6 TURKCE ETKINLIK CEVAP

6. Sınıf Neden-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 27

5. Aşağıda verilen sonuçlara ayraç içinde belirtilen ifadeleri kullanarak anlamca uygun
sebepler yazınız.

Sebepler Sonuçlar

a. Kapıyı çalmadan girdim diye bana çok öfkelenmiş. (diye)

b. Güneşte gözleri sulandığı için güneş gözlüğü takıyor. (için)

c. Atatürk’e olan sevgiden ötürü 10 Kasım’da Anıtkabir ziyaretçi dolar. (-den ötürü)

d. Halılar çok kirlendiğinden dolayı yıkamaya verildi. (-den dolayı)

e. Arabanın yakıtı azaldığı için ilk gördüğü petrole girdi. (için)

f. Hatasını anlayıp özür dilediği için onu affettim. (için)

g. Düzenli spor yaptı diye eski sağlığına kavuştu. (diye)

h. Beni aniden karşısında görmesiyle yüzü düştü. (ile)

i. İlerleyen yaşından merdivenleri çıkmakta zorlanıyordu. (-dan, -den)

j. Hava bozulunca tören iptal edildi. (-ınca, ince)

6. Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan neden-sonuç bölümlerini üstlerindeki görseller
doğrultusunda tamamlayınız.

a. b. c.

Çok çalıştığımdan dolayı Hasta olduğu için Her zorluğu aşarız çünkü
başarılı oldum. okula gidemedi. birbirimize destek oluruz.

d. e. f.

Çamurda oynadım diye Odunlar kuru diye Topa çok güzel vurduğu için
elbisem kirlendi. kolayca alev aldı. gol oldu.

50

6. Sınıf Neden-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 7

7. Hoca’nın gece vakti dili damağı kurumuş, içi yanmış. Mutfağa gitmiş ama bir damla su
yok. Bahçeye kuyudan su çekmeye çıkmış. Kuyunun kapağını kaldırınca ne görsün, ay
kuyuda parlıyor.

– Eyvah! Ay kuyuya düşmüş, diye düşünüp çok üzülmüş. Sonra da Ay’ı kuyudan nasıl
çıkaracağını düşünmüş. Aklına kovası gelmiş. En kestirme yol Ay’ı kova ile kuyudan çıkar-
mak olduğu için buna karar vermiş.

Kovayı, ipiyle kuyuya sarkıtmış. Kova, suya değince de çekmeye başlamış. Su ile ağırlaşan
kova bir süre sonra, kuyu duvarına takılmış. Nasrettin Hoca, kovayı ne kadar çekmişse de
kova bir türlü gelmemiş. Çok yorulduğundan ötürü kan ter içinde kalmış. Kovanın yukarı
gelmemesini Ay’ın ağır olmasına vermiş. Kovayı yukarı çekmeyi sürdürmüş. Fakat ipe o
kadar şiddetli asılmış ki ip kopmuş. Nasrettin Hoca da sırt üstü yere yuvarlanmış. Bir de
bakmış ki dolunay gökyüzünde pırıl pırıl parlıyor.

– Oh, çok şükür! Epeyce uğraştım, epeyce yoruldum ama Ay’ı da boğulmaktan kurtardım,
demiş.

Bu fıkrada Nasrettin Hoca’nın durumunu anlatan bazı cümleler aşağıda verilmiştir.
Oluşan bu durumların sebeplerini noktalı yerlere yazınız.

1 Nasrettin Hoca gece vakti mutfağa Çünkü dili damağı kurumuş, içi yanmış.
gitmiş.

2 Nasrettin Hoca gece vakti bahçeye Çünkü mutfakta bir damla su yokmuş.
kuyudan su çekmeye çıkmış.

3 Nasrettin Hoca çok üzülmüş. Çünkü Ay’ın kuyuya düştüğünü sanmış.

4 Nasrettin Hoca Ay’ı kova ile kuyudan Çünkü en kestirme yol buymuş.
çıkarmaya karar vermiş.

5 Nasrettin Hoca, kovayı ne kadar çek-
mişse de kova bir türlü gelmemiş. Çünkü kova, kuyu duvarına takılmış.

6 Nasrettin Hoca kan ter içinde kalmış.
Çünkü çok yorulmuş.

7 Nasrettin Hoca, kovayı ne kadar çek- Çünkü (Nasrettin Hoca’ya göre) Ay çok ağır-
mişse de kova bir türlü gelmemiş. mış.

8 Nasrettin Hoca’nın kovasının ipi kop- Çünkü Nasrettin Hoca ipe çok şiddetli asılmış.
muş.

9 Nasrettin Hoca sırt üstü yere yuvar- Çünkü kovanın ipi kopmuş.
lanmış.

51

6. Sınıf Neden-Sonuç Cümlesi KKT - 7 

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “-dan, -den” 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden-so-
eki cümleye neden-sonuç anlamı katmıştır? nuç ilişkisi yoktur?

A) Hâlden anlayan insanları çok severim. A) Tarihî yerler onarıldığından ziyaretçi akınına
B) Kapı açıldığından herkes merakla kapıya baktı. uğradı.
C) Öğrenciler servisten inip karşı kaldırıma geçti.
D) Okuldan sonra tüm sınıf sinemaya gideceğiz. B) Derse geç kaldığı için öğretmeninden özür
diledi.

C) Bir hafta gece gündüz çalıştığı hâlde işini
bitiremedi.

D) Köpeğin havlamasıyla içimi garip bir korku
sardı.

2. Ne zaman yolda bir hana rastlasam irkilirim,

Çünkü sizde gizlenen dertleri ben bilirim.

(Faruk Nafiz Çamlıbel)
Bu dizelerdeki neden-sonuç ilişkisi aşağıdaki-
lerin hangisinde doğru verilmiştir?

Neden Sonuç 5. Tarihî yerlerin gezdirildiği çocuklarda tarih bilinci
A) Şairin irkilmesi Şairin handa gizle- oluşur. - - - - bu tür geziler yapmak çocukların
nen dertleri bilmesi yararınadır.
B) Şairin hana rastla- Şairin dertleri bilmesi
ması Bu metindeki boşluğa aşağıdakilerden hangisi
Şairin irkilmesi getirilemez?
C) Şairin han görmesi
A) Bu yüzden B) Fakat
D) Şairin handa gizle- Şairin irkilmesi C) Dolayısıyla D) Bu nedenle
nen dertleri bilmesi

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “için” edatı, 6. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili bölüm se-
bulunduğu cümlede diğerlerinden farklı bir bep bildirmez?
anlam ilişkisi kurmuştur?
A) Aceleyle yemek yiyordu çünkü karnı çok açtı.
A) Odayı havalandırmak için kapıyı açtı. B) Hastalandığından dolayı sınava girememiş.
B) Konuşmacıyı duyamadığı için ön sıraya geldi. C) Kar yağdığı için öğrenciler çok seviniyordu.
C) Sağlığını korumak için yağ ve şekeri tüketmez. D) Başarısından ötürü ona bir plaket verilmiş.
D) Komşuya gitmek için annesinden izin istedi.

52

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Amaç-Sonuç Cümlesi

➤➤ Bir eylemin hangi amaca (hedefe) bağlı olarak yapıldığını bildiren cümleye amaç-sonuç cümlesi denir. Bu
tür cümlelerde mutlaka “ulaşılmak istenen bir amaç” vardır. Yüklem “hangi amaçla?” sorusuna cevap verir.
Genellikle “için, diye, üzere” vb. ifadeler kullanılır.

• Üşümemek için sobayı yaktık. Bu cümleler iki bölümden oluşur. İlk bölüm amaç, ikinci bölüm so-
nuç bildirir. Amaç kişinin istediği yönde bir davranışı kapsamalıdır.
Amaç Sonuç Çoğu zaman amacın gerçekleşip gerçekleşmediği belli değildir
ancak sonuç gerçekleşmiştir. “Alışveriş yapmak üzere dışarı çık-
• Alışveriş yapmak üzere dışarı çıktı. tı.” cümlesinde “dışarı çıkma” bir sonuçtur ve gerçekleşmiştir. Bu
sonucun gerçekleşmesinde ulaşılmak istenen amaç (hedef) “alış-
Amaç Sonuç veriş yapmak”tır ve henüz gerçekleşmemiştir.

• Eğlenelim diye evde parti verdik.

Amaç Sonuç

NOT

Neden-sonuç ve amaç-sonuç cümleleri zaman zaman karıştırılmaktadır. Öncelikle amaç-sonuç cümlelerin-
de ulaşılmak istenen bir hedef (amaç) varken neden-sonuç cümlelerinde böyle bir hedeften söz edilemez.
Amaç-sonuç cümlelerinde genellikle “için, üzere” vb. ifadelerden önce “-ma/-me, -mak/-mek” eki kullanılır.
Ayrıca bu tür cümlelerde amaç veya neden anlamını sağlayan “için, -den dolayı, -diğinden, ile, diye” vb.
sözcük ve eklerinin yerine “amacıyla” ifadesini kullanabiliyorsak “amaç-sonuç”, “-den dolayı” ifadesini kulla-
nabiliyorsak “neden-sonuç” ilişkisi vardır.

Örnek cümle:
Kitap okumak için kütüphaneye gitti. (Amaç-sonuç)

“amacıyla” ifadesiyle:
Kitap okumak amacıyla kütüphaneye gitti. (Doğru)

“-den dolayı” ifadesiyle:
Kitap okumaktan dolayı kütüphaneye gitti. (Yanlış)

Örnekler:

• Oyuna girmek için yedek kulübesindeki futbolcular ısınmaya başladı.

Amaç Sonuç

• Annesine hediye almak için dışarıya çıktı.

Amaç Sonuç

• Gözleri net göremediği için doktor gözlük önerdi.

Amaç Sonuç

• Size teşekkür edeyim diye buraya kadar geldim.

Amaç Sonuç

• Yeni görevlerinde başarı dilemek üzere konuşma yaptı.

Amaç Sonuç

53

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 8

Kazanım: T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.

Neden-sonuç, amaç-sonuç, koşul, karşılaştırma, benzetme, örneklendirme, duygu belirten
ifadeler, abartma üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki cümlelerden amaç-sonuç anlamı taşıyanlara “” işareti koyunuz.

a. 
Aşırı sıcaktan alnı boncuk boncuk terledi.

b. 
Hitabetini geliştirmek için diksiyon dersi alıyor. 

c. 
Ailesini özlediğinden memleketine gitmiş.

d.
Alnı şişmesin diye doktor buz uygulattı.

e.
Hayvanları otlatmaya çayıra çıkardı.

f.
Dişlerin çürümesin diye günde iki kez dişlerini fırçalamalısın.

g.
Aracını bakımını yaptırmak için servise götürmüş.

h.
Kapıyı açmak üzere anahtarını yokladı.

i.
Akşama doğru hava iyi olursa yemeği dışarıda yiyelim.

j.
Kelime dağarcığını genişletmek için bolca kelime öğreniyor.

54

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 8

2. Aşağıda amaç-sonuç ilişkisi bulunan cümleler verilmiştir. Bu cümlelerin amaç ve so-
nuç bölümlerini örnekteki gibi gösteriniz.

a. Daha yeşil bir doğada yaşamak için ağaçlara zarar vermemeliyiz.

Amaç Sonuç

b. Tüm öğrencilerim faydalansın diye yazdım bu kitabı.

Amaç Sonuç

c. S ınav heyecanını yenmek için derin derin nefes almalısın.

Amaç Sonuç

d. B irazcık kafa dinlemek için yalnız kalmak istiyor.

Amaç Sonuç

e. Uzun bir seyahate çıkmak üzere valizini topladı.

Amaç Sonuç

f. Sokak hayvanlarının bakımını üstlenmek için dernek kurmuş.

Amaç Sonuç

g. Pikniğe gitmek üzere hazırlıklara başladılar.

Amaç Sonuç

h. Yeraltı suyunun tespit edilmesi için topraktan numuneler alındı.

Amaç Sonuç

i. Düğün masraflarını karşılayabilmek için altınlarını bozdurdu.

Amaç Sonuç

j. Arkadaşı uğurlayalım diye güneş doğmadan geldik.

Amaç Sonuç

3. Aşağıda verilen sonuçlara ayraç içinde belirtilen ifadeleri kullanarak anlamca uygun
sebepler yazıp cümleleri tamamlayınız.

Amaç Sonuç

a. Fazla kilolarından kurtulmak için spora başlamış. (için)

b. Seni mutlu etmek maksadıyla söylenmiş bu sözler. (maksadıyla)

c. Tarihî yerleri gezelim diye buraya geldik. (diye)

d. Konuşmak üzere kürsüye çıktı. (üzere)

e. Millî maçı izlemek için bir araya geldiler. (için)

f. Kan bağışında bulunmak üzere Kızılay’a gitti. (üzere)

g. Huzursuzluk çıkmasın diye sürekli alttan aldım. (diye)

h. Son dolmuşa ulaşmak için adımlarını hızlandırdı. (için)

i. İfadesine başvurmak için emniyete götürüldü. (için)

55

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 28

4. Aşağıdaki cümlelerde eylemin gerçekleştirilme amacını örnekteki gibi noktalı yerlere
yazınız.

a. Arkadaşlarına şirin görünmek için gerçekleri gizliyor.

Amaç: Ar kadaş larına şirin görün mek

b. Güneşin batışını izleyelim diye Nemrut’a çıktık.

Amaç: Güneşin batışını izlemek

c. Güne dinç başlamak maksadıyla iyi bir kahvaltı yapmalısın.

Amaç: Güne dinç başlamak

d. Satışları artırmak için çeşitli kampanyalar yapmalısın.

Amaç: Satışları artırmak

e. Bu kadar sıkıntıya meslek sahibi olmak için katlanıyoruz.

Amaç: Meslek sahibi olmak

f. Arabasını satmak üzere galeriye getirmiş.

Amaç: Arabasını satmak

g. Anlatacaklarını dinlemek için buraya kadar geldim.

Amaç: Anlatacaklarını dinlemek

h. Kahvesini yudumlamak üzere fincana uzandı.

Amaç: Kahvesini yudumlamak

i. Annesini iyileştirebilmek için her yolu denedi.

Amaç: Annesini iyileştirebilmek

j. Karnesi iyi gelsin diye gecesini gündüzüne katıp çalışıyor.

Amaç: Karnesini iyi getirmek

56

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 82

5. Aşağıda neden-sonuç ve amaç-sonuç cümleleri karışık verilmiştir. Bu cümlelerden
neden bildirenlerin sonuna “N”, amaç bildirenlerin sonuna “A” yazınız.

a. A
Serinleyebilmek için havuza dalmışlar. N
A
b. N
Kaza olduğundan iki şerit trafiğe kapanmıştı. N
A
c. A
Mahalleye gözdağı vermek için bağırıp çağırıyordu. N
A
d.
Elektrik kesik olduğu için zil çalmamış.

e.
Kuraklık yüzünden barajlarda su seviyesi düşüyor.

f.
Öğretmene sürpriz yapalım diye sınıfı organize ettik.

g.
Şeker toplamak için bayrama hazırlanıyordu.

h.
Yüksekten atladığı için ayağı incinmiş.

i.
Müzik dinlemek için kulaklıkları taktı.

j. A
Soruyu cevaplamak maksadıyla el kaldırdı.

57

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi

Etkinlik 28

6. Ağustos böceği eğlenmek için sürekli saz çalar, şarkı söylermiş. Tüm gününü bu şekil-
de geçirirmiş. Derken kış gelmiş. Artık havalar soğuduğu için Ağustos böceği üşümeye
başlamış. Her yer karla kaplı olduğundan yiyecek bir şey de bulamamış. Kış için hazırlık
yapmadığı için de hiç yiyeceği yokmuş. Karnını doyuracak bir şeyler bulma maksadıyla
karıncanın kapısını çalmış. Karınca açmış kapıyı. Karşısında açlık ve soğuktan perişan
olmuş Ağustos böceğini görmüş.
– Ne istiyorsun Ağustos böceği, demiş.
– Karınca kardeş havalar çok soğudu, çok üşüyorum, üstelik karnımda çok aç ama yi-
yecek hiçbir şeyim yok. Bana ödünç yiyecek verirsin diye sana geldim, demiş Ağustos
böceği.
– Neden hiç yiyeceğin yok, bütün yaz ne yaptın sen?
Ağustos böceği çok utanarak,
– Şey, ben bütün yaz saz çaldım, şarkı söyledim. Kış için hazırlık yapmadım.
Karınca bu cevap karşısında sinirlenerek,
– Madem öyle şimdi de oyna o zaman, demiş. Gerekli dersi vermek için tak diye kapıyı
Ağustos böceğinin yüzüne kapamış.

Bu metinde neden-sonuç ve amaç-sonuç ilişkisi bulunan cümleler aşağıda verilmiştir.
Bu cümlelerin neden/amaç ve sonuç bölümlerini örnekteki gibi gösteriniz.

a. Ağustos böceği eğlenmek için sürekli saz çalar, şarkı söylermiş.

Amaç Sonuç

b. Artık havalar soğuduğu için Ağustos böceği üşümeye başlamış.

Neden Sonuç

c. Her yer karla kaplı olduğundan yiyecek bir şey de bulamamış.

Neden Sonuç

d. Kış için hazırlık yapmadığı için de hiç yiyeceği yokmuş.

Neden Sonuç

e. Karnını doyuracak bir şeyler bulma maksadıyla karıncanın kapısını çalmış.

Amaç Sonuç

f. Bana ödünç yiyecek verirsin diye sana geldim.

Amaç Sonuç

g. Gerekli dersi vermek üzere tak diye kapıyı Ağustos böceğinin yüzüne kapamış.

Amaç Sonuç

58

6. Sınıf Amaç-Sonuç Cümlesi KKT - 8 

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde amaç-so- 4. Aşırı hız yapan sürücüleri caydırmak - - - - yeni
nuç ilişkisi vardır? yaptırımlar geliyor.

A) Kliması bozulduğundan tamirci çağırdı. Bu cümledeki boşluğa aşağıdakilerden hangi-
B) Mavi rengi kırmızıdan daha çok severim. si getirilemez?
C) Sonunda beklediğim hediyeler elime ulaştı.
D) Futbol oynamak üzere sahaya gittiler. A) için B) maksadıyla
C) dolayı D) üzere

2. (I) Okumayan bu nesli bir türlü anlayamıyorum. (II) 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç-sonuç
Her konuya ilgililer ancak kitap dedin mi suratları ilişkisi yoktur?
düşer. (III) Kaçamak cevaplar vermeye çalışırlar.
(IV) Hâlbuki her alanda meraklarını gidermek için A) Balkondaki çiçekler kurumasın diye her sabah
gençlerimiz kitaba yakınlaşmalıdır. sulanır.

Bu metindeki numaralanmış cümlelerin hangi- B) Arabayı yanlış yere park etti, dolayısıyla ceza
sinde amaç-sonuç anlamı vardır? yedi.

C) Evi iyice ısıtmak için kombinin derecesini
yükseltti.

D) Yiyecek bir şeyler hazırlamaya mutfağa gitti.

A) I. B) II. C) III. D) IV.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde ayraç için- 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi “Hangi amaç-
de eylemin amacı verilmemiştir? la?” sorusuna cevap vermez?

A) Sizi rahatsız etmeyelim diye televizyonun A) Çalışanların iş performansını arttırmak için
sesini kıstık. (sizi rahatsız etmemek) maaşlarına zam yapıldı.

B) Çocukları futbola yönlendirmek için ilçemize B) Sular kesik olduğundan ötürü bulaşıkları
saha yapıldı. (çocukları futbola yönlendirmek) yıkayamadı.

C) Cilt bakımı yaptırmak üzere güzellik merkezine C) Bir miktar para çekmek üzere bankamatikte
gitmiş. (cilt bakımı yaptırmak) sıraya girdi.

D) Anlattıklarını anlaşılır kılmak için bolca örnek D) Nöbetçi eczane bulabilmek için sokak sokak
verdi. (bolca örnek vermek) dolaşıyordu.

59

6. Sınıf Koşul Cümlesi

Koşul Cümlesi

➤➤ Eylemin gerçekleşmesinin bir koşula (şarta) bağlı olduğunu bildiren cümleye koşul (koşul-sonuç) cümlesi
denir. Bu tür cümlelerde koşul anlamı genellikle “-sa/-sa” şart ekiyle sağlanır. Bunun dışında “ama, mi, üzere,
ki, -ince, -dikçe” vb. kelime veya eklerle de koşul anlamı sağlanabilir.

• Çok çalışırsan her zaman başarılı olursun. Bu cümleler iki bölümden oluşur. Genellikle birinci bölüm
koşul, ikinci bölüm sonuçtur. Sonucun gerçekleşmesi koşu-
Koşul Sonuç la bağlanmıştır. “Çok çalışırsan her zaman başarılı olursun.”
cümlesinde “her zaman başarılı olma” sonucu “çok çalış-
• Oyun oynayabilirsin ama önce ödevini bitir. ma” koşuluna bağlanmıştır. Dolayısıyla çok çalışılmadığı
zaman başarının da elde edilemeyeceği savunulmuştur.
Sonuç Koşul

• Verdiği kitap geri gelmedi mi çok kızar.

Koşul Sonuç

NOT

“-sa / -se” eki cümleye koşul anlamı kattığı gibi istek anlamı da katabilir. İstek anlamı kattığı cümleler koşul
cümlesi kabul edilmez.

• Hafta sonu sinemaya gitsek. (İstek)

• Kitabı bitirirsen sinemaya gideriz. (Koşul)

Koşul Sonuç

Örnekler:

• Sessiz olmazsan avını yakalayamazsın.

Koşul Sonuç

• Bu defa da bana uğramazsan gerçekten darılırım.

Koşul Sonuç

• Yeterince soru çözersen konuyu daha iyi kavrarsın.

Koşul Sonuç

• Araba kullanabilirsin, önce ehliyet kursuna yazılmalısın.

Sonuç Koşul

• Odanı toplamadan oyun oynamak yok.

Koşul Sonuç

• Ben onu ikna ederim yeter ki sen bana güven.

Sonuç Koşul

• Eğer gelseydin seni şahit gösterecektim.

Koşul Sonuç

• Günlük yüz soru çözersem kendimi ödüllendireceğim.

Koşul Sonuç

60

6. Sınıf Koşul Cümlesi

Etkinlik 9

Kazanım: T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
Neden-sonuç, amaç-sonuç, koşul, karşılaştırma, benzetme, örneklendirme, duygu belir-

ten ifadeler, abartma üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki cümlelerden koşul anlamı taşıyanlara “” işareti koyunuz.

a. 
Babam işten erken dönsün ki alışverişe çıkalım. 

b. 
Parka gidebilirsin ancak kardeşini de götüreceksin. 

c. 
O kadar ısrara rağmen bir bardak çayımızı içmedi. 

d.
Uslu durursanız son ders bahçeye çıkabiliriz.

e.
Sen istemedikçe kimse seni buradan götüremez.

f.
Yazın sahilde güneşlenmekten vücudu iyice yanmıştı.

g.
Yaz aylarında annemler domates konservesi yapar.

h.
Kullandığınız her yeri temiz bırakın ki temiz bulasınız.

i.
Söylediklerini ona ileteceğim yeter ki beni de götür.

j.
Zamanında ödemek üzere sana borç verebilirim.

61

6. Sınıf Koşul Cümlesi

Etkinlik 9

2. Aşağıda koşul-sonuç ilişkisi bulunan cümleler verilmiştir. Bu cümlelerin koşul ve so-
nuç bölümlerini örnekteki gibi gösteriniz.

a. Tarih dersinden geçerse astronot olacakmış.

Koşul Sonuç

b. İstediğin forma kavuşabilirsin ama egzersiz yapmalısın.

Sonuç Koşul

c. Biraz söz dinlersen gözüme gireceğin kesin.

Koşul Sonuç

d. İşine son vermiyorum ancak bir daha geç kalmayacaksın.

Sonuç Koşul

e. Şekeri çok tüketirseniz dişleriniz çürüyebilir.

Koşul Sonuç

f. Kimliğini göster ki sınava girebilesin.

Koşul Sonuç

g. Sağlığına kavuşabilirsin yeter ki tedavini aksatma.

Sonuç Koşul

h. Akşama kadar gelmezse telefon açarız.

Koşul Sonuç

i. Kimseyi rahatsız etmemek üzere derse girebilirsin.

Koşul Sonuç

j. Bu tarz müzikler dinliyorsa zevkli biridir.

Koşul Sonuç

3. Aşağıda verilen sonuçlara ayraç içinde belirtilen ifadeleri kullanarak anlamca uygun
koşullar yazınız.

a. Her zaman yanında olurum yeter ki yüzün gülsün. (yeter ki)

b. Uykusuz kaldı mı ertesi gün sinirli olur. (mı, mi)

c. Seni takım kadrosuna alacağız ancak sert oynamayacaksın. (ancak)

d. Hakkında dedikodu yapıldıkça üzülür. (-dıkça,-dikçe)

e. Okullar açılınca eğitim masrafı artar. (-ınca,-ince)

f. Doğayı seviyorsan koruyacaksın. (-sa,-se)

g. Bilgisayar alırım ama bilgisayarla oyalanıp ödevlerini aksatmayacaksın. (ama)

h. Aramızda kalacaksa sana her şeyi anlatırım. (-sa,-se)

62

6. Sınıf Koşul Cümlesi

Etkinlik 9

4. Aşağıdaki cümlelerde eylemin gerçekleşmesi hangi koşula bağlanmıştır? Örnekteki
gibi yazınız.

a. Portakal iyice olgunlaşırsa yiyebilirim.

Koşul: P ortak alın iy ice olg unlaşm asına

b. Sana bisiklet alırım yeter ki iyi bir karne getir.

Koşul: İyi karne getirmene

c. Kitap okursan anlama becerin gelişir.

Koşul: Kitap okumana

d. Öğretmenine kulak verdikçe kârlı çıkarsın.

Koşul: Öğretmenine kulak vermene

e. Seninle gelirim fakat arabayı ben kullanacağım.

Koşul: Arabayı kullanmama

f. Sizi gördüm mü babamı hatırlıyorum.

Koşul: Sizi görmeme

g. İzin ver ki biz de düşüncelerimizi paylaşalım.

Koşul: İzin vermene

h. Hafta sonu gelince şehrin trafik sorunu artar.

Koşul: Hafta sonunun gelmesine

i. Tabağını bitirmeden oyun oynamak yok.

Koşul: Tabağını bitirmene

j. Aç kalırsa başı döner.

Koşul: Aç kalmasına

63

6. Sınıf Koşul (Şart) Cümlesi KKT - 9 

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “koşul” söz 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “mı, mi” edatı
konusudur? bulunduğu cümleye koşul anlamı katmıştır?

A) Üzerindeki kıyafetle çok şık duruyordu. A) Komşunun güzel mi güzel bir bebeği olmuş.
B) Bu kitabı bir an önce okumanı istiyorum. B) Konuşmaya başladı mı artık kimse onu
C) Akşam Semralara gidersen beni de çağır.
D) Her insanın olumlu ve olumsuz yanı vardır. susturamaz.
C) Yarın akşam bizi de ziyarete gelecek mi?
D) Kapıyı açtığımda onu karşımda bulmayayım

mı!

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “üzere” keli- 5. Salon tamamen dolacaksa yazarı konferans ver-
mesi cümleye koşul-sonuç anlamı katmıştır? meye ikna edebilirim.

A) Ödemelerini aksatmamak üzere kredi çekebi- Bu cümledeki anlam ilişkisinin özdeşi aşağı-
lirsin. dakilerden hangisinde vardır?

B) Şikâyetçi olmak üzere karakola gitmiş. A) Şelaleyi görmek için yaklaşık 10 km tırmanı-
C) Yarın aynı saatte buluşmak üzere haberleştiler. yorsun.
D) Dayısını görmek üzere İstanbul’a geldi.
B) Özel eşyalarının karıştırıldığını anlarsa çok kı-
zar.

C) Çevreden işittiklerinden dolayı sana kalbi kırıl-
mış.

D) Toplantıları yararlı bulmadığından onlara katıl-
mıyor.

3. (I) Üç arkadaş geç saatte avdan dönüyorduk. 6. Bu soruyu doğru cevaplarsan konuyu anlamışsın
(II) Çalılar arasında bir hışırtı duyunca tüfeğime demektir.
davrandım. (III) Çevre köylülerden birinin olabi-
leceğini düşünmesem ateş edecektim. (IV) İyice Bu cümlede konunun anlaşılması aşağıdaki-
yaklaştıktan sonra yaralı bir ceylanın çaresizce lerden hangisine bağlanmıştır?
bana baktığını gördüm.
A) Sorunun cevaplanmasına
Bu metinde numaralanmış cümlelerin hangi- B) Konunun okunmasına
sinde koşul anlamı vardır? C) Sorunun doğru cevaplanmasına
D) Konunun yazılmasına
A) I. B) II. C) III. D) IV.

64

6. Sınıf Cümleye Hâkim Olan Duygu

Cümleye Hâkim Olan Duygu

➤➤ Cümleler düşüncelerin yanında duyguları da ifade etmeye yarayan kelime dizileridir. Cümlede ifade edilen
duygular şunlardır: Sevinç, özlem, üzüntü, pişmanlık, merak, beğenme, şaşırma, yakınma, küçümseme, sitem,
kararsızlık, beklenti, acıma, endişe (kaygı) vb.

• Keşke vaktimi boşa harcamasaydım. (Pişmanlık) ➜ Yapılan hata sonucu duyulan üzüntü dile getirilmiştir.

• Aileme kavuşacağım anı bekliyorum. (Özlem) ➜ Geçmişte yaşanan bazı şeylerin yeniden yaşanma isteği

dile getirilmiştir.

• Yaşasın, babam gelmiş! (Sevinç) ➜ İstenen bir şeyin olmasıyla duyulan sevinç anlatılmıştır.

• Teyzem yanıma gelmeyince moralim bozuldu. (Üzüntü) ➜ Olumsuz bir durum karşısında içine düşülen keder

ifade edilmiştir.

• Acaba şu an nerede, durumu nasıl? (Merak) ➜ Bir şeyi anlamak veya öğrenmek için duyulan istek dile

 getirilmiştir.

• Bu kitabı keyifle okuyup bitirdim. (Beğenme) ➜ Herhangi bir konuda duyulan memnuniyet dile getirilmiştir.

• Aniden karşıma çıkınca ne diyeceğimi bilemedim. (Şaşırma) ➜ Beklenmeyen bir durum karşısında hissedi-

len duygu anlatılmıştır.

• İstanbul’un trafiği rahatlamadı gitti. (Yakınma) ➜ Herhangi bir konuda duyulan rahatsızlık dile getirilmiştir.

• Güya para kazanacak da zengin olacak. (Küçümseme) ➜ Herhangi birini küçük görme, hafife alma anlamı

  taşımaktadır.

• Emeğimin karşılığı bu mu olacaktı? (Sitem) ➜ Herhangi bir konuda üzüntü veya kırgınlık yumuşak bir dille

aktarılmıştır.

• Roman mı şiir mi okusam diye düşünüyorum. (Kararsızlık) ➜ Herhangi bir konuda karar verememe durumu

dile getirilmiştir.

• Seni kırmayacağını düşünüyorum. (Beklenti) ➜ Herhangi bir konuda gerçekleşmesi beklenen durum dile

  getirilmiştir.

• Ya bütün emeğimiz boşa giderse… (Kaygı) ➜ Herhangi bir olumsuzluğun gerçekleşme olasılığından duyu-

lan endişe dile getirilmiştir.

Örnekler:
• Bari seni dinleseydik. (Pişmanlık)
• Şanlıurfa’nın ciğeri çok lezzetlidir. (Beğenme)
• Koskoca evi tek başına nasıl temizledin! (Şaşırma)
• Oğlunu cepheye yollayan annenin hâli içler acısıydı. (Acıma)
• Oğluma kavuşacağım günü iple çekiyorum. (Özlem)
• Bu sınavdan yüksek not alacağımı düşünüyorum. (Beklenti)
• Bu mahalleye taşındığımdan beri rahat uyku çekemedim. (Yakınma)

65

6. Sınıf Cümleye Hâkim Olan Duygu

Etkinlik 10

Kazanım: T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.

Neden-sonuç, amaç-sonuç, koşul, karşılaştırma, benzetme, örneklendirme, duygu belir-
ten ifadeler, abartma üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki numaralanmış cümleleri karşılarında verilen duygularla eşleştirip noktalı
yere yazınız.

1 Güzelim ülkemin ormanları yok oluyor, hiçkimse buna ses çıkar- a Küçümseme
mıyor.

2 Büyük sözü dinleseydim bunlar başıma gelmeyecekti. b Şaşırma

3 Buraya kadar geliyorsun, insan en azından haber verir. c Pişmanlık

4 Seni böyle bırakıp gitmekle hepimizi şok etti. d Kaygı

5 Ah nerede o eski bayramlar, nerede şeker toplayan çocuklar! e Yakınma

6 Babam kırmızı bisiklet aldı diye çok mutluyum. f Üzüntü

7 Saniye Hanım’ın düştüğü hâli görünce içim parçalanıyor. g Beklenti

8 Gecenin yarısı bu ıssız yolda lastiğimiz patlarsa ne yaparız? h Sitem

9 Bacak kadar boyuna bakmadan bizi tehdit ediyormuş. i Özlem

10 Sınavda istediği puanı alabileceğimi umuyorum. j Sevinç

11 Teyzemin aldığı terlikler tam benlik. k Kararsızlık

12 Yemeğin yanında ayran mı içsem şalgam mı? l Beğenme

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
echb i j f dag l k

66

6. Sınıf Cümleye Hâkim Olan Duygu

Etkinlik 10

2. Aşağıdaki cümlelere hâkim olan duyguları noktalı yerlere yazınız.

1 Bir damla huzuru bize çok gördüler. Sitem
2 Ne, demek sana bunu o söyledi! Şaşırma
3 Zamanı geri alabilsek de ondan özür dilesem. Pişmanlık
4 Ona bu kadar güvenmekle hata mı ettik yoksa? Kaygı
5 Dolandırıldığımı anladığımda dünyam başıma yıkıldı. Üzüntü
6 Dışarıya çıkıp çıkmama noktasında bir sonuca varamadım. Kararsızlık
7 Yazar olacakmış da bana imzalı kitap verecekmiş, ha! Küçümseme
8 Melek gibi insanların trafikte canavarlaşmasını anlayamıyorum. Yakınma
9 Çocukluğumu geçirdiğim küçük kasaba burnumda tütüyor. Özlem
10 İlkbaharın gelmesiyle hepimizin içi kıpır kıpırdı. Sevinç

3. Aşağıdaki görsellerin yansıttığı duyguyu içeren birer cümle kurunuz.

12 34

Kararsızlık Pişmanlık Sevinç Özlem
5 6 7 8

Beğeni Kaygı Üzüntü Yakınma

1. Acaba kravat mı taksam papyon mu?
2. Hız yaptığım ve dikkatsiz davrandığım için hatalıyım.
3. Annem ve babam bana hediye aldığı için çok mutluyum.
4. Yeniden o eski günleri yaşamayı ne kadar isterdim.
5. Çilekli dondurmaya asla hayır diyemem.
6. Dağa tırmandığımda düşer miyim diye tedirgindim.
7. Zavallı serçecik soğuktan donmak üzereydi.
8. İnsanların duyarsızca çevreyi kirletmelerini anlayamıyorum.

67

6. Sınıf Cümleye Hâkim Olan Duygu

Etkinlik 10

4. Aşağıdaki kutucuklarda anlatılan durumları zihninizde canlandırınız. Anlatılanlara uy-
gun birer cümle kurunuz.

Arkadaşınla kovalamaca oynuyordun. Yerler ıslak oldu-
ğundan öğretmenlerin seni dikkatli olman için uyardı.
Bütün uyarılara rağmen koşmaya devam ettin. Sonunda
sert şekilde düşerek dizini yaraladın. Pişmanlığını bir cüm-
1 leyle nasıl ifade edersin?

Keşke öğretmenlerimi dinleyip daha dikkatli olsaydım.

Annenle alışverişte kırmızı bir ayakkabı gördün. Çok be-
ğenmene rağmen annene bir şey söylemedin. Bir akşam
baban özenle paketlenmiş hediye paketi uzattı sana. Açtı-
ğında çok beğendiğin kırmızı ayakkabıyı gördün. Sevincini
2 bir cümleyle nasıl ifade edersin?

Yaşasın, babacığım bana çok istediğim ayakkabıyı almış!

Günlerdir bir yapbozu tamamlamaya çalışıyorsun. Sonu-
ca çok yaklaştığın hâlde bir yanlışlıktan dolayı son parçayı
yerleştiremiyorsun. O hâliyle yapbozu uzun uzun seyre
daldığın sırada küçük kardeşin bir iki hamlede yapbozu
3 tamamlıyor. Şaşkınlığını bir cümleyle nasıl ifade edersin?

İnanamıyorum! Nasıl tamamladın böyle?

Sokakta yaralı bir yavruyken bulup beslediğin ve büyüt-
tüğün “Boncuk” adında bir köpeğin var. İyi gününe de
kötü gününe de yoldaşlık etmiştir. Teyzenlere kalmaya git-
tiğinden ilk kez Boncuk’tan ayrılıyorsun. Oradayken sık
4 sık boncuk gözünün önüne geliyor. Özlemini bir cümleyle

nasıl ifade edersin?
Günlerdir görmediğim Boncuk burnumda tütüyor.

Sınıf arkadaşın doğum günü partisi düzenleyecektir. Ha-
zırlıklar yapıldığından haberdarsın. Son güne kadar davet
edilmeyi bekledin. Davet edilmeyince de aile arasında
olmuştur diye düşündün. Ancak sonradan öğrendin ki
5 arkadaşlarının çoğu davetliymiş. Arkadaşına sitemini bir

cümleyle nasıl ifade edersin?
Aşk olsun sana, doğum gününe yalnız beni çağırmamışsın.

68

6. Sınıf Cümleye Hâkim Olan Duygu KKT - 10 

1. I. Hoppala, bu adet de yeni çıktı! 4. “Hemen her gün birbirimizin kahrını çekerdik,
II. Yaşa sen Mustafa Kemal Paşa! - - - -” cümlesinde boş bırakılan yere aşağı-
III. Vah vah, bu da mı gelecekti başımıza! dakilerden hangisi getirilirse “özlem” ifade
edilmiş olur?
Numaralanmış cümlelere hâkim olan duygular
aşağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmış- A) hatırlamayı dahi istemiyorum.
tır?
B) nerede o günler?
I II III
A) Sevinç Üzülme Endişe C) kurtuldum ondan.
B) Sitem Sevinç Endişe
C) Acıma Küçümseme Sevgi D) neler gördüm neler.
D) Şaşırma Sevinç Üzüntü

2. Zavallı adam olacaklardan habersizdi. 5. Bunca yıl birlikte yedik içtik, bir kez dahi arayıp
sormadın.
12 3 4
Bu cümledekiyle aynı duygu, aşağıdakilerin
Bu cümleye numaralanmış kelimelerden han- hangisinde vardır?
gisi “acıma” duygusu katmıştır?
A) Keşke öğretmenimizi de çağırsaydık.
B) Garibim beş kuruşsuz ortalıkta kaldı.
C) Söylediklerime hiç kulak asmadın bile.
D) Hâlâ gelen giden yok, bir şey mi oldu?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.

6. Cümle Merak Acıma Sevinç

1. Beni sana sordu 
mu?

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hâkim olan 2. Yazık, çok emek 
duygu ayraç içinde yanlış verilmiştir? verdi.

A) Aferin, ödevlerini son derece titiz bir şekilde 3. Oh be! Bunu da 
yapmışsın. (Beğeni) yendik.

B) Güzelim şehrin tarihî yapıları yerle bir edildi. 4. Burada çok mut- 
(Üzüntü) luyum.

C) Şimdi boğaza karşı sıcak çay yudumlamak var. Bu tabloda numaralanmış cümlelerden han-
(Özlem) gisiyle ilgili işaretlemede yanlışlık yapılmıştır?

D) Bir işi yapmayı zamanında öğrenemedin. A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.
(Kaygı)

69

6. Sınıf Abartma ve Benzetme

Abartma ve Benzetme

Abartma: Bir şeyi olduğundan daha çok (önemli, büyük) veya daha az (önemsiz, küçük) göstermektir.

• Dünyalar kadar ödevim var. (Olduğundan daha çok gösterme)
• Pire kadar boyuna aldırmadan bize kafa tutuyor. (Olduğundan daha küçük gösterme)

Benzetme: Aralarında ilgi olan iki şeyden zayıf olanı kuvvetli olanla anlatmaktır. Benzetme anlamı daha çok
“gibi, kadar” edatlarıyla sağlanır. Benzetmede amaç, anlatımı kuvvetlendirmek ve sözün etkisini artırmaktır.

• Aslan gibi kuvvetlidir babam. (Baba, kuvvetli olma yönüyle kuvveti herkesçe bilinen aslana benzetilmiştir.)

• Türkiye cennet kadar güzeldir. (Türkiye güzellik yönüyle güzelliği herkesçe kabul edilen cen-
nete benzetilmiştir)
Benzeyen / Benzetilen / Benzetme / Benzetme
edatı yönü

Not:
Abartma ve benzetme söz sanatı olarak da alınır.

Etkinlik 11

Kazanım: T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
Neden-sonuç, amaç-sonuç, koşul, karşılaştırma, benzetme, örneklendirme, duygu belir-

ten ifadeler, abartma üzerinde durulur.

1. Aşağıdakilerin abartma ya da benzetme cümlesi olduğuna karar verip karşılarına ya-
zınız.

1 Doğum günü için babam dağ kadar pasta yaptırmış. Abartma
2 Milyonlarca kez söyledim çiçekleri sulamayı unutma diye. Abartma
3 Annem masumluğuyla tıpkı bir melektir. Benzetme
4 Çocuğun inci gibi bembeyaz dişleri vardı. Benzetme
5 Kirpiklerin sanki yayda duran gergin bir ok. Benzetme
6 Fena üşüten çocuk sabaha kadar ateşler içinde yandı. Abartma
7 Ayder Yaylası yeşilin tonlarıyla cenneti andırmaktadır. Benzetme
8 Başımı kaşıyacak kadar vakit bulursam ziyaretine geleceğim. Abartma
9 Sonbahar yağmuru gibi bir durup bir başlamaktaydı öfkesi. Benzetme
10 Denizler mürekkep, ağaçlar kalem olsa tarihimiz yazmakla bitmez. Abartma

70

6. Sınıf Abartma ve Benzetme

Etkinlik 11 

2. Aşağıdaki numaralanmış cümlelerden abartma yapılanları işaretleyiniz. 

a. 
Bütün gece ağlamaktan gözyaşlarım sele döndü. 

b.
O da en az senin kadar yabancı dile hâkimmiş.

c.
10 Kasım’da yurttaki tüm bayraklar yarıya indirildi.

d.
O kadar susadım ki şelaleyi içsem yine de doymam.

e.
İki gündür aralıksız yağan kar, yaklaşık 2 metreye ulaştı.

f.
İstediği olmadı diye kıyameti koparmış.

g.
Sabahtan beri ağzına bir lokma yiyecek koymadı.

h.
Adam o kadar rahat ki dünya yansa umurunda olmayacak

i.
Bir oturuşta tam 3 tane fırın ekmeği yiyebiliyormuş.

j.
Bugün bir kelebekten daha hafifim.

k.
Küçük kızın inci gibi beyaz dişleri vardı.

l.
Söylediği türküler yüreğimi parçaladı.

71

6. Sınıf Abartma ve Benzetme

Etkinlik 11

3. Aşağıdaki dizelerden benzetme olanların başına “B”, abartma olanların başına “A” ya-
zınız.

Bulutlar üstüne ne düşler kurdum, Kara gözlüm bu ayrılık yetişir,
1 Sapanla devleri gözünden vurdum, 2 İki gözüm pınar oldu gel gayrı.
A Gece Kaf Dağı’na çıkıp oturdum, A Elim değse akan sular tutuşur

Zümrüt Anka denen kuşlar güzeldi... İçim dışım yanar oldu gel gayrı.

Ah bu türküler köy türküleri Yine doldu gemimizin arması.
3 Karanlık kuyularda açılmış çiçekler gibi 4 Bizim gemi martı gibi pek oynak
B Kiminin reyhasından geçilmez B Ne hoş olur şimdi ateş açarsak

Kimi zehir, kimi zemberek gibi. Ufukları dumanların sarması

Sekizimiz odun çeker 6 Dörtnala gelip Uzak Asya’dan
5 Dokuzumuz ateş yakar B Akdeniz’e bir kısrak başı gibi uzanan
A Kaz kaldırmış başın bakar
Bu memleket bizim
Kırk gün oldu kaynatırım kaynamaz

7 Eviniz kutu gibi bir küçücük evdi, 8 Bir ah çeksem dağı taşı eritir,
B Sarmaşıklarla balkonu örtük bir evdi A Gözüm yaşı değirmeni yürütür.



9 Çiçekleri ezme yavrum, 10 Mustafa Kemal’i düşünüyorum
B Çiçekler bir yüreğe benzer. A Yeleleri alevden al bir ata binmiş

Aşıyor yüce dağları, engin denizleri


11 Rüzgârda uçan tüy bile, 12 Çocuğun elinde kürek,
A Benim kadar hafif değil. B Önünde dağ gibi kumlar...



13 Bir dev bile onun kadar güçlü değildir, 14 Tavan bir anne gibi eğilmiş üzerime,
A Dağları sırtına vurunca... B Duvarlar etrafımda kardeşlerim gibidir.



72

6. Sınıf Abartma ve Benzetme

Etkinlik 11

4. Aşağıda görseller ve ayraç içindeki ifadelerle benzetmenin ögeleri verilmiştir. Buna
göre boş bırakılan yerlere görsellerle ilgili benzetme cümleleri kurunuz.

Benzeyen Benzetilen

gibi

O, arı gibi çalışkan bir öğrencidir.

a.


kadar

Keçi kadar inatçı bir çocuktur.
b.



andırmak

Bu kitap kalınlığıyla tuğlayı andırı-
c. yor.



misal

Havlular kar misali beyaz olmuştu.
d.



gibi

Buz gibi suyla yüzünü yıkadı.

e.



73

6. Sınıf Abartma ve Benzetme KKT - 11 

1. Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım, 4. Mustafa Kemal’i düşünüyorum;
Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Yeleleri alevden al bir ata binmiş
(Mehmet Akif Ersoy) Aşıyor yüce dağları, engin denizleri,
Altın saçları dalgalanıyor rüzgârda,
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangilerinin ör- Işıl ışıl yanıyor mavi gözleri...
neği vardır? (Ümit Yaşar Oğuzcan)
Bu şiirin altı çizili bölümünde aşağıdakilerden
A) Benzetme – abartma hangisi vardır?
B) Kişileştirme – konuşturma
C) Karşılaştırma – benzetme A) Benzetme B) Abartma
D) Abartma – örnekleme C) Karşılaştırma D) Koşula bağlılık

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde benzetme 5. Buradaki küçük ama tonlarca iş, karınca gibi çalı-
yapılmıştır? şan bu insanlar sayesinde yürümektedir.

A) Seni bulmak için bütün mahalle seferber oldu. Bu cümlede insanlar hangi yönüyle karıncaya
benzetilmiştir?
B) Gecenin en koyu karanlığı güneş doğmadan
öncedir. A) Küçüklük B) Ağırlık
C) Çabukluk D) Çalışkanlık
C) Kaplumbağayı andıran bu yürüyüşünle eve zor
ulaşırız.

D) Adamın gözleri çekik, alnı geniş, dişleri ise
seyrekti.

3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “abartma” 6. Onun arkasında dağ gibi babası var.
söz konusudur?
Bu cümlede anlaşılırlığı arttırmak için aşağı-
A) Çitalar 100 metreyi 7-8 saniyede koşar. dakilerden hangileri yapılmıştır?
B) Son iki yılda dünyası başına yıkıldı.
C) Çocuğun yüzü ay gibi parlıyordu. A) Benzetme – abartma
D) Etler yumuşaklığıyla sanki pamuktu. B) Benzetme – örneklendirme
C) Abartma – Koşula bağlılık
D) Abartma – karşılaştırma

74

6. Sınıf Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme

Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme

Karşılaştırma: Birden fazla varlık, kavram veya durumun benzerlik veya farklılıklarının kıyaslanmasıdır. Bu
kıyaslama “gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla” vb. kelimelerle sağlanır.
• Hayvanların en hızlı koşanı çitadır. (Çita, hızlı koşması yönüyle diğer hayvanlarla karşılaştırılmıştır.)
Koşula Bağlılık (Şart): Eylemin gerçekleşmesinin bir koşula (şarta) bağlanmasıdır. Koşul anlamı genellikle
“-sa/-sa” şart ekiyle sağlanır.
• Yemeğini yersen dışarı çıkabiliriz. (Dışarı çıkabilmenin koşulu yemeğini yemesidir.)
Örneklendirme: Bir düşüncenin somut hâle getirilerek daha anlaşılır kılınması için konuyla ilgili örnekler ver-
mektir.
• Piknik alanında çöpten geçilmiyordu: pet şişeler, ceviz kabukları, kağıtlar… (Çöplere örnekler verilmiştir.)

Etkinlik 12

Kazanım: T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
Neden-sonuç, amaç-sonuç, koşul, karşılaştırma, benzetme, örneklendirme, duygu belirten
ifadeler, abartma üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki cümlelerin hangi kavramla ilgili olduğunu “” işaretiyle tabloda gösteriniz.

Cümleler Karşılaştırma Koşul Örneklendirme

a Pazartesi en çok sevdiğim gündür. 

b Hava güzel olursa bahçede top oynayalım. 

c Sağlıklı yaşamanın pek çok yolu var: düzenli 
beslenmek, spor yapmak... 

d Nazlı, Meryem’e göre daha konuşkan bir ço- 
cuktur.

e Balkondak saksılara türlü türlü yeşillik ektik: 
nane, maydanoz, tere

f Ödevini erken bitir ki birlikte sinemaya gide-
lim.

g Tenis, insanı kısa dönemde en çok yoran
spor dalıdır.

h Yazdıklarımızı okuduklarımıza göre daha iyi
hatırlarız.

75

6. Sınıf Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme

Etkinlik 12

2. Aşağıdaki cümlelerde “örnekleme, karşılaştırma, koşula bağlılık” anlamlarından hangisi-
nin bulunduğunu karşılarına yazınız.

a Talip Apaydın, Gülten Dayıoğlu önemli çocuk hikâyecilerimiz- Örnekleme
dendir.

b Tiyatro oyunculuğu sinema oyunculuğundan zordur. Karşılaştırma

c Fatih birçok dili kusursuz konuşabiliyordu: Yunanca, Arapça, Örnekleme
Farsça…

d Yeni taşındığımız ev eskisinden daha ferahmış. Karşılaştırma

e Üzerini sıkı giyinirsen dışarıda kartopu oynarız. Koşula bağlılık

f Suna tatil yapmayı Sena’dan çok sever. Karşılaştırma

g Sabah seni çağıracağım yeter ki erken uyan. Koşula bağlılık

h Akdeniz’de kış iç bölgelere göre ılık geçer. Karşılaştırma

i İyi bir baba olmak istiyorsan çocuğuna vicdanlı olmayı öğret. Koşula bağlılık

j Yakup Kadri’nin Kurtuluş Savaşı romanları şunlardır: Yaban ve Örnekleme
Ankara.

k Yazarın yeni romanı eskilerine göre epey güzelmiş. Karşılaştırma

l Soruyu çözebilirsen ödülü hak edersin. Koşula bağlılık

m Edebiyatımızın usta şairlerinden biri olarak Akif’i gösterebiliriz. Örnekleme

n Televizyon izleyebilirsin ancak önce ödevini bitirmen gerekiyor. Koşula bağlılık

o Futbol oynamak, futbol izlemekten çok daha eğlencelidir. Karşılaştırma

p Cahit Sıtkı, Nazım Hikmet, Necip Fazıl edebiyatımızdaki önemli Örnekleme
şairlerdir.

r Etin tuzu çorbanınkinden biraz fazla olmuş. Karşılaştırma

76

6. Sınıf Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme

Etkinlik 12

3. Aşağıdaki ifadeleri kullanarak görsellerle ilgili karşılaştırma cümleleri kurunuz.
gibi

Soldaki ayakkabı sağdaki gibi eski değildir.
a


kadar
Kırmızı elma, yeşil elma kadar sağlığa yararlıdır.
b


en

En sevdiğim meyve nardır.
c

göre

Armut, elmaya göre suludur.
d


daha

Zaman paradan daha değerlidir.
e


çok
Duygusal insanlar aklından çok kalbiyle hareket eder.
f


77

6. Sınıf Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme

Etkinlik 212

4. Aşağıdaki metinlerden örneklendirmeye başvurulanları “Ö”, karşılaştırmaya başvuru-
lanları “K” yazarak aşağıdaki kutucuklarda belirtiniz.

a. Doğada haddini aşan her şey zıddına dönüşür. Aşırı süratli giden bir aracın lastiği gö-
ze geri dönüyormuş gibi görünür. Gülmekte aşırıya kaçıldığında gözlerden yaş gelir.
Böylece gülen kişi ağlıyormuş gibi görünür.

b. Çocuklar ve gençlerin okumak için tercih ettiği kitaplar farklılık gösterir. Çocuklar eğ-
lenceli, masalsı, hayal öğeleri barındıran kitaplara yönelir. Gençler ise gizem dolu
yolculukları konu edinen, bilinmezlikleri içeren, çözülmesi gereken soru işaretleri ba-
rındıran karmaşık yapılı kitapları tercih eder.

c. Yeryüzündeki her şey bir değişim içerisindendir. İnsan minik bir bebek olarak dünya-
ya gelir. Çocukluk, ergenlik, gençlik ve yaşlılık dönemleri geçirir. Su, ısının artmasıyla
buhara dönüşüp uçar. Kısacası değişmeyen tek şey değişimdir.

d. Bilim keşfedilmemiş gerçekleri ve kuralları bulma çalışmasıdır. Teknoloji ise bulunan
gerçekleri pratik hayata dökmek ve bu kurallar çerçevesinde sınırları zorlama, bir uz-
manlaşma eylemidir. Teknolojinin sınırı bilimdir, bilimin ulaştığı gerçeklere bağımlıdır.
Bilimin sınırı yoktur, önde giden odur ama teknolojiye de bir noktadan sonra muhtaç-
tır. Bilim, teknolojiden daha önce ortaya çıkmıştır.

e. Her romanın bizlere derinden yaşattıkları şeyler vardır. Bu yüzden bazı durumları tam
olarak yaşamasak da romanlar üzerinden öğreniriz. Suç ve Ceza’yı okumasak vicdan
azabını iliklerimize kadar nasıl hissedecektik? Victor Huga Sefiller’i yazmasaydı öz-
gürlüğün ne demek olduğunu anlayabilecek miydik?

f. Bizim çocukluğumuzda kitaplar daha mı etkileyiciydi acaba? Ya da biz çocukken
kitaplara daha mı düşkündük? Bazılarının kahramanı olurduk. Bazılarıyla ağlar, bazı-
larıyla güler bazılarıyla da meraklanırdık. Oysa şimdiki çocukları kitaplar etkilemiyor.
Şimdiki çocuklar kitap okuyor ama okuduklarıyla bizim yaptığımız gibi bütünleşemi-
yor, kendini kitaba kaptıramıyor.

abcde f

ÖKÖKÖK

78

6. Sınıf Karşılaştırma - Koşula Bağlılık - Örneklendirme KKT - 12 

1. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde karşılaştır- 4. Ülkemizdeki maden işçilerinin çalışma koşulları
ma yapılmıştır? Avrupa’ya göre çok geridedir.

A) Akşam bize gelecekseniz hazırlık yapalım. Bu cümlede aşağıdakilerden hangisi yapılmış-
B) Yeni şiirlerin dili eskilere göre daha sadedir. tır?
C) Yeni telefonu suya düştüğünden çalışmadı.
D) Yaralı kuşu tedavi için veterinere götürmüşler. A) Benzetme B) Örnekleme
C) Karşılaştırma D) Koşul

2. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde örneklen- 5. “Takımın maçlarını eskiden olduğu kadar takip et-
dirme yapılmıştır? mez.” cümlesinde karşılaştırılan varlık, durum
ya da kavramlar aşağıdakilerden hangisidir?
A) Dilimizdeki çok anlamlı kelimelerden birine
“çıkmak”ı gösterebiliriz. A) Takımın maçlarını eskideki ve şimdiki takip
etme derecesi
B) Sabahtan beri seni aramaktan ayaklarıma kara
sular indi. B) Takımın maçlarının sayısı
C) Takımın eskideki ve şimdiki oyunu
C) Akdeniz’in suyundaki tuz oranı Karadeniz’den D) Eskideki takımı ve şimdiki takımı
fazladır.

D) Buralarda yağmur yağmaya başladı mı etraf
mis gibi toprak kokar.

3. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir eylemin 6. Müdür Bey onaylarsa Cenk bu yılki bilgi yarışma-
gerçekleşmesi bir şarta bağlıdır? sında okulumuzu temsil edecekmiş.

A) Sulu sulu koca bir karpuzu tek başına yiyip Bu cümlede Cenk’in bilgi yarışmasında okulu
bitirmişti. temsil etmesi aşağıdakilerden hangisine bağ-
lıdır?
B) Yarına kadar müşteri çıkmazsa aracı satmaktan
vazgeçeceğim. A) Cenk’in yarışmaya katılmak istemesine
B) Müdür Bey’in Cenk’i sevmesine
C) Her duyduğuna inanmaz, kulaktan dolma bil- C) Öğretmenler tarafından seçilmesine
gilerle hareket etmezdi. D) Müdür Bey’in onaylamasına

D) Saatin ilerlemesiyle gözlerimizden uyku ak-
maya başlamıştı.

79

6. Sınıf Örtülü Anlam

Örtülü Anlam

➤➤ Cümlede doğrudan söylenmeyen ancak cümlenin anlamından veya cümledeki bazı ifadelerden çıkarılabilecek
anlamlara örtülü anlam denir. Daha çok “de” bağlacı kullanılır. Karşılaştırmalara yer verilir. Örneğin “Doğum
günüme teyzemler de katılacakmış.” cümlesindeki “de” bağlacından “teyze dışında başkalarının da katılacağı”
anlamı çıkarılabilir.

• Sınavda paragraf konusundan da sorumluyuz. (Başka konulardan da sorumlu oldukları)

• Bu kitap Türkçe olarak ilk defa basılacak. (Daha önce Türkçe basılmadığı)

• Kitap fuarları sayesinden öğrenciler artık kitap okuyor. (Daha önce kitap okumadıkları)

• Usta yazar 2 yıl aradan sonra yeni kitabını çıkardı. (2 yıldır kitap çıkarmadığı)

• Salondakilerin hemen hemen hepsi konuşmacıyı dinliyordu. (Dinlemeyenlerin de olduğu)

• Okulun tek Türkçe öğretmeninin tayini çıktı. (Okulda başka Türkçe öğretmeni olmadığı, okulda Türkçe

öğretmeni kalmadığı)

Etkinlik 13

Kazanım: T.6.1.10. Dinlediklerinin/izlediklerinin içeriğini değerlendirir.

a) Öğrencilere reklam filmleri dinletilerek/izletilerek bunlardaki mesajların ve örtülü anlamların
tespit edilmesine yönelik çalışmalar yaptırılır.

b) Öğrencilerin içeriklerdeki tutarlılığı sorgulamaları sağlanır.

1. Aşağıdaki cümlelerde örtülü anlam bulunanları “” işaretiyle işaretleyiniz.

a.  Depremde okul binası da zarar görmüş.

b. Kitapta çok sayıda yazım hatası var.

c.  Son günlerde ekmeğe de zam geldi.

d. Bu kitabı çocuklar beğenerek okuyor.

e.  Polisler kontrolde sadece bizi durdurdu.

f.  Bu sene de futbol turnuvası yapılmayacakmış.

g. Okul gecesinde sunuculuğu Sertap yapacak.

h.  Sen benim en yakın arkadaşlarımdansın.

i. Manavdan iki kilo elma, üç kilo portakal aldım.

j.  Okulun en parlak öğrencilerinden biridir Semra.

80

6. Sınıf Örtülü Anlam

Etkinlik 123

2. Aşağıdaki cümlelere örtülü anlam katan ifadelerin altını çiziniz.

a. Bu işyerinde yalnız sana güvenebilirim.
b. Havalar artık çok soğuk.
c. Yarından sonra kimseye izin veremem.
d. Tarih sınavında ilk kez 85’in altında not aldım.
e. Bugün seni daha iyi gördüm.
f. Seni bu konuda son kez uyarıyorum.
g. Bu kalemin de mürekkebi bitmiş.
h. Trafik sorunu sadece bu şehirde çözülemedi.
i. Canan sosyal etkinliklerde de oldukça aktiftir.
j. Sınıfta hayvanlara karşı en çok Akın duyarlıdır.
k. Yine yüzün gülüyor.
l. Bu yıl üniversite sınavına yeniden gireceğim.
m. Sınıfın en uzun boylu öğrencisi Ercan’dır.
n. Senin hasta olduğundan benim de haberim olmadı.
o. Bu satten sonra seninle çalışamayız.
p. Girdiği yarışların tamamına yakınını kazandı.
r. Dedemden kalan tek toprak parçası satıldı.
s. Çocuk uçağa ilk kez bindi.
t. Bugünümüz de koşuşturmacayla geçti.
u. Önümüzdeki hafta sonu da vaha güneşli olacak.
v. Seni aramamın bir diğer nedeni bir konuda fikrini almaktı.
y. Serhan Bey artık buralara uğramıyor.
z. Bilgi yarışmasına yalnız bizim okul katılmadı.

81

6. Sınıf Örtülü Anlam

Etkinlik 13

3. Aşağıdaki cümlelerin örtülü anlamları verilmiştir. Doğru verilenlerin başındaki kutucu-
ğa “D”, yanlış verilenlerin başındaki kutucuğa “Y” yazarak etkinliği tamamlayınız.

a. Bu toplantıdan da istediğimiz karar çıkmadı.
Y Örtülü anlam: Daha önceki toplantılardan istediğimiz karar çıkmıştı.
b. Bu suda ilk kez bakterilere rastlandı.
D Örtülü anlam: Bu suda daha önce bakterilere hiç rastlanmamıştı.
c. Ekinlerin çoğu yeşermiş.
Y Örtülü anlam: Yeşermeyen ekin kalmamış.
d. Ben dışarı ondan çok çıkarım.
D Örtülü anlam: O, dışarı benim kadar çok çıkmaz.
e. Mahallenin alçakta kalan bölümleri selden zarar görmüş.
D Örtülü anlam: Mahallenin yüksekte kalan kısımları selden zarar görmemiş.
f. Bu soruyu sadece sen çözebilirsin.
Y Örtülü anlam: Senden önce çözenler de oldu.
g. Tek güzel huyun yardımsever olmandır.
D Örtülü anlam: Yardımsever olmak dışında başka güzel huyun yok.
h. Başarılı olmanın sırlarından bir tanesi inançtır.
D Örtülü anlam: Başarılı olmanın inanç dışında da sırları vardır.
i. Buraya son kez geliyorum.
Y Örtülü anlam: Buraya daha önce hiç gelmedim.
j. İnsan bazen yalnız kalma ihtiyacı duyar.
D Örtülü anlam: İnsan yalnız kalma ihtiyacını her zaman duymaz.

82

6. Sınıf Örtülü Anlam

Etkinlik 123

4. Aşağıdaki cümlelerde örtülü anlamları bularak altlarına örnekteki gibi yazınız.
a. Sait Faik de edebiyatımızdaki önemli öykücülerdendir.
Edebiy atımız da öne mli ba şka öy kücül erin de olduğ u
b. Yeni şiirleri eski şiirlerine göre daha bir duygusaldır.
Eski şiirlerinin yenisi kadar duygusal olmadığı
c. Geçen hafta 8. Uluslararası Türk Dili Kurultayı yapıldı.
Daha önce 7 kez Uluslararası Türk Dili Kurultayı yapıldığı
d. Babam ekmek almayı yine unutmuş.
Daha önce de ekmek almayı unuttuğu
e. Sana ne kadar iyilik etsem yine de üzerimdeki hakkını ödeyemem.
Üzerimde çok fazla hakkının olduğu
f. Uçak iki saat gecikmeli olarak 17.30’da havalanmış.
Uçağın normal kalkış saatinin 15.30 olduğu
g. Arabalara çok meraklı, babası gibi şoför olacak.
Babasının şoför olduğu
h. Sena ile iki gün önce huzurevinde tanıştım.
İki gün öncesine kadar Sena’yı tanımadığı
i. Yaşlandım, eskisi kadar halı saha maçı yapmıyorum.
Gençken (eskiden) çok fazla halı saha maçı yaptığı
j. Bugünden itibaren düzenli olarak spora başlıyoruz.
Bugüne kadar düzenli spor yapmadıkları

83

6. Sınıf Örtülü Anlam KKT - 13 

1. Cümlede doğrudan söylenmeyen ancak cümle- 4. Akciğer kanseri özellikle sigara ve alkol kullanan-
nin anlamından veya cümledeki bazı ifadelerden larda görülür.
çıkarılabilecek anlamlara örtülü anlam denir.
Bu cümledeki örtülü anlam aşağıdakilerden
Buna göre aşağıdaki cümlelerden hangisinde hangisidir?
örtülü anlam yoktur?
A) Akciğer kanserine belli bir yaştan sonra daha
A) Artık onlar bizimle aynı sofraya oturmazlar. çok yakalanılır.

B) Romanda bir kasabada geçen olaylar anlatı- B) Akciğer kanserine neden olan tek faktör sigara
lıyor. ve alkol kullanımıdır.

C) Bu telefonu da bir haftada bozmayı başardı. C) Kanser türlerinden sadece akciğer kanserine
sigara ve alkol neden olur.
D) Kütüphanedeki kitapların çoğunu okudum.
D) Akciğer kanseri sigara ve alkol kullanma-
yanlarda da görülebilir.

2. Sanayinin güvenilir tek ustası da dükkânı kapat- 5. “Raftaki kitaplardan kara kaplı olanı verir misin?”
mış. cümlesinde, sözü edilen rafta başka kitapların da
olduğu anlamı örtülü olarak verilmektedir.
Aşağıdaki anlamlardan hangisi bu cümleden
çıkarılamaz? Bu açıklamaya göre aşağıdakilerin hangisinde
örtülü anlam yoktur?
A) Başkalarının da dükkân kapattığı
B) Sanayide başka güvenilir usta olmadığı A) Yoldayken aracımızın sol ön lastiği patladı.
C) Sanayide güvenilebilecek usta kalmadığı B) Bu kitap özellikle anneler için çok önemlidir.
D) Sanayide hiçbir usta bulunmadığı C) Annesine bulaşıkları yıkarken yardım etti.
D) Kardeşine de hediye almayı unutma!

3. Hafta sonu bizimle geziye gelecek misin? 6. Aşağıdakilerin hangisinde “de/da” cümleye
örtülü bir anlam katmıştır?
Bu soruya aşağıdaki yanıtlardan hangisi veri-
lirse teklif, örtülü olarak geri çevrilmiş olur? A) Evde yemek yapacak malzeme kalmamış.
B) Ben de derslerini aksattığını düşünmekteyim.
A) Evet geleceğim. C) Dayımın çocuklarıyla bahçede top oynadık.
B) Hayır gelmeyeceğim. D) Ben bu konuda sana katılmıyorum.
C) Hasta sonu teyzemler gelecek.
D) Hafta sonunu iple çekiyorum.

84

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Cümle Yorumlama

➤➤ Cümleler bir duyguyu veya düşünceyi ifade etmeye yarayan söz dizileridir. Söz dizilerini oluşturan kelime veya
kelime grupları gelişigüzel değil, anlamlı ve kurallı olarak sıralanır. Burada anlamlıdan kasıt, kelimelerin mantık
içindeki sıralanmasıdır. Kurallıdan kasıt ise yüklemin cümlenin sonunda olmasıdır. Dolayısıyla cümleyi oluştu-
ran kelime ve kelime grupları sıralanırken öncelikle yüklem bulunup sona yerleştirilmelidir. Sonraki kelimeler
ise cümlede anlatılmak istenen anlam doğrultusunda sıralanmalıdır.

1. tatmanın Mutluluğu tatmanın tek çaresi, paylaşmaktır.
2. mutluluğu
3. paylaşmaktır
4. çaresi
5. tek

➤➤ Bazı cümlelerde boş bırakılan yerlerin anlam bütünlüğünü sağlayacak şekilde tamamlanması istenir. Bu durum-
da öncelikle cümlede anlatılmak istenen anlaşılmalı ve boşluk, cümlenin anlamı doğrultusunda doldurulmalıdır.
Bunun yanında bazı dilbilgisi kuralları da (zaman ve kişi uyumu, bağlaçlalar vb.) gözden kaçırılmamalıdır.

• Öğüt vermek kolay, örnek olmak ise - - - -

Bu cümlede virgülden önceki bölümde öğüt vermenin kolay olduğu anlatılmıştır. Virgülden sonraki bölümde
örnek olmayla ilgili değerlendirme yapılacaktır. Öğüt vermek sözle, örnek olmak ise davranışla gerçekleşe-
ceğinden örnek olmanın zor olması gerekir. Bu yüzden cümle “Öğüt vermek kolay, örnek olmak ise zordur.”
şeklinde olmalıdır.

➤➤ Duygu ve düşünce ifade edilirken farklı sözcükler tercih edildiğinden bazı cümleler birbirleriyle eş anlamlı,
yakın anlamlı veya zıt anlamlı (çelişen cümle) olabilir. Bazı cümlelerden ise anlamsal çıkarımlar yapılarak çıkarı-
labilecek veya çıkarılamayacak yargılar belirlenebilir. Cümlede anlatılmak istenenler farklı kelimeler aracılığıyla
ifade edilebilir.

• Romanın içeriği yazarının yaşantılarından bağımsız değildir. Aynı duygu ve düşünceler farklı sözcüklerle

• Yazarın hayat şartlarının tümü romanın içeriğini belirler. dile getirildiğinden “eş anlamlı cümle”dir.

• Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir. Birebir aynı anlama gelmese de anlamca aynı doğrultuda

• Değişime hayatın içinde rastlamak mümkündür. olup aynı ruhu taşıdıklarından “yakın anlamlı cümle”dir.

• Ne kadar yaşadığımız değil, nasıl yaşadığımız önemlidir. Aynı konuya karşıt (zıt) iki farklı bakış açısı verildi-

• Asıl olan ömrünün kalitesi değil, uzunluğudur. ğinden “karşıt anlamlı (çelişen) cümle”dir.

➤➤ Aşağıdaki cümleyle birlikte çıkarılabilecek ve çıkarılamayacak yargıları inceleyelim:

• Öğretmen bir kandile benzer, kendini tüketerek başkalarına ışık verir.

• Öğretmen insanı bilgilendirir. Çıkarılabilecek yargılar
• Öğretmen işinden dolayı yıpranır.
• Öğretmenlik fedakârlık gerektirir.

• Öğretmenlik uzun yıllar sürdürülemez. Çıkarılamayacak yargılar
• Herkes öğretmenlik yapabilir.
• Öğretmen yakınındakilere daha faydalıdır.

85

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Etkinlik 14

Kazanım: T.6.1.1. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen olayların gelişimi ve sonucu hakkında tahminde bulunur.

T.6.1.10. Dinlediklerinin/izlediklerinin içeriğini değerlendirir.

a) Öğrencilere reklam filmleri dinletilerek/izletilerek bunlardaki mesajların ve örtülü anlamların
tespit edilmesine yönelik çalışmalar yaptırılır.

b) Öğrencilerin içeriklerdeki tutarlılığı sorgulamaları sağlanır.

T.6.1.11. Dinledikleriyle/izledikleriyle ilgili görüşlerini bildirir.

1. Aşağıdaki cümlelerdeki boşlukları futbol toplarının üzerindeki kelimelerden yararla-
narak doldurunuz.

zoru artar ömür barışın

çekil engelleri ümidini alışır

a. İyi yaşamayı öğrenmek, ömür boyu sürer.

b. Başarıya ulaşmak için engelleri aşmak gerekir.

c. Önemli olan kolayı değil, zoru başarmaktır.

d. Sevinçler paylaşıldıkça azalır, mutluluklar paylaşıldıkça artar .

e. İnsan hayattaki her zorluğa zamanla alışır .

f. Savaşın iyisi, barışın kötüsü olamaz.

g. Ümidini kaybetmiş olanın başka kaybedecek bir şeyi kalmamıştır.

h. Ya bir yol bul ya bir yol aç ya da yoldan çekil .

86

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Etkinlik 14

2. Aşağıda karışık verilen sözcük ve söz gruplarını anlamlı ve kurallı cümleler oluştur-
mak için sıralayınız.

a. hoş görmek birlik ve beraberliğimizi arttırır farklılıklarımızı

Farklılıklarımızı hoş görmek birlik ve beraberliğimizi arttırır.


b. inanın ki başkaları da inansın siz size kendinize

Siz kendinize inanın ki başkaları da size inansın.


c. kolay zordur eleştirmek ise yapmak

Eleştirmek kolay, yapmak ise zordur.


d. heyecanla amacına ulaşamaz yapılmayan hiçbir iş

Heyecanla yapılmayan hiçbir iş amacına ulaşamaz.


e. her anın bilmeliyiz kıymetini yaşadığımız

Yaşadığımız her anın kıymetini bilmeliyiz.


f. değil yapmak hatalardan çıkarmak ders önemlidir hata

Hata yapmak değil, hatalardan ders çıkarmak önemlidir.


g. herkes fikirdeyse düşünmüyordur bir konuda aynı hiç kimse

Bir konuda herkes aynı fikirdeyse hiç kimse düşünmüyordur.


87

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Etkinlik 14

3. Aşağıda ikili verilen cümleler arasında nasıl bir ilişki olduğunu (eş, yakın, karşıt anlam)
karşılarına yazınız.

• Küçük şeylere fazla önem verenlerin elinden büyük iş gel-
mez.
a • Büyük işleri beceremeyen kişiler küçük meselelere yoğunla- Eş anlam

şırlar.

b • İyi bir şiir ilk okunduğunda yeterince anlaşılmayabilir. Yakın anlam
• Kaliteli şiirin her okunduğunda farklı bir yönü keşfedilir.

c • Bilinçli olarak kalp kıran kişinin özrü boşunadır. Karşıt anlam
• Farkında olarak da kalp kırılsa özür dilenmelidir.

d • Hayatta her şeyin değeri kaybedildikten sonra anlaşılır. Eş anlam
• Hayatta hiçbir şeyin değeri eldeyken bilinmez.

e • Kişi mutlu olmak için önce vücut sağlığını korumalıdır. Yakın anlam
• Hayatta her işin başında sağlık gelmektedir.

• Ne kadar bilirsen bil, anlatabileceklerin karşıdakinin anlaya-
bileceği kadardır.
f • Ne kadar bilgili olursan karşı tarafı aydınlatma şansın o kadar Karşıt anlam

yüksektir.

• Okumak, insanın hayata ve olaylara bakış açısını değiştirir.
g • Okuyan insanla okumayan insanın tutum ve davranışı farklı- Yakın anlam

dır.

h • Hayatta hiçbir başarı tesadüf değildir. Eş anlam
• Başarı rastlantı sonucu elde edilemez.

i • İyi bir sanatçı eserlerinde millî konuları ele alır. Eş anlam
• Sanatçı, ulusal meseleleri işlediğinde iyi sanatçı sayılır.

j • Yazar için önemli olan yarınlara sesini duyurabilmektir. Karşıt anlam
• Yazarların kalıcı olmak gibi bir kaygısı olmamalıdır.

88

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Etkinlik 14

4. Aşağıda konu başlıklarıyla ilgili görüşler verilmiştir. Buna göre verilen görüşlerle aynı
anlama gelen ve anlamca çelişen cümlelerin numaralarını ilgili kutucuklara yazınız.

Konu Başlığı Görüş

a Özür dilemek Yerinde söz söyleyen özür dilemek zorunda kalmaz.

1. Konuşmayı bilen kimse başkalarını incitecek duruma düşmez.

2. Herkes yaptığı yanlıştan ötürü bağışlanmayı isteyebilir.

3. Özür dilemek, kişinin konuşmayı bilmemesi sonucunda ortaya çıkar.

4. En iyi konuşmacı bile pot kırarak özür dileyecek duruma düşebilir.

Aynı anlama gelenler: 1 - 3 Anlamca çelişenler: 2 - 4

Konu Başlığı Görüş
b Temizlik Herkes evinin önünü süpürse sokaklar tertemiz olur.

1. Temiz olmak sık sık temizlik yapmakla değil, kirletmemekle mümkündür.

2. Temiz bir çevre için insanlar kendilerine düşen yerleri temizlemelidir.

3. Herkes evinin önünü temizlese de kirletme davranışı değişmedikçe temizlik kalıcı olmaz.

4. Sokakların kirli olmasının temel nedeni insanların evinin önünü temizlememeleridir.

Aynı anlama gelenler: 2 - 4 Anlamca çelişenler: 1 - 3

Konu Başlığı Görüş
c Başarı
Hiç kimse başarı merdivenini elleri cebinde
tırmanmamıştır.

1. Başarıya giden yol, zorluklarla doludur.

2. Her başarının ardında emek ve mücadele vardır.

3. Bazı başarılar rastlantı sonucu ortaya çıkar.

4. Başarıya kolayca ulaşmak için kurnaz olmak gerekir.

Aynı anlama gelenler: 1 - 2 Anlamca çelişenler: 3 - 4

89

6. Sınıf Cümlede Yorumlama

Etkinlik 14

5. Aşağıda numaralanmış cümleler ve bu cümlelerin altında bazı yargılar verilmiştir. Buna
göre cümlelerden çıkarılabilecek yargıları cümlenin başındaki kutucuğu işaretleyerek
belirtiniz.

1) Kıyıyı gözden kaybetmeye cesaret etmedikçe insan yeni okyanuslar keşfedemez.

a. Birazcık cesareti olan her insan kendi başına iş açabilir.
b.  Hayata yenilikler katmak için risk almak şarttır.

c. Fırsatları değerlendirebilmek için uyanık olunmalıdır.

2) Kusursuz dost arayan dostsuz kalır.
a.  Her insanın az çok kusuru bulunur.
b. Mükemmele mükemmel yoldaşlık eder.
c.  İnsanları özürleriyle kabul edip sevmek gerekir.

3) Hayatta çok büyük işler yaptım ama aklım hâlâ yapamadıklarımda.
a. Yaptıklarım yapacaklarımın habercisidir.
b.  Yaptıklarım değil, yapamadıklarım zihnimi meşgul etmektedir.
c. Bugüne kadar üstesinden gelemediğim hiçbir iş yoktur.

4) Her insan yanlış yapabilir ancak büyük insanlar yanlışlarını anlar.
a. İnsanı hataya sürükleyen kendini büyük görmesidir.
b.  Hata yapmak insanlar için gayet doğaldır.
c.  Olgun insanlar hatalarının farkına varır.

90

6. Sınıf Cümlede Yorumlama KKT - 14 

1. Şüphe, kimseye hiçbir faydası olmayan ızdıraptır. 4. 1. güzeldir
2. yolculuk
Aşağıdakilerden hangisi bu cümleye anlamca 3. varmaktan
en yakındır? 4. gidilecek
5. umutla
A) Şüphe etmek insanı boş yere üzer. 6. yere
B) Şüphelenmek yerine göre gerekli olabilir. Numaralanmış sözcüklerle anlamlı ve kurallı
C) Şüphe ederek hiçbir sonuca varılamaz. bir cümle oluşturulduğunda sıralama aşağı-
D) Hayatta her yeni buluş şüpheyle başlar. dakilerden hangisi olur?

A) 5 – 3 – 1 – 2 – 4 – 6
B) 5 – 2 – 4 – 6 – 3 – 1
C) 2 – 1 – 5 – 4 – 6 – 3
D) 4 – 6 – 3 – 1 – 5 – 2

2. İnsan, doğrusu ve yanlışıyla birlikte insandır. 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisi anlamca di-
ğerleriyle çelişmektedir?
Bu cümleden aşağıdakilerden hangisi çıkarı-
lamaz? A) Hayatta risk almadan hiçbir başarı elde
edilemez.
A) Her insanın doğrusu ve yanlışı olabilir.
B) Doğru ve yanlış insanın en doğal özelliğidir. B) Kaplumbağa dahi başını çıkarıp risk almadan
C) İnsan hiçbir şekilde hataya düşmemelidir. ilerleyemez.
D) Hata yapmak insan için sıradan davranıştır.
C) Zaman zaman zarara uğrama tehlikesinden
geri durulmamalıdır.

D) İşini sağlam yapan insan kolay kolay kaybet-
mez.

3. Kaptanın ustalığı - - - - 6. Varlıklarıyla doğaya pek çok katkıda bulunan
ayılar, bitkilerle beslendiği için önemli bir tohum
Bu cümle aşağıdakilerden hangisiyle tamam- dağıtıcıdır.
lanırsa diğerlerinden farklı bir anlam ortaya
çıkar? Aşağıdakilerden hangisi bu cümleden ayılarla
ilgili kesin olarak çıkarılacak bir yargı değildir?
A) deniz durgunken anlaşılmaz.
B) fırtınalı denizde belli olur. A) Varlıkları doğa için oldukça yararlıdır.
C) yetiştirdiği zabitlerle ortaya çıkar. B) Doğada geniş alanlarda yaşar.
D) zor şartlar altındayken kendini gösterir. C) Besin kaynakları arasında bitkiler vardır.
D) Tohumların taşınmasında rol oynar.

91

3. ÜNİTE

DEYİMLER VE ATASÖZLERİ

Deyimler
Atasözleri ve Özdeyişler

Kazanımlar

➢➢ T .6.3.5. Bağlamdan yararlanarak bilmediği kelime ve kelime gruplarının anlamını tahmin eder.
➢➢ T.6.3.6. Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler.
➢➢ T.6.4.7. Yazılarını zenginleştirmek için atasözleri, deyimler ve özdeyişler kullanır.

6. Sınıf Deyimler

Deyimler

➤➤ En az iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan ve çoğu zaman gerçek anlamının dışında (mecaz) kullanılan
kalıplaşmış kelime gruplarına deyim denir. Deyimler anlatıma güzellik, çekicilik ve canlılık katar.

➤➤ Deyimler genellikle mecaz anlamlıdır.

• Kulak kabartmak: Belli etmemeye çalışarak dinlemek Örneğin “Kadın, aldığı süt bozuk çıkınca sütçü-
• Ateş püskürmek: Çok öfkeli olmak ye ateş püskürdü.” cümlesinde gerçekten kadının
• Düğün bayram etmek: Çok sevinmek ağzından ateş çıkarttığı değil, çok öfkelendiği anla-
tılmaktadır.

➤➤ Deyimler kalıplaşmış söz grupları olduğundan deyimi oluşturan sözcüklerin yerleri değiştirilemeye-
ceği gibi yerlerine eş anlamlıları da kullanılamaz.

• Hakkını aramak için yargıya başvurdu. (doğru) Altı çizili deyimdeki “baş” sözcüğünün yerine eş anlamlısı
olan “kafa” sözcüğünü kullanamayız.
dava açmak
• Hakkını aramak için yargıya kafavurdu. (yanlış)

➤➤ Deyimler genellikle kelime grubu olmakla birlikte cümle şeklinde de bulunabilirler.

• Dile düşmek: Hakkında dedikodu yapılmak

Kelime grubu
• İğne atsan yere düşmez: Çok kalabalık

Cümle

Etkinlik 15

Kazanım: T.6.3.5. Bağlamdan yararlanarak bilmediği kelime ve kelime gruplarının anlamını tahmin eder.

a) Öğrencilerin tahmin ettikleri kelime ve kelime gruplarını öğrenmek için sözlük, atasözleri ve
deyimler sözlüğü vb. araçları kullanmaları sağlanır.

b) Öğrencinin öğrendiği kelime ve kelime gruplarından sözlük oluşturması teşvik edilir.

T.6.3.6. Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler.

T.6.4.7. Yazılarını zenginleştirmek için atasözleri, deyimler ve özdeyişler kullanır.

1. “Akıl” kelimesiyle oluşturulmuş aşağıdaki söz öbeklerinden hangileri deyimdir? İşa-
retleyiniz.

a. Akıl tutulması e.  Akıl yürütmek
b.  Akla hayale gelmemek f.  Akıl işi değil
c. Akıl kişiye sermayedir. g. Akıl yaşı
d.  Akıl erdirmek h.  Akıl akıldan üstündür.

94

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 15

2. Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirerek noktalı yerlere yazınız.

Deyimler Anlamları
1 Kulak vermek a Çok tatlı konuşmak

2 Ağzı kulaklarına varmak b Çok öfkelenmiş olmak

3 Ağzından bal damlamak c Merak edip dinlemek, işitmeye çalışmak

4 Ateşle oynamak d Çok sevinmek

5 Avucunu yalamak e İşi veya müşterisi olmayıp boş oturmak

6 Burnundan solumak f Umduğunu ele geçirememek

7 Sinek avlamak g Açlık duymak

8 Midesi kazınmak h Pek tehlikeli bir işle uğraşmak

9 Altın çağını yaşamak i İyice, istediği gibi gözden geçirmek

10 Düşman olmak j Dedikodusuna konu olmak
11 Ağzına sakız olmak
12 Evirip çevirmek k En başarılı, en verimli döneminde bulun-
mak

l Kin beslemeye başlamak

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
cd a h f b e g k l j i

95

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 215

3. Aşağıda “göz” kelimesiyle oluşturulmuş deyimler ve açıklamaları karışık biçimde veril-
miştir. Deyimleri açıklamalarından yararlanarak tamamlayınız.
Açıklamalar
a. Hiç umulmayan, hiç beklenmeyen bir şeyin görülmesi karşısında şaşırmak
b. Sonradan verilecek bir ceza ile korkutmak, tehdit etmek
c. Bir kişi veya şey değerini yitirmek, rağbet görmemek
d. Dalgınlıkla görmemek
e. Ayrılıp başka yere gitmek, görünmez olmak.
f. Her iki tarafın bakışları karşılaşmak
g. Ortaya çıkmamak, ortalıkta dolaşmamak, saklanmak
h. Kötü niyetle bakmak

1234

Göz dağı vermek Gözden kaçırmak Kem gözle bakmak Göze görünmemek

5678

Gözden uzaklaşmak Gözlerine inanamamak Göz göze gelmek Gözden düşmek

96

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 125

4. Aşağıda deyimleri oluşturan kelimelerin yerleri karışık olarak verilmiştir. Bu kelimeleri
yerlerine koyarak deyimleri oluşturunuz.

a. koparmak bir suda bardak fırtına

Bir bardak suda fırtına koparmak


b. eleyip dokumak sık ince

İnce eleyip sık dokumak


c. kemik bir atmak ağzına

Ağzına bir kemik atmak


d. harman vurup savurmak har

Har vurup harman savurmak


e. öküz buzağı altında aramak

Öküz altında buzağı aramak


f. kazan kafası olmak gibi

Kafası kazan gibi olmak


97

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 215

5. Aşağıdaki deyimlerin anlamlarını noktalı yerlere yazınız.

a. İşi yokuşa sürmek İşi zorlaştırmak


Verdiği sözden benliğini küçülterek geri dönmek
b. Tükürdüğünü yalamak


c. Çenesi düşmek Yerli yersiz konuşup gevezelik etmek


d. Dalavere çevirmek Yalan dolanla gizlice kötü iş görmek


e. Damarına basmak Birini, duyarlı olduğu bir konuda kızdırmak


f. Etekleri tutuşmak Çok telaşlanmak


g. Küplere binmek Çok öfkelenmek


Bulunduğu durumdan çok üstün olan bir duruma ulaşma
h. Gözü yüksekte olmak

amacını gütmek

i. Keçileri kaçırmak Delirmek veya bunalım içinde bulunmak


j. Can atmak Şiddetle arzu etmek, çok istemek


98

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 125

6. Aşağıda sıralı olarak verilen deyimlerden anlamca aynı doğrultuda olanları işaretleyi-
niz.

a.  Kılı kırk yarmak – ince eleyip sık dokumak
b. Göze girmek – gözden düşmek
c.  Hapı yutmak – ayvayı yemek
d. Ayağı alışmak – ayağını kesmek
e.  Çam devirmek – pot kırmak
f. Dudak ısırmak – dudak sarkıtmak
g.  Kulağına çalınmak – kulağına gelmek
h. Burnunu sokmak – burnunda tütmek
i.  Ağzı açık kalmak – gözlerine inanamamak
j.  İçi sızlamak – yüreği cız etmek
k. Ağzının suyu akmak - acı çekmek
l.  Ağzı kulaklarına varmak - ayakları yere değmemek

7. Aşağıdaki cümlelerde geçen deyimlerin altını çiziniz.

a. Bize olan borcunu ödemek için sana bir hafta zaman veriyorum.
b. Söylediklerimi kulağına küpe et evladım!
c. Sabah akşam çalıştığı hâlde iki yakasını bir araya getiremedi.
d. Bu çocuk o kadar zeki ki leb demeden leblebiyi anlıyor.
e. İstanbul’a döndüğü gün ayağının tozu ile padişahı görmeye gitti.
f. Gördüğüm vahşet karşısında tüylerim diken diken olmuştu.
g. Babamın üstesinden gelemeyeceği hiçbir iş yoktur.
h. Akşama kadar vakit geçirelim, akşam olunca eve geçeriz.
i. Yerine göre fakiri korur gibi görünür, gözleri boyar böylece.
j. Çocuğunu bir gören olmuş mu diye kapı kapı dolaştı.

99