The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search
Published by utkirusarov15, 2023-01-12 03:34:30

amir_temur_hayotidagi_garoyibotlar

amir_temur_hayotidagi_garoyibotlar

ХДМДАМ СОДИК.ОВ

АМИР ТЕМУР ХДЁТИДАГИ
РАРОЙИБОТЛАР

Тарихий бадиалар
К,айта нашр

Ч

Чулпон номидаги нашриёт-матбаа ижодий уйи
Тошкент - 2016

94(092)Te^ryp
КБК 63.3(5S^)4

С 75

Такризчи
Мсщкам М ахм удов - шарцшунос, 9збекистон Ёзувчилар

уюшмаси аъзоси

Масъул мух;аррир
Фахриддим Ашрафхужаев - «Амир Темур утган йуллар

буйлаб» халк,аро илмий экспедиция аъзоси

Буюк тарихий шахе - Амир Темур х;ак;иАа жуда куп тарихий
ва бадиий асарлар ёзилган.

Уш бу тари хий бадиалардан иборат китоб Сох;ибк;ирон
хаётидаги гаройиб вок^еалар, унинг так;Аири ва з^аётига оид илох;ий
хрдисалар донишманд ва кароматли устоз-пирлар хак;идадир.
Мислсиз харбий саркарда, истеъдодли давлат арбоби, узок;ни кура
олган зийрак сиёсатчи ва адолатли донишманд хукмрон к;иёфаси
кенг китобхонлар оммасини албатта к;изик;тиради.

М азкур асарнинг биринчи нашри китобхонларда катта
таассур от к^олдирганди. Сизга такдим этилаётган иккинчи нашри
муа^ллиф томонидан кбайта куриб чик^илиб, янада к^ушимчалар

била и тулдирилд.и.

ISBN 9 7 8 -9 9 43-05-781-4 © СОДИК.ОВ X,., 2015
© «ART FLEX» нашриёти, 2015

© Ч^^лпон номидаги НМИУ, 2016

ЮЛДУЗ ШУЪЛАААРИ

Тарихдаги улур зотларни мах,обатли то р ч- ^ к д -
ларига ^шатиш мумкин. Чукдс,ининг салобати куз
олдимизда доимо намоён булиб тургани билан унинг
баррида ва атрофида к,анчадан-к.анча сиру синоат-
лар бор. Унинг х,удудида к,^1динчли рорлар ва че-
чакзор адирлар, турфа жонзотлар, сайрок,и к,ушлар
мавжуддир. Тарихдаги улур зотлар Бах,ри Уммонда
кезиб юрган бадайбат кемаларга х,ам ^Ьсшайди. Бир
к,араганингизда бу кема кузингизга яхлит ташлан-
гани билан унинг ичида ва каюталарида к,анчадан-
к,анча тилсимли х,одисалар юз беради. Ва бу кема-
нинг изидан мавжланган из к,олади. Бу из х,атто фа­
зодан бок,к,анда х,ам як,к,ол кузга ташланиши мумкин.

Биз буюк Сох,ибк.ирон бобомиз Амир Темур х,аз-
ратларини дунёда неки энг кучли, энг жозибали,
энг мах,обатли булса ушаларга к,иёслашимиз мум­
кин. Бу улур зотнинг х,аёти ва фаолияти, жунрок,
айтганда, таржимаи х,оли бизга маълум булса-да,
бирок, биз эслатган ч^к,и ёхуд улкан кема янглир,
бу мух,ташам сиймонинг номи билан борлик, биз бил-
маган, эшитмаган ривоятлар, х,икоятлар ер юзи
буйлаб кезиб юрибди. Одамзоднинг х;ар бир авло-
ди ёхуд х,ар бир халк, Сох,ибк,ирон х,ак,ида уз тасав-
вурига эга булишга интилади х,амда к,ул етмас бу
юлдуз х,ак,ида афсоналар х,ам т^и й бошлайдилар.
Чунончи, Амир Темурнинг Хизр бува билан учраш-
гани ва ундан тегишли тавсиялар олгани, доимо пай-
рамбаримиз иноятларида булгани хусусида к’$т ри­
воятлар бор. Амир Темур Х.ИНДИСТОН к,ишлоклари-

дан бирида т^таганда зола к,ишлок, ок,сок,оли унга
муъжиза кзфсатади; очик, х;авода ёмгир ёрдиради.
Темур бунинг сирини с^аганда у узок, аждодлари
олис бир сайёрадан келгани ва Х,индистонда ерла-
шиб кетганини гапиради. Ок,сок,ол Темур саволига
савол билан жавоб к,илади;

— Сиз к,ай тарик,а ва к,андай к,илиб Х,офизи
К,уръон булдингиз? Минг йил аввал араб к;авмини
х,еч КИМ билмаган. Пайгамбаримиз дунёга келди-ю,
уларни дунё таниди. Икки аср илгари мурул кимли-
гини башарият билмади. Чингизхон келди-ю дунё
титради. Юз йил аввал Кеш ва Самарк,анд к ^ н а
шах;арлар булса х,ам, уларнинг доврури оламшумул
булмаган. Сиз салтанатга келдингиз-у уларнинг
номи оламга кетди. Араблар х,ам, м^пруллар х;ам та-
рих сах,насидан тушиб кетди. Бирор асрдан с ^ г
уларни х,еч ким танимайдиган булади. Аммо Сиз,
Сох.ибк,ирон юлдузи сира сунмайди, салтанатингиз
шарафи асрдан асрга к^аверади. Чунки Сиз биз
каби самовият олами билан борлангансиз.

Форсда, Гуржистонда, Русда, Европада ва бошк,а
улкаларда Темур билан борлик, к^ш ривоятлар, аф-
сонавий м-^жизалар х,ак,ида ran боради. Бу вок,еа-
лар булиб злтанми ё й^ми номаълум. Бирок, булар-
нинг мох,ияти Сох,ибк,ирон х,ак,ида мантик,ан т^ри
таассурот уйротиши мумкин. Айни чогда ушбу х,ико-
ятларда уни т ^ и б чик,арганларнинг ах,вол-рух,ияси

намоён булиб туради.
Тарихимизнинг зукко билимдони ва синчков из-

к,увари Х,амдам Содик,ов узок, йиллардан буён мил-
латимизнинг улур намояндалари х,ак,ида х,ам ил>1ий,
х,ам бадиий рисолалар ёзиб келмокда. «Амир Темур
х,аётидаги раройиботлар» китоби унинг к;^ йиллик
изланишлари самараси булиб, унда Сох,ибк,ирон
такдиридаги сирли вок,еалар ва турли ривоятлар

к,аламга олинган.

Х,азрат Сох,иб1дироннинг сер1дирра фаолияти х;али

тадк,ик,отларга асос булади. Бу улур зотнинг шах-

сияти, хатти-х,аракатлари, феълу атвори, албатта,

х,ар кимни к,изик,тиради. Балки халк, орасидаги ра-

ройиб х,икоятлар х,ам ^ а к,изик,иш ила турилган-

дир. Ахир одам х,акдда латифа х,ам т^ишмай-

ди-ку!

Буюк Темурга, Мовароуннах,р осмони порлок, юл-

дузига эх,тиромимиз миллатимизга, улур тарихимиз-

га эх,тиромимиздир. Дикдатингизга х,авола этилаёт-

ган ушбу китобда ^ а порлок, юлдузнинг ^ м ас шуъ-

лалари чак,наб турибди.

Абдулла Орипов,
Узбекистон К,ах,рамони, Халк, шоири
2006 йил 24 май

йшаааззз;ШЕЙ?1^Й-1-!-Шр^^

МУКДДДИМА

Лашкар сафини ёриб утган Шох, Мансур Му-
заффарий сара суворилари билан т^ри Амир Те­
мур к,ароргох,и томон от к,уйди.

Барлос беклари дарх,ол Сох,ибк,ирон х,имоясига
ташландилар. Лекин Шох, Мансур йулида дуч кел-
ганини йикдгаб, Темур билан т^наш келди.

Пайрамбар ёшидаги Сох,ибкдрон кдличи нaвк^^-
рон ёшдаги ра1диби шамширига урилди.

Кузлари к,онга тулган, бутун жуссасидан куч ва
к,увват ёрилиб турган Шох, Мансур х;амласи дах,-
шатли эди. Орир Исфахон к,иличи Темурнинг ду-
булрасига уридди. Бир зум гангаб к,олган Сохдбк;ирон
жавоб зарбига улгуролмай кдлич яна бошига тушди.

— Мансур! Тенгинг билан олиш! — Кимнингдир
янгрок, хитобидан Мансур беихтиёр сесканиб аланг-
лади.

— Болагинам!
Бу Теьгурбек хитоби эди. Шох Мансур томон ел-
дек учиб калган Шох,рух Мирзо Сох,ибк,ироннинг
17 ёшли фарзанди эди. Худож'^ш, беш вак,т намозни
сира канда к,илмайдиган, к,илич -^нига к'^рок, к,у-
лида К,уръон ушлаб мутолаа к,илишни афзал к'^ув-
чи так,водор Шох,рух бутун умрини жангу жадалда
^казган тажрибали ва жангари форс х,укмдори Шох,
Мансурга р-^ара келди-я!
Олишув чиндан х,ам к,аттик, ва беаёв борарди.
Ёшляк ёшлик билан жанг к,иляпти. Мансур арс-
лон булса, Шох,рух мисоли шер эди.
Сохибк,ирон илтижо билан нималарнидир узича
шивирларди. У урА1Л учун гойибдан мадад тиларди.

Шу кунгача доимо уни к,уллаб келган Парвардигор
нах,от ундан юз угирса?

Мовароуннах,р к,ушини тезда узини унглаб, форс
сувориларини к,уршов зг,алк,асига олди. Ёш шах,зо-
данинг фидокорлиги уларни роят рухдантириб юбор-
ган эди. Шох, Мансур эса бутун разабини шах,зода-
га к,аратиб, з ^ бериб х,амла к,иларди.

Сох,ибк,ироннинг К.ИЛИЧ дастасини ушлаган к,ули
к,аттик, К.ИСИЛДИ. У ^ли жуда тажрибали ва маккор
к,иличбозга дуч келганидан роят хавотирда эди. Й ^ ,
Шох,рух х,ам анойи эмас, з ^ устозлар саборини ол-
ган йигит. Аммо у жангга ишк,ибоз эмас. Шунинг
учун Темур уни бошк,а ;^ил ва набиралари орасида
унча хушламас эди.

К,арангки, мака шу худож^ з^ли унинг жонига
ора кириб, х,аётини сакдаб к,олди. Бунинг учун х,озир
жонини фидо этмокда. Кекса саркарда к,албида фар-
зандидан ифтихор ва узидан )осинч туйрулари турён
урди. Жигарбанди, пушти камари, кенжатойи унинг
х,аётигина эмас, балки бутун салтанат такдири учун
х,ам жонини гаровга к,^ди. Шох, Мансурнинг кучли
зарбидан Шох,рух эгарда чайк,алиб кетди. Вах,шиё-
на к,ийк,ириб Мансур к,иличини баланд кутарди.

— Болагинам! — Сох,ибк,ироннинг — отанинг
к,албидан юлк,инган фарёди бутун жанггохда кучли
акс-садо берди.

Шу вак,т кутилмаган вок,еа юз берди. Чех;расига
к,араганда араб, найза билан к,уролланган бир отлик,

югуриб келиб:
— Аллох,умма ансур Темурхон! — дея баралла

к,ичк,ирди. Шох, Мансур бу к,ичк,ирикдан к,урк,иб,
х,ушидан кетди ва отидан йик,илиб тушди. Шох,рух
уни кутариб отига ^к,азиб олиб кетди. «Ё Аллох,,
Темурга зафар ато эт!» дея к,ичк,ирган отлик, эса
к,аергадир ройиб булди.

Бу Амир Темур х,аётидаги биринчи раройибот
эмас эди.

РАРОЙИБ ТУШ

Такина бегим ой-куни якднлашган ^таа эрта ба-
х,орнинг намхуш кунида Амир Тарагай Бах,одир
дустлари даврасида ишкомда сух,бат к,урди.

Амир них,оятда х,аяжонга тушган эди. Бах,одир-
лар уни х,еч к,ачон бундай адволда к^ишмаган. Узок,
йиллар давомида неча-неча дах,шатли жангларда
х,ам, орир дак.ик,аларда х,ам у бундай ах,волга туш-
маган. К,уролдош дустлари х,с1Йрон. Амирга не будлд?
Нах,от у фарзанд к^аётган хотинига шунча ачиниб
бундай куйи.б-пишса?

Тарарай дустлари саволини тушунгандай них,оят
суз к,отди:

— Биродарлар! Ажабланманг. Бугун-эрта сиз-
ларни х,айратга солган жумбок,к,а жавоб бераман.

Супада >^рган бах,одирлар унга далда бера бош-
лашди:

— К.ИЗМИ, ■^илми — бари фарзанд. Амирзода

булишади.
— Эсон-омон к,утулади.
Тарарай дам к,изариб, дам бузариб, узича нима-

ларнидир пичирлайди. Дуо ;$тс,имокда.
— Амир, амир! Суюнчи, сутончи!
Доя хотинлардан бири халл*^слаганча амирга

як,инлашди.
— Нима. нима? - довдираб суз к,отди амир.

Кузларида к,увонч, хайрат ва 1^урк;уБ.
— К,изми ё ^ил! — бак,ириб юборишди сабрла-

ри чидамаган баходирлар.
— У ри л , yeviA\ - шодон хитоб к,илди доя.

— 'S^fha!!! — хурсанд к,ийк,ириб ^инларидан ту-
риб кетишди бах,одирлар.

— Нах,отки? — амирнинг кузларида фавк,улодда
шодлик чак,нади.

Бир х,овуч тилла тангалар доя хотиннинг бошига
сочилди.

— Азизларим! Энди баралла айтаман дилимдаги
сиримни. Кароматг^ шайхимиз Шамсудл,ин Кулол-
нинг башорати ^гидан кедй,и.

— К,андай каромат? — к,изик,синиб с^ашди ба-
х,одирлар.

— Аввал томок^арингизни х,уллаб олинглар, —
деди эшилиб кетган амир.

Хизматкор келтирган патнисдаги ^ФА^к шакли-
даги К.ИМИЗ идишни к,улга олган амир заранг коса-
ларни тулдирди. Уртага ташланган бир халта к,урт
бах,одирлар учун эрмак булди.

— Катта базм оддидан буниси хамир учидан па-
тир, биродарларим.

Бах,одирлар к,изишиб олганларидан с ^ г амир ко-
сасига к,ул х,ам теккизмай сузида давом этди:

— Бир йилча мук,аддам галати туш к^иб уйро-
ниб кетдим. К,изик, туш. Ялангликда турган эмиш-
ман. Арабга -^шаш хушсурат йигит к,у^лида к,илич
билан олдимда пайдо булди. Менга якднлашиб пулат
К.ИЛИЧНИ узатди. «К,уёшга к,араб силкит!» дея к,ич-
к,ирди. Индамай айтганини бажардим. К,илич ёгду-
сида бутун олам ёришиб кетса буладими? Борлик,-
ни маррибдан машрик,к,ача курдим. Ажойиб улка-
ларни. Узок, вак,т хаёл суриб юрдим. Кейин шайх
дустимизнинг олдига бориб тушим таъбирини сура-
дим. Кароматли дустимиз мен як,инда ^ил к^фишим
на у бутун дунёнинг фотих,и булишини айтди. Бугун
мен агар урил к^сам, чиндан х,ам шайх башорати
амалга ошади, к.из булса у ёлрон, деб дилимдан
■^казган эдим. Иншоолло, шайх Шамсуддин каро-

мати чиндан х.ам Парвардигори олам инояти экан.
Худога шукр!

— Боракалло!

— Фаришта омин дебди!

Амир Тарарай бахтиёр х,олда сафдошларига бок,-
ди. Узи майни лабига х,ам теккизмаган х,олда дуст-
ларига тулатиб-тулатиб к,уяди. Бах,одирлар к,изи-
шиб, хурсанд х,олда табрик устига табрик ёгди-
ришади.

Шундай к,илиб х,ижрий 736 йил 25 шаъбон -
сешанба куни - милодий 1336 йил 9 апредй,а Шах;-
рисабз як,инида Хожа Илрор к,ишл0рида барлос беги
Амир Тарагай оиласида фарзанд дунёга келди. Уни
кдрк, кун давомида намакоб сувда ч^хилтириб, ба-
данини ёр билан муолажа кдлишди. Бола бах,одир-
дек улрайсин дея энага-ю мураббийлар астойдил
парваришни бошлашди.

Ташк,арида бор-рорлару экинзорларга тугаш к ,^ -
рончада эса базм наволари янграб турди. Амир Та-
рарай мех,мондустлик дарвозасини кенг очиб, к ,^ -
к,узилар суйди. К.'^рончада азс,ил яшовчи бах,одир-
лар оилаларидан ташк,ари -^ган-кетган йуловчилар
х,ам дастурхонга таклиф к,илинди. К,ирк, кечаю кун-
дуз эл-юртга ош-нон берган амир чиндан х,ам бар-

рини кенг очган эди.
Кеш (Шах,рисабз) ах,олиси зфтасида узининг жа-

сурлиги, саховати ва художуйлиги билан обру к,озон-
ган Амир Тарарай аслзодаларга х,ам, одд,ий дех,к,он
ва х,унармандларга х,ам бирдек муомалада булгани,
айник,са шайх, дарвеш, к,аландарлар билан як,инли-
ги туфайли унинг к,^гончасига к,адамранжида к,ил-
ганлар х,ам бехисоб эди. Мех,мон келар эшикдан,
ризк,и келар тешикдан деганларидек, табрикка кел-
ганларнинг купчилигининг к,уллари к.урук, эмас.
Унлаб к,уй, молларни олиб келишаётган зиёратчи-
лар жой-жойларига ■$0 ’к,азилади. Шурва, кабоб ва

паловнинг ёк,имли х,идлари атрофдаги одамларни
беихтиёр к,^РОНча тарафга етаклайди. Бундай зиё-
фат турмушда камдан кам учрайди.

Кеп К.ОЛИНГ, Тархон Тарарай хонадонига!
Камбагаллар, гадойлар, дарвешларга ; ^ а кун бай-
рам будди.
Боск,инчи м-^ллар х,укмронлиги остида дала-
лари к,уриган, чорваларидан ажраган, арик,лари
кумилиб хонавайрон булганлар умуман харобага
айланган Мовароуннах,рда куп. Мутул хонлари-ю
хонзодалар узаро урушида экинзорлар топталади,
х,унармандлар, тижорат ах,ли таланади, хотин-к,из-
лар з^ланади. Бозорлар нотинч, нарх-наво осмон-
да. Х,амма ерда так,чиллик. Тартиб-интизом деган
нарсанинг узи й ^ . Х,еч кимнинг х,аёти к,онун томо-
нидан х,имоада эмас, зотан к.онуннинг узи х,ам й^^.
К,ачонлардир гуллаб-яшнаган улкада к^на тарих-
дан фак,ат мусулмончилик к,олган. Шунисига х,ам
шукр!
Туп-туп одамлар орасида савдогарлар, карвон-
бошилар х,ам кузга ташланади. Амир Тарагай ва
унинг бах,одирлари купинча Кеш атрофидан утувчи
савдо карвонларини х,имоя к,илишади. К,уролли сок,-
чилик вазифасини бажариб туришади. Йуллар ха­
тарли, лекин Амир Тарагай карвонни к,зфикласа унга
х,ар к,андай к,арок,чи х,ам, шу жумладан, мутул з ^ а -
вонлари х,ам х,ужум к,илишга х,айик,ади.
Бутун ёшлигани хонлар к,утлинида ^^казиб, бе-
х,исоб жангларда узини к^сатган Тарагай к\ш яра-
дор булганидан истеъфога чик,к,ан ва хизматга яра-
ша тархон ёрлигини олган. Соликдардан озод к,илин-
ган ва каттагина имтиёзларга эга булган тархон узи
каби жангларда умрини ^казган биродарлари би-
лан узига инъом этилган катга ер-сувли к,ургончада
яшайди. Ах,ил оиладек бирга яшовчи бу бах,одирлар
жамоасини бутун вох,а танийди. Зотан Шах,рисабз

II

вилояти х;окими Х,ожи барлос эса Тарагайнинг ука-
сидир.

К,^Рончада зиёфат кетига зиёфат уланди. Х,ам-
манинг к,орни т^ и б , дастурхонларда гудак шаъни-
га дуолар -^илди.

БОЛАЛИК САБОКДАРИ

Ташк,арида к,ор гупиллаб ёрмокда. Ичкарида эса

иссик, сандал атрофида бах,одирлар ^иришибди.

Уртада к,урук, мевалар тортилган патнис. Сандал-

нинг бир четида к^пага оёкдарини сук,к,анича бо-

лакай ёстик,к,а ёнбошлаган. Ёнида эса сузга чечан

энага. Барча шу аёл орзига к,араган. У достон-ри-

воятлар сузлайди. Аждодлар мардлиги ва жасора-

тидан бах,с этувчи к,ах,рамонлик достонларини ай-

тади.

Болакайнинг кузлари катта очилиб, сех,рли эр-

таклар олами уни уз баррига олади. Афсонавий Рус­

там, доно Зол, золим Захдок, сахийликда тенги й ^

Х,отам Той х,ак,идаги ривоятлар, Искандар Зулк;ар-

найн юришлари унинг тасаввурида узга дунёни

очади.
Болакайга, айник,са, «Ур т^мок.» эртаги ёк,иши-

ни энагаси яхши билади. Бу эртак катталарнинг

х,ам дик,к,атини жалб этиши унга аён. Шунинг учун

энага х.ар гал бу эртакка янги-янги тасвирлар к,у-

шади. Бир бор экан, бир й ^ экан, жуда к,адим за-
-

монда бир камбарал бева яшар экан. Куз очиб к;$фга-

ни бир боласи экан. Т^иган калавасини бозорда

сотиб тирикчилик кдлар экан. Иттифок,о, бир куни

у калавани боласига бериб, бозорга юборибди. Бола

калавани сотиб, энди унга нон олиш учун йул ол-

ганда кдзик, томошага дуч келибди. Бир туда бола-

лар калтаклар билан кичик илонни уришмок,да.

Боланинг рах,ми келиб, болаларни инсофга чак,и-

рибди. Йулингдан к,олма, дейишибди улар. Шунда

бола пул чик,арган экан, дарров илонни унга тут-

к,азишибди.

— Пул булса чангалда шурва, — ran ташлайди

аллаким.

— Отанг х,ам пул, онанг х,ам, — дейди яна

кимдир.

Болакай эса эртак булинганидан Раши келиб, к,ан-

дайдир пул т^рисида гапирган бах,одирга ижирга-

ниб тикилади.

— Шундай кдлиб, бола илонни к,уйнига солганча

уйига хомуш к,айтибди. Улар энди бутун нима ейди?

Онаси нима деркин?

Шундай хаёллар билан уйига келганини х,ам сез-

май к,олибди. Вок,еани эшитган онасининг жаз5;ли

чунонам чик,ибдики, у боласини х,ам, илонни х,ам

укдов билан уриб, уйидан х,айдабди. Бола йирлаб-

йирлаб илонни ёнига солганча боши ок,к,ан томонга

кетибди.

Бу ч^чакни эшитишган булса х,ам бах,одир-

лар х,ар гал энаганинг илх,ом ила бой тасаввури ос-

тида гавдаланган эртак оламига сех,рланиб ■^ири-

шади. Айник,са, болакай кузларини катта очиб, энага

орзига к,арайди.

— Боланинг к,орни очиб чук,ур ютинибди. «К,ор-

нинг очдими?» — одам тилида гапирибди илон. Ке-

йин орзидан олтин танга чик,арибди. Бола эса бу тан-

гага бозордан кунгли тусаган нарсаларни олиб, илон

олдига к,айтибди. К,орни туйган бола илон билан

унинг отаси Илоншох, к,ароргох,ига жунабди.

— Отам мукофот учун таклиф к,илган нарсалар­

ни олма, — дебди илон болага, — сен ундан фак,ат

«Ур т^мок,»ни сура.

Бола Илоншох, олдига келганда шундай к,илибди.

13

Эртаднинг шу жойи келганда бах,одирлар юзла-
рида 3 ^ 1^изик,иш к^инарди. К,ани энди «Ур т ^ -
мок,» уларда булса! Х,ар ким бу хусусда уз фикрини
айтарди. М -^ллар асоратида эзилган Мовароуннах,р
халкд з^чун «Ур т^мок.» х,озир к,андок, зарур!

— Бола сех,рли тук^ок, билан шайтонни калтак-
лаб, ундан «Очил дастурхон»ни, «К,айнар хумча»ни
олибди. Жуда бойиб, онаси билан фаровон яшай
бошлашибди. «Ур тук,мок,» билан бола х,еч кимдан
к,^к,майдиган булиб к,олибди.

— Булмасам-чи, — завк,и ошиб лук,ма ташлайди
юзида катта чандик, булган Ислом бах,одир. — Шун-
дай к,уроли булган одамга ким х.ам бас келади?

— Бир купи х,асадгуйлар улгайиб к,олган бола-
нинг уйини тунашмок,чи булишибди. Успирин бу­
либ к,олган бола «Ур т^мок,»ни ёрдамга чак,ириб-
ди. Обдан калтакланган х,асадгуйлар хонга арз к,и-
лишибди.

— Хон КИМ? — с^файди ажабланиб болакай. Ба-
х,одирлар бир-бирларига маънодор бок,ишади.

— Х,алл к р асен уни, урлмм, — дейди хаёлга ч;уу1иб
'^пгирган амир Тарагай, — мен сени хон саройига
олиб борамен, Сен ахир тархонсен. Унинг паловини

ейишинг лозим.
Баходирлар эхтиром ила болакайга к,арашади.

Х.амманинг эсида шайх каромати. Бу бола келгу-
сида бутун дунёни забт этадиган бах,одир булади.
Ж асоратга чорловчи эртагу ривоятлар бекорга ай-
тилмаяпти. Амир Тарагай Искандар Зулк,арнайн-
нинг устози Арасту булганини гапириб, уларга
урлининг устози булишларини ук,тирган эди. Сиз,
жангу жадалларда пишган бах,одирлар Арастудан
х,ам зур тарбия берасизлар, деб уларии к,увонтир-

ган эди.
Х,асадг>шлар тух,матига учган хон успиринни уш-

лашга фармон бериб, ясовулларини юборибди.

14

Энага чук,ур энтикиб, тингловчиларга к,араб

К.УЙДИ.

— К,урук, тух,мат балосидан асрасин!
— Хон х,ам шунча лак,ма буладими?
Болакай бу лук,маларни тинглаб ^шга ч^ади. Де­
мак, дунёда тух,мат дегани бор. Ундан к,^к,иш ке-
рак. Хон эса адолатли булмори лозим.
— Ясовуллар шовк,ин-сурон билан успирин уйи-
га бостириб келишибди. А>1Мо «Ур тук,мок,»дан кал-
так еб зурра к,очиб к;олишибди. Бундан хабардор
хон лашкари билан келибди. «Ур Т}о^мок,» эса хон-
ни х,ам, лашкарини х,ам д^послаб улдирибди. Зо­
лим хондан к,утулган халк, к,увончидан успиринни
х,укмдор к,илиб тахтга кугаришибди. Шундай к,илиб,
бева хотин ва ^ли мурод-мак,садларига етишибди.
Улар ^ган кунларини унутмай х;ар куни бева-бе-
чораларга, камбагалларга хайр-эх;сон улашар экан-
лар.
Эртак хотимасида барча хаёлга чумади. Иссик,
сандал оромга чорлаб, киприкларга мудрок, солса
х.ам, болакайда бах,одирларнинг саргузаштларини
эшитиш иштиёк,и устун келади.
Заранг косаларда айланган буза дил к,улфини оча-
ди. Бах,одирлар эртакдан уз хулосаларини узларича
чик,аришади. Дунё зуравонники! Куч кучни енгади.
Х,амма ran «Ур тук,мок,» каби к,удратли кучга эга
булишда! Аммо уша «Ур т>^мок,»ни к,аердан топса
булади? Илонлар одам тилида гаплашадиган замон-
лар ^и б кетган.
— Амаки, сизни х,ам «Ур тук,мок.» урганми? —
бехосдан сурайди болакай косани х,узур ила буша-
тиб, туршак кавшаётган чандик, юзли Ислом бах,о-
дирдан. Бир зум даврага чуккан сукунатни бах,о-
дирларнинг баланд к,ах,к,ах,аси бузади.
— ЙуК,, уРЛИМ. Бу Мутул ЮЗбОШИСИ К.ИЛИЧИНИНГ
Исломга ёдгорлиги, — дейди К,орача бах,одир.

15

Гап ЭНДИ амир Тарагай ва унинг сафдошлари-
нинг жанговар саргузаштларига так,алди. Хонлар-
нинг узаро урушларида к,атнашган х,ар бир бах,о-
дирнинг уз жангномаси бор. Сух;бат аста-секин
араблар билан курашган Мовароуннах,р саркарда-
си Абу Муслим, M^hfyAAapHHHr додини берган Жа-
лолиддин Мангуберди, Бухорода халк,ни к^ариб,
м^^лларга к,ирон келтирган Мах,муд Торобийга ^ди.

Болакай эл орзида достон бу к,ах,рамонларнинг
жасоратномаларини тингларкан, хаёл уни олислар-
га олиб кетарди.

Амир Тарагай булса -^лининг мана шу жангу жа-
далларга к,изикд1шини сезиб, сух,батнинг ана шу то-
монида ибратга лойик, ишларга ургу берарди. У фар-
зандини булзЕуси синовларга обдан тайёрлашга к,ат-
тик, киришган эди. Албатта, шайх каромати амалга
ошади. Буига шубх,а й ^ . Лекин Аллох, бандасидан
саъй-х,аракат, узидан баракат, дейди. Шунинг учун
у з^^лининг чавандозликка, к,иличбозлик санъатини
■^ганишига астойдил киришди. Бах,одирлар бу со-
х,ада уз мах,оратларини беришлари лозим.

Амир Тарагай ^лини келгусида жиддий синов-
лар кутишини сезиб, унинг билимли булиши лозим-
лигини х,ам тушунарди.

--------------

ЖУДОЛИК СИТАМИ

ТТТямгулдин Кулол болалик дусти, жанговар саф-

доши Амир Тарагай билан х,узурига келганини

эшитиб ;^нидан турди.
У ахир худди шу боланинг порлок, истик,боли

х,ак,ида башорат к,илган. Башоратгуй сифатида ном

чик,арган шайх муридлари билан мозор олдидаги ба­

ланд тепаликда жойлашган х,ужрада яшар эди. Зи-

ёратчилар билан гавжум к,ароргохда Тарагайни х,ур-

мат билан к,аршилашди. Шайх болани тиззасига
утк,азди, куф-суфлаб бошидан дон сочди, тупрок,
олиб юз-кузига суртди. Кейин нималарнидир пи-
чирлаб, юзига фотих,а тортди. Юзлаб зиёратчилар
куз унгида у болага узок, умр ва бахт тилади. Уз
х,аётида К,уръони Каримни юз марта ут<,иб тушир-
ган шайх Амир Тарагай урлига исм к,уйиш учун
К,уръонни очди. «Темур!» - деди, Шамсуддин
К,уръон сах,ифаларидан бирига тикилиб.

Болакайни шу исм билан аташди.
Амир Тарагай ^^лини таништириш учун хон са-
ройига йул олди. Ёнида синалган бах,одирлари бо-
рарди.
Сарой мулозимлари эски одатни унутаётган бу-
лишса х,ам, басавлат амирга беихтиёр х,урмат к'^са-
тиб, олдига палов киритишди. Бу галати «к,ишлок,и-
лар» дарагини эшитиб, хон ■^илларидан бири улар-
ни кургани кирди. Шах,зода ош устида утирган
ота-болани мазах к,илиб кулди.
Темур к,^ирчокдай ясантирилган бу масхарабоз-
га лагандан устухонни олиб улок,тирди. Мулозимлар
дах,шат ила донг к,отишди. Тарарай эса шах,зодадан
тап тортмай суяк отган -^лидан, унинг дадиллиги-
дан завкданди.
Суяк теккан инжик, шах,зода ер тепиб, сок,чи-
ларни чак,ирди. Аммо Амир Таракай уклини олдинга
угк,азиб, амирона х,айк,ирди;
— Мен Тархонман, йул бушатинглар! У рлим х,ам
тархон, унга ким к,ул теккизса, боши кетади!
Шундай дея амир йулда учраган мулозимларни
итариб ташлаб, ташк,арида отларини шай к,илиб тур-
ган бах,одирлари олдига чикди. Темур отасини бун-
дай ах,волда х,еч к^маган эди. Одатда мулойим ва
босик, Амир Тарарайни таниб булмас эди. У к,или-
чини яланрочлаган х,олда дуч келган мугулни Чопар!
ва улдирар эди. Унинг к,иличи душман к,ал1<они

17

шамширини кесиб ^ ар , ким унга дуч келса мук,ар-
рар ажалга мах,кум эди. Кузлари вах,шат ва к,онга
тулган Тарарай дах,шатли эди.

Улар ташк,арига чик,к,анда бах,одирлар атроф-
дан йирилиб келаётган муруллар билан олишаёт-
ган эди.

— Амирим, отларга мининг!
Ислом барлос икки отни уларга р^ ар а к,илди.
— Тезрок, кетинглар, амирим!
Тарарай бак,увват к,уллари билан урлини отга
^к,азди.
— Кетдик, урлим!
Темур муруллар билан к,илич уриштириб жанг
к,илаётган бах,одирларга к,араб х,айрон к,олди. Улар
душман билан хотиржам ва хушчак,чак, олишар
эдилар.
— Омон булинг, амирзодам!
— Бизни эслаб к,олинг, амирзодам!
Тарарай отига к,амчи босди. Темур эса унинг ор-
тидан т ^ т бах,одир х,амрохдигида эргашди.
У жанг тобора кдзиб бораётганини, бах,одирлар
бирин-кетин отдан к,улаётганини к'^арди.
М'з^лларнинг бир ь<,исми улар ортидан от к,^ди.
— Амирим! Сизлар кетаберинг. Биз уларни уш-
лаб турамиз.
К,орача барлос шундай дея отини муруллар то-
мон бурди. Уч бах,одир унга эргашди.
Тарарай ;$^лига буюрди:
— К,амчила отингни, ^лим!
— Амакиларим-чи, ота?!
— Ишинг булмасин, '^лим. Тезрок, кетайлик!
— M'JhK,, падари бузрукворим. Мен х,ам жанг к,ил-

гайман.
Тарарай мех,р ила -$^лига тикилиб жим к,олдИ' Те­

мур эса м^Ь^ллар сафини тузитиб, уларни бирин-
кетин отдан к,улатаётган бах,одирларга х,авас билан

18

к,араганча к,улини баланд к^арди. Тарагай эса унга
вах,шат ила бак,ирди:

— Ортга! Орк,амдан югур!
Темур беихтиёр ота ортидан эргашиб отига к,амчи
урди. Улар уйларига етиб келгач, Тарагай к,^ронча
дарвозасини ёпиш ва мудофаага тайёрланиш х,акдй,а
буйрук, берди.
Кечк,урун эса к.ирк, бах,одирдан атиги ^ киши
к,айтиб келди.
— Амирим! Амирзодам!
Улар Тарагай ва Темур билан йирлаб кури-
шишди.
Темур уларнинг тенгсиз жангда душманни чал-
ритиб, таък,ибга йул к,^маслик учун кдлган ишла-
ри-ю, к'^сатган жасоратларини эшитиб, юрагидан
йирлади.
— Ислом амаким! К,орача барлос! Эвох,! Эвох,!
— Йирлама, -з^лим, — деди Амир Тарарай, — улар
нима учун ва ким учун жонларини фидо этишлари-
ни билар эдилар.
Темур отасининг кузлари намланганини кзфди.
Сочлари ок,арган бах,одирлар эса бошларини эгган-
ча сукут сакдаб, амир сузларининг маънисини тас-

дикдар эдилар.
— Отажон! К,адрдон амакиларйм, — деди куз

ёшларини артиб Темур, — биламан. Улар мени деб
х,алок булишди, К,уръони Каримни }фтага куаиб суз
бераман. Мен уларнинг учини оладурман. Мутул зо-
тини она тупроримиздан х,айдаб чик,армагунча жанг
к,илавераман.

— Илох,и омин!
Бах,одирлар фотих,ага к,ул к^т-аритди. Темур дас-
турхон атрофида бушаб к,олган >пгтиз бах,одир ;^нини
кзфиб яна йирлаб юборди.
— Энди мен х,еч к,ачон Ислом, К,орача барлос ва
бошк,а устозларим х,икояларини эшитмайман. Во

19

дарик! Нах,от дунё шунчалар бешафк,ат! Нах,от адо-
лат булмаса!

— Куч — адолатда, ^лим! — деди Амир Тарагай
чук,ур х-^синиб.

— Мана шу менинг шиорим булади, ота! — деди
Темур.

Бах,одирлар Тарагайга маъноли нигох, ташлашди.
— Амирим, эртага ток,к,а кетсангизлар. Х,ар эх;ти-
молга к,арпш.
Музаффар барлос шундай дея Темурнинг боши-
ни силади.
— Биз КИМ учун ва нима учун жанг к,илиши-
мизни яхши биламиз. Буюк мак,сад йулида к.ур-
бон булган дустларимиз хотираси дилимизда ман-
гу, амирим!

--------------

МАКТАБДОРНИНГ БАШОРАТИ

Мулла Алибек дастлабки кунлардаёк, Мух;аммад
Тарагай урлининг одобу ахлок,и ва -^кир зех,нига
эътиборни к,аратди.

Темурнинг баъзан чап, баъзан унг к,ули билан
ёзиши к,изик, х,олат эди. У домласининг х,ар бир топ-
ширишни мукаммал адо кдларди.

Шунинг учун х,ам домланинг калтагидан бенасиб
к,олган худди шу бола эди.

Такина бегим бир купи Амир Тарагайга шундай
деди:

— Бу бола чапакай булиб к,олибди. Сул к,ули би­
лан иш кдлмокда.

Ота -^лини кузатиб, у к,улини х,ам чап к,ули-
дек ишлата олишини куриб хотиржам булди. У нав-
батдаги пайшанбаликни домлага олиб келганида
^лининг икки к.улда ёза олиши сабабини суради.
Мулла Алибек бир зум уйга ч ^ 1ди.

— Бу ^лингни хуш х,офизасига к ^ а икки к,уллаб
хат ёзиши ажабтовур х,одиса. Ривоятларга к,араган-
да, бундай киши дунёнинг кунчик,аридан кунбота-
рига к,адар х;укмфармо ва фармонбардор булади.

Амир Тарагай тулк.инланиб кетди. У бугун увка
х,ак,ида яна бир башорат эшитган эди. У узининг
шодлигини яширолмай пири Шамсуддин Фахурий
х,узурига ошикди. Шайх уни дик,к,ат билан тинг-
лади.

— '$^рлингнинг тарбиясига гофил булма. У хат
ёзишдан ташк,ари К,уръони Каримни ук,исин. Энг
мух,ими эса у к,урол ишлатмок;ни билсин.

Пир ^итига амал к,илиб эртасига амир Тарагай
пеишн намозидан с ^ г ^лини Кеш атрофидаги яй-
ловга олиб кетди. Бу жойда амирнинг йилк;илари
З^'лар эди.

Темур от минишни ^ганиши, чавандозлик сир-
ларидан огох, булиши даркор. Бу сох;ада ота уз ^лига
шахсан устозлик к,илишга ахд кд1лди.

Чупонлар ота-болани х,урмат ила к,арши олиб,
^овга бошлашди. Дастурхон устида об-х,аво, йил-
к,илар ах,воли хусусида сух,бат бошланди.

Темур айрондан х,^лаб, ч^онларга ажабланиб
бок,арди. Отаси эса худди чорвадордек шундай гап-
ларни айтардики, ч^онлар уни жон к,улокдари би­
лан тинглардилар. Дастурхонга фотих;а укдлгач, улар
тапщарига чик,ишди. Амир Тарагай отларни завк, би­
лан томоша кдлаётган з^лига мех,р ила бокди.

— У р л и м , э н д и сен чавандозлик сирларини Н га­
насан. Биринчи саборим: отнинг орк,асидан борсанг
тепади, олдидан борсанг тишлайди. Бундай отни
ёнбошидан бориб, чап томондан булса чап к,у^л би­
лан, ^ г томондан бу^лса )шг к,ул билан отни ёлидан
тутиб, тезлик билан узингни устига ол. Отни х;ар
к,анча югурганига к,арама, ёлни к,улдан чик,арма, агар
ёл к,улдан чик.са ерга к,аттик, йик,илиш ёки оёги ос-

21

тида К.ОЛИШ хатари бор. Отнинг устида ^нашиб ол-
гандан кейин икки тиззалаб отни ситиб туриб, ёлини
к,зщиб юборилса, к.анча вах,ший от булса х,ам чо-
пиб-чопиб бориб узи ювошланиб к,олади.

Темур ста ^итини тинглар ва ^ а р эди. К,ари
билганни пари билмас. Энди х,ар куни мактабхона-
даги сабокдардан сзшг Темур яйловга келиб машк,
к,иладиган булди. Мадрасага борганда х,ам тах.сил-
дан с ^ г яйловга бориб машк, к,илишда даном этди.

--------------

?^ОФИЗ ТЕМУР

Темур уч йил ичида К,уръони Каримни тамом ёд
олгани тезда бутун Кешда овоза булиб кетди. Амир
Тарагай бу к,увончли вок,еа муносабати билан ша-
х,ар уламолари ва баобру кишиларга зиёфат уюш-
тирди.

— У рл и м н и ИМТИХ.ОН к,илинглар, — деди бахти-
ёр ота.

Биринчи саволни шайх Шамсудгц1Н берди:
— К,уръоннинг 36-сураси к,андай аталади?
— Ёсин.
— Унинг маъноси недур?
— Расулуллох, уз х;адисларида бу х,акда шундай
деганлар: «Албатта, х,ар бир нарсанинг к,алби бор-
дир. К,уръоннинг к,алби эса Ёсиндир. Мен бу сура-
ни умматларимдан х,ар бир кишининг к,албида були-
шини истар эдим».
Кейинги саволни мулла Алибек берди;
— Шу суранинг 69 —70-оятларида нималар
х,акдда суз боради?
— Бу оятларда шоирлар х,ак,ида гаплар бор. Нега
пайрамбаримиз Мух,аммад алайх,иссалом худ^и Зар-
духит каби шоир булмаган, деган саволга х,ам жа~
воб бор. Бинобарин, уз умматларига дин арконла-

22

рини ургатадиган ва райб олами, охират диёри
х,ак,ида хабар берадиган пайкамбар шоир булиши
дуруст эмасдур.

Мех,монлар даврасида кучли олк,иш к^арилди.
Мулла Алибек ва шайх Шамсуддин бир-бирларига
мамнун бокдшди. Киройи шогирд шундай булса!

— Темур, ултириш одоби к,андай? — лук,ма таш-
лади мех,монлардан бири.

— Энг афзали икки тиззалаб ч^ка тушиб ^ и -
риш.

— Нега?
— Чунки Худога ибодат к,илганда икки тиззалаб
^ирилади. Шунинг учун бу хилда угириш яхшидир.
Мех,монлар мана шу вок,еадан сунг Темурга
х,офиз унвонини беришга бир овоздан к,арор к,и-
лишди.

--------------

СЕХ.РЛИ НАРВОЙ

Бу гал Амир Тарагай яйловга угли билан бирга
эски жанговар дусти Самир Тархонни х,ам олиб бор-
ди. Мех,мон шарафига к,^-к,узилар с>^илди. Жан­
гу жадалларда суяги к,отган ва бутун умри х,арбий
хизматга багишланган Самир Тархон дустининг
лига х,авас билан тикилди.

— К,ани, Темур, — деди Таракай х,аяжон ичра,
— х,унарингни бир курсат-чи...

Темур уч отни ёндоштириб чоптириб кетди. У
биринчи отдан учинчисига ва учинчи отдан бирин-
чисига салчиб миниш мах,оратини к^сатди. У ота-
си ургатган каманд ташлашни х,ам намойиш к и лли
Ярим ёввойи отлардан бирини назарга олиб, унга
т^ри от солиб бормасдан, узини «гуё» бошк,а отни
к.асАИдек курсатиб, пайтни к,очирмасдан уша мул-
жалланган отнинг буйнига камандни отганида от

23

каманд х;алк,аси буйнига к,андок, тушиб к.олганини
х,ам билмай к,олди.

Темур камондан отиш б^ича олган сабокдари-
ни х,ам к^сатиб, отасини хурсанд килли

— Самир, — деди Таракай, — энди -^лимни се-

нинг измингга топширгаймен. К,иличбозлик санъа-
тини унга астойдил ^гатсанг. Уттиз йил жангларда

ортгарган тажрибангни ^лимга бер. У сендан к,ар-
здор булиб к,олмайди.

— Мени КИМ деб уйлаяпсан, Мух,аммад, — деди

Самир Тархон, — к,ирк, йиллик к,адрдоним була
туриб...

Чупоннинг дастурхонга таклифи унинг гапини

чала к,олдирди. Атрофии тандир кабобнинг ёк,имли

Х.ИДИ тугаб кетди. К,имиз тула косалар даврада бир
неча бор айлангач, Самир Тархон сузида давом этди;

— У рли н г таърифини эшитганман. Икки к,у-

лида хат ёзармиш. Демак, у икки к;улида х,ам к,илич

■^натишга к,одирдир. Мен буни уз зиммамга оламан.
Темур кекса бах,одирга эх,тиром билан к;араб

к,уяр, отаси эса лагандаги гуштлар сарасини дусти

томон суриб, унинг гапларини эътибор ила тинг-

ларди. Самир Тархон олтмишдан ошган, лекин соч-

ларида бирон ок.и йук,. Жуссасидан куч-к,увват

ёрилиб туради. "S^h косадан ортик, к,имиз, бир лаган

кабобни курДИМ демади. Дастурхонга фотих,а '^ил-

гач, икки амир сух,бати узок, давом этди. Жанговар
ёшлик хотиралари бир-бирига уланди. Темур улар-

ни жон к,улори билан тингларди. Мох,ир к,иличбоз-

лар, мерганлар, пистирмалар, к,онли жанглар, бо-
тирлару к,урк,окдар, х,иммату хиёнатлар — бари-бари

у, Темур учун гапирилаётгани унга аён эди. Бу х,ам

бир сабок,. Тарих сабокдари.
Эртасига эса машкдар бошланди. Самир Тархон

уз чорборида Темурни к,иличбозлик бобида синаб

к;^ди. Сунг унинг унг к,улини баданига борлади.

24

— Амирзодам, ЭНДИ сиз бир к,уллик киши бул-

дингиз. Жанг майдонида душман кдличлашар экан,

нариги тарафнинг керакли булган к,улини иш-

дан чик,аришга интилади. Бунга бир ^ ё бир найза

х,амласи кифоя к,илади. Шундай вак,тда к,улни

ишлатиб юрганлар к,анчалик бах,одир булмасин,

уларнинг уликдан фарк,и булмай к,олади. Аммо чал

к,ул билан х,ам к,илич чопа билган кишилар бундай

пайтда шошмайди. Иккинчи к,улни ишлатиш билан

икки кишилик ^инни эгаллайди.

Темур чап к,у^лида к,илични мох,ирлик билан иш-

лата олишини куриб, Самир Тархон х,айратини

яширмади.

— Энди, амирзодам, унг к,улингизни синаб

курамиз.

У Темурнинг чап к.улини борлаб, к,улига к,илич

тутк,азди. Бир-икки зарбдан с ^ г к,илич к,улидан ту-

шиб кетди.

— Унг к,улингиз нунок,рок, экан, амирзодам.

Машк,ни к^шайтирамиз.

Икки ойлик машкдан с;^ г ^ г к,ул к^гилдаги-

дек К.ИЛИЧ чопди.

Самир Тархон энди Темурнинг икки кулига икки

К.ИЛИЧ тутк,азди. У шогирдини к,унт билан икки к,улда

к,илични бирдек ишлатишга ^гатди. Темурдаги гай-

рат ва иштиёк, устознинг х,ам х;авасини к,узради.

Самир Тархон бир куни шогирдининг авзойида

узгариш сезди.

— Сизга нима булди, амирзодам?

Темур хомуш тарзда кеча к^ган тушини усто-

зига баён килди:

— Тушимда рупарамда бир шоти турганмиш. Шо-

тининг икки оёри ерда турган булса х,ам юкориси

х,еч нарсага суялмаган — х,авода муаллак турармиш.

Узимча, ажабо, бу шотининг тепаси бир нарсага су-

ялмаса х,ам йик,илмай турибди-я, деб ^ладим. Шунда

25

ройибдан овоз келди; «Эй Темур! Юк.орига чиид-ил!»
Мен унга жавобан: «Шотининг тепаси бирон нар-
сага суялмаганини к^фмалпсанми? Бу х,олда юк,орига
чик,иб булмайди, йик,илиб кетади», дедим. Х,алиги
овоз к,айтадан бундай деди: «Эй Темур, к.'^к.асан-
ми?» Жавоб кдлдим: «Кимки акд изидан юрар экан,
уни к,^к,ок, дейишмайди. Шунингдек, ботирман деб
киши узини ;^га х,ам ташламайди», дедим.

Самир Тархон шогирди х;икоясини тингларкан,
унинг х,ак,ида эшитганларини ёдига келтирди. Шайх
Шамсуддин, Амир Саййид Кулол башоратлари. Етти
иКу\им х,укмдори булади. Уни пайгамбар ноиби к,ул-
лаб-к,увватлайди. Чиндан х,ам унда к,андайдир само-
вий к,увват ва идрок сезилади. Машкдардаги топ-
к,ирлиги, тез илраш к,обилияти ва к.иличининг зарби.

Темур х,икоясида давом этди:
— Товуш эгаси такроран: «Мен сенга шотидан
юк,орига чик. деб айтаман. Шоти йик,илмайди». Мен
эх,тиёт билан оёкимни шотига к.'^иб курдим. Мах,-
кам эканлигига ишониб юк,орига чик,а бошладим.
у\екин зшг оёкимнинг ишламаётганини сездим. Шун-
да овоз яка эшитилди: «Нимага т^тадинг?» — «Унг
оёрим ишламай к,олди», дедим. Овоз: «Бу сенга ха-
лал бермайди. Юк,орига чик,авер». Мен унга б^щсу-
ниб юк,орига чик,ишга интилдим. Унг оёгамни суд-
раб тепага чик,а бошладим. Шунда бирдан -$шг к,улим
иш бермай к о л л и . Тиришиб юриб панжаларим иш
бермаса х,ам юк,орига чикдим. Поялар тугади. Х,алиги
овоз; «К,анча поя чик,к,анингни биласанми? Билма-
ганинг яхши. Чунки шотининг х,ар лояси бир йил-
лик умрингдир. То х,аёт борсан, к,адр-манзилатинг
ошади, паст булмайди. Х.амиша уламо ва ахди илм-
ни ва шуароларнинг к^шглини к^Ь-ариб, уларга эх,ти-
ром билан муомала к,илгил! Агар сенга дутлманлик
к^1лсалар х,ам гина к,илма, озор берма, х,атго кофир

булса х,ам хурмат к.ил!» деди.

26

Бу насих,атларни товуш сох,ибидан эшитганим-
дан с ^ г уйрониб кетдим.

— Бу хосиятли туш, амирзодам, - деди Самир
Тархон чук,ур -^га ч^иб.

Темур вак,ти келиб оёри на к,ули жаро-

х,атланганида ^пша туши бежиз булмаганига ик,рор

булади ва шу х,олатини уз таржимаи х,олида, орадан

к,ирк, саккиз йил ^гандан с)шг ёзиб к,уяди.

------------^

МИНГ ТАНГАЛИК НАСИХДТ

Болаликдан бозор-^ар нималигини билган кам
булмайди. Мух,аммад Тарагай шу мак,садда Темур-
ни бозорга ургатишга ахд к,илди. Бир т ^ к,уйларни
унга топшириб Самарк,анд бозорига юборди. Х ;^ а -
лик ишларига к,арашиб юрадиган дастёр болалар-
дан Абдуллох, Мубошир Темурга х,амрох,лик к,илди.
Жума бозор к,изиган. Харидорлар ва сотувчилар
^тасида воситачи даллолларнинг ови юришган.

Барчага таниш ва обрули Амир Тарагай бах,о-
дирнинг к.'^лари тезда уз харидорларини топди. Бо-
лалар ишлари тез юришганидан хурсанд х,олда ор-
к,ага к,айта бошлашди. Абдуллох, барча пулларни
х,амёнга жойлаб белига тугиб олган. Темур эса ат­
рофии томоша к,илиб узича нималарнидир уйлаб
кетарди. Йулда улар бир туда одамларга дуч келишди.
Улар бир к,аландар сузларини тинглашар эди. К,а-
ландар к,уйнидан шалдирок, Самарк,анд к,орозини
чик,ариб уни баланд к,>пгарди.

— Кимки шу шеърнинг к,адрига етиб, уни минг
тангага олса, у дунёнинг охирига етур.

Одамлар жим к,олишди. Кейин кимдир хахолаб
кулди.

— Битта шеърнинг нархи шунчалик булса, унда
шоирлардан бой киши булмаса керак.

27

— Бой булган шоир борми узи?
— Ундай одамни к'^маганман.
Одамлар узаро бах,слашиб кетишди. Темур эса
Абдуллох,га к,аради. У х,ам одамларнинг кинояли гап-
ларига к,зпицилиб к,аландар устидан кулар эди.
— Эсингдами, Ислом амаки айтган эртак.
Темур шундай дея юзи маъюсланди. Марх,ум
амакининг исмини эшитиб Абдуллох;нинг юзи х,ам
рамгин туе олди.
— Савдогар йигит карвонсаройда бир дарвеш-
дан уч насих;ат сотиб олгани?
Абдуллох, бу эртакни яхши эслайди. Биринчи на-
сих,ат — очик, жойда тунама. Иккинчиси мулох,аза
юритмай к,улингни пичокда урма. Савдогар уларга
амал кдлиб улим-дан к,утулади. Уйида буладиган му-
сибатнинг олдини олади.
— Кел, биз х,ам шундай иш кдлайлик. Х,амёнда-
ги пулларни саначи... Абдуллох, кумуш тангаларни
узок, санади. С-^г ^тогага к,аради.
— Роппа-росо бир минг ^ танга.
Темур тангани олиб Абдуллох,га узатди.
— Мана бу сенинг хизмат х,акдинг. Ол.
Темур хомуш турган к,аландарнинг ёнига келди.
Ва х,амённи узатди.
— Мен оламен бу шеърингизни.
К,аландарнинг юзига к,изил югурди. Одамлар х,ай-
ратланиб болаларга к,араб к,олишди.
— Исминг нима )^лим?
— Темур!
Одамлар ^тасида шивир-шивир бошланди.
— Х,офиз Темур! Х,офизи К,уръон!
— Мух,аммад Тарагай
— Амир Мух,аммад Тарарай бах,одир ^ли...
К.аландар к,оРозни буклаб болага узатдан.
— Буни падари бузрукворингга элт. Унинг олди-
да бер. Йулда уни оча к^фма.

28

Болаларни орк,асидан кузатиб к,олган одамларга
к,араб к,аландар шодон хитоб кдлди.

— Умримда биринчи марта шеъримни юксак
к,адрлай-диган одамни топдим.

У х,амёндаги тангаларни жиринглатиб завк, ила
давом этди.

— Хеч к,айсингиз шу боладек х,иммат к^сата
олмадингиз. Kjhi йил яша, Темур Мух,аммад Тара-
рай бах,одир ^ли!

— Зар к,адрини заргар билади.
Темур к,ЗфРончага к,айтганида отасини, онаси Та-
кина бегим, опаси К,утлу1? Турконни дастурхон ус-
тида к^ди. Одоб ила салом-аликдин с)шг ота унга
саволомуз бокди. Темур унга бозордан олган таас-
суротлари ва булиб ^ган вок,еани гапириб к,орозни
очди ва шоир шеърини ^иди.

Зулм билан дунёда ном крлдирпб булмайди,
Жамшид, Сулаймон, Искандар х,ам утиб кетди.
Навбат сенга х,ам етиши тайин,
Дунёга келдингми, яхшилик билан ном крлдир.

Мух,аммад Тарагай чех,раси жиддий туе олди.
Лаблари ох,иста пичирлади.

— Шоир х,ам сезибди унинг келажагини.
Кейин баланд овоз ила деди.
— Сен, шоир Камол Хужандийга шох,она х,им-
мат к,^сатибсан. Шоир бунга арзийди.
Мух,аммад Таранай фарзандларига мех;р ила бо-
к,иб сузида давом этди.
— К,орахонийлар даврида Самарк,анда,а Низомий
деган шоир утган. У Самарк,анд х,укмдорига х,ар
йили бир марта к,асида ёзиб берган. Кунларнинг
бирида Бардоддан халифа элчиси уз шоири билан
Самарк,андга келади. Х,укмдор саройида улар ша-
рафига базм булади. Шоирлар мусобак,асида бар-
додлик шоир х,аммадан ролиб чик,ади. Самарк,анд

29

х,укмдори шунда Низомий юборган к,асидани ;^ишни
буторади. Бу к,асида барчани к,ойил к,олдиради. Баг-
дод шоири уни тан олади. Лекин бир байтни ту-
шунмаганини айтади. Х,укмдор чопар юбориб шо-
ирни уйидан олиб келтиради. Багдодлик шоир ^ а
к,асидадаги байтни айтади.

— Хожам ун тугаб к,олди.
Низомий к,изариб кетади ва к,асида битаётгани-
да хотини унинг олдига кириб ун тугаб к,олганини
айтгани ва хаёлига з^-ириб к,олганини ва к,орозга ту-
шириб к,^ганини маълум к,илади. Самарк,анд х,укм-
дори уялиб кетиб вазирига фармон беради.
— Шоир х,еч к,ачон мух,тож бул^маслиги учун унга
Р1локдаги кумуш конининг йиллик даромади бариш-
ланади.
Мана буки х,иммат деса булади. Шох,она х,им-
мат. Султон Мах,муд Разнавий шоир Фирдавсийга
бир тул к,умуш инъом к,илган булса, унинг ^ли Маъ-
суд Берунийга икки туяга ортилган кумуш юборга-
ни х,ам бежиз эмас.
Темур дикдат билан отасининг шоирлар т^ри-
сидаги х,икояларини тинглар ва -$^ар эди.
— Шоирлар туфайли шон-шух;ратга арзимас под-
шохдар коми тарихда к,олган. Улар билан -^шнашиб
булмайди. Х,а, шоирлар худо ёрлак,аган одамлардир.
Х,амма х,ам шеър ёзолмайди. Нега? Чунки шоир
булиб турилиш керак.
Темур отасининг бу сузларини бир умр юрагига
мух,рлади. Шоир ва умуман ижод ахдига х,урмат би­
лан к,арайдиган булди. Йиллар уттлб х,укмдор булга-
нида шоир Насимийни к,атлдан озод к,илди. Узини
х.акоратлаган шоирларни х,ам кечирди.
— Камол Хужандий ажойиб шоир. Уни х,урмат
к,илиб мени хурсанд к,илдинг, углим. Мени х,урмат
к,илгандек булдинг.

--------------

30

ТИЛСИМЛИ ГОРДА

Бах,ор кунларининг бирида Темур к,урРончада

яшовчи ^токдари билан лола сайлига чикди. Ял-ял

очилган к,изкалдокдар, k;^i- k^ чучм^шалар атроф-

га ажиб манзара бахш этган. Болалар х,ар тарафга

сочилиб лола тера бошлашди.

— Юринглар, рорга борамиз.

Азизуминнинг таклифига Темур к,^илди. Маъ-

суд эса иккиланди.

— Бу Fop ТИЛСИМЛИ деб эшитганман, х,ар хил гап-

лар юради.

— Жуда яхши-да, текшириб к^амиз.

Темур шундай деб узи уртокдарини к,ояликка

бошлади.

Улар Fop томон тирмашиб чикдунларича анча то-

лик,иб к,олишди.

Ут-уланлар билан к,опланган гор орзига к,араб

Азизуддин хавотирланиб суз к,отди.

— Пичокдар ёнингиздами?

Улар белларидаги камарларга осилган к,инларни

пайпаслашди. Жойида.

— Бу ерда илонлар булади.

Маъсуд шундай дея Темурга к,аради.

— Машъал ёк,иб кирамиз. К,ани, Азиз бошла.

Болалар ичкарига к,адам босишганда атроф

машъал ёрурида ажиб манзара кашф этди. Тепа-

да ралати шаклли тошлар ва яна нималардир яст-

ланган.

Ичкари юрган сари болаларнинг х,айратлари

ошиб борар, к,урк,ув урнини болаларга хос к,изи-

к,увчанлик эгаллаган эди. Fop эса ажойиботларга ту-

ла эди. Синик,-бутун кузачалар, сопол идишлар к,ол-

дикдари, аллак,андай х,айкалчалар сочилиб ётибди.

— Бу ерда хазина х,ам булса керак, — деди му-

лох,азакор Азизуддин.

31

— 1<,ади]мда одамлар яшаган, - деди эх,тиёткор
Маъсудбек, - жангчилар х,ам булган бу жойда.
Мана, к,аранглар, дубулгага ^шайди.

— Отамнинг айтишича к,адимда юнонлар билан
урушда рорлар панох,гох,, баъзан эса пистирма ва-
зифасини бажарган.

Худд,и Темурнинг фикрини тасдикдагандек тез
орада болалар бир неча одам каллаларига дуч ке-
лишди. Каллалар минора шаклида терилган.

— Кесилган бошлар, — деди Темур дах,шатга
тушган урток,ларига к,араб, — бу ерда к,атлгох;
булган.

— Одамларнинг бошларидан х,ам минора ясала-
дими?

— Х,а, Азиз. Душманларга дах,шат солиш ва лаш-
карга ибрат булсин деган мак,садда.

Темурнинг хотиржам айтган сузларидин -^ток,-
лари унга беихтиёр х,урмат ва к,урк;ув ила к,араб
куйитттди. Ичкари тобора кенгайиб борарди. Бир вак,т
уч томонга олиб кетувчи йулаклар кузга ташланди.
Улар к,аерга олиб бораркин?

— Пасайиб бораётган машъаллар ёрукида бола­
лар бир-бирларига к,араб к,олишди. К,аерга бориш
керак? Олдингами ё орк,ага?

— ТТТу ерда дам оламиз, — деди Темур к,атъий

ох,ингда.
Болалар к,улай жой танлаб чордана к,уришди.
— Энди шу жойдан гунохди ё гунох,сиз ^ган аж-

додларимиз рух,ига тиловат к,иламиз.
Темурнинг, Х,офизи К,уръоннинг ширали товуши

гор буйлаб тарала бошлади.

— АЛЛОХ.У а к б а р !

— АЛЛОХ.У а к б а р !

Кучли акс-садо берди гордаги тошлар. Юзлар фо-
тих,ага тортилгач, болалар чунтакларига солинган

к^лфту туршаклардан тановул к,илишди.

32

— Х,озир уч орайни ботирлар х,ак,идаги ч^чак-

ни эсладим. Улар бир жойга келишганда олдила-

ридан учта йул чик,ади. Бири борса к,айтар, ик-

кинчиси борса хатар, учинчиси борса к,айтмас.

Х,озир ана шу йуллар олдимизда турибди. Аммо

улардан к,ай бири борса келару, к,айсиниси борса

к,айтмас? Бу масалани Маъсуд х,ал к,илади. К,ани,

бошла.

— К,уръа ташлайман, Темур.

Маъсуд х,ар бир йулакка бориб к,айтарди. Узича

нималарнидир ;рсларди.

— Будди, — деди у к,улидаги ох,акни бирига чи-

зиб, — бу борса келар. Мана буниси борса хатар,

кейингиси эса...

— Мен зЬпани танлайман, — деди Темур к,атъий

ох,ангда, — к,айтишда шу жойда учрашамиз. Уртага

мапгьал к,^иб кетамиз.

У Маъсуд белгилаган «борса келмас» йулагига

дадил к,адам босди. Машъал ёрурида олдинда яст-

ланган йулни кура бошлади. Отаси Мух,аммад Та-

рагай бу рордаги ерости йул Самарк,андга элтади,

деган гапларини эслади. Одам ^адиган даражада

булган йул сари бораркан хаёлидан фикрлар

■^арди. Й-^, бу йул табиат иши эмас, сунъий, одам

к,ули билан бино к,илинган. Аммо к,ай мак,садда?

К,ани, к-^айлик-чи.

Темур к,анчалик юрди, билмади. Машъал эса то-

бора с^ и б борарди. Бирдан у нимагадир к,ок,илиб

1^улидан машъал учиб кетди. Юз тубан агдарилиб

пастликка тушиб кетди. Урнидан турганда узини

майдончага "^шаш жойда к'^ди. Машъалнинг хира

ёрурида хонага ^Ьсшаш жой, деворга ^илган токча-

ларни, уртага эса тахтга ^шаш уриндик,к,а назари

тушди.

Темур сунаётган машъални к^ариб чор атрофга

бокди. Уртадаги тош деворга ястланиб турган тахт-

33

га ;^шаш ^индик,нинг тепасида милтиллаётган тош-
чаларни куриб уларга як,инлашди. Бу чиндан х,ам
тахтнинг узгинаси эди. Х,айрат ичра уни пайпаслаб
курди.

Уриндик, таги юмшок, к,орамтир бир нарса би-
лан копланган. К,аерга тушиб к,одди узи? Кичик бир
саройга ^ш айди. Токчаларда кузачалар, яна бир
к,атор косачалар териб к,}шилган. Уларга к,араб чан-
к,аганини сезди. Балки уларда сув бордир? Текши-
ра бошлади. Сирти йилтиллаб турган кузачани
к,улига о.\иб чайк,атди.

Ичида нимадир бордек. Яхшилаб разм солди.
О р зи мумланган. Демак, унда сув ё шаробми, ё до-
риворми булишини фараз к,илиб, уни аста оча бош­
лади. Диморига ёк,имли х,ид урилди. Бу кумуш куза-
чада х,еч нарса ачимайди. Буни у яхши билади.

Темур токчадаги косачага ундан к,уя бошлади.
Рангини билмади. Лекин ичимлик экани аник,.
Эх,тиёткорлик билан х,уплади. Бир, икки, уч. Бир-
данига ёк,имли иссикдик таралди. Яна ичгиси кел-
ди. Косачани тулатиб уни секин симира бошлади.
Чанк,оклиги тарк,аб, узини тетик ва бардам сеза
бошлади. Шох,ларга хос ичимликка -^шайди, деб
уйлади узича. Сунг тахт томон юраркан оёк,лари
чалиша бошлагинини пайк,ади. Бир алмаллаб тахт-
га етиб унга урнашди. Секин-аста кузларини ту­
ман к,оплай бошлади. Оромбахш уйк,у уни элтди.
К,анча ётди, билмади. Кузини очганда узини яна
уша тахтда ^иргани ва машъала ^ и б к,олганини
курди. Атрофда зулмат чуккан. К,аердандир нур
куриниб, аста олдинга кела бошлади. Катталашиб
одам к,иёфасига кирди. Бошдан оёк, ок,к,а буркан-
ган, нурланиб турган оппок, сок,олли муйсафид сий-

мосига айланди.
Темур урнидан турмок,чи булди, лекин оёкдари

узига буйсунмади.

34

— Утиравер, эй покдомон инсон •$^ли. Тахт сен-

га к,андай ярашибди. Х,а, х,а, шундай. Узукка куз

к,^гандек. Х,а, х,а, бу тахт сеники. Сенга буюрил-

ган, эй Мух,аммад Таракай урли Темур!

Боланинг тийрак кузларида ^ чак,нади. М '^са-

фид х,ам худди шайх Шамсуддин башоратини тас-

дикдаяпти. Унинг миясидагиларни ^игандек м ^ са-

фид сузида давом этди.

— Шу Fop х,ам сенинг номинг билан аталади. Ав-

лодлардан авлодлар х,ам уни Амир Темур Рори деб

аташади. Такдиринг кузгусидан к^фиб турибмен ке-

лажагингни. Жангу жадаллар, азобу ук,убатлар, ви-

сол ва жудолик ситамларини. Х,амма х,аммасини

к^асан. Эй, Аллох, назари тушган, Аллох, ёрлак,а-

ган бола, айт, х,озир к,андай тилагинг бор? Бажо кел-

тирурмен.

Темурнинг миясида шидл,атли бир фикр чак,на-

ди. Бу Хизр алайх,ис-салом! Беихтиёр урнидан ту-

риб кетди. Нуроний муйсафиднинг олдида тиз ч^иб

этакларини юзига суртди.

— Бу бошингда ёрийларнинг к,иличлари ^ н ай ­

ди. Танангга темир ^hvvap санчилади. балолар-

ни к’^асан.

Муйсафиднинг к,уллари унинг бошини склаб ел-

каларига ^ди.

— Айт, истагингни, Мух;аммаднинг суюк.\и ум-

мати.

— Менга исмимга монанд темир иймон, темир

ирода ва темир юрак ато этинг, буважон.

Муйсафиднинг чех,раси гобора нурланиб бо-

рарди.

— Ниятинг болага нисбатан улугвор, шундай була

к,олсин, омин Аллох,у акбар! Аллох,у акбар! Акс-садо

берди гор.

--------------

35

OTA ФАТВОСИ

1352 йилнинг ёз кунларидан бирида Амир Тара-
рай тархон урлини Шах;рисабз шах,ридаги к'^на мас-
жид ёнидаги к,абристонга олиб борди. Ота-бола бир
к,абр олдида трстаб узок, тиловат килишли

— Эй Тем^ф, — деди ота юзига фотих,а тортга-
нидан с ^ г , — билиб к,зшгилки, биз Чигатой аймо-
ридан буламиз. Бобокалонимиз эса Ёфас, Нух, алай-
х,иссаломнинг ^илларидирлар. Бизларда энг аввало
мусулмон булган одам «К,орачар нуён» деган бир
кишидир. Чиратойхонга куёв булгани учун «Кура-
гон» атойдурлар. Бу мак,тов хонадонимизга махсус
булгани учун сен х,ам мендан кейин «К^агон» на-
к,абини к^арасан.

Ота к,атор ётган к.абрларни к^фсатиб сузида да­
ном этди:

— Булар бизларнинг аждодларимиз буладилар.
Х,аммалари чин мусулмон булишган. Сен х,ам шу-
лардек ислом динига чиндан содик, булишинг ке-
рак. Дунёда дини Мух,аммадий (саллаллох,и алайх,и
вассаллам)дан узга яхши дин йукдур. Ислом дунё ва
охиратни назарда тутган диндур. Пайгамбаримиз
Мух,аммад саллаллох,и алайх;и вассалламга уммат-
ликни бажо К.ИЛМОК, учун х,аракат к,илгил, уламои
киромларни х;урмат к,илгил. Ок,ил ва донишманд ки-
шиларнинг сух,батида булгил. К,улингдан келса мас-
жид ва мадрасалар бино к,илгил. Бойликларингдан
масжид ва мадрасага вак,ф чик,аргил. Бу дунёнинг
зох,ир жилвасига алданма, зар деб к,увонганинг за-

х,ар булиб чик,адур.
Кимсасиз к,абристонда отаси айтаётган сузлар

усмирнинг очик, к,албига булок, сувидек сингиб бо-
рарди. Кекса бах,одирнинг улкан х,аёт тажрибаси-
дан келиб чик,к,ан бу угитлар унинг келгусидаги
х,аёти учун темир к,онунга айланишини Темур боти-

36

нан х;ис этарди; «Дунё жилвасига алданма! Уламо-
ларни х,урмат к,ил! Окдлу донишмандлар сух,батида
бул! Бинолар бунёд к,ил».

Ота ^ г а ч ^ 1ган ^лининг алп к,оматига х,авас ва
рзфур ила тикилди.

- Ун олти бах,орингни "^казиб турсанг х,ам к,ад-
ди-к,оматинг йигирма ёшдаги йигитлардан х,ам к ^ -
камрок, к^инади. К^рагингнинг кенглиги, билак-
ларинг йурон ва кучлилиги айморимизнинг пойде-
ворлигидан намуна. Энди сен уйланишинг керак.

Отанинг с^гги гапи Темурни х,айратга солди. Уй-
ланишга не х,ожат?

- Хотинларга рагбатим йук,, ота. Тах,сили
илм, чавандозлик, к,иличбозлик ва найзага шавк,
к,иламен.

Амир Тарагай чех;расида к,увонч нури балк,иди.
К,иличга мех,р баридан устун!

Темур мударрислар -з^лаганидек олим эмас, бал­
ки бах,одир булиб, к,улида к,илич ушлаб узига йул
очиш ниятини эшитганда эса узини чинакам бахти-
ёр х;ис этди. Башоратгуй дусти шайх Шамсуддин
каромати энди р'^-рост амалга ошмокда. Темур ал-
лома эмас, жах,онгир булади,

Ajsinp Тарагай унга эндиликда барча мол-мулки-
ни, к,урронча-ю бутун ерлари, чорваларини бери-
шини айтди. Кейин, бир неча кундан с^шг, уни мас-
жидга олиб келиб, барча жамоа олдида уз ниятини

ОШКОр К.ИЛДИ.

- Мен Амир Тарагай... - деди у уз аждодлари-
ни бирма-бир санаб, — шуни маълум к,иламанки,
^лим Темур балорат ёшига етди, унга энди барча
мол-мулкимни топширгайман. Ахди жамоага ва бу­
тун халк,к,а айтаманки, урлим Темур чиндан х,ам
ажойиб йигит...

Уни барча к,утлади. Ёшлар эса унда уз етакчила-
рини к;$фишди.

37

— Te^ryp! Керак булганда шуни билки, к,иличла-
римиз дастаси сенинг к,улингдадур.

Амир Тарагай ^ли х,аётдаги биринчи к,адамини
узига маънавий устозларни танлашдан бошлади. У
тойбодлик шайх Зайнимин Абубакр Тойободийга
к,ул берди.

— Умримнинг охиригача пирим булинг, - деди
у тарки дунё к,илган шайхга, — тахтда буламанми ё
зиндонда, бошимга нима тушса х,ам доимо марх,а-
матингизни мендан дарир тутманг.

— Адолатли бул, — деди шайх унга жавобан, —
зотан фак,ат адолатгина улут мак,садга етаклайди.
Адолат йулидан тоймай борган х,ар бир киши пай-
рамбар ноиби х,ам булиши мумкин.

Шайх Зайниддин алох,ида илтифот белгиси си-
фатида уз белборини унга борлаб, бошидаги так^-
сини х,ам кийгазди. Кейин к,улидаги узугини унга
тух.фа к;идди. Бу узукда «Рости русти», яъни «Х,акд-
к,ат адолатда» деган сузлар '^илган эди.

Орадан анча йиллар утгач, ана шу узукдаги
сузларга TeNryp номи ва уч дойра к,ушилади. Бу мух;р
^илган нишонлар олдида донгдор ва к,удратли х,укм-
дорлар х,ам б^^ин эгишини "^анда ким х,ам билган
дейсиз?

Темур катта ишга бел борлаб, Мовароуннах;рда
обру-эътибор к,озонган шайх Мир Саййид Кулол-
нинг ок, фотих,асини олишга к,арор к,илди.

У бир неча к,уйни х,айдаб, х,азрат истик,омат

к,илиб турган манзил сари йул олди.
К,оронРИ туша бошлаганда бирдан жала к,уйди.

Темур ёмрирдан узини панага олиш учун к,^ларни
уз х,олига ташлаб кдшлокда чопди.

Эрталаб к,уёш чаракдаганда, у хижолат чекиб,
шайх яишйдиган мозор томон йул олди. К,айси куз
билан курсинки, кеча ташлаб кетган йигирма к,уй-
нинг бари мозор атрофида ^лаб юрибди.

38

— Ё х,азрат! К,удратингга к,ойилман!
Темур Мир Саййид Кулол х,ужрасида бир неча
кишини к^ди.
— Мух,аммад Тарарай ^ли билан танишинглар,
— деди пир ва Темурга ёнидан жой к-^фсатди. Мир
Саййид Кулол етмишлардан ошган, узун ок, сок,оли
узига ярашган, кузлари чак,наб турган жозибадор
м;^сафид эди. У к,андайдир масала устида як,ин му-
ридлари билан мажлис к,илмокда эди.
— Эшитишимча, сен К,уръони Каримни тамом
ёд билар эмишсан. Ва яна донги чик,к,ан араб ажам
шоирлари шеърларини ^ирмишсан.
— Х,а, так,сир, — бош иргади Темур хижола-
томуз.
Мир Саййид Кулол к,улига х,арир Самарк,анд
к,орозини олиб, бир шеърни зж^^й бошлади:

1<,аро кузларни ишци то абад чик^^гас бу кунглимдан,
Булутшс узга тадбири, щ зои осмондур бу ...

Етти байтча давом этган газални эшитгандан с-$шг
Темур беихтиёр к-^глини ром этган бу газални ёман
айтиб юборганини х.ам сезмай к,олди.

Мажлис ах,ли тамом сукутга кетди. Шайх Мир
Саййид Кулол к,улини Темурнинг бошига к,уйган
х,олда юзига дик,к,ат ила тикилди.

— Мен бу йигитнинг пешонасида улурворлик
кураман. Бу йигит шундай мак,омга етгайки, бундан
илгари х,еч кишига муяссар бyл^^aгaн булгай. Мен
каби кекса одамга бу йигит шон-шух,рати ва дов-
ругини куришлик имкони булмаса х,ам ах,ли маж-
лисдан тирик к,олронлари Темур номлик йигитнинг
оламгирлигини к-^ган ва эшитганлар булгай.

Мир Саййид Кулол шундай дея токчадан етти
кулчани олиб Темурга узатди.

— Кешга борганингда уларнинг х.ар биридан
бир 03 еб, к,олганини сак,лаб к,уйгил. Келажакда

39

дунёнинг етги икдими сеники булгай. Омин Аллоху
Акбар!

Х,амма фотих,ага к,ул к^^арди. Темур них.оятда
х,аяжонланиб кетди.

— У Сох,ибк,ирон, — деди бир йигит жиддий
ох,ангда.

— Т;^ри айтдинг, Бах,оуддин, — деди Мир Саййид
Кулол, — бу йигитнинг такдирига огох, булишни сен-
га топширрайман, б^ам.

Бах,оуддин Темурга хайрихох, нигох, ташлаб бош
ирради. Булруси нак,шбандийлар тарик,ати асосчи-
си Вах,оудАин Нак,шбандийнинг юзлари нурли эди.
Темур унинг боши узра х,ам шундай нурни к-^а
олди.

К,андайдир сех,рли куч уни жойига михлаб к,уйди.
— Темур, — деди Баз(,оуддин табассум ичра, —
етги кулча — бу етти икдим, унинг устидаги тал-
к,онлар униб-усадиган авлод, майизлар эса давлат
ва тожу тахт белгиси. Пирим Мир Саййид Кулол
башорати шул.
Шайх Кулолнинг бундай ажойиб башоратидан
бених,оя рух,ланган Темур энди Туркистонга йул
олди. Уша ерда дафн этилган машх,ур авлиё х,азрат
Ах,мад Яссавий к,абрини зиёрат к,илди.
Хожа Ах,мад Яссавий муридлари яшайдиган са­
рана харобалигидан кунгли бузилди. Нах,от шунча
к,ашшок, булсалар! Мутавалли унинг назрини мамну-
ният билан к,абул к,илди. Те^гур тиз ч'^канча нола

к,илди;
— Зим-зиё тунни чаророн, чулни бустон этишга

к,одир х,азрат! Мушкулимни осон к,илгин!
Х,амма баробар фотих,а к,илгач, Темур атрофида

турган к,аландарларга к,арата хитоб к,илди:
— Ишим 5^гидан келиб, давлат к,уши бошимга

к,5пнса, сизларга бутун умрларингизга етиб ортувчи

вак,ф инъом этурмен!

— Иншоолло, иншоолло! — бараварига хитоб ай-
лади к,аландарлар.

— Фаришта омин десин. Омин Аллох;у Акбар!
— Аллох,у Акбар! — фотих;а тортди барча. Те­
мур атрофида турган к,аландарлар ва дарвешлар
унинг кузлаган буюк мак,садини амалга ошириш-
да содик, иттифок,чилар булиши мумкинлигини
уйлади.
Шу ерда мук,им х,аёт кечирувчи к,аландарлар ва
жойдан жойга к^ и б юрувчи дарвешлар Яссавий
тарик,атига бирлашган катта к}гч эди. Дарвешлар
учун барча шах,ар, к,алъа дарвозалари, исталган хо-
надон эшиклари очик,.
Демак, улар ажойиб даракчи, аЙРок,чи, ташви-
К.ОТЧИ ва омманинг кайфияти х;амда рух,ининг таш-
килотчиси буладилар.
— К,асамёд к,илиб айтаманки, - деди Темур
к,улини баланд к;^ариб, — агар дуоларингиз к,абул
булиб мартабам ошса, жангу жадалларда ниманики
к,улга киритсам, сизлар бебах,ра к,олмайсизлар. Мен
саййидлар, уламолар ва шайхлардан х,еч к,ачон мар-
х,аматимни дарир тутмаймен.
— О, Темур! — х,айк,ирди дарвешлар...
— О, Темур! — хитоб айлашди к;аландарлар.
— Агар Аллох, Таоло инояти билан ранимлар би-
лан жангда голиб чик,сам, биринчи улжам х,исоби-
дан катта к,аландархона к,урдириб берамен.
— Иншоолло, иншоолло!
К,аландарлар зикр бошлашди.

Бах,ор уз х,укмига кирган кун. Амир Мух,аммад
Тарагай кургончасида ажиб бир байрам х,укмрон.
Торлардан ошиб тушган зилол сувлар, К,арши даш-
тидан эсган иссик. ва курук, х,аволар билан бу к,иш-
локда учрашиб, унинг борларига ажойиб тароват ба-
ришлаган, к,ийРос очилган бодом гуллари, урик ва

41

гилослар кишида к.андайдир к,^аринкилик х,амда но-
аник, хавотирлик уйготади.

Узун ишком Зфтасидаги супада тукин дастурхон
устида Амир Мух,аммад Тарагай Тархон, мударрис

Абдуллох, К,утб, шайх Шамсуддин Фахурий ва Са­

мир Тархон ^иришибди. Бир чеккада эса эндиги-

на йигирма бах,орини к,аршилаётган Темурбек уги-
рибди.

— Эртага мен Самарк,андга борурмен. К,озорон-
хон х,узурига. Шу сафардан ода,ин, пирим, сиздан
ок, фотих,а олмок,чимен.

Мух,аммад Тарарай сузларини тинглаб ;^ирган
шайх бош ирради.

— Мана бу устозлар фотих,аси х,ам даркор, Му-
х,аммад.

Абдуллох, К,утб Темурбекка юзланди.
— Доимо маърифат шамини ку^лингда ушлаб юр.
Самир Тархон к^^имча к,илди:
— Доимо огох, бул, х,еч к,ачон душманни заиф
билма. Х,амма жойда уз куз-к,улокдаринг булсин.
Шайх бош ирради.
— Бу куз-к,улоклар тарик,ат муридлари булади.
Дарвешу к,аландарлар сени доимо огох, к,илади.
Темурбек устозларининг бу '^итларини бир умр
к,албига мух,рлади. Эртасига отаси билан Самар-
к,андга борганида, амир К,озоРонхон хизматига к,абул
к,илиниб, хос навкарларга бош булганида, неча-неча
фитналарни фош к,илганида ана шу угитлар зами-
ридаги чук,ур х,икматни х,ис этади. Мурилистон х,укм-
дори Турлук, Темурхон томонидан лашкарбоши —
сипох,солор лавозимига тайинланганда х,ам х,ар жой­
да, х,ар даврада уз одамларининг куз-к,улоклар були-
ши нак,адар мух,им эканлигини синовдан жуда куп

утказади.

--------------

1^ЛИМ БИЛАН ЮЗМА-ЮЗ

Мадрасадаги машрулотлардан с;^г пешин намо-

зи ^илгач, одат б-^ича Темур яйловга йул олди.

Манзилга етгач, у устози Самир Тархон номаълум

кишилар билан сух,батлашиб утирганини курди.

Маълум булишича, улар чупонлар булиб, Самир

Тархондан ёрдам с ^ а б келишган экан. Самарк,анд-

нинг шимол томонида яшовчи к,орахитой тоифаси

уларнинг чорва моллари ^лайдиган жойга бости-

риб келиб, олти минг к,^ни х;айдаб кетишибди. К,ар-

шилик к^сатган уч ч^онни улдиришибди. Жабр-

дийдалар к,орахитойлардан уч олиш ва молларини

к,айтариш учун икки юз навкар ёллашибди. Уларга

бошлик, булишни Самир Тархондан илтимос к,или-

шибди.

Жасур ва тажрибали Самир Тархон клинча сав-

до карвонларини к,урикдовчи сок,чиларга бош булга-

нини ва куплаб к,арок,чиларнинг додини берганини

улар билишар экан.

— Нима дейсан, Темур? — с^ади устоз шогир-

дига синовчан тикилиб. — Машкдан амалий ишга

)^иш фурсати етмадими, а?

Темурнинг юраги уриб кетди.

— К,орахитойлар к,анча?

— Йигирма мингга боради, — деди ч^онлардан

бири.

— Йигирма мингга к,арши икки юз отлик,?

— Йук,, — деди ох;ангда Темур, — икки юз

икки.

Самир Тархон чех,расида х.айрат акс этди.

— Йул бошланглар, — деди у ч^онларга ва Те-

мурга юзланди.

— Кетдик, амирзодам!

Улар икки юз навкарлар тупланган жойга ок,шом

етиб боришди.

43

Самир Тархон шарафига к,уйлар с;$шилиб, дош-
к,озонлар осилди. Эртанги сафар олдидан навкар-
лар куч йиришди. Т^имли овк,атлардан с ^ г устоз
ва шогирд алламах,алгача гаплашиб ётишди.

Сах,ар чошда кичик к .^ и н йулга тушди. Самар-
к,анддан йигирма тош нарида жойлашган ^ бир
к;абилага мансуб к,орахитойлар манзилгох,ига етиш-
ганда к,уёш тиккага кутарилган эди.

Самир Тархон к,абила ок,сок,олларини х,узурига
чак,иртирди. Улар келгач, у вок,еани баён к,илиб,
рилар кимлар эканлигини с^ади. Ок,сок,оллар узла-
рини гулликка солишди. Самир Тархон важох,ат
билан уларга юзланди,

— Мен сизларга бир карра сураи фотих,ани 'З^сдб
тугатгунимча фурсат бераман. Агар шу фурсатда
Зт^риларингизнинг исми шарифи билан жойларини
айтмасангиз, х,аммангизни к,иличдан утказаман.

Ок,сок,оллар ичидан к,изил юзли узун сок,ол чол
к.ах,к,ах,а уриб деди:

— Сабр к,ил, х,овлик,ма. К,ачон сок,олинг бизни-
кига етади, шундагина бундай лоф урасан.

Самир Тархон ишораси билан икки навкар уни
к,ултиридан ушлаб утоъ ташк,арисига судрашди. Бош-
к,а ок,сок,оллар х,ам унга эргашишди.

Самир Тархон к,иличини к,инидан чик,арди.
— Мен бир марта гапираман. Кейин эса кдли-

чим гапиради.
Бу вак,т атрофдан етиб келган к,орахитойлар

уларга х,ужум к,илишди. Темур икки кулига икки
к,илични олиб к,аршисига келган т$фт йигитга таш-
ланди. У к,ушк,илични шундай усталик ва чак,к,он-
лик билан ишлатдики, мох,ир тикувчилар хам уз иг-

насини бундай ишлата олмас эди.
— Офарин, амирзодам!
Самир Тархон навбатдаги ракибини чопиб таш-

лаб, Темурга завк, ила як,инлашди.

Ок,сок,оллар омонлик тилаб, туркий тилда тас-
лим булганлихсларини айтгач, Самир Тархонга ик,рор
булишди;

— Уррилар Ок, Марбурж к,абиласидан. Бир тош
нарида, ок, уговларда туришади.

К,абила бошлири '^овида улар уни икки ^ли би-
лан ^ирганини к^ишди.

Самир Тархон ва Темур одоб ила салом бериш-
ди. Олтмишлардан ошган к,абила бошлири алик олиб,
уларга к^пачадан жой к^сатди. Дуога к,ул очди.

— Мабодо сен Самир Тархон эмасму? — деди
туркча. Тасдик, ишорасини олгач, урилларига имо
к,илди.

Тезда дастурхон ёзилиб, нонлар ушатилди. Ко-
саларга к,имизлар к,уйилди.

— Довруринг бизга х,ам етиб келган, бах,одир.
Жасурлигинг ва одамгарчилигинг хусусида куп
эшитганмиз.

К,абила бошлири вок,еани эшитгач, афсус ила бош
чайк,ади.

— Талончиларни бизлар ^дугох,имиздан к,увиб
юборганмиз, Тархон. К,уйларингизни к,айтариб,
ч^онлар хунини шариат б^ича тулаймиз.

У Темурга х,авас ила тикилиб к,олди.
— Зап урлинг бор экан, бах,одир. Унинг юзида
мардллк ва жах,онгирлик >пгини к^япман.
С-$шг яна нигох,ини Самирга к,аратди.
— Бир саволимга жавоб бер, бах,одир. К,абилам-
да беш минг к,уроллик одамларимни била туриб, к,ан-
дай журъат этдинг бу ерга келлшга? Фикримча, шу
урлонинг борлиги ва далдаси булса керак?
— Х,а, — деди Самир Тархон гапни чузмай. К,аби-
ла бошлири дастурхонга фотих,а >т<,иаи.
— Жасоратинглар тах,синга лойик,. Шариат буйи-
ча х,ар одам учун юз туя хун туланмори лозим. Шун-
га кура уч ч>шон хунини оласизлар.

45

Самир Тархон ■^а куни юз навкарни моллар би-
лан олдинга ж^атди. Узи эса Темур ва к,олган нав-
карлар билан эх;тиёт чораларини к^ди.

— Баъзан к,илич урнига муроса-ю мадора ва
яхши муомала-одоб ила мак,садга эришса булади,
амирзодам.

У Темурдаги х,олатни зийраклик билан пайк,ади.
Темур умрида биринчи т^илган одам к,онини к^ди.
Илк бор узи х,ам жанг кдлиб, т ^ т рак^1бини барта-
раф кдлди. Улим олдида довдираб к,олмади. Унга да-
дил пешвоз чикди.

Самир Тархон эндиликда Темурнинг чин маъно-
да Сох,ибкдрон булишига ишона бошлади.

--------------

БИРИНЧИ РАЛАБА

Буладиган бола бошидан маълум. Такина бегим
х,ар гал к,^кончада тупланиб х,арбий машкдар бош-
ланганда ана шу накдни эсларди. У рлининг тенгк,ур
дустлари, мактабдош урток,лари, шу к,уррончада
яшовчи бах,одирларнинг фарзандлари Темурга етак-
чи сифатида к,арашлари ва курсатаётган эх,тиром-
ларидан боши к;^ка етарди. Она клинча шайх ка-
роматини эслаб, урлининг порлок, келажагидан мам-
нун булар, баъзида эса кунглига кулгула тушарди.
Илойим узи асрасин! К,урук, тух,мат, ут-сув балоси-
дан, фалокатдан!

Эри Амир Тарарай булса кексайиб к,олганига
к,арамай, ёнидаги бах,одирлари билан ёшларнинг
«уруш-уруш» ■^инларида завк,-шавк, ила к.атнаша-
ди. Бу кекса жангчилар уз фарзандларига чаван-
дозлик, кдличбозлик, ;$а<, отиш, душманни чалритиш,
пистирма к,уйиш илмини сабот билан ургатишар,
машкдар бобида уларга уз мах,оратларини к;^сати-

шар эди.

Темур фавк,улодл,а к,обилияти билан уларни х,ай-
ратга соларди. Аммо талабчан Амир Тарагай х,ар-
бий илмда ^ли ва унинг булруси сафдошлари х;али

эканлигини биларди.
Келажакда кутилмаган тасодифлар, орир синов-
лар к ^ . Гарчанд у кароматга ишонса-да, уни амал-
га ошириш учун з-^ мех;нат, машк,, к,ийин сабокдар
зарурлигини англарди. Ёшлар эса кекса бах;одир-
лар угитларини ёшликка хос рурур-вик,ор билан
тинглашар ва узларича бах,сли мунозаралар бошла-
шар эди.
Уларга Х.ОМИЙ керак! Амир Тарарай шундай фикр-
га келди. У Темур ва унинг дустлари узларича мус-
так,ил иш тутиб к,анотлари к,айрилиб к,олишидан ха-
вотирда эди.
Бир купи у Темурни амир К,озорон х,узурига олиб
келди. Самарк,анд х,укмдори баобру барлос беги-
нинг ^лини ёк,тириб к,олди ва уни уз хизматига олиш
истагани билдирди. Амир Тарагайга у келгусида Те­
мурни узига куёв к,илиб олиш ниятини х,ам яшир-
май уни РОЯТ хурсанд к,илди.

--------------

ЧИН МУХАББАТ СОХ.ИБИ

Амир Мух,аммад Тарарай ^тли билан Самарк,андга
дусти Амир К.ОЗОРОН х,узурига йул олди. 1347 йилда
Чиратой авлоди К,озонхонни енгиб, Самарк,анд тах-
тини эгаллаган К,озорон Мовароуннах,рда чингизий-
лар х,укмронлигига чек к,^ган, улкада маълум бир
даражада тинчлик ^натган. Мух,аммад Тарагайнинг
жанговар сафдоши.

Темурбек саройда узларига эътиборда ана шу
дустлик х,урматини к^ди.

Амир К,озорон уларни шикорга таклиф к,илди.
Овга жуда ишк,ибоз булган х,укмдор ота >^лининг

47

чавандозлик ва мерганлик бобидаги мах,оратини
синаб к^фди.

— У.\жой, — деди у ёнидаги навкарга к,араб, —
Темурбек билан беллашиб к^майсанми?

Хушбичим навкар тасдик, ишорасида бош ирга-
ди. Иккови отларига к,амчи уриб узокдашгач, К,озо-
FOH дустига маслах,ат содди.

— Мух,аммад, менга «эллик аскар» керак. Куё-
вим К,утлур Темурдан хавфсирайман. Хос аскарла-
римга сардор лозим.

У эски сафдошига узига к,арши суик,асдлар була-
ётгани ва бу фитналарда мурул хони Турлук, Темур-
нинг к,ули борлигига шаъма к,идл,и.

Бу вак,тда эса Улжой билан Темурбек овга ас-
тойдил берилиб кетишган эди. Иккови х,ам чаван­
дозлик ва мерганлик бобида узаро беллашишди.
Темурбек бир кийикни, Улжой эса иккитасини ов-
лади. Ногах,он Улжойнинг оти х,уркиб чавандозни
йикдтиб юборди. Бахтига юмшок, майсалаларга туш-
ган Улжойнинг бошидаги дубулраси учиб кетди, тим
к,ора сочлари елкасига тушди.

Темурбек уни к^ариб к.^ди.
— Лат емадингизми?
Улжой шахдо кузларини унга тикди. Йигит к.ар-
шисида них,оятда сох,ибжамол к,изни курди. Икки
ёшнинг нигохдари узаро тук,нашди. Икковлари х,ам
к,албларида утли х,аяжон туйдилар. Бу мух,аббат
риштаси уларни бир-бирларига умрбод боглашини

ушанда ким билибди, дейсиз.
— Мана сенга эллик аскар! — деди Мух,аммад

Тарагай овдан к,айтишган ёшларга к,араб.
— Бу эса набира>1 Камолой, —деди К,о з о р о н , —уни

овдаги мах,орати учун Улжой деб атаймиз. Кел, Му
хаммад, шу икки ёшни бир-бирига 1^овуштирайлик.

Мух,аммад Тарагай бу гапларни эшитган икки
ёшнинг кузларида чак,наган шодлик ^ини курди.

— Мен розимен. Бахтли булишсин, — дея к,улини
фотих,ага тортди.

Улжой Темурни фак,ат шахдо кузлари, тимк,ора
сочлари — умуман, х,усн-малох,ати билангана эмас,
балки дадиллиги, уз к,адр-к,имматини тушуниши ва
номуси учун курашга к,одирлиги билан мафтун
к,илди.

Йигит унинг сиймосида гузал ёрдан ташк,ари са-
док,атли дуст, бахтда х,ам, кулфатда х,ам х,амиша бир-
га була оладиган сафдошини к^ган эди.

— Синглимнинг к,алини учун Балх шах,рини
с^файман, — деди Х,усайн совчиларга.

Балх мустак,ил шах,ар булиб, К,озоронга б^сун-
мас эди. Уни х,ужум билан олиш зарур. Темур рози
булди.

Тез орада Шах,рисабз атрофида овоза тарк,алди.
К,андайдир савдогар х,ажга бориш учун талабгор-
ларни тз^аётган эмиш.

Зиёратчилар сафида кексаларга к,араганда ёшлар
к^рок, эди. Барчаси яхши к,уролланган. Х,ажга бо­
риш йулида хавф-хатар к'уп. Шунинг учун к,уролли
зиёратчиларга х,еч ким ажабланмади. Карвондан
анча олдин йулга тушган к.аландарлар зиёрат х;ак,ида
овоза к,илиб боришар эди.

Кешдан анча узокдашган карвон биринчи ман-
зилда бироз камайиб к,олди. Заиф, ёмон к,урол-
ланганлар, кексаларни карвон шайхи сафдан чи-

к,арди.
— Йул узок,, толик,иб к,оласизлар, — деди шайх.
Йул-йулакай карвонга ёшлар к,ушилиб борди.

Иккинчи манзилда шайх зиёратчиларни бир сафга
тизди. Унбоши ва юзбошилар тайинланиб, туялар-
даги юклар очилди. Дон-дунлар солинган к,оплар-
дан к,иличлар ва ^-ёйлар олинди. Энди карвон зи­
ёратчилар тудасидан бус-бутун лашкарга, шайх эса
саркардага айланди.

49

Биз х,ажга эмас, балки Балхни олишга кетяп-
миз. Эшитинг. Шах,арга бориш билан дарх,ол бозор
эгаллансин. Х,амма жангга шай булсин.

Бу вак,тда Балхга кирган к,аландарлар зикр ту-
шиб, якднлашиб келаётган зиёратчиларни мадх, эти-
шарди.

— Ислом к,иличлари келяпти, розийлар келяпти!
Енгилмас лашкар келяпти!

Балхликлар кулиб, к,аландарларга садак,а бериш-
ди. К,андай лашкар буларди, к,аланри-к,асанри зиё-
ратчилар!

Карвон шиддат ила дарвозадан ичкарига кирган-
да барча х,айратдан ёк,а ушлади. М-^ин-к,обил зиё-
ратчилар ^н и га бошдан оёк, к,уролланган важох,ат-
ли навкарлар пайдо булган эди.

Карвонсарой х,еч к,андай к,аршиликсиз эгаллан-
ди. Бозор атрофини икки х,алк,а навкар к,уршади.

— Ахди жамоа!
Балхликлар саркарданинг янгрок, овозини эши-
тишди.
— Буюк амир K,030F0HX0H амрини эшитиш учун
х,узуримга ок,сок,олларни чорланг!
Бозордаги одамлар нафаслари ичларига тушиб,
х,айкалдек к,отган.
Х,еч КИМ ^ н и д а н Ж11л м а г а н и н и к ^ г а н с а р к а р д а

сузи да давом этди:

— Ок,сок,оллар йук,ми? Булмаса шах,арни эгаси
й ;^ деб х,исоблаб, бах,одирларимга буюрамен.

— О, амир!
Оломон ■^тасидан бир неча киши олдинга чи-

кдб бош эгишди.
— Мен, - деди Темур уларга к,арата, - Тара-

Рай ;$т^ли Темур, сизларга шуни маълум к,илраймен-
ки, эндиликда Балх менинг к.улим ва х,укмим ости-
да. Мовароуннах,рнинг чинакам х,укмдори буюк
амир K,0 3 0 F0 HX0 H ша?^рингизни итоатга келтириб,

50


Click to View FlipBook Version