พัฒนาการแนวคิดและแบบลักษณศิลปะตะวันตกอย‹างสังเขป

ศพัฒิลปนาะกตาระแวนนั วตคิดกแอลยะแา‹ บงบสลงั ักเษขณป

ผูชŒ ‹วยศาสตราจารยวรี ะจกั ร สุเอียนทรเมธี

ไดรŒ ับทนุ สนับสนุนการเขยี นตำราจากมหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร พ.ศ.2557

ภาพปกหนา
ภาพพืน้ หลัง : Piet Modrian : Composition with red yellow blue
and black 1921.
1. Wassily Kandinsky : Several Circles, 1926.
2. Claude Monet : Impression Sunrise, 1872.
3. Marcel Duchamp : L.H.O.O.Q. 1919.
4. Josepth Kosuth : “Box, Cube, Empty, Clear, Glass a

description”, 1965.
5. Euthymides : red-figure Amphora, 510 BC.
6. Vincent van Gogh : Wheat Field with Crows, 1890.

ภาพสันปก
Wassily Kandinsky : Blue Heaven 1940.

ภาพปกหลงั
Carlo Carra : The Drunken Gentleman, 1917.

คํานาํ

ตําราพัฒนาการแนวคิดและแบบลักษณศิลปะตะวันตกอยางสังเขปนี้ ใชสําหรับประกอบการ
บรรยายเพ่ือศึกษาในรายวิชา ศป.201 พัฒนาการทางศิลปะ วัฒนธรรมและสังคมตะวันตก คณะ
ศิลปกรรมศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร ซึ่งเปนเอกสารสําคัญหลักสวนหน่ึง (นอกเหนือไปจาก
แผนภาพสไลดผลงานศิลปกรรมตางๆ ผังกาลนิรูปณตามหวงสมัยสัมพันธ แผนที่ภูมิศิลป เสียงและวิดิ
ทัศนประกอบอีกดวย) เพื่อความเขาใจท้ังหมดของพัฒนาการแนวคิดและแบบลักษณศิลปะตะวันตก
ซึ่งโดยปกติจะมีเน้ือหาอยางละเอียดท่ีควรศึกษาเปนจํานวนมาก ตําราเลมนี้จะชวยใหสามารถเขาใจ
แนวคดิ และพัฒนาการแบบอยางศิลปกรรมฯ สําคัญและศิลปนที่โดดเดนไดอยางภาพรวมท้ังหมด เพื่อ
นําไปสูความสนใจและศึกษาอยางละเอียดเฉพาะตอไปในภาคหนา

คําหรือนามเรียกตางๆ จะสะกดออกเสียงใหสําเนียงใกลเคียงตามแหลงทองถิ่น สัญชาติหรือ
เช้ือชาติน้ันๆ เวนไวแตคําเฉพาะที่บุคคลระบุใหออกเสียงเฉพาะจึงระบุเอาไว เชน Lichtenstein ที่
ควรออกเสียงเปน ลิกเตนชไตน แตใหระบุออกเสียงเปน ลิกเทนสตีน ช่ือศิลปนบางคนออกเสียงเรียก
อยางสาธารณ ะกันอยางหนึ่ง แตในทองถิ่นออกเสียงอีกอยางหน่ึง จึงระบุไวท้ังสอง เชน
Michelangelo มักเรียกกันวา ไมเคิลแองเจโล ซึ่งทองถ่ินเรียก มิเกลานเจโล หรือ Van Gogh
โดยท่ัวไปจะเรียกกันวา แวนโกะ ซึ่งทองถ่ินออกเสียง ฟานกอ ก หรือคําเรยี กบางคําใชเรียกไดมากกวา
หน่ึงอยาง เชน Byzantine จะเรียกไบแซนไทนหรือไบแซนทีน ก็ใชได สวนคําที่มีบัญญัติศัพทเปนคํา
ไทยเฉพาะจะใชตามพจนานุกรมศัพทศิลปะ อังกฤษ-ไทยและศัพทสถาปตยกรรมศาสตรของ
ราชบัณฑิตยสถาน เวนแตบางคําไมมีศัพทบัญญัติ จึงขอจํากัดความนิยามใชเฉพาะในตําราเลมนี้ ภาพ
ศลิ ปกรรมทปี่ ระกอบอธิบายตา งๆ ในตําราเลม น้ี วัตถปุ ระสงคเพื่อการศกึ ษาและเพื่อใหเ กดิ ความเขา ใจ
ในทัศนวิจักษณเทานน้ั และสิทธิความเปนเจาของเปนไปตามการอา งอิงทีม่ าในเอกสารทา ยเรื่องนัน้ ๆ

ประโยชนท่ีเกิดข้ึนจากตําราเลมนี้ ขอนอมกตเวทิตาคุณแดรองศาสตราจารย ดร.ไพโรจน
ชมุนี ครูผูบมเพาะศาสตรทางพัฒนาการแนวคิดและแบบลักษณศิลปแกผูเขียน และตําราเลมน้ีไดรับ
ทนุ สนบั สนุนการเขยี นตาํ ราจากมหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร ประจาํ ปพุทธศักราช 2557

ก

สารบัญ หนา

ศลิ ปะยคุ กอ นประวัติศาสตร (Prehistoric Art) 1
ศลิ ปะอยี ิปต (Egyptian Art) 8
ศิลปะ (แถบ) เมโสโปเตเมยี (Mesopotamian Art) 20
ศิลปะกรีก (Greek Art) 28
ศลิ ปะโรมนั (Roman Art) 41
ศิลปะไบแซนไทน (Byzantine Art) 52
ศลิ ปะ (ที่อยใู น) ยคุ กลาง (Medieval Art) 60
ศลิ ปะโรมาเนสก (Romanesque Art) 70
ศิลปะโกธิก (Gothic Art) 80
ศลิ ปะสมัยฟน ฟูศลิ ปวิทยาการ (Renaissance Art) 94
ศิลปะบาโรก (Baroque Art) 115
ศลิ ปะโรโกโก (Rococo Art) 123
ศลิ ปะนีโอคลาสสิก (Neo-Classicism Art) 129
ศิลปะจินตนยิ มและสจั นิยม (Romanticism and Realism) 136
ศลิ ปะประทบั ใจ (Impressionism) 148
ศิลปะประทับใจใหม (Neo-Impressionism) 154
ศลิ ปะหลงั ประทบั ใจใหม (Post-Impressionism) 158
ศลิ ปะนูโว (Art Nouveau) 165
ศิลปะมิคนิยม (Fauvism) 169
ศิลปะบาศกนยิ ม (Cubism) 174
ศิลปะอนาคตนยิ ม (Futurism) 180
ศลิ ปะสําแดงพลังอารมณ (German Expressionism) 187
จติ รกรรมอภิปรัชญา (Pittura Metafisica) 193
กลมุ เดอสแตลและศลิ ปะทรงรูปใหม (De Stijl & Neo-Plasticism) 197
สถาบนั เบาเฮาส (The Bauhaus) 201
คติ (ศิลปะ) ดาดา (Dada (Art) or Dadaism) 208
ศิลปะเหนือจริง (Surrealism) 211
ศิลปะอนุตรนยิ ม (Suprematism) 218

ข

ศลิ ปะโครงสรา งนยิ ม (Constructivism) หนา
ศลิ ปะนามธรรม (Abstract Art)
ศิลปะสาํ แดงพลงั อารมณน ามธรรม (Abstract Expressionism) 221
ศิลปะลวงตา (Op Art, Optical Art) 226
ศิลปะมินิมอล (สารตั ถศิลป) (Minimal Art) 230
ศลิ ปะประชานิยม (Pop Art) 236
ศิลปะแนวคิด (สังกปั ศิลป) (Conceptual Art) 241
ศิลปะอภสิ ัจนยิ ม (Super-realism) 247
ศลิ ปะหลงั สมัยใหม (Post-Modern Art) 255
งานจัดวาง/ศลิ ปะจัดวาง (Installations) 261
ทรานสอวอ็ งการเ ดยี (Transavanguardia) 266
ศิลปะสาํ แดงพลงั อารมณใหม (Neo Expressionism) 271
บทสง ทาย 277
บรรณานุกรม 280
อภธิ านศพั ท 283
286
289

ค

ศิลปะยคุ กอ นประวัติศาสตร

(Prehistoric Art)

ความหมายของยคุ กอนประวัติศาสตร จะถือเอาแบบวิถชี ีวติ ของมนุษยก อนทจ่ี ะมีการจารกึ เปนลายลกั ษณอกั ษร
ซงึ่ กย็ อนไปไดถงึ ราว 20,000 ปกอ นครสิ ตกาล (20,000 BC.)0* มีศิลปกรรมในยคุ กอ นประวัตศิ าสตรท ่ีสําคญั ดงั น้ี

ยคุ หินเกา (Paleolithic) หรือ (Palaeolithic)1†

ลักษณะสภาพความเปนอยูยังคลายสัตว อยูตามถํ้า มีอาวุธหรือเครื่องมือ ที่ทําจากกระดูก เขาสัตว หรือหิน มี
การดํารงชีพอยูด ว ยการลา สัตว ยงั ไมรจู กั การเกบ็ สะสมอาหารหรือทําการเกษตรใดใด ลักษณะผลทางศลิ ปกรรมจึงเปนไป
เพ่ือตอบสนองความเปนอยู เพื่อความเช่ือม่ันทางจิตใจหรือความลี้ลับ พิธีกรรมเพ่ือความอยูรอดหรือกอนออกลาสัตว
หรือเปนการบันทึกหมายจํา ผลงานเหลาน้ันคงจะมีนอยมากท่ีเปนไปเพ่ือตอบสนองความงามที่พึงใจ (แตก็อาจมีบาง)
ผลงานจติ รกรรมผนังถ้ําสวนมากจะเปนการวาดในสว นท่ลี ึกและมดื ที่สุดของถา้ํ และบางคร้งั ก็อยบู นเพดานสูง

งานศลิ ปะในยคุ หินเกาน้ีจะมอี ยู 2 ลกั ษณะ คอื
-งานศลิ ปะตามผนังถ้ํา
-งานศิลปะท่พี กพาได เชน งานแกะสลกั หรือประติมากรรมขนาดเล็ก งานศิลปะตกแตง

งานศิลปะตามผนงั ถา้ํ (Cave Art)

ปรากฏจติ รกรรมตามผนังถา้ํ ตามบรเิ วณฝรง่ั เศสตอนกลางและตอนใตและภาคเหนอื ของสเปน สวนมากมกั จะ
เขียนภาพอยูตรงสวนท่ีลึกท่ีสุด แคบท่ีสุดหรือท่ียากตอการเขาถึงภายในเพดานหรือผนังถ้ํา ซ่ึงยังปรากฏมีรอยพิมพเทา
ตามพื้นท่ภี ายในถํา้ ดวย การวาดในผนงั ถาํ้ ท่ีมดื มดิ จะใชแ สงจากตะเกยี งนาํ้ มันไขสตั ว ลักษณะเทคนคิ การสรางภาพจะมี 3
ลักษณะ 1) ใชการพนเปา สี 2) ใชนวิ้ มอื หรือพิมพอยางอ่ืนในการวาดและ 3) ใชแ ปรงที่ทํามาจากขนสัตว สีท่ีใชมาจากแร
ธาตุท่หี าได มถี ้าํ ท่ีสาํ คญั ๆ ในยุโรปทม่ี ผี ลงานปรากฏอยูตามผนังถ้ํา เชน

ถา้ํ โชเวต (Chauvet) มีจิตรกรรมผนังถ้ําอยเู ปน จํานวนมาก ภาพสัตวไดแก มา วัวไบซัน ชางแมมมอธ หมี เสือ
แพนเธอร นกเคาแมว กวาง แรด แพะไอเบกซ ยังรวมไปถึงรอยที่เกี่ยวกับมนุษยท้ังชายและหญิง รูปเรขาคณิต เชน
ตารางเหลยี่ ม วงกลม จุด

ถ้ําลาสโกซ (Lascaux) เปนถํ้าท่ีรูจักเกี่ยวกับจิตรกรรมผนังถํ้าดีที่สุด อยูบริเวณลุมนํ้าดอรโดน (Dordogne)
แถบภาคใตของฝร่ังเศส ภาพจะปรากฏอยูตามเพดานหินปูนผิวเนียนกับบริเวณผนังถํ้าสูงเน้ือหินผิวหยาบ มีภาพวาด
ประมาณ 600 ภาพและภาพแกะสลัก ราว 1,500 ภาพ อากัปกิริยาของสัตวจะปรากฏเปนไปตามรอยพ้ืนผิวธรรมชาติ

* มีคําทจ่ี ะตองเขา ใจ อยู 2 คาํ คอื BC และ AD
BC หรอื B.C. ยอมาจาก Before Christ มาจากรากคําภาษาละติน Ante Christum หมายถึง กอนครสิ ตกาล
AD หรือ A.D. ยอมาจาก Anno Domini หมายถึง ปครสิ ตกาล
† the Paleolithic มาจากคํากรีก paleo หมายถงึ เกา และ lithos หมายถึง หนิ
the Neolithic มาจากคํากรกี neo หมายถงึ ใหม และ lithos หมายถึง หิน

ศลิ ปะยคุ กอ นประวตั ศิ าสตร 1.

ของหิน เชนภาพแพะไอเบกซ และหมี แกะตามรอยพื้นผิวของหนิ ลักษณะภาพจะมหี ลายขนาด หนา ของสัตวซ อนตอกัน
หรือไมกเ็ ดินตามรอยตอหางเปนแถวกัน และมีการวาดทับลงจากภาพเดมิ ข้ึนมาเปนช้ันๆ ภาพสัตวจะมีขนาดเทาจรงิ และ
ใหญกวาขนาดจรงิ จะวาดแบบภาพเงาดาํ และแบบเปน เสน ขอบนอก

ถํา้ อัลตามรี า (Altamira) ภาพปรากฏอยบู ริเวณขางบนหรือตรงตาํ แหนงไมปกติในผนังถํ้า เขียนววั ไบซันอยูบน
เพดานถํ้าดวยสีแดงและน้ําตาล ภาพทรงพลังเปนอยางมาก เสนขอบนอกเด็ดขาดและใชพ้ืนผิวแงม ุมของหินใหเปนสวน
หนึ่งของภาพไปในตัว ใสรายละเอียดของหัว เขา หางและขาดวยสีดําและน้ําตาล ผสมสีเหลืองและนํา้ ตาลจากดินที่มีแร
เหลก็ เจือปน เพ่ือใหอ อกสีแดงและสีดาํ มาจากแมงกานีสหรือถาน

บริเวณและตาํ แหนงสาํ คัญตางๆ ของศิลปะยคุ กอ นประวัตศิ าสตรใ นยุโรป เชน ถาํ้ Lascaux,
Chauvet, Altamira, Brassempouy หรือบริเวณ Willendorf ที่คนพบประติมากรรมรูป
ผหู ญงิ ขนาดเลก็

ถ้ําลาสโ กซ (Lascaux) มีภาพสัตวเ ปน สว นมาก บางภาพขนาดใหญมาก เชน
ภาพวัวไบซัน ภาพมาปา ภาพวัวไบซันบางภาพยาวเกือบ 5 เมตรและมักจะ
วาดทบั ซอนกนั ไปมา ภาพใหญเ ล็กไมสมั พนั ธก ัน

ลักษณะภาพพิมพรอยมือ (imprints) ที่ถํ้าโชเวต (Chauvet) ซ่ึงมีสอง
ลักษณะ คอื แบบ positive คือรปู มือท่ีจุม สแี ลวกดทาบลงบนผนังถ้ําปรากฏ
เปนรูปมือเต็ม สวนมากมีสีแดง ขาว และดํา อีกลักษณะคือแบบ negative
ภาพมือท่ีปรากฏจะเปนสีที่ขอบรอบนอกรอยมือ รอยมือท่ีปรากฏมักจะเปน
รอยมอื ขางซา ยและเปน มือของผูหญงิ

ศลิ ปะยุคกอ นประวตั ศิ าสตร 2.

ถํ้าฟองเดอโกม (Font de Gaume) มีภาพกวางเรนเดียรท่ีสมบูรณ
มาก คลายภาพที่เขียนดวยสีน้ําหรือแบบพูกันจีน ท่ีลงนํ้าหนักท่ีตัว
ภาพเลย โดยไมวาดเสนขอบนอกกอน แสดงถึงความชํานาญในการ
จดจาํ ทา ทางของสตั ว การใชเ สน และนา้ํ หนักไดอ ยา งแมนยาํ

เพดานถํ้าอัลตามีรา (Altamira) วาดบนผนังหินปูน
สูงราว 2.5 เมตร มักจะเปนภาพสัตวท่ีมีขนาด
ใกลเคยี งขนาดเทา จริงเปน ทายืนที่หันดา นขา ง จติ รกร
พ ย า ย า ม เลี ย น แ บ บ ให ส ม จ ริ ง เท า ท่ี จ ะ เป น ไ ป ไ ด
สวนมากลงสแี ดงแลวตดั ดว ยเสนสดี าํ

นอกจากน้นั ยังมีภาพในอกี ลักษณะหน่ึง ซ่ึงอยูในแถบออสเตรเลียของชาวอะบอริจนิ เปนภาพบนผนังถ้ําหรือบนเปลือกไม
มีลักษณะพิเศษที่มองเห็นอวัยวะภายในของสัตว จิงโจ ปลาและนก วาดอยางเรียบงาย เรียกภาพลักษณะน้ีวา ภาพ
จิตรกรรมเอกซเรย (X-ray painting) ใชเสนสีขาวในการระบายใสรายละเอียดเพิ่มดวยสีแดงหรือสีเหลือง พบในแถบ
ตอนเหนอื ของออสเตรเลีย สนั นิษฐานวา ภาพดังกลา วนา จะเกี่ยวเน่อื งกับส่งิ เหนือธรรมชาติ พธิ ีกรรมและความล้ลี บั

ภาพจิตรกรรมเอกซเรย อาจบงนัยยะเกี่ยวกับพิธีกรรมหรือสราง
ความเช่ือมั่นในการออกลาสัตว หรือเพ่ือแสดงใหเห็นถึงอํานาจ
ของมนุษยที่เหนือกวาสัตว ขอสังเกตคือภาพตัวคนจะไมเห็น
อวัยวะภายในเลยหรืออาจใชประกอบพิธีกรรมเพ่ืออํานาจล้ีลับ
กับธรรมชาติ ภาพสว นใหญระบายหรือเขียนดวยสขี าวบนพื้นหิน
ผนงั ถาํ้ หรอื เปลอื กไม

ศลิ ปะยุคกอนประวัตศิ าสตร 3.

งานศิลปะทพี่ กพาได (Portable Art)

ราว 30,000 ปกอนคริสตกาล จะมีรูปปนขนาดเล็กหรือเปนรูปปนผูหญิง รูปคนรูปสัตวทําจากกระดูกสัตว
งาชา ง หินและดินปน ซงึ่ เปน ลักษณะประติมากรรมลอยตวั (sculpture in the round) และยังมงี านแกะสลักเปนรปู นูน
(relief sculpture) ตา งๆ การแกะสลกั ตกแตงอาวุธหรือเคร่ืองใช โดยการแกะขูดขดี กระดูกสัตว เขาสัตว งาชา งหรอื หิน
สิ่งทใี่ ชขูดหรอื แกะ กท็ ํามาจากหนิ

งานประติมากรรมที่เปนรูปผูหญิงอวบอวนสะโพกผาย ขนาดประมาณฝามือเล็กนอย แสดงลักษณะของความ
อุดมสมบูรณ และการเจริญเผาพันธุ มีลักษณะคอนมาทางที่กอใหเกิดสังคมท่ีแมหรือผูหญิงมีความสําคัญและมีบทบาท
ไปจนถึงการใหค วามหมายในธรรมชาติและสิ่งเหนือธรรมชาติ

รปู ปนผูหญิงเหลาน้ีถาไมแ กะสลักจากหินปูน ก็จากกระดูกสัตวหรือไมก็ปนจากดินแลวนําไปเผาไฟ รูปปนบาง
ลักษณะแกะเปน รปู ศีรษะ ซงึ่ จะหมายถงึ รูปแหง ความหมายจํา (memory image) มกั แกะมาจากงาชา ง ซ่งึ เน้อื ออ นแกะ
ไดงา ย แกะสลักดว ยการมองภาพรวมจากบุคลกิ อยา งงายๆ งานแกะสลักเขากวางเรนเดียรเ ปน รปู วัวไบซนั ทแ่ี กะสลกั ตาม
รูปรางของเขากวางทม่ี อี ยใู หเปน ภาพไดพ อดบิ พอดี

ประติมากรรมรูปลอยตัว ตุกตาวีนัสแบบตางๆ บางชิ้นทํามาจากดินเผา งาชาง กระดูกสัตว
และหิน ในภาพเรียงจากซาย คือ วีนัสแหงวิลเลนดอรฟ (Venus of Willendorf) วีนัสแหง
เลสป คุ (Venus of Lespuque) วนี สั แหงซาวิญาโน (Venus of Savignano)

วีนัสแหงวิลเลนดอรฟ แกะมาจากหินปูนสีแดง
อายุราว 24,000 ปกอนคริสตกาล สูงประมาณ
11 ซม. เปนสัญญลักษณแสดงถึงสุขภาพและ
ความอุดมสมบูรณ ความสามารถในการเจริญ
พันธุและเปนเคร่ือง หมายใหเช่ือม่ันวาเผาพันธุ
จะดํารงอยรู อด

ศลิ ปะยคุ กอ นประวัตศิ าสตร 4.

ประติมากรรมแกะสลักรูปวัวไบซันจากเขากวาง
เรนเดียร เปนงานลักษณะนูนต่ํา (bas-relief) ที่
แ ส ด งถึ งค วาม เข าใจ ส ภ าพ วัส ดุ ท่ี มี อ ยู แ ล ะ
จินตนาการท่ีเหมาะสม โดยแกะสกัดรองลึกดวย
ความจําและมีสัดสวนที่ดี ซ่ึงมีงานประติมากรรม
ทํานองนี้อยูมากหลายรูปแบบตามแตพบหรือเจอ
รูปทรงตามวสั ดทุ ีเ่ หมาะสม

ยคุ หนิ ใหม (Neolithic)

มลี ักษณะของการอยูรวมกันเปนสังคม เกิดลักษณะตั้งถน่ิ ฐานถาวร อยูตามริมฝงแมน้ํา มีเคร่ืองนุงหม รูจักทํา
เครื่องดินเผาเชิงภาชนะ (ceramic pottery) ทําเกษตรกรรม การถนอมและกักเก็บอาหาร มีการเลี้ยงสัตว ลักษณะ
เครือ่ งมอื เครอื่ งใชและอาวุธยังคงทํามาจากหนิ เขาสตั วห รอื กระดกู สตั วแ ตม คี วามประณตี ขัดแตงมากข้ึน

งานศิลปกรรมท่ีโดดเดนจะเปนงานจาํ พวกเครื่องดินเผาและอนุสรณห นิ ขนาดใหญ (Megalithic (mega – ใหญ
lithos – หิน)) เพื่อเปนถาวรวัตถุ มากกวางานดานจิตรกรรมหรือประติมากรรมขนาดเล็ก งานที่ปรากฏไมไดเปนการ
จําลองแบบในธรรมชาตหิ รือใหเ หมือนจรงิ ดง่ั ยคุ หินเกา ลกั ษณะแบบสง่ิ สรางเหลาน้ี เปนไปในดา นของพิธีกรรม ความเช่ือ
หรือเพ่ือเคารพธรรมชาติ ส่ือนามธรรม และเปนสุสานสาํ หรับบุคคล เกิดความหมายเชิงสัญลักษณและเกียรติยศมากข้ึน
แสดงถงึ ความซับซอ นและมรี ะบบแบบแผนมากขนึ้ ของกลุมชนและสงั คม

อนสุ รณห ินจะปรากฏเปน 4 ลักษณะ
1. หินตัง้ เด่ียว (menhir) มีลักษณะสูงมากกวา 64 ฟตุ
2. หินตง้ั เรยี งเปน แถวยาว (alignment)
3. หนิ วางพาดซอนทับ (โตะหิน) (dolmen) ดแู ลวคลา ยโตะหนิ ขนาดใหญ
4. หนิ วางพาดซอนทับลอ มเปน วง (cromlech) จดั วางเรยี บรอ ยมรี ะยะและวางเปนวงลอม
ลกั ษณะอนุสรณหินเหลานี้ กอใหเกิดโครงสรางทางสถาปตยกรรมในยคุ แรกเรม่ิ ของมนุษย เกิดระบบ เสาและ
คานวางพาด (ทับหลงั ) (post & lintel system) ที่จะพัฒนาตอไปเปนที่อยูอาศัย และสถาปตยกรรมท่ีซับซอ นข้นึ ใน
ยุคถัดไป

menhir หรือบางทีเรียก standing stone หรือ monolith มีแทง
หินตั้งเด่ียวท่ีนาสนใจอยูที่ Locmariaquer และ Brittany ใน
ฝรั่งเศส สูงราว 20 เมตร

ศลิ ปะยคุ กอนประวัตศิ าสตร 5.

alignment (stone rows) กองหนิ เรียงท่เี มือง Carnac เรียกวาคาร
นคั สโตน ซง่ึ ประกอบดวยแถวหนิ สกี่ ลมุ คอื Le Menec,
Kermario, Kerlescan and Le Petit Menec รวมกนั แลวกนิ พน้ื ท่ี
หลายตารางกโิ ลเมตร

Poulnabrone dolmen in County Clare, Ireland
ลักษณะโตะหินอยางนี้ สันนิษฐานกันวานาจะเปนการบงบอกเขต
หรือสัญลักษณบริเวณพิธีกรรมในสุสานหรือเกี่ยวกับความตายและ
วญิ ญาณ

cromlech (Stonehenge) กองหินทับซอนลอมเปนวง ที่มีความ
ประณีตสูง มีการสลักเขาเดือยล็อคเพ่ือใหแนนหนา นักโบราณคดี
อนุมานกันวานาจะเปนปฏิทินที่สัมพันธกับดวงดาว แตขอมูลลาสุด
คนพบวา เปนสุสานประกอบพิธีฝงศพบุคคลช้ันสูงในสังคมยุคน้ัน
การวางพาดนี้ นําไปสูระบบคานและเสาเกิดเปนงานสถาปตยกรรม
ตอไป

เปรียบเทยี บคณุ ลักษณท ่สี ําคัญและโดดเดน ของศิลปกรรมกอ นประวัติศาสตรทัง้ สองยุค

ชวงเวลา ยคุ หนิ เกา (paleolithic) ยุคหินใหม (neolithic)
30,000-10,000 BC. 10,000-5,000 BC.

สภาพ ลาสตั ว เก็บของปา อยตู ามถ้าํ ยายถิน่ ไป อยูเปน หลักแหลง ชายฝง นํา้ เก็บอาหาร ทําเครือ่ งดิน
โดยทวั่ ไป เรือ่ ย ยงั ไมม ีเครอ่ื งนงุ หม อาวธุ ทาํ จาก เผา รวมตวั เปนเผา มกี ารทําการเกษตร เลีย้ งสตั ว
กระดูกและหินอยางหยาบ (ยคุ หินตอ ย) อาวธุ เครื่องมือทาํ จากหินอยา งประณตี (ยคุ หินขัด)

ลักษณะงาน จิตรกรรม : ตามผนังถาํ้ ตางๆ เปนภาพสตั ว อนสุ รณห ิน (Megalithic)
ศลิ ปกรรม มองจากดานขางเปน หลกั ภาพพิมพร อยมือ -หนิ ตัง้ เดี่ยว (menhir)

(imprints) ภาพจติ รกรรมเอกซเรย (X-ray -หนิ ตงั้ เรียงแถว (alignment)
painting) มีภาพคนประกอบนอยมาก -โตะ หิน (dolmen)
ประตมิ ากรรม : ขนาดเล็ก ตุกตาวนี ัส งาน -หนิ ทบั ซอ นเปน วงลอม (cromlech)
แกะรปู สตั วบนเขาสัตวหรือกระดกู สตั ว รูป งานเครือ่ งดนิ เผา (pottery) เกดิ ขนึ้ อยางโดดเดน

ลอยตวั และงานนนู ตํ่ารอ งลกึ

ศิลปะยุคกอนประวตั ศิ าสตร 6.

สจี ากธรรมชาติ ดนิ สดี าํ สแี ดง น้ําตาล

เหลือง เกดิ โครงสรางระบบเสาและคานวางพาด (post &

จดจาํ และแมนยาํ สูง มกี ารเปา พน สี วาดเสน lintel system) หรือเสาและทับหลัง

กรรมวธิ ี ลงนาํ้ หนักดวยความแมน ยําฉับไว งานจติ รกรรมนอ ยลง มงี านเครอื่ งดนิ เผาเพมิ่ ขนึ้
เทคนิค-วัสดุ
แกะสลกั หนิ งาชา ง กระดูก เขาสตั ว วัสดหุ ิน ทข่ี ัดแตง อยา งประณตี มาสรา งและจัดวาง

สรา งงานเทา ทว่ี สั ดุมรี ูปทรงอยูต ามสภาพ ไมใ ชวัสดสุ ่ือโดยตรงแตด ดั แปลงแปรรปู หรือแตง ส่อื

รูจกั การสรา งมติ ขิ องภาพดวยการใชพนื้ ผิว วสั ดุเสียใหม

ของผนังถํา้ มาใชใ นการลวงตา

เปาหมายและ เพือ่ การดาํ รงชีพและการอยรู อด ตอบสนองความเชอื่ พธิ กี รรม วญิ ญาณนยิ ม
สนุ ทรยี ภาพ บนั ทกึ ภาพสตั ว อยางเหมือนจริงและ (animism) มีระบบความคดิ เชงิ นามธรรมมากข้ึน
ขม นามกอนลาสัตว เพ่อื ฮึกเหิมเชื่อม่ัน เพ่อื เกยี รตยิ ศของบคุ คล
สรางสิ่งศลิ ปกรรมตามทีต่ าเหน็ เปนระบบสญั ลักษณม ากขนึ้ ซับซอ นเปน ระบบ
ความอุดมสมบูรณและสืบเผา พนั ธุ สรางสิง่ ศลิ ปกรรมจากส่งิ ที่ไมอาจมองเห็นไดด วยตา

แหลง อางองิ ขอมูลและภาพทีใ่ ชในการเรยี บเรียงและเพอื่ ศกึ ษาเพ่ิมเตมิ
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China: Laurence King Publishing. 2005.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.
HuntFor.com LLC, www.huntfor.com/arthistory/prehistoric/ (accessed on 6th June 2008)
Wikimedia Foundation, Inc., en.wikipedia.org/wiki/Dolmen (accessed on 6 th June 2008)
Wikimedia Foundation, Inc., en.wikipedia.org/wiki/Menhir (accessed on 8 th June 2008)

ศลิ ปะยุคกอนประวตั ศิ าสตร 7.

ศลิ ปะอียิปต

(Egyptian Art)

ประวตั ศิ าสตรข องอยี ปิ ตม ยี าวนานมากวา 3000 ปกอนครสิ ตกาล (กอ นหนา น้นั มีการตั้งรกรากของผูคนในแถบ
ลมุ นํ้าไนลน้ีมากวา 5000 ปกอนคริสตกาล) มีพัฒนาการตอเน่ืองอยูหลายชวง ซึ่งเรียกเปนยุคของอาณาจักร เร่ิมแตยุค
กอนอาณาจักร ยุคอาณาจักรเกา อาณาจักรกลาง อาณาจักรใหม นอกจากนั้นยังมีชวงรอยตอหรือยุคสับสนวุนวาย
ระหวา งยุคอาณาจกั รเหลานั้นดวย

คําวา อียิปต เปนช่ือที่ชาวกรีกเปนผูเรียกดินแดนในแถบลุมนํ้าไนลน้ี ชาวอียิปตเรียกแผนดินของตนเองวา
Kemt หมายถงึ แผนดนิ สดี ํา ในยคุ กอนอาณาจกั รเกา อียิปตมีอาณาจักรเปน สองสว น คือ อียปิ ตบน (upper Egypt คือ
สวนอยูตน แมนํ้าไนลจะเปนภาคใตในแผนท)่ี และอียิปตล าง (lower Egypt คือ สวนที่อยปู ลายของแมน้ําหรือปากแมน้ํา
จะเปนภาคเหนือของแผนท่ี) ผูปกครองอาณาจักรอียิปตท้ังมวล คือทั้งอียิปตบนและอียิปตลางเทานั้นจึงไดรับการเรียก
ขานวา ฟาโรห มาจากคําอียิปตโบราณ per-aa (φαραώ pharaō) ซ่ึง หมายถึง บานหลังใหญ ถือเอาความหมายก็คือ
พระราชวังหลวง และก็กนิ ความโดยนัยหมายถงึ องคก ษัตรยิ ด ว ยน่นั เอง

อารยธรรมของอียิปตจะอยูโดยรอบบริเวณลุมแมนํ้าไนล ความเปนไปของอารยธรรมสอดคลองไปกับการให
ความสําคัญกับความเชื่อและวัฒนธรรมอยางเขมงวดซ่ึงก็สงผลตอการสรางสรรคงานศิลปกรรม -สถาปตยกรรม องค
ฟาโรหหรือกษัตริยจะมีบทบาทสําคัญประหน่ึงดุจเปนสมมติเทพผูศักดิ์สิทธิ์ (หรอื เปนเทวกษัตริยท่ีมีชีวิตอยูบนโลกน้ี) มี
อํานาจเบ็ดเสร็จในการปกครอง การทหาร การพาณิชย การยุติธรรม และเทวอํานาจ จนบางชวงสมัยยังผลทางการเมือง
ระหวางดุลอาํ นาจ ความชอบธรรมในเทวสทิ ธริ ะหวางฟาโรหกับนักบวชผูทรงพิธีกรรม

ความอุดมสมบูรณของลุมน้ําไนล กอใหเกิดอารยธรรมท่ี
สําคัญของโลก ที่มีพัฒนาการตอเนื่องยาวนานมากวา
3000 ปกอนคริสตกาล พ้ืนดินสีดําท่ีเกิดหลังน้ําทวมเปน
ประจําทุกปไดพัดพาปุยมาจากตนน้ํา นอกจากนั้นยังเปน
เสนทางคมนาคมหลักของภูมิภาคน้ี บรเิ วณพื้นท่ีรายลอม
ตลอดลําน้ําอุดมไปดวยแรธรรมชาติที่เปนวัตถุดิบในการ
สรางสรรคศ ิลปกรรม-สถาปต ยกรรม เชน หนิ ปนู หินออ น
อียิปต หินแกรนิตแดง หินทราย หินบะซอลตและหิน
ควอตช ทางภาคใต (อียิปตบน) ยังอุดมไปดวย ทองคํา
ดบี กุ และทองแดง

ศิลปะอียิปต 8.

รูปแบบของผลงานศิลปกรรมและสถาปตยกรรมจะเปนไปเพ่ือชีวิตในโลกหนาความเปนอมตภาพ (ความเช่ือ
เร่ืองการฟน คนื ชีพ วิญญาณ (ka) กลับเขาสูร าง ไมใชการกลับชาติมาเกดิ ) หรือชีวิตที่ตอจากความตาย ดงั น้ันจะกลาวได
วา ผลงานดังกลาวเหลาน้ันเปนผลงานศิลปะเพื่อความตาย (คนตาย) ก็ไมผิดนัก ไมวาจะเปนสถาปตยกรรมหรือ
จติ รกรรม-ประติมากรรมภายในสุสาน (งานศิลปะเพ่ือการอยางอื่นก็มีเชนกันในชวงยุคอาณาจักรหลังๆ) ในการเชนนี้จะ
แตกตางจากอารยธรรมท่ีรวมสมัยกันในอีกลุมแมนํ้าคือ ยานเมโสโปเตเมีย อารยธรรมลุมนํ้าไทกรีส-ยูเฟรตีส ท่ีเปน
ศลิ ปกรรมเพือ่ ชีวิตในโลกปจจุบันและเพ่ือบูชาเทพเจาในสรวงสวรรค ตัวอยางที่เห็นไดชัดของผลงานสรางสรรคเหลานั้น
ของอยี ิปตกค็ ือ สุสานสําหรับองคฟาโรหและผูมีฐานะ มีการพัฒนารูปแบบจากแบบแทงหินกอรปู เนินธรรมดา ที่เรยี กวา
มาสตาบา (Mastaba) จนเปน พีระมิด (Pyramid) สสุ านเจาะชองภูเขาหรือสกดั จากหนาผา (Rock cut Tomb) และหุบ
ผากษัตรยิ  (Valley of the King) เปน ตน

งานศลิ ปะ (art) ของอียปิ ตมีความเปน อันหนึ่งอันเดียวกบั คําวา งานชา งฝมือ-หัตถกรรม (crafts) ซึ่งไดผานการ
ฝก ทักษะและความมุงม่ันวิริยะอุตสาหะมาอยางสูง ขณะเดียวกันก็ยังอยูภายใตกรอบของกฎเกณฑและแบบแผนปฏิบัติ
อยางเครงครัดผนวกกับขอจํากัดทางวัสดุท่ีหาไดในทองถ่ิน (ยังรวมถึงแรงงานมหาศาลในการเสกสรรคมันข้ึนมา) งาน
ศิลปกรรมของอยี ิปตมใิ ชศ ิลปะเพื่อศิลปะหรือเพอ่ื การแสดงออกทางความงามอยางเอกเทศ แตมันยงั ผลตอ การรบั ใชทาง
กายภาพและอุดมคติความเช่ือทางจิตใจดวย การแสดงบุคลิกภาพสวนบุคคลของผูสรางหรือตัวชางศิลปนเองนั้นมีนอย
มาก ความสัมพันธของบริบทในชวงอาณาจักรตางๆ ทําใหเราเห็นความเปล่ยี นแปลงในแตละสวนของรูปแบบศิลปกรรม
อยางสงั เกตได

ศิลปกรรมในชว งกอนอาณาจักรหรอื ชวงตน (Early Dynastic or Archaic Period)

จิตรกรรม-ประตมิ ากรรม

แผนหินแกะสลักท่ีเรียกวา แผนหินนารเมอร (palette of Narmer) เปนงานยุคตนที่มีคุณคาใน
ดา นจิตรกรรมและประติมากรรมในโสตเดียวกัน แสดงใหเห็นถงึ แบบปฏิบัติและเทคนิคการแสดงออกทางภาพ
ซ่งึ นัยหน่ึงก็มีศักดิ์เปนดั่งภาษาที่จารึกเรื่องราวเหตุการณเอาไวดวย ลักษณะจําเพาะการสรางภาพที่เห็นไดชัด
(และนับจากน้ีเปนตนไปในงานจิตรกรรมและประติมากรรมแกะสลักภาพนูนตางๆ) ศีรษะจะเปนดานขาง
ดวงตาดานหนา ลําตวั จะเอี้ยวมาทางดา นหนา ไหลก วาง สะโพกแคบ ขาและเทาเปนดา นขาง

แผนหินนารเมอร คือ จานผสมสีในงานพิธีกรรม ทําจาก
หนิ ชนวน ขนาด 25 นวิ้ จาก Hierakonpolis ราว 3200 ป
กอนคริสตกาล สลักภาพนูนตํ่า ฟ าโรหนารเมอร
(Narmer-Menes) ผูรวมอียิปตลางและอียิปตบนเขา
ดวยกัน ภาพดานซายคือแผนดานหนาจะทรงมงกุฎของ
อียิปตลาง ภาพดานขวาคือแผนดานหลังจะทรงมงกุฎ
อียิปตบนกําลังพิฆาตเชลย มีสัญลักษณของเทพโฮรัส คือ
รูปเหย่ียวซึ่งเทพประจําอียิปตบน กําลังจับยึดสัญลักษณ
อียิปตลางคือตน ปาปรุส 6 ตนและเกี่ยวหัวนักโทษชาว
อียปิ ตล าง

ศิลปะอียิปต 9.

สถาปตยกรรม

จะเปนสสุ านสาํ หรบั ฟาโรหที่ทาํ ดว ยอฐิ และหิน เรยี กวา มาสตาบา (Mastaba) เปน รูปทรงสเี่ หลยี่ ม
ทรงสอบลูข้ึนเล็กนอ ย ผนงั ดานนอกตกแตงดว ยหนิ ปนู มีหองเก็บพระศพลกึ ลงไปใตด นิ สรา งดวยหนิ แกรนิต

สุสานฝงพระศพและขุนนางช้ันสูงใน
ยุคแรกๆ กอนจะพฒั นาไปเปน พรี ะมิด
ในยุคอาณาจักรเกาตอไป กอสราง
ดวยอิฐโคลนและหิน ทั่วทั้งอียิปตมี
มาสตาบามากกวาหน่งึ พนั แหง ภายใน
มภี าพจิตรกรรมเขยี นตกแตง อยดู ว ย

ศลิ ปกรรมในชวงอาณาจักรเกา (Old Kingdom)

ยุคนี้เปนยุคที่งานศิลปกรรมในทุกแขนงเปนไปเพ่ือรับใชศาสนาและความเช่ือเกี่ยวกับการกลับฟนคืนชีพ เกิด
ประเพณกี ารรกั ษาศพมิใหเ นาเปอ ย (Mummy) แขง็ ขนั มากยงิ่ ข้ึน ศิลปน สถาปนิกและชา งฝมอื ทาํ งานภายใตการอปุ ถัมภ
จากราชสํานักทั้งจากฟาโรหและขุนนางชั้นสูง ยุคน้ีถือไดวาเปนยุคของการสรางพีระมิด เร่ิมต้ังแตพีระมิดแบบขั้น
(Stepped Pyramid) พรี ะมิดทรุดตวั (Collapsed Pyramid) พรี ะมิดแบบหกั มุม (Bent Pyramid) และพีระมิดแบบเต็ม
รูปแบบ เริ่มต้ังแตราชวงศท่ีสาม ฟาโรหโซเซอร (Djoser) ไปจนถึงสมัยราชวงศท่ีส่ี ฟาโรหคูฟู (Khufu) ท่ีสรางพีระมิด
แบบเตม็ รปู แบบทใ่ี หญทสี่ ุดที่เมืองกีเซ (Gizeh) ดังนั้นในยุคน้ี งานสถาปต ยกรรมจึงโดดเดนและสําคัญมาก เนื่องจากเปน
สุสานหลวงสําคญั สวนงานจิตรกรรมและประติมากรรมจะประกอบอยูภายในและรอบพีระมิด มีสถานะเปนงานตกแตง
และการบนั ทึกเชงิ สัญลกั ษณ

จติ รกรรม-ประตมิ ากรรม

งานจิตรกรรมและประติมากรรมในยคุ น้ีเปนงานลักษณะบันทึกเรื่องราวและเพื่อการตกแตงในสุสาน
มาสตาบาหรือพีระมดิ เสียเปนสวนใหญ เชิงเทคนิคงานก็คลายดั่งงานรางแบบจากกฎเกณฑหรือแบบวิธที ี่ตอง
ดาํ เนนิ การตามนั้น สัดสวนของภาพบุคคลไมสัมพันธก บั บริบทภาพที่รายลอม เพราะเน้ือหาเปนเชิงสญั ลกั ษณท่ี
ตอ งการสื่อความหมาย ซ่ึงก็มักจะสัมพันธกับเทพเจา หรอื เรื่องราวตา งๆ ท่ีเก่ียวขอ งกับผูตาย ประตมิ ากรรมอยู
ในโครงสรางบงั คับจากแทง หิน ไมมกี ารเอ้ียวตัวไปทศิ ทางอ่นื นอกจากมองตรงไปขา งหนา ในงานประเภทนนู ตํ่า
มีแนวภาพดั่งงานจิตรกรรม วสั ดุทใี่ ชจะเนนหินเพอ่ื ความแข็งแรงทนทาน ดมู ีปริมาตรแนน ทึบตันและควบคูไป
กับสถาปตยกรรม เม่ือเสร็จแลวจะมีการทาสีดวย ประติมากรรมบุคคลช้ันรองๆ ลงไปสรางดวยวัสดุอื่นไดเชน
ไมหรือหินท่ีไมทนทานมากนัก หนาท่ีประติมากรรมจะบอกเรื่องราวและจําลองบุคลิกผูตายหรือมิฉะน้ันตอง
สมั พนั ธก ับเจา ของสสุ าน นอกจากน้ันยงั บงบอกถึงพระราชอาํ นาจของฟาโรหอีกดว ย

ศลิ ปะอียปิ ต 10.

six geese of Meidum ภาพเขียนสีฝูงหานจากสุสานของ Itet ท่ีเมืองเมดุม เปนเทคนิคเขียนสีบน
ผนังฉาบปูนแหง (secco) สีที่ใชมาจากวัสดุธรรมชาติ เชน สีขาวจากหินปูน สีแดงจากเฮมาไทต
นํามาบดแลวผสมกับไขข าว ระบายสีขอบคมชดั การจัดวางองคป ระกอบแบบสมมาตร ขอ สงั เกตคือ
จิตรกรสามารถสรางระยะหนาระยะหลังไดโ ดยการซอนทับกนั แมว าลักษณะภาพโดยรวมจะดแู บน
แตก็แสดงสัดสวนสมจริงอยางธรรมชาติท้ังเนื้อหาและเร่ืองราว ในขณะที่ภาพบุคคลกลับไมเปน
เชนนั้น คอื เปน เชิงสัญลกั ษณและแบบวิธีมากกวา ภาพสตั ว

ประติมากรรมภาพบุคคล เจา ชาย Rahotep (โอรสของฟาโรห Snefru)
และชายา Nofret จากเมืองเมดุม ขนาด 1.2 เมตร ราว 2580 ปกอน
คริสตกาล

เปนประติมากรรมหินปูนระบายสี ลักษณะเปนแทงเหลี่ยม
ตามรูปทรงบังคับของแทงหิน ไมมีสัดสวนหรือกายวิภาคที่ถูกตองและ
เนนมองดานหนาเปนหลัก (frontality) รูปปนผูชาย (ขนช้ันสูง) นิยม
ระบายสีนํ้าตาลแดงเขมบริเวณใบหนา หู ลําคอ สวนรูปปนผูหญิงจะ
ระบายสีเหลืองหรือชมพูออน ทาสีผมสีดํา ฝงแกวไวเพื่อเปนลูกตาและ
จะระบายเนน ขอบตาดวยสเี ขม เพื่อใหใ บหนาโดดเดน ขนึ้

ประติมากรรมภาพบคุ คล ฟาโรห Menkhaure และองคร าชินี จากเมือง
Gizeh สูง 1.42 เมตร ราว 2490-2472 ปก อนคริสตกาล

เปนประติมากรรมลอยตัวที่กาวหนากวากอนดวยความ
พยายามแสดงกลามเน้ือและสัดสวนใหถูกตองขึ้น แกะจากหินโดยไมมี
การระบายสี แสดงคุณคาดวยสีวัสดุ ขัดใหเงางาม โครงสรางยังยึดตาม
กรอบเดิมท่ีไมหนีจากกรอบแทงหินมากนัก แมวาจะปรากฏดานของ
ประติมากรรมส่ีดาน คือ ดานหนาหน่ึง ดานขางสองดาน และดานหลัง
แตกย็ ังเนนการมองดานหนาเปนสาํ คญั (frontality) จะมีแบบปฏิบัติ
คลายกันคอื ภาพปน ผูชายจะกาวเทาซา ยออกมาขางหนา เล็กนอ ย สวน
ภาพปนผูหญิงจะยืนตรงเทาชิดกัน แมวาจะดูเหมือนเปนประติมากรรม
รูปลอยตัว แตยังคงมีสวนท่ีเปนฉากหลังหรือเปนตัวชวยยึดโครงสราง
ของรูปอยูนั่นเอง จงึ ทาํ ใหไมเ ปนประตมิ ากรรมแบบลอยตวั แท

ศลิ ปะอยี ปิ ต 11.

สถาปตยกรรม

สถาปตยกรรมในยุคน้ีมิไดเปนสถาปตยกรรมสําหรับผูมีชวี ิตอยูอาศัย แตเปน สถาปตยกรรมแบบปด
(closed architecture) จุดประสงคเพ่ือเปนสุสานหลวงสําหรับฟาโรห ท่ีแสดงถึงความแข็งแรงมั่นคง ใหยืน
ยาวนานพอสําหรับชีวิตอมตะที่จะฟนคืนชีพอีกครั้งหน่ึง และยังเปนเครื่องแสดงถึงพระราชอํานาจของฟาโรห
แตละองคอกี ดวย

ระบบเชิงเทคนิคท่ีสําคัญของสถาปตยกรรมอียิปตคือ ระบบเสาและคานวางพาด (post and lintel
system) ที่มีปรากฏใชม ากในหลากหลายแบบสถาปตย เชน วหิ ารสุสาน อาจเปน เพราะใหความรูสึกแขง็ แรง ดู
นาเกรงขาม ยังไมนิยมใชระบบคานโคงหรือเพดานโคง (arch and vault) (มีบางแตเล็กนอยมากในยุคกอนน้ี)
วัสดุที่ใชจะเปนหินแกรนิต หินปูนและหินออน และยังคํานึงถึงเร่ืองความสัมพันธของภูมิทัศนโดยรอบ จึงมี
สวนประกอบเนอ่ื งกนั ของประติมากรรมดวย เชน การสรา งประตมิ ากรรมสฟง ซ (Sphinx)

ลาํ ดับพฒั นาการของพีระมิด จากพีระมดิ แบบขน้ั บนั ไดในชวงแรกๆ จดั สรางโดยฟาโรหโ ซเซอร (Djoser) ต้ังอยู
ทีเ่ มืองซัคคารา เม่อื ราว 2680 ปกอ นคริสตกาล ถัดมาคอื พีระมดิ ทรุดตัว เปนพรี ะมิดชวงคน หาพัฒนารปู แบบ
โครงสรางเปนสองช้ัน ช้ันในคงลักษณะแบบขั้นบันไดอยู ช้ันนอกเกิดการยุบสลายตัวลง ลําดับถัดมาอีกคือ
พรี ะมิดหักมมุ แหง เมือง Dashur โดยมีมุมฐาน 53 องศา ซ่ึงชันมากเกินไป ตรงชว งกลางเลยลดมุมลงเหลือ 43
องศา จึงกลายเปนบทเรียนนําไปสูพีระมิดแบบสมบูรณตอไป และพีระมิดแบบสมบูรณของฟาโรห Khufu ที่
เมอื ง Gizeh ซงึ่ เปน พรี ะมิดที่ใหญทส่ี ุดมีความสงู 150 เมตร ผวิ นอกหุมดว ยหินปูน

รูปแบบของเสาแบบปาปรุส สรางดวยหินปูน
ท่ีประกอบรว มอยูกบั พรี ะมดิ แบบขั้นบันไดของ
ฟาโรหโซเซอร แหงราชวงศที่ 3 ที่เมือง
ซัคคารา ในยุคอาณาจักรเกา ราว 2600 ป
กอนคริสตกาล เปนที่นิยมมากในการสราง
แบบเสาและหัวเสาประกอบสุสาน ซ่ึงนํารูป
แบบมาจากพชื พนั ธุธรรมชาติ

ประติมากรรมสฟง ซ (Sphinx) ขนาดใหญส ลกั จากหินภเู ขา ประกอบกับพิระมิดของฟาโรหค าเฟร
ท่ีมีรางเปนสิงโตเพศผู คือ สัญลักษณแหงสุริยเทพ (Ra) ผนวกแนวคิดที่วา ฟาโรห คือ ผูทรงพลังดุจสิงโต
และสว นหัวจะจาํ ลองใบหนาของฟาโรหแ ละสวมสงิ่ ท่เี รียกวา เนมีส (Nemes) แสดงถึงพระราชอํานาจ

ศิลปะอียปิ ต 12.

ศลิ ปกรรมในชว งอาณาจกั รกลาง (Middle Kingdom)

ในยุคสมัยอาณาจักรกลาง อํานาจฟาโรหไมเด็ดขาดเบ็ดเสร็จดั่งสมัยอาณาจักรเกา มีการยายเมืองหลวงจาก
เมมฟส (Memphis) มายัง ธีบิส (Thebes) และยังมีสงครามกับพวกชนเถ่ือนภายนอกอีกมาก เชน พวกฮิกซอส มีการ
ทําลายลางงานศิลปกรรมอยูมาก (ในยุคนี้รวมสมัยกับพระเจาฮัมมูราบิ (Hammurabi) กษัตริยของชาวอมอไรต แหง
แควนบาบิโลน ในดินแดนเมโสโมเตเมีย) ดูเหมือนวารูปแบบของงานศิลปกรรมจะเปนไปในทางเสื่อมมากกวายุค
อาณาจกั รเกา

มปี รบั การสรา งสสุ านจากเดมิ เปน แบบพรี ะมิดมาเปน สสุ านเจาะชอ งภเู ขาหรอื ตดั หนา ผา (Rock cut Tomb)
ลกั ษณะหองตางๆ ก็ยังคงไวต ามแบบเม่ือครั้งเปนพีระมิดอยู มรี ะบบโครงสรา งเพดานและเสาภายใน ซึง่ ในอนั ที่จริงไมไ ด
มีสวนในการรับนํ้าหนักใดเลย เพราะหองภายในคงตัวอยูไดเองเปรียบด่ังเปนถํ้าในภูเขาอยูแลว ซึ่งเสา คาน และเพดาน
ดงั กลาวเปนไปเพ่ือตกแตงและสรางบรรยากาศมากกวา

จติ รกรรม-ประติมากรรม

กรรมวธิ ีทางงานจิตรกรรมเปลี่ยนไปจากเดมิ บางเล็กนอย มีการริเร่ิมใหคลายสภาพจริงของแบบมาก
ขน้ึ เริ่มสะทอนความเปนปจ เจกชน แลดูมีอสิ ระ ไมดูแบนตามแบบจิตรกรรมสมยั ยคุ อาณาจกั รเกา มีการเตรียม
พ้ืนท่กี ารวาดบนผนังเสยี กอน เชน ฉาบปูนขาวรองพืน้ แลวจึงรางภาพและลงสี เนือ้ หามีเรอื่ งราวชีวิตประจําวัน
ของชาวบาน ภาพสตั วท่ัวไป

งานประติมากรรมดเู สื่อมลงกวายุคเกา มีลกั ษณะกระดางและตามแบบเดมิ ๆ งานมีขนาดไมใ หญม าก
นัก นอกจากแสดงอํานาจในฐานะผูปกครองแลวยังแสดงบุคลิกภาพดวย ใชวัสดุจําพวกหินทรายสีนํ้าตาล หิน
ออบซิเดยี้ นและแกรนิตแดง พยายามจําลองใบหนาของบคุ คลตามจรงิ เปาหมายยงั เพ่อื ประกอบในสุสานและ
ความเชื่อชีวิตอมตะเชนเดิม คติการสรางตัวสฟงซเปล่ียนจากเดิมท่ีสวม เนมีส (Nemes) ในยุคอาณาจักรเกา
มาเปน ลกั ษณะมหี ูและแผงขนรอบคอคลา ยสงิ โต (lionize) ชัดเจนขนึ้ และแสดงใบหนาท่ีเปนมนุษยม ากข้ึน

ถาเปรียบกับงานจิตรกรรมแลว งานจิตรกรรมมีความกาวหนาข้ึนมากกวา อาจเปนเพราะมีการ
เตรยี มการและใชท ุนรอน เวลานอ ยกวา กอปรกบั มศี กึ สงครามจากชนเถื่อน (พวก Hyksos) รกุ รานมาก

ภาพนกบนตนยาง Acacia ในสุสานของคนุมโฮเทปที่ 3 ท่ี
เมืองเบนี ฮาซัน ยุคอาณาจักรกลาง แสดงลักษณะความ
เปน ธรรมชาติและเรือ่ งราวในชวี ิต ประจําวนั ทว่ั ไป เสนและ
การลงสีมีความเปนอิสระมากกวาภาพบุคคล มีการให
ระยะใกลไกลโดยการซอนทับ ซึ่งลักษณะการวาดภาพ
ธรรมชาติและสัตวนี้ ในยุคอาณาจักรกลางปรากฏมากขึ้น
กวายคุ อาณาจักรเกา

ศลิ ปะอยี ิปต 13.

สถาปต ยกรรม

สุสานสถาปต ยไดเ ปลีย่ นคติจากเดมิ ทเี่ ปนพีระมดิ มาเปนการเจาะเขา ไปในภเู ขาหรอื หนา ผา แตผงั หอง
และโครงสรางภายในก็ยังยึดโยงแบบพีระมิดอยู มีการสกัดผนังของถ้ําดูคลายกับเปนเพดานและมีเสารองรับ
แตในแงโครงสรางแลว ผนังถํ้าท่ีเปนหองหับน้ี สามารถอยูไดดวยตัวมันเองอยูแลว เสาและเพดานท่ีเห็นจึง
กลายเปนลักษณะหลอกตาและเปน การตกแตง สง่ิ ที่เปนพัฒนาการเพ่ิมขึ้น ก็คือ การตกแตงเลน รปู ทรงของเสา
และหัวเสา (capital) (ในสมัยอาณาจักรเกาไดมีหัวเสาตนปาปรุสมาบางแลว ตัวลําเสากลม) ในหลายลักษณะ
อาทิ เชน หัวเสารูปใบปาลม รปู ตน กกปาปรุส ทรงบวั ตูม หรอื ทรงระฆัง เปนตน สสุ านเจาะชอ งภูเขาที่นาสนใจ
เชน Tomb of Khety และ Tomb of Khnumhotep ท่ี เบนี ฮาซนั (Beni Hasan)

ภาพซายบน เปนสุสานเจาะชองภูเขาของ Knumhotep แหง
ราชวงศท่ี 12 ราว 1900 ปก อ นครสิ ตกาล

ภาพกลางบน เปนสุสานเจาะชองภเู ขาของ Amenemhat,
ภาพขวาบน ภายในสุสานของ Knety ท่ี Beni Hasan หองโถง

กลางมเี สาทรงดอกบัวตูมเสมอื นวารองรับเพดานอยู
ภาพซายลาง แสดงผังภายในของสุสานเจาะชอง (ผา) ภูเขาของ

Khnumhotep

ศลิ ปกรรมในชว งอาณาจกั รใหม (New Kingdom)

ในยุคอาณาจักรใหมอยูในชวงรัชสมัยของฟาโรหราชวงศที่ 18,19 และ 20 ศิลปกรรมในยุคนี้แสดงถึงความ
หรูหรา มั่งคั่ง และความยิ่งใหญของจักรวรรดิอียิปต ผลงานทางสถาปตยกรรมมีความสําคัญและแสดงถึงความโอฬาร
ตระการตามากที่สดุ มกี ารตดิ ตอ คาขายกบั ดินแดนในแถบทะเลอีเจยี นและยา นตะวันตกของเอเชีย รูปแบบสรางสรรคง าน
มคี วามเปนอิสระมากข้ึน มีความสมจริงในเน้ือหาและมีเทคนิคกรรมวิธีละเมียดวิจิตรมากขึ้น ซ่ึงสมฐานะแหงอาณาจักร
อียิปตที่ม่ังค่ัง แสดงเรื่องราวธรรมชาติ ชีวิตประจําวัน มากข้ึนกวามุงเนนประดับสุสานดั่งเกากอน เมืองธีบีสกลายเปน
เมืองสําคญั ในยคุ นห้ี รือจะกลาวไดว า ยคุ อาณาจักรใหมเปน ยคุ ทองของงานศลิ ปกรรมท้ังมวลของอยี ปิ ต

ศิลปะอียปิ ต 14.

จิตรกรรม-ประตมิ ากรรม

กรรมวิธีและคติทางงานจิตรกรรมเปลี่ยนไป ภาพจิตรกรรมมิไดเปนแคงานตกแตงสุสานอีกตอไปแต
ยังเปนภาพประดับผนัง พื้น เพดาน ตามบานและพระราชวังดวย อยางเชน ท่ีเมืองอมารนา (Amarna) ใช
กรรมวิธี เขยี นสีปนู เปยก (fresco) มีการทดลองทา ทางที่หนจี ากกรอบแบบแผนเดิม ตามแนวคติการเขียนภาพ
บคุ คลจากท่ีผานมา เสนและทาทางแฝงอารมณและอิสระของจติ รกรลงไปดวย แตหลังจากราชวงศท่ี 19 แลว
คณุ ภาพของงานก็ตกตํ่าลง ขนาดเล็กลง มีปรากฏอยูตามกระดาษปาปรุส เครื่องเรือน โลงศพและคงสภาพใน
ฐานะเปน งานชางฝม อื

ภาพฉากงานเล้ียงจากสุสาน Nebamun
เมืองธีบีส สมยั อาณาจกั รใหม ราว 1400 BC แสดง
ใหเ หน็ ถงึ จติ รกรไมเพียงแตมีทกั ษะทเี่ ปนเลิศเทานน้ั
แตแ สดงใหเ ห็นความพยายามทดลองรายละเอียดท่ี
แหวกจากแบบแผนปกติ สวนบนของภาพ แสดงชน
ชั้นสูงท่ีมางานเลี้ยง วางแนวภาพตามแบบแผนเดิม
สวนแถวลางที่เปนคนรับใชและเหลานักดนตรี ท่ี
วางทาทางผิดแบบออกไป สตรีน่ังพับเพียบหันฝา
เทาเขาหาผูดู สองในส่ีคนหันหนามาเต็มใบหนา
เสนรอบนอกมีความโคงออนไหวดูเปนอิสระ มือ
ของนักระบําท่ีแสดงการปรบมือ นิ้วพลิ้วไหวไมดู
แบน มมี ิติ เปนภาพท่ีพบไดค อนขา งยาก

ประติมากรรมยุคนม้ี ลี กั ษณะเดน คือ มคี วามเหมือนจรงิ ของบคุ ลกิ ภาพและกายภาพมาก จากทเี่ คยสราง
เรื่องราวเพ่ือความตายมาเปนชิวิตความเปนอยูปกติ แสดงลักษณะจริงของบุคคล งานช้ินน้ีคือ
ประติมากรรมหินปูนระบายสี รูปพระนางเนเฟอรตีติ (Nefertiti) พระราชินีของฟาโรหอเมนโฮเทปท่ี 4
(Akhenaten) แหงราชวงศท่ี 18 (1353-1336 BC) หินปูนระบายสี เปนงานช้ินท่ีโดดเดนมากท่ีสุด สวน
หนึง่ เนื่องมาจากการปฏิวตั ิประเพณีและศิลปะของอเมนโอเทปท่ี 4 เองดว ย ลกั ษณะแบบนี้เรียกวา แบบ
อยางอมารน า (Amarna style)

ศิลปะอียปิ ต 15.

แบบลักษณศ ลิ ปกรรมในชว งปฏวิ ัติอมารนา
ชว งท่ีฟาโรหอเมนโฮเทปท่ี 4 (Amenhotep IV) ครองราชยอยู 17 ป ไดก อตั้งศาสนาและความเชอื่ ใหมโดยนับ
ถือเทพเจาสูงสุดองคเดียว คือ สุริยเทพอเต็น (คนละองคกับสุริยเทพรา) และเปลี่ยนชื่อของพระองคเปน
Akhenaten สรางเมืองหลวงแหง ใหมคอื Akhetaten (ดวงตาแหง เทพอเต็น) (Tell el-Amarna) มกี ารกอ สรา ง
วหิ ารบชู าเทพอเต็นแบบใหมใกลกับวหิ ารคารนัค รูปแบบประติมากรรมแสดงทาทางอากัปกรยิ าแบบธรรมชาติ
สมจริงชวงคอยาวระหงส เสน โคงสรีระสละสลวยแสดงอารมณตามทาทางและสีหนา ภาพสลักนูนตางๆ ไมได
จําเพาะแตฟาโรหเทาน้ันยังรวมไปถึงราชินีและบรมวงศท้ังหลาย เทคนิคการแกะสลักภาพนูนของอียิปตจะ
เรยี กวา ภาพนนู แบบขอบฝง จม (sunken relief) โดยรา งขอบนอกของภาพแลว แกะลึกลงไปตามขอบภาพ

ภาพจําหลักนูนแบบขอบฝงจม (sunken
relief) อเคนาเตนและพระมเหสี ราชวงศที่ 18
หินปูนระบายสี แสดงใหเห็นถึงแบบลักษณแบบ
ใหมท แี่ สดงทา ทางอากัปกริยาแบบธรรมชาตสิ มจริง
ในดานกายภาพของแบบและทาทาง อากัปกริยา ที่
แตกตา งไปจากประตมิ ากรรมจาํ หลกั นูนในยคุ เกาท่ี
เปน แบบกําหนดประกอบภายในสสุ าน

สถาปต ยกรรม
แนวนิยมของการสรางสุสานแบบ Rock Cut Tomb ไดพัฒนายื่นสวนตอออกมาภายนอกและขยาย

เพ่ิมสวนภายนอกจนกลายเปน วิหารสุสาน (mortuary temple) ขนาดใหญ เรยี กวา หบุ ผากษัตรยิ  (Valley of
the king) มีวหิ ารสุสานท่ีสําคัญ เชน วหิ ารสสุ านของพระนางฮัทเชปซุท วิหารสุสานของฟาโรหราเมสเสสท่ี 2
ท่ีเมืองอบูซิมเบล (Abu Simbel) นอกจากนั้นยังมีการสรางวิหารกลางแจงเพ่ือบูชาเทพโดยเฉพาะ เชน ท่ี
เมืองลัคซอร (Luxor) เมอื งคารนคั (Karnak) มีการสรา งรปู แบบทีม่ ปี ระตูสวนหนาเปน กาํ แพงสูง เรยี ก เชิงเทิน
(pylon) ถัดเขาไปมีลานกวางก่ึงสาธารณะลอมรอบดวยเสาเรียงราย (peristyle court) มีการพัฒนาหัวเสา
รูปแบบตางๆทว่ี ิจิตรพิสดารมากขึ้น ซ่ึงสวนใหญก็จะมาจากพืชพันธุธรรมชาติ หัวเสาแบบดอกบัว ดอกปาปรุส
แบบดอกไมบ านหรอื ระฆัง แบบใบปาลม ในยคุ สดุ ทา ยทปี่ กครองโดยราชวงศป โตเลมแี ละโรมนั หัวเสาไดพัฒนา
แบบลายทวี่ ิจิตรบรรจงมากย่ิงขึน้ เพราะสว นหนึ่งไดอ ิทธิพลผสมผสานมาจากกรกี และโรมัน

ศลิ ปะอียิปต 16.

วิหารสุสานของพระนางฮัทเชปซุท (Hatshepsut) แหง
ราชวงศที่ 18 ที่เมืองไดรเอลบาฮรี (Deir el-Bahri) ราว1470 ปกอน
คริสตกาล มีทางลาดเปนระดับยาวออกมาเพ่ือนําเขาสูวิหาร มีสฟงซ
เรียงรายตลอดสองขางทางและมเี สาโอเบลสิ ก (obelisk) ทพี่ ัฒนากลาย
มาจากพีระมดิ จารึกเร่อื งราวไวร อบเสาสด่ี าน

ภาพดานซายแสดงแผนผังของวิหารสุสานน้ี มีทางลาดเช่ือม
เฉลียงยกระดับสองชน้ั ท่ีพาเขา สวู หิ ารท่ีเจาะหนาผาเขา ไปดา นใน มหี อ ง
บูชาเทพอนูบิส หองบูชาเทพีฮาเธอร วิหารสุริยเทพ สวนในลึกสุด คือ
สว นหองศักด์สิ ทิ ธ์ิ

แสดงโครงสรางหองโถงเสาเรยี งรายมหี ลังคาคลมุ (hypostyle hall) วหิ ารแหงอามนุ (the great temple
of Amun) ท่ีคารนัค (Karnak) สมัยราชวงศที่ 19 (1292-1190 BC) โถงนี้กวาง 340 ฟุต ยาว 170 ฟุต มี
เสาเรียงรายรับคานหลงั คา 134 ตน เสาสาํ คญั สองแถวกลางจะขนาดใหญสงู 69 ฟุต เสนผานศูนยก ลางเสา
ขนาด 12 ฟุต หัวเสาเปนแบบกกปาปรุสหรือบัวบาน สวนเสารายขนาดเล็กจะมีหัวเสาบัวตูม บริเวณผนัง
รอบเสาจะมภี าพนูนจําหลกั และระบายสีท้งั ตัวเสาและหัวเสา

ศลิ ปะอยี ิปต 17.

วิหารสุสานใหญ ของฟาโรหราเมสเสสท่ี 2
(Ramesses 2) แหงราชวงศที่ 19 ราว 1250 ปกอน
คริสตกาล มีการสลักรูปฟาโรหส่ีรูปขนาดใหญเพื่อเพ่ิม
ความนา เกรงขามยง่ิ ขึ้น มคี วามสูง 22 เมตร สกัดจากภูเขา
ทท่ี าํ เปนวิหารสุสานนั้นเอง รูปทงั้ ส่สี วมมงกุฎของท้ังอยี ปิ ต
บนและอียิปตลาง ลักษณะแผงหนาสุสานน้ีเปนตนเคา
นําไปสกู ารสรา งประตกู ําแพงสูง (เชิงเทิน) (pylon)

รปู แบบของหวั เสา (capital) ท่มี ตี นแบบมาจากใบพชื และดอกไม
ภาพซายบน หัวเสาหินทรายท่ีเปนทรงกกปาปรุสและสลักลาย
ดอกบัวซอนทับ จากวิหารเทพีไอซีส ที่เมืองฟแลในชวงสมัยราชวงศ
ปโตเลม-ี โรมัน 300 ปกอ นคริสตกาล
ภาพกลางบน คือหัวเสาใบปาลมจากวิหารเทพีไอซีส ท่ีเมืองฟแล
ในชว งสมยั ราชวงศปโตเลม-ี โรมัน

ภาพขวาบน หวั เสาแบบผสม ดอกไมและใบไม ลายละเอียดคมชดั จากวหิ าร เทพีไอซสี ที่เมอื งฟแ ล
ภาพซายลาง หัวเสาหินทราย ท่ีเปนกลุมของตนกกปาปรุส รวมกัน ทําหนาท่ีรับคาน จากวิหาร
เมืองลัคซอร ราชวงศที่ 18 ราว 1380 ปกอนครสิ ตกาล

ศิลปะอียิปต 18.

ศิลปกรรมในชวงอาณาจกั รสดุ ทาย (Late Period)

ในยุคสุดทายน้ีอียิปตถูกปกครองโดยราชวงศปโตเลมี (เมื่อคราวพระเจาอเล็กซานเดอรมหาราชยกทัพมายึด
อียิปตไดเม่ือป 332 กอนคริสตกาล) มีเมืองหลวงคือ อเล็กซานเดรีย และบรรยากาศโดยท่ัวไปไดรับวัฒนธรรมและ
อิทธิพลทางศิลปกรรมจากกรีกและตอจากนั้นก็สูญสิ้นอาณาจักรใหแกจักรวรรดิโรมันในสมัยพระนางคลีโอพัตรา ซ่ึงก็
สง ผลตอรูปแบบทางศิลปกรรมที่มีอิทธิพลจากโรมันมาผนวกเขาดวย (ซึ่งศลิ ปะโรมันกร็ ับอิทธพิ ลจากกรีกผสมรวมอยดู วย
แลว) จึงเกิดเปนรูปแบบ ศิลปะผสมอียิปตเชิงกรีก-โรมัน (Greco-Roman Egyptian Art) แตคุณูปการท่ีเกิดข้ึน คือ
ฟาโรหแ ละจกั รพรรดใิ นยคุ นไ้ี ดเ หน็ คุณคา และไดส รางสรรคฟ น ฟูจนเกดิ เอกลักษณกาวหนา และทาํ ใหศลิ ปกรรมของอียปิ ต
ในยุคนี้บรรลุถงึ ความสําเร็จและความงามเปน ท่ีประจักษช ัดมากยิง่ ข้ึน

และเมอื่ ศาสนาคริสตไดเ จรญิ ขึน้ จึงเขามามีสวนในการกําหนดรูปแบบศลิ ปกรรมในอียิปตเชนกัน เรียกวา
เปนแบบ ศลิ ปะคอพตกิ (Coptic Art) หมายถงึ ศลิ ปะของกลุม ชนที่นับถือศาสนาคริสตใ นอยี ปิ ต ซง่ึ เทคนคิ และแบบ
ลักษณถ ูกนําเสนอเปนคติทางศาสนาครสิ ตเสียท้ังหมด และเม่ือหลงั จากน้ัน อยี ิปตไ ดถูกปกครองโดยศาสนาอิสลามใน
ยุคหลัง สภาพสังคมและรูปแบบทางศิลปกรรมจึงเปลี่ยนไปในทางคติและบทบัญญัติของศาสนาอิสลามนับจากนั้น
ตอไป

แหลง อางองิ ขอ มลู และภาพทีใ่ ชใ นการเรียบเรยี งและเพอ่ื ศกึ ษาเพิ่มเตมิ
Clayton, Peter A. Chronicle of The Pharaohs. London : Thames & Hudson. 2001.
Gowing, Lawrence, Sir. Britannica Encyclopedia of Art. China : The Brown Reference Group. 2005.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China: Laurence King Publishing. 2005.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Ruiz, Ana The Spirit of Ancient Egypt. New York : Algora Publishing. 2001.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.
Wildung, Dietrich. Egypt from Prehistory to the Romans. Italy : Taschen GmbH. 2001.
Kjeilen, Tore. www.looklex.com/e.o/pharaoh (accessed in June 2008)
Wikimedia Foundation, Inc., www.en.wikipedia.org/wiki/Pharaoh (accessed in June 2008)
.

ศลิ ปะอยี ปิ ต 19.

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี

(Mesopotamian Art)

ศิลปะของชนชาติที่มีดินแดนและอารยธรรมอยูระหวางแมนํ้าท้ังสอง0* คือ ไทกรีส (Tigris) และยูเฟรตีส
(Euphrates) ซ่ึงเปนท่ีราบลุมกวางใหญ แตการเกิดเปนแหลงอารยธรรมและเมืองจะเกิดเปนอาณาบริเวณคลายแถบโคง
เสย้ี วพระจันทร (อัฒจันทร) จากทะเลทรายซีเรียไปจนจรดที่ราบสงู อิหรา น และทศิ เหนือทางทิวเขาอารมาเนีย จนจรดทิศ
ใตท ีอ่ า วเปอรเชยี ตรงกบั บริเวณอิรกั และซีเรียในปจ จบุ ัน

เมโซโปเตเมยี คอื แหลงความอดุ มสมบูรณของ
อาณาบรเิ วณระหวา งแมน้ําทง้ั สอง (ไทกรสิ และ
ยูเฟรตีส) และการเกิดเปนแหลงอารยธรรม
การเกษตรและศิลปกรรม ในดินแดนที่มี
ลักษณะเปนสวนโคงจากอาวเปอรเชียไปจน
จรดแถบทะเลทรายซีเรีย คลายดั่งเสี้ยว
พระจันทร (the Fertile Crescent)

อารยธรรมของชาวเมโซโปเตเมียเร่ิมมีขึ้นเม่ือประมาณ ราว 4000 ปกอนคริสตกาล1† และมีพัฒนาการอัน
ประกอบไปดวยหลายกลุมชนชาติ (ซง่ึ จะแตกตา งจากอียิปตในยคุ รว มสมัยกันทเ่ี จริญขนึ้ จากชนเผา อียปิ ตแ ละเรยี งราชวงศ
ตอกนั เรื่อยมา) แบงเปนกลุมใหญไ ด 3 กลมุ ชนชาติ คอื

1. สุเมเรยี น (Sumerians) ซงึ่ ประกอบดว ยเมืองนครรฐั อสิ ระ 12 เมอื ง และไมขึ้นตอ กัน
2. ชนเผา เซมิตกิ (Semitic) ซ่ึงประกอบไปดว ยหลายชนชาติ ไดแ ก

-แอ็คคาเดียน (Akkadians)
-อมอไรต (Amorites)
-ฮิตไทต (Hittites)
-แคสไซต (Kassites)
-อัสซเี รยี น (Assyrians)
-แคลเดียน (Chaldeans)
3. เผา อินโด ยโุ รเปย น (Indo-European) ชนชาติท่สี าํ คญั ไดแ ก พวกเปอรเ ชีย

* เมโซโปเตเมยี มาจากภาษากรกี หมายถึง ดนิ แดนระหวา งแมน้ําทั้งสอง (the land between the rivers)
† กอ นหนา ที่จะมอี ารยธรรมเมโซโปเตเมยี ทีช่ ดั เจน มเี มอื งเกา ยคุ กอ นหนา นั้น ราว 8000 ปก อนคริสตกาล คอื เมอื งเจริโค และ ซาทาลฮือยคึ

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 20.

การครอบครองดนิ แดนและการสรา งอาณาจกั รของกลมุ ชนชาตเิ หลา นี้ไมไดห มายความวายดึ ครองกันเปน ลําดับ
เชิงเสนกันตอมา แตบางพวกก็ไดครอบครองดินแดนในสวนตางๆ ในบริเวณเมโซโปเตเมียแหงนี้ รวมสมัยกันก็มี โดย
ลักษณะของพ้ืนเพทางภูมิศาสตรและสภาพทองถิ่น จึงทําใหมีสิ่งหลายประการแตกตางจากอียิปตแมวาจะอยูรวมสมัย
เดยี วกันก็ตาม เชน

1. ความเชื่อเกี่ยวกับชีวิตในโลกหนาหรือหลังความตาย ซ่ึงอียิปตมีความเช่ือกรณีน้ีอยูมากกวาจึงมีการทํามัมม่ี
ในขณะท่ีชาวเมโซโปเตเมียใฝคิดในเร่ืองชีวิตปจจบุ ัน ไมใสใ จกับชีวิตหลังความตาย แตเช่ือวาวิญญาณผูตาย
จะไปรวมกันอยูใตดินท่ีมีแตความมืดและฝุน ชาวสุเมเรียนจึงฝงศพไวใตพ้ืนบาน หลุมฝงศพจึงเปนไปอยาง
เรียบงา ย ไมกอ ท่เี ก็บศพ ไมม สี ถาปตยกรรมท่ีเกีย่ วกบั ความตาย

2. อยูในดินแดนที่ราบกวางใหญ ไมมีภูเขาเปนพรมแดนธรรมชาติมากนัก จึงมีการรุกรานตอกันไดงาย ไมมี
วัตถุดิบท่ีเปนหินในการสรางถาวรวัตถุหรือสถาปตยกรรมใหคงทนไดมากนัก จึงใชดินมาทําเปนอิฐและ
กระเบ้อื งเคลอื บสี ในการกอ สรา งหรอื ทําเปน แผน ดนิ เพื่อจารเปน อักษรลิ่ม (cuneiform) ลงไป

3. เปนดินแดนท่ีมีชนหลายเช้ือชาติที่มีการตั้งหลักแหลงกระจายกันอยูโดยรอบระหวางแมนํ้าท้ังสองสายใน
ขณะทีอ่ ยี ิปตค ือเผา พันธุเดยี ว

ศิลปกรรมของสเุ มเรียน

อารยธรรมสุเมเรียน ถือไดวา เปนอารยธรรมของแถบเมโซโปเตเมียท่ีเกาแกท่ีสุดครอบครองดินแดนท่ีราบทุง
ไซนารตอนใตระหวางแมนํ้าทั้งสองนี้มากวา 4000 ปกอนคริสตกาล (ในขณะที่ดินแดนตอนเหนือเปนของพวกแอ็ค
คาเดยี น) และยงั สง อทิ ธิพลตอมายังพวกชนชาติและอาณาจกั รยคุ หลงั ๆ อารยธรรมสเุ มเรยี นประกอบไปดว ยเมืองนครรัฐ
อิสระอยูหลายเมือง และมเี จา ครองนครท่ีไมข้ึนตอกันอีกดวย เชน นครรัฐลากาซ (Lagash) นครอรู  (เออรหรอื อวั ร) (Ur)
เมืองอีเร็ค (Erech) เมืองอูรุค (Uruk) นครลารซา (Larsa) เปนตน ยุคศิลปกรรมของชาวสุเมอร (ซูเมอร) รวมสมัยกับยุค
อาณาจักรเกา ของอียปิ ต

ประติมากรรมศีรษะผูหญิง จากเมือง Uruk ทํา ประติมากรรมจากเทวาลัยอะบู (เทพแหงพืชพันธุ)
ดวยหินออน สูง 20 ซม. ราว 3500-3000 ป ที่เมือง Eshnunna ทําดวยยิปซ่ัมและ หินปูนสูง
กอนครสิ ตกาล 72 ซม. ราว 2700 ปกอนคริสตกาล มีดวงตาเบิก
โพลงใหญมาก

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 21.

ประติมากรรม

สวนใหญเปนภาพแกะสลักนูนตํ่า (bas-relief) สวนงานที่เปนลักษณะรูปลอยตัว ก็เปนไปอยางขนบ

นยิ มท่เี นน การมองดทู ดี่ านหนาแมว า จะเปนรปู ลอยตวั ก็ตามและท่เี ดน เปนพิเศษ คือ จะมีดวงตาใหญโ ตเบิกกวาง
เอามอื ประสานกนั ทห่ี นา อกคลายการสวดมนตตอ เทพ

แจกันดินเผา ท่ีแกะเปนภาพลายนูนต่ําโดยใชการ การสรางภาพนูนลวดลายแบบรูป (pattern) จาก
ประทับลายจากแทงกระบอกกลิ้งประทับลาย แทงลูกกล้ิงดินเผาท่ีแกะเปนลาย และดวยวิธีการน้ี
(cylinder seals) นําไปสูการทําตราประทับเคร่ืองหมาย (seals)
จากเมืองอูรุก (Uruk) สูง 92 ซม. อายุราว 3200- ตางๆ ดวย ซึ่งจะนําไปประทับบนแผนดินเหนียว
2750 ปกอนคริสตกาล หรือวตั ถอุ ยางอ่นื

สถาปตยกรรม

มกี ารกอ สรางสถาปต ยกรรมทส่ี รา งขนึ้ ดว ยอิฐและกระเบอื้ งเคลอื บ เพอ่ื บชู าสกั การะเทพแหงสวรรค ที่
เรียกวา ซิกกูรัต (Ziggurat) หรือหอคอยวิหาร โดยมีราชานักบวชหรือกษัตริยพระ (Priest-King) เปนผูกระทํา
พิธี เพราะถือวากษัตริยคือ สมมติเทพบนโลกน้ี เปนส่ือกลางท่ีจะเชื่อมมนุษยกับสวรรคได และทําหนาที่ฝาย
ปกครองอาณาจกั รดวย

ซิกกูรัตแหงนครอูร (Nanna Ziggurat) อุทิศบูชาแก
วิธูเทพ (Nanna หรือ Sin) รูปทรงคลายพีระมิดแบบ
ข้ันของอียิปต แตเปาหมายคนละอยาง ซิกกูรัตไมใช
สถาปตยกรรมเพ่ือคนตายหรือเพื่อชีวิตในโลกหนา
แตเปนสถานท่ีประกอบพิธีกรรมเพื่อบูชาพระจันทร
และเช่ือมกับสวรรคเพื่อชีวิตอันเปนสุขในโลกปจจุบัน
สรางดวยอิฐและกระเบื้องเคลือบมีทางข้ึนสามดาน
ซกิ กุรตั แหงนครอูร มีอายรุ าว 2100 ปกอนคริสตกาล

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 22.

ศลิ ปกรรมของแอคคาเดยี น

ราว 2464 กอนคริสตกาล พวกชนเผาเซมิติกทางตะวันออกเฉียงเหนือท่ีมีความกลาแข็งไดรุกรานพิชิตนครรัฐ
ตางๆ ของสุเมเรียนทั้งปวงได คือ พวกแอคคาเดียน หรือ แอคคัต โดยกษัตริยนาม พระเจาซารกอนที่ 1 (Sargon I)
ครองราชยอยู 56 ป สามารถแผขยายรวมแควนตางๆ ใหเปนอาณาจักรหน่ึงเดียวในแถบตอนเหนือของเมโซโปเตเมียได
ท้ังหมด ตอมาพระราชนัดดาของพระองค คือ พระเจานารามซิน (Naramsin) ไดพิชิตดินแดนแถบตะวันตกเพ่ิมขึ้นจน
อาณาจกั รเปนปก แผน ตลอดทง้ั เมโซโปเตเมยี แตชาวแอคคาเดยี นไดช ือ่ วาเปน ผูร ักษาศลิ ปกรรมและรากฐานวฒั นธรรมของ
ชาวสุเมเรยี นตอมาใหเจริญขึ้น ชาวแอคคัตรบั ผลงานสรางสรรคตอมาจากชาวสุเมอร (แมวา จะไมชอบชาวสุเมเรียน) ชวง
หลังมีชาวสุเมเรยี นไดฟน ฟูอํานาจขนึ้ มาใหม จึงเปนการผสมผสานศลิ ปกรรมเขา ดว ยกันเรียกวา สุเมอร- แอคคัต

ประติมากรรมศีรษะสําริดกษั ตริย ประตมิ ากรรมศีรษะทองแดงกษตั รยิ 
แอคคัต พระเจาซารก อนท่ี 1 จาก เมือง แอคคาเดยี น สูง 34 ซม.ราว 2300-2000
นิเนเวห (Nineveh) สูง 30.5 ซม. ราว ปกอ นคริสตกาล
2300-2200 ปก อ นคริสตกาล

ศิลปกรรมของอมอไรต (อาณาจกั รบาบิโลเนีย)

พวกอมอไรต ไดมาตั้งรกรากแถบบริเวณกรุงบาบิโลนที่ยังเปนหมูบานเล็กๆ เม่ือเขมแข็งสามารถเขายึดครอง
อาณาจักรของแอคคัตและบาบิโลเนียเดิมของสุเมเรยี นได และไดสถาปนากรุงบาบิโลนขึ้นจนกลายเปนอาณาจักรยิง่ ใหญ

กษัตรยิ ผสู ามารถของชาวอมอไรต คอื พระเจาฮมั มูราบี (Hammurabi) 1792-1750 ปกอนครสิ ตกาล

หลักศิลาสลักนูนตํ่าพระเจาฮัมมูราบี บนหินไดโอไรตจาก
เมืองซูซา (Susa) สูง 7 ฟุต 4 น้ิว ราว 1760 ป กอน
คริสตกาล มีอักษรลิ่มสลักเพื่อจารึกประมวลกฎหมาย
พ ร ะ เจ า ฮั ม มู ร า บี กํ า ลั ง ย ก มื อ เ ค า ร พ ต อ เท พ ช า ม า ส
(Shamash) เทพแหงพระอาทิตยท่ีสถิตอยูบนยอดเขา
หรอื ซกิ กรู ัตทสี่ รางเปน อุปมาข้ึน

ศิลปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 23.

ผลงานศิลปกรรมนยิ มสรางภาพสลักนูนมากกวารปู ลอยตวั มกี ารนําหนิ มาเปนวัตถดุ ิบและเริ่มใชท องแดงในการ
สรางงานดวย แตวัตถุดิบที่นิยมมาก คือ ดิน ที่เอามาทําเปนอิฐ ท้ังน้ีก็เพราะหาวัตถุดิบอยางอื่นไดยาก เชน ไม หินหรือ
โลหะ ตอ งนาํ มาจากแดนไกล

หลังจากนั้นอาณาจักรบาบิโลเนียก็ถูกพวกฮิตไทต (Hittites) และพวกแคสไซต (Kassites) เขายึดครองเปน
ลําดับ จนเมื่อนครรฐั อัสสูร (Assur หรือ Ashur) ดินแดนทางตะวันตกเฉียงเหนือเขมแข็งขึ้นเขายึดครองกรงุ บาบิโลเนียที่
พวกแคสไซตปกครองอยแู ละรวมเปน จกั รวรรดอิ ัสซเี รยี น

ศลิ ปกรรมของอสั ซีเรยี น

ราว 700 ปกอนคริสตกาล อัสซีเรียนไดเขายึดครองบาบิโลเนียและดินแดนแถบเมโซโปเตเมียไดจนเปน
จกั รวรรดอิ สั ซเี รียนทย่ี ง่ิ ใหญ เปนจกั รวรรดิท่ีมกี ารจดั ระบบไดอ ยางดี มกี รงุ นิเนเวห เปน ราชธานสี ําคญั จักรวรรดิอัสซีเรยี น
มีกษัตริยผูสามารถหลายพระองค เชน พระเจาอัสสูรนาสิรปาล (Assurnasirpal) พระเจาซารกอนท่ี 2 (Sargon II) พระ
เจาอัสสูรบานิปาล (Assurbanipal) จักรวรรดิเนนไปที่การพัฒนาการทหารและระบบที่เอื้อตอการบริหารจักรวรรดิอัน
ยงิ่ ใหญ

ประตมิ ากรรม

การสรางรูปสลักนูนสูงคลายวัวและสิงโตมีปกมีใบหนาเปนคน (Lamassu) ท่ีประดับอยูในพระราชวังของพระ
เจาซารกอนที่ 2 ท่ีเมืองคอรซาแบด (Khorsabad) นอกจากน้ันยังนิยมสรางรูปสลักนูนตํ่า (low relief) ท่ีแสดงเร่ืองราว
ตอ ๆ กนั หลายแผน (ไมม ีการระบายสีแบบภาพนนู ของอยี ิปต) มกั เปนเร่ืองราวการลาสตั วของพระเจา อสั สูรบานิปาล

ภาพสลักนูนตํ่าสิงโตบาดเจ็บ แสดงการลาสัตวของพระ
เจาอัสสูรบานิปาล อายุราว 668-627 ปกอนคริสตกาล มี
ลกั ษณะสมจริงและใหค วามรสู ึกไดด มี าก
จากเมืองนเิ นเวห, หินปูน, กวาง 24 นว้ิ

รูปสลักนูนสงู Lamassu ทําหนาที่เฝาประตูวงั มหี นาเปน
คน (แทนกษัตริย) และตัวเปนวัวหรือสิงโตมีปก มี 5 ขา
ถาเปนโฉมหนาพระเจาซารกอนที่ 2 จะมีตัวเปนวัวมีปก
แตถาเปนใบหนาของพระเจาอัสสูรบานิปาลจะมีตัวเปน
สิงโตมีปก ราว 883-859 ปกอนครสิ ตกาล

ศิลปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 24.

สถาปต ยกรรม

มีการสรางพระราชวัง เดอ ชารูกิน (Dur Sharrukin) ของพระเจา ซารก อนที่ 2 โดยใชอิฐเคลือบสใี นการกอสรา ง
เน่ืองจากใชอ ิฐจงึ ไมสามารถมีโครงสรางแบบเสาและคานวางพาดได จงึ สรา งเปนลักษณะเพดานโคง (barrel vault) และ
ตกแตงดวยภาพสลักนูนต่ําและนูนสูง นอกจากน้ันยังรับรูปแบบตางๆ ตอมาจากสุเมเรียน เชน การสลักอักษรล่ิมลงบน
แผน ดนิ เหนียวและบางสว นกร็ บั มาจากอียปิ ตดว ย

ศลิ ปกรรมของอาณาจกั รแคลเดีย (บาบโิ ลเนียใหม)

จักรวรรดิอัสซีเรียนลมสลาย จากการลมลางของ นาโบโปลัสซาร2‡ (Nabopolassar) อดีตผูวาการมณฑลของ
อสั ซีเรียรวมมือกับชาวมีเดีย ยึดเมืองนิเนเวห เมื่อราวป 512 กอ นคริสตกาล แลวสถาปนาอาณาจักรใหม คือ อาณาจักร
แคลเดีย (Chaldea) หรือ บาบิโลเนียใหม มีการบูรณปฏิสังขรณศิลปกรรมตางๆ ข้ึนมาใหม พระเจาเนบูคัดเนสซาร
(Nebuchadnezzar) ทรงสรา งสวนลอยบาบิโลน (ซง่ึ ไดรับการยกยองจากชาวกรีกวาเปนส่ิงมหัศจรรยข องโลกยุคโบราณ)
ศลิ ปกรรมในสมยั นอ้ี ยูที่การสรางสถาปตยกรรมหรือพระราชวัง ใชอิฐหรือกระเบื้องเคลอื บสี (mosaic) เปนวตั ถุดิบในการ
สรา ง และมีโครงสรางเปนคานโคง เพดานโคง (arch & vault) และการตกแตง ดว ยภาพนูนต่ําใชก ระเบอื้ งเคลือบสี

ประตูอิชตาร (Ishtar Gate) สรางโดยใช
วัตถุดิบกระเบื้องเคลือบสี (mosaic) และ
ตกแตงดวยภาพนูนตํ่าภาพสัตวตางๆ การ
สรา งประตูโคง (arch) ตกแตงดวยกระเบ้ือง
เคลือบสีนํ้าเงิน ภาพสัตวตางๆ นี้แทนเทพ
ตางๆ เชน สิงโตแทนเทพอิชตาร มังกรแทน
เทพมารด ุก (Marduk)

ศิลปกรรมของจักรวรรดเิ ปอรเ ชยี

พวกแคลเดียนหรืออาณาจักรแคลเดียถือไดวาเปนพวกสุดทายท่ีมีศิลปกรรมและวัฒนธรรมแบบเมโซโปเตเมีย
เดิมแท พวกเปอรเชียไดเขามายึดครองดินแดนน้ีราว 539 ปกอนคริสตกาล เปอรเชียเปนพวกอินโดยุโรเปยน จักรวรรดิ
เปอรเชียเจริญรุงเรืองที่สุดในสมัยราชวงศ อะเคมีนิด (Achaemenid) แผอาณาจักรไปจนจรดลมน้ําสินธุของประเทศ
อินเดียในสมัยของพระเจา ไซรสั มหาราช ในสมัยพระเจา ดาริอสุ ที่ 1 สรางพระราชวังท่ีเมอื งเปอรซโี ปลสิ (Persepolis) ใน
สมัยนีเ้ ปอรเชียเปนจักรวรรดิที่มีอาณาเขตย่งิ ใหญทส่ี ุด กองทพั เปอรเชยี รุกดา นตะวนั ตกไปจนพบกับกองทัพกรีกและพา ย
แพท่ีทุงมาราธอน เม่ือป 490 กอนคริสตกาล ในสมัยพระเจาดาริอุสที่3 ไดรบกับกองทัพของพระเจาอเลกซานเดอรมหา
ราช และพายแพอยา งเดด็ ขาดหลงั จากนัน้ เปอรเ ชยี กเ็ ริม่ เสื่อมอาํ นาจลงตกเปน เมืองในอาณาเขตของกรกี (มาเซโดเนีย)

‡ รวมมอื กบั พระเจา แซกซารสั (Cyaxarus) กษัตรยิ มเี ดีย ผคู รองนครเอคบาตานา (Exbatana) เผาทาํ ลายกรุงนเิ นเวหในรชั สมัยของ พระเจา
ซาราคุส กษตั ริยอ งคส ดุ ทายของอัสซเี รียน

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 25.

ศิลปกรรมของเปอรเชียมีลักษณะผสมหลายอยางจากการที่อาณาจักรมีประวัติมาอยางยาวนานผานการเปน
เมืองขึ้นมาหลายครง้ั และไดรับอิทธิพลของศิลปกรรมจากวัฒนธรรมอืน่ มาผสม สวนใหญไดอิทธิพลจากอัสซีเรียน บาบิโล
เนียน และอียิปต มีการสรางพระราชวังปาสารกาดี (Pasargadae) ในสมัยพระเจาไซรัส สรางหัวเสาเปนรูปวัว
พระราชวงั เปอรซโี ปลสิ (Persepolis) ในสมยั พระเจา ดาริอสุ ท่ี 1 โดยใชวตั ถุดิบหินมากกวาใชอิฐ มีระบบเสาและคานวาง
พาดมาก มหี วั เสาทีม่ เี อกลกั ษณจ าํ เพาะเปน พเิ ศษ ไดร บั อทิ ธิพลมาจากอยี ปิ ต

ประติมากรรมตกแตงพระราชวงั ดว ยภาพนนู ตํ่า รูปทหารองครักษ หรือขา ราชบริพารของประเทศราชตางๆ ซึ่ง
ไดรบั อทิ ธพิ ลมาจากภาพสลักนูนต่าํ ของอสั ซเี รียน แตม คี วามนนู มากกวา และไมด ุดนั แบบอสั ซเี รยี น

เสาและหัวเสาของหองโถงท่ีพระราชวังเปอรซี
โปลสิ มีองคประกอบที่เดน สงางดงาม การเซาะรอ ง
เสาไดรับอิทธิพลมาจากกรีก หัวเสาแบบนี้สง
อิทธิพลตอศิลปะอินเดียในศตวรรษที่ 3 - 1 กอน
ครสิ ตกาล

ประตมิ ากรรมนูนตํ่าที่ตกแตงบรเิ วณบันได ทาง
ข้ึนไปสูทองพระโรงของพระราชวังเปอรซีโปลิส
เปนรูปแถวทหารถอื หอกและอาวุธประจํากาย อายุ
ราว 521-486 ปกอนคริสตกาล ทําดวยกระเบื้อง
เคลือบสี

หั ว เ ส า รู ป วั ว จ า ก พ ร ะ ร า ช วั ง ข อ ง พ ร ะ เจ า
Artaxerxes ที่ 1 ราว 465-359 ปกอนครสิ ตกาล

ศิลปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 26.

ตารางเปรียบเทียบลกั ษณะตางๆ ระหวา งศิลปกรรมอยี ิปตกบั ศิลปะเมโซโปเตเมีย

ทาํ เลท่ตี ั้ง ภมู ิศาสตร อยี ิปต เมโซโปเตเมีย
ลักษณะชนชาติ ลุมแมน ้ําไนล ลมุ นํ้าไทกรีส-ยเู ฟรตสี
อักษรในการจารกึ ชนชาติเดยี ว (อาณาจักรทา ยเปนราชวงศปโตเลมี) หลายชนชาติ
อักษร hieroglyphic
ความเชอ่ื อักษร cuneiform
วญิ ญาณนยิ ม เช่อื ในชีวติ โลกหนา การฟน คืนชีพ วิญญาณนิยม ปรารถนาการดลบนั ดาลจาก
เปา หมายศลิ ปกรรม นาํ ไปสูการสรางมัมม่ีและพรี ะมดิ (pyramid) เทพเจาเพ่อื ชีวติ สขุ ในโลกปจจบุ ัน นําไปสู
การสรา งซิกกรู ตั (ziggurat) (หอคอยวิหาร)
วัตถุดิบที่ใชส รางงาน ศิลปะเพอ่ื คนตาย เพอื่ ชีวติ ในโลกหนา เพ่อื บชู าเทพเจา สวรรค
ในอาณาจักรหลงั ๆ เพื่อแสดงพระราชอาํ นาจของ เพอื่ บันทกึ เรื่องราวแสดงความยง่ิ ใหญและ
โครงสรางหลักในการ ฟาโรหและจกั รวรรดิ พระราชอํานาจของกษตั รยิ แ ละจกั รวรรดิ
สรา งสถาปต ยกรรม ดิน อฐิ และกระเบ้ืองเคลือบสี เปนสว นมาก
หนิ แกรนิต หินออ น หินปนู หนิ ทราย ยกเวน พวกเปอรเชียทีน่ ยิ มหนิ มากกวาอิฐ
ลักษณะประตมิ ากรรม
ระบบเสาและคานวางพาด (post & lintel ระบบคานโคง และเพดานโคง (arch &
การเตรยี มภาพ system) มหี ัวเสาเปน จาํ นวนหลายลักษณะ barrel vault) ยกเวนเปอรเซยี ที่ใชเสาและ
จิตรกรรม คานวางพาด
รปู ลอยตวั เนนมองดานหนา (frontality) อยใู น
กรอบแทงหินบังคับ ภาพสลักนนู แบบขอบฝง จม รปู ลอยตัว เนนมองดานหนา (frontality)
(sunken relief หรอื cavo-relievo) อยูในกรอบแทงหนิ บังคบั นิยมภาพสลกั นนู
เขียนบนผนังปนู แหง (fresco secco) และปูน ต่ําและนูนสูง นิยมการประทับรอยลาย
เปยก (buon fresco) สฝี นุ ผสมขผี้ ้งึ (encaustic)
แผนไมส ลกั ลายฝงเปลือกมกุ และพลอยสนี ํ้า
เงินเขม (lapis lazuli)

ศิลปกรรมของเมโซโปเตเมียมีหวงเวลารว มสมัยกับอียิปตเปนสวนมาก และมีความคลายคลึงกันหลายประการ
แตก ็มคี วามแตกตางกันดว ยเงอ่ื นไขหลายอยาง อาทิ ผคู นชนชาติของเมโซโปเตเมียที่หลากหลายกวา อียปิ ต คตคิ วามเช่ือใน
เรื่องโลกหนา หรือชีวติ ในปจจุบนั วัตถุดิบประจําถิ่นที่ใชในการสรางงาน จึงทําใหการสรางสรรคผลงานมีความแตกตางกัน
แตส่ิงท่ีมีความคลายกันก็คือ ผลงานสรางสรรคเหลานี้ไมปรากฏนามผูสรางแตอยางใด และลวนเกิดจากแรงผลักดัน
สนบั สนุนจากกษตั ริยแ ละราชสํานักเปน สวนมาก

แหลงอา งองิ ขอ มูลและภาพที่ใชในการเรยี บเรยี งและเพื่อศกึ ษาเพ่ิมเติม

Gowing, Lawrence, Sir. Britannica Encyclopedia of Art. China : The Brown Reference Group. 2005.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China: Laurence King Publishing. 2005
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.
www.lexicorient.com/e.o/assyria (Accessed in July 2008)

ศลิ ปะ (แถบ) เมโซโปเตเมยี 27.

ศิลปะกรีก

(Greek Art)

ชาวกรีกเปนกลุมชนเช้ือสายอินโดยุโรเปยน (Indo-European) ที่มีการอพยพเขามาเปนระรอกไมพรอมกัน
กระจายอยูในบริเวณแถบรอบทะเลเอเจียน/อีเจียน (Aegean Sea) แหลมเพโลปอนเนซุส (Peloponnesus) และจนถึง
ภาคใตของอติ าลีทเ่ี รียกวา Magna Graecia ไดแ กพ วก เอเคียนส (Achaeans) พวกไอโอเนยี นส (Ionians) พวกดอเรียนส
(Dorians) และพวกเอไพรอทส (Epirotes) มีลักษณะเปนนครรัฐอิสระ (polis /city state) ไมขึ้นตอกันแตพูดภาษา
เดยี วกนั มศี าสนา-เทพเจา อยางเดียวกนั

แตกอนท่ีจะมศี ลิ ปกรรมจากอารยธรรมกรกี เกิดขึ้น กอนหนาน้ีมศี ิลปกรรมในแถบทะเลเอเจียน0* (Aegean sea)
มากอน ท่ีถือวาเปนแมแบบอยางเริ่มแรก กอนจะพัฒนาเปนศิลปกรรมกรีก คือ ศิลปกรรมไมนวน (Minoan Art) และ
ศลิ ปกรรมไมซเี นย่ี น (Mycenaean Art)

บริเวณอารยธรรมกรีกรอบทะเลเอเจียนและทะเลเมดิเตอเรเนียน ดินแดนและเกาะสําคัญท่ีเปน อารย
ธรรมแรกกอนกรีกคือ เกาะครตี หมเู กาะไซเคลดและแหลมเพโลปอนเนซุส เกาะครีตเปนเกาะขนาด
ใหญ เปน แหลง ติดตอการคา และแลกเปล่ียนถายเททางศลิ ปวฒั นธรรมระหวา งพ้ืนแผนดินกรีก อียปิ ต
ภาคใตข องอติ าลี อาฟริกาเหนือและแถบเมโซโปเตเมยี

* ศลิ ปะในแถบทะเลเอเจยี นอยใู นชว งสมยั ยุคโลหะ อาจแบง ไดเ ปน ศิลปะไซคลาดิค ศิลปะไมนว นและศลิ ปะไมซเี นียน
ศลิ ปะไซคลาดคิ (Cycladic Art) ชว งยุคโลหะตอนตน ราว 3000-2200 BC อยูในบริเวณหมเู กาะไซเคลด (Cyclades)
ศิลปะไมนว น (Minoan Art) หรอื ศิลปะของชาวเครตันหรือศลิ ปะครีเตยี น ชวงยคุ โลหะกลาง ราว 2200-1800 BC. อยูในบริเวณเกาะครตี
(Crete) และเกาะธรี า (Thera)
ศิลปะไมซีเนียน (Mycenaean (Helladic) Art) ชวงยคุ โลหะตอนปลาย ราว 1600-1200 BC. อยูทเ่ี มืองไมซีเน (Mycenae) บนแหลมเพโล
ปอนเนซสุ และครอบคลมุ อารยธรรมศลิ ปะทงั้ สองขางตนดวย

ศิลปะกรกี 28.

ศิลปกรรมไมนว น (Minoan Art) / (Cretan Art)

เปนศิลปกรรมที่อยูบริเวณเกาะครีต (Crete) เกาะธีรา (Thera) และหมูเกาะไซเคลด (Cyclades) ซ่ึงมีอายุอยู
ในชว งราว 2800-1200 ปก อนคริสตกาล

บนเกาะครีต มีพระราชวังคนอสซอส (Knossos - Knossus) ของพระเจาไมนอส (Minos) ที่เปนประจักษพยาน
แสดงถึงความรุงเรืองของอารยธรรมไมนวน ท่ีหมูเกาะไซเคลดพบประติมากรรมรูปคนชายและหญิงที่มีแบบคลายงาน
ประติมากรรมสมัยใหม เรียบงาย ตัดทอน ลักษณะแบน นูนเล็กนอย ทายืนกอดอก เรียกศิลปะแบบนี้วา ลักษณะศิลปะ
ไซคลาดิค (Cycladic Art)

ประติมากรรมรปู ผชู าย เรยี กวา คีรอส (Keros)
ประตมิ ากรรมรปู ผหู ญงิ เรยี กวา ไซรอส (Syros)
อนมุ านวา ประตมิ ากรรมเหลา น้ีใชสาํ หรบั พธิ ีบวงสรวงเกีย่ วกับความอุดมสมบรู ณ

ลักษณ ะศิลปะไซคลาดิค (Cycladic Art – Cycladic
Idol) รูปหุนไซรอส ทําดวยหินออนพาเรียน (parian) อยู
ในชวง ราว 2600–2400 ปกอนคริสตกาล ลักษณะคอน
มาทางงานประติมากรรมนูนต่ํา แตเปนการแกะสลักรูป
รอบตัว ทําใหดูมีชีวิตชีวาดวยการทาสีฟา สีแดง สีเขียวกม็ ี

สถาปต ยกรรมพระราชวังคนอสซอส (คนอสซุส) บนเกาะครตี (เรียกศิลปะบนเกาะน้ีวา ศิลปะเครตัน – Cretan
Art หรือศิลปะของชาวเครตัน) เปนแบบอยางทางสถาปตยในยุคเร่ิมแรกของกรีกไดอยางดี ใชหินเปนวัสดุสําคัญในการ
สราง มีระบบเสาและคานวางพาด (post & lintel system) เปนระบบโครงสรางสําคัญ คานทําดวยไม หลังคาแบนราบ
ลักษณะเดน คือ ปลายเสาดานบนบานใหญกวาโคนเสาดานลาง มีแบบหัวเสาเรียบงาย (เปนตนแบบนําไปสูแบบหัวเสา
ดอริก – Doric order) ตกแตง ดว ยการระบายสี

พระราชวังคนอสซอส (Knossos palace complex) ของพระเจาไมนอส ราว 1600 ปกอน
คริสตกาล อาคารมีลักษณะลดหลั่นกันตามชั้นของเนินเขา เสาเปนแทงกลมปลายบนบานออก
ตกแตง ดว ยการระบายสแี ดง ภายในหองตางๆ ประดับดว ยจิตรกรรมภาพปูนเปย ก (fresco)

ศลิ ปะกรีก 29.

จิตรกรรมเปนภาพตกแตงภายในพระราชวงั คนอสซอส เทคนคิ เขียนสบี นผนังปูนเปยก (buon fresco) และผนัง
ปูนแหง (fresco secco) (งานของไมนวนมีเขียนทั้งสองเทคนิค) การวาดภาพบนผนังของชาวไมนวนจะคลา ยอียิปตตรงที่
รางภาพอยางเบาไวก อ นแลว จงึ ลงสีดวยสีสนั สดใส เชน สแี ดง สีนา้ํ เงนิ สเี หลือง เน้ือหาเร่อื งราวเปนเร่อื งเกี่ยวกบั ธรรมชาติ
และชีวิตประจําวัน ท่ีเต็มไปดวยความร่ืนเริง ความงามของทองทะเล ดอกไมและสรรพสัตว ไมมีเรื่องราวท่ีเกี่ยวกับเร่ือง
เหนือธรรมชาติ เรนลับ ความตาย เรื่องราวของสงครามหรือการทหารเลย การใชเสนในการสรางรูป มีอิสระและโคงไหว
นมุ นวล ตา งจากจติ รกรรมของอียปิ ต ตรงที่ไมอยูใ นกรอบแบบแผนนิยม เชน มีการจดั วางองคประกอบอยางไตรต รองแตก็
มีชีวิตชีวามาก งานจิตรกรรมในพระราชวังคนอสซอสน้ี ชวยสรางบรรยากาศและทําใหหองโปรง และลดความอึดอัด
นอกจากนนั้ ยงั มีการทาํ เคร่ืองดินเผา เนอิ้ ดินไฟต่าํ (terracotta) ไมเคลือบ เขยี นสตี กแตงลวดลายดวยสีเอกรงค เขยี นลาย
เรขาคณิตหรอื ลายที่มาจากรูปสัตวท ะเล ดอกไมหรอื ลวดลายนามธรรมตกแตง

นักกายกรรมสูวัวกระทิง (กระทิงกระโจน) เทคนิค
เขียนสีบนผนังปูนเปยก (buon fresco) นอกจากมี
สีสันสดใสแลวยังมีการใชเสนที่ออนไหว อิสระ มี
การจัดวางองคประกอบอยางพิเคราะหอยางดี ใน
ภาพจะเห็นแนววงกลมสองวงซายขวา ท่ีถูกเช่ือม
ดวยเสนแนวโคงของวัวกระทิงและวางเหล่ือมแนว
วงกลมเล็กนอยวงกลมดานซายข้ึนบนเล็กนอยเพ่ือ
ถว งดุลยภาพของแนววงกลมใหญดานขวา

Kamares ware jug อยูในชวง 2000-1900 ปกอน
คริสตกาล ภาชนะเคร่ืองดินเผาของไมนวนข้ึนรูป
ดวยเครื่องแปนหมุน ที่ Phaistos ทางตอนใตของ
เกาะครีต สามารถข้ึนรูปใหภาชนะมีความบางได
มาก สัดสว นสวยงาม ทาสสี รางลวดลายตกแตงรอบ
ภาชนะ ทําจงอยเพ่ือรินนํ้า สีของเน้ือภาชนะสีดํา
แตจะตกแตงเขียนลวดลายนามธรรม (หรอื ตัดทอน
ธรรมชาต)ิ สนี ้ําตาล แดงและขาวครีม

โถมีหูกนโปง (flask) เน้ือดินเผาไฟตํ่าไมเคลือบ
(terracotta) เขียน สีเอก รงค (monochrome)
ลายหมึกแปดหน วด ราว 1200-1100 ป กอน
คริสตกาล ลักษณะรูปทรงภาชนะและลวดลายเปน
ตน แบบใหก ับศิลปะไมซเี น่ยี นดวย

ศลิ ปะกรกี 30.

ศิลปกรรมไมซีเน่ยี น (Mycenaean (helladic) Art)

ศนู ยก ลางศิลปกรรมอยูบรเิ วณแหลมเพลอปปอนเนซสุ มีนครไมซีเน (Mycenae) เปนเมอื งสาํ คญั อยูในชว งเวลา
1200-1000 ปกอนคริสตกาล ไดรับศิลปกรรมจากเครตันและขยายอํานาจเหนืออารยธรรมเอเจียนทั้งหมด มีการคนพบ
เมืองโบราณที่รว มยุคของอารยธรรมไมซเี นี่ยน เชน เมอื งไทรนิ ส เมอื งวาพโิ อ

ศลิ ปกรรมไมซีเน่ียนจะมคี วามแตกตางจากศิลปกรรมไมนวน (ศิลปะของชาวเครตัน) คือ เนื้อหาจะเก่ียวกับการ
สงคราม ทหารนกั รบ และการสรางสถาปตยกรรมที่เกยี่ วกบั สสุ านสถานฝง ศพ กรุสมบัติ ชางศิลปข องชาวไมซเี นี่ยนมีความ
ชาํ นาญในงานหัตถกรรม เทคนิคการทุบดุนโลหะ โดยเฉพาะแผนทองคํา เพื่อทําหนากากในพิธีศพคลายอยางอียิปต ไมมี
เร่ืองราวหรือเนอื้ หาทเี่ ก่ียวกับความงามของธรรมชาติดั่งเชน ศิลปกรรมไมนว นกระทาํ เลย

ภาชนะ Krater จากไมซีเนี่ยน สูง 41 ซม ราว1300-1100 ป
กอนคริสตกาล การเขียนสีเอกรงค (monochrome) ลาย
ตกแตง เปน ภาพนกั รบใสเ กราะกาํ ลังเดนิ ทพั

หนากากทองคําของพระเจาอกาเมมนอน 1600-
1550 ปก อ นครสิ ตกาล เปนแผน ทองคําเทคนคิ ทบุ
ดนุ (repousse) จําลองใบหนาเพอ่ื สวมทบั ใบหนา
ศพอกี ช้นั หนึ่ง

ผังและภาพตัดของกรุสมบัติของอเทรอุส (treasury of
Atreus) (บิดาของพระเจาอกาเมมนอน) 1400 ปกอน
คริสตกาล กอสรางโดยการเจาะเปนอุโมงคเขาไปในภูเขา มี
หองโถงใหญเ พดานทรงกรวย (Tholos) ลักษณะฝาชี สูง 40
ฟุต ใชห นิ วางเรยี งทับกันโดยไมม กี ารใชเสาและคานวางพาด
ในสถาปตยกรรมกรกี เองกลบั ไมม ีการสรางโครงสรางแบบนี้
เกิดคลี่คลายเปนโดมในงานสถาปตยกรรมของโรมันในยุค
ถัดไป สว นทป่ี ระตหู ินทางเขาใชระบบเสาและคานวางพาด

ลักษณะการวางกอหินเรียงกันขึ้นไปเปนยอดโดมรูปกรวย
คลายฝาชคี รอบ ในกรุสมบัตอิ เทรอุส (treasury of Atreus)

ศิลปะกรกี 31.

ยคุ ของศลิ ปกรรมกรกี

ศิลปกรรมของชาวกรกี เรยี กวา ศลิ ปะเฮลเลนนคิ 1† (Hellenic Art) หรือศลิ ปะของชาวเฮลเลน เนอื่ งมาจาก ชาว
กรีกเรียกตนเองวา เฮลเลนส (Hellenes – เฮลลีนส คําวา กรีก ชาวโรมันเปนผูเรียก) ศิลปกรรมของกรีกนั้นจะเกิดมา
จากรากฐานปรชั ญาอยูสามประเด็น คือ การยึดถือในเหตุผล (Rationalism) หลักการอุดมคติ (Idealism) และความเปน
มนษุ ยนิยม (Humanism) ในผลงานศลิ ปกรรม จงึ สมั พันธกับหลกั มนุษยค ือมาตรวดั ของสรรพสง่ิ

ชวงสมยั ของศิลปกรรมกรีก แบง ไดเปน 4 สมัย
1. สมัยแรกหรอื เริ่มตน (Primitive period) ชวงราว 1100-800 ป กอ นคริสตกาล
2. สมยั อารเ คอคิ หรอื คลค่ี ลายจากสมยั เรมิ่ ตน (Archaic period) ราว 800-480 ป กอ นครสิ ตกาล
3. สมยั คลาสสคิ หรือยคุ เจรญิ สงู สดุ (Classical period) ระหวาง 480-323 ป กอนคริสตกาล
4. สมยั เฮลเลนนิสติค หรอื ยุคเสอื่ ม (Hellenistic period) ระหวาง 323-27 ป กอนคริสตกาล

ศิลปกรรมกรีกในสมยั แรก-เรมิ่ ตน (Primitive period)

ชาวกรกี ไดพ ยายามเรมิ่ ตนศิลปกรรมของตนขึ้นมาจากรอยแหงความรงุ เรืองของศิลปกรรมไมนวนและ
ไมซีเนี่ยน งานสรางสรรคในยุคเรม่ิ แรกน้ีจะเปนลักษณะรูปแบบงานจําพวกเคร่ืองปนดินเผาหรือประติมากรรม
เล็กๆ อยางงา ย รปู ปนทรงแข็งท่ือ ไมม ีกายวภิ าคหรือสัดสวนท่ีถูกตอง หลอดวยทองแดงหรอื สําริด งานภาชนะ
ดนิ เผา ซง่ึ ถือไดว า เปนตวั บง บอกคณุ คาทางจติ รกรรมไปดวย เพราะมกั จะเขยี นลวดลายประดับบนภาชนะดนิ เผา
ตกแตงดว ยลวดลายเรขาคณิต (geometric style) (และดว ยลกั ษณะงานสวนใหญเปน เชน นี้ จึงทําใหเ รียกยคุ น้ี
วาเปน ยุคเรขาคณิต (Geometric period) ดวยเชนเดียวกัน) เขียนสีเอกรงคบนพื้นสีออน ดานเทคนิคและ
ฝม อื ยงั ไมสูด ีเทากับของศิลปกรรมไมนว นและไมซเี นีย่ นนัก คลายกับวา เปนงานทถี่ อยหลงั ไปกวา ยุคกอ นหนา นี้

ประติมากรรมหลอโลหะสํารดิ “คนตอสูกบั ตัวเซนทอร”
สูง 11 ซม. ราว 750 ปก อ นครสิ ตกาล หลอ สาํ ริด
เปนการแสดงออกอยางเรียบงายตรงๆ ใชเทคนิค
“สํารอกขี้ผึ้ง” ในการหลอโลหะ ไมวาจะเปนทองแดง
สาํ รดิ หรอื ตะกว่ั

† คนละความหมายกบั ศิลปะเฮลเลนนิสตคิ (Hellenistic Art) คํานี้ หมายถึง รปู แบบหรอื ศลิ ปะในยุคตอจากสมยั คลาสสิคหรือหมายถงึ ศิลปะ
ในสมยั ท่ีพระเจาอเล็กซานเดอรมหาราชไดขยายแผอ าณาเขตกรีกออกไปแลว สว น ศิลปะเฮลเลนนิค (Hellenic Art) หมายถึง ศิลปะของชาว
กรกี นน่ั เอง

ศลิ ปะกรีก 32.

ภาพซาย คือ ภาชนะดินเผา amphora เขียนสี
เอกรงค ดว ยลายเรขาคณติ ในแนวระดบั

ภาพขวา คือ ภาชนะดินเผา Krater ราว 800 ป
กอนคริสตกาล เขียนลวดลายเรขาคณิตและภาพคนผสม
กับสัตวอ ยางงายๆ แข็งท่ือ ไมมีกายวิภาคที่ถูกตอ ง ดูแบน
แตเปนระยะเริ่มกอนพัฒนารูปแบบไปเปน การเขียนรูป
คนสีดาํ (black figure) ในยุค Archaic ถดั ไป

ศิลปกรรมกรกี ในสมัยอารเ คอิค หรอื คล่ีคลายจากสมัยเรม่ิ ตน (Archaic period)

การเกิดเปนรัฐอิสระ รัฐเล็กรัฐนอยไดขยายตัวออก มีการติดตอคาขายกับดินแดนตะวันออกมากขึ้น
ซง่ึ ก็มีอิทธิพลและแรงบันดาลใจตอการสรางสรรคงาน โดยเฉพาะทางดานเคร่ืองปนดินเผา (ที่ผนวกคุณคาทาง
จิตรกรรมเขา ไปดว ย) ซง่ึ เอเธนสก ลายเปน ศูนยกลางการผลติ สาํ คัญของกรีกท่ีมีฝมอื เทคนคิ ความละเมยี ดละไม
เปนท่ีนิยมกันอยางมาก จนเกิดมีลักษณะประเภทของภาชนะดินเผาประเพณีหลายลักษณะ2‡ เชน ไฮเดรีย
(hydria) เลคีธอส (lekythos) คราเตอร (krater) แอมโฟรา (amphora) เปนตน เขียนตกแตงเปนลาย รูปคนสี
ดาํ (black figure) บนพื้นสีสมแดง สแี ดง ใสรายละเอยี ดเพ่ิมเติมดวยสขี าวหรือสมี ว ง ลักษณะเดนชดั คือ เขยี น
รูปคน (หรือสัตว) ขนาดใหญขึ้น แตก็ยังมีลักษณะเปนภาพดานขางอยู แตกตางจากสมัยแรกท่ีเขียนลาย
เรขาคณติ อยา งเหน็ ไดช ัด

ภาพ ซาย คือ ภาชนะ lekythos ราว 550–530 ป กอน
คริสตกาล ศลิ ปกรรมยุค Archaic เปน จติ รกรรมเขียนรปู คนสีดํา
เรยี กวา black figure บนพืน้ สสี ม แดง
ภาพขวา คือ ภาชนะ amphora ราว 540 ปกอนคริสตกาล ใน
ยุค Archaic เนื้อดินเผาไฟต่ําไมเคลือบ เขียนสีรูปคนสีดํา
(black figure) ตกแตงรายละเอียดเพิ่มเตมิ ดวยสีขาวและสีมว ง

ในงานสถาปตยกรรมและประติมากรรมไดเร่มิ พฒั นาไปพรอมกนั กบั ความเจรญิ ของนครรฐั และศรัทธา
ตออุดมคตแิ ละปรชั ญาศาสนาดวย ซึง่ ตอ ไปก็เปนแมแ บบอนั สาํ คัญทโ่ี ดดเดน ในยคุ คลาสสคิ

มลี ักษณะประติมากรรมรปู ลอยตัวอยู 2 ลักษณะ คือ
1. รูปหนุ ผูชายเปลือย (Kouros) (kouroi – young man)
2. รปู หนุ ผหู ญิงใสชดุ ทูนคิ (Koré) (korai – young woman) เปน ผหู ญิงสวมเสอื้ ผาเสมอ
ประติมากรรมทั้งสองลักษณะมักจะแกะสลักรูปแบบซา้ํ ๆ กัน ทําจากไม ดนิ เผาไฟตาํ่ หินปูนหรอื ไมก ห็ นิ ออนขาว
จากเกาะพารอสและนักซอส (paros & naxos) เจตนาเพือ่ ใชป ระกอบในพิธีกรรมบูชาหรอื ประกอบสสุ าน

‡ ภาชนะดินเผาประเพณขี องกรกี แบงไดเ ปน 9 ลกั ษณะดว ยกัน คอื
1. ไฮเดรีย (Hydria) 2. เลคธี อส (Lekythos) 3. คราเตอร (Krater) 4. แอมโฟรา (Amphora) 5. ไคลิกซ (Kylix) 6. เออโนเคอ (Oenochoe)
7. แคนธารอส (Kantharos) 8. ไซกเตอร (Psykter) 9. ไพซสี (Pyxis)

ศลิ ปะกรีก 33.

ภาพซาย คอื รปู หนุ ผูชายเปลอื ย (Kouros) สงู 184 ซม.ลกั ษณะ
มือแนบลําตัว จะกาวเทาซายออกมาขางหนา (คลายลักษณะ
ประตมิ ากรรมอียปิ ต แตต า งกันตรงที่ประตมิ ากรรมอยี ปิ ตจะสวมใส
ชดุ และประกอบดวยเครอื่ งประดบั ตามฐานานศุ ักดิข์ องบุคคล)

ภาพขวา คือ รูปหุนผูหญิงใสชุดทูนิค (Koré) 525 ป กอน
คริสตกาล แสดงรอยยับยนชุดท่ีสวมใส มีทาทางออนหวานกวา
Kouros

ประติมากรรมทั้งสองแบบเนนการมองดานหนาเปนสําคัญ
แมวาจะเปนรูปสลักลอยตัวก็ตามและคงอยูในแนวกรอบจาก
ลักษณะแทงหิน มีสัดสวนท้ังหมด 7 สวนคร่ึง (โดยใชสวนหัวเปน
เกณฑ 1 สวน) แสดงลักษณะจําเพาะท่ีสําคัญ คือ รอยยิ้มเล็กนอย
เรียกวา “รอยยิ้มแบบอารเคอคิ ” (archaic smile) และรอยย้ิมน้จี ึง
ทําใหม ีความแตกตา งจากประตมิ ากรรมอยี ิปตอ ีกดว ย

สถาปตยกรรมท่ีเปนอาคารบานเรือนระยะนี้สรางดวยไมและดินโคลนอยางงายๆ และไดมีการนําหิน
และหนิ ออ นเขา มาเปน วสั ดุแทน และยังมีคติการสรา งสถาปตยกรรมสาธารณะ โดยใชหินออ นและหนิ ปนู เพอ่ื ให
เกิดความคงทนดุจธรรมขาติท่ีย่ังยืนตามกฏเกณฑของเทพเจา เชน การสรางอาคารวิหารหรือเทวาลัย (Stoa
and Cella) อาคารแบบโธลอส (Tholos) คือ อาคารผังกลมสาํ หรับเปนสสุ านและโรงมหรสพ (Theatre) ใชเพือ่
การแสดงและปาฐกถา

มีแบบอยางของสถาปตยกรรมสําคัญในยุคนี้ คือ แบบอยางของหัวเสา (ท่ีกลายเปนชื่อแบบลักษณะ
ของสถาปตยกรรมไปดวย) คือ แบบดอริก (Doric order) และแบบไอโอนิค (Ionic order) ซึ่งสวนใหญ
พัฒนาโดยใชโครงสรางระบบเสาและคานวางพาด (post & lintel system) เปนโครงสรางพื้นฐานในงาน
สถาปต ยกรรม

ภาพซาย คือ เสาแบบหวั เสาดอริค มีลักษณะอวบ
อวนและส้ัน เสาตั้งอยูบนพ้ืน (stylobate) โดยไมมีฐานเสา
ลําเสาเซาะเปนรอง 20 รอ ง เรียกวา flute

ภาพขวา คือ เสาแบบหัวเสาไอโอนิค จะดูผอมสูง
บางกวาแบบดอริค มีฐานเสารองรับกอนตั้งบนพ้ืน ลําเสา
เซาะรอง 24 รอง หัวเสาเพิ่มสวนที่โคงคลายกนหอย
เรียกวา volute เสาแบบไอโอนิคไดรับความนิยมในสมัย
คลาสสิค โดยเฉพาะนิยมตกแตงภายในวิหาร สถาปนิกนิยม
นาํ มาผสมกนั

ศิลปะกรกี 34.

เปรยี บเทยี บลักษณะโครงสรา งสว นตา งๆ ของอาคารทีใ่ ชเ สาแบบดอริคและแบบไอโอนคิ

ศิลปกรรมกรกี ในสมัยคลาสสิค หรอื ยคุ เจริญสูงสดุ (Classical period)

ในยุคสมัยคลาสสิคนครรัฐที่เจริญกาวหนามากและเปนผูนําในดานศิลปะวิทยาการ ปรัชญาและการ
ปกครอง คือ นครรัฐเอเธนส มีเปริคลสี (Pericles) (495-429 BC) เปน ผูนําในการสรางวฒั นธรรมกรกี ใหเปน ชั้น
แนวหนา เขาสง เสรมิ การสรา งความเจรญิ ใหกบั เอเธนสใ นทุกๆดาน โดยเฉพาะดา นสถาปตยกรรม ประตมิ ากรรม
และงานจลุ ศิลป (minor art) ทั้งหลาย เชน เคร่อื งโลหะ เคร่ืองปน ดนิ เผา ทง้ั น้ีเพอ่ื เปน การสรางรสนยิ มอันดีแก
ชาวกรีกตามหลกั อดุ มคติของความงาม

การสรางวิหารตางๆ บนอโครโพลิส (Acropolis) ซ่ึง คือ เนินเขาท่ีเชื่อวาเปนที่สถิตของเทพเจา
นอกจากนัน้ ยังมสี ถาปต ยกรรมประเภทอ่ืนรวมอยดู วย เชน โรงละคร ฯลฯ

เนินอโครโปลิส (Acropolis) (akro – สูง, polis – เมือง)
แหงเอเธนส ศูนยกลางสถานพิธีกรรมและศาสนา ใน
ศตวรรษท่ี 5 กอนคริสตกาล จะเห็นวิหารพารเธนอนต้ัง
เดน สงา อยูบนทรี่ าบขางบนสดุ เพอื่ สักการะเทพอี เธนา

วิหารพารเธนอน (Parthenon) ออกแบบโดย
สถาปนิกอิคตินสุ (Iktinus) และคาลลคิ ราตสี (Kallikrates)
โดยออกแบบใหเปนไปตามหลกั สัดสวน 4 : 9 และอดุ มคติ
ของความงามแบบกลมกลนื กอ สรา งระหวาง 447- 432 ป
กอนครสิ ตกาล

ผังเปนแบบวิหาร เสาแปดตนอยทู ง้ั ดานหนา และ
ดานหลัง (dipteral) แบบหัวเสาดอริค มีประติมากรรม
จําหลักประดับบริเวณเหนือคาน (frieze) และหนาจ่ัว
(raking cornice) หลงั คาปูแผนกระเบอื้ งดนิ เผาไฟตา่ํ

ศิลปะกรกี 35.

ผังของวิหารพารเธนอน ที่เปนแบบของวิหารที่
ใชแบบเสาดอริคท่ีสมบูรณที่สุด มีลักษณะแบบ เสาแปด
ตนทั้งดานหนาและดานหลัง (Dipteral หรือ Doric
peripteral octastyle) หองภายในตกแตงดวยหัวเสา
แบบไอโอนิค

บนอโครโพลิสจะมีลานหินกวาง ทสี่ ามารถสรา งวหิ ารขนาดใหญไ ด โดยเฉพาะเทวาลัยวหิ ารสําคัญ คือ
วหิ ารพารเธนอน (Parthenon) ทีส่ รางดวยหินออ น เปนเทวาลัยวิหารแบบเสาดอริค (Doric order)3§ ทส่ี มบูรณ
แบบท่ีสุดภายในประดิษฐานเทวรูปเทพีอเธนา (Athena หรือ มิเนอรวา – Minerva ตามแบบท่ีโรมันเรียก) ผู
เปนเทพแหงปญญาและพิทักษเมืองเอเธนส ทางทิศเหนือของวิหารพารเธนอน ยังมีวิหารอีเรคธีอุม
(Erectheum) เปนเทวาลัยวหิ ารแบบเสาไอโอนิค (Ionic order) และมแี บบเสาพิเศษที่สลกั เปนรูปผูหญงิ ในชุด
ทูนคิ 6 ตน เรยี กวา Caryatides

เสาท่ี ทํ าเป น รูป ห ญิ งพ รห มจารีย 6 ตน เรียกวา
Caryatides ทําหนาท่ีรองรับสวนหลังคา ที่วิหารอีเรคธิ
อุม (Erectheum / Erectheion) คาดวาน าจะเป น
ผลงานของ Alcamenes (or Alkamenes) ศิษยของ
ฟดิอัส

ประตมิ ากรรมสมัยคลาสสคิ มคี วามเจริญกาวหนา อยางสูงสุด บรรลถุ ึงหลกั ความงามตามอุดมคติ ไมว า
จะเปนกลา มเนอ้ื ตามหลกั กายวภิ าค สัดสวนความงามในอตั ราสว น 1 : 8 และทาทางของประติมากรรมท่ไี มแข็ง
ท่ืออีกตอไป ประติมากรรมจะสัมพันธกับสถาปตยกรรม ประติมากรรมเสมือนเปนเคร่ืองแสดงประจักษพยาน
แบบของความงาม ซึ่งประติมากรแตละคนพยายามคดิ และถา ยทอดออกมา ในยุคคลาสสิคนปี้ ระติมากรรมไมไ ด
แสดงบุคลิกสวนบุคคลหรืออารมณปจเจกชนอยางเห็นเดนเปนประเด็นมากนัก ท้ังนี้เพราะประติมากรรมตอง
แสดงความงามในแบบมนษุ ยนิยม หลกั อุดมคตแิ ละงามอยางมเี หตผุ ล

ประติมากรที่สําคัญ เชน ฟดิอัส (Phidias) โปลีไคลตุส (Polycleitus) ไมรอน (Myron) แพรกซิทีลิส
(Praxiteles) สโคปาส (Scopas)

§ โดยปกติเสาแบบดอริค (Doric order) จะใชสรางเทวาลัยวิหารแกเทพเจา เพราะใหความรูสึกแข็งแกรง ม่ันคง เปนชาย (ตามแนวคติ
สุนทรียภาพของ เปรีคลิสและวัฒนธรรมกรีกโดยรวมที่ใหบทบาทของผูชาย) สวนเสาแบบไอโอนิค (Ionic order) มักจะเลือกสรางเทวาลัย
สาํ หรบั เทพี เพราะใหความรูสกึ บอบบาง สะโอดสะอง แตกรณีที่เทวาลยั วิหารพารเ ธนอนนี้ใชเสาแบบดอริค เนอ่ื งเพราะเทพีอเธนา เปนเทพผู
พทิ ักษและมชี ัยแหง สงคราม (Athena Nike) ดวย

ศลิ ปะกรกี 36.

ภาพซาย คือ ประติมากรรมหินออน “เทพเฮอรเมส
และเทพนอ ยไดโอนซี สุ ” ของแพรกซีทลี สิ สงู 215 ซม. 340 ป
กอนคริสตกาล (ภาพนี้เปนงานคัดลอกของโรมัน) วางทาทาง
แบบยนื เอยี งสะโพกทเ่ี รียกวา “ตรภี ังค” (Contrapposto)

ภาพขวา ประติมากรรม “นักกีฬาพุงแหลน” สูง
199 ซม. ผลงานของ โปลีไคลตุส (เปนงานคัดลอกของโรมัน
ของเดิมสลายไปแลว) ผูวางรากฐานการสรางรูปชายเปลือยให
มแี บบบัญญัติสัดสวน (Canon) (kanon – บญั ญตั ิ กฎ มาตร
วัดสําคัญ) และความงามแบบอุดมคติอยางแทจริง โดยเฉพาะ
การวางทา ถวงดลุ แบบตรีภงั ค (Contrapposto)

งานจิตรกรรมสว นใหญจะไมมงี านที่หลงเหลอื อยแู บบจติ รกรรมเดยี่ ว นอกจากจะนาํ เทคนิคไประบายสี
ท่ีสถาปตยกรรมหรือประติมากรรมแลว ส่ิงท่ีโดดเดนในคุณคาของจิตรกรรมจะปรากฏอยูท่ีภาพเขียนบนงาน
เคร่ืองดินเผา ในยุคคลาสสิคนี้ การเขียนรปู คนสีแดง (Red Figure) บนพ้ืนสีดํา (มีพ้ืนสอี อนดวย) ไดรับความ
นยิ มสูง ภาพคนมีชวี ิตชวี าและบรรลุถึงพฒั นาทางเทคนิคและเร่ืองราวไดวิจติ รบรรจงมากที่สดุ เชน ผลงานของ
ชางเขียน ยูโฟรนิอุส (Euphronious) ยูซิธีอุส (Euxitheus) โปลิกโนตุส (Polygnotus) และ มาครอน
(Macron)

ภาชนะคราเตอร (krater) สูง 46 ซม. เขียนตกแตง
ภาพแบบรูปคนสีแดง (red figure) เปนผลงานของ
จิตรกร Euphronious ซ่ึงมีบทบาทสูงในการเขียน
ภาพแบบรูปคนสีแดง สรางสรรคงานอยูในชวง
520-500 ปกอนคริสตกาล เขาพัฒนาเทคนิคน้ีอยู
เกือบ 25 ป โดยชวงแรกเขียนรูปแบบรูปคนสีดํา
(black figure) กอน
ภาพรอบภาชนะนี้เปนเร่ืองราวจากมหากาพยอี
เลียด (Iliad) ของกวีตาบอดโฮเมอร

ศิลปกรรมกรีกในสมัยเฮลเลนนสิ ติค หรือยคุ เส่ือม (Hellenistic period)

ศิลปกรรมในสมัยเฮเลนนิสติคถือเอาวาเปนศิลปะของกรีกท่ีแพรขยายออกไปในดินแดนตางๆ ที่พระ
เจาอเลก็ ซานเดอรมหาราชพิชิตไดและภายหลังจากที่พระองคไดสวรรคตแลว (เม่ือ ป 323 กอนคริสตกาล) เมื่อ
พิจารณาเปรียบกับสมัยคลาสสิคแลวก็เห็นวาเปนการเส่ือมลงของความงามสูงสุดจากสมัยคลาสสิค แตกระ
นนั้ เอง กม็ ีเอกลักษณจําเพาะทค่ี ลคี่ ลายออกไป โดยเฉพาะเกี่ยวกับการแสดงออกทางอารมณอยางรนุ แรง สราง
อารมณรว มไดอยางฉับพลัน องคประกอบดูพลุงพลา น วุนวาย ไมเครงขรึมเหมือนงานยุคคลาสสิค แสดงบุคลิก

ศิลปะกรกี 37.

ของบุคคลมีทิศทางการเคลื่อนไหวตรงขา มกับลาํ ตวั และศีรษะ หรือไมก ็ตกแตงใหหรูหราจนเกนิ งาม และในชวง
ตอนปลาย ราว 50 ปกอนคริสตกาล ที่โรมันมีอิทธิพลและขยายอาณาจักรรุกเขากรีกแลวก็ไดรับเอาศิลปกรรม
และอารยธรรมของกรีกไปปรบั ใช (กรีกกลายเปนจงั หวัดหนึ่งของสาธารณรฐั โรมนั ในป 146 กอนคริสตกาล) จึง
มีรปู แบบผสมผสานเปน ลักษณะกรีก-โรมัน (Greco-Roman)

งานประติมากรรม นับวาปรากฏใหเห็นเผยแพรออกไปในดินแดนตางๆ มาก เนนการแสดงออกของ
เรื่องราวท่ีนําเสนอ มากกวาอุดมคติเดิม เชน อาจมาจากบุคคลในชีวิตประจําวัน ชาวบานรานตลาด เนนให
เหมือนจรงิ ของมนุษย (สวนความสมจริงนั้นมีอยูแลว ในรูปทรง) เรอ่ื งราวแบบปกรณัมกรีกก็ยังสรางสรรคอ ยูแต
เพ่ิมองคประกอบใหมากขึ้น ใสบุคลิกของประติมากรอยางเห็นเดนชัด จนเกิดเปนสกุลชางอยางโดดเดน เชน
สกลุ ชางเปอรกามุม (Pergamum school) สกลุ ชา งเกาะโรดส (Rhodes school) ขนาดของชิ้นงานมขี นาดเล็ก
ลง เพอ่ื ใหส ามารถเปน ทเ่ี สาะหาเปน เจา ของไดในราคายอมเยาหรอื ตามกาํ ลงั ทรพั ยข องผูอุปถมั ภ

ประติมากรรมหินออน “เลาคูน” (Laocoon) สูง 2.44
เมตร ราวศตวรรษท่ี 1 กอนคริสตกาล แสดงถึงมวล
และการเคล่ือนไหวท่ีกระจายวุนวายและเกินธรรมชาติ
อ อ ก ไป แ ส ด งอ อ ก ท างอ ารม ณ บ น ใบ ห น า แ ต
องคประกอบแบบน้ีกลายเปนแรงบันดาลใจใหกับ
ประติมากรในยคุ บาโรกในครสิ ตศ ตวรรษท่ี 17

ประติมากรรมหินออน “เทพีชัยชนะแหงซาโมเธรส”
(the Nike of Samothrace) สูง 2.44 เมตร ราวป
190 กอนคริสตกาล แสดงลักษณะเคล่ือนไหว รอยยับ
ยน ของเสอื้ ผา ที่พล้วิ ตามการเคลื่อนไหวของรา งกาย

ประติมากรรมหลอสําริด Eros sleeping ศตวรรษที่ 2
กอนคริสตกาล
แสดงคานิยมในการสรางประติมากรรมรูปเด็ก (เทพ
นอย) ซึ่งในสมัยเฮเลนนิสติคเปนท่ีนิยมมาก การจัดวาง
องคประกอบแสดงออกลักษณะทางเยาอารมณมาก
กวาทาทางแบบงามจรรยาอุดมคติ (จาก decorous
drama ไปสู emotional melodrama)

ศลิ ปะกรีก 38.

สถาปต ยกรรมมีระบบหัวเสาแบบคอรินเธยี น (Corinthian order) เพ่ิมเขา มาและไดรบั ความนยิ มมาก
ข้ึน มีการประดับลายหวั เสาท่ีวจิ ิตรโดยการเพิ่มใบอะแคนทสั เสามีสัดสว นท่ีสูงเพรยี วกวาท้ังสองแบบที่ผานมา
มาก มงุ เนนเพ่ือการตกแตงมากกวา สาระในดา นโครงสราง

เสาแบบคอรินเธียน (Corinthian order) แสดง
รายละเอียดการตกแตงเพิ่มใบอะแคนทัสท่ีหัว
เสา และสวนฐานท่ีเพิ่มรายละเอียดมากข้ึนกวา
แบบไอโอนิค รวมท้ังสวน Entablature ท่ีปรับ
แตงและวิจิตรกวาเสาแบบดอริคและไอโอนิค
รวมถึงการสลักเสลาลายจําหลักตางๆ ประดับ
เพมิ่ เขาไปอีก

ในงานจิตรกรรมนอกจากจะนยิ มเขียนภาพดวยเทคนิคปูนเปยกแลว ยงั มคี วามนิยม สรางงานกระเบ้อื งสหี รอื หิน
สี (mosaic) เพ่ิมขึน้ อีกดว ย โดยใชห นิ สฝี ง ลงในผนงั ฉาบปูนพลาสเตอรและยังมกี ารนํากระจกสีมาสรางงานแทนหนิ สีในยุค
หลัง จนสืบไปถงึ สมยั โรมนั และโดดเดนอกี คร้งั ในศิลปกรรมไบแซนไทน (Byzantine Art)

ภาพจิตรกรรมหินสี (mosaic) “พระเจาอเล็ก
ซานเดอรกรีฑาทัพ” จากเมืองปอมเปอิ (ปอม
เปอิเคยเปนสวนหนึ่งของอาณานิคมกรีก) ราว
150 ปกอ นคริสตกาล

หลังจากเม่อื โรมนั เขา มามีอทิ ธพิ ลและเปนมหาอาํ นาจในกาลตอมา ดูเหมือนวา กรกี จะสูญสลายไป แตศ ลิ ปกรรม
และอารยธรรมกรีกกลับเปนผูมีชัยเหนือโรมันอยางสิ้นเชิง โรมันไดรับและปรับใชศิลปกรรมกรีกไปอยางกาวหนาและ
กลายเปนรากฐานใหกับแบบแผนศิลปกรรมตะวันตกในช้ันหลังถัดมาอีกหลายครั้ง เชน ในศิลปกรรมยุคฟนฟูศิลปะ
วทิ ยาการ (Renaissance Art) และศิลปกรรมคลาสสคิ ใหม (Neo-Classicism) ในครสิ ตศตวรรษที่ 15 และ 19 ตามลาํ ดบั

ศิลปะกรีก 39.

แหลง อา งองิ ขอ มูลและภาพทีใ่ ชใ นการเรียบเรยี งและเพือ่ ศกึ ษาเพ่ิมเตมิ
Gowing, Lawrence, Sir. Britannica Encyclopedia of Art. China: The Brown Reference Group. 2005.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China: Laurence King Publishing. 2005.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Marceau, Jo. Art a World History. London: Dorling Kindersley. 2002.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.
www.commons.wikimedia.org/wiki/Category:Plans_of_ancient_Greek_temples (accessed in June 2008)
www.ancient-greece.org/ (accessed in June 2008)

ศิลปะกรีก 40.

ศลิ ปะโรมนั

(Roman Art)

กอนหนาที่โรมันจะเจริญกาวหนา โรมันไดรับอิทธิพลจากวัฒนธรรมของชาวอิทรัสกัน0* หรือเอทรุสกัน
(Etruscan) เม่ือราวศตวรรษที่ 8 กอนคริสตกาลและจากวัฒนธรรมของชาวกรีกที่มาตั้งอาณานิคมอยูกอนแลวบริเวณ
ภาคใตของแหลมอิตาลี ท่ีเรียกวา แมกนากรีเซีย (Magna Graecia) ศิลปกรรมและวัฒนธรรมของชาวอีทรัสกันเปน
รากฐานแรกเริ่มทที่ ําใหโรมันนําไปววิ ัฒนตอไปผสมผสานกับอารยธรรมของกรีกในลําดบั ถัดมา เมื่อกรีกเส่ือมถอยและตก
อยภู ายใตอ าณาจักรของโรมนั

ศลิ ปกรรมของอทิ รสั กนั (Etruscan Art)

ศิลปกรรมของอีทรัสกัน (เอตูเรีย) ไดผสมผสานจากอิทธิพลของอาณานคิ มกรีกจากบริเวณตอนใตของคาบสมุทร
อติ าลี คือ ดนิ แดนแมกนากราเซีย เชน สถาปตยกรรมจะมผี ังคลายแบบกรีก ใชระบบโครงสรา งแบบเสาและคานวางพาด
(post & lintel structure) แตจะยกพื้นมีฐานสูง (podium) รองรับ สรางเปนลักษณะสามหอง (cellae) มีหัวเสาคลาย
แบบดอริกเปนลักษณะจําเพาะแบบหัวเสาทัสกัน (Tuscan order) ใชวัสดุจําพวก ดินตากแหง (adobe) ไมและหินภูเขา
ไฟ ในการกอสราง

สสุ านฝงศพใตดิน มีความสาํ คัญที่ชาวอิทรัสกันจะสรางไวแกผตู ายเปรยี บด่งั บานของผูมีชีวิตอยู มักสรางผังเปน
วงกลม (tholos) บนหลังคากอ ดว ยหินปูนแลว กลบดว ยดนิ และมีตน ไมคลมุ ดคู ลา ยเปนเนนิ ดิน เรยี กวา Tumulus

วิหารบูชาของอีทรัสกัน ยกพื้นสูงอยูบนฐาน
(podium) รองรับ กําแพงกอดวยดินตากแหง
(adobe) เสาและคานทําจากไม หลังคาทรงจั่ว
ฉาบผิวดวยปูนปลาสเตอร ผงั รูปสเี่ หลี่ยมผืนผา มี
ความกวางไมไดสัดสวนกับความสูงนัก ทรงจึงดู
เตี้ย มีเฉลียงดานหนา แนวเสาไมสองแนว แนว
ละส่ีตน เสาเรียบไมมีการเสาะเปนรอง (flute)
อยางกรีก มีหอง (cellae) สามหองขนาดหองละ
เทาๆ กัน ภายในทึบตันและไมมีเสาเรียงราย
รอบตวั ดัง่ เทวาลยั กรกี

* ในดินแดนทเี่ รยี กวา เอตรเู รยี ซง่ึ อยูระหวา งแมน าํ้ ไทเบอร (ทิเบอร) (Tiber) และแมนํ้าอารโ น (Arno) เปน เมืองเกา แก ประมาณ 1200-900
ปก อนครสิ ตกาลและมีลกั ษณะเปนนครรฐั อิสระไมข ึน้ ตอ กันคลา ยนครรัฐกรกี ซงึ่ มีทัง้ หมด 12 นครรัฐ

ศลิ ปะโรมัน 41.

ประติมากรรมมักทําจากดินเผาชนิดเนื้อเผาไฟต่าํ สีแดง (terracotta) หรือสําริด ไดรบั อิทธพิ ลจากกรีกสมยั อาร
เคอคิ แตมที าทางมีอากัปกริยาเคล่ือนไหวมากกวาอยูในแทงหินบังคับ ชาวอิทรัสกันนิยมแกะสลักหรอื ปนภาพครง่ึ ตัวของ
ผูตายไวในสุสานน้ันลักษณะแนวปฏิบัติน้ีสืบตอไปยังคตินิยมของชาวโรมัน ลักษณะรูปคนจะไมเปนรูปเปลือยอยางกรีก
อาจสวมชุดเกราะหรือเส้ือผา1†แสดงรอยยับยน แสดงออกทางอารมณไดชัดเจน ประติมากรรมท่ีโดดเดน เชน รูปหมาปา
รูปตัวกิเมรา (Chimera) รูปนักพูดหลอดวยสําริด และงานประติมากรรมเนื้อดินเผาไฟตํ่าน้ี มักจะสรางเพ่ือประดับ
สถาปตยกรรมภายนอกอาคารและมีการระบายสีตกแตงดวย นอกจากนั้นชาวอิทรัสกันยังมีฝมือในงานหัตถกรรมและ
ศลิ ปะตกแตง เชน งานเคร่อื งทอง

ประตมิ ากรรมสําริดรปู หมาปา แตเดิมไมมีเด็กทารก
กําลังกินนม เปนรูปท่ีสรางขึ้นภายหลังในสมัย
เรอเนสซองส เพ่ือใหสอดคลองกับตํานานการสราง
เมืองโรม คือฝาแฝด โรมูลุส (Romulus) กับเรมุส
(Remus) ราว 500 ปก อ นคริสตกาล

ประติมากรรมสําริดสัตวในตํานานอีทรัสกัน ตัว
กิเมรา (Chimaera) แหงอะเรซโซ (Arezzo) เปน
สวนผสมของสิงโต แพะและงู สรางข้ึนราวศตวรรษ
ที่ 4 กอนคริสตกาล

สวนจิตรกรรมนั้นชาวอิทรัสกันมีช่ือเสียงในเร่ืองการวาดภาพแบบผนังปูนเปยก (fresco) จะวาดประดับตกแตง
ในสุสาน ลายเสนอิสระสีสันสดใส มักเปนเรื่องจากเทพปกรณัมกรีก และมีปรากฏตามเคร่ืองปนดินเผาหลายชิ้น ภาพมี
ลักษณะการตัดเสนเด็ดขาด ลงสีแบบไมมีแสงเงา ไดร ับอิทธิพลจากงานเขียนภาพแจกนั black figure ของกรีกในยุคอาร
เคอิค ดูแลวเหมือนจะเลยี นแบบกรกี แตก ็พจิ ารณาไดไมย ากวาภาชนะใดเปน แบบกรีกหรือแบบอิทรสั กัน

เคร่ืองดินเผาของอิทรัสกันกับกรีกมีลักษณะที่
แตกตา งกัน ภาชนะกรีกจะเนนความสมมาตรแต
ของอิทรัสกันจะไมเนนความสมมาตร การเขียน
ภาพไดรับอิทธิพลจากกรีก แตความนิยมในการ
แสดงออกจะเปนอยางธรรมชาติ ไมเนนความ
งามแบบอดุ มคตอิ ยา งกรีก

† ซ่งึ เส้อื คลุมน้ชี าวโรมันไดร ับเอาแบบมาใชท่เี รียกวา เสื้อคลมุ โตกา (Toga)

ศิลปะโรมัน 42.

ศลิ ปกรรมโรมัน

พวกโรมนั เริม่ ตง้ั รกรากอยูในแถบบริเวณหบุ เขาตอนลางของแมนํ้าไทเบอร ที่เรยี กกันวา ท่ีราบลาตอิ ุม (Latium)
มเี มืองสาํ คัญคอื โรม2‡ ซงึ่ เติบโตข้นึ มาจากเมอื งเลก็ ๆ รมิ ฝงแมนํา้ ไทเบอรและใชเวลาเพียงไมก ีร่ อยปจนกลายเปน เมืองใหญ
ของอาณาจกั รโรมันนับแตกอ นครสิ ตกาล

กรุงโรม อยบู ริเวณที่ราบลาติอุม ใกลแมน้ําไทเบอร
(Tiber river) แวดลอมดวยเนินเขา 7 ลูก และอยู
กึ่งกลางแหลมอิตาลี อันเปนชัยภูมิสําคัญที่มีความ
อุดมสมบูรณมากกวาเมื่อเทียบกบั ทําเลภูมิประเทศ
ของกรกี

โรมันคอยๆเติบโตเขมแข็งข้ึนจากการเปนเมอื งหรือหมบู านเล็กๆ และอยูภายใตการปกครองของพวกอีทรัสกัน
โรมันสามารถปกครองตนเองไดใน 509 ปกอนคริสตกาล โดยมีรูปแบบเปนสาธารณรัฐ และเริ่มรวบรวมรัฐตางๆ เขา
ดวยกันจนเปน สาธารณรัฐโรมันที่เขมแข็ง และครอบครองดินแดนท่เี คยเปนอาณานิคมของกรกี (Magna Graecia) บรเิ วณ
ตอนใตของคาบสมุทรอิตาลีได และจนถึงตอมาในสมัยท่ีโรมปกครองเปนระบบจักรวรรดิโดยมีจักรพรรดิเปนประมุข
ศิลปกรรมของโรมนั อาจแบงไดเปน สองชว ง คอื ในชวงทีย่ งั เปน สาธารณรัฐและชว งที่โรมนั เปนยุคสมยั จกั รวรรดิ

ศิลปกรรมในชวงสมัยสาธารณรัฐ

เปนชวงท่ีโรมันรับเอาอิทธิพลของศิลปะอีทรัสกันและกรีกแบบเฮเลนนิสติกผสมผสานกัน งานสวนมากจะลอก
แบบจากประติมากรรมกรีก เพือ่ นําไปตดิ ตง้ั ตามอาคารสถานที่ตางๆ มงี านศลิ ปกรรมของกรกี หลายชน้ิ ทเ่ี ราไดร บั ทราบกัน
กเ็ พราะโรมันไดทําการลอกแบบเอาไวดวย ประเพณีโรมันนิยมการจําลองใบหนาของผูตายหรือบรรพบุรุษเอาไวดวยข้ีผึ้ง
จึงทําใหกลายเปนความนิยมทําประติมากรรมแบบรูปคนเหมือน จึงมีประติมากรรมใบหนาจักรพรรดิหรือบุคคลสําคัญ
ตา งๆ มาก

‡ สรางขึ้นบนบริเวณที่แวดลอมดวยเนินเขา 7 เนิน ไดแก เนินเขาอาเวนทีน (Aventine) เนินเขาซีเลียส (Caelius) เนินเขากาปโตลิน
(Capitoline) เนินเขาเอสกวีลิน (Esquiline) เนินเขาพาลาทีน (Palatine) เนินเขากวิรินาล (Quirinal) และเนินเขาวิมินาล (Viminal)
นอกจากน้ันโรมมิไดมีแตเฉพาะพวกอิทรัสกันเทานั้นที่เปนชนเผาดั้งเดิมที่แวดลอมอยู ยังมีพวก ซาบีนส (Sabines) ที่อาศัยบริเวณเนิน
เขาอะเปนนีน (Apennines) ทางตะวันออกเฉียงเหนือของโรม พวกแซมไนต (Samnites) อยูบริเวณดานใตของโรมและพวกโวลเชียนส
(Volscians) ซง่ึ อาศยั อยูบ ริเวณดานตะวันออกเฉยี งใตของโรม

ศลิ ปะโรมัน 43.

ทางดานสถาปตยกรรม โรมันก็รับอิทธิพลของสถาปตยกรรมกรีกและอิทรัสกัน มีแบบหัวเสาของกรีกนํามา
ดัดแปลงและเพ่ิมเติมแบบใหมข องโรมันเองเขาไป เชน แบบคอมโพสติ มีโครงสรา งระบบคานโคง (arch) และเพดานโคง
(barrel vault หรือ tunnel vault) จากอิทรัสกันมาสรางสถาปตยกรรมสําคัญๆ และพัฒนาจนเปนโครงสรางแบบโดม
(dome) จึงทําใหอาคารมีเน้ือท่ีกวางขวาง ไมมีเสาระเกะระกะ โรมันคนพบซีเมนตจึงทําใหส่ิงกอสรางของโรมันมีความ
แข็งแรงและใหญโต ศิลปกรรมและความรูทางวิศวกรรมท้ังหลายถูกนํามาใชเพ่ือตอบสนองตอคุณภาพชีวิต ประโยชน
สาธารณะและความเจรญิ ของสาธารณรฐั ไมเ นนไปท่ีการสรา งเทวาลัยเพ่อื บูชาเทพหรอื เพื่อความงามอดุ มคติด่ังเชน ท่ีกรีก
ชอบกระทํา ดังนั้น ส่ิงกอสรางของโรมันจะเปนจําพวก สถานที่อาบนํ้า โรงมหรสพกลางแจง สนามกีฬา โฟรุม (จัตุรัส
ชมุ ชนเมอื ง) บาสิลิกา (ท่ีทําการบรหิ ารกลางและศาลยุติธรรม) ประตชู ัย เสาที่ระลึก ทอ ลําเลียงน้าํ ถนนและสะพาน

Greek Doric Ionic Corinthian Tuscan Roman Doric Composite

โรมันใชเสาในการสรางสถาปตยกรรม 5 แบบ คือ Roman Doric order, Ionic order, Corinthian order,
Composite order และ Tuscan order
เสาแบบ Roman Doric order จะแตกตางไปจากของกรีก คือ มีฐานรับเสา (ของกรีกไมมีฐานรับ) และรองเวา
(flute) ท่ีตัวเสาจะลึกกวาแบบดอริกของกรีก สวนหัวเสาแบบคอมโพสิตจะประกอบดวยสวนแบบไอโอนิคอยู
ดานบนและสวนแบบคอรินเธยี นอยดู า นลา ง

วิหารเมซอง การเร (Maison Carrée) ราวศตวรรษที่
1 กอ นคริสตกาล เปน วหิ ารแบบ Corinthian pseudo
peripteral hexastyle วิห ารแบ บ โรมั น จะมี ฐาน
(podium) รองรับเสาแทนพื้นสามช้ันแบบกรีก เสา
ดา นหนาจะเปน เสาหกตน และจะมีเสาผา คร่ึงซีกติดกบั
ผนังท่ีไมไดรับนํ้าหนักจริง เรียกวา pilaster (half-
columns engaged) ขางในทึบตัน ไมม ีระเบียงเดินได
รอบอยา งเทวาลัยกรกี หัวเสาจะเปนแบบคอรินเธยี น

ศิลปะโรมัน 44.

ชาวโรมันคนพบการกอสรางดวยคอนกรีต (concrete) โดยเตรียมซีเมนต (caementa- cement) ไดมาจาก
ผสมหินปนู มอรตาร ทรายภูเขาไฟ น้าํ และหนิ กอ นเล็ก เขา ดว ยกนั เทลงในแบบไม เมอื่ แหงจะมีความแกรงทนทานมาก ผิว
ของคอนกรีตยังหยาบจึงฉาบผิวดว ยหินออ น หรือปูนขาวผสมหินออนปน นอกจากซีเมนตแลวโครงสรางทางกายภาพของ
การกออาคารยังมีสวนสําคัญที่ทําใหบริเวณใชสอยภายในของอาคารโรมันมีความโอโถง แข็งแรง ใหญโตไดสงางาม คือ
โครงสรา งแบบคานโคง (arch) เพดานโคง (barrel vault) และหลงั คาครึง่ ทรงกลม (dome)

คานโคง (arch) มีมายาวนานจากยุคโบราณเปน เพดานโคง (barrel vault) หรือ (tunnel vault)
หนึ่งในสองระบบโครงสรางที่ใชสรางกําแพงและ พัฒนาตอมาจากคานโคงที่ยืดออก ทําใหเกิด
ชองทางเขาออกเมือง อีกโครงสรางแตโบราณคือ เพดานตัดคร่ึงทรงกระบอก กําแพงรับเพดาน
ระบ บ เส าแ ล ะค าน วางพ าด ที่ พ บ ม าก ใน ขนานยาวกันไป มีการสรางเพดานโคงมากอน
สถาปตยกรรมอียิปตและกรีก ระบบคานโคงมี หนาน้ี แตไมแข็งแรงเทากับเมื่อมีการสรางดวย
ปรากฏในสมัยเมโสโปเตเมียและในยุคโรมันนี้ คอนกรีต แตการสรางใหมีขนาดใหญมากข้ึน
เปนโครงสรางสําคัญในสะพานลําเลียงนํ้าและ จะตอ งมคี รีบยนั กาํ แพงเสรมิ (buttressing)
ประตูชยั อนุสรณ

เพดานโคงสันตัดไขว (groin vault) หรือ (cross โดมหรือหลังคาครึ่งทรงกลม (hemispherical
vault) เกิดจากเพดานโคงสองเพดาน มาไขวตัด dome) เกิดจากคานโคงท่ีหมุนโดยรอบบรรจบ
กันดานละเทาๆกัน ทําใหเกิดความแข็งแรงข้ึน เพื่อใหเกิดความแข็งแรงของโครงสรางจึงไม
โดยอาจไมต อ งเสริมครมี ยันกําแพง สามารถเจาะชองหนาตางรับแสงได จึงตองทํา
ชองรบั แสงวงกลมไวย อดโดม เรยี กวา oculus

ศิลปะโรมัน 45.