้ำเรื่องความสามัคคีไวในพระบรม

372 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๓

ราโชวาทตอนหนึ่งวา “...จะทำกิจการใดๆ จงนกึ ถึงประโยชนของชาติกอนยิง่
กวาประโยชนสวนตัว อยาไดเบียดเบียนซึ่งกันและกัน ทำอะไรใหนึกถึง
ประโยชนสว นใหญส วนรวม ดงั นนั้ ชาติเราจะเจริญรุง เรืองตอไป”

ในรัชสมัยของสมเด็จพระบรมเชษฐาธิราช พระบาทสมเด็จพระ
อัฐมรามาธิบดนิ ทร แมทรงมีโอกาสประทบั อยูในประเทศไทยเปนเวลาไมนาน
แตพ ระราชกรณียกิจสำคัญประการหนึ่งซ่ึงทรงบำเพ็ญ ไดแกการสมานสามัคคี
ของทุกหมูชนในชาติ ดงั เชน เมื่อคราวท่ีมเี หตวุ วิ าทบาดหมางกันในหมูจีนและ
ไทยยานเยาวราช-สำเพ็ง กเ็ สด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรในถิ่นน้ัน
จากผูคนทีแ่ บงแยกแตกซานเพราะราวฉานวิวาทกัน ก็กลับผันแปรเปนความ
ชุมชื่นหัวใจดวยพระบารมี สมานรักสามัคคีกลับมาเปนน้ำหนึ่งใจเดียวดวย
เดชะพระเมตตาธรรมเปน สำคัญ

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงเขาพระทัยธรรมชาติของสัตว
ทั้งหลายวายอ มรักสุขและเกลียดทุกข จึงไดประทานพระบรมพทุ โธวาทเปน
ขอธรรมจำแนกไดโดยอเนกนัย เพอ่ื ปรับใชใ นการบำบัดความทุกข และบำรุง
ความสุขใหบังเกิดขึ้น ดังนั้น เมื่อทุกคนในบานเมืองตางเรียกรองหาความ
สามคั คี พร่ำสอนเพือ่ นรว มชาตใิ หพ รอมเพรียงปรองดอง แตปญ หาใหญห ลวง
ที่สุดของธรรมะขอนี้คือ การเพงใหคนอื่นเริ่มปรองดองกอน แตไมยอมปรับ
ตนเองใหเปนฝายเริ่มปรองดองกับผูอื่นกอน การจะปรับตัวเองใหเริ่ม
ปรองดองกับผูอื่นตองตั้งตนดวยธรรมะขอใด จักไดรับพระราชทานถวาย
วสิ ชั นาธรรมวภิ าคเปนสองประการ

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวีรศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา || ๓3๗7๔3

ประการแรก คือ “สติ” ความระลึกรูตัว ยับยั้งใจตนกอน อยาเพ่ิง
ดว นใจรอ นคิดราย พดู ราย หรอื ทำรา ยใคร เพียงเพราะเขาคิด พดู และทำ ไม
ตรงกบั ใจเรา

ประการที่สอง คือ “ขันติ” ความอดทนอดกล้ัน ไมว าเพื่อนรวมเกิด
แก เจ็บ ตาย จะคดิ จะพูด จะทำอะไร แมวาไมใชวิถีทางที่ถูกตอ งตามทิฐิ
หรอื ความดำรขิ องตน ก็ตองอดทนอดกล้ัน ตอใหบ คุ คลผูทีเ่ รารูส กึ เปนปรปกษ
จะแสดงวาจาทาทีโหวกเหวกโวยวายวาวุน อยางไร กต็ อ งตงั้ ขนั ตไิ วก อน อดทน
อดกลั้นไวกอน เพราะหากเราโหวกเหวกโวยวายวาวุนกลับคืนไปเมื่อใด เมื่อ
นั้นยอ มไดชื่อวาเปนผูแพเสียเอง กลา วคือ แพใจตนเองเปน เบื้องตน และอาจ
แพเขา คือแพคนที่คดิ พูด หรือทำไมไดดังใจเราในท่ีสุด เพียงเพราะโทสะเขา
บงั ตาบังใจ กลับกลายเปน ความพายแพในทกุ สถาน

เมื่อคนในชาติปรารถนา “สามัคคี” จึงพึงเริ่มตนดวย “สติ” และ
“ขันต”ิ ในใจ “ตนเอง” เสยี กอน ปญหาความแตกแยกราวฉานของชนในชาติ
มกั เกิดจากตนเอง คอื ขาดสตแิ ละขนั ติ เหลือแตก าร “ติ” หรือตำหนิผูอ่ืน เปน
คตินำหนาไปกอน การโนมนาวใจบุคคลใดใหฟงเรา คิดเห็นตามเรา ถา
เผลอไผลไปเริ่มดวยการติดาวารายเขากอน ยอมไมมีผูใดหันมาฟง คงมีแต
อารมณวิวาทบาดหมาง และอาจถึงตบตีรบราฆาฟนกันไดเสียเทาน้ันเอง เม่ือ
เอาใจเขามาใสใจเรา มีสติยั้งตัว ขันติยึดตนไวไดแลว “ปญญา” ก็จะคอยๆ
เกดิ ขน้ึ เหมอื นสตเิ ปน ดนิ ยดึ รากแกว ไมใหโคน ขันติเปน น้ำคอยประพรมลงไป
ใหเติบโต ลำตนกิ่งกานสาขาคือปญญาก็จะผลิกานตระการใบแผเปนความ
รมเย็นได เมื่อเกิดปญญาแลว ยอมสามารถหาหนทางจะประนีประนอม ละ
ตวั ตนความถอื เขาถอื เรา ลดมานะอวดดีของตน และรูฉ ลาดในการโนมนาวทุก
คนทกุ ฝายใหเ ขามาสจู ุดรวมเดยี วกัน โดยไมเ หน็ แตวา เขาชั่วเราดี ผลทส่ี ดุ คือ

374 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๕

“ความสามัคคี” ก็จะบังเกิดขึ้นไดในหมูชน สมพระบรมพทุ โธวาท และสม
พระบรมราโชวาททกุ ประการ

สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงพระราชศรัทธาสรางและ
ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมพระราชทานพระพทุ ธรปู สำคัญของ
ประเทศไวท ุกจงั หวัด เปน ที่ตง้ั แหงคณุ พระรัตนตรยั อันเปนที่เคารพสูงสุด และ
เปน ทห่ี มายของความเปน อันหนึง่ อันเดยี วกันของประเทศไทย มีนามวา “พระ
พุทธนวราชบพติ ร” ทีฐ่ านของพระพุทธรูปน้ัน ไดพระราชทานคาถาไวป ระจำ
องคพ ระ ดังรบั พระราชทานเชญิ มาเปนนกิ เขปบทเบือ้ งตนวา

“ทยฺยชาติยา สามคฺคยิ ํ สติสฺชานเนน โภชสิ ิยํ รกฺขนตฺ ิ”
ความวา “คนชาติไทยจะรักษาความเปนไทยอยูไดด ว ยมีสติ สำนึก
อยใู นความสามัคคี”
คำวาคนชาตไิ ทยนัน้ คือใครเลา กค็ อื พวกเราทุกคน แตก อ นจะมีสติไป
สำนกึ อยูในความสามัคคใี นระดับชาติประเทศ กอนอื่น ตองเร่ิมดวยสตสิ ำนึก
ในความสามัคคใี นครอบครัว ญาตมิ ิตร เพ่อื นรวมงาน รวมคณะ รวมสมาคม
เสียกอน เพราะหนวยยอยแหงสังคมเหลานี้แหละคือจุดเริ่มตนที่เกาะเกี่ยว
ประสานกันเปนชาตไิ ทย พึงตั้งสติ ตั้งขันติ ใหเกิดปญญาเห็นภัยของการแตก
สามคั คี แลว หยุดยงั้ พฤติกรรมทจ่ี ะกอเวรภัยน้ันๆ เสียโดยพลัน เพื่อความสงบ
ราบคาบ ความปรองดองจะไดบังเกิด ฝกเสียใหชินนับแตบัดนี้ ปลูกฝง
ลูกหลานใหพอใจในการขมใจเพื่อรักษาไวซึ่งความสันติและสามัคคีแตบัดน้ี
เพือ่ บานเมืองไทยของเราจะไดว ัฒนาผาสุก รักษาชาติไทยของเราไวไดย่งั ยนื

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงีรศว์ ง:ศ์อ:ัคอคั คชิชนินเ เททศศนนา || 3๓7๗5๖

สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ได
ทรงดำเนินตามรอยบูรพราชปณิธานแหงสมเด็จพระบรมราชบุพการี ในการ
ปลุกใจใหค นไทยมสี ตติ ั้งมน่ั อยูในความสามัคคีมาโดยตลอด

เมื่อพุทธศักราช ๒๕๕๔ สมเด็จบรมบพิตร ไดพระราชทานพระราช
ดำรัสอนั เปน อุบายสูความสามัคคี ไดแ กก ารให “อภัย” และ “เมตตา” ความ
ตอนหนึ่ง วา “ขาพเจาจึงปรารถนาอยางยิ่งที่จะเห็นคนไทยมีความสุขถวน
หนากัน ดวยการให คือ ใหค วามรักความเมตตากัน ใหน้ำใจไมตรีกัน ใหอภัย
กัน ใหการสงเคราะหอ นเุ คราะหกนั โดยมุงดมี ุงเจริญตอกันดวยความบริสุทธิ์
และจริงใจ ทุกคนทุกฝาย จะไดสามารถรวมมือ รวมความคิดอานกัน
สรา งสรรคความสุข ความเจริญมนั่ คง ใหแกต นแกป ระเทศชาติ อันเปนสิ่งทแ่ี ต
ละคนตองการ ใหส ำเรจ็ ผลได ดังทต่ี งั้ ใจปรารถนา” ดงั นี้

สมเด็จบรมบพติ ร พระราชสมภารเจา ไดทรงเจริญรอยพระราชจริยา
ตามทางสมเด็จพระบูรพมหากษัตริยาธิราช ไวดวยดีทุกสถาน ตองตามพระ
พุทธานุศาสนี เปนเนติแบบอยางใหมหาชนทั้งปวง ไดรูสึกสำนึกตระหนักใน
สามัคคีธรรม เพื่อรักษาสนั ติสุขบนแผน ดินไว ดวยความกตัญูกตเวทแี ดพระ
ผทู รงเปนบพุ การแี หง ประชาชาติไทยสืบไป

ขออำนาจพระราชกุศลทักษิณานุปทานที่ไดทรงประดิษฐานดวยดี
แลวในหมูสงฆ จงพลันสัมฤทธิ์เปนอิฐวิบากวิบุลมนุญสมบัติ แดสมเด็จพระ
บูรพมหากษัตริยาธิราช และสมเด็จพระบรมราชบุพการี เพื่อทรงอนุโมทนา
สาธุการ พระราชทานชัยมงคลแดส มเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผู
ทรงพระคุณอันประเสริฐ ใหทรงดำรงรัชสุข ในมไหสูรยสมบัติ ตราบกาล
นาน

376 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ จศพนราะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๗

รตนตฺตยานุภาเวน กตปุฺสฺส เตชสา
ดวยอำนาจแหง พระรัตนตรัย ดว ยเดชแหง พระราชกศุ ลบารมที ี่ไดทรง
บำเพ็ญแลว
ภูมพิ โล มหาราชา ชยตํ ชยมงคฺ เล
ขอสมเด็จพระภูมิพลมหาราช จงทรงชำนะในชัยมงคล อันสมเด็จ
พระอดีตมหาราชและเทพยดาท้ังหลายรักษา พรอ มทง้ั ประชารัฐทั้งปวง
ทีฆายุตาทิสมฺปนฺนา าตุ รชเฺ ช ชยํ จิรํ
ราชนิ วี ํสวปิ โุ ล ธมมฺ ิโก สพฺพปชู โิ ต
จงทรงถึงพรอมดวยพระสรรพพร ทรงเจริญพระชนมพรรษายืนยาว
เสด็จดำรงสิริราชสมบัติ ทรงชัยชนะอยูตลอดกาลนาน ทรงไพบูลยพรอมดวย
สมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินีนาถ และพระบรมราชวงศ ทรงตั้งอยูใน
ธรรมอันปวงชนบูชาเทิดทนู

ทยฺยรสฺส กาเรตุ รชชฺ ํ ธมเฺ มน สพฺพทา
นาโถ สาเธตุ สพฺเพสํ ภิยฺโย อตฺถหิตํ สุขํ
ขอสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ทรงครองราชยแหงรฐั ไทย
ใหบริหารประเทศชาติโดยธรรมทุกเมือ่ ทรงประสาธนใหสำเร็จประโยชนส ขุ
แกป วงชนทุกหมูเ หลายงิ่ ๆ ขึ้นตลอดนิตยกาล

รับพระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาในสามคั คีธัมมกถา ยุติ
ลงดว ยประการฉะน้ี.

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๘

ทุลลภกถา

พระพรหมมุนี (อคคฺ ชิโน)
วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม

รับพระราชทานถวาย
ในการทรงบำเพญ็ พระราชกุศลสัตตมวารพระราชทานศพ
พลเอก เปรม ตณิ สูลานนท ประธานองคมนตรแี ละรัฐบรุ ุษ

ณ พระท่นี ั่งทรงธรรม วดั เบญจมบพติ รดุสิตวนาราม
วันอาทติ ย ที่ ๒ มถิ ุนายน พ.ศ. ๒๕๖๒

นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมมฺ าสมฺพุทฺธสฺส
ทุลลฺ โภ ปรุ ิสาชฺโ น โส สพฺพตฺถ ชายติ
ยตถฺ โส ชายตี ธีโร ตํ กลุ ํ สุขเมธติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนา ในทลุ ลภกถา
ฉลองพระเดชพระคุณประดบั พระปญ ญาบารมี อนุรปู พระราชกุศลสัตตมวาร
ซึ่งสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ
ทรงบำเพ็ญพระราชทานศพ พลเอก พลเรือเอก พลอากาศเอก เปรม ติณสูลา
นนท ประธานองคมนตรีและรัฐบุรุษ นับเปนพระราชการุณยธรรมอยาง
อุกฤษฏ ซ่งึ สมเดจ็ บรมบพิตร จักไดพระราชทานอยางสมเกียรติยศและเกียรติ
คุณของรัตนบรุ ุษผวู ายชนม

พลเอก พลเรือเอก พลอากาศเอก เปรม ติณสูลานนท เกิดเมื่อวันท่ี
๒๖ สิงหาคม ๒๔๖๓ เปนบตุ รของรองอำมาตยโท หลวงวินิจทัณฑกรรม กับ

378 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมนิ เเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๗๙

นางออด วินิจทัณฑกรรม สำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมศึกษาจากโรงเรียนมหา
วชิราวุธ จังหวัดสงขลา และโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย ไดเขาศึกษาตอท่ี
โรงเรียนเทคนิคทหารบก ซึ่งตอมาคอื โรงเรียนนายรอยพระจลุ จอมเกลา รุนท่ี
๕ และโรงเรียนนายทหารมา ระดับผูบังคับบัญชา จากนั้นไปศึกษาตอท่ี
โรงเรียนยานเกราะของกองทัพบกสหรัฐอเมริกา สวนชีวิตราชการทหาร พล
เอก เปรม ไดเ ขารวมรบในสงครามอินโดจีน และสงครามโลกครั้งที่ ๒ และได
เจรญิ กาวหนา ในหนาท่ีการงาน เปนผูบญั ชาการศูนยการทหารมา แมทัพภาค
ท่ี ๒ กระทั่งดำรงตำแหนง ผูบญั ชาการทหารบก เมือ่ พทุ ธศักราช ๒๕๒๑

ดานการเมือง พลเอก เปรม ดำรงตำแหนงนายกรัฐมนตรี คนที่ ๑๖
ของประเทศไทย เมือ่ พุทธศกั ราช ๒๕๒๓ ตอเน่อื งถงึ ๓ สมยั จนถงึ พทุ ธศักราช
๒๕๓๑ หลังพนจากตำแหนงนายกรัฐมนตรี พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิ
เบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร มีพระบรมราชโองการ
โปรดเกลาโปรดกระหมอมใหพลเอกเปรม เปนองคมนตรี และในวันท่ี ๒๙
สิงหาคม ๒๕๓๑ ทรงพระกรุณาโปรดเกลาโปรดกระหมอมยกยองเปน
“รัฐบุรุษ” ครั้นพุทธศักราช ๒๕๔๑ มีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรด
เกลา โปรดกระหมอมใหเปน “ประธานองคมนตร”ี จวบถึงรชั กาลปจจุบัน พล
เอก เปรม ติณสูลานนท เคยดำรงตำแหนงผูสำเร็จราชการแทนพระองค และ
มีพระบรมราชโองการโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหดำรงตำแหนงประธาน
องคมนตรี ในรัชกาลปจจุบัน สืบมาตราบจนกราบถวายบังคมลาถึงแก
อสัญกรรม เมอ่ื วนั ท่ี ๒๖ พฤษภาคม ๒๕๖๒ สิริอายุ ๙๙ ป

ครั้นความทราบฝาละอองธุลีพระบาท สมเด็จบรมบพิตร พระราช
สมภารเจา ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรงพระมหากรณุ ารับการศพไวในพระ
บรมราชานุเคราะหโดยตลอด ทรงพระกรณุ าโปรดเกลาโปรดกระหมอมใหไว

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ ง:ศ์ อ:ัคอคั คชิชนนิ เเททศศนนา || 3๓7๘9๐

ทกุ ขใ นพระราชสำนกั เปนเวลา ๒๑ วนั พระราชทานโกศกุดั่นนอย และเครื่อง
ประกอบเกียรตยิ ศ ตามฐานะแหงผูไดรับพระราชทานเครื่องราชอิสริยาภรณ
อันเปนโบราณมงคลนพรัตนราชวราภรณ ทั้งยังเสด็จพระราชดำเนินพรอม
ดวยสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรมราชินี มาทรงบำเพ็ญพระราชกุศล
พระราชทานในกาลบัดนี้ นับเปนเกียรติยศอันสูงสุดที่สามัญชนจะพึงไดรับ
พระราชทาน ตามท่ีปรากฏมาในประวตั ศิ าสตรช าติไทย

ปรารภประวตั ิของพลเอก เปรม ติณสูลานนท ยอมเหน็ ประจักษไดว า
ชีวิตของทานเริ่มดวยการส่ังสมบุญมาดี เปนทุนใหไดเกิดมาในสกุลทีด่ ี อยูใน
ถนิ่ ประเทศท่เี หมาะสม ไดร บั การศกึ ษาเจนจบครบถวน มีปณธิ านอนั แนวแนที่
จะดำรงตนอยางมั่นคงอยูในกรอบของความดีงาม มีความเปนสุภาพบุรุษ
ออนโยน ซ่ือสัตยส จุ รติ กตญั กู ตเวที และจงรักภักดตี อสถาบันสงู สุดของชาติ
สามารถปฏิบัติหนาที่ทั้งในฐานะนายทหาร และในฐานะประมุขฝายบริหาร
ไดอยางเต็มสติกำลัง มีความอดทนอดกล้ันตอโลกธรรมตางๆ ที่เขามากระทบ
พบพาน รูจักปลอยวางโดยอาศยั ศลิ ปะเปน เคร่อื งประโลมใจ คอยเอาใจใสดแู ล
สุขทุกขของผูใตบังคับบัญชา บริวารชน ตลอดจนผูคนทั่วไปไมเลือก
ยศถาบรรดาศักดิ์หรือฐานะ มีศรัทธาขวนขวายในการบุญการกุศล มิ
คลาดเคลอื่ นไปจากคำสัง่ สอนของสมเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจา

ในบั้นปลายชีวิต ยังอุตสาหะปฏิบัติกรณียกิจแทนพระองค รับฉลอง
พระมหากรุณาธคิ ุณโดยประการตางๆ และมาเฝา ทูลละอองธุลีพระบาทในการ
พระราชพิธี รัฐพิธี และพิธีสำคัญ มิไดขาด กับทั้งหาโอกาสไปบำเพ็ญกุศล ณ
วดั ราชบพิธสถิตมหาสีมาราม เปนเนืองนิตย แมกอนถึงอสัญกรรมเพียง ๗ วัน
สุขภาพทานมิไดอำนวยตอการมาบำเพ็ญกุศลเชนเคย ก็ยังอธิษฐานดอกไม
ถวายเปนพุทธบูชา แลวมอบหมายใหบริวารนำมาเฝาถวายแดเจาพระคุณ

380 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชินมเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๑

สมเดจ็ พระสงั ฆราช เพื่อจักไดทรงนำไปบูชาพระรตั นตรยั เนื่องในวนั วิสาขบูชา
นับไดวาทานผูวายชนม เปนผูสามารถวางตนไวพอเหมาะพอสมแกฐ านานรุ ปู
ตัง้ แตตนจนอวสาน ดวยมีสติสัมปชัญญะไมประมาทในการบำเพ็ญบุญกริ ิยา
ตามหลักพระพุทธศาสนา และมีความสำนึกในบุญคุณของแผน ดนิ อันเปนชาติ
ภมู ิอยางสงู สุด ตามคติพจนท่ียึดมั่นเปนอุดมการณวา “เกดิ มาตองตอบแทน
บุญคุณแผนดิน” ซึ่งทานไดขยายความวิธีตอบแทนบุญคุณแผนดินไว เปน
หลัก ๙ ประการ วา

๑. จงรักภกั ดีตอ ชาติ ศาสนา และพระมหากษตั รยิ 
๒. ซ่ือสัตยสจุ ริต เสยี สละ และจงรกั ภักดี
๓. ผบู ังคบั บญั ชา ตองทำตนเปนตัวอยางของผูใตบังคบั บัญชา ตองมี

ความเมตตา เปนคนไทยตองมีความเปนไทย เปนธรรม เปนนาย
คนตองมีแตให และรับไดอยางเดียว คือรับความทุกข ความ
ลำบากยากเขญ็ ของคนอน่ื
๔. หาทางขจัดความยากจน
๕. ยดึ ถอื และปฏิบัติตามพระบรมราโชวาทและพระราชดำรัส
๖. ตอ งทำงานใหค ุมคา คมุ เวลา และคุมความเปนคน
๗. ดำรงวฒั นธรรมไทย
๘. ผูใหญ มีหนาที่และความรับผิดชอบ ที่จะตองดูแลเด็กและ
เยาวชน ตองใหเติบโตเปน คนดขี องชาติบา นเมืองใหได, และ
๙. ตอ งมจี ริยธรรมและคณุ ธรรม
สมัยหนึ่งในพุทธกาล พระอานนทเถระ เกิดรำพึงปญหาขึ้นในจิตวา
“ชางอาชาไนยเกิดขึ้นในตระกูลชางฉัททันต หรือในตระกูลชางอุโบสถ, มา
อาชาไนยเกิดขึ้นในตระกูลมาสินธพ หรือในตระกูลพระยามาวลาหก,

ส ม เ ด็ จ พสมรเะดม็จพหราะวมี รหวางวศรี ์วง: ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชเินทเทศศนนาา||๓3๘8๒1

โคอาชาไนยเกิดขึ้นในทักขิณาปถชนบท’ ...สวนบุรุษอาชาไนยยอ มบังเกิดข้ึน
ในท่ไี หนหนอ?” เมือ่ ตรึกดงั นัน้ จึงเขา ไปเฝา กราบทูลถามสมเดจ็ พระสัมมาสัม
พุทธเจา พระองคจึงทรงพระมหากรุณาประทานวิสัชนาเปนพระคาถา ดังรับ
พระราชทานเชญิ มาเปน นิกเขปบทเบ้อื งตน วา ทลุ ฺลโภ ปุริสาชฺโญฃ น โส
สพฺพตฺถ ชายติ เปนตน มีความวา “บุรุษอาชาไนยหาไดยาก เพราะวาบุรษุ
อาชาไนยนั้น ยอ มไมเ กดิ ในทที่ วั่ ไป, บรุ ษุ อาชาไนยนนั้ เปนนักปราชญ ยอมเกิด
ในตระกลู ใด ตระกูลน้ัน ยอมถึงความสขุ ” ดังนี้

อันวา “บุรุษอาชาไนย” ยอมหมายถงึ นักปราชญ ผูมีปญญาเลิศ เปน
บคุ คลอันหาไดยาก ขนาดชา งมาอาชาไนยซึง่ เปนสัตวพาหนะฝเทา ดี สามารถ
ฝกใชในการรบทัพจับศกึ นำชัยมาสูพระมหากษัตริย ชวยปกปองบานเมืองให
อยูรอดปลอดภัยไดนั้น ก็ยังหาไดงายกวาบุรุษอาชาไนย เพราะบุรุษผูมี
สติปญญาเปนนักปราชญ มีความสามารถเปนเลศิ ยอมไมเกิดในท่ีทัว่ ไป บรุ ุษ
อาชาไนยผูเลิศที่สุด หากกลาวตามนัยแหงพระพุทธศาสนา ยอมไดแกพระ
สัมมาสัมพุทธเจา เมื่อประสูติแลวยอมทรงทำใหตระกูลวงศบรรลุถึงความ
เจรญิ และทรงนำความสุขมาเก้ือกลู แกโ ลกน้ีโดยแท

ความดั่งถวายวิสัชนามาขางตนนี้ สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ยัง
ทรงรับรองไวในที่อีกสถาน ปรากฏอยูในทุลลภสูตร วา “ภกิ ษุท้ังหลาย ความ
ปรากฏของบุคคล ๓ จำพวกหาไดยากในโลก ความปรากฏของบุคคล ๓
จำพวกไหนบาง คือ ๑. ตถาคตอรหันตสัมมาสัมพุทธเจา ๒. บุคคลผูแสดง
ธรรมวินัยทีต่ ถาคตประกาศไว และ ๓. กตญั ูกตเวทีบุคคล คือบุคคลผูร กู าร
กระทำทีเ่ ขาทำแลวแกตนวา ผูนี้ทำคุณแกเรา แลวทำการตอบแทนใหผูอื่นรู
คอื ใหปรากฏ...”

382 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๓

อนึ่ง ตามคติพระพุทธศาสนา พระเจาจักรพรรดิราชผูมีพระบญุ ญาธิ
การเปน เอก เมื่อทรงบำเพ็ญพระองคใหบริบูรณดวยพระราชธรรมสม่ำเสมอ
ยอมเปนเหตุใหทรงสามารถครอบครองรัตนะ ๗ ประการ กลาวคือ จกั รแกว
ชางแกว มาแกว มณแี กว นางแกว ขนุ คลงั แกว และขุนพลแกว อันมีอานุภาพ
ย่งิ ใหญ กอปรดว ยคุณสมบตั ิวิเศษตา งๆ กันไป แตใ นทน่ี ี้ จกั ขอรับพระราชทาน
ถวายความหมายแหง “ปริณายกรตั นะ” อันเปน บุคคลท่ีพระเจาจกั รพรรดิจัก
ไดท รงครอบครอง กลาวคือ ขุนพลแกว เปน บคุ คลคูใจ เปน บณั ฑิตนักปราชญ
มีความฉลาดเฉลียว รูสิ่งใดควรสิ่งใดไมควร คอยกราบบังคมทูลพระกรุณา
ถวายคำแนะนำปรึกษา เปนมิตรแทของพระมหากษัตริย มีน้ำใจหวังดีหวัง
เจริญตอพระองค คอยปฏิบัติพระราชประสงคที่ถูกตองชอบธรรมใหสำเร็จ
และกลา หาญที่จักทัดทานหรือเพียรแนะนำประโยชนถวาย เพื่อใหการปฏิบัติ
พระราชกิจเปนไปอยางราบรื่นโดยธรรม อันจะชวยนำพระราชสถานะของ
พระมหากษตั ริย ใหว ัฒนาสงู สง ถงึ ที่พระเจา จักรพรรดริ าชไดใ นทส่ี ดุ

ทั้งนี้ หนึ่งในอุบายวิธีซึ่งผูเปนใหญ มีพระราชาเปน ตน จะสามารถมี
ขุนพลแกว หรอื นักปราชญแกวคูใจ คอยเกื้อหนุนการบำเพ็ญพระราชกรณีย
กิจได ไดแก การที่ทรงยึดมั่นในราชสังคหวัตถุ ๔ ประการ มีประการหนึ่งวา
“ปุริสเมธะ” กลาวคือ พระมหากษัตริยตองมีพระปรีชาสามารถในการบำรุง
ขาราชการ ตองทรงสงเสริมคนดีมีความสามารถ มีความรูเฉลียวฉลาด ให
ไดร บั ฐานะและจตุปจ จัยอนั สมควรทีจ่ ะสามารถปฏิบตั ิงานสนองพระราชกิจได
อยางเต็มที่ ดวยเหตุที่มีกำลังกาย กำลังใจ กำลังทรัพย และกำลังสติปญ ญา
ครบถวน กลาวโดยสรปุ ก็คือ เมื่อบังเกิดมีคนเกงและคนดี เปนบุรุษอาชาไนย
อันหาไดยากยิ่งกวาชา งแกวมาแกว ปรากฏเขามาสูพระบารมี ตองทรงรักษา
เชิดชูคนเกงและคนดีชาติอาชาไนยเหลานั้นไว ใหอยูรมเย็นเปนสุขใตอาณา

ส ม เ ด็ จสพมรเะดมจ็ พหราะวมี รหวางวศีรว์ ง: ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา|| ๓3๘8๔3

พระบารมี ยิ่งกวาที่ทรงชุบเลี้ยงชา งมา อาชาไนยที่ปรากฏเขามาสูพระบารมี
ใหอ ยดู ีมีสขุ มเี กียรติยศไดเปน พระยาชา งตน พระยามา ตน ฉะนนั้

พระราชธรรมขอนี้ มิไดจำกัดจำเพาะเปนของแตสำหรับพระราชา
หากยังเปนธรรมะสำหรับผูมหี นา ที่บังคับบัญชาคนทวั่ ไป ทีพ่ ึงเห็นอกเห็นใจ มี
เมตตากรุณาตอลูกนองผูใตบังคับบัญชาตลอดจนบริวารชนอยางยุติธรรม
เมื่อประพฤติผิดก็ไมปลอยปละใหทาย หากพึงลงโทษานุโทษตามสมควรแก
เหตุ แตเพียงเพื่อใหห ลาบจำและปรับปรุงตน เมื่อประพฤติถูกตองดีงาม ก็พึง
ชื่นชมใหกำลังใจ ดวยวัตถุปจจัย รางวัล ยศศักดิ์ และพระราชมธุรสวาจา
ตามแตกรณี

อานุภาพแหงพระบรมราชูปถัมภซึ่งพระราชทานเกื้อกูลแกคนดีที่มี
สติปญญาสามารถ ยอมทำใหทรงถึงพรอมดวย อมัจจพละ คือกำลังแหง
เสวกามาตย ขาราชการ สมณพราหมณาจารย นักปราชญ ผูรอบรู
ผูทรงคุณวุฒิ ผูจงรกั ภักดี ผูซ่ือสัตยตอแผน ดิน คอยเปนพละกำลังในราชการ
ของพระองคเสมอ

พลเอก เปรม ติณสูลานนท เปนรัตนบุรุษผูถึงพรอมดวยคุณสมบัติ
แหงความเปน “ปริณายกรตั นะ” เปน “อมัจจพละ” แหงพระมหากษัตริยถึง
สองรัชกาล เปนนายทหารมาชาติอาชาไนย เปนราชวัลลภบุรุษรัตนที่ทรงไว
วางพระราชหฤทัยไดส นิททั้งในรัชกาลที่ ๙ และในรัชกาลปจจุบัน คุณูปการที่
ทานบำเพ็ญไวตอแผนดินไทย ยอมปรากฏติดแผนดินนี้สืบไป เปนเนติ
แบบอยางแกอนุชน ในขณะเดียวกัน สมเด็จพระมหากษัตริยเจาทั้งสอง
พระองค ก็ไดทรงพระมหากรุณาชุบเลี้ยงยกยองคุณความดีใหปรากฏ
พระราชทานเกียรติยศเกียรติศักดิ์ หลอเลี้ยงน้ำใจใหมีความสุขตามอัตภาพ

384 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเเดท็ ศจ นพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๕

ตราบวัยชรา เมื่อถึงแกอสัญกรรมก็ยังทรงพระราชอุตสาหะเสด็จพระราช
ดำเนินมาทรงบำเพ็ญพระราชกุศลพระราชทาน นับเปนพยานแหง น้ำพระราช
หฤทยั อนั ประเสรฐิ ตองตามนยั แหงการบำเพญ็ ราชสงั คหวัตถุธรรม อนั จักโนม
นำใหทรงบริบรู ณด วยพระกำลังแหงความเปนพระเจาจักรพรรดิราชผูเปนเอก
ในทุกสถาน

อิมินา กตปุฺเน ขออำนาจพระราชกุศลสัตตมวาร ที่สมเด็จบรม
บพิตร พระราชสมภารเจาทั้งสองพระองค ผูทรงพระคุณอันประเสริฐ ทรง
บำเพ็ญพระราชทานในวาระน้ี สัมฤทธ์ิเปนบุญนฤธีบันดาลให พลเอก พลเรือ
เอก พลอากาศเอก เปรม ตณิ สูลานนท ประธานองคมนตรีและรฐั บรุ ุษ ผถู งึ แก
อสัญกรรมไปแลวนั้น บรรลุสุขสมบัติ ศุภอรรถวิบุลมนุญผล ตามควรแกคติ
วิสัยโดยฐานนยิ ม สมดงั พระราชปรารภจงทกุ ประการ

ในอวสานแหงพระธรรมเทศนา พระสงฆจตุรวรรคจักไดรับ
พระราชทานสาธยายธรรมกถาโดยสรภัญญวิธี เพื่อเพิ่มพูนพระราชศรัทธาอปั
มาทธรรมใหไ พบลู ยย ิ่งขน้ึ ไป

รบั พระราชทานถวายวิสชั นาพระธรรมเทศนาในทุลลภกถา ยตุ ลิ งดว ย
ประการฉะนี.้

ขอถวายพระพร

ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อั ค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๖

บณั ฑติ ากถา

สมเด็จพระมหาวรี วงศ (อคคฺ ชโิ น)

วัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม
รับพระราชทานถวาย

ในพระราชพิธีทรงบำเพ็ญพระราชกุศลทกั ษณิ านปุ ทานถวาย
สมเด็จพระพชั รินทราบรมราชนิ นี าถ

เนอื่ งในวาระ ๑๐๐ ปนบั แตว นั เสดจ็ สวรรคต
ณ พระทนี่ งั่ อมรนิ ทรวินจิ ฉัย ในพระบรมมหาราชวัง

วนั อาทิตย ที่ ๒๐ ตุลาคม พ.ศ. ๒๕๖๒

นโม ตสสฺ ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทธฺ สฺสฯ
น หิ สพเฺ พสุ ฐาเนสุ ปรุ ิโส โหติ ปณฺฑโิ ต
อติ ถฺ ีป ปณฺฑิตา โหติ ตตฺถ ตตฺถ วจิ กขฺ ณาติ.

บัดนี้ จักรับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนา ในบัณฑิตาก
ถา สนองพระเดชพระคณุ ประดบั พระปญญาบารมี อนรุ ปู พระราชกุศลบุญราศี
ทักษิณานุประทานกิจ อันสมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารพระองค ผูทรง
พระคุณอันประเสริฐ ทรงบำเพ็ญเปนพระบรมราชนิ ูทิศแด สมเด็จพระศรีพัช
รินทราบรมราชนิ ีนาถในรัชกาลท่ี ๕ พระบรมราชชนนีพันปหลวงในรัชกาลท่ี
๖ และรัชกาลที่ ๗ เนื่องดวยวันนี้เปนวาระ ๑๐๐ ปนับแตวันเสด็จสวรรคต
ท้ังนี้ ดวยพระราชหฤทัยมั่นในพระกตัญูกตเวทิตาธรรมและอปจายนธรรม
ตอสมเด็จพระราชบุพการินี ผูมีพระคุณานุคุณทั้งตอพระบรมราชจักรีวงศ
ตลอดจนประเทศชาตแิ ละประชาชนเปนอเนกปริยาย

386 | สมเดจ็ พระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมนิ เเดท็ จศพนาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๗

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงบริบูรณดวยพระ
คณุ สมบตั ิเพียบพรอม เปน ราชนารรี ตั น เสดจ็ อุบัติมาสพู ระบรมราชจักรีวงศ ท่ี
พระราชกุมารีในพระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูหัว กับสมเด็จพระปยมา
วดี ศรีพัชรินทรมาตา เมื่อวันศุกรที่ ๑ มกราคม พุทธศักราช ๒๔๐๖ มีพระ
นามวา พระเจาลูกเธอ พระองคเ จา เสาวภาผองศรี ตอ มาไดเสด็จสถิตในท่ีพระ
มเหสีเทวีในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว ทรงดำรงพระราช
อิสริยยศสุดทายในรัชกาลที่ ๕ เปน สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี
พระบรมราชินีนาถ ครั้นถึงรัชกาลที่ ๖ ทรงไดรับเฉลิมพระนามาภิไธยเปน
สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนี ทรงเปน สมเด็จ
พระบรมราชชนนีแหงพระมหาราชเจาผูทรงพระคุณอันประเสริฐของ
ประชาชาติไทย ๒ พระองค กลาวคือ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา
เจาอยูหวั และพระบาทสมเดจ็ พระปกเกลา เจาอยหู ัว

สมเด็จพระนางเจาเสาวภาผองศรี ทรงเปนราชนารีพระองคแรกที่ได
ทรงสำเร็จราชการแผนดินตา งพระเนตรพระกรรณพระมหากษตั ริย เม่อื สมัยที่
สมเด็จพระปยมหาราช เสด็จพระราชดำเนินเยือนทวีปยุโรปครั้งแรกใน
พุทธศักราช ๒๔๔๐ แมเบื้องแรกจะทรงกริ่งเกรงพระราชหฤทัยวาอาจไม
สามารถสนองพระราชบรหิ ารไดเต็มพระกำลงั ดวยเหตุวาทรงเปน สตรี แตเ มื่อ
พระราชสวามีทรงเห็นพรอมดวยพระบรมวงศานุวงศและขาราชการทั้งปวง
แลว ก็ทรงตั้งพระราชสตั ยาธิษฐานประกาศ วา

“ที่สุดตัวขาพระพุทธเจาก็เปน ขาทูลละอองธุลีพระบาท แมมีพระ
ราชประสงคจะใหสนองพระเดชพระคุณประการใด ถึงแมการนั้นจะเปน
การยากลำบากแกข า พระพทุ ธเจา สักเพียงใด หนา ท่ขี องขาพระพุทธเจาก็มี

ส ม เ ด็ จสพมรเะดม็จพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคัคชคิ นชนิเ ทเทศศนนาา | ๓38๘7๘

แตอยางเดียว แตที่จะตองรับสนองพระเดชพระคุณตามพระบรมราช
ประสงค”

เมื่อทรงรับพระราชภาระแลวก็ทรงแสดงใหเปนที่ประจักษแจงวา
ทรงเปนนักบรหิ ารผูกอปรดว ยวิจารณญาณสขุ ุมคมั ภีรภาพ พระราชดำรสั และ
พระราชหัตถเลขาแตละองคที่ปรากฏ เปนพยานแหงพระปญญา สมดังที่
สมเดจ็ พระปยมหาราชทรงยกยองวา “หนังสือทางราชการของแมเลก็ ท่ีเปน
ผสู ำเร็จราชการมมี า เกงเต็มท”ี

สมเดจ็ พระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงเปนผูรูกาละ จึงทรงเอา
พระราชหฤทัยใสทำนุบำรุงบานเมืองใหกาวหนาทันสมัยในทุกดาน ทรงรูจัก
แบงสรรเวลาปฏิบัติพระราชกิจอยางถูกตองเหมาะสม สวนที่ทรงปรนนิบัติ
บำรุงเคียงขางพระราชสวามี และทรงอภิบาลดูแลพระราชโอรสธิดา ก็ทรง
บำเพ็ญไดอยางเพียบพรอม สวนที่ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจเพื่อ
ประชาราษฎร กท็ รงพากเพยี รอยา งเตม็ พระราชหฤทัย

จำเพาะสมัยที่ทรงสำเร็จราชการนั้น ตองทรงทำหนาที่แทน
พระมหากษตั ริยแทบทุกอยาง พระมหากษัตริยในสมัยราชาธิปไตย มิไดทรง
เปน เพียงประมขุ หากแตย ังทรงเปนหัวหนารัฐบาลดว ย ราชนารีท่ัวไปยอมมิ
เคยทรงศึกษาหรือฝกหัดทำมากอนเลย ราชการท่ีตองทรงพระราชวินิจฉัยก็มี
อยูมาก ไหนจะยังพระราชกิจในดานสังคมอีกเลา ตองเสด็จประทับในท่ี
ประชุมเสนาบดี เสด็จออกใหผูมีราชการสำคัญตางๆ ทั้งชาวไทยและ
ชาวตางชาติเฝาทูลละอองธุลีพระบาท เสด็จประทับเปนประธานในพระราช
พิธีตางๆ ถึงกฐินกาลก็เสด็จพระราชดำเนินเปนกระบวนพยุหยาตราไปถวาย

388 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อัคคสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๘๙

ผาพระกฐิน ซ่ึงไมเคยมมี ากอ นท่ีเจานายฝา ยในจะไดเสด็จออกเปนกระบวนแห
เชนนน้ั จำตองทรงไตรต รองวิถีการวางพระองคในท่ีสาธารณะอยางพอเหมาะ
พอสมดวยพระองคเ อง

แมกระท่ังมีเหตุเพลงิ ไหมในพระนคร ตอใหทรงเปนสตรี แตเม่ือทรง
รับหนาที่รักษาราชการแผนดิน กไ็ มท รงลังเลทีจ่ ะเรงรุดเสด็จพระราชดำเนิน
ไปทรงอำนวยการดับเพลิง ถึงเวลาเย็นก็ตองเสด็จลงทรงกีฬากับพระราชวงศ
ฝายในเพื่อกระชับสัมพันธใหแนนแฟน ตองทรงจัดการฉายพระรูปพระบรม
วงศานุวงศ สง ไปทูลเกลา ทูลกระหมอ มถวายทีท่ วีปยโุ รป ใหทรงคลายพระราช
หฤทยั คำ่ ลงกท็ รงพระอักษรอยจู นดึก นอกจากหนังสือราชการทต่ี องทรงพระ
ราชวินิจฉยั โดยลำพังแลว ยังมีลายพระราชหัตถท ี่ตองทรงเรยี บเรยี งรายงานสง
ตามทูลเกลาทูลกระหมอมถวายแทบทุกวัน ในระหวางนั้นไดทรงจัดการตางๆ
ขึ้นใหมเปนอันมาก ทั้งพระราชกำหนดกฎหมายและระเบียบการตางๆ
พระองคทรงรับพระราชภาระหนักอ้ึงนี้อยูนานป ครั้นพระราชสวามีเสดจ็ นิวัต
พระนครแลว ยังตองทรงอำนวยการสมโภชรับเสดจ็ ตอมาอีกเกือบทุกวนั เปน
เวลารวม ๒ เดอื น

พระราชานุกิจของสมเด็จพระพันปหลวงขณะทรงสำเร็จราชการนั้น
เปนตัวอยางเตือนใจวา บุคคลผูมีปญญาเฉลียวฉลาด ยอมสามารถสำเร็จ
ประโยชนแมยากยิ่งไดโดยสวัสดี สมดังพระบรมพุทโธวาทที่วา “ผูมีปญญา
ถึงพรอ มดวยความรู ฉลาดในวิธีจดั การงาน รูกาลและรูส มัย เขาพงึ อยูใน
ราชการได”

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็ มพหระามวีหราววงรี ศว์ งศ: ์ อ: ัคอัคคชชิ นินเเททศศนา ||3๓8๙9๐

ยิ่งไปกวานั้น ยังทรงมุงมั่นยกระดับสถานภาพของสตรีไทยดวย
การศกึ ษา ดังพระราชปณธิ านในเร่ืองนว้ี า “การอดุ หนุนสตรีซึ่งเปนเพศเดียว
แกตน เพื่ออุดหนุนชาติและบานเมืองซึ่งเปนบานเกิดเมืองนอนของเรา
ทั้งหลาย ขาพเจาไดมคี วามพอใจที่จะกระทำอยูเสมอ” ทรงกำหนดวิถีการ
จัดการศึกษาสำหรบั สตรีพระราชทานไวอยางใหสมสมัย เปน อมตะแหงพระรา
โชบายวา “ใหสตรีไทยมีความรูทางการชางฝมือ ขนาดสามารถประกอบ
อาชีพเล้ียงตัวได ใหอานออกทั้งภาษาไทยและภาษาอังกฤษ และสามารถ
เขยี นใหผอู ื่นเขา ใจ ใหมีการอบรมศลี ธรรมจรรยาและมารยาท” ดังน้ี

ตลอดระยะแหง พระชนมชพี ทรงพระคณุ ธรรมสัมมาปฏิบัติ เครง ครัด
ในพระพุทธศาสนา มีพระราชหฤทัยอาจหาญ ทรงพระปญญาญาณเปน
อัศจรรย ทรงบันเทิงพระราชหฤทัยในศลิ ปศาสตรหลากแขนง มิหยุดหยอนใน
การขวนขวายแสวงหาวิชาความรูอยูเสมอ การที่ทรงดำรงพระชนมชีพเพ่ือ
หติ านุหิตประโยชนเหลือคณานับ ยอมเปนเพราะทรงมีธรรมะขอสำคัญสูงสุด
ในทางพระพุทธศาสนา คือ “ปญญา”เปนเครื่องเชิดชูพระองคใหอยูในที่สูง
เหนอื โทษและทุกขภัยทั้งปวง การที่ทรงประพฤติธรรม ธรรมน้ันยอมกลับมา
คุมครองรักษาพระองคใหทรงประสบความสวัสดี เปนพระคุณสมบัติท่ี
แข็งแกรง เหนือสตรีใดๆ หรอื แมแตบุรุษรวมยคุ เดียวกันกับพระองค ทรงเปน
บณั ฑติ สตรที เี่ รยี กวา “บัณฑิตา” ดงั คาถาทเี่ ทวดาสรรเสริญพระภัททากุณฑล
เกสาเถรี ที่ไดเชิญมาเปนนิกเขปบท แปลความวา บุรุษจะเปนบัณฑิตในที่ทง้ั
ปวงก็หาไม. แมสตรีก็เปนบัณฑิต มีปญญาเฉียบแหลมในที่นั้นๆ ได
เหมือนกนั .

390 | สมเด็จพระมหาวรี วงศ์ : อัคคสชนิมเเทดศ็ จนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๙๑

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ทรงไดบรรลุพระอนุตรสัมมาสัมโพธิ
ญาณ ไมมีปญญาอื่นยิ่งกวา และทรงแสดงวาปญญานั้นจะเกิดขึน้ ไดก็เพราะ
ประกอบ จะเสื่อมไปก็เพราะไมประกอบ เพราะฉะนั้นพระสารีบุตร
จึงแสดงปญญาพรอมทั้งเหตุใหเกิด ไววา “พระผูมีพระภาคเจาผูรูผูเห็น ผู
อรหันต ตรัสรูเองโดยชอบ ไดตรัสปญ ญาไว ๓ ประการ คือ จินตามยปญญา
ปญญาสำเร็จดวยความคิด ๑, สุตมยปญญา ปญญาสำเร็จดวยการฟง ๑,
ภาวนามยปญญา ปญญาสำเร็จดวยภาวนา ๑ เปน ๓ ประการ” ดังจักรับ
พระราชทานพรรณนาตอ ไปโดยสงั เขป

ใน “จินตามยปญญา” ขอตนนั้น ความคดิ อานชื่อวา “จินตา” บาง
คนคดิ ดี บางคนคิดชั่ว ผิดถูกสูงต่ำตามพื้นภูมิ ความคิดนั้นเมื่อบุคคลไดใชอยู
เสมอๆ ก็จะช่ำชองขึ้นไปเปนลำดับ ภายหลังถึงจะคิดกิจการใดก็กวางขวาง
ออกไปสะดวกคลอ งขึน้ ไมค อยผิดพลาด ทำใหเปน คนฉลาดกวาพนื้ เพเดิมได

สมเด็จพระบรมราชินีนาถในรัชกาลที่ ๕ ทรงวางพระองคสม
กาลเทศะ ทรงเปนนกั คิดนักประดิษฐทีย่ อดเย่ยี ม ทรงพระราชดำริผสานศลิ ปะ
ไทยและศิลปะสากลใหสอดคลองเขากันไดอยางลงตัว ดังปรากฏชัดจาก
รูปแบบเครื่องอาภรณฉลองพระองค ท่ีทรงเลือกเฟนมาประดับเปนทีเ่ ชิดหนา
ชูตาเลื่องลือไปในมหาประเทศ พระกิริยาอันองอาจผาเผยของพระองค
สะทอ นภาพสตรีศรวี ิไล ใหเ ปน ภาพลักษณข องสตรสี ยาม ตามเสริมสงพระราช
ศักดานุภาพแหง สมเดจ็ พระราชสวามไี ดอ ยา งวเิ ศษ

ใน “สุตตมยปญ ญา” ขอ ๒ น้ัน การสดับฟง การเลา เรยี นศกึ ษา การ
อาน รวมเรียกวา “สุตะ” เพราะเปนการถายความรูมาจากทานผูอื่น บางคน
ไดฟงเรื่องที่ไมมีประโยชน บางคนไดฟงเรื่องที่มีประโยชนมาก เพราะความ

ส ม เ ด็ จสพมรเดะ็จมพหราะวมี รหวาวงรีศว์ ง:ศอ์ :ัคอคคั ชคิ นชินเ ทเทศศนนาา | ๓39๙๒1

สมาคมฝกใฝตางกัน ผูไดสมาคมดีจึงมักเปนคนดี ผูไดสมาคมชั่วจึงมักเปนคน
ชั่ว คนผูไมตั้งใจยอมไมไดความรูค วามเห็นจากการฟง แตผูตั้งใจยอมได จึงมี
พระพุทธภาษิตวา “คนฟงดวยดียอมไดปญญา” ในทางพระศาสนา สมเด็จ
พระสัมมาสัมพุทธเจาทรงสรรเสริญความเปนพหูสูต คือความไดสดับตรับฟง
มาก ไวหลายสถาน

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงสั่งสมบุญมาดีจึงเสด็จ
อุบัติมาในสมาคมอันดี กลาวกันวาสมเด็จพระบรมชนกนาถทรงพระเมตตา
มาก พอทรงเจริญพระวัยข้ึน พระราชสวามีก็ทรงพระเมตตาใชสอยสนิท อีก
ทง้ั ทรงพระราชอตุ สาหะหม่ันถามหม่ันเรียนหม่นั เขียนตริตรองตามวิสัยบัณฑิต
ชาต ทรงอาสาตามเสดจ็ ไปในทุกหนแหงทัง้ ในและนอกราชอาณาจักร ทำใหได
ทรงสอดสองทุกขสุขของประชาชนเพื่อพระราชทานพระราชานุเคราะหอยู
เสมอ

ดวยพระฐานะพระบรมราชชนนีของพระมหากษัตริยนักการทหาร
และทรงดำรงพระยศนายพันเอกหญิง ตำแหนงผูบังคับการพิเศษในกองพัน
ทหารหลายแหง ไดเสด็จพระราชดำเนนิ ไปทอดพระเนตรการประลองยุทธของ
ทหารและเสือปาในทองที่กันดาร ทรงหวงใยทุกขสุขของเหลานักรบ จึง
พระราชทานแพทยห ลวงไปคอยดูแลรกั ษา พรอ มเคร่อื งบำรุงขวัญใหช่นื ใจ แม
พระสรีรานามัยเริ่มเสื่อมถอย แตก็ยังทรงมีน้ำพระราชหฤทัยเขมแข็งเยี่ยง
นักรบ ดังพระราชดำรัสที่วา “ถึงแมฉันจะเปนหญิงก็จริง แตก็มีใจเหมือน
ทานทั้งหลายซึ่งเต็มไปดวยความรักชาติ ศาสนา พระมหากษัตริย เมื่อมี
เหตกุ ารณเกิดข้ึนในเวลาใดเวลาหนึง่ กด็ ี ฉนั ตั้งใจทจี่ ะชวยเหลือผูเปนนักรบ
อยูเสมอ ไมทอถอยเลย”

392 | สมเดจ็ พระมหาวรี วงศ์ : อคั คสชมินเเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๙๓

ใน “ภาวนามยปญญา” ขอ ๓ นั้น การอบรม การทำใหมีขึ้นเปนขนึ้
ไดแก การทดลองสอบสวนประกอบเหตุผลใหแนใจในทางโลกและทางธรรม
จนสามารถทำใจใหตั้งม่ันในอารมณเ ดียว และพิจารณาสภาวธรรมใหเ ห็นตาม
เปน จริง กำจัดความลังเลสงสัยเสียได ขอนี้ชื่อวา “ภาวนา” อันเปนการยาก
กวาการคิดและการฟง เพราะตองทำใหปรากฏขึ้น ถึงดังนั้นยอมใหผลคือ
ความรูถกู ตองถอ งแท แนนอนย่ิงกวา การคดิ และการฟงแตอ ยางเดียว

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ทรงกอปรดวย สุตตมย
ปญ ญา เปน ปฐม ดงั ท่สี มเดจ็ พระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ
ทรงสรรเสริญวา “ในเวลาประทับเปนประธานในสภาคณะผสู ำเร็จราชการก็ดี
ในทป่ี ระชมุ เสนาบดสี ภาก็ดี สมเดจ็ ฯ มิไดเ คยประทานความเหน็ สวนพระองค
ตามพระราชหฤทัยเลย ทรงตรสั ปรึกษาที่ประชุมกอนทุกคร้ัง และถา มีสิ่งใดท่ี
ไมแ นพระราชหฤทยั กท็ รงซกั ไซไลเ ลียงจนทรงทราบชัดเจนถองแทแลว จึงจะ
ประทานความเห็นสวนพระองคซึ่งไมมีผิด และแสดงวาทรงมีความสามารถ
จริงๆ ไมผิดผูช าย แตถ า มปี ญหาอันใดท่ีไมแนพระราชหฤทัย ก็มักจะทรงตอบ
วา ขอกราบบังคมทลู ถามไปกอนเสมอ” เปนที่ประจักษแจง แกปวงบุรษุ ผูเปน
ใหญในราชการวา สมเด็จพระนางเจาฯ ผูทรงเปนสตรีเดียวในท่ีนัน้ กลับทรง
พระปรีชาเฉียบแหลมในการประสานประโยชนใหราบรื่น โดยทรงสดับความ
คิดเห็นรอบดาน เพื่อทรงใครครวญดวย จินตามยปญญา แลวจึงมีพระราช
วินิจฉัยเหตุผลประกอบการตัดสินพระราชหฤทัย อุดมดวยลักษณะแหง
ภาวนามยปญ ญา ในทางคดีโลก

อนึ่ง ถึงจะเปนเรื่องเกี่ยวกับพระสวัสดิภาพสวนพระองค เมื่อทรง
ศึกษาใครครวญโดยรอบคอบแลวเห็นวาดี ก็ทรงกลาทดลองดว ยพระองคเอง
เปนเบือ้ งตน ทรงรเิ ร่ิมรับการผดงุ ครรภแบบใหม เลิกการบรรทมเพลิงหรอื อยู

ส ม เ ด็ จสพมรเดะจ็มพหราะวมี รหวาวงรี ศว์ ง:ศ์อ:ัคอคัคชคิ ชนนิ เ ทเทศศนนาา | 3๓9๙๔3

ไฟแบบโบราณ เปนตัวอยางใหมหาชนทั้งปวงกลาดำเนินตามพระราชปฏิบัติ
ทรงสนับสนุนวิธีคลอดแบบใหมโดยพระราชทานพระราชานุญาตใหโฆษณา
โดยอางพระนามวาทรงใชวิธีนี้อยูเสมอ พรอมพระราชทานเงินทำขวัญแก
มารดาที่เขา มาสูระบบการผดงุ ครรภสมยั ใหม ในขณะเดียวกัน ก็ทรงพระมหา
กรณุ าพระราชทานกำเนดิ โรงเรยี นแพทยผ ดงุ ครรภแ ละหญิงพยาบาลการไข

สวนภาวนามยปญญาทางธรรม ทรงตั้งพระราชหฤทัยไวในอุเบกขา
ธรรมอยางยิ่งยวด ทำใหท รงเพง พเิ คราะหการณท ้งั ปวงดว ยความยุตธิ รรม เมื่อ
มีพระมติในการอันใดจึงเปนไปอยางเฉียบขาด เที่ยงตรง ไมพิรี้พิไร
เหยาะแหยะ ทรงรักษาพระราชจริยาใหสงาและสงบครบคณุ สมบัติขตั ติยนารี
คนเปนอันมากที่ไมไดศึกษาพระราชอัธยาศัยอยางลึกซึ้ง อาจเขาใจไปวา
พระองคท รงลักษณะอันขึงขังนาหวาดเกรง แตถ า ลองพิเคราะหศ ึกษาใหดีจาก
พระราชหัตถเลขา พระราชดำรสั และคำบอกเลาหรือบันทึกของผูเคยใกลชิด
เบ้ืองพระยุคลบาท จะไดเห็นถึงน้ำพระราชหฤทัยทีแ่ ทจริงอันออนโยนละมุน
ละมอม โอบออมอารี ออกโนมไปในวิถีถอมพระองค ทรงพระเสาวภาพ
เพยี บพรอมตามพระพทุ ธานศุ าสนีเปน เนืองนิตย ดังพระราชปรารภ เปนพยาน
ยืนยันนำ้ พระราชหฤทัยอนั บริสทุ ธิ์วา

“ชื่อเสียงเกียรติยศประการใดนั้น, ก็แลวแตการที่จะมีจะเปนไป
ตามกาลที่ควร, ฉันไมสูจ ะพยายามและมุงมาดอันใดนักใหเกนิ แกค ุณวิเศษ
แหงตน, และพยายามแตจะขัดเกลากิเลสใหเบาบาง, ตัดอกุศลที่เกิดข้ึน
แลว ใหห มดไป, ท่ยี ังไมไดเ กิดอยา ใหเ กิดแลวทวขี น้ึ , ความยังชีพอยใู นโลกนี้
ใหเปนไปในสวนสจุ รติ ธรรมทั้งสิ้น, เทานีแ้ หละ, เปนความพยายามของฉัน

394 | สมเด็จพระมหาวีรวงศ์ : อคั คสชมินเทด็ศจนพาร ะ ม ห า วี ร ว ง ศ์ : อัค ค ชิ น เ ท ศ น า | ๓๙๕

ที่ปรารถนาจะใหเปนไปในชีวิตที่อุบัติในโลกนี้, นอกจากน้ัน กแ็ ลว แตบุญ
กรรมจะนำไป, ตามเหตแุ ละผลท่ีจะพงึ มี”

สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินนี าถ ทรงเปน “บัณฑติ า” ผเู ฉลียว
ฉลาด มสี ติปญญา และมที ักษะ เปน พลวเหตุเกือ้ กูลใหทรงเปน “ศร”ี เปน สงา
ในทุกพระราชสถานะ แมพระองคเสด็จสวรรคตละโลกนี้ไปเมื่อวันที่ ๒๐
ตุลาคม พุทธศักราช ๒๔๖๒ ขณะพระชนมายุ ๕๗ พรรษา แมเสด็จสวรรคต
ลวงไปนานแลว องคการศึกษา วิทยาศาสตร และวัฒนธรรมแหง
สหประชาชาติ ยังตามประกาศยกยองใหทรงเปนบุคคลผูมีผลงานดีเดนระดับ
โลก เมื่อพุทธศักราช ๒๕๕๖ บัดนี้บรรจบเวลาเสด็จสวรรคตลวงมาคำรบ ๑
ศตวรรษ แตตอใหอีกกี่ปกี่ศตวรรษจะลวงพนไป ใครจะกลาวถึงพระองค
หรือไมอยางไรก็ตาม ความดีงามที่ทรงส่ังสมไวตลอดพระชนมชีพ ยอมดำรง
อยูเปนความดีที่สำเร็จบริบรู ณ พระเกียรติคุณทั้งนั้นจักเสถยี รสถิตเสาวภาผดุ
ผองเปนศรีอยูคูโลก สมพระนามาภิไธย “เสาวภาผอ งศร”ี สูงสง ทีส่ ุดดว ยพระ
ปญญาบารมีตราบกัลปาวสาน ตองตามพระพุทธภาษติ ท่ีวา ปฺญาชิวี ชีวิต
มาหุ เสฐ ํ ความวา ชีวิตของบคุ คลผูเปนอยดู วยปญญา ประเสริฐสุด ฉะนั้น

อิมินา กตปุฺเญน ดวยอำนาจพระราชกุศลทักษิณานุปทานกิจ อัน
สมเด็จบรมบพิตร พระราชสมภารเจาทั้งสองพระองค ผูทรงพระคุณอัน
ประเสริฐ ทรงบำเพ็ญแลวดวยดี จงพลันสัมฤทธิเ์ ปนบุญนฤธี อำนวยอฐิ วิบาก
วบิ ุลมนุญผลสวนทพิ ยสุขแด สมเด็จพระศรีพชั รินทราบรมราชินนี าถ ตามควร
แกพระราชคติวิสัยในสมั ปรายภพ สมพระราชปรารภอุทิศถวาย โดยพระฐาน
นิยมจงทุกประการ

ส ม เ ด็ จสพมเรดะ็จมพหระามวหี ราววงีรศว์งศ: ์ อ: ัอคคั คชชิ นินเเททศศนาา ||3๓9๙5๖

รับพระราชทานถวายวิสัชนาพระธรรมเทศนาใน บัณฑิตากถา ฉลอง
พระเดชพระคุณประดับพระปญ ญาบารมี ยตุ ลิ งดว ยประการฉะนี.้

ขอถวายพระพร