270 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ๑๐. พระพรหมวิสุทธาจารย์ (มนตรี คณิสฺสโร) วัดเครือวัลย์ กรุงเทพมหานคร ๑๑. พระพรหมเสนาบดี (พิมพ์ าณวีโร) วัดปทุมคงคา กรุงเทพมหานคร ๑๒. พระวิสุทธาธิบดี (เชิด จิตฺตคุตฺโต) วัดสุทัศนเทพวราราม กรุงเทพมหานคร ๑๓. พระพรหมมุนี (บุญเรือง ปุญฺโชโต) วัดพระศรีมหาธาตุ กรุงเทพมหานคร ๑๔. พระธรรมไตรโลกาจารย์ (พูนศักดิ์ วรภทฺทโก) วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร ๑๕. พระธรรมธัชมุนี (อมร าโณทโย) วัดปทุมวนาราม กรุงเทพมหานคร ๑๖. พระธรรมบัณฑิต (อภิพล อภิพโล) วัดพระราม ๙ กาญจนาภิเษก กรุงเทพมหานคร ๑๗. พระธรรมปริยัติโมลี (อาทร อินฺทปญฺโ) วัดบพิตรพิมุข กรุงเทพมหานคร ๑๘. พระธรรมปาโมกข์ (สุนทร สุนฺทราโภ) วัดราชผาติการาม กรุงเทพมหานคร ๑๙. พระธรรมกิตติเมธี (เกษม สญฺโต) วัดราชาธิวาสวิหาร กรุงเทพมหานคร ๒๐. พระธรรมรัตนดิลก (สมเกียรติ โกวิโท) วัดอรุณราชวราราม กรุงเทพมหานคร ๙.๓.๓ เจ้าคณะใหญ่ เจ้าคณะใหญ่ เป็นตำแหน่งพระสังฆาธิการระดับสูงในการปกครองคณะสงฆ์ไทย รองจากสกลมหาสังฆปริณายก โดยแบ่งการปกครองตามมาตรา ๑๐ แห่งพระราชบัญญัติ คณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ กำหนดให้มีเจ้าคณะใหญ่ปฏิบัติหน้าที่ในเขตปกครอง คณะสงฆ์ตามที่กำหนดในกฎมหาเถรสมาคม
สมัยรัตนโกสินทร์ 271 มหาเถรสมาคมตรากฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยระเบียบ การปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๔ ว่า การปกครองคณะสงฆ์ทุกส่วนทุกชั้น ให้มีเจ้าคณะมหานิกาย และเจ้าคณะธรรมยุต ปกครองบังคับบัญชาวัดและพระภิกษุสามเณรในนิกายนั้น และ ข้อ ๖ ว่า เพื่อประโยชน์แก่การปกครองคณะสงฆ์ตามข้อ ๔ ให้เจ้าคณะใหญ่ปฏิบัติหน้าที่ เกี่ยวกับคณะสงฆ์นิกายนั้นๆ ในเขตปกครองคณะสงฆ์ ดังนั้น เจ้าคณะใหญ่จึงมี ๕ ตำแหน่ง แบ่งตามนิกาย ดังนี้ คณะสงฆ์มหานิกาย มีตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ ๔ ตำแหน่ง ปกครองคณะสงฆ์ มหานิกายทั่วประเทศ ๑. เจ้าคณะใหญ่หนกลาง มีเขตปกครอง ๖ ภาค ได้แก่ ภาค ๑, ภาค ๒, ภาค ๓, ภาค ๑๓, ภาค ๑๔ และภาค ๑๕ ๒. เจ้าคณะใหญ่หนเหนือ มีเขตปกครอง ๔ ภาค ได้แก่ ภาค ๔, ภาค ๕, ภาค ๖ และภาค ๗ ๓. เจ้าคณะใหญ่หนตะวันออก มีเขตปกครอง ๕ ภาค ได้แก่ ภาค ๘, ภาค ๙, ภาค ๑๐, ภาค ๑๑ และภาค ๑๒ ๔. เจ้าคณะใหญ่หนใต้ มีเขตปกครอง ๓ ภาค ได้แก่ ภาค ๑๖, ภาค ๑๗ และ ภาค ๑๘ คณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย มีตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ ๑ ตำแหน่ง คือ เจ้าคณะใหญ่ คณะธรรมยุต ปกครองคณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกายทั่วประเทศ เจ้าคณะใหญ่มีอำ นาจหน้าที่ปกครองคณะสงฆ์ในเขตของตน ตามกฎมหาเถร สมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๗ ดังนี้ (๑) ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถร สมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช (๒) ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงาม การศาสนศึกษา การศึกษา สงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และการสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี (๓) วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่งหรือคำวินิจฉัยชั้นภาค หรือ มีอำนาจหน้าที่ในกรณีที่ได้รับมอบหมายอย่างอื่นจากมหาเถรสมาคม
272 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ (๔) แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าคณะภาคให้เป็นไปโดยชอบ (๕) ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าคณะและเจ้าอาวาส ตลอดถึงพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ใน บังคับบัญชาหรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ใน บังคับบัญชาให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย (๖) ตรวจการและประชุมพระสังฆาธิการในเขตปกครองของตน พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ ต้องมีคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่ง ตาม กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้ ข้อ ๗ พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีก ส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๓๐ และ (๒) มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่ารองสมเด็จพระราชาคณะ ข้อ ๘ สมเด็จพระสังฆราชทรงแต่งตั้งพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๗ ให้ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ โดยความเห็นชอบของมหาเถรสมาคม ในอดีตตำแหน่งมหาสังฆนายก ได้แก่ เจ้าคณะใหญ่ ซึ่งมีราชทินนามเป็นเครื่อง แสดงถึงตำแหน่งนั้นๆ อย่างเช่น เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายเหนือ สมเด็จพระอริยวงษาคตญาณ ปริยัติวรสังฆาธิบดี ศรีสมณุตมปรินายก ติปิฎก โกศลวิมลปรีชา มหาอุดรคณฤศร สฤทธิสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดสุทัศน์ เทพวรารามวรวิหาร พระอารามหลวง๑ สมเด็จพระอริยวงษาคตญาณ สุขุมธรรมวิธานธำรง มหาสงฆปรินายก ตรีปิฎก กลากุศโลภาษ ปรมินทรมหาราชหิโตปสัมปทาจารย์ ปุสสเทวาภิธานสังฆวิสุต ปาวจนุตม์ สาสนโสภณ วิมลศีลสมาจารวัตร พุทธสาสนิกบริษัทคารวสถาน วิจิตปฏิภาณพัฒนคุณ ๑ เจ้าคณะใหญ่คณะเหนือ ในสมัยรัชกาลที่ ๔
สมัยรัตนโกสินทร์ 273 อดุลย์คัมภีร์ญาณสุนทร มหาอุดรคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมารามวรวิหาร พระอารามหลวง๑ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ญาณอดุลย์สุนทรนายก ตรีปิฎกวิทยาคุณ วิบุลย คัมภีรญาณสุนทร มหาอุดรคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๒ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ ญาณอดุลสุนทรนายก ตรีปิฎกวิทยาคุณ วิบุลย คัมภีรญาณสุนทร มหาอุตดรคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี สถิตย์ ณ วัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร พระอารามหลวง๓ เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายใต้ สมเด็จพระวันรัตน๔ ปริยัติพิพัฒนพงศ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลญาณ สุนทร มหาทักษิณคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดโสมนัสวิหาร พระอารามหลวง๕ สมเด็จพระวันรัต ปริยัติพิพัฒนพงศ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมล คัมภีรญาณสุนทร มหาทักษิณคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดมหาธาตยุวราชรังสฤษฎิ์ ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๖ สมเด็จพระวันรัต ปริยัติพิพัฒนพงศ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมล คัมภีรญาณสุนทร มหาทักษิณคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญญวาสี มหาสังฆนายก๗ ๑ เจ้าคณะใหญ่ คณะเหนือ ในสมัยรัชกาลที่ ๕ ๒ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (ฤทธิ ธมฺมสิริ) วัดอรุณราชวราราม โปรดสถาปนา เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๘ ๓ สมเด็จพระพุทธโฆษาจารย์ (เจริญ าณวโร) วัดเทพศิรินทราวาส ๔ ราชทินนามเดิมของสมเด็จพระวันรัต คือ สมเด็จพระวันรัต ปริยัติวรวงษ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลญาณสุนทร มหาคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี๕ สมเด็จพระวันรัตน (ทับ พุทฺธสิริ) วัดโสมนัสวิหาร พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ โปรดสถาปนาเมื่อวันพุธ เดือน ๔ แรม ๘ คํ่า ปีเถาะ พ.ศ. ๒๔๒๒ ๖ สมเด็จพระวันรัต (ฑิต อุทโย) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ โปรดสถาปนาเมื่อวันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ ๒๔๔๓๗ สมเด็จพระวันรัต (จ่าย ปุณฺณทตฺโต) วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม โปรดสถาปนาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖
274 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ สมเด็จพระวันรัต ปริยัติพิพัฒนพงศ์ วิสุทธิสงฆปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมล คัมภีรญาณสุนทร มหาคณะปธานาดิศร๑ บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญญวาสี สถิตย์ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๒ สมเด็จพระวันรัต ปริยัตติพิพัฑฒนพงศ์ วิสุทธสงฆปริณายก ตรีปิฎกโกศล วิมล คัมภีรญาณสุนทร มหาทักษิณคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี สถิตย์ ณ วัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๓ เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายอรัญวาสี และเจ้าคณะใหญ่คณะกลาง สมเด็จพระพุฒาจารย์ อเนกสถานปรีชา สัปตวิสุทธิจริยาสมบัติ นิพัทธธุตคุณ ศิริสุนทรพรตจาริก อรัญญิกมหาปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลมัชฌิมคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี สถิตย์ ณ วัดอรุณราชวราราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๔ สมเด็จพระพุฒาจารย์ เอนกสถานปรีชา สัปตวิสุทธิจริยาสมบัติ นิพัทธธุตคุณ สิริสุนทรพรตจาริก อรัญญิกคณฤศร สมณนิกรมหาปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลศีลขันธ สรรพสมณคุณ วิบุลยประสิทธิ์ บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี มหาสังฆนายก๕ สมเด็จพระพุฒาจารย์ อเนกสถาปรีชา สัปตวิสุทธิจริยาสมบัติ นิพัทธธุตคุณ สิริสุนทรพรตจาริก อรัญญิกคณฤศร สมณนิกรมหาปรินายก ตรีปิฎกโกศล วิมลศีลขันธ์ ๑ สร้อยนามสมณศักดิ์นี้แต่ก่อนเป็น “มหาทักษิณคณฤศร” หรือ “มหาทักษิณคณิศร” แปลว่า “เจ้าคณะใหญ่คณะใต้ หรือ เจ้าคณะใหญ่หนใต้” มาเปลี่ยนเป็น “มหาคณะปธานาดิศร” ในคราวนี้เป็น ครั้งแรก หมายถึง “เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายคณะสงฆ์มหานิกาย” และเหมือนจะถือเป็นธรรมเนียมมาตั้งแต่ รัชกาลที่ ๕ ที่พระมหาเถระผู้ดำรงตำแหน่งสมเด็จพระวันรัตนั้นถือว่าเป็นประธานสงฆ์ฝ่ายมหานิกาย ในปัจจุบันได้เปลี่ยนแปลงไปสุดแต่ว่าจะตกในฝ่ายใด๒ รัชกาลที่ ๘ โปรดสถาปนาสมเด็จพระวันรัต (เผื่อน ติสฺสทตฺโต ป.๙) เมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๘๓ สมเด็จพระวันรัต (แพ ติสฺสเทโว ป.๕) วัดสุทัศนเทพวราราม ๔ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (ฤทธิ ธมฺมสิริ ป.๕) วัดอรุณราชวราราม โปรดสถาปนา เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๘ ๕ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (จ่าย ปุณฺณทตฺโต ป.๗) วัดเบญจมบพิตรดุสิตวนาราม โปรดสถาปนา เมื่อ พ.ศ. ๒๔๖๖
สมัยรัตนโกสินทร์ 275 สรรพสมณคุณ วิบุลยประสิทธิ์ บวรสังฆาราม คามวาสี อรัญวาสี มหาสังฆนายก สถิตย์ ณ วัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๑ สมเด็จพระพุฒาจารย์ สมถวิปัสสนายานปรีชา สัปดวิสุทธจริยาสมบัติ นิพัทธสัลเลข ธุดงคธารี ตรีปิฎกโกศล สกลมัชฌิมคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี สถิตย์ ณ วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๒ เจ้าคณะใหญ่ฝ่ายธรรมยุต สมเด็จพระวชิรญาณวงศ์ ปาพจนงคญาณวราภรณ์ สุนทรวิสุทธิพรหมจารี ตรีปิฎก ธรรมโกศล วิมลศีลขันธ์สรรพสุจิตต์ มหากิริฏราชประนับดา นพวงศวรานุวรรตน์ อุตกฤษฏ รัตตัญญูกาพยปฏิภาณ คุโณธารสังฆประมุข ธรรมยุกติกคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี อรัณยวาสี สถิต ณ วัดบวรนิเวศ ราชวรวิหาร พระอารามหลวง๓ ตำแหน่งสังฆนายก ได้แก่ เจ้าคณะรอง ซึ่งในอดีตราชทินนามจะเป็นเครื่องแสดงถึง ตำแหน่งนั้นๆ อย่างเช่น เจ้าคณะรอง ฝ่ายใต้ พระธรรมวโรดม บรมญาณอดุล สุนทรนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูสิต ทักษิณทิศ คณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิตย์ ณ วัดสุทัศนเทพวรารามวรวิหาร พระอารามหลวง๔ พระธรรมวโรดม บรมญาณอดุล สุนทรนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูษิต ทักษิณ ทิศคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิต ณ วัดราชาธิวาส ราชวรวิหาร พระอารามหลวง๕ ๑ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (แพ ติสฺสเทโว) วัดสุทัศนเทพวราราม โปรดสถาปนาเมื่อวันศุกร์ที่ ๙ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๖๒ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (เข้ม ธมฺมธโร ป.๖) วัดพระเชตุพนวิมลมังคลาราม ๓ สมเด็จพระวชิรญาณวงศ์ (ม.ร.ว. ชื่น นพวงศ์/สุจิตฺโต ป.๗) วัดบวรนิเวศวิหาร๔ พระธรรมวโรดม (แดง สีลวฑฺฒโน) วัดสุทัศนเทพวราราม รัชกาลที่ ๕ โปรดสถาปนา เมื่อวันพุธ เดือน ๔ แรม ๘ คํ่า ปีเถาะ พ.ศ. ๒๔๒๒ ๕ พระธรรมวโรดม (เซ่ง อุตฺตโม ป.๕) วัดราชาธิวาส, เจ้าคณะรองหนใต้, เจ้าคณะมณฑล นครศรีธรรมราชและมณฑลภูเก็ต, รองแม่กองฝ่ายธรรม
276 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ เจ้าคณะรอง ฝ่ายเหนือ พระพิมลธรรม มหันตคุณ วิบุลยปรีชาญาณนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูสิต อุดร ทิศคณฤศร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิต ณ วัดมหาธาตุราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๑ พระพิมลธรรม มหันตคุณ วิบุลปรีชาญาณนายก ตรีปิฎกคุณาลังการภูสิต อุตดร ทิศคณิสสร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิต ณ วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๒ เจ้าคณะรอง ฝ่ายอรัญวาสี พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ ญาณวิสุทธิจริยาปรินายก ตรีปิฎกคุณาลังการ นานาสถาน ราชคมนีย์ สาธุการีธรรมากร สุนทรศีลาทิขันธ์ อรัญญวาสีสังฆนายก สถิต ณ วัดพระเชตุพน วิมลมังคลาราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๓ เจ้าคณะรอง คณะกลาง พระพรหมมุนี ศรีวิสุทธิญาณนายก ตรีปิฎกธรรมาลังการภูษิต มัชฌิมคณิศร บวรสังฆาราม คามวาสี สังฆนายก เจ้าคณะรองคณะกลาง สถติย์ วัดสุทัศนเทพวราราม ราชวรมหาวิหาร พระอารามหลวง๔ พระพรหมมุนี ศรีวิสุทธิญาณนายก ตรีปิฎกธรรมาลังการวิภูษิต มัชฌิมคณิศร บวรสังฆาราม คามวาสี สถิตย์ ณ วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม ราชวรวิหาร พระอาราม หลวง๕ ๑ พระพิมลธรรม (ฑิต อุทโย) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ โปรดสถาปนาเมื่อวันที่ ๒๐ ธันวาคม พ.ศ. ๒๔๓๗ (ในหนังสือ เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ ในกรุงรัตนโกสินทร์ ว่า ปีมะแม พ.ศ. ๒๔๓๘)๒ พระพิมลธรรม (เฮง เขมจารี ป.๙) วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษฎิ์ เจ้าคณะรองหนเหนือ, เจ้าคณะ มณฑลนครสวรรค์, รองแม่กองฝ่ายธรรม และเจ้าคณะแขวงล่าง จังหวัดพระนคร๓ พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ (เผื่อน ติสฺสทตฺโต ป.๙) วัดพระเชตุพน โปรดสถาปนาเมื่อ พ.ศ. ๒๔๘๒ ๔ รัชกาลที่ ๖ โปรดสถาปนาเป็นพระพรหมมุนี (แพ ติสฺสเทโว) วัดสุทัศนเทพวราราม เมื่อวันที่ ๒๗ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๕ ปีชวด (สำเนาลงวันอาทิตย์ ขึ้น ๒ คํ่า เดือน ๑๒ ปีชวด วันที่ ๑๐ พฤศจิกายน รัตนโกสินทรศก ๑๓๑)๕ พระพรหมมุนี (แย้ม อุปวิกาโส ป.๖) วัดราชประดิษฐสถิตมหาสีมาราม
สมัยรัตนโกสินทร์ 277 พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งเจ้าคณะใหญ่หนตะวันออก
278 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งเจ้าคณะใหญ่หนกลางเป็นรูปแรก ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑
สมัยรัตนโกสินทร์ 279 เจ้าคณะรอง คณะธรรมยุติกนิกาย พระสาสนโสภณ วิมลญาณอดุลย์ ตรีปิฎกคุณประสาธน์วิภูสิตธรรม ยุติคณิศร บวรสังฆาราม คามวาสี สังฆนายก สถิตย์ ณ วัดเทพศิรินทราวาส ราชวรวิหาร พระอาราม หลวง๑ จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำ รงตำ แหน่งเจ้าคณะใหญ่ ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) นอกจากต้องมีคุณสมบัติตามข้อ ๖ แล้ว ยังต้องมีคุณสมบัติ เฉพาะตำแหน่งตามข้อ ๗ ที่กำ หนดเรื่องพรรษาเป็นเกณฑ์เบื้องต้นว่าต้องมีพรรษา ๓๐ ขึ้นไปแล้ว ต้องมีสมณศักดิ์ตั้งแต่รองสมเด็จพระราชาคณะขึ้นไปอีกด้วย รายนามเจ้าคณะใหญ่ (พ.ศ. ๒๕๖๔) ๑. เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต คือ สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ (อัมพร อมฺพโร) สมเด็จพระสังฆราช เจ้าอาวาสวัดราชบพิธสถิตมหาสีมาราม กรุงเทพมหานคร ทรงดำรง ตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๐ แต่มีพระบัญชามอบให้สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต ป.ธ.๙) เจ้าอาวาสวัดบวรนิเวศวิหาร กรุงเทพมหานคร ปฏิบัติหน้าที่ เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตแทน ตามหลักฐานที่ปรากฏผู้ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต คือ สมเด็จพระ สังฆราช ครั้งที่สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราชในขณะนั้นสิ้นพระชนม์ ระหว่าง ที่ยังไม่มีการตั้งสมเด็จพระสังฆราชพระองค์ใหม่ สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย์ (ช่วง) วัดปากนํ้า ซึ่งเป็นสมเด็จพระราชาคณะที่มีอาวุโสสูงสุดโดยสมณศักดิ์และสามารถปฏิบัติ หน้าที่ได้ เป็นผู้ปฏิบัติหน้าที่สมเด็จพระสังฆราช และที่ประชุมกรรมการมหาเถรสมาคม ได้เสนอแต่งตั้งสมเด็จพระวันรัต (จุนท์) วัดบวรนิเวศวิหาร เป็นเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต ต่อมาเมื่อมีการสถาปนาสมเด็จพระมหามุนีวงศ์ (อัมพร) วัดราชบพิธ เป็นสมเด็จพระสังฆราช เมื่อวันที่ ๑๒ กุมภาพันธ์ ๒๕๖๐ จากนั้น วันที่ ๒๖ มิถุนายน ๒๕๖๓ สมเด็จพระวันรัต จึงขอลาออกจากตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต แต่สมเด็จพระสังฆราชมีพระบัญชา มอบให้สมเด็จพระวันรัต ปฏิบัติหน้าที่เจ้าคณะใหญ่แทน ตั้งแต่วันที่ ๒๗ มิถุนายน ๒๕๖๐ เป็นต้นมา ๑ พระสาสนโสภณ (เจริญ) วัดเทพศิรินทราวาส โปรดสถาปนาเมื่อวันที่ ๒๔ กันยายน ๒๔๖๔
280 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ๒. เจ้าคณะใหญ่หนกลาง คือ สมเด็จพระมหารัชมงคลมุนี (ธงชัย ธมฺมธโช ป.ธ.๖) ผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดไตรมิตรวิทยาราม กรุงเทพมหานคร ได้รับพระบัญชาแต่งตั้ง เป็นเจ้าคณะใหญ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๓ สมเด็จพระมหารัชมงคลมุนี (ธงชัย) เป็นรูปแรกที่ได้รับพระบัญชาแต่งตั้งเป็น เจ้าคณะใหญ่ หลังจากที่มีการประกาศใช้พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑ และตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอน พระสังฆาธิการ แก้ไขเพิ่มเติม ครั้งที่ ๑ (พ.ศ. ๒๕๖๓) ๓. เจ้าคณะใหญ่หนเหนือ คือ พระวิสุทธิวงศาจารย์๑ (วิเชียร อโนมคุโณ ป.ธ.๙) รองเจ้าอาวาสวัดปากนํ้า พระอารามหลวง กรุงเทพมหานคร ได้รับพระบัญชาแต่งตั้งเป็น เจ้าคณะใหญ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๘ ๔. เจ้าคณะใหญ่หนตะวันออก คือ สมเด็จพระพุฒาจารย์ (สนิท ชวนปญฺโ ป.ธ.๙) เจ้าอาวาสวัดไตรมิตรวิทยาราม วรวิหาร กรุงเทพมหานคร ได้รับพระบัญชาแต่งตั้ง เป็นเจ้าคณะใหญ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๖ ๕. เจ้าคณะใหญ่หนใต้ คือ สมเด็จพระมหาวชิรมังคลาจารย์ (สงัด ปญฺาวุโธ ป.ธ.๗) เจ้าอาวาสวัดกะพังสุรินทร์ พระอารามหลวง จังหวัดตรัง ได้รับพระบัญชาแต่งตั้ง เป็นเจ้าคณะใหญ่ เมื่อ พ.ศ. ๒๕๕๐ ๙.๓.๔ เจ้าคณะภาค รองเจ้าคณะภาค เจ้าคณะภาค เป็นตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ที่ได้รับพระบัญชาแต่งตั้ง จากสมเด็จพระสังฆราช โดยผ่านมติการเห็นชอบของมหาเถรสมาคม มีอำนาจหน้าที่ การปกครองคณะสงฆ์ในเขตภาคของตนตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถร สมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๑๐ ดังนี้ (๑) ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถร สมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช (๒) ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงาม การศาสนศึกษา การศึกษา สงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และการสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี ๑ มรณภาพเมื่อวันที่ ๒๖ กันยายน ๒๕๖๔ ปัจจุบัน พระพรหมโมลี (สุชาติ ธมฺมรตโน ป.ธ.๙) เจ้าอาวาสวัดปากนํ้า เจ้าคณะภาค ๕ เป็นผู้รักษาการแทนเจ้าคณะใหญ่หนเหนือ
สมัยรัตนโกสินทร์ 281 พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งเจ้าคณะภาค ๑๒ ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑ เป็นครั้งแรก
282 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งรองเจ้าคณะภาค ๑๒
สมัยรัตนโกสินทร์ 283 (๓) วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่ง หรือคำวินิจฉัยชั้นจังหวัด (๔) แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าคณะจังหวัดให้เป็นไปโดยชอบ (๕) ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าคณะและเจ้าอาวาส ตลอดถึงพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ ใต้บังคับบัญชาหรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ ในบังคับบัญชา ให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย (๖) ตรวจการและประชุมพระสังฆาธิการในเขตปกครองของตน พระภิกษุผู้จะดำ รงตำ แหน่งเจ้าคณะภาค รองเจ้าคณะภาค ต้องมีคุณสมบัติ เฉพาะตำแหน่ง ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้ง ถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้ ข้อ ๑๐ พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะภาค ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีก ส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๒๐ และ (๒) กำลังดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะภาคนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๒ ปี หรือ (๓) กำลังดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัดในภาคนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๔ ปี หรือ (๔) มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นเทพ หรือ (๕) เป็นพระราชาคณะซึ่งเป็นพระคณาจารย์เอก หรือเป็นเปรียญธรรม ๙ ประโยค ถ้าจะคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตาม (๒) (๓) (๔) หรือ (๕) ไม่ได้ หรือได้แต่ ไม่เหมาะสม มหาเถรสมาคมอาจพิจารณาผ่อนผันได้เฉพาะกรณี ข้อ ๑๑ ในการแต่งตั้งเจ้าคณะภาค เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะใหญ่พิจารณาคัดเลือก พระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๑๐ เสนอมหาเถรสมาคมพิจารณา เพื่อมี พระบัญชาแต่งตั้งตามมติมหาเถรสมาคม เจ้าคณะภาคอยู่ในตำแหน่งคราวละ ๔ ปี และอาจได้รับแต่งตั้งอีกได้ ในกรณีที่เจ้าคณะภาคพ้นจากตำแหน่งก่อนวาระ ให้เจ้าคณะภาคซึ่งได้รับแต่งตั้ง แทนอยู่ในตำแหน่งตามวาระของผู้ซึ่งตนแทน ข้อ ๑๒ ในการแต่งตั้งรองเจ้าคณะภาค ให้นำบทบัญญัติในข้อ ๑๑ วรรคแรก
284 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ มาใช้บังคับโดยอนุโลม รองเจ้าคณะภาคอยู่ในตำแหน่งคราวละ ๔ ปี และอาจได้รับแต่งตั้ง อีกได้ ในกรณีที่รองเจ้าคณะภาคพ้นจากตำแหน่งก่อนวาระ ให้รองเจ้าคณะภาคซึ่งได้รับ แต่งตั้งแทน อยู่ในตำแหน่งตามวาระของผู้ซึ่งตนแทน จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะภาค รองเจ้าคณะภาค ตามกฎ มหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) นอกจากต้องมีคุณสมบัติตามข้อ ๖ แล้ว ยังต้อง มีคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งตามข้อ ๑๐ ข้อ ๑๑ และ ข้อ ๑๒ ที่กำ หนดเรื่องพรรษาเป็น เกณฑ์เบื้องต้นว่าต้องมีพรรษา ๒๐ ขึ้นไปแล้ว ต้องมีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะ ชั้นเทพ หรือเปรียญธรรม ๙ ประโยค ๙.๓.๕ เจ้าคณะจังหวัด รองเจ้าคณะจังหวัด เจ้าคณะจังหวัด เป็นตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ที่ได้รับพระบัญชาแต่งตั้ง จากสมเด็จพระสังฆราช โดยผ่านมติการเห็นชอบของมหาเถรสมาคม มีอำนาจหน้าที่ การปกครองคณะสงฆ์ในเขตจังหวัดของตนตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถร สมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๑๕ ดังนี้ (๑) ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถร สมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช คำสั่งของ ผู้บังคับบัญชาเหนือตน (๒) ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงาม การศาสนศึกษา การ ศึกษาสงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และการสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี (๓) ระงับอธิการณ์ วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่ง หรือ คำวินิจฉัยชั้นเจ้าคณะอำเภอ (๔) แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าคณะอำเภอให้เป็นไปโดยชอบ (๕) ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าคณะและเจ้าอาวาส ตลอดถึงพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ ใต้บังคับบัญชาหรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ ในบังคับบัญชา ให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย (๖) ตรวจการและประชุมพระสังฆาธิการในเขตปกครองของตน
สมัยรัตนโกสินทร์ 285 พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด ต้องมีคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่ง ตาม กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้ ข้อ ๑๔ พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะ อีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๑๐ กับมีสำนักอยู่ในเขตจังหวัดนั้น และ (๒) กำลังดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะจังหวัดนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๒ ปี หรือ (๓) กำลังดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอในจังหวัดนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๔ ปี หรือ (๔) มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นสามัญ หรือเป็นพระคณาจารย์โทขึ้นไป หรือเป็นเปรียญธรรมไม่ตํ่ากว่า ๖ ประโยค ถ้าจะคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตาม (๒) (๓) หรือ (๔) ไม่ได้หรือได้แต่ ไม่เหมาะสม มหาเถรสมาคมอาจพิจารณาผ่อนผันได้เฉพาะกรณี ข้อ ๑๕ ในการแต่งตั้งเจ้าคณะจังหวัดในภาคใด ให้เจ้าคณะภาคนั้นพิจารณา คัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๑๔ เสนอเจ้าคณะใหญ่พิจารณา เพื่อมี พระบัญชาแต่งตั้งตามมติมหาเถรสมาคม ข้อ ๑๖ ในการแต่งตั้งรองเจ้าคณะจังหวัด ให้นำบทบัญญัติในข้อ ๑๕ มาใช้บังคับ โดยอนุโลม จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) นอกจากต้องมีคุณสมบัติตามข้อ ๖ แล้ว ยังต้องมีคุณสมบัติ เฉพาะตำแหน่งตามข้อ ๑๔ ที่กำ หนดเรื่องพรรษาเป็นเกณฑ์เบื้องต้นว่าต้องมีพรรษา ๑๐ ขึ้นไป แล้ว (๔) ยังต้องมีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นสามัญ หรือเป็น พระคณาจารย์โทขึ้นไป หรือเปรียญธรรมไม่ตํ่ากว่า ๖ ประโยค ในอดีตตำแหน่งสังฆปาโมกข์ ได้แก่ เจ้าคณะจังหวัดที่เป็นพระราชาคณะ ซึ่ง ในอดีตราชทินนามจะเป็นเครื่องแสดงถึงตำแหน่งนั้น อย่างเช่น ให้พระครูวิเศษชยสิทธิ์ (แผ้ว เปรียญ ๓ ประโยค) วัดอ่างทอง เปนพระราชาคณะ มีนามว่า พระพุทธรักขิตมุนีวิสุทธิวาที สังฆปาโมกข์ เจ้าคณะจังหวัดอ่างทอง
286 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งเจ้าคณะจังหวัดฉะเชิงเทรา
สมัยรัตนโกสินทร์ 287 พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งรองเจ้าคณะจังหวัดปราจีนบุรี
288 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งรองเจ้าคณะจังหวัดฉะเชิงเทรา
สมัยรัตนโกสินทร์ 289 ให้พระครูญาณมงคล วัดมหาวัน เปนพระราชาคณะ มีนามว่า พระญาณมงคล สกลหริภุญชยคณาจารย์ สังฆปาโมกข์ เจ้าคณะจังหวัดลำพูน๑ พระครูอดิสัยคุณาธาร วัดศรีสะอาด จังหวัดเลย เปนพระราชาคณะ มีนามว่า พระอดิสัยคุณาธาร สิริพิศาลยติการบดี สังฆปาโมกข์ พระครูธรรมสรูจี วัดปากบ่อ จังหวัดราชบุรี เปนพระราชาคณะ มีนามว่า พระธรรม เสนานี ราชบุรียตินายก สังฆปาโมกข์๒ และในอดีตตำแหน่งสังฆวาหะ ได้แก่ เจ้าคณะจังหวัดที่เป็นพระครู ซึ่งราชทินนาม ในอดีตจะเป็นเครื่องแสดงถึงตำแหน่งนั้นอย่างเช่น ให้พระครูสีขรรัฐสมณคุณ วัดมงคลนิมิต เปนพระครูวิสุทธิวงศาจารย์ญาณมุนี สังฆวาหะ เจ้าคณะจังหวัดภูเก็ต ให้พระครูอาจารสัมบัน วัดสัมปทวน เปนพระครูญาณรังสีมุนีวงศ์ สังฆวาหะ เจ้าคณะจังหวัดฉะเชิงเทรา ให้พระครูญาณพิลาศ (ชิต ชิตรัตน์) วัดมหาธาตุ เปนพระครูสุวรรณมุนี นรสีหธรรม ทายาทสังฆวาหะ เจ้าคณะจังหวัดเพ็ชรบุรี๓ ๙.๓.๖ เจ้าคณะอำ เภอ รองเจ้าคณะอำ เภอ เจ้าคณะอำเภอ เป็นตำแหน่งพระสังฆาธิการปกครองคณะสงฆ์ในระดับอำเภอ ที่ได้รับแต่งตั้งจากเจ้าคณะภาค โดยผ่านความเห็นชอบจากเจ้าคณะใหญ่ มีอำนาจหน้าที่ การปกครองคณะสงฆ์ในเขตอำเภอของตนตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถร สมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๒๐ ดังนี้ ๑ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๔ หน้า ๒๕๒๖ วันที่ ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๐ (ทรงพระกรุณา โปรดพระราชทานสัญญาบัตรสมณศักดิ์ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในงานพระราชพิธีเฉลิม พระชนมพรรษา วันที่ ๖ พฤศจิกายน ๒๔๗๐)๒ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๖๕ ตอนที่ ๗๑ หน้า ๓๙๖๔ วันที่ ๗ ธันวาคม ๒๔๙๑ ๓ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๔ หน้า ๒๕๒๗ วันที่ ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๐ (ทรงพระกรุณาโปรด พระราชทานสัญญาบัตรสมณศักดิ์ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา วันที่ ๖ พฤศจิกายน ๒๔๗๐)
290 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ตราตั้งเจ้าคณะอำ เภอเมืองฉะเชิงเทรา
สมัยรัตนโกสินทร์ 291 ตราตั้งเจ้าคณะอำ เภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา
292 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ตราตั้งเจ้าคณะอำ เภอวังนํ้าเย็น จังหวัดสระแก้ว
สมัยรัตนโกสินทร์ 293 ตราตั้งรองเจ้าคณะอำ เภอเมืองฉะเชิงเทรา
294 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ตราตั้งรองเจ้าคณะอำ เภอเมืองฉะเชิงเทรา
สมัยรัตนโกสินทร์ 295 (๑) ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎ มหาเถรสมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช คำสั่งของผู้บังคับบัญชาเหนือตน (๒) ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงาม การศาสนศึกษา การศึกษา สงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และการสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี (๓) ระงับอธิการณ์ วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่ง หรือ คำวินิจฉัยชั้นเจ้าคณะตำบล (๔) แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าคณะตำบลให้เป็นไปโดยชอบ (๕) ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าคณะและเจ้าอาวาส ตลอดถึงพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ ใต้บังคับบัญชาหรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ ในบังคับบัญชา ให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย (๖) ตรวจการและประชุมพระสังฆาธิการในเขตปกครองของตน พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะอำ เภอ รองเจ้าคณะอำ เภอ ต้องมีคุณสมบัติ เฉพาะตำแหน่ง ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้ง ถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้ ข้อ ๑๘ พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำเภอ ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะ อีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๑๐ กับมีสำนักอยู่ในเขตจังหวัดนั้น และ (๒) กำลังดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะอำเภอนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๒ ปี หรือ (๓) กำลังดำรงตำแหน่งเจ้าคณะตำบลในอำเภอนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๔ ปี หรือ (๔) มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าชั้นสัญญาบัตร หรือเป็นพระคณาจารย์ตรีขึ้นไป หรือเป็น เปรียญธรรมไม่ตํ่ากว่า ๔ ประโยค ถ้าจะคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตาม (๒) (๓) หรือ (๔) ไม่ได้ หรือได้แต่ ไม่เหมาะสม เจ้าคณะภาคอาจพิจารณาผ่อนผันได้เฉพาะกรณี โดยอนุมัติของเจ้าคณะใหญ่
296 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ข้อ ๑๙ ในการแต่งตั้งเจ้าคณะอำเภอในจังหวัดใด ให้เจ้าคณะจังหวัดนั้นคัดเลือก พระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๑๘ เสนอเจ้าคณะภาค เพื่อพิจารณาแต่งตั้งโดย อนุมัติของเจ้าคณะใหญ่ ข้อ ๒๐ ในการแต่งตั้งรองเจ้าคณะอำเภอ ให้นำบทบัญญัติในข้อ ๑๙ มาใช้บังคับ โดยอนุโลม จากคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งเจ้าคณะอำ เภอ รองเจ้าคณะอำ เภอ จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะอำ เภอ รองเจ้าคณะอำ เภอ นอกจากต้องมีคุณสมบัติ ตามข้อ ๖ แล้ว ยังต้องมีคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งตามข้อ ๑๘ ที่กำ หนดเรื่องพรรษา เป็นเกณฑ์เบื้องต้นว่าต้องมีพรรษา ๑๐ ขึ้นไป แล้ว (๔) ยังต้องมีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่า พระครูสัญญาบัตร หรือเป็นเปรียญธรรมไม่ตํ่ากว่า ๔ ประโยคอีกด้วย ในอดีตตำแหน่งเจ้าคณะแขวง ได้แก่ เจ้าคณะอำ เภอ อย่างเช่น ให้พระครูจาด วัดบางกะเบา เปนพระครูสิทธิสารคุณ เจ้าคณะแขวง จังหวัด ปราจีนบุรี ให้พระครูปาน วัดหลวง เปนพระครูอรัญญคณาจารย์ เจ้าคณะแขวง จังหวัด ปราจีนบุรี ให้เจ้าอธิการลบ วัดโพธิ์เย็น เปนพระครูสารธรรมสุนทร เจ้าคณะแขวง จังหวัด ฉะเชิงเทรา๑ ๙.๓.๗ เจ้าคณะตำ บล รองเจ้าคณะตำ บล เจ้าคณะตำบล เป็นตำแหน่งพระสังฆาธิการปกครองคณะสงฆ์ในส่วนตำบล ที่ได้รับ แต่งตั้งจากเจ้าคณะจังหวัด มีอำนาจหน้าที่การปกครองคณะสงฆ์ในเขตตำบลของตน ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๓ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วย ระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ ข้อ ๒๕ ดังนี้ ๑ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๔ หน้า ๒๕๒๙ วันที่ ๑๓ พฤศจิกายน ๒๔๗๐ (ทรงพระกรุณาโปรด พระราชทานสัญญาบัตรสมณศักดิ์ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา วันที่ ๖ พฤศจิกายน ๒๔๗๐)
สมัยรัตนโกสินทร์ 297 (๑) ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช คำสั่งของผู้บังคับบัญชาเหนือตน (๒) ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงาม การศาสนศึกษา การ ศึกษาสงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และการสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี (๓) ระงับอธิการณ์ วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่ง หรือคำวินิจฉัย ชั้นเจ้าอาวาส (๔) แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าอาวาสให้เป็นไปโดยชอบ (๕) ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าอาวาส และพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ใต้บังคับบัญชา หรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ในบังคับบัญชา ให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย (๖) ตรวจการและประชุมพระสังฆาธิการในเขตปกครองของตน พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะตำ บล รองเจ้าคณะตำ บล ต้องมีคุณสมบัติ เฉพาะตำแหน่ง ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้ง ถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้ ข้อ ๒๒ พระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าคณะตำบล ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะ อีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๕ กับมีสำนักอยู่ในเขตอำเภอนั้น และ (๒) กำลังดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะตำบลนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๒ ปี หรือ (๓) กำลังดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสในตำบลนั้นมาแล้วไม่ตํ่ากว่า ๔ ปี หรือ (๔) เป็นพระภิกษุมีสมณศักดิ์ หรือเป็นพระคณาจารย์ หรือเป็นเปรียญธรรม หรือ เป็นนักธรรมชั้นเอก ถ้าจะคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตาม (๒) (๓) หรือ (๔) ไม่ได้หรือได้แต่ ไม่เหมาะสม เจ้าคณะจังหวัดอาจพิจารณาผ่อนผันได้เฉพาะกรณี โดยอนุมัติของเจ้าคณะภาค ข้อ ๒๓ ในการแต่งตั้งเจ้าคณะตำบลในอำเภอใด ให้เจ้าคณะอำเภอนั้นคัดเลือก พระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๒๒ เสนอเจ้าคณะจังหวัดพิจารณาแต่งตั้ง เมื่อได้แต่งตั้งแล้ว ให้แจ้งกรมการศาสนาและรายงานเจ้าคณะภาคเพื่อทราบ
298 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ตราตั้งเจ้าคณะตำ บลพระบรมมหาราชวัง อำ เภอพระนคร จังหวัดนครหลวงกรุงเทพธนบุรี
สมัยรัตนโกสินทร์ 299 ตราตั้งเจ้าคณะตำ บลสองคลอง อำ เภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา
300 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ข้อ ๒๔ ในการแต่งตั้งรองเจ้าคณะตำบล ให้นำบทบัญญัติในข้อ ๒๓ มาใช้บังคับ โดยอนุโลม จากคุณสมบัติเฉพาะตำ แหน่งเจ้าคณะตำ บล รองเจ้าคณะตำ บล จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าคณะตำ บล รองเจ้าคณะตำ บล นอกจากต้องมีคุณสมบัติ ตามข้อ ๖ แล้ว ยังต้องมีคุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งตามข้อ ๒๒ ที่กำ หนดเรื่องพรรษา เป็นเกณฑ์เบื้องต้นว่าต้องมีพรรษา ๑๐ ขึ้นไปแล้ว ต้องเป็นพระภิกษุมีสมณศักดิ์ หรือ เป็นเปรียญธรรมอีกส่วนหนึ่งด้วย ในอดีตตำแหน่งเจ้าคณะหมวด ได้แก่ เจ้าคณะตำ บล อย่างเช่น ให้เจ้าอธิการเนื่อง วัดสมมติเทพ เปนพระครูนิพัทธธรรมขันธ์ เจ้าคณะหมวด จังหวัดระยอง ให้เจ้าอธิการเหลี่ยม วัดกลาง เปนพระครูนิพันธ์ธรรมศาสน์ เจ้าคณะหมวด จังหวัดระยอง๑ การแต่งตั้งพระสังฆาธิการระดับเจ้าคณะ ตั้งแต่ระดับรองเจ้าคณะตำบลถึง เจ้าคณะใหญ่ซึ่งเป็นผู้บังคับบัญชารับผิดชอบในเขตปกครองคณะสงฆ์ ทั้งโดยตรงและ โดยการมอบหมายหน้าที่ นับว่าเป็นผู้มีความสำคัญต่อการคณะสงฆ์และการพระศาสนา และเป็นกำลังสำคัญของมหาเถรสมาคม ดังนั้น มหาเถรสมาคมจึงได้กำหนดหลักเกณฑ์ และวิธีการแต่งตั้งไว้เป็นชั้นๆ ตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ ว่าด้วยการแต่งตั้ง และถอดถอนพระสังฆาธิการ ที่ต้องเป็นไปตามคุณสมบัติทั่วไปตามความในข้อ ๖ และ คุณสมบัติเฉพาะตำแหน่ง ระดับหนตามความในข้อ ๗ ระดับภาคตามความในข้อ ๑๐ ระดับจังหวัดตามความในข้อ ๑๔ ระดับอำเภอตามความในข้อ ๑๘ และระดับตำบล ตามความในข้อ ๒๒ ทั้งนี้ จะสังเกตว่าคุณสมบัติเฉพาะของผู้ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่นั้นจะกำหนด ตายตัว มิได้ผ่อนผัน ไม่ว่าในกรณีใดๆ ส่วนคุณสมบัติของผู้ดำรงตำแหน่งรองเจ้าคณะตำบล ๑ ราชกิจจานุเบกษา เล่ม ๔๓ หน้า ๓๐๕๑ วันที่ ๒๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๙ (ทรงพระกรุณาโปรด พระราชทานสัญญาบัตรสมณศักดิ์ ณ พระที่นั่งอมรินทรวินิจฉัย ในงานพระราชพิธีเฉลิมพระชนมพรรษา วันที่ ๖ พฤศจิกายน ๒๔๖๙)
สมัยรัตนโกสินทร์ 301 ถึงเจ้าคณะภาคที่กำหนดโดยชัดเจนขาดมิได้ เฉพาะใน (๑) แห่งข้อนั้นๆ คือ พรรษาขาดมิได้ ส่วนใน (๒) (๓) หรือ (๔) หากหาไม่ได้ หรือได้แต่ไม่เหมาะสม ให้พิจารณาผ่อนผันได้ เฉพาะกรณี โดยต้องขออนุมัติจากผู้มีอำนาจอนุมัติก่อนแล้วจึงค่อยแต่งตั้ง ๙.๓.๘ เจ้าอาวาส รองเจ้าอาวาส และผู้ช่วยเจ้าอาวาส เจ้าอาวาส คือพระภิกษุซึ่งได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งผู้ปกครองวัด มีหน้าที่ ปกครองดูแลอำนวยกิจการทุกอย่างเกี่ยวกับวัด กฎหมายกำหนดให้วัดหนึ่งมีเจ้าอาวาส รูปหนึ่ง แต่จะมีรองเจ้าอาวาส ผู้ช่วยเจ้าอาวาสได้หลายรูปตามควรแก่ฐานะของวัด เจ้าอาวาสเป็นพระสังฆาธิการ และเป็นเจ้าพนักงานตามประมวลกฎหมายอาญา เจ้าอาวาสมีหน้าที่ ตามมาตรา ๓๗ แห่งพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ ดังนี้ (๑) บำรุงรักษาวัด จัดกิจการและศาสนสมบัติของวัดให้เป็นไปด้วยดี (๒) ปกครองและสอดส่องให้บรรพชิต และคฤหัสถ์ที่มีอยู่หรือพำนักอาศัยในวัดนั้น ปฏิบัติตามพระธรรมวินัย กฎมหาเถรสมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ หรือคำสั่งของมหาเถรสมาคม (๓) เป็นธุระในการอบรมและสั่งสอนพระธรรมวินัย แก่บรรพชิตและคฤหัสถ์ (๔) ให้ความสะดวกตามสมควรในการทำบุญทำกุศล เจ้าอาวาสมีอำ นาจ ตามมาตรา ๓๘ แห่งพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕ ดังนี้ (๑) ห้ามบรรพชิต และคฤหัสถ์ที่มิรับอนุญาตจากเจ้าอาวาสเข้าไปอยู่อาศัยในวัด (๒) สั่งให้บรรพชิต และคฤหัสถ์ที่ไม่อยู่ในโอวาทของเจ้าอาวาสออกไปเสียจากวัด (๓) สั่งให้บรรพชิต และคฤหัสถ์ที่มีอยู่ หรือพำนักอาศัยอยู่ในวัด ทำงานภายในวัด หรือให้ทำทัณฑ์บนหรือขอขมาโทษ ในกรณีบรรพชิตหรือศิษย์วัดนั้นประพฤติผิดคำสั่ง เจ้าอาวาส ซึ่งได้สั่งโดยชอบด้วยพระธรรมวินัย กฎมหาเถรสมาคม ข้อบังคับ ระเบียบหรือ คำสั่งของมหาเถรสมาคม พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าอาวาส รองเจ้าอาวาส ผู้ช่วยเจ้าอาวาส ต้องมี คุณสมบัติเฉพาะตำแหน่งตามกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วย การแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ ดังนี้
302 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง
สมัยรัตนโกสินทร์ 303 พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราชแต่งตั้งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง แต่งตั้งเจ้าอาวาสวัดพระเชตุพนวิมลมังคลารามเป็นรูปแรก ตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑
304 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งรองเจ้าอาวาสพระอารามหลวง
สมัยรัตนโกสินทร์ 305 พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งผู้ช่วยเจ้าอาวาสพระอารามหลวง
306 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช แต่งตั้งผู้ช่วยเจ้าอาวาสพระอารามหลวง
สมัยรัตนโกสินทร์ 307 ตราตั้งเจ้าอาวาสวัดราษฎร์
308 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ตราตั้งเจ้าอาวาสวัดราษฎร์ พระราชเวที เจ้าคณะภาค ๑๒ แต่งตั้งพระพิศาลศึกษากร เจ้าคณะจังหวัดปราจีนบุรี เป็นเจ้าอาวาสวัดใหม่กรงทอง
สมัยรัตนโกสินทร์ 309 ข้อ ๒๖ พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าอาวาส ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีก ส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๕ และ (๒) เป็นผู้ทรงเกียรติคุณเป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและคฤหัสถ์ในถิ่นนั้น ข้อ ๒๗ ในการแต่งตั้งเจ้าอาวาสนอกจากพระอารามหลวงในตำบลใด ให้เป็น หน้าที่ของเจ้าคณะอำเภอ รองเจ้าคณะอำเภอ เจ้าคณะตำบล รองเจ้าคณะตำบล เจ้าสังกัด ถ้าไม่มีรองเจ้าคณะอำเภอ ไม่มีรองเจ้าคณะตำบล ให้เจ้าคณะอำเภอเลือกเจ้าอาวาสใน ตำบลนั้น รวมกันทั้งหมดไม่น้อยกว่า ๓ รูป ร่วมกันพิจารณาคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติ ตามข้อ ๖ และข้อ ๒๖ แล้ว ให้เจ้าคณะอำเภอรายงานเสนอเจ้าคณะจังหวัดเพื่อพิจารณา แต่งตั้ง ถ้าพระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดนั้นดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด อยู่ด้วย ให้เจ้าคณะอำเภอรายงานเสนอเจ้าคณะจังหวัด เพื่อเจ้าคณะภาคพิจารณาแต่งตั้ง ข้อ ๒๘ ในการแต่งตั้งรองเจ้าอาวาส ผู้ช่วยเจ้าอาวาส นอกจากพระอารามหลวง ให้เจ้าอาวาสวัดนั้นพิจารณาคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๒๖ และระบุ หน้าที่ที่ตนจะมอบหมายให้ปฏิบัติ แล้วเสนอผู้บังคับบัญชาตามลำดับ เพื่อเจ้าคณะจังหวัด พิจารณาแต่งตั้ง ข้อ ๒๙ พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวงในกรุงเทพมหานคร ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๑๐ (๒) เป็นผู้ทรงเกียรติคุณเป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและคฤหัสถ์ และ (๓) มีสมณศักดิ์ (ก) ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นราช สำหรับพระอารามหลวงชั้นเอก (ข) ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นสามัญ สำหรับพระอารามหลวงชั้นโท (ค) ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นเอก สำหรับพระอารามหลวงชั้นตรี
310 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ ข้อ ๓๐ พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวงในจังหวัดอื่น นอกจากกรุงเทพมหานคร ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ (๑) มีพรรษาพ้น ๑๐ (๒) เป็นผู้ทรงเกียรติคุณเป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและคฤหัสถ์ และ (๓) มีสมณศักดิ์ (ก) ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นสามัญ สำหรับพระอารามหลวงชั้นเอก (ข) ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นเอก สำหรับพระอารามหลวงชั้นโท (ค) ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นโท หรือพระครูสัญญาบัตรที่มีนิตยภัต ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นโท สำหรับพระอารามหลวงชั้นตรี ข้อ ๓๑ ในการแต่งตั้งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ให้เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะจังหวัด พิจารณาคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และข้อ ๒๙ หรือข้อ ๓๐ แล้วแต่กรณี เสนอผู้บังคับบัญชาตามลำดับ เพื่อมหาเถรสมาคมพิจารณา ถ้าพระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ตามข้อ ๒๙ หรือ ข้อ ๓๐ แล้วแต่กรณี ดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัดอยู่ด้วย ให้เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะภาค ดำเนินการตามความในวรรคต้น ข้อ ๓๒ ในการแต่งตั้งรองเจ้าอาวาสหรือผู้ช่วยเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ให้ เจ้าอาวาสพระอารามหลวงนั้นพิจารณาคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติตามข้อ ๖ และ ข้อ ๒๖ และระบุหน้าที่ที่ตนจะมอบหมายให้ปฏิบัติ แล้วรายงานเจ้าคณะจังหวัดเพื่อ พิจารณาเสนอตามลำดับจนถึงมหาเถรสมาคม ข้อ ๓๓ สมเด็จพระสังฆราชทรงแต่งตั้งเจ้าอาวาส รองเจ้าอาวาส และผู้ช่วย เจ้าอาวาสพระอารามหลวง ตามมติมหาเถรสมาคม กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอน พระสังฆาธิการ ระบุคุณสมบัติของเจ้าอาวาสไว้ว่า ต้องมีพรรษาพ้น ๕ และเป็นผู้ทรง เกียรติคุณ เป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและคฤหัสถ์ในถิ่นนั้น มีพรรษาสมควรแก่ ตำแหน่ง มีความรู้ มีความประพฤติเรียบร้อยตามพระธรรมวินัย เป็นผู้ฉลาดสามารถ ในการปกครองคณะสงฆ์ ไม่เป็นผู้มีร่างกายทุพพลภาพ ไร้ความสามารถ หรือมีจิต
สมัยรัตนโกสินทร์ 311 ฟั่นเฟือนไม่สมประกอบ หรือเป็นโรคเรื้อน หรือเป็นวัณโรคในระยะอันตราย จนเป็น ที่น่ารังเกียจ ไม่เคยต้องคำ วินิจฉัยลงโทษในอธิกรณ์ที่พึงรังเกียจมาก่อน ไม่เคยถูก ถอดถอนหรือถูกปลดจากตำแหน่งใด เพราะความผิดมาก่อน การแต่งตั้งเจ้าอาวาสนอกจากพระอารามหลวง ให้เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะอำเภอ รองเจ้าคณะอำเภอ เจ้าคณะตำบล รองเจ้าคณะตำบลเจ้าสังกัด ร่วมกันพิจารณาคัดเลือก พระภิกษุผู้มีคุณสมบัติดังกล่าวให้เจ้าคณะอำเภอ รายงานเสนอเจ้าคณะจังหวัดเพื่อพิจารณา แต่งตั้ง ถ้าพระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสวัดนั้นดำรงตำแหน่งเจ้าคณะจังหวัด อยู่ด้วย ให้เจ้าคณะอำเภอรายงานเสนอเจ้าคณะจังหวัด เพื่อเจ้าคณะภาคพิจารณาแต่งตั้ง การแต่งตั้งรองเจ้าอาวาส ผู้ช่วยเจ้าอาวาส นอกจากพระอารามหลวง ให้เจ้าอาวาสวัดนั้น พิจารณาคัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติพระสังฆาธิการ เสนอผู้บังคับบัญชาตามลำดับ เพื่อเจ้าคณะจังหวัดพิจารณาแต่งตั้ง พระภิกษุผู้จะดำ รงตำ แหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวงในกรุงเทพมหานคร ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ มีพรรษาพ้น ๑๐ เป็นผู้ทรงเกียรติคุณเป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและคฤหัสถ์ มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นราช สำ หรับพระอารามหลวงชั้นเอก ไม่ตํ่ากว่า พระราชาคณะชั้นสามัญ สำ หรับพระอารามหลวงชั้นโท ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาส ชั้นเอก สำ หรับพระอารามหลวงชั้นตรี พระภิกษุผู้จะดำ รงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวงในจังหวัดอื่นนอกจาก กรุงเทพมหานคร ต้องมีคุณสมบัติโดยเฉพาะอีกส่วนหนึ่ง ดังนี้ มีพรรษาพ้น ๑๐ เป็นผู้ทรงเกียรติคุณเป็นที่เคารพนับถือของบรรพชิตและ คฤหัสถ์ และมีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นสามัญ สำ หรับพระอารามหลวง ชั้นเอก ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นเอก สำ หรับพระอารามหลวงชั้นโท ไม่ตํ่ากว่า พระครูผู้ช่วยเจ้าอาวาสชั้นโท หรือพระครูสัญญาบัตรที่มีนิตยภัต ไม่ตํ่ากว่าพระครูผู้ช่วย เจ้าอาวาสชั้นโท สำ หรับพระอารามหลวงชั้นตรี
312 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ การแต่งตั้งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ให้เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะจังหวัดพิจารณา คัดเลือกพระภิกษุผู้มีคุณสมบัติพระสังฆาธิการ เสนอผู้บังคับบัญชาตามลำดับ เพื่อให้ มหาเถรสมาคมพิจารณา ถ้าพระภิกษุผู้จะดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง และดำรงตำแหน่ง เจ้าคณะจังหวัดอยู่ด้วย ให้เป็นหน้าที่ของเจ้าคณะภาคดำเนินการพิจารณาคัดเลือก พระภิกษุผู้มีคุณสมบัติครบถ้วนแล้วรายงานเจ้าคณะจังหวัด เพื่อพิจารณาเสนอตามลำดับ จนถึงมหาเถรสมาคม สมเด็จพระสังฆราช ทรงแต่งตั้งเจ้าอาวาส รองเจ้าอาวาส และผู้ช่วยเจ้าอาวาส พระอารามหลวง ตามมติมหาเถรสมาคม ในปัจจุบัน (พ.ศ. ๒๕๖๔) การดำ เนินการแต่งตั้งและถอดถอนเจ้าคณะใหญ่ เจ้าคณะภาค เจ้าคณะจังหวัด เจ้าอาวาสพระอารามหลวง และพระสังฆาธิการอื่น เมื่อได้ ดำ เนินการตามกฎมหาเถรสมาคมแล้ว ให้เสนอมหาเถรสมาคมพิจารณาทุกกรณี จากนั้น สมเด็จพระสังฆราชในฐานะประธานกรรมการมหาเถรสมาคมเสนอไปยังราชเลขานุการ ในพระองค์ เพื่อนำ ความกราบบังคมทูลพระกรุณาทรงทราบฝ่าละอองธุลีพระบาท เมื่อมีพระราชดำ ริเป็นประการใด ให้มหาเถรสมาคมมีมติให้มีพระบัญชาตั้งหรือ ตราตั้งหรือถอดถอนแล้วแต่กรณีโดยอนุวัตรตามพระราชดำ รินั้น แล้วให้เลขาธิการ มหาเถรสมาคมรายงานนายกรัฐมนตรีเพื่อทราบต่อไป ซึ่งการดำ เนินการเช่นนี้เป็น ไปตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๔) พ.ศ. ๒๕๖๑ และกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ แก้ไขเพิ่มเติม ครั้งที่ ๑ (พ.ศ. ๒๕๖๓) จะเห็นว่า พระภิกษุผู้จะดำ รงตำ แหน่งสมเด็จพระสังฆราช มหาเถรสมาคม เจ้าคณะใหญ่ เจ้าคณะภาค รองเจ้าคณะภาค เจ้าคณะจังหวัด รองเจ้าคณะจังหวัด เจ้าคณะอำ เภอ รองเจ้าคณะอำ เภอ เจ้าคณะตำ บล รองเจ้าคณะตำ บล และเจ้าอาวาส พระอารามหลวงในกรุงเทพมหานครและในจังหวัดอื่น มีตำแหน่งหน้าที่ในการปกครอง คณะสงฆ์ให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ข้อบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ และพระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช ซึ่งตำแหน่งหน้าที่การปกครอง คณะสงฆ์เหล่านั้นล้วนมีความเกี่ยวเนื่องเชื่อมโยงและมีความสัมพันธ์กับระบบสมณศักดิ์ ทั้งสิ้น
สมัยรัตนโกสินทร์ 313 สมณศักดิ์จึงมีความสัมพันธ์แบบคู่ขนานกับลำดับชั้นของตำแหน่งปกครองคณะสงฆ์ นั่นก็คือพระสงฆ์ผู้มีสมณศักดิ์สูงมักเป็นผู้ปกครองคณะสงฆ์ระดับสูง ทั้งนี้ เพราะระเบียบ เกี่ยวกับการแต่งตั้งผู้บริหารคณะสงฆ์ที่บังคับใช้อยู่ในปัจจุบัน๑ ได้กำหนดระดับชั้นสมณศักดิ์ เป็นคุณสมบัติข้อหนึ่งของผู้มีสิทธิได้รับแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งพระสังฆาธิการผู้ปกครอง คณะสงฆ์ เช่น พระภิกษุผู้จะได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาสพระอารามหลวง ชั้นเอกในกรุงเทพมหานครต้องมีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นราช เจ้าคณะ จังหวัดเกือบทุกจังหวัดมีสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นสามัญขึ้นไป เจ้าคณะภาค มีสมณศักดิ์ไม่ตํ่ากว่าพระราชาคณะชั้นเทพ พระสงฆ์ผู้มีสมณศักดิ์ชั้นสมเด็จพระราชาคณะ เป็นกรรมการมหาเถรสมาคม ดังนั้น พระสงฆ์ผู้มีสมณศักดิ์จึงเป็นกำลังสำคัญในองค์กรบริหารกิจการคณะสงฆ์ ทั่วประเทศ เนื่องจากสมณศักดิ์เป็นยศที่พระมหากษัตริย์ทรงพระราชทานแก่พระสงฆ์ ฝ่ายอาณาจักรจึงอาศัยสมณศักดิ์นี้สร้างความสัมพันธ์และความร่วมมือกับฝ่ายศาสนจักร เป็นอย่างดีนับแต่สมัยสุโขทัยจนถึงปัจจุบัน ๑ กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ, กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๘ (พ.ศ. ๒๕๔๖) แก้ไขเพิ่มเติมกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ และกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วย การแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ แก้ไขเพิ่มเติม ครั้งที่ ๑ (พ.ศ. ๒๕๖๓)
บรรณานุกรม
บรรณานุกรม กรมการศาสนา. ประวัติพระพุทธศาสนาแห่งกรุงรัตนโกสินทร์ ๒๐๐ ปี ภาค ๑. กรุงเทพมหานคร : การศาสนา, ๒๕๒๕. กรมศิลปากร. จารึกสมัยสุโขทัย ภาคที่ ๑. กรุงเทพมหานคร : อมรินทร์การพิมพ์, ๒๕๒๗. _________. จารึกสมัยสุโขทัย. กรุงเทพมหานคร :ลายสือไทย, ๒๕๒๖. (กรมศิลปากร จัดพิมพ์เนื่องในโอกาสฉลอง ๗๐๐ ปี) _________. ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๒. ยอร์ช เซเดส์ ชำ ระและแปล. พระนคร : คลัง วิทยา, ๒๕๐๔. _________. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๑. กรุงเทพมหานคร : กรมศิลปากร, ๒๕๔๕. (จดหมายเหตุพระราชพิธีสมมงคลพระชนมายุเท่าพระบาท สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) _________. เรื่องตั้งพระราชาคณะผู้ใหญ่ในกรุงรัตนโกสินทร์ เล่ม ๒. กรุงเทพมหานคร : กรมศิลปากร, ๒๕๔๕. (จดหมายเหตุพระราชพิธีสมมงคลพระชนมายุเท่าพระบาท สมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช) คณะกรรมการพิจารณาและจัดพิมพ์เอกสารทางประวัติศาสตร์ วัฒนธรรมและโบราณคดี สำ นักนายกรัฐมนตรี. ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๑. กรุงเทพมหานคร : สำ นักเลขาธิการ คณะรัฐมนตรี, ๒๕๒๑. _________. ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๓. กรุงเทพมหานคร : สำ นักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี, ๒๕๒๑. _________. ประชุมศิลาจารึก ภาคที่ ๔. กรุงเทพมหานคร : สำ นักเลขาธิการคณะรัฐมนตรี, ๒๕๒๑. คณาจารย์ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, การปกครองคณะสงฆ์ไทย. พิมพ์ครั้งที่ ๒. พระนครศรีอยุธยา : มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๕๘ จารึกกัลยาณี. พระนคร : โสภณพิพรรฒธนากร, ๒๔๖๘. โชติ ทองประยูร. ความเหมาะสมของกฎหมายคณะสงฆ์ฉบับใหม่ : พระราชบัญญัติ คณะสงฆ์ พ.ศ. ๒๕๐๕. กรุงเทพมหานคร : ดำ รงธรรม, ๒๕๐๘.
สมัยรัตนโกสินทร์ 317 ไชยนาจ ญาติฉิมพลี (บรรณาธิการ). ยอยกพระพุทธศาสนา. นนทบุรี : กรีน - ปัญญาญาณ, ๒๕๕๒. (จัดพิมพ์ในโอกาส ๑๐๐ ปี กรมเสมียนตรา สำ นักงานปลัดกระทรวงกลาโหม) ดำ รงราชานุภาพ, สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยา. ตำ นานคณะสงฆ์. พระนคร : วัชรินทร์การพิมพ์, ๒๕๑๓. _________. ประชุมนิพนธ์เกี่ยวกับตำ นานทางพระพุทธศาสนา. พระนคร : กรมศิลปากร, ๒๕๑๔. (คณะสงฆ์วัดพระพิเรนทร์ พิมพ์เป็นอนุสรณ์ในงานพระราชทานเพลิงศพ พระเทพคุณาธาร (ผล ชินปุตฺโต) ณ ฌาปนสถานวัดพระพิเรนทร์ วันที่ ๒๑ มีนาคม พุทธศักราช ๒๕๑๔). แถลงการณ์คณะสงฆ์. ภาค ๑ ตอนที่ ๑ ประจำ เดือนมกราคม พ.ศ. ๒๕๐๖. _________. เล่ม ๑. กรุงเทพมหานคร : มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๔๔๕. _________. เล่ม ๕๓ ตอนที่ ๗ ประจำ เดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๘. _________. เล่ม ๕๓ ตอนที่ ๗ ประจำ เดือนพฤษภาคม พ.ศ. ๒๕๐๘. _________. เล่ม ๕๘ ตอนที่ ๔ ประจำ เดือนเมษายน พ.ศ. ๒๕๑๓. _________. เล่ม ๖๐ ตอนที่ ๔ ประจำ เดือนกุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๑๕. _________. เล่ม ๗๖ ตอนที่ ๙ ประจำ เดือนกันยายน พ.ศ. ๒๕๓๑. ธนิต อยู่โพธิ์. ตำ นานสมณศักดิ์พระวันรัตน. พระนคร : ศิวพร, ๒๕๑๖. นนท์ ธรรมสถิต. พระพุทธศาสนาและคณะสงฆ์ไทย. กรุงเทพมหานคร : เอดิสัน, ๒๕๓๓. นภนาท อนุพงศ์พัฒน์. ผลกระทบของพระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์ ร.ศ. ๑๒๑ ต่อการปกครองคณะสงฆ์ไทย. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาประวัติศาสตร์ ภาควิชาประวัติศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย, ๒๕๔๖. ปฏิทินศาสนา ๒๕๖๐. บัญชีรายนามพระสงฆ์ที่ขอพระราชทานสถาปนา เลื่อนและตั้ง สมณศักดิ์ วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๙. กรุงเทพมหานคร : สำ นักงานพระพุทธศาสนา แห่งชาติ, ๒๕๖๐. ประชากิจกรจักร, พระยา. พงศาวดารโยนก. พระนคร : ชูสิน, ๒๔๙๘. พจนาวิลาศ, พระ. ทำ เนียบสมณศักดิ์. พระนคร : บำ รุงนุกูลกิจ, ๒๔๔๕.
318 ตำแหน่งการปกครองคณะสงฆ์ไทยกับระบบสมณศักดิ์ พระครูปลัดอาทิตย์ อตฺถเวที. การศึกษาแนวคิดและวิธีการปกครองคณะสงฆ์ของ พระเทพโสภณ (ประยูร ธมฺมจิตฺโต) : ศึกษาเฉพาะกรณีพระสังฆาธิการใน เขตปกครองภาค ๒. วิทยานิพนธ์พุทธศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาพระพุทธศาสนา บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๖. พระเทพรัตนสุธี (พิมพ์ าณวีโร). ทำ เนียบพระราชาคณะ ฉบับสมบูรณ์ พ.ศ. ๒๕๔๖. กาญจนบุรี: สหายพัฒนาการพิมพ์, ๒๕๔๖. (พิมพ์ถวายเป็นมุทิตาในวโรกาสที่ พระครูพิพิธวิหารกิจ (สมศักดิ์ ปสนฺโน ป.ธ.๔, ศษ.บ.) เจ้าคณะอำ เภอเมือง ฉะเชิงเทรา และผู้ช่วยเจ้าอาวาสวัดโสธรวราราม จังหวัดฉะเชิงเทรา ได้รับพระราชทาน ตั้งสมณศักดิ์ เป็นพระราชาคณะ ชั้นสามัญ ที่ พระปริยัติกิจวิธาน วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๖) พระเทพวิสุทธิเวที (ไสว สุจิตฺโต). วิชาการเลขานุการ. พิมพ์ครั้งที่ ๕. กรุงเทพมหานคร : ประยูรวงศ์, ๒๕๓๒. พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช). สมณศักดิ์ : ยศช้าง ขุนนางพระ. กรุงเทพมหานคร : เลี่ยงเชียง, ๒๕๓๖. พระธรรมคุณาภรณ์ (พิมพ์ าณวีโร). ทำ เนียบพระราชาคณะ ฉบับสมบูรณ์ พ.ศ. ๒๕๕๔. กรุงเทพมหานคร : อมรินทร์พริ้นติ้งแอนด์พับลิชชิ่ง, ๒๕๕๔. พระธรรมปริยัติโสภณ. วิทยาพระสังฆาธิการ เล่ม ๒. กรุงเทพมหานคร : สหธรรมิก, ๒๕๕๓. พระปลัดวรรณะ วณฺโณ. สมณศักดิ์กับพระสงฆ์. กรุงเทพมหานคร : รุ่งเรืองสาส์นการพิมพ์, ๒๕๒๕. พระพุทธศาสนาแห่งชาติ, สำ นักงาน. คู่มือพระสังฆาธิการ. กรุงเทพมหานคร :สำ นักงาน พระพุทธศาสนาแห่งชาติ, ๒๕๕๔. พระมหานิรุตต์ ิตสวโร. ํ คู่มือสมณศักดิ์ พัดยศ ฉบับสมบูรณ์. พิมพ์ครั้งที่ ๕. กรุงเทพมหานคร : ธงธรรม, ๒๕๕๒. พระมหาวรชัย กลึงโพธิ์. การปกครองคณะสงฆ์ไทยตามพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ พุทธศักราช ๒๔๘๔. วิทยานิพนธ์อักษรศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชาประวัติศาสตร์ บัณฑิตวิทยาลัย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย, ๒๕๓๙.
สมัยรัตนโกสินทร์ 319 พระมหาวิเชียร สายศรี. พระพุทธศาสนากับระบบสมณศักดิ์: ศึกษาเฉพาะกรณีทัศนะ ของนักวิชาการพุทธศาสนาและพระนักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษา. วิทยานิพนธ์ อักษรศาสตรมหาบัณฑิต (ศาสนาเปรียบเทียบ). กรุงเทพมหานคร : บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหิดล, ๒๕๔๓. พระมหาอุทิศ อุทิตเมธี. ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับสมณศักดิ์. กรุงเทพมหานคร : เลี่ยงเชียง, ๒๕๓๖. พระเมธีธรรมาภรณ์ (ประยูร ธมฺมจิตโต). การปกครองคณะสงฆ์ไทย. พิมพ์ครั้งที่ ๙. กรุงเทพมหานคร : มูลนิธิพุทธธรรม, ๒๕๓๙. _________. ระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ไทย. กรุงเทพมหานคร : มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๓๓. พระวิสุทธิภัทรธาดา (ประสิทธิ์ พฺรหฺมรสี). ํ พระราชบัญญัติคณะสงฆ์และกฎมหาเถรสมาคม. กรุงเทพมหานคร : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๗. (พระอุบาลีคุณูปมาจารย์ เจ้าอาวาสวัดไร่ขิง จังหวัดนครปฐม และที่ปรึกษาเจ้าคณะภาค ๑๔ พิมพ์มุทิตจิต ในโอกาสที่ พระครูปลัดสุวัฒนจริยคุณ (ประสิทธิ์ พฺรหฺมรํสี) วัดประยุรวงศาวาส กรุงเทพมหานคร ได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระราชาคณะชั้นสามัญ ที่ พระวิสุทธิภัทรธาดา วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๗) พระวิสุทธิโสภณ (สำ รวม ปิยธมฺโม). การปกครองคณะสงฆ์ไทย. (กรุงเทพมหานคร : มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย, ๒๕๔๓. พระศรีศาสนวงศ์ (มีชัย วีรปญฺโ). อธิบายกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๕๑) และกฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๒๘ (พ.ศ. ๒๕๔๖) แก้ไขเพิ่มเติมกฎมหาเถร สมาคม ฉบับที่ ๒๔ (พ.ศ. ๒๕๔๑) ว่าด้วยการแต่งตั้งถอดถอนพระสังฆาธิการ. กรุงเทพมหานคร : ประยูรสาส์นไทยการพิมพ์, ๒๕๕๑. มหามกุฏราชวิทยาลัย. ประวัติการปกครองคณะสงฆ์ไทยและลักษณะการปกครอง คณะสงฆ์ไทยโดยสังเขป. กรุงเทพมหานคร : มหามกุฏราชวิทยาลัย, ๒๕๒๑. มานิต มานิตเจริญ. พจนานุกรมไทย. พระนคร : เอกศิลป์การพิมพ์, ๒๕๑๔. ราชกิจจานุเบกษา. ประกาศ สถาปนาพระสังฆราชขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวง. เล่ม ๗๔ ตอน ๖ ก ฉบับพิเศษ. ๑๒ มกราคม ๒๕๐๐.