สันสกฤตพื้นฐาน 64 ebook

22.5.5 ปัจจัยนามกฤต ตวั ที่ 5 - as
1. เป็นปจั จัยนามกฤตที่ที่มาและวิธีการประสมเช่นเดียวกันกับ a ปัจจัย ตัวที่ 1
ก่อนหน้านี้

2. เมื่อเปน็ คํานามกฤตแล้ว ส่วนใหญเ่ ปน็ นปุงสกลิงค์ (n.)

ดังตวั อย่าง ความหมาย ทําเป็นนามกฤต ความหมาย
ธาตุ/หมวด ตามธาตุ (นปุงสกลิงค)์
ร้อน การบําเพ็ญตบะ
tap / 1p tapas ความคิด, ใจ
man / 4a คิด, เข้าใจว่า คําพดู , วาจา
vac / 2p manas
พดู , กล่าว
vacas

22.5.6 ปจั จยั นามกฤต ตวั ที่ 6 - ti
1. เปน็ ปจั จัยนามกฤตทที่ ีม่ าและวิธีการประสมต่างจากปัจจยั อื่นๆ ก่อนหน้านื
คือ คงรปู เดิมของธาตไุ ว้ หรืออาจตัดทา้ ยธาตบุ างตวั ท้ิงไป

2. เมื่อเปน็ คํานามกฤตแล้ว ท้งั หมดเป็น สตรีลิงค์ (f.)

ดังตวั อย่าง ความหมาย ทําเป็นนามกฤต ความหมาย
ธาต/ุ หมวด ตามธาตุ
ไป (สตรีลิงค)์
gam / 1p เกิด
jan / 4a เหน็ gati ทางไป, ทไี่ ป, การไป
dr‹s´ / 1p ตื่น, รู้
budh / 1u คิด, เข้าใจ ja¥ti การเกิด, ชาติกาํ เนิด
man / 4a ปล่อย
muc /6u สร้าง drs‹ ‹t‹i ความเหน็ , ทฤษฎี
sr‹j / 6p
bodhi การตื่นรู้, ความร้แู จ้ง

mati ความคิด, ความเข้าใจ

mukti ความหลุดพ้น

sr‹st‹ i‹ การสร้าง

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit) 280

280

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

22.6 ตทั ธิต (Noun formed by Secondary suffixes)

“ตัทธิต” คือ ศัพท์ที่นําปัจจัยชนิดหนึ่ง ที่เรียกว่า “ปัจจัยตัทธิต” (ต่างจาก
ปจั จยั กฤต) มาประสมกับ “นาม หรือศัพท์อื่นๆ ทวั่ ไป เช่น จํานวนนับ (สังขยา) หรือ นามกฤต”
แล้วทําให้ศพั ท์เหล่าน้ัน กลายเป็น “คาํ นาม คาํ วิเศษณ์ หรือ กริยาวิเศษณ์”

ข้อแตกตา่ งระหว่าง ปจั จัย “กฤต” และ ปัจจยั “ตทั ธิต” คือ
1. ปัจจัยกฤต เป็นปัจจัยขั้นแรก ต้องประสมกับ “ธาตุ” เป็นหลัก แต่

ปัจจัย “ตัทธิต” จดั เปน็ ปัจจัยขนั้ ทีส่ อง ต้องประสมกบั “คํานาม, สงั ขยา
, อพั ยยศัพท์ รวมถึง ศพั ท์นามกฤตเองด้วย”
2. ปัจจัยกฤต เมื่อประสมกับ “ธาตุ” มักทําให้สระในพยางค์แรกของธาตุเป็น
“ขั้นคุณ” แต่ ปัจจัย “ตัทธิต” เมื่อกับ “คํานาม, สังขยา, อัพยยศัพท์
รวมถึง ศัพท์นามกฤต ต้องทําให้สระในพยางค์แรกของศัพท์เหล่าน้ัน เป็น
“ข้นั วฤทธฺ ิ หรือ ข้นั พฤทธิ์”

ในช้นั นี้เราจะเรียน “ปัจจยั ตัทธิต” เพียง 10 ตัว จากจาํ นวนหลายสิบตัว ดงั นี้

1. a 2. ya (iya)
3. eya 4. tva (ta¥)
5. ka (ika) 6. maya (may≠)
7. tara 8. tama
9. vat 10. mat

22.6.1 ปจั จยั ตทั ธิต ตัวที่ 1 - a
1. เปน็ ปจั จยั “ตทั ธิต” ที่สาํ คัญมาก เชน่ เดียวกับ ปจั จยั a ของ นามกฤต
2. เมื่อประสมกัน ให้ทําสระในพยางค์แรกของศัพท์ที่ต้องการให้เป็น ตัทธิต a

ปัจจัย นี้ เปน็ สระขั้นพฤทธิ์
3. ส่วนใหญ่ความหมายของศัพท์ที่ประสมกับ a ปัจจัย ตัทธิตน้ี (ซึ่งเป็นคํานามที่

บ่งบอกชื่อเฉพาะ เป็นส่วนใหญ่) มักจะแปลว่าหรือมีความหมายว่า “สืบเชื้อ
สายมาจาก...”
4. เมือ่ เปน็ คํานามแล้ว เปน็ ได้ทง้ั 3 ลิงค์ แล้วแต่ความหมายจะบ่งบอก

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit) 281

281

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

ดังตัวอยา่ ง ความหมายเดิม + a ทาํ เปน็ ตัทธิต ความหมาย
ศัพท์นาม
(ลิงค์) ท้าวปาณฑุ (มหาภารตะ) (ลักษณะ / ลิงค์)
ลกู ชาย
pan¥ ‹d‹u (m.) พรหมนั pan¥ ‹da‹ va (m.) สืบเชื้อสายมาจากท้าวปาณฑุ
ใจ
putra (m.) พระศิวะ pautra (m.) หลานชาย

brahman (n.) brah¥ man‹a (adj.) สืบเชื้อสายมาจากพรหมนั

manas (n.) man¥ asa (adj.) เกิดจากใจ, อย่ใู นใจ

si´ va (m.) sa´ iva (m.) ผู้นบั ถือพระศิวะ

22.6.2 ปัจจัยตทั ธิต ตวั ที่ 2 - ya (iya)
1. เมือ่ ประสมกนั ให้ทําสระในพยางค์แรกของศพั ท์ ให้เป็น สระข้ันพฤทธิ์
2. สระท้าย ของศัพท์ที่นํามาประสมกับ ya น้ีส่วนใหญ่มักลบท้ิงแล้วค่อย
ประสม ya

3. ส่วนใหญ่ความหมายของศัพท์ที่ประสมกับ ya ปัจจัย ตัทธิตนี้ เป็น “คํา

วิเศษณ์” หรือเป็น “คํานามบอกนามธรรม” (abstract noun) มักจะ

แปลว่าหรือมีความหมายว่า “ความ...”
4. หากเป็นคํานามแล้ว เป็น นปุงสกลิงค์ แต่หากเป็น “คําวิเศษณ์” เป็นได้

ทัง้ 3 ลิงค์ แล้วแต่ความหมายจะบ่งบอก

ดังตวั อย่าง ความหมายเดิม + ya ทําเปน็ ตทั ธิต ความหมาย
ศพั ทน์ าม
(ลิงค)์ นางอทิติ (ลกั ษณะ / ลิงค์)
นกั กลอน, กวี
aditi (f.) อํานาจ, การปกครอง a¥ditya (m.) ลูกนางอทิติ (พระอาทิตย์)
ฟัน
kavi (m.) น้ําผึ้ง kav¥ ya (n.) บทกลอน, บทกวี
ks‹atra (n.) วีรบรุ ษุ , คนกล้าหาญ
ความมีอย่จู ริง ks‹atriya (m.) วรรณะนกั ปกครอง, กษัตริย์
danta (m.) น้าํ โสม, พระจันทร์
dantya (adj.) เกิดทีฟ่ นั
madhu (m.)
v≠ra (m.) madhavya (adj.) ผสมน้ําผึ้ง, มีรสหวาน

sat (n.) v≠rya (n.) ความกล้าหาญ

soma (m.) satya (n.) ความจริง

soumya (adj.) ผสมน้ําโสม, ของพระจันทร์

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit) 282

282

สนั สกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

22.6.3 ปจั จัยตัทธิต ตวั ที่ 3 - eya
1. เมื่อประสมกนั ให้ทําสระในพยางค์แรกของศพั ท์ ให้เป็น สระข้ันพฤทธิ์
2. สระท้าย ของศัพท์ที่นํามาประสมกับ eya น้ีส่วนใหญ่มักลบท้ิงแล้วค่อย
ประสม ya

3. ส่วนใหญ่คําทีป่ ระสมปจั จัยนี้ใช้เป็น “คาํ วิเศษณ”์ เปน็ ไดท้ ั้ง 3 ลิงค์

ดงั ตวั อย่าง ความหมายเดิม + eya ทาํ เป็นตทั ธิต ความหมาย

ศพั ทน์ าม ฤาษี (ลกั ษณะ / ลิงค์) เกี่ยวกบั พระฤาษี
(ลิงค์) นางกนุ ตี a¥rse‹ ya (adj.) บตุ รนางกนุ ตี (อรชนุ )
คนทัว่ ไป, บุรษุ , ผ้ชู าย เปน็ ของมนษุ ย์
rs‹ ‹i (m.) kaunteya (adj.) ไม่ใช่มนุษย์สร้างขึ้น

kunt≠ (f.) puaruse‹ ya (adj.)
apuarus‹eya (adj.)
purusa‹ (m.)

22.6.4 ปจั จัยตัทธิต ตัวที่ 4 - tva (ta¥)
1. คําที่ใช้ประสมกับปัจจัยน้ี ส่วนใหญ่เป็นคําวิเศษณ์ แต่ต้องการให้เป็น คํา
สภาวนาม

2. เมื่อประสมกนั สระในพยางค์แรกของศัพท์ มกั ไม่เปลีย่ นแปลง (ให้คงเดิม)
3. สระท้าย ของศัพท์ที่นํามาประสมกับ tva (ta)¥ ก็คงไว้ ไม่เปลี่ยนแปลง

4. คําที่ประสมปัจจัยน้ีแล้ว ทั้งหมด ใช้เป็น “คํานามบอกนามธรรม หรือ
สภาวนาม – abstract noun”

5. คํานามที่ลงท้ายด้วย tva ปัจจัย เป็น นปุงสกลิงค์ ส่วนที่ลงท้ายด้วย ta¥
ปจั จัย จดั เป็น สตรีลิงค์

ดงั ตวั อยา่ ง ความหมายเดิม + tva, ta¥ ทาํ เป็นตัทธิต ความหมาย
คําวิเศษณ์ ไม่ตาย, เปน็ อมตะ
(ลักษณะ / ลิงค)์
amrt‹ a (adj.)
deva (adj.) amr‹tatva (n.) ความเปน็ อมตะ
nitya (adj.)
sama (adj.) ข้นั เทพ, ชาวสวรรค์ devata¥ (f.) ความเปน็ เทพ
เป็นนติ ย์, ตลอดกาล nityatva (n.) ความเทีย่ งแท้แน่นอน
เสมอ, เท่ากัน samatva (n.) ความเท่าเทียม, เสมอภาค

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit) 283

283

สันสกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

22.6.5 ปัจจัยตัทธิต ตัวที่ 5 - ka (ika)
1. คําทีใ่ ช้ประสมกับปัจจยั นี้ ส่วนใหญ่เปน็ คํานาม แต่ต้องการให้เป็น คําวิเศษณ์
2. เมือ่ ประสมกัน สระในพยางค์แรกของศัพท์ มักเปน็ ข้นั พฤทธิ์
3. สระท้าย ของศัพท์ที่นํามาประสมกับ ka มกั จะคงไว้ แต่ ประสมกบั ika

มักจะลบ

4. คําที่ประสมปัจจัยนี้แล้ว ทั้งหมด ใช้เป็น “คํานามบอกนามธรรม หรือ
สภาวนาม – abstract noun”

5. คาํ ที่ประสมปจั จัยนี้แล้ว สว่ นใหญ่ ใช้เป็น “คาํ วิเศษณ”์ เปน็ ได้ท้ัง 3 ลิงค์

ดงั ตัวอย่าง ความหมายเดิม + ka (ika) ทําเปน็ ตทั ธิต ความหมาย
ศัพท์นาม /อื่น ๆ
(ลิงค์) ยิง่ กว่า (ลกั ษณะ / ลิงค์)
พระเจ้า, จอมเทพ
adhi (ind.) ธรรมชาติ, สงิ่ ต่าง ๆ adhika (adj.) ยอดเยีย่ ม, เหลือเกิน
ตัวตนภายใน
adhideva (m.) จุดสิ้นสดุ a¥dhidaivika (adj.) เป็นของจอมเทพ
adhibhu¥ta (n.) ม้า
adhyat¥ man (n.) ธรรมะ, ความดี a¥dhibhautika (adj.) ทางกายภาพ, ที่หยาบ
ชือ่
anta (m.) การหาเหตุผล a¥dhyat¥ mika (adj.) เกี่ยวกบั ตวั ตนภายใน
asv´ a (m.) ลูกชาย
ของฉัน antaka (m.) ความตาย, พระยม
dharma (m.) พระเวท, ความรู้
na¥man (n.) asv´ aka (m.) เกือกม้า
nya¥ya (m.)
dharmika (adj.) มีคณุ ธรรม
putra (m.)
nam¥ aka (adj.) มชี ือ่ เสียง
mama (pro.)
naiyay¥ ika (m.) พวกนักตรรกะ
veda (m.)
putraka (m.) ลกู ชายเลก็ ๆ

mam¥ aka (adj.) ที่เปน็ ของฉนั

vaidika (adj.) เกีย่ วกบั พระเวท
vaidika (m.) พราหมณ์ผรู้ ้พู ระเวท

22.6.6 ปัจจัยตัทธิต ตัวที่ 6 - maya (ต้องการให้เปน็ สตรีลิงค์ = may≠)

1. คาํ ที่ใช้ประสมกับปจั จัยนี้ ส่วนใหญ่เป็นคาํ นาม แต่ต้องการให้เปน็ คาํ วิเศษณ์

2. เมื่อประสมกัน สระในพยางค์แรกของศัพท์ ไมม่ ีการเปลีย่ นแปลง

3. สระท้าย ของศัพท์ที่นํามาประสมกับ maya มกั จะคงไว้ คําที่ประสมปัจจัยน้ี

แล้ว ทัง้ หมด ใช้เป็น “คาํ วิเศษณ”์ เปน็ ได้ท้ัง 3 ลิงค์ 284
สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

284

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

4. คําแปลของศัพท์ที่ประสมกับปัจจัยนี้ คือ “เต็มไปด้วย...” หรือ “ทํามาจาก
...”

ดังตัวอยา่ ง ความหมายเดิม + maya ทาํ เปน็ ตัทธิต ความหมาย
ศัพทน์ าม
(ลิงค)์ ความสขุ , ความยินดี (ลกั ษณะ / ลิงค)์

an¥ anda (m.) จิต, ความร้สู ึก a¥nandamaya (m.,n.) เตม็ ไปด้วยความสุข
ความรู้ a¥nandamay≠ (f.)
cit (f.) แสง มาจากความรู้สึก
jnªan¥ a (n.) ทอง cinmaya (adj.)
jyotih‹ (n.)
hirany‹ a (n.) jnaª ¥namaya (adj.) เกิดจากความรู้

jyotirmaya (adj.) เตม็ ไปด้วยแสง,เหมือนดาว

hirany‹ amaya (adj.) ทาํ มาจากทอง

22.6.7 ปจั จยั ตทั ธิต ตัวที่ 7-8 - tara, tama
1. คาํ ที่ใช้ประสมกับปัจจัยน้ี เป็นนาม หรือ คําวิเศษณ์ (adjective) ที่ต้องการ
เปรียบเทียบ

2. ศัพท์ที่นํามาประสมกับ tara ใช้เป็นคําวิเศษณ์ข้ันกว่า (comparative)

แปลว่า “...กว่า”

3. ศัพท์ที่นํามาประสมกับ tama ใช้เป็นคําวิเศษณ์ข้ันสูงสุด (superlative)
แปลว่า “...ที่สุด”

ดังตัวอย่าง ความหมายเดิม + tara - ความหมาย + tama - ความหมาย
คาํ วิเศษณ์ ม้า
มีปญั ญา,มีความรู้ as´vatara - ม้าที่ดีกว่า -
as´va น่ารกั
dh≠mat มีพลัง dh≠mattara - ร้กู ว่า dh≠mattama - ร้ทู ีส่ ดุ
ช้า
priya piyatara - น่ารกั กว่า piyatama - น่ารักทีส่ ดุ

balin balitara - มีพลังมากกว่า balitama - มีพลงั ที่สดุ

manda mandatara - ช้ากว่า mandatama - ช้าทีส่ ดุ

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit) 285

285

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

22.6.8 ปจั จัยตัทธิต ตัวที่ 9-10 - vat, mat
1. ปจั จยั นี้ ใช้ประสมหลังคาํ นาม ให้เป็น คําวิเศษณ์ (adjective)
2. ใช้ในความหมายว่า มี, เปน็ ส่วนใหญ่มีคาํ แปลว่า “มี....”
3. วิธีการสร้างคําตัทธิตที่มาจาก vat, mat ปัจจัย นี้ง่ายๆ คือ เติมที่ท้าย
คํานามได้เลย
4. vat ปัจจัยเติมท้ายคํานามที่ลงท้ายด้วยสระ a หรือ a,¥ mat ปัจจัยเติม
ท้ายคํานามทีล่ งท้ายด้วยสระอืน่ ๆ หรือพยญั ชนะ
5. ศัพท์ที่ลงท้ายด้วย vat, mat ปัจจัย วิธีการผัน เหมือนกับ คํานามที่ลงท้าย
ด้วย vat, mat ที่เราเคยเรียนมาแล้ว ซึง่ แบ่งเป็นรปู อ่อนและแข็ง
6. ถ้าต้องการให้ศัพท์เหล่านี้ ซึ่งลงท้ายด้วย vat, mat ปัจจัย ไปขยาย
คํานามสตรีลิงค์ ให้เติมสระ ≠ ต่อท้ายเป็น -vat≠, mat≠ ปัจจัย แล้ว
นําไปผันแบบ ≠ การันต์ สตรีลิงค์ (nad≠) ผันแบบสตรีลิงค์น้ี ไม่มีรูปอ่อน
แข็ง

ดังตัวอย่าง ความหมายเดิม + vat, mat - สตรีลิงค์ ความหมาย
คํานาม (ลิงค)์ มีอนาคต
อนาคต, สิง่ ยงั ไม่มา anag¥ atavat - anag¥ atavat≠ มีปีก, พระยาครฑุ
anag¥ ata มีคุณค่า
ปีก (ของนก) garutmat - garutmat≠ มีปญั ญา
garut (n.) มีพลัง
guna‹ (n.) คุณ, สมบัติ guna‹ vat - gun‹avat≠ มีความรู้
dh≠ (f.) มีโชค, พระนารายณ์
ความรู้, ปัญญา dh≠mat – dh≠mat≠
bala (n.)
กาํ ลงั balavat - balavat≠
buddhi (f.)
s´r≠ (f.) ความรู้ buddhimat - buddhimat≠

พระศรี, ลักษมี,โชค sr´ ≠mat - s´r≠mat≠

***** จบ บทที่ 22 *****

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit) 286

286

สนั สกฤตพืน้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

แบบฝึกหัดที่ 22

1. ศพั ท์อย่างไรเรียกว่า ตทั ธิต? ปจั จยั
2. ข้อสังเกตความแตกต่างระหว่างปจั จยั กฤตกบั ปจั จัยตทั ธิตคือ ?
3. จงแปลศพั ท์ต่อไปนี้ พร้อมท้งั แยกธาตแุ ละปัจจยั ตามตัวอย่างทีใ่ ห้ไว้ तवत ्

คาํ แปล อปุ สรรค (ถ้ามี) ธาต/ุ ศัพท์ อาคม (ถ้ามี)

ितवत ् ยืนแล้ว - ा (ธาตุ) इ

१ ाय …………………………………………………………….

२ ह …………………………………………………………….

३ िवज्ञात …………………………………………………………….

४ भु वत ् …………………………………………………………….

५ ूणा …………………………………………………………….

६ पिठत ् …………………………………………………………….

७ पच …………………………………………………………….

८ वासदु वे ……………………………………………………………

९ भािषत …………………………………………………………….

१० बोधनीय …………………………………………………………….

११ लमान …………………………………………………………….

१२ सि …………………………………………………………….

१३ धािमक्र …………………………………………………………….

१४ धनवत ् …………………………………………………………….

4. จงปริวรรตคําศัพท์ในข้อ 3 เปน็ อกั ษรไทยพร้อมเทียบอกั ษรโรมนั

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit) 287

287

สันสกฤตพืน้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

บรรณานกุ รม

ภาษาไทย

จันทบรุ ีนฤนาท, พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระ. ปทานกุ รม บาลี ไทย องั กฤษ สนั สกฤต.
พิมพ์คร้งั ที่ 5. กรงุ เทพฯ: คณะกรรมาธิการศาสนา ศิลปะและวฒั นธรรม สภา

ผ้แู ทนราษฎร, 2553. (พิมพ์เพือ่ เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยหู่ วั

เนือ่ งในโอกาสพระราช-พิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 84 พรรษา 5

ธนั วาคม 2554 และเพื่อเฉลิมพระเกียรติสมเดจ็ พระนางเจ้าสิริกิติพ์ ระบรม

ราชินีนาถ เนือ่ งในโอกาสพระราชพิธีมหามงคลเฉลิมพระชนมพรรษา 12 สิงหาคม

2553).
จิรพัฒน์ ประพันธ์วิทยา, ไวยากรณส์ ันสกฤตเบือ้ งตน้ เลม่ 1 (เอกสารประกอบการสอน

รายวิชา 314-303). กรงุ เทพฯ, 2527. (ต้นฉบบั กระดาษถ่ายสาํ เนา)
จาํ ลอง สารพัดนึก. ไวยากรณส์ นั สกฤต 1-2. กรงุ เทพฯ: โรงพิมพ์มหาจฬุ าลงกรณราช

วิทยาลยั , 2547.

. ภาษาสันสกฤตเรียนด้วยตวั เอง ตอนที่ 1-2. กรุงเทพฯ: โรงพิมพ์มหาจฬุ าลง
กรณราชวิทยาลยั , 2549.

ทวิช เปล่งวิทยา. หิโตปเทศ : สันสกฤต-ไทย-อังกฤษ. กรงุ เทพฯ: ม.ป.ท., 2517.
ระวี จนั ทร์ส่อง. ธาตุมญั ชลี. เชียงใหม,่ 2559. (ต้นฉบับกระดาษถ่ายสําเนา)
วิสทุ ธ์ บษุ ยกลุ . แบบเรียนภาษาสันสกฤต. กรงุ เทพฯ: คณะอักษรศาสตร์ จฬุ าลงกรณ์

มหาวิทยาลยั , 2554.

ภาษาตา่ งประเทศ

Kale, M. R. A Higher Sanskrit Grammar. Reprint. Delhi: Motilal Banarsidass,
2011.

Perry, Edward Delavan. A Sanskrit Primer. Reprint. Delhi: Motilal Banarsidass,
1994.

Sastri, K.L.V. Dhaturupa Manjari : And Esy Text on Sanskrit Verbs.
Kalpathi, 1980.

Whitney, William Dwight. Sanskrit Grammar. Delhi: Motilel Banarasidass,
2005.

. The Roots Verb-Forms and Primary Derivatives of The Sanskrit
Language. Delhi: Motilel Banarasidass, 1983.

Williams, Monier, Sir. Sanskrit-English Dictionary. 16th ed. Delhi: Motilel
Banarasidass, 2011.

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit) 288

288

สนั สกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๑

แบบฝึ กทกั ษะ
การอ่าน-ปริวรรต-แปล ภาษาสนั สกฤต

289

สันสกฤตพืน้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒

tSy c imÇla-ae nam àwm< àkr[m!
Aw m¼lacr[m!

ตสฺย จ มิตฺรลาโภ นาม ปฺรถมํ ปฺรกรณมฺ
อถ มงฺคลาจรณมฺ

(คาํ แปล) ปกรณ์ท่ีหน่ึง ช่ือวา่ การไดม้ ิตร บดั น้ี เฉลิมมงคล.

1û isiÏ> saxye stamStu àsadÄSy xUjRte ,
jaûvI)enleoev yNmXU inR zizn> kla .

๑. สิทฺธิะ สาธเย สตามสฺตุ ปรฺ สาทตฺตสฺย ธูรฺชเฏ /
ชาหฺนวเี ผนเลเขว ยนฺมูรฺธฺนิ ศศินะ กลา //

(คําแปล) ขอความสาํ เร็จในกิจการท้งั หลาย จงมีแก่สาธุชนท้งั ปวง เพราะความ
กรุณาของพระศิวะผูเ้ ป็ นเจ้า ผูม้ ีส่วนเส้ียวของดวงจนั ทร์อยู่บนพระเศียร งดงามดุจ
ประกายฟองแห่งแม่น้าํ คงคา.

2û ïtu ae hItape dezae=y< paq!v< sS< k«taei−;u,
vaca< svRÇ vEicTy—R nIitiv*a< ddait.

๒. ศฺรุโต หีโตปเทโศ ’ยํ ปาฏวํ สสํ ฺกฺฤโตกฺติษุ /
วาจาํ สรฺวตฺร ไวจิตฺรฺย,ํ นีติวทิ ฺยาํ ททาติ จ //

(คําแปล) หิโตปเทศน้ี ผูใ้ ดไดเ้ รียนแลว้ ย่อมไดร้ ับความชาํ นาญในการพูด
ภาษาสนั สกฤต มีวาจาอนั ไพเราะสละสลวยในที่ท้งั ปวง และรู้นีติศาสตร์ดว้ ย.

290

สนั สกฤตพืน้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓

3û Ajra=mrvtàa}ae iv*amwÂR icNtyet!,
gh& It #v kze ;e u mT& yuna xmmR acret!.

๓. อชรา ’มรวตปฺราโชฺญ วทิ ฺยามรฺถญฺจ จินฺตเยตฺ /
คฺฤหีต อิว เกเศษุ มฺฤตฺยนุ า ธรฺมมาจเรตฺ //

(คาํ แปล) นกั ปราชญพ์ งึ คิดถึงวทิ ยาและทรัพย์ เพียงดงั วา่ ไม่รู้จกั แก่และตาย แต่
ควรประพฤติธรรมไวด้ ว้ ย เพราะวา่ คนเราน้นั ถกู มจั จุราชจบั ไวท้ ่ีมวยผมดว้ ยกนั ทุกเวลา

4û svÔR Vye;u iv*vE ÔVymah…rnÄu mm!,
AhayTR vadn"TR vad]yTva½ svRda.

๔. สรฺวทฺรวฺเยษุ วทิ ฺไยว ทฺรวฺยมาหุรนุตฺตมมฺ /
อหารฺยตฺวาทนรฺฆตฺวาทกฺษยตฺวาจฺจ สรฺวทา //

(คําแปล) ในบรรดาทรัพยท์ ้งั ปวง บณั ฑิตท่านกล่าวไวว้ ่า วิทยาเท่าน้นั เป็ น
ทรัพยอ์ นั สูงสุด เพราะใคร ๆ จะแย่งเอาไปไม่ได,้ คาดค่าก็ไม่ได้ และทาํ ลายก็ไม่ได้
ในกาลทุกเม่ือ ฯ

5û s<yaje yit iv*Ev nIcga=ip nr< sirt!,
smuÔimv d…xR;R— np& < -aGymt> prm!.

๕. สโํ ยชยติ วทิ ฺไยว นีจคา ’ปิ นรํ สริตฺ /
สมุทฺรมิว ทุรฺธรฺษํ นฺฤปํ , ภาคฺยมตะ ปรมฺ //

(คําแปล) วิทยานนั่ เทียวที่ยงั คนช้นั ต่าํ ให้ไดเ้ ขา้ เฝ้ าพระเจา้ แผน่ ดิน อนั อยากที่
จะมีโอกาสเช่นน้นั ได้ ต่อจากน้นั ก็จะไดร้ ับโชคลาภ ดุจแม่น้าํ ที่ไหลลงสู่เบ้ืองต่าํ ยอ่ ม
พบทะเล.

291

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๔

6û iv*a ddait ivny< ivnya*ait paÇtam!,
paÇTvaÏnmaßaie t xnaÏmR< tt> suom.!

๖. วทิ ฺยา ททาติ วนิ ยํ , วนิ ยาทฺยาติ ปาตฺรตามฺ /
ปาตฺรตฺวาทฺธนมาปฺโนติ ธนาทฺธรฺม,ํ ตตะ สุขมฺ //

(คําแปล) วิทยา ยอ่ มทาํ ให้เกิดวินยั , ผูถ้ ึงความพอเหมาะก็เพราะวินยั , ผถู้ ึง
ทรัพยก์ ็เพราะความพอเหมาะ, ผูถ้ ึงธรรมะก็เพราะทรัพย์ คร้ันแลว้ ในที่สุดก็ถึง ซ่ึง
ความสุข.

7û iv*a zSÇSy zaSÇSy Öe iv*e àitpÄy,e
Aa*a haSyay v&ÏTve iÖtIya iÔyte sda.

๗. วทิ ฺยา ศสฺตฺรสฺย ศาสฺตฺรสฺย เทฺว วทิ ฺเย ปฺรติปตฺตเย /
อาทฺยา หาสฺยาย วฺฤทฺธตฺเว, ทฺวติ ียา ทฺริยเต สทา //

(คําแปล) ความรู้ในวิชาอาวุธกบั ความรู้ในศาสตร์ ท้งั สองอยา่ งน้ีควรศึกษา
แต่ว่าความรู้ในขอ้ ตน้ จกั ถูกหัวเราะเยาะเม่ือเวลาแก่ชรา ส่วนความรู้ในขอ้ ท่ีสองย่อม
ไดร้ ับความเคารพนบั ถือทุกเม่ือ.

8û yÚve -ajne l¶> s<Skarae na=Nywa -vet!,
kwaCDlne balana< nIitStidh kWyte.

๘. ยนฺนเว ภาชเน ลคฺนะ สสํ ฺกาโร นา ’นฺยถา ภเวตฺ /
กถาจฺฉเลน พาลานาํ นีติสฺตทิห กถฺยเต //

(คาํ แปล) การตกแต่งภาชนะท่ีทาํ ข้ึนใหม่ดว้ ยลวดลายต่างๆ ยอ่ มไม่ลบเลือน
ไปไดง้ ่าย ฉนั ใด นีติที่เราจะกล่าวแก่เดก็ ท้งั หลายกค็ วรจะล่อดว้ ยนิทาน ฉนั น้นั .

292

สันสกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๕

9û imÇla-> sùu Ñedae iv¢h> siNxrev c,
pÂtNÇaÄwaNySmad!¢wadak«:y ilOyt.e

๙. มิตฺรลาภะ, สุหฺฤทฺเภโท, วคิ ฺรหะ, สนฺธิเรว จ /
ปญฺจตนฺตฺราตฺตถานฺยสฺมาทฺคฺรถาทากฺฤษฺย ลิขฺยเต //

(คาํ แปล) การไดม้ ิตร, การแตกมิตร, การสงครามและความสงบ ท่ีขา้ พเจา้
ไดเ้ ขียนข้ึนน้ี ขา้ พเจา้ ไดน้ าํ เอามาจาก คมั ภีร์ปัญจตนั ตระและจากคมั ภีร์อ่ืน ๆ

AiSt -agIrwItIre paqlIpuÇnamxye < ngrm,!
tÇ svRSvaimg[u aepet> sudzRnae nam nrpitrasIt!
s -Upitrekda kne aip pqy! man< ðaekÖy< zuïav£

อสฺติ ภาคีรถีตีเร ปาฏลีปุตฺรนามเธยํ นครมฺ /
ตตฺร สรฺวสฺวามิคุโณเปตะ สุทรฺศโน นาม นรปติราสิตฺ /
ส ภปู ติเรกทา เกนาปิ ปฐฺยมานํ ศุศฺราว —
(คาํ แปล) ยงั มีเมืองๆ หน่ึงช่ือ ปาฏลีบุตร ต้งั อยรู่ ิมฝั่งแม่น้าํ ภาคีรถี (แม่น้าํ คง
คา) พระนรบดีแห่งเมืองน้นั ทรงพระนามว่า สุทรรศนะ ประกอบดว้ ยคุณแห่งกษตั ริย์
ท้งั ปวง อยู่มาวนั หน่ึง พระองคไ์ ดส้ ดบั โศลก ๒ บท ซ่ึงร่ายมาจากใครคนหน่ึง มี
ใจความดงั ต่อไปน้ี.

293

สันสกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๖

10û Aneksz< yaeCDie d pra]e ìwSy dzkR m,!
svSR y lace n< zaSÇ< ySy na=STyNx @v s>.

๑๐. อเนกสศํ โยจฺเฉทิ , ปโรกฺษารฺถสฺย ทรฺศกมฺ /
สรฺวสฺย โลจนํ ศาสฺตฺรํ ยสฺย นา ’สฺตฺยนฺธ เอว สะ //

(คําแปล) ศาสตร์ย่อมถอนเสียซ่ึงความสงสัยเป็ นอเนกประการ และส่องให้
เห็นอรรถอนั ล้ีลบั ประดุจดวงตาของคนท้งั ปวง หากวา่ ศาสตร์ ไม่มีในผใู้ ด ผนู้ ้นั เหมือน
คนตาบอดน้นั เทียว.

11û yaEvn< xnsMpiÄ> à-Tu vmivveikta,
@kEkmPynwayR ikmu yÇ ctuòym! .

๑๑. เยาวน,ํ ธนสมฺปตฺติะ, ปรฺ ภุตฺวมวเิ วกิตา /
เอไกกมปยฺ นรฺถาย, กิมุ ยตฺร จตุษฺฏยมฺ! //

(คาํ แปล) ความเป็นหนุ่ม ความถึงพร้อมดว้ ยทรัพยส์ มบตั ิ ความเป็นใหญ่แก่
ตนเอง ความไม่เหนี่ยวร้ังใจ แต่ละอยา่ งยอ่ มเป็นไปเพอื่ ความฉิบหาย จะป่ วยกล่าว
ไปใย เมื่อรวมกนั ท้งั ๔ อยา่ ง.

294

สันสกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๗

#Tyak{yaR Tmn> pÇu a[amnixgtzaSÇa[a< inTymNu mag£R
gaimna< zSÇa =nnóu anenaie Ö¶mna> s raja icNtyamas£

อิตฺยากณฺรฺยา” ตฺมนะ ปตุ ฺราณามนธิคตศาสฺตฺราณาํ นิตฺยมุนฺมารฺค-
คามินาํ ศาสฺตฺรา ’ นนุษฺฐาเนโนทฺวคิ ฺนมนาะ ส ราชา จินฺตยามาส-
(คําแปล) พระราชาไดส้ ดบั แลว้ ทรงสลดพระทยั ในการไม่ศึกษาศาสตร์ของ
พระโอรสท้งั สอง เพราะผูท้ ่ีไม่ไดศ้ ึกษาศาสตร์น้นั มกั เป็ นผูเ้ ดินทางผิดเป็ นนิตย์
จึงทรงพระดาํ ริวา่ -

12û kae =w>R puÇe[ jaten yae n ivÖaÚ xaimRk>,
ka[ne c]u;a ik< va c]>u pIfEv kve lm.!

๑๒. โก ’รฺถะ ปุเตฺรณ ชาเตน, โย น วทิ ฺวานฺน ธารฺมิกะ /
กาเณน จกฺษุษา กึ วา, จกฺษุะปี ไฑว เกวลมฺ //

(คาํ แปล) ประโยชน์อะไรดว้ ยบุตรท่ีเกิดมาแลว้ ไม่ไดเ้ ป็ นนกั ปราชญ,์ ไม่ต้งั
อย่ใู นธรรม, ประโยชน์อะไรดว้ ยการมีนยั น์ตาบอด ก็รังแต่จะรําคาญนยั น์ตาอยา่ ง
เดียวเท่าน้นั .

13û Ajat £ m&t £ mUoaR[a< vrma*aE n ca =Nitm>,
skΫ …>okrava*avNitmStu pde pde.

๑๓. อาชต — มฺฤต — มรู ฺขาณาํ วรมาเทฺยา, น จา ’นฺติมะ /
สกฺฤทฺทุะขกราวาทฺยาวนฺติมสฺตุ ปเท ปเท //

(คําแปล) บุตรที่ยงั ไม่เกิด, บุตรท่ีเกิดมาแลว้ ตาย, บุตรท่ีโง่เขลา บุตร ๒
ประเภทแรกน้นั ยงั ดีกวา่ เพราะสร้างความทุกขใ์ หเ้ พียงคร้ังเดียว ส่วนบุตรประเภท
สุดทา้ ย สร้างความทุกขใ์ หท้ ุกฝีกา้ ว.

295

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๘

iki — กิญฺจิ
— อีกประการหน่ึง —

14û s jatae yen jaten yait v<z> smÚu itm,!
pirviÄRin ss< are m&t> kae va n jayt.e

๑๔. ส ชาโต เยน ชาเตน ยาติ วศํ ะ สมุนฺนติมฺ /
ปริวรฺตฺตินิ สสํ าเร มฺฤตะ โก วา น ชายเต ? //

(คาํ แปล) ในเมื่อสงั สารวฏั ฏย์ งั หมุนเวยี นอยเู่ ร่ือยไป ใครเล่าตายแลว้ จะไม่เกิด
อีก? บุตรใดท่ีเกิดมาแลว้ ทาํ ใหว้ งศต์ ระกลู เฟ่ื องฟกู ค็ วรเกิด.

15û gi[g[g[na rM-e n ptit kiqnI ssu Mæma*Sy,
tena =Mba yid suitnI vd vNXya kI†zI -vit.

๑๕. คณิคณคณนา” รมฺเภ น ปตติ กฐินี สุสมฺภฺรมาทฺยสฺย /
เตนา ’มฺพา ยทิ สุตินี! วท วนฺธฺยา กิทฺฤศี ภวติ //

(คําแปล) บุตรท่ีเกิดมาแลว้ ไม่ถูกดินสอจารึกชื่อว่าอย่ใู นจาํ นวนแห่งผูม้ ีคุณ
ท้งั หลาย หญิงท่ีคลอดบุตรน้นั หากเราจะกล่าววา่ เป็นหญิงหมนั มิไดห้ รือ?

Aipc — อปิ จ
— อีกประการหน่ึง —

296

สนั สกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

16û dane tpis zayE eR c ySy n àiwt< yz>,
iv*ayaèwla-e c matué½ar @v s>.

๑๖. ทาเน, ตปสิ, เศารฺเย จ ยสฺย น ปรฺ ถิตํ ยศะ /
วทิ ฺยายามฺรถลาเภ จ มาตุรุจฺจาร เอว สะ //

(คําแปล) ยศของบุตรใดไม่แผ่ไปในทาน, ตบะ, ความกล้าหาญ, ไม่หา
ประโยชนใ์ นวชิ าความรู้และทรัพย์ บุตรน้นั กค็ ืออุจจาระของน้นั เอง.

Apr — อปรญฺจ
— ประการหน่ึง —

17û vrmke ae gu[I puÇae n c moU RgtaNyip,
@kíNÔStmae hiNt n c tarag[ae =ip c.

๑๗. วรเมโก คณุ ี ปุโตฺร, น จ มรู ฺขคตานฺยปิ /
เอกศฺจนฺทฺรสฺตโม หนฺติ, น จ ตาราคโณ ’ปิ จ //

(คาํ แปล) บุตรท่ีมีคุณเพียงคนเดียวประเสริฐกวา่ บุตรโง่ต้งั ร้อยคน ดวงจนั ทร์
ดวงเดียวทาํ ลายความมืดได้ ส่วนดวงดาว เป็นอนั มากหาทาํ ลายไดไ้ ม่.

297

สันสกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

18û pu{ytIwRe k«t< yen tp> Kva =PyitÊ:krm,!
tSy puÇae -vÖe Zy> smÏ& ae xaRimk> suxI>.

๑๘. ปุณฺยตีรฺเถ กฺฤตํ เยน ตปะ กฺวา ’ ปฺยติทุษฺกรมฺ /
ตสฺย ปโุ ตฺร ภเวทฺวศฺยะ, สมฺฤทฺโธ, ธารฺมิกะ, สธีะ //

(คาํ แปล) การบาํ เพญ็ ตบะอนั กระทาํ ไดย้ ากยง่ิ ในสถานท่ีอนั ศกั ด์ิสิทธ์ิ หากวา่
เม่ือกระทาํ แลว้ ทาํ ใหบ้ ุตรที่เกิดมาน้นั เช่ือฟัง , (ตกอยใู่ นอาํ นาจ) ทาํ ใหเ้ ป็นผมู้ งั่ คงั่ ,
ทาํ ใหเ้ ป็นผตู้ ้งั ในธรรม , และทาํ ใหเ้ ป็นผมู้ ีความรู้ กค็ วรกระทาํ .

19û AwaR gmae inTymraeigta c
iàya c -ayaR iàyvaidnI c,
vZyí puÇae =wRkrI c iv*a
;f! jIvlaekSy sou ain rajn! .

๑๙. อรฺถา” คโม นิตฺยมโรคิตา จ,
ปฺริยา จ ภารฺยา, ปฺริยวาทินี จ /
วศฺยศฺจ ปุโตฺร ’รฺถกรี จ วทิ ฺยา,
ษฑฺ ชีวโลกสฺย สุขานิ ราชนฺ! //

(คําแปล) ขา้ แต่พระราชา ความสุขท้งั หลายของชีวิตโลกมี ๖ อยา่ ง คือทาง
ไดม้ าแห่งสมบตั ิ, ความไม่มีโรคเป็นนิตย,์ การมีภรรยาเป็นท่ีรัก, การมีภรรยาพดู จา
ไพเราะ, การมีบุตรอยใู่ นอาํ นาจ และการมีวชิ าท่ีหาทรัพยไ์ ด.้

298

สนั สกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๑๑

20û kae xNyae b÷i-> puÇ>E kuzlU a’ prU [a ” FkE>,
vrmke > k…la ” lMbI , yÇ ivïUyte ipta.

๒๐. โก ธนฺโย พหุภิะ ปุไตฺระ กศุ ลู า ’ ปรู ณา ” ฒไกะ /
วรเมกะ กลุ า ” ลมฺพี , ยตฺร วศิ ฺรูยเต ปิ ตา //

(คําแปล) โชคอะไรในเมื่อมีบุตรมาก หรือมียุง้ ขา้ วอนั เต็นไปดว้ ยทะนาน
เปล่า ? การมีบุตรเพียงคนเดียวท่ีเหนี่ยวร้ังตระกูล และสร้างช่ือเสียงให้แก่บิดาได้
ยอ่ มประเสริฐกวา่ .

21û \[ktaR ipta zÇmu atR a c Vyi-cair[I,
-ayaR êpvtI zÇu> pÇu > zÇru p{ift>.

๒๑. ฤณกรฺตา ปิ ตา ศตฺรุรฺมาตา จ วฺยภิจาริณี /
ภารฺยา รูปวตี ศตฺรุะ, ปตุ ฺระ ศตฺรุรปณฺฑิตะ //

(คําแปล) บิดาที่สร้างหน้ีสินไวใ้ ห้คือศตั รู มารดาที่ประพฤตินอกใจคือศตั รู
ภรรยาที่รูปงามคือศตั รู บุตรที่ไม่เป็นบณั ฑิตคือศตั รู.

22û An_yase iv;< iv*a AjI[Re -aejn< iv;m!,
iv;< s-a dirÔSy vÏ& Sy té[I iv;m.!

๒๒. อนภฺยาเส วษิ ํ วทิ ฺยา, อชีรฺเณ โภชนํ วษิ มฺ /
วษิ ํ สภา ทริทฺรสฺย , วฺฤทฺธสฺย ตรุณี วษิ มฺ //

(คาํ แปล) วชิ ายอ่ มไม่เป็นพิษ (เสื่อม) เพราะไม่ทาํ (ท่องบ่น) บ่อยๆ, อาหารท่ี
ไม่ยอ่ ยย่อมเป็ นพิษ, สโมสร (สมาคม) ย่อมเป็ นพิษ (ภยั ) ของคนจน, ภรรยาสาว
ยอ่ มเป็นพษิ ของคนชรา.

299

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

23û ySy kSy àsUtae =ip gu[vaNpUJyte nr>,
xnuvz<R ivsuÏae =ip ingR[u > ik»ir:yit.

๒๓. ยสฺย กสฺย ปรฺ สูโต ’ปิ คุณวานฺปูชฺยเต นระ /
ธนุรฺวศํ วสิ ุทฺโธ ’ปิ นิรฺคุณะ กิงฺกริษฺยติ ? //

(คําแปล) คน (ท่ีเกิดมา) แมจ้ ะเป็นบุตรของผใู้ ดก็ตาม แต่มีคุณความดีก็ยอ่ ม
ไดร้ ับการสรรเสริญบูชา คนที่ปราศจากคุณเสียแลว้ จะทาํ อะไรได้ ดงั เช่นธนูแมจ้ ะ
ไม่ทาํ ดว้ ยไมไ้ ผอ่ ยา่ งดีเลิศ (บริสุทธ์ิ) แต่ปราศจากสายแลว้ จะทาํ อะไรได้ ?

24û ha ha puÇk na =xIt< gtaSvte asu raiÇsu,
tne Tv< ivÊ;a< mXye p»e gaEirv sIdis .

๒๔. หา หา ปุตฺรก! นา ’ธีตํ คตาสฺเวตาสุ ราตฺริษุ /
เตน ตฺวํ วทิ ุษาํ มธฺเย ปงฺเก เคาริว สีทสิ! //

(คาํ แปล) โธ่ , โธ่ , ลูกเอ๋ย ! ในเม่ือราตรีล่วงไปโดยเจา้ ไม่ไดเ้ รียนศาสตร์อนั
ใดเลย ยิ่งเม่ืออย่ใู นหมู่ปราชญด์ ว้ ยแลว้ เจา้ ย่ิงจมลงเหมือนโคท่ีจมอยใู่ นโคลนตม
ฉะน้นั !

t−wimdanImte e mm puÇa gu[vNt> i³yNtam! ,

“ตตฺกถมิทานีเมเต มม ปุตฺรา คุณวนฺตะ กฺริยนฺตามฺ ? /”
(คาํ แปล) “เม่ือเป็นเช่นน้ีแลว้ เราจะทาํ อยา่ งไรดีกบั บุตรท้งั หลายของเราใหม้ ี
คุณ ?”

300

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

25û Aahar £ inÔa £ -y £ mwE unÂ
samaNymetTpziu -nrR a[am,!
xmaRe ih te;amixkae ivz;e ae
xme[R hIna> pzui-> smana>.

๒๕. อาหาร - นิทฺรา - ภย -ไมถุนญฺจ
สามานฺยเมตตฺปศุภิรฺนราณามฺ /
ธรฺโม หิ เตษามธิโก วเิ ศโษ,
ธรฺเมณ หีนาะ ปศุภิะ สมานาะ //

(คําแปล) การบริโภคอาหาร การนอน ความกลวั และการเสพเมถุนน้นั เป็ น
ของทวั่ ไปของมนุษยแ์ ละสัตวท์ ้งั หลาย ส่วนมนุษยว์ ิเศษกว่าสัตวก์ ็เพราะมีธรรมะ
ถา้ ปราศจากธรรมะ กย็ อ่ มเสมอกบั สตั ว์ ฉะน้นั .

yt> — ยตะ
— เพราะวา่ —

26û xmaR =wR £kam£ ma]e a[a< ySykE ae =ip n iv*te,
AjaglStnSyev tSy jNm inrwRkm.!

๒๖. ธรฺมา ’รฺถ – กาม – โมกฺษาณาํ ยสฺไยโก ’ปิ น วทิ ฺยเต /
อชาคลสฺตนสฺเยว ตสฺย ชนฺม นิรรฺถกมฺ //

(คาํ แปล) บรรดาธรรมศาสตร์ อรรถศาสตร์ กามศาสตร์ โมกขศาสตร์ แม้
อยา่ งหน่ึงของผใู้ ดไม่มีแลว้ ชีวติ ของผนู้ ้นั ยอ่ มปราศจากประโยชนเ์ หมือนกนั เน้ือ
งอกบนคอแพะนน่ั เอง.

301

สันสกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

y½aCe yte — ยจฺโจจฺยเต
— สมดงั คาํ โบราณท่านกล่าวไวว้ า่ —

27û Aayu> kmR c ivÄ< c iv*a c inxnmev c,
pÂtE aNyip sJ& yNte g-SR wSyvE deihn>.

๒๗. “อายะุ , กรฺม จ, วติ ฺตํ จ, วทิ ฺยา จ, นิธนเมว จ /
ปญฺไจตานฺยปิ สฺฤชฺยนฺเต ครฺภสฺถสฺไยว เทหินะ” //

(คําแปล) อายุ, กรรม , ทรัพย,์ วิทยา, ความตาย ท้งั ๕ ประการน้ี ท่าน
สร้างมาใหแ้ ก่บุคคลท้งั หลายต้งั แต่ปฏิสนธิอยใู่ นครรภท์ ีเดียว.

ik — กิญฺจ
— อีกประการหน่ึง —

28û AvZy< -aivnae -ava -viNt mhtamip,
nGnTv< nIlk{QSy mha =ihzyn< hre>.

๒๘. “อวศฺยํ ภาวโิ น ภาวา ภวนฺติ มหตามปิ /
นคฺนตฺวํ นีลกณฺฐสฺย, มหา ’หิศยนํ หเระ” //

(คําแปล) “สภาพอนั จะเป็ นไปไดข้ องสิ่งท่ีเป็ นไปไดก้ ็ย่อมเป็ นไป แมแ้ ก่ผู้
ยิ่งใหญ่ท้งั หลายโดยแน่แท้ ดงั เช่นความเปลือยย่อมมีแก่พระศิวะ, การนอนบน
งใู หญ่ยอ่ มมีแก่พระนารายณ์”

302

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

Aipc — อปิ จ
— อีกประการหน่ึง —

29û yd-aiv n tÑaiv -aiv ceÚ tdNywa,
#it icNtaiv;¹ae =ymgd> ik< n pIyte.

๒๙. “ยทภาวิ น ตทฺภาว,ิ ภาวิ เจนฺน ตทนฺยถา /
อิติ จินฺตาวษิ ฆฺโน ’ยมคทะ กึ น ปี ยเต ?” //

(คาํ แปล) สิ่งใดเป็นไปไม่ได้ สิ่งน้นั ก็ไม่เป็ นไป ถา้ ส่ิงใดเป็ นไปแลว้ อยา่ งใด
สิ่งน้นั ก็ไม่เป็ นไปอย่างอ่ืน ยาขนานน้ีใชส้ ําหรับบาํ บดั พิษคือความร้อนใจ ทาํ ไม
ท่านจึงไม่ดื่มเล่า ? "

@tt! kayaR =]ma[a< ke;aiÂdalSy vcn,<

เอตตฺ การฺยา ’กฺษมาณาํ เกษาญฺจิทาลสฺย วจนมฺ /
(คาํ แปล) คาํ น้ีเป็นคาํ กล่าวของคนเกียจคร้านบางคน ผไู้ ม่มีความอดทนต่อ
การงาน.

30û n dEvmip siÂNTy TyjeÊ*age matmn>,
An*u aegne tElain itle_yae na =PtumhR it.

๓๐. น ไทวมปิ สญฺจินฺตฺย ตฺยเชทุทฺโยคมาตมนะ /
อนุทฺโยเคน ไตลานิ ติเลภฺโย นา ’ปตฺ ุมรฺหติ //

(คําแปล) บุคคลไม่ควรคิดถึงเรื่องโชค แล้วละความพยายามของตนเสีย
หากผใู้ ดไม่มีความพยายามกม็ ิควรที่จะไดน้ ้าํ มนั จากเมลด็ งา.

303

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๑๖

ANy½ — อนฺยจฺจ
— อีกประการหน่ึง —

31û %*aeign< pué;il<hmpu iE t l]mI£
dvER en dey=imit kapéu ;a vdiNt,
dEv< inhTy k…é paéE ;maTmz−ya
yÆe k«te yid n isÏyit ka=e Ç da;e >.

๓๑. อุทฺโยคินํ ปรุ ุษลึหมุไปติ ลกฺษมี —
’รฺไทเวน เทย ’มิติ กาปุรุษา วทนฺติ /
ไทวํ นิหตฺย กรุ ุ เปารุษมาตฺมศกฺตฺยา,
ยตฺเน กฺฤเต ยทิ น สิทฺธยติ, โก’ตฺร โทษะ ? //

(คําแปล) ทรัพยย์ อ่ มเขา้ ถึงเฉพาะบุรุษผกู้ ลา้ หาญ และมีความเพียร คนเกียจ
คร้านมกั พดู วา่ ทรัพยข์ ้ึนอยกู่ บั โชค ดงั น้นั บุคคลจึงไม่ควรคิดเร่ืองโชค จงทาํ ความ
เพียรตามความสามารถของตน ถา้ ทาํ แลว้ ไม่สาํ เร็จผล โทษอะไรจะพงึ มีในขอ้ น้ี.

32û ywa ýke ne c³[e n rwSy git-vR te !,
@v< péu ;kare[ ivna dEv< n isÏyit.

๓๒. ยถา เหฺยเกน จเกฺรณ น รถสฺย คติรฺภเวตฺ /
เอวํ ปุรุษกาเรณ วนิ า ไทวํ น สิทฺธยติ //

(คําแปล) จริงอยู่ รถมีเพียงลอ้ เดียวย่อมแล่นไปไม่ไดฉ้ ันใด โชคท่ีเวน้ จาก
ความพยายามอยา่ งชาติบุรุษ กย็ อ่ มไม่สาํ เร็จ ฉนั น้นั .

304

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๑๗

twa c — ตถา จ
— อีกประการหน่ึง —

33û pvU RjNmk«t< kmR tÎvE imit kWyte,
tSmaTpué;kare[ yÆ< k…yaRdtiNÔt>.

๓๓. ปรู ฺวชนฺมกฺฤตํ กรฺม ตทฺไทวมิติ กถฺยเต /
ตสฺมาตฺปุรุษกาเรณ ยตฺนํ กรุ ฺยาทตนฺทฺริตะ //

(คําแปล) กรรมดีท่ีตนได้ทําไว้ในชาติก่อน ท่านกล่าวว่าเป็ นโชค
เพราะฉะน้นั บุคคลควรทาํ แต่กรรมดีดว้ ยความพยายามอยา่ งชาติบุรุษ โดยปราศ
จากความเกียจคร้าน.

34û ywa m&tp{ift> kÄaR ké… te y*idCDit,
@vmaTmkt« < kmR manv> àitp*te.

๓๔. ยถา มฺฤตปิ ณฺฑตะ กรฺตฺตา กรุ ุเต ยทฺยทิจฺฉติ /
เอวมาตฺมกฺฤตํ กรฺม มานวะ ปฺรติปทฺยเต //

(คาํ แปล) ช่างป้ันหมอ้ เมื่อปราถรนานะป้ันวตั ถุใดยอ่ มป้ันวตั ถุน้นั กรรมก็
เช่นกนั เม่ือทาํ ไวเ้ ช่นใด กย็ อ่ มไดร้ ับผล เช่นน้นั .

35û kaktalIyvTàaÝ< †òva=ip inixm¢t>,
n Svy< dEvmadÄe péu ;a=wmR p]e te.

๓๕. กากตาลียวตฺปรฺ าปตฺ ํ ทฺฤษฏวา ’ปิ นิธิมคฺรตะ /
น สฺวยํ ไทวมาทตฺเต, ปุรุษา ’รฺถมเปกฺษเต //

(คาํ แปล) คนดี แมจ้ ะเห็นทรัพยอ์ ยเู่ ฉพาะหร้าโดยบงั เอิญ กไ็ ม่ถือเอาวา่ ทรัพย์
น้นั เป็นโชคยองตน นอกเสียจากวา่ จะไดใ้ ชค้ วามพยายามอยา่ งลกู ผชู้ าย.

305

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๑๘

36û %*mne ih isÏyiNt kayaiR [ n mnare w>E ,
n ih suÝSy is<hSy àivziNt muoe mg& a>.

๓๖. อุทฺยเมน หิ สิทฺธยนฺติ การฺยาณิ , น มโนรไถะ /
น หิ สุปฺตสฺย สึหสฺย ปฺรวศิ นฺติ มุเข มฺฤคาะ //

(คาํ แปล) กิจการท้งั หลายยอ่ มสาํ ร็จมาดว้ ยความพยายาม หาใช่ดว้ ยความ
ปรารถนา เพราะวา่ มฤคยอ่ มไม่เขา้ ไปในปากของราชสีห์นอนหลบั .

37û mataiptk& «ta=-yasae gui[tamie t balk>,
n g-CR yiu tmaÇ[e puÇae -vit p{ift>.

๓๗. มาตาปิ ตฺฤกฺฤตา ’ภยาโส คุณิตาเมติ พาลกะ /
น ครฺภจฺยตุ ิมาเตฺรณ ปุโตฺร ภวติ ปณฺฑิตะ //

(คาํ แปล) เดก็ ท่ีมารดาบิดาอบรมสง่ั สอนดว้ ยดี ยอ่ มถึงความเป็นผมู้ ีคุณ หาใช่
วา่ เม่ือบุรรคลอดจากครรภแ์ ลว้ จะเป็นบณั ฑิตไดเ้ ลย.

38û mata zÇ>u ipta vErI yen balae n paiQt>,
n zae-te s-amXye h<smXye bkae ywa.

๓๘. มาตา ศตฺรุะ, ปิ ตา ไวรี, เยน พาโล น ปาฐิตะ /
น โศภเต สภามธฺเย, หสํ มธฺเย พโก ยถา //

(คําแปล) มารดาชื่อว่าศตั รู บิดาชื่อว่าไพรี ก็เพราะไม่ให้การศึกษาแก่บุตร
เพราะว่าย่อมทาํ ให้บุตรน้ันไม่งามในท่ีประชุม เหมือนนกยางไม่งามในฝูงหงส์
ฉะน้นั .

306

สนั สกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

39û êpyavE nsMpÚa ivzalkl… sM-va>,
iv*ahIna n zae-Nte ingNR xa #v ik<zku a>.

๓๙ รูปเยาวนสมฺปนฺนา , วศิ าลกลุ สมฺภวาะ /
วทิ ฺยาหีนา น โศภนฺเต , นิรฺคนฺธา อิว กึศุกาะ //

(คําแปล) บุคคล แมจ้ ะสมบูรณ์ดว้ ยรูป, วยั และเกิดในตระกูลสูงส่งเพีนงใด
แต่ไร้การศึกษาเสียแลว้ ยอ่ มไม่งามเหมือนดอกทองกวาวท่ีไร้กลิ่น ฉะน้นั .

40û mUoaeR=ip za-e te tavTs-aya< vSÇveiòt>,
tav½ zae-te moU aeR yavTikiÂÚ -a;t.e

๔๐. มรู ฺโข ’ปิ โศภเต ตาวตฺสภายาํ วสฺตฺร เวษฺฏิตะ /
ตาวจฺจ โศภเต มรู ฺโข ยาวตฺกิญฺจินฺน ภาษเต //

(คาํ แปล) คนโง่ เมื่อแต่งกายดว้ ยเส้ือผา้ อาภรณ์อนั งดงาม กด็ ูงดงามในท่ี
ประชุม ตราบเท่าที่ยงั มิไดเ้ ผยวจีอนั ใดออกมาเท่าน้นั .

307

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๐

@ti½NtiyTva s raja pi{fts-a< kairtvan! -a e -a>e pi{fta>
ïUytam!, AiSt kiídevM-Utae ivÖan! yae mm pÇu a[a<
inTymNu maggR aimnamnixgtzaSÇa[aimdanI nIitzaSÇaepdezne
pnu jNR m kariyt<u smwR>,

เอตจฺจินฺตยติ ฺวา ส ราชา ปณฺฑิตสภาํ การิตวานฺ "โภ โภะ ปณฺฑิตาะ !
ศฺรูยตามฺ / อสฺติ กศฺจิเทวมฺภูโต วทิ ฺวานฺ โย มม ปุตฺราณาํ
นิตฺยมุนฺมารฺคคามินามนธิคตศาสฺตฺราณามิทานี นีติศาสฺโตฺรปเทเศน
ปุนรฺชนฺม การยติ ํ สมรฺถะ? /

(คาํ แปล) พระราชาทรงดาํ ริเรื่องน้ีแลว้ จึงโปรดใหเ้ รียกประชุม
บณั ฑิต ตรัสวา่ ดูกร ท่านบณั ฑิตผเู้ จริญท้งั หลาย จงฟังเรา นกั ปราชญผ์ ใู้ ดมี
ความสามารถที่จะยงั บุตรของเราผเู้ ดินทางผดิ เป็นนิตย์ และไม่มีศาสตร์อนั ใดเลย จง
ช่วยชุบชีวติ ใหม่ดว้ ยการสอนนีติศาสตร์ให้ ณ บดั น้ีมีไหม ?

yt> — ยตะ
— เพราะวา่ —

41û kac> kaÂns<sgaRÏÄe marktI< *uitm!,
twa sTsi< nxanne mUoaeR yait àvI[tam.!

๔๑. กาจะ กาญฺจนสสํ รฺคาทฺธตฺเต มารกตี ทฺยตุ ิมฺ /
ตถา สตฺสนํ ิธาเนน มรู ฺโข ยาติ ปฺราวณี ตามฺ //

(คาํ แปล) กระจกที่ดูงดงามดุจแกว้ มรกตกเ็ พราะประดบั ร่วมกบั ทองฉนั ใด
คนโง่จกั เป็นคนฉลาดไดก้ เ็ พราะอยรู่ ่วมกบั สาธุชน ฉนั น้นั .

308

สันสกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๑

%−Â — อุกฺตญฺจ
— สมดงั คาํ โบราณที่ท่านวา่ —

42û hIyte ih mitStat hIn>E sh smagmat,!
smíE smtamie t ivizòEí ivizòtam!.

๔๒. หียเต หิ มติสฺตาต ! หีไนะ สห สมาคมาตฺ /
สไมศฺจ สมตาเมติ, วศิ ิษฺไฏศฺจ วศิ ิษฺฏตามฺ //

(คาํ แปล) ดูกรเพือ่ น จริงอยู่ ความรู้ยอ่ มเสื่อมลงเพราะสมาคมกบั คนชว่ั ยอ่ ม
เสมอตวั เพราะสมาคมกบั คนเสมอกนั ยอ่ มรุ่งเรืองข้ึนเพราะสมาคมกบั ผปู้ ระเสริฐ.

AÇa=Ntre iv:[uzmRnama mhap{ift>
sklnIitzaSÇÄv}ae b&hSpitirva=ävIt! £
dev mhak…lsM-tU a @te rajpuÇa>
tNmya nIit< ¢ahiyt<u zKyNte,

อตฺรา ’นฺตเร วษิ ฺณุศรฺมนามา มหาปณฺฑิตะ
สกลนีติศาสฺตฺรตตฺวโชฺญ พฺฤหสฺปติริวา ’ พฺรวตี ฺ
" เทว ! มหากลุ สมฺภูตา เอเต ราชปุตฺราะ
ตนฺมยา นีตึ คฺราหนิตุ ศกฺยนฺเต /
(คําแปล) ในระหวา่ งน้นั ท่านมหาบณั ฑิตชื่อวิษณุศรมาผมู้ ีความรู้อนั ถ่องแท้
ในนีติศาสตร์เพียงดงั พฤหสั บดี ไดก้ ราบทูลข้ึนวา่ ขา้ แต่เทวะ พระราชบุตรท้งั หลาย
ทรงสมภพในตระกูลอันย่ิงใหญ่เช่นน้ี ย่อมสามารถท่ีจะศึกษานีติศาสตร์ได้
ขา้ พระพทุ ธเจา้ ขออาสาเพื่อสนองพระราชประสงค.์

309

สนั สกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๒

yt> — ยตะ
— เพราะวา่ —

43û na=ÔVye inihta kaicTi³ya )lvtI -vet!,
n Vyaparztne a=ip zukvTpaQ!yte bk>.

๔๓. นา ’ทฺรวฺเย นิหิตา กาจิตฺกฺริยา ผลวตี ภเวตฺ /
น วฺยาปารศเตนา ’ปิ ศุกวตฺปาฐฺยเต พกะ //

(คําแปล) กิจการใดก็ตามท่ีทาํ โดยมิตอ้ งดว้ ยฐานะแลว้ ยอ่ มไม่ผลิผล เปรียบ
เหมือนนกยาง แมพ้ ยายามต้งั ร้อยวิธี เพ่ือจะให้พูดไดอ้ ย่างนกแก้ว ย่อมไม่เป็ น
ผลสาํ เร็จ.

ANy½ — อนฺยจฺจ
— อีกประการหน่ึง —

44û ASim<Stu ing[Ru < gaeÇe na=pTympu jayt,e
Aakre pÒraga[a< jNm kacm[e> kt… > .

๔๔. อสฺมึสฺตุ นิรฺคุณํ โคเ ตฺร นา ’ปตฺยมุปชายเต /
อากเร ปทฺมราคาณาํ ชนฺม กาจมเณะ กตุ ะ ? //

(คําแปล) แต่ว่า ในราชตระกูลเช่นน้ี บุตรท่ีปราศจากคุณมกั จะไม่มาเกิด
ดงั เช่นในบ่อทบั ทิม ไหนเลยจะมีแกว้ กระจก.

310

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๓

Ata=e h< ;{masa=_yNtre tv puÇaÚIitzaSÇa£
i-}aNkir:yaim, raja sivny< punévac £

อโต ’หํ ษณฺมาสา ’ภฺยนฺตเร ตว ปุตฺรานฺนีติศาสฺตฺรา-
ภิชฺญานฺกริษฺยามิ / ราชา สวนิ ยํ ปุนรุวาจ -
(คําแปล) เพราะฉะน้นั ขา้ พระองคจ์ ะสอนราชบุตรท้งั หลายของใตฝ้ ่ า
ละอองธุลีพระบาท ให้รอบรู้นีติศาสตร์ภายใน ๖ เดือน พระราชาตรัสอย่างถ่อม
พระองคว์ า่

45û kIqa=e ip sumn>s¼adaraehit sta< izr>,
AZma=ip yait dve Tv< mhiÑ> suàitiót>.

๔๕. “กีโฏ ’ปิ สุมนะสงฺคาทาโรหติ สตาํ ศิระ /
อศฺมา ’ปิ ยาติ เทวตฺวํ มหทฺภิะ สุปรฺ ติษฺฐิตะ” //

(คาํ แปล) แมลงอาจข้ึนไปอยบู่ นศีรษะของท่าน ผเู้ ป็นใหญ่ไดก้ เ็ พราะติดไป
กบั ดอกไม้ แมก้ อ้ นหิน ถา้ ไดร้ ับการสถาปนาจากผยู้ ง่ิ ใหญ่กอ็ าจเป็นเทวดาได.้

ANy½ — อนฺยจฺจ
— อีกประการหน่ึง —

311

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๔

46û ywaedyigreÔVR y< s<in;eR[ dIPyt,e
twa sTs<inxanne hInv[aRe=ip dIPyte.

๔๖. “ยโถทยคิเรรฺทฺรวฺยํ สนํ ิรฺเษณ ทีปยฺ เต /
ตถา สตฺสนํ ิธาเนน หีนวรฺโณ ’ปิ ทีปฺยเต” //

(คําแปล) วตั ถุใดก็ตามท่ีอย่บู นภูเขาดา้ นทิศตะวนั ออก ย่อมรุ่งเรือง เพราะ
ไดร้ ับแสงอาทิตย์ ฉันใด บุคคบผูม้ ีวรรณะต่าํ อาจรุ่งเรืองได้ เพราะการอยู่ร่วมกบั
สาธุชน ฉนั น้นั .

47û gu[a g[u }e;u g[u a -viNt
te ingR[u < àaPy -viNt da;e a>,
AaSva*taeya> àvhiNt n*>
smuÔmasa* -vNTypeya>.

๔๗. คุณา คุณเชฺญษุ คุณา ภวนฺติ,
เต นิรฺคุณํ ปรฺ าปยฺ ภวนฺติ โทษาะ /
อาสฺวาทฺยโตยาะ ปฺรวหนฺติ นทฺยะ,
สมุทฺรมาสาทฺย ภวนฺตฺยเปยาะ //

(คําแปล) ผูม้ ีคุณท้งั หลาย เป็ นผูม้ ีไดก้ ็เพราะรู้คุณในผูม้ ีคุณเหล่าน้ัน เม่ือ
ปราศจากเมื่อใด เม่ือน้นั ยอ่ มกลายเป็นผมู้ ีโทษ ดงั เช่นแม่น้าํ ท้งั หลายที่มีน้าํ จืด เมื่อ
ไหลลงไปรวมกนั ในทะเลยอ่ มกลายเป็นน้าํ เคม็ .

312

สนั สกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๕

tdte ;e amSmTpuÇa[a< nIitzaSÇape dze ay -vNt> àma[m!,
#Tyu−va tSy iv:[uzmR[ae bh…manpur>sr< puÇan! smipRtvan.!

“ตเทเตษามสฺมตฺปุตฺราณาํ นีติศาสฺโตฺรปเทศาย ภวนฺตะ ปฺร-มาณมฺ /
อิตฺยกุ ฺตฺวา ตสฺย วษิ ฺณุศรฺมโณ พหุมานปุระสรํ ปุตฺรานฺ สมรฺปิ ตวานฺ” /
(คําแปล) เพราะฉะนัน บุตรท้งั หลายของฉัน ตอ้ งมีท่านเป็ นประมาณเพ่ือ
การสั่งสอนนีติศาสตร์ คร้ันตรัสแลว้ อย่างน้ี ไดท้ รงมอบราชบุตรแก่ท่านวิษณุศร
มดว้ ยความนบั ถืออยา่ งยง่ิ ฯ

Aw imÇla-> , — อถ มิตฺรลาภะ/
เรื่องการไร้มิตร

Aw àasadp&óe suoape ivòana< rajpuÇa[a<
pru StaTàStav³me[ s p{iftae=ävIt!£

อถ ปฺราสาทปฺฤษฺเฐ สุโขปวษิ ฺฏานาํ ราชปุตฺราณาํ
ปุรสฺตาตฺปฺรสฺตาวกฺรเมณ ส ปณฺฑิโต ’พฺรวตี ฺ -
(คําแปล) คร้ันน้ัน ราชบุตรท้ังหลายประทับอยู่อย่างเป็ นสุขที่ลานหลัง
ปราสาท ท่านบณั ฑิตจึงเริ่มอารัมภกถาแก่ราชบุตรเหล่าน้นั วา่ -

313

สันสกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๖

1û kaVyzaSÇivnade ne kalae gCDit xImtam!,
Vysnne c mUoaR[a< inÔya klhne va.

๑. กาวฺยศาสฺตฺรวโิ นเทน กาโล คจฺฉติ ธีมตามฺ /
วฺยสเนน จ มรู ฺขาณาํ , นิทฺรยา, กลเหน วา //

(คาํ แปล) กาลเวลาของผมู้ ีปัญญา ยอ่ มล่วงไปดว้ ยความเพลิดเพลินในกาพย์
และศาสตร์ต่างๆ ส่วนคนโง่มกั ล่วงไปดว้ ยการประพฤติชว่ั การนอนและการ
ทะเลาะววิ าท.

tÑvta< ivnaeday kakkªmaRdIna< ivicÇa< kwa< kwyaim,
rajpÇu Eé−m! £ AayR kWytam! ,

“ตทฺภวตาํ วโิ นทาย กากกรู ฺมาทีนาํ วจิ ิตฺรํา กถาํ กถยามิ” /
ราชปุไ ตฺรรุกฺตมฺ - “อารฺย ! กถฺยตามฺ” /
(คาํ แปล) "เพราะฉะน้นั ขา้ พเจา้ จะเล่านิทานเร่ืองกา เต่า และอื่น ๆ อนั น่า
สนุกเพลิดเพลินแก่ท่านท้งั หลาย "ราชบุตรตรัสวา่ "ขา้ แต่ท่านผเู้ จริญ!โปรดเล่าเถิด "

iv:[uzmaeRvac £ z[& tu , sMàit imÇla->
àStyU te, ySya=yma*> ðaek> £

วษิ ฺณุศรฺโมวาจ "ศฺฤณุต ! สมฺปรฺ ติ มิตฺรลาภะ
ปรฺ สฺตยู เต / ยสฺยา ’ยมาทฺยะ โศฺลกะ -
(คาํ แปล) ท่านบณั ฑิตวษิ ณูศรมา พดู วา่ " ดงั น้นั ขอใหต้ ้งั พระทยั ฟัง เรื่อง
การไดม้ ิตร จะไดเ้ ร่ิมตน้ ณ บดั น้ีดว้ ยโศลกวา่ -

314

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

2û Asaxna ivÄhIna buiÏmNt> suùÄma>,
saxyNTyazu kayaiR [ kakkªmmR &gaouvt!.

๒. อสาธนา, วติ ฺตหีนา, พทุ ฺธิมนฺตะ, สุหฺฤตฺตมาะ /
สาธยนฺตฺยาศุ การฺยาณิ กากกรู ฺมมฺฤคาขวุ ตฺ //

(คาํ แปล) ไม่มีเคร่ืองมือ และไม่มีทรัพย์ แต่มีความรู้ และมีมิตรดี ยอ่ มยงั
กิจการท้งั หลายใหส้ าํ เร็จไดอ้ ยา่ งเรียบร้อย ดงั เรื่องของ กา, เต่า, กวาง และหนู.

rajpÇu a ^vu> £ kwmett! , ราชปุตฺรา อจู ุ ะ – “กถเมตตฺ ?” /
(คาํ แปล) ราชบุตรท้งั หลายถามวา่ “เรื่องน้ีเป็นอยา่ งไร ?”

iv:[uzrma kwyit AiSt gaedavrItIre ivzal> zaLmlIté>,
tÇ nanaidGdezada-Ty raÇaE pi][ae invsiNt, Aw kdaicdvsÚaya<
raÇavStaclcUfavlMibin -gvit k…miu dnInayke cNÔmis l"pu tnknama
vays> àbÏu > k«taNtimv iÖtIymqNt< VyaxmpZyt,!

วษิ ฺณุศรมา กถยติ - “อสฺติ โคทาวรีตีเร วศิ าละ ศาลฺมลีตรุะ /
ตตฺร นานาทิคฺเทศาทาภตฺย ราเ ตฺรา ปกฺษิโณ นิวสนฺติ / อถ กทาจิทวสนฺนายาํ
ราตฺราวสฺตาจลจูฑาวลมฺพินิ ภควติ กมุ ุทินีนายเก จนฺทฺรมสิ, ลฆุปตนกนามา
วายสะ ปฺรพทุ ฺธะ กฺฤตานฺตมิว ทฺวติ ียมฏนฺตํ วฺยาธมปศฺยตฺ /

(คาํ แปล) ท่านบณั ฑิตวิษณุศรมาเล่าวา่ ณ ริมฝั่งแม่น้าํ โคทาวารี มีตน้ งิ้วใหญ่
ตน้ หน่ึง ในยามราตรีมีฝูงนกจากทิศานุทิศามาอาศยั ยงั ตน้ งิ้วน้ัน คร้ังหน่ึง เมื่อ
พระจนั ทร์ผเู้ ป็นพระสวามีของดอกโกมุทยอ้ ยลงสู่ยอดเขาทางทิศตะวนั ตก แสดงวา่
ราตรีกาํ ลงั จะสิ้นสุดลง กาตวั หน่ึงช่ือ ลฆุปตนกะ ต่ืนข้ึนไดเ้ ห็นนายพรานคนหน่ึง
เดินมาดุจพญามุจจุราชองคท์ ่ีสอง.

315

สันสกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๘

tmvlaKe ya=icNtyt! – A* àatreva=inòdzRn< jat<
n jane ikmni-mt< dziR y:yit,
#Ty−u va tdnusr[³me[ Vyak…líilt>, yt> £

ตมวโลกฺยา ’จินฺตยตฺ – “อทฺย ปฺราตเรวา ’นิษฺฏทรฺศนํ ชาตํ ,
น ชาเน กิมนภิมตํ ทรฺศยษิ ฺยติ ?” /
อิตฺยกุ ฺตฺวา ตทนุสรณกฺรเมณ วฺยากลุ ศฺจลิตะ / ยตะ —
(คําแปล) คร้ันเห็นดงั น้นั จึงเกิดความคิดข้ึนว่า วนั น้ีเราไดเ้ ห็นสิ่งท่ีไม่น่า
ปรารถนาแต่เชา้ เทียว ขา้ พเจา้ คิดว่า เร่ืองไม่เป็ นมงคลอะไรจกั เกิดข้ึน คร้ันกล่าว
ดงั น้ีแลว้ กร็ ้อนใจ จึงบินตามไปทุกฝีกา้ วของนายพราน เพราะวา่ —

3û zaekSwanshSrai[ -ySwanztain c,
idvse idvse mUFmaivZiNt n pi{ftm.!

๓. โศกสฺถานสหสฺราณิ, ภยสฺถานศตานิ จ /
ทิวเส ทิวเส มูฒมาวศิ นฺติ, น ปณฺฑิตมฺ //

(คําแปล) พนั แห่งสถานท่ีโศกเศร้า และร้อยแห่งสถานท่ีเป็ นภยั ครอบงาํ อยู่
เฉพาะคนโง่ทุก ๆ วนั หาครอบงาํ บณั ฑิตไม่.

ANy½ iv;iy[aindmvZy< kÄBR ym£!

อนฺยจฺจ วษิ ยณิ ามิทมวศฺยํ กรฺตฺตพฺยมฺ
อีกประการหน่ึงเรื่องน้ีมกั เป็นวสิ ยั ของชาวโลกพงึ กระทาํ

316

สันสกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๒๙

4û %TwayaeTway baeÏVy< mhÑymupiSwtm,!
mr[Vyaixzaekana< ikm* inpit:yit.

๔. อุตฺถาโยตฺถาย โพทฺธาวฺยํ มหทฺภยมุปสฺถิตมฺ /
มรณวฺยาธิโศกานาํ กิมทฺย นิปติษฺยติ ! //

(คําแปล) เมื่อคนท้งั หลายคอยระวงั ความพิบตั ิอยู่ทุก ๆ วนั แลว้ ความตาย
ความเจบ็ หรือความโศก อะไรมนั จะเกิดข้ึน !

Aw tne Vyaxen t{fulk[aaNivkIyR jal< ivStI[Rm! ,
s c àCDÚae -TU va iSwt>, tiSmÚev kale icÇ¢Ivnama
kpate raj> spirvarae ivyit ivspRStaSt{f…lk[anvlaekyamas,
tt> kpate rajSt{fl… k[lB… xaNkpate aNàTyah£ ktu ae=Ç
injnR e vne t{fulk[ana< sM-v> tiÚêPyta< tavt! ,
-Ôimd< n pZyaim, àay[e a=nne t{flu k[la-e ne a
=Smai-rip twa -ivtVym! £

อถ เตน วฺยาเธน ตณฺฑุลกณานฺวกิ ีรฺย ชาลํ วสิ ฺตีรฺณมฺ /
ส จ ปรฺ จฺฉนฺโน ภูตฺวา สฺถิตะ / ตสฺมินฺเนว กาเล จิตฺรคฺรีวนามา
กโปตราชะ สปริวาโร วยิ ติ วสิ รฺปสฺตาสฺตณฺฑุลกณานวโลกยามาส /
ตตะ กโปตราชสฺตณฺฑุลกณลุพฺธานฺกโปตานฺปรฺ ตฺยาห- “กโุ ต ’ตฺร
นิรฺชเน วเน ตณฺฑุลกณานาํ สมฺภวะ ?” ตนฺนิรูปยฺ ตาํ ตาวตฺ ,
ภทฺรมิทํ น ปศฺยามิ / ปรฺ าเยณา ’เนน ตณฺฑุลกณโลเภนา
’สฺมาภิรปิ ตถา ภวติ วฺยมฺ —
(คาํ แปล) คร้ันแลว้ นายพรานไดห้ วา่ นเมลด็ ขา้ วสาร ขึงตาข่าย และแอบซ่อน
ตวั อยู่ ในขณะน้นั เอง พญานกพิราบชื่อจิตรครีวะ พร้อมดว้ ยบริวารบินมาเห็นเมลด็
ขา้ วสาร จึงหนั ไปพดู กบั บรรดานกพริ าบท้งั หลายวา่ การบงั เกิดของเมลน็ ขา้ วสารใน
ป่ าเปล่ียวเช่นน้ีนจะมีไดอ้ ยา่ งไร เหตุการณ์น้ีเราควรพิจารณาก่อน เห็นท่ีจะไม่ดีเป็น
แน่แทพ้ วกเราจกั เดือดร้อนกเ็ พราะความโลภมากในเมลด็ ขา้ วสารน้ีเองดงั เช่นเร่ือง--

317

สันสกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

5û k»[Sy tu lae-en m¶> p»e suÊStr,e
v&ÏVyaº[e sMàaÝ> piwk> s m&tae ywa.

๕. กงฺกณสฺย ตุ โลเภน มคฺนะ ปงฺเก สุทุสฺตเร /
วฺฤทฺธวฺยาเ ฆฺรณ สมฺปฺราปฺตะ ปถิกะ ส มฺฤโต ยถา //

(คาํ แปล) คนเดินทางซ่ึงถูกเสีอเฒ่าล่อใหจ้ มลงในหลุมโคลนซ่ึงยากท่ีจะข้ึนได้
เพราะความโลภอยากไดก้ าํ ไลทอง เลยถกู เสือน้นั กินเสีย.

kpaeta ^v>u £ kwmett!,
" sa=e ävIt£!

กโปตา อจู ุ ะ – “กถเมตตฺ ?” /
“โส ’พฺรวตี ฺ –
(คาํ แปล) นกพิราบท้งั หลายถามวา่ – “เร่ืองน้นั เป็นอยา่ งไร ?”
“พญานกพริ าบ เล่าวา่ –

318

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

( 1û) vÏ& Vyaº £ lBu xivà kwa,

( ๑.) วฺฤทฺธวฺยาฆฺร – ลุพฺธวปิ รฺ กถา /
(คาํ แปล) เรื่องเสือเฒ่ากบั พรานโลภ.

Ahmekda di][arÁye crÚpZym! £ @kae v&ÏVyaº> õat>
kz… hSt>, srStIre äUt£e -ae -ae> paNwa> #d< suv[kR »[< g&ýtam!,

อหเมกทา ทกฺษิณารญฺเย จรนฺนปศฺยมฺ – เอโก วฺฤทฺธวฺยาฆฺระ สฺนาตะ,
กศุ หสฺตะ, สรสฺตีเร พฺรูเต – "โภ โภะ ปานฺถาะ/ อิทํ สุวรฺณกงฺกณํ คฺฤหฺยตามฺ" /

(คาํ แปล) คร้ังหน่ึงขณะที่ขา้ พเจา้ เท่ียวไปในป่ าแควน้ ทกั ษิณไดเ้ ห็นเสือเฒ่าตวั
หน่ึงอาบน้าํ แลว้ และถือหญา้ คาน่ังอยู่ริมสระน้าํ แห่งหน่ึง พูดว่า "ดูกร ท่านคน
เดินทาง ผเู้ จริญ, นี่คือกาํ ไลทอง ท่านจงมาเอาไปเถิด.

ttae lae-a=kò« ne kne aTpNwne a=laie ct< £ -aGyenEtTsM-vit
ikNTviSmÚaTmsNdhe e àvi& ÄnR ivxeya, yt> £

ตโต โลภา ’กฺฤษฺเฏน เกนาจิตฺปานฺเถนา ’โลจิตํ – ภาคฺเยไนตตฺสมฺภวติ
กินฺตฺวสฺมินฺนาตฺมสนฺเทเห ปฺรวฺฤตฺติรฺน วเิ ธยา / ยตะ –
(คาํ แปล) ฝ่ายคนเดินทางเกิดความโลภข้ึนมาทนั ที คิดวา่ ตนเองไดม้ าพบ
โชคดีเขา้ แลว้ แต่ยงั มีความสงสยั ลงั เลในอยู่ เกรงวา่ จะมีภยั . เพราะวา่ –

319

สนั สกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

6û Ainòaidòla-e=ip n gitjayR te zu-a,
yÇa=Ste iv;ss< gaeR =mt& < tdip mg& Tyv.e

๖. อนิษฺฏาทิษฺฏลาเภ ’ปิ น คติรฺชายเต ศุภา /
ยตฺรา ’สฺเต วษิ สสํ รฺโค ’มฺฤตํ ตทปิ มฺฤตฺยเว //

(คาํ แปล) ทางดียอ่ มไม่มีทางแน่นอนในการไดว้ ตั ถุท่ีตนปรารถนาจากศตั รู
เพราะวา่ อาหารท่ีปนยาพิษมีในท่ีใด ในท่ีน้นั แมจ้ ะเป็นอมฤต กย็ อ่ มเป็นไปเพื่อ
ความตายเทานน้นั .

ikNtu svRÇa=rwa=jRne àvÄ& aE sNdeh @v, twa caÄe m!£

กินฺตุ สรฺวตฺรา ’ รถา " รฺชเน ปรฺ วฺฤตฺเตา สนฺเทห เอว / ตถา โจกฺตมฺ –
(คาํ แปล) แต่วา่ ความพยายามท่ีจะไดท้ รัพยใ์ นทุกกรณียอ่ มตอ้ งฝ่ าอนั ตราย สม
ดงั คาํ โบราณท่านกล่าวไวว้ า่ –

7û n s<zymnaéý nrae -Ôai[ pZyit,
sz< y< punraéý yid jIvit pZyit.

๗. น สศํ ยมนารุหฺย นโร ภทฺราณิ ปศฺยติ /
สศํ ยํ ปุนรารุหฺย ยทิ ชีวติ, ปศฺยติ //

(คาํ แปล) คนท่ีเส่ียงยอ่ มไม่เห็นโชค ส่วนคนที่เสี่ยง ถา้ ยงั มีชีวติ อยยู่ อ่ มเห็นโชค.

320

สันสกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๓

tiÚêpyaim tavt!, àkaz< äUt£e k…Ç tv k»[m,! Vyaºae
hSt< àsayR dzRyit, paNwa=e vdt!£ kw< maraTmke Tviy ivñas>, Vyaº
%vac£ z[& u re paNw àagev yaEvndzayamhmitÔ…vÄ&R Aasm,!
Anke game an;u a[a< vxaNme puÇa mt& a daraí v<zhIníahm!, tt> ken£
icÏaimRk[e a=hmaidò>‘ danxmaiR dk< cntu -van! #it, td…pdezaiddanImh<
SnanzIlae data vÏ& ae giltnodNt> kw< n ivñas-iU m>, yt>£

ตนฺนิรูปยามิ ตาวตฺ / ปรฺ กาศํ พฺรูเต – " กตุ ฺร ตว กงฺกณมฺ ? "/ วฺยาโฆฺร
หสฺตํ ปฺรสารฺย ทรฺศยติ / ปานฺโถ ’วทตฺ – " กถํ มาราตฺมเก ตฺวยิ วศิ ฺวาสะ ? /
"วฺยาฆฺร อวุ าจ – " ศฺฤณุ เร ปานฺถ ! ปรฺ าเคว เยาวนทศายามหมติทุรฺวฺฤตฺต อาสมฺ /
อเนกโคมานุษาณาํ วธานฺเม ปุตฺรา มฺฤตา, ทาราศฺจ, วศํ หีนศฺจาหมฺ / ตตะ เกน
จิทฺธารฺมิเกณา ’หมาทิษฺฏะ ‘ ทานธรฺมาทิกํ จนตุ ภวานฺ ’ อิติ / ตทุปเทศาทิทานีมหํ
สฺนานศีโล, ทาตา, วฺฤทฺโธ, คลิตนขทนฺตะ กถํ น วศิ ฺวาสภูมิะ / ยตะ –

(คําแปล) เพราะฉะน้ัน เราจะตอ้ งพิจารณาก่อน เขาจึงพูดดว้ ยเสียงดงั ว่า –
"กาํ ไลทองของท่านอยทู่ ี่ไหน ? " เสือก็ยื่นมือออกให้เห็น ฝ่ ายคนเดินทาง พูดว่า –
ความไวว้ างใจจกั มี ไดอ้ ย่างไรในเมื่อท่านเป็ นผฆู้ ่า " เสือเฒ่าตอบว่า " นี่แนะ, คน
เดินทาง, จงฟังเราก่อนเมื่อก่อน, ตอนเราเป็ นหนุ่ม ๆ น้นั จริง เราชวั่ ร้ายเป็ นท่ีสุด
เคยฆ่าโค และคนเสียนบั ไม่ถว้ น แต่มาในบดั น้ี ลูกและเมียของเราตายไปหมดแลว้
เราปราศจากญาติ ดงั น้ัน เราจึงประพฤติตนอย่ใู นศีลธรรม มีการให้ทานเป็ นตน้
เป็นผมู้ ีศีล เพราะแก่แลว้ , เลบ็ และฟันกโ็ ยคคลอนหมดแลว้ ทาํ ไมจะเป็นที่ไวว้ างใจ
ไม่ไดเ้ ล่า เพราะวา่ –

321

สันสกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๔

8û #jya=Xyyndanain tp> sTy< x&it> ]ma,
Ala-e #it maga=eR y< xmRSya =òivx> Smt& >.

๘. อิชยา ’ธฺยยนทานานิ, ตปะ, สตฺย,ํ ธฺฤติ ะ, กฺษมา /
อโลภ อิติ มารฺโค ’ยํ ธรฺมสฺยา ’ษฺฏวธิ ะ สฺมฺฤตะ //

(คําแปล) หนทางแห่งธรรมะมี ๘ ประการ คือ การบูชา (บวงสรวง) ,
การศึกษา, การให้ทาน, การประพฤติพรต, การพูดจริง, ความมน่ั คง, ความอดทน
และความไม่โลภ อนั บณั ฑิตจาํ ไว.้

9û tÇ pvU íR tuvRgaeR dM-a=wmR ip sVe yte,
%ÄrStu ctuvgR aRe mhaTmNyve itóit.

๙. ตตฺร ปรู ฺวศฺจตุรฺวรฺโค ทมฺภา ’ รฺถมปิ เสวฺยเต /
อตุ ฺตรสฺตุ จตุรฺวรฺโค มหาตฺมนฺเยว ติษฺฐติ //

(คาํ แปล) ในธรรม ๔ ประการน้นั ๔ ประการแรกเป็นเรื่องของคนโออ้ วด
ส่วนใน ๔ ประการหลงั เป็นเร่ืองของคนมีอธั ยาศยั ใหญ่เท่าน้นั .

mm ctE ava<Lla-e ivrhae £ yen SvhStSwmip suv[kR »[< ySmE kSmE
icÎatuimCDaim twaip£ Vyaºae manu;< oadtIit lake àvadae ÊinRvar>, yt>£

มม ไจตาวาํ ลฺโลภวริ โห – เยน สฺวหสฺตสฺถมปิ สุวรฺณกงฺกณํ ยสฺไม กสฺไม
จิทฺทาตุมิจฺฉามิ ! ตถาปิ – " วฺยาโฆฺร มานุษํ ขาทตี ’ติ โลกปรฺ วาโท ทรุ ฺนิวาระ/ ยตะ–

(คาํ แปล) เพราะขา้ พเจา้ ปราศจากความโลภแลว้ จึงอยากจะใหก้ าํ ไลทอง
อนั มีอยใู่ นมือแก่ใครสกั คนหน่ึง คนเดินทางตอบวา่ แมก้ ระน้นั ประชาชนกย็ งั พดู วา่
เสือกินคน ดงั น้ี จึงยากที่จะเช่ือถือได้ เพราะวา่ –

322

สนั สกฤตพน้ื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๕

10û gta=ngu itkae lake > k…”nImpu deiznIm,!
àma[yit naexmRe ywa gae¹mip iÖjm!.

๑๐. คตา ’นุคติโก โลกะ กฏุ ฺฏนีมุปเทศินีมฺ /
ปรฺ มาณยติ โนธรฺเม, ยถา โคฆฺนมปิ ทฺวชิ มฺ //

(คาํ แปล) โลกเอาอยา่ งกนั กจ็ ริง ส่วนการเส้ียมสอนของหญิงแม่ส่ือกบั การสอน
ธรรมะของพราหมณ์ที่ยงั ฆ่าโคแลว้ ไม่ควรเอาอยา่ ง.

mya c xmRzaSÇa{yxItain, z[& u £

มยา จ ธรฺมศาสฺตฺราณฺยธีตานิ / ศฺฤณุ –
(คาํ แปล) ท่านจงฟัง อีกอยา่ งหน่ึงธรรมศาสตร์ท้งั หลายน้นั ขา้ พเจา้ ไดเ้ รียน
มาแลว้ ท่านจงฟัง –

11û méSwLya< ywa v&iò> ]xu aÄeR -aejn< twa,
dirÔe dIyte dan< s)l< pa{fnu Ndn.

๑๑. มรุสฺถลฺยาํ ยถา วฤษฺฏิ ะ กฺษุธารฺตฺเต โภชนํ ตถา /
ทริทฺเร ทียเต ทานํ สผลํ ปาณฺฑุนนฺทน! //

(คาํ แปล) ดูกร ยธุ ิษฐิร ( โอรสปาณฑุ )ฝนตกในทะเลทรายฉนั ใด การให้
อาหารแก่ผหู้ ิวกระหายกฉ็ นั น้นั ทานท่ีใหแ้ ก่ผยู้ ากจนจึงมีผลมาก.

323

สนั สกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๖

12û àa[a ywa =Tmna=e -Iòa -tU anamip te twa,
AaTmaEpMyen -Ute;u dya< k…vRiNt saxv>.

๑๒. ปฺราณา ยถา "ตฺมโน ’ภีษฺฏา ภูตานามปิ เต ตถา /
อาตฺเมาปมฺเยน ภเู ตษุ ทยาํ กรุ ฺวนฺติ สาธวะ //

(คาํ แปล) ชีวติ ยอ่ มเป็นที่รักของตนฉนั ใด สตั วท์ ้งั หลายยอ่ มรักชีวติ ของมนั ฉนั น้นั
ดงั น้นั สาธุชนท้งั หลาย ควรกรุณาแก่สตั วท์ ้งั หลายโดยเอาตนเป็นเคร่ืองเปรียบ.

Apr £ อปรญฺจ
– อีกประการหน่ึง –

13û àTyaOyane c dane c suoe Ê>oe iàye=pirye,
AaTmaEpMyne péu ;> àma[mixgCDit.

๑๓. ปฺรตฺยาขฺยาเน จ, ทาเน จ, สุเข, ทุะเข ปรฺ ิเย ’ปริเย /
อาตฺเมาปมฺเยน ปุรุษะ ปฺรมาณมธิคจฺฉติ //

(คาํ แปล) คนยอ่ มไดป้ ระมาณในการบอกปฏิเสธ, ในการให,้ ในความสุข,
ในความทุกข,์ ในความรัก , และในความชงั โดยมีตนเป็นเคร่ืองเปรียบ.

ANy½ £ อีกประการหน่ึง –
อนฺยจฺจ – อีกประการหน่ึง –

324

สนั สกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๗

14û mat&vTprdare;u, prÔVye;u laeòvt,!
AaTmvTsvR-tU e;u y> pZyit s pi{ft>.

๑๔. มาตฺฤวตฺปรทาเรษุ, ปรทฺรวฺเยษุ โลษฺฏวตฺ /
อาตฺมวตฺสรฺวภูเตษุ ยะ ปศฺยติ, ส ปณฺฑิตะ //

(คาํ แปล) คนใด เห็นภรรยาของผอู้ ่ืนเหมือนแม่, เห็นทรัพยข์ องผอู้ ่ืนเหมือน
กอ้ นดิน, เห็นสตั วท์ ้งั หลายเหมือนตนแลว้ คนน้นั เป็นบณั ฑิต.

Tv< ca=tIv ÊgtR Sten tÄu_y< dat<u syTnae=hm!, twa cae−< £

" ตฺวํ จา ’ตีว ทรุ ฺคตสฺเตน ตตฺตุภฺยํ ทาตํุ สยตฺโน ’หมฺ / ตถา โจกฺตํ –
(คาํ แปล) กใ็ นเม่ือท่านเป็นคนเขญ็ ใจ ขา้ พเจา้ จึงเตรียมพร้อมที่จะใหก้ าํ ไลทองแก่
ท่าน ดงั คาํ โบราณกล่าววา่ –

15û dirÔaN-r kaNE tey ma àyCDñe re xnm,!
VyaixtSya;E x< pWy< nIéjSy ikmaE;x>E .

๑๕. ทริทฺรานฺภร เกานฺเตย, มา ปรฺ ยจฺเฉศฺวเร ธนมฺ /
วฺยาธิตสฺเยาษธํ ปถฺย,ํ นีรุชสฺย กิเมาษไธะ ? //

(คาํ แปล) ดูกร บุตรกนุ ตีย์ ! จงเล้ียงดูคนยากจนท้งั หลาย อยา่ ใหท้ รัพยแ์ ก่ผมู้ ี
ทรัพย์ ยายอ่ มมีประโยชน์แก่ผเู้ ป็นโรค, ประโยชน์อะไรดว้ ยยากบั ผปู้ ราศจากโรค ?

325

สันสกฤตพื้นฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๘

ANy½ £ อนฺยจฺจ
– อีกประการหน่ึง –

16û datVyimit yÎan< dIyte=nupkair[e,
deze kale c paÇe c tÎan< saÄivk< ivÊ>.

๑๖. ทาตวฺยมิติ ยทฺทานํ ทียเต ’นุปการิเณ /
เทเศ, กาเล จ, ปาเ ตฺร จ, ตทฺทานํ สาตฺตวกิ ํ วทิ ุะ //

(คําแปล) ทาน ท่ีให้ดว้ ยเหตุเพราะความกรุณา, ให้โดยไม่หวงั ผลตอบแทน,
ให้ในสถานที่ที่สมควร, ในเวลาท่ีเหมาะสม, ดว้ ยภาชนะท่ีสมควร ทานน้นั ท่านจดั ว่า
เป็ นทานจริ ง.

tdÇ sris SnaTva suv[R»[< gh& a[,

“ตทตฺร สรสิ สฺนาตฺวา สุวรฺณกงฺกณํ คฺฤหาณ” /
(คาํ แปล) "เพราะฉะน้นั ท่านจงอาบน้าํ ในสระน้ีแลว้ ข้ึนมาเอากาํ ไลทองไปเลย"

ttae yavdsaE tÖc>àtItae lae-aTsr> Snat<u àivzit
tavNmhap»e inm¶> plaiytmu ]m>,

ตโต ยาวทเสา ตทฺวจะปรฺ ตีโต โลภาตฺสระ สฺนาตุํ ปรฺ วศิ ติ,
ตาวนฺมหาปงฺเก นิมคฺนะ ปลายติ ุมกฺษมะ /
(คาํ แปล) คร้ันแลว้ คนเดินทางกห็ ลงเชื่อคาํ พดู ของเสือเฒ่า ลงไปในสระน้าํ ดว้ ย
ความโลภ เพือ่ อาบน้าํ เลยติดหล่มไม่สามารถจะข้ึนได.้

326

สนั สกฤตพนื้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๓๙

(t)< p»e pitt< †òva Vyaºae vdt!£ Ahh mhap»e pit tae =is

AtSTvamhmTu wapyaim, #Ty−u va zn>E znEépgMy ten Vyaºe[ x&t> s paNwa=e icNtyt£!

อตสฺตฺวาม(หตม)ํ ุตฺถปางปฺเกยามปิ ติต/ ํ"อทิตฺฤฺยษกุ ฺฏฺตฺวฺวาา วฺยาโฆฺร วทตฺ – "อหห ! มหาปงฺเก ปติโต ’ สิ,
ปานฺโถ ’จินฺตยตฺ – ศไนะ ศไนรุปคมฺย เตน วฺยาเฆฺรณ ธฺฤตะ ส

(คาํ แปล) ฝ่ ายเสือเฒ่ เม่ือเห็นคนเดินทางติดหล่ม จึงพดู วา่ – "อา้ ว เจา้ ตก
หล่มโคลนเสียแลว้ ซิ เราจะช่วยฉุดเจา้ ข้ีนมา " วา่ แลว้ กค็ อ่ ย ๆ ยน่ื มือออกมา ฝ่ ายคน
เดินทางก่อนจะถกู เสือตะครุบกินกินเสีย จึงไดร้ ะลึกข้ึนมาวา่ –

17û n xmzR aSÇ< pqtIit kar[<
n caip vde aXyyna< ÊraTmn>,
Sv-av @va =Ç twa =itirCyte,
ywa àkt« ya mxru < gva< py>.

๑๗. น ธรฺมศาสฺตฺรํ ปฐตีติ การณ,ํ
น จาปิ เวทาธยยนาํ ทุราตฺมนะ /
สฺวภาว เอวา ’ตฺร ตถา ’ติริจฺยเต ,
ยถา ปฺรกฺฤตยา มธุรํ ควาํ ปยะ //

(คําแปล) คนท่ีมีจิตใจชวั่ ร้ายเพราะเหตุท่ีเรียนธรรมศาสตร์ก็หาไม่ เพราะเหตุท่ี
เรียนพระเวทก็หาไม่ สภาพของนมโคมีรสหวานเป็ นปกติฉนั ใด สภาพความเป็ นใหญ่
ของตนเองยอ่ มเป็นปกติ ฉนั น้นั .

327

สนั สกฤตพ้ืนฐาน (Introduction to Sanskrit)

๔๐

ik – กิญฺจิ
– อีกประการหน่ึง –

18û AvzNe iÔyicÄana< hSitSnanimv i³ya,
Ê-Rga-r[àayae }an< -ar> i³ya ivna.

๑๘. อวเศนฺทฺริยจิตฺตานาํ หสฺติสฺนานมิว กฺริยา /
ทุรฺภคา " ภรณปฺราโย ชฺญานํ ภาระ กฺริยา วนิ า //

(คําแปล) กิริยาของผูท้ ี่มีจิตบงั คบั อินทรียไ์ ม่ไดย้ ่อมไม่งาม เหมือนกนั การ
อาบน้าํ ใหช้ า้ ง ( กไ็ ม่มีทางใหง้ ามได้ ) การมีความรู้โดยปราศจากการประพฤติดีกไ็ ม่งาม
เหมือนกบั หญิงรูปงาม แมป้ ระดบั ดว้ ยอาภรณ์อยา่ งไรกไ็ ม่งาม.

tNmya -Ô< n kt« < yt! £ AÇ maraTmke ivñas> kt« >, twa ý−u m! £

"ตนฺมยา ภทฺรํ น กฺฤตํ ยตฺ – อตฺร มาราตฺมเก วศิ ฺวาสะ กฺฤตะ / ตถา หฺยกุ ฺตมฺ –
(คาํ แปล) เพราะฉะน้นั เราเองทาํ ผดิ พลาด ( ไม่เจริญ ) โดยความไวว้ างใจในผฆู้ ่าน้ี
สมดงั คาํ ที่ท่านกล่าวไวว้ า่ –

19û ndIna< zSÇpa[Ina< niona< z&¼ig[aNtwa,
ivñasae nvE kÄVR y> SÇI;u rajk…l;e u c.

๑๙. นทีนาํ , ศสฺตฺรปาณีนาํ , นขนาํ , ศฺฤงฺคิณานฺตถา /
วศิ ฺวาโส ไนว กรฺตฺตวฺยะ, สฺตฺรีษ,ุ ราชกเุ ลษุ จ //

(คาํ แปล) ความไวว้ างใจในแม่น้าํ , ผถู้ ืออาวธุ อยใู่ นมือ, สตั วท์ ่ีมีเลบ็ , สตั วท์ ่ีมีเขา,
สตรีและราชตระกลู ไม่ควรทาํ ทีเดียว.

328

สันสกฤตพืน้ ฐาน (Introduction to Sanskrit)

๔๑

Apr £ อปรญฺจ
– อีกประการหน่ึง –

20û svRSy ih prI]yNte Sv-ava nte re gu[a>,
AtITy ih g[u aNsvaRNSv-avae mUi×R vÄtR e.

๒๐. สรฺวสฺย หิ ปรีกฺษยนฺเต สฺวภาวา, เนตเร คุณาะ /
อตีตฺย หิ คุณานฺสรฺวานฺสฺวภาโว มรู ฺธฺนิ วรฺตฺตเต //

(คาํ แปล) กส็ ภาวะ ( นิสยั เดิม ) ของทุกคนยอ่ มปรากฏ ส่วนคุณสมบตั ิหาปรากฏไม่
เม่ือคุณสมบตั ิท้งั หลายน้นั ผา่ นพน้ ไปแลว้ สภาวะเดิมยอ่ มปรากฏในเบ้ืองตน้ .

ANy½ £ อนฺยจฺจ
– อีกประการหน่ึง –

21û s ih ggnivharI kLm;Xv<skarI
DzztkrxarI Jyaeit;a< mXycarI,
ivxurip ivixyaegad! ¢Syte rah…[a=saE
iliotmip llaqe àaeJiHtu< k> smw>R .

๒๑. ส หิ คคนวหิ ารี, กลฺมษธฺวสํ การี,
ทศศตกรธารึ, ชฺโยติษาํ มธฺยจารึ /
วธิ ุรปิ วธิ ิโยคาทฺ คฺรสฺยเต ราหุณา ’เสา ,
ลิขิตมปิ ลลาเฏ โปฺรชฺญิตุํ กะ สมรฺถะ //

(คาํ แปล) จริงอยู่ ดวงจนั ทร์มีปกติอยบู่ นทอ้ งฟ้ า มีปกติกาํ จดั ความมืด มีปกติทรงไว้
ซ่ึงรัศมีต้งั พนั และมีปกติเท่ียวไปกลางหม่ดู าวท้งั หลาย ถึงกระน้นั ยงั มีเคราะห์ร้าย โดย
ถกู พระราหูกลืนกิน ใครเล่าจะสามารถไปลบรอยขีดที่เขียนไวท้ ี่หนา้ ผากของพระพรหม
ได้ ?

329

สันสกฤตพ้นื ฐาน (Introduction to Sanskrit)