Dobrotoljublje tom 5

DOBROTOXUBXE Ì 101

46. Nije moguçe da se pokrene izvor suza bez najdubxeg
smirenoumxa, kao wto nije moguçe biti smirenouman bez umile-
qa, koje nastaje nailaskom Duha. Jer, umileqe se Svetim Duhom
ra$a od smirenoumxa, a smirenoumxe od umileqa. Kao karike na
lancu, oni se drùe jedno drugog i vezuju jednom blagodaçu, sayi-
qavajuçi neraskidivu svezu Duha.

47. Svetlost koja od Duha Svetog silazi na duwu obiyno
odlazi usled mrzovoxe, nemara i neopreznosti u odnosu na reyi
i jelo. Jer, nemar u odnosu na hranu i uopwte sita trpeza, te ne-
uzdrùaqe jezika i nezadrùavaqe oyiju qu izgone i yine nas po-
mrayenima. Ukoliko se, pak, napunimo tamom, sve zveri wumske
nawega srca i laviçi, tj. strasne pomisli sa rikaqem se razila-
ze po duwi, traùeçi sebi hranu u strastima, pokuwavajuçi da
ukradu skrivnicu koju je u nama poloùio Duh (Ps.103,20-21). Me$u-
tim, nawa istinska prijatexica, tj. uzdrùaqe i an$elotvorna
molitva ne samo da ne dozvoxavaju da se newto sliyno desi u du-
wi, veç u umu yuvaju neugasivu svetlost Duha, srce yine tihim i
yistim, toye boùanstveno umileqe, duwu wire xubavxu prema
Bogu, yitavu je, u vesexu i devstvenosti, sjediqujuçi sa Hris-
tom.

48. Slovesnosti je ponajviwe svojstvena yednost i zdravo-
umxe [yistota] duwe, yija majka i prijatexica jeste sveopwte uz-
drùaqe, a otac - strah Boùiji. Pretvorivwi se u yeùqu za Bo-
gom i sjedinivwi se sa stremxeqem prema boùanstvenim stva-
rima, strah Boùiji duwu yini slobodnom od straha, punom xu-
bavxu i majkom boùanstvene slovesnosti.

49. Sjedinivwi se sa duwom, strah je kroz pokajaqe yini
bremenitom pomislima o sudu, usled yega je obuzimaju patqe ad-
ske (Ps.114,3). Qu trzaju uzdasi i bolovi i stiskaqa srca pri po-
misli na buduçe uzvraçaqe za r$ava dela. Kroz mnoge suze i na-
pore umnoùivwi u unutrawqosti razuma zayeti duh spaseqa,
ona ga i ra$a na zemxi srca svoga. Oslobodivwi se od muke pri
[pomisli na] ad i izbavivwi se od steqaqa pod dejstvom [predstava]
o sudu, ona u sebe prima yeùqu i radost zbog buduçih dobara, su-
sreçuçi se sa prijatexicom, tj. sa yednowçu i zdravoumxem, koji
je iskrenom xubavxu sjediquju sa Bogom. Sjedinivwi se, pak, sa
Bogom, duwa oseça neizrecivo uùivaqe, usled yega veç sa uùi-
vaqem i nasla$ivaqem proliva suze umileqa, postajuçi tu$a
oseçaqu za bilo wta svetsko. Ona kao u izvansebnosti ùuri za
%enikom, uzvikujuçi mu bezglasnim glasom: —Za tobom i za mi-
risom tvoga blagouhaqa ùurim. Reci mi gde se nalaziw, ti, koga je
zavolela duwa moja, gde napasaw, gde poyivaw u podne yistog umo-
zreqa, kako bih se moùda nawla u stadu pravednika (Pes.1,3; 6).
Jer, svetlost velikih tajni je kod tebe”. I uvevwi je u skrivnicu

102 HILANDARSKI PREVODI

skrivenih tajni svojih, %enik yini da postaje umozritexnica
naznayeqa tvorevine sa mudrowçu.

50. Nemoj govoriti u srcu svom da je veç nemoguçe da stek-
new yednost devstvenosti nakon viwestrukog razvrata i besni-
la tela. Jer, nakon usrdnog truda pokajaqa uz zlopaçeqe i du-
wevnu toplinu, praçenu rekom suza umileqa, ruwi se svaka tvr-
$ava greha i gasi svaki ogaq strasti, te se dewava novo ro$eqe
odozgo nailaskom Duha Utewitexa. I duwa opet postaje palata
yednosti i devstvenosti. Dowavwi u qu u svetlosti neizrecivoj
i radosti, natprirodni Bog zaseda na visinu qenog uma kao na
prestol slave, dajuçi mir qenim silama, govoreçi: —Mir vam od
strasti koje vas napadaju. Mir svoj dajem vam radi vaweg prirod-
nog dejstvovaqa. Mir svoj vam ostavxam radi dostizaqa natpri-
rodnog savrwenstva”. Iscelivwi trojiynim darivaqem mira
trodelnost duwe, uzdigavwi je ka trojiynom savrwenstvu i sje-
dinivwi je sa sobom, Bog je veç yini potpuno devstvenom, dob-
rom, prekrasnom, pomazavwi je blagouhaqem uxa yednosti, i go-
voreçi: —Ustani i pri$i, bliska moja, dobra moja, golubice moja, sa
delatnim mudroxubxem. Jer, eto zima strasti pro$e, kiwa slas-
toxubivih pomisli ode, mimoi$e, i cveçe vrlina sa mirisom po-
misli se javi na zemxi srca tvoga. Ustani, do$i meni sa poznaqem
prirodnog umozreqa, do$i, golubice moja sama u pokrov i primrak
tajanstvenog bogoslovxa i tvrde kao kamen vere u mene, Boga”
(Pes.2,10-14).

51. Od onih koji su se udostojili dobre izmene i usho$eqa
naviwe, blaùen je onaj ko je delatnim mudroxubxem preskoyio
stenu strasnih navika i posrebrenim krilima bestrawça sa po-
znaqem uziwao u misleni vazduh umozreqa svega postojeçeg, a
potom se podigao u mrak bogoslovxa, najzad poyinuvwi od svih
dela svojih u Bogu blaùenim ùivotom. On je u savrwenstvu po-
stao zemaxski an$eo i nebeski yovek, proslavivwi Boga u sebi,
radi yega çe i qega Bog proslaviti.

52. Oni koji xube zakon Boùiji imaju puno mira i za qih
ne postoji uzrok sablazni. Jer, Bogu nije ugodno ono wto se xudi-
ma dopada, nego ono wto moùda [xudima] ne izgleda dobro, ali je
po svojoj prirodi veoma dobro za onoga ko zna smislove [naznayeqa]
biça i stvoreqa.

53. Izvrsno je da [yovek] umre za svet i da ùivi za Hrista.
Jer, u suprotnom, ne moùe da se preporodi, saglasno sa reyju Gos-
podqom: Ako se ko ne rodi odozgo, ne moùe uçi u Carstvo Boùije
(Jn.3,3). Reyeno ro$eqe se zbiva pokoravaqem duhovnim ocima.
Jer, ukoliko u sebe ranije ne primimo seme reyi sa uyeqem ota-
ca i ukoliko nas ne usvoje Bogu, mi se ne moùemo ponovo roditi.
Dvanaestoricu apostola je jedan Hristos porodio, a oni sedam-
desetoricu apostola. Qih je usvojio Bog i Otac, kao wto Gospod

DOBROTOXUBXE Ì 103

govori: Vi ste sinovi Oca svoga koji je na nebesima (Mt.5,45). Stoga
i [sveti] Pavle nama govori: Jer ako imate i hixade uyitexa u
Hristu, ali nemate mnogo otaca. Jer vas u Hristu Isusu ja rodih…
Ugledajte se na mene (1.Kor.4,15-16).

54. Ukoliko se [yovek] ne pokori duhovnom ocu podraùavaju-
çi Hrista (koji se pokorio Ocu svome do krsne smrti), znayi da
se neçe ni preporoditi. Onaj, pak, ko nije postao xubxeni sin
dobroga oca, i nije se preporodio Slovom i Duhom, kako çe sam
postati dobar otac dobrih sinova i kako çe roditi dobru duhov-
nu decu, sliynu ocu svome po dobroti? Drugayije reyeno, plod çe
svakako biti sliyan drvetu.

55. R$avo neverje je porod lukavog srebroxubxa i najporoy-
nije zavisti. Ukoliko je ono r$avo, nije li jow r$avije ono wto
ga ra$a? Jer, ono sinovima xudskim xubav prema zlatu yini po-
ùexnijom od xubavi prema Hristu. Ono yini da se Sazdatex
vewtastva smatra niùim od tvorevine. One koji se rado slaùu
da istinu Boùiju zamequju laùju, i da viwe powtuju tvar nego
Tvorca (Rim.1,25), ono uyi da se qoj sluùi viwe negoli Bogu. Re-
yeni porok je veoma r$av, usled yega se i naziva drugim idolopo-
klonstvom. Utoliko je jow r$avija duwa koja proizvoxno [svojevox-
no] boluje od qega.

56. Ukoliko hoçew da budew prijatex Hristov, omrzni
zlato i nenasitu xubav prema qemu. Jer, ono ka sebi privlayi
razum onoga koji ga xubi. Ono ga odvaja od najsla$e xubavi prema
Gospodu Isusu, koja se ne projavxuje u reyima, nego u ispuqavaqu
Qegovih zapovesti. Ukoliko poùeliw zlato, svakako çew ga,
avaj, dobiti, naravno, ukoliko se xubav prema qemu moùe smat-
rati dobitkom, a ne velikim gubitkom u odnosu na xubav prema
Hristu. Znaj da çew u reyenom sluyaju Hrista potpuno izgubiti,
tj. Boga, koji je glava xudima i bez koga im nema ùivota i spase-
qa.

57. Ukoliko voliw zlato, ti ne voliw Hrista. Ukoliko ne
voliw Hrista, a voliw zlato, treba da shvatiw kome reyeni na-
silnik hoçe da te upodobi. Onome koji bewe uyenik, premda ne-
verni, i prijatex, premda se pokazao kao zaverenik, koji je zlo
ustao na opwteg Vladiku, bedno otpao od vere i xubavi prema
Qemu i bacio se u dubinu oyajaqa. Uplawi se reyenoga primera
i beùi od zlata i xubavi prema qemu kako bi stekao Hrista,
ukazujuçi istovremeno i istinsku xubav prema sebi. Jer, vidiw
kakav je udeo onoga ko je upao u navedeni [greh].

58. Bez priziva odozgo nikada nemoj iskati da dobijew pr-
venstvo [u yinu], tj. jedino uz pomoç zlata ili xudskog posredova-
qa, yak i ako primetiw da imaw snage da pomaùew duwama. Jer,
tri moguçe nevoxe mogu da te susretnu, i jedna çe se svakako de-
siti: ili çe negodovaqe i xutina Boùija naiçi na tebe kroz

104 HILANDARSKI PREVODI

razliyite napasti i skorbne okolnosti, pri yemu çe na tebe us-
tati ne samo xudi, nego i skoro yitava tvar, te çe ti ùivot bi-
ti pun uzdisaqa, ili çew sa velikim bewyawçem biti svrgnut
powto te nadvladaju drugi, ili çew umreti pre svog vremena,
buduçi poseyen iz ovoga ùivota.

59. Niko ne moùe da smatra niwtavnom slavu i bewyawçe
ili da bude iznad uùivaqa i patqe ukoliko se nije udostojio da
vidi yime se stvari zavrwavaju. Ukoliko, pak, uvidi da se svaka
slava, svako zadovoxstvo i uteha, svako bogatstvo i dobrobit za-
vrwavaju niyim, s obzirom da smrt sve odnosi i uniwtava i uko-
liko pozna oyiglednu ispraznost xudskih stvari, on çe svoja yu-
la okrenuti prema kraju boùanstvenih stvari. On se, dakle, ve-
zuje uz one [stvari] koje opstaju i koje ne mogu da propadnu. Iwtu-
çi ih, on postaje viwi od patqe i uùivaqa zemaxskih: od patqe
- stoga wto je u duwi pobedio slastoxubxe, slavoxubxe i srebro-
xubxe, i od uùivaqa - stoga wto je od duwe odvojio svetsko yulo.
On je svagda jednak, bez obzira da li ga powtuju ili bewyaste, da
li ga okruùuju patqe ili ugodnosti, za sve blagodareçi Bogu i
pomiwxu ne silazeçi dole.

60. Marxivi moùe i po snovi$eqima da prepoznaje pokre-
te i raspoloùeqa duwe, te da u skladu sa qima usmerava stara-
qe o ustrojstvu svog [duhovnog] staqa. Jer, telesni pokreti i du-
wevna mawtaqa se odvijaju u skladu sa unutrawqim nastroje-
qem yoveka i qegovim brigama. Onaj ko ima vewtastvoxubivu i
slastoxubivu duwu, mawta o sticaqu stvari i novyanim dobi-
cima, o ùenskim oblicima i strasnim zagrxajima, usled yega mu
se dewavaju oskrnavxeqa tela i odeçe. Onaj ko ima lakomu i
srebroxubivu duwu [u snu] svagda vidi zlato: yas traùi uplate,
yas umnoùava postotke, yas dobijeno sakriva u kasu, yas kao da
mu se sudi zbog nemilosrdnosti. Onome ko je gnevxiv i pun za-
visti priyiqavaju se da ga gone zveri ili otrovni gmizavci, us-
led yega oseça veliki uùas i strah. Onaj, pak, ko je u duwi pun
tawtine mawta o svojoj slavi, o buynim narodnim doyecima, i o
yinovima i starewinstvima koja mu se nude i uruyuju, prema ye-
mu i budan ima sklonost. Onaj yija je duwa gorda i ispuqena
nadmenowçu vidi sebe kako se vozi u blistavim koyijama ili ka-
ko leti na krilima po vazduhu, dok ostali trepte pred veliyi-
nom qegove vlasti. Na sliyan nayin i bogoxubivi yovek, kao
revnostan za vrlinska dela i pravedan u podvizima blagoyawça,
u snu vidi ili doga$aqe buduçih stvari, ili otkriveqe straw-
nih vi$eqa, imajuçi duwu yistu od uticaja vewtastva. Budeçi
se, on se svagda nalazi u molitvi sa umileqem i mirnom ustroj-
stvu duwe i tela, sa suzama na obrazima i besedom sa Bogom na
ustima.

DOBROTOXUBXE Ì 105

61. Ono wto nam se predstavxa u snu su ili snovi, ili vi-
$eqa, ili otkriveqa. Snovi u uobrazixi uma ne ostaju neizme-
qivi. Qihovi predmeti se meqaju, tj. jedni potiskuju druge ili
se meqaju u druge. Od qih nema nikakve koristi i samo qihovo
mawtaqe iwyezava zajedno sa bu$eqem. Qih marxivi treba da
preziru. Vi$eqa sve vreme ostaju nepromeqiva, ne preobraùa-
vajuçi se jedno u drugo. Ona ostavxaju peyat u umu, usled yega na
mnoge godine ostaju nezaboravna. Ona pokazuju dewavaqa budu-
çih stvari i duwi donose korist, privodeçi je u umileqe kroz
predstave strawnih izgleda. Ona onoga ko ih vidi yine udubxe-
nim u sebe i punim trepeta zbog neizmeqivog umozreqa straw-
nih stvari koje su izobraùene. Marxivi revnitexi reyena vi-
$eqa treba da smatraju dragocenim. Otkriveqa su, pak, umozre-
qa yiste i prosveçene duwe iznad svakog yula. Ona predstavxaju
izvesna divna boùanstvena dela i shvataqa, tajnovodstvo u
skrivene Boùije tajne, doga$aqe za nas najvaùnijih predmeta i
opwtu izmenu svetskih i xudskih stvari.

62. Od navedenih vrsta [predstavxaqa] prva su svojstvena
vewtastvenim i teloxubivim xudima, za koje je bog - stomak i
neumereno nasiçivaqe i yiji je um obuzet tamom usled nemarnog
i strastima rastrzanog ùivota. Nad qima se izruguju demoni po-
sredstvom mawtaqa. Druga [su svojstvena] marxivima, koji yiste
svoja duwevna yula i na koje vi$eno blagotvorno deluje na shva-
taqe boùanstvenih stvari i na [vrlinsko] usho$eqe. Treça [su svoj-
stvena] savrwenima, koji primaju dejstvo Boùanstvenog Duha.
Oni su sa Bogom sjediqeni bogoreyitom duwom.

63. Snovi$eqa nisu istinita kod svih xudi. Ona se u vla-
dalaykom delu uma ne zapeyaçuju se kod svih, veç samo kod onih
yiji je um oyiwçen i yija su duwevna yula prosveçena, koji su
napredovali do prirodnog umozreqa, koji ne brinu o ùivotnim
stvarima, koji se ne staraju o sadawqem ùivotu, yije je dugo gla-
dovaqe obrazovalo opwte uzdrùaqe i koje su znoj i napori po
Bogu priveli svetiliwtu Boùijem, tj. poznaqu postojeçega i
viwoj mudrosti, yiji je an$elski ùivot sada skriven u Bogu i ko-
je je napredak u svewtenom tihovaqu uzveo na stepen proroka
Crkve Boùije, o kojima je u Mojsijevoj [kqizi] Bog rekao: Ukoliko
bude prorok me$u vama, javiçu mu se u snu i u vi$equ çu govoriti sa
qim (Bro.12,6), i u Joilovoj [kqizi]: I biçe potom da çu izliti od
Duha moga na svaku plot i proricaçe sinovi vawi i kçeri vawe, i
starci vawi çe ugledati snove i mladiçi vawi çe videti vi$eqa
(Joil 2,28).

64. Tihovaqe je staqe uma izbavxenog od svih uznemireqa,
tiwina slobode i duwevne radosti, neuznemiravano i neuzbur-
kivano utvr$eqe srca u Bogu, svetlo umozreqe, poznaqe Boùijih
tajni, rey mudrosti iz yistog razuma, bezdan boùanstvenih shva-

106 HILANDARSKI PREVODI

taqa, ushiçeqe uma, beseda sa Bogom, neuspavxivo oko, umna mo-
litva, neumorni veliki pokoj u naporima i najzad sjediqeqe i
spajaqe sa Bogom.

65. Sve dok je duwa rastrojena u sebi usled neurednog dej-
stva qenih sila, te nesposobna da u sebe smesti boùanstvene
zrake, sve dok se ne oslobodi od ropstva telesnog razmiwxaqa i
sve dok ne okusi mir usled prekidaqa borbe neuzdrùxivih
strasti, qoj je neophodno veliko çutaqe usta kako bi i sama mog-
la govoriti sa Davidom: A ja kao gluv ne sluwah, i kao nem ne otva-
rah usta svoja (Ps.37,14). Ona uvek treba da bude tuùna i da sa
skruwenowçu hodi putem zapovesti Hristovih, sve dok je jow
ùalosti neprijatex i dok yezne za nailaskom Utewitexa. Jer,
ukoliko prebiva u umilequ i sebe omiva suzama, On çe joj daro-
vati pravu slobodu.

66. Ukoliko med vrlina koji se priprema u tihovaqu pre-
vazi$e smireno telo usled podviga mudroxubxa, ukoliko mu du-
wevne sile stupe u prirodno staqe usled obaraqa [telesnog] raz-
miwxaqa, ukoliko oyisti srce suzama i postane sposoban da
prima zrake Duha, obukavwi se u netruleùnu ùivotvornu mrt-
vost Hristovu, te ukoliko primi Utewitexa sa ogqenim jezi-
kom, sedeçi u peçi tihovaqa, [podviùnik] je veç duùan da sa sme-
lowçu govori veliyinu Boùiju i u crkvi velikoj blagovesti prav-
du Qegovu (Ps.144,11; 39,10), buduçi da je u unutrawqost primio
zakon Duha. Inaye çe, sliyno nevaxalome sluzi koji je sakrio ta-
lanat gospodara svoga u zemxu, biti bayen u ogaq veyni. Powto
je svoj greh omio pokajaqem i opet primio proroyki dar, David
nije mogao da skriva Boùije dobroyinstvo, te se obraçao Bogu:
Evo usta moja neçu spreyiti, Gospode, ti znaw. Pravdu tvoju ne
skrih u srcu mome, istinu tvoju i spaseqe tvoje rekoh; ne krih mi-
lost tvoju i istinu tvoju od sabora velikog (Ps.39,11).

67. Um koji je oyiwçen od svake neyistote za duwu postaje
zvezdano nebo po svojim bxewtavim i svetlim shvataqima, ima-
juçi u sebi Sunce pravde koje sija i u svet ispuwta svetle zrake
bogoslovxa. Powto se slovesnowçu pogruzi u bezdan mudrosti,
on iznosi jednostavne i nepomewane izglede stvari i jasna ot-
kriveqa sakrivenog kako bi se obznanila dubina i visina i wi-
rina poznaqa Boùijeg. Primivwi reyeno u svoja nedra kao pri-
rodno, on potom reyima objawqava dubine Duha svima koji u se-
bi imaju Boùanstvenog Duha, otkriva lukavstvo duhova i saop-
wtava tajne Carstva nebeskog.

68. Telesnu pohotu i poigravaqe tela spreyavaju uzdrùa-
qe, post i duhovna borba. Duwevno raspaxivaqe i uznemirava-

qe srca hladi yitaqe Boùanstvenih Pisama, neprestana molit-
va - smirava, a umileqe - stiwava kao uxe.

DOBROTOXUBXE Ì 107

69. Yista molitva, tu$a svemu vewtastvenome, ponajviwe
yoveka yini dostojnim sabesednikom Bogu. Ona sa Slovom sjedi-
quje onoga ko se moli nerasejano, u duhu, omivajuçi duwu suzama,
nasla$ujuçi se sladowçu umileqa i prosveçujuçi se svetlowçu
Duha.

70. Koliyina u molitvenom psalmopojaqu je prekrasna,
ukoliko je rukovo$ena trpxeqem i paùqom. Ipak, zapravo ka-
kvota oùivxava duwu i dovodi do ploda. Kakvota psalmopojaqa
i molitve sastoji se u moxequ umom u duhu. Umom se moli onaj

ko, pojuçi i moleçi se, razmatra ono wto se sadrùi u Boùanstve-

nom Pismu i ushodi shvataqem u srcu svome kroz bogodoliyne
misli. Duwa koja se qima ushiçuje u vazduhu svetlosti, postaje
ozarena i jow viwe se yisti, sva se uzdiùuçi ka nebesima. Po-
smatrajuçi krasote dobara koja su pripremxena svetima, ona se i
sama zagreva ùexom za qima. I u qoj se odmah javxa plod molit-
ve kroz toyeqe izvora suza iz oyiju po dejstvu svetlotvornog Du-
ha. One duwi pruùaju sladostan ukus, usled yega yesto sasvim za-
boravxa telesnu hranu. Reyeno i predstavxa plod molitve koji
se od kakvote psalmopojaqa ra$a u duwama koje se mole.

71. Plod Duha prati kakvotu molitve. Kakvotu, pak, pre-
krasno prati koliyina psalmopojaqa. Ukoliko nema ploda, i ka-
kvota je suva. Ukoliko je ona suva, utoliko pre je suva koliyina.
I premda i daje napor telu, ona svakako za mnoge biva nekoris-
na.

72. Yuvaj se neprijatexskih zamki kada se moliw i pevaw

Psalme Gospodu. Demoni nas ili varaju, kraduçi oseçaqe duwe,
ili nas navode da govorimo jedno umesto drugog, pretvarajuçi

stihove Psalama u hule i vadeçi iz usta nawih nepriliyne re-

yi. Kada poynemo Psalam, oni nawe reyi navode na kraj i ono
wto se nalazi izme$u rasprwavaju iz uma. Oni nas zadrùavaju na
jednom stihu ne dozvoxavajuçi, usled zaborava koji izazivaju, da

se setimo nastavka. Tako$e, kada smo na sredini Psalma oni iz-
nenada iz uma briwu svako seçaqe na prethodne stihove usled
yega se ne seçamo ni wta smo govorili, niti moùemo da ga na$e-
mo i ponovimo. Oni reyeno yine da bi izazvali nemar i mrzovo-
xu, te da nas liwe plodova molitve, ube$ujuçi nas da smo se veç
dugo molili. Ti, pak, krepko istraj i nastavi sa psalmopojaqem
jow sporije kako bi poùqeo korist od molitve pri umozrequ
onoga wto sadrùe stihovi i kako bi se obogatio prosveçeqem
Svetoga Duha, koji dolazi u duwe molitvenika.

73. Ukoliko ti se reyeno desi kada se staraw da pojew sa
razumnowçu pazi da se ne oleqiw i padnew u mrzovoxu, te te-
lesni pokoj pretpostaviw duwevnoj koristi, pomislivwi da je
veç pozni yas. Yim primetiw da ti je um zarobxen, ti se zausta-

108 HILANDARSKI PREVODI

vi i usrdno se vrati na poyetak Psalma, yak i ako si veç na qe-

govom kraju. Ti poyni ispoyetka i po redu yitaj isti Psalam, yak
i kad bi ti se mnogo puta u satu desilo da budew zarobxen [ne-
paùqom]. Radeçi na reyeni nayin, demoni çe, ne podnoseçi tvoje
trpxeqe i istrajnost i silu revnosti, pobeçi od tebe, pokrive-
ni stidom.

74. Treba dobro da znaw da neprestana molitva ne odlazi
od duwe ni daqu ni noçu. Ona se ne sastoji u podizaqu ruku, ni
u molitvenom poloùaju tela, ni u izgovaraqu molitava jezikom
(ostajuçi nevidxiva telesnim oyima), veç u umnom delaqu sa se-
çaqem na Boga, pri postojanom umilequ. Qu shvataju jedino oni
koji umeju da je shvate.

75. U molitvi se moùe svagda prebivati ukoliko se pomis-
li drùe sabrane pod vladalawtvom uma u punom miru i poboù-
nosti, ukoliko se proniye u dubine Boùije i iwte ukus najsla-
$eg toka umozreqa, koji iz qe istiye. Reyeno, pak, nije moguçe u
odsustvu mira. Neprestana molitva moùe da se uspostavi samo u
onome yije su duwevne sile umirene poznaqem.

76. Ukoliko ti za vreme molitve Bogu do$e brat i pokuca
na vrata tvoje kelije, nemoj delo molitve pretpostaviti delu
xubavi, prezrevwi brata koji ti kuca. Jer, reyeno je Bogu ugodno.
On od tebe u navedeno vreme ùeli jelej xubavi, a ne ùrtvu mo-
litve. Stoga, ostavxajuçi dar molitve, pruùi bratu besedu xu-
bavi, podmirujuçi qegovu ùexu. Potom, vrativwi se, prinesi
dar svoj Ocu duhova sa suzama i skruwenim srcem, te çe se pravi
duh obnoviti u utrobi tvojoj.

77. Tajinstvo molitve se ne vrwi u odre$eno vreme i na
odre$enom mestu. Jer, ukoliko delo molitve veùew za yasove,
vreme i mesto, ti çew kao po pravu ostalo vreme da provodiw u
ispraznim zanimaqima. Granica molitve jeste nepokretno pre-
bivaqe uma oko Boga. Delo molitve jeste prebivaqe duwe oko bo-
ùanstvenih stvari, a vrhunac molitve jeste prilepxivaqe raz-
umom uz Boga kako bi se sa Qim bilo jedan duh, po odre$equ i re-
yi apostola (1.Kor.6,17).

78. Premda si veç umrtvio udove tela, duwevno oùiveo
Duhom i udostojio se natprirodnih darova od Boga, ipak nemoj
dozvoxavati da slovesna sila tvoje duwe luta, veç je priuyi da
se svagda kreçe u seçaqu na ranije grehe i na adske muke, misle-
no gledajuçi na sebe kao na osu$enika. Zapowxavajuçi svoj um
reyenim pomislima i gledajuçi na sebe kao na osu$enika, ti
çew sayuvati skruweni duh i u sebi imati ùivotvorni izvor
umileqa, koji toyi struje boùanstvene blagodati. I Bog çe da te
gleda i da ti daje Duha radi utvr$ivaqa tvoga srca.

79. Blagorazumni post, koji prati bdeqe sa bogomislijem i
molitvom ubrzo svog delatexa privodi granicama bestrawça,

DOBROTOXUBXE Ì 109

ukoliko mu se i duwa u obixu smireqa obliva suzama, goreçi xu-
bavxu prema Bogu. Dowavwi do qega, on çe biti uveden u duhov-
ni mir, koji prevazilazi svaki slobodni um, xubavxu ga sjediqu-
juçi sa Bogom.

80. Car ne razmiwxa o slavi i carstvu i ne zanosi se i ne
raduje se drùavnoj vlasti koliko se monah raduje zbog bestrawça
i suza umileqa. Razmiwxaqe prvoga vene zajedno sa carstvom, a
blaùeno bestrawçe odlazi zajedno sa [podviùnikom] i prebiva sa
qim u radosti u beskonayne vekove. On se u sadawqem ùivotu
me$u xudima kreçe kao toyak, unekoliko se dodirujuçi zemxe i
onoga wto je na zemxi po neophodnim zahtevima prirode. On se,
me$utim, yitav uznosi u misleni vazduh, u sebi spajajuçi poye-
tak i kraj i urezujuçi vidove blagodatnih darova u venac smire-
qa. Za qega je obilna trpeza umozreqe postojeçeg, piçe - yawa
mudrosti, a pokoj - Bog.

81. Onoga ko dobrovoxno sebe predaje vrlinskim naporima
i sa vrelim usr$em hodi podviùniykim putem, Bog udostojava
velikih darova. Kreçuçi se u napredovaqu ka sredini, on dolazi
do boùanstvenih otkriveqa i vi$eqa, postajuçi sve svetliji i
mudriji ukoliko se viwe napreùe qegov podviùniyki trud. Us-
hodeçi, pak, na visinu umozreqa, on sve viwe protiv sebe izazi-
va zavist pogubnih besova. Jer, oni ne mogu ravnoduwno da gleda-
ju kako se yovek izmequje u an$elsku prirodu. Oni se ne leqe da
tajno na qega puwtaju strelu nadmenosti. Ukoliko se, shvativ-
wi neprijatexsku zamku, sakrije u tvr$avu smireqa, prekoreva-
juçi se, on çe izbeçi nevoxu gordosti i biti uveden u prista-
niwte spaseqa. U suprotnom, ostaviçe ga pomoç odozgo i biçe
predan u ruke duhova zlobe, koji ga iwtu na nevoxno kazneno
obuyavaqe stoga wto se nije proizvoxno opitovao. Duhovi kaz-
nenog obuyavaqa jesu duhovi slastoxubxa i teloxubxa, zlobe i
gneva, koji ga smiravaju xutim napadima, sve dok ne pozna svoju
nemoç. I oplakavwi svoj pad, on çe se izbaviti od vaspitavaqa,
te sa Davidom uzviknuti: Dobro mi je wto si me unizio, da bih na-
uyio zakone tvoje (Ps.118,71).

82. Bog neçe da nas svagda smiravaju strasti, niti da se,
goqeni qima, upodobxavamo zeyevima, koji mu pribegavaju jedi-
no kao prema kamenu pribeùiwta. Inaye, On ne bi rekao: Ja re-
koh: Bogovi ste i sinovi Viwqega svi (Ps.81,6). On ùeli da mi kao
jeleni ushodimo na visoke gore Qegovih zapovesti i da smo ùed-
ni ùivotvornih voda Duha. Progutavwi zmije, jeleni putem vat-
renosti od dugog tryaqa po prirodi, kako govore, otrovnu priro-
du zmija divno pretvaraju u hranu koja nije wtetna. I mi svaku
strasnu pomisao koju primamo u utrobu razuma treba dejstvom og-
qenog tryaqa putem zapovesti Boùijih i sile Duha da pretva-
ramo, powto je zarobimo, u miomirisno i spasonosno delaqe vr-

110 HILANDARSKI PREVODI

lina. Na reyeni nayin i mi çemo svaku pomisao kroz delaqe po-
koravati na posluwnost Hristu (2.Kor.10,5). Jer, gorqi svet ne
treba da se napuni telesnim i nesavrwenim xudima, nego duhov-
nim i savrwenim, koji su se uspeli do yoveka savrwena, u meru
rasta punote Hristove (Ef.4,13).

83. Onaj ko se uvek kreçe u jednom [staqu], ne ùeleçi da se
pruùi napred, liyi na mulu koja vuye mlinski toyak, uopwte se
ne pomerajuçi napred. Jer, onaj ko se svagda bori sa telom i ko se
upraùqava uvek u istim telesnim delaqima, uz svo zlopaçeqe
priyiqava sam sebi i veliku wtetu, ni sam ne primeçujuçi, bu-
duçi da ne ispuqava nameru Boùije voxe. Jer, po svetom Pavlu,
telesno veùbaqe je za malo korisno (1.Tim.4,8) tj. dok telesno raz-
miwxaqe ne bude progutano potocima pokajniykih suza, dok u
telo ne u$e ùivotvorna duhovna mrtvost i dok se zakon duha ne
zacari u nawoj mrtvoj ploti. Duwevna poboùnost, pak, koja se,
putem poznaqa postojeçeg i besmrtnog rastiqa, tj. boùanstve-
nih misli, sagledava kao drvo ùivota u mislenom delaqu uma,
svagda je i u svemu korisna buduçi da izgra$uje yistotu srca i
donosi mir me$u duwevnim silama, prosveçeqe uma, yednost te-
la, zdravoumxe, svestrano uzdrùaqe, smirenoumxe, umileqe, xu-
bav, osveçeqe, nebesko poznaqe, mudrost reyi i umozreqe Boga.
Onaj ko se nakon mnogih podviga uspeo na reyeno savrwenstvo
poboùnosti u stvari je prowao crveno more strasti i uwao u
obeçanu zemxu, u kojoj teye med i mleko bogopoznaqa, tj. neis-
crpna naslada svetih.

84. Onaj ko nema nastrojeqe da se uzdigne iznad delimiy-
nog i malo korisnog do sveobuhvatno korisnog, u stvari jow jede
neprosejan hleb u znoju lica svoga, saglasno staroj odluci Boùi-
joj. Stoga je i duwa qegova bez ùexe za mislenom manom i medom,
koji je potekao za Izraixski narod iz raspukle stene. Onaj, pak,
ko je yuo podstrek: Ustanite, hajdemo odavde (Jn.14,31), te po glasu
Uyitexa ustao od napornog rada, u stvari je prestao da jede hleb
patqe, zbacio sa sebe jaram yula, a zatim se napio iz krasovuxe
mudrosti Boùije, poznavwi da je blag Gospod. Jer, powto je ispu-
nio zakon zapovesti u sluùbi reyi, on se uspeo do gorqe sobe i
oyekuje nailazak Utewitexa.

85. Po porecima i stepenima mudroxubivog ùivota treba
da se prostiremo napred i da ushodimo ka viwem, ostajuçi svag-
dapokretni u onome wto je po Bogu i ne poznajuçi zamor u dobru.
Od delatnog podviùniwtva treba ushoditi ka prirodnom umo-
zrequ tvorevine, a od qega ka tajinstvenom slovesnom bogoslov-
xu, u kome se [yovek] uspokojava od svih napora telesnog delaqa,
uzdigavwi se veç iznad svega telesnog i doqeg i dobivwi blago-
rasudno poznaqe istinskog razlikovaqa stvari. Ukoliko, pak,
jow nismo dostigli reyeno razlikovaqe, mi ne znamo ni kako da

DOBROTOXUBXE Ì 111

se prostiremo napred i ushodimo ka savrwenome, te se pokazuje-
mo kao lowiji od svetovqaka, koji ne znaju za granicu napredo-
vaqa u druwtvenim poloùajima, ni zastoj u uzdizaqu, sve dok se
ne popnu do najviweg dostojanstva i prekinu svoju ùexu s obzi-
rom da su je ispunili.

86. Duwa koja se sa vrelom usrdnowçu yisti podviùniy-
kom naporima poprima ozareqe boùanstvenom svetlowçu i po-
stepeno poyiqe da vidi prirodnu krasotu koju joj je Bog na po-
yetku dao, wireçi se u xubavi prema Sazdatexu. Po meri oyiw-
çeqa qoj postaju jasniji zraci Sunca pravde i qena prirodna
lepota se pred qom otkriva. I ona umnoùava podviùniyke na-
pore radi veçeg oyiwçeqa kako bi yisto shvatila slavu dara ko-
ga se udostojila i poprimila drevno blagorodstvo, te za Tvorca
sayuvala sayuvala Qegov obraz yist i nepomewan sa bilo yime
vewtastvenim. Ona nikada sebi ne popuwta i ne prestaje da do-
daje trud na trud, sve dok se ne oyisti od svake neyistote i
skverni, postavwi dostojna da gleda Boga i razgovara sa Qim.

87. Otvori oyi moje, i shvatiçu yudesa tvoja iz zakona tvoga
(Ps.118,18), vapije Bogu onaj ko je jow pokriven maglom zemaxskog
razmiwxaqa. Neznaqe zemaxskog uma kao magla i duboki mrak
pokriva oyi duwe, yineçi je tamnom i pomrayenom za razumeva-
qe boùanstvenih i xudskih stvari, te nesposobnom da upuçuje
svoj pogled ka ozarequ boùanstvenom svetlowçu ili okuwaqu
dobara koje oko nije videlo, ni uho yulo, i koja u srce yoveku ni-
su dowla (1.Kor.2,9). Me$utim, otkrivajuçi oyi svoje pokajaqem,
duwa sve vidi yisto, i yuje sa poznaqem i shvata razumno. Wta-
viwe, ona i uzviwene misli u svom srcu prima o reyenome. Oku-
sivwi potom i sladost reyenoga, ona se prosveçuje u poznaqu i
slovom mudrosti po Bogu svima saopwtava o divnim boùanstve-
nim dobrima koja je Bog pripremio onima koji ga xube. I ona sve
ube$uje da iwtu udeo u qima kroz mnoge podvige i suze.

88. Postoji sedam darova Duha. Nabrajajuçi ih, Rey Boùija
[Sveto Pismo] poyiqe od vrha, od mudrosti, i silazi do kraja, do du-
ha straha Boùijeg, govoreçi: Duh mudrosti, duh razumnosti, duh
saveta, duh kreposti, duh poznaqa, duh poboùnosti, duh straha
Boùijeg (Is.11,23). Mi treba da poyiqemo od oyiwçujuçeg straha,
tj. straha od muka, kako bismo se odvojili od r$avog i potom se
pokajaqem oyistili od skverni greha, te dostigli do yistog
straha Duha. Prema qemu treba da idemo pravim putem i da se u
qemu uspokojimo u svakom delaqu vrlina.

89. Onaj ko poyiqe sa strahom od suda i napreduje u oyiw-
çequ srca suzama pokajaqa, ponajpre se ispuqava mudrowçu, s
obzirom da je, po reyenome, strah qen poyetak (Priy.1,7). Potom
[se ispuqava] razumnowçu i savetom, uz pomoç koga izabire duwe-
korisne namere. Dostigavwi do reyenoga kroz ispuqavaqe zapo-

112 HILANDARSKI PREVODI

vesti, on ushodi ka poznaqu postojeçeg i stiye tayno znaqe bo-
ùanstvenih i xudskih stvari. Potom, postavwi sav staniwte
poboùnosti, on ushodi u gorqi grad xubavi i dospeva do savr-
wenstva. I odmah ga yisti strah Duha prihvata kako bi sayuvao
primxeno skroviwte Carstva nebeskog. Buduçi krajqe spasono-
san, reyeni strah yini da onaj ko je dostigao visinu xubavi
trepti i da bude spreman na svaki podvig iz bojazni da ne padne
sa visine xubavi Boùije i da opet ne bude vrgnut u uùas muka.

90. Yitaqe Pisma je razliyito kod onih koji se tek uvode u
poboùan ùivot, razliyito kod onih koji su dowli do sredine
napredovaqa, i razliyito kod onih koji se pequ ka savrwenstvu.
Za jedne je ono hleb trpeze Boùije, koji krepi qihova srca za
svewtene podvige oko vrlina. On pruùa krepku silu za borbu sa
duhovima koji dejstvuju u strastima, i yini ih hrabrim borcima
protiv demona, usled yega govore: Pripremio si preda mnom trpe-
zu, nasuprot tlayitexa mojih (Ps.22,5). Za druge je ono vino bo-
ùanstvene yawe koje veseli qihova srca, koje ih dovodi u ushi-
çeqe silom pomisli, koje qihov um odvaja od slova koje ubija i
uvodi u ispitivaqe dubina Duha i yini da sav postane porodi-
tex i nalazay shvataqa, usled yega je i qima svojstveno da govo-
re: Yawa tvoja napajajuça je kao najjaya (Ps.22,5). A za treçe je ono
jelej Boùanskog Duha koji umawçuje qihovu duwu, kroteçi je i
smirujuçi izobixem boùanstvenih ozareqa i svu je uzdiùuçi
iznad nizine tela, usled yega sa hvalom vapiju: Namazao si uxem
glavu moju… I milost tvoja pratiçe me u sve dane ùivota moga
(Ps.22,5-6).

91. Sve dok se sa naporom delatnim mudroxubxem u znoju
lica usmeravamo ka Bogu, umaqujuçi telesne strasti, sa nama se
nasuwnim hlebom (koji se priprema vrweqem vrlina i krepi
xudska srca) na trpezi svojih darova hrani i Gospod. A kad se be-
strawçem u nama osveti ime Qegovo i On se zacari nad svim na-
wim duwevnim silama, pokorivwi i umirivwi odvojeno, tj.
nisko [telo] sa visokim pomislima, u nama çe Qegova voxa biti
kao na nebu, te çe novo i neizrecivo piçe mudrosti Slova (ras-
tvoreno umileqem i poznaqem velikih tajni) piti sa nama u
Carstvu svome, koje je uwlo u nas. I kad postanemo sudeonici
Duha Svetoga kroz dobru izmenu i obnovxeqe uma, Bog çe biti sa
nama kao sa bogovima, obesmrtivwi primxeno [yovewtvo].

92. Ukoliko nezadrùiva voda strasnih pomisli uma bude
zadrùana nailaskom Duha Svetoga i slani bezdan nepriliynih
misli i seçaqa bude obuzdan uzdrùaqem i seçaqem na smrt, zna-
yi da leluja Boùanski Duh pokajaqa i da su naiwle vode umile-
qa, kojima Bog i Vladika naw, ulivajuçi u umivaonicu pokaja-
qa, omiva mislene noge nawe i yini ih dostojnim da stupaju po
dvoriwtu Qegovog Carstva.

DOBROTOXUBXE Ì 113

93. Postavwi telo i savrweni Yovek ali bez greha, Bog
Slovo je nawu prirodu primio u svoju Ipostas [Liynost]. Kao sa-
vrweni Bog, pak, on ju je presazdao i oboùio. Buduçi Slovo Pr-
voga Uma i Boga, On se sjedinio sa yovekovim slovesnim delom i
okrilio ga na gore, tj. da razmiwxa i pomiwxa na boùanstveno.
Ujedno, kao ogaq, On je suwtinskom i boùanstvenom vatrom qe-
govu sryanu silu uyino sposobnom da se ùivo suprotstavxa ne-
prijatexskim strastima i besima. Najzad, buduçi ùexa svake
slovesne prirode i uspokojeqe yeùqe, On je ùelatexni deo qe-
gov prowirio unutrawqom xubavxu za uyestvovaqem u dobrima
veynog ùivota. Na reyeni nayin On je celog yoveka obnovio u
sebi, od starog ga nayinivwi novim, kako ne bi postojao ni jedan
razlog za osu$ivaqe Tvorca Slova u obnavxaqu yoveka.

94. Svewteno u sebi izvrwivwi nawe presazdaqe, Slovo
je potom sam sebe prineo na %rtvu za nas kroz Krst i smrt, svag-
da predajuçi na ùrtvovaqe svoje Preyisto Telo i svakodnevno ga
nam predlaùuçi kao duwehraqivu obilnu trpezu kako bismo,
okuwajuçi ga i pijuçi Qegovu Preyistu Krv, u oseçaqu duwe
kroz Priyewçe postajali boxi nego wto jesmo, rastvarajuçi se
sa qima, iz lowijeg se pretvarajuçi u boxe i dvostruko postaju-
çi jedno sa dvostrukim Slovom, tj. i telom i slovesnom duwom, s
obzirom da je On ovaploçeni Bog i da nam je postao jednosuwtan
po ploti. I mi nismo svoji, nego Qegovi. On naj se sjedinio sa
sobom kroz besmrtnu trpezu, uyinivwi da po usinovxequ posta-
nemo ono wto je sam po prirodi.

95. Ukoliko smo isprobani u naporima vrlina i oyiwçeni
suzama, te pristupamo da okuwamo od reyenog Hleba i da pijemo
iz navedene yawe, dvostruko Slovo se sa krotowçu sa dve priro-
de sile sjediquje sa nama, svecelo nas pretvarajuçi u samog sebe,
buduçi da se ovaplotio i da nam je po yovewtvu jednosuwtan. On
kao Bog i Ocu jednosuwtan sve oboùuje slovom poznaqa i usvaja
kao braçu koja su mu saobrazna. Ukoliko, pak, pristupamo pome-
wani sa vewtastvom strasti i oskrnavxeni grehovnom skverni,
On çe, pribliùivwi nam se svojim ogqem koji po prirodi
istrebxuje greh, potirati i istrebxivati sve nas, podsecajuçi
nawu ùivotnu silu, premda ne po blagovoxequ svoje blagosti,
veç buduçi nagoqen da se odvraça od nawe neosetxivosti.

96. Gospod se nevidxivo pribliùava i hodi uz sve one koji
su iz delatnog mudroxubxa zapoyeli da hode putem Qegovih za-
povesti. Powto jow uvek nemaju savrweno razmiwxaqe, qihova
duwa jow ima velike nedoumice na delu vrlina. Qihove oyi se
pravedno u reyeno vreme spreyavaju da poznaju svoj napredak. I
Gospod hodi sa qima, pomaùuçi im da se izbave od strasti i
pruùajuçi svoju ruku pomoçi da bi vrwili svaku vrlinu. Ukoli-
ko produùe da ostvaruju uspehe u podvizima poboùnosti i da

114 HILANDARSKI PREVODI

idu ka bestrawçu kroz smireqe, Slovo veç neçe da jow uvek osta-
ju zamoreni od napora oko vrlina, nego da se pruùaju jow daxe i
da ushode ka umozrequ. Nasitivwi ih dovoxno hlebom suza, On
ih blagosixa svetlowçu umileqa, a um im otvara za poznaqe du-

bina Boùanstvenih Pisama, te da yisto gledaju prirodu i nazna-
yeqe postojeçeg. Sam se, pak, odmah skriva da bi ih podstakao i
pokrenuo da marxivo iwtu da nauye wta je poznaqe postojeçeg i
koje uzviweqe proizvodi. Powto ga potraùe sa marxivowçu,
oni se podiùu na viwe sluùeqe slova i svima propovedaju vas-
krseqe Slova, koje poznaju iz delaqa i umozreqa.

97. Pravedno Slovo prekoreva zbog sporosti one koji se du-
go zadrùavaju na trudovima delatnog ùivota, ne hoteçi da se od-
voje od qega i da poteku na viwi stepen umozreqa. On im govo-
ri: O bezumni i sporoga srca za verovaqe (Lk.24,25) Onome ko moùe
da otkrije slovo prirodnog umozreqa onima koji po duhu hode du-
binama Duha. Jer, odsustvo hteqa da se od poyetniykih podviga

pre$e ka savrwenijim i da se od pisanog tela Boùanstvenog Pis-

ma do$e do uma i razuma slova jeste obeleùje leqive duwe, koja
ne iwte da okusi sladost duhovne koristi i koja se zlo odvraça
od svog napredovaqa. I s obzirom da joj je svetixka ugawena, qoj
ne samo da çe biti reyeno: Idite prodavcima i kupite sebi (Mt.
25,9), veç çe joj se, nakon wto pred qom bude zatvorena brayna
odaja, dodati: —Idi. Zaista ti kaùem, ne poznajem te” (Mt.25,12).

98. Ukoliko se Slovo Boùije pribliùi paloj duwi, kao
nekada gradu Vitaniji, sa cixem da vaskrsne qen um, koji je um-
ro od greha i koji je pogreben pod truleùnowçu strasti, razbo-
ritost i pravednost ga (pogruùeni u tugu zbog umrtvxenosti
uma) susreçu sa suzama i govore: —Da si bio kod nas, yuvan i pa-
ùen, brat naw (um) ne bi umro od greha” (Jn.11,21). Potom praved-
nost ùuri da nahrani Slovo staraqem za mnogo i vrweqem vrli-
na, predusreçuçi ga predlagaqem pune i raznovrsne trpeze zlo-
paçeqa, dok razboritost pretpostavxa da se veùe uz umno dela-
qe, uz mislene pokrete Slova i sluwaqe Qegovih umozritexnih
shvataqa, ostavxajuçi svako drugo staraqe i naporno zlopaçe-

qe. I Gospod prvu prihvata stoga wto se dobro podvizava i tru-
di da ga predusretxivo nahrani trpezom raznovrsnog delatnog
mudroxubxa, premda je unekoliko i prekoreva wto se brine o
mnogim vrstama zlopaçeqa i wto se stalno stara za ono wto ni-
je mnogo korisno. Jer, jedno je ono wto se zaista traùi i jednim
se uga$a Slovu, tj. da se r$ava pomisao potyiqava dobroj, da se
kroz znoj vrlina zemxano razmiwxaqe duwe okrene u duhovno.

Drugu On pohvaxuje i privlayi sebi s obzirom da je izabrala
dobri deo duhovnog poznaqa kroz koje, uzdigavwi se iznad xud-
skih stvari, ulazi u divne dubine Boùije, dobro kupujuçi mno-

DOBROTOXUBXE Ì 115

cogeni biser Slova i gledajuçi u sakrivene riznice Duha. Ona
poseduje neizrecivu radost, koja se neçe oduzeti od qe.

99. Umrtvxen strastima i oùivotvoren nailaskom Slova
Boùijeg, um odbacuje kamen neosetxivosti i razrewava se od
grehovnih sveza i truleùnih pomisli uz pomoç slugu Slova, tj.
straha od muka i napora oko vrlina. Okusivwi potom svetlost
buduçeg ùivota, on se upuwta u hod ka bestrawçu, te zaseda na
prestolu yula. Yisto svewtenosluùeçi tajinstvo vi$eqa, on po-
staje satrpeznik Slova i zajedno sa Qim od zemxe ushodi na ne-
bo, te sacaruje sa Qim u Carstvu Boga i Oca, poyinuvwi od svih
iskaqa svojih.

100. Vaspostavxaqe koje sledi posle razreweqa od tela,
koje je ugotovano svakom revnitexu koji se zakonito podvizavao,
koji je dowao do sredine i usavrwio se do mere rasta punote
Hristove, biçe jasno i oyigledno kroz dejstveno osvedoyeqe Du-
ha. Veyna radost u svagdapostojeçoj svetlosti sayiqava blaùen-
stvo reyenog nasle$a. Neprestana radost obuzima srca onih koji
su se zakonito podvizavali. Qih celiva vesexe Duha Svetoga,
koje se, po reyi Gospodqoj, od qih neçe oduzeti. Onaj ko se ovde
udostojio nailaska Utewitexa i Qegovim se plodovima nasla-
dio u vrwequ vrlina, obogativwi se Qegovim Boùanskim daro-
vima, biva ispuqen radowçu i svakom xubavxu, s obzirom da je
od qega pobegao strah. On se sa radowçu razrewava od uza tela i
biva uzet od svega vidxivog sa vesexem. On je jow dok bewe ùiv
zaboravio na svako yulo, da bi se potom uspokojio u neizrecivoj
radosti svetlosti [na mestu] u kome je staniwte svih koji se vese-
le. Doduwe, telo ponekih u vreme razreweqa i presecaqa saveza
sa duwom pati, sliyno ùenama koje se tewko pora$aju.

116 HILANDARSKI PREVODI

TRE+A STOTINA POZNAJNIH POGLAVXA

O XUBAVI I SAVRWENSTVU %IVOTA

1. Bog je bestrasni um iznad svakog uma i svakog bestraw-
ça, svetlost i izvor dobre svetlosti, mudrost i slovo i poznaqe,
Darivalac mudrosti, slova i poznaqa. U onima kojima su darova-
ni reyeni darovi radi yistote i u kojima se primeçuju, i obraz
biva oyuvan, usled yega postaju sinovi Boùiji koje vodi Duh, kao
wto je napisano: Jer, koje vodi Duh Boùiji oni su sinovi Boùiji
(Rim.8,14).

2. Oni koji su podviùniykim naporima postali yisti od
svake skverni ploti i duha svakako postaju i staniwte besmrtne
prirode kroz darove Duha. Oni koji su dostigli do reyenoga puni
su dobre svetlosti. Ispuqeni qome u srcu tihim mirom, oni sa-
opwtavaju dobre reyi i mudrost Boùija teye iz usta qihovih sa
poznaqem boùanstvenih i xudskih stvari. Qihova rey yisto sa-
opwtava o dubinama Duha. Za takve nema zakona (Gal.5,23), buduçi
da su se jednom za svagda sjedinili sa Bogom i izmenili se dob-
rom izmenom.

3. Onaj ko se sa usrdnim staraqem i naporom pruùa ka bo-
ùanstvenome, postaje izobraùeqe obraza Boùijeg duwevnim i
telesnim vrlinama. Jer, on u Bogu, i Bog u qemu poyiva u sjedi-
qequ. On jeste i vidi se kao obraz boùanstvenog blaùenstva po
bogatstvu darova Duha. On postaje bog po usinovxequ, pri yemu
Bog ostvaruje qegovo savrwenstvo.

4. Yovek nije obraz Boùiji po telesnom sklopu udova (kao
wto se iz neznaqa moùe reçi), veç po mislenoj prirodi uma, ko-
ja se ne opisuje telom, koje stremi na dole. Nalazeçi se izvan
svake tvari i debxine, Boùanska priroda ne moùe da se opiwe.
Ona nije odrediva i nije telesna. Ona je iznad svake suwtine i
slova. Ona nema kakvotu, nije opipxiva, nema koliyinu, nevid-
xiva je, besmrtna, neobuhvatna i stoga nama neshvatxiva. I mis-
lena priroda, koju nam je [Bog] dao, tako$e je neopisiva i strana
debxini [tela], netelesna, nevidxiva, neopipxiva, neobuhvat-
xiva, te predstavxa obraz besmrtne i veyne slave Qegove.

5. Buduçi Prvi Um i Car svih, Bog u sebi ima jednosuwno
Slovo sa saveynim Duhom. On nikada nije bez Slova i Duha usled
nerazdexivosti prirode, niti se sliva sa Qima usled neslive-
nosti razliyitih Ipostasi u Qemu. Ra$ajuçi po prirodi iz svo-
je suwtine Slovo, On se ne odvaja od Qega, buduçi nedexiv u se-

DOBROTOXUBXE Ì 117

bi. Saveyno Slovo, koje se ne odvaja od svog Roditexa, kao sapri-
rodnog i sabespoyetnog ima i Duha, koji preveyno od Oca ishodi.
Oni imaju jednu i nerazdexivu prirodu, premda se po razlikova-
qu Ipostasi dele na Lica, te se trojiyno poje Otac, Sin i Duh
Sveti. Kao jedna priroda i jedan Bog, Lica se nikada ne odvajaju
od saveyne suwtine i prirode. Obraz reyene triipostasne i je-
diniyne prirode vidi se u yoveku koji je sazdala, premda u qego-
vom mislenom a ne vidxivom delu, u besmrtnom i veynoneprome-
qivom a ne smrtnom i propadxivom delu.

6. Neuporedivo viwi od sve tvari koju je mudro sazdao, Bog
je Um koji je izvan svega i unutar svega. On ra$a Slovo bez odva-
jaqa radi qenog oyuvaqa i waxe Duha radi qenog ukrepxeqa.
Uyestvujuçi u Qegovoj Boùanskoj prirodi, buduçi Qegov obraz
po mislenom [svojstvu], tj. po netelesnoj i besmrtnoj duwi, i ima-
juçi um koji po prirodi ra$a slovo iz svoje suwtine (koji ujedno
odrùava yitavu silu tela), i yovek je izvan i unutar vewtastva
i vidxivog. Onaj ko ga je sazdao nije odvojen od [ostalih] svojih
Ipostasi, tj. Slova i Duha. Ni yovek po duwi nije odvojen i raz-
luyen od uma i slova, koji imaju jednu prirodu i suwtinu, koju
telo ne ograniyava.

7. Triipostasnom Boùanstvu se poklaqamo u Ocu, Sinu i
Duhu Svetom. Trodelnim se vidi i obraz koji je sazdao, tj. yovek.
On se duwom, umom i slovesnowçu poklaqa Bogu koji je sve sa-
zdao iz niyega. U Bogu su [Lica] po prirodi saveyna i jednosuwna.
I u Qegovom obrazu su [reyena tri dela] saprirodna i jednosuwna.
Po reyenim crtama se primeçuje ono wto je kod nas po obrazu.
Po qemu sam ja obraz Boùiji, premda sam sastavxen i od blata i
od obraza.

8. Jedno je obraz Boùiji, a drugo ono wto se primeçuje na
obrazu. Obraz Boùiji je mislena duwa, um i slovo, tj. jedna i ne-
razdexiva priroda, a ono wto se primeçuje jeste nayelstvenost,
carstvenost i samovlasnost [sloboda]. Tako$e, drugo je slava uma,
drugo - qegovo dostojanstvo, drugo - ono wto je po obrazu, i drugo
- ono wto je po podobiju. Slava uma je uznoweqe gore, svagdapo-
kretnost ka gorqem, owtrovidnost, yistota, razumnost, mudrost,
besmrtnost. Dostojanstvo uma jeste slovesnost, carstvenost, na-
yelstvenost i samovlasnost [sloboda]. Ono wto je po obrazu jeste
posedovaqe liyne, jednosuwne, nerazdexive i nerazluyne duwe
sa umom i slovom. Um i slovesnost pripadaju bestelesnoj, besmrt-
noj, boùanstvenoj i mislenoj duwi. Sve reyeno je jednosuwno, sa-
veyno [otkako je postalo], nerazdexno me$u sobom. Oni ne mogu biti
razdexeni. Ono wto je po podobiju jeste pravednost, istinitost,
milostivost, sastradavaqe i yovekoxubxe. U onome u kome se
primeçuju reyena svojstva u dejstvu i postojanom prebivaqu, sva-

118 HILANDARSKI PREVODI

kako se vidi i ono wto je po obrazu i podobiju. I oni koji deluju
po prirodi svakako su po dostojanstvu viwi od ostalih.

9. U trodelnoj slovesnoj duwi se sagledavaju dva vida [dej-
stvovaqa]: slovesno i stradalno. Po obrazu svog Sazdatexa, sloves-
no je nezadrùivo, nevidxivo i neodredivo yulima, s obzirom da
je u qima i izvan qih. Reyenim dejstvom ona, opwteçi sa umnim
boùanstvenim silama, kroz svewteno poznaqe biça po prirodi
ushodi ka Bogu kao svom Prvoobrazu, nasla$ujuçi se Qegovom Bo-
ùanskom prirodom. Qeno stradalno dejstvo se yulima usitqava
na mnoge delove, podleùuçi stradaqima i utehama. Reyenim dej-
stvom ona, priopwtavajuçi se yulnoj, hraqivoj i rastuçoj priro-
di, podleùe uticajima vazduha, hladnoçe i toplote, imajuçi
nuùdu za hranom radi odrùavaqa ùivota, radi uzrastaqa i
zdravxa. Meqajuçi se pod dejstvom svega reyenoga, ona se pone-
kad prepuwta pohoti, primajuçi beslovesnu poùudu i skreçuçi
od kretaqa po prirodi. Ponekad se ona srdi i uznemirava beslo-
vesnim gnevom, a ponekad oseça glad, ùe$, ùalost i bol, te se po-
novo uspokojava. Ona se, dakle, ovde yas uspokojava utehama, yas
trpi skorbi. I qena reyena strana se ispravno naziva stradal-
nom, buduçi da se projavxuje kroz stradaqa. Me$utim, ukoliko
slovesnost ùivota proguta ono wto je smrtno (2.Kor.5,4), powto
boxe nadvlada [ono wto je gore], i ùivot Isusov çe se javiti u
smrtnome telu nawem (2.Kor.4,11), proizvodeçi u nama ùivotvor-
nu umrtvxenost bestrawça i netruleùnu besmrtnost po ùexi
duha.

10. Pre sazdaqa svih stvari iz niyega Tvorac svega je u se-
bi imao poznaqe o qihovoj prirodi i naznayeqe svih biça kao
Car vekova i Predznalac. On je i yoveku, koga je stvorio po obra-
zu svome za cara tvorevine, dao da u sebi ima naznayeqe, priro-
du i poznaqe svih biça. Da bi postojao i ùiveo, on, na primer,
od zemxe (iz koje je stvoren) poseduje suve i hladne sokove, od
vazduha i ogqa - toplinu i vlaùnost krvi, od vode - vlaùnost i
hladnoçu hladnokrvnosti, od rastiqa - rasteqe, od ùivotiqa
koje liye na bixke - hraqivost, od beslovesnih ùivotiqa - stra-
dalnost, od an$ela - mislenost i slovesnost, od Boga - nevewtas-
tveni dah, tj. netelesnu i besmrtnu duwu, koja se projavxuje u
umu, slovesnosti i u sili Duha Svetoga.

11. Bog nas je sazdao po svom obrazu i podobiju. I mi mu po-
stajemo podobni vrlinom i razumnowçu. Vrlina Qegova je pokri-
la nebesa i Qegove razumnosti je puna zemxa (Av.3,3). Vrlina Bo-
ùija jeste pravednost, prepodobnost, istina, kao wto govori Da-
vid: Pravedan si, Gospode… i istina je tvoja oko tebe (Ps.118,137;
88,9), i jow: Pravedan je Gospod… i prepodoban (Ps.144,17). Mi smo
mu podobni i ispravnowçu i blagowçu, buduçi da je dobar… i
pravedan Gospod (Ps.24,8). [Mi smo mu podobni i] reyju mudrosti i po-

DOBROTOXUBXE Ì 119

znaqa, koji su u Qemu. On se i naziva Mudrowçu i Slovom. [Mi
smo mu podobni i] svetowçu i savrwenstvom, kao wto sam govori:
Budite vi, dakle, savrweni, kao wto je savrwen Otac vaw nebeski
(Mt.5,48), i: Budite sveti kao wto sam ja svet (Lev.19,2). [Mi smo mu
podobni i] smireqem i krotowçu, buduçi da govori: Nauyite se od
mene; jer sam ja krotak i smiren srcem, i naçi çete pokoj duwama
svojim (Mt.11,29).

12. Buduçi obraz Boùiji, naw um se nalazi [u staqu] koje mu
je svojstveno ukoliko prebiva [u delatnosti] koja mu je srodna, ne
dopuwtajuçi kretaqa koja su daleka od qegovog dostojanstva i
prirode. On rado voli da se kreçe u onome wto se odnosi na Bo-
ga. On iwte da se sjedini sa Onim od koga je dobio poyelo, kojim
se kreçe i prema kome stremi po svojim prirodnim osobenosti-
ma. On ùeli da ga podraùava yovekoxubxem i jednostavnowçu.
Stoga, ra$ajuçi slovo, um, presazdava duwe jednoplemenih xudi,
kao drugo nebo, utvr$ujuçi ih trpxeqem kroz delatne vrline. On
ih oùivotvorava duhom svojih usta, dajuçi im silu protiv pogub-
nih strasti. Stoga i on postaje stvaralac mislene tvari i veli-
kog sveta, dostojno podraùavajuçi Boga, jasno sluwajuçi slovo

koje mu se odozgo upuçuje: Ako izvedew yasno od nedostojnog, biçew

kao usta moja (Jer.15,19).
13. Onaj ko prebiva u prirodnom kretaqu uma i dostojnom

upotrebxavaqu slova, ostaje yist od vewtastva i ukrawava se
krotowçu, smirenoumxem, xubavxu i saoseçaqem, prosveçujuçi
se obasjaqem Svetoga Duha. Ustremxujuçi se ka viwim umozre-
qima, on dostiùe do poznaqa skrivenih tajni Boùijih i blago-
xubivo ih saopwtava slovom mudrosti onima koji mogu da sluwa-
ju. On ne umnoùava svoj talanat samo za sebe, veç dopuwta i svo-
jim bliùqim da se qime naslade.

14. Onaj ko je jednu [stranu, tj. duh] iz dvostrukosti [duh-telo]
olakwao, uyinivwi ga slobodnim od uticaja drugog, pronawao je
nevewtastveni ùivot me$u nevewtastvenim duhovima, i sam
postavwi mislen [duh], premda se telesno jow kreçe me$u drugim
xudima.

15. Onaj ko je dostojanstvom i prirodom jednoga [duha] sa-
vladao ropstvo dvostrukosti [duha i tela], vascelu tvorevinu je
pokorio Bogu, sjedinivwi u jedno ono wto je podexeno i izmi-
rivwi sve (Kol.1,20).

16. Sve dok su nawe prirodne sile u me$usobnom neredu,
raspavwi se na mnoge razliyitosti, mi ne moùemo da uyestvuje-
mo u natprirodnim darovima Boùim. Ne uyestvujuçi, pak, u qi-
ma, mi ostajemo negde daleko od tajinstvenog svewtenodejstva
koje vrwi misleno delaqe uma na nebeskom ùrtveniku. Ukoliko
se, pak, revnosno prohodeçi svewtene podvige, oyistimo od yul-
nih privlaynosti i silom Duha saberemo razliyitosti koje su se

120 HILANDARSKI PREVODI

u nama obrazovale, mi çemo poyeti da uyestvujemo u neizreci-
vim Boùijim dobrima. I mi çemo boùanstvena tajinstva tajan-
stvenog svewtenodejstva uma dostojno uznositi Bogu Slovu na
nadnebeskom mislenom ùrtveniku Boùijem, kao vidioci i
svewtenosluùitexi Qegovih besmrtnih tajni.

17. Jer telo ùeli protiv Duha, a Duh protiv tela (Gal.5,17).
Me$u qima postoji neka neobjavxena borba za prevlast i pobedu
nad drugom stranom. Kod nas se reyeno naziva razliyitowçu,
rasponom, nategnutowçu ili vagaqem i kolebivom borbom, pri
yemu duwa ide u smeru koji odredi um, tj. prema nekoj stvari koja
je u vezi sa xudskom strawçu.

18. Dokle god se rasejavamo nestalnim pomislima i dok se
zakon tela vrwi i odrùava u nama, mi se rasturamo na mnoge de-
love i udaxujemo od boùanstvene jediniynosti, ne stekavwi je-
dinstvo koje poseduje. Ukoliko se, me$utim, propadxivost nato-
pi sjediqujuçom silom i natprirodnom bezbriùnowçu, te um
postane svoj, obasjavwi se mudrotvornim ozareqima i mislima,
duwa se bogoobrazno sabira u jedinicu, te postaje jedno namesto
mnogih razliyitosti. Sjedinivwi se sa Boùanskom Jedinicom,
ona se u jednostavnosti bogopodobno ujediquje, wto predstavxa
vasposvatxaqe duwe u drevno [staqe] i nawe obnovxeqe na boxe.

19. Neznaqe je zlo iznad svakog zla. Ono je sama opipxiva
tama. Ono duwe u kojima se zayne yini pomrayenima, deleçi slo-
vesnost na mnoge delove. Ono duwu odvlayi od sjediqeqa sa Bo-
gom. Od qega se sabira jedino beslovesnost. Neznaqe yini yove-
ka sasvim beslovesnim i neosetxivim. Ukoliko se pozamawno
rawiri, neznaqe postaje ogroman bezdan ada za duwu koja se sa-
vija pod qegovim teretom. I u qemu se nalazi svaka kazna i pat-
qa i tuga i uzdah. Boùanstveno, pak, poznaqe, koje je svetlo i
beskrajno preoblistano svetlowçu, duwe (koje ga primaju radi
yistote) yini svetlovidnim na bogodoliyan nayin. Ono ih ispu-
quje mirom, spokojstvom, radowçu, neizrecivom mudrowçu i sa-
vrwenom xubavxu.

20. Boùanstvena svetlost sa sobom sjediquje duwe koje op-
wte sa qom, svojom jednostavnowçu ih objediqujuçi sa sobom.
Ona ih sjediquje sa svojom jedinstvenowçu i usavrwava svojom
savrwenowçu, qihovo oko razuma uvodeçi u dubine Boùije i yi-
neçi ih vidiocima i tajnicima i tajnovodstvenicima velikih
tajni. Ti samo uzaùeli da naporima steknew yistotu, te çew na
delu u sebi ugledati pomenuto bogougodno dejstvo.

21. Ozareqa prve svetlosti koja se putem znaqa zbivaju u
oyiwçenim duwama, yine ih ne samo dobrima i svetlovidnima,
nego ih putem prirodnog umozreqa uzvode u umna nebesa. I bo-
ùanstveno dejstvo u qima ne prestaje na reyenome. Ono se zaus-

DOBROTOXUBXE Ì 121

tavxa tek kad se sa mudrowçu i znaqem neizrecivih [stvari] sje-
dine sa Jednim i u Qemu postanu jedno, umesto mnogih.

22. Po poretku oyiwçeqa najpre treba da postanemo yisti
i neuprxani od vewtastvene zlobe umnih. Potom, po drugom
stupqu u poretku prosveçeqa, koje se savrwava tajinstvenom i u
Bogu skrivenom mudrowçu, nawe umne oyi treba da budu prosve-
çene i svagda oblistane. Uziwavwi do nauke svewtenih znaqa,
koja slovom sluùi novo i staro kod prijemyivih, mi çemo posta-
ti prenosioci qenih skrivenih i tajinstvenih shvataqa, pre-
tayuçi ih, svakako, u neuprxane sluhove i udaxujuçi ih od nesa-
vrwenih, kako svetiqe ne bi bile date psima, niti se biser
Slova bacao pred sviqolike duwe, koje bi ga uyinile neupotreb-
xivim.

23. Ukoliko primeti da se plamen duwe qegove rasprosti-
re na unutrawqu veru i xubav Boùiju, yovek treba da zna da u
sebi nosi Hrista, koji yini da se duwa uzdiùe od zemxe i vid-
xivih stvari i koji joj pripravxa obitaliwte na nebesima. Uko-
liko, tako$e, vidi da mu se srce ispuquje xubavxu i da sa umile-
qem ùeli neizreciva dobra Boùija, on treba da zna da u qemu
dejstvuje Boùanski Duh. Najzad, ukoliko oseti da mu se um ispu-
quje neizrecivom svetlowçu i shvataqem nebeske mudrosti, on
treba da zna da se veç zbiva i dejstvuje nailazak Utewitexa u
qegovu duwu, koji mu objavxuje riznice Carstva nebeskog, koje su
skrivene u qemu. I on veç treba da sebe briùxivo yuva kao pa-
latu Boùiju i obitaliwte Duha.

24. Radi oyuvaqa skrivenih riznica Duha neophodno je is-
prazniti se od xudskih dela, wto se obiyno naziva tihovaqem.
Yistotom srca i sladowçu umileqa, ono jaye rasplamsava xubav
prema Bogu, odrewuje duwu od yulnih sveza i ube$uje je da sledi
slobodu kao nayin ùivota. Ono qene sile dovodi u prirodno
staqe, vaspostavxajuçi im prvobitno ustrojstvo, koje su imale
pri stvaraqu, kako ne bi ostao nikakav povod za osu$ivaqe Tvor-
ca dobroga zbog izmene Qegovog obraza i qegovog okretaqa ka
r$avom.

25. U svewteno i boùanstveno savrwenstvo sa svetlowçu
uzvodi blagorazumno i poznatexno tihovaqe, ukoliko se, narav-
no, primequje i vrwi po pravilu. Ukoliko onaj ko misli da ti-
huje nije dostigao do reyenog usho$eqa i savrwenstva, znayi da
jow uvek ne tihuje umnim i savrwenim tihovaqem. Od unutraw-
qeg smuçeqa nepokorenih strasti on neçe ni moçi da tihuje,
sve dok ne uzi$e na pomenutu visinu. Do tada çe samo imati telo
zatvoreno izme$u zidova, ili u jamama ili peçinama zemaxskim,
rastrzano neurednim i prelewçenim umom.

26. Duwe koje su dostigle do krajqih granica yistote i
uziwle na veliku visinu mudrosti i poznaqa, liye, gotovo na

122 HILANDARSKI PREVODI

neposredan nayin, na heruvime, buduçi da se svojom naukom pri-
bliùavaju Izvoru dobara. One od Qega u sebe primaju yisto ot-
kriveqe neposrednog vi$eqa. Qime obiyno samo Bogonayelstvo
jedino sile heruvima, kako neko reye, prosveçuje neposredno, u
boùanstvenim umozreqima i najuzviwenijem usho$equ.

27. Od prvih gorqih sila jedne su vatrene i hitre oko bo-
ùanstvenih stvari i imaju neprekidno kretaqe oko qih, a druge
su bogovidne, poznavalayke i mudre. Qihovo boùanstveno svoj-
stvo je da se svagda kreçu oko [boùanstvenih stvari]. I duwe su, kako
rekosmo, vatrene u boùanstvenim stvarima i hitre, mudre i po-
znavalayke, te kadre da se uzvisuju u tajinstvenim umozreqima.
Qihova odlika po sili i boùanstvenom stremxequ jeste svagda-
kretaqe oko Boga i nepokolebivo uyvrwçeqe i obitavaqe u Qe-
mu. Wtaviwe, one imaju i svojstvo prijemyivosti za prosveçeqa,
kojom postaju uyesnici u Bogu. One reyima izobilno i drugima
prenose prosveçeqa i blagodati Qegove.

28. Bog je Um i Uzrok svagdawqeg kretaqa svega. Svi umo-
vi u Qemu, kao u Prvom Umu, imaju postojano stajaqe i nepresta-
no kretaqe. Reyeno se dewava onima koji nemaju xubav prema
vewtastvu i strasno kretaqe, veç su svewtenim podvizima zado-
bili yisto i neuprxano kretaqe. Reyeno im se dewava stoga
wto, imajuçi boùanstvenu xubav, jedan drugome i sebi predaju
ozareqa koja isijava Bogonayelstvo, kao Davalac dobara. Oni sa
xubavxu prenose i drugima mudrost tajni Boùijih, koja se krije
u qima, kako bi se neprestano opevavala xubav Boùija.

29. Oko Boga stoje i kreçu se duwe koje su svoju slovesnost
olakwale od vewtastva i koje su dvojstvo koje se stalno bori sa
sobom [telo - duh] uyinile zauzdanom kolesnicom koja hita ka ne-
besima. One se neprestano kreçu oko Boga, jer je On srediwte i
Uzrok kretaqa kruga. One ujedno stalno i postojano stoje unaoko-
lo, ne moguçi da se rasture zbog svog jedinstva, niti da se okrenu
oseçaju i niskim prelestima xudskih stvari. Reyeno je, dakle,
potpuna svrha tihovaqa. Qoj ono odvodi istinske tihovetexe. I
premda se kreçu, oni ipak stoje, kao wto i postojano stoje, prem-
da se kreçu u boùanstvenim stvarima. I ukoliko se reyeno ne
zbiva, mi samo mislimo da tihujemo, dok se naw um kreçe u vew-
tastvu i prelesti.

30. Ukoliko velikom marxivowçu i staraqem dostignemo
do drevne krasote slovesnosti i ukoliko nam se posreçi da oza-
reqem Duha primimo mudrost i poznaqe koje nam se daje odozgo,
mi postajemo uvereni da je prvi Izvor i Uzrok stvaraqa svega
mudar i dobar prema nama, koji veç moùemo da vidimo po priro-
di. I u nama viwe ne postoji niwta zbog yega bi se On osu$ivao
za zlo koje se prilepilo uz stvoreqe Qegovo, po zastraqequ ka
gorem, tj. po otcepxequ i padu, pri kome je izgubilo drevnu kra-

DOBROTOXUBXE Ì 123

sotu, otpalo od oboùeqa, i pri yemu je zlo nasrnulo i uwlo u qe-
ga, davwi mu svoje beslovesno obliyje.

31. Prvu osnovu kod onih koji se pruùaju ka napretku pred-
stavxa poznaqe biça, koje kod qih uzrokuje delatno mudroxubxe.
Druga [osnova] jeste poznaqe skrivenih tajni Boùijih, u koje se
tajnouvode kroz prirodno umozreqe. I treça [osnova] jeste sjedi-
qeqe i spajaqe sa Prvom Svetlowçu, gde se zavrwava i uspokoja-
va svako delatno napredovaqe i svako umozreqe.

32. Svi umovi se sami po sebi pojedinayno okreçu na reye-
na tri nayina prema sebi i prema suwtinskom Biçu. I prosve-
çujuçi bliùqe oni ih, kao yisti duhovi, tajnouvode u boùan-
stvene stvari i usavrwavaju ih nebeskom mudrowçu, sjediqujuçi
ih sa sobom i sa Jedinicom.

33. Oboùeqe u ovom ùivotu jeste umno i istinsko boùan-
stveno svewtenodejstvo, kojim se svewtenodejstvuje slovo neiz-
recive mudrosti i prenosi se, prema moguçnosti, na one koji su
se spremili. Oboùeqe je Bog svojom dobrotom od poyetka darovao
slovesnoj prirodi zbog jedinstva vere. Oni, dakle, koji su svojom
yistotom dostigli do uyestvovaqa u uzviwenom staqu, posred-
stvom poznaqa boùanstvenih stvari, postaju bogopodobni, pow-
to su uzviwenim umnim kretaqima oko boùanstvenih stvari po-
stali saobrazni obrazu Sina Qegovog. Oni çe kroz usinovxeqe
biti bogovi drugim xudima na zemxi. Drugi çe se, opet, usavr-
wavati u vrlini kroz oyiwçeqe slovom i svewtenim druùeqem
sa prvima. U skladu sa napredovaqem u svom oyiwçequ, oni çe
uyestvovati u oboùequ prvih i postajaçe zajedniyari sjediqe-
qa sa Bogom. Najzad, powto se sjedine i postanu jedno sa jedin-
stvom xubavi, svi çe se sjediniti zauvek sa jednim Bogom. I bi-
çe Bog po prirodi me$u bogovima po usinovxequ, Uzroynik dob-
rih dela, te niwta iz tvorevine neçe moçi da posluùi za Qego-
vo osu$ivaqe.

34. Bogopodobije, koje je uopwte [yoveku] dostupno, revni-
tex ne moùe da dostigne ukoliko se najpre vrelim suzama ne
oyisti od ruùnoçe gliba zla koje se privilo uz qega i ukoliko
se ne prilepi uz svewtenodejstvo svetih Hristovih zapovesti. U
suprotnom on ne moùe postati sudeonik neizrecivih Boùijih
dobara. Onaj ko ùeli da umno okusi boùanstvenu sladost i uùi-
vaqe u potpunosti se odriye od svakog svetskog yula. Iz ùexe za
dobrima koja su pripremxena svetima on svoju duwu u celini
posveçuje umozrequ postojeçeg.

35. Bogopodobije, koje se stiye uz krajqu yistotu i punu
xubav prema Bogu, moùe da se oyuva nepromeqivim jedino pri
neprestanom uzdizaqu i usho$equ umozritexnog uma ka Bogu, u
yemu se duwa obiyno utvr$uje kroz postojano prebivaqe u vrlin-

124 HILANDARSKI PREVODI

skom tihovaqu uz neprestanu, yistu, nerasejanu molitvu, uz sve-

strano uzdrùavaqe i usrdno yitaqe Pisma.
36. Ne treba da ùurimo samo da zadobijemo mir svojih unu-

trawqih sila, veç i da dostignemo do yeùqe za umnim poyin-
kom. On zna da uspokojava svaku teùqu ka dobru sa mirom pomis-
li i boùanstvenom rosom koja silazi sa nebesa da isceli raqeno
srce i da ga rashladi od ogqa koji dolazi odozgo i koji razgoreva
Duh.

37. Duwa koja je duboko raqena xubavxu Boùijom, powto je
okusila od umnih darova Qegove sladosti, viwe ne moùe da os-
tane u sebi ili u postojeçem staqu, ne ustremxujuçi se u nebes-
ka usho$eqa. Jer, ukoliko uz pomoç Duha napreduje u usho$eqima
i ukoliko ulazi u dubine Boùije, ona se rasplamsava ogqem yeù-
qe i istraùuje veliyinu jow dubxih dubina Boùijih. Ona ùuri
da se pribliùi blaùenoj svetlosti, u kojoj prestaje svako ras-
prostiraqe uma. U qoj ona zavrwava svoje putovaqe u veselosti
srca.

38. Onaj ko postane sudeonik Duha Svetoga i Qegov naila-
zak pozna po izvesnom neizrecivom dejstvu u mirisu u sebi, koje
se primetno projavxuje yak i u telu, viwe ne moùe da ostane u
predelima prirode, veç se meqa dobrom izmenom desnice Viw-
qega, te zaboravxa na hranu i san. On prezire sve telesno, pre-
nebregava telesni pokoj, te yitav dan prebiva u naporima i zno-
ju podviùniykom, ne oseçajuçi umor niti ikakvu prirodnu po-
trebu, tj. ni glad, ni ùe$, ni pospanost, ni druge prirodne neop-
hodnosti. Jer, xubav Boùija se nevidxivo sa neizrecivom ra-
dowçu izlila u srce qegovo (Rim.5,5). Yitavu noç provodeçi u
vatrenoj svetlosti, on kroz telesno upraùqavaqe vrwi umno de-
laqe, nasla$ujuçi se besmrtnom trpezom od besmrtnog rastiqa
mislenog raja. Uznewen u qega, Pavle je yuo neizrecive reyi,
koje ne priliyi da sluwa yovek koji ima pristrawçe prema vid-
xivome.

39. Ukoliko se jedanput rasplamsa ogqem podviùniwtva i
oboji se vodom suza, telo viwe ne ublaùava trudove, buduçi da
prestaje sa mnogim podvizima i da se uzdiùe iznad delatnog
podviùniwtva. Primivwi u sebe spokojstvo i çutaqe mira, ono
se ispuqava drugom silom, drugim poletom, drugom krepowçu Du-
ha. Zadobivwi duwu za saradnika i videçi da mu je staqe nadma-
wilo telesni podvig, telo meqa svoje prirodne pokrete i obra-
ça ih na umne podvige. Baveçi se snaùno umnim delaqem, ono za
sebe yuva plodove besmrtnog rastiqa u mislenom raju, iz koga
poput reka istiyu izvori bogodoliynih poimaqa i u kome se na-
lazi drvo bogopoznaqa, koje proizvodi plodove mudrosti, rados-
ti, mira, blagosti, dobrote, dugotrpxeqa i neizrecive xubavi.
Delajuçi sa predanowçu i negujuçi [raj], [duwa] se udaxuje od tela

DOBROTOXUBXE Ì 125

i ulazi u primrak bogoslovxa. U istupxequ ona napuwta sve, bu-
duçi da je niwta od vidxivih stvari ne zadrùava. I sjedinivwi
se sa Bogom, ona prestaje da se podvizava i da yezne.

40. Wta je za nas marxive viwe - vidxivo ili misleno?
Ukoliko je vidxivo, za nas veç niwta neçe biti znayajnije i po-
ùexnije od propadxivih stvari, niti çe duwa biti boxa od te-
la. A ukoliko je misleno, onda je Bog… duh; i koji mu se klaqaju, i
duhu i istini treba da se klaqaju (Jn.4,24). Stoga telesno upraù-
qavaqe postaje izliwno ukoliko je [na dejstvu] umno delaqe duwe,
od koga [telo], koje stremi dole, postaje lagano, te svo postaje du-
hovno, sjediqujuçi se sa boxim.

41. Postoje tri stepena kod onih koji napreduju u usho$equ
ka savrwenstvu: oyiwçujuçi, prosveçujuçi i tajanstveni ili sa-
vrweni. Prvi je svojstven poyetnicima, drugi - sredqima, a tre-
çi - savrwenima. Ushodeçi po redu po tri stepena, podviùnik
dospeva do Hristovog uzrasta, postajuçi yovek savrwen, po meri
rasta punote Hristove (Ef.4,13).

42. Na oyiwçujuçem stepenu se nalaze oni koji se uvode u
svewtene podvige. Qemu je svojstveno odlagaqe obraza zemxanog
yoveka, izbavxeqe od svakog vewtastvenog zla i oblayeqe u no-
vog yoveka, koji se obnavxa Duhom Svetim. Qegova dela su mrù-
qa prema vewtastvu, iscrpxivaqe tela, udaxavaqe od svega wto
moùe da izazove strasne pomisli, kajaqe zbog uyiqenih [grehova].
[Qega prati] suzno omivaqe slanosti greha, ukrawavaqe naravi
blagowçu Duha, oyiwçeqe unutrawqosti yawe, tj. uma umile-
qem od svake prxavwtine tela i duha, te ulivaqe u qega vina
slova (koje veseli srce oyiwçenog yoveka) i qegovo prinoweqe
Caru duhova radi okuwaqa. Qegov kraj je delatno rasplamsavaqe
ogqem podviùniwtva, izbacivaqe iz unutrawqosti svakog gre-
hovnog otrova podviùniykim naporima, prekaxivaqe kroz po-
gruùavaqe u vodu umileqa i usliyavaqe mayu koji silno seye
strasti i besove. Onaj ko je kroz mnoge podviùniyke napore do-
stigao reyeno pogasio je silu uro$enog ogqa, zatvorio usta lavo-
va, tj. divxih strasti, postao silan [duhom], tj. od nemoçnog po-
stao krepak, te kao drugi Avsidijac [Jov] podigao pobedni znak
trpxeqa, pobedivwi kuwaya.

43. Na prosveçujuçem stepenu se nalaze oni koji su preko
svewtenih podviga napredovali do prvog bestrawça. Qemu su
svojstveni poznaqe biça, umozreqe smislova [naznayeqa] tvorevi-
ne i uyewçe u Svetome Duhu. Qegova dela su oyiwçeqe uma pod
dejstvom boùanstvenog ogqa, misleno otvaraqe oyiju srca i ra-
$aqe slova sa visokim poimaqima poznaqa. Qegov kraj je slovo
mudrosti koje pojawqava prirodu postojeçeg, poznaqe Boùan-
skih i xudskih stvari i otkrivaqe tajni Carstva nebeskog. Onaj
ko je dostigao reyeno mislenim delaqem uma, putem yetiri vr-

126 HILANDARSKI PREVODI

line se uznosi na ogqenu kolesnicu, te se kao drugi Tesviçanin
[Ilija] jow u ùivotu podiùe u misleni vazduh i prohodi nebeske
oblasti, uzdigavwi se iznad telesne nizosti.

44. Na tajanstvenom ili savrwenom stepenu se nalaze oni
koji su veç prispeli u meru uzrasta Hristovog. Qima je svojstve-
no da presecaju vazduh, da se uznose iznad svega, da se kreçu u
krugu gorqih nebeskih yinova, da se pribliùavaju prvoj Svet-
losti i da duhom ispituju dubine Boùije. Qegovo delo jeste da
um posmatraya reyenih predmeta ispuqava poznaqem smisla
promisla, pravde i istine i razjawqeqa zagonetki, priya i ne-

jasnih reyi Boùanstvenog Pisma. Qegov kraj je tajnouvo$eqe
onoga ko se usavrwio u skrivene tajne Boùije, qegovo ispuqava-
qe neizrecivom mudrowçu kroz sjediqeqe sa Duhom, wto ga u ve-
likoj Crkvi Boùijoj pokazuje mudrim bogoslovom, koji xude pro-
sveçuje bogoslovskim poukama. Onaj ko je dejstvom najdubxeg smi-
reqa i umileqa dostigao do reyene mere, biva uzdignut do tre-
çeg neba bogoslovxa, kao drugi Pavle, te sluwa neizrecive reyi
koje ne treba da sluwa yovek koji je pod uticajem yula. On okuwa
od neizrecivih dobara koje oko nije videlo i uho sluwalo i po-
staje sluùitex tajni Boùijih, postavwi Qegova usta. On ih za
xude vrwi reyju, poyinuvwi blaùenim pokojem u Bogu, kao savr-
wen u savrwenom. On sa bogoslovima prebiva u opwtequ sa naj-
viwim silama, tj. heruvimima i serafimima, kojima pripada
rey mudrosti i ujedno rey poznaqa.

45. %ivot xudski se deli na dva nayina, dok se qegovi ci-
xevi dele na tri. Jedan nayin je druwtveni i unutarsvetovni, a
drugi je izvan druwtva xudskoga i nadsvetski. Druwtveni ùi-
vot se deli na zdravoumxe [yistotu] i neuzdrùxivost. Vandruw-
tveni se deli na mudroxubxe, na prirodno poznaqe i natpri-
rodno dejstvo. Prvi se, opet, ili spaja sa pravdom, wto znayi da
dolazi u staqe po prirodi, ili sa nepravdom, odakle dospeva u
nepravdu, gubeçi svoje prirodno kretaqe. Ukoliko krene ka ùe-
xenom cixu drùeçi se pravila, drugi dospeva do bezgraniyne
Prirode, natprirodno se usavrwavajuçi. Ukoliko, me$utim, pod-
vig vrwi iz slavoxubxa, on promawuje svoj cix i srozava se na
neiskusan um, te kao nesavrwen sa razlogom biva odbayen iz reda
savrwenstva.

46. Duh Sveti je svetlost i ùivot i mir. Onaj, dakle, ko se
prosveçuje Boùanskim Duhom, postaje miran i svoj ùivot provo-
di u spokojstvu, iz yega izvire poznaqe biça i mudrost Slova.
On stiye um Hristov. On zna tajne Carstva, ulazi u dubine Bo-
ùije i iz dana u dan proiznosi xudima dobre reyi ùivota iz ne-
pokolebivog i prosveçenog srca. On je dobar, imajuçi u sebi Dob-
roga, koji govori staro i novo.

DOBROTOXUBXE Ì 127

47. Bog je mudrost i one koji hode u slovesnosti i mudrosti
oboùuje poznaqem biça. On ih sjediquje sa sobom putem svetlos-
ti, yineçi ih bogovima po usinovxequ. Sve stvorivwi mudrow-
çu iz niyega, Bog mudro vlada i upravxa stvarima u svetu i mud-
ro svagda dejstvuje spaseqe svih onih koji mu pristupaju sa poka-
jaqem. I onaj ko se udostojio da postane uyesnik najuzviwenije
mudrosti zbog yistote, kao obraz Boùiji svagda mudro izvrwava
i dela voxu Boùiju. On, dakle, sabira sebe iz spoxawqosti i
rasparyanosti, te iz dana u dan znaqem neizrecivih stvari uz-
diùe svoju slovesnost prema istinski an$elskim nayinima ùi-
vota. Vodeçi, u skladu sa ostvarivowçu, jednovidno svoj ùivot,
on se sjediquje sa gorqim silama, koje se jedinstveno kreçu oko
Boga. Sa qima se on, kao dobrim vodiyima, uzviwava do prvog
Nayela i Uzroka.

48. Onaj ko se najuzviwenijom mudrowçu sjedinio sa an-
$elskim silama i ujedno sjedinio sa Bogom (buduçi da je stekao
podobije Boùije), svima pristupa da mudroxubivim reyima i
druùeqem. Kao podraùavatex Boga, on boùanstvenom silom one
koji ùele osloba$a od spoxawqih i rasparyanih stvari, sabira-
juçi ih duhovno ka jednovidnom ùivotu (wto je veç uyinio sa so-
bom). Mudrowçu, poznaqem i ozareqem skrivenosti on ih uzvodi
ka umozrequ slave jedne i prve Svetlosti. I powto ih sjedini sa
an$elskim biçima i yinovima koji su oko Boga, on ih privodi je-
dinstvu sa Bogom, buduçi da su postali oblistani svetlowçu Du-
ha.

49. Yetiri opwte vrline prati osam prirodnih vrlina,
po dve prateçi svaku, pri yemu svaka od opwtih obrazuje troj-
stvo. Razboritost, dakle, prati znaqe i mudro umozreqe, praved-
nost - rasu$ivaqe i saoseçajno raspoloùeqe, hrabrost - trpxeqe
i stamenost, zdravoumxe - yistota i devstvenost. Kao Tvorac i
Tajnovoditex trojiyne dvanaestorice vrlina, Bog mudro sedi na
prestolu uma, waxuçi Slovo radi stvaraqa vrlina. Uzevwi od
svake poyetne vrline, Slovo, kako rekosmo, stvara u duwi umni
svet blagoyawça. Kao nebo reyenog sveta Ono rasprostire razbo-
ritost, punu zvezda za osvetxavaqe ùivota, kao dva velika sve-
tila postavxajuçi boùanstveno poznaqe i prirodno umozreqe
za qegovo obasjavaqe i osvetxavaqe. Kao zemxu Ono utvr$uje
pravednost, za besplatnu gozbu. Kao vazduh Ono rasprostire
zdravoumxe, tj. odmor i sveùinu pravog ùivota. Kao more Ono
postavxa hrabrost oko slabosti prirode, radi obaraqa satanskih
uporiwta i uzviwica. Gradeçi, dakle, ovaj svet, Slovo u qega
polaùe Duha kao silu za umno i neprestano kretaqe i nerazluy-
no i trajno sjediqeqe, saglasno sa Davidovim reyima: Slovom
Gospodqim nebesa se utvrdiwe i Duhom usta Qegovih sva sila qi-
hova (Ps.32,6).

128 HILANDARSKI PREVODI

50. Duhovno uzrastaqe revnitexa za spaseqe odgovara uz-
rastaqu Gospoda naweg Isusa Hrista [u yovewtvu]. Buduçi mla-
denci u poyetku, oni se, sliyno Gospodu Isusu, koji se hranio
mlekom, hrane mlekom telesnih vrlina, ili telesnog veùbaqa,
koje je inaye za malo korisno onima koji uzrastaju u vrlini i po-
stepeno odlaùu mladalawtvo (1.Tim.4,8). Powto odrastu do mla-
diçkog uzrasta i poynu da se hrane tvrdom hranom umozreqa po-
stojeçeg, buduçi da veç imaju izveùbana duwevna yula (Jev.5,14),
oni liye na Gospoda koji je napredovao u uzrastu i blagodati, se-
deçi me$u starcima i otkrivajuçi im dubine i sakrivenosti
(Lk.2,46). A powto postanu savrweni xudi, dospevwi u meru ras-
ta punote Hristove (Ef.4,13), oni postaju podobni Gospodu, koji je
svima propovedao rey pokajaqa, koji je uyio narod tajnama Car-
stva nebeskog, brzo se pribliùavajuçi svom stradaqu. Sliyno
okonyava i svako ko se usavrwava u vrlinama. Prowavwi sve uz-
raste Hristove, on stupa u stradalna iskuweqa, koja odgovaraju
Qegovom Krstu.

51. Dok stojimo u predelima [telesnog] veùbaqa, nas kao
mladence yuvaju nadzornici i domoupravitexi kako se ne bismo
dohvatali razliyite hrane, kako ne bismo koristili dodir, kako
se ne bismo zagledali u lepotu, kako ne bismo sluwali pesme, ka-
ko miris ne bismo [nasla$ivali] blagouhaqem, premda i jesmo na-
slednici i gospodari yitavog oyevog [nasle$a]. Powto, pak, do$e
punota vremena obuyavaqa, zavrwivwi se bestrawçem, u nama se
od yistog razuma ra$a Slovo i veç se nalazimo pod zakonom Duha.
Izbavxajuçi nas od zakona telesnog razmiwxaqa, Ono nam pru-
ùa usinovxeqe. Powto se reyeno okonya, Duh veç u srcima na-
wim viye: Ava, Oye (Gal.4,6), pokazujuçi i dajuçi nam da razumemo
nawe sinovstvo i nawu smelost prema Ocu i Bogu. On prebiva i
besedi sa nama kao sa sinovima i naslednicima kroz Hrista, ko-
ji se viwe ne nalaze pod bremenom ropstva yulima.

52. U onima koji su uznapredovali u veri kao Petar, i po-
vratili se u nadu kao Jakov i postali savrweni u xubavi kao Jo-
van, Gospod se preobraùava powto uzi$e na visoku goru bogo-
slovxa. On blista u qima pojavom i crtama yistog slova kao sun-
ce, te poimaqima neizrecive mudrosti postaje blistav kao
svetlost. Qima se otkriva Slovo, stojeçi izme$u zakona i pro-
rowtava. Sa jedne strane On zakonopolaùe i pouyava, dok sa dru-
ge otkriva [ponewto] iz dubokih i skrivenih riznica mudrosti,
svagda predvi$ajuçi i predskazujuçi. Qih Duh pokriva kao svet-
li oblak, iz koga im dolazi glas tajinstvenog bogoslovxa i po-
sveçuje u tajnu Triipostasnog Boùanstva, govoreçi: —Ovo je moja
xubxena gora savrwenstva, koja je po mojoj voxi. Budite moja sa-
vrwena yeda Duhom savrwenim”.

DOBROTOXUBXE Ì 129

53. Duwa koja je prezrela sve prizemno i potpuno postala
raqena xubavxu Boùijom, trpi jednu neobiynu i boùanstvenu
izvansebnost. Powto yisto uvidi prirodu i naznayeqe biça i
pozna svrhu xudskih stvari, ona viwe ne podnosi da se nalazi u
svemu i da se ograniyava u telu koje je sadrùi. Powto iza$e iz-
van svojih predela i uzdigne se iznad oseçaja, prevaziwavwi
prirodu svih biça, ona ulazi u neizrecivu tiwinu primraka bo-
goslovxa i suoyava se sa krasotom Biça u svetlosti shvataqa ne-
izrecive mudrosti prema meri blagodati koja joj se daje. Na bogo-
ugodan nayin ona se shvataqima udubxuje u Qegovo umozreqe, sa
strahom xubavi se nasla$ujuçi plodovima besmrtnog rastiqa, tj.
poimaqima boùanstvenih uvida, yiju uzviwenost i slavu u pot-
punosti ne moùe da izrazi powto se iz izvansebnosti vrati u
sebe. Nalazeçi se u neobiynom dejstvu Duha, ona doùivxava po-
hvalno trpxeqe sa neizrecivom radowçu i çutaqem. Nayin,
pak, reyenog boùanstvenog dejstva, koje je pokreçe, koje se pro-
javxuje i koje joj tajanstveno govori o skrivenom, ona ne moùe da
objasni.

54. Onaj ko seje suze umileqa radi pravednosti, kao plod
ùivota çe ubrati neizrecivu radost. Onaj ko sa revnowçu iwte
Gospoda i sa strpxeqem ga iwyekuje sve dok ùito qegovih vrli-
na ne donese ploda, svakako çe poùqeti zrelo klasje bogopozna-
qa. On çe se prosvetiti svetlowçu mudrosti i postati svetix-
ka veyne svetlosti, koja osvetxava sve xude. On neçe pozavideti
sebi i bliùqima, pod sud zavisti sakrivwi svetlost mudrosti
koja mu je data, nego çe usred Crkve vernih govoriti dobre reyi
na korist mnogih, razvivwi stare zagonetke, u skladu sa onim
wto je yuo sa neba podstaknut Boùanskim Duhom, sa onim wto je
saznao poyivajuçi u umozrequ biça i sa onim wto su mu [sveti]
oci saopwtili.

55. Svakom podviùniku çe se, u dan qegovog usavrwavaqa
u vrlini, dogoditi da mu gore delaqa boùanstvenih zapovesti
prokapxu najsla$om blagoprijatnowçu, buduçi da çe carovati
na Sionu, tj. yistom razumu. I sa gora, tj. smislova vrlina, pote-
çi çe mleko, pruùajuçi mu hranu, dok çe on poyivati na postexi
bestrawça. I svi istoynici Judini, tj. izvori vere i qegovog
poznaqa, daçe vode, tj. dogme i priye i zagonetke boùanstvenih
stvari. Iz srca qegovog, kao iz doma Gospodqeg, poteçi çe izvor
neizrecive mudrosti i natopiçe suva korita u dolinama, tj. xu-
de koji su se sasuwili od suwe i ùege strasti. I on çe na sebi
videti ostvareqe reyi Gospodqih: Koji u mene veruje… iz utrobe
qegove poteçi çe reke vode ùive (Jn.7,38).

56. Onima koji me se boje, veli Bog, granuçe sunce pravde i de-
la qihova çe ih privesti iscelequ. Oni çe izaçi iz tamnice stras-
ti i skakutati kao telci oslobo$eni od uza greha. I baciçe pod

130 HILANDARSKI PREVODI

noge bezakonike i demone i pogaziçe ih kao prah u dan vaspostavxa-
qa svoga, koji çu ja navesti, veli Gospod Svedrùitex (Mal.4,25). Re-
yeno çe se svakako zbiti kada se kroz sve vrline budu uzdigli i
usavrwili mudrowçu i poznaqem kroz opwteqe sa Duhom.

57. Ukoliko na ravnoj gori ovoga sveta i Crkve Hristove
visoko uzdignew zastavu novoga znaqa i podignew, saglasno pro-
roku, glas mudrosti koju ti je dao Bog, utvr$ujuçi svojom reyju i

pouyavajuçi braçu svoju i otkrivajuçi im smisao Boùanskoga

Pisma kako bi razumeli yudesne darove Boùije, privodeçi ih
ispuqavaqu zapovesti Qegovih, ti se nemoj bojati onih koji za-

vide sili reyi tvojih i izopayuju svako Boùanstveno Pismo. Jer,
oni su prazni, tj. ruwevine gotove za staniwte $avola. Bog, na-
ime, zapisuje reyi tvoje u kqigu ùivota i oni ti neçe nauditi,
kao wto ni Simon mag nije naudio Petru. I ti çew, wtaviwe,
onoga dana, videçi pomenute xude kako ti postavxaju zamke na
tvom putu, zajedno sa prorokom reçi: —Gle, Bog moj i Gospod je moj
Spasitex, i uzdaçu se u Qega, spawçe me i neçu se uplawiti.
Jer, slava je moja i pesma moja Gospod, i On mi postade Spasi-
tex. Neçu prestati da objavxujem slavna dela tvoja po svoj zem-
xi”.

58. Ukoliko si razumeo da su nasrtaji strasti u tebi nede-
latni i da se umileqe i smirenoumxe istayu iz oyiju tvojih,
znaj da je u tebe dowlo Carstvo Boùije i da u utrobi nosiw Duha
Svetoga. Ukoliko jow oseçaw Duha da dejstvuje, da se kreçe i go-
vori u dubinama tvojim i da te pokreçe da govoriw na velikom
saboru Crkve spasonosnu istinu Boùiju, nemoj spreyavati usta
svoja bojeçi se zavisti od judeomisleçih, nego stani i napiwi
na tablici, kao wto Isaija govori, ono wto ti Duh otkriva. Jer,
ono çe trajati dugo vremena, zauvek. Oni koje utroba boli od za-
visti jesu nepokoran narod, deca kopilad, koji nemaju vere i ne

ùele da yuju da Jevan$exe dejstvuje i danas, stvarajuçi prijatexe
Boùije i proroke. Oni prorocima i uyitexima Crkve govore:
—Nemojte nam objavxivati mudrost Boùiju”, a onima koji imaju
vi$eqa prirodnih umozreqa vele: —Nemojte nam govoriti [sliyne
stvari], nego nam govorite i objavxujte newto drugo, tj. reyi za-
blude koje svet voli. Sklonite od nas rey Izraixevu”. Ti, pak,
nemoj obraçati paùqu na qihovu zavist i reyi. Jer, ono wto ti
se otkriva odozgo radi koristi mnogih yuçe i oni koji su sasvim
gluvi, i oni koji se nalaze u tami ùivotnoj. I oyi slepih koji se
nalaze u magli greha videçe svetlost reyi tvojih i duhovno siro-
mawni çe osetiti radost zbog qih. Beznadeùni xudi çe se ispu-
niti radowçu, zabludeli çe shvatiti razumnost tvojih reyi, a
oni koji ropçu protiv tebe nauyiçe se da sluwaju reyi Duha, dok
çe mucajuçi jezici nauyiti da mirno govore.

DOBROTOXUBXE Ì 131

59. Prorok Isaija kaùe: Blaùen je onaj ko u Sionu, tj. u
Crkvi Boùijoj, ima seme uyeqa reyi svojih, i sinove duhovne u
Gorqem Jerusalimu prvorodnih. Jer, veli, reyeni yovek çe skri-
vati reyi svoje za odgovarajuçe vreme i sakriçe se kao da se skri-
va od bujice voda. I na posletku on çe se pokazati u Sionu, u
Crkvi vernih, kao slavna reka koja strujama svoje mudrosti vele-
lepno teye po ùednoj zemxi. A oni koje zavode zavidnici, pre-
staçe da se uzdaju u qih, veç çe pruùati uwi svoje da yuju reyi
pomenutoga yoveka, dok çe srca slabih duwom sluwati paùxivo.
Sluge zavisti mu neçe viwe govoriti: —Uçuti”. Jer, kao blago-
yastiv, on misli razumno i ne izgovora ludosti, kao ludi mudra-
ci ovoga sveta. Qegovo srce ne pomiwxa sujetna dela bezakoqa,
niti o Bogu govori reyi zablude da bi rasturio gladne duwe i
ùedne ostavio nezadovoxnima. Stoga çe reyi qegove biti na ko-
rist mnogih, makar zavidxivci bili nezadovoxni.

60. Onome ko obitava u visokoj peçini snaùne stene daçe
se do sita hleb poznaqa i krasovuxa mudrosti sve do opijenosti.
Tako$e çe biti izobilna i voda koju çe piti. On çe videti Cara
u slavi Qegovoj i qegove oyi çe ugledati zemxu iz daleka. Duwa
çe se qegova pouyavati u mudrosti i svima çe kazivati o veynom
mestu, izvan yijih granica ne postoji niwta.

61. Vaspitaqe Gospodqe otvara sluh svakome ko ima strah
Qegov, dajuçi mu uho da yuje i vaspitan jezik da zna kada treba
da govori. Ko je, pak, onaj ko razborite i mudre ovoga sveta poka-
zuje nedelatnim i ko qihovu mudrost pokazuje kao ludost, potvr-
$ujuçi samo reyi slugu svojih? Niko drugi do Onaj ko yini jedin-
stvena i yudesna dela na slavu svoju, ko i presahlom srcu u pus-
tiqi otvara put smireqa i krotosti i u suvom i bezvodnom raz-
umu [izvodi] potoke neizrecive mudrosti kako bi utolio ùe$ iza-
branom rodu Qegovom, narodu koji je izabrao da kazuje vrline
Qegove. On hodi pred onima koji ga xube i boje ga se i radi qih
poravnava planine strasti i razara bakarna vrata neznaqa, ot-
varajuçi im vrata Qegovoga poznaqa i objavxujuçi im Qegove
skrivene, tajne i nevidxive riznice. On sve yini da bi poznali
da je On Gospod, Bog, koji im je dao ime Izraix.

62. Ko uzburkava more strasti i smiruje talase qegove?
Gospod Savaot, koji sve koji ga xube spasava od grehovne opasnos-
ti i umiruje buru pomisli qihovih. On stavxa reyi svoje u usta
qihova i pokriva ih senkom ruku svojih, kojima je rasprostro ne-
bo i utvrdio zemxu. On daje onima koji ga se boje vaspitan jezik
i razuman sluh da bi yuli glas Qegov odozgo i objavili zapoves-
ti Qegove u domu Jakovxevom, tj. u Crkvi vernih. Oni, pak, koji
nemaju oyi da vide zrake Sunca pravde, i uwi da yuju preslavna
[dela] Boùija, kao udeo svog neznaqa imaju tamu. I isprazna je
nada qihova, kao i reyi qihove. Niko od qih ne govori po prav-

132 HILANDARSKI PREVODI

di, niti moùe da rasu$uje po istini. Oni se uzdaju u sujetne
stvari i govore isprazne reyi, te su bremeniti zaviwçu i ra$aju
opadaqe. Jer, uwi su qihove podrezane i ne mogu da yuju, te se
stoga izruguju reyi poznaqa Boùijega, ne ùeleçi da ga yuju.

63. Kakve mudrosti ima kod onih koje utroba boli od zavis-
ti prema bliùqem? Kako çe reçi zavidxivci, veli Jeremija:
—Mi smo mudri i zakon Gospodqi je sa nama”, kada se raspadaju od
zavisti prema onima koji su mudrowçu i poznaqem Boga primi-
li blagodat Duha? Me$utim, laùno znaqe kqiùevnika i mudra-
ca svetskih pokazalo se kao sujetno, buduçi da su promawili is-
tinsko poznaqe. Oni behu oceqeni kao nedostojni mudrosti
Utewitexa. Stoga su se i postideli videvwi kako se ona umno-
ùava kod ribara, te se uplawiwe sile reyi qihovih. Oni behu
uhvaçeni u mreùe svojih shvataqa, odbacivwi istinsku mudrost
i poznaqe Gospoda.

64. Zawto se zavidxivci raspadaju od zavisti prema oni-
ma koji su bogato primili blagodat Duha i ogqeni jezik kao pero
brzopisca, kada su sami napustili izvor mudrosti Boùije? Da su
powli putem Boùijim, oni bi zauvek obitavali u miru bestraw-
ça. Oni bi nauyili gde se nalazi razboritost, gde krepost, gde
razumnost i poznaqe biça, gde mnogoletstvo i ùivot, gde svet-
lost oyiju i mudrost sa mirom. Nauyili bi ko nalazi mesto mud-
rosti i ko ulazi u qene riznice i videli bi wta Bog preko pro-
roka zapoveda posveçenicima reyi: Prorok koji je video otkri-
veqski san neka ispriya svoje vi$eqe, i onaj ko primi rey moju neka
istinski ispriya moju rey (Jer.23,28), i opet: Zapiwi u kqigu sve re-
yi koje ti kazah (Jer.37,2). Dakle, oni se nikada ne bi raspadali
od zavisti zbog pomenutih xudi.

65. Ukoliko Etiopxanin [tj. crnac] promeni svoju koùu i
leopard svoje ware i zavidxivci çe da pomisle i izgovore new-
to dobro, s obzirom da su nauyeni da prouyavaju ono wto je zlo.
Jer, oni podmuklo zadaju udarac svojim bliùqima, buduçi luka-
vi i licemerni prema svojim prijatexima. Oni ne govore isti-
nu, buduçi da se qihov jezik navikao na sujetne i laùne reyi.
Shvati reyeno, dakle, jer ti zbog bogopoznaqa i reyi zavide i
ismejavaju te. Stoga, poput proroka Jeremije, satvori usrdno mo-
leqe, govoreçi: Seti me se Gospode i do$i da me izbaviw od zavid-
xivaca koji me gone. Nemoj odocniti, ùeleçi detaxno da me opro-
baw. Poznaj da me ismejavaju oni koji odbacuju poznaqe tvoje. Daj
kraj zavisti qihovoj. I veç çe rey poznaqa tvoga biti povod vese-
xa i radosti srca moga. Jer, nikada ne sedoh sa onima koji ismeja-
vaju poznaqe tvoje, veç oseçah strah zbog prisustva sile tvoje, te
ostajah sam. Ogoryih se veoma zbog zavisti qihove (Jer.15,15-17). I
ti çew yuti: Znam sve dobro. Ali, ukoliko preobratiw zabludelog
od zablude qegove, ubrojaçu te u prijatexe moje i staçew preda me.

DOBROTOXUBXE Ì 133

I ukoliko preobratiw nekog nedostojnog u dostojnog, biçew kao us-
ta moja. Izbaviçu te od ruku zavidxivih zloyinitexa, veli Gos-
pod, Bog Izraixev (Jer.15,19; 21).

66. Neka zavidxivi mudraci yuju zavrwetak slova: nazore-
ji Boùiji su svojim naporima postali yistiji od snega. Oni su
svojim ùivotom postali bexi od mleka. Krasota qihove mudros-
ti je uzviwenija od safira, a crte qihovih reyi - od yistog bi-
sera. Naprotiv, oni koji su sa uùivaqem kuwali od svetovnoga
znaqa, umrewe od gladi pred izvorima Duha. Oni koji su vaspi-
tavani u porfiri mudrosti jelinske, odenuwe se u izmet nezna-
qa i staviwe na sebe sveze koje ih svezawe. Jer, jezik qihov se
prilepi grlu qihovom, te izgubiwe sluh svoj, buduçi da odbaci-
we istinsku mudrost i poznaqe Boùanskog Duha, ne hoteçi da je
prime kroz napore.

67. Smiravajuçi visoko drvo i uzviwujuçi smireno, sasu-
wujuçi sveùe drvo i oùivxavajuçi sasuweno, Bog slugama svo-
jim daje otvorena usta pred velikim saborom i rey da blagoveste
istinu Qegovu sa velikom snagom. Jer, Qemu priliyi mudrost,
razumnost, sila. Kao wto preobraùava vremena i prilike, On
izmequje i duwe koje ga iwtu i yeznu za Qim, dajuçi im vlast
nad strastima i uznoseçi ih iz ùivota u ùivot. On daje mudrost
duhovno mudrima i razboritost razumnima. On otkriva dubine i
skrivenosti onima koji ispituju dubine Boùije, dajuçi im po-
znaqe nejasnih zagonetki. Jer, On ima svetlost mudrosti i po-
znaqa i daje je gde hoçe.

68. Svakome ko sa strpxeqem vrwi spoxawqe i unutraw-
qe zapovesti, gledajuçi samo na slavu Boùiju, daje se poyast ne-
beskog poznaqa, mir duwe i nepropadxivost, buduçi da je izvr-
wilac zakona blagodati, a ne jednostavno sluwalac. Qegovo po-
znaqe, koje posvedoyuju dela qegova, Bog ne previ$a, veç ga po-
stavxa zajedno sa reyima poznaqa onih koji su prosijali boùan-
stvenom mudrowçu u Crkvi vernih. Jer, kod Boga nema licemer-
ja. Onome, pak, ko se podvizava iz sebiynosti i ne pokorava se
reyima onih koje vodi Duh, veç sluwa samo svoju razumnost i var-
xive reyi onih koji imaju samo spoxawqi izgled poboùnosti i
dejstvuju iz slavoxubxa i slastoxubxa, daje se tuga i teskoba. Za-
vist, srëba i gnev biçe plata za prelest qegovu. U buduçnosti, u
dan, pak, kad Bog bude sudio skrivenosti xudske i svakome davao
po delima qegovim, kada çe se [pomisli] osu$ivati ili opravda-
vati, qegove pomisli çe biti pod osudom.

69. Jer, nije ono Judejac wto je spoxa, niti je obrezaqe wto
je spoxa, na telu, nego je ono Judejac koji je to iznutra, i obrezaqe
je obrezaqe srca duhom a ne slovom (Rim.2,28-29). Sliyno, savrwen u
poznaqu i mudrosti nije yovek koji poseduje samo spoxawqu
krasnoreyivost, niti je krajqi revnitex blagoyawça onaj ko se

134 HILANDARSKI PREVODI

stara za spoxawqe podviùniyke napore, veç onaj ko je marxiv u
unutrawqem umnom delaqu i yije reyi izlaze iz yistog i dobrog
srca, koje je prosveçeno Duhom Boùijim, a ne iz kqiga. Takvome
je pohvala ne od xudi nego od Boga (Rim.2,29). Jer, xudi ga ili ne
znaju ili mu zavide, dok ga Bog voli i poznaje, kao i oni koje Duh
vodi.

70. Delima zakona ni jedno telo neçe se opravdati pred Bo-
gom (Rim.3,20). Ko çe se, dakle, jedino podviùniykim naporima i
znojem pokazati savrwen pred Bogom? Jer, delaqem mi jedino do-
lazimo do navike u vrlini, presecajuçi dejstvo strasti, wto jow
ne [znayi] dostizaqe u meru punote Hristove. Wta nas uzvodi ka
punom savrwenstvu? Iskrena vera, koja predstavxa osnovu svega
yemu se nadamo (Jev.11,1), kojom je Avex Bogu prineo boxu ùrtvu ne-
go Kain, i kojom je posvedoyen da je pravednik (Jev.11,4), kojom je
Avraam posluwao kada je bio pozvan da ode i preseli se u obeça-
nu zemxu (Jev.11,8). Ona istinske revnitexe uzvodi do krepke na-
de u primaqe velikih darova Boùijih, privodeçi ih poznaqu
postojeçeg i donoseçi im u srce neiscrpne duhovne riznice ka-
ko bi iznosili stare i nove tajne Boùije i davali potrebitima.
Onaj ko se udostojio da postane qen sudeonik, ushodi ka xubavi
prema Bogu i postaje savrwen u poznaqu Boga, ulazeçi u Qegov
pokoj i poyinuvwi od svih dela svojih, kao i Bog od svojih (Jev.
4,10).

71. Ranije se Bog onima koji su mu se protivili neverjem
kleo da neçe uçi u Qegov pokoj. Zbog svog neverstva oni i nisu
mogli uçi u qega (Jev.3,11; 4,6). Kako, dakle, neki sada bez vere je-
dino putem telesnog delaqa oyekuju da u$u u pokoj bestrawça i
savrwenstvo poznaqa. Jer, mi vidimo da mnogi na reyeni nayin
nisu mogli da u$u i da poyinu od svih trudova svojih. Stoga sva-
ko treba da pazi da se ne desi da ima lukavo srce ili da je ispu-
qeno neverjem kako se ne bi liwio pokoja i svoga savrwenstva,
bez obzira na prebivaqe u mnogim naporima. Stoga se yovek i
zlopati svagda na delima delaqa i jede hleb patqe (Ps.126,2). Me-
$utim, powto mu predstoji poyinak, on treba da se podvizava da
sa verom dospe u pokoj bestrawça i savrwenstvo poznaqa, kako
ne bi pao po istom primeru nepokornosti (Jev.4,11), tj. kako ne bi
postradao kao wto su postradali oni koji su se protivili iz ne-
verja.

72. Buduçi da smo yulni, slovesni i umni, mi treba da i od
sebe Bogu prinosimo izvesni desetak. Kao yulni, mi treba dobro
yulima da primamo utiske od yulnih stvari, kroz qihovu kraso-
tu i ispravno poznaqe se uzvodeçi ka umozrequ qihovog Sazda-
texa. Kao slovesni, mi treba dobro da govorimo o Boùanskim i
xudskim stvarima, a kao umni - da imamo nepogrewiva shvataqa
o Bogu, veynom ùivotu, Carstvu nebeskom i o tajnama Duha, koje

DOBROTOXUBXE Ì 135

su u qemu sakrivene kako bi se, nakon strogog ispitivaqa, poka-
zalo da zdravo i besprekorno i oseçamo, i govorimo i mislimo o
Bogu. U reyenome se i sastoji istinska i boùanstvena mera na-
weg savrwenstva i svewteno prinoweqe Bogu.

73. Istinski naw desetak Bogu jeste duwevna pasha, tj.
prelazak [preko] svake strasne naravi i yitave beslovesne yul-
nosti. U reyenoj pashi se na ùrtvu prinosi Slovo kroz umozreqe
postojeçeg, tj. jede se hleb poznaqa i pije yasna krv u yawi skri-
vene mudrosti. Onaj ko je okusio i proslavio reyenu pashu pri-
neo je na ùrtvu Jagqe, koje je uzelo greh sveta, te viwe, po reyi
Gospodqoj, ne umire, nego ùivi u vekove (Jn.6,50-51).

74. Onaj ko je ustao od mrtvih dela, vaskrsao je sa Hristom.
Ukoliko je sa Hristom vaskrsao u poznaqu, qime viwe neçe za-
vladati smrt neznaqa, buduçi da Hristos… viwe ne umire (Rim.
6,9). Onaj ko je, skrenuvwi sa prirodnog kretaqa, davno umro kroz
greh, jednom je umro, a ko sada ùivi, Bogu ùivi slobodom Duha
Svetoga, koji ga je podigao iz mrtvih dela greha. Umrevwi za
udove tela i za ùivotna dela, on viwe ne ùivi za telo i svet,
nego u qemu ùivi Hristos, buduçi da u qemu boravi blagodat
Duha Svetoga. On viwe ne stoji pod zakonom tela, buduçi da svo-
je udove predaje kao oruùje pravde Bogu i Ocu.

75. Onaj ko je svoje udove oslobodio od ropstva strastima i
predao ih u ropstvo pravdi pribliùio se osveçequ Duha Sveto-
ga, uzvisivwi se iznad zakona tela. Greh viwe neçe vladati qi-
me, s obzirom da prebiva u slobodi i pod zakonom Duha. Kraj rop-
stva strastima nije jednak sa krajem sluùeqa pravdi. Prvi se
obiyno zavrwava mislenom pogibijom duwe, a drugi vodi u veyni
ùivot, koji je sakriven u Hristu Isusu Gospodu nawem (Rim.6,23).

76. Zakon tela vlada yovekom sve dok ùivi telesno. Umrev-
wi, pak, i umrtvivwi se za svet, on ga se razrewava. Za svet [yo-
vek] moùe da se umrtvi jedino ukoliko umrtvi udove tela. Qih,
pak, umrtvxujemo ukoliko postanemo sudeonici Duha Svetoga.
Mi, opet, postajemo sudeonici Duha Svetoga ukoliko Bogu pri-
nosimo plodove dostojne Duha, tj. xubav prema Bogu iz sve duwe
i prema bliùqem u [najboxem] raspoloùequ, srdaynu radost zbog
yiste savesti, duwevni mir zbog bestrawça i smireqa, blagost
pomisli uma, trpexivost u nevoxama i iskuweqima, dobrotu u
sre$enosti naravi, unutrawqu veru u Boga, koja se uopwte ne us-
teùe, krotost zbog smirenoumxa i umileqa, sveopwte uzdrùaqe
yula. Prinoseçi Bogu navedene plodove, mi çemo se veç nalazi-
ti izvan zakona tela. I zakon veç neçe da nas kaùqava zbog plo-
dova koje smo prinosili smrti, ùiveçi za telo. Jer, mi smo po-
stali slobodni od qenog zakona, vaskrsavwi sa Hristom slobo-
dom Duha od mrtvih dela.

136 HILANDARSKI PREVODI

77. Oni koji su primili i sayuvali neugasivom prvinu Du-
ha u preporodu kupexi [krwtequ], obremeqeni teùinom tela, uz-
diwu u sebi oyekujuçi usinovxeqe kroz punotu u Utewitexu, ka-
ko bi ugledali izbavxeqe svoga tela od ropstva truleùnosti
(Rim.8,23). Jer, Duh im pomaùe u qihovim prirodnim nemoçima,
zastupajuçi se za qih uzdisajima neizrecivim (Rim.8,26). Qihovo
razmiwxaqe je po Bogu i qihova nada oyekuje da vidi otkrive-
qe sinova Boùijih u qihovom smrtnom telu, tj. ùivotvornu
mrtvost Isusovu, kako bi postali kao sinovi Boùiji, koje Duh
vodi i kako bi se oslobodili od ropstva telu, te uwli u slobodu
slave sinova Boùijih, kojima, kao onima koji xube Boga, sve po-
maùe na dobro (Rim.8,28).

78. Boùanstveno Pismo se shvata duhovno. Riznice koje su
u qemu sakrivene samo se duhovnima otkrivaju Duhom Svetim.
Duwevni yovek ne moùe da primi qihovo otkriveqe (1.Kor.2,14).
Jer, on ne prihvata da misli ili da yuje da neko drugi govori
newto wto je izvan okvira qegovih pomisli. On u sebi nema Du-
ha Boùijeg, koji ispituje dubine Boùije i koji jedino poznaje
wta je u Bogu (1.Kor.2,10-11), veç vewtastveni duh sveta, pun xubo-
more i zavisti, svadxivosti i razdora, usled yega mu udubxiva-

qe u smisao Pisma i ispitivaqe qegovih zamisli izgleda kao
ludost. On nema sposobnosti da ga razume, buduçi da se sve wto

se sadrùi u Boùanstvenom Pismu ispituje duhovno (1.Kor.2,14), bez
obzira da li se radi o Boùanskim ili xudskim stvarima. On se
podsmeva onima koji duhovno duhovnim dokazuju (1.Kor.2,13), smat-
rajuçi da nisu duhovni i da ih ne vodi Duh Sveti, veç da su pri-
yalice [tj. da proizvoxno otkrivaju duhovni smisao Pisma], izvitoperu-
juçi i pretumayujuçi, kao nekada Dimas (2.Tim.4,10), qihove reyi
i boùanstvena shvataqa. Duhovni, pak, [yovek] je drugayiji. Pod
dejstvom Boùanskog Duha on sve ispituje, a qega samog niko ne is-
pituje (1.Kor.2,15). Jer, on ima um Hristov, koji niko ne moùe ob-
jasniti (1.Kor.2,16).

79. Ogqem çe se otkriti posledqi dan i ogqem çe se ispi-
tati svayija dela, govori sveti Pavle (1.Kor.3,13). On dodaje da çe
dela koja su po suwtini netruleùna (i koja yovek polaùe u svoje
izgra$ivaqe) i usred ogqa ostati netruleùna. Ona ne samo da
neçe izgoreti, veç çe postati jow blistavija, oyistivwi se sa-
vrweno od neznatnih mrxa. Dela, pak, koja su truleùna po vew-
tastvu (i koja yovek kao neko breme stavxa ne sebe) svakako çe se
razgoreti i sagoreti, ostavivwi ga u ogqu bez iyega. Netruleù-
na i postojana dela su suze pokajaqa, milostiqa, saoseçaqe, mo-
litva, smireqe, vera, nada, xubav i svako delo koje je uyiqeno
radi blagoyawça. Dok je yovek ùiv, ona u qemu izgra$uju sveti
hram Boùiji, a kad ode - odlaze sa qim i prebivaju netruleùna u

DOBROTOXUBXE Ì 137

vekove. Dela, pak, koja sagorevaju u ogqu, kao wto je svima oyi-
gledno, jesu slastoxubxe, slavoxubxe, srebroxubxe, mrùqa, za-
vist, kra$a, pijanstvo, zloslovxe, osu$ivaqe i svako r$avo delo
koje se vrwi telom iz pohote i gneva. Sva navedena dela i dok je
yovek ùiv (i dok se raspaxuje pohotom) trule zajedno sa qim, a
kada se odvaja od tela - odlaze zajedno sa qim, premda i ne prebi-
vaju sa qim. Buduçi istrebxena ogqem, ona svoga poyinioca
ostavxaju u ogqu, u beskrajnoj muci u vekove vekova.

80. Poznaqe Boga znayi da je Bog poznao [yoveka] koji se na-
zidao u qemu kroz smirenoumxe i molitvu i da ga je obogatio ne-
laùnim poznaqem Qegovih natprirodnih tajni. Onaj, pak, u ko-
me se primeçuje nadmenost, nije se kroz qih nazidao na qemu,
veç je vo$en duhom ovog vewtastvenog sveta. Stoga on niwta od
boùanstvenih stvari ne zna kako treba, yak i ako izgleda da po-
newto zna. Onaj ko xubi Boga i koji niwta ne pretpostavxa xu-
bavi prema Qemu i bliùqem, poznao je dubine Boùije i tajne
Qegovog Carstva kao wto i priliyi onome koga vodi Duh Boùi-
ji i koga je Bog priznao kao istinskog delatexa raja Qegove Crk-
ve. On xubavxu vrwi voxu Boùiju, obraçajuçi duwe i nedostoj-
ne yineçi dostojnim reyju koja mu je data od Duha Svetoga. On
svoje delo smirenoumxem i umileqem yini neukradivim.

81. Svi smo se u Hristu krstili vodom i Duhom Svetim i
svi kuwamo istu duhovnu hranu i pijemo isto duhovno piçe, tj.
Hrista. Me$utim, veçina od nas nije po Boùijoj voxi (1.Kor.10,5).
Jer, mnogi verni i revnosni Hriwçani su svoja tela izmoùdili
i staqili mnogim podviùniykim naporima i telesnim delaqi-
ma, ali nisu istovremeno imali i umileqe u skruwenom i dob-
roxubivom drùaqu, niti saoseçaqe u xubavi prema bliùqima
i samima sebi. Stoga su ostali prazni, liweni punote Duha Sve-
toga i udaxeni od poznaqa Boga. Utroba qihovog razuma bewe
besplodna, a slovo neslano i pomrayeno.

82. Slovesnost od nazoreja iwte na samo da se delaqem
popnu na Sinajsku goru, ili da se prethodno oyiste, da ubele svo-
je haxine i da nemaju dodira sa ùenama, veç i da ne ugledaju sa-
mo ozadinu Boùiju (Izl.32,23), nego samoga Boga u slavi Qegovoj,
koji im ukazuje svoje blagovoxeqe, koji im daje tablice poznaqa
i koji ih waxe na nazi$ivaqe xudi svojih.

83. Slovo ne vodi sve sluge i uyenike svoje na otkrivaqe
skrivenih i visokih tajni svojih, veç samo nekolicinu, kojima
je dato uho za sluwaqe, yije su oyi otvorene za vi$eqe i kojima
je jasan novi jezik. Uzevwi navedene i odvojivwi ih od ostalih
(koji su tako$e Qegovi uyenici), On se peqe na Tavorsku goru
umozreqa i preobraùava se pred qima. I On im ne otkriva taj-
ne Carstva nebeskog, veç im oyigledno pokazuje slavu i svetlost
Boùanstva. I On im veç daje da sijaju prema crtama qihovog

138 HILANDARSKI PREVODI

ùivota i slova kao sunce u Crkvi vernih. On preobraça qihova
shvataqa, dajuçi im belinu i yistinu presjajne svetlosti. On
polaùe svoj um u qih, waxuçi ih da objavxuju novo i staro na
nazi$ivaqe Crkve Qegove.

84. Mnogi su sa punim usr$em obra$ivali qive svoje i yis-
to seme sejali na qima, prethodno posekavwi trqe i zapalivwi
korov ogqem pokajaqa. Me$utim, s obzirom da Bog na qih nije
pustio kiwu Duha Svetoga sa skruwenowçu, oni nisu niwta
poùqeli. Oni su se osuwili zbog nedostatka kiwe, u sebi ne do-
nevwi mnogoplodni klas bogopoznaqa. Oni iz tela nisu izawli
sa gla$u za Reyju Boùijom, premda ostawe oskudni u bogopoznaqu
i sa praznim rukama, opskrbivwi se tek nekom neznatnom koli-
yinom hrane.

85. Onaj ko iz svojih usta iznosi reyi koje su korisne za
nazi$ivaqe bliùqega, kao dobar iznosi ih iz dobre riznice sr-
ca svog, po reyi Gospodqoj (Mt.12,35). Me$utim, niko ne moùe uçi
u bogoslovxe i reçi doliynu rey o Bogu bez Duha Svetoga. Wta-
viwe, niko od onih koji govore Duhom Boùijim ne moùe da govo-
ri protiv vere u Hrista. On govori jedino ono wto izgra$uje,
wto privodi Bogu, wto uvodi u Carstvo, wto obnavxa drevno
blagorodstvo i wto poneke od spasavanih sjediquje sa Bogom.
Projava Duha se svakome daje na korist (1.Kor.12,7). Stoga onaj ko
se obogatio reyju mudrosti Boùije i primio dobri udeo reyi po-
znaqa u stvari stoji pod dejstvom Boùanskog Duha, predstavxaju-
çi dom neiscrpnih riznica Boùijih.

86. Niko od onih koji su poverovali u Hrista i krstili se
ne ostaje bez udela u blagodati Duha, ukoliko se nije potpuno
predao u plen dejstvu protivnog duha, oskrnavivwi veru delima
i saùivevwi se sa nemarom i bezbriùnowçu. Onaj ko je sayuvao
neugasivu prvinu Duha, primxenu na krwtequ, ili koji ju je,
ugawenu, opet razgoreo delima pravde, svakako çe odozgo dobiti
i Qegovu punotu. Dobro se podvizavajuçi, on se kroz punotu Duha
udostojava da primi rey mudrosti kako bi pouyavao u Crkvi, ili
rey poznaqa tajni Boùijih po istome Duhu - kako bi znao tajne
Carstva nebeskog, ili po istome Duhu iskrenu veru - kako bi ve-
rovao u obeçaqa Boùija kao Avraam, ili dar isceleqa od istoga
Duha - kako bi leyio bolesti, ili dar yiqeqa sile [tj. yuda] - kako
bi isterivao besove i yinio znake [yuda], ili dar prorowtva - ka-
ko bi predvi$ao i proricao buduçe, ili dar razlikovaqa duhova
- kako bi prepoznavao ko govori sa Duhom Boùijim, ili dar tu-
mayeqa razliyitih jezika, ili dar ukrepxivaqa napaçenih, ili
dar upravxaqa pastvom ili narodom Boùijim, ili dar xubavi
prema svima i qenih plodova, tj. dugotrpxeqa, dobrote i svih
ostalih. Onoga, pak, ko nema udela u svemu reyenome, ne znam ka-

DOBROTOXUBXE Ì 139

ko bih ocrtao kao vernog yoveka ili na koji nayin bi pripadao
broju onih koji su se obukli u Hrista kroz sveto krwteqe.

87. Onaj ko ima xubavi ne ume da zavidi iz xubomore, ne
uznosi se kao visokouman i drzak, ne nadima se ni pred kim, ne
pravi nered, yineçi ono wto je nepriliyno u odnosu na bliùqe-
ga, ne iwte samo svoju korist, veç i ono wto je blagotvorno za
bliùqeg, ne razdraùuje se na onoga ko ga oùalowçuje, ne pamti
ukoliko ponekad od nekoga pretrpi newto lowe, ne raduje se
ukoliko mu prijatexi [trpe] nepravdu, veç se raduje zbog qihove
istine i pravde, pokriva sve ùalosno wto nai$e na qega, svemu
sa jednostavnowçu i nezlobivowçu veruje, nada se da dobije sve
wto nam je Bog obeçao, trpi sva iskuweqa, nikom ne uzvraçajuçi
zlom za zlo. Delatex xubavi nikada ne otpada od xubavi prema
bliùqem (1.Kor.13,4-8).

88. Od onih koji su se udostojili da prime nebesku blago-
dat Svetoga Duha kroz razliyite darove, jedni su novoro$enyad i
nesavrweni i u boùanstvenim darovima, dok su drugi savrweni
xudi i imaju ih u qihovoj punoti. Po uzrastaqu u delaqu bo-
ùanstvenih zapovesti, prvi napreduju u darovima. Ispuqavaju-
çi se veçim darovima Duha, oni ukidaju prethodne darove novo-
ro$enyeta. Stigavwi, pak, do vrhunca xubavi i poznaqa Boga,
drugi, po apostolu, veç ostavxaju delimiyne darove, tj. prorow-
tva, razlikovaqa duhova, darove pomagaqa drugima, upravxaqa
itd. Jer, onaj ko je uwao u palatu xubavi ne poznaje delimiyno
Boga, koji je xubav. Naprotiv, razgovarajuçi sa Qim licem u li-
ce, on ga poznaje u punoti, kao wto je i On qega poznao.

89. Onaj ko se iz revnosti za duhovne darove postarao da
stekne xubav i stekao je, ne zadovoxava se da govori pri molitvi
i yitaqu samo radi sopstvenog duhovnog izgra$ivaqa. Jer, onaj
ko govori samo Bogu jezikom kada se moli i poje, sebe izgra$uje,
kao wto govori [sveti] Pavle. Qemu je neophodno, opet po [svetom]
Pavlu, da —prorokuje” radi izgra$ivaqa Crkve Boùije, tj. da
bliùqe pouyava vrwequ boùanstvenih zapovesti i da hitaju da
blagougode Bogu. U yemu çe iguman koji uvek razgovara samo sa so-
bom i sa Bogom molitvom i pojaqem, biti nekome od koristi, tj.
ukoliko ne razgovara i sa svojim posluwnicima, ili otkrive-
qem Svetoga Duha, ili znaqem tajni Boùijih, ili predvi$aju-
çim proroykim darom, ili pouyavaqem reyima i mudrowçu Bo-
ùijom? Jer, ukoliko im ne da lako razumxivu rey pouke, pismenu
ili usmenu, ko çe se od qegovih posluwnika spremiti za rat
protiv strasti i demona? Zaista, ukoliko ne iwte da ima iz-
dawnu rey pouke i poznaqe Duha za nazi$ivaqe pastve svoje,
pastir nije revnitex darova Boùijih. Jer, kada se samo moli i
mnogo poje jezikom, moleçi se duhom svojim, tj. duwom svojom, on
izgra$uje sebe. Qegov um je, me$utim, besplodan, buduçi da ne

140 HILANDARSKI PREVODI

prorokuje reyju pouke i da ne izgra$uje Crkvu Boùiju. [Sveti]
Pavle se veçma od svakog yoveka sjediqavao molitvom sa Bogom.
Pa ipak, on je viwe ùeleo samo pet reyi iz svog plodonosnog
uma da kaùe u Crkvi kako bi pouyio i druge, negoli hixade reyi
psalmopojaqa jezikom. Dakle, ograniyivwi dostojanstvo pastira
samo na psalmopojaqe i yitaqe, duhovni rukovoditexi su izgu-
bili put xubavi.

90. Onaj ko nam je dao biçe od predloùenog vewtastva i
umne suwtine, suprotnosti po prirodi sjedinivwi na yudesan
nayin u jednu liynost, dao nam je i blaùenstvo reyju mudrosti i
svoga poznaqa. On je reyeno uyinio sa jedne strane da bismo du-
hovnim znaqem videli skrivene riznice mudrosti Carstva ne-
beskog, koje nam je darovao, a sa druge da bismo reyju mudrosti
svojim bliùqima obznanili bogatstvo dobrote Qegove i dobra
veynoga ùivota, koja je ugotovio na sladost onima koji ga xube.

91. Onaj ko se uzdigao iznad pretqi i obeçaqa tri zakona
dostigao je do ùivota koji se ne podvodi pod zakon. On sam je po-
stao zakon Crkve i ne biva pod vlawçu zakona. Slobodan ùivot
ne podleùe zakonu, buduçi iznad svake prirodne nuùnosti i za-
straqeqa. Onaj ko je dospeo do qega u stvari se oslobodio, budu-
çi da je prevaziwao telo i postao ogaq kroz opwteqe sa Duhom.
On se vascelo sjedinio sa Hristom, koji je iznad svake prirode.
Za qega je ukinuto ono wto je delimiyno i nesavrweno.

92. Onaj ko je postao prijemyiv za poznaqe Prvoga Uma (ko-
ji je Poyetak i Kraj svega, bezgraniyan po sebi i unutra i izvan
u odnosu na sve drugo), zna da je sam i da samuje. [On zna] i izme$u
samujuçih da samuje. Ostajuçi sam, on ne trpi wtetu u svom savr-
wenstvu, ni boraveçi sa mnogima ne trpi wtetu u usamxivaqu.
On je svuda isti i u svemu sam, buduçi da je za jedne poyetak qi-
hovih kretaqa ka usamxivaqu i [za druge] savrweni kraj vrline
koji se nalazi pred qima.

93. Nesmesivo jedinstvo i spoj duwe i tela, ukoliko je u
saglasnosti sa sobom, savrwava jedno delo, bilo vewtastva, bilo
duhovne prirode. Ukoliko, me$utim, nije u saglasnosti, ono stva-
ra bratoubilayku bitku, u kojoj svako priùexkuje pobedu. Dolazi,
me$utim, slovesnost i primequje svoju moç, odmah razvejavajuçi
[strast] pobedoxubxa i dajuçi prvenstvo jedinstvu, te ponovo us-
postavxajuçi celinu dela u prirodi i duhu.

94. Od tri osnovna dela nawe duwe, jedan [slovesni deo] vla-
da i qime se ne vlada, drugi [sryani] i vlada i qime se vlada, a
treçi [ùelatexni] ne vlada, ali se qime vlada. Ukoliko se, me$u-
tim, deo koji vlada postavi pod vladavinu jednog od dva dela ko-
jima se vlada, po prirodi slobodan se pokazuje kao sluga onom [de-
lu] koji je po prirodi sluga, izlazeçi iz okvira vladaqa i svoje
prirode, usled yega se dewava veliki zastoj me$u qima. I sve

DOBROTOXUBXE Ì 141

dok postoji zastoj me$u qima mi ne vidimo da je sve pokoreno
Slovu [Jev.2,8]. Ukoliko se, pak, deo koji vlada odrùi iznad drugih
i dovede ih pod vlast svoju, razjediqeno se sjediquje i saglawa-
va, postiùuçi mir sa Bogom. I powto mu se sve pokori, Slovo
predaje Carstvo Bogu i Ocu.

95. Ukoliko nayelo yetiri glavne vrline drùi u potyiqe-
nosti pet yula i yuva qihovo svagdawqe pokoravaqe, priroda
tela, sayiqena od yetiri sastojka, ne ometa toyak ùivota da se
kreçe bez prepreka. Ukoliko se on kreçe na reyeni nayin, sile
nawe ne ustaju jedna protiv druge, veç se stradalni deo ùexe i
sryanosti saglawava sa slovesnim. Poprimivwi svoju prirodnu
vlast, um od yetiri glavne vrline pravi koyiju, a od sluùebne
petorice [yula] - presto. Pobedivwi tlayitexsko telo, on se sa
yetiri koqa podiùe na nebo. Stavwi pred Cara vekova, on se
ovenyava vencem pobede, u Qemu nalazeçi pokoj od svih svojih
ho$eqa.

96. Onima koji postaju savrweni u vreme umozreqa i koji
se oslaqaju na stubove Duha, priprema se yawa i daje se hleb
carske gozbe. Qima se daje presto da poyinu i novac da se oboga-
te. I riznica bisera i dragog kameqa je spremna za qih i nebro-
jeno bogatstvo im se daje u ruke. Buduçi da su najhitriji u deli-
ma, delaqe ih yini prozorxivim i priprema ih da stanu pred
samog Cara, a ne pred nemarne xude.

97. Wta se od dvoga zbiva: da li se Carstvo nebesko pod-
viùnicima daje jow ovde ili posle smrti. Ukoliko se jow ovde
daje, pobeda je neopoziva, radost neizreciva i nawe usho$eqe u
Raj slobodno. Jer, Raj se nalazi pravo na boùanstvenom istoku.
Ukoliko se, me$utim, ono daje posle smrti, mi treba da ispitamo
da li ishod iz ovoga ùivota biva bez straha, wta je Carstvo ne-
besko i Carstvo Boùije i Raj, u yemu se razlikuje jedno od drugo-
ga i koje je vreme svakoga od qih, te da li zadobijamo svo troje i
kako i kada i posle koliko vremena. Jer, onaj ko se nawao u pr-
vom dok je jow u ùivotu i nosi telo, nije izgubio ni druga dva.

98. Gorqi svet je jow uvek nepotpun i oyekuje svoje dovr-
weqe, kako bi se vaspostavio u svojoj punoti od prvorodnih No-
vog Izraixa, koji gledaju Boga. Jer, gorqi svet se upotpuquje, pu-
neçi se onima koji hitaju bogopoznaqu. I powto se upotpuni,
ogra$ujuçi krajeve doqeg sveta vernih i nevernih, postaçe jedan
jedinstveni sabor, dajuçi svakome svoju ocenu i razdvajajuçi dva
nesaglasna reda. Gorqi svet privodi sebi nayela i krajeve dru-
gih i odre$uje ih kao neograniyenu ogradu. On sam se, me$utim,
ne rukovodi niti upravxa drugim nayelom, koje bi ga ograniya-
valo. On ima svojstvo svagdakretaqa, usled yega se ne saùima u
sebe, niti se rasprostire van svojih granica, veç je za druge su-
botovaqe [poyinak] i uspokojeqe svakog nayela i pokreta.

142 HILANDARSKI PREVODI

99. Nebeske sile u celini, kao pesmopojci koji predvode u
pojaqu, svrstavaju se u zborove na trojiyan nayin i trojiyno sto-
je kraj Svete Trojice, kojoj prinose hvalospev, sluùeçi sa stra-
hom. Od qih jedne su rasprostrte ispod Nayela i Uzroka svega.
One su mu najbliùe i predvode u pesmama. Po redu, one su pres-
toli, heruvimi i serafimi. Qihova odlika je ogqena mudrost i
poznaqe nebeskih [stvari], a qihovo glavno delo jeste bogodoliy-
na himna —Gel” na jevrejskom jeziku. Druge sile su u sredini, iz-
me$u prethodnih i potoqih, tj. vlasti, gospodstava i sile, koje
stoje oko Boga. Qihova odlika je usmeravaqe velikih stvari, de-
laqe yuda i ostvareqa yudesnih znameqa. Qihovo glavno delo
jeste trisveta pesma —Svet, Svet, Svet”. Druge sile dolaze nama
xudima, buduçi iznad nas, a ispod viwih sila. One stoje oko Bo-
ga i zovu se nayela, arhan$eli i an$eli. Qihova odlika je da iz-
vrwavaju boùanstvene sluùbe, a qihovo glavno zanimaqe je pes-
ma —Aliluja”. Ukoliko se, dakle, usavrwi svakom vrlinom i uzvi-
si svakim znaqem i mudrowçu Duha i boùanstvene vatre, slo-
vesna xudska priroda preko boùanstvenih darova postaje bliska
sa reyenim silama, buduçi da zbog yistote sebi privlayi odlike
svake ponaosob. Sa posledqim biva bliska kroz sluùeqe i dela-
qe zapovesti Boùijih, sa sredqima - kroz sastradavaqe i zaw-
titu xudi, te kroz domostroj velikih i boùanstvenih stvari i
dejstva Duha. Prvima se, pak, ona priopwtava preko ogqene mud-
rosti slova i poznaqa boùanstvenih i xudskih stvari. Usavr-
wavajuçi se i primajuçi darove jedan za drugim, xudska priroda
se preko qih sjediquje sa Deseticom*) - Bogom, s obzirom da mu je
od sebe prinela prvine deset redova.

100. Bog je Jedinica i Trojica. On poyiqe od Jedinice i,
buduçi da je Desetica, kruùno se zavrwava u sebi. Bog u sebi
ima poyetke i zavrwetke svega. On je, me$utim, izvan svega, bu-
duçi da je iznad svega. Onaj ko se nawao u Qemu, smestio je sebe
u smislove [naznayeqa] i poznaqe biça. I premda stoji izvan sve-
ga, on obitava u svemu, znajuçi poyetke i krajeve svih, buduçi da
je Slovom stekao umno jedinstvo sa Ocem i Duhom postao savr-
wen. Svesavrwenoj, Nerazdexivoj i Jednosuwnoj Trojici, kojoj se
poklaqamo u Liynostima Oca, Sina i Duha Svetoga i koja se sla-
vi kao Jedna Priroda i Carstvo i Sila Boùanstva, priliyi moç
u vekove vekove. Amin.

*) Broj deset je od davnina smatran simvolom Boga. Pitagorejci su ga
nazivali —tetrakti” (yetverac), jer je jednak zbiru prva yetiri broja (1 Ë 2 Ë 3 Ë 4 Õ
10), smatrajuçi ga najveçim i savrwenim, korenom i izvorom svakog stvaraqa.
Sliynu simvoliku koriste i hriwçanski pisci (Klimen Aleksandrijski, Origen).

DOBROTOXUBXE Ì 143

TEOLIPT, MITROPOLIT
FILADELFIJSKI

Kratko svedoyanstvo o qemu

Veliko filadelfijsko svetilo, Teolipt je bio u punoj snazi pri An-
droniku Drugom Paleologu, oko 1325. godine. On je najpre provodio podviù-
niyki ùivot na Svetoj Gori, a potom je prizvan da primi vladiyanski yin
u Filadelfiji. Pod qegovim rukovodstvom i tajnovodstvom se nalazio Gri-
gorije Solunski, kome je dao prekrasne yasove o svewtenom trezvoumxu i ot-
krio tajne umne molitve dok je jow bio zauzet svetskim stvarima, kao wto
stoji u qegovom ùitiju, koje je napisao patrijarh Filotej.

Qegovo trudoxubivo slovo predstavxa tayno i verno izobraùeqe
pravila skrivenog delaqa u Hristu. I poglavxa koja slede, u kojima su bo-
ùanstvene misli sjediqene sa yistotom izraùavaqa, predlaùu se zajedno sa
ostalim (otaykim spisima) stoga wto su veoma pouyna i dragocena za one ko-
ji u kratkom pregledu hoçe da imaju yitavo bogomudro uyeqe duhovnog mudro-
xubxa.

144 HILANDARSKI PREVODI

TEOLIPT, MITROPOLIT
FILADELFIJSKI

SLOVO

u kome se objawqava skriveno delaqe u Hristu i ukratko pokazuje

u yemu se sastoji glavno delo monawkog yina

1. Monawtvo je visoko i mnogoplodno drvo, yiji koren
predstavxa - odstraqivaqe od svega ùivotnog, grane - nepri-
strasnost duwe i odsustvo bilo kakvog oseçaqa za stvari koje su
ostavxene, a plod - bogatstvo vrlina i bogotvorna xubav i ra-
dost, koja je od qih neodvojiva. Apostol govori: A plod Duha jes-
te: xubav, radost, mir i ostalo (Gal.5,22).

2. Udaxavaqe od sveta daruje pribeùiwte kod Hrista.
Svetom ja nazivam xubav prema yulnim stvarima i telu. Onaj ko
se odstraquje od qih radi razumevaqa istine, postaje Hristov
usvojenik radi xubavi prema Qemu. Odvojivwi se od svega svet-
skog, on je kupio jedan mnogoceni biser, tj. Hrista.

3. Ti si se u Hrista obukao u spasonosnom krwtequ, odba-
civwi prxavwtinu (grehovnu) u boùanstvenoj kupexi. U qoj si
stekao svetlost duhovne blagodati i prvobitno blagorodstvo.
Wta je, pak, potom bilo? Ili, boxe reyeno, kako je potom yovek
postradao zbog nerazumnosti? Xubavxu prema svetu on je izme-
nio boùanstvene crte, pristrasnowçu prema telu unakazivwi
obraz. I mrak strasnih pomisli je zacrnio ogledalo qegove du-
we, u kome inaye treba da se ogleda Hristos, umno Sunce.

4. Sada si opet prilepio duwu svoju za strah Boùiji, po-
znao pomrayeqe svetskog nastrojeqa, shvatio rasejanost misli
koju u um uvode ùivotne brige, uvideo ispraznost [mislenog] luta-
qa, u koje yoveka neizbeùno gura mnogometeùni ùivot, ranio se
strelom xubavi prema tihovaqu, zatraùio mir pomisli, po reyi
proroka: Traùi mira i idi za qim (Ps.33,14), zaùeleo duwevno
spokojstvo koje se od qega ra$a, po reyi istog proroka: Povrati
se, o duwo moja, u spokoj tvoj (Ps.114,7). Stoga ti je na misao i dow-
lo blagorodstvo koje si dobio na krwtequ po blagodati i koje si
potom odbacio zlim proizvoxeqem, sluùeçi strastima u svetu.
Sada si ga ponovo vaspostavio dobrim proizvoxeqem, dowavwi
u svewteno uyiliwte i obukavwi yasnu odeçu pokajaqa, davwi
od sve duwe zavet da prebivaw u manastiru do smrti.

DOBROTOXUBXE Ì 145

5. I ti si veç drugi zavet poloùio pred Bogom. Prvi (si
poloùio) kad si stupio u sadawqi ùivot, a drugi (si poloùio)
kad si uzrevnovao za (dobar) qegov kraj. Najpre si se radi vere
sjedinio sa Hristom, a potom si se pokajaqem prilepio za Qega.
Najpre si obreo blagodat, a potom si primio obaveze na sebe.
Najpre kao mlad nisi oseçao dostojanstvo koje ti je darovano
(premda si kasnije, dostigavwi uzrast, poznao veliyinu dara te
[okolnost] da nosiw uzdu na svojim ustima), a kasnije si, nalazeçi
se u savrwenom razumu, jasno shvatio silu obeçaqa. Pazi, dakle,
(i drùi rey) kako ne bi, naruwivwi obeçaqe, bio kao neki sasud
razbijen u paramparyad i bayen u tamu najkrajqu, gde su play i
wkrgut zuba. Jer, osim pokajaqa nema drugog puta koji vodi ka
spasequ.

6. Poyuj wta ti saopwtava David: Viwqega si postavio za
utoyiwte svoje (Ps.90,9). Ti si izabrao bolan ùivot, po duhu
Hristovom. [Pazi] da ti se ne pribliùi zlo koje se lepi na nas
pri kretaqu u svetu. Powto si uzeo na sebe pokajaqe, pazi da za
tobom ne idu pohlepa, uteha, yast, ukrawavaqe, neobuzdavaqe
yula. Neka ne stoje bezakonici pred oyima tvojim (Ps.5,6), tj. luta-
qe misli, porobxenost uma, raspuwtenost pomisli koje se sme-
quju, namerno skretaqe od pravog puta i smuçenost. Xubav pre-
ma roditexima, braçi, srodnicima i prijatexima neka te ne
sreçe (na tvom putu). Ni nepotrebno i nekorisno susretaqe i
razgovor sa qima neka kod tebe nema mesta.

7. Ukoliko na reyeni nayin zavoliw odricaqe od sveta i
telom i duwom, biy nevoxa neçe se pribliùiti tvojoj duwi i
strela tuge neçe raniti tvoje srce, niti pomrayiti lice tvoje.
Oni koji su napustili slastoxubivu narav i pristrawçe prema
ranije navedenom otupxuju ùalac tuge. Jer, Hristos dolazi du-
wi koja se podvizava i srcu daje neizrecivu radost. Reyenoj du-
hovnoj radosti niwta i nikada ne mogu da oduzmu ni slasti sve-
ta, ni qegove xute goryine. Dobra razmiwxaqa, spasonosna se-
çaqa, boùanstvena umozreqa i reyi mudrosti sluùe podviùni-
ku i yuvaju ga na putevima qegove bogougodne delatnosti. Stoga
on i gazi svaku nerazumnu pohotu i drsku jarost kao guju i guwte-
ra, te potire gnev kao lava i slastoxubxe kao zmiju. Uzrok qego-
vog napuwtaqa svake nade u xude i pomenute stvari i prilep-
xivaqa uz Boga, praçenog Qegovim svagdawqim umnim priziva-
qem u pomoç i bogaçeqem bogopoznaqem, jeste sledeçe obeçaqe:
Jer, na mene se pouzdao, i izbaviçu ga; pokriçu ga, jer je poznao ime
moje. Prizvaçe me, i usliwiçu ga i izbaviçu ga od svih koji ga
skorbe i proslaviçu ga (Ps.90,14-15).

8. Vidiw li kakva je borba onih koji se podvizavaju u Gos-
podu i kakve su im nagrade? Potrudi se da reyeno zvaqe izvr-
wiw na delu, odbacujuçi pomisli o stvarima s obzirom da si se

146 HILANDARSKI PREVODI

osamio telom. Powto si promenio odelo, uyini sebe strancem
(tj. tu$im za sve i u oseçaqu srca), odbaci i same reyi (svojstve-
ne svetu), a ne samo srodnike po prirodi. Jer, ukoliko ne prekra-
tiw lutaqe mislima spoxa, neçew moçi da ustanew protiv
onih koji ti spremaju zasede unutra. Ukoliko ne pobediw one ko-
ji te napadaju preko vidxivih stvari, neçew obratiti u bekstvo
nevidxive napadaye. Ukoliko prekratiw spoxawqu razonodu i
ukrotiw unutrawqe pomisli, um çe poyeti da se uzdiùe ka du-
hovnim delima i reyima (ili da bude bodar u qima). I ti çew
umesto poretka koji se drùi pri opwtequ sa srodnicima i pri-
jatexima paùxivo da ispuqavaw poredak dobrog delaqa. Umesto
sujetnih reyi, koje se razvijaju u svetkom razgovoru (na pomraye-
qe duwe), tvoju duwu çe prosveçivati i urazumxivati razmatra-
qe i objawqeqe Boùanstvenih reyi, koje se kreçu u seçaqu.

9. Odreweqe yula nalaùe uzde na duwu, a uzde na yulima
daju slobodu duwi. Zalazak sunca uzrokuje noç. Ukoliko, pak,
Hristos iza$e iz duwe, naiçi çe mrak strasti i obuzeti je, pri
yemu çe je mislene zveri rastrgnuti. Kada yulno sunce iza$e,
zveri se sakrivaju u svoje jazbine. A ukoliko Hristos uzi$e na
nebo srca koje se moli, svako saoseçaqe prema svetu prestaje, te-
lesna ùexa iwyezava i um izlazi na delo svoje, tj. bogomislije
do veyeri. I on delaqe duhovnog zakona ne ograniyava samo odre-
$enim vremenom ili odre$enom merom, veç (se u qemu podviza-
va) sve dok sadawqi ùivot ne do$e do kraja i duwu natera da
iza$e iz tela. Ukazujuçi na reyeno prorok govori: Koliko zavoleh
zakon tvoj, Gospode; sav dan pouyeqe je moje (Ps.118,97). On danom
naziva tok sadawqeg ùivota svakoga. Dakle, prekrati spoxaw-
qe besede sa spoxawqima sve dok ne na$ew mesto yiste molitve
i dom u kome obitava Hristos, koji te prosveçuje i usla$uje po-
znaqem i posetom svojom. On te i podstiye da skorbi za Qega
smatraw radowçu i da svetske slasti odbacujew kao pelen.

10. Vetrovi podiùu morske talase. Ukoliko oni ne presta-
nu, valovi ne mogu da se smire, niti more da se ukroti. I lukavi
duhovi u duwi nemarnog podiùu seçaqe na roditexe, braçu,
srodnike i prijatexe, kao i na pirove, praznike, pozoriwte i
sve druge pronalaske slastoxubxa, nagovarajuçi ga da se vidi sa
prvima i da primi uyewçe u drugima vidom, jezikom i telom, ka-
ko bi i sadawqe vreme uzaludno potrowio, i kako bi mu potoqe,
dok sam sedi u keliji, prolazilo u ispraznim seçaqima o vi$e-
nom i sluwanom. Eto kako se uzalud upropawtava ùivot monaha
koji dozvoxavaju da im se seçaqa na svetske stvari zapeyaçuju u
seçaqu, kao wto noge yoveka koji hodi po snegu ostavxaju svoje
tragove. Kako çemo ubiti zveri ukoliko im dajemo hranu? Kako
çemo umrtviti mudrovaqe tela ukoliko i na delu i pomislima
budemo zauzeti nerazumnim druùeqima i obiyajima? I kako çe-

DOBROTOXUBXE Ì 147

mo moçi da poùivimo ùivotom u Hristu, kao wto smo obeçali?
Trag nogu u snegu se uniwtava ili od sunyevih zraka, ili od vode
koja pada u vidu kiwe. I seçaqa na predmete slastoxubxa i sla-
stoxubiva dela, koja kruùe u umu, nestaju ili Hristovim osija-
qem u srcu kroz molitvu, ili kiwom umilnih suza (iskrene skru-
wenosti).

11. Kako çe monah koji nerazumno dejstvuje izgladiti iz
uma predstave koje su se ranije zapeyatile? Ukoliko zadrùavaw
obiyaje sveta delo vrlina se vrwi samo telesno. U duwu se peya-
te i zadrùavaju dobra seçaqa i usexavaju boùanstvene reyi uko-
liko yestim molitvama, koje se vrwe sa vrelim umileqem, iz
uma izgladiw seçaqe na ranija dela. Svetlost seçaqa na Boga sa
verom i skruwenost srca kao noù seku zla seçaqa. Podraùavaj
mudrost pyela. Videçi da oko qih leti mnowtvo osa, one ostaju
unutar kownice, izbegavajuçi wtetu od svojih napadaya. Pod
osama razumi opwteqe sa svetom i svetovqacima. Izbegavajuçi
ih sa svim staraqem, prebivaj u skrivnici yasne obitexi, te po-
kuwaj daxe da u$ew u unutrawqu straùarsku tvr$avu duwe, gde
obitava Hristos, od koga dolaze mir, radost i nepomutiva tiwi-
na. Oni su darovi Hrista, umnog Sunca, koje On kao neke zrake
ispuwta iz sebe i kao nagradu daje duwi koja ga prima sa verom i
dobrotoxubxem.

12. Dakle, sedeçi u keliji seçaj se na Boga. Odvezujuçi um
od svega, bezglasno ga polaùi pred Qega. I sve raspoloùeqe sr-
ca izlivaj pred Qim, prilepxujuçi se xubavxu uz Qega. Seçaqe
na Boga jeste umozreqe Boga, koji ka sebi privlayi gledaqe i
ustremxeqe uma, ozarujuçi ga svojom svetlowçu. Presekavwi u
sebi sve oblikovne predstave postojeçeg, um se obraça Bogu i vi-
di ga bezobliyno. I on svoj pogled prosveçuje, bez obzira na nesa-
vrweno poznaqe Sagledavanog usled Qegove nepristupne slave.
Iako Sagledavanog ne poznaje zbog Qegove nepostiùivosti, um
istinski zna da je On Onaj koji jeste i koji jedini ima nadsuw-
tastveno Biçe. Hraneçi svoju xubav prema Qemu bogatstvom
blagosti koja istiye iz Qega i zadovoxavajuçi svoja stremxeqa,
on se udostojava svagdawqeg uspokojeqa u Qemu.

13. Eto svojstava istinskog seçaqa na Boga. Molitva je
mislena beseda sa Gospodom. U qoj se proiznose reyi molitve sa
svecelim ustremxeqem oka uma ka Bogu. Ukoliko misao yesto
priziva ime Gospodqe, a um napregnuto pazi na prizivaqe Bo-
ùanstvenog imena, svetlost poznaqa Boga kao svetli oblak ose-
quje yitavu duwu.

14. Posle istinskog i prixeùnog seçaqa na Boga dolazi
xubav i radost. Prorok David govori: Setih se Boga, i obradovah
se (Ps.76,4). Posle, pak, yiste molitve sledi pomenuto poznaqe
Boga i umileqe. Isti prorok govori: U koji dan te prizovem; evo

148 HILANDARSKI PREVODI

poznadoh da si ti Bog moj (Ps.55,10): %rtva je Bogu duh skruwen (Ps.
50,19). Ukoliko um i misao stoje pred Bogom sa napregnutom
ustremxenowçu oka prema Qemu i vrelim moxeqem, doçi çe i
srdayno umileqe. Ukoliko um, rey i duh (srce) pripadaju Bogu,
prvi - paùqom, druga - prizivaqem, a treçi - umileqem, u stva-
ri yitav unutrawqi yovek vrwi sluùbu Bogu, po zapovesti Gos-
podqoj: Xubi Gospoda Boga svoga svim srcem svojim (Lk.10,27) i os-
talo.

15. Hoçu, uostalom, da znaw newto kako se ne bi desilo da
misliw da se moliw, a da si u stvari daleko od molitve, te da
ispadne da se uzalud trudiw i da tryiw uzalud (Gal.2,2). Za vreme
usne molitve ponekad se vrwi psalmopojaqe, a um negde luta
strasnim pomislima po svetskim predmetima, usled yega gubi
shvataqe pevanoga. Sliyno biva i u mislenoj molitvi. Yesto mi-
sao ponavxa reyi molitve, a um (paùqa) je ne prati, ne ustrem-
xujuçi svoje oko Bogu, kome se i obraça beseda u molitvi, veç ne-
primetno skreçe na druge pomisli. I premda misao obiyno govo-
ri reyi, umu izmiye poznaqe Boga (tj. seçaqe na Qega i razumno
stojaqe pred Qim). U reyenom sluyaju duwa jeste neuredna i kao
nesvesna, s obzirom da qen um luta u nekim mawtaqima i kruùi
ili u neyemu wto ga privlayi i wto ga potkrada, ili u onome ka
yemu sam svojevoxno odlazi. A kako çe se usladiti molitva ono-
me ko se moli bez svesti pred kim se moli i o yemu se moli, i
ukoliko u duwi nema molitvenog ustrojstva. Kako çe se razvese-
liti molitvom srce onoga ko ima samo izgled molitvenika, iako
u sebi nema istinski uspostavxenu molitvu. Raduje se srce onih
koji traùe Gospoda (Ps.104,3). Gospoda iwte onaj ko sa svom miw-
xu i sa vrelim raspoloùeqem pripada Bogu, odbacujuçi svaki
svetsku pomisao radi poznaqa Boga i xubavi, koji izviru iz yes-
te yiste molitve.

16. Da bih objasnio kakvo treba da bude sagledavaqe uma
pri seçaqu na Boga i moxeqe misli za vreme yiste molitve,
uzeçu pore$eqe sa telesnim okom i jezikom. Seçaqe (na Boga) za
um i molitva za misli jeste ono wto je zrak za oko ili izgovara-
qe reyi za jezik. Oko kroz yulo vida prima utisak od predstoje-
çeg vidxivog [predmeta], ne ispuwtajuçi nikakav zvuk, veç samim
opitom gledaqa stiyuçi znaqe o vidxivom. I um se seçaqem
(poznaqem) sa xubavxu ustremxuje pred Boga, te se sa vrelim
oseçaqima i çutaqem jednostavnog umozreqa prilepxuje uz Qe-
ga, ozarujuçi se boùanstvenim osijaqem, kroz koje prima zalog
buduçe svetlosti. Izgovarajuçi reyi, jezik onome ko sluwa ot-
kriva nevidxive ùexe srca. I misao, yesto i vatreno proizno-
seçi kratke reyi molitve, otkriva prozbu duwe svevideçem Bo-
gu, dok neodstupnom molitvom i neprestanom skruwenowçu srca
ozaruje yovekoxubivu wtedrost milosrdnog Boga i prima bogat-

DOBROTOXUBXE Ì 149

stvo spaseqa. Srce skruweno i uniùeno Bog neçe odbaciti (Ps.
50,19).

17. Ka shvataqu vrweqa yiste molitve moùe da te rukovo-
di i uobiyajeno ponawaqe pred licem zemaxskog cara. Ukoliko
se desi da dobijew pristup caru, ti çew telom (prikladno) sto-
jati pred qim, dok çew ga jezikom umoxavati i oyi prema qemu
(umoxavajuçe) ustremxivati. Na reyeni nayin çew privuçi
carsku naklonost. Sliyno yini i na molitvi, bilo da si na crk-
venom sabraqu ili da se moliw u kelijnoj usamxenosti. Dolaze-
çi u crkvu na opwtu molitvu Gospodu sa bratijom, pazi da ti,
dok telom stojiw pred Qim i jezikom proiznosiw psalmopoja-
qe, i um bude paùxiv prema reyima i prema Bogu, sa jasnom
svewçu sa kim besedi i kome se obraça. Seçaj se da çe se srce
udostojiti neoduzimxive radosti i neizrecivog mira ukoliko
se misao usrdno i yesto zanima molitvom. Usamxeno sedeçi u ke-
liji drùi se mislene molitve sa trezvoumxem i skruwenowçu
srca. I tebe çe oseniti vi$eqe zbog trezvoumxa. U tebe çe se
useliti poznaqe zbog molitve. Najzad, na tebi çe poyinuti mud-
rost zbog umileqa, izgoneçi beslovesno slastoxubxe i usa$ujuçi
boùanstvenu xubav.

18. Veruj mi, istinu ti govorim: pri svakom svom trudu po-
red sebe neodvojivo imaj majku svega dobrog, tj. molitvu, koja ne-
çe zadremati dok ti ne pokaùe braynu odaju i ne uvede te unu-
tra, ispuqavajuçi te neizrecivom slavom i radowçu. Odstraqu-
juçi sve prepreke unaokolo, ona ravqa stazu vrlina i yini je
prohodnom za one koji iwtu (spaseqe).

19. Evo pogledaj i nayin mislene borbe. Beseda (tj. unu-
trawqa rey u molitvi) uniwtava strasne pokrete, gledaqe (tj.
ustremxeqe) uma ka Bogu progoni svetske pomisli, a umileqe
odseca teloxubxe. Oyigledno je da molitva, sastojeçi se iz ne-
uçutnog prizivaqa Boùanstvenog imena, predstavxa saglasnost
i jedinstvo uma, reyi i duwe (srca). Gospod govori: Gde su dva ili
tri sabrana u ime moje, onde sam i ja me$u qima (Mt.18,20). Prizi-
vajuçi duwevne sile iz rasejanosti po predmetima strasti i sje-
diqujuçi ih me$u sobom i sa samom trodelnom duwom, molitva
ih izmiruje sa Jednim Triipostanim Bogom. U poyetku molitva,
posredstvom raznih vrlina, iz duwe izgla$uje sramotu greha, a
potom, posredstvom poznaqa koje joj je svojstveno, u qoj izobra-
ùava lepotu boùanstvenih crta, najzad je iznoseçi pred Boga. I
duwa odmah Tvorca priznaje svojim. Jer, reyeno je: U koji dan te
prizovem; evo poznadoh da si ti Bog moj (Ps.55,10). I On qu poznaje,
s obzirom da se kaùe: Pozna Gospod one koji su Qegovi (2.Tim.2,19).
Ona poznaje usled yistote obraza. Svaki, pak, obraz ima prirod-
nu yeùqu prema Prvoobrazu. A biva poznata radi podobija po

150 HILANDARSKI PREVODI

vrlinama, putem kojih ima poznaqe o Bogu i Qime biva pozna-
ta.

20. Onaj ko ùeli da stekne carsku naklonost upotrebxava
trojaki postupak: ili (doliynim) reyima moli (cara), ili çute-
çi stoji pred qim (sa umoxavajuçim poloùajem), ili se pruùa
pred qegove noge, s obzirom da jedino on moùe da mu pomogne. I
yista molitva u sebi ujediquje um, (unutrawqu) rey i duh (srce).
Ona reyju priziva ime Boùije, umom bez rasejanosti gleda na
Boga koga priziva, a duhom (srcem) projavxuje skruwenost, smi-
reqe i xubav. Na reyeni nayin ona stiye naklonost Bespoyetne
Trojice, Oca i Sina i Svetoga Duha, Jednoga Boga.

21. Raznovrsnost jela budi ùexu da se [sva] probaju. I razne
vrste vrlina (duhovnih savrwenstava) bude revnost uma (da ih
stiye). Hodeçi, dakle, mislenim putem, ponavxaj reyi molitve i
besedi sa Gospodom, neprestano vapijuçi i ne dopuwtajuçi mr-
zovoxu. Moli se neodstupno, podraùavajuçi bestidnu udovicu,
koja je pokrenula na milost neumoxivog sudiju. I ti çew hoditi
duhom, ne obraçajuçi paùqu na telesnu pohotu. Ti svetskim po-
mislima neçew presecati neprekidnost molitve, veç çew biti
hram Boùiji, u kome se nerasejano peva Bogu. Prohodeçi misle-
nu molitvu na reyeni nayin, ti çew se najzad udostojiti da do-
stignew neprestano seçaqe na Boga i u$ew u nedostupne skriv-
nice uma, te çew u tajinstvenim umozreqima gledati Nevidxi-
vog, jedan Jedinome Bogu usamxeno sluùeçi i ispuqavajuçi se
poznaqem i xubavxu.

22. Ukoliko vidiw da poyiqew da slabiw u molitvi, uzmi
kqigu i pazi na ono wto yitaw, usvajajuçi qegov smisao. Nemoj
brzo prelaziti preko slova, veç ih razmatraj sa rasu$ivaqem
(traùeçi qihov smisao) i spoznato slaùi u um kao u riznicu.
Potom poyni da rasu$ujew o proyitanom kako bi se tvoje srce
usladilo qegovim shvataqem i kako bi proyitano ostalo nezabo-
ravno. Iz reyenoga çe se u tebi razgoreti plamen pri razmiwxa-
qu o Boùanstvenim stvarima, kao wto govori David: U razmiw-
xaqu mome razgore se ogaq (Ps.38,4). Hrana usla$uje ukus ukoliko
se dobro izmexe zubima. I Boùanstvene reyi hrane um i vesele
srce ukoliko se nalaze u duwi kroz rasu$ivaqe. Isti prorok ka-
ùe: Kako su slatke grlu mome reyi tvoje (Ps.118,103). Uyi tako$e
napamet jevan$elske reyi i izreke svetih blaùenih otaca. Izu-
yavaj i qihova ùitija kako bi sve reyeno imao kao predmet raz-
miwxaqa tokom noçi.

23. Ukoliko i posle yitaqa i razmiwxaqa o Boùanstve-
nim reyima bude bilo neophodno da jow neyim oùiviw misao,
koja je oslabila na molitvi i ponovo je uyiniw ùivom i delat-
nom, vrwi usmeno psalmopojaqe tihim glasom sa paùqom uma,
ne dozvoxavajuçi sebi da bilo wta od izgovaranog jezikom osta-