BUKU TEKS SC T3 (PENUH)

Pe"9"’38I1 K0s Penggunaan Tenaga Elektnk

U lazulzidngumkan untuk tenaga dektrlk mlah knlowatt-y.am (kW}.) sepcrn. yang
Va‘ ng dl-. ‘ ' u1ann fa a meter el¢x .ktr|~ l\' daI la4 m GQ ambar foto 6' 17 ' 1 kvllowatt _y. am x. alah tfrnaga elektrik

8 4 an padl Radar 1 lulowatt atau 1 O00 watt dalam masa 1 Jam. 1 kW) lallmnyg

d1ru|ul\ seba8an 1 umt Tenaga elektnk boleh dlhxtung dengan menggunakan rumus yang berikm

Tenaga elektnk yang dxgunakan (kW)) = Kuasa (kW) X Masa (j) I

Sebuah cerek elektrik 2 kW mengambi] masa 10 minit untuk mendidihkan air. Hitungkan kos
Penggunaan tenaga elektrik untuk mendidihkan air itu jika kadar bagi setiap unit ialah 21 5¢n_

Tenaga elektrik yang digunakan (kW;) = Kuasa (kW) X Masa (1)

—" 2 kW x -1602- J'
= i3 kWj

= é unit

Kos penggunaan tenaga elektrik bagi cerek elektrik = unit >< 21 sen/unit

\]u_;,__ In (T) Z3

Mari jalankan Aktiviti 6.11 untuk membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik di rumah

sebagai langkah penjimatan dalam penggunaan tenaga elektrik.

.. V I v. Ii ‘_ >2 -J) . .U_~,‘._. _, -‘V. A

FF; 8;\‘$1." ‘J.,_ W-uZ’

~ . -. -»

if
J

Membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik di rum' ah sebagai -KBMM 2, ;

langkah penjimatan dalam penggunaan tenaga elektnk ° Aktiviti Y7: f

Arahan menjalankan .* ,

Jalankan aktiviti ini secara individu. pmjek

Kumpulkan bil elektrik di rumah anda sejak tiga bulan yang lepas. k

Kaji dan buat kesimpulan tentang pola kos penggunaan tenaga elektrik di rumah

anda yang diperhatikan berdasarkan n

I'€|<0d bil e|6|<'¢fi|<- http://links.and/17.com/ Eli‘ E ,»‘
Muat turun halaman PDF daripada URL BT_Sains_200 -. -I1,‘ if
di sebelah kanan.
El“' ’_ 1:‘U17
Selain amalan yang disenaraikan dalam 1??--_1'r-.v,'_¢ -H_._'l‘

panduan penjimatan tenaga elektnk,

cadangkan amalan yang lain untuk

menjimatkan penggunaan tenaga elektrik.

6. Ambil langkah penjimatan tenaga elektrik itu selama tiga bulan. Banding dan

bezakan pola kos penggunaan tenaga elektrik di rumah sebelum dan selepas

Ia"9kah Penjimatan elektrik diambil.
Kongsikan hasil dapatan anda d| dalam kelas.

Scanned by CamScanner

_ 4 t Bab 6. Elektnk dan Kemagnctzm

_ Kaedah Penjimatan Penggunaan ur

1-enaga Elektrik

islain menggalakkan penjimatan penggunaan 7

enaga elektrik di rumah, Suruhanjaya
> fénaga (ST) juga mcnyediakan perkhidmatan
._ gseperti ECOS untuk kegunaan permdustrian

dan pemiagaan yang menggunakan konsep

penjimatan penggunaan tenaga. y ‘I
;' Bangunan hijau seperti yang ditunjukkan Gambarfoto 6.20 Bangunan Injau '

‘dalam Gambar futo 6.20 menggunakan konsep /1/(4/a),5l'ak“ I‘
1penjimatan guna tenaga dan berjaya menjimatkan kos I1
; ggrgfianjzi/:h'dmatan r-éa
‘ enggunaan tenaga elektrik.
.1 Pembmaan bangunan hl]3U semakm berkembang d1 1 Tenaga (ST)

Q Malaysia: Amara cm bangunan hljflu ini adalah seperli 1 berkaitan dengan '-
' 1 yang berlkuti
1 . Sistem pengudaraan yang cekap dapat mengurangkan kecekapan tenaga. E -.- ;
1 1. Penggunaan alat pendingin_ hawa dan kipas ' ' /WP-‘////"K5-a-nd/77»
'- . Reka bentuk yang memakslmumkan pcncahayaan
i semula jadi dapat mengurangkan kos penggunaan Com/BT—Sa'”S—202—2
.1 tenaga elektrik.
3
. Pemasangan panel suria sebagai sumber tenaga boleh
"I baharu menggantikan sumber tenaga konvensional. 7'
; Mari jalankan Aktiviti 6.12 untuk memahami dengan
1 lebih lanjut tentang konsep bangunan hijau dalam konteks 9%
- tempatan dan g|0ba]_
N‘ I N DA

'Adakah bangunan hijau bermaksud

bangunan Yang m9mDU"Y8i
tumbuhan hijau sahaja?

O

.A.__. ..1' '1“ 1..._. _. » -V - -. V-

Scanned by CamScanner

g-1-——-——..

~ Mereka Clptaiangunan Hllau _IU _ _

Sud;\l1kuh;\ml;\ l11L‘l‘t‘l§&l |Wlllll1i sc|nun| Runn' h |\'c¢li''un;m llijau_ sclnA_nsaI d1 , lm- gk, alan 2. ! Ma-- n ._a._-.~

y

kin< i't\l‘zmk-nm Aklivili 0 ~ 11~ untuk mcmbunl innvn.~;i ulau rclw 9'1"“ *“"'h“"h lag] bangunan hijau

yang mcnggun~.\k;\n konscp pc|1ji|m1la|1 lclmgu.

. sis]§a ‘\'. -§S' H§é:1L"§:l§ -

ma. 1-1:1.’ PA K

Membuat inovasi atau me-reka cipta sebuah bangunan hijau Yang ~ KMK, KIAK, ."-‘Q
menggunakan konsep penjimatan penggunaan tenaga KBMM
‘Q .
Arahan - Aktiviti
1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. pembelajaran 7--.
. Buat inovasi atau rnereka cipta sebuah bangunan hijau dalam lfgnteks berasaskan
projek {.~
tempatan atau global dengan menggunakan konsep penjllfiatan
penggunaan tenaga. Antara perkara yang harus diberi penekanan lalahz >13’
(a) kecekapan tenaga 1I?..-
(b) penjualan tenaga
(c) peralatan yang mempunyai star rating :2-1
Anda boleh merujuk kepada Iaman sesawang yang berikut:
I
/TNB - Kecekapan _ ECOS — Perkhidmatan
tenaga, penjualan __'!rE_'._ Suruhanjaya Tenaga '* ‘ .7-
'-jg
tenaga, peralatan yang _ '-'- zfl (ST) berkaitan dengan E ,1 1_~‘:.,“,"‘_.
mempunyai star rating --:-1;’:-115; kecekapan tenaga.
http://Iinks.and/17.c0m__ 1.:->.-=\,,_‘1_
\BT_Sains_202_1 '3"-."I http:///inks.and/17.com/
BT_Sains_202_2

4. Bentangkan hasil inovasi atau reka cipta bangunan hijau kumpulan anda di dalam kelas. 4'%Jr’

|

Praktis Formatif 6.4 l

1. Berikan definisi kecekapan tenaga.

2. Tenaga elektrik yang digunakan oleh pendingin hawa selama 2 minit ialah 180 k]

Hitungkan kuasa pendingin hawa ini dalam unit yang berikur
(a) W (b) kW '

3. Sebuah ketuhar gelombang mikro berlabel 1 2 kW 240 V disamb kan ,
bekalan tenaga elektrik 240 V. Hitung arus» yang mengalir melalulllzgtuh pz.‘d.a
1 e ar 1m.

4. Sebuah periuk nasi elektrik mempunyai label 800 W 230 V d-
(a) Berapakah tenaga elektrik yang,digl1n&1<an Oleh periuk naztfigbiilglna 30
(b) kHwituj niaglakhoysmtegVa:-a ysg digun91;an oAleh pen-uk nasn- 1. tu j.l.ka kadar bagi setiap

5. (a) Apakah kepentingan pelabelan star rating pacla peralat 1 ' . '

(b) Berapakah bmtang dalam label star‘ rating pada peralatfi tzlelétrrlillf = ' h 4 _~ ;-..i

; digunakan? Ielaskaz1jawapananda.- - ~; »

A. - -- - . ,.. .._.y _ ;~ » - .. - “=7
1 "~-. )3~...'..\.--»~' ..{ . ,-,5 ;...\,"_». ,_-_ .,,......_,=$‘._..‘-,_ A.4;»_,;,‘_'M:,_.<\.,:.,._.&.,\.,_.|-;.,.-x.[-\<_..|-,é1i_ ' ' _'_--. I
:'

., ;.-

. -5%

-I

iii ,-

Scanned by CamScanner

A‘W Mg J_C

“am fimgmm,tlmh

Flxmo z fig_yiGJ;__I"'Y_‘/__ ‘H]i_m‘ Hfipg,! l
uygmJry) ‘gig
Lmnwr

[Mammy

mmmamn

mV‘YvyV_._L\y_*’_)‘

5E0g5é3afifi EJa3e5fiEgCW5_8Mm“CQ_Wmz Fflwm_'_ 3g$§8

gflmmygé dwgk9E5885%8% Efi5g §”_gCEB Emm_'_ma“_w_’mQ’wa

"VI'1l’"(!"U')")J)l”‘ _1"‘i1'h'_‘“d
Lm*la5fi2o5x%i:s
xné#393Qfi3g
U0)”

_4_3_9=;"_wWfi:__i=51 IQigfiom (wtWmumgpiv 3%
5g“E:a9g -I II I Ego“)C69g00m‘M“mdcwh
"QW‘m"m9mvh)‘l(ml gCaE“g

H _v_ w_O

55% h\__m4__fiQ_5g: gcam“l? ii. ‘gQCcQmoE0figEUb Egfihfik H_ S“gxe_e§
y_‘_
‘£03 ___ d5d9c8go> “ZHbhnDM>
fiCEg” _
v_ 4__' _n__
'V_'m_O m

§§2§ _§‘E§_$h

iuaisfilitg BE jfi E_s3B 583
53 _
mnmfitmn iQn“

fiWfigEg
figBa

fiufim

_

H_ ~1 _a_8J_B__° ggfi
2%

Z "U K

Scanned by CamScanner

* "l

. ' ‘*4 - , - 15-L-“ , .
“;¢\," 4
. ,<-qr’! ,.»£¢.<;- -< = .-
r
4 a ‘ , Q/L"i.= Hf
H 0K
_ Re en e-. ~ _ L ‘ Q V ‘_
ff ‘‘__3A ...-
.;1-u.‘-
N . ‘r*.:~:'un\.-aar;.xru:ams:.¢=.<"~..r-=.n>'.|:!s'1*i‘-'*‘ ~‘*'-‘""
i

Selcpas mempelajari bab ini, anda dapali

6.1 Penjanaan Tenaga Eleklrik flak b I h b
‘ asY Memenhalkan sumber tenasa kcPada ten.aga boleh baha1rukrdraikn dtaern1'aPgaadaII Pelbag°a°‘' aham-
L, \ Menerangkan dengan contoh proses pwlanaan tenaga e e
1
I j sumber tenaga. 1. k

f 5 Membezakan antara arus terus dengan arus ulang-3 id’ _k dalam kehidupan.

L 1 Menyelesaikan masalah berkaitan bekalan tenaga ele H

6.2 Tran_sformer . . - d irfakturun.
1L\ 7 _-\v Memalankan eksperimen membina transformer mlak ‘Wk an J
Berkomunikasi tentang transformer dan fungsr, transformer dalam penB8unaan peralatan
I
elektrik di rumah. _._4_

if Menyelesaikan masalah berkaitan transformer menggunakan rumus. _ .;_¢;_ .

6;3 Penghantaran dan Pengagihan Tenaga Elektrik .. ;§_.~e_.,~_.£_~_
' \4.
L Menerangkan fungsi komponen dalam sistem penghantaran dan pengaglhafl tenaga dektflk
i1~
dengan lakaran visual. _ . I kt .k
fr
Li‘ Menerangkan dengan contoh pembekalan elektrik dan srstem pendflwalafl 6 e Y1

lam *1 di rumah.
Membezakan komponen keselamatan dalam sistem pendawaiflfl di 1'"mah-

,___

L_ Berkomum'kasr‘ tentang keselamatan dalam s'rstem penghantaran dan pengagihan tenaga

elektrik dan penggunaan peralatan elektrik.

6.4 Pengiraan Kos Penggunaan Elektrik

Mendefinisikan maksud kecekapan tenaga.

Q{:1 Menyenaraikan contoh teknologi yang berkonsepkan kecekapan tena a.
Menentukan jumlah penggunaan tenaga elektrik dalam peralatan ele8ktrik.

L[1i Menghubungka'rtkan penggunaan tenaga elektn'k, kuasa dan masa dengan mengira kos

penggunaan tenaga elektrik bagi perafatan elektrik.

fl Membuat audit kos penggunaan tenaga elektrik rumah sebagai langkah penjimatan dalam

penggunaan tenaga elektrik.

[II Berkomunikasi tentang kaedah penjimatan penggunaan tenaga elektrik.

Praktis Sumatif

Iawab soalan yang berikut:

1. Tentukan sama ada pernyataan tentang elektrik atau kemagnetan yang diberikan adalah
Benar atau Palsu. Tuliskan jawapan anda di dalam ruang yang disediakam

(a) Stesen jana kuasa yang menggunakan tenaga angin tidak mencemarkan uda1'a_

(b) Se] suria boleh menghasilkan arus ulang-alik

(C) Palam 2-pin tidak disambungkan kepada dawai bumi. $5‘

5&5 ;_¢_»;» 1
¢'_.f"- »

Scanned by CamScanner

If Bah 6: Elektrik dan Kemagnetan

d k' ‘ . -—v\a'|i:U?!'i;‘
2' Pa an an Sumber tenaga Yang beflkut dengan jenis sumber tenaga yang bctul.
I
Sumber tenaga Ienis sumber tenaga
4
51}??? ,‘__-w—j—“_i'_"-I‘ >
r
(a) Arang batu ,, t

(b) Biojisim , Sumber tenaga boleh

~z

baharu

_

(c) Geoterma Q Sumber tenaga tidak
(d) Ombak 0
u boleh baharu

3.‘,-.-¢—j tins:

3. Gegelung dawai digerakkan dalam arah LED Gegelung dawai
yang ditunjukkan oleh anak panah melalui
ruang antara dua buah magnet seperti /-g
yang ditunjukkan dalam Rajah 1.
(a) Apakah kesan terhadap medan magnet Arah
apabila gerakan gegelung seperti yang gerakan
ditunjukkan dalam Rajah 1 dilakukan? gegelung

(b) Apakah yang dihasilkan di dalam Rajah 1
gegelung dawai?

(c) Apakah yang berlaku kepada LED?
Ielaskan jawapan anda. Q

(d) Namakan alat dalam stesen
jana kuasa yang mengaplikasikan
konsep seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 1.

4. Rajah 2 (a) menunjukkan sebuah alat yang digunakan untuk mengkaji arus elektrik.

,

I

;
i

F{=15'3

5i

I

Rajah 2 (a) i

P

1

1I
t

Q2 t

Ex KPM

_

Scanned by CamScanner

jiiji

(a) Namakan alat yang ditunjuktkan dafflm Rajah (3)
(b) Apakah ciri arus elektrik yang dikaji oleh alat ini. I I _ I
(c) Rajah 2 (b) dan 2 (c) menunjukkan dua p3Para“ skrm 3 at m1‘

i!‘-=i In.i:':'i iii?i'=-ii
Rajah 2 (b) Rajah 2 (C)

Namakan jenis arus elektrik yang diwakili oleh paparan skrin dalam rajah yang berikm;
(i) Rajah 2 (b) (ii) Rajah 2 (Q

5. Rajah 3 menunjukkan sejenis transformer. Gegelung Gegelung
P"? "kunder
(a) Namakan jenis transformer Yang dituniukkim
dalam Rajah 3 ‘ R
—<——- _<-_
(b) Jelaskan jawapan anda di soalan 5(a). I Rajah 3
(c) Mengapakah teras besi berlamina

digunakan dalam transformer?
(d) Iika bilangan lilitan dalam gegelung

primer ialah 100 dan bilangan lilitan
dalam gegelung sekunder ialah 20,
hitungkan voltan sekunder jika
voltan primer ialah 10 V. *

6. (a) Namakan komponen keselamatan dalam sistem pendawaian elektrik di rumah yang
dibekalkan oleh TNB, SEB atau SESB.

(b) Nyatakan satu persamaan dan satu perbezaan antara fius dengan
Miniature Circuit Breaker (MCB). 9
(i) Persamaan:
(ii) Perbezaan:

(c) Berapakah nilai fius yang sesuai bagi sebuah pengering rambut yang berlabel
700 W, 240 V? Terangkan jawapan anda. ’

7. Sebuah pemanas elektrik berlabel 230 V, 10 A.
(a) Hitungkan kuasa pemanas elektrik dalam unit kW. Q

(b) Pius yang manakah paling sesuai untuk pemanas elektrik tersebut? Ielaskan
jawapan anda. q

(c) lelaskan sebab fius yang lain tidak sesuai digunakan berdasarkan jawapan di S0413" 7(b)'

Q2 J
KPM
Scanned by CamScanner

7 llah6: I-Ilcklrik tlilll l(e|nngm-tail ‘I

ajah 4 menunlukkan Sat" m0del Miniature Circuit Breaker (MCB) '

Penyentuh Butang reset l
Besi
I
Fulkrum Spring l
Arus |
l
»Arus
Isti
Rajah 4
it
( ) Apakah MCB?
( ) Nyatakan fungsi dan cara kerja MCB. l

( )fiU"h> Anda dikehendaki membina satu model MCB dengan menggunakan bahan yang 4
disediakan di bawah. Terangkan fungsi setiap bahagian. 9 I
l
." i l

_..'. hr l

nII""'_— <l

Kotak kasut I

.1 ~ ~P.°“°“n9k'1g‘5‘_. .;. l

I
I

I

|
l
I

Iii
l4

KP Q

Y

Scanned by CamScanner

w~“"i J» A ; f $4» *'~' at
'.~t \.»::,- ; ‘> ’ ‘__-' Ir‘ ~» ».¢.
l X‘ ,
in~ i-»~-~.-,g;,:-_ -»~, ,'--.1 .r'- ‘ "1 t
. ._=¢=5;- 1 pi- ._ 1" H
Kuasa
'-- ,.- 1‘(*"2""<_‘_' ‘('‘"-- 1V.7"‘? " 7 ' '3' . v ».* 4! l
__'_ v I ’ . .1,‘ i-__ '> . -.=.‘-I:.4¢:1~g.v-"W
1‘)-v I» _~ A1 -- - . i - \’ Tenaga dan
gfnriiQ2 pv. '1,-,1. i -.' \-- .1' ¢ ' V .9
. ._I51_f,e)i".'—,-'V_ i‘-Q‘ 1 1. 0 “ - ..
.4‘
I
'
~é’._;£'i'3';r‘_' ,4». -.1= ‘
'1»-
Q1 _v:5';P:'~'..ii“"5ll’ '
'; ' ‘!fi-;;.‘:,r-|_- _‘;u|‘--- _-'._ talc.

-_ ~r * , *. ' t . >;, _'l_,9T;-xv3,;1_;,,-..5-_<

af'-5N!v1c_‘_< _Q‘'f-¢’\1-"sJlit!k‘»
.._sl,. I_-'
.,v~ -1

I

.!'

..< '

. . , ¢‘“‘:' h

fl“““4 ff‘-

. . a ' 2A."l"I"'-"_- -‘ e .,---,L,___ .- l;.j0F¥_u“V.:.|"i,1-.U‘.%v..;"

"raga., n*' ;"|Y<enya|'dau "a.."'-vm= ."rafiarkirrt"je

”'

Scanned by CamScanner

Scanned by CamScanner

Kerja. Tenaga dan Kuasa R

R

Keda Sesafa" 'alahla'akY@'19 Cl|lEilu|

Apakah maksud kerj"a be*re1asarkan pengetahuan anda? mengikut arah tertentu.
Banding dan bezakan maksud kerja anda itu dengan 7
delinisi kerja dalam sains seperti yang berikut:

Kerja, W. didefinisikan sebagai hasil darab daya, F,
dan sesaran, s. dalam arah daya, i.ai.tu W = Fs.

--~ . _ .._., +__r p ,_; _.-vr-__.-.=.v-_ -; _—-— ',._ fi—.~:_._._— —.. Q--..._. ._-. ~.__=_—_—_,='_'._-

Unit S.l. bagi kerja ialah joule (I).

1 joule (I) kerja dilakukan apabila daya l newton (N) digunakan untuk
menggerakkan objek sejauh 1 meter (m) dalam arah daya, iaitu 1 I = 1 Nm. J;

Momen daya dan tenaga merupakan dua kuantiti fizik CAEARAN —
selain kerja yang diukur dalam unit newton meter (Nm). Unit
yang lebih besar seperti kilojoule (kl) dan megajnule (Ml) juga yr, |\/||NDA
digunakan dalam pengukuran kerja.
,_
" Contoh Pengiraan Kerja d3Iam Akt'IVI't'I Han'an
Lengkapkan yang benkulr
Perhatikan Rajah 7.1 dan Gambar foto 7.1. Rajah dan
gambar foto ini menunjukkan beberapa aktiviti dalam (a) 1 kJ = R“ J
kehidupan harian. (b) 1 MJ = _.__ J

'"

(Cara yang betul untuk mengangkat I 20 N
beban yang berat)
Daya v
I melawan -
daya tarikan
graviti, 20 N x

Berat beban, '

20 N ‘. fi,'.?§

zou .- 3 ,
mm"
"d

Mengangkat objek setinggi 1 m dengan daya 20 N secara Hj
menegak untuk melawan daya tarikan graviti.
1!!” v
Rajah 7.1 Aktiviti harian yang berkaitan dengan kerja

jggog

KPM

Scanned by CamScanner

lJnf|7/felflfldunitrnrosz

lil‘ ihlilul‘ IH_Iu/ill‘ r lmltv it 9 llllili .' \. j
‘I'll I
.|i|-raw" "'""" i 4-~ i
l
-4~";-Twfi~v.—\%w
t
i lt

l T
l
<t
»

_ V. _ . V ___.__._______......,__..a_..._--.

(,‘mnImr /uln '/.I /l/’/It'll! flllllrlll ym/yj I/wrfuiluu d/-nyiun Hrju

WW ‘|||,,|,|,|»,||| i|.i|.|m /\l'|l\/III /\, ll rlnii 1. ntliilnll 21-jn.-rt: -/;m;; <.litunjul/tl/an dalam

klrllfl ll |

liulunl /alt

Imllml 7.! l' I’!/II yin/;{ 1/1/ul.nlnn 1/u/um /U311»/1!: /1., /1 ilun 1,

mlvltl harian Dayn Arah daya Buaran dalam arah daya ‘ Kerja yang dilakukan

""*"""",(‘ if 20 N A Mniwfluk t R 1m R H I w = Fs Q
1 : N /» 1 m '
3
=20J ,

l 9 10 N Mondatar U! 3 ’ W := Fs N X 5 m 2\

"lg 1 A R H Mondatar 0-3 m lg -‘a _ ---—‘—»~—-—--—"-.7

C 2N I W = F5

L__e__,= 0.6 .1l : 2 N X 0.3 m

-i--...¢..-_.-_. ---. _ --,.w.._ --

Menglra Kerja yang Dllakukan

Rujali 7.2 menunjukkan seorang murid yang mempunyai l
be-rat badtm 400 N dengan beban di tzmgannya 100 N
memilkl tnnggn dengan tinggi tegak 3 m. Hitung kerja
yang dllakukun.

3m

llenyelersaian ,_-. y

W I Fs Rajah 7.2 4

=(400 + 100) N >< 3 m j

=S0()NX3m l
l
“‘ 1 5°01
Vta. g
Q) KPM

Scanned by CamScanner

'.'*'1%-fix‘ 1".
-if-‘J I.‘ met.

‘Y-‘J. '1.“ .".Z=\ ,;w_";»3_.- ;-1-t ‘=""' .~

Rajah 7.3 menunjukkan Ali mengangkaI Sebuah kotak befllslm 1° ‘<8 dan “W/”\ke 3"“ alman'

3 Berapakah kerja yang dilakukan oleh Ali? 1k /

(Anggapkan daya graviti yang bertmdak ke atas objek berllslm g

ialah 10 N) Zm

Denyelesai.an

Berat l\0tak = 10 x 10 N L/3% Raj_ah 7.3 ‘

= 100 N

II W: F5
=100N><2m

=200

__ . CABARAN

Seorang buruh menarik sebuah bald: berisi simen seberat |\/I I N DA
300 N dari atas tanah ke tmgkat satu sebuah bangunan
dengan menggunakan sistem takal Tmgkat satu adalah 10 m Adakah kena Y7
dan tanah Berapakah kerja yang dilakukan oleh buruh itu?
dnakukan dalam
Denyelesaian SW33, yang

W-= ps A RCdal|l|UafimjUlg<aKm8flbar

= 300 N >< 10 m foto ini?
= 3 000 I
’

Tenaga dan Kuasa '

Tenaga didefinisikan sebagai keupayaan untuk melakukan kerja. Unit 5.1. bagi tenaga ialah
joule (]). Apabila daya 1 N digunakan untuk menggerakkan objek sejauh 1 m dalam arah daya,
tenaga sebanyak 1 ] telah digunakan.

Perhatikan Rajah 7.4. Sekiranya beban Kamal
Kamal dan Ah Kit menaiki tangga Ah Kit
Berat
bermula dari lantai pada masa yang beban

sama, siapakah mempunyai kuasa
yang lebih tinggi? Mengapa?

__.Z

Kuasa, P, didefinisikan sebagai kadar melakukan kerja, W, iaitu; u
P _ Kerja yang dilakukan, W Rajah 7'4 ‘V _v

Kuasa, ' Masa yang diambil, t _

Unit S.l. bagi kuasa ialah watt (W). Apabila 1 joule (]) kerja dilakukan dalam masa l sail! ($l>
kuasa sebanyak 1 watt (W) telah digunakan, iaitu l W = 1 j S-1_

($1.?

Scanned by CamScanner

Bab 7: Tenaga dan Kuasa

(mean i

Rajah 7,5 menunjul-Lkan beberapa aktiviti dalam kehidupan harian.

,_,,.

:1F?. -1 L _-.,_.,ei.-_.
I>
R son l \

uti. l

. 2m . .

A-"—"1* it ;F

___ > .99." new '-5'3 .'\.‘ ciangkat
aetmgg. 1 rr‘ dalam masa O5 s
seeker monyet mempunyai ",}4_. _~'-‘ 4
berat 50 N rnemanyat pokok
setinggi 3 m dalam masa 20 s rur;‘

1'‘1‘1."'‘H.\1 1.'

/xi/(ll rnenank .<,r.+>uah lmtal~ Tl! ataz
lanciasan l!C1fi dan A ke B 'j»’3!‘i’;;;,'1
daya 30 N S1':;Jul‘| 2 in tiriaiani asar.
daya) dalam in-:t.';a :3 2

Rajah 7.5 Akiivili harian yang berkaitan dengan kuasa

Kerja yang dilakukan dan kuasa yang diperlukan dalam Aktiviti D, E dan F adalah seperti yang
ditunjukkan dalam ladual 7.2.

ladual 7.2 Kerja yang dilakukun dan kuum yang diperlukan dalam Aktivili D, E dan F

AKIN“ hllilfl 0l lm {F

Om sou sou 15ON

2::-angdalamlrah y 3m . am 1m

~ . .7, _ _ fly __ ___ ">_ _ _ iii I

Kw‘. . W=FS I W=FS ; W=FS
‘ any
alum)-n",9T_ =50Nx3m y =30Nx2m ‘ =15QN><1|-n
f =150J =60J =15OJ
*_ ,~n,_A, j
-an —.{':. - 5s 0.5 s

20 s

" ' -ii'1; i P—-Et P—-tl P—_wT

. . = 150 J ‘ = so .1 = 150 J

-“ _;~,:7-.aj.;.»;§;1-I_k;,7_,‘_.';‘j*i'_flfi_-g.;f 20 S 5S 0.5 8

., = 7_5 w = 12 w = 309 w

Scanned by CamScanner

‘V‘“V —

.&r$%.%va?¢’t%’¢#$ g'r1.#3“"\.- 57*.‘ \.~=:F3Y3.Iaw:“--v\. \ l-

' t‘-t * =~ - -0 1

Tuluam M"".'Ji'F1 kerja dan kuasa yang diperlukan
Bahan

P“'”'b""E’l 100 9- benang dan bongkah kayu
Radas

N"'a‘—'a ~‘iP"i"9. pernbaris meter dan jam randik

Arahan
1 Sediakan susunan radas seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 7.6.

Bongkah kayu
P"-’"_°"8 Neraca spring

Tarik
M eja

I l.0 m |

Rajah 7.6

Tarik neraca spring sehingga bongkah kayu ,I '1
itu mula bergerak dan catatkan daya yang 1|
ditunjukkan pada neraca spring. 11 t
Tarik bongkah kayu itu sejauh 1.0 m dengan
daya tersebut seperti yang ditunjukkan dalam i-5.-.
Rajah 7.6. Minta rakan anda mengukur masa
.-5‘
yang diambil untuk menggerakkan bongkah
kayu itu dengan menggunakan jam randik. -—- t {::."~_
Catatkan masa yang diambil. Hitung dan
catatkan kerja yang dilakukan dan kuasa yang I
diperlukan dalam jadual.
Sediakan susunan radas seperti yang Neraca spring 0_5m
ditunjukkan dalam Rajah 7.7.
Angkat pemberat 100 g dengan neraca Pemberat Lam;
spring sejauh 0.5 m secara menegak 1008

dari lantai. Rajah 7.7
Catatkan daya yang ditunjukkan pada
neraca spring.
Minta rakan anda mengukur masa yang
diamb'll untuk menggeraikkan pem_ berat
tersebut menggunal<a{1J8m_ Fflr{dI|<-
Catatkan masa yang diambil. Hitung dan
catatkan kerja yang dilakukan dan kuasa yang

diperlukan dalam jadual.

Scanned by CamScanner

»: '.*~w ’-- -. I'J~< 3 ‘,_ ah), ,-,-3,}, 43;, ' ,‘ _ ;*V.-.";a--r4irw""
U _ 4_.“"_._|
”3~;,.=-.~ =-'<.-~ ' - =1 ~’- ' L". ‘- '"\;j "-‘ 0 ‘_ ‘- \"‘:."l"\‘4 \=‘ ‘1"."-
.: :1:a \ i»-.;_‘. ., ‘§.'..S-’,!'-|.\‘:,:;‘zj 1 _~' A'.__\.‘e(!- .'\,'.,*- '1-_.’'.‘‘L ' "1. 7-, ".,', .5 \
,“
51,2a- farQ.."’{>: " "V ‘A; ‘ ¢‘ L Bab 7: ‘Tenaga dan Km' ";

' ,-.~IQ. ;._1.}. '..--.‘|\‘\,*>,' _-‘\\,_»'‘.\‘,-~..-.f|a~’.'(-‘'1\'(?~ “ ’ _v‘F 1 ‘Iv’.‘ ‘ ‘ _‘ .:‘ _/'_"“In'\\-.‘" 4\ "_4T l 4. ' ,fa-',‘(- a
W,
A l

,\ .
. -,4.
I 1 7 . .'-.
' u - 1.
Aktiviti Daya Jarak l(erja( Masa Kuasa
v_> 4-_‘
(N) (m) (J) (s) (
vI’; ~.?‘-_
W) 1Q.‘ 2 I4‘ I
Menarik bongkah kayu sejauh 1 O m
W IF

secara rnendatar ' I .‘---I'1 _

-1‘. I‘

'5')‘ ’ '

Mengangkat Pemberai 100 g sejauh 1 .,. y. " '-
0.5 m secara menegak
1> ‘
II

:11‘ 1'. -
. ,.-. ~"

.710’!

"1 ""1,. . \
1.\,
Soalan I4’1<I I

1. Nyatakanjenis da a an d" ' . __ _ *~ ‘H.
H Hqn ml dalam
(a) menarik boflgiaig kaau (';t:f;SSemasa. !:““ .‘I
sqarah
permukaan meja Satu unit bagi kuasa yang lazimnya '_¢. ‘
digunakan pada masa dahulu ialah
(b) mengangkat pemberat 100 g secara .-.,'' xx1
menegak dari lantai kuasa kUda(hp)'
W" H F‘ L--1. .,
I' 0

;]_."' \.
= .».'vV ,- ‘»awe
Akti‘/iti Yang maflakah melibatkan kerja yang
dibuat paling banyak? '-2. :1.tI‘fa\'.'.*-

Nyatakan tiga faktor yang mempengaruhi kuasa. ._,.s.‘- 1I-~_-_..-.r M‘ » -L
-I
Aktiviti yang manakah dilakukan dengan kuasa
yang paling tinggi? . \‘ KI‘.

5 ZI_,14 '. J. I L'_-l

(a) Berikan satu contoh aktiviti atau objek dalam kehidupan harian yang melibatkan “IT-'.-Z_1LV‘-.J‘_‘l 7

. kuasa yang tinggi.

. (b) Berikan satu contoh aktiviti atau objek dalam kehidupan harian yang melibatkan .~,§z.J

kuasa yang rendah. ...;'a,v‘-;:.$¢¢z" OI

n'l".-";“ r, _

ff} 1‘~~4’~3"k4"

.a;.~.;¢-,.,I;.<‘@’$~l_r.<,5-:»=.-4.' <.'i~-‘;~~.->1,:"~4_-Q-,_"'.=~?§-;J.-‘:_;__._§*V_. 5:.'"3~.}‘j

- Farmatif A7. 1 ’ A j J
I
1. (a) Berikan definisi kerja. via
(b) Apakah unit S.I. bagi kerja?
KPM
2. Apakah maksud tenaga?
Scanned by CamScanner
3. (a) Berikan definisi kuasa.
(b) Apakah unit S.I. bagi kuasa?

4. Rajah 1 menunjukkan sebuah kren elektromagnet
mengangkat beban seberat 2 500 N setinggi 4 m.
(a) Hitungkan kerja yang dilakukan.
(b) Berapakah tenaga yang digunakan untuk
mengangkat beban oleh kren?
(C) Jika masa yang diambil oleh kren untuk
mengangkat beban itu ialah 1.2 minit,

‘_ hitungkan kuasa kren itu. Q

N:1,-_:.;_<

F

W

I 4

.Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinflflk

Tenaga Keupayaan Graviti ‘__‘ 1 - ~ "“ ‘ 10“ v‘

Do.1.nn n1e>"in mcn.1nmn ¢crucuk seperti yang AS_
Tonton vldeonuunluk $6 fx
ditumukkan dalmn (}.nnh.1r thin 7.2. sebuall tukul
melihai operasl
1
1 ditarik ks atas dan lxcnmdian dilcp.\sl<nn supnya idlllh menanam cerucuk

mcnghentam batang cerucuk. I3;y\"a yang dilmsilkmm /-$ \ Q4‘J ,;

oleh tukul ini pada arah n1encg.1l\ telah xnc11gge1‘;1l<k".u1 ‘HM’?

cerucuk kc b.1\\‘al1 dan nmsul\' kc d.1lam tanah.

L; \A
\

Tukul-

J.

Balang — »\
._.-. cerucuk

i

I

(a) Tukul sebelum dijatuhkan

I

. Gambarfoto 7.2 Tenaga keupayaan graviti

1 digunakan dalam mesin memmam cerucuk _

I Mengapakah kerja "
dilakukan? _

i Tuku] yang telah diangkat ke suatu ketinggian, h _-

gdraarvi m.p.e. rTmeunkaagaankeBuupmaiyamaenmgpruanvy.latl.i tenaga kk€eI‘u].2playaan AdaPhaaksailhka1ne"o'SlehdatYuakuYl?ang 1
adalah

yang dilakul_<an nntullj Lnengangkai sesugtu gbyek Dari manakah tenaga

ke suatu ketmgglan, an permu aan uml. untuk me|akukan kerja '

l ini diperoleh?

Tenaga keupayaan graviti = mgh Z ' " " " ‘ '1 r

- m ialah jisim objek dalam unit kg B t __ _ t_
. g ialah pecutan gravitidalarn unit m s"2
deenraga=nJIg$Ind_l1a.nmgg>a< rpkeacnutsaenbaggraavim, g
' h 1‘a‘1ah ketm' ggl'an dalam unit m 10 m s-2 (atau 10 N kg"1)
"* " """ * '*"'"‘"”"“

E12! an
KPM

Scanned by CamScanner

7""-

Bab 7 Tenaga dan Kuasa

»' Hubunflfifi 35”“ K'9'fh.‘v\§§n9g""1§"§9'~'

Ke\lP3Y3an ‘§."_'i V‘ :"~"»"<:* 1 ’

.,| 73 mcnunjukkan objek yang bcrjisim m diangkat

/1 sccaratlnclmcgak dari pcrmukaan Bumi.
5Keri“ yang dilakukan = Daya >< aesaran pada arah daya

= Berat >< tinggi diangkat

= (m X X /1

= mg/1

h sebab tiada bentuk tenaga yang lain dihasilkan, .__.>___>._
Omakka semua kg;-J‘a yang dilakukan terhadap obje. k. itu
akan digukarkarl kepada tenaga keupayaan gravltl. Rdjdh 78
"4
\ Tenaga keupayaan graviti = kerja yang dilakukan J
i
'. = mgh g ____j
9:-
. j;_,_,____ _4n- I-I» ~ ~ \.

Contoh masalah numerikal O \%\

Gambar foto 7.3 menunjukkan sebuah lif di KLCC. Lif tersebut 4.;a9*‘
-1 mengangkat suatu beban yang berjisim 1 500 kg setinggi 30 m
Gambarfoto 7 3
J (3) Berapakah kerja yang dilakukan oleh hf ltu?

(b) Berapakah tenaga keupayaan graviti lif ltu pada ketinggian

ii 30 m?

IE (c) APakah hubung kait antara kerja yang dilakukan oleh lif

dengan tenaga keupayaan graviti lif? .b

1 (d) Berapakah kuasa hf dalam umt kW jlka nmasa yang dlam

‘, untuk mengangkat suatu beban yang ber]is1m 1 500 kg

E setinggi 30 m ialah 0.5 minit?

Penyelesaian

§ (a) W = Fs

i = mgh

, =1500kg><10ms'2><30m

-' = 450 O00 I

(b) Tenaga keupayaan graviti = mgh

=1s001<g><10ms-1><30m
= 450 000 1

(¢) Kerja yang dilakukan oleh lif = Tenaga keupayaan graviti

* an di un ai oleh lif
(d)Kuasa,P=¥ Yg P Y

= 450 0001

‘l ’~ 0'5 mm" E: E Contoh Tambahan
= 450 000 I _ http:////nks.andl17.
J so 5 - com/BT_Sains_21 7_2
=15 000 w El 4'

1.. *..- ‘. = 15

' ~V‘.. Z~ ,y"' - I ‘ "-"i-1.»'-><-- -~It.-»,-'" _;\--_.'-\a-;,".-i'.‘;->_.~‘'-:.--Jv~‘.,|:\.Ir1'.<-=21~--t'Y-5-'~..-*\v3'$-’T.‘11 '->»1-.>.<':¢

’_

'1_
'4

Scanned by CamScanner

Tenaga Keupayaan Kenyal

(jam h ar t'0to ”/.-4 menunJ‘ul\"k."m }weringkat dawai kokot s\ tapler diisi. "l'crA daput sulu sprmg yag ng
dircgangkan dan kemudian dilcpaskan. Daya yang di|1€lF-“kiln "|¢'h *Pr'"F 7"“? m"r°l%“"14 mi
menggerakkan dawai koknt mcngikul arah daya.

Z’-”""§-ax

Apakah jenis daya ‘yang \~

dihasilkan oleh s

Mengapakah
kerja dilakukan?

Dari manakah tenaga
yang melakukan kerja
ini diperoleh?

\ \11/,
vi /'IN \

,\-\§*-g‘\.f'@

Dawai kokot

Gambarfoto 7.4 Tenaga keupayaan kcnyal digunakan dalam smpler

Spring ykaenngyad]iml.aalamhpkaet ra).atayuadnigredgialankgukmaenmupnutnykai tena83 k.eupayaan kenYal ' Tenaga
keupayaan

kenyal dengan sesaran x dari kedudukan keseimbgnggrmampat atau meregang suatu bahan

Tenaga keupayaan kenyal = % Fx E

. . F ialah daya regangan atau mampatan dalam un1.t N J
~ x ialah sesaran dari kedudukan keseimbangan dalam unit m

==—a._____-.~ ___—_— —__ '__; ___, _ _,

" ~ V-:;:, _____ ____ W

ICPM

Scanned by CamScanner

I. B' . __
Q db 7' T'*""l§-1 dan Kuasa

Hubungan antara Kerja dengan Tenaga Keupayaan Kenya

Kamkilli sualu spring dircgangkzm Tk
scbmqyak x m dengan daya I’ N ennga eupayaan kenyal __ ken.a yang dilakukan
(Rajah 7_9(a)). Ma. kn. , ni-lai- daya pada
= [ms di bawah gmf I
5Pring bcrubah. da.ri 0 N kc 1~ N
SQPCTH yang dlllllljllkkllll dalam __. _21_ Fx } 1
,ra{(R;1jah 7.9(b). Umuk kes yang
N“ ~ 7 1 W-_ at __ _g _g_
?ne|ib;\(k&ll1 spring, kerja yang dilakukan

bersamaan luas di bawah graf F-x.

Panjang Daya (N)
A
spring
[7 . . . . . . . . . . . . . . . . . _ -

' ' ' ' “ ‘ " Pcmanjangnn \\\
\
Daya. 0 N ____ __sp_ring,xm

1 0 ; R=s="s="/

Daya = F N Mampamn

(a) (b)

Rajah 7.9 Hubungan anlara kerja dengan tenaga keupayaan kenyal

Contoh masalah numerikal 0

Panjang asal bagi spring S ialah 20 cm. Apabila daya terakhir Daya 20 N
L
a
20 cm Spn_ng S T
' \ yang dikenakan pada spring S ialah 20 N, panjang baharunya 12 Cm

menjadi 12 cm. Hitung tenaga keupayaan kenyal yang dipunyai

oleh spring S yang termampat itu.

-... Penyelesaian
.-5,‘‘ larak mampatan, x = Panjang asal — panjang baharu
w

= 20 cm - 12 cm

-,1 : 8 Cm Rajah 7.10
.:>=‘.»= = 0.08 m

A--w1;" Tmaga kwpayaan kenyal = — ? Contoh Tambahan
.‘i ht1p:///inks.and/1 7.

in.F_~.-; =-><20N><0.08m E5:: Y:-1.‘-_“_E;J'-ll'il com/BT_Sains_219_2

_.7.-..4¢1_".-§_-Q.v»~-r,:-<vAi"-Q. i ll\-r\—.-)-

'1 =0.8]

3 _ g _,_. ‘;,_.,___,.__ I

-_4 .» _

< “2';1,.»--~._‘

Q E21
KPM
’v

Scanned by CamScanner

7

Tenaga Kinetik

Tenaga kinetik ialah tenaga yang dimiliki oleh suatu objek yang bergerak.

Tenaga kinetik = -% mvz

Ii’ m ialah ]lSllTl dalam umt kg
v ialah halaju dalam unit m s"
' ' "-3.3- —-’\.-'*". 'C!IP4'\1$-1'=4§J\.iDr.'¢.-I,'Vi'.?flf%'i7

I, 1.,--F-$1)
0 - ""

ya -,,'§‘, ‘»r.s-‘tun’.

L‘! '.“‘ Contoh masalah numerika| I

3'5 ~'

'#3"J,'§ Contoh l

ll Apabila sebuah kereta api yang berjisim 500 000 kilogram bergerak dengan halaju 360 km j-I,
berapakah tenaga kinetik yang dimiliki oleh kereta api ini?

Penyelesaian

I-lalaju kereta api = 360 km j"' Tenaga kinetik bagi = —- mvz
Z 360 km
kereta api = _ >< 500 000 kg >< (100 m S-1)1
11
K\)v—nl\)-_-
36
= 2 500 000 000 1
3600s
= 100 m s"

Sebutir bebola keluli berjisim 0.2 kg mempunyai tenaga kinetik 3.6 I. Berapakah halaju, v bebola 1
keluli tersebut?

Penyelesaian

Tenaga kinetik = — mvz

3.6]=—I—l[\>)|-1 <0.2kgXv2

_v2= .61Lph.)

" 0.1 kg
= 36 m2 s"2

v = ‘/36 m2 5'2
= 6 m s‘1

Contoh 3
Hitung tenaga kinetik bagi elektron yang berjisim 9 >< 10"“ kg dan berhalaju 4 X 10° m s".

Penyelesaian
Tenaga kinetik bagi elektron =—m1/2

= - x (9 X 10-31 kg) x (4 x 106 m S-1)2

haw-l\Iv—*

= 7.2 >< 10-18]

Scanned by CamScanner

V

Bab 7: Tenaga dan Kuasa l
V
g Milm. kl~ttaenJaa‘ lgaankkaenupAaykataivnitike7n.2yaulndtuank tmeneamgbainkci_naentikkadnalmamakskuodnledkasn kceohnitdouhpatennahgaari;kme_upayaan
'2 /..--4\~,..-=3»

5' l '_ l .| - ~. - ~.>."- ;,». -2 -. ~.-v 4,).I ‘ "W

.i 1. ‘\’-,/.-_", " . , '~‘:l'-Ji 6%,’ -; _~ .30-‘4_».ix *3-*4-' 1.,-,‘_'-
' 1,4 ‘ g ._ i"‘d:‘_:"‘.‘ "I,"
- ' I‘I . .,_ , ,' 1"I‘ Q

mbincangkan maksud dan contoh tenaga keupayaan graviti, tenaga ' KMK» Kl/\K
e ayaan kenyal dan tenaga kinetik dalam konteks kehidupan harian
' Aktiviti
Arahan g.
perbincangan

1 Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. ‘
2' setiap kumpulan perlu mencari maklumat tentang maksud dan contoh tenaga

keupayaan graviti, tenaga keupayaan kenyal dan tenaga kinetik dalam konteks

kehidupan harian.
3 Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda dalam bentuk peta minda.

jg Péékéiéi‘ (1.2 ' ,

1_ (a) Apakah hubung kait antara tenaga keupayaan graviti dengan kerja?
(b) Apakah hubung kait antara tenaga keupayaan kenyal dengan kerja?

2. Liza mengangkat sebuah kerusi seberat 40 N sehingga ke aras ketinggian 50 cm.

(a) Berapakah kerja yang dilakukan oleh Liza untuk mengangkat kerusi tersebut?

(b) Apakah bentuk tenaga yang dimiliki oleh kerusi itu? i.
l"
(c) Berapakah tenaga yang dimiliki oleh kerusi itu? Diflding

3. Daya, F, dikenakan terhadap papan untuk Papan .\_-2‘
memampatkan spring kc arah dinding seperti yang
ditunjukkan dalam Rajah 1. Diberi bahawa panjang Spring i
asal spring ialah 50 cm, panjang akhir ialah 30 cm
dan daya akhir yang dikenakan terhadap spring D_a_ya’,F ~_ 71 HHHHIHOHXV
ialah 20 N. Berapakah tenaga keupayaan kenyal yang
dimiliki oleh spring yang termarnpat? 'J ' V

‘_'

4. (a) Mengapakah kenderaan berat seperti yang Rajah I
ditunjukkan dalam Rajah 2 lazimnya
berhalaju rendah tetapi mempunyai tenaga /
kinetik yang tinggi?

(b) Nyatakan satu contoh objek harian yang
mempunyai tenaga kinetik yang tinggi
dalam keadaan yang berikut: 1
(i) Objek yang berjisim kecil t tapi
berhalaju tinggi.

(ii) Objek yang berjisim besar dan
berhalaju tinggi.

Rajah 2

Q)

Scanned by CamScanner

Prinsip Keabadian Tenaga

3.’-P;
_ > .7r ‘g3-“Q1 14 1

PL‘ _ ‘

"..3 7 .

.?>l1),‘ y

/2//M,4

Q.

Gambarfoto 7.5 Roller-roaster

Roller-coaster yang ditunjukkan dalam Gambar ioto 7.5 INFO SFIINS
melibatkan perubahan bentuk tenaga. Nyatakan perubahan
bentuk tenaga yang terlibat. Tenaga yang berguna ialah
tenaga dalam bentuk yang mudah
Prinsip Keabadian Tenaga diubah kepada bentuk yang lain
untuk melakukan kerja. Coniohnya.
Prinsip Keabadian Tenaga menyatakan bahawa tenaga tenaga kimia yang tersirnpan dalam
tidak boleh dicipta atau dimusnah tetapi hanya boleh bahan api fosil adalah tenaga
berubah-ubah bentuknya. yang berguna kerana tenaga kimia
mudah ditukar kepada tenaga
Sistem ayunan seperti ayunan bandul ringkas dan haba dan tenaga cahaya melalui
ayunan spring berbeban sentiasa mengalami perubahan pembakaran bahan api fosii.
bentuk tenaga antara tenaga keupayaan graviti atau tenaga
keupayaan kenyal dengan tenaga kinetik Adakah sistem kJ
ayunan mematuhi Prinsip Keabadian Tenaga?

E12 z . \.~"
KPM

Scanned by CamScanner

{~_.-~. 'l
I
i Huh 7: l‘m|,i;;;| ¢|,m |(m,.M
l
m Ayunan Mengikut Prinsip Keabadian Tenaga
l sis'fe Ra.ah 7,11 dan 7.12. Mari. ki.ta li.hat perubahan benluk ‘tenaga yang bedaku i

f Perhangfilnmlbandul ringkas dan ayunan spring berbeban sebagai contoh Prinsip i
‘gzmbadian Tenaga-
0
-*-u . Y
I.
il
a ~_
¢ -_ D
,, .. l
l
Ladung bandul I
i'
, l

1 l

0 ‘. - .-. l
vI' .-I I 0
\ L1.I 0. l
:~ . ------------------------------------------------- . '1‘ Z/v
X its
"
_
-‘-

i.

l-3dungd“ePaskan\ H /V

Q 9

‘' " |"°"""‘Y“" if

' _ "V ’ ¢\"¢';';r‘l1 ~ l ,:»v_v-I'.l,l_‘ '..,.l'_._f'LL'. .".Q.'.T.'-f_,1.':-.';E4}1-‘rl —, ll

_,-. - =-.rnd<s|rrlu'n lIadir1an@da'<<*i"99*="'"a“B‘"‘“'"l
TUgWfl=siiar iiadmeoesw-'<d@i"@"=°*'“7

ls“ :...__ _~,_._ '1

_,_,,( '."."l'_.}_-IQ!-_-_;: ., _' —_;-1; f‘.;"'_’; , ,A_H i .6

~=.;_,:';t.~&.>_

-_ If ' V “'_ _ _ ‘_ ‘_ __,> _A_ = ._ ‘ .» ‘ l .. _ .. ,- _::7_ M

=1_ -‘»I.,'..§5.i,Ef"-~é»-'21.i..‘iI:-.=.'¢.._¢:,.,=~¢@<t._=r-7' _i--i=~:3;_. ~-i45--s1q. ;_» V , _ 2"' .-'_ . _' .” I : '1.‘-lfi‘ " E:L4M",¢'"1.>°!Q~¢"1r1a'<lf-.i§vg~"l”a."~' I,gb5-t,»1.-.,,

_. ._. ,

1 .(5~:61~ 12",‘- -. . ’ .a ‘ .- '1.:/-7 . ._-.i.l.._--:_-_."1-'H.B.!--J"--» ~*-~ .

i_i_‘€”“"’*‘*'—‘~——_i

' h:-;_'_

Scanned by CamScanner

'11
g

/A/////i///////.//

1-. | rr i I iy,

'/. ‘ - _\‘

A n'.‘_g'-‘|;'\€-\XAX’\!'\T/"3 0 -

Q3 Ki-rliirliiluui \
-_~i'...._._. - """"‘”" Y l<i:.-.i-iiiilniiigzin
Y~_____ .
0
0 \
'.
X —-~- *_. ..._ __. “
_ ,____ --_.. .- x

_._

' " ' llcliaili

Keadaan spring berbeban Perubahan bentuk tenaga bagi beban antara tenaga l<°"PaYflflfl
kenyal ('i'.U. kenyal) £16098" “"998 l‘l"°lll< (T-K-l

Pada kedudukan X T.U. kenyal = maksimum (spring paling ieregangl _
T_K_ = sifar (spring pegun. keiajuan = sifar)

Q Dari kedudukan X ke Y T.U. kenyal berkurang (spring semakin kurang teregang)
T.K. semakin bertambah (kelajuan spring semakin bertambah)

Pada kedudukan Y T.U. kenyal = minimum (spring pada kedudukan keseimbangan) ‘
T.K. = maksimum (kelaiuan spring maksimum)
Q Dari kedudukan Y ke z 4
T.U. kenyal benambah (spring semakin termampai)
T.K. semakin berkurang (keiaiuan spring semakin berkurang)

Pada kedudukan Z T.U. kenyal = maksimum (spring paling termampat)
T.K. = sifar (spring pegun. keiajuan = sifar)

Q Dari kedudukan z ke Y T.U. kenyal berkurang (spring semakin skeumraankgintebrmeratammPbaath) )
T.K. semakin bertambah (kelaiuan spring
Pada kedudukan Y
T.U. kenyal = minimum (spring pada kedudukan keseimbangan)
Q Dari kedudukan Y ke-X T.K. = maksimum (keiajuan spring maksimum)

T.U. kenyal bertambah (spring semakin teregang)
T.K. semakin bemurang (keiajuan spring semakin ben<urang),

Pada kedudukan X T.U. kenyal = maksimum (spring paling teregang) _
T-K- = slfaf ($DI'l"9 Degun, keiaiuan sifar)
LAnoK .
Rajah 7.12 Ayurian spring berbeban
‘TEPM '-

' ~ ..sr . l'.

Scanned by CamScanner

ubahan Tenaga Ki t'k i .
"_

gglem Tertutup ne l dan Tenaga K°"'°aY‘*a" bagi Suatu

Daiam sistem tertutup. perubahan tenaga aniara tenaga keupayaan dengan icna a k‘ ‘k

l me"ratuhi PrinslP I\cab‘\<ll€lli 'l'emiga. Oleh itu, 'uml'i.l1 lcna .' l - - r - - ml“ ,

n dalam s'Sutaptcu\fllsi. i~sytaenmg 1d1)i’.tuumnkj_nuky_k_aanng1 diearlatumiupRaaj_adhala7h.Ji3m(aiil)a. rR- (a‘1jnanhgtlo7h.(1w3s-p.is(dbtey)md|1m'i.‘(ly‘.lud1Uanlna1jnLt|el()nl(a'1ngnag 1kl-lw; nk
ajah

tenaga dalam bentuk graf. ' P U A la"

T°'“‘ll“ lumlah tenaga
lijlklrl

\ _*"-*-~r'-— -

'l‘.U. = l1i;lkSil11illli

T_U_ = maksimum_<.' = sitar _.' Tenaga

1-_K_ =sifar (\_.“'\ ]_°“'~‘l»T~‘ —_~ '_ keupayaan,
\> kinetik, ,' ‘. '|*_U_

_____AJ_i-~__.___(1) .___ .. .. _ AJ _ _ _‘ (I) ‘_ >b.csaran
A A

Kedudukan keseimbangan Kedudukan kcscimbangan
T.U. = minimum
T.K. = maksimum

Rajah 7.13 (a) Ayunan bandul dalam Rajah 7.13 (b) Grafperubahan tenaga
sistem tertutup

INFQ SRINS

Berdasarkan Prinsip Keabadian Tenaga, tenaga boleh berubah-ubah bentuk. Daiam perubahan bentuk
tenaga, sebahagian kecil sahaja tenaga ditukarkan menjadi tenaga yang berguna. Sebahagian besarnya
pula ditukarkan menjadi tenaga yang tidak berguna seperti tenaga haba yang disebabkan oleh geseran.
Sistem tenutup merupakan sistem di mana tiada daya Iuar seperti geseran bertindak. Maka tenaga haba
tidak akan terhasil dalam suatu sistem tertutup.

Mari jalankan Aktiviti 7.3 untuk membincangkan situasi harian yang melibatkan
perubahan tenaga.

"-%‘_‘r$".3’ jv. . _ ~»J " x;.

'9‘-.1~' ‘j<0;->."I-i".'-.-"-l ,"’-l.r.4v_:<‘_"".‘‘:a,‘-r-- is -‘1K ‘"i_~ ‘ =“

:":1-:7 C

Membincangkan situasi harian yang melibatkan perubahan tenaga PAK

° KMK, KIAK

Arahan ° Aktiviti

1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. Pefbimanga"

I» 2. Setiap kumpulan perlu mencari maklumat tentang perubahan

s tenaga dalam situasi harian seperti ayunan buaian, objek yang jatuh dari suatu

ketinggian, roller-coaster dan alat mainan berspring seperti kereta mainan dan

pistol mainan.

3. Label dan nyatakan bentuk dan perubahan tenaga pada kedudukan yang tertentu

dalam situasi harian itu.

4. Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.

Scanned by CamScanner

l _

2 Contoh masalah numerikal Q ‘ 7* '

= Raj.ah 7.14 menunjukkan sebuah pistol mai.nan. Panj~ ang '.') I 2l:0 m"_‘\_h,,

spring di dalam pistol mainan ini ialah 300 mm. jika daya _r;m'\(»'i.‘\j»,".f
5 N di.gunakan untuk memampat spring sehi_ngga panj-ang
V _ ~l\\i'\'li'l~.3l'lԤ .- . -

L spring menjadi 50 mm, hitungkan kelajuan maksimum » m Bold phsuk

bola plastik yang berjisim 50 g semasa bola itu ditembak ll . 1

keluar dari pistol. Nyatakan satu anggapan yang dibuat )—

untuk mcnyelesaikan masalah ini.

Penyelesaian Rajah 7,14 ‘

Berdasarkan Prinsip Keabadian Tenaga, i
tenaga keupayaan kenyal tersimpan dalam spring = tenaga kinetik bola plastik. R

I l»
l2 F \' : —2—— flit"‘

1 250 _i 50 kxa

-YXSNX-]—Y)0Wn1-2X]0()O g l

@~.m ~ "6'1/3-25111353 i
V --
' .‘- -1-I‘ ContoIh Tambahan

_|:| _. ains_ _ , ‘_ , .
Anggapan: liada kehilangan tenaga ke persekitaran. I
E -3"": - l

' '__..'..r..._ Jaw _4...-

.Q, Praktr.s Farmatr.f 7.3 l J

‘ J 3i.;

1. Nyatakan Prinsip Keabadian Tenaga. l

'

2. Ayunan spring berbeban seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 1 Z Bb
merupakan suatu sistem ayunan tcrtutup. C an
(a) Nyatakan kedudukan beban di mana tenaga keupayaan kenyal P-
sistem adalah maksimum. l
(b) Nyatakan kedudukan beban di mana tenaga keupayaan kenyal
sistem adalah minimmn. QE
5

RH

Rajah 1

3. Rajah 2 menunjukkan sebuah sfera logam berjisim 2 kg dilepaskan

dari ketinggian 2.5 m dari permukaan Bumi. ‘ .. ‘
:""._
(a) I-Iitung tenaga keupayaan graviti yang oleh sfera logam itu

sebelum dilepaskan.

(b) Berapakah kelajuan maksimum bagi sfera logam tersebut

setelah dilepaskan?

.Rajah2 ._

. "llT-i3m2 Q;

F Scanned by CamScanner

iiawx ‘xx i

y ggumusan

'

Iajah keupayaan untuk melakukan wu/ud dalam bentuk seperti

l l i l i
__._._-_ Kerja dikaitkan
Tenaga keTuepnaayQaaan E3533
d,-de;,',,,'5,';<an keupayaan

l sebagai dengan graviti kenyal I= % mvz

Kerja = Daya X Seaman 'Kuasa = —-hl%';r%- i= mgh I= %_ Fx I
d/WU’ dam” ””" 8"‘
~diukur dalam unit S.I. I |

~ -¢_. joule (J) wattI (W) Yai”9 A‘ ll‘
53,- (as
_-_—~= y _ _ , b . | Boieh berubah dari satu
bentuk ke bentuk yang lain
d'de"”'s'kan Se age” d/de/i/1/Sikan sebagai
seperti dinyaitakan dalam
[)aya1 bimenggerakkan Kerja 1 J lduakukan
I
objek S8]8Uh 1 m dalam damn masa 1 S
Prinsip Keabadian Tenaga
arah daya

f~'» - ' ’* '‘ A

fleks0 lKend0m0 ":~?;:::;:,:~‘V_i .,~_. _'_',_'__

_ .. 'a%-~’ J-t-4. ‘ '=

Selepas mempelajari bab ini, anda dapat:

7.1 Kerja, Tenaga dan Kuasa
"'7 Mendefinisikan kerja dan menyelesaikan masalah berkaitan tenaga dalam‘ kehidupan harian
'__ l Menghubungkaitkan kuasa dengan kerj'a dan menyelesa'ikan masalah dalam kehi'dupan harian:

i Tenaga Keupayaan dan Tenaga Kinetik
i-Q M¢nerangl<an dengan contoh tenaga keupayaan graviti dan menyelesaikan masalah dalam

l ___' kehidupan harian,
Mflngirakari tenaga keupayaan kenyal dalam konteks kehidupan harian.

~ » Mellifilaskan dengan contoh tenaga kinetik dalam konteks kehidupan harian.

‘L13 P"i'“iP Ktlbadian Tenaga
E-1 Menefflngkan dengan contoh Prinsip Keabadian Tenaga.

Mmklssnikan masalah kualitatif dan kuantitatif yang melibatkan perubahan tenaga kinetik
da“ tenaga keupayaan bagi suatu sistem tertutup.

1l

E22-I*2
KPM
lil

Scanned by CamScanner

Q

Praktis Sumatif

Iawab soalan yang berikut:

1. Terdapat banyak bentuk tenaga. Padankan bentuk tenaga yang berikut dengan definisinya
yang betul.

Bentuk tenaga Definisi

w.‘ Keupayaan melakukan kerja {*-

»_-11

(a) Tenaga keupayaan '.-

_ Tenaga yang dimiliki oleh objek yang

"’ bergerak

(b) Tenaga kinetik 9 1-it bf-I

.

Tenaga yang dimiliki oleh objek disebabkan
° oleh kedudukan atau keadaannya

2. Gariskan jawapan yang betul tentang kerja, tenaga dan kuasa.

(a) Unit bagi tenaga ialah (I s/N m).

(b) (Kerja/Kuasa) didefinisikan sebagai hasil darab daya dan sesaran dalam arah daya.

(c) Objek yang (pegun/bergerak) tidak mempunyai tenaga kinetik.

(d) Prinsip Keabadian Tenaga menyatakan bahawa tenaga (boleh/tidak boleh)

berubah-ubah bentuknya. Motor

(e) Berat ialah hasil darab jisim dan (daya/pecutan) graviti.

3. Rajah 1 menunjukkan sebuah motor mengangkat satu (. 5""" "
“E
beban yang berjisim 5 kg setinggi 2 m.
l """ "
(a) Hitungkan kerja yang dilakukan oleh motor tersebut. ‘
.
(b) Berapakah tenaga yang digxmakan oleh motor '
1_
tersebut untuk mengangkat beban?
‘
4. Nyatakan rumus tenaga yang berikut: Rfljflh 1
(a) Tenaga keupayaan graviti
(b) Tenaga keupayaan kenyal
(c) Tenaga kinetik

5. Rajah 2 menunjukkan seorang pemanah wanita menarik
tali busur dengan daya maksimmn 200 N sejauh 0.4 m.
(a) Berapakah kerja yang dilakukan?
(b) Hitung tenaga keupayaan kenyal yang dipunyai
oleh tali busur yang teregang itu. ‘
(c) Mengapakah bukan semua kerja yan'g dilakukan
untuk menarik tali busur ini diubah kepada tenaga
keupayaan kenyal?

Rajah 2

Scanned by CamScanner

" 7m“~“_*->_"" ' 1" -\ 5“ ’

/'Fokusl(:8’é|J7f ~- on g

6. Rajah 3 menunjukkan ayunan bandul ringkas d I |
sistem tertutup. lisim ladung bandul ialah 40. a am sua u

(a) Nyatakan prinsip yan da . I 3'

ringkas dalam Sistem %el.:E?l‘1\;h1 oleh ayunan bandul

(b) Pada kedudukan manakah bandul mempunyai

tenaga keupayaan grav't' d . ._

yang senilai? I I an tenaga kmeuk

(c) Hitungkan perbézaan tenaga keupayaan 5 c_,;{ I -.
__________ U
8m""' bandul Pada kedudukan X dengan Rajah 3
bandul pada kedudukan Y.

7. Rajah 4 menunjukkan sebuah model roller-coaster yang ringkas.

\A

Rajah 4

Anda dikehendaki membina sebuah mode] roller-coaster yang berfungsi dengan
menggunakan bahan yang disediakan di bawah.

~r \1?
\._ 1» __. ,

Salur getah

Bebola besi

Kaki retort

Lakarkan model roller-coaster anda. Terangkan ciri keistimewaan model tersebut. 9

Z [gag

(1 |--—
. KPM

Scanned by CamScanner

Scanned by CamScanner

Nln1.j\l1;1u mr,~ru;».|l\r|n <;n|m)<~| |,H1|¢,_||\1,1 \,;|,n; [),||1|1|| |>.~,|| rttn (14 -1| h»|r.|1.|H
‘i‘»"“_l\lH Hlmn Wr||.'u1|»u|| l><.~11|lu h.|u\,/;|l~ l\.|||.||l‘1.||l1't|1n'|HlI1|||l~| .u| !v.rhr~/~/1|
i%IH;1mnrxrthrlyn|1|.|L1I1;|||<1.|l;1|nt\u.ul.|;|nnn|m.1I ||r|.|l‘. IIlt'l\f|<l|“(|”")'
st:l>;1|(u1<] :,,||1,;|‘m ,;,(1|(),||\1|| (111-|1:,¢>h;|l>|h|_ M;|l.|h.n| ~||,n\||1|.|;> ‘-lH!\(>' I
f£l\'1I<>L1l\I|f yunq 1|<l.1l\ l1rarh.|l1;1y.'| I\t:|;n1;| hm 1.1 *.|n;u.||1 mrh» ml‘ I1! ~1|l >1 -|> :21 HI
/\d.'1l<;|h lztkm nu hum.-u’?

/\r\(1|1s|:. rl;11;1 yarn;<1|ku|n|>u|)\.'1|1 It-uhmr; I¢~|1Iun|.|n ||'.n|| lartn-rm ,/,||\';
l)(;I|.'lh1H1| Mz|1;|h;1|| ’)(|(lv| f3S<1pl<:n1t)1~r Ht)!/' olvh I<\|r".|<r;|».|n<|l».1‘..| |1‘|1.l'.
|"t_.'H1)l Irrlnh |nur|ur1]t|t<l\r1n lmhznwat :;|n;u.u| <,.'||t.ry.| Illrllilh-'1' |'“ I"

r11u|1g;nnr_i1||1<;| §;|n'|| (];||11(| (g;||1;];;||\ |;|(||(\;|k||() H.|<},H|Il-llI.||*-|||l\ll.|1|-I[1\I|

mr>||nth|n(]|rhnri.n|p.ut;11;|nn| <;.||n;1|n1’?
I :1/|mny+1 ;>.'1y1 nu; UV .~;4:[)l.'|I| y."|n<; <1|lun|ul<l~;|u (LII-‘H11 'l1""|’~" " "" "'

l>;1v\/uh <1|qun;1l\:n| untuk |r1u|n;P1;\I;1||1) UIHJII H|lI1I'""l'1y-""1 ("W-"" ““"l
dnlmn:a||1:1mr|rt.tImy;||1|;|I:o|h;ou1. D;1|>;|1k;1h |>.o|y1u»<; llV un |I1(|.'I |nn||u<|u|u;|
UZIH-'1!)|\llil(1i|||(1il(l1l1-IHXII g:unr1'? <)z1ri:|nqk:|n :,.'|1u h;|||;|n 1|-'l|iHII
|7(§|Hl)ll(llélI)|);'|yl|I\{]\/¢lH(]ITI;lH)))l|II'1(?H(j|Ii||{|H(]‘7|l1;H<];l|H.| /\rt;|l--|l1lmI1t1I|
lorsobul |‘)ml\l|l\.||'? Im;|r1qk.1|n|;|w:~|[>:|nzmrl;1

jg

Puyung UV (Puylmg yang dupat
rm'r|gI|ulm|_Q sirmr ullrmmgu)

(8mnlu'r.- Irtlpa;//wu-u'.mrnfa/itmm'ritun.¢um/urlnlv/!Iu' sun It t/ullmg
nn!-s!mn_qc-/mm-r'n_\~Q/'_t;mnnm rays um! nu u|u' /u/mvs w//V1’/}

Kata Kamal O Curie (Ci)
O Teori Atom Dalton
0 Keradloaktlfan 6 Kuasa pengionan
O Sinaran radioaktif O Sinaran kosmik
0 Bahan radxoaktlf 0 Arkeologt
O Pereputan radioaktif 9 Geokronologi
O Separuh hayat
6 Becquerel (Bq)

Scanned by CamScanner

- -1.. : . Y

Seiarah Penemuan Keradioaktifan

Sejarah Penemuan Keradioaktifan

Pei"l1atikaii Rajali 8.1 untuk mengkaji sejnrali penemuan l<e|';nlioa|<lil}1|1.

___an'UiSi

.4_1_ __ _~ 1.’ 30 um) V . we \
llvk.|.s 5;\‘§£ll‘;lI1

Sm g |<;n".| tungsten |;|Ckmm

l

g. \ _' . I a.A_ _\/nkum _
‘V <-O<
_"
1" 1' l I g __‘/\|1ntl) \_O_Q%
|| Knlml W_~
Gambar foto sinar-X \\
tangan isteri 'l‘ingl<ap or 1KK.
Wilhelm Roentgen \\\ lu_lu'1 ] Ill]

Sinar-X liilamcn l<uq§,|

pcmanns rendah

Wilhelm Roentgen Tiub sinar-X ‘1

Pada tahun 1895, Wilhelm Conrad Roentgen, ahli fizik lerman, menemukan sinar-X 1
secara tidak sengaja. Beliau telah mengambil gambar foto sinar-X tangan isterinya. Kejayaan l
itu membolehkan, Wilhelm Conrad Roentgen menerima Hadiah Nobel pertama dalam l
'1 bidang Fizik pada tahun 1901 bagi penemuan sinar-X.

<3-Ell Kerjaga Sains I

' Terdapat pelbagai jenis kerjaya ..~»‘i’"i*i7**?""?=~I~F“="“?'-" -an . .‘ ’ to — 1 ~ Pf“? {;4I_-.__.._-,_.“-a2_>.-_=-
yang wujud dalam bidang
keradioaktifan. Antaranya r‘’I, 7 I
termasuklahz
v pengawai penyelidik di Agensi Sejak penemuan radium, pancaran gama yang L3 1
Nuklear Malaysia 5
' ahli fizik nuklear 1 dihasilkan oleh radium telah digunakan dalam pelbagai
v jurutera nuklear ll
v pakar perubatan nuklear bidang termasuklah dalam bidang perubatan untuk W
it l.
53 l
merawat penyakit kanser. Namun begitu, Marie Curie l
- _ I ,)~‘ ;l
\-

meninggal dunia semasa berumur 67 tahun kerana

.7

»~e:~ menghidap penyakit yang disebabkan oleh pendedahan

_. kepada pancaran gama yang berlebiha,n_
~

1 1. _ l“-, . ,0 _>.._._‘_. ‘.__;__’_~>, . ._,.-‘_ H_ Ifl V _’ _ ‘ -1! 4__V _ J ‘‘W_ .~h‘_,l___g .-

_Y

Q . Rajah 8.1 Sejarah penemuan keradioaktifan %=iYiwTr:

.

Scanned by CamScanner

~ -1 1

Bab 8: Keradioaktifan

~ ,_..

ii /v '/,.|r.1l1 (I.
-0*"
I a f.'04'0
Q‘‘¢I-o9"ffi4g0\'-.Q‘I:LO4».,~I‘O"'0p?la\\l.‘1‘—a,,,o.4_ lg_‘" .1 J__o.O0 0‘.
\ fl '1 1
92p 1'4 I
9;Y}
l-ton 144,, D 1

no" ,,.__. l

0‘.§‘I. 'oo" 1.~\.
0.'.-‘,0

Henri Becquercl Plat lotografi yang Pancaran yang dikeluarkan

dlhll11"1l<8I1 daripada nukleus uranium

Pada tahun I896, Antoine Henri Becquerel, ahli fizik Had ini dalam

Perancis, telah menjadi orang pertama yang berjaya H sgjarah
,_ .. . '
menemukan keradioaktifan. Beliau menemukan suatu opeelmepbaesmmanegnagnhakdeinnasseskierja (“eh
Roentgen pada 20 Januari1896,
sebatian radioaklil, iaitu uranium dan menghasilkan Becquerel berasa hairan kerana
l<_9lia""YaTi<1al< dapal menghasllkan
panca1 ran yang bole~ h meng1h itamkan plat fotografi s'na"X' oleh nu’ Becquerel W,‘
dmeenng7 gag.narsmekbaantiabnahuaranniyuamn.g dlkall
tcrmasuklah dalam keadaan yang gelap secara tidak
- .,4...,‘.2.a;
sengaja. Pancaran tersebut juga dikesan berdasarkan ciri

pengionan. Oleh sebab itu, Antoine Henri Becquerel

tmaheunneri1m9a03Hbaadgii_apheNneombeulandaklaemradbi_iodaakntilaFni.7‘ ik Pada

-A _ _H

.1". Radium yang Radium yang |NFQ SFIINS =

kumng Slab" lebih Slahil Marie Curie ialah wanita tunggal

_ yang pernah menerima dua f
:_'_1.: ._':'-git‘
_ L"1i» ‘.-1j:'-_ , Hadiah Nobel, iaitu Hadiah Nobel '=-

dalam bidang Fizik pada tahun ‘

1903 dan Hadiah Nobel dalam

f_.".'_3-‘ bidang Kimia pada tahun 1911.

5;?/, Pancaran ,.

Marie dan Pierre Curie Panww gama sgarahn. 1

bersama anak mereka dariP3d3 radium Pamaran yang ditemukgn

Pada penghujung tahun 1897, Man_e dan P_ierre Curi.e, gBambeartocto sqinarux Maeng_ rel I ‘j;i
pasangan suami isteri dari Poland, berjaya menges-an
pancaran radioaktif melalui kuasa pengionannya dan bukan tiada sesiapa p1_1n 1
melalui kesan fotografi. Bermula dengan bijih uranium yang
dikfinali sebagai picblend, mereka berjaya mengeks11'ak dua y _.

_gn¢araaioa1<a£,1aitaV,_,yniu1pr@d?"!"~,__ in 1 m"maat r“

ymmngr 1-

2

~Q yaw-_ KPM

_. "-(E
z-n.".1.'.,
Scanned by CamScanner

Y

Keradioaktifan 1

Keradioaktifan ialah proses pereputan secara rawak dan spontan bagi nukleus yang tidak Stab“ l
dengan memancarkan sinaran radioaktif seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.2. Sinaran
radioaktif terdiri daripada:
- Zarah alfa (sinar alfa), 01
- Zarah beta (sinar beta), B
- Sinar gama, Y

1 Hasil pereputan

Q Proton (p) 92p 9°P 21 1

' ‘Neutron (n) 146" W 144“ + £2: '

Uranium-238 Torium-234 Nuldeus helium
( Zarah alfa. Q
(a) Pereputan uranium-238
.- g. .
I. _n __." g 7 ._ ; . _ _‘

Hasil pereputan

Q Proton (p) 90 9]? Cj

‘ C Neutron (n) 144: i 143“ +9 rigggzglf 1 1

@ Elektron Torium-234 Protaktinium-234 Elektron 1 l 11‘
j _.‘- . 1 ‘
(b) Pereputan torium-234 Zarah beta. B '
‘_
I

4".-1.. y - .. . . , ,.;,.a.»z. -1-0., -1.» - 1->1 F-i':\\‘vl?lur-0"‘-IWIQW“ 1.4? ‘I'M ‘
I lV
i"-,',f.‘-""'_,"i*f J
I‘‘FL',;.| l2n1,1 . e-
,.;..~ -.-_. ’ ,' 1

, ..=>.-7;-|"»' J

. Proton (p) 27P i 27!’

gg 0 Neutron (H) 3311 33" +

;' " Ii Kobalt-60* Kobalt-60 , l‘ . 1
,
fa; I
g z D V:
Kobalt-60’: nukleus kobalt yang Kobalt-60: nukleus kobalt yang
tidak stabil lebih stabil

l=‘~‘li~‘¢".i': (c) Pereputan kobalt-60* Y \
yI
£3; : ‘If-w_r7_;j"~ er-

.61.“j:-."._if"e'-' '~.r,'1"!i ‘-.1 1

i “Rajah. 8.2 jenis radioaktxfyang terpdncar daripada pereputan nukleus secara spontan

Pereyutan radioaktif ialah proses rawak dan spontan, iaitu nuldeus yang tidak stabil 1
memancarkan sinaran radioaktif sehingga nuldeus tersebut menjadi lebih stabil. Contoh unsur l
radioaktif yang mempunyai nukleus yang tidak stabil dan mereput secara spontan dengan
memancarkan sinaran radioaktif adalah seperti yang berikut: l

__ _..‘ -J” ‘,7’. _- 4'4} . k V '. ‘ l
f*__-_;», ‘_ g '1’ -_4.;‘_ ' _ it._“~\ c ,,-.

'13!’ :"?r.‘_F~t‘j'~1l= 1 ‘-4. .};~;,
1‘\ -‘\'-'1.“ A \' '»'»2< ~..'. ' ~- u‘- :
;-'._~>,"-(.~;',:-..?''.¢,l'(\."1"1t!t$.»l.l-.;JnK.~,»~_¢-;._§-r

at?

Scanned by CamScanner

ab8: Keradioaktifan

Unit Keradioaktifan IN F0 SF-IINS

Un it pengukura, n bagi ke. radio. aktifan yang per_ tama 1 Ci adalah lebih kurang sama
diperkenalkan ialah curie (C-|). Kadar pereputan nukleus dengan buangan pereputan Sesaat
da|am 1 9 |;;adiUm_226 (|:;a_225)_
n tidak stabil (atau keaktifan dalam pereputan nukleus) Radium-226 ialah bahan radioaktif
yang dikaji oleh Marie dan
IUEur dalam unit curie. Satu curie ialah 3.7 >< 101° Pierre Curie.
- ~.

Pgreputan Sesaati mm‘

l I 1 Ci = 3.7 X 101° pereputan/s "gig CABARAN
Unit 5 ]_ bagi keradioaktifan ialah becquerel (Bq).
M|NDA

1 becquerel (Bq) ialah 1 Pereputan sesaat» lam“ (lengkapkan yang berikut:

’_._ (8) 1C1 =g_ BQ

1 Bq = 1 pereputan/s j (bl 1 Bq = lt Cl

separuh Hayat Pereputan Radioaktif

Se aruh hayat T_i_, ialah tempoh masa yang diambil untuk bilangan nukleus yang belum

mepreput berkurang menjadi setengah daripada nilai asalnya. Gambaran secara grafik keadaan
apabila bilangan nukleus yang belum mereput itu berkurang dengan masa ditunjukkan dalam
Rajah 8.3. Apakah unit S.I. bagi separuh hayat?

x, No°°o AO AU °o°o °"Og.
‘I
Oo°o I °'°°°°o O_0a'°, o°0~oo°g,O.,-
-51 QB-Yr-10°
00°0°0°°OOu -a>wO°V-00° o°0 ¢o 0®0\l°.
:3 I V/ I
f0 I I>
5 hari 10 hari
15 hari

‘t3il,1 Belum mereput §eparuh hayat pertama Separuh hayat kedua Separuh hayat ketiga
__ . — belum mereput
‘51' Sudah mereput T‘jg sudah mereput L belum mereput -1- belum mereput 1
%4 sudah mereput %8 sudah mereput .

1 -7. .- .. ‘ ..
"' -

Rajah 8.3 Pereputan nukleus suatu unsur radioaktif dengan separuh hayat 5 hari

A ;rotaktinium~2Il4 (Pa-2‘34) mereput menjadi Uranium-234 (U-234) dengan separuh hayat,l

;. 7I» 5-2 J~ am. Hl-tungkan j.1. s1. m Pa-234 selepas 20.8 j.am dengan j.1.s1. rn asalnya 80 g. ;

i Pmyelesaian

2 Qjam L» 5.2 jam L-> 10.4 jam —i—> 15.6 —-Q» 20.8 jam

OQ 40 g 20 g 10 U1 UQ
Ka UQ

njlfglivsim Pa-234 yang tertinggal selepas 20.8 jam ialah 5 g.
"gm >F‘“"\u"*

al /7=.?51;

Scanned by CamScanner

Y.

Keradioaktifan

Kcrndlouktlfnn ialah |7l'(Il\C9i pereputan nccaru rawak dan spontan bagi nukleus yang tidak mg"
dengan |m~|namr;||'kan hll'islI'&ll'l ratlioaklif seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.2. Sinaran
i'adioitl<lil' terclirl tl£\|'l|)tl(l£li
- '/.i|rah alfa (sinar alla), u,
~ Zarah beta (sinar beta), B
. Sinar gmna, Y

F Q Proton (p) 92 90 \a

C Neutron (n) 146:% i M4[l:® 'l' “ - 1 4. *if

Uranium-238 Torium-234 Nul<l¢1§f_§fli\fIj' fl",

1 . [. Z__a_r_a_h__a_lf_a_'u,..)‘ '

(a) Pereputan uranium-238

1?: 1 * 1 an " ~- P.IP"ia.__ in-\-Av-E"S'Ir1" 3‘;-'9. -- -,i-. .,I fr —- I-rvrn §'~“‘“—'* -@“"-\I"f

if‘-__r 43 Lfifl We-' '

F v_ .

'1} Z,‘ Hasil pereputan
“-’,".-.' ‘+3:

':i_

~:‘4Ij_~:5‘>§j '

’.?'.-.g'_>5€: H940p“ i 143"
§,\.-1-T Q Proton (p)
AI. fi"r\ ' .Ncutron (n)

@ Elelctron

Torlum 234 Protakfinium 234 Ekklfvfl

| Zarah beta. B I

(b) Pereputan torium-234

Q'NPmro,t°onn((pn) ) 3373Pn i a2s7? + ,V

mat-m~ 1<a>a1.w

j Kobalt-60': nukleus kobalt yang j K0ball-601 nukleus kobali Yang
lebih stabil
~ tidak stabil

f_ 1 (c) Pereputan kobalt-60'
flgajirifirlnnmnradwnhgfymgumarimdafipadapmpndmnnaklansmraspmtw ~_
'1-a~‘-.~1I-..
,._._._.-£Q,;,.1:_. . R‘

lg“

Pereputan radioaktif ialah proses rawak dan spontan, iaitu nukleus yang tidak stabil ,
VI
memancarkan sinaran radioaktif sehingga nukleus tersebut menjadi lebih stabil. Contoh unsur
radioaktif yang mempunyai nukleus yang tidak stabil dan mereput secara spontan dengan

memancarkan sinaran radioaktif adalah seperti yang berikut:

x.

'~

\

Scanned by CamScanner

Unit Keradioaktifan ~ .1

j Bab 8: Keradioaktifan s
__
if
Unit pengukuran bagi keradioaktifan INFO SFIINS
diperkyenalkan i.alah curi_e (C1_). KadarYpaenrgeppuetratanmnaukleus A
Yang tidak stabil .(atau'keaktifan dalam pereputan nukleus) 1 Ci adalah lebih kurang sama
diuknr dalam umt curie. Satu curie ialah 3.7 >< 101° dengan bilangan pereputan sesaat I
pereputan sesaat, iaitu: dalam 1 g Radium-226 (Ra-226).
Radium-226 ialah bahan radioaktif I
1 Ci = 3-7 X 10“) pereputan/s1._,-a‘,v-'.g_c—~-1._rz-1wv-"IP“'Z"| yang dikaji oleh Marie dan
Pierre Curie. __>_,.‘u.v-._.-_-.~
_---......., ... _., ~_~ i<---.,._..-a ‘__ ____‘_ _
I
. .. I CA5/IRAN
Unit S.I. bagi keradioaktifan ialah becquerel (Bq), NI I N DA

1 becquerel (Bq) ialah 1 pereputan sesaat, iaitu: T
__ Lengkapkan yang berikut:
j
( ) 1 Ci = Bq
=_ 13‘! =_ 1P¢reputan/s J (Z) 1 Bq = on

r Separuh Hayat Pereputan Radioaktif

Separuh hayat. Tg. ialah tempoh masa yang diambil untuk bilangan nukleus yang belum
mereput berkurang menjadi setengah daripada nilai asalnya. Gambaran secara grafik keadaan
apab1'la b1'langan nukleus yang belum mereput itu berkurang dengan masa ditunjukkan dalam
Rajah 8.3. Apakah unit S.I. bagi separuh hayat?

. -.'_'l_ Ncoo _ RO
O O0,
0 °o°o
-°o°o O/Q :9‘
7/QB-I-0° -VQOOOOI .-:~w0°0- 0°0?°C
10 hI ari o.00 ‘Q0000O,0oo9\| 0°05’ o°<>o°°‘Q°~/
5 hari
15 haI ri )

Belum mereput ?eParuh hayat Pertama §eparuh hayat kedua fileparuh hayat ketiga '
‘. Sudah merePut — belum mereput I belum mereput § belum mereput
%2_ sudah mereput I3 sudah mereput % sudah mereput

r J. _ .. - _. , _. g . ._. - ~' '' ' '

Rajah 8.3 Pereputan nukleus suatu unsur radioaktifdengan separuh hayat 5 hari

f Protaktinjum-234 (Pa-234) mereput menjadi Uranium-234 (U-234) dengan separuh hayat, it
- T}, 5.2 jam. Hitungkan jisim Pa-234 selepas 20.8 jam dengan jisim asalnya 80 g.

- Penyelesaian z

1 0 jam L, 5_2 _-i-> 10.4 jam —i—> 15.6 jam a 20.8 jam

80 g 4Q g 20 g 10 g 5g

> Maka jisim Pa-234 yang tertinggal selepas 20.8 jam ialah 5 g. \=..<4._<-_¢-

I

=4-aata.->.~@.._--,,,,. ,,. ,_~,,:,_.,,, ,_‘,__ \ .-,_-.,_,¢v~.-par-—4_x-_=,:.'_' ~.~ . ..--.~.. - a\—,=_» x\~ ax-_ \-'. ._» '1,' ..1---'_\-“.1; -=—\:1¢-—;-.-.- ,_ mu 4 -1. TL 4 X¢,;'t'~l -1 -.4\1>___

~>.
‘V

.1 I

Scanned by CamScanner

0“ _______ 0

0

Graf keaktifan melawan masa bagi bahan radioaktif P adalah seperti yang ditunjukkan
dalam Rajah 8.4.

Graf keaktifan melawan masa

J bahan radioaktifP
Keaktifan (Bq) ~ ~ - -' ‘ "- j ‘

I1I 1

1000- §“ 4

1I1‘

800 ~: . -

600-i ~-~ ;, ‘Y 3 rI *

"

'\

400--~ 1 ‘ ,f -§ r

‘ ‘!

200- , 01 . -12' 0

0 ‘i \1 r-P
|
FI
|1
;;

20 40 Q\_.G 80 100 120

Masa (s)

Rajah 8.4

Berdasarkan keputusan graf, berapakah Grafkeamfan Tnelawan masa
separuh hayat bagi P? Keaktifan (Bq)_T___lZ§‘_‘P§§fi§?i‘1§§'[?._w______,0,, _j

Penyelesaian 4. ,1

Keaktifan asal = 800 Bq 1000"“ "J T' ' *1" "‘:"*'-"W 1-4—.m_.;'£\,L_¢-_;@-.3“\4LJ-nmx.‘_-4._
800 .*_~ ,. .__,TI T _._§., >0 >-l4J0 ; ..f .l .4»-_
Keaktifan pada separuh hayat = % >< 800 Bq
600 _H__0- ;L if h\W_ Hi*___i_______>W_P‘
=4<><>Bq
Q400;;-Ȣ=:: ;0_:1<_
Apabila keaktifan ialah 400 Bq, masa yang
sepadan ialah 40 s seperti yang ditunjukkan “J200 ""—.] 7"‘ .
oleh garis putus-putus pada graf dalam
Rajah 8.5. 6l .-_ '. ‘- ; 'l"v—>
I Maka, separuh hayat bagi P ialah 40 s.
IQ C 40 ChC ®G 100 120
Masa (s)
ajah 8.5

V Contoh 3

Keaktifan bahan radioaktif Q mengikut masa ditunjukkan dalam Iadual Z

Iadual 8.1

.r _4;1=|.-.0*;;‘;-:~;;,>~‘§_a@_,_.1‘_":‘.'s|_K'1'__41~..-s‘;2.‘¢."'-_.=;.Ij-_.0;f-~;4i~_,,.:r‘,.*_"e;_‘0-‘-Z-";;> - 5. , _ » 10 < . 1,. _,5_. V - ~ 20 I25“
:._0: .1._4»Q-92T;;'~‘;.;';_.;1-%1,...;=_-__—;0"5f,‘--'..;g_7~;':>,;'0,:‘é:15;’1; 20 ' ‘ I. ', -_ —
_80 56 23 290
¢ .490.’
P ‘_ __ . .
|_ ,

~|

(a) Lukis graf keaktifan melawan masa dalam kertas graf.

(b) Berdasarkan keputusan graf, berapakah separuh hayat bagi Q?

KPM 1

-10 ¢

5
Scanned by CamScanner

r Bah 8: Keradioaktifan 1

I (b) Keaktifan asal = 1.20 Bq I
Keaktifan pada separuh
penyelesaian Grafkeaktifan melawan masa hayat

(a) Keaktifan (Bq) bahan ‘“di°*f_k‘ifA_Q_ =60 Bq
1 l40i_ 0 _ Daripada graf yang
_' - ditunjukkan dalam
‘l _
__ * ——-- -— Rajah 8_6, geparuh hayat

\ 10O"'M M’ uh ' ' "”‘ ‘ * a ‘ ' ' bagiQialah9minit.

80

f, __ _ '

60 —----*-'¥-—-~¥- 5-—’-Vi -», _ __ ,..'.__fl1

40"", M gig A H‘ "I g W___

20- —~-~——~~-~r~ - W.’ _____,_v___,__ ,__ ~~Q-l‘
0J
4-.1----.-
G_.- I\J N) \}1_-.
0-‘—~¢—
Masa (minit)

Rajah 8.6

~' *' ‘ Akt|. v|. t|. _:-1"’ a‘"‘1!' 0 --0'§.- "~- 1T- -'¢5~31"2"'*""'»-~$- ~\7- . '0 .4--= V»

V; . Mengumpul maklumat tentang kebuk awan untuk melihat runut yang

fly’ dihasilkan oleh bahan radioaktif ' KM_K_ _
‘ ~ Akt|v|t|

Arahan inkuiri

1. Jalankan akt|v|t| |n| secara berkumpulan.

2. Kumpulkan maklumat tentang kaedah membina kebuk awan untuk melihat runut

yang dihasilkan oleh bahan radioaktif.

3. Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda.

A ,, * _,

PraFormkatitf iV s -

, _ l. Nyatakan tokoh yang pertama menemukan: H “MM
=
0 - (a) sinar-X
‘ (b) sinaran radioaktif .

1 y (C) Sinar gama yang dikeluarkan oleh radium .

0 B14k$uda1<=r@di¢a1¢ifan?y

A 3- (3) Namakan dua unit keradioaktifan. h‘
; 00») yangdiukur. dalam
kemdiqahifan? -4

.f ‘Y 0 ' . - 0 . '0 ~ % Y *.' ' . ~ “ ~ I 0a‘ - '9 »

'_-., ‘ ~~ ,» 1‘ K _ _- ._-, ‘.127. fir .,'-‘ ¢. .J’_?H_y;w_.: ,;."'_ " g‘+:-,_._1‘ ‘ , _ ¢,'_T— ,.- \.-1,'. ~ ,_',‘L‘-fa_T.‘-.J\v,__-\¢;1A.‘_-<I_: _;...'...__,:.
I “ -1”->_--'. ' __- .\-‘ ‘~ -gr ~ ,»_-.-2‘ ."-I_'. "“
1‘-Q 7-. 5, ',_‘-‘I _g-5;; .,--1.‘ -_‘ .- 1:. . »~.'. _ ,-Z- -_-. -, - A. , < ~ I -*

H_L~ . -7 . ». .~._ ' ._ ‘_~,';.~T‘_‘€_ " ,- ‘ ',"|’ K"-'3, My ')";*__'_> _'>_‘(-4 __ \A '._ -'- "1 _-x -‘v - *./' w:,:-Pf
0,“.' -» - ~ ‘ - < - - . ;.._..;
gagV I-V "L
0 KPM

Scanned by CamScanner

'1

1' ~55.» ‘E’ - ’ .,.-
‘>w1',,?T. /_.
'.41_"_~_',\- , .>.._'§'; ‘ 1'
I.

Atom 00 ; 5 »

Atom berasai daripada perkaman ‘atomos' yang bermaksua udn' boleh dibTahflg,i'APmmm “Dhaulh 1802,

lohn Dalton menmperkenalkan suatu teori tentang Smlkmr Iatom' ‘Nie_ nurut @011 Ike I 1011,
atom ialah zarah tcrkeuil 311112 tidak boleh dibahagi lagi» F‘ ah“ bagminlinalgundglgeneuxom
suns telah beriam menemukan zarah yang lebih kecil. ifllm Proton’ 6 e ‘U0

Struktur Atom

Infbas kembali tiga zarah subatom dalam struktur atom 3-‘$18 telah anda pelajari semasa di

Tingkatan I seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.7. _

-'\P~‘bila bilang-m Proton dalam suatu atom adalah $8.018 dengan bllangan elekmmnya’ [nah
atom tetsebut adalah neutral.

V '-___u_, ‘-'1-P1‘; ,_ ' .

Zarah yang Zarah ying W
baton bercas positif i
negatif ( Proton}
\ Elektmn)
Nukleus

Zarah neutral 1
1'?
was fidak

bercas

(.\'eu1mn j

T§I_7;*_A._”. =£lI- fl L 4

Rajah 8.7 Struktur atom

Pembentukan Ion Positif dan Ion Negatif

Apabila suatu atom mendcrma atau menerima elektron, atom itu menjadi zarah bercas yang
dikenali sebagai ion

Ion Positif (Kation)
Atom§=angmcndermaelektnmmexnbenn1kionp0sifiI(lration).

_ .'_-.~-,.,., '.-.v-»._ -- _ . "___,._-_.~..--V» -. * , ;:_.. -' __. ..~_ »'* "v. »'-;-~-' _ -

Abmnd|im,Na

Y1)

‘ rabunm 12 0 - 0 ‘mum n.;= --.1a‘~,~ k
man:~ia’-':1a',7'é -' . "F3;§1L_u ~,_
. |-;unm.n' _ 11] 0+"'a‘aaq"00y1¢'*0 aw-=-”

_' __eld:iun._e 7' J1 -_ 11 ,_ a - - '" ‘ , ‘-.~ ye .' >5‘; _

_.~ ; \/_'1.» '4 ’ a n - 1 - ' ;\-_' .- '5, -- ‘ _ * '- » ._ -»- - !-.-'- ~‘.*:-- \. - 'rh.\:“'zF'.)‘.w;\.vw
~_ ./__ } _ .~ '-'.,_.:q“I- .—_ , ,. 3!'»w' - \Y».,, - '7i ‘y :7 0 -. 1 . .,- . I . ,, H I ,' ' .-» -a.‘ -2;’--* >¢»‘__.§.;__-.=.'-_-.v'1_

..__~.,-_,“ '-._._,,-.‘-‘_r -_-- v--0 m1»u- ' . 1. . .~>. 2 . .-1-.-"’7."‘I:- »-,‘..,I hI< gI_: Q~-»,‘-_-,1_'?-_?-,1-_“;,.,'‘;£_FflT--_p$_..2=;,~"m=“0v-1":&-"11k,<g}1-:=\r=\,"_".(-._I'-‘';“_£~":.-"_.""‘i-:?,1-:_.‘g-:.n-.§“_‘.>"'‘-S'r_-1:~;, '€" ‘:_;:u,I-s;»,;i;g»§‘>"- ':"\”'i"

52%

Scanned by CamScanner

7

» 1

1 1 ,0" Negat‘|f.(Anlon)

:1 NU," yang rncm-|'i|mt clcktron mt-mlvcnluk ion ncgalif (anion).

._-—-""" -\ .______

. ‘contoh ‘*5

ladual 8.3 Pcmbentukan ion klorida, CI‘

Atom klorin, Cl |On k|Om-la‘ C|~

autaatom Bllanqan it Zarahiizuvbatozmi it Z: ,5 A ,0 .

neutron, n 18 O neutron‘ n 18 +1?“
-18
proton. 1» 17 +17‘ M pE>r<>n, p 5 17
"Wm n" ~- -— terima 1 e‘ 5 5 5- -1
BIBKIFOYI 9 ""4" ‘ *~——~ -17 —i——> elektron, e 18
17

fl Cas pada @101“ k|OFifi. Cl O Cas pada ion klorida, CI‘

x Pralrtié Fbrmatif 5 8.2 ’

' 1. Nyatakan ciri bagi atom mengikut Teori Atom Dalton.

2. Terangkan bagaimana ion yang berikut terbentuk. ladual 1
(a) Ion positif
(b) Ion negatif

3. Iadual l menunjukkan bilangan proton zamh Bnangan p"°t°“ Bila"98" °lektron
dan elektron bagi zarah-zarah P, Q, P 4 4
R, S dan T. Q 12 10
(a) Zarah yang manakah ion positit?
Terangkan jawapan anda. H 17 18
(b) Zarah yang manakah ion negatif? S 29 27
Terangkan jawapan anda.
(c) Zarah yang manakah adalah neutral? T 35 36
Terangkan jawapan anda.

4. Iadual 2 menunjukkan pembentukan ion. Ion X
Iadual 2

Atom bromin, Br

g_ Qllangan g Qqs Zarah subatom _Bllan”n_ R
45 0
_ neutron, n 35 +35 neutron, n 45 0
_ proton, p
pemindahan proton, p 35 +35

_ elektron, e 35 -35 -?|—ekLn-———> elektron, e 36 -36
0
7.; C88 pada atom bromin, Br Cas pada ion, X 5 -1

' (3) Berapakah bilangan elektron yang dibuang atau diterima oleh atom bromin dalam

tpembentukan ion X ini? _ .

N . (b) Ielaskan jawapan anda di 4(a). ~

A 1' ' ‘(°)'NBH1akan ion X yang dibentuk dan tulis simbolnya.

.\- , ' . WI-uQ2
.~.\ KPM
- 1|‘

Scanned by CamScanner

Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengion

Sinaran Mengion dan Sinaran Tidak Mengi0I1

AP8bila suatu sinaran Seperti sinaran radioaktif melintasi udara dan rtlenghazlkig '80: Positif
dan ion negatif, sinaran ini dikenali sebagai sinaran mengi0l1 St’-‘Peru dalam a] ' '

9 G9 9 l

éZQ.....TI' C) 96> 9 9 6@ iZQm-—lw> *.-
0 kchilangan
Y
Q Q‘) . tenaga
g m.a-.\.¢-5Ln_~-u.ns_-.f»'a.1u;_'»
(11) Molekul udnra neutral lb) Udam mengion 1

Rajah 8.8 Sinaran 1-adioaktifsebagaisinaran mengion

Apakah pula maksud sinaran tidak mengion? Contoh bagi sinaran mengion dan sinaran tidak
mengion adalah seperti yang ditunjukkan dalam Rajah 8.9.

Sinaran tidak mengion Sinaran mengion _1. r\_
"1
. A ,,..5 __< -.~ta~.t='"rr'J,>%;;.. 1 1 1.. £3
-z._-.L_.‘-1"'.1.\.-.
_.f Q; 1!‘ _r1uJ;n -er.» _

._ 111.11} ., _ fa <1 _
Gelomban .~ .";-.-1;~an- 7-a -.‘-—‘~—' —Y A. "
fi-t~tt.m_ sv

- 1- -W5-‘ "fl-..‘~°“ 'f:sin“'X
, _ t’ GP- um‘;
;mr.-- .. "-1* it» i Shwsam
__.‘ =‘.-"-.11 1 7. e .f*.'.[i ~i-I‘,-_.. _

Rajah 8.9 Sinaran mengion dan sinaran tidak mengion dalam spektrum elektromagnet

Mari jalankan Aktiviti 8.2 untuk mengkaji sinaran mengion, iaitu sinar alfa, sinar beta, sinar
gama dan sinar-X dengan lebih lanjut.

2*~'1l1>; --tr_t- "s: ‘..._ ;f. j. .>.".;'t\4§-.~1I;,‘

5 =e:1:-,#-.~>'at1.",-' -
e It ’ i

Melayari Internet dan membuat perkongsian maklumat tentang sinaran

mengion ' KMK

Ara han _ ___ _ ° Apekrtbivi-inticangan

. Jalankan akt|v|t| |n| secara berkumpulan.

Layari Internet untuk mengumpulkan maklumat tentang sinaran

mengion yang berikut:

(a) Sinar alfa, oz (zarah alfa) (¢) ginar game’ Y

(b) Sinar beta, B (zarah beta) (d) 5inar-x

3 Bincangkan beberapa aspek seperti saiz zarah, kuasa pengionan, kuasa penembusan,

pemesongan oleh medan magnet dan pemesongan oleh medan I ktrik

Bentangkan hasil perbincangan kumpulan anda dalam bentuk perseztgahan multimedia-

Scanned by CamScanner

F ?_"' '1

Je|1lS Sinaran Mengion

l_W1_“».\1 1111.1 1t‘I\I\ W1-1|-1|! Itttlltmltttl yrttty,||1c|t|p.|k.t|1 .~.in.n.|n rm-11151011. Ltilu simtr sulfa. 11

.~‘i|mr In-I‘-h I3 ti-"‘ “l'“"' l4*"“"- 7’- W'h"m“"‘ |.u|u.1| H./I.
Imlmll 8.1. lu9- lu ... mm nnmm rt,‘-.1 ;r'm_\ mmmn /.nlnmAn/ |'mn_' n|<'1n_'nu|

Jonln sinaran 3 3")!" IWI. 11 U Sinar beta, /i Blnar gums, y ;
rndloaktlt
Nnkluus hollum ' Eloklron ynng borhululu Golombnng
3",“ gontuln iudt

l tinggi uloklromnqnot

Q35 zarah Posltil Nogalll ‘ Noutrul

Kunsu pangionnn I Tinggl Sodolhnnu I Honduh
Kuasa penembusan
1

__.» \_»._?._

, _t -. t \ \'

1 Sn|nl1e|' .__,\~ _

‘ rtttliottktil‘ Q ‘c oh . 00
-t XI

Kt-rlns
Aluminmm (3 mm) p|\,m1,..I1(|0tm)

Ftendah I Sederhanal l Tinggi

- hurnhur 1
rntlionklif
Pemesongan oleh l’l.1I nt'g.1l|l
medan elektrik
l';__i__~: '.*.:T’..'*.§ l I ."i.“_if__.'.7; 8:7.)
u I

1 __/ Y
V’

. 1’ . _ "L

Lt 1 +,,+ + ,+,-5 + 1-_g+_j 1.!'
1.;
Plat postitif

- _§_.-._>.. -<—~—-..--_._ ._.. .._..,>_.- e...~._ -...-.-..___ _ _ . -_€.....__.,,.. _ _ . .._._.i_ ._._.__...__._~ __-. .-_ .- ._._. -......__ I>\ . _._.‘..._,__..._.._..

Pemosongan oleh »_ _ ct(Kcatas) '1
medan magnet
1.-;=.—

Sumbcr - 1
radioaktif
y(Luru|)

'I 1 1--I.-2'.J_1?“‘
0‘
.

j ~-‘\' ., .‘ ‘ . ll . T ,_ (Keb|wa‘h)' -
\-n
'->7 -';~—7=--1 » “Ir.1‘IfI'u_-#-v\M--<::h-u-:7-»-<.;;;;-.:::=~Aq.wgn,-;~, '
1

KPM

-1

Scanned by CamScanner

Sumber Sinaran Mengion dalam Alam Sekttar_ . arun men ion 1

Daiam alam sckilar. sumber sinaran |ntrnp,ion tliltclnrtltnn l<cp;u1n mrrnlttr rtllllwwl‘ H In H i1,
semula jadi tl-an sumber sinaran mengion bunlnn ltnttutsia su|w|'lI 1)" '"" ‘J‘ ' '
2
‘

w.-_=-i5.=.‘ W __ ru _1,-_» . 1

Sumberslnarart mefl9l°" ' *5? .-
11 - dalam alam sekitar I d‘ 3‘.-‘<

'1.

"L‘‘'1I<_ i-f-;5.-.,

-W3-__._.‘,'¢.=a».'!i‘_ ‘ -l ‘'~tr Y‘‘"’‘<'-tn)
‘.F-_L\-‘’.
'11-v.—»4g-—‘,-’-' ._.___ L»‘F\-:_A1_'_1§_-.__’'_

I" 1' -._'_.5_ 3
. ‘L..___~-:V;.,~
" rq‘;.Dn_‘ns,,u-....4.|-;-
,,___.,, _| _ .- 4- >-’ -"J “Lt “

Semula jadi 1 Litmlntt H'lilHl.1!31£l
Contoh;
Contoh; — Km'rmlnr'1gar1 nuklutlr
_ Sma,-an kosmik ' Ulla" "Uk">"~"
~- Penggunaan rndioisotop
‘E3?-3"’:9-5-._7¥, '17'-8-.t-‘fir’ — Srnaran Iatar belakang 1»_.->._-ma.
untuk portlbalnrt
1.-* 1 . 5 l '1 ~ .
~ .1r
I‘ "I Z ‘Q.-¢-‘.\‘.»'L”_',‘‘.{C. “ ft-'_, _ - _1. - 1 ..; __. ___h_ ‘ I ;;;-,. -_‘-,';_£n‘ t-; m' y

'1‘a- 1-""~‘=1*-.‘‘'*-1. '-1.1 ~'11.!7‘ E'f§'<.--.-.,.-L;-§;\-=-..:_‘5;-§r9_.§-"! "1 '-t'a;_. t--i:r_1_-. - ‘-. ' ,5, . -H_ i‘!-- ' ,

Rajah 8.10 Pengelasan sumber sinaran mengion dalam alam sekitar

Mari jalankan Aktiviti 8.3 untuk mengesan sinaran mengion semula jadi dalam alam sekitar.

Mengumpul maklumat tentang sumber sinaran mengion semula jadi ' KBMM
dalam alam sekitar
' Aktiviti inkuiri
Arahan

.1, , 1. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan.
2. Kumpulkan maklumat tentang sumber sinaran mengion semula jadi dalam alam
‘.~'<. ._.‘<V ._.,“{-vI_'..1_'}t9-‘.1‘.'
seknan
;':\-1. 1 -I
Qé ir~"¥r.;L'v Mengumpul maklumat tentang sumber sinaran mengion semula E,‘ E A
1'adi dalam alam sekitar
=;_‘.;\"‘;f,->;_i<.~;.:. ' http://Iinks.andI17.com/BT_Sains__242 Q_
K -*1 . 1-"->-5 ".__14-*-1*1o!'‘'r""' .1.-.-134

3. Bentangkan hasil dapatan kumpulan anda.

Scanned by CamScanner

fa

'1 -A Sinaran Kosmlk qr ?5‘T_“_""“ - @*.=..~

5inaran kosmik ialah \.
sinaran bertenaga tinggi
_"yang dihasilkan di Iuar Gambarfoto 8.1 Teleskop Cherenkov di Gunung Hopkins, Amerika
Synrikat digunakan untuk mengesan sinaran kosmik
fSistem Suria atau dari
-‘gahksi yang lain. Oleh

sebab itu, sinaran kosmik
Ti juga dikenali sebagai

sinaran kosmik galaktik.

L
._-

H

P Sinaran Latar Belakang

Sinaran latar belakang terdiri daripada pelbagai jenis sinaran mengion dalam alam sekitar.

Sinaran latar belakang dihasilkan daripada pelbagai sumber termasuklah sumber semula jadi
, dan sumber buatan manusia. Sumber sinaran latar belakang lcrmasuklahz
’ . sinaran kosmik

. keradioaktifan persekitaran daripada bahan radioaktif semula jadi

F

. sisa radioaktif daripada kemalangan nuklear dan ujian nuklear

. radioisotop daripada kegunaan perubatan

F

i Unit Pengukuran Dos Sinaran Latar Belakang

Sinaran mengion yang diserap ke dalam badan manusia gpakah maksud 1 psv/ii, ]

F“ akan merosakkan sel badan. Oleh itu, kesan biologi '

_ daripada sinaran mengion terhadap badan manusia diukur

- dalam kuantiti yang dikenali sebagai dos. Dos 1 Sv adalah bersamaan dengan l joule tenaga

' sinaran mengion yang diserap oleh 1 kilogram tisu hidup. Unit pengukuran dos sinaran latar

1‘ belakang yang lazim digunakan ialah mikrosievert/jam (/.1Sv/j).

7- - -., g. ,. » v .‘,____‘.;_ ‘__

,€::l:tdi an banc_1ingkan bacaan dos sinaran latar belakang pada alat pengesan sinaran latar

ybel avg yang d1tunjukkan dalam Gambar foto 8.2. Apakah unit pengukuran dos sinaran latar
vakang Yang ditunjukkan dalam bacaan pada alat pengesan tersebut?

J5? ‘ ' . WKPM

Scanned by CamScanner

Dos Sinaran Latar Belakang y8fl9 59'3"‘at dalam KehidUPan Harian

Dos sinaran latar

belakang atau sinaran

mengion yang kurang be|akang wpendedahan sinaran dalam
daripada 0.2 p.Sv/j Aras dos sinaran lafaf
ialah aras normal yang selamail kehidupan “am”
atau aras selamat.
Berdasarkan Gambar 1 < 0.2 |.1$V/I 9*???I-K “'215-‘'.-v'7_1E,}:?¢-_#-111'
foto 8.2, kebun bunga 0 < 0.0002 ITISV/1
dan kawasan sekolah
0 < 1 752 [LSV/t3hUn

~ < 1.752 mSv/tahun

merupakan kawasan yang selamat kerana kedua-dua /mp://links. and/1 7. com/BT_
kawasan ini mempunyai dos sinaran latar belakang Yang
kurang daripada 0.2 /.1Sv/j. Sains_244_2 dan klik
"Radiation Level“
Dalam kehidupan harian, anggaran dos sinaran

mengion daripada pelbagai sumber adalah seperti yang

ditunjukkan dalam RaJ'ah 8.11. Kenal Pasti sumber yan.g . .
manakah selamat dan tidak selamat kepada seseorang 1nd1v1du-

‘ ‘\.

isA‘ ‘nu’ .

Angkasa lepas. TV/komputer: Gambar foto sinar-X
sinaran kosmik sinaran mengion 5.5 mSv/ujian

mSv/tahun mSv/j €7..

5|‘I ,.

ml;s 1:5,-_‘-._~f ' QQ
Altatud tmgglz
sinaran kosmik Merokok.
sinaran radloaktnf
55 mSv/batang
rokok

Penerbangan: ‘T’! 4 4 < ./5% Bangunan.
sinaran kosmik . sinaran radioaktlf
0.003 mSv/j _, 3%-‘ £1’:
Makanan: mSv/tahun
5 '1: .v-“£11. sinaran radnoaktlf
Alam sekitar: 0.1 — 0.5 mSv/tahun
latar belakang

4 — 1 0 mSv/tahun

Scanned by CamScanner

f § 1 -.11 ~.~i-.--“-

j Bah 8: Kcradinaktilun

" Risiko Terdedah kepada Sinaran Mengion Semula Jadi 11

,3 Risjko kcfifhlllfl" u"'h3‘1?‘P whap P@"y¢'rapan sinaran mengion oleh badan manusia dipengaruhi
~ oleh @105 filmfmn '“""g'°0 Yang ditcrima. Terdapat beberapa tindakan yang lazimnya diambil
» 5uP£lY3 d°~* "'"‘"““ m""B'°" Yang dilcrima tidak melebihi tahap selamat badan manusia seperti
, yang ditunjukkan dalam Iaduql 3'5_

ladual 3,5 Anlaru Iivudakarx yang perlu diambil supaya dos INFQ SFIINS

sinaran rm.'n,qmn yang dltcrxmu lidak mclebihi tahap selamal Mane dan Irene Curie merupakan
badanmanusia pasangan ibu-anak perempuan

Sumber don 5 T'"¢='<=fl Ylng perlu dlambll 1 yang tunggal menenma tiga
‘ sinaran mengion Hadiah Nobel. Marie Curie
rnenerima dua Hadiah Nobel, iaitu
1 yang dltarlma 1 Hadiah Nobel dalam Fizik pada

Sinaran latar Gunalfan alat perlindungan yang tahun 1903 dan Hadiah Nobel
I belakang sasuau seperti kaca mata yang dalam Kimia pada tahun 1911.
Irene Curie. anak perempuan
d'Pasang dengan filem anti-ultraungu. , Marie Curie, pula menerima
Bayung anti-ultraungu dan sebagainya. 1 Hadiah Nobel dalam Kimia pada
___.. _.._.. __ -'_.‘_. _.__. g‘ tahun 1935. Tanpa menyedari
risiko terdedah kepada sinaran
’ Mengambll gambar Pengambilan gambar Ioto sinar-X 1 mengion. mereka mati kerana
menghidap penyakit kanser yang
' foto sinar-X dibuat mengikut preakripsi doktor. disebabkan oleh pendedahan
kepada sinaran gama yang
I Televlsyen Pastikan jarak pemlsannan bedebihan dalam kajian mereka.

. televisyen dengan penonton sekurang- \J

- kurangnya 2 m.

. ---— 71*‘-= ~' 7 -—-----» ____ ~___ __-. _. _ _._-__. .____.....__ ____.__._ . .___.‘

Makanan yang Jangan makan makanan yang ;j

. dicemarl oleh dihasilkan dari kawasan yang dioemari

‘ bahan radloaktlf oleh bahan radioaktif seperti lkan dari

1- laut yang dicemari oleh bahan radioaktif. ~

' ..___._....__.- a»--__ ‘._._._,._____ .___ _______ ________ _____ __ ____ _ ______ __I

» Sinaran kosmik Waktu bekerja seorang juruterbang 1

dihadkan untuk tempoh tertentu kerana

juruterbang terdedah kepada sinaran

kosmik. I

A!‘ ‘ ‘ .\_‘ \!. 1 Mr '1!‘-‘_t_' I

5'351-.1 =.:=a>*'7;‘5""-1'*' 3$7‘.51‘&"'-_‘*~-1?1;".~-6‘ ?~;;~

Menginterpretasi data berkaitan dengan risiko kesihatan terhadap

tahap penyerapan sinaran mengion oleh badan manusia ' KMK
~ Aktiviti
Arahan
. Jalankan aktiviti ini secara berkumpulan. simulasi

2. Kumpulkan maklumat yang berkaitan dengan risiko kesihatan terhadap tahap

penyerapan sinaran mengion oleh badan manusia daripada pelbagai sumber.

1 3- Kemudian bincangkan risiko kesihatan terhadap tahap penyerapan sinaran mengion
oleh badan manusia bagi dos yang berikut dalam setahun.

(6) Dos 10 Sv.

(b) Dos 1 Sv hingga 10 Sv.

(C) Dos 0.1 Sv hingga 1 Sv.

(d) Dos kurang daripada 0.1 Sv.

Kfiflgsikan hasil perbincangan kumpulan anda di dalam kelas.

Scanned by CamScanner

99 999 1 its —-'——ii-"'

Contoh Tahap Penyerapan Sinaran ‘goq 9,
M9"9i0fl yang Melebihi Tahap Selamat
9 99 99 ~ 9 9+
dan Tlndakan yang perlu
11\|ml\.1l1lmsa-l.1r11\11.1r1h;1;1l.ll\I|
\‘l<‘l‘¢ .\1‘l\ll\ l\'<‘l\\I\\'.ll§.\I1 .\lI1dl'.lI1 l\\\Smll\ \ll.\'t‘l‘.l]* nlt‘l1
A hNm»;\.p\t<lt~1|1Sv1lllhHlIlMtll\l10l~\\>=;\"'|Mn|l\ hlnlo-l;~1l1 ‘;-
;\tn\o_<I‘cr.\. dua sinar.m lmmxik di pcrmukaan Bumi am
l.1:'u11ny.\ bcrmlan kuram; daripada 0.3 uS\=/i. iaitu pada 1
aras normal atau aras sel-.m1at. Schalil<nva. semakin tinggi I :1
dan\ pcrtmxltaan Bumi‘ semakin kuat sin‘ aran kosnn_ k yang jl
dilerima. \'axn.1k.m satu contoh sektor kcriava yam; dapal l I '_I.._-._!n§
dt‘kan_ tkan dengan lugas pada altitud yang tin~4_*,gai. L . _ ___ _'__ ;|l,
nrnw /1/1A::.'1/vd//,7‘ tin/n/B_I

8.1//1:‘ .°~‘(§ ‘

9 1 TF

Ahli kru udara seperti juruterbang 3,--
(Gambar foto 8.3), pramugara dan v 1
pramugari lazimnya menerima dos
sinaran kosmik yang melebihi tahap
selamat. Mereka terdcdah kepada
sinaran kosmik yang kuat di dalam
kapal terbang yang terbang pada
altitud yang tinggi. Oleh sebab itu,
waktu kerja mereka di udara dihadkan
untuk tempoh tertentu.

Gmnbarfoto 8.3 Iurutwlmrxg

if Praktis as = )

1. (a) Apakah sinaran mengion? Berikan satu contoh sinaran mengion. _
(b) Apakah sinaran tidak mengion? Berikan satu contoh sinaran tidak mengion.

2. Gariskan jawapan yang betul tentang perbezaan antara sinar alfa, sinar beta dan sinar gama.
(a) Kuasa pengionan sinar beta (lebih/kurang) daripada kuasa pengionan sinar alfa tetapi
(lebihlkurangl daripada kuasa pengionan sinar gama.
(b) Kuasa penembusan sinar beta (lebih/kurang) daripada kuasa penembusan sinar alfa
tetapi (lebih/kurang) daripada kuasa penembusan sinar gama.

3. (a) Nyatakan dua sumber semula jadi yang menghasilkan sinaran mengion.
(b) Nyatakan tiga sumber buatan manusia yang menghasilkan sinaran mengion.

4. (a) Nyatakan unit pengukuran dos sinaran latar belakang.
(b) Apakah I sievert (Sv)?
(c) Berapakah dos sinaran latar belakang pada aras normal atau aras selamat?

S. Mengapakah tahap penyerapan sinaran mengion bagi individu yang bekerja dalam sektor
penerbangan lazimnya melebihi tahap selamat?

6. Seorang murid menonton televisyen setiap hari selama 2 jam. Hitung dos sinaran mengion
yang telah murid itu tcrima selama 5 hari. (Dos sinaran mengion televisyen = 0.01 mSv/j)

Scanned by CamScanner

Bab 8 Keradnoakttfan

Kegunaan Sinaran Radioaktif

egunaan Sinaran Radioaktif

at 1t‘1o.1l\tit‘sepert1smaralta K Q) . \3in-ar beta ( l dan \1n1r gama (7) dmgunalnn dalam
mdang dalam kehldupzm harian seperti yang btnkut

‘ ykeologi atau geokronologi 1'

Km-hon dioksida dalam udam terdiri daripada IQ‘! J '~>:‘;'1*» "7:“ywF ‘4}‘
kaxbon-12 (C912) yang stabil dan k-.1rbnn-14 : __ M (I-
(C-H‘. Yang, radioaktif. Oleh sebab karbon ‘,I_nvo‘o0pIQ_\)-
djnksida d1_~cr.1p dan dibcba>l\an oleh badan .A‘0_ nfli‘ ‘

nrganisma van; hxdup. pcraIu.\ C-14 dalam USU \g__‘_
(\|'gLllll$ll‘1tl tidak bcrubah.
§‘~_-L-
Set‘-.ul< sahaia org-ani>n1a man. (T914 dalam .1.Y 0?

tisunya se111akn1 bcrkurang kerana nmreput “
dengan lnem.1n¢arkan sinar bcta dengan >eparuh 9, K ,a*"'._? \§f‘?mt 't§:§~ l “" I:‘QI’.
hayat. 5 "00 tahun. Dengan mengukur
"rk*$’V:1$~4*‘ ,.a. ~a»_ .L.$:"\,¢,_“§‘%% j.-4an‘H.1’
keaktitan C H. usia org-anisnxa dapat ducntukan.
Kaedah im dil-tcnali sebagai pentarikhan -x \ Q‘ '5 S '8 v:au1‘Fn’ \‘I.'l
karbon-1-1 dan digunakan oleh ahli arkeologi atau
geokronologi untuk mcnentukan usia obiek atau Gambar 010 8 4 Iulmn; d1m>\¢mr
bahan purba.

Kawalan ketebalan kepingan logam Gambarfoto 8 5 Imwalan
(Perindustrian) l\€l.‘tlmlm1 ktpmgan logam

Alat kawalan ketebalan berfimgsi untuk mengawal “~‘°a9\
ketebalan kepingan logam di dalam kilang. Kepingan ‘
logam dilalukan di antara sumber sinar beta dengan 0"
alat pengesan sinar beta. Iika alat penge-san sinar ;~~9
beta mengesan terlalu banyak sinar beta, kepingan
logam yang disemak adalah terlalu nipis. Rlljflh 8 12 Menentultan kadar
penyerapan bfljd fos orus-32 (P 37)
-,8"

Daiam pertanian, kadar sinar beta yang
dipancarkan oleh pereputan nukleus fosforus-32
(P-32) digunakan untuk menentukan kadar
Pmyerapan baja fosfat dalam tumbuhan. Sinaran
radioaktif juga digunakan untuk membunuh
liumbang, mengawal populasi serangga perosak
Sreecbara_ pemandulan, mem' iglih jenis baja fosfat yang

T 81l\ dan mengubah cm tumbuhan.

-~. '

~.e _
.* -1.-'~'..

Scanned by CamScanner