6 TURKCE ETKINLIK CEVAP

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 215

8. Aşağıda açıklamaları verilen deyimleri görsellerden yararlanarak bulunuz.

a. Deyim: Ekmeğinden etmek


Açıklama: İşinden çıkarmak, işinden atmak.

b. Deyim: Burnundan fitil fitil gelmek


Açıklama: Elde ettiği güzel şey, sonradan gelen üzüntüler üzerine
kendisine zehir olmak

c. Deyim: Dili tutulmak

Açıklama: Sevinç, korku, şaşkınlık vb. sebeplerle birdenbire söz
söyleyemez olmak

d. Deyim: Dünyalara değişmemek



Açıklama: Her şeyden daha fazla sevmek

e. Deyim: Bardağı taşırmak



Açıklama: Sabrını tüketmek

f. Deyim: Sudan çıkmış balığa dönmek


Açıklama: Herhangi bir sebeple ne yapacağını bilememek, çok
şaşırmak

g. Deyim: Yakayı kurtarmak


Açıklama: Bir işten kurtulmak

h. Deyim: Zaman ile yarışmak


Açıklama: Hızlı hareket etmek.

100

6. Sınıf Deyimler

Etkinlik 125

9. Aşağıdaki cümlelerdeki altı çizili deyimler ve anlamları karışık olarak verilmiştir. De-
yimleri ve anlamları aşağıdaki tobloda eşleştiriniz.

1 Hazıra konmak istemiyorsan yemeğe a Çok sevinmek
yardım et!

2 Hesabını bilen bir insan gelişigüzel pa- b Başkasının emeğiyle ortaya çıkmış bir

ra harcamaz. şeyden yararlanmak

3 Adamın gözü kararmış, çok dikkatli ol- c Birlikte davranmak, bir konuda birleşmek
mak gerekiyor.

4 Annesini karşısında bulunca ağzı ku- d Önce söylediğini başka türlü anlatmak
laklarına vardı.

5 Zamanımızın gençleri dünyayı tozpem- e Tutumlu olmak
be görmektedir.

6 Yalanlarının ortaya çıkacağını anladı- f Umutsuzluğun veya aşırı bir isteğin etkisi

ğında ağız değiştirdi. altında ne yaptığını bilmez duruma gelmek

7 İnsan haddini bilerek kendini ilgilendir- g Üzücü durumlara bile iyimser gözle bak-

meyen konularda susmalı. mak

8 Haydi çocuklar! El ele verip okulumuzu h Kendi değer ve yeteneğini olduğundan

ağaçlandıralım. üstün görmemek

9 Bu yaşadıklarımız hepinizin kulağına i Çekinecek hiçbir durumu veya ayıbı olma-

küpe olsun. mak

10 Çok şükür ki alnımız açık yüzümüz ak, j Başa gelen bir durumdan alınan dersi

haklılığımız elbet anlaşılır. unutmamak

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
be f a g d h c j i

101

6. Sınıf Deyimler KKT - 15 

1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim kulla- 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde “kalp” söz-
nılmamıştır? cüğü deyim içinde kullanılmamıştır?

A) Çanakkale’de Mustafa Kemal ve silah askerleri A) İnsanların kalbine girmenin yolu, onların
destan yazdı. sevdiklerini önemsemekten geçer.

B) Okulumuzdaki herkes bu kitabı okumaya can B) Sevdiğine kalbini açacak en uygun zamanı
atıyor. beklemekteydi.

C) Rakibinin sırtını yere getirmek için uygun fırsatı C) Son zamanlarda kalbimin içinde güzel şeyler
kolladı. olacağı izlenimi uyandı.

D) Avucuna topladığı zeytin çekirdeklerini havaya D) Dedikodulardan ötürü kalbini kırıldığını dahi
fırlatıyor. söylemeye çekiniyordu.

2. Salon oldukça kalabalıktı. İçeri henüz giren kırmızı 5. Emin olduğu tek şey, gerçekten ne pahasına olur-
elbiseli, kırmızı saçlı kadın dikkatini çekti. Tanıdık sa olsun, artık bir daha geri dönmeyeceğiydi.
gelmişti bir yerden. Rahatsız etmemek için şöyle
göz ucuyla baktı. Evet evet, tiyatro gecesinden Bu cümledeki altı çizili deyimin anlamı aşağı-
hatırlıyordu kendisini. daki cümlelerden hangisinde vardır?

Bu parçadaki altı çizili deyimin anlamı aşağı- A) Söylediklerini asla unutmayacağım, ömür boyu
dakilerden hangisidir? aklımda kalacak.

A) Fark ettirmeden gözlemek B) Her türlü sıkıntı ve tehlikeyi göze alarak seni
son kez görmeye geldim.
B) Dalgınlıkla görmemek
C) Zekâ dolu esprileriyle bütün salonu kırıp
C) Her iki tarafın bakışları karşılaşmak geçirdi.

D) Tepeden tırnağa bakmak, incelemek D) Zamanı geldiğinde bütün söylediklerini sana
hatırlatacaktır.

3. Saatler süren yolculuk sonunda mola verdiler. 6. Anlaşılan o ki sen bu insanları - - - -
Elebaşları kendilerine ayak bağı olmamdan rahat-
Bu cümle aşağıdaki deyimlerden hangisiyle
1 tamamlanırsa “abartma” anlamı çıkar?

sızdı. Bir yolunu bulup uygun zamanda benden A) defterden silmişsin.
B) aklına takmışsın.
2 C) gözünde büyütmüşsün.
D) bağrına basmışsın.
yakayı kurtarmak istediği apaçık belliydi.

34
Parçadaki altı çizili ifadelerin hangisi deyim
değildir?

A) 1. B) 2. C) 3. D) 4.

102

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Atasözleri ve Özdeyişler
➤➤ Uzun gözlem ve denemeler sonucu söylenmiş, halka mal olarak kalıplaşmış özlü sözlere atasözü denir.

➤➤ Atasözlerini oluşturan sözcüklerin yerine eş anlamlıları dahi olsa kullanılamaz.

• Ağaç yaş iken eğilir. Örneğin bu atasözlerinde “yaş” sözcüğü yerine “ıslak” söz-
cüğünü, “yorgan” sözcüğü yerine “battaniye” sözcüğünü
(İnsanlar küçük yaşta kolay eğitilir.) kullanamayız. Çünkü atasözleri kalıplaşmış sözlerdir.
• Ayağını yorganına göre uzat.

(Giderini mutlaka gelirine uydurmalısın.)

➤➤ Atasözlerinin çoğu mecaz anlamlı olmakla birlikte gerçek anlamlı olanları da vardır.

• Hamama giren terler. (Mecaz anlam) Örneğin “Hamama giren terler.” atasözünde
gerçek anlamda da hamama girenin terleyece-
(Bir işe girişen, o işin güçlüklerini veya masraflarını ği doğrudur. Ancak burada anlatılmak istenen
göze almalıdır.) bu değildir. Bu yüzden mecaz anlamlıdır. “Zara-
• Zararın neresinden dönülse kârdır. (Gerçek anlam) rın neresinden dönülse kârdır.” atasözündeyse
anlatılmak istenen gerçekte ilk akla gelen, anlaşı-
(Sürüp giden zararlı bir işten ne kadar erken vazge- landır. Bu yüzden gerçek anlamlıdır.
çersek daha sonra uğrayacağımız zararı o kadar
azaltmış oluruz.)

➤➤ Atasözleri cümle şeklinde ve öğüt vericiyken, deyimler genellikle “-mak,-mek” ekini alan kelime
grubu şeklindedir.

• Damlaya damlaya göl olur. (Atasözü) ➜ Öğüt vericidir.
• Ağzından bal damlamak (Deyim) ➜ Öğüt verici değildir.

➤➤ Bir düşünceyi kısa ve kesin bir dille anlatan, kim tarafından söylendiği bilinen özlü sözlere özdeyiş (vecize)
denir. Özdeyişler de öğüt verici ve yol göstericidir.

• Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir. (Atatürk)
• Cahil kimsenin yanında kitap gibi sessiz ol. (Mevlâna)
• Hedefi olmayan gemiye hiçbir rüzgâr yardım edemez. (Montaigne)
• Kitapsız yaşamak kör, sağır, dilsiz yaşamaktır. (Seneca)
• İnsanın öğrenmesi gereken ilk dil, tatlı dildir. (Barış Manço)
• Eğri cetvelden doğru çizgi çıkmaz. (Hz. Ali)
• Konuşma, insanın aklını kullanma sanatıdır. (Eflatun)

Not:

Özdeyişler de atasözleri kadar uzun yıllar olmasa da gözlem ve denemelere dayanır. Ancak özdeyişlerin söyleyeni
bellidir, atasözlerinin söyleyeniyse (anonim) belli değildir. Bu yüzden özdeyişler bir kişinin gözlem ve deneyimini
kapsarken atasözleri binlerce kişininkini kapsar.

103

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Etkinlik 16

Kazanım: T.6.3.5. Bağlamdan yararlanarak bilmediği kelime ve kelime gruplarının anlamını tahmin eder.

a) Öğrencilerin tahmin ettikleri kelime ve kelime gruplarını öğrenmek için sözlük, atasözleri ve
deyimler sözlüğü vb. araçları kullanmaları sağlanır.

b) Öğrencinin öğrendiği kelime ve kelime gruplarından sözlük oluşturması teşvik edilir.

T.6.3.6. Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler.

T.6.4.7. Yazılarını zenginleştirmek için atasözleri, deyimler ve özdeyişler kullanır.

1. Aşağıdaki atasözleriyle konularını eşleştiriniz.

Atasözü Konu
1 Aman diyene kılıç kalkmaz.
a Cimrilik

2 Ağaca çıkan keçinin dala bakan oğlağı b Çalışkanlık
olur.

3 Çiftçinin karnını yarmışlar, kırk tane c Çekemezlik
“gelecek yıl” çıkmış.

4 Yemeyenin malını yerler. d Kararlılık

5 İşleyen demir pas tutmaz. e Tutumluluk

6 Veren el, alandan üstündür. f Özenmek

7 Kedi uzanamadığı ciğere mundar, der- g Dürüstlük
miş.

8 Baca eğri de olsa dumanı doğru çıkar. h Umut

9 Ölmek var, dönmek yok! i Cömertlik

10 Ak akçe kara gün içindir. j Bağışlamak

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
j f hab i cgde

104

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Etkinlik 16

2. Aşağıdaki atasözlerini uygun sözcüklerle tamamlayınız.

a. Demir tavında dövülür.

b. Eğri oturup doğru konuşalım.

c. Eşeğe altın semer vursalar yine eşektir.

d. Ev alma, komşu al.

e. Gülü seven dikenine katlanır.

f. Güneş girmeyen eve doktor girer.

g. Hazıra dağlar dayanmaz.

h. İki cambaz bir ipte oynamaz.

i. Dost (iyi dost) kara günde belli olur.

j. Kaz gelen yerden tavuk esirgenmez.

3. Aşağıdaki atasözlerinin sahip oldukları anlamları tabloda işaretleyiniz.

Atasözü Gerçek Anlam Mecaz Anlam
1 İki karpuz bir koltuğa sığmaz. 
2 Çok bilen çok yanılır.
3 Serçeden korkan darı ekmez. 
4 Kişi arkadaşından bellidir. 
5 Tavşan dağa küsmüş, dağın haberi olmamış.
6 Her horoz kendi çöplüğünde öter. 
7 Zorla güzellik olmaz. 
8 Çivi çiviyi söker. 
9 Lafla peynir gemisi yürümez.
10 Meyve veren ağaç taşlanır. 




105

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Etkinlik 16

4. Aşağıdaki atasözlerini anlamlarıyla eşleştiriniz.

Atasözü Anlamı
1 Balık baştan kokar. a İyi düşünmeden yaptığımız işlerden

2 Denize düşen yılana sarılır. pişman olarak geri dönmek isteriz ama
artık iş işten geçmiştir.
b Herkesin bildiği gerçek inkâr edilemez.

3 Atılan ok geri dönmez. c Bir işte aksaklık başta olanlardan kay-
4 Mum dibine ışık vermez. naklanır.
5 Üzüm üzüme baka baka kararır.
6 Güneş balçıkla sıvanmaz. d Gereksiz görülen şey ileride gerekli
7 Sakla samanı, gelir zamanı. olabilir.
8 Damlaya damlaya göl olur.
9 Armut dalının dibine düşer. e Güç bir duruma düşenlerin bundan
10 Bir elin nesi var, iki elin sesi var. kurtulmak için her türlü çareye başvur-
11 Yavuz hırsız ev sahibini bastırır. maları olağandır.

f Etkili kişi kendi yakınlarına yardımcı
olamaz.

g Başarıya ulaşmak için birlik olmak ge-
rek.

h Suçlu kişi, şarlatan ve edepsiz ise za-
rar verdiği kimseyi susturur, dahası
suçlu çıkarır.

i Azar azar olagelen şeyler birikerek
önemli bir niceliğe ulaşacağı için kü-
çümsenmemelidir.

j Her zaman bir arada bulunan, arka-
daşlık eden kimseler birbirlerine huy
aşılar.

k Bir kimse önce yakınlarına yararlı olur.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11
cea f j bd i kgh

106

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Etkinlik 16

5. Aşağıda karışık hâlde verilen kelimelerden uygun atasözleri oluşturunuz.

a sürer olsa kelin başına merhemi

Kelin merhemi olsa başına sürer.

b kendi ağlamaz düşen

Kendi düşen ağlamaz.

c köpeğin olur kurt maskarası kocayınca

Kurt kocayınca köpeğin maskarası olur.

d sirke keskin zarar küpüne

Keskin sirke küpüne zarar.

e ağzı yoğurdu üfleyerek yanan yer sütten

Sütten ağzı yanan yoğurdu üfleyerek yer.

f fes kol baş içinde kırılır yen kırılır içinde

Baş kırılır fes içinde, kol kırılır yen içinde.

g kürek kapıdan kazma baktırır yaktırır mart

Mart kapıdan baktırır, kazma kürek yaktırır.

h görünür komşuya komşunun kaz tavuğu

Komşunun tavuğu, komşuya kaz görünür.

i ecele yoktur faydası korkunun

Korkunun ecele faydası yoktur.

j yatan körle kalkar şaşı

Körle yatan şaşı kalkar.

107

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler

Etkinlik 16

6. Aşağıda birbiriyle anlamca eş ve zıt olan atasözleri verilmiştir. Atasözleri arasındaki
anlam ilişkisine karar vererek ilgili kutucukları işaretleyiniz.

Atasözü Atasözü Eş anlam Zıt anlam

a Görünen köy kılavuz istemez. Güneş balçıkla sıvanmaz. 

b Mum dibine ışık vermez. Armut dalının dibine düşer. 

c Öfke baldan tatlıdır. Öfke ile kalkan zararla oturur. 

d Meyve veren ağaç taşlanır. Al elmaya taş atan çok olur. 

e Acele ile yürüyen yolda kalır. Acele işe şeytan karışır. 

f Ağır taş yerinden oynamaz. Ağır taş batman döver. 

g Akıl yaşta değil, baştadır. Aklı başa yaş getirir. 

h Demir nemden, insan gam- Duvarı nem, insanı gam yıkar. 
dan çürür.

i Deli dostun olacağına akıllı Dost bin ise azdır, düşman bir 
düşmanın olsun. ise çoktur.

j Tatlı dil yılanı deliğinden Tatlı söz can azığı, acı söz 
çıkarır. baş kazığı.

7. Aşağıdaki özdeyişlerle konularını eşleştiriniz.

1 Deniz sakin olduğunda, herkes dümeni tutabilir. (Publilius a Sabır
Syrus)

2 Hayatta en hakiki mürşit, ilimdir. (Atatürk) b Zorluklarla mücadele

3 Taşı delen suyun kuvveti değil, damlaların sürekliliğidir! c Çalışkanlık
(Lucretius)

4 Yarın, yorgun kimsenin değil; rahatlarına kıyabilenlerindir. d Bilim
(Nurullah Ataç)

5 İyi olmak kolaydır, zor olan adil olmaktır. (Victor Hugo) e Alışkanlık

6 Eti tadan köpek, artık kuru ekmeğe dönmez. (Ahmet Ha- f Bencillik
şim)

7 Benden sonra tufan! (Pompadour) g Kararlılık

8 Bekleyebilen için, her şey iyi bir netice verebilir. (Tolstoy) h Adalet

1 234 5 67 8

bd g c h e f a

108

6. Sınıf Atasözleri ve Özdeyişler KKT - 16 

1. Aşağıdakilerden hangisi atasözü olarak kabul 4. Bülbülü altın kafese koymuşlar, “- - - - ” demiş
edilir?
Bu atasözündeki boşluk aşağıdakilerden han-
A) Türk, öğün, çalış, güven. (Atatürk) gisiyle tamamlanmalıdır?
B) Bizi bilen bilir, bilmeyen de kendisi gibi bilir!
A) elmas olsa B) oh be
(Mevlana) C) ah vatanım D) canım annem
C) Güzel fikir doğru olmasa bile hoşa gider.

(Cenap Şahabettin)
D) Ne ekersen onu biçersin. (Anonim)

2. Atasözlerimizde çoğunlukla mecaz anlam kast 5. 1. dönüp
edilir. Ancak az da olsa tamamen gerçek anlama 2. dükkânıdır
gelen atasözlerimiz de mevcuttur. 3. geleceği
4. tilkinin
Buna göre aşağıdaki atasözlerinden hangisi 5. yer
tamamen gerçek anlamlıdır? 6. kürkçü
7. dolaşıp
A) Çocuk düşe kalka büyür. Yukarıdaki numaralandırılmış kelimeler nasıl
B) Pilavdan dönenin kaşığı kırılsın. sıralandığında atasözü oluşturur?
C) Su testisi su yolunda kırılır.
D) Tekkeyi bekleyen çorbayı içer. A) 4 – 7 – 1 – 3 – 5 – 6 – 2
B) 1 – 7 – 4 – 3 – 5 – 2 – 6
C) 4 – 1 – 7 – 3 – 5 – 6 – 2
D) 7 – 1 – 4 – 6 – 2 – 3 – 5

3. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde “İnsa- 6. Atasözleri genellikle mecaz anlamlıdır.
nın kendi sıkıntı ve sorunlarına başkaları gereken
önemi vermez.” anlamı vardır? Aşağıdaki atasözlerinden hangisi bu genelle-
meye uymaz?
A) Su içene yılan bile dokunmaz.
B) El elin eşeğini türkü çağırarak arar. A) Çivi çiviyi söker.
C) Ağacı kurt, insanı dert yer. B) Kaçan balık büyük olur.
D) Bey mi yaman, el mi yaman. C) Rüzgâr eken fırtına biçer
D) Kişi arkadaşından bellidir.

109

4. ÜNİTE

METİN TÜRLERİ VE SÖZ SANATLARI

Anı - Mektup
Tiyatro - Gezi Yazısı
Konuşturma (İntak)

Karşıtlık (Tezat)

Kazanımlar

➢➢ T .6.3.14. Metindeki söz sanatlarını tespit eder.
➢➢ T.6.3.26. Metin türlerini ayırt eder.

6. Sınıf Anı - Mektup

Anı - Mektup

Anı (Hatıra): Bir kimsenin yaşadıklarını ya da tanık olduklarını olayların üzerinden uzun bir süre geçtikten sonra
anlattığı yazı türüne anı (hatıra) denir.
• Yazar, olayları kendi bakış açısıyla anlatır.
• Tarihe ışık tuttuğu için tarihî belge özelliği taşır.
• Samimi ve ilgi çekici bir anlatımı vardır.
• Olayın gerçekleştiği yer ve zaman bellidir.

Örnek:

Bir gün Köşk’e gittim. Hizmetçilere Atatürk’ü sordum. “İki gün, iki gecedir devamlı okuyor.” dediler. He-
men odasına gittim. Atatürk, koltuğa bağdaş kurmuş oturuyordu. Çoğu kez böyle otururdu. Elinde bir
tarih kitabı vardı, bitirmeye çalışıyordu. Bana, “Hoş geldin.” dedikten sonra, “Elime bir kitap geçti, bil-
mem ne zamandan beri okuyorum.” diye ilave etti. “Yorulmadınız mı, Paşam?” diye sordum. Şöyle dedi:
“Hayır, yalnız gözlerim yaşarıyor fakat onun da çaresini buldum. Biraz tülbent aldırttım ve parça parça
kestirttim. Bu parçalarla gözlerimi siliyorum.”

Yukarıdaki metinde yazar, Atatürk’le ilgili bir anısını paylaşmıştır.

Mektup: Bir haberi, duyguyu veya dileği yanımızda olmayan birine iletmek amacıyla yazılan yazılara mektup
denir.
• Hitap (Sevgili Anneciğim, Canım Kardeşim vb.) ile başlar.
• Özel mektup, iş mektubu, resmi mektup (dilekçe) ve edebî mektup gibi türleri vardır.

Örnek:

Sevgili Sait,
Senin son kitabını okudum. Yalnız Sait’e has, Sait’ten başkalarının elinde adileşecek bir tarz. Kim ne
derse desin, sen kendine özgü davranış ve karakteri olan büyük bir Türk hikâyecisisin! Hikâye ve roman-
larının bir kelimeyle yazılarının havası, atmosferi, sihirli, büyülü bir şeyler taşıyor. İstanbul’u senin yazıların
kadar hiçbirisininki taşımıyor. (…)
Yukarıdaki metin Orhan Kemal’in Sait Faik Abasıyanık’a yazdığı özel mektubun bir bölümüdür.

112

6. Sınıf Anı - Mektup

Etkinlik 17

Kazanım: T6.3.26. Metin türlerini ayırt eder.
a) Anı, mektup, tiyatro, gezi yazısı türleri öğretilmelidir.
b) Metin türlerine ilişkin ayrıntılı bilgi verilmemelidir.

1. Aşağıdaki metinlerin hangi yazı türüne ait olduklarını altlarına yazınız.

Sevgili Kardeşim Orhan,
Belki bu mektubum oraya vardığı zaman, sen bir çocuk hastanesine kavuşmuş
olacaksın. Böylece huzurunun bir bölümü gerçekleşmiş olacak. Bütün sıkıntılarım
sanatçı-hekim ikiliğinden doğuyor. Şimdi Ankara’da tiyatrolar perdelerini açıyor.
a Gözüm o kadar alışmış ki Orhan Asena adı altında bir oyun arıyorum, bulvarları
dolduran afişlerde. Bu yıl, yerli oyun bakımından tiyatrolar oldukça doygun. (…)
Gözlerinden sevgiyle öperim.
Ceyhun Atuf Kansu
Bu metin mektup türüne aittir.

Öğrencilik hayatımın ilk gününe heyecanla uyanmıştım. Annem önlüğümü ve
pantolonumu ütülemiş, güzel de bir kahvaltı hazırlamıştı. O gün eğitim haya-
tım başlayacaktı. Öğretmenimle tanışacak, yeni arkadaşlar edinecektim. Okul
evimizin hemen arkasındaydı. Kahvaltımı yaptıktan sonra annemle okula gittik.
b Yaşıtlarımın okul bahçesindeki koşuşturmalarını görünce içim ferahladı. O an öğ-

renci olduğumu hissettim.

Bu metin anı türüne aittir.

Kızım Canım,
Ben iyi bilmiyorum ama öyle sezinliyorum ki sen iki meslekte başarı gösterebilir-
sin. Bunun biri, Ahmet gibi hekimlik, öteki de edebiyat. Sanıyorum ki ikincisinde
daha çok başarı gösterirsin. Bir kadına da iyi bir yazıcı olmak yakışır. Orijinal pi-
c yesler, komediler, sinema romanları, hikâyeler, çocuklara kitaplar yazmak hoş bir

şeydir.

Bu metin mektup türüne aittir.

Bir gün yokuştan inerek okulun karşısına geldim. Birkaç adım daha atıp eve git-
mek için Çelebi Sokağı’na yöneldim. Aniden karşıma kuyruğu kesik bir köpek
çıktı. Havlayarak üzerime saldırdı. Beni okulun duvarına sıkıştırdı. Pençelerini
göğsüme savurmaya başladı. Ağlamaya başladım. Yüksek sesle ağlıyor, diğer
d taraftan da köpeğe karşı koymaya çalışıyordum. Şaşkındım. Kimden yardım iste-

yebilirdim? Sokakta ben ve köpekten başka canlı yoktu. (…)

Bu metin anı türüne aittir.

113

6. Sınıf Anı - Mektup

Etkinlik 217

2. Mektup ve anı türüyle ilgili aşağıdaki bilgilerin doğru (D) ya da yanlış (Y) olduğuna ka-
rar verip aşağıdaki kutucukları işaretleyiniz.

Cümleler DY
1 Anılar, tarih belirtilerek günü gününe yazılır. 
2 Mektuplar “Canım Arkadaşım” gibi hitap cümleleri ile başlar.
3 Anıda anlatılanlar hayal ürünüdür. 
4 Özel ve resmi mektup, mektup çeşitlerindendir. 
5 Anılar yazıldığı dönemi yansıttığı için tarihî belgedir.
6 Mektup yazarı kendi öz yaşamını doğumdan itibaren anlatır. 
7 Anı, olayın üzerinden belli bir zaman geçtikten sonra yazılır. 
8 Anı yazarı gezip gördüğü yerleri tanıtır.
9 Mektup genellikle haber almak, haber vermek vb. durumlarda yazılır. 
10 Anının anlaşılır ve sıcak bir üslubu vardır. 





3. Aşağıdaki metinlerin türünü altlarına yazınız.

Bir kış gecesi erkenden uyumuştuk. Bir ara sokağa gece bekçisi geldi. Bir semtte yan-
gın çıktığını haber verdi. Yatağın içinde gözlerimi açtım. Babam aceleyle giyinmekteydi.
Babam annemin yaktığı feneri alarak aşağı indi. Bizler de hep ayaktaydık. Babam sokak
kapısından çıktığında bizler köşe pencereye koştuk. Annem camı açtı. Babamın sokak-
ta fenerle gitmekte olduğunu gördük. Aradan ne kadar zaman geçti anımsamıyorum.
Babam döndü. Karşıladık. Babam gözüme çok heybetli göründü.

a. Anı

Canım Gül Teyzem,
Sözü hiç dolandırmadan seni çok özlediğimi belirtmek isterim. Buralara ne zaman ge-
leceğini bilmiyorum. Annemin söylediğine göre valilikteki işlerinden dolayı bir müddet
görüşemeyecekmişiz. Teyzeciğim, lütfen bu ayrılığımız çok uzun sürmesin. Hediye et-
tiğin hikâye setini bitirdim ve seninle paylaşmak için sabırsızlanıyorum. Mütemadiyen
bana yaz.
En kısa zamanda görüşmek dileğiyle…
Elif Nazlı
b. Mektup

114

6. Sınıf Anı - Mektup KKT - 17 

1. Oğlum Mehmet, 3. Muhterem Valideciğim,

Seninle baba oğul gibi değil de iki arkadaş gibi İstanbul’dan ayrılışımdan beri sizlere ancak bir-
konuşalım. Hani, bilirsin, Nasrettin Hoca eşeği- kaç telgraftan başka bir şey yazamadım. Bu
ni bir ağaca bağlamış, bir hırsız da gelip çalmış. sebeple büyük merak içinde kaldığınızı tahmin
Herkes de kabahati Hoca’da bulmuş. Hiç oraya ediyorum. Özellikle, hakkımda ötekinden beri-
eşek bağlanır mı, insan eşeğini bir yere bağla- kinden ve gerek gazetelerden işittiğiniz tamam
yınca daha sağlam bağlamaz mı filan diye. Hoca olmayan haberler şüphesiz merakınızı artırmıştır.
dinlemiş. Haklısınız, demiş. Haydi, ben kabahat- Şimdi vereceğim bilgilerle tahmin olacağınız için
li olayım doğrudur fakat hırsızın da hiç kabahati endişe duyacak hiçbir şey yoktur.
yok mu? Hoca’nın söylediği sözün elbet ki doğru
bir tarafı var. Fakat dedim ya, ben bunu da söy- Bu metnin türü aşağıdakilerden hangisidir?
lemiyorum. (…)
A) Biyografi B) Anı
Bu metin aşağıdakilerin hangisinden alınmış- C) Mektup C) Denem
tır?

A) Fıkra B) Anı
C) Deneme D) Mektup

4. Aşağıdakilerden hangisi anıların özelliklerin-
den biri değildir?

A) Tarihî belge niteliği taşır.
B) Olaylar yaşandığı anda yazılır.
C) Gerçeklik söz konusudur.
D) Yaşanan ya da tanık olunanlar anlatılır.

2. Üzümler olgunlaşmaya başlamıştı. Bir gün 5. 9 Haziran 1921 gününü, bugün gibi bütün tazeliği
ağabeyim üzümleri olgunlaşan asmanın biri- ve canlılığıyla hatırlıyorum. Henüz dokuz yaşında
sine merdiven dayamış, üstüne çıkmıştı. Onu bir çocuktum. Anadolu’nun kalbine, Ankara’ya
görünce ben de heveslendim. Yanına sokulup tek muvasala (varma) yolu İnebolu’dan geç-
merdivene tırmanmaya başladım. Ağabeyim mekteydi. Karadeniz’in sert rüzgârlarına göğüs
üzüm koparmakla uğraşırken ben merdivenin geren bu küçük liman kasabasının bütün heybe-
ikinci veya üçüncü ayağından aşağı yuvarlanı- tiyle düşmana gülen ve sanki o anda, o karanlık
verdim. Alnım büyük bir taşa çarptı. Bağırmamı günlerde kendisine düşen vazifeyi idrak eden
duyan ağabeyim yetişerek beni kaldırdı. hâli vardı. İlkokulumuz denize dik inen sert bir
yamacın üzerinde bir kartal yuvası gibi. Çoluğu
Bu metnin türü aşağıdakilerden hangisidir? çocuğu, ninesi ve dedesiyle herkesin gözü ufuk-
larda. Herkes sahil ve plajlara dökülmüş.

Bu metnin aşağıdaki türlerin hangisinden alın-
mıştır?

A) Hatıra B) Masal A) Denemeden B) Hikâyeden
C) Fabl C) Mektup C) Anıdan C) Biyografiden

115

6. Sınıf Tiyatro - Gezi Yazısı

Tiyatro - Gezi Yazısı

Tiyatro: Yaşanmış ya da yaşanabilir olayları sahnede canlandırmak amacıyla yazılan eserlere tiyatro denir.
• Tiyatronun konusu hayatın içindendir.
• Bir seyirci topluluğu önünde sahnede canlandırılır.
• Konusuna göre komedi, trajedi ve dram türlerine ayrılır.

Örnek:

Öğretmen: (Gülümseyerek) Bitti mi Ümit?
Ümit: Bitti öğretmenim...
Öğretmen: Çok güzel bir yazı olmuş bu... Seni yürekten kutlarım Ümit...
(Öğrencilere döner.) Çocuklar hep beraber arkadaşınızı alkışlayalım. (Hep birlikte alkışlarlar.)
Ümit: Teşekkür ederim öğretmenim... Teşekkür ederim arkadaşlar...

Gezi Yazısı (Seyahatname): Gezilip görülen yerlerin gözlemlenerek anlatıldığı yazı türüne gezi yazısı (seya-
hatname) denir.
• Gezilen yerlerin doğal güzellikleri, tarihî yönü vb. özellikleri anlatılır.
• Gözleme dayalı olduğundan betimleme yapılır.
• Okuyucuya anlatılan yerleri geziyormuş hissi verir.
• Evliya Çelebi’nin “Seyahatname” adlı eseri bu türün en önemli örneğidir.

Örnek:

Yavaş yavaş çıkıyor, sık sık duruyor, dinleniyordum. Yokuşun yarısını aştıktan sonra az soluma düşen
koca kalker bloklarının gölgesinde biraz nefes alayım dedim. Kayalara varınca gördüm ki öte yandan
küçük bir su sızıntısı bir evlek kadar yeri ıslatmış, yeşertmiş ve yeşil çimenlerin arasından çıkan düğün
çiçekleri, yavruağızları, yaban süsenleri, papatyalar, mor sümbüller, ak süt çiçekleri bu ıslak, yeşil yeri
bir çiçek bahçesine çevirmiş.

116

6. Sınıf Tiyatro - Gezi Yazısı

Etkinlik 18

Kazanım: T.6.3.26. Metin türlerini ayırt eder.
a) Anı, mektup, tiyatro, gezi yazısı türleri öğretilmelidir.
b) Metin türlerine ilişkin ayrıntılı bilgi verilmemelidir.

1. Aşağıdaki metinler hangi edebî türden alınmıştır? Üstlerindeki boşluklara yazınız.
Tiyatro

Komşu Kadın — Selam Hoca Efendi. İp lazım oldu da.
Hoca — Hayrola komşu, ne ipi?
a Komşu Kadın — Çamaşır ipi canım.
Hoca — Ah, biraz evvel gelseydin ya. Şimdi imkânı yok.
Komşu Kadın — Niçin Hoca Efendi?
Hoca — İpe un serdim, un!
Komşu Kadın — (Gülerek) İpe un serilir mi? Bir yaşıma daha girdim!
Hoca — İnsanın vermeye gönlü olmayınca pekâlâ serilir komşu, pekâlâ serilir.

Gezi yazısı

Ağrı, gecenin içinde bir masal kahramanı gibi duruyor. Japon ressamlarının kale-
minden çıkmış bir tabloya benziyor daha çok. Sabahleyin güneş, Küçük Ağrı’nın
b arkasından kırmızı, turuncu ve mor ışıkların çizdiği harikulâde bir manzara içinde

yükselip gelirken insanı ürperten kocaman beyazlığıyla ortaya çıkıveriyor Ağrı...

Gezi yazısı
Soyuk ormanına dalıyorum. Bu orman, benim sevdiğim karışık ormanlardan. Se-
rin, nemli bir loşluk içinde ağaçlara baka baka ilerliyorum. Koyu yeşiller köknar,
c açık yeşiller çam; biliyorum zaten. Altın sarısı lekeler titrek kavak imiş, limon sarısı
gürgen, turuncu sarı ve kızıllar kayın, pas renkli benler de meşe. Soyuk ormanının
üst eteğinin tacı, üst katı bu ağaçlardan ama tacın altında ikinci kat, yarı ağaçlar
ve çalılar katı var.

Tiyatro

Gülseren: (İhtiyarın yanına iyice sokularak) Dedeciğim!
Dede: (Başını okumakta olduğu kitaptan kaldırarak) Ne var gene yavrum! Kitabımı
rahat rahat okuyamayacak mıyım?
Ayşegül: Annem, babam yemeğe bekliyorlar sizi.
d Dede: (Canı sıkılmış gibi) Yemek, yemek, yemek! Başka şey düşündükleri yok şu

insanların...
Ayşegül: Ama dedeciğim, yemek yemeden nasıl yaşarız sonra?
Dede: (Gülümser.) Haklısın tatlı kızım... Ama insanlar yemeği sevdikleri kadar oku-
mayı öğrenmeyi de sevmiş olsalardı dünya daha güzel olurdu sanırım.

117

6. Sınıf Tiyatro - Gezi Yazısı

Etkinlik 18

2. Aşağıdaki paragrafların hangileri gezi yazısından alınmıştır? İşaretleyiniz.
Hikmet: Ne demiş biliyor musun Paşa?

a. Hasan Basri: Hangi Paşa? Ne mevzuda? Tamamlasana sözünü...
Hikmet: Mustafa Kemal Paşa... İstiklal Marşı için... Bunu yazsa yazsa ancak
Mehmet Âkif Bey yazar, demiş.
Hasan Basri: Doğru demiş. Ben de öyle diyorum ama devlet sırrı gibi saklıyor
yazdıklarını.

Emine teyze, apartmanın bitişiğindeki evde oturur. Orası eskiden apartmanın
b. kömürlüğü olarak kullanılırmış. Herkes yakıt olarak doğal gaz kullanmaya

başlayınca orayı temizlemişler. Kırık dökük yerleri onardıktan sonra da kiraya
vermişler. Kira parasıyla apartmanın giderlerini karşılamayı kararlaştırmışlar. İlk
kiracı da Emine teyze oldu. Biz onu çok seviyorduk. Köyden taşınmışlardı. İki
kızı bir oğlu vardı. Boş durmayı hiç sevmezdi Emine teyze.

Karadeniz sahillerinde, Sakarya’nın Karasu ilçesinden tutun da Artvin’e kadar
c. yaylaların şenliği vardır. Bu şenlik Artvin üzerinden kıvrılıp Kars’a kadar devam

eder. Her bir yaylanın kendine has dokusu, iklimi, otu, çiçeği ve insanı vardır.
 Hepsine yayla deyip geçenler birkaç gün orada yaşayınca anlarlar aralarında-

ki farkı. Yayladan yaylaya ineklerin kafalarına takılan süslü örmeler, keçilerin
çanları, yayla evlerinin mimarileri değişir.

Topluluk hayatı içinde insanın uğrayacağı en büyük felaket yalnız kalmaktır.
d. Ama benim burada sizlere bahsedeceğim yalnızlık “kimsesizlik” manasında

olan yalnızlık değildir. Kendi hatalarımız yüzünden, huysuzluklarımız, hır-
çınlıklarımız, kıskançlık ve gururumuz yüzünden, kalp kırmalarımız, gönül
tırmalamalarımız, geçimsizliklerimiz yüzünden maruz kaldığımız yalnızlıkları-
mızdır.

Van Gölü’nün mavisi hiçbir maviye benzemiyor. Bir başka mavi. Kalın bir camı
e. kesip kesitine bakın, işte o maviye azıcık yaklaşıyor. Bir başka mavi ki tarif
edilemez. Yalnız mavi değil. Göl, günün her anında bir başka renge giriyor.
 Bu renkler de bildiğimiz, gördüğümüz renklerden değil… Mesela bir an yeşil

oluyor. Görülmemiş bir yeşil. Yeşilin de bir yanı yaprak yeşili, bir yanı zehir
yeşili… Karışıyor.

118

6. Sınıf Tiyatro - Gezi Yazısı KKT - 18 

1. Az sonra tepeye ulaşmıştım. Manzara geniş ve 4. Hacivat: Yar bana bir eğlence… Aman bana bir
güzeldi. Aşağıda Hacıkadın, yeşil bir kurdele gibi eğlence.
kıvrım kıvrım uzuyor, karşıdaki çepeçevre Ke-
çiören, Etlik daha geride arkası kararan Bağlum Karagöz: (Sahnenin köşesinden) Hacivat ne ba-
sırtının üstündeki küçük çam ormanı, Çiftlik, Çu- ğırıyorsun?
buk Çayı, Ankara, Ahlatlıbel, Dikmen, Çal Dağı,
Çankaya, Elmadağ, Karacakaya, Hüseyingazi Hacivat: Vay benim iki gözüm, candan dostum,
hepsi apaçık gözüküyorlardı. şekerden tatlım! Gel aşağıya da biraz konuşalım.

Bu metin aşağıdaki türlerden hangisine örnek Karagöz: (Hacivat’ın yanına gelir.) Sabah sabah
olabilir? beni uykudan uyandırdın. Ne konuşacaksın?

A) Anı B) Gezi yazısı Hacivat: Karagöz’üm insan önce selam verir,
C) Öykü D) Biyografi sende hiç incelik yok.

Bu metnin türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Fıkra B) Deneme
C) Tiyatro D) Hikâye

2. Aşağıdakilerden hangisi tiyatronun özellikle-
rinden biri değildir?

A) Olaylar yazarın ağzından anlatılır.
B) Sahnede oynanmak için yazılır.
C) Gücünü seyircisinden alır.
D) Komedi, trajedi ve dram türleri vardır.

3. Aşağıdakilerden hangisi gezi yazısının özellik- 5. Mardin âdeta bir açık hava müzesi görünümünde-
lerinden biri değildir? dir. Kapıların üzerindeki taşlara çizilmiş resimler,
işlemeler, kuş gagasını andıran kapı tokmakları,
A) Gezilin yerlerdeki yaşantılar hakkında bilgi ve- bir evin altından geçen sokağın devamı kemerli
rir. tüneller... Yapılardaki taşlara işlenmiş çeşitli hay-
van ve meyve kabartmaları, sizi günümüzden
B) Okuyucuda anlatılan yerleri geziyor hissi uyan- geçmiş yıllara düş yolculuğuna çıkarır.
dırır.
Bu metnin okuyucusu aşağıdaki sorulardan
C) Tamamen hayal ürünü olan unsurlara yer verir. hangisine “Evet” yanıtını veremez?
D) Gezilen yerlerin doğal güzelliklerini anlatır.
A) Yazar gözlemlerini okuyucuya aktarmış mıdır?

B) Yazar okuyucuda Mardin’i geziyormuş hissi
uyandırmış mıdır?

C) Gezilen yerlerin tarihî yönü aktarılmış mıdır?

D) Gezilen yerler sanatlı ağır bir dille anlatılmış mı-
dır?

119

6. Sınıf Konuşturma (İntak)

Konuşturma (İntak)

➤➤ Söz sanatları, anlatıma zenginlik katmak, anlatımın etkisini artırmak ya da az sözle çok şey anlatmak için kul-
lanılır. Konuşturma, insan dışı varlıkların konuşturulmasıdır. Genellikle fabllarda rastlanır.

• Güneş, çocuklara “Ben sizin ısı ve ışık kaynağınızım.” diyordu. (Güneş konuşturulmuştur.)

Not: İnsan dışı varlıklara insana ait özellikler verilirse kişileştirme, insan dışı varlıkların insan gibi ağzından
çıkan kelime veya cümle aktarılırsa konuşturma sanatı yapılmış olur. Bu yüzden konuşturma sanatı olan her
örnekte aynı zamanda kişileştirme yapılmıştır.

• Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna: Bu dizelerde dalın tomurcuğa söyledikleri (son iki dizede) doğ-
− Tenimde bir yara işler gibisin rudan aktarılarak dal konuşturulmuştur. Konuşturulması insan
Titrerim rüzgârlar keder vermesin. özelliği yüklendiğini de gösterdiği için “dal” aynı zamanda kişi-
leştirilmiştir.

Etkinlik 19

Kazanım: T.6.3.14. Metindeki söz sanatlarını tespit eder.

Konuşturma (intak) ve karşıtlık (tezat) söz sanatları verilir.

1. Aşağıdaki cümlelerin konuşturma sanatından yararlanılanların sonuna “” işareti ko-
yunuz.

1 Bülbül, “Senin nazını çekemem.” diyordu, güle. 
2 Bulut, kaşlarını çatarak rüzgâra kızdı. 
3 Ağaçlar insanlardan dertlenip bir “Off” çekti. 
4 Adam en az bir tilki kadar kurnazdı. 
5 Sen buralarda yenisin, dedi azı dişi yirmilik dişe.
6 Tilki: “Karga kardeş, ne kadar da güzel sesin var.” diye seslendi. 
7 Güneş, utangaç bir kız çocuğu gibi başını eğip gülümsedi. 
8 Yağmur her zamankinden daha şiddetli yağıyordu.
9 Çocuk var gücüyle “Yetişin!” diye bağırıyordu.
10 Kurt, “Buyurun efendim.” diye ikram eder aslanın payını.
11 Ayak sesleri işiten köpek dişlerini göstererek hırlamaya başladı.
12 Gül, kendisine elini uzatan çocuğa, “Dur, dalımda güzelim ben!” diye çıkıştı.

120

6. Sınıf Konuşturma (İntak)

Etkinlik 19

2. Aşağıdaki dizelerde konuşturulan varlıkları dizelerin karşılarına yazınız.

a Akşam rüzgârları der ki Ali’ye: Akşam rüzgârları
“Gözler ileriye, gönül geriye…”

b Kulağının dibinde haykırdı fırtına: Fırtına
− Isınmak istiyorsan toprağı çek sırtına Arı
Çeşme
Arı sordu: “Şen kelebek Kaval
Neden böyle süslenerek
c Çiçeklere seslenerek

Uçuyorsun benek benek?”

Küçük bir çeşmeyim yurdumun,
Unutulmuş bir dağında,
d Hiç kesilmeyecek suyum,

Yıldızların aydınlığında.

e − Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al,
Diye hıçkırır kaval.

f Ve saniye, üç bin altı yüz kere saatte Saniye
Fısıldıyor: Hatırla! Hatırla! Ayrık otu
Kelebek
Ben bir ayrık otuyum dostlar;
g Ne buğday amcam, ne pirinç dayım,

Mısırla akraba bile değilim.

Kelebeğin güldü yüzü:
Benim ilkbaharın süsü.
h Güzel gülü kokluyorum,

Aldım elbise ölçüsü.

121

6. Sınıf Konuşturma (İntak)

Etkinlik 19

3.
Tilki ile kedi ormanda karşılaşmış. Tilki, kediye durmadan ne kadar hilekâr ve kurnaz

olduğunu anlatıyormuş. Söylediğine göre düşmanları onu alt edemezmiş çünkü onlardan
kurtulacak bir sürü oyun ve hile bilirmiş. Kedi biraz da utanarak, “Ben fazla oyun bilmem
ki!” demiş. “Düşmanlarımın elinden kurtulmak için bir tek yol bilirim, o da kaçmaktır.”
Tilki, “Kedi kardeş!” demiş. “Ben her tehlike karşısında başımın çaresine bakabilirim ama
senin durumuna üzülüyorum. Korkarım bir gün düşmanların seni çabuk alt edecek.”

Az sonra bir sürü köpek havlamaları duymuşlar. Avcının biri köpeklerine, “Saldırın!” di-
ye bağırıyormuş. Köpekler, bütün hızlarıyla kendilerine doğru koşuyormuş. Kedi hemen,
yanındaki bir ağacın dallarına sıçrayarak en üstteki bir yaprak kümesinin içine saklanmış.
Köpeklerden birkaçı ağaçtaki kediye havlamışlar. Ama kedi ağacın üstünde çok güven-
deymiş. Tilki ise hangi hileyi yapacağını uzun uzun düşünmeye başlamış. Çünkü o kadar
çok hile biliyormuş ki… Tam birisini uygulayacakken köpekler etrafını çevirip tilkinin işini
bitirivermişler.

Bütün olanları yukarıdan seyreden kedi, çok hile bilmediğine şükretmiş.

Bu metinde konuşturulan varlıkları işaretleyiniz. d
abc



Tilki Köpek Kedi Avcı

4. Söz sanatlarıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden doğru olanların sonuna “D”, yanlış olan bil-
gilerin sonuna ise “Y” yazınız.

1 Söz sanatları anlatıma zenginlik katmak için kullanılır. D

2 Kişileştirme sanatının olduğu her örnekte konuşturma sanatı da vardır. Y

3 Konuşturma sanatına çoğunlukla fabllarda rastlanır. D

4 Söz sanatından yararlanılan anlatımlar daha sıradandır. Y

5 Söz sanatından yararlanılan dizelerde anlatım daha etkileyicidir. D

6 Konuşturma sanatının kullanıldığı örneklerde kişileştirme sanatına da rastlanır. D

7 Her canlının konuşturulması konuşturma sanatına girer. Y

8 Kişileştirme sanatının olduğu bazı örneklerde konuşturma sanatı da görülebilir. D

122

6. Sınıf Konuşturma (İntak) KKT - 19 

1. Aşağıdaki numaralanmış cümlelerde konuşturu- 3. Döndüm çakıllara sordum,
lan varlıkların görseli verilmiştir. Siz kimdensiniz.
Dediler durandan,
Kuşlara “Bahar geldi!” diye Bizi yakın edenden.
I. heyecanla bağırıyordu
Denizi sorguya çektim.
papatyalar. Dedim,
Görüyor musun yaşadığımı.
II. Bağlama, “Tellerimi sakın Yetinemedim.
incitme!” diyordu âşığa.
(Özdemir Asaf)
III. Dünyayla aramıza girme, Bu şiirin birinci ve ikinci dörtlüğü için aşağıda-
dedi güneş aya. kilerden hangisi söylenemez?

Ayaklarım, “Seni A) Birinci dörtlükte çakıllar konuşturulmuştur.
IV. taşıyamayacağım artık.” B) Birinci dörtlükte çakıllar kişileştirilmiştir.
C) İkinci dörtlükte deniz konuşturulmuştur.
haykırıyordu. D) İkinci dörtlükte deniz kişileştirilmiştir.

Buna göre kaç numaralı cümlede konuşturu-
lan varlık yanlıştır?

A I. B) II. C) III. D) IV. 4. Ne diyordu güneş,
Ben doğmadan parlamaz gün.
Parlamaz bu tan.
Bir başka doğuyorum bugün
Yıldızlar da parlıyor her an.
Ben ise sabah.

Bu dizelerde aşağıdaki söz sanatlarının hangi-
sinden yararlanılmıştır?

A) Benzetme B) Abartma
C) Tezat D) Konuşturma

2. Aşağıdaki dizelerden hangisinde konuşturma 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde konuşturma
sanatı yoktur? yoktur?

A) İçmiş gibi geceyi bir yudumda A) Bardak sürahiye, “Doldur da boş durmayalım.”
Göğün mağrur bakışlı bulutları dedi.

B) Ben ki toz kanatlı bir kelebeğim B) Her sabah bülbüller “cik cik” diye öterek bana
Minicik gövdeme yüklü Kafdağı neşeli şarkılar söylerdi.

C) Benim adım dertli dolap C) Ben bir ayakkabıyım, insanla toprak arasında-
Suyum akar yalap yalap yım.

D) Kurnaz tilki sesini yumuşatarak, ona D) Deve fareye, “Diz boyu sudan niçin korktun?”
Dedi ki: “Kardeşçiğim artık dostuz.” diye sormuş.

123

6. Sınıf Karşıtlık (Tezat)

Karşıtlık (Tezat)

➤➤ Söz sanatları, anlatıma zenginlik katmak, anlatımın etkisini artırmak ya da az sözle çok şey anlatmak için
kullanılır. Karşıtlık (tezat), aynı varlığın iki farklı yönünü anlatmak ya da karşıt iki kavram arasında ilişki kurma
sanatıdır. Tezat sanatında genellikle zıt anlamlı sözcükler veya düşünceler üzerinden bir varlık, kavram ya da
durumun iki zıt yönü ortaya konur.

• Neden böyle düşman görünürsünüz, Bu dizelerde aynaların düşman görünmesi ve dost bilinmesi
Yıllar yılı dost bildiğim aynalar? arasındaki zıtlıktan yararlanılarak tezat yapılmıştır.

Etkinlik 20

Kazanım: T.6.3.14. Metindeki söz sanatlarını tespit eder.

Konuşturma (intak) ve karşıtlık (tezat) söz sanatları verilir.

1. Aşağıdaki cümlelerin karşıtlık sanatından yararlanılanların sonuna “�” işareti koyu-
nuz.

1 Sana çirkin dediler, düşmanı oldum güzelin. �
2 Temizlik severim lekemi silmem. �
3 Bir bardak su gibi çalkandı dünya. �
4 Ağlarım hatıra geldikçe gülüştüklerimiz. �
5 Kargalar, ne olur anneme söylemeyin! �
6 Ben de gördüm güneşin doğarken battığını. �
7 Gül güzel annem benim, benim rüyam.
8 Onlar niçin semada, niçin ben çukurdayım?
9 Ufuk bir tilkidir, kaçak ve kurnaz.
10 İşkence yaptıkça bana gülerdi.

124

6. Sınıf Karşıtlık (Tezat)

Etkinlik 20

2. Aşağıdaki dizelerden birbirinin zıddı olan duygu, düşünce veya durumların altını çizi-
niz.
a. Su serper yüreğime yakıcı bakışların.
b. Gündüzlerim gece oldu yine.
c. Bakmayın güldüğüme kan ağlıyor yüreğim.
d. Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü.
e. Ya gezen bir ölü yahut gömülen bir diriyim.
f. Korku bilmem hiç yalnız gezemem.
g. Güleriz ağlanacak hâlimize.
h. Kara gözlerinin beyaz feneri olayım.
i. Bir var bir yok bedenim, tercihimde hakkım yatar.
j. Var olan yoklukların ömrünü sürüyorum.

3. Aşağıdaki dizelerde tezat (karşıtlık) oluşturan ifadeleri karşılarındaki noktalı yerlere
yazınız.

1 Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim Gündüz – karanlık
Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları

2 Ömrümde zararsız günümü bilmem Zararsız günümü bilmem –
Her senede yüz milyonluk kârım var kârım var

3 Aydınlığa koştum, karanlık çıktı Aydınlık – karanlık
Her sevgi, her vefa bir anlık çıktı

4 Gülen çehremi görüp sanmayın beni bahtiyardır Kahkaha – gözyaşı
Her kahkahanın içinde bir damla gözyaşı vardır.

5 İçimde kar donar buzlar tutuşur Donar – tutuşur, buzlar – ateş
Yağan ateş midir kar mıdır bilmem.

125

6. Sınıf Karşıtlık (Tezat)

Etkinlik 20

4. Aşağıdaki dizelerden karşıtlık (tezat) sanatı bulunanları işaretleyiniz.

a.  b.

Elbette bugün ağlıyorsam yarın güleceğim Yalnız senin gezdiğin bahçede açmaz çiçek,
Elbette önce çekip gidip sonra döneceğim Bizim diyarımız da bin bir baharı saklar!

(Cemal Safi) (Faruk Nafiz Çamlıbel)

c. d. 
Kuşlar mutlu şarkısını Ne sabahı göreyim, ne sabah görüneyim;
Hep dalımda söylerler, Gündüzler size kalsın, verin karanlıkları!
Şen arılar vızır vızır, Islak bir yorgan gibi, sımsıkı bürüneyim;
Kokuma koşup gelirler. Örtün, üstüme örtün, serin karanlıkları.
(Halim Yağcıoğlu) (Necip Fazıl Kısakürek)

e.  f.
Sen bizim köyleri görmedin ki hiç, O kadar dolu ki toprağın şanla,
Yolları toz, çamur, evleri kerpiç. Bir değil, sanki bin vatan gibisin.
O kirli kabukta, o en temiz iç; Yüce dağlarına çöken dumanla
Hele bir yakından bakılsın da gör. Göklerde yazılı destan gibisin.
(Abdürrahim Karakoç) (Halit Fahri Ozansoy)

g. h. 

Gün olur, alır başımı giderim, Başın olsa da yüksek,
Denizden yeni çıkmış ağların kokusunda Gözün enginde gerek,
Şu ada senin, bu ada benim, Kibirle yürüyerek
Yelkovan kuşlarının peşi sıra. Yolu incitme gönül.

(Orhan Veli Kanık) (Bestami Yazgan)

i.  j.

Güneş her akşam batıp her gün doğuyorsa İşte doğduğun eski evdesin birden
Çiçekler solup solup tekrar açıyorsa Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven
Susmuş ninnilerle gıcırdıyor beşik
(Cemal Safi) Ve cümle yitikler, mağlûplar, mahzunlar...

(Ahmet Muhip Dıranas)

126

6. Sınıf Karşıtlık (Tezat) KKT - 20 

1. Çın çın ötüyor sessizlik 4. Bir varken bir yok oldu
Gerilmiş kolum bacağım İşte dünyamızın işleri
Fal taşı gibi bekliyorum
Tıkanacağım. Bu dizelerdeki kelimelerden hangileri arasın-
(Melih Cevdet Anday) da karşıtlık söz konusudur?

Bu dörtlüğün altı çizili dizesinde aşağıdaki söz A) Bir – var B) Var – yok
sanatlarından hangisi vardır? C) Dünya – iş D) İşte – iş

A) Benzetme B) Kişileştirme
C) Konuşturma D) Karşıtlık

2. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde tezat sa- 5. Dünya o kadar büyük ki;
natı vardır? Bir noktayım ortasında, ne yapsam.
Bazen da o kadar küçülüyor ki dünya,
A) Güvenme varlığa, düşersin darlığa. Devrilecek sanıyorum, kımıldarsam.
B) Ak akçe kara gün içindir. (Özdemir Asaf)
C) Açılan solar, ağlayan güler.
D) Gün doğmadan neler doğar. Bu dizelerin anlatımında aşağıdaki sanatların
hangisinden yararlanılmıştır?

A) Benzetme B) Kişileştirme
C) Konuşturma D) Karşıtlık

3. 1. Yüz hastaya baktım biri kalkmadı 6. En büyük yalan, dünyanın gerçeğidir.
(Cenap Şahabettin)
2. Doktorlukta büyük iftiharım var
Bu özdeyişte aşağıdaki sanatlardan hangisi
Numaralanmış dizelerdeki tezat sanatının yapılmıştır?
göstergesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) Benzetme B) Kişileştirme
A) Birinci dizede doktorluğunu övmesi, ikinci di- C) Karşıtlık D) Konuşturma
zede eleştirmesi

B) Birinci dizede hasta, ikinci dizede doktor keli-
melerinin kullanılması

C) Birinci dizede “yüz” ve “bir” kelimelerinin kul-
lanılması

D) Birinci dizede hastaya bakılması, ikinci dizede
övünülmesi

127

5. ÜNİTE

PARAGRAF

Metnin Konusu
Metnin Anahtar Kelimeleri

Metnin Başlığı
Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

Hikâye Unsurları
Anlatıcı Türleri
Gerçek ve Kurgusal Unsurlar
Metinde Soru
Metnin Bölümleri
Metin Oluşturma
Metin Tamamlama
Metni İkiye Bölme - Metnin Akışını Bozan Cümle
Yönlendirici İfadeler
Metnin Dil ve Anlatım Özellikleri
Metin Karşılaştırma

Şiir Bilgisi
Görsel Yorumlama ve Grafik Okuma

Kazanımlar

➢➢ T.6.1.1. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen olayların gelişimi ve sonucu hakkında tahminde bulunur.
➢➢ T.6.1.4. Dinledikleri/izlediklerine yönelik sorulara cevap verir.
➢➢ T.6.1.5. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler.
➢➢ T.6.1.6. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu tespit eder.
➢➢ T.6.1.7. Dinlediklerine/izlediklerine yönelik farklı başlıklar önerir.
➢➢ T.6.1.10. Dinlediklerinin/izlediklerinin içeriğini değerlendirir.
➢➢ T.6.2.6. Konuşmalarında uygun geçiş ve bağlantı ifadelerini kullanır.
➢➢ T.6.3.6. Deyim ve atasözlerinin metne katkısını belirler.
➢➢ T.6.3.13. Metni oluşturan unsurlar arasındaki geçiş ve bağlantı ifadelerinin anlama olan katkısını değerlendirir.
➢➢ T.6.3.15. Görselden ve başlıktan hareketle okuyacağı metnin konusunu tahmin eder.
➢➢ T.6.3.17. Metinle ilgili soruları cevaplar.
➢➢ T.6.3.18. Metinle ilgili sorular sorar.
➢➢ T.6.3.19. Metnin konusunu belirler.
➢➢ T.6.3.20. Metnin ana fikrini/ana duygusunu belirler.
➢➢ T.6.3.21. Metnin içeriğine uygun başlık belirler.
➢➢ T.6.3.22. Metindeki hikâye unsurlarını belirler.
➢➢ T.6.3.23. Metinde ele alınan sorunlara farklı çözümler üretir.
➢➢ T.6.3.24. Metnin içeriğini yorumlar.
➢➢ T.6.3.25. Metinler arasında karşılaştırma yapar.
➢➢ T.6.3.27. Şiirin şekil özelliklerini açıklar.
➢➢ T.6.3.28. Metindeki gerçek ve kurgusal unsurları ayırt eder.
➢➢ T.6.3.29. Okudukları ile ilgili çıkarımlarda bulunur.
➢➢ T.6.3.30. Görsellerle ilgili soruları cevaplar.
➢➢ T.6.3.35. Grafik, tablo ve çizelgeyle sunulan bilgileri yorumlar.
➢➢ T.6.4.2. Bilgilendirici metin yazar.
➢➢ T.6.4.3. Hikâye edici metin yazar.
➢➢ T.6.4.4. Yazma stratejilerini uygular.
➢➢ T.6.4.5. Yazdıklarını desteklemek için gerektiğinde grafik ve tablo kullanır.
➢➢ T.6.4.6. Bir işi işlem basamaklarına göre yazar.
➢➢ T.6.4.8. Yazdıklarının içeriğine uygun başlık belirler.
➢➢ T.6.4.9. Yazılarında uygun geçiş ve bağlantı ifadelerini kullanır.

6. Sınıf Metnin Konusu

Metnin Konusu

➤➤ Paragrafta üzerinde durulan kavram, olay, durum veya düşüncelere konu denir. Bir paragrafta en çok neyden
söz ediliyorsa paragrafın konusu odur. Paragrafın ilk cümlesi ve paragrafta en çok tekrar edilen sözcükler ko-
nu hakkında bize ipucu verir. Konu, başlık ve görsellerle bir bütün olduğundan metnin görselleri ve başlığı da
konu hakkında ipucu verir.
Örnek:

Okumak, kelime hazinesini zenginleştirir ve dili öğretir. İmla ku-
rallarının nerede ve nasıl uygulanacağına dair pratik bilgiler verir.
Cümlenin nasıl kurulduğunu, paragrafın nasıl oluşturulduğunu, bir
yazıyı etkili kılan faktörlerin neler olduğunu okuyarak sezmek müm-
kündür. Sürekli iyi eserler okuyanlar, bir süre sonra güzel konuşmak
ve doğru yazmakta önemli mesafeler kat ettiklerini görürler.
Bu metnin konusu “okumanın önemi”dir.

Etkinlik 21

Kazanım: T.6.1.5. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler.
T.6.3.15. Görselden ve başlıktan hareketle okuyacağı metnin konusunu tahmin eder.
T.6.3.16. Okuduklarını özetler.
T.6.3.19. Metnin konusunu belirler.
T.6.3.17. Metinle ilgili soruları cevaplar.
Metin içi ve metin dışı anlam ilişkileri kurulur.
T.6.3.18. Metinle ilgili sorular sorar.
T.6.3.23. Metinde ele alınan sorunlara farklı çözümler üretir.

1. Aşağıdaki metinlerin konularını noktalı yerlere yazınız.

a. Kitap, size istediğiniz zaman ders vermeye hazır bir öğretmendir. Onu
yanınızda taşıyabilir, ondan dilediğiniz zaman bilgi alabilirsiniz. Para, yi-
yecek, giyecek istemez. Tek istediği sizin dikkatiniz ve ilginizdir. Sert
konuşmaz, kalbinizi kırmaz, sizi notla korkutmaz. Canınızın istemediği
zamanlarda bile ders vermeye kalkışıp sizi üzmez. Soru sorabilir, onunla
tartışabilir, fikirlerini kabul etmediğinizi söyleyebilirsiniz. Üstelik beğen-
mediğiniz öğretmeni değiştirmek elinizdedir.
Konu: Kitabın özellikleri

b. Bir kar kristalinin oluşumu, bir bulutun içinde bulunan su buharının
küçük bir toz parçacığına tutunmasıyla başlar. Sıcaklık sıfır derecenin
altına düştüğünde toz parçacığının üzerindeki su buharı donarak buz
kristaline dönüşür. Buz kristali, üzerine daha çok su buharı tutunduk-
ça büyümeye başlar. Bir yandan da havada yükselir. Yükseldikçe daha
soğuk bölgelerden geçer ve büyümeye devam eder. Kar kristali havada
duramayacak kadar ağırlaştığında da yeryüzüne doğru düşmeye başlar.

Konu: Kar kristalinin oluşum süresi

130

6. Sınıf Metnin Konusu

Etkinlik 21

2. Aşağıdaki paragraflarda neyden bahsedilmektedir? Altlarındaki boşluklara yazınız.

Kamp alanının eğimli, çok rüzgâr alan, hayvanların sürekli geçtikleri bir bölge
olmaması gerekir. Ayrıca taş ve kaya düşme olasılığı olduğundan dağ etekleri
de kamp alanı olarak uygun değildir. Özellikle ilkbahar aylarında dağların yüksek
kesimlerindeki karların erimesiyle birlikte akarsular taşabilir. Bu nedenle akarsu
a kıyıları ve kurumuş akarsu yatakları da kamp alanı olarak uygun olmaz. Ancak

kamp alanı su kaynaklarına çok uzak da olmamalıdır.

Kamp alanında bulunması gereken özelliklerden

İnsanı diğer canlılardan ayıran önemli özelliklerden biri olan konuşmanın, usulüne
göre yapılması hemen her alanda başarılı olmanın temel şartlarındandır. Kendini
doğru ifade edebilme, gönülleri fethetme, dinleyenleri kolay ikna edebilme, mes-
lekte başarı ve saygınlık kazanma, diğer insanlarla sağlıklı iletişim kurabilme vb.
b özellikler güzel konuşmaya bağlıdır. Güzel konuşmanın yaygın olduğu toplum-
larda barış ortamını sağlamak, sosyal ve kültürel ilişkileri geliştirmek, ekonomik
ilişkileri düzenlemek daha kolaydır.
Güzel konuşmanın öneminden

Çini yapımı için önce dağlardan getirilen özel bir toprak, havuzlarda çökertilir,
süzülür, elekten geçirilir. Öğütülmüş toprak ve suyla oluşan bir çamurdan çini
hamuru hazırlanır. Oluşan çamur yumağı özellikle parmakla şekil verilerek elde
c işlenir. Şekillendirilen çini hamuru, 3-4 gün hava akımının bulunduğu bir yerde
kurutulur. Sonra yapılan çini eşya pişirilir.
Çini yapımının aşamalarından

Dünyada insanların mutlu olabilmesi için topu topu iki yol vardır. Bunlardan biri
bütün istediklerini elde etmek, ikincisi ise elde edebileceklerini istemesini bilmek-
tir. Hangisi daha gerçekçi ve hakkımızda hayırlı olandır? Tabii ki ikincisi. Bütün
istediklerini (maddi ve manevi) elde etmek, gerçekleşmesi çok zor olan bir olaydır.
d Elde edebileceklerini istemek ise gayet mantıklı, insanı güçlü kılan, her attığı adı-

mın sağlam olmasını sağlayan yoldur.

Mutlu olabilmenin yollarından

131

6. Sınıf Metnin Konusu KKT - 21 

1. Bayramlarda güneş doğmadan kalkardık. Uyan- 4. Sebzelerden sevdiklerim:
dığımda babam namaza gitmiş olurdu. O döner Havuç, domates, oyun.
dönmez evde bayramlaşma töreni başlardı. Yeni Meyvelerden sevdiklerim:
elbiselerimizin içinde önce babamızın elini öper, Elma, şeftali, oyun.
bayram harçlıklarımızı alırdık. Sonra annemizin, Bence en iyi besin oyun
ninemizin, evimizde çalışan Havva Bacı’nın elle- Çünkü
rini öpüp halamızın yanına giderdik. Hiçbir şey yemesem bile bazen
Oynarken doyuyorum.
Bu metnin yazarı aşağıdakilerin hangisinden (İsmail Uyaroğlu)
söz etmektedir?
Bu şiirin konusu aşağıdakilerden hangisidir?
A) Eski bayramlardan
A) Çocukluk B) Oyun
B) Akraba ziyaretlerinden C) Sebzeler D) Meyveler

C) Bayram hazırlıklarından

D) Bayramlarda yaptıklarından

2. Künefe, Ortadoğu topraklarında ortaya çıkmış ve
çok hızlı bir yayılım göstermiştir. Osmanlı Döne-
mi’nde büyük bir etkileşim hâlinde olunan Arap
toplumları tarafından yaygın olarak tüketilen bu
tatlı kısa bir sürede Anadolu topraklarında da
adından söz ettirmeye başlamıştır.

Bu parçanın konusu aşağıdakilerden hangisi-
dir?

A) Künefenin tarihi

B) Künefenin yapılışı

C) Anadolu’daki tatlılar

D) Künefenin malzemeleri

3. Vücudum, sağlam yapılı ve iricedir. Boyum orta- 5. Aydede’nin paltosunu
nın altında, yüzüm dolgundur. Gençliğimden beri Kim giydirir anne
sağlıklıyımdır, çok seyrek hastalanmışımdır. Hü- Gözlüğünü bastonunu
zün ve sevinç arasında bir kişilik yapım var. Ayrıca Kim bulup verir eline
dürüst ve sıcakkanlıyımdır. Yıldızlar mı verir
Yıldızlar Aydede’nin
Bu parçanın yazarı neyden bahsetmektedir? Torunları mı anne
(Ali Yüce)
A) Fiziki özelliklerinden
Bu şiirin konusu aşağıdakilerden hangisidir?
B) Alışkanlıklarından
A) Torun B) Aydede
C) Her yönüyle kendinden C) Yıldızlar D) Gökyüzü

D) Gençlik yıllarından

132

6. Sınıf Metnin Anahtar Kelimeleri

Metnin Anahtar Kelimeleri

➤➤ Paragrafın yansıtmak istediği anlam için en çok ipucunu veren kelime veya kelime gruplarına anahtar kelime
denir. Anahtar kelime konuyu çağrıştırır. Bu yüzden paragrafı hiç okumayan bir kişiye anahtar kelimeler göste-
rildiğinde kişi, konu hakkında fikir edinebilir. Paragrafın anahtar kelimesi bir tane olabileceği gibi birden fazla
da olabilir.

Bebek kitapları bezden, kalın kartondan ya da su geçirmez malzemeden yapılıyor. Ki-
taplar, bebeklerin bunları ağzına sokabileceği düşünülerek tasarlanıyor. Bazılarında bir
tutamak, diş kaşıyıcısı ya da ses çıkaran bir parça da olabiliyor. Böylece kitap bebek için
bir tür oyuncağa dönüşüyor.
Bu metnin anahtar kelimeleri “bebek kitapları, tasarlanma ve oyuncak”tır.

Etkinlik 22

Kazanım: T.6.1.5. Dinlediklerinin/izlediklerinin konusunu belirler.
T.6.3.15. Görselden ve başlıktan hareketle okuyacağı metnin konusunu tahmin eder.
T.6.3.19. Metnin konusunu belirler.

1. Aşağıdaki metinlerin anahtar kelimelerini belirtilen yerlere yazınız.

Çocuklar keçi gibi inatçı olabilirler. Çocuğunuzu kitap okumaya zorlarsanız muhte-
melen ters tepecektir. Bunun yerine tüm ailenizin kitap okuduğu ortak bir zaman
a. dilimi belirleyin. Çocuğunuz isteksiz de olsa o zaman diliminin kitap okumaya ayrıldı-

ğını bilecektir. Bırakın, ıvır zıvır bile olsa canının istediği bir şeyler okusun.

Anahtar kelime: Çocuk, kitap, okuma

Çocuğunuzun yaşına uygun ve iyi seçilmiş dergiler birçok ilginç konu, etkinlik, oyun
ve bulmaca barındırır. Öğlen sıcağının en vurucu olduğu saatlerde çocuğunuza serin
meyvelerden bir tabak meyve eşliğinde ilgisini çekeceğini düşündüğünüz bir dergi
b. verin. Aynı meyve tabağından bir tane de kendinize hazırlayın ve önünüze sevdiğiniz

bir dergi açın. Derginizin ilginç bölümlerini çocuğunuzla paylaşarak ve onun dergisini
merak ederek okumayı sevmesini sağlayın.

Anahtar kelime: Çocuk dergisi, okuma, sevgi

Güneş, her saniye insanoğlunun ilk yaktığı ateşten beri kullandığı tüm ısı ve ışık
enerjisinden daha fazlasını üretir. Bu akıl almaz enerji kaynağından bizim mavi Dün-
c. ya’mızın hissesine düşen ise sadece milyarda biridir. İşte bu milyarda bir; yeryüzünün
yaz-bahar olmasına, denizlerin ısınmasına, meyvelerin dallarında pişmesine, ağaçla-
rın fotosentez yapmasına yani yeryüzündeki hayatın sürüp gitmesine yeter...
Anahtar kelime: Güneş, enerji, Dünya, ısı

133

6. Sınıf Metnin Anahtar Kelimeleri

Etkinlik 22

2. Aşağıdaki paragraflarda geçen ve paragrafın anahtar kelimesi olan sözcük veya söz-
cük gruplarının altını çiziniz.

Astronotlar, kaslarının ve kemiklerinin fazla zayıflamaması için her gün düzenli
egzersiz yaparlar. Sağlıklı kalabilmek için günde yaklaşık iki saat egzersiz yap-
a maları gerekir. Buna karşın, uzayda iki aydan fazla kalan astronotlar, Dünya’ya
döndüklerinde çeşitli sıkıntılarla karşılaşırlar. Bunlar özellikle kas ve kemik eri-
mesine bağlı olan güç kaybıyla ilgilidir.

Balküpü karıncaları yaprak bitlerinin “bal” denen sindirim artıklarıyla beslenir.
Karıncalar, yuvalarında bulunan bazı karıncaları minik boncuklar gibi şişene
b kadar bu maddeyle besler. Şişmiş karıncalar yuvalarında bulunan diğer ka-
rıncaları beslemek için yedikleri bu maddeyi olduğu gibi geri çıkarır. Ne tuhaf
hayvanlar, öyle değil mi?

Dil, var veya yok olma demektir. Dil demek millet demektir. Dil, millet için kutsal
bir hazinedir. Dil milletin kalbidir, zihnidir, beynidir. Türkçe varsa Türk milleti var-
c dır. Türkçenin yok olduğu coğrafyalarda siz de yoksunuzdur. Dinin muhafazası

için de dil lazımdır. Dilin korunamadığı yerde hiçbir değer korunamaz.

Anadolu; dağları, ovaları, boz bulanık yaylaları ile bir renk cümbüşüdür. Renkler
çağrışır düğünlerde, renkler sergilenir bayramlarda, seyranlarda. Yedi rengi şe-
d rit şerit tümleyerek bir kemer gibi gökyüzünü kuşatan gökkuşağı, Anadolu’da
bir efsane kaynağıdır. Kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, lacivert, mor renkler
içinde Gürün şalı gibi, gökyüzünü kuşatır.
Evliya Çelebi gezip dolaştığı yerlerde duyduklarını kaydetmiş, ardından notla-
rını gözden geçirerek 10 ciltten oluşan “Seyahatname”sini ortaya koymuştur.
e Kitap, 17. yüzyılda Osmanlı ve komşu ülkelerdeki toplumsal ilişkiler, mimari ya-
pılar ve giyim kuşama ilişkin çok geniş bir görünüm sunar. Dil, folklor, coğrafya,
sanat, spor, ekonomik yaşam ve dinle ilgili konular kitapta yer alır.

134

6. Sınıf Metnin Anahtar Kelimeleri KKT - 22 

1. Kişinin ve toplumun yaşamını etkileyen güçlü ve 4. Birtakım simgelerin anlamlar yüklenerek ses
temel bir duygudur sevgi. İnsanlara haz, dirlik dü- hâlinden kelime hâline getirilmesine telaffuz di-
zenlik veren duygusal bir yaşantıdır. Tanımı güç bir yebiliriz. Ses simgelerine yüklenen kabul görmüş
kavramdır. Başka bir kişiye, varlık ya da nesneye anlamların karşımızdakiler tarafından doğru ve
karşı duyulan güçlü bir yakınlık ve bağlılıktır. Kimi tam olarak anlaşılabilmesinin ön şartı doğru te-
kişilerin, nesnelerin insanın duygusal yaşamında laffuzdur. Konuşma eğitiminde en çok üzerinde
bıraktığı iyi, güzel, tatlı bir izdir. Sevgi sadece so- durulması gereken durumlardan birisi de telaf-
yut bir kavram veya duygusal bir yaşantı değil, fuzdur. Vücutta bulunan fiziki eksikliklere dayalı
bütün tutum ve davranışların temelinde bulunan telâffuz hatalarının hemen hemen tamamı iyi bir
toplumsal bir güçtür. eğitimle düzeltilebilir. Telaffuz hataları ile dolu bir
konuşmanın inandırıcı ve etkili olması mümkün
Bu metnin anahtar kelimesi aşağıdakilerden değildir.
hangisidir?
Bu metnin anahtar kelimesi aşağıdakilerden
A) Soyut B) Nesne hangisinde doğru olarak verilmiştir?
C) Varlık D) Sevgi
A) Dil B) Telaffuz
C) Konuşma D) Ses

2. Toplumsal sorunların demokratik çözümü için 5. Çağdaş insan, kendi kanatları ile uçmayı sağlaya-
karşılıklı ve iki yönlü iletişim gereklidir. Bu iletişim cak nesnel, özgür ve eleştirel bir düşünce tarzına
başlatılmadığı sürece, gücü elinde bulunduran sahip olmalıdır. Bunun yolu da kitap okumaktan
otorite emir vererek sorunlara çözüm getirece- geçer. Okuma alışkanlığı, kişilerin okumayı öğ-
ğine inanmaya başlar. Ancak iletişim göz ardı rendikten sonra bu eylemi zevkle yapmalarını
edilerek, zorla kabul ettirilen bu tip çözüm biçim- sağlamak için kazanmaları gereken önemli bir
lerinin ömrü, emri veren iktidarın ömrü kadar olur. beceridir. Erken dönemde okuma alışkanlığı ka-
zanan çocukların kelime hazinesi ve düşünme
Bu metnin anahtar kelimeleri aşağıdakilerden yeteneği artmakta buna bağlı olarak yaratıcı zekâ,
hangisinde doğru olarak verilmiştir? dinleme ve konuşma yeteneği gelişmektedir.

A) İktidar – Emir – Ömür Bu metindeki altı çizili sözlerden hangisi anah-
B) Demokratik – Toplumsal – Sorun tar kelime değildir?
C) İletişim – Sorun – Çözüm
D) Sorun – Çözüm – Güç A) kitap okumaktan

3. Türkçeyi doğru kullanmak istiyorsak eğitimcile- B) okuma alışkanlığı
re, siyasetçilere hatta esnaflara da büyük görev
düşmekte. Esnafın işyeri için kullandığı tabelaya C) çağdaş insan
koyduğu isimden siyasetçinin kurduğu cümleleri
titizlikle kullanmasına kadar her dikkat Türkçenin D) çocukların
doğru kullanılmasına hizmet edecektir.

Bu parçanın anahtar kelimeleri aşağıdakiler-
den hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Türkçe – Doğru kullanmak – Görev
B) Dil – Esnaf - İşyeri
C) Siyasetçi – Hizmet etmek – Titizlikle
D) Türkçe – Zengin – Dil

135

6. Sınıf Metnin Başlığı

Metnin Başlığı

➤➤ Metnin konusunu özetleyen bir ya da birkaç sözcükten oluşan ifadelere başlık denir. Başlık, konu ve ana fikirle
uyumlu olur. Bu yüzden öncelikle konu veya ana düşüncenin bulunması başlığın bulunmasını kolaylaştırır.

Örnek:
Türkiye’de arıcılık neredeyse her bölgede yapılan geleneksel bir
tarım faaliyetidir. Bugün ülkemizin bütün illerinde arıcılık yapılmak-
tadır. Dört mevsimin yaşandığı Türkiye’nin her bölgesinin kendine
özgü çevre koşullarına sahip olması buralarda çiçeklenme dö-
nemlerinin farklı olmasını sağlar. Bu yüzden ülkemizde daha fazla
üretimi amaçlayan arıcılar göçer arıcılığı tercih ederler.
Bu metnin başlığı “Türkiye’de Arıcılık”tır.

Güzel kokulu ekmek
Olmaz seni sevmemek
Sensin yemeklere baş
Her yemeğe arkadaş...
Bu şiirin başlığı “Ekmek”tir.

Etkinlik 23

Kazanım: T.6.1.7. Dinlediklerine/izlediklerine yönelik farklı başlıklar önerir.
T.6.3.21. Metnin içeriğine uygun başlık belirler.
T.6.4.8. Yazdıklarının içeriğine uygun başlık belirler.

1. Aşağıdaki metinlere getirilebilecek uygun başlığı belirtilen yerlere yazınız.

a. Tuz temel bir besindir. İnsan dâhil tüm canlıların besin kaynağıdır. Vücu-
dumuz tuzu kendi başına üretemez ancak o olmadan da çalışamaz. Bu
nedenle tuz sağlıklı beslenmenin önemli bir parçasıdır. Tarih boyunca
tuz o kadar değerli olmuştur ki eski zamanlarda, bazı ülkeler asker ve
isçilerin maaşlarını tuz olarak vermiştir.
Başlık: Tuz

b. Bembeyaz oldu ortalık
Kışın da başka tadı var
Hava bir parça karanlık
Her yanda buz tutmuş sular
Başlık: Kış

136

6. Sınıf Metnin Başlığı

Etkinlik 23

2. Aşağıdaki metinlere verilebilecek en uygun başlık nedir? Noktalı yerlere yazınız.
Babalar Günü

Haziran ayının üçüncü pazar günü tüm dünyada Babalar Günü olarak kutlanıyor. İlk
olarak 19 Haziran 1910’da kutlanan Babalar Günü, bu yıl 16 Haziran’da kutlanacak.
a Babalar Günü, babanız ile birlikte iyi vakit geçirmeniz için bir fırsat aslında. Bu fırsatı

değerlendirerek babana güzel bir hediye alıp onu mutlu edebilirsin.

Yanardağların Oluşumu

Magma tektonik levhaların arasındaki açıklıklardan yüzeye çıkmayı çok sever. Önce
kendine bir odacık oluşturur. Bu odacık büyüdükçe büyür ve artık magma, odasına
sığamaz hâle gelir. O kadar büyük bir basınç oluşturur ki kızgın bir insana benzer ve
b ardından lav püskürtmeye başlar. Yeryüzüne çıkan magmanın zamanla katılaşarak

volkanik kayaları oluşturmasıyla dağ görünümünü kazanırlar. Böylece yanardağlar
oluşur.

Panda Yavruları

Panda yavruları kör ve çaresiz hâlde doğar. Anne ikiz doğum yapmışsa kardeş-
lerden yalnızca biri yaşar. Yavrunun gözleri 6-8 hafta arasında açılır ve yavrular üç
ay içinde ayaklanıp gezmeye başlar. Annenin altı ay boyunca emzirdiği yavru, bir
c yaşına geldiğinde yetişkin olmuş demektir. Bazı yavruların annelerinden ayrılıp tek

başına yaşamaya devam etmesi için en az üç yıl geçmesi gerekmektedir.

Kelimeler

Yazarın en iyi yol arkadaşı olan kelimeler, biri diğerine hiç benzemeyen kar taneleri
gibidir. Hepsinin kendine özgü bir sesi, biçimi ve uçuşu vardır. Ancak birbirinden
farklı olan bu kar taneleri yere düştüğünde hepsi bembeyaz bir sayfa oluşturur. Siz
d dışarıdan baktığınızda ayrı ayrı kar tanelerini değil, bembeyaz örtüyü görürsünüz.

Kelimeler bir bütünü oluşturmak üzere bir araya getirilir.

Sevgi Köprüsü

Sevgi, birlik ve dayanışmadır. Gittikçe genişleyen halkalar hâlinde tüm insanları
sev. Kendini sev. Anneni, babanı, kardeşlerini, bütün dostlarını içinde duy, içinde
e kaynaştır birbirleriyle. Sen beyaz güvercinsin, ruhlara sevgi taşı. İnsandan insana

sevgiden köprü kur. En sağlam ve en güvenilir köprü sen ol.

137

6. Sınıf Metnin Başlığı KKT - 23 

1. Tarih boyunca birçok büyük deprem olmuştur. Bu 4. Su zıpzıpı ilginç bir su taşıtı. Bu taşıtı kullanan kişi
depremler yeryüzünü oluşturduğu gibi insanla- elleriyle gidonu tutuyor ve ayaklarını arkadaki bö-
ra da büyük zararlar vermiştir. Depremler; sel ve lüme yerleştiriyor. Sonra da zıplarmış gibi yapıyor.
tsunamiler oluşturmuş, binaları yıkmış, yangınlar Zıplarmış gibi yapmak, taşıtın kanat şeklindeki
çıkartmış hatta yanardağları tetikleyerek patla- parçasını suyun içinde hareket ettiriyor. Bu da ta-
malarına sebep olmuştur. şıtın ileri gitmesini sağlayan itici gücü oluşturuyor.

Bu metnin başlığı aşağıdakilerden hangisidir? Bu metnin başlığı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Depremlerin Oluşumu A) Su Zıpzıpı Nasıl Çalışır?

B) Depremlerin Etkileri B) Su Taşıtı

C) Doğal Afetler C) Su Zıpzıpının İcadı

D) Sel ve Tsunami D) Su Taşıtlarının Özellikleri

2. Bahar olsun da seyredin 5. Ben küçücük bir ağacım
Nasıl süsler bayırları, Yurdumun bir bahçesinde
Zümrüt gibi çayırları Topraklar tüterken görün
Yüze gülen o pek narin Dallarım çiçeklesin de
Gelin yüzlü papatyalar, (Halim Yağcıoğlu)
Altın gözlü papatyalar.
(Tevfik Fikret) Bu şiire aşağıdakilerden hangisi başlık olarak
verilemez?
Bu şiire aşağıdaki başlıklardan hangisi getiri-
lebilir? A) Ağaç Diyor ki
B) Ağacın Faydası
A) Papatyalar B) Bahar C) Küçük Ağaç
C) Çayırlar D) Bayırlar D) Ağaç Konuşuyor

3. İnsanlarda ve birçok hayvanda uykuyu melatonin 6. Şahinler göçmen kuşlardır. Sonbahar ve ilkbahar
adı verilen bir hormon düzenler. Bu hormon ak- mevsimlerinde yüz binlerce şahin ülkemizin üze-
şam saatlerinde salgılanmaya başlar. Çünkü bu rinden göç ederek daha sıcak yerlere gider. Bu
hormonun salgılanması için karanlık bir ortam- şahinlerin bir kısmı kış aylarını geçirmek ya da ilk-
da bulunmamız gerekir. Melatonin salgılanmaya baharda üremek için ülkemizde kalır. Şahinler göç
başladığında uykumuzun geldiğini hissederiz. eden kuşların çoğunun geçtiği yerlerde, örneğin
İstanbul Boğazı, Doğu Karadeniz ve Hatay’da
Bu metnin başlığı aşağıdakilerden hangisi ola- çok sayıda görülür. Göç dönemlerinde on binler-
bilir? ce şahini bir arada uçarken görmek mümkündür.

A) İnsanlarda Uyku Bu metin için en uygun başlık aşağıdakilerden
hangisidir?
B) Uyku Düzeni
A) Şahinler
C) Uyku Hormonu: Melatonin
B) Şahinlerin Uçuşu
D) Uykusuzluk
C) Şahinlerin Yaşam Alanları

D) Göçmen Kuş: Şahin

138

6. Sınıf Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

➤➤ Yazarın okuyucuya vermek istediği asıl düşünceye ana düşünce denir.
• Ana düşünce paragraftan çıkarılacak sonuçtur.
• Ana düşünce tek cümleden oluşur.
• Ana düşünce metinde anlatılanları özetleyen en kapsamlı yargıdır.
• Ana düşünce paragrafın yazılma amacıdır.

➤➤ Şiir, düşünceden çok duygu içerir. Bu yüzden şiirde verilmek istenen mesaj duygu üzerinden aktarılır. Şiire
hâkim olan duyguya ise ana duygu (tema) denir. Şiirlerde aşk, özlem, sevgi, pişmanlık, yalnızlık vb. duygular
işlenir.

Anne ve babanın ses tonundaki yumuşaklık, ilgilerindeki sevecenlik, ilişkilerindeki özveri çocukta sevinç,
neşe ve mutluluk duygularını doğurur. Bu duygular sevginin ilk tomurcuklarıdır. Çocukta sevgi anne ba-
banın gösterdiği denge, düzen, ilgi, anlayış, bağlılık, beğeni, sevecenlik ve özveri oranında gelişir. İnsanın
bütün yaşam boyu duyduğu ilgi ve sevginin açılıp gelişmesi, olgunlaşması, renklenmesi çocukluk çağında
sevgi gereksinimine sağlanan doyuma bağlıdır. İnsanın bütün ilişkilerinde görülen olumlu ya da olumsuz
tutum ve davranışlarında bu doyum önemli rol oynar.

Ana Düşünce: İnsanın davranışlarının temelinde çocukluk çağındaki sevgi doyumu yatar.

Gözümde bir damla su deniz olup taşıyor, Bu dizelerde denize duyulan özlem (hasret)
Çöllerde kalmış gibi yanıyor, yanıyorum. dile getirilmiştir.
Bütün gemicilerin ruhu bende yaşıyor;
Başımdaki gökleri bir deniz sanıyorum.

Ana Duygu: Deniz özlemi

Etkinlik 24

Kazanım: T.6.1.6. Dinlediklerinin/izlediklerinin ana fikrini/ana duygusunu tespit eder.
T.6.3.20. Metnin ana fikrini/ana duygusunu belirler.

1. Aşağıdaki metnin ana düşüncesini yazınız.

Profesör, salonda konferansını dinlemeye yalnız bir seyisin geldiğini görünce seyise sormuş:
“Konuşmalı mıyım, yoksa konuşmamalı mıyım?” Seyis cevap vermiş: “Hocam ben bu ko-
nulardan hiç anlamam. Ama ben ahıra girdiğimde bütün atların kaçıp bir tanesinin kaldığını
görseydim, yine de onu beslerdim.” Bu sözler karşısında seyise hak veren profesör kon-
feransa başlamış. İki saatin üzerinde konuşmuş, anlatmış. Sonunda sözlerini tamamlayan
profesör seyise dönüp “Konuşmayı nasıl buldun?” diye sormuş. Seyis şöyle cevap vermiş:
“Hocam, ben sana daha önce bu konulardan pek anlamadığımı söylemiştim. Yine de ahıra
girdiğimde biri dışında tüm atların kaçtığını görseydim, onu beslerdim ama elimdeki tüm
yemi ona verip hayvanı çatlatmazdım.”

Ana düşünce: Çok fazla konuşmak dinleyicileri sıkar.

139

6. Sınıf Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

Etkinlik 24

2. Aşağıdaki paragrafların ana fikirlerini noktalı yerlere yazınız.
Bir gün Eflatun, öğrencilerinden birini kumar oynarken yakalamış ve onu şiddet-
le azarlamış. Öğrencisi, “İyi ama ben çok az bir parasına oynuyordum.” diye itiraz
edince Eflatun cevabı yapıştırmış: “Ben seni kaybettiğin para için değil, kaybettiğin

a zaman için azarlıyorum.”
Zaman, kıymetli bir hazinedir.


Anne ve baba, çocuğun okuma alışkanlığını kazanması ve bunu bir zevk hatta ya-
şam biçimi hâline dönüştürmesinde öncü ve rehber olmalıdır. Kitabın, yaşamın en
önemli değerleri arasında bulunduğunu bizzat kitap okuyarak göstermek anne ve
babaların görevidir. Ebeveynin, evde bir kitaplık oluşturması ve çocuğuna oyuncağın
b yanı sıra kitap alması çocukta kitap okuma sevgisi oluşturur.

Çocuğa okuma sevgisi ve alışkanlığı kazandırmada anne babanın rolü büyüktür.


Bilim insanları Güneş’teki enerjinin nereden kaynaklandığını bulmak için yüzlerce
yıl didinip durdu. Aralarında Güneş altında uzun süre kaldığı için fenalık geçirenler,
aşırı derecede bronzlaştığı için evine döndüğünde ailesi tarafından tanınmayanlar,
gözünü Güneş’e dikip uzun süre baktığı için kör olanlar oldu… Kısacası Güneş’teki
c enerjinin nereden kaynaklandığını bulmak insanoğlu için hiç kolay olmadı.

Güneş’in enerji kaynağını bulmak insan için çok zor olmuştur.


İnsanları içten ve yeterince sevmeyenler, kendilerinin yeterince sevilmediğine inanır-
lar. Kendilerinin göstermediği sevgiyi başkalarından beklerler. Bunu bulamadıklarını
düşündüklerinde olumsuz savunma düzenleri ortaya çıkar. Ya güvensiz, kuşkulu,
sert, soğuk, kırıcı davranırlar ya da çevreden uzaklaşıp her şeyi, herkesi kötülerler.
d Sonuç itibariyle yalnız yaşamaya mahkûm kalırlar.

İnsanları sevmeyenler yalnızlığa mahkûm olurlar.


Türkçemizin yabancı etkilerden mümkün olduğunca kurtarılarak bağımsız bir dil
olarak yaşaması gerekir. Bu uğurda güzel bir Türkçenin yeni nesillere aktarılarak var-
lığını sürdürebilmesi için kişisel ve toplumsal bir duyarlılık kaçınılmazdır. Bu konuda
gerek tek tek bireyler gerekse toplum olarak hepimiz Türkçe bilinci taşımak, bilinçli
e çabalar içinde olmak zorundayız.

Türkçenin yaşayabilmesi için birey ve toplum olarak sorumluluk almalıyız.


140

6. Sınıf Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

Etkinlik 24

3. Aşağıdaki metinlerde numaralanmış cümlelerden hangisi bulunduğu metnin ana fikri-
dir? Altlarındaki noktalı yerlere yazınız.

(I) Bazı kişilerin “Sırıtıp durma!” gibi bilgece (!) uyarılarına aldırmayın. (II) Tam tersine daha
çok gülün. (III) Bol bol kahkaha atın. (IV) Sorunlarınıza bile gülerek bakabilirseniz yükünüz
anında hafifleyecektir.

a. Ana fikir IV numaralı cümledir.

(I) Beden dili konuşmamız esnasında kendimizi ifade etmemiz açısından önemlidir. (II)
Yapacağımız bir konuşma için konuşma metnimizi güzel ve etkili bir şekilde hazırlamış
olabiliriz. (III) Konuşmayı vurgu ve tonlamalara uyarak yapabiliriz. (IV) Ancak konuşma es-
nasında omuzlar düşük ise konuşmanın içeriğinin hiçbir önemi kalmayacaktır.

b. Ana fikir I numaralı cümledir.

(I) Çocuk büyüdükçe anne babadan aldığı sevgi oranında çevredeki kişilere, nesnelere,
olaylara ilgi ve sevgi göstermeye başlar. (II) Anne baba sevgisine aile, kardeş, arkadaş
sevgisi eklenir. (III) Zamanla bunlara doğa, insan, evren sevgisi katılır. (IV) Çocuğun anne
babadan aldığı sevgi zamanla nitelik ve nicelik açısından gelişip yayılır, renklenip biçimle-
nir.

c. Ana fikir IV numaralı cümledir.

(I) Eli kalem tutanlar arasında dili konu edinmeyen, dil üzerine yazmayan, dil ile ilgili ko-
nuşmayan neredeyse yok gibidir. (II) Çünkü dil demek, düşünmek demektir. (III) Dil demek,
anlamak demektir. (IV) Dilin zihinsel faaliyetinden dolayıdır ki dile değinmemiş hiçbir düşü-
nür, şair ve yazar olmamıştır.

d. Ana fikir IV numaralı cümledir.

(I) Anadolu kilimlerinde her renk bir anlam taşır. (II) Yeşil murattır, sevgiliye ulaşır; mavi
umuttur, beyaz mutluluğu, siyah üzüntüyü söyleşir. (III) Al giyenin gönlü dolu, mor giyenin
çoktur malı... (IV) Pembeye gönlüm akmaz, turuncuya kimse bakmaz.

e. Ana fikir I numaralı cümledir.

141

6. Sınıf Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu

Etkinlik 24

4. Aşağıdaki dizelerin ana duygularını altlarındaki boşluklara yazınız.

1 2

İnsanlar, hepinizi seviyorum! Bir gün nehirler gibi çağlayarak derinden
İçinizde dostlarım, kardeşlerim var. Dağlardan, ormanlardan sana akacak mıyım?
Ey şehir! Bütün hemşerilerim. Ey deniz, şöyle bir gün sana bakacak mıyım,
Bayramınız bayramım, kederiniz kederim. Elma bahçelerinden, fındık bahçelerinden?
(Ziya Osman Saba) (Ömer Bedrettin Uşaklı)

Ana duygu: İnsan sevgisi Ana duygu: Deniz hasreti

3 4

O denli o denli çok beklettin Bilmezler yalnız yaşamayanlar,
Alıştırdın bekletmeye kendini Nasıl korku verir sessizlik insana;
Çok zamanlar geçti de geldin İnsan nasıl konuşur kendisiyle;
Senden çok seviyorum senin özlemini. Nasıl koşar aynalara,
(Aziz Nesin) Bir cana hasret,
Bilmezler.
(Orhan Veli Kanık)
Ana duygu: Özlem Ana duygu: Yalnızlık

5 6

Bütün iş bu gelen günde Kuşlar haber verdi bana kuşlar
İçim titriyor sevinçten Gelecekte bir şeyler olacak
Biraz, biraz daha... derken Gün dilediğimiz gibi doğar
Ortalık güneşler içinde İnsan yüzümüz güler olacak
(Cahit Sıtkı Tarancı)
(Melih Cevdet Anday) Ana duygu: Umut
Ana duygu: Umut

142

6. Sınıf Metnin Ana Düşüncesi / Ana Duygusu KKT - 24 

1. (I) İnsanlar bedensel gereksinimleri olan beslenme 3. Uyandım baktım ki bir sabah,
ve korumayı sağladıktan sonra ilgi, sevgi gerek- Güneş vurmuş içime;
sinmelerine doyum aramaya başlarlar. (II) Sevgi Kuşlara, yapraklara dönmüşüm,
olmadıkça insanlar arası ilişki olumlu, sağlıklı ve Pır pır eder durur, bahar rüzgârında.
sürekli olamaz. (III) Güven duyulmaz, saygınlık (Orhan Veli Kanık)
kazanılmaz, insanın yaratıcı olmasına ve kendisi-
ni gerçekleştirmesine olanak bulunamaz. (IV) Tek Bu dizelerin teması aşağıdakilerden hangisi-
cümleyle, sevgi olmadan “insan” olunamaz. dir?

Bu metindeki numaralanmış cümlelerden han- A) Özlem B) Yaşama sevinci
gisi daha kapsamlı bir yargıdır? C) Özgürlük D) Yalnızlık

A) I. B) II. C) III. D) IV.

2. İnsanlığın mağaradan çıkıp evlere yerleşmesi, 4. Yakup Kadri “Atatürk” adlı eserinde Mustafa Ke-
toplayıcılıktan çiftçiliğe geçmesi, bugün hayran mal için şöyle der: Bir paşa mı? Bir miralay mı?
olduğumuz uygarlıkların yaratılması hep emekle Kimi bir paşa, kimi bir miralay olduğunu söylüyor.
gerçekleştirilmiştir. Mısır’ın piramitleri, İnkaların Zaten rütbesinin ne hükmü vardı? Böyle adama
tapınakları, Babil’in asma bahçeleri insan emeği, rütbe ne ilave edebilirdi?
alın teri ve çabası ile ortaya çıkmıştır. Hiçbir kâ-
hin, hiçbir büyücü büyülü sözler söyleyerek onları Bu metinden “Atatürk” ile ilgili asıl anlatılmak
gökten indirmemiştir. istenen aşağıdakilerden hangisidir?

Bu metinde asıl anlatılmak istenen aşağıdaki- A) Kahramanlıklarının yanında rütbesinin gölgede
lerden hangisidir? kaldığı

A) İnsanlık emek vererek refah düzeyini artırmıştır. B) Halk tarafından olağanüstü derecede sevildiği
C) Rütbesinin insanlar tarafından tam olarak bilin-
B) Uygarlık tarihinin en önemli gelişmeleri emek
ürünüdür. mediği
D) Dosta güven, düşmana korku veren bir lider
C) Aklın ve elin birlikteliğinden emek ortaya çık-
mıştır. olduğu

D) Mimari eserlerin hepsinin ortaya çıkmasında 5. Sorunları çözmek için insanların mutlaka dü-
emek vardır. şünce alışverişinde bulunmaları gerekir. Medeni
olmayan, konuşma ve tartışma yeteneğini ge-
liştirememiş bir toplumda sorunları çözmek için
başlatılan çabalar bir müddet sonra kavga ve ça-
tışmaya dönüşür. Böylece var olanı çözmek bir
yana, sorunlara yenileri eklenir.

Bu metnin ana fikri aşağıdakilerden hangisi-
dir?

A) Sorunu çözmek başka bir sorun doğurabilir.
B) Sorunların temelinde çekemezlik yatar.
C) Sorunları çözmek için sağlıklı iletişim gerekir.
D) Sorunlar kavga ve çatışmalara neden olur.

143

6. Sınıf Hikâye Unsurları

Hikâye Unsurları

➤➤ Olmuş ya da olması muhtemel olayların anlatıldığı kısa yazılara hikâye (öykü) diyoruz. Hikâyenin unsurları
şunlardır:
• Olay: Kahramanların başından geçenlerdir.
• Zaman: Öyküde ele alınan olayın gerçekleştiği an, başladığı veya bittiği zaman dilimidir.
• Yer (mekân): Ele alınan olayın geçtiği mekândır.
• Varlık (Şahıs) Kadrosu (Kişiler): Öyküde anlatılan olayları veya durumları yaşayan kişilerdir.
Örnek:

Dünya nimetlerine önem vermeyen yaşam ve felsefesiyle ünlü filozof Diyojen, bir akşamüstü çok dar bir
sokakta zenginliğinden başka hiçbir şeyi olmayan kibirli bir adamla karşılaşır. İkisinden biri kenara çekilme-
dikçe geçmek mümkün değildir… Mağrur zengin, hor gördüğü filozofa “Ben bir serserinin önünden kenara
çekilmem.” der. Diyojen, kenara çekilerek gayet sakin şu karşılığı verir: “Ben çekilirim!”

• Olay: Filozof Diyojen’in kibirli bir adamla karşılaşması
• Yer: Dar bir sokak
• Zaman: Akşamüstü
• Şahıs kadrosu: Filozof Diyojen ve kibirli adam

Etkinlik 25

Kazanım: T.6.3.22. Metindeki hikâye unsurlarını belirler.

Olay örgüsü, mekân, zaman, şahıs ve varlık kadrosu, anlatıcı üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki hikâyenin unsurlarını belirtilen yerlere yazınız.

Hoca yaz aylarında yaptığı bir yolculuk sırasında mola verip bir hana girer. Bu sırada hana
bir başka yolcu daha girer ve ikisi birden hancıdan yiyecek bir şeyler isterler. Fakat hancı
yiyecek olarak sadece bir balık olduğunu söyler ve bunu paylaşmalarını önerir. Bunun üze-
rine Hoca “Ben balığın sadece başını yiyeceğim.” der. Hancı bunun nedenini sorar. Hoca
da “Balık başı zekâyı artırır. Balık başı yiyen insan akıllı olur.” der. Bunun üzerine diğer yolcu
hemen atılır ve Hoca’ya “Balık başını niye sen yiyeceksin? Ben yemek istiyorum.” der. Hoca
da itiraz etmez. Balığın koca gövdesini Hoca yer ve bir güzel karnını doyurur. Diğer yolcu
ise sadece balığın başını yer ve Hoca’ya seslenir: “Sen koca gövdeyi yedin karnını doyur-
dun. Ben sadece kafayı yedim aç kaldım.” Hoca da bunun üzerine şöyle der: “Bak nasıl da
akıllandın!”

Olay: Hoca’nın balığı yemek için oyun oy- Yer: Han
naması


Zaman: Yaz ayları Şahıs kadrosu: Hoca, hancı, diğer yolcu



144

6. Sınıf Hikâye Unsurları

Etkinlik 25

2. Hintli bir bilge bir sabah öğrencileri ile gezinirken Ganj Nehri kenarında birbirlerine öfke
içinde bağıran bir aile görmüş. Öğrencilerine dönüp “Öfkelendiğimiz insan yanı başımız-
dayken neden bağırırız.” diye sormuş. Öğrencilerden ses çıkmayınca anlatmaya başlamış:
“İki insan birbirine öfkelendiği zaman, kalpleri birbirinden uzaklaşır. Bu uzak mesafeden
birbirlerinin kalplerine seslerini duyurabilmek için bağırmak zorunda kalırlar. Ne kadar çok
öfkelenirlerse, arada açılan mesafeyi kapatabilmek için o kadar çok bağırmaları gerekir.
Peki, iki insan birbirini sevdiğinde ne olur? Birbirlerine bağırmak yerine sakince konuşur-
lar çünkü kalpleri birbirine yakındır, arada mesafe çok azdır. Peki, iki insan birbirini daha
da fazla severse ne olur? Artık konuşmazlar, sadece fısıldaşırlar. Çünkü kalpleri birbirleri-
ne daha da yakınlaşmıştır. Artık bir süre sonra konuşmalarına bile gerek kalmaz, sadece
birbirlerine bakmaları yeterli olur. İşte birbirini gerçek anlamda seven iki insanın yakınlığı
böyle bir şeydir.”

Okuduğunuz metinle ilgili aşağıdaki soruları cevaplayınız.

a. Metinde anlatılan olay nedir?
Hintli bilgenin birbirine bağıran aile üzerinden öğrencilerine ders vermesi
b. Metindeki olay nerede geçmektedir?
Ganj Nehri kenarında
c. Metindeki olayın varlık kadrosu kimlerden oluşmaktadır?
Hintli bilge ve öğrencileri
d. Metindeki olay ne zaman gerçekleşmiştir?
Bir sabah

3. Aşağıdaki hikâyenin unsurlarını noktalı yerlere yazınız.

Yaşlı bir adam, emeklilik yıllarında küçük bir kasabada ev alır. Amacı sonbaharda sessiz ve
sakin ortamda kitap yazmaktır. Sabah olduğunda büyük bir gürültüyle uyanır. Evin önünde-
ki boş arazi, kasabadaki çocukların futbol sahasıdır. Çocukların yanına gider ve çalıştırıcı
olmak istediğini ve her oyuncuya günde 5 TL ödeme yapacağını söyler. Çocuklar kabul
ederler. Sıkı bir antrenmandan sonra 5 TL öder. Daha sonra ekonomik sorunlarını bahane
ederek, 1 TL’ye kadar günlük yaptığı ödemeleri düşürür. Bu olaya tepki veren kaptan, yaşlı
amcaya “Amca kusura bakma 1 TL’ye burada top oynanmaz.” der. Arkadaşlarını alıp orada
ayrılır. Yaşlı adam, zekice bir çözüm sayesinden gürültüden kurtulur.

Olay: Yaşlı adamın gürültü yapan çocuk- Yer: Bir kasaba
ları akıllı bir çözümle uzaklaştırması


Zaman: Sonbahar, sabah Şahıs kadrosu: Yaşlı adam, takım kaptanı
ve bir grup çocuk

145

6. Sınıf Hikâye Unsurları

Etkinlik 25

4. Aşağıdaki hikâyenin unsurlarını belirtilen yerlere yazınız.
Çankaya’da yeni açılan bir okulu Atatürk bir sabah ziyaret etmiş. Öğretmen tahta başında
öğrencilere ders veriyormuş. Cumhurbaşkanı girer girmez saygı işaretini vermiş, çocuklar
ayağa kalkmış ve oturunuz işaretini verdikten sonra yüzünü tahtaya çevirerek derse de-
vam etmiş. Atatürk, beş on dakika ayakta ders dinlemiş ve çıkarken öğretmen yine aynı
ses, aynı eda ile çocukları ayağa kaldırmış ve oturunuz işareti verir vermez derse devam
etmiş. Gazi kapıdan çıkarken yanındakilere,“Gördünüz mü öğretmeni? Cumhurbaşkanına
önem vermedi.” demiş ve ilave etmiş: “İlkokul öğretmeni vatanın en hayırlı elemanı. Onlar
vatan çocuklarıyla o kadar kaynaşmışlardır ki adeta çocuklaşmışlardır. Onların gözünde
en sevgili öğrencilerdir. Bu öğretmen eğer dersini bırakıp saygısını göstermek için yanıma
gelseydi ve çıkarken beni merdivenlere kadar geçirse idi, öğrencileri gözünde küçülür,
belki saygınlığını kaybederdi. Öğrenci gözünde en saygılı, en büyük adam öğretmendir.”

Olay Yer

Atatürk’ün yeni açılan bir okulu ziyaret et- Çankaya’da bir okul
mesi


Hikâye Unsurları

Zaman Şahıs Kadrosu
Sabah
Atatürk, Atatürk’ün yanındakiler, öğret-
men, öğrenciler

146

6. Sınıf Hikâye Unsurları KKT - 25 

1. Göl kenarında yaşayan ve sudan nefret eden bir 3. Soğuk bir kış sabahı işe gitmek için durakta dol-
kedi doğum yapar. Bu kedinin yavruları ise an- muş bekliyordum. Yaralı bir kedi dikkatimi çekti.
nelerinden farklı olarak gölde oynamayı ve suya Zavallı kimsesizdi belli ki. Yardım edip onu en
girmeyi çok sevmektedir. Anne kedi de yavruları yakın veterinere ulaştırmak istedim. Ancak işe
ile birlikte göle girer ve onlarla suda oynar. Bu- ulaşabilmem için ilk dolmuşa binmem gerekiyor-
nu gören bir komşu kedi hayretler içinde kalır ve du. Bu esnada yaşlı bir teyze imdadıma yetişti.
ona sorar: “Sen hep sudan nefret ederdin ama Yaralı kediyi dikkatle kucakladı. Şefkatle kediye
görüyorum ki artık sudan hiç çıkmıyorsun. Bu- sarıldı. Veterinere götürmesini rica edecektim ki
nun sebebi nedir?” Anne kedi şöyle cevap verir: “Ben veterinerim evladım.” dedi. O an huzurla
“Hâlâ suyu sevmiyorum ama yavrularımı çok se- otobüse bindim.
viyorum.” Bu hikâyede olayın geçtiği yerin görseli aşağı-
dakilerin hangisinde verilmiştir?
Bu hikâyenin unsurlarından hangisi yanlış ve-
rilmiştir? A) B)

A) Olay: Anne kedinin yavrularıyla göle girmesi C) D)

B) Yer: Göl kenarı

C) Zaman: Sabahın erken saatleri

D) Şahıs kadrosu: Anne kedi, yavru kediler, kom-
şu kedi

2. Atatürk, askeri birliği ziyaret edince aslan yapılı bir
Mehmetçik gördü. Güler yüzle sordu: “Sen güreş
bilir misin?” Mehmetçik “Evet.” deyince yanın-
dakilerle Mehmetçik’i güreştirdi. Genç asker hep
üstün gelince Atatürk çok neşelendi, ayağa fırla-
dı. Ceketini çıkarıp Mehmet’e ense tuttu: “Haydi,
bir de benimle güreş!” Temiz Anadolu çocuğu
Ata’sının yüzüne hayranlıkla bakarak “Atam, se-
nin sırtını yedi düvel yere getiremedi. Bir Mehmet
mi bu işi başarır?” dedi. Ata’nın gözleri doldu.
Ağlamamak için gülmeye çalıştı.

Bu hikâyenin unsurları aşağıdakilerden hangi-
sinde doğru verilmiştir?

Olay Yer Zaman Kişiler

A) Atatürk’ün Ankara Bir sabah Atatürk, 4. Yatakhanede gözlerimi aralayarak açtım. Ba-
ziyareti Mehmetçik şımda şiddetli bir ağrı vardı. Ne zaman, nasıl
uyuduğumu düşündüm bir süre. Bu düşüncelere
Meh- Belirsiz Belirsiz Atatürk, dalmışken arkadaşlarımın yokluğunu fark ettim.
B) metçik’in güreşçi Dışarıdan gelen seslere odaklanınca bahçede sıkı
bir maça tutuştuklarını anladım. O an baş ağrım
cesareti bir anda kesildi ve aşağıya koştum.

Atatürk’ün Atatürk, Bu metinde aşağıdaki hikâye unsurlarından
güreşçi, hangisi verilmemiştir?
C) Meh- Güreş alanı İlkbahar Mehmetçik
metçik’i

çağırması

Atatürk’ün Askeri Belirsiz Atatürk, A) Olay B) Zaman
Meh- birlik Atatürk’ün C) Yer D) Kişiler

D) metçik’i yanın-
güreştir- dakiler,
mesi Mehmetçik

147

6. Sınıf Anlatıcı Türleri

Anlatıcı Türleri

➤➤ Olay yazılarında olayları, kişileri, mekânı okurlara anlatan kişiye anlatıcı denir. İki tür anlatıcı vardır:

1. Birinci Kişi Anlatıcı (Birinci Kişi Ağzıyla Anlatım): Anlatım 1. tekil kişi (ben) ağzıyla yapılır. Yazar kendi
başından geçen veya içerisinde bulunduğu bir olayı anlatır.

2. Üçüncü Kişi Anlatıcı (Üçüncü Kişi Ağzıyla Anlatım): Anlatım 3. tekil kişi (o) ağzıyla yapılır. Yazar olayın
dışındadır, gözlemci durumundadır. Kahramanların ruh hâllerini (iç konuşmalarını) yansıtabilir.

Örnek:

Hava kararmak üzereydi. Babamla avdan eli boş dönüyorduk. Tam o esnada bir ceylan önümüzden sekerek
geçti. Babam çömeldi. Nefes bile almıyordu. Okunu çekti. Bir anda vazgeçti. Ceylanın peşinde yavrusunu
görünce bir anda vazgeçti.
Yukarıdaki metinden anlatıcı (çocuk) olayın içindedir. Bu yüzden birinci kişi ağzıyla anlatım yapılmıştır.

Köye ulaşmasına çok az kalmıştı. Yaralı bacağını aldırmadan adımlarını hızlandırdı. İçindeki korkuyu bütün
uzuvlarıyla hissediyordu. Haydutlardan malını kurtaramasa da canının kurtulduğuna şükrediyordu.
Yukarıdaki metinden anlatıcı (yazar) olayın dışındadır. Bu yüzden üçüncü kişi ağzıyla anlatım yapılmıştır.

Etkinlik 26

Kazanım: T.6.3.22. Metindeki hikâye unsurlarını belirler.

Olay örgüsü, mekân, zaman, şahıs ve varlık kadrosu, anlatıcı üzerinde durulur.

1. Aşağıdaki metinlerde verilen olaylar kaçıncı kişi ağzından anlatılmıştır? Altlarına ya-
zınız.

Padişah bir gün ayakkabılarını çıkarırken kızı Mehlika Hanım yanında belirmiş:
“Babacığım, size uzun zamandır bir şey söylemek istiyorum.” demiş. “Sizi böyle
a. görünce içim sızlıyor. Siz sıradan bir insan değilsiniz. Hepimizin padişahısınız. Sizin

ayakkabılarınızı kendiniz giymeniz, ayrıca böyle eğilmeniz ne derece doğru?”

Üçüncü kişi ağzından

Köy meydanı tam bir cümbüş yeriydi. Çetelere karışacak olanlarda tatlı bir heyecan
seziyordum. Geride kalanlarda ise yollara mıhlanmış nice kaygı vardı. Belli ki bun-
b. dan sonra dağların ardı gözlenecekti. Haberler hem istenecek hem istenmeyecekti.

Köye gelen her haberci, bir yürek kıpırtısı olacaktı.

Birinci kişi ağzından

148

6. Sınıf Anlatıcı Türleri

Etkinlik 26

2. Aşağıdaki paragraflarda anlatıcının kaçıncı kişi olduğunu belirtilen yerlere yazınız.
Yiğitlerin cepheye uğurlandığı o gün, annemin ışıltısı azalmış gözlerinden yaşlar süzül-
düğüne şahit oldum. Yağmura karışıyordu gözyaşları. Oyalı yaşmağının kenarıyla sildiği
gözyaşlarını kimselere göstermek istemiyordu. Ben gördüm. Çocuk yüreğimde, büyüsü
kaybolmuş kahır yüklü zamanlar yaşadım. Babam metanetini korumaya çalışıyordu. Onca
adam içinde gözyaşı akıtacak değildi ya.
a. Birinci kişi anlatıcı
Mehmet okulunda oldukça tanınmış bir çocuktu. Arkadaşları ona “Demokrat Mehmet”
derdi. Doğrusu bu isim çok hoşuna giderdi. Okuldaki diğer Mehmetlerden farklı olduğunu
düşünürdü. O yıl okullar açıldığında sınıf öğretmenleri kendi istediğine göre bir başkan
seçmeyi uygun gördü. Bu seçim türü Mehmet’e her zaman ters gelirdi. Başkan mademki
sınıfı temsil ediyordu o hâlde seçim hakkı öğrencilerde olmalıydı.
b. Üçüncü kişi anlatıcı
Ortam tam benim istediğim gibi olmuştu. Herkes gözünü dört açmış, adeta nefesini tut-
muş, benden gelecek açıklamaya dikkat kesilmişti. Arkadaşlarım, başlarında kuş varmış
da onu ürkütmekten korkuyormuşçasına beni dinliyordu. Biraz nefeslendim. Tekrar konuş-
maya başladım.
c. Birinci kişi anlatıcı
Çocuk, kemanı görünce çok sevindi. “Yaşasın! Okulda ne güzel hava atarım arkadaşları-
ma.” diye düşündü. Ama diğer hediyeleri açınca kemana ilgisi kaybolup gitti. Doğum günü
partisinden sonra hediye olarak gelen akülü araba ve uzaktan kumandalı uçakla oynadı
durdu.
d. Üçüncü kişi anlatıcı
Babaannem bağ makasıyla geldi. Birkaç iri dalı kesti. Ağacın dibine yığdı. Sonra mutfaktan
pekmez kavanozunu getirdi. Budanmış nar dallarına, yapraklarına usul usul damlattı, dök-
tü hepsini. Kuşağından kesekâğıdı çıkardı. Ucundan yırttı. Narın bedeninden döktü. Ortalık
mis gibi sakızlı kahve koktu.
e. Birinci kişi anlatıcı

149