นโยบายสาธารณะและการวางแผน (Public Policy and Planning)

๓๕๖ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบูรณาการ

ใช รวมถึงผูที่นําไปใชมีเจตนาที่แนนอน เพื่อใหการบริหารการพัฒนามีการพัฒนาไปโดยความสมดุล ดังมี
รายละเอียดตอไปน้ี

๑) บรู ณาการหลกั พุทธธรรมเพื่อการบรหิ ารการพฒั นาการเมือง
ปญหาความยัดแยงทางการเมือง ความยัดแยงทางการเมืองท่ีเปนปญหาสังคมอยางหนึ่งนั้น
อาจจะมาจากสาเหตุหลายประการ เชน ผลประโยชนขัดกัน ความคิดเห็นไมตรงกัน การขาดอุดมคติทาง
การเมอื งที่แนน อน เปน ตน ในการแกปญ หาน้ี ตามทศั นะของพทุ ธศาสนาแลว นักการเมืองจะตองมีธรรมะ
สําหรับนักบริหาร นักปกครอง ซ่ึงพระพุทธองคไดทรงแสดงวา เปนคุณสมบัติของนักปกครองหรือ
ผูบริหาร ทป่ี รากฏในพระคมั ภรี ทางพระพทุ ธศาสนาหลายแหงดว ยกัน ดงั จะขอนําเสนอตอ ไปน้ี

(๑) ราชสังคหวัตถุ ๕ คอื หลกั ธรรมอันเปนทตี่ ั้งแหง ความสงเคราะหย ดึ หนวงนํ้าใจประชาชน
๑. สัสสเมธะ ฉลาดสามารถในการบํารุงเกษตรกรรมและกสิกรรมเปนตน อันเปน

ธัญญาหารใหเกิดผลผลิตที่ดี มีการสงเสริมการเกษตรและกสิกรรมใหอุดมสมบูรณ อันจะเปนประโยชน
พ้นื ฐานที่สาํ คัญย่ิงในการพัฒนาประเทศทางดา นเศรษฐกิจ

๒. ปุริสเมธะ ฉลาดสามารถในการบํารุงคน สงเสริมคัดเลือกคนมาทํางานใหเหมาะสม
กับความรูความสามารถของเขาและการงานที่จะทาํ นั้นๆ พรอ มทัง้ จัดสวัสดกิ ารใหดี เปนตน

๓. สัมมาปาสะ ผูกประสานสงเคราะหประชาชนพลเมืองบวงคลองใจคน คือ การดูแล
สุขทุกขของประชาชน สงเสริมอาชีพ เชน จัดทุนใหคนยากจนยืมไปสรางตนในทางพาณิชยกรรมหรือ
ดําเนินกิจกรรมตางๆ ไมใหเกิดความเลื่อมลํ้าหรือชองวางจนแตกแยกกัน ซึ่งเปนการทําใหจิตใจของ
ประชาชนเล่ือมใสในผูปกครอง

๔. วาชเปยยะ พูดจาดวยถอยคําไพเราะออนหวานดูดด่ืมใจ รูจักพูดรูจักชี้แจงแนะนํา
รูจักทักทายถามไถทุกขสุขของประชาชนทุกชั้น ดวยอัธยาศัยไมตรีที่ดี ดวยถอยคําท่ีประกอบดวยเหตุผล
ท่ีเปน หลกั ฐานมปี ระโยชน เปน ทางแหงการสรางสรรคแกไขปญ หาเสริมความสามัคคีทําใหเกิดความเขาใจ
ดี ความเชือ่ ถอื และความนยิ มนับถอื

๕. นิรัคคฬะ บริหารประเทศชาติใหอยูเย็นเปนสุข โดยปองกันและปราบโจรผูราย ให
ประชาชนไมตองระแวง โดยยึดหลักการท่ีวา “ความสุขของประชาชนคือยอดปรารถนาของตน” และใน
ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค ก็ไดแสดงไววา ผูบริหารหรือนักปกครองที่ดีน้ัน เม่ือปฏิบัติหนาท่ี พึงเวนจากความ
ลําเอียง

๒) อคติ ๔ (Prejudice) คือ ความเอนเอียงแหงอารมณ ผุดข้ึนจากความเหลื่อมลํ้าต่ําสูง
และชองวางในสงั คม มี ๔ ประการ คือ๒๑

๑. ฉนั ทาคติ (Prejudice caused by love or desire) ลาํ เอยี งโดยสนับสนนุ พรรคพวกที่
ชอบพอ หรอื ผจู า ยสินจา งแกตน

๒. โทสาคติ (Prejudice caused by hatred or enmity) ลําเอียงเขาขางหรือลงโทษ
ฝายที่ตนเกลียดชังใหห นักกวา ฝา ยทต่ี นชอบพอ

๒๑ ที. ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๑/๒๘๘.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ ๓๕๗

๓. โมหาคติ (Prejudice caused by delusion or stupidity) ลําเอียงเสียความยุติธรรม
เพราะโฉดเขลา ไมร ทู ันเหตุการณทแ่ี ทจรงิ

๔. ภยาคติ (Prejudice caused by fear) ดว ยเพราะเกรงอํานาจอิทธิพลหรือกลัวจะขาด
ผลประโยชนตางๆ

นอกจากนี้ มีความประพฤติดีเปนแบบฉบับในการดํารงชีวิตของนักปกครองเพราะการ
ปกครองที่ดีคือ การใหแบบอยางท่ีดี ความตรงความคดของนักปกครองมีอิทธิพลตอความประพฤติของ
ประชาชน ความซื่อตรงของประชาชน ขึ้นอยูกับความซื่อตรงของนักปกครอง การแกความคดของสวน
ใหญจึงตองเริ่มมาจากฝายปกครอง ความสัมพันธระหวางบุคคล๒ประเภทน้ี พระพุทธเจาไดตรัส
ยกตวั อยา งไวใ นโพธิราชชาดก ขุททกนกิ ายวา “เมอื่ ฝงู โคกําลังขามแมน้ํา ถาโคจาฝูงไปคด โคนอกนั้นก็คด
ตาม ในหมูมนุษยก็เชนเดียวกัน ถาผูไดรับสมมติใหเปนหัวหนาเปนผูปกครอง ไมเปนธรรม คนนอกน้ันก็
ประพฤติไมเปนธรรมดังน้ัน เม่ือผูปกครองประพฤติไมเปนธรรม ชาวเมืองก็พลอยทุกขกันไปท่ัว โดยนัย
ตรงกันขา ม เมือ่ ผปู กครองทรงไว ซ่งึ ธรรมชาวเมอื งกเ็ ปน สุขกันไปทว่ั ”

๓) ทศพิธราชธรรม ๑๐ คือ ธรรมของผูปกครองหรือนักการเมืองในปจจุบัน ซึ่ง
ประกอบดว ย๒๒

๑. ทาน หมายถึง การให (Charity) ซึ่งการใหในท่ีน้ีหมายความวา การเขามาเปนผูให คือ
การจดั สรรทรัพยากรใหก บั ประชาชนอยางเทาเทยี มกนั ไมไ ดเขามาเปน ผูกอบโกยเปนของตนเอง หรือการ
สงเคราะหอ นเุ คราะหประชาชนใหอ ยเู ยน็ เปนสขุ

๒. ศีล หมายถึง ความมีระเบียบวินัย (Self–Discipline) ผูปฏิบัติทุกระดับเปนบุคคล
แบบอยางที่จักตองมีความ “งามดวยศีล” ไดแก ตองเปนบุคคลที่มีระเบียบวินัยเครงครัดระมัดระวัง
ควบคมุ ตนเองได จะตองรูจักบรหิ ารคน บรหิ ารงาน และบริหารบานเมอื ง มคี วามซือ่ สัตยสจุ รติ

๓. ปรจิ าคะ หมายถงึ การเสยี สละ (Self–Sacrifice) คอื การเสียสละความสขุ สว นตัว เพื่อ
ทุมเทกาํ ลงั กาย กาํ ลงั ความรู ความสามารถใหก ับประโยชนส วนรวม ประโยชนของสขุ ชาตบิ า นเมือง

๔. อาชวะ หมายถึง ความซ่ือตรง (Honesty) ความซ่ือตรงเปนหลักธรรมท่ีสาคัญอยางย่ิง
ของนักบริหารอีกประการหนึ่งนักบริหารตองเปนบุคคลท่ีซื่อตรงไมคดโกงโปรงใสตรวจสอบไดจึงสามารถ
นาํ คนนาํ งานนาํ บานเมืองว่ิงตรงไปสูเปา หมายไดอยา งปลอดภัยรวดเร็ว ตรงกันขามหากนักบริหารไรความ
ซ่ือสัตยส ุจริต ไมซอ่ื ตรง คดโกง คิดคดทรยศตอชาติบานเมอื ง

๕. มัททวะ หมายถึง ความออนโยน (Gentleness) เปนคุณธรรมท่ีสาคัญอยางยิ่งสําหรับ
นกั บริหารโดยนกั บริหารทต่ี อ งการใหเปนที่ยอมรับนับถือจากบุคคลอ่ืนๆ แลวจะตองเปนบุคคลที่ออนโยน
นุมนวลไมห ยาบคายไมแขง็ กระดา งไมเยอหย่ิงไมถ ือตวั

๒๒ กมล ฉายาวัฒนะ, บริหารคนและงานตามหลักการของพระพุทธเจา, (กรุงเทพมหานคร: ชบาพับลิชชิ่ง
เวิรก ส, ๒๕๔๙), หนา ๔๒-๔๖.

๓๕๘ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ

๖. ตปะ หมายถึง การระงับยบั ย้ังขมใจ (Self–Austerity) นกั บริหารท่ีดีตองมี “ตปธรรม”
คอื การแผดเผากเิ ลสตณั หามใิ หเ ขา มาครอบงาํ จติ ใจของตนเองอยูเสมอคอื ละความช่ัวภายในตนเองใหหมด
ไปหลอหลอมเอาแตความดีงามใสต ัวมคี วามดีเปน แบบอยางยับยั้งชัง่ ใจไมทาํ ในสง่ิ ท่ีเปนอกศุ ล

๗. อักโกธะ หมายถึง ความไมโกรธ (Non–Anger) นักบริหาร คือ บุคคลผูมีบทบาทมี
อํานาจหนาท่ีในการบริหารจัดการโดยเฉพาะการตัดสินใจ (Decision–Making) ใหทําหรือไมทําอยางใด
อยางหน่ึงซ่งึ ในสถานการณอยางนน้ี กั บรหิ ารจะมีอารมณโ กรธไมไดเ ลยตองมีความสุขสงบเยือกเย็นเห็นตน
เห็นคนเห็นงานเหน็ บา นเมอื งอยางแจม ใสไมข นุ มวั

๘. อวิหิงสา หมายถึง การไมเบียดเบียน (Non–Violence) นักบริหารที่ดีตองไม
เบียดเบียนทง้ั คนและสัตวรวมทง้ั ไมเ บียดเบียนธรรมชาติสิ่งแวดลอ มตา งๆตามหลักพระพุทธศาสนาคือไมมี
ความเห็นผิดจากทานองคลองธรรมใหความชวยเหลือซึ่งกันและกันใหความเทาเทียมกันเหมือนกันเสมอ
ภาคกนั เคารพในกฎหมายไมขมเหงผใู ตบ ังคับบัญชา

๙. ขันติ หมายถึง ความอดทน (Tolerance) ความงามของนักบริหารอยูท่ีการมีความ
อดทนหรือการมีขันติและการมีความสงบเสงี่ยมเจียมตัวหรือการมีโสรัจจะนักบริหารท่ีดีจึงจําเปนจะตอง
ฝกฝนอบรมตนเองใหเปนคนมีความอดทนและความเสง่ียมเจียมตัวอยูเสมอ ซ่ึงการเปนผูนําตองมีความ
อดทนมากผูอ่ืน

๑๐. อวโิ รธนะ หมายถึง ความไมค ลาดธรรม (Non-Opposition) คือ มีความหนักแนนใน
ธรรมไมมีความเอนเอียงหวั่นไหวสถิตมั่นในธรรมนักการบริหารทุกระดับตั้งแตบริหารตนบริหารบุคลากร
บริหารงานและการบรหิ ารบานเมืองไมวาจะระดับใดจะตองไมมีความผิดพลาดความเสียหายตองไมผิดไป
จากความถกู ตอ ง ความจรงิ ความดงี าม

๔) สปั ปรุ สิ ธรรม ๗ คอื ธรรมของสตั บรุ ษ ธรรมทีท่ ําใหเปน สัตบรุ ุษซ่ึงเปนคุณสมบตั ใิ นตัวขอ
ผูนาํ มี ๗ ประการ คือ๒๓

๑. รูหลักการ เมื่อดํารงตําแหนง มีฐานะ หรือจะทําอะไรก็ตาม ตองรูหลักการ รูงาน รู
หนา ที่ รูกฏเกณฑก ตกิ าที่เกีย่ วของ เชนอยางผูปกครองประเทศขาติก็ตองรูหลักรัฐศาสตรและรูกฎกติการ
ของรัฐ คอื กฎหมาย ตั้งแตรัฐธรรมนูญลงมา แลวก็ยืนในหลักการ ต้ังตนอยูในหลักการใหได ชุมชน สังคม
องคกร หรือกิจการอะไรก็ตาม ก็ตองมีหลักการ มีกฎ มีกติกา ที่ผูนําจะตองรูตองชัด แลวก็ตั่งมั่นอยูใน
หลกั การนัน้

๒. รูจุดหมาย ผูนําถาไมรูจุดหมายก็ไมรูวาจะนําคนและกิจการไปไหนนอกจากรูจุดหมาย
มคี วามชดั เจนในจดุ หมายแลว จะตอ งมคี วามแนว แนมงุ มัน่ ท่ีจะไปใหถ ึงจุดหมายดวย ขอน้ีเปนคุณสมบัติที่
สาํ คญั มาก เม่อื ใจมุงจหุ มาย แมมอี ะไรมากระทบกระท่งั กจ็ ะไมห ว่ันไหว อะไรไมเกี่ยวของไมเขาเปา ไมเขา
แนวทาง ก็ไมวุนวาย ใครจะพูดจาวาดาเหน็บแนม เมื่อไมตรงเรื่อง ก็ไมมัวถือสา ไมเก็บเปนอารมณ ไมยุง
กับเร่ืองจกุ จิกไมเ ปน เรือ่ ง เอาแตเ รอ่ื งทเ่ี ขา แนวทางสจู ดุ หมาย ใจมุงสูเปา หมายอยางชัดเจนและมุงม่ันแนว
แน

๒๓ เร่ืองเดียวกัน, หนา ๓๙-๔๑.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบรู ณาการ ๓๕๙

๓. รูตน คือ ตองรูวาตนเองคือใคร มีภาวะเปนอะไร อยูในสถานะใด มีคุณสมบัติ มีความ
พรอม มีความถนัด สติปญญา ความสามารถอยางไร มีกําลังแคไหน มีขอย่ิงขอหยอน จุดออนจุดแข็ง
อยา งไร ซ่ึงจะตองสํารวจตนเองและเตือนตนเองอยูเสมอ ท้ังนี้เพ่ือประโยชนในการพัฒนาปรับปรุงตัวเอง
ใหม ีคุณสมบัตมิ คี วามสามารถยิ่ง ๆ ขนึ้ ไป ไมใชวาเปน ผูนําแลวจะเปนคนสมบูรณไมตองพัฒนาตนเอง ย่ิง
เปนผนู ําก็ยง่ิ ตอ งพัฒนาตนเองตลอดเวลาใหน ําไดด ยี ิ่งข้นึ ไป

๔. รูประมาณ คอื รูจกั ความพอดี หมายความวา ตองรูจ ักขอบเขตขีดขั้นความพอเหมาะที่
จะจัดทําใหเรื่องตาง ๆ ทานยกตัวอยางเชน ผูปกครองบานเมืองรูจักประมาณในการลงทัณฑอาชญาและ
การเกบ็ ภาษี เปนตน ไมใชเอาแตจะใหไดอยางใจ และตองรูจักวาในการกระทําน้ัน ๆ หรือในเรื่องราวนั้น
ๆ มีองคประกอบ หรือมีปจจัยอะไรเกี่ยวของบาง ทําแคไหนองคประกอบของมันจะพอดี ไดสัดสวน
พอเหมาะ การทําการตา ง ๆ ทุกอยางตองพอดี ถาไมพอดีก็พลาด ความพอดีจึงจะทําใหเกิดความสําเร็จที่
แทจรงิ ฉะนั้น จะตอ งรอู งคประกอบและปจจัยทเี่ กย่ี วของ และจัดใหล งตัวพอเหมาะพอดี

๕. รูก าล คือ รจู ักเวลา เชน รูลําดับ ระยะ จังหวะ ปริมาณ ความเหมาะของเวลา วาเร่ือง
นี้จะลงมือตอนไหน เวลาไหนจะทําอะไรอยางไรจึงจะเหมาะ ดังจะเห็นวา แมแตการพูดจาก็ตองรูจัก
กาลเวลา ตลอดจนรูจักวางแผนงานในการใชเ วลาซึง่ เปน เรือ่ งใหญ เชน การวางแผนวาสังคมมีแนวโนมจะ
เปน อยางนใี้ นเวลาขา งหนาเทากัน และเหตุการณทํานองนี้จะเกิดข้ึน เราจะวางแผนรับมือกับสถานการณ
นัน้ อยา งไร

๖. รูชุมชน คือ รูสังคมตั้งแตในขอบเขตที่กวางขวาง คือรูสังคมโลก รูสังคมของ
ประเทศชาติ วาอยูในสถานการณอยางไร มีปญหาอะไร มีความตองการอยางไร โดยเฉพาะถาจะ
ชว ยเหลอื เขากต็ องรปู ญหา รคู วามตอ งการของเขา แมแตชุมชนยอย ๆ ถาเราจะชวยเหลือเขา เราก็ตองรู
ความตอ งการของเขาเพือ่ สนองความตองการไดถูกตอง หรอื แกไขปญ หาไดตรงจุด

๗. รูบุคคล คือ รูจักบุคคลท่ีเกี่ยวของ โดยเฉพาะคนท่ีมารวมงานรวมการรวมไปดวยกัน
และคนที่เราไปใหบริการตามความแตกตางเฉพาะตัวเพ่ือปฏิบัติตอเขาไดถูกตองเหมาะสมและไดผล
ตลอดจนสามารถทําบริการใหค วามชว ยเหลอื ไดตรงตามความตอ งการ รูวาจะใชวิธีสัมพันธพูดจาแนะนําติ
ชม หรือจะใหเขายอมรับไดอยางไร โดยเฉพาะในการใชคน ซ่ึงตองรูวาคนไหนเปนอยางไร มีความถนัด
อธั ยาศยั ความสามารถอยางไร เพื่อใชคนใหเหมาะกับงาน นอกจากน้ันก็รูประโยชนท่ีเขาพึงได เพราะวา
ในการทํางานน้ันไมใชวาจะเอาเขามาเปนเพียงเคร่ืองมือทํางานให แตจะตองใหคนท่ีทํางานทุกคนได
ประโยชนไ ดพัฒนาตวั เอง ผูนําควรรูวาเขาควรไดประโยชนอะไรเพื่อความเจริญงอกงามแหงชีวิตท่ีแทจริง
ของเขาดว ย

๕) สุจริต ๓ คือ ความประพฤติชอบ ปฏิบัตถิ กู ตอ ง
เปนหมวดธรรมท่ีสําคัญมากในปจจุบัน โดยเฉพาะทุกรัฐบาลพยายามเนนในเรื่องของความ
โปรงใสในการบริหารบานเมือง เพ่ือใหบานเมืองมีความสะอาดหมายความวาบานเมืองจะตองปราศจาก

๓๖๐ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ

การทจุ ริตคดโกง หรือมีการรับสินบน หรือใตโตะ ซ่ึงหลักธรรมขอน้ีมีความสอดคลอมกับหลักธรรมาภิบาล
ซึ่งเปนของการบรหิ ารงานใหม ีประสทิ ธิภาพปราศจากการทจุ ริตคอรัปชน่ั ฯ เปนตน ซึ่งประกอบดวย๒๔

๑. กายสุจริต คือการประพฤติชอบดวยกายใหถูกตองเหมาะสม เมื่อผนํามีการกระทําท่ีมี
ความสุจรติ ทางกาย เชน ไมขมเหงผูดอยกวา ไมทุจริตในหนาท่ีการงาน บานเมืองก็มีความเจริญกาวหนา
มีการพัฒนาตามศักยภาพ เงินงบประมาณก็ถูกใชใหมีความคุมคามีการพัฒนาอยางทั่วถึงเต็มเม็ดเต็ม
หนวย เมื่อผูนําไมทุจริตคดโกง ก็เปนอยางท่ีดีตอลูกนองตอไป เพื่อบานเมืองมีความเจริญกาวหนาอยาง
รวดเรว็

๒. วาจาสุจริต คือ การพูดจริง หรือพูดอยางมีความจริงใจ การไมโกหกหรือหลวกลวง
คําพดู เปนสง่ิ สาํ คัญอยางยิ่งที่จะทําใหการประสานงานมีความสําเร็จตามเปาหมาย ดังนั้นนักปกครองหรือ
หนกั บริหารจะตอ งมีของน้ีกํากับเพื่อสรางความเช่ือมั่นใหกับทมี งานหรือลกู นองหรือประชาชน

๓. มโนสุจริต จิตเปนส่ิงสําคัญกวาสิ่งอ่ืนใด เพราะเปนตัวสั่งการตางออกมาเปนการ
กระทํา ดังคํากลา วทวี่ า “จติ เปน นาย กายเปนบา ว” หมายความวา จติ เปนตวั สําคัญในการคดิ และสงผลตอ
การกระทํา ดังนนั้ ผูบ รหิ ารหรอื นักปกครองตองฝกจิตใหต ง้ั อยใู นความถูกตองไมโลก ไมคดโกง

๒) บรู ณาการหลกั พุทธธรรมเพื่อการพฒั นาสงั คม
การพัฒนาสังคมในปจจุบันเปนเร่ืองของการพัฒนาของคนทุกคนในสังคมท่ีจะตองชวยกัน ดูแล
รักษา ปกปอง พัฒนารวมกัน สิ่งที่ตองพัฒนาก็คือ การพัฒนาคนในสังคมใหอยูดีมีสุข ใหเปนคนดีมี
ศีลธรรมจริยธรรม เพื่อเปนฐานของการพัฒนาดานอื่น ๆ ซ่ึงในการพัฒนาสังคมน้ัน สามารถท่ีจะนํา
หลกั ธรรมทีไ่ ปบรู ณาการเพ่ือการพฒนาสังคมได ดงั ตอไปนี้

(๑) อริยมรรค ๘ คอื ทางดาํ เนนิ ชวี ิตอนั ประเสรฐิ ซึง่ ประกอบดวย
๑. สัมมาทิฏฐิ คือ ปญญาเห็นชอบ หมายถึง การปฏิบัติอยางเหมาะสมตามความเปนจริง

ดวยปญญา คือการดําเนินชีวิตดวยความถูกตองอยูในกรอบของศีลธรรม ไมสรางปญหาหรือความ
เดอื ดรอนใหแ กสงั คม

๒. สัมมาสังกัปปะ คือ ดําริชอบ หมายถึง การใชสมองความคิดพิจารณาแตในทางกุศล
หรือความดีงาม รวมท้ังการคิดไมเบยี ดตนและผูอ่ืน

๓. สมั มาวาจา คือ เจรจาชอบ หมายถึง การพูดตองสุภาพ แตในส่ิงที่สรางสรรคดีงาม ไม
โกหกหลอกหลวงผูอ่ืน มคี วามจรงิ ใจใหกันและกัน ซึง่ เปน สิ่งสําคัญในการอยรู ว มกันในสังคม

๔. สัมมากัมมันตะ คือ การประพฤติดีงาม ทางกายหรือกิจกรรมทางกายท้ังปวง การ
ปฏิบัติตนใหอยูในกรอบของความดีงาม ความถูกตองตามระเบียบปฏิบัติของกฏหมายบานเมือง จารีต
ประเพณแี ละวฒั นธรรม เปน ตน

๒๔ ที.ปา. (ไทย) ๑๑/๓๐๕/๒๗๔.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ ๓๖๑

๕. สัมมาอาชีวะ คือ การทํามาหากินอยางสุจริตชน ไมคดโกง เอาเปรียบคนอ่ืน ๆ เปน
หลักในการดําเนินชีวิตของทุกคนในสังคมที่จะทํามาหาเลี้ยงชีพดวยความสุจริต ไมทํามาหากินบนความ
ทกุ ขของผอู น่ื

๖. สัมมาวายามะ คือ ความอุตสาหะพยายาม ประกอบความเพียรในการกุศลกรรม
รวมทั้งมคี วามเพยี รพยายามในการดาํ รงชวี ิต ในทาํ กจิ การงานตา งๆ ไมวา จะเปน งานสว นรวมหรือสว นตน

๗. สัมมาสติ คือ การไมปลอยใหเกิดความพลั้งเผลอ จิตเล่ือนลอย ดํารงอยูดวยความรูตัว
อยูเปนปกติ เพราะวา สตเิ ปนสตสิ ําคญั ทที่ ําใหค นเราดําเนินชีวิตอยางไมป ระมาท

๘. สัมมาสมาธิ คือ การฝกจิตใหต้ังมั่น สงบ สงัด จากกิเลสและการฝกจิตใจใหเปนแนว
แน และมั่นคง เพ่อื เพม่ิ ประสิทธภิ าพในการทาํ งาน

๒) สงั คหวัตถุ ๔ คอื หลกั การสงเคราะหซ งึ่ กันและกันซงึ่ ประกอบดวย๒๕
๑. ทาน คอื การใหป นสิ่งของ ๆ ตนตอผอู ่ืน การผกู ใจคนตองอาศัยการใหเ ปน หลักพื้นฐาน

การใหเปนการแสดงออกถึงไมตรีจิตของผูใหที่ผูรับพอใจ ซึ่งเปนหลักของการอยูดวยกันในสังคม เอ้ือเฟอ
เกือ้ กูลซง่ึ กนั และกัน

๒. ปย วาจา คือ การมถี อยคําทไี่ พเราะออนหวาน นา ฟง ซงึ่ เปน อีกสวนหนึ่งที่จะชวยครอง
ใจคนดว ยไมตรีจิต เปน การผกู มิตรไมตรีตอกัน เปนขอท่ีมุงใหการสื่อสารอยางสันติ และมีความเขาใจเปน
อันหนงึ่ อันเดียวกัน

๓. อัตถจริยา คือ การประพฤติตนใหเปนประโยชนตอผูอ่ืน เปนคนไมดูดาย รูจัก
ชว ยเหลือผอู น่ื บําเพ็ญตนใหเปน ประโยชนต อสังคม ซึ่งปจจุบันนั้นเนนการพัฒนาสังคมโดยการมีสวนรวม
ของประชาชน ชวยกนั พัฒนา

๔. สมานัตตตา คือ ความเปนผูมีตนสมํ่าเสมอ วางตนเหมาะสมไมถือตัว นอบนอมตอ
ผใู หญ คนทส่ี ามารถวางตนเสมอตน เสมอปลายกเ็ ปนทึน่ ับถือของคนในสงั คม

๓) สาราณียธรรม ๖ คือ ธรรมอันเปนท่ีตั้งแหงความระลึกถึงกัน ทําใหมีความเคารพ อันจะ
ทําใหคนสามารถอยูดวยกันอยางมีความสุขไดประกอบดวยธรรม คือ ธรรมอันเปนเคร่ืองอยูอยางเปนสุข
คนเราไมวาจะอยูรว มกันในครอบครัว ในองคการ หรือในสังคมก็ตาม จะอยูรวมกันอยางเปนสุขไดตองตั้ง
ม่ันอยูในหลกั ธรรม ๖ ประการ คอื

๑. เมตตากายกรรม คือ มเี มตตาตอกัน ทาํ อะไรดว ยกายที่ไมกอความเดือดรอนแกผูอ่ืน มี
ความเอ้ือเฟอ ตอกัน ชวยเหลือซึ่งกันและกัน

๒. เมตตาวจีกรรม คือ จะพูดอะไรตองมีเมตตาตอกัน โดยสํานึกถึงความเสียหายของผูอื่น
ไมพดู ใหเ กดิ ความเขาใจผิด หรอื แตกแยกความสามคั คี คิดดีตอ กนั ไมพ ดู ใหร ายตอกัน

๓. เมตตามโนกรรม คือ คิดอะไรตองมีจิตเมตตาท้ังตอหนาและลับหลัง มีความปรารถนา
ดี ไมคิดราย คดิ ทาํ ลาย ไมคดิ แกแคน คดิ แตใ นทางทดี่ เี ปน กุศล

๒๕ ท.ี ปา. (ไทย) ๑๑/๓๑๓/๒๙๕.

๓๖๒ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบูรณาการ

๔. สาธารณโภคี คือ มกี ารแบง ปนลาภทตี่ นไดมาแลว โดยชอบธรรม ใหแกผ อู ืน่ ทส่ี มควรให
โดยไมหวงไวใชหรอื บริโภคแตเ พียงผูเ ดยี ว

๕. สลี สามัญญตา คือ มีความประพฤติเสมอกัน จะตองมีศีลบริสุทธิ์เหมือนกัน ไมรังเกียจ
ผอู น่ื ตอ งเคารพในสิทธิอนั เสมอภาคกนั ความเสมอภาคกันชวยใหค นในสังคมอยูก นั อยางเทาเทยี มกัน

๖. ทฏิ ฐิสามัญญตา คือ มคี วามคิดถูก คดิ ดีเหมอื นกัน คือ มีความคิดเห็นที่ประเสริฐหรือมี
ความคิดเห็นรวมกัน เปนความคิดที่เกื้อกูลไปสูความสุข ความเจริญ และพนทุกข ไมวิวาทกับใคร ๆ
เพราะมีความเหน็ ผดิ กนั

๔) สามัคคีธรรม คือ ความพรอมเพรียงของหมูคณะทําใหเกิดสุขในทางปฏิบัติ สามัคคีธรรม
ประกอบดวย

๑. ความสามัคคีทางกาย คือ การทํางานรวมกันดวยความเสียสละ มีความพรอมเพรียง
กนั ความสามัคคที ําใหชุนชนรวมไปถงึ สงั คมสงั คมมีความเข็มแขง็

๒. ความสามัคคที างใจ คอื มีความพรอ มใจกนั ที่จะทํากจิ ทุกอยา ง เมื่อมีความพรอมใจกัน
ทางใจ ผลทอ่ี อกมาทางกายก็มคี วามพรอมเพรยี งกนั

๓. ความสามคั คที างความคิด คอื การชว ยกันคิดสรางสรรคความเจริญใหเกิดแกสวนรวม
ไมคิดเพ่ือประโยชนสวนตัว ชวยกันคิด ชวยกันทํา ชวยกันพัฒนา สงผลใหชุมชนมีการพัฒนารวมไปถึง
สังคมดว ย

๕) ฆราวาสธรรม ๔ คือ คุณสมบัติของผูประสบความสําเร็จในการดํารงชีวิตทางโลก หรือ
คุณสมบัติของผูครองเรีอน เพ่ือใหการดําเนินชีวิตมีความกาวหนาและอยูในสังคมไดอยางเปนสุข ซ่ึง
ประกอบดว ย

๑. สัจจะ หมายถึง ความซ่ือตรง พูดจริงทําจริง ผูท่ีมีสัจจะนั้นจะเปนหลักประกันแหง
เกยี รตคิ ุณ มีคนเชือ่ ถอื และเปน ท่ีไวใจของทุกคน

๒. ทมะ หมายถึง การฝกตนเอง ฝกใหมีความรู ความสามารถ เพ่ือนําไปใชในการ
ดาํ รงชวี ติ รวมทง้ั การฝก จิตใจดวยการใชปญญา

๓. ขนั ติ หมายถึง ความอดทนอดกล้ัน มีความอดทนตอความยากลําบาก ตอกิเลสที่เขามา
กระตุนเรา ความอดทนเปนฐานแหงความสาํ เรจ็ ทกุ ประการ

๔. จาคะ หมายถึง ความเสียสละ ความแบงปน เสียสละประโยชนสวนตัวเพ่ือประโยชน
สวนรวม ผทู ม่ี ีจาคะนัน้ จะเปนเคร่ืองสรางไมตรตี อ กันในสงั คม ซ่ีงกอใหเ กดิ ความสัมพันธอนั ดีตอ กัน

๓) บรู ณาการหลกั พุทธรรมกับการบริหารการพัฒนาเศรษฐกจิ
เมื่อสังคมและโลกปจจุบันกําลังเขาสูวิกฤตเศรษฐกิจ การที่มนุษยจะดํารงชีวิตใหเกิดความสุข
ความเจริญในสงั คมปจจุบันไดน้ัน จําเปนอาศัยหลักธรรมท่ีจะสงเสริมใหเกิดการพัฒนาทางดานเศรษฐกิจ
ดังน้ี

๑) ทฏิ ฐธัมมิกตั ถะ ๔ คอื ธรรมท่ีใหประโยชนส ุขกับตนเองในปจ จุบัน ซงึ่ ประกอบดวย

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ ๓๖๓

๑. อุฏฐานสัมปทา (ขยันหา) มีความขยันหม่ันเพียรในการปฏิบัติหนาท่ีการ
งาน ประกอบอาชีพอันสุจริต รูจักใชปญญาความสามารถจัดการดําเนินการไปใหไดผลดี ซึ่งเปนทางให
ไดทรพั ยมาโดยสจุ ิต ซึ่งตรงกับหลักเศรษฐกจิ ขอ แรกคอื หลกั ผลติ กรรม

๒. อารักขสัมปทา (รักษาดี) ตองรูจักเก็บคุมครองรักษาทรัพย หนาที่การงานและผลงาน
ที่ตนไดมาหรือไดทําไว ดวยความขยันหม่ันเพียรนั้น ไมใหเปนอันตรายหรือเสื่อมเสียโดยเฉพาะถาเปน
ทรัพย กต็ องยง่ิ รูจกั เกบ็ ออม ซง่ึ ตรงกับหลกั เศรษฐกิจทีว่ า เกบ็ ออม

๓. กัลยาณมติ ตตา (มกี ัลยาณมิตร) เลือกคบคนดีเปนมิตรหรือมิตรแท คือ เพ่ือนจริง ที่มี
อปุ การคุณ สมานทุกข บํารุงสุข แนะนําประโยชนใหและมีความรักใครจริงใจ ถาดําเนินธุรกิจจําเปนตอง
เลอื กสมาชกิ ที่ดี

๔. สมชีวติ า (ใชช ีวิตพอเพียง)ตองมคี วามเปนอยทู ีเ่ หมาะสม กลา วคือ รูจักกําหนดรายได
และรายจา ย เลีย้ งชวี ิตแตพ อดี ไมมิใหฝด เคอื งหรือฟุมเฟอย หาเลี้ยงชีวิตตามความเหมาะสมของรายไดไม
ใชจายเกนิ ตวั

จะเหน็ ไดว า ขอสดุ ทา ยนี้ สอดคลองกบั ความหมายของคําวา ชีวติ พอเพียง ท่ีพระบาทสมเด็จพระ
ปรมนิ ทรมหาภูมพิ ลอดลุ ยเดช ไดเ คยตรัสไวเปน ปรัชญาความพอเพียง เพื่อการดําเนินที่ชีวิตพอเพียง หรือ
การบริหารจัดการแบบเศรษฐกิจพอเพียง หลักการดําเนินชีวิตตามหลักพระพุทธศาสนาทั้ง ๔ ประการ
น้ี ลว นแตส งเสริมการทําดี อยูดี กินดี ถา มนุษยค นใครประพฤติตามก็จะดําเนินชีวิตไดอยางสงบสุข หรือท่ี
คนโบราณกลาวแฝงไวเ ปนคาํ สอน ทเ่ี รยี กวา คาถาหวั ใจเศรษฐี

๒) อทิ ธบิ าท ๔ คือ หลกั แหงความสําเรจ็
อิทธิบาท ๔ เปนหลักธรรมเก่ียวกับการทํางานใหสําเร็จตามวัตถุประสงค เหมาะสําหรับผูท่ี
ทํางาน ถาไดน าํ หลักธรรมน้ีไปใช เชอื่ วาจะพบกับความสําเร็จ หลกั ธรรมอิทธิบาท ๔ ซงึ่ ประกอบดวย

๑. ฉันทะ เปนเร่ืองของความพอใจในสิ่งที่ทําอยู เรากําลังทําอะไรอยูก็ใหรูสึกถึงความ
พอใจกับงานน้ัน และพยายามทํางานนั้นใหเต็มที่ ใหดีที่สุด เต็มกําลังปญญาความสามารถและเต็มเวลา
จะชว ยใหง านท่เี ราทํานน้ั ประสบความสาํ เรจ็ ได ตามที่ตัง้ ใจไว

๒. วิริยะ เปนเรืองของความพากเพียรที่ทําอยู เมื่อเราไดรับมอบหมายใหทํางานใดก็ตาม
นอกจากเราจะตองมีความพึงพอใจกับงานท่ีไดรับมอบหมายนั้นแลว เรายังตองมีความเพียรพยายามมี
ความมงุ มานะท่ีจะทํางานนัน้ ใหป ระสบความสําเร็จใหไ ด ขอใหเรามคี วามขยนั ทุม เท โดยเอาใจใสไวในงาน
ทท่ี าํ จะชวยใหเ กิดความประสบความสาํ เรจ็ ได

๓. จิตตะ เปน เรื่องของความเอาใจใส มุงมั่นกับส่ิงท่ีทําอยู เปนข้ันตอนตอจากข้ันตอนของ
ความพึงพอใจในงานท่ีทํา เร่ืองของความพากเพียรท่ีทํา ในเร่ืองนี้เปนเร่ืองของความเอาใจใส มีความ
มงุ ม่นั ทุมเทกบั งานท่ที ํา เพอ่ื ใหงานท่ีทําประสบความสําเรจ็

๔. วิมังสา เปนเร่ืองของการหมั่นตรวจสอบและมีเหตุผลกับงานที่ทําน้ัน เปนข้ันตอน
สุดทายของการทํางานที่จะทําใหงานน้ันใหประสบความสําเร็จอยางสมบูรณและมีประสิทธิภาพ จําเปน

๓๖๔ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ

จะตองใชปญญาอยางเต็มที่ ดวยการเสาะแสวงหาขอมูลความรูท่ีเก่ียวของใหไดมากที่สุดเทาท่ีกําลัง
ความสามารถของเราจะทาํ ได

๔) บรู ณาการหลกั พุทธธรรมเพอ่ื การการพฒั นาทรัพยากรมนุษย
ทรัพยากรมนุษยเปนทรัพยากรที่มีความสําคัญท่ีสุด ในบรรดาทรัพยากรท้ังหมด ซึ่งในปจจุบันก็
ใหความสาํ คัญกบั การพฒั นาทรัพยากรมนษุ ยเปนอยา งมาก ท้งั ในดา นการเพ่ิมประสิทธิภาพของทรัพยากร
มนุษย ทั้งในดานของขีดความสามารถในการทํางาน และที่ขาดไมไดในการพัฒนาทรัพยากรมนุษยก็คือ
การพฒั นาดา นจิตใจ คือ การพฒั นาดา นคณุ ธรรมจรยิ ธรรม ซ่งึ เปน การพัฒนาท้งั ๒ ดา น คือ พัฒนาใหเกง
มคี วามสามารถมีศักยภาพ พรอมกับการพัฒนาใหควบคูไปกับศีลธรรมจริยธรรมดวย เพ่ือเปนแนวทางใน
การพัฒนามนุษยอยางยั่งยืน ซ่ึงในทางพระพุทธศาสนาก็มีหลักธรรมที่สงเสริมในการพัฒนาทรัพยากร
มนษุ ยไ ด ดังน้ี

๑) หลักไตรสิกขา คือ ขอปฏบิ ัตทิ ่ีเปนหลักสาํ หรบั ศึกษาและปฏิบตั ิ
การพัฒนาทรัพยากรมนุษยควรยึดหลัก “ไตรสิกขา”อันประกอบดวย สมาธิ ปญญา เพราะ
หลักการดังกลาว ถอื วาเปน หลกั ธรรมในการดําเนนิ ชวี ิตของมนษุ ย มีดังนี้

๑. ศีลสิกขา ความมีวินัยเปนเคร่ืองมือของการฝกศีล เปนกระบวนการจุดเร่ิมตนในการ
พัฒนามนุษยทางกาย ในเรื่องของสัมมาวาจา (วาจาชอบ) สัมมากัมมันตะ (การงานชอบ) สัมมาอาชีพ
(อาชพี ชอบ)

๒.จิตตสิกขา ความมีคุณธรรม การฝกดานจิต หรือระดับจิตใจ ไดแก การพัฒนา
คณุ สมบตั ิตางๆ ของจติ ทั้งดานคณุ ธรรม เชน ความเมตตากรุณา ความเอ้ือเฟอเผื่อแผ ดานความสามารถ
ของจิต ไดเ กดิ สัมมาวายามะ (เพยี รพยายามชอบ) สัมมาสติ (ระลกึ ชอบ) และสัมมาสมาธิ (ต้ังใจชอบ)

๓.ปญญาสิกขา ความมีวิจารณญาณ เปนคําตอบสุดทายของการเรียนรู ปญญาเปนเร่ือง
ของการฝกหรือพัฒนาดานความรูความจรงิ เร่ิมตั้งแตค วามเชอ่ื ความเห็น ความรู ความเขาใจ ความหยั่งรู
เหตผุ ล การรจู ักวนิ ัย ไตรตรอง ตรวจสอบ คิดการตางๆ อยางสรางสรรค จนเกิดสัมมทิฐิ (ความเห็นชอบ)
สมั มาสังกัปปะ (ความดาํ ริชอบ)

หลักไตรสิกขา เปนหลักปฏิบัติของนักพัฒนาทรัพยากรมนุษย เพื่อหลอหลอมพฤติกรรมทางกาย
ท่ีดี มีจิตใจที่เอื้อเฟอเผ่ือแผ เมตตากรุณา ซื่อสัตยสุจริต จนกอเกิดคุณลักษณะของนักพัฒนาทรัพยากร
มนษุ ยในการวางแผนอาชีพ ดาํ เนนิ ชีวติ พรอ มกระทาํ พฤติกรรมตางๆ อันเปนประโยชนตอตนเองและผูอ่ืน
โดยมีสติรูตน มีปญญารูคิด มีเหตุมีผล ใชวิจารณญาณไตรตรองคิดอยางสรางสรรค แกปญหาโดยใช
ปญ ญา

๒) ภาวนา ๔ คอื หลกั ธรรมทีท่ าํ ใหม ีความเจรญิ ทําใหม ขี ้ึน
พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตฺโต) ไดกลาวไววา การพัฒนาตามความหมายของ
พระพทุ ธศาสนาก็คือ ภาวนา หมายถึง การทําใหเปนใหมีขึ้น, การฝกอบรม, การพัฒนาซึ่งมีการพัฒนาอยู
๔ประเภท คอื

บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ ๓๖๕

๑. กายภาวนา คือ การเจริญกายพัฒนากายการฝกอบรมใหรูจักติดตอเกี่ยวกับสิ่ง
ท้ังหลายภายนอกทางอินทรียทั้งหาดวยดีและปฏิบัติตอสิ่งเหลาน้ันในทางท่ีเปนคุณมิใหเกิดโทษใหกุศล
ธรรมงอกงามใหอกุศลธรรมเสื่อมสญู การพัฒนาความสัมพนั ธกับสง่ิ แวดลอมทางกายภาพ

๒. ศีลภาวนา คือ การเจริญศีลพัฒนาความประพฤติการฝกอบรมศีลใหตั้งอยูในระเบียบ
วินัยไมเ บียดเบียนหรือกอความเดือดรอนเสียหายอยรู ว มกนั กบั ผูอ น่ื ไดดวยดเี ก้ือกลู แกกัน

๓. จิตตภาวนา คือ การเจริญจิตพัฒนาจิตการฝกอบรมจิตใจใหเข็มแข็งมั่นคงเจริญงอก
งามดวยคุณธรรมทั้งหลาย เชน มีเมตตา มีฉันทะ ขยันหม่ันเพียร อดทน มีสมาธิ และสดชื่นเบิกบานเปน
สุข ผองใส เปนตน

๔. ปญญาภาวนา คือ การเจริญปญญา พัฒนาปญญา การฝกอบรมปญญาใหรูเขาใจสิ่ง
ทงั้ หลายตามเปนจริง รูเ ทา ทนั เห็นแจง โลกและชีวิตตามสภาวะ สามารถทําใหเปนอิสระ ทําตนใหบริสุทธิ์
จากกเิ ลสและปลอดพน จากความทุกข แกไขปญ หาทเ่ี กิดขนึ้ ไดดว ยปญ ญา

ความหมายของการพัฒนาทรัพยากรมนุษยตามแนวพระพุทธศาสนานั้น ตองพัฒนารวมกัน
หลายอยาง เชน การพัฒนากาย การพัฒนาจิต และการพัฒนาปญญาเขาดวยกัน จึงจะเปนการพัฒนาที่
ยงั่ ยืนโดยไมเนนอยา งใดอยา งหน่งึ ๒๖

จากหลักธรรมทางพระพุทธศาสนาดังท่ีไดกลาวมาแลวขางตนทั้งหมดน้ัน สามารถจะสรุปให
เขาใจไดว า พระพทุ ธศาสนาสอนใหความสําคัญกับมนุษยเปนศูนยกลางในการพัฒนา กลาวคือมนุษยตอง
เปนผูกระทําดวยการฝกฝนอบรมใหเกิดคุณสมบัติภายในตน ซึ่งไดแก คุณสมบัติทางกาย ทางศีล ทางจิต
และทางปญญา ทจ่ี ะสง ผลไปสภู ายนอกตน ทแ่ี สดงออกผานพฤติกรรมทั้งทางกายและวาจา และเมื่อมีการ
ปฏิบัติในทุกดานครบถวนแลว ตอจากน้ันในทางศาสนาก็จะใหความสําคัญตอเรื่องจิต เพราะจิตเปนผูบง
การใหบ ุคคลมีพฤติกรรมตางๆ ได ในการพัฒนาจิตของบุคคลตามแนวพุทธน้ี เปนการฝกใหบุคคลมีจิตใจ
สงบ เรียกไดวา เปนการทําใหบุคคลไดพัฒนาคุณธรรมและจริยธรรมตามที่สังคมตองการ ทั้งนี้ ผูที่ไดรับ
การอบรมทางจติ ใหถ ูกวธิ ี จะสามารถพฒั นาจติ ได สอดคลองกับคํากลาวท่ีวา “จิตเปนนาย กายเปนบาว”
จึงเปน ความจริงเพราะเมื่อบคุ คลมีจิตใจสงบและคดิ แตในสงิ่ ที่ดีแลว ก็จะมีผลทําใหรางกายพฤติกรรมหรือ
การประพฤติปฏบิ ัตเิ ปน ไปแตในทางทดี่ งี าม

๑๐.๕ จรยิ ธรรมสาํ หรบั นักพัฒนา

วิถีชีวิตของคนในสังคมไทยสวนใหญเปนสังคมพุทธศาสนา พฤติกรรมและวิถีการดําเนินชีวิต
ตั้งแตเกิดจนตายของคนไทยจึงวางอยูบนพื้นฐานของหลักคําสอน ของพระพุทธศาสนาจากความเชื่อ
ดังกลาวผนวกกับความแตกตางหลากหลายในระบบคิดและประสบการณ ทําใหคนไทยบางสวนอาจ
ตีความหลักคําสอนของพระพุทธศาสนาและเกิดความเขาใจท่ีแตกตางกันไป ซึ่งจากการพัฒนาท่ีผาน
มาแลวกวาส่ีทศวรรษ พบวา มีนักพัฒนาสังคมเปนจํานวนไมนอยไดเกิดความเชื่อวา แนวทางการพัฒนา

๒๖ พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตโฺ ต), พุทธธรรม, พิมพค รั้งท่ี ๑๑, (กรุงเทพมหานคร: ดวงแกว, ๒๕๔๔), หนา
๑๕๑.

๓๖๖ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพทุ ธบรู ณาการ

สังคมที่ดีท่ีสุดจะตองนํารูปแบบของตะวันตกมาใชเทาน้ันและควรเปนการพัฒนาไปสูการเปนสังคม
อตุ สาหกรรมที่มีโครงสรางทางสังคมที่สลับซับซอนและมีความทันสมัยตามแบบสังคมตะวันตก ซ่ึงแนวคิด
ดานการพัฒนาดังกลา วน้นั ไดถกู นํามากําหนดเปนแผน และนโยบายดานการพัฒนาสังคมแหงชาติคร้ังแลว
ครั้งเลา กอ นทีจ่ ะนําไปสกู ารปฏบิ ตั ิในรปู ของโครงการดานการพัฒนาสังคมในลักษณะตางๆ ซึ่งการพัฒนา
ตามแนวทางดังกลาว สงผลใหสิ่งที่ไดรับจากการพัฒนาเปนจํานวนมากไมสอดคลองกับสภาพสังคมและ
วัฒนธรรมไทย และกระบวนการพัฒนาจํานวนไมนอยเกิดข้ึนจากการชี้นําจากนักบริหารการพัฒนาหรือ
นักวางแผนโดยขาดการมีสวนรวมของชุมชนไมไดตอบสนองกับความตองการของประชาชนสวนใหญท่ี
เกย่ี วของกบั การพฒั นา

เพื่อใหบรรลุตามวัตถุประสงคของการพัฒนา คือ คุณภาพชีวิตของประชาชนสวนใหญที่ดีขึ้น
โดยรวม บนพื้นฐานของการทาํ งานดา นการพัฒนาสังคมอยางมีจริยธรรม นักพัฒนาจึงตองพิจารณาปจจัย
ท่ีเปนสาเหตุหลักของปญหาดานการพัฒนาวา ปญหาที่เกิดข้ึนในสังคมนั้นๆ เปนปญหาของใคร และหาก
นักพัฒนามีฐานคติรวมกันวา ปญหาของสังคมไทยจะตองแกโดยคนไทย ตามบริบทของสังคมวัฒนธรรม
ไทยเพ่ือใหสังคมหยัดยืนอยูไดโดยไมตองพึ่งพาสังคมอ่ืนๆ แลว การที่จะรอใหคนอ่ืนมาชวยแกไขจึงเปน
เรอื่ งท่ไี มส อดคลองกับสภาพปญหาและความตองการของคนในสังคมและขัดกับหลักการพัฒนาสังคม ดัง
เรอ่ื งเลา ท่ีกลาวขานกันในแวดวงนักพัฒนาสังคมวา มีชาวตะวันตกคนหนึ่งนํารองเทาคนไทยมาสวมใสแต
พบวา เทาโตกวารองเทา จึงเสนอใหตัดเทาของคนไทยทั้งหมดเสีย ซ่ึงแนวคิดดังกลาวไมนาเปนสิ่งท่ี
ถูกตอง และเม่อื ยอมรับรว มกันแลววา ปญหาของคนไทยตองแกไขโดยคนไทยจากรากฐานวิถีชีวิตของคน
ไทย โดยวัฒนธรรมของคนไทย ซึ่งสวนใหญอาศัยหลักคําสอนทางพระพุทธศาสนาในการดําเนินชีวิต การ
ทาํ ความเขา ใจกับหลักธรรมคาํ สอนของศาสนาพทุ ธและการรูจักนํามาประยุกตใชในการดําเนินงานพัฒนา
สงั คมจึงเปน ส่ิงจาํ เปนอยา งยิ่งสําหรับนกั พฒั นา๒๗

๑) คุณธรรมของนักพัฒนา
นักพัฒนาสังคมจะทําหนาท่ีสําเร็จลุลวงไปไดดวยดี และสอดคลองกับวัตถุประสงคหลักของการ
พฒั นา ถาเปนผูมีคุณลักษณะที่สําคัญ ๓ ประการ ดังที่พระพุทธเจาตรัสไวใน “ทุติยปาปณิกสูตร” หรือท่ี
เรยี กวา ปาปณิกธรรม มี ๓ ประการ ดงั น้ี

(๑) จักขุมา หมายถึง มีปญญามองการณไกล เชน นักพัฒนาจะตองรูถึงวิธีการพัฒนาท่ี
ถูกตอง และสามารถใชประโยชนจากแหลงทรัพยากรท่ีมีอยูในสังคมไดเปนอยางดี เพื่อตอบสนองความ
ตองการของประชากรเปาหมาย ดังน้ัน นักพัฒนาท่ีมีความเช่ียวชาญจึงมักเปนผูซึ่งสามารถวางแผนอยาง
ชาญฉลาด รูจักหลักและวิธีในการใชคน ซึ่งคุณลักษณะขอนี้ตรงกับภาษาอังกฤษวา Conceptual Skill
คอื ความชาํ นาญในการใชความคดิ

๒๗ สุทธิชยั ยงั สุข, จริยธรรมสําหรบั นกั พฒั นาในสังคมศาสตร: บรู ณาการแหง การเรียนรู, (กรุงเทพมหานคร:
บริษัท พี เอ ลฟี ว่งิ จํากัด, ๒๕๔๗), หนา ๘๙-๑๑๔.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบูรณาการ ๓๖๗

(๒) วธิ ูโร หมายถึง การจดั การธุระไดด มี คี วามเช่ียวชาญเฉพาะดาน เชน นกั พัฒนาจะตองรูวา
การพัฒนานั้นจะตองเปนไปในทิศทางใดจึงจะไดคุณประโยชนมากที่สุด โดยอาศัยความเช่ียวชาญในงาน
นนั้ คุณลกั ษณะขอ นี้ตรงกับภาษาองั กฤษวา Technical Skill คอื ความชาํ นาญดานเทคนิค

(๓) นิสยสัมปนโน หมายถึง พึ่งพาอาศัยคนอื่นไดเพราะเปนคนมีมนุษยสัมพันธดี เชน
นักพัฒนาจะตองอาศัยความรวมมือจากชุมชน ก็จะตองเขาถึงจิตใจหรือความตองการของชุมชนนั้นดวย
นักพัฒนาที่ดีจึงตองรูจักผูกใจคนไวได คุณลักษณะขอน้ีสําคัญมาก ดังคํากลาวของไทยที่วา “นกไมมีขน
คนไมมีเพ่ือน ขึ้นสูท่ีสูงไมได และตรงกับภาษาอังกฤษวา Human Relation Skill คือความชํานาญดาน
มนุษยสัมพนั ธ

คุณลักษณะท้ัง ๓ ประการดังกลาวมาขางตนนั้น มีความสําคัญมากนอยตางกัน ขึ้นอยูกับระดับ
ของนักพัฒนา กลาวคือถาเปนนักพัฒนาระดับสูงที่ตองรับผิดชอบในการวางแผน และควบคุมคนจํานวน
มาก คุณลักษณะขอที่ ๑ และขอที่ ๓ สําคัญมาก สวนขอที่ ๒ มีความสําคัญนอยเพราะสามารถใช
ผูใตบังคับบัญชาที่มีความชํานาญเฉพาะดานได แตสําหรับนักพัฒนาระดับกลาง พบวา คุณลักษณะทั้ง ๓
ขอ มีความสําคัญพอๆ กัน นั่นคือนักพัฒนาจะตองมีความชํานาญเฉพาะดานมนุษยสัมพันธที่ดีตอเพื่อน
รวมงานและผูใตบังคับบัญชา ในขณะเดียวกันก็ตองเปนผูซึ่งมีปญญาพอท่ีจะมองภาพกวางและไกล เพ่ือ
เตรียมตัวสําหรับข้ึนเปนนักพัฒนาระดังสูงตอไป ดังน้ัน จึงมักพบอยูเสมอๆวา นักพัฒนาระดับกลางบาง
คนไมไดเตรียมตัวใหพรอมในดานสติปญญา ดังน้ัน เมื่อกาวขึ้นไปทํางานในระดับสูงก็จะถูก
ผูใตบังคบั บญั ชานนิ ทาวา “โงแ ลวยงั ขยัน” เหมือนกบั ภาษิตของชาวอังกฤษท่ีวา “สัญชาติลิง ยิ่งปนสูงขึ้น
เทาไหร คนกร็ ูวาเปนลงิ มากขน้ึ เทาน้ัน”

สําหรับนักพัฒนาระดับตนท่ีตองลงมือปฏิบัติงานรวมกันพนักงานหรือผูใตบังคับบัญชาอยาง
ใกลชดิ นน้ั คุณลกั ษณะขอท่ี ๒ และขอ ท่ี ๓ คือ ความชํานาญเฉพาะดาน และมนุษยสัมพันธมีความสําคัญ
มาก แตอยางไรก็ตาม ก็ตองพัฒนาคุณลักษณะขอที่ ๑ คือ ปญญาเอาไวเพื่อเตรียมเล่ือนสูระดับกลาง
ตอไปดวย ดังที่นักปราชญชาวจีนขงจ้ือเตือนวา อยาหวงวา ใครไมรูวาทานเกง หรือมีความสามารถ จง
หวงแตวา สักวนั หนงึ่ เมอ่ื คนเขายกยองหรอื เลอ่ื นตําแหนง ทา น ทานจะมีความเกงและความสามารถสมกับ
ที่เขายกยอ งหรอื เลื่อนตําแหนงหรอื เปลา ๒๘

๒) หนา ทขี่ องนกั พฒั นา
หนา ทข่ี องนักพัฒนาปรากฏอยูในคําจํากัดความท่ีวา การพัฒนาหมายถึงศิลปะแหงการทํางานให
สําเร็จโดยอาศัยคนอ่ืน นักพัฒนาท่ีเกงจึงมักเปนผูที่รูจักวางแผน จัดองคการเพ่ืออํานวยการและควบคุม
ทรพั ยากรบุคคลและทรัพยากรอื่นๆ ใหดําเนินงานไปในทิศทางเดียวกันเพ่ือบรรลุเปาหมายที่วางไว กลาว
โดยสรปุ หนา ที่ของนกั พัฒนาทีส่ ําคัญจงึ มีอยู ๕ ประการ (POSDC) คอื

(๑) การวางแผน (Planning) คือ การกําหนดนโยบายและมาตรการอันเปนแนวทางปฏิบัติ
เพอ่ื บรรลเุ ปาหมายท่วี างไว มีรายละเอียดทเี่ รียกวา โครงการ

๒๘ เร่ืองเดียวกัน, หนา ๙๐-๙๒.

๓๖๘ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพทุ ธบรู ณาการ

(๒) การจัดองคการ (Organizing) คือ การกําหนดตําแหนงสายบังคับบัญชาในองคการวา
มตี าํ แหนงอะไรบาง แตล ะตาํ แหนง มอี ํานาจหนาทีเ่ ชน ไร และใครมอี ํานาจสง่ั การใคร เปนตน

(๓) การแตงตั้งบุคลากร (Staffing) คือ การสรรหาบุคลากรมาบรรจุแตงตั้งในตําแหนงที่
กาํ หนดไวตามหลักการใชค นใหเหมาะสมกับงาน

(๔) การอํานวยการ (Directing) คือ กํากับส่ังการและมอบหมายใหแตละฝายไดปฏิบัติงาน
ตามแผนงานที่วางไว

(๕) การควบคุม (Controlling) คือ การติดตามดูวาแตละฝายปฏิบัติงานไปถึงไหนมีปญหา
และอุปสรรคเกิดขน้ึ ทใี่ ด และที่สาํ คัญคือการปองกันไมใหหยอนยานตอหนาท่ี หรือละทิ้งหนาที่หรือทุจริต
ตอหนา ท่ี๒๙

แมวาหนาที่ของนักพัฒนาท้ัง ๕ ประการดังกลาวขางตนน้ัน จะมีความใกลเคียงกับหลักการ
บริหารสมัยใหมก็ตาม แตในทางปฏิบัติแลว คนไทยเราก็พัฒนาบานเมืองแบบนี้มานานแลว ดังกรอบ
ความคิดทป่ี รากฏในแผนภาพ ตอไปน้ี

กรอบความคดิ คุณธรรมสําหรบั นกั พฒั นา
อธปิ ไตย ๓

อัตตาธิปไตย ธรรมาธิปไตย โลกาธปิ ไตย

ปญญาพละ พละ ๔ อนวุ ัชชพละ สงั คหพละ
วริ ิยะพละ

เรอื่ งความรู สสังขาริกะ ละอบายมุข พรหมวิหาร เร่อื งความรู
สตุ มยปญญา รูตน อสงั ขาริกะ มศี ลี ๕ เมตตา ทาน
จินตามยปญ ญา รคู น
ภาวนามยปญญา รงู าน กรุณา ปยวาจา
มุทิตา อัตถจริยา
อุเบกขา สมานตั ตตา

แผนภาพท่ี ๘.๔ แสดงกรอบแนวคิดจรยิ ธรรมสําหรบั นกั พัฒนา๓๐

๒๙ พระธรรมโกศาจารย (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) และเสถียร วรรณปก, มณีแหงปญญา, (กรุงเทพมหานคร:
ธรรมสภา, ๒๕๓๖), ๑๐-๑๑.

๓๐ สุทธิชัย ยงั สุข, จรยิ ธรรมสําหรบั นกั พัฒนาในสังคมศาสตร: บรู ณาการแหง การเรียนร,ู หนา ๙๓.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ ๓๖๙

๓) วธิ ีการพัฒนา
นอกจากนกั พัฒนาท่ีดจี ะตอ งมคี ณุ ลกั ษณะทั้งสมประการดังกลาวมาแลว สไตลหรือวิธีการพัฒนา
ก็เปนปจจัยสําคัญในการสรางความสําเร็จหรือความลมเหลวในการบริหาร ดังนั้น นักพัฒนาที่มี
คุณลักษณะทงั้ สามประการอาจใชวธิ ีการพัฒนางานตามนัยแหง อธปิ ไตยสตู รดงั พอสรุปได ๓ ประการดงั น้ี

(๑) อัตตาธิปไตย หมายถงึ การถอื ตนเองเปนใหญนักพัฒนาที่เปนอัตตาธิปไตยถือตนเองเปน
ศูนยกลางของการตัดสินใจ เปนผูท่ีเช่ือม่ันตนเองสูงมาก คิดวา ตัวเองฉลาดกวาใคร จึงไมรับฟงความ
คิดเห็นของผูอ่ืน นอกจากนี้ ยังไมอดทนตอการวิพากษวิจารณ นิยมใชพระเดชมากกวาพระคุณ เมื่อ
นักพัฒนาประเภทน้ที าํ งานไปนานๆ จะไมมีคนกลาคัดคานหรือทัดทาน สุดทายนักพัฒนาประเภทน้ีจึงมัก
กลายเปนเผด็จการ วิธีการบริหารแบบน้ีทําให “ไดงาน แตเสียคน” น่ันคือ งานเสร็จเร็วทันใจนักพัฒนา
แตไมถ กู ใจคนรว มงาน เขาผูกใจคนไมได เขาไดความสาํ เรจ็ ของงาน แตเ สียเร่ืองการครองใจคน

(๒) โลกาธิปไตย หมายถึง การถือคนอ่ืนเปนใหญ นักพัฒนาประเภทน้ีมีวิธีทํางานที่ตรงกัน
ขา มประเภทแรก น่นั คือ นักพฒั นาโลกาธิปไตยเปนผูที่ไมจุดยืนเปนของตัวเอง ขาดความเชื่อม่ันในตนเอง
ไมสามารถตัดสินใจอะไร ถานั่นเปนประธานอยูในที่ประชุม ก็จะฟงทุกฝาย แตเมื่อฝายตางๆ เกิดความ
ขดั แยงกนั กจ็ ะไมสามารถตดั สินชข้ี าดได เพียงแตเ ปดโอกาสใหทกุ ฝา ยไดทุงเถียง ทะเลาะกันเองใครเสนอ
ความคิดอะไรมา กม็ กั จะเห็นคลองตามดวยไมยอมตัดสินใจใจเด็ดขาดลงไปวาฝายไหนถูกหรือผิด ในท่ีสุด
ผใู ตบงั คับบญั ชาตอ งวงิ่ ตนเขาหานกั พฒั นาประเภทนอี้ ยูเรื่อยไป ผลของการทํางานกับนักพัฒนาประเภทนี้
จงึ มกั ลงเอยดว ยการท่ลี ูกนอ งหรอื ผใู ตบังคบั บญั ชาตีกันเอง เพราะนักพัฒนาไมยอมวินิจฉัยชี้ขาดวา จะทํา
ตามขอ เสนอของใคร นักพัฒนาประเภทน้ี “ไดค น แตเสียงาน” น่ันคือ ทุกคนชอบ เพราะเปนคนออนผูไม
เคยตาํ หนิใคร ลกู นองจําทาํ งานหรือทิ้งงานก็ได โดยนักพฒั นาประเภทนี้จะไมก ลา ลงโทษ เปนผูท่ีสุภาพกับ
ทกุ คน แตองคการวนุ วายไรระเบยี บ และไมม ีผลงานทเี่ ปน ประโยชนก บั สงั คมหรอื องคกร

(๓) ธรรมาธิปไตย หมายถึง การถือธรรม หรือหลักการเปนสําคัญ และยึดเอาความสําเร็จ
ของงานเปนท่ีตั้ง เพ่ือทํางานใหสําเร็จ นักพัฒนาประเภทนี้จะยินดีรับฟงคําแนะนําจากทุกฝาย ซ่ึงรวมทั้ง
คนที่ไมช อบเขาเปน สว นตัว เปน ผทู ี่สามารถแยกแยะเร่ืองงานออกจากความขัดแยงสวนตัว เปนผูท่ียอมโง
เพอื่ ศกึ ษาความรูจ ากผเู ชยี่ วชาญ ดังที่ สมเด็จมหาวีรวงศ ติสสมหาเถร นิพนธไ ววา

“โงไ มเ ปน ใหญย าก ฝากใหค ดิ ทางชีวติ จะรุง โรจนโสตถผิ ล
ตองรโู งฉลาดปราดเปรื่องตนโงส บิ หนดกี วาเกง เดยี๋ วเดยี ว”

นักพัฒนาประเภทน้ีเปนผูท่ีเดินทางสายกลาง คือใชท้ังพระเดชพระคุณ ใครทําดีตองใหรางวัล
ใครทําชว่ั ตองลงโทษ ดังพระพทุ ธพจนท ่ีวา

“นิคคฺ ณเฺ ห นคิ คฺ หารหํ กาํ ราบคนที่ควรกําราบ
ปคคฺ ณฺเห ปคคฺ หารหํ ยกยอ งคนทคี่ วรยกยอ ง๓๑

๓๑ ข.ุ ชา. (ไทย) ๒๗/๒๔๔๒/๕๓๑.

๓๗๐ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบรู ณาการ

การพัฒนาเชน นีท้ าํ ใหไ ดท ง้ั คนและงาน นน่ั คืองานสาํ เรจ็ เพราะทุกคนมีโอกาสแสดงความสามารถ
นักพัฒนาประเภทน้ีจึงเปนผูท่ีเปดโอกาสใหคนที่ตนไมชอบไดทํางานดวย ถาเขาผูน้ันเปนคนที่มีฝมือ ดัง
กรณขี องพระเดชพระคุณพระธรรมมหาวรี านุวัตร เจา อาวาส วัดไรข ิง ท่ใี ชทุกฝา ยทํางานใหทาน ซ่ึงรวมถึง
กลุมคนที่วิพากษวิจารณทาน ทานกลาววา “ใครจะดาวาเราบาง ไมเปนไร ขอสําคัญขอใหเขาทํางานให
เรากแ็ ลวกนั ”๓๒

๔) ธรรมเพอื่ นกั พัฒนา
วิธกี ารพฒั นาท่ดี ี คอื ธรรมาธิปไตยที่ใชท้ังพระเดชพระคุณซ่ึงทําใหไดท้ังน้ําใจคนและผลของงาน
นกั พัฒนาแบบธรรมาธิปไตยยึดธรรมเปน หลักการพฒั นาทเ่ี รยี กวา พละ ๔ ประการ อยูในใจ คอื

(๑) ปญ ญาพละ กาํ ลงั ความรหู รอื ความฉลาด
(๒) วิริยพละ กําลังแหง ความเพียร
(๓) อนวชั ชพละ กาํ ลังการทํางานที่ไมม ีโทษหรือความสุจรติ
(๔) สังคหพละ กาํ ลังการสังเคราะห หรือมนษุ ยสัมพนั ธ๓๓

พละหรือกําลังแหงคุณธรรมท้ัง ๔ ประการ ชวยใหนักพัฒนาสังคมสามารถปฏิบัติหนาที่อยางมี
ประสิทธภิ าพ กลา วคือนักพัฒนาจะสามารถวางแผน จัดองคการแตต้ังบุคลากรอํานวยการและควบคุมได
ดีตองมีความฉลาด ขยนั สุจรติ และมีมนษุ ยสัมพนั ธ ย่งิ หากวานกั พัฒนามีคณุ ธรรมท้ัง ๔ ขอมากขึ้นเทาใด
กย็ ่ิงทํางานไดมีประสทิ ธิภาพมากข้นึ เทา นั้นตรงกนั ขาม ถา นกั พฒั นาคนใดขาดคุณธรรมทั้ง ๔ ประการ แม
เพียงบางขอ เขาก็เปนนักพัฒนาท่ีดีไมได นักพัฒนาจึงตองเปนผูฉลาดรอบรูและขยันขันแข็ง ซึ่งเรื่องนี้
เขาใจไดง ายวา เปน เพราะเหตใุ ด เนือ่ งจากพบอยูเสมอๆ วา คนโงและเกียจครานเปนนักพัฒนาเม่ือใดก็จะ
ทําใหองคกรลม จมเม่ือนน้ั ในขณะที่บางคนมคี วามฉลาดและความขยัน แตเขาก็ไมไ ดรับการเล่ือนตําแหนง
เปนนักบริหารการพัฒนา เม่ือสอบถามแลวก็ไดรับคําอธิบายจากผูรูในแวดวงนักพัฒนาวา “คนคนนี้
อะไรๆ ก็ดี เสียอยูอยางเดียวคือเลว เขาเปนคนที่ฉลาดและขยัน แตฉลาดโกงและขยันโกง” ดังนั้น
นกั พัฒนาทีด่ จี ึงตอ งมีความฉลาด ความขยันและความสุจริต

คนบางคนมีคุณธรรมทั้งสามประการ คือเปนคนฉลาด ขยันและสุจริต แตก็ไมไดรับการเลื่อน
ตําแหนงเปนนักพัฒนา (บริหาร) เม่ือสอบถามแลวก็ไดรับคําอธิบายวา “คนคนนี้เปนคนดีจริง แตคงเปน
คนท่ีโลกไมตองการ เพราะเขาถือตัววาฉลาดกวาคนอ่ืน จึงไดเที่ยววิพากษวิจารณชาวบาน ขยันกอศัตรู
ทว่ั ไป เขาเปนคนทพ่ี ดู ไมเ ขาหคู น และคอนขางจะแลงนํ้าใจ” น่ีแสดงวาคนน้ีขาดมนุษยสัมพันธ จึงทํางาน
รวมกันคนอื่นไมได ดวยเหตุน้ีนักพัฒนาท่ีเกงและดีจึงตองมีพละหรือกําลังภายใน ๔ ประการ คือ ความ
ฉลาด ความขยัน ความสจุ รติ และมนษุ ยสัมพนั ธ

ดังนั้น นักพัฒนาจึงตองหมั่นพิจารณาตรวจสอบตนเองวา มีพละครบท้ัง ๔ ขอหรือไมหากพบวา
ตนขาดพละขอใดก็ตองพัฒนาขอน้ัน แมพละทั้ง ๕ ขอจะมีความสําคัญเทาเทียมกันแตพละขอที่ ๔ คือ

๓๒ พระธรรมโกศาจารย (ประยรู ธมฺมจติ ฺโต) และเสถียร วรรณปก, มณแี หงปญญา, หนา ๙๐-๙๒.
๓๓ อง.นวก. (ไทย) ๒๓/๕/๓๙๒.

บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบูรณาการ ๓๗๑

สังคหพละจะมีความสําคัญมาก เน่ืองจากนักพัฒนาจะทํางานใหสําเร็จไปไดลวนตองอาศัยคนอ่ืน ดังน้ัน
นกั พฒั นาจะเสยี เร่ือง “มนุษยสัมพนั ธ” ไมไ ด ดงั ที่ นโปเลยี นมหาราช กลาววา “การจะเปนผูยิ่งใหญ ทาน
ตอ งมี ๒ สิง่ คือ ๑ มศี ตั รูท่ีกลาแขง็ ทีส่ ุด และ ๒ มมี ิตรทซี่ ือ่ สัตยท่ีสุด เพื่อท่ีจะข้ึนสูท่ีสูง ทานตองผานดาน
อันตรายใหได นนั่ คอื ตอ งเอาชนะอุปสรรคหรอื ศัตรูท่ีกลา แข็งเสียกอน ทานจึงจะเปนผูยิ่งใหญ แตทานจะ
เอาชนะอปุ สรรคหรอื ศัตรไู มไ ด ถา ทา นไมมีกลั ยาณมติ รทซี่ อ่ื สตั ยท สี่ ุดไวคอยชว ยเหลือทา น”

การที่นักพัฒนาสังคมจะมีมิตรเชนนั้นไดก็ดวยสังคหพละ จึงขอนําเสนอแนวทางการพิจารณา
ความหมายของพละแตละขอ และวธิ พี ฒั นาพละสําหรบั นกั พัฒนาสังคม มีเนอื้ หาสาระ ดงั ตอไปนี้

(๑) ปญ ญาพละ
ปญ ญาพละ หมายถงึ กาํ ลงั แหง ความรอบรู ความรูมหี ลายระดับ บางคนเหน็ คําวา “ปญญาพละ”
กส็ ะกดและอา นไดแตไ มรคู วามหมายของคํา ในกรณนี ี้ความรแู คอ านออกจดั เปน ความรูระดับ “สัญญา” ก็
คือ ความจําไดหมายรู เมื่อตาเห็นภาพ การรับรูภาพจัดเปนรูปสัญญา เมื่อหูไดยินเสียงการรับรูเสียง
จัดเปน สทั ทสัญญา ฯลฯ สัญญา (Perception) จึงเปนการรับรูเฉพาะสวน คือ เห็นแคไหน รับรูแคนั้น ได
ยินแคไหน เขาใจแคน้ัน ฯลฯ แตปญญารูมากกวานั้น เพราะปญญาเปนความรู เชนบางคนพอเห็นคําวา
ปญญาพละ ก็อธบิ ายไดว าหมายความวา อยางไร และจะพัฒนาข้ึนไดดว ยวิธีไหนความรูของบุคคลประเภท
น้จี ัดเปน ปญญา คือ รมู ากกวาที่เห็น เขา ใจมากกวาที่ไดยิน เชน เมื่อเด็กๆไมสบาย พอพอแมจับตัวดูก็รูวา
เด็กตัวรอน จึงรีบพาไปหาหมอ พอหมอจับตัวเด็กตรวจดูอาการเทาน้ัน หมอรูวาเด็กปวยเปนโรคอะไร
และส่ังยารักษาโรคให ความรูของเราวาเด็กตัวรอนเปนความรูระดับสัญญา สวนความรูของหมอเปน
ความรรู ะดับปญ ญา
นักพัฒนาจึงตองเปนผูซ่ึงมีปญญา คือ ความรอบรู เก่ียวกับงานในการพัฒนาและบุคคลท่ี
เก่ียวของเปนอยางดีโดยสรปุ นักพฒั นาจงึ ตองทําหนาท่ี “พัฒนาตน พัฒนาคน และพัฒนางาน” ควบคูกัน
ไป ดังนั้น นักพัฒนาจึงตองมีความรอบรูท้ังเท่ียวกับตนเอง คนอื่น และงานในความรับผิดชอบน้ันคือ
นกั พัฒนาหรอื นกั บรหิ ารตองมคี วามรู ๓ เร่ืองไดแก “รตู น รูคน และรงู าน”

๑. รูตน หรือพฒั นาตน
รูตน หมายความวา นักพัฒนาตองรูจักความเดนและความดอยของตนเอง การรูความเดนก็
เพื่อทํางานที่เหมาะกับความสามารถของตน การรูความดอยก็เพื่อแกไขขอบกพรองของตน ตามปกติ
นักพัฒนามักมองเห็นความผิดพลาดของลูกนองหรือผูใตบังคับบัญชาไดงาย แตมองขามความผิดพลาด
ของตนดังพุทธพจนวา “ความผิดพลาดของคนอื่นเห็นไดงาย แตความผิดพลาดของตนเองเห็นไดยาก”
และเม่ือนักพัฒนาทํางานผิดพลาด ลูกนองก็ไมกลาบอกหรือแนะนํา ดังนั้น นักพัฒนาท่ีดีจึงตองหัดมอง
ตนเองและตักเตือนตนเอง ดังพุทธพจนท่ีวา “อตฺตนา โจทยตฺตานํ จงเตือนตนดวยตนเอง” เชน ถา
นักพัฒนาสั่งการหลายครั้งแตลูกนองไมเขาใจ ก็อยาดวนตําหนิลูกนองวา โงเงา เพราะบางทีอาจเกิดจาก
การส่งั การที่ไมช ัดเจนกเ็ ปน ได ดงั ภาษติ อุทานธรรมทวี่ า

“ถา พูดไปเขาไมรูอยา ขเู ขาวา โงเงางมเงอะเซอะนักหนา
ตวั ของเราทําไมไมโ กรธาวา พูดจาใหเขาไมเขา ใจ”

๓๗๒ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ

เปนเรือ่ งธรรมดาทีน่ กั พฒั นาอาจมองไมเห็นความผิดพลาดของตนเอง เพราะวันหน่ึงๆ ดวงตา
ของบุคคลมีไวสําหรับมองดานนอก ไมไดมีไวสําหรับมองตัวเองจากดานใน ดังน้ัน เวลาท่ีคนอื่นทํา
ผิดพลาดบุคคลจึงมักมองเห็นโดยทันที แตเม่ือบุคคลทําผิดพลาดเองกลับมองไมเห็น ดังน้ัน เพื่อสํารวจ
ตนเอง นกั พฒั นาจึงตองหดั มองดานใน คือเจริญวิปสสนา (Insight) คือมองดานใน วิปสสนากรรมฐานจึง
เนนเรื่องการเจริญสติพิจารณาการ เวทนา จิต และธรรม หรือความดีและความชั่วในใจของเรา ดังพุทธ
สภุ าษิตทว่ี า

“โลกภายนอกกวา งไกลใครใครรโู ลกภายในลกึ ซง้ึ อยรู บู างไหม
จะมองโลกภายนอกมองออกไปจะมองโลกภายในใหมองตน”

๒. รูค น หรือพัฒนาคน
รูคน หมายถึง ความรอบรูเก่ียวกับคนรวมงานนักพัฒนาตองรูวาผูใตบังคับบัญชาคนใดมี
ความสามารถในดานใด เพ่ือจะไดใชคนใหเหมาะกับงาน นอกจากน้ัน นักพัฒนายังตองรูจักจริตของ
ผูรวมงาน เพอื่ ใชทํางานที่เหมาะสมกบั จรติ ของเขา
จริต ไดแก คนท่ีประพฤติบางอยางเคยชินจนเปนนิสัย จริต จึงหมายถึง ประเภทนิสัยของคน
มี ๖ แบบ ดว ยกัน คือ

(๑) ราคจริต คือ พวกรักสวยรักงาม มักทําอะไรประณีตเรียบรอยและใจเย็น คนพวกนี้
ชอบงานทต่ี อ งใชความละเอียดประณตี

(๒) โทสจริต คอื พวกใจรอน ชอบความเร็วและมักหงุดหงิดงายถาถูกขัดใจคนพวกนี้ชอบ
ทํางานที่ตองใชความรวดเร็ว

(๓) โมหจริต คือ พวกเขลาซึม ขาดความกระตือรือรน อืดอาด เฉ่ือยชาชอบหลับในท่ี
ทํางานเปนประจาํ

(๔) สทั ธาจริต คือ พวกเช่ืองาย เวลามีขาวเรื่องแปลกแตจริง – เชื่อหรือไม พวกน้ีจะเช่ือ
กอ นใคร คนพวกนถี้ า ขอบใครจะทํางานใหเต็มที่

(๕) พุทธจริต คือ พวกใฝรู เปนคนชางสงสัย รักการศึกษาหาความรู มักตองการ
รายละเอยี ดมากกวา คนอนื่ คนพวกนี้ถนัดทํางานดานวชิ าการ

(๖) วิตกจริต คือ พวกชางกงั วล เปน คนไมกลาตัดสินใจมักปลอยเรื่องคางไวเปนเวลานาน
โดยไมยอมลงนามหรือดําเนินการอยางใดอยางหน่ึง ถาเราตองการคนใสเบรกใหกับการตัดสินใจของเรา
บา ง ลองปรึกษาคนพวกน้ี๓๔

๓๔ ข.ุ ม. (ไทย) ๒๙/๗๒๗/๔๓๕.

บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ ๓๗๓

๓. รูงาน หรอื พฒั นางาน
รูงาน หมายถึง ความรอบรูเก่ียวกับงานในความรับผิดชอบ เพื่อประโยชนในการวางแผน
บรรจบุ ุคลากรอํานวยการและติดตามประเมินผล ความรเู รื่องงานมี ๒ ลักษณะ คือ รูเทา และรูทัน
“รูเทา” คือ ความรูรอบดานเก่ียวกับงานวามีข้ันตอนอยางไร และมีสวนเก่ียวของกับคนอื่น
อยางไร และยังหมายความรวมไปถึงความรูเทาถึงการณในเมื่อเห็นเหตุแลวคาดวาผลอะไรจะตามมาแลว
เตรียมการปองกันไว เหมือนคนขับรถลงจากภูเขาท่ีชินกับเสนทางวาที่ใดมีเหวหรือเปนทางโคงอันตราย
แลว สามารถขับรถอยางระมดั ระวงั เมอ่ื ถึงที่นัน้ ความรเู ทาจงึ ชวยใหม กี ารปองกนั ไวกอน
“รูทัน” หมายถงึ ความรูเ ทาทันสถานการณ เม่ือเกิดปญหาข้ึนก็สามารถแกปญหาเฉพาะหนา
ไดด ี ดังกรณีคนทีข่ ับรถลงจากภเู ขาแลวรถเบรกแตก เม่อื เจอกับสภาพปญ หาเชนน้ัน ก็สามารถตัดสินใจได
อยางฉับพลันวาจะทําอยางไร นนั่ เปนความรูท นั เพอื่ แกป ญหาเฉพาะหนา
จากคําดังกลาวขางตนน้ัน สามารถจะสรุปไดวา ความรูเกี่ยวกับงานพัฒนา จึงไดแก ความรูเทา
และความรทู ัน ดังคําทีว่ า “รูเทา เอาไวป อ งกัน รูท นั เอาไวแ กไ ข”
ปญ ญา คอื ความรตู น รคู น และรูงาน เปน สิ่งสําคญั ในการพฒั นา ดังน้ัน นักพัฒนาท่ีดีจึงตองรูจัก
พัฒนาปญ ญาอยูเ สมอดวยวธิ ีพฒั นาปญ ญา ๓ ประการ ดงั นี้
(๑) สุตมยปญญา
สุตมยปญญา หมายถึง รอบรูท่ีเกิดจากสุตะ คือ การรับขอมูลจากแหลงตางๆ คนท่ีมีปญญา
ประเภทนี้จะตองเปนคนอานมากและฟงมาก ใครที่จดจําเรื่องราวท่ีอาน และฟงแลวไดมากมายเรียกวา
“พหูสูต” นักพัฒนาจะตองพัฒนาปญญาขึ้นสุตะอยูเสมอ น่ันคือเกาะติดสถานการณ ดวยการขยันอาน
หนังสือ ใชขอมูลจากงานวิจัยและฟงคําแนะนําของวิทยากรหรือผูเชี่ยวชาญกอนส่ังการแตละคร้ัง
นกั พัฒนาที่ดีจงึ ตอ งมขี อมลู พรอมเพื่อประกอบการตดั สนิ ใจ
นอกจากน้ีนักพัฒนายังควรมีใจกวาง รับฟงความคิดเห็นที่เสนอแนะจากทุกฝายไมควรปดใจ
ตัวเองไมร ับขอ มลู ใหม เพราะหลงผิดคดิ วาตวั เองรูดีอยูแลว แตควรยึดแนวปฏิบัติของ โสคราตีสผูกลาววา
“หน่ึงเดียวท่ีขาพเจารู คือรูวา ขาพเจาไมรูอะไร” ซ่ึงจากแนวปฏิบัติดังกลาว สงผลใหโสคราตีสเปน
ปราชญท ีร่ อบรูอยางลมุ ลึก และหากไมรูในเร่อื งใด โสคราตสี ก็จะศึกษาหาความรใู นเร่ืองนั้นอยูเสมอ
พระพุทธเจาก็เสนอคําสอนในทํานองเดียวกัน ดังปรากฏหลักฐานเมื่อพระองคตรัสวา “คนโง
(พาล) ที่รูตวั เองวา เปน คนโงย งั พอเปน คนฉลาด (บัณฑติ ) ไดบาง แตคนโงท่สี าํ คัญผิดคิดวาตัวเปนคนฉลาด
จัดเปนคนโงแทๆ” ดังนั้น นักพัฒนาหรือนักบริหารจะตองรูจักแกลงทําโงเพ่ือศึกษาหาความรูจาก
ผูเช่ียวชาญดงั ภาษติ ที่วา “หัดน่ิงเปน บาง หัดโงเปนบาง หัดแพเปนบาง น่ันแหละทานกําลังชนะและกําลัง
ฉลาดขน้ึ ”
เวลาศึกษาคนควาเพ่ือหาความรูเรื่องใหมๆ นักพัฒนาจึงตองเก็บความรูเกาใสล้ินชักสมองไว
ชั่วคราว อยางใหเร่ืองเกาครอบงําความคิด กลายเปนอคติบังตาเสียจนไมยอมรับขอมูลใหม หรือไมยอม
ปรบั เปลีย่ นความคดิ ใหทันเหตกุ ารณ นน่ั คอื ตอ งมี ยถาภูตญาณทสั สนะหมายถึงความรูเห็นตามความเปน
จริง นักพัฒนาจะตองเปนผูที่รูจักคนตามท่ีเขาเปน ไมใชวาชอบใครหลงใครก็ปกปองคนนั้นทั้งๆ ที่เขาทํา

๓๗๔ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบูรณาการ

ผิดมหันต หรือเกลียดใครก็ตําหนิคนน้ันท้ังๆที่เขาไมไดทําผิดอะไรเลย นักพัฒนาที่ดีจึงตองมองคนตามที่
เปนจริงดว ยการถอดแวนสีออกจากปญญาจักษุ อนึ่ง แวนสีในท่ีนี้ หมายความถึง อคติ หรือความลําเอียง
ทบี่ ุคคลมี ซ่ึงเปน สงิ่ สาํ คญั ทก่ี ําหนดการรับรู การตีความ และการใหค วามหมาย ซ่งึ หากนักพัฒนาปลอยให
อคติมาครอบงําก็จะทําใหมองโลกไปตามสีของแวนไมไดมองโลกตามท่ีเปนจริง คนที่สวมแวนเขียวก็จะ
มองเห็นทุกสิ่งเปนสีเขียว คนท่ีสวมแวนสีแดงก็จะมองเห็นทุกสิ่งเปนสีแดง สีที่แทจริงคืออะไรจะไมมีทาง
ทราบ อคติทีว่ าในทางพุทธศาสนามีอยู ๔ ประการ คอื

๑. ฉันทาคติ (ลําเอียงเพราะชอบ) ถาเราชอบใคร ไมวาเขาจะพูดหรือทําอะไร ก็จะเห็น
ดว ยกับเขาไปเสียทุกอยาง

๒. โทสาคติ (ลําเอียงเพราะชั่ว) ถาเราชังใคร ไมวาเขาจะพูดหรอื ทําอะไร เรารสู ึกขวาง
๓. โมหาคติ (ลําเอียงเพราะหลง) ถาเราขาดขอมูลในเรื่องใด พอมีคนใหขอมูลในเรื่องน้ัน
เรามกั เชอ่ื เขาและตัดสินใจผดิ พลาดไดงาย
๔. ภยาคติ (ลําเอียงเพราะกลัว) ถาผูมีอํานาจสั่งใหเราพูดหรือทําส่ิงทาขัดกับความรูสึก
ของเราบางคร้ังเราจาํ เปน ตองทําตามเพราะความกลวั ภัย๓๕
ดงั นั้น นักพัฒนาที่ดจี ึงตอ งมีความยตุ ิธรรมในหวั ใจ ตัดสนิ คนตามท่ีเปนจริงและไมยอมใหอคติ
ท้งั ๔ ประการเปนมานบงั ตา ซึ่งการที่จะทําอยางน้ันไดก็ตอเมื่อรูจักวิเคราะหวิจารณเร่ืองท่ีเห็นหรือไดยิน
ดวย จินตามยปญ ญา

(๒) จินตามยปญญา
จนิ ตามยปญ ญา หมายถึง ความรอบรูที่เกิดจากการคิดวิเคราะหขอมูลท่ีรับมาจากการฟงหรือ
การอา น สตุ มยปญ ญา เปรียบเหมอื นการบั ประทานอาหารในข้ึนตักใสปากจินตามยปญญา เปรียบเหมือน
การเคี้ยวอาหารใหละเอียดแลวกลืนลงไป คนบางคนฟงเรื่องอะไรแลวเช่ือทันท่ีโดยไมทันพิจารณา
เหมือนกับคนท่ีกลืนอาหารโดยไมทันไดเคี้ยว การพิจารณาไตรตรองเร่ืองท่ีฟง หรืออานรวมถุงการ
ตรวจสอบแหลง ขา วแหลงขอมูลหรือหนังสืออางอิงเหลานี้เปนกระบวนการของจินตามยปญญา ในขณะท่ี
คนบางคนจดจําเร่ืองราวตา งๆ ไดม ากแตว ิเคราะหไมเ ปน บางคนทองกฎหมายไดทุกมาตรา แตไมสามารถ
ตีความกฎหมายเหลานั้นคนเหลานี้ขาด จินตามยปญญา คนที่มีจินตามยปญญาจึงไดแก คนที่คิดเปนตาม
แบบโยนิโสมนสกิ ารโยนโิ สแปลวา ถูกตอง แยบคายมนสกิ ารแปลวา ทาํ ไวในใจหรือการคิด
ดังน้ัน โยนิโสมนสิการ จึงหมายถึง การทําไวในใจโดยแยบคาย หรือการคิดเปนถูกตองตรง
ตามความเปนจริง คนไทยโบราณเขา ใจความสาํ คัญของโยนโิ สมนสิการดี จึงกลาวไดไ วว า

“สิบปากวา ไมเ ทา ตาเหน็
สบิ ตาเห็นไมเ ทาหน่ึงมือคลํา
สบิ มือคลาํ ไมเ ทาหน่งึ ทาํ ไวใ นใจ”

คําวา ทาํ ไวในใจ คอื โยนิโสมนสิการ การคดิ แบบโยนโิ สมนสิการ อาจะสรปุ ได ๔ วิธี คือ

๓๕ ที.ปา. (ไทย) ๑๑/๑๗๖/๑๙๖.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบรู ณาการ ๓๗๕

๑. อุปายมนสิการ (คดิ ถกู วธิ )ี
อปุ ายมนสกิ าร (คิดถกู วธิ )ี หมายถึง การคิดท่ีอาศยั วธิ ีการ (Methodology) อันสอดคลอง
กบั เร่อื งทศี่ ึกษา เชน เดียวกบั การทําวิจยั ตองมีระเบยี บวธิ วี ิจัยทีเ่ หมาะสม หากใชว ิธีวจิ ัยผดิ ก็จะไมไ ดความ
จรงิ ในเรื่องน้ัน การตรวจสอบความจริงบางเร่ืองตองใชว ธิ ีอุปนัย (Induction) บางเร่ืองตองใชวิธีนริ นยั
(Deduction) แตบางเรื่องตองใชป ระสบการณตรงเปนเคร่ืองตรวจสอบยืนยันความจรงิ เชน พระพุทธเจา
ทรงคนพบวาการทรมานตนหรอื ทกุ กรกริ ิยาไมใ ชวธิ บี ําเพ็ญเพียรทีถ่ ูกตองเมื่อพระองคท รงหนั มาใชว ธิ ี
บาํ เพ็ญเพยี รทางจิตจึงตรัสรเู ปนพระพุทธเจา
๒. ปถมนสกิ าร (คดิ มีระเบยี บ)
ปถมนสิการ (คิดมีระเบียบ) หมายถึง การคิดท่ีดําเนินตามขั้นตอนของวิธีการน้ันๆ มีการ
ลัดขั้นตอนหรือดวนสรุปเกินขอมูลที่ไดมา การดวนสรุปจัดเปนเหตุผลวิบัติ (Fallacy) ประการหน่ึง ดัง
กรณี เราหยิบสมผลหนึ่งมาชิม เมื่อสมผลน้ันเปรี้ยว เราก็ดวนสรุปวา สมที่เหลือในลังทั้งหมดเปร้ียว
นอกจากน้ัน การคดิ ยงตอ งดาํ เนินตรงทางไปสเู ปา หมายโดยไมมีการฟุงซานออกนอกทางนั่นคือ นักพัฒนา
จึงตองมีสมาธิในการคิด บางคนกําลังคนควาขอมูล เพ่ือทําโครงการวิจัยเพ่ือแกปญหาเร่ืองน้ําทวมอยูดีๆ
เมอื่ พบขอ มูลท่นี า สนใจเกยี่ วกบั เร่ืองภัยแลง ก็ลืมจุดมุงหมายเดิมและไปเสียเวลาอานขอมูลเร่ืองภัยแลงซ่ึง
ออกนอกทางไปเลย ซึง่ ลกั ษณะเชน นแี้ สดงวา นักพัฒนาคนนี้ไมม ี ปถมนสกิ า
๓. การณมนสิการ (คิดมีเหตผุ ล)
การณมนสกิ าร (คดิ มีเหตผุ ล) หมายถึง การคิดจากเหตุโยงไปหาผล (ธัมมัญุตา) และการ
คดิ จากผลสาวกลับไปทางเหตุ (อัตถญั ุตา) การคิดแบบน้ีจะทําใหนักพัฒนาเปนผูรูเทาทันเหตุการณ เมื่อ
จะสั่งการแตละคร้ัง ตองคาดไวผลอะไรจะตามมา หรือเม่ือเห็นความผิดปกติเกิดข้ึนในองคการ ตอง
สามารถบอกไดวามาจากสาเหตุอะไร นอกจากน้ัน นักพัฒนาตองไมกลัวความลมเหลวซ่ึงอันท่ีจริง ความ
ลมเหลวไมมี สิ่งท่ีเรียกวาความลมเหลวนั้นแทที่จริงคือ วิบากหรือผลของกรรมที่ไมดี ดังน้ันถาอยาก
ประสบความสําเรจ็ ครง้ั ตอไปกจ็ ะตอ งทํากรรมคือเหตทุ ดี่ ี แลววิบากหรือผลทีด่ กี ็จะตามมา
๔. อุปปาทกมนสกิ าร (คิดเปน กศุ ล)
อุปปาทกมนสิการ (คิดเปนกุศล) หมายถึง การคิดแงสรางสรรค (Creative thinking) คือ
คิดใหมีความหวังและไดกําลังใจในการทํางาน เม่ือเห็นหรือไดยินอะไรก็เก็บมาปรับใชประโยชนใน
หนวยงานของตน ดังที่ขงจอ้ื กลาววา “เมื่อขาพเจาเหน็ คนสองคนเดนิ สวนทางมา คนหนึ่งเปนคนดี อีกคน
หน่ึงเปนคนเลว คนทั้งสองเปนครูของขาพเจาไดเทากัน เมื่อเห็นคนดี ขาพเจาพยายามเอาอยางเขา เม่ือ
เห็นคนเลวขาพเจา พยายามไมเอาอยางเขา
นักพัฒนาท่ีคิดสรางสรรคจะรูจักแสวงหาประโยชนแมจากสิ่งที่ดูเหมือนไมมีประโยชน และ
สามารถคน หาสาระไดแ มจ ากเรือ่ งที่ดูไรส าระ เน่ืองจากเปนผูที่เห็นความงามในความนาชัง ดังคําประพันธ
ท่ีวา “ศลิ ปน อยาดหู มนิ่ ศลิ ปะ กองขยะดใู หด กี ็ยงั มศี ลิ ปะ”

๓๗๖ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบรู ณาการ

(๓) ภาวนามยปญ ญา
ภาวนามยปญญา หมายถึง ความรอบรูท่ีเกิดโดยประสบการณจากภาคปฏิบัติหรือการลงมือ
ทาํ จริงๆ สุตมยปญญา ทําใหนักพัฒนาไดขอมูลใหม จินตามยปญญา ทําใหไดความคิดท่ีดี สวนภาวนามย
ปญญา ทําใหมีผลงานเปนรูปธรรม นักพัฒนาบางคนมีความรูและความคิดดีแตไมมีผลงานเพราะไมยอม
ลงมือทาํ ตามความคิด สว นบางคนมีความรูดี แตไมสามารถนําความรูออกมาใชทันทวงที คนเหลานั้นขาด
ความชํานาญในการปฏิบัติ ดังคํากลาวที่วา “มีเงินใหเขากู มีความรูอยูในตํารา” เมื่อเกิดความจําเปนก็
เรยี กความรนู ัน้ มาใชไมได ดังนั้น ภาวนามยปญญาจึงมีความสําคัญในการพัฒนา เพราะเปนความรอบรูท่ี
แปรทฤษฎีสภู าคปฏิบัติ

๒) วิริยะพละ
วิริยพละ หมายถึง กําลังความเพียรหรือความขยัน คนที่มีความขยันตองมีกําลังใจเขมแข็งดังน้ัน
จงึ อาจกลา วไดวา วริ ยิ พละก็คอื กาํ ลงั ในน้นั เอง กาํ ลังใจตองมาคูกับกําลังปญญาเสมอ คนมีกําลังในแตไมมี
กําลังปญญาจะเปนคน “บาบ่ิน” คนมีกําลังปญญาแตขาดกําลังจะเปนคน “ขลาด” คนที่มีกําลังใจและ
กําลังปญญาจึงจะเปนคนกลาหาญนักพัฒนาที่ดีจึงตองเปนคนกลาคนตัดสินใจ กลาไดกลาเสีย ไมกลัว
ความยากลําบากท่ีรอคอยอยูเบื้องหนา แตจะถือคติวา “ลมเพราะกาวไปขางหนา ดีกวายืนเตะทาอยูกับ
ท่ี” และถานักพัฒนาเปนผูที่ไมกลาเดินไปขางหนาก็จะกลายเปนคนลาหลัง เพราะคนอื่นๆ ไดแซงข้ึนไป
หนาหมด นักพัฒนาที่ดีจึงตองเปนผูท่ีกลาลองผิดลองถูก ถาทําผิดพลาดก็ถือวาผิดเปนครู ดังนั้น
นักพัฒนาคนใดท่ีถนอมตัวจนไมกลาทําอะไรเลยจึงจัดเปนคนขลาด และควรฟงคําเตือนของ นโปเลียน
มหาราชทวี่ า “คนท่ไี มทําอะไรผดิ คอื คนที่ไมท าํ อะไรเลย”
ดงั นัน้ นักพัฒนาที่คดิ จะทาํ การใหญจึงควรตอ งตระหนกั ถงึ อุปสรรค เพราะการดาํ เนินกิจการใหญ
น้ันเปรียบเสมือนตนไมสูงใหญจึงมักจะเจอลมแรง นักพัฒนาจึงตองกลาจับทําโครงการใหญหรืองานใหญ
ถือคติวา “คนสรางงาน งานก็สรางคน” ถาขยันทํางานยากๆ ความชํานาญก็ตามมา คนท่ีผานหนาวมาก
จะฉลาดและแกรง ข้ึน ดงั นนั้ นกั พัฒนาจะตอ งไมห ลบเลียงหนาท่ที ่ีลําบากยากเยน็ ถือสภุ าษิตที่วา “วาวขึ้น
สูงเพราะมีลมตานคนจะขึ้นสูงเพราะเผชิญอุปสรรค” พระพุทธเจายังตองรบกับมารกอนตรัสรูเปน
พระพทุ ธเจา ดงั คํากลา วทีว่ า “มารไมม ี บารมีไมแก” ไมมคี วามสาํ เร็จอันใดที่ไดมาโดยไมตองลงทุนลงแรง
ดังท่ีพระพุทธเจาตรัสวา “วิริเยน ทุกขมจเจติ คนละลวงทุกขไดเพราะความขยัน”หรือดังสุภาษิตอุทาน
ธรรมที่วา

“อยากเปนสุขก็ตอ งทุกขลงทุนกอนอยากเปน กอนทลี ะนอยคอยผสม
อยากเปนพระก็ตองละกามารมณอยากเปนพรหมก็ตอ งเพยี รเรยี นทําฌาน”

วริ ยิ ะหรือความขยันมี ๒ ประเภท คอื
(๑) สสังขาริกวิริยะ ความขยันที่ตองมีคนอื่นปลุกใจหรือมีสถานการณบีบบังคับ ถาไมมคน

ปลกุ หรอื บบี บังคบั บางคนกห็ มดกําลงั ใจและไมยอมทาํ อะไรตอไป

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ ๓๗๗

(๒) อสังสารขกิ วริ ิยะ ความขยันที่เกิดจากการปลุกใจตัวเอง แมคนอ่ืนจะหมดกําลังใจลมเลิก
การทาํ งานไปแลวแตคนท่ปี ลุกใจตัวเองจะลุกขึน้ สตู อไป

ในฐานะผูนําการพัฒนาสังคม นักพัฒนาที่ดีจึงตองมีสังขาริกวิริยะ คือไมยอมแพงายๆ เมื่อเผชิญ
อปุ สรรค และตองปลกุ ใจตนเองและปลุกระดมคนอืน่ ใหทาํ งานตอ ไป

๓) อนวัชพละ
อนวัชชพละ แปลวา กําลังแหงการทํางานที่ไมมีโทษหรือขอเสียหาย หมายถึง นักพัฒนาตอง
ปฏิบัตหิ นาท่ีดวยความซ่ือสัตยสุจริต ดังพุทธพจนที่วา “ธมมญจเร สุจริตํ บุคคลควรปฏิบัติธรรม (หนาที่)
ใหสุจริต” ท้ังนี้เนื่องจากชีวิตคนเราเปรียบเหมือนเรือหรือนาวาชีวิตที่เลนไปในทองมหาสมุทร เรือ
สวนมากอัปปางกอนถึงจุดหมายเพราะมีรูร่ัวใหน้ําทะเลไหลเขาขางใน เรือจึงจมลงอยางร วดเร็ว
เชนเดียวกับนักพัฒนาที่หลายคนเสียอนาคตเพราะถูกจับไดวา ทุจริตตอหนาที่หรือมีประวัติดางพรอย
นาวาชีวิตของพวกเขาจงึ มีรรู ่ัว เรื่องตอไปนี้ นบั เปนอุทาหรณที่ดี
รูร่ัวของชีวิตน้ีพระทานเรียกวา “อบายมุข” แปลวา ทางแหงความเส่ือม นักพัฒนาหลายคนเสีย
อนาคตเพราะถูกผีอบายมุขเขาสิง นักพัฒนาจึงตองหลีกเวนอบายมุข ดังท่ีพระทานมักจะเตือนเสมอเวลา
ไปงานศพครั้งใดวา เม่ือเผาศพทั้งที ตองเผาผีเสียดวย มิฉะนั้น ผีจะสิงเรากลับบานและทําใหคนเรามี
อาการแปลกไปตามประเภทของผีที่เขาสงิ ผีมี ๖ ตวั คอื

“ผหี น่ึง ชอบดม่ื สรุ าเปนอาจิณ ไมชอบกินขา วปลาเปนอาหาร
ผสี อง ชอบทองเท่ยี วยามวกิ าล ไมร กั ลูกรักบานของตน
ผสี าม ชอบดกู ารละเลน ไมละเวนบารค ลบั ละครโขน
ผสี ี่ ชอบคนชั่วมว่ั กบั โจร หนไี มพ นอาญาตราแผน ดนิ
ผหี า ชอบเลน ไพเ ลน มากฬี าบตั ร สารพดั ถวั่ โปไฮโลวส น้ิ
ผีหก ชอบเกียนครานการหากิน มีทงั้ ส้ินหกผอี ปั ปรียเ อง”

ผีทั้งหกตัวก็คืออบายมุข ๖น่ันเอง คนท่ีถูกผีอบายมุขเขาสิงเสียแลว นักพัฒนาบางคนถูกผีการ
พนันเขาสิงท้ังๆ ท่ีเปนคนฉลาด แตก็เลิกเลนการพนันไมได บุคคลจึงมีลักษณะเชนเดียวกับชางตกหลุม
ทั้งๆ ที่เปนคนฉลาด แตกเ็ ลกิ เลน การพนนั ไมได บคุ คลจงึ มลี กั ษณะเชน เดยี วกบั ชา งตกหลุมลึก ชางตัวใหญ
มนี ้าํ หนกั มาก ย่ิงชางดิน้ กย็ ่งิ จมลงไป ซึ่งชา งตกหลุมมวี ธิ ขี ้นึ จากหลุมอยู ๒ วิธี คือ

วิธีที่ ๑ ชางจะชว ยตวั เองกอนดวยการเองงวงจับกิ่งไมหรือตนไมใกลตัวเพ่ือพยุงตัวไมใหจมลง
ไปอยา งรวดเร็ว

วิธีท่ี ๒ จากน้ันชางจะรองดังล่ันเรียกควาญใหมาชวยดึงมันขึ้นจากหลุม พระพุทธเจาสอนวา
คนที่ตดิ อบายมขุ หากประสงคจะถอนตัวออกมา ตองใชวธิ ีทั้งสองของชางตกหลม ดังนี้

๑) เขาตองชวยตัวเองดวย โยนิโสมนสิการ คือการคิดถึงโทษภัยของอบายมุขและอธิษฐานจิต
วาจะตองเลิกอบายมุขใหจงได วัดถ้ํากระบอกรักษาคนติดยาเสพติดดวยการจัดพิธีสาบานคนในเบ้ืองตน

๓๗๘ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพทุ ธบูรณาการ

กอนที่จะใหยาบําบัดรักษา คนเราถาใจไมคิดจะเลิกอบายมุขเสียแลวไมชาก็เร็วเขาตองหวนกลับไปหามัน
อีก

๒) เม่ืออธิษฐานจิตแนวแนแลว เขาตองขอรับความชวยเหลือจากกัลยาณมิตรเชนขอรับการ
บาํ บดั รักษาดว ยวาจาดว ยยาจากแพทยห รอื การปลกุ ปลอบใหก ําลังใจจากสมาธใิ นครอบครวั

นักพัฒนาท่ีปลอดอบายมุขจึงเปนผูที่ไมมีรูร่ัวในชีวิต และไมมีความจําเปนท่ีจะตองทุจริต
คอรัปช่ัน เมื่อตนเองเปนคนซื่อมือสะอาดก็ยอมสามารถควบคุมอ่ืนใหสุจริตตอหนาที่ นักพัฒนาท่ีมีแผล
เต็มตัวจะไมก ลาตาํ หนิหรือลงโทษใคร เขา ทํานองท่ีวา “ไกเห็นตีนงู งูเห็นนมไก” ดวยเหตุน้ี นักพัฒนาจึง
ตองถนอมตัวไวอยาใหมีประวัติดางพรอยดวยการรักษาศีล ๕และหลีกเวนจากอบายมุข นักพัฒนาผู
ประพฤติธรรมดํารงม่ันในความสุจริตเชนนั้นยอมเปนแบบอยางที่ดีสําหรับผูรวมงาน เม่ือมีผูนําท่ีดี คนดี
อ่ืนๆ ในองคกรยอมมีกําลังใจ และคนช่ัวก็ไมกลาทําช่ัว ดังที่พระพุทธเจาทรงตรัสวา “คุนนฺเจ ตรมา
นานํ อุชุ คจฺฉติ ปงุ ฺคโว” แปลความวา เม่ือฝงู โคขามแมน ํา้ ถาโคหัวโจกขามไปตรง ลูกฝูงก็จะขามตรงตาม
ไปดวย แตถาผูนําประพฤติธรรม ผูตามก็จะประพฤติธรรมตาม ถาผูนําไมประพฤติธรรม ผูตามก็จะไม
ประพฤตธิ รรม

“ยามฝงู โคขา มฝาก นที
โคโจกไปตรงดี ไปเค้ียว
ฝงู โคลองวารี รีบเรง
ท้ังหมดไปล ดเลย้ี ว ไตเตา ตามกัน”

ดังนั้น นักพัฒนาผูสุจริตจึงเปนผูท่ีเคารพยําเกรงจากผูรวมงาน แตเขาจะนั่งอยูในหัวใจของคน
รวมงานไมไ ดถ าขาดกาํ ลังที่ ๔คือ สงั คหพละ

๔) สงั คหพละ
สังคหพละ แปลวา กําลังแหงการสังเคราะหหรือมนุษยสัมพันธ ซึ่งเปนธรรมท่ีสําคัญมากสําหรับ
นักพัฒนาผูประสงคท่ีจะทํางานใหสําเร็จโดยอาศัยการมีสวนรวมจากคนอ่ืนๆ ซึ่งถานักพัฒนาบกพรอง
เร่ืองมนุษยสัมพันธก็จะไมมีคนมาชวยทํางานเม่ือไมมีใครชวยทํางานเขาก็เปนพัฒนาที่ดีไมได เพราะ
นโยบายตางๆ ท่ีวางไวไมสามารถจัดทําแผนหรือโครงการเพื่อไปสูเปาหมายที่วางไวไดพระพุทธเจาทรง
สอนหลกั การสรางมนษุ ยสัมพันธไวเรียกวา สังคหวัตถุ หมายถึง วิธีผูกใจคน พระองคตรัสวา รถมาเลนไป
ได เพราะมีลิ่มสลักคอยตรึงสวนประกอบตางๆ ของรถมาเขาดวยกัน ฉันใด คนในสังคม ก็ฉันน้ัน คือ
รวมกันเปนกลุมหรือองคกรได ก็เพราะลิ่มสลักทําหนาท่ีเปนกาวในเชื่อมประสานคนทั้งหลายเขาดวยกัน
ส่ิมสลักดังกลา วน้ัน คือ สังคหวัตถุ ดังนั้น นักพัฒนาจะสามารถผูกใจเพ่ือรวมงาน และผูใตบังคับบัญชาไว
ได ถามีสังคหวตั ถุ ๔ ประการ คอื ๓๖

๓๖ อง.จตกุ ก. (ไทย) ๒๑/๓๒/๔๔.

บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพุทธบรู ณาการ ๓๗๙

(๑) ทาน หมายถงึ การให (โอบออมอารี)
นักพัฒนาที่ดีตองมีนํ้าใจรูจักเอ้ือเฟอเผ่ือแผใหทานแกเพื่อนรวมงาน และผูใตบังคับบัญชา
เพราะการใหทานจะชว ยผูกใจคนอน่ื ไว ดังพุทธพจนว า ททํคนฺถติ มิตฺตานิ ผูใหยอมผูกใจมิตรไวได การทํา
ทานจะไมสูญเปลา ผูใหยอมไดรับส่ิงท่ีดีตอบแทน ดังบาลีวา “มนาปทาสี ลภเต มนาป ผูใหส่ิงท่ีนาพอใจ
ยอมไดร ับสงิ่ ทีน่ าพอใจ”นกั พฒั นาอาจใหทานได ๓ วธิ ี คอื

๑. อามสิ ทาน หมายถึง การใหสิ่งของแกเพ่ือรวมงานและผูใตบังคับบัญชา โดยเฉพาะการ
ใหเพื่อนผูกใจน้ีสําคัญมากในยามท่ีเขาตกต่ําหรือมีความเดือนรอน ดังภาษิตอังกฤษท่ีวา “เพื่อนแท คือ
เพอ่ื นทีช่ วยเหลือในยามตกยาก” การใหรางวัลหรอื ข้นึ เงนิ เดอื นกจ็ ดั เขาในอามสิ ทานเชนกัน

๒. วิทยาทาน หรือธรรมทาน หมายถึง การใหคําแนะนําสอนวิธีทํางานที่ถูกตองรวมถึงการ
จัดหลักสูตรพัฒนาบคุ คลหรือสงไปศกึ ษาและดงู าน

๓. อภัยทาน หมายถงึ การใหอภยั เมอื่ เกิดขอ ผดิ พลาดในการทาํ งานหรือลวงเกินซึ่งกันและ
กัน การใหอภัยไมทําใหผูใหตองสูญเสียอะไร เปนการลงทุนราคาถูกแตไดผลตอบแทนราคาสูงนั่นคือ ได
มิตรภาพกลับคืนมาและมีคนสนองงานเพ่ิมขึ้นอีกคนหนึ่ง มีภาษิตจีนวา “มีมิตร ๕๐๐คนนับวายังนอย
เกินไป มีศัตรู ๑ คนนับวา มากเกินไป” อับราฮัม ลินคอลน กลาววา “วิธีทําลายศัตรูท่ีดีที่สุด คือเปลี่ยน
ศัตรูเปน มิตร” ซึ่งนักพฒั นาจะทาํ อยางไรน้นั ได ก็ตอเม่ือรจู กั การใหอ ภัย

(๒) ปยวาจา หมายถึง การพูดถอยคําไพเราะออ นหวาน (วจีไพเราะ)
นักพัฒนาท่ีดีจะตองรูจักผูกใจคนดวยคําพูดออนหวาน คําพูดท่ีหยาบกระดางผูกใจใครไมได
ตามปกตคิ นเราจะมดั ส่ิงของใดๆ ก็จะตองใชของออนเชนเชือกหรือดายมัด ในทํานองเดียวกันเราจะมัดใจ
คนไดกด็ ว ยถอ ยคําออนหวาน ดังโคลงโลกนติ ทิ ่วี า

“ออนหวานแลว มติ รลม เหลือหลาย
หลาบบม ีเกลอราย เกล่อื นใกล
ดจุ ดวงศศฉิ าย ดาวดาษ ประดบั นา
สุรยิ สองดาราไร เมื่อรอ นแรงแสง”

(๓) อัตถจริยา หมายถึง การทําตัวใหเปนประโยชนแกผูอื่น (สงเคราะหประชาชน)ตรงกับคํา
พังเพยที่วา “อยูบานทานอยาน่ิงดูดายปนวัวปนควายใหลูกทานเลน” นักพัฒนาจึงควรตองรูจักทําอัตถ
จรยิ า ซ่งึ มีอยหู ลายวธิ ี เชน การชวยเหลอื ยามผอู น่ื ปวยไข ดงั คํากลาวทว่ี า

“อาศยั เรอื ทานให วจิ ารณ
เห็นทา นทําการงาน ชว ยพรอ ง
แมมกี จิ โดยสาร นาเวศ
พายคอ ยชว ยค้าํ จา ง จรดใหจนถงึ ”

๓๘๐ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพทุ ธบรู ณาการ

(๔) สมานัตตตา หมายถงึ การวางตัวสมาํ่ เสมอ (วางตนพอดี)
เมื่อนักพัฒนาจะตองไปทอดทิ้งผูรวมงานท้ังหลาย นักพัฒนาท่ีรูจักแตจะเอาตัวรอดจึงมักไม
สามารถสรา งทมี งานข้ึนมาได เพราะนั่นคือการละเวนการถืออคติวา “ทุกขรวมทุกขมีสุขรวมเสพ” ดังนั้น
นักพัฒนาที่ดีจึงตองกลารับผิดชอบในผลการตัดสินใจของตน ถาผลเสียตกมาถึงผูปฏิบัติตามคําสั่งของตน
นักพัฒนาก็ตองออกมาปกปองบุคคลผูเกี่ยวของไมใชหนีเอาตัวรอดตามลําพัง ตัวอยางท่ีมีสมานัตตตา ก็
คอื คนทเ่ี ปน “เพอื่ นตาย” ในโคลงบทน้ี

“เพ่ือนกิน สนิ้ ทรัพยแ ลว แหนงหนี
หางา ย หลายหม่ืนมี มากได
เพอ่ื นตาย ถา ยแทนชี วาอาตม
หายาก ฝากผไี ข ยากแทจ กั หา”

เม่ือนักพัฒนามีสังคหวัตถุทั้ง ๔ ประการ ดังกลอนท่ีวา “โอบออมอารี วจีไพเราะ สงเคราะห
ประชาชน และวางคนพอดี” นักพฒั นาก็จะเปนผูที่มีมนุษยสัมพันธที่ดีสามารถผูกใจคนไวไดแตสังคหวัตถุ
เหลานี้เปนเรื่องพฤติกรรมภายนอกที่แสดงออกมา เพื่อใหแสดงพฤติกรรมเหลานั้นมาโดยไมตองฝนใจ
ดังนั้น ในการทํางานกับคนหมูมากนักพัฒนาท่ีฉลาดจึงตองมีพรหมวิหารธรรม คือธรรมสําหรับผูใหญ ๔
ประการ คอื ๓๗

๑. เมตตา ไดแก ความรักความหวังดีท่ีปรารถนาใหผูอื่นมีความสุข นักพัฒนาตองมีความรัก
และความหวังดีแกเพ่ือนรวมงาน ซ่ึงความรักจะเกิดไดถานักพัฒนารูจักมองแงดีหรือสวนที่ดีของเพ่ือน
รวมงาน แตถา พบสวนเสยี นกั พฒั นาก็ตองรจู ักมองขามและใหอภัย เม่ือพบสวนดีก็จดจําไวเพ่ือจะไดใชคน
ใหเหมาะกับลักษณะที่ดีของเขา ดังน้ัน เมตตาหรือความรักจึงเกิดจากการมองแงดีของคนอื่น ดังท่ีทาน
พทุ ธทาสภิกขุ ไดป ระพันธไวว า

“เขามีสวนเลวบางชางหัวเขา จงเลือกเอาสว นดีเขามีอยู
เปนประโยชนโ ลกบางยังนาดู สว นที่ชั่วอยา ไปรูของเขาเลย
การจะหาคนดโี ดยสว นเดยี ว อยา มวั เทย่ี วคนหาสหายเอย
เหมอื นมองหาหนวดเตา ตายเปลา เอย ฝก ใหเคยมองแตดมี ีคณุ จริง”

๒. กรุณา ไดแก ความสงสารเห็นใจ ปรารถนาใหผูอ่ืนพนทุกข เมื่อเพ่ือนรวมงานประสบ
เคราะหกรรม นักพัฒนาจึงตองเปนผูที่มีความสงสารหวั่นใจ และคิดหาทางชวยใหผูอื่นพนทุกข แตความ
สงสารจะเกดิ ขึ้นไดกต็ อเมอื่ นักพัฒนาเปด ใจกวางรับฟงปญหาของคนอ่ืน ความกรุณาตางจากความเมตตา
ตรงที่วา กรุณาเกิดข้ึนเมื่อมอง จุดดอย ของคนอ่ืน สวนเมตตาเกิดขึ้นเมื่อมอง จุดดี ของเขา เชน เราเห็น
เด็กนอ ยหนา ตานารกั เดินมา เรามีจิตเมตตาเขา เมือ่ เด็กน้นั หกลม ปากแตก เรามจี ิตกรุณาเขา

๓๗ ที.ม. (ไทย) ๑๑/๑๘๔/๒๒๕.

บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบูรณาการ ๓๘๑

๓. มุทิตา ไดแก ความรูสึกพลอยชื่นชมยินดี เม่ือผูอื่นไดดีมีสุข นักพัฒนาตองสงเสริมให
คนทํางานมีโอกาสพัฒนา ความรูความสามารถจนไดเล่ือนตําแหนงสูงข้ึนโดยไมกลัววา ลูกนองจะข้ึนมา
ทาบรศั มี นักพฒั นาที่ดีจะตองไมกดี กนั ใครแตเ ปดโอกาสใหทุกคนไดแสดงความสามารถเต็มที่จะพลอยชื่น
ชมยินดใี นความกา วหนาของผูรว มงาน โดยมทุ ิตาจิตทาํ ลายความริษยาในใจนกั พัฒนาเพราะนักพัฒนาผูใด
ที่มีจิตริษยาลกู นอ งเสียแลว ลูกนอ งจะไมรกั และรบั รูไ ดถ งึ ความริษยาน้ัน สงผลใหไมทุมเททํางานให ดังคํา
กลอนท่ีวา

“อนั เพือ่ นดีมหี นึง่ ถงึ จะนอยดีกวา รอยเพื่อนคิดรษิ ยา
แมเกลือหยบิ หนึ่งนอยดอยราคายังดีกวาน้ําเคม็ เต็มทะเล”

๔. อุเบกขา ไดแก ความรูสึกวางเฉยเปนกลางไมลําเอียงเขาขางคนใดคนหนึ่งน่ันคือมีความ
ยุติธรรมในการใหรางวัลและลงโทษ ขอสําคัญคือนักพัฒนาตองรูเทาน้ันผูรวมงานทุกคน นักพัฒนาที่ไม
รูเทา ทนั สถานการณอาจจะวางเฉยไดเ หมอื นกันแตการวางเฉยเชนนั้นเรียกวา อัญญาณุเบกขา คือวางเฉย
เพราะโงซึมไมใ ชส ง่ิ ดี

นักพัฒนาสังคมจึงตองเปนผูท่ีรูจักวางเฉยดวยปญญาคือ มีอุเบกขาอยางรูเทาทันคนเมื่อทุก
คนทํางานในหนาที่อยางขยันขันแข็ง ก็มองดูพวกเขาเฉยๆ คือคราวใหบําเหน็จรางวัลก็เฉล่ียแกทุกคน
อยางถว นหนา ถา มีการทะเลาะเบาะแวง กันเกิดขึ้นนักพัฒนาจึงตองแกไขและจัดการกับความขัดแยง โดย
ไมตองเกรงกลัวท่ีจะลงโทษคนผิดตามความเหมาะสม นักพัฒนาท่ีดีและฉลาดจึงตองไมนั่งดูลูกนอง
ทะเลาะกันแลวเอาตวั รอดคนเดยี ว

การท่ีนักพัฒนา คือ ผูทํางานใหสําเร็จโดยอาศัยคนอ่ืน จึงตองมีความรอบรูที่ลุมลึกในการ
บริหารงานดวยธรรมาธิปไตยท่ีถือหลักการและความสําเร็จของงานเปนใหญ ซ่ึงนักพัฒนาผูใดสามารถ
กระทําเชนน้ีไดก็จะเปนผูนําท่ีนั่งอยูในหัวใจของผูรวมงานทั้งน้ีเพราะมีธรรม ๔ ประการ เปนพลังในการ
พฒั นา คือ

๑. ปญ ญาพละ กําลงั แหง ความรอบรูเ ร่ืองตนเร่ืองคนและเร่อื งงาน
๒. วริ ิยพละ กําลังแหงความขยนั ทป่ี ลุกใจ ตนเองและคนอื่นตลอดเวลา
๓. อนวัชชพละ กําลงั แหงความสจุ รติ ท่ีปราศจากรูรว่ั แหงชวี ติ อนั เกิดจากอบายมุข
๔. สังคหพละ กําลังแหงมนุษยสัมพันธที่ประสานใจผูรวมงานเขาดวยกันดวยความโอบออม
อารี วจไี พเราะ สงเคราะหประชาชน และวางตนพอดี
นักพัฒนาผมู ธี รรมอยูในหัวใจยอมเปนศูนยรวมหัวใจของผูรวมงาน และสามารถจัดการใหงานใน
หนาท่ีที่ลุลว งไปดว ยดี ดงั พทุ ธศาสนสุภาษิตทวี่ า

“เอโส หิ อตุ ฺตริตโร ภารวโห ธรุ นฺธโร โย ปเรสาธปนฺนานํ สยํ สนฺธาตมุ รหติ
ตนเองเปนผปู ระสานใหพวกเขาคืนดกี ันผนู ั้นเปน คนรบั ภาระและจดั การธุระทย่ี อดเยี่ยม”๓๘

๓๘ ข.ุ ชา. (ไทย) ๒๗/๑๓๓.

๓๘๒ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบรู ณาการ

๕) หลกั การพัฒนางาน
นักพัฒนาเปนบุคคลสําคัญในกระบวนการพัฒนาในกระบวนการพัฒนา ดังนั้น นักพัฒนาที่ดีจึง
ตองมีลักษณะผูนํา และมีจริยธรรมของนักพัฒนา เพ่ือจะไดพัฒนาสังคมไปสูเปาหมายที่วางเอาไว
นักพัฒนาบางทานท่ีไมประสบผลสําเร็จสวนใหญเกิดจากการขาดลักษณะของนักพัฒนาท่ีดีและไมแสดง
บทบาทหรอื หนา ท่ีของนักพฒั นาที่มีจรยิ ธรรม แตเ นื่องจากหนาท่ีของนักพัฒนาสังคมท่ีสําคัญประการหนึ่ง
ไดแก หนาท่ีตอประชาชนและสังคมเปนสวนที่มีรายละเอียดมาก ซึ่งนักพัฒนาสังคมควรคํานึงถึงเม่ือ
ปฏิบตั ิงานอยใู นองคกรน้นั ๆเปนสาํ คัญ ดังพอสรุปได คอื ๓๙

(๑) หนาทข่ี องนกั พฒั นาตอหวั หนา / บรษิ ัท/ องคก ร
๑) นักพัฒนาตองรับนโยบายจากหัวหนา/ปฏิบัติตามคําสั่ง หมายถึง นักพัฒนา จะตองมี

แผนการในการพัฒนา สอดคลองกับนโยบายท่ีองคกรไดวางไว และพยายามศึกษาเพื่อแสวงหากลยุทธที่
เหมาะสมเพื่อผลักดันใหแผนและนโยบายดังกลาวสามรถดําเนินไปสูการปฏิบัติที่เปนรูปธรรมตามแผนที่
วางเอาไว เพ่อื ใหป ระโยชนสงู สดุ ตกแกอ งคกรและประชาชนผูเ ก่ียวของ

๒) นกั พฒั นาจะตอ งใหข อมูลท่ีถกู ตอ ง หมายถงึ นกั พฒั นาจะตองรูเร่ืองทุกเรื่องที่เกี่ยวของ
กบั โครงการพฒั นาท่ตี นทําอยแู ละหากมีปญ หากเ็ รงดําเนินการแกไ ข ถา หากแกไขปญหาดวยตนเองไดก็ทํา
การแกไขไปแตห ากปญหาท่ีเกิดข้นึ มีความซับซอนจนไมสามารถแกไขไดดวยตนเองก็จะรองรีบรายงานตอ
หนาเพอื่ ใหผ ทู ่ีเกยี่ วของไดเขามาแกไขตอไป นกั พฒั นาที่ดีจึงไมค วรเกบ็ ปญหาไวคนเดียว แตตองเปนผูซึ่งรู
ขอมูลในการพัฒนา มีทักษะในการวิเคราะหปญหาอยางลุมลึก และรูจักจัดการบริหารขอมูลเพื่อนํามาใช
ในการปฏิบัตงิ านจรงิ ๆ ได

๓) นักพัฒนางานจะตองเสนอความคิดเห็นเพ่ือพัฒนางาน หมายถึง การรูจักใชสติปญญา
และความรูมาใชแกไขปญหา และไมยอทอท่ีจะแสดงความคิดเห็นเพ่ือใหงานท่ีทําไดพัฒนาไปอยางมี
ประสิทธิภาพ การท่ีงานทุกอยางจะตองมีการเปล่ียนแปลงปรับปรุงไปตามยุคตามสมัย ดังนั้น หาก
นักพัฒนาผูใดยังยึดติดอยูกับทฤษฎีเกาๆ ในท่ีสุดก็จะลาหลัง ดังน้ันการเสนอความคิดเห็นในการพัฒนา
งาน จึงถือวาเปน เร่อื งจาํ เปน อยางยิง่ ทจ่ี ะตอ งกระทําสําหรบั นกั พัฒนาโดยเฉพาะอยางยิ่งในยุคปจจุบัน ซ่ึง
องคค วามรูตางๆเปลย่ี นแปลงอยา งรวดเร็วและความคิดเห็นใหมๆ เกิดขึ้นตลอดเวลา

(๒) หนาที่ของนักพัฒนาตอ ลูกนอง
๑) นักพัฒนาจะตองถายทอดนโยบายชัดเจน ถูกตอง หมายถึง ขอมูลท่ีจะนําไปสูการ

ปฏิบตั นิ นั้ จะตอ งชัดเจน ถูกตอง เพ่ือใหลูกนองสามรถนําไปปฏิบัติไดอยางไมผิดพลาดจากเปาหมายที่วาง
เอาไว ดังน้ันในการส่ือความหมายท่ีจะนําไปสูการปฏิบัติจริงนักพัฒนาที่ชาญฉลาดจึงตองทําใหลูกนอง
เขาใจเขาใจในงานตามแผนท่ีวางเอาไว แตถึงอยางไรก็ตามนักพัฒนาจะตองความคุมดูแลงานการพัฒนา
อยา งใกลชดิ ไมท ิ้งงาน และมีสวนรว มในการขจัดปญหาหรอื แกไขปญหาท่เี กิดขึน้

๓๙ พระธรรมโกศาจารย (ประยรู ธมมฺ จิตฺโต) และเสถียร วรรณปก, มณีแหงปญ ญา, หนา ๑๑๑-๑๑๔.

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชิงพทุ ธบูรณาการ ๓๘๓

๒) นักพัฒนาจะตองใหคําแนะนํา หมายถึง หากมีลูกนองหรือผูรวมปฏิบัติงานมาขอ
คําแนะนํานักพัฒนาควรที่จะสามารถช้ีแนะและใหคําแนะนําไดเปนอยางดีดวยความเต็มใจ และสามารถ
เสนอทางออกในการทาํ งาน ตามประสบการณจริงโดยไมปด บงั ความรูแตอยางใด

๓) นักพัฒนาจะตองช้ีใหเห็นถึงประโยชนท่ีไดจะไดรับ หมายถึงสามารถชี้แจงผูเก่ียวของ
กับการพัฒนาไดถึงประโยชนและความกาวหนาในการปฏิบัติงานน้ันๆเพ่ือจะไดเปนขวัญและกําลังใจใน
ความตั้งใจในการทํางาน ตลอดถึงความเจริญกาวหนาในชีวิตในการปฏิบัติงาน ทําใหงานพัฒนาที่ทํามี
ประสิทธิภาพดังคํากลาวที่วา “คาของคน วัดดวยผลของงาน” เพราะเมื่องานมีประสิทธิภาพมั่นคงก็จะ
สรางความมนั่ ใจใหแกผ ูตงั้ ใจปฏิบัติงาน

๔) นักพัฒนาตองเปนตัวอยางท่ีดี เพราะ “ตัวอยางที่ดี มีคามากกวาคําสอน” ดังนั้นหาก
นกั พฒั นาตองใหผอู น่ื ปฏบิ ตั ิอยา งไร ก็จะตองทําตวั เปนตัวอยา งที่ดใี หเ ขาเห็นเปน ตวั อยางกอนดังพุทธพจน
ที่วา “ทําอยางไร สอนอยางน้ัน สอนอยางไร ทําอยางน้ัน” เปนเครื่องยืนยันใหเห็นวาการทําตัวเปน
ตัวอยางที่ดีเปนเร่ืองที่สําคัญท่ีสุด ดังคํากลาวของทานพระธรรมโกศาจารย (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) ท่ีวา
“สอนใหจาํ ทาํ ใหร ู อยูใหเ หน็ ”

๕) นกั พัฒนาตองรูจักคนของตนเอง การรูจักคนของตนเองเปนจิตวิทยาอยางหน่ึงที่สําคัญ
ในการพัฒนาใหไดผลสําเร็จตามท่ีตั้งเอาไว เพราะอัธยาศัยใจคอและความตองการของแตละบุคคลลวนมี
ความแตกตางกันไป การเขาใจวาบุคคลที่เกี่ยวของกับการพัฒนาที่เก่ียวของมีความตองการอยางไร จึง
เปนสิง่ สําคญั เพราะเปน การ “รเู ขา รเู รา” เพอ่ื จะไดเ ขาไปนั่งในจิตใจ ครองใจ และเปนท่ีพึ่งทางใจของคน
อนื่ ไดห ากนกั พฒั นาทําไดอยา งนแี้ ลว ก็ถือวา มีความสาํ เร็จในงานไปสว นหนึง่

๖) นักพัฒนาตองรูจักพิจารณาความประพฤติของผูใตบังคับบัญชา หมายถึง การดูแลใน
ความประพฤติทั้งในสิ่งที่ถูกและไมถูก หากมีความประพฤติไมเหมาะสมตองกลาท่ีจะตักเตือนโดยการใช
คําพูดที่เหมาะสม เพ่ือรักษาน้ําใจของผูทําความผิดไมใหเกิดความอาย ดังน้ัน นักพัฒนาจึงควรตองมี
จิตวิทยาในการพดู กลาวคือ รูวาเมือ่ ไหรค วรกลา วอยางไร เพราะมนุษยทุกคนลวนมีเหตุผลเปนของตนเอง
ดังนัน้ การบอกลาวหรือตักเตอื นผอู ืน่ จงึ ตอ งใหเหตผุ ลในการตักเตือนมิใชอารมณห รอื อคติ

จากคําท่ีกลาวมาขางตนนั้น จะเห็นไดวา การเช่ือมโยงแนวความคิดทางพระพุทธศาสนาเขากับ
แนวความคิดทางสังคมนับเปนเรื่องใหม เนื่องจากการพัฒนาท่ีผานมาของประเทศไทยในอดีตลวนวางอยู
บนหลกั การทีส่ ําคัญอยู ๒ ประการ คือ ประการแรก ไดแกแนวคิดและทฤษฎีของชาติตะวันตก ที่มีระบบ
ความคิด ความเช่ือ และการพัฒนาการทางประวัติศาสตรที่แตกตางไปจากสังคมไทยอยางสิ้นเชิง และ
ประการที่สอง มักเปนการพัฒนาที่เกิดจากสามัญสํานึกมากกวาหลักการและแนวคิดทฤษฎีที่ผานการคิด
วิเคราะหท่ีเปนระบบระเบียบ สงผลใหผลของการพัฒนาที่ไดรับ (Development Outcomes) มีสภาพ
พิกลพกิ ารและไมส อดคลอ งกับสภาพแหงปญหาตลอดจนความตอ งการของคนและสงั คมไทย

๓๘๔ บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบรู ณาการ

สรุปทายบท

การนําหลักธรรมคาํ สอนทางพระพทุ ธศาสนามาใชในการพัฒนาสงั คมในลกั ษณะของการประยุกต
เพ่ือการบริหารจัดการงานพัฒนาตามแนววิถีพุทธ โดยเฉพาะใหสอดคลองกับนโยบายสาธารณะและการ
วางแผนในการบริหารการพัฒนาประเทศแลว จึงเรียกไดวา เปนหัวใจของการพัฒนาที่มีความสําคัญย่ิงใน
ปจจุบัน ซ่ึงศาสตรทุกสาขาตางมุงทางเลือกท่ีดีท่ีสุดเพ่ือพัฒนาองคความรูของศาสตรตน ดังนั้น หาก
นักพัฒนาผูใดตองการประสบความสําเร็จตามวัตถุประสงคของการพัฒนาท่ีวางไว จึงควรมีความรอบรูที่
ลุมลึกในเรื่องเหลานี้ ซ่ึงประกอบดวย (๑) เร่ืองของตนเอง กลาวคือความสามารถในการคิด วิเคราะห
สภาพปญหาและจิตใจของตนเองอยางถองแท (๒) เร่ืองการพัฒนา กลาวคือความรูและความเขาในใน
หลักการ แนวคิดและทฤษฎีดานการพัฒนาสังคม (๓) เรื่องขององคกร กลาวคือหลักการบริหารจัดการ
องคกรที่สอดคลองกับบริบทของสังคมและวัฒนธรรมไทย (๔) เรื่องของผูรวมงาน กลาวคือสภาพจิตใจ
ความตองการ และบคุ ลกิ ลกั ษณะของผูรวมงาน และ (๕) เรื่องของสังคม กลาวคือสภาพการเปล่ียนแปลง
ท่ีเกิดข้ึนท้ังทางสังคมและวัฒนธรรม เศรษฐกิจ และโครงสรางความสัมพันธของคนในสถาบันทางสังคม
ตางๆ แตอยางไรก็ตาม การท่ีนักพัฒนาจะตองเปนผูท่ีมีทั้งความรอบรูที่ลุมลึก มีจิตสํานึกสาธารณะ มี
สติปญญา มีความเขาใจในธรรมชาติของสังคมและผูรวมงาน และที่สําคัญท่ีสุดคือเปนผูที่ใชจริยธรรมใน
การปฏิบตั ิงานดา นการพัฒนา เนอ่ื งจากคุณลักษณะดังกลาวขางตนน้ัน ลวนมีสวนสําคัญตอการทําใหการ
ปฏบิ ัตงิ านพฒั นาประสบความสําเร็จตามเปา หมายทไ่ี ดต ้งั ไวและเปน สิง่ จําเปน ที่นกั พัฒนา นกั บริหาร หรือ
นักการเมืองทุกระดับตองรับเอาไปปฏิบัติเพ่ือใหการพัฒนาเจริญกาวไปอยางรวดเร็วตามความตองการท่ี
จะเปน และเพ่อื สรา งความเจรญิ ใหแ กป ระเทศชาติ

บทที่ ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พทุ ธบูรณาการ ๓๘๕

คาํ ถามทายบท

๑. คําวา “การพัฒนาตามแนวพุทธศาสนา” มีความหมายวาอยางไร และตามหลักการของ
พระพุทธศาสนาน้ัน มุงการพฒั นาไปทางใดบา ง จงอธิบายมาดู

๒. “เคร่ืองมือการบริหารการพัฒนาตามแนวพุทธศาสนา” มีอะไรบาง และสามารถนํามาใช
บูรณาการใชกับนโยบายสาธารณะและการวางแผนไดอยางไรบาง จงอธิบายตามความเขาใจของทาน
พรอมยกตัวอยางมาดูสัก ๑ ประการ

๓. ความหมายของ “การบริหารการพัฒนาตามตัวแบบเศรษฐศาสตรเชิงพุทธ” เปนอยางไร
ทานจงอธิบายมาใหด ู พรอ มยกตวั แบบมาดูเปนตัวอยา งสกั ๑ ตัวแบบ

๔. คําวา “การบูรณาการหลักพุทธธรรมเพ่ือการบริหารการพัฒนา” ทานคิดวา มีหลักธรรม
หมวดใดบาง ท่ีสามารถนํามาใชบูรณาการไดอยางเหมาะสมบาง จงอธิบาย พรอมยกตัวอยางหมวดธรรม
มาอยา งละหมวดใหด ู ใน ๒ ดา นน้ี คอื

๔.๑ ดา นการเมอื ง
๔.๒ ดานการปกครอง
๕. ในฐานะท่ีทานไดศึกษาเกี่ยวกับประเด็น “จริยธรรมสําหรับนักพัฒนา” มาแลวน้ัน จึงอยาก
ทราบวา คณุ ธรรมของนกั พัฒนา คอื อะไรบาง และ หนา ท่ขี องนกั พัฒนา คอื อะไรบาง จงอธิบายมาดู
๖. นักบริหารตองมีความรู ๓ เร่ือง ไดแก “รูตน รูคน และรูงาน” ตามหลักคุณธรรม จริยธรรม
หมายความวา อยางไร ทานจงอธิบายมาใหดูอยางละเอยี ด

------------------------------------------

๓๘๖ บทท่ี ๑๐ : นโยบายสาธารณะและการวางแผนเชงิ พุทธบรู ณาการ

เอกสารอางอิงทา ยบท

กมล ฉายาวัฒนะ. บริหารคนและงานตามหลักการของพระพุทธเจา. กรุงเทพมหานคร: ชบาพับลิชช่ิง
เวริ กส, ๒๕๔๙.

ฉลอง โชตกิ ะคาม. การพฒั นาการเกษตรแบบยั่งยืน. กรุงเทพมหานคร: เซน็ เตอรด ิสคัฟเวอรี่, ๒๕๔๒.
ธนากร สังเขป. การพัฒนาท่ยี ัง่ ยืน. กรุงเทพมหานคร: จุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย, ๒๕๕๕.
ปราณี รามสูตร และจํารัส ดวงสุวรรณ. พฤติกรรมมนุษยกับการพัฒนาตน. กรุงเทพมหานคร: ธนะการ

พมิ พ, ๒๕๔๕.
ปรีชา เปยมพงศสานต และคณะ. วิธีวิทยาศึกษาสังคมไทย: วิถีใหมแหงการพัฒนา. กรุงเทพมหานคร:

เอดสิ ัน เฟรสโปรดักท, ๒๕๓๕.
พระครูกัลยาณสิทธิวัฒน. พุทธบัญญัติ ๒๒๗ เพ่ือความเขาใจวินัยใหถูกตอง. กรุงเทพมหานคร: โรง

พิมพม หาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๙.
พระธรรมโกศาจารย (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) และเสถียร วรรณปก. มณีแหงปญญา. กรุงเทพมหานคร:

ธรรมสภา, ๒๕๓๖.
พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยตุ โฺ ต). การพัฒนาท่ียั่งยนื . กรุงเทพมหานคร: มลู นธิ โิ กมลคีมทอง, ๒๕๔๔.

. ธรรมกับไทยในสถานการณป จ จุบนั . กรงุ เทพมหานคร: โรงพมิ พครุ ุสภาลาดพราว, ๒๕๔๑.
. พทุ ธธรรม. พมิ พครงั้ ท่ี ๑๑. กรุงเทพมหานคร: ดวงแกว , ๒๕๔๔.
สมบัติ ธํารงธัญวงศ. นโยบายสาธารณะ: แนวความคิด การวิเคราะห และกระบวนการ. พิมพครั้งท่ี
๑๑. กรุงเทพมหานคร: สํานกั พิมพเสมาธรรม, ๒๕๔๘.
สมพร เทพสทิ ธา. การพฒั นาแบบยงั่ ยืน. กรุงเทพมหานคร: สภาสังคมสงเคราะหแหงประเทศไทยในพระ
ราชปู ถัมภ, ๒๕๓๖.
สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ กระทรวงศึกษาธิการ. รัฐศาสตรตามแนวพุทธศาสตร.
กรุงเทพมหานคร: ๒๕๒๔.
สุทธิชัย ยังสุข. จริยธรรมสําหรับนักพัฒนาในสังคมศาสตร: บูรณาการแหงการเรียนรู.
กรงุ เทพมหานคร: บรษิ ทั พี เอ ลีฟวิ่ง จํากดั , ๒๕๔๗.
สภุ าพรรณ ณ บางชาง. “พระสงฆกบั การพัฒนาชนบท”. ใน การแสวงหาเสนทางการพัฒนาชนบทของ
พระสงฆไ ทย. กรุงเทพมหานคร: กองแผนงานกรมการศาสนา กระทรวงศกึ ษาธิการ, ๒๕๒๖.
อภิชัย พันธเสน และคณะ. พุทธเศรษฐศาสตร. กรุงเทพมหานคร: บริษัท สํานักพิมพดอกหญาวิชาการ
จํากัด, ๒๕๔๙.

บรรณานกุ รม ๓๘๗

บรรณานกุ รม

เอกสารภาษาไทย

กมล ฉายาวัฒนะ. บริหารคนและงานตามหลักการของพระพุทธเจา. กรุงเทพมหานคร: ชบาพับลิช
ช่งิ เวิรกส, ๒๕๔๙.

กรมการปกครอง. คูมือปฏิบัติงานการจัดทําแผนพัฒนาองคการบริหารสวนตําบล .
กรุงเทพมหานคร: โรงพมิ พอาสารกั ษาดินแดน, ๒๕๔๓.

กุลธน ธนาพงศธร. “แนวคดิ ทว่ั ไปเกี่ยวกบั นโยบายสาธารณะ”. ใน เอกสารการสอนชุดวิชานโยบาย
สาธารณะและการวางแผน. นนทบุรี: สาํ นักพิมพมหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธริ าช, ๒๕๓๕.
. “ขอบขายและวิธีการศึกษานโยบายสาธารณะ”. ใน เอกสารการสอนชุดวิชานโยบาย
สาธารณะและการวางแผน. นนทบรุ ี: สาํ นกั พิมพมหาวทิ ยาลยั สุโขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๔๙.

เ ก ษ ม จัน ท ร แ กว . ก าร ป ร ะ เมิ น ผ ล กร ะ ท บ ส่ิง แ ว ด ลอ ม ขั้ น สูง . ก รุง เ ท พ มห า น ค ร :
มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร, ๒๕๕๔.

ขวัญใจ แสงมณี. หลักเบ้ืองตนในการวางแผนเศรษฐกิจ. กรุงเทพมหานคร: ชุมนุมสหกรณ
การเกษตรแหงประเทศไทย, ๒๕๒๔.

คณาจารยภาควิชาบริหารรัฐกจิ . การบริหารรัฐกิจเบ้ืองตน. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพมหาวิทยาลัย
รามคาํ แหง, ๒๕๓๓.
. ความคิดอิสระ: รวมบทความทางการเมืองระหวางป ๒๕๑๑-๒๕๑๖. กรุงเทพมหานคร:
พิฆเณศ, ๒๕๑๗.

จินดาลักษณ วัฒนสินธุ. “การประเมินผลนโยบายสาธารณะ”. ใน เอกสารการสอนชุดวิชานโยบาย
สาธารณะและการวางแผน. นนทบุร:ี มหาวิทยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๔๙.

จมุ พล หนิมพานชิ . “การกําหนดนโยบายสาธารณะ”. ใน เอกสารการสอนชุดวชิ านโยบายสาธารณะ
และการวางแผน. นนทบุรี: มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๔๘.
. การนาํ นโยบายไปสูก ารปฏบิ ัติ มุมมองในทศั นะทางรัฐศาสตร การเมือง และรัฐประศาสน
ศาสตร การบริหาร และกรณีศึกษาของไทย. พิมพคร้ังที่ ๑. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ
แหง จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย, ๒๕๕๔.
. การวเิ คราะหน โยบาย: ขอบขาย แนวคิด ทฤษฎี และกรณีตัวอยาง. นนทบุรี: สํานักพิมพ
มหาวทิ ยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธิราช, ๒๕๔๗.

ฉลอง โชติกะคาม. การพัฒนาการเกษตรแบบยั่งยืน. กรุงเทพมหานคร: เซ็นเตอรดิสคัฟเวอร่ี,
๒๕๔๒.

ชินรัตน สมสืบ. “การประเมินผลนโยบายสาธารณะ”. ใน ประมวลสาระชุดวิชานโยบายสาธารณะ
และการบริหารโครงการ. นนทบรุ :ี มหาวิทยาลยั สโุ ขทยั ธรรมาธริ าช, ๒๕๔๘.

ชัยอนนั ต สมุทวณิช. การเมืองกับการบรหิ าร. กรุงเทพมหานคร: สํานกั พมิ พบรรณกจิ , ๒๕๒๓.
ณรงค สินสวัสดิ์. การเมืองไทย: การวิเคราะหเชิงจิตวิทยา. กรุงเทพมหานคร: วัชรินทรการพิมพ,

๒๕๓๙.

๓๘๘ บรรณานกุ รม

ดาริน คงสัจวิวัฒน. หลักการและเทคนิควิธีการเพื่อการประเมินผลนโยบาย. มหาวิทยาลัยนเรศวร:
ภาควชิ ารัฐศาสตร คณะสังคมศาสตร, ๒๕๔๗.

เดช วัฒนย่ิงเจริญ, การประเมินผลกระทบทางสังคม. พิมพครั้งที่ ๒. พิษณุโลก: ดาวเงินการพิมพ,
๒๕๕๓.
. การประเมินผลกระทบทางสังคม. พิมพคร้ังที่ ๓. พิษณุโลก: พิษณุโลกเปเปอร แอนดซัพ
พลาย, ๒๕๕๓.
. ทฤษฎีและการประเมินผลกระทบทางสังคม: เอกสารการสอนประจําปการศึกษา ๒/
๒๕๔๖. คณะสังคมศาสตร: มหาวิทยาลยั นเรศวร, ๒๕๔๖.

เดโช สวนานนท. คําอธิบายศัพทรัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๔๑.
กรงุ เทพมหานคร: หจก.วีทซี คอมมิวนิเคชน่ั จาํ กัด, ๒๕๔๔.

ถวัลยรัฐ วรเทพพุฒิพงษ. การกําหนดและการวิเคราะหนโยบายสาธารณะ: ทฤษฎีและการ
ประยกุ ตใช. กรุงเทพมหานคร: สถาบันบณั ฑิตพัฒนบรหิ ารศาสตร, ๒๕๔๑.
. “การนํานโยบายไปปฏบิ ัติ”. ใน เอกสารประกอบการสอนวิชา รศ.๗๔๐ การนํานโยบายไป
ปฏบิ ัติ ฉบับที่ ๑. กรุงเทพมหานคร: สถาบันบัณฑิตพฒั นบริหารศาสตร, ๒๕๓๙.

ทศพร ศิริสัมพันธ. ความรูเบ้ืองตนเก่ียวกับนโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ
จฬุ าลงกรณม หาวทิ ยาลัย, ๒๕๓๙.

ทองพันช่ัง พงษวารินทร. KPI และ Action Plan จัดทํา KPI และแปลงสูแผนปฏิบัติการ (Action
Plan) ใหไ มพลาดเปา. นนทบุร:ี ธงิ ค บยี อนด บุคส จํากดั , ๒๕๕๕.

เทพศักดิ์ บุณยรัตพันธ. “นโยบายสาธารณะกับการวางแผนกลยุทธ”. ใน ประมวลสาระชุดวิชา
น โ ย บ า ย ส า ธ า ร ณ ะ แ ล ะ ก า ร บ ริ ห า ร โ ค ร ง ก า ร . น น ท บุ รี : สํ า นั ก พิ ม พ
มหาวทิ ยาลยั สโุ ขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๔๘.

ธนากร สังเขป. การพัฒนาท่ยี ่งั ยนื . กรงุ เทพมหานคร: จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๕๕.
ประชุม รอดประเสรฐิ . การบริหารโครงการ. กรุงเทพมหานคร: เนตกิ ุลการพิมพ, ๒๕๔๒.
ประเวศ วะสี. กระบวนการนโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: มูลนิธิสาธารณสุขแหงชาติ,

๒๕๔๗.
ปราณี รามสูตร และจํารัส ดวงสุวรรณ. พฤติกรรมมนุษยกับการพัฒนาตน. กรุงเทพมหานคร: ธนะ

การพมิ พ, ๒๕๔๕.
ปรีชา เปยมพงศสานต และคณะ. วิธีวิทยาศึกษาสังคมไทย: วิถีใหมแหงการพัฒนา.

กรุงเทพมหานคร: เอดสิ นั เฟรสโปรดักท, ๒๕๓๕.
ปุระชยั เปยมสมบูรณ. การวจิ ยั ประเมนิ ผล: หลักการและกระบวนการ. กรุงเทพมหานคร: ที.พี.เอ็น.

เพลส จํากัด, ๒๕๓๙.
. การวิจัยประเมินผล: หลักการและกระบวนการ. กรุงเทพมหานคร: หจก.ที.พี.เอ็น.เพลส,
๒๕๔๒.
พระครูกลั ยาณสิทธิวฒั น. พทุ ธบญั ญตั ิ ๒๒๗ เพอ่ื ความเขาใจวินัยใหถูกตอง. กรุงเทพมหานคร: โรง
พมิ พม หาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย, ๒๕๔๙.

บรรณานุกรม ๓๘๙

พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับหลวง (แปลจากพระไตรปฎกบาลี ฉบับสยามรัฐ). กรุงเทพมหานคร:
กรมการศาสนา, ๒๕๑๔.

พระธรรมโกศาจารย (ประยรู ธมฺมจติ โฺ ต). พทุ ธวธิ ีการบริหาร. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพมหาจุฬาลง
กรณราชวทิ ยาลยั , ๒๕๔๙.

พระธรรมโกศาจารย (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) และเสถียร วรรณปก. มณีแหงปญญา. กรุงเทพมหานคร:
ธรรมสภา, ๒๕๓๖.

พระพรหมคุณาภรณ (ป.อ.ปยุตฺโต). การพัฒนาที่ย่ังยืน. กรุงเทพมหานคร: มูลนิธิโกมลคีมทอง,
๒๕๔๔.
. ธรรมกับไทยในสถานการณปจ จบุ นั . กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพค รุ ุสภาลาดพราว, ๒๕๔๑.
. พทุ ธธรรม. พมิ พค ร้ังท่ี ๑๑. กรุงเทพมหานคร: ดวงแกว , ๒๕๔๔.

พายพั พยอมยนต. “การวางแผนของไทย”. ใน เอกสารการสอนชุดวิชานโยบายสาธารณะและการ
ว า ง แ ผ น , ห น ว ย ที่ ๘ -๑ ๕ . พิ ม พ ค ร้ั ง ที่ ๒ ๒ . น น ท บุ รี : สํ า นั ก พิ ม พ
มหาวิทยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธิราช, ๒๕๔๗.

ไพศาล สุริยะมงคล. “นโยบายสาธารณะของไทย”. ใน เอกสารการสอนชุดวิชานโยบายสาธารณะ
และการวางแผน. นนทบรุ ี: มหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธริ าช, ๒๕๓๕.

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบับมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.
กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๙.

มหามกุฏราชวิทยาลัย. พระไตรปฎกภาษาบาลี ฉบับสฺยามรฏฐเตปฏกํ ๒๕๒๕. กรุงเทพมหานคร:
โรงพมิ พม หามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๒๕.

รังสรรค ประเสริฐศรี. “ความสัมพันธระหวางนโยบายสาธารณะกับแผน”. ใน เอกสารการสอนชุด
วิ ช า น โ ย บ า ย ส า ธ า ร ณ ะ แ ล ะ ก า ร ว า ง แ ผ น . น น ท บุ รี : สํ า นั ก พิ ม พ
มหาวิทยาลัยสโุ ขทยั ธรรมาธิราช, ๒๕๔๙.

เรืองวิทย เกษสุวรรณ. การประเมินผลนโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: บริษัท บพิธการพิมพ
จํากัด, ๒๕๕๕.
. นโยบายสาธารณะ. กรงุ เทพมหานคร: บรษิ ทั บพธิ การพิมพ จาํ กัด, ๒๕๕๑.

วรเดช จันทรศร. “การนาํ นโยบายไปปฏิบัติ: ตัวแบบและคุณคา”. ใน เอกสารประกอบการสอนวิชา
รศ.๗๔๐ การนาํ นโยบายไปปฏบิ ัติ ฉบับท่ี ๑. กรุงเทพมหานคร: สถาบันบณั ฑิตพัฒนบริหาร
ศาสตร, ๒๕๓๙.
. ทฤษฎีการนาํ นโยบายไปปฏบิ ัติ. พมิ พครง้ั ที่ ๑. กรุงเทพมหานคร: สหายบลอ็ กและการพิมพ
, ๒๕๔๘.
. ทฤษฎีการนํานโยบายสาธารณะไปปฏิบัติ. พิมพคร้ังที่ ๕. กรุงเทพมหานคร: พริกหวาน
กราฟฟค, ๒๕๕๔.

วัฒนา พัฒนพงษ. “ระบบการวางแผนกลยุทธและแผนปฏิบัติการแบบองครวม”, วารสารพัฒนบริ
หารศาสตร. ๔๒ (ฉบบั พิเศษ ๒๕๔๕): ๓๓-๙๐.
. ทฤษฎีการนาํ นโยบายไปปฏบิ ตั ิ. กรุงเทพมหานคร: สหายบลอ็ กและการพิมพ, ๒๕๔๘.

๓๙๐ บรรณานกุ รม

ศุภชัย ยาวะประภาษ. นโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย,
๒๕๓๓.

ศุภชัย ยาวะประภาษ และไตรรัตน โภคพลากรณ. แนวคิดท่ัวไปเกี่ยวกับการบริหารแผนงานโครงการ
การบริหารพัฒนาชนบท หนวยท่ี ๑. สาขารัฐศาสตร: มหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช,
๒๕๒๖.
. นโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: สาํ นักพมิ พจุฬาลงกรณม หาวิทยาลัย, ๒๕๓๘.
. นโยบายสาธารณะ. กรุงเทพมหานคร: สํานกั พมิ พจ ุฬาลงกรณม หาวทิ ยาลัย, ๒๕๔๔.

สนิท สมัครการ. วิธีการศึกษาสังคมมนุษย กับตัวแบบการศึกษาสังคมไทย. กรุงเทพมหานคร:
โครงการสงเสรมิ เอกสารวชิ าการ สถาบนั บัณฑิตพัฒนบริหารศาสตร, ๒๕๓๔.

สถาบันพระปกเกลา. รัฐธรรมนูญแหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช ๒๕๕๐. กรุงเทพมหานคร:
สาํ นักพมิ พค ณะรัฐมนตรแี ละราชกิจจานเุ บกษา, ๒๕๕๐.

สมคิด พรมจยุ . เทคนคิ การประเมินโครงการ. นนทบรุ :ี มหาวิทยาลยั สุโขทัยธรรมาธริ าช, ๒๕๔๖.
สมบัติ ธํารงธัญวงศ. นโยบายสาธารณะ: แนวความคิด การวิเคราะห และกระบวนการ.

กรุงเทพมหานคร: สาํ นกั พมิ พเ สมาธรรม, ๒๕๔๓.
. นโยบายสาธารณะ: แนวความคิด การวิเคราะห และกระบวนการ. พิมพคร้ังที่ ๑๑.
กรงุ เทพมหานคร: สาํ นักพิมพเสมาธรรม, ๒๕๔๘.
. นโยบายสาธารณะ: แนวความคิด การวิเคราะห และกระบวนการ. กรุงเทพมหานคร:
สาํ นกั พมิ พเ สมาธรรม, ๒๕๔๙.
สมปอง สุวรรณภูมา. การวิเคราะหโครงการและการบริหารโครงการ. พิมพครั้งที่ ๑.

กรงุ เทพมหานคร: คณะบุคคลควอลิตปี้ รน้ิ ท Quality Print, ๒๕๕๖.

สมพร เทพสิทธา. การพฒั นาแบบยั่งยนื . กรงุ เทพมหานคร: สภาสังคมสงเคราะหแหงประเทศไทยใน
พระราชูปถัมภ, ๒๕๓๖.

สมพร เฟองจันทร. นโยบายสาธารณะ: ทฤษฎีและการปฏิบัติ. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ
โอเดยี นสโตร, ๒๕๓๙.

สมพร แสงชัย. การวางแผนโครงการพัฒนา. กรุงเทพมหานคร: คณะรัฐประศาสนศาสตร สถาบัน
บัณฑติ พฒั นบรหิ ารศาสตร, ๒๕๒๐.

สมพิศ สุขแสน. นโยบายสาธารณะและการวางแผน. มหาวิทยาลัยราชภัฏอุตรดิตถ: คณะ
มนษุ ยศาสตรและสงั คมศาสตร, ๒๕๕๑.

สํานักงานคณะกรรมการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ. แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม
แหงชาติ ฉบับท่ี ๙ พ.ศ. ๒๕๔๕-๒๕๔๙. กรุงเทพมหานคร: โรงพิมพคุรุสภาลาดพราว,
๒๕๔๔.
. “ราง แผนพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ ฉบับที่ ๑๒ (พ.ศ. ๒๕๖๐-๒๕๖๒)”. ใน
เอกสารประกอบการประชุมประจําป ๒๕๕๙ ของ สศช. กรุงเทพมหานคร: สํานักงาน
คณะกรรมการพฒั นาการเศรษฐกิจและสังคมแหงชาติ, ๒๕๕๙.

สํานักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแหงชาติ กระทรวงศึกษาธิการ. รัฐศาสตรตามแนวพุทธศาสตร.
กรงุ เทพมหานคร: ๒๕๒๔.

บรรณานกุ รม ๓๙๑

สํานักวิเคราะหผลกระทบสิงแวดลอม. ระบบการวิเคราะหสิ่งแวดลอมของประเทศไทย.
กรุงเทพมหานคร: สาํ นกั นโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสง่ิ แวดลอม, ๒๕๔๘.

สุทธิชัย ยังสุข. จริยธรรมสําหรับนักพัฒนาในสังคมศาสตร: บูรณาการแหงการเรียนรู.
กรุงเทพมหานคร: บริษัท พี เอ ลฟี วิง่ จาํ กดั , ๒๕๔๗.

สุนทร เกิดแกว. การบริหารโครงการ: การติดตามควบคุม และประเมินผล. กรุงเทพมหานคร:
สํานกั พิมพเ สมาธรรม, ๒๕๔๑.

สุภาพรรณ ณ บางชา ง. “พระสงฆกับการพัฒนาชนบท”. ใน การแสวงหาเสนทางการพัฒนาชนบท
ของพระสงฆไทย. กรุงเทพมหานคร: กองแผนงานกรมการศาสนา กระทรวงศึกษาธิการ,
๒๕๒๖.

สุวัฒน วัฒนวงศ. “ความรูเกี่ยวกับการประเมินผลโครงการ”, การศึกษาตลอดชีวิต. ๑๙ (๖)
(๒๕๔๐): ๔๕-๕๑.

สุวิมล ติรกานันท. การประเมินโครงการ: แนวทางสูการปฏิบัติ. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพ
จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั , ๒๕๔๓.

เสนห จยุ โต. “แนวคิดเก่ียวกบั นโยบายสาธารณะ”. ใน ประมวลสาระชดุ วิชานโยบายสาธารณะและ
การบริหารโครงการ. นนทบุรี: สาํ นกั พิมพมหาวทิ ยาลัยสโุ ขทัยธรรมาธริ าช, ๒๕๔๘.

อภิชัย พันธเสน และคณะ. พุทธเศรษฐศาสตร. กรุงเทพมหานคร: บริษัท สํานักพิมพดอกหญา
วิชาการ จาํ กัด, ๒๕๔๙.

อมร รักษาสัตย. “สถาบันและกระบวนการเพ่ือการพัฒนานโยบายในประเทศไทย”, วารสารพัฒน
บรหิ ารศาสตร. (๒๕๑๘): ๑๘.

เอกชัย ก่ีสุขพันธ. การบริหาร: ทักษะและการปฏิบัติ. กรุงเทพมหานคร: สํานักพิมพสุขภาพใจ,
๒๕๓๘.

เอกสารแปล

Richard Luecke & Collis, David J. กลยุทธ: การสรางและการนําไปปฏิบัติ. แปลโดย จักร ติงศ
ภทั ยิ . กรุงเทพมหานคร: บรษิ ทั เอ็กซเปอรเ น็ท จาํ กดั , ๒๕๔๙.

เอกสารภาษาอังกฤษ

Almond, G.A. and G. Binghim Powell, Jr. Comparative Politics: A Development
Approach. Boston: Little, Brown and Company, 1963.

Anderson, James E. Politics and Economic Policy-Making. Reading, MA.: Addison-
Wesly, 1970.
. Public Policy Making. New York: Holt, Winston Rinehart, 1975.

Bingham, Richard D. and Felbinger, Claire L. Evaluation In practice: A methodological
approach. New York: Longman, 1989.

๓๙๒ บรรณานกุ รม

Caldwell, Lynton K. Environment: A Challenge in Modern Society. New York:
Double-day, 1970.

Clarke Cochran and other. American Public Policy: An Introduction. New York: St.
Martin’s Press, 1982.

Cronbach, Lee J. “Course improvement through evaluation”, Teachers College
Record, (64) (1963): 672.

David Easton. A framework for Political Analysis. N.J.: Prentice- Hall, 1959.
. The Political System: An inquiry into the state of political science. New
York: Alfred A. Knoft, 1953.

De Guzman, Raul P. Handbook of Philippines Public Administration. Manik:
University of Philippine Press, 1959.

Dror Y. Public Policy Making Reexamined. San Francisco: Chandler, 1968.
Fitzpatrick, Jody L., Sanders, James R. and Worthen, Blaine R. Program evaluation:

Alternative approaches and practical guidelines. 3rd ed. New York: Pearson,
2004.
Fisher, Frank. “Policy evaluation: Integrating empirical and normative judgement”. In
House, Ernest R., Mathison, Sandra, Pearsol, James A., and Preskill, Hallie, eds.,
Evaluation Studies: Review Annual, Volume 7. London: Sage Publications,
1982.
Friedrich, Carl J. Man and His Government: An Empirical Theory of Politics. New
York: McGraw-Hill, 1963.
Jones, Charles O. An Introduction to the Study of Public Policy. CA: Wadsworth
Publishing Co. Inc. 1970.
Kast, Premont H. and Rosenzweig, James E. Organization and Management: A
System Approach. New York: McGraw-Hill Book Company, 1970.
Lineburry, Robert L. & Sharkansky. Urban Politics and Public Policy. New York:
Harpers Row, 1970.
Louis W. Koenig. An introduction to public policy. New Jersey: Prentice Hall, 1986.
Lowi, Theodore J. “American Business, Public Policy, Case-Studies, and Political
Theory”, World Politics, (16 July 1964): 677.
Luther Gulick and Lyndall Urwick. The Science of Administration. New York:
Columbia University, 1973.
Morell, Jonathan A. Program evaluation in social research. New York: Pergamon
Press, 1979.
Nicolas, Spulber and Irr, Horowitz. Quantitative Economic Policy and Planning. New
York: W.W. Norton & Company, 1976.

บรรณานกุ รม ๓๙๓

Pennock, Roland J. and Smith, David G. Political Science. New York: McMillan, 1964.
Patton, Michael Quinn. Utilization studies review annual, Volume 4. London: Sage

Publications, 1986.
Samuel P. Hayes, Jr. Evaluating Development Project. Paris: Imprimerie Boudin,

1969.
Sharkansky, Ira. Policy Analysis in Political Science. Chicago: Markham Publishing

Company, 1970.
Stufflebeam, Daniel L. and Shinkfield, Anthony J. Evaluation theory, models, and

applications. California: Jossey-Bass Publishers, 2007.
Taylor, W.J. and Watling, T.E. Successful Project Management. London: T.J. Press, Ltd.,

1979.
Thamhain and Wilemon. “Conflict Management in Project Life Cycles”, Sloan

Management Review. (Spring, 1975): 32-33.
Thomas, R. Dye. Understanding Public Policy. Englewood Cliffs: Prentice-Hall, Inc,

1978.
. Understanding Public Policy. N.J.: Prentice-Hall, Inc., 1981.
Van Meter, Donald S. & Van Horn, Carl E. “The Policy Implementation Process: A
Conceptual Framework”, Administration and Society. Vol. 6 No.4 (February
1975): 447.
Walter Williams. “Implementation Analysis and Assessment Policy Analysis”, Vol.1
No.3 (Summer, 1975): 531-566.
Weiss, Carol H. Evaluation research: Methods for assessing program effectiveness.
New Jersey: Prentice-Hall, 1972.

ขอ มูลออนไลน

เครือขายบริหารการศึกษา มสธ.54. แนวคิด หลักการเกี่ยวกับนโยบาย. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา:

https://mystou.wordpress.com/2011/12/24/policiesedu/ [๒๒ มี.ค. ๒๕๖๒].

ชาคริต ชาญชิตปรีชา (๑๑ ม.ค. ๕๑). “องคการและการจัดการ”, [ออนไลน]. หนา ๔๒, ๔๕-๔๘,.

แหลง ท่มี า: teacher.snru.ac.th/chakrit/admin [๒๓ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

ปวย อ้ึงภากรณ. อัตชีวประวัติ “จากครรภมารดาถึงเชิงตะกอน”. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา:

http://puey-ungphakorn.org/?page_id=87 [๒๐ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

มหาวิทยาลัยราชภั ฏนครราชสีมา . การวางแผน . [ออนไลน] . แหลงท่ีมา:

http://www.human.nrru.ac.th/Program/public/thai [๒๓ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

มาลัย แกวมโนรมย. กระบวนการวางแผน . [ออนไลน]. แหลงที่มา: http://www.m-

ed.net/doc01/policy006 [๒๓ มี.ค. ๒๕๖๒].

๓๙๔ บรรณานุกรม

วไลลกั ษณ เสมมี. “รายงานการศึกษาผลกระทบสิ่งแวดลอมของทาอากาศยานสุวรรณภูมิ”. รายงาน

กา ร วิ จั ย . สํ า นัก วิ เ ค ร า ะ ห ผ ล กร ะ ท บ ส่ิ ง แ ว ด ลอ ม . [ อ อ น ไ ล น] . แ ห ล ง ที่ ม า :

www.onep.go.th/eia/page๒/km.../suwanapum.doc [๒๔ มี.ค. ๒๕๖๒].

วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี. การเมือง. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา: http://th.wikipedia.org/wiki/ [๒๐

มี.ค. ๒๕๖๒].

. ดมีตรี เมดเวเดฟ. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา: https://th.wikipedia.org/wiki/ [๒๒ มี.ค.

๒๕๖๒].

. ทฤษฎเี กม. [ออนไลน] . แหลงที่มา: http://th.wikipedia.org/wiki/ [๒๒ มี.ค. ๒๕๖๒].

. “นโยบายปฏิรูป” ของมีฮาอิล กอรบาชอฟ. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา:

http://th.wikipedia.org/wiki/ [๒๒ มี.ค. ๒๕๖๒].

. วลาดีมีร ปูติน. [ออนไลน]. แหลงที่มา: https://th.wikipedia.org/wiki/ [๒๒ มี.ค.

๒๕๖๒].

วิเชียร ชื่นชอบ . การวิเคราะหนโยบายสาธาร ณะ. [ออนไลน]. แหลงที่มา:

https://www.google.co.th/url?sa [๒๕ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

ศศิชา สืบแสง. นโยบายและการนํานโยบายไปปฏิบัติ . [ออนไลน]. แหลงที่มา:

https://www.google.co.th/url?sa [๒๓ มี.ค. ๒๕๖๒].

สลิด ชูช่ืน . นโยบาย ๔ ทันสมัย ของจีน . [ออน ไ ล น ] . แ ห ล ง ท่ี ม า :

https://sites.google.com/site/salidandtom/ [๒๒ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

B B C NEWS ไทย. (๑๒ มนี าคม ๒๕๖๓). ไวรัสโคโรนา: อนามัยโลกประกาศใหโควิด-๑๙ เปน “การ

ระบาดใหญ” ท่ัวโลก. [ออนไลน]. แหลงท่ีมา: https://www.bbc.com/thai/international-

51838536 [๒๕ มี.ค. ๒๕๖๓].

Tanatcha. (๑๐ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๙). การคิดเชิงระบบกบั การวิเคราะหปญหาในชีวิตประจําวัน G1.

[ออนไลน]. แหลงที่มา: https://www.blogger.com/profile/00348546640819543215

[๒๕ มี.ค. ๒๕๖๒].

GotoKnow. แนวคิด หลักการเก่ียวกับนโยบาย . [ออนไลน]. แหลงที่มา:

https://www.gotoknow.org/posts/369348 [๒๒ ม.ี ค. ๒๕๖๒].

ภาคผนวก



ภาคผนวก ๓๙๗



ประวัติผูเขยี น ๓๙๙

ประวัติผูเขยี น

ชื่อ ดร.ภูษิต นามสกุล ปุลนั รัมย อายุ ๔๑ ป
เกดิ
สถานทเ่ี กิด วนั ศกุ รท่ี ๓๐ เดือน มีนาคม พ.ศ. ๒๕๒๒

สถานทอ่ี ยูปจจุบนั บา นเลขที่ ๖๐ บา นบุ หมทู ่ี ๖ ตาํ บลบานบวั อาํ เภอเมือง จังหวดั บรุ รี มั ย

ตดิ ตอ ได ๓๑๐๐๐

เลขที่ ๑๒๐/๘ หมูท่ี ๒ ถนนรอบบัง ตําบลในเมอื ง อาํ เภอเมืองขอนแกน
จังหวดั ขอนแกน ๔๐๐๐๐
โทร. ๐๙๓-๕๑๕-๓๕๔๕
e-mail: [email protected], [email protected]

วุฒิการศกึ ษา (จากสูงไปตาํ่ )
ปริญญาเอก พธ.ด. (รัฐประศาสนศาสตร) สถาบัน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช

วิทยาลัย พ.ศ. ๒๕๖๐
ปริญญาโท พธ.ม. (การพฒั นาสงั คม) สถาบัน มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

พ.ศ. ๒๕๕๗
ปรญิ ญาตรี เปรียญธรรม เกา ประโยค (ป.ธ. ๙) สงั กัด สาํ นกั เรียนวดั สามพระยา สถาบัน

กองบาลสี นามหลวง กรมการศาสนา พ.ศ. ๒๕๕๓ และ นักธรรมชนั้ เอก (น.ธ. เอก) สังกัด สํานักเรียน
วัดสามพระยา สถาบัน กองธรรมสนามหลวง พ.ศ. ๒๕๔๗

ประสบการณท าํ งาน:
พ.ศ. ๒๕๖๐ ไดร บั การแตงตัง้ เปน อาจารยตามคาํ สง่ั มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลัย

วิทยาเขตขอนแกน ตําแหนง อาจารย ประจาํ หลักสูตรรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑิต

พ.ศ. ๒๕๖๐ อาจารยป ระจําหลกั สตู รรัฐประศาสนศาสตรบัณฑิต และรบั ผดิ ชอบสอนใน
รายวชิ า

๑. ความรูเบอื้ งตนทางรฐั ประศาสนาศาสตร ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๐
๒. การเมืองการปกครองเปรยี บเทยี บ ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๐
๓. ปรชั ญาการเมืองเบอื้ งตน ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๐
๔. SP ๑๐๑ บาลีไวยากรณ ๑ ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๐
๕. SP ๑๐๒ บาลไี วยากรณ ๒ ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๐
๖. SP ๑๐๓ บาลไี วยากรณ ๓ ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๐
๗. ๐๐๐ ๑๔๔ วรรณคดบี าลี ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๐
๘. การเมอื งกบั การปกครองของไทย ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๐
๙. ความรูเบื้องตนทางรฐั ประศาสนศาสตร ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๐
๑๐. ปรัชญาการเมืองเบื้องตน ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๐

๔๐๐ ประวัตผิ ูเขียน

๑๑. พระสตุ ตนั ตปฎ ก ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๐

๑๒. พระพุทธศาสนาในโลกปจจบุ ัน ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๐

๑๓. SP ๑๐๔ บาลไี วยากรณ ๔ ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๐

๑๔. SP ๑๐๖ แปลบาลเี ปนไทย แปลไทยเปนบาลี ๒ ภาคการศกึ ษาที่ ๒ /

๒๕๖๐

๑๕. SP ๑๑๒ ฉันทลักษณ ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๐

๑๖. พระพุทธศาสนากบั สนั ตภิ าพ ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๐

พ.ศ. ๒๕๖๑ อาจารยประจําหลักสตู รรฐั ประศาสนศาสตรบัณฑิต และรบั ผดิ ชอบสอนใน
รายวิชา

๑. การปกครองคณะสงฆไ ทย ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๑

(สอนรว ม พระครปู รยิ ตั ธิ รรมวงศ, ผศ. ดร.)

๒. เศรษฐศาสตรในชีวิตประจาํ วัน ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๑

(สอนรว ม ดร.เรยี งดาว ทวะชาลี)

๓. การเมอื งการปกครองเปรยี บเทียบ ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๑

(สอนรวม ดร.นเิ ทศ สนน่ั นารี/อ.ทรงพล โชติกเวชกลุ )

๔. พทุ ธวธิ บี ริหาร ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๑

(สอนรวม พระครปู ริยตั ิธรรมวงศ, ผศ. ดร.)

๕. SP ๑๐๓ บาลไี วยากรณ ๓ ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๑

๖. การจดั การเชิงกลยทุ ธ ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๑

(สอนรวม ดร.เรยี งดาว ทวะชาล)ี

๗. พระสุตตนั ตปฎ ก ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๑

(สอนรว ม พระครูปรยิ ัตธิ รรมวงศ, ผศ. ดร.)

๘. SP ๑๐๓ บาลไี วยากรณ ๓ ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๑

๙. SP ๑๐๔ บาลไี วยากรณ ๔ ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๑

พ.ศ. ๒๕๖๒ อาจารยป ระจําหลักสูตรรัฐประศาสนศาสตรบณั ฑิต และรบั ผิดชอบสอนใน
รายวิชา

๑. เศรษฐศาสตรใ นชีวิตประจําวนั ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๒

(สอนรวม ดร.เรยี งดาว ทวะชาลี)

๒. งานวิจยั และวรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนา ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๒

(สอนรว ม ผศ.ชอบ ดีสวนโคตร)

๓. การวางแผนและการบริหารเชิงกลยุทธเพอ่ื การพัฒนาทองถน่ิ ภาคการศึกษาท่ี

๑/๒๕๖๒

(สอนรว ม ดร.นิเทศ สนัน่ นารี)

๔. นโยบายสาธารณะและการวางแผน ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๒

ประวตั ผิ ูเขยี น ๔๐๑

๕. รัฐประศาสนศาสตรใ นวรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนา ภาคการศึกษาท่ี ๑ /

๒๕๖๒

๖. องคก ารและการจดั การในภาครัฐ ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๒

(สอนรวม อ.ธรี ดนยั กปั โก)

๗. ภาษากบั การสือ่ สาร ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรว ม พระมหาดาวสยาม วชิรปโฺ ญ, ผศ. ดร. และคณะ)

๘. การจัดการความรูในองคกรภาครัฐ ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรวม อ.ธรี ดนัย กปั โก)

๙. ความรูเบือ้ งตน ทางรัฐประศาสนศาสตร ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรวม อ.ทรงพล โชตกิ เวชกุล/ผศ. ดร.นิเทศ สนั่นนาร)ี

๑๐. การบรหิ ารความเสยี่ ง ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรวม ดร.เรยี งดาว ทวะชาลี)

๑๑. การบริหารการพัฒนา ภาคการศึกษาท่ี ๒ / ๒๕๖๒

๑๒. การบริหารองคกรภาครฐั ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรว ม ดร.เรียงดาว ทวะชาลี)

๑๓. การบรหิ ารงบประมาณและการคลงั สาธารณะ ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรว ม ดร.เรียงดาว ทวะชาลี)

๑๔. ระเบียบวิธีวิจยั ทางรัฐประศาสนศาสตร ภาคการศึกษาที่ ๒ / ๒๕๖๒

(สอนรว ม ดร.เรยี งดาว ทวะชาลี และคณะ)

พ.ศ. ๒๕๖๓ อาจารยป ระจําหลกั สูตรรัฐประศาสนศาสตรบัณฑิต และรบั ผดิ ชอบสอนใน
รายวิชา
๑. เศรษฐศาสตรในชวี ติ ประจําวนั ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๓
๒๕๖๓
(สอนรวม ดร.เรียงดาว ทวะชาลี)

๒. งานวจิ ัยและวรรณกรรมทางพระพทุ ธศาสนา ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๒

(สอนรวม ผศ.ชอบ ดสี วนโคก)

๓. การบริหารการคลังสว นทองถ่ิน ภาคการศึกษาท่ี ๑ / ๒๕๖๓

(สอนรว ม ดร.เรียงดาว ทวะชาล)ี

๔. นโยบายสาธารณะและการวางแผน ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๓

(สอนรว ม ดร.เรียงดาว ทวะชาลี)

๕. รัฐประศาสนศาสตรใ นวรรณกรรมทางพระพุทธศาสนา ภาคการศึกษาที่ ๑ /

๖. องคการและการจัดการในภาครฐั ภาคการศึกษาที่ ๑ / ๒๕๖๓

(สอนรวม ดร.เรียงดาว ทวะชาลี/อ.ธีรด นยั กัปโก)

๔๐๒ ประวตั ผิ ูเขียน

ผลงานทางวิชาการ

(๑) บทความวิจัย:
พระมหาภูษิต อคฺควณฺโณ (ปุลันรัมย), ดร. (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๐). “กระบวนการบริหารเชิงยุทธศาสตร

เพื่อปองกันการแพรระบาดยาเสพติดในศูนยการศึกษานอกระบบและการศึกษาตาม
อัธยาศัยอําเภอหนองพอก ปการศึกษา ๒๕๕๖”. วารสารวิชาการธรรมทรรศน ปที่ ๑๗
ฉบบั ที่ ๑ มกราคม-เมษายน ๒๕๖๐. (ISSN: ๑๕๑๓-๕๘๔๕): ๕๙-๗๑.
ภูษิต ปุลันรัมย. (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๑). “รูปแบบการสงเสริมการเรียนรูแกผูสูงอายุหลังวัยเกษียณในการ
ดาํ รงชีวิตอยางมีความสุขตามแนวทางพระพุทธศาสนาของอําเภอเมือง จังหวัดขอนแกน”.
วารสารวิชาการธรรมทรรศน ปที่ ๑๘ ฉบับที่ ๒ ประจําเดือน พฤษภาคม-สิงหาคม
๒๕๖๑. (ISSN: ๑๕๑๓-๕๘๔๕): ๑๘๙-๒๐๐.
ภษู ติ ปุลันรัมย. (ผูนิพนธ). (๒๕๖๓). “ยุทธศาสตรการพัฒนาศักยภาพผูนําชุมชนหมูบานเศรษฐกิจพอเพียง
ตนแบบ”. Journal of Modern Learning Development ปที่ ๕ ฉบับท่ี ๑
ประจําเดือน มกราคม-กุมภาพันธ ๒๕๖๓. (ISSN: ๒๖๗๓-๐๗๔X (Print), ISSN: ๒๖๙๗-
๔๕๕X (Online)): ๑-๑๖.

(๒) บทความทางวชิ าการ / Academic article:
พระมหาภูษิต อคฺควณฺโณ (ปุลันรัมย) (ผูนิพนธ). (๒๕๕๘). “การนําหลักธรรมาภิบาลสูการปฏิบัติเพื่อการ

บริหารงานขององคกรยุคใหม”. วารสารบัณฑิตศึกษาปริทรรศน วิทยาลัยสงฆ
นครสวรรค ปที่ ๓ ฉบับที่ ๓กันยายน-ธันวาคม ๒๕๕๘. (ISSN: ๒๒๘๖-๙๓๐๑): ๑๑๙-
๑๓๘.
พระมหาภูษิต อคฺควณฺโณ (ปุลันรัมย), ดร. (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๐). “เจตนาดี กับหนาท่ีในชูชกกัณฑ ตาม
ทัศนะของอิมมานูเอลคานท”. วารสารวิชาการธรรมทรรศน ปท่ี ๑๗ ฉบับที่ ๒
พฤษภาคม-สงิ หาคม ๒๕๖๐. (ISSN: ๑๕๑๓-๕๘๔๕): ๑๖๓-๑๗๒.
ภูษิต ปุลันรัมย. (ผูนิพนธ). (๒๕๖๐). “องคาพยพการทํางานขององคกรทางสังคมในการเสริมสรางความ
เขมแข็งของชุมชน”. วารสารวิชาการธรรมทรรศน ปท่ี ๑๗ ฉบับท่ี ๓ กันยายน-ธันวาคม
๒๕๖๐. (ISSN: ๑๕๑๓-๕๘๔๕): ๒๔๕-๒๕๖.
ภูษิต ปุลันรัมย (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๑). “กลยุทธการจัดการความรูภูมิปญญาทองถิ่น “ผญาอีสาน” เพื่อ
การเรียนรตู ลอดชีวติ ”. สัมมนาวิชาการระดับชาติ มจร ครัง้ ที่ ๔ หัวขอ “พุทธศาสนากับ
สังคมรวมสมัย”. วนั อาทิตยท ี่ ๒๕ มนี าคม ๒๕๖๑ ณ หองเธยี รเตอร โซน B ช้ัน ๑ อาคาร
เรียนรวม มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย อําเภอวังนอย จังห วัด
พระนครศรีอยุธยา. สูจิบัตร หนา ๓๒.

ประวัติผูเขียน ๔๐๓

ภูษิต ปุลันรัมย (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๑). “อิทธิพลของแนวคิดเรื่องสันติภาพ”. สัมมนาวิชาการระดับชาติ
มจร ครงั้ ที่ ๔ หัวขอ “พทุ ธศาสนากับสังคมรวมสมัย”. วันอาทิตยท่ี ๒๕ มีนาคม ๒๕๖๑
ณ หองเธียรเตอร โซน B ช้ัน ๑ อาคารเรียนรวม มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราช
วิทยาลัย อําเภอวังนอย จงั หวัดพระนครศรอี ยธุ ยา. สจู บิ ัตร หนา ๓๓.

ภูษิต ปุลันรัมย (ผูรวมนิพนธ). (๒๕๖๑). “การเปนตัวอยางท่ีดีของผูนําเพ่ือการพัฒนาองคการสูความเปน
เลิศ”. สัมมนาวิชาการระดับชาติ มจร คร้ังที่ ๔ หัวขอ “พุทธศาสนากับสังคมรวม
สมยั ”. วนั อาทิตยที่ ๒๕ มีนาคม ๒๕๖๑ ณ หองเธียรเตอร โซน B ชั้น ๑ อาคารเรียนรวม
มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย อําเภอวังนอย จังหวัดพระนครศรีอยุธยา. สูจิ
บตั ร หนา ๓๓.

ภูษิต ปุลันรัมย. (ผูนิพนธ). (๒๕๖๑). “การบริหารเวลา การบริหารชีวิตตามวิถีพุทธในศตวรรษที่ ๒๑”.
วารสารวิชาการธรรมทรรศน ปที่ ๑๘ ฉบับที่ ๒ พฤษภาคม-สิงหาคม ๒๕๖๑. (ISSN:
๑๕๑๓-๕๘๔๕): ๒๙๕-๓๐๔.

Dr.Phusit Pulanram. (Contributor). (2019). “The Role of Women’s with Thai Local
Development”. Asian Political Science Review. Vol. 3 No. 2 (July -
December 2019). (ISSN: 2351-0862). Political Science Association of Kasetsart
University. pp. 20-31.

Dr.Phusit Pulanram. (Contributor). (2019). “Promoting Buddhist Ethics in Human Resources
under the Context of Thai Society”. Asian Political Science Review. Vol. 3
No. 2 (July-December 2019). (ISSN: 2351-0862). Political Science Association
of Kasetsart University. pp. 32-41.

ภษู ติ ปลุ นั รมั ย. (ผูรวมนิพนธ) . (๒๕๖๓). “รัฐประศาสนศาสตรกับการพัฒนาทองถิ่นที่ยั่งยืน”. Journal of
Modern Learning Development ปท่ี ๕ ฉบบั ที่ ๑ ประจําเดือน มกราคม-กุมภาพันธ
๒๕๖๓. (ISSN: ๒๖๗๓-๐๗๔X (Print), ISSN: ๒๖๙๗-๔๕๕X (Online)). น. ๒๖๒-๒๗๑.

ภูษิต ปุลันรัมย. (ผูนิพนธ). (๒๕๖๓). “หลักธรรมาภิบาลกับการบริหารหนวยงานของรัฐ". รหัสบทความ
BO2006. การประชุมวชิ าการระดับชาติ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย วิทยา
เขตสุรินทร ครั้งท่ี 1 The 1st MCUSR National Conference หัวขอ “พุทธบูรณาการ
อารยธรรมวนัมฎองแหรก สูการพัฒนาสังคมอยางยั่งยืน Buddhist Integration on
Vanam Dongrak Civilization towards Sustainable Social Development”. วัน
ศุกรท่ี 3 เมษายน พ.ศ. 2563 โดยเปนการประชุมแบบออนไลน (Online Conference )
ณ มหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั วิทยาเขตสุรนิ ทร.

๔๐๔ ประวัตผิ เู ขยี น

(๓) หนังสอื /ตาํ รา:
- หนังสอื จริยธรรมทางการบริหาร

(๔) เอกสารประกอบการสอน
รายวชิ า ๔๐๒ ๓๐๔ นโยบายสาธารณะและการวางแผน

(๕) งานวจิ ยั

-พ.ศ. ๒๕๕๘ (เปนผูชวยนักวจิ ยั ). โครงการวจิ ยั เรอื่ ง โครงการ “การขับเคล่ือนหมูบานรักษาศีล ๕ เพื่อการ
เสริมสรางวัฒนธรรมการอยูรวมกันอยางสันติในสังคมไทย”, สํานักงานกองทุนสนับสนุน
การวิจัย (สกว.), สนับสนุนโดยสํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.) และสํานักงาน
กองทุนสนบั สนุนการวจิ ยั (สกว.).

-พ.ศ. ๒๕๕๙ (เปนผูชวยนักวิจัย) โครงการวิจัย เรื่อง “หมูบานรักษาศีล ๕: รูปแบบและกระบวนการ
เสริมสรางวัฒนธรรมการอยูรวมกันของสังคมไทย”, สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ
(วช.), ไดรับทนุ อดุ หนุนการวจิ ัยจากมหาวทิ ยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัย.

-พ.ศ. ๒๕๖๑ (เปนผูรวมโครงการวิจัย) โครงการวิจัย เร่ือง “ยุทธศาสตรการพัฒนาศักยภาพเพื่อดุลยภาพ
แหง ชีวติ ของแรงงาน ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ”, สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ
(วช.), ไดร ับทนุ อุดหนนุ การวิจยั จากมหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย.

-พ.ศ. ๒๕๖๒ (เปนหัวหนาโครงการวิจัย) โครงการวิจัย เรื่อง “ยุทธศาสตรการพัฒนาศักยภาพผูนําชุมชน
หมูบานเศรษฐกิจพอเพียงตนแบบ”, สํานักงานคณะกรรมการวิจัยแหงชาติ (วช.), ไดรับ
ทนุ อดุ หนนุ การวจิ ัยจากมหาวิทยาลัยมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลยั .

-พ.ศ. ๒๕๖๒ (เปนผูรวมโครงการวิจัย) โครงการวิจัย เรื่อง “นวัตกรรมการจัดการทรัพยากรน้ําและ
ส่ิงแวดลอมพ้ืนที่ลุมนํ้าสวยโดยการบูรณาการภูมิปญญาทองถ่ินเพื่อหนุนเสริมการเกษตร
แบบยั่งยืนสูระบบเศรษฐกิจฐานรากจังหวัดหนองคาย”, ไดรับทุนอุดหนุนการวิจัยจาก
สาํ นกั พัฒนาการวิจัยการเกษตร องคการมหาชน (สวก.)

-พ.ศ. ๒๕๖๓ (เปนผูรวมโครงการวิจัย) โครงการวิจัย เร่ือง “รูปแบบการควบคุมบุหร่ีของวัดในเขตปกครอง
คณะสงฆ ภาค ๙ ”, ไดรับทุนอุดหนุนการวิจัยจากศูนยวิจัยและจัดการความรูเพื่อการ
ควบคุมยาสบู (ศจย.).

-พ.ศ. ๒๕๖๓ (เปนผูรวมโครงการวิจัย) โครงการวิจัย เรื่อง “การพัฒนาโมเดลการทองเท่ียวเชิงวัฒนธรรม
ทองถ่ินจงั หวัดหนองคาย”, ไดรับทุนอดุ หนนุ การวจิ ัยจากสาํ นกั งานสลากกินแบงรัฐบาล.