พัฒนาการแนวคิดและแบบลักษณศิลปะตะวันตกอย‹างสังเขป

จติ รกรรมผนงั (Mural Painting)

จิตรกรรมผนังทต่ี กแตง ตามผนงั บานของชาวโรมัน คลายแบบอยางท่ีอีทรัสกนั ไดท ํากันมา (สบื มาตง้ั แตสมัยไมน
วน ในอารยธรรมหมูเกาะทะเลเอเจียน) เปนงานเขยี นสีบนผนังปูนเปยก (fresco) เตรยี มบนพ้ืนผนังปลาสเตอรเรียบโดย
เคลือบผนัง 6-7 ครงั้ ช้นั บนสดุ ทายเคลอื บดวยผงหนิ ออนจากนั้นจึงระบายสี ชางเขียนจะรางภาพดวยสีแดงบนผวิ จากน้ัน
จึงลงสีท่ีเตรียมไดจากแรธาตุตางๆ บางคร้ังก็นิยมใชกระเบ้ืองสี (mosaic) สรางภาพผนัง ที่พบเห็นจากสถาปตยกรรม
โบราณทเ่ี มืองปอมเปอี เฮอรค ิวลาเนียม โรม มีรูปแบบสาํ คญั ๆ ไดแ ก

1) รูปแบบที่หน่ึง (the first style) หรือเรียกวา the masonry style ก็ได เรียกอีกแบบไดวา แบบลายผนัง
เรียงอิฐ เน่ืองมาจากการเขียนสีตกแตงเจตนาใหเกิดการมองเห็นเหมือนด่ังการเรียงกออิฐที่ดูมีรองนูน ที่ the Samnite
house ทเ่ี มืองเฮอรค ูลาเนียม มีลกั ษณะตกแตง ภาพผนงั ท่ีคลายกนั น้ีท่เี มอื งปอมเปอี

ภาพผนังรูปแบบที่หนึ่ง (Samnite house เฮอรคูลา
เนียม ปลายศตวรรษที่ 2 กอนครสิ ตกาล) แบงเรียงชอง
คลายลายผนังเรียงอิฐหรือจําแลงผนังหินออน เคยเปน
เทคนิคในสมัยกรีกมากอนในชวงสมัยเฮลเลนนิสติก จึง
นิ ย ม เรี ย ก อ า ค า ร แ บ บ น้ี the hellenization of
republican architecture

2) รูปแบบที่สอง (the second style illusionism) มีลักษณะตรงขามกบั รูปแบบทห่ี น่ึง และอาจมมี ากอนหนา
น้ใี นสมยั กรีก แตก็ยงั เชอ่ื กันวา เปน การสรา งสรรคในสมัยโรมัน จิตรกรตอ งการสรา งภาพใหผนงั กลนื หายไปในสถานท่ีหรือ
ฉากท่ีสรางลวงตาเชิงสามมิติข้ึนมา ไดรบั ความนยิ มมาตั้งแต ปที่ 80 จนถึง ปท ่ี 15 กอนครสิ ตกาล (เมอื่ จิตรกรโรมันสรา ง
รปู แบบท่ีสามข้ึน)

ผนังดานตะวันออกและตะวันตกของหองแหงหนากาก
บานออกุสตุส เนินพาลาทีน กรุงโรม ปท่ี 30-25 กอน
คริสตกาล วาดภาพภูมิทัศนใหรูสึกใกลไกลดวยเนนทัศนี
ยมิติเชิงบรรยากาศ (atmospheric perspective) สิ่งที่
อยูใกลจ ะขอบคมชัด สงิ่ ที่อยูไ กลออกไปจะมีขนาดเล็กลง
และไมคมชัด และมีทัศนียมิตเิ ชิงเสนโดยมีจุดรวมสายตา
หน่งึ จุด (single vanishing-point linear perspective)
และยังใหแสงเงาลวงใหเห็นเปนรูปเสาตามผนังตางๆ ซ่ึง
สามารถสรางการรบั รลู วงตาภูมิทศั นเปน สามมติ ิไดด ี

ศิลปะโรมนั 46.

3) รปู แบบท่สี าม (the third style)

รูปแบบท่ีสาม ภาพภูมิทัศนสวน (gardenscape) รูปแบบที่สาม ภาพผนังปูนเปยก ท่ีหองดํา วิลลา
ของบานสวนผลไม ปอมเปอี ป ค.ศ.40-50 ไม อกริปปา ปท่ี 10 กอนคริสตกาล จิตรกรจะตกแตง
เหมือนกับภูมิทัศนสวน รูปแบบท่ีสอง ของวิลลา ลิวิ ผนังดวยเสนวาดเล็กๆ ลงบนภาพพ้ืนสีเดียว
อา (Livia’s villa) ภาพนี้จะแบงชองเปนสามชอง (monochromatic) ภาพจะปรากฏลอยอยตู รงกลาง
อสิ ระตอกัน และวาดลวดลายเลก็ ๆ บนพ้ืนสีเดยี ว ไม เปนเสมือนลวดลายดง่ั ความฝน และภาพขอบคมชัด
มีฉากหลังใหดูเปนธรรมชาติ อยางของวิลลา ลิวิอา
และเปนวาดลอยอยูเหนือพ้ืนหอง รูปแบบนี้ไดรับ
ความนยิ มจนกระทง่ั มแี ผน ดินไหวในป ค.ศ.62

4) รูปแบบที่สี่ (the fourth style)

ภาพผนังปูนเปยก หอง 78 โดมุส ออรีอา บานทองคํา หอ งเพนธอิ ุส บานเวททิอี ปอมเปอี ค.ศ.62-79 มีการ
กรุงโรม ค.ศ.64-68 สีพ้ืนหลังสีเดียวคือสีขาวเรียบ แบงเปนชองส่ีเหลี่ยมไมเทากัน วาดภาพคนเกี่ยวเทพ
ประกอบดวยลวดลายประดับตามกรอบที่แบงเปนของ ปกรณัมจากสมัยกรีก เทคนิคนํารูปแบบตางๆ มา
เอาไว และลวงตาดวยการวาดเสาสถาปตยและภายใน ผสมผสาน การสรางแสงเงาลวงตาเส า หรือ
ชองจะวาดภาพเสมือนใสอยูในกรอบภาพ ภาพแตละ ทัศนียภาพประกอบ แตละชองคลายเปนภาพวาด
ภาพไมไดสมั พนั ธกันแตอยา งใด ตางๆ มาติดตามผนัง แตทั้งหมดคือการวาดลงบนผนัง

ศิลปะโรมัน 47.

ศิลปกรรมในชวงสมยั จักรวรรดิ

นบั ต้งั แตจักรพรรดอิ อกุสตสุ (ออคตาเวียน ซซี าร) เปนจกั รพรรดอิ งคแ รก จนถึงชวงโรมันลม สลายในป ค.ศ. 476
รูปแบบศิลปกรรมจะเนนไปท่ีการกอสรางสถาปตยกรรมตางๆ เชน โฟรุมหรือจตุรัสชุมชนเมือง (Forum) บาสิลิกา
(Basilica) โรงอาบนํ้าสาธารณะ (Therme หรือ the Baths) สนามกีฬา (เดิมคือ อัฒจันทรมหรสพ Amphitheatre
กลายเปน Arena & Stadium) วิหาร (Temple) ประตูชัยยานุสรณ (Triumphal Arch) เสาจารึกอนุสรณ (the
Columns) สะพานลําเลียงน้ํา (Aqueduct) เจตนาและเปาหมายเพื่อสาธารณประโยชนตอประชาชนและเมือง เพื่อให
เมืองดสู งา นาเกรงขาม แสดงความหรูหราและอาํ นาจของจกั รวรรดิ

สะพานลําเลียงนํ้า เปนบริการสาธารณะที่ทําใหโรมันมีความเปนอยูท่ีดีทั่วทั้งจักรวรรดิ มีทอ ลําเลียงเขาสู
เมือง 12 แหง มาจากระยะทางไกลหลายทิศทาง สรา งโดยใชโครงสรางแบบคานโคง (arch) ทําใหส ามารถ
ซอ นกันไดห ลายชั้น สูงจากแมนาํ้ 49 เมตร กอดวยหินเรียงทับกันโดยไมมซี ีเมนตเ ช่ือม นี่คอื สะพานลําเลียง
น้ําปองต ดู การ (Pont du Gard) ราวศตวรรษท่ี 1 BC. ใกลเมืองนีมส แควนโปรวองซ ทางตอนใตของ
ฝร่งั เศส

วิหารแพนธีออน (Pantheon) สรางปรับปรุงสมบูรณในสมัยจักรพรรดิฮาเดรียน ราว ค.ศ.126 เพื่อเปน
เทวาลัยของเทพโรมันท้ัง 7 องค โครงสรางของแพนธีออน อาคารทรงกระบอก มีมุขดานหนายื่นออกมา
คลายวิหาร มเี สา16 ตน แบบคอรินเธียน และหลังคาเปนโดม ที่เปดชองรับแสงตรงกลางเรยี กวา oculus
ผนังภายในโดมทําเปนสเี่ หลย่ี มลดหลน่ั ลกึ ลงไป เรียกวา ฝาหลุมเหลยี่ ม (coffer) เพอ่ื มใิ หผนังดูหนาเกินไป
ลดเสียงสะทอ นและเพ่อื เปน การตกแตงไปในตวั

ศลิ ปะโรมนั 48.

สนามกีฬาโคลอสเซียม (Colosseum) หรือ (Flavian’s Amphitheatre) ค.ศ.70-80 ความคิดมา
จากโรงอฒั จนั ทรม หรสพ (Amphitheatre) มาทําเปน สนามกีฬา เพอื่ ใชเปน สถานท่ชี มการตอ สู ผัง
ของโคลอสเซียมเปนรูปทรงไขยาวรี โครงสราง 4 ชัน้ ใช arch และ barrel vault (tunnel vault)
รองรับคาน แบบของเสาจะตกแตงแตกตางกัน ช้ันลางใชหัวเสาแบบดอริก ช้ันสองใชหัวเสาแบบ
ไอโอนิค สวนชั้นสามใชหัวเสาแบบคอรินเธียน ชั้นบนสุดเปนเสาหลอก (เสาเก็จ) แบบผาครึ่ง
(pilaster หรือ half-columns engaged) กอดวยวัสดุอิฐและหิน ยึดดวยขอโลหะและใชซีเมนต
เช่ือม ตกแตงดวยหินออ นปดทับ

ประติมากรรมมีการสรางงานแบบเหมือนจริงตามลักษณะบุคคลและแบบอุดมคติปะปนกัน แตงานแบบรูปคน
เหมือนเปนท่ีนิยมมาก เพราะเปนประโยชนในการบันทึกนั่นเอง และก็มีทั้งเหมือนจริงแบบไมถายทอดอารมณกับแบบ
เหมอื นจริงแฝงถา ยทอดอารมณดว ย ใชวัสดุจําพวกหินออ นและการหลอ โลหะ ลกั ษณะของแบบประติมากรรมจะมีอยสู าม
ลักษณะ คอื

-ลกั ษณะประติมากรรมแบบนูนสูง (high relief) ตามอนุสาวรยี  ประตูชัย เสาจารึกอนุสรณ มักเปนภาพบันทึก
เหตุการณข องจักรพรรดิและจารกึ ประวัติศาสตร

-ลักษณะภาพจําหลกั นนู ตํา่ ประดับตามผนงั อาคาร สสุ าน
-ลกั ษณะรปู ลอยตวั คนเหมอื นตา งๆ โดยเฉพาะรูปขององคจ ักรพรรดิตางๆ และชนชั้นสูง

เสาทราจันอนุสรณ (Trajan’s Column)
เป น อ นุ ส ร ณ ส ถ า น แ ล ะ บั น ทึ ก เห ตุ ก า ร ณ
สรา งขน้ึ ในป ค.ศ.113 ดว ยหินออ น มีรูปสลัก
ประติมากรรมนูนต่ํารอบเสาซอนกันเปน
เกลียว มีฉากบรรยาย 150 ตอน แสดงเรื่อง
ราวสงครามท้ังสองครั้งของจักรพรรดิทราจัน
ท่ีสมรภูมิ Dacia ในป ค.ศ. 101 และ ค.ศ.
105 เสามคี วามยาวกวา 183 เมตร

ศิลปะโรมนั 49.

ประตูชัยคอนสแตนติน (the Triumphal Arch of
Constantine) ประตูชัย 3 ชองคานโคง มีเสาแบบ
คอมโพสิตตกแตงประกอบ เพ่ือเปนอนุสรณตอการ
มีชยั ของจักรพรรดคิ อนสแตนตินเหนือแมกเซนตอิ ุส
ในป ค.ศ.312 ชองคานโคงกลางมีคําบรรยาย มภี าพ
จํ า ห ลั ก นู น ส ม โ ภ ช ก า ร มี ชั ย ช น ะ ข อ ง จั ก ร พ ร ร ดิ
ออเรลิอุสเหนือพวกเยอรมันในป ค.ศ.174 ผนัง
กําแพงดานในชองคานโคงกลาง มีภาพจําหลักนูน
อนุสรณจักรพรรดิทราจันคราวพิชิตดาเชีย ดานบน
เหนือคานโคงเล็กท้ังสองขางเปนภาพจําหลักนูน
ระลกึ ถึงจกั รพรรดิฮาเดรยี น

ประติมากรรมรูปลอยตัวคนเหมือน จักรพรรดิออกุสตุส
(Augustus of Primaporta) ถายทอดลักษณะความเหมือน
จริงของบุคคล (ซึ่งเปนประเพณีของโรมันมาแตกอน) บุคลิก
ความสงางามและความนาเกรงขาม และไดรับอิทธิพลมาจาก
อุดมคติแบบกรีกแฝงอยูในประติมากรรม (หลอมรวมทาทาง
แบบตรีภังคกับบัญญัติสัดสวนของโปลีไคลตุส) สรางดวยหิน
ออน สงู 2.03 เมตร ราวตน คริสตศ ตวรรษท่ี 1

ภาพสันนิษฐานร้ือฟนของ ทราจันโฟรุม (Trajan’s
Forum) ออกแบบโดยอโปลโลโดรุสแหงดามัสกัส
(สรางภาพสันนิษฐานโดย James E. packer and
John Burge) โฟรุมทราจัน คือ ลานยานศูนยกลาง
ชมุ นุมของเมืองที่รวมอรรถประโยชน ประกอบดวย
สวนสําคัญ 1.วิหารทราจัน 2. เสาทราจัน 3.
หองสมุดกรีก หองสมุดละติน 4. บาสิลิกา อุลปอา
(basilica Ulpia) 5. ลานโฟรุม 6. พระรูปทรง
มาทราจัน

ศลิ ปะโรมนั 50.

ตารางเปรยี บเทยี บลกั ษณะตา งๆ ระหวา งศลิ ปกรรมกรีกกบั ศิลปกรรมโรมนั

ทําเลทต่ี ้ัง ภูมศิ าสตร กรกี โรมัน
ปรชั ญา คตนิ ิยม คาบสมุทรเพโลปอนเนซสุ ทะเลอเี จยี น คาบสมทุ รอติ าลี ทะเลอเดรยี ติค
จติ รกรรม
สถาปต ยกรรม มอี ดุ มคติ มีแบบของความงาม รับปรชั ญาและความงามกรกี มาใช
ศิลปกรรมตามหลกั อดุ มคติ และบทบัญญัติ ศลิ ปกรรมเพื่อจักรวรรดแิ ละมหาชน
ลกั ษณะประติมากรรม สัดสว น บูชาเทพเจา เปนนักอุดมคติ เพอ่ื สาธารณประโยชน ดูโออา หรูหรา
เปนนกั ปฏิบัติ
บนเคร่อื งปน ดินเผา ชนิด black figure
red figure การสรางภาพแบบโมเสก ภาพผนังปนู เปย กและโมเสก
มคี วามเสมือนธรรมชาติ การสรา งมติ ลิ วงตา
ผงั เปน สมดุลแบบดุลยภาพสมมาตร โดยเฉพาะแถบเมอื งปอมเปอี (Pompeii)
เนนสัดสว นแบบอุดมคติ (golden section)
หนั หนา ไปทางอะโครโปลสิ หนั หนา เขาสโู ฟรุม เปนสาํ คญั
โครงสรา งเสาและคานวางพาด เพื่อบูชาเทพ ประโยชน แกประชาชนและ
(post & lintel system) มเี สาเรยี งรายมาก สาธารณะ โครงสรา งคานโคง เพดานโคง และ
หลงั คาโดม (arch, vault, dome) มีเสา
ยึดหลัก ความงามและสดั สวนอุดมคติ ใน (เกจ็ ) หลอก (pilaster) ในการตกแตง
ยุคเฮเลนนสิ ติกถายทอดอารมณ ความ
สมจริงธรรมชาตแิ ละบคุ ลกิ ภาพเพมิ่ มากข้นึ เปา หมายเพ่อื บันทกึ เปน สาํ คญั นยิ มภาพคน
เหมือน แสดงบุคลกิ ภาพบุคคล และอดุ มคติ
แบบกรีกบางสว น ทง้ั รูปลอยตวั ภาพนนู
จําหลกั ประดบั ตางๆ

ราวคริสตศตวรรษที่ 5 จักรวรรดิโรมันไดแบงออกเปนสองสวนอยางเด็ดขาด คือ โรมันตะวันตกและโรมัน
ตะวันออก ศิลปกรรมจึงมีพัฒนาการท่ีสําคัญในแถบโรมันตะวันออกอยางนาสนใจอีกแบบลักษณหน่ึงเรียกวา ศิลปกรรม
ไบแซนไทน เมื่อโรมันตะวันตกลมสลาย ศิลปะของโรมันยังเปนแบบของแรงบันดาลใจแกผูครองแผนดินท่ีเคยเปนเผา
อนารยชน (ภายใตสมญานามจักรพรรดิแหงจักรวรรดิโรมันอันศักด์ิสิทธิ์) ใหสืบแบบรื้อฟนตอไปอีกหลายยุค เชน
ศิลปกรรมสมัยการอแลง็ เฌียง อ็อตโตเนียนจนถงึ ศลิ ปกรรมโรมาเนสก อันจัดวา เปนศิลปกรรมท่ีอยูในยุคกลาง (Medieval
art) แตเจริญกาวหนาภายใตคติความเชื่อศรัทธาและแบบกําหนดของคริสตศาสนาโรมันคาธอลิก และถูกจัดวาเปนแบบ
แผนของศลิ ปกรรมคลาสสิกที่จะถูกนํามารื้อฟนขนานใหญอกี คร้ังในสมัยฟน ฟูศลิ ปะวทิ ยาการ คริสตศตวรรษที่ 15 และจะ
ถกู นาํ ไปลอกเลียนใชอ ยางเตม็ ทอ่ี กี คร้งั ในสมยั ศิลปะคลาสสิคใหม ราวปลายคริสตศ ตวรรษท่ี 18 ถงึ ตน คริสตศตวรรษที่ 19

แหลงอางองิ ขอมลู และภาพที่ใชใ นการเรยี บเรยี งและเพอื่ ศกึ ษาเพ่ิมเติม

Bédoyère, Guy de la. The Romans for Dummies. England : John Wiley & Sons. 2006.
Gowing, Lawrence, Sir. Britannica Encyclopedia of Art. China : The Brown Reference Group. 2005.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China: Laurence King Publishing. 2005.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
_____________. A History of Roman Art, enhanced edition. USA: Wadsworth. 2010.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.

ศลิ ปะโรมัน 51.

ศลิ ปะไบแซนไทน

(Byzantine Art)

ศิลปะไบแซนไทน (ไบแซนทีน) เริ่มกอตัวข้ึนเม่ือคราวจักรพรรดิคอนสแตนติน (Constantine) มหาราช ทรง
รเิ รม่ิ สรางเมืองใหมบนฝง ของชองแคบบอสโฟรัส (Bosphorus or Bosporus) ซึง่ เคยเปน เมืองเกา ของกรีกช่อื ไบแซนตอิ ุม
(Byzantium) เมอ่ื ค.ศ. 330 (324) และเรยี กเมอื งใหมน้ีวา Nova Roma หรือโรมใหม แตร จู ักกันในนาม กรงุ คอนสแตนติ
โนเปล (Constantinople) ตามพระนามขององคจักรพรรดิ และเมืองนี้มีฐานะสําคัญเปนนครหลวงของจักรวรรดิโรมัน
ตะวันออก เพ่ือดูแลรักษาผลประโยชนแ ละปกครองอาณาเขตทางฝง ตะวันออกของโรมนั และเปนเมืองปองกนั ภยั จากดา น
ตะวนั ออกมิใหก ล้าํ กรายไปทโ่ี รมไดทั้งทางบกและทางทะเล

ป ค.ศ. 395 จักรพรรดิธีโอโดซิอุส (Theodosius) ไดแบงแยกโรมและคอนสแตนติโนเปลออกจากกันอยาง
เด็ดขาดและจักรวรรดิโรมันตะวันออกน้ี จึงเปนที่รูจักกันในนาม จักรวรรดิไบแซนไทน ซ่ึงไดเจริญกาวหนาอยางรวดเร็ว
และมีเอกลักษณอยางโดดเดนเปนของตนเอง รกั ษาความย่ิงใหญแหงจักรวรรดิโรมันไวไดอีกเกือบ 1100 ป ในขณะท่ีโรม
ไดสูญสลายไปนับแตป ค.ศ. 476 กรุงคอนสแตนติโนเปลไดกลายเปนศูนยกลางของความเจริญสําคัญมิใชเปนแคตัวแทน
ของโรมนั แตไ ดก ลายเปน อูอารยธรรมศลิ ปกรรมและศาสนาแบบไบแซนไทนเ อง

จกั รพรรดิคอนสแตนติน ตัดสนิ พระทัยสรา งเมือง
ใหม ตรงฝงใกลบริเวณชองแคบบอสโฟรัส และ
เรียกวาโรมใหม หรือ Constantinopolis เม่ือ
วันที่ 11 พฤษภาคม ค.ศ.330 กลายเปนศูนย
กลางสําคัญของภูมิภาคน้ี จนตกเปนของพวก
เตอรก วนั ที่ 29 พฤษภาคม ค.ศ.1453 ชาวเมอื ง
มักเรียกตนเองวา Romaioi จวบจนศตวรรษ
ทายๆ เม่ืออิทธิพลวัฒนธรรมกรีกกลับมีบทบาท
แทนท่ี จึงเรียกกันวา Hellenes ท้ังนี้เพราะ
ชาวไบแซนไทนพูดและเขียนดวยภาษากรีกแทน
ภาษาละตนิ กันเสียหมดแลว

ศิลปกรรมแบบไบแซนไทนมเี งือ่ นไขและปจ จยั ทส่ี รา งความเปนลักษณะจาํ เพาะแตกตางไปจากฝงโรมันตะวนั ตก
นอกเหนือจากการรับอิทธิพลทางศิลปกรรมจากโรมันตะวันตกแลว เนื่องมาจาก นกิ ายทางศาสนาทีต่ างกัน ไบแซนไทนน ับ
ถือคริสตศาสนานิกายกรีกออรโธดอกซ (Greek Orthodox) จึงยังผลสูคติและการแสดงออกตางกัน นอกจากนั้นยังไดรับ
อิทธิพล จากศิลปกรรมและวัฒนธรรมกรกี แบบเฮนเลนนิสติคไวมาก รวมไปถึงศลิ ปะจากดินแดนเอเชยี ตะวันออกและคติ
ประเพณี พธิ กี รรม ความเรนลบั อ่นื ๆ เขา มาผสมดว ย

ศิลปะไบแซนไทน 52.

นักประวัติศาสตรศิลปจ ําแนกชว งของศลิ ปะไบแซนไทน ออกเปน 3 ชวง
1) ไบแซนไทนตอนตน (early Byzantine Art) เร่ิมต้ังแตการสรางเมืองคอนสแตนติโนเปล เม่ือป ค.ศ.324 ไป
จนถงึ การทาํ ลายรูปเคารพ (iconoclasm) ในป ค.ศ.726-843 สมัยจกั รพรรดิเลโอท่ี 3
2) ไบแซนไทนตอนกลาง (the renaissance of Byzantine Art) เร่ิมตั้งแตประกาศยกเลิกการทําลายรูปเคารพใน
ป ค.ศ.843 ไปจนถงึ การเขาบุกยดึ กรงุ คอนสแตนติโนเปล ของพวกครูเสด ในป ค.ศ.1204
3) ไบแซนไทนชวงตอนปลาย (late Byzantine Art) ชวงการฟนตัวในสองศตวรรษสุดทายของกรุงคอนสแตนติ
โนเปล ในป ค.ศ.1261 จนถึงการสูญเสียจักรวรรดิใหแกออตโตมานเตอรก ในป ค.ศ.1453 (และอารยธรรม
ไบแซนไทนไ ดแ ผขยายไปสดู ินแดนชนเผาสลาฟสใ นกลมุ บลุ กาเรยี นสและรัสเซยี นส)

ศลิ ปะไบแซนไทนต อนตน

เปนชวงที่ยังรับอิทธิพลมาจากโรมันตะวนั ตกโดยตรงนับแตเม่ือสรางเมืองคอนสแตนติโนเปล รูปแบบอาจจะยัง
ไมแสดงเอกลักษณไ บแซนไทนท ่ีชัดเจนนัก ท้ังนี้ก็เพราะมีความเปนศิลปกรรมแบบโรมันอยูนนั่ เอง แตเน้ือหาที่ชดั เจน คือ
เปนศิลปะของคริสตศาสนาในสมัยแรกๆ ดวย ในชวงรัชสมัยจักรพรรดิจัสติเนียนที่ 1 ครองราชย (ค.ศ.527-565) และ
รูปแบบศิลปกรรมแสดงความโดดเดนเปนเอกลักษณแบบไบแซนไทนที่เปนแบบของตัวเองอยางแทจริงแลว จนถือไดวา
เปนยคุ ทองของศลิ ปกรรมไบแซนไทน

จติ รกรรม

จติ รกรรมที่สะทอนความศรัทธาทางศาสนาเปนหลักใหญ ลักษณะแสดงสีสันสดใส และนิยมการสรางภาพดวย
หินสีหรือกระเบื้องสี (mosaic) และจะใชพ ้ืนภาพสีทองตัดสีน้าํ เงินเขม นิยมวาดภาพพระคริสตไ วพ ระฑาฐิกะ (เครา) ตรง
กลางภาพใหโดดเดน เพ่ือใหความรูสึกศักดิ์สิทธิ์และใชหินสีน้ําเงิน สีแดงมีความโปรงแสง มีการเขียนภาพประกอบขนาด
เลก็ (miniature) ในพระคัมภีร ภาพดูแบนเปน สองมิติ ไมมีความสําคัญในการสรา งฉากหลัง (ยังไมร ูวา จะสรางฉากหลังให
สมั พันธก ับบคุ คลอยางไร เน่ืองดว ยรูปบคุ คลเจตนาใหเ ปนเชิงสัญลักษณและเปนแบบคตินยิ มมากกวาบนั ทึกใหเหมือนจริง
อยา งธรรมชาต)ิ

งานจิตรกรรมท่ีเนนตกแตงภายในอาคารและวิหารตางๆ และกรรมวิธีแบบหินสีประดับ (mosaics) ไดรับการ
สรางสรรคอยางเปนเลิศ ชวยสงเสริมสถาปตยกรรมทางศาสนาใหโดดเดนและศักด์ิสิทธิ์มากยิ่งขึ้น (เนื่องดวยอยูใน
ภมู ศิ าสตรท่ไี ดรบั แสงแดดตลอดทั้งป จึงเนน การตกแตง ใหมีสสี นั ตระการตา) งานหนิ สปี ระดับนี้ เปนผลงานทศี่ ลิ ปนมคี วาม
ต้ังใจและบรรจงสรา งสรรคดว ยศรทั ธาอยางมาก นอกเหนอื จากคุณคา ทางเทคนคิ ทีใ่ หค วามคงทนสงู กวาการเขียนสบี นผนงั
ปูนเปยก (fresco) นอกเหนือจากนั้น เปนการวาดภาพประกอบพระคัมภีรคัดดวยลายมือ (illuminated manuscripts)
(handwritten books)

ภาพหินสีประดับ (mosaics) จักรพรรดิจัสติเนียนและ
มุขนายกแมกซิมอิ านสุ พรอ มเหลา ขาราชบริพาร ทวี่ ิหาร
ซาน ไวตาเล (San Vitale) เมืองราเวนนา ป ค.ศ.574
โดยมากมักเปนภาพท่ีมีเนื้อหาเก่ียวกับพิธีกรรมทาง
ศาสนาที่นําโดยจักรพรรดิหรือจักรพรรดินี เพ่ือใหดู
ศักด์สิ ิทธแ์ิ ละยงิ่ ใหญ

ศลิ ปะไบแซนไทน 53.

ประตมิ ากรรม

นอกจากนําแบบวิธีแบบโรมันมาใชในเบื้องตนแลว มักจะทํางานประเภทแกะสลักภาพนูนงาชาง เพ่ือเปนปาย
บูชาหรือประดับตามธรรมาสนตางๆ แตการใสใจในเรอ่ื งกายวิภาคหรือความสมจริงธรรมชาติลดนอยลง (จนไมคํานึงถึง)
เพราะเปน งานทีเ่ นนสอื่ ทางศรทั ธามากกวาบุคลกิ ภาพบุคคลแบบโรมนั และเร่ิมเขา แบบแนวประเพณีนยิ มเปนลําดบั มกี าร
ตกแตงหัวเสาใหเปนลวดลายวิจิตร และไปเนนงานจําพวกจุลศิลป หรืองานชางหัตถศิลปคอนขางมากซึ่งมีฝมือขั้นเอกอุ
เชน งานแกะสลกั นนู ตาํ่ งาชา ง งานเครื่องทอง ดุนลายเครอ่ื งเงินลงยาสี เพ่ือทาํ เปน อปุ กรณประกอบทางศาสนพิธี

หัวเสาส่ีเหล่ียมหินออนตกแตงประดับลวดลายวิจิตร
ที่ วิหารซาน ไวตาเล (San Vitale) เมืองราเวนนา
(Ravenna)

แผนปายบูชา Archangel Michael แกะสลัก รูป เค ารพ บู ชา (icon) Virgin (Theotokos)
นูนต่ํางาชาง ตนคริสตศตวรรษที่ 6 การทํารูป and Child ทามกลางเซนตธีโอดอรกับเซนต
เคารพบูชา (icon) ปรากฏได 2 ลักษณะ คือ จอรจ ตนคริสตศตวรรษท่ี 7 เขียนดวยสีข้ีผ้ึง
การแกะสลักแผนปายบูชา 2 บาน (diptych) และสีทองบนแผนไม ในชวงการทําลายรูป
หรือ 3 บาน (triptych) ดวยวัสดุตางๆ เชน เคารพ ภาพบูชาเหลาน้ีจะโดนทําลายเปน
งาชาง แผนไมหรือดุนแผนทอง ดุนแผนเงนิ อีก จํานวนมาก ไมวาจะเปนแผนปายบูชาแกะสลัก
ลักษณะ คอื การวาดรปู เคารพบูชาลงบนแผน ไม หรือรูปเคารพบูชาเขียนสีก็ตาม นอกจากนั้นยัง
รวมไปถึงเคร่อื งรางของขลงั ศักด์สิ ิทธิอ์ ื่นอีกดวย

ศิลปะไบแซนไทน 54.

สถาปต ยกรรม

สงิ่ กอสรา งระยะแรกท่ีนําแบบบาสิลกิ า ของโรมันที่มีผังเปนแบบละตนิ ครอส (latin cross plan) หรือรปู กางเขน
นํามาปรับเปน วหิ ารทางศาสนาคริสตแ ละรับอิทธิพลแบบตะวันออกกลางเขา มาผสม หัวเสาแมจะมแี บบมาจากคอรนิ เธยี น
แตลดรายละเอียดลง หวั เสามีลักษณะเปน เหล่ียมไมกลมเหมอื นอยางโรมัน มีโครงสรางที่สถาปนิกนํามาใชสรางสรรคมาก
ข้ึน เชน เพดานโคง (vault) แบบตางๆ และ หลังคาโคงแบบโดม (dome) ชวงยุคจักรพรรดิจัสติเนี่ยนที่ 1 เปนตนไป
สถาปตยกรรมมาจากแบบบาสิลิกาแบบงา ยจนมีโครงสรา งและผังท่ซี ับซอนข้ึน ผังอาคารเนนความสําคัญตรงกลาง เปนรูป
กากบาทหรือท่ี เรียกวา แบบกรีกครอส (greek cross plan) ตรงสวนกลางหลังคาเปนโดม และอาจมีโดม (หรือโดมคร่ึง
ซีก) ประกอบขนาดยอมในดานขาง วิหารท่ีสําคัญของยุคน้ี0* คือ วิหารฮาเกีย โซเฟย (Hagia Sophia or Santa
Sophia) (หมายถึง ภูมิปญญาอันศักด์ิสิทธิ์) สรางขึ้นโดยพระบัญชาของจักรพรรดิจัสติเนียนมหาราช โดยสองสถาปนิก
อันธีมอิ ุสแหงทรลั ลีส และ ไอสิโดรุสแหงไมเลตุส (Anthemius of Tralles and Isidorus of Miletus)

การทําลายรูปเคารพ (iconoclasm [iconoclastic controversy]) (image breaking มาจากคํากรีก
eikon คือภาพ และ klao หมายถึง การทําลาย) การยุคสมัยของการทําลายรูปภาพหรือภาพเคารพบูชาที่
เปนส่ิงศักดิสิทธิท์ ั้งหลาย ในรัชสมัยจกั รพรรดิเลโอที่ 3 ส่ังหา มการสรา งรูปเคารพ อนั เนอื่ งมาจากการตีความ
วาสมควรสรางรูปเคารพหรือไม ทําใหสงผลตอการสรางสรรคงานศิลปกรรมอยูมากและมีผลตอการทําลาย
งานทีท่ รงคณุ คา เกา อกี ดวย

ลักษณะโดมของวิหารฮาเกีย โซเฟย ตั้งอยูบนมุมฐานโคง (pendentive) ท่ีรองรับทั้งสี่ดาน อันเปนลักษณะ
อาคารหลังคาโดมแบบไบแซนไทนเอง แตเดิมโดมจะวางอยูบนฐานทรงกระบอก (ผังกลม) อยางเชน เทวาลัย
Pantheon ของโรมัน ซึ่งเปนพัฒนาการมาจากเพดานโคงหรือโวลตน่ันเอง สว นผังสี่เหลี่ยมท่ีรับโดมโดยฐาน
หลายเหลี่ยม เรียกวา สควินเชส (squinches)

* สถาปตยกรรมท่สี าํ คญั อันเปน เลิศของยุคน้ี คอื วหิ ารฮาเกยี โซเฟย ท่ีกรงุ คอนสแตนติโนเปล วิหารซาน ไวตาเล ท่ีเมืองราเวนนา และสาํ นัก
สงฆ เซนต แคทธีริน ทีเ่ ขาไซนาย

ศลิ ปะไบแซนไทน 55.

วหิ ารฮาเกีย โซเฟย สรางข้ึนเม่ือราว ค.ศ.532 – 537 นอกจากมุมฐานโคง (pendentive) ที่มารองรับท้ังสี่
ดานแลว ยังมีโดมคร่ึงซีก ขนาดเล็กและตํ่ากวาโดมใหญขนาบขางอีกท้ังส่ีดาน ชวยขับเนนโดมกลางซ่ึงมี
ขนาดศนู ยก ลาง 108 ฟตุ ใหโ ดดเดน และชวยสรา งบรรยากาศของความศกั ด์สิ ทิ ธิ์

ศิลปะไบแซนไทนต อนกลาง

เปนชวงสมัยจักรพรรดิท่ีมาจากราชวงศเชื้อสายกรีก คือราชวงศมาเซโดเนียน (Macedonian dynasty) ใน
คริสตศตวรรษที่ 9 (ซ่ึงรวมสมัยกับทางดานตะวันตกท่ีมีจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์จากคาโรแลงเฌียงและออตโตเนียน)
แนวความคดิ ทางศิลปะและความงามแบบเฮลเลนนสิ ติกเขามามบี ทบาทในการสรางสรรค ไดรับการกระตุนเราสรางสรรค
อยางเต็มท่ี ประหน่ึงวาจะชดเชยจากสมัยทําลายรูปเคารพท่ีผานมา มีการรื้อฟนการสรางรูปเคารพข้ึนมาใหม
(iconophile (image-loving)) ในป ค.ศ.843 โดยการสนับสนุนของจักรพรรดินีธีโอโดรา (Theodora) ศิลปนท่ีมีฝมือสูง
ตามแนวสมจริงธรรมชาติแบบกรกี เขามามีบทบาท แตเน้ือหาก็เปนไปเพอื่ ศาสนาครสิ ตแ บบนิกายกรีกออรโ ธดอกซ (Greek
Orthodox) ศิลปะกรรมไบแซนไทนยุคน้ีแผขยายไปในกรีซ อูเครนและสงไปถึงเวนิซ (ท่ีรายลอมดวยอารยธรรมของ
ศลิ ปกรรมยคุ กลาง [medieval art] ในดนิ แดนยโุ รปตะวันตก)

จติ รกรรม

คตกิ ารสรา งสรรคง านไมไดเ ปนไปในเชิงการบรรยายความตามพระคัมภีร แตเ นนการถายทอดอารมณความรูส ึก
ทางจิตวิญญาณ ดังน้ันภาพจึงปรากฏเปนเชิงสัญลักษณมากขึ้น ทั้งการจัดวางองคประกอบและเน้ืองานภาพ เกิดเปนคติ
นิยมการสรางภาพแบบที่เรียกวา ไอคอน (icon) หรือรูปเคารพ เปนภาพบูชาขนาดเล็ก สวนงานกระเบื้องสีหรือหินสี
(mosaics) ภาพพระเยซคู รสิ ตแ ละแนวคริสตประเพณีตางๆ เปนที่นิยมทําประดบั อาคารโบสถวิหารมากกวาการเขียนภาพ
แบบผนงั ปูนเปยก เปน ภาพเชงิ สัญลักษณเชิงศักดสิ์ ทิ ธิ์ เพอื่ ความเคารพบูชาเปนสาํ คัญดวย

ศิลปะไบแซนไทน 56.

งานเขียนสีรูปเคารพบูชา (icon) ประกอบบน งานเขียนภาพประกอบในหนังสือเพลงสวดมนต
หนังสือคัมภีรสวดมนต ชวงตอนปลายคริสต ของดาวิด (David the psalmist) (paris psalter)
ศตวรรษท่ี 12 เขียนดวยสีฝนุ และหมึกดาํ มีภาพเขียนสีอยู 14 หนา เขียนดวยสีฝุนและทอง
บนหนงั ลกู ววั (vellum) ขนาด 35.6 x 26 ซม.

ภาพหินสี (mosaics) พระคริสตผูเปนประมุขท้ัง ภาพหินสี (mosaics) พระคริสตผูเปนประมุขทั้ง
ผอง ภายในโดมกลางของโบสถดอรมิฌ่ัน เมือง ผอง ภายในโดมกลางของโบสถดอรมิฌ่ัน (หมายถึง
ดาฟนี (ใกลเอเธนส) กรีซ ค.ศ.1090-1100 ภาพ สวรรค) มภี าพหินสปี ระดับเรอ่ื งราวพระประวตั ิพระ
หินสีไดรับความนิยมมาก จะปรากฏอยูตามผนัง เยชูตามพระคัมภีรอยูตามฐานโคง (pendentive)
เพดานโคงหรือกลางโดมของโบสถ ทัง้ ส่มี ุม

ประตมิ ากรรม

การแกะสลักภาพนูนเคารพบชู าขนาดเล็กแบบไอคอน ไดรับการสรา งสรรคมากกวาการทําประติมากรรมขนาด

ใหญ รวมไปถึงงานชา งหตั ถศลิ ป จลุ ศิลป (miniature) ตา งๆ เฟองฟมู ากขนึ้

ศิลปะไบแซนไทน 57.

งานหัตถศิลปแกะสลักงาชา งนูนต่ํารูปเคารพ (ภาพไอคอน) บนปกพระคัมภีร บุแผน ทอง
ดุนลาย เปน กรอบและประดับดวยหนิ สอี ัญมณี ชว งราว ค.ศ.840 และ ค.ศ.1084

สถาปต ยกรรม

ผังสถาปตยกรรมแบบกรีกครอส ไดรับการขยายผลออกไปในที่ตางๆ และเพม่ิ ความวิจิตรมากข้นึ มีโดมประกอบ
อยบู นผังกากบาท อยูห ลายโดม แตโดมประธานยงั เปน โดมตรงกลาง

ผงั และบรรยากาศภายในมหาวหิ ารเซนตมารค เมืองเวนิซ เร่ิมเม่ือป ค.ศ.1063 เวนิซในคริสตศตวรรษ
ท่ี 11 เปน ศนู ยก ลางของศิลปกรรมไบแซนไทนใ นอิตาลี มหาวิหารเซนตมารค มผี ังแบบกรกี ครอส มโี ดม
อยูตามตําแหนง 5 โดม โดยมีโดมประธานอยูตรงกลาง แยกระหวางโดมดวยเพดานโคง (barrel
vaults) และมุมฐานโคง (pendentives) รับโดม ไมเหมือนวิหารฮาเกีย โซเฟย สวนผนังกําแพงจะบุ
ดว ยแผนหนิ ออ นและกรกุ ระเบือ้ งทองบรเิ วณเพดานโคง มมุ ฐานโคงทง้ั ส่ีมมุ และบริเวณผนงั โดม

ศิลปะไบแซนไทน 58.

ศิลปะไบแซนไทนช ว งตอนปลาย

หรือเรียกวาเปนยุคทองสุดทายก็ได เนื่องจากการท่ีจักรพรรดิไดพระราชอํานาจคืนมาจากทหารครูเสด (จาก
สงครามครูเสดคร้ังที่ 4) ท่ียกทัพมายึดกรุงคอนสแตนติโนเปล จักรพรรดิในราชวงศเช้อื สายกรีก พยายามฟนฟูศิลปกรรม
ตา งๆ ใหร ุงเรอื งขน้ึ มาใหม

จติ รกรรม

จติ รกรรมมีท้ังงานหินสีประดับ (mosaics) และการเขียนภาพสีบนผนังปูนเปยก (fresco) และงานภาพไอคอน
(icon) ไดสรา งสรรคเจรญิ รุงเรืองมาก และยังมผี ลขยายออกไปในดนิ แดนรัสเซีย (จนถงึ กลาววา รัสเซยี เปนกรุงโรมทส่ี าม)

ประตมิ ากรรม

งานจุลศิลปหรือประเภทมณั ฑนศิลปไดรบั การสรา งสรรคเปนจาํ นวนมากยังรวมไปถงึ งานสิ่งทอ ผาไหมและงาน
ชางหตั ถศลิ ปอ ่ืนๆ

สถาปตยกรรม

สถาปต ยกรรมแนวประเพณีแบบไบแซนไทนขยายผลออกไปในดินแดนรสั เซีย และไดว ิวัฒนแนวของตนเองแตก
แขนงออกไปจากแนวไบแซนไทนเดิม เชน ผังมิไดเปนแบบกรีกครอส แตใชผังแบบละตนิ ครอส รูปทรงโดมเปล่ียนไปเปน
แบบทรงหัวหอม ตกแตงภายในหรหู รา และใหบรรยากาศความขลงั และศกั ดิส์ ทิ ธกิ์ วา บรรยากาศไบแซนไทนเดมิ

ศิลปะไบแซนไทนเจริญกาวหนาเคียงคูกับคริสตศาสนานิกายกรีกออรโธดอกซ มาโดยตลอดและเปนศิลปะ
ศักด์ิสิทธิ์ แมวาจะสําแดงออกถึงพระราชอํานาจขององคจักรพรรดิในฐานะซีซารสันตะปาปา (caesaropapism) ไปดวย
เมื่อจักรวรรดิไบแซนไทนลมสลายเพราะถูกเตอรกเขาทําลายลางในป ค.ศ.1453 แบบอยางของศิลปะไบแซนไทนไดสง
อิทธิพลแกแบบกําหนดนิยม รูปแบบและกรรมวิธีแกศิลปกรรมรัสเซีย กรีซ อูเครนจนถึงแถบตะวันออกตอนเหนือของ
คาบสมุทรอติ าลี เชน เวนิซ ราเวนนา และแบบกาํ หนดนิยมศลิ ปะศกั ด์สิ ิทธิ์ในสมัยยุคกลางของยุโรป (ท่ีรวมสมยั เดียวกัน)
จนลเุ ขาครสิ ตศตวรรษที่ 16 แลว แบบอยา งศลิ ปกรรมยุคฟน ฟูศลิ ปฯ ไดค ลคี่ ลายแบบอยา งศลิ ปะไบแซนไทนออกไป

แหลงอางองิ ขอ มูลและภาพที่ใชใ นการเรยี บเรยี งและเพือ่ ศกึ ษาเพิ่มเติม

Gowing, Lawrence, Sir. Britannica Encyclopedia of Art. China : The Brown Reference Group. 2005.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China : Laurence King Publishing. 2005.
Marceau, Jo. Art a World History. London : Dorling Kindersley. 2002.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.

www.metmuseum.org/explore/Byzantium (accessed in May 2008)

ศลิ ปะไบแซนไทน 59.

ศลิ ปะ (ท่ีอยูใน) ยุคกลาง

(Medieval Art)

ยคุ กลาง คอื ยุคท่อี ยรู ะหวาง ยุคกอนหนา ท่เี คยเจริญรุงเรืองในอดีต คือ สมยั โรมัน กับ สมัยฟน ฟศู ลิ ปวิทยาการ
(Renaissance) ระหวางคริสตศตวรรษที่ 5 ถึงประมาณคริสตศตวรรษที่ 12-15 ซ่ึงในแตละประเทศจะพัฒนาเขาสูสมัย
ฟน ฟูศิลปวทิ ยาการไมเทากัน และในสมัยยคุ กลาง (middle ages) ของฝงยุโรปตะวนั ตกนี้ รวมสมยั กับอารยธรรมที่เจริญ
โดดเดนในฝงยุโรปตะวันออก คือ จักรวรรดิไบแซนไทน ซ่ึงโดดเดนอยางมากในสมัยจักรพรรดิจัสติเนียนที่ 1 (ดูในศิลปะ
ไบแซนไทน) นักประวัติศาสตรศลิ ปในสมัยฟนฟูศิลปวิทยาการ เรยี กชว งเวลาระหวางคริสตศตวรรษที่ 5 – 14 วา เปน ยุค
มืด เนื่องมาจากเมอื่ มองเปรียบเทยี บกบั อารยธรรมยุคกอนหนา (ยคุ โรมัน) ทีด่ รู ุง เรอื งกวา กับ ยคุ หลงั จากยคุ กลาง ซ่ึงกค็ ือ
ยุคฟนฟฯู ท่ดี ูเฟอ งฟูมากกวา เปรียบแลว ยคุ มืดเหมือนจะดูออ นดอ ยในศลิ ปะวิทยาการนั่นเอง แตป จ จบุ นั เรียกอารยธรรม
และศิลปกรรมในยคุ นว้ี า ยคุ กลาง หรือศิลปกรรมที่อยใู นยุคกลาง ดว ยเพราะมีเอกลกั ษณ มคี วามซบั ซอ นทางสังคม ความ
รุงเรือง ส่ิงสรางสรรคและนวัตกรรมหลายอยางที่เปนของตนเองมากมาย ในสมัยยุคกลางน้ีศาสนาคริสตนิกายโรมัน
คาธอลิกมีความสําคัญตอขนบแบบแผนในวถิ ีชวี ติ ของผคู นและสังคมในยโุ รปเปน อยางย่งิ และไดแผข ยายเจริญกา วหนาไป
พรอมๆ กับการขยายอาณาจักรและการเริ่มจดั ตัง้ เปน ประเทศตางๆ ในยโุ รป ศิลปกรรมตางๆ ในยุคกลางจึงเปนการสราง
โดยมเี จตจาํ นง ศรัทธาและแบบคตนิ ิยมเพ่อื ศาสนาคริสตเปน สาํ คญั

นักประวตั ศิ าสตรศ ิลปแบงศลิ ปะ (ที่อยูใน) ยุคกลางออกเปน 3 ชวง
1) ยุคกลางตอนตน ซ่ึงประกอบไปดวยศิลปกรรมสมัยกาโรแล็งเฌียง (Carolingian) และสมัยออตโตเนียน

(Ottonian) ประมาณครสิ ตศ ตวรรษท่ี 8 - 11
2) ยุคสมยั ศิลปกรรมโรมาเนสก (Romanesque Art) ครสิ ตศ ตวรรษท่ี 11-12
3) ยคุ สมัยศลิ ปกรรมโกธกิ (Gothic Art) กลางครสิ ตศ ตวรรษท่ี 12 – 14 หรอื ถึง 15 ในบางประเทศ

ศิลปกรรมสมยั กาโรแล็งเฌียง

สมัยพระจักรพรรดิชารเลอมาญ (Charlemagne) ค.ศ. 768-814 (นามภาษาโรมัน คือ Carolus Magnus
Augustus) ซง่ึ ก็หมายถึง ชารล มหาราช ทรงไดรบั การสวมมงกฎุ ใหเปนพระจกั รพรรดแิ หงจักรวรรดิโรมันอันศกั ดิ์สิทธิ์โดย
พระสนั ตะปาปาเลโอทสี่ าม (Pope Leo III) ณ บาสลิ ิกา เซนตป เ ตอร กรุงโรม (เมื่อ ค.ศ.800) ทัง้ ที่พระองคไมใ ชชาวโรมัน
แตเปนกษัตริยชาวแฟรงคท่ีสามารถอานและพูดภาษาละตินไดอยางคลองแคลว อาณาจักรแฟรงคของพระองคขยาย
ครอบคลุมทวีปยุโรปตะวันตกเกือบทั้งหมดยกเวนก็เพียงเกาะอังกฤษและดินแดนสวนใหญของสเปน พระจักรพรรดิคอน
สแตนตินมหาราชในสมัยโรมันทรงเปนพระจักรพรรดิคริสเตียนองคแรกท่ีเปนแบบอยางของกษัตริยชาวแฟรงค ซึ่งแมแต
พระเจาชารเลอมาญ ก็ทรงนิยมศิลปวิทยาการและแบบอยางทั้งมวลอยางโรมัน ทรงพยายามรื้อฟนความเปนจักรวรรดิ
โรมันขึ้นมาใหม (renovatio imperii Romani) ทรงเปน องคอ ุปถัมปในงานศิลปวิทยาการทั้งปวง และพยายามใหผคู นได
เรยี นรู ซมึ ซับแบบอยา งอารยธรรมโรมนั และศลิ ปะคริสเตยี นจากสมัยตน

สถาปต ยกรรมกาโรแล็งเฌยี ง สถาปนิกสมัยชารเลอมาญนิยมรูปทรงแบบอยางจากเมอื งหลวงสมัยโรมัน คือ กรุง
โรมกับกรุงราเวนนา ในการเปนแรงบันดาลใจในการสรางสถาปตยกรรม แตกระน้ันก็ไมไดลอกแบบเหมือนโรมันทุก
กระเบียด ยังนําความนิยมตามเชื้อชาติของตนพัฒนาตางออกไปบาง และขณะเดียวกันความโดดเดนย่ิงใหญของ
จกั รวรรดิไบแซนไทนก็มบี ทบาทสง ผลตอ ความพยายามในการพัฒนาไมใหน อยหนา กรงุ คอนสแตนติโนเปล ดว ย

ศิลปะ (ท่อี ยใู น) ยุคกลาง 60.

ศลิ ปะโรมาเนสก

(Romanesque Art)

ศลิ ปะโรมาเนสก เปนศิลปะท่ีอยูในยคุ กลาง (medieval age) ซ่ึงอยูใ นยุโรปตะวันตก ราวคริสตศตวรรษท่ี 11 -
12 ในขณะที่ยุโรปตะวันออกเจริญรุดหนาอยางย่ิงยวดของศิลปะแบบไบแซนไทน (Byzantine Art) ลักษณะทาง
ศิลปกรรมของโรมาเนสกจะเนนไปที่สถาปตยกรรมอยางเดนชัด วัดกลายเปนศูนยกลางของการประกอบกิจกรรมและ
เปนแบบอยางกําหนดสุนทรียภาพ คตินิยมในการสรา งงานตางๆ ซ่ึงไมเพียงแตศาสนสถานสํานักอาราม (monasteries)
เทาน้ัน ปราสาท (castles) คฤหาสน (manor house) และพระราชวังของกษัตริยและขุนนางก็มีการสรางขึ้นอยาง
มากมาย สังคมยุโรปกําลังเริ่มเจริญระบอบศักดินา (Feudalism) อยางแข็งขัน มีการรวมตัวเปนลักษณะเมือง เพราะมี
การคาและงานชางหัตถกรรมเพิ่มขึ้น จึงเกิดชนช้ันพอคาและชางฝมือ และมีการรวมกันจัดตั้งอาชีวสมาคมวาณิช
(merchant guild) และอาชวี สมาคมชางฝมอื (crafts guild)

คาํ โรมาเนสก ถกู เรยี กเพ่ือใชอ ธิบายรูปแบบสถาปตยกรรมโดยเฉพาะโบสถต างๆ ท่ีมีโครงสรางกําแพงหนาและ
ใชระบบคานโคงและเพดานโคง ทสี่ มัยโรมนั เคยมสี ถาปตยกรรมตา งๆ มาจากโครงสรา งเหลานี้ และคําน้ีไดถ กู นําไปใชเรยี ก
รปู แบบศิลปะทง้ั หมดท่ีอยูใ นชวง (โดยประมาณ) กลางคริสตศตวรรษท่ี 11 จนถงึ คร่งึ หลงั ของคริสตศตวรรษท่ี 12 และผล
สดุ ทายของแบบอยางโรมาเนสกก็พัฒนาการรปู แบบของตนเองจนมีลักษณะเอกลักษณท่ีแตกตางไปจากศิลปะโรมันหรือ
ยุคกลางตอนตนสมยั กาโรแลง็ เฌยี งแลว

รูปแบบศิลปะโรมาเนสกดูเหมือนวาจะไมหวือหวาอลังการวิจิตรเทากับกับศิลปะไบแซนไทน ท่ีผสมผสานกล่ิน
อายศิลปะอันงดงามของยุโรปตะวันออกกับแถบเอเชียตะวันตกเอาไว และสืบเนื่องจากคติทางนิกายศาสนาท่ีตางกัน
(โดยเฉพาะขอบัญญัติแบบเบเนดกิ ทนี ) มคี วามเรยี บงา ยแตกม็ ีแบบอยางเปนของตนเอง หลังจากที่โบสถซ่งึ เปนส่ิงกอสรา ง
สําคัญของชุมชน ไดปรับมาจากบาสิลิกาของโรมันแลว (พัฒนาตอจากสมัยกาโรแล็งเฌียงและสมัยออตโตเนียน) ปรับ
โครงสรางจากวัสดุไมมาเปนวัสดุทกี่ อดวยหินและอิฐ มีโครงหลังคาเปนแบบเพดานโคง (barrel vault) ผนังหนารับการ
ถายเทของน้ําหนักหลังคา มีครีบยันกําแพง (buttress) กระจายแรงออกไปดานขาง เสา (piers) ในสถาปตยกรรม
โรมาเนสกจ ึงมีความสําคัญมาก

ระบบเสาในสถาปตยกรรมโรมาเนสต เรียกวา piers หมายถึง เสาท่ีสามารถรับนํ้าหนักกนั กําแพงพังได ซึ่งจะมี
ลกั ษณะเปน กลุมเสา (compound piers) หรอื จาํ แลงรปู ทรงคลายมเี สาหลายตนเกาะอยูด วยกนั หรือทําเปนรปู เสาครึ่งตน
หรอื เสาหลอกประกอบกัน เซาะรูปทรงใหด ไู มใหญหนาเกินไปหรือไมกต็ กแตง รปู ทรงลวดลายรวมไปถงึ หัวเสาทรงสีเ่ หลีย่ ม
ทีม่ ีรูปสลักแปลกตา สถาปตยกรรมโรมาเนสกจะใชเสามารับคานโคง (arch) จะแตกตางจากแบบโรมันที่ใชเสามารับคาน
ตรง (lintel)

อาคารโรมาเนสกพ ฒั นาเพดานโคงมากอสรา งแตกตางกัน 3 รปู แบบ
1) แบบเพดานโคงปกติหรือเพดานโคงอุโมงค (barrel vaults หรือ tunnel vaults) และมีคานโคงค่ัน
(transverse arch) เพอ่ื ถา ยนา้ํ หนักเพดานลงเสาเปน ระยะ ตลอดโถงกลาง (nave) ของโบสถ
2) แบบเพดานโคงกากบาทไขว (groin vaults หรอื cross vaults)

ศลิ ปะโรมาเนสก 70.

3) แบบเพดานโคงกากบาทมีคิ้วนูน (ribbed groin vaults) ซึ่งรูปแบบน้ีจะทําใหเห็นเหมือนเพดานแบงเปน
สวนๆ จึงเรียก half barrel หรือ quadrant vaults กม็ ี

หนาตางตามผนังอาคารไมกวางมากนัก (เพ่ือใหผนังแข็งแรง) จึงตองทําใหขอบบานหนาตางดานในขยายออก
เพื่อกระจายแสงใหภายในอาคาร สิ่งท่ีเปนลักษณะจําเพาะของหนาตางอาคารโรมาเนสก คือ เหนือสวนคานโคง (arch)
ของช้นั ลา ง จะมสี ว นโคง เลก็ ๆ สามสว นโคง ระเบียงเหนือทางเดนิ ขา งดา นบน เรยี กวา triforium

แบบแปลนของโบสถจ ะเปนแบบลาตินครอส (Latin cross) เน่ืองมาจากการขยายมุขขวางโบสถ (transept) มุข
โคง สกัดทายโบสถ (apse) ออกไปเพอ่ื รับจํานวนของบาทหลวงไดมากขน้ึ จงึ มีแบบแปลนคลายไมกางเขน ซ่ึงแตกตา งจาก
ผังโบสถข องไบแซนไทน ท่เี ปน แบบกากบาทหรอื กรกี ครอส (Greek cross)

ลักษณะระเบียงเหนือทางเดินขาง (triforium) ท่ี
เปนชองทางดานระเบียงดานบน ช้ันบนสุดเปนชอง
แสง (clerestory) และเพดานโคง (barrel vault)
และเพดานโคง กากบาท (cross vault)

สถาปตยกรรมโรมาเนสก

สาํ นกั อารามวดั กลูนี (The monastery of Cluny) แควนเบอรกนั ดี
ดยุคแหงเบอรกันดีไดยกที่ดนิ เพอื่ สําหรบั สรางสาํ นักอารามเบเนดกิ ทีน ในป ค.ศ.909 วัดกลูนมี ีลกั ษณะพเิ ศษที่มี
สถานภาพเปน อิสระขน้ึ โดยตรงตอ สันตะปาปาที่โรม โดยไมไดขึ้นตอมุขนายกในทองถ่ิน ลกั ษณะสํานกั อารามวัดกลูนีเปน
ด่งั เมืองท่ีเปนเอกเทศในตนเอง เปนชุมชนภายในตนเอง มีการกอสรางสามระยะ โดยเฉพาะโบสถ (สมัย) ทีส่ าม เปน โบสถ
ท่ียาวมาก สรางโดยใชระบบคานโคงและเพดานโคง ทําใหความสูงของโถงกลาง (nave) สูงไดมาก ผังของโบสถที่สามนี้
ปรับมาจากบาสิลิกา ที่เพ่ิมทางเขาหลักและมีหอคอยระฆังสองหอดานหลังทิศตะวันตก ริเร่ิมสรางโดยฮยู แหงซีเมอร
(Hugh de Semur) เปนเจาอาวาสวัดกลูนีอยู 60 ป (ค.ศ.1049-1109) โถงกลางยาวรวม 550 ฟุต มีโถงทางเดินขาง
(aisles) ส่ีแถวและโถงกลางหน่ึงโถง รวม 5 แถว คลายโบสถเกาเซนตปเตอรที่โรม มีหอทรงแปดเหล่ียมสูงสองหอตรง
จุดตัดมุขขวางโบสถ (transept) ท้ังสองและเพิ่มหอตรงบริเวณดานขางของปกมุขขวางโบสถท้ังสองอีกดวย ตรงผนังของ
สวนโถงกลาง จะแบงเปน ระดับสามระดับ ระดับลา งผนังจะประกอบดวยเสาประกอบหลัก (compound piers) ท่มี ีกลุม
เสาหลอก (pilasters) ประกบโดยรอบมีหัวเสาแบบคอรินเธียน เพ่ือรบั ชองคานโคงยอดแหลม (pointed arches) บรเิ วณ
เพดานโคงโถงกลาง (nave arcade) ทุกตําแหนงเสาหลักจะรับคานโคงค่ัน (transverse arch) เปนระยะสลับเพดาน
โคง ระดับถัดมาคือระเบียงเหนือทางเดินขางดานบน (triforium) ประดับดวยเสาหลอกและคานโคง มีประติมากรรม
ตกแตง ระดับบนสดุ คือ ชอ งรับแสง (clerestory) ทรี่ บั แสงแดดโดยตรงเพ่ือใหความสวา งกระจายไปทว่ั โถงโบสถ

ศลิ ปะโรมาเนสก 71.

ภาพจาํ ลองผังบริเวณของสํานกั อาราม
วัดกลูนี (the monastery of Cluny)
แควนเบอรกันดี ฝรั่งเศส ในป ค.ศ.
1088-1130

ภาพลายเสนแสดงโถงกลาง (nave)
โบสถวัดกลนู ี (สมัย) ท่สี าม (Cluny III)
มองไปทางฝงตะวันออก ในป ค.ศ.
1088-1130 ระหวางเพดานโคงแตละ
ชวงเสาหลัก (piers) จะมีคานโคงค่ัน
(transverse arches) แบงเพดานโคง
เปน ระยะ

โบสถแ ซงต เตเตียน (The Abbey Church of Saint-Étienne) แหง เมืองก็อง (Caen)
เปนสถาปต ยกรรมชิน้ โดดเดนแบบโรมาเนสกนอรม นั ในป ค.ศ. 1067 โดยเฉพาะแผงหนา อาคาร (façade) ดา น
ตะวันตกอันโดดเดน ทมี่ ีรากฐานเดิมมาจากซุมประตูตะวันตกสมยั กาโรแล็งเฌียงและออตโตเนียน โดยมีการปรับการวาง
แนวใหม โดยใชครีบยันกําแพงเปนตัวแบง สวนดานหนาออกเปนสามสวน เทากับแสดงสวนของโถงกลางและทางเดินขาง
ท้ังสอง เหนือสว นดานขางท้ังสองเปนหอระฆังคูซึ่งก็ยงั แบงออกเปนสามตอนและคอยๆ ลูขึ้นไปเปนยอดสูง การแบงสวน
สามแนวน้ี มีท้ังแบงสามสวนในแนวนอนและสามสวนในแนวดิ่ง เรียกวา แบบไตรภาคสวน (tripartite design) อัน
สอดคลอ งไปกับหลักของตรีเอกภาพดว ยนนั่ เอง

ศิลปะโรมาเนสก 72.

แผงหนาอาคารดานตะวันตก ของโบสถแหงแซงต
เตเตยี น (เริ่มกอ สรา งเมื่อป ค.ศ.1067 เพื่อใชเปน ท่ี
เก็บพระบรมศพของพระเจาวิลเลียมแหงนอรมังดี)
การแบงสวนทั้งสาม (โดยครีบยันกําแพงดานหนา
ท้ังส่ี เปนลักษณะครีบยันแบบตัน) สัมพันธกับโถง
กลางและทางเดินขางท้ังสอง ท่ีเปนโครงสรางผัง
หลักของอาคาร หอระฆังสูงท้ังสองออกแบบเปน
แบบไตรภาคสวน (tripartite design)

มหาวิหารเดอแรหม (Durham Cathedral) ประเทศอังกฤษ
เร่ิมกอสรางโดยนําระบบคานโคงมาใชในป ค.ศ.1093 เสร็จเม่ือป ค.ศ.1128 เปนลักษณะแบบอยางนอรมัน
(Norsemen หรือ Normans) มหี นา ตา งวงกลมขนาดใหญที่ใหแสงสองผานและเปนที่มาหลักของการพัฒนาตอไปจนเปน
แบบลักษณสําคญั ในสถาปต ยกรรมโกธิก วหิ ารมีเสาประกอบ (compound piers) ขนาดใหญ มกี ารตกแตง รปู ทรงของเสา
และลวดลาย เหนอื ตําแหนง เสาประกอบสาํ คญั และคานโคง รับเพดานโคง กากบาทมีคิว้ นนู (ribbed groin vaults) ระบบ
เพดานโคงแบบนี้จะกา วหนาไปเปน แบบอยางเพดานโคงสาํ คญั และโดดเดนในสถาปต ยกรรมโกธิก

เสาประกอบสําคัญ (compound piers) จะอยูตรง
ตําแหนงคานโคงค่ัน (transverse arches) เร่ิมมี
รูปแบบเปนคานโคงคั่นแบบยอดแหลม ซึ่งตอไปใน
สถาปตยกรรมแบบโกธิกจะเปนคานโคงยอดแหลม
(pointed arches) ท่ีโดดเดนมากข้ึน เพดานโคง
ของมหาวิหารน้ี จะเปนเพดานโคงกากบาทมีคิ้วนูน
(ribbed groin vaults) ระหวางเสาประกอบหลัก
จะแบงเปนคานโคงสองคานโคง มเี สารองรับคานโคง
และผนังยังแบงเปนสามระดับในคตินิยมของอาคาร
คือระดับบนเปนระเบียงเหนือทางเดินขางดานบน
(triforium) และระดับบนสุดก็คือ ชองรับแสง
(clerestory) แตที่โดดเดนเปนพิเศษ คือ หนาตาง
วงกลมขนาดใหญตรงมุขโคงดานสกัด (apse) จึงทํา
ใหมีแสงเขามาในอาคารไดมากข้ึนกวาอาคารโร
มาเนสกแตกอน (แตยังไมมากเทาอาคารแบบโกธิก
ในปลายคริสตศ ตวรรษที่ 12-14)

ศิลปะโรมาเนสก 73.

ผังของมหาวิหารเดอแรหม เปนรูปกางเขนแบบ
ลาตินครอส มีโถงกลาง (nave) 1 แถว และโถง
ขาง (aisle) ขางละ 1 แถว เพดานโคงกากบาท
แบบคิ้วนูน ไมใชเพดานโคงแบบอุโมงคอยางโบสถ
สํานักอารามวัดกลนู ี

มหาวิหารเดอแรหม เปนสถานท่ีแรกๆ ที่ใช
เพดานโคงกากบาทมีค้ิวนูน (ribbed groin
vaults) วางเหนือโถงกลาง (nave) สถาปนิกใช
คานโคงแบบหน่ึงสวนสี่ (quadrant arch) ตอ
จากเพดานโคงเพ่ือหนุนถายแรงเปนครีบยัน
กําแพง (buttress) ใหกับเพดานโคงโถงกลาง
หมายถึง ไมใชเปนแคค รีบยันกําแพงทึบตันอยาง
แตกอน ซ่ึงตอไปจะพัฒนาเปนสะพานครีบลอย
ยันกําแพง (flying buttress) ในสถาปตยกรรม
แบบโกธิก

ประติมากรรมสมยั โรมาเนสก

ประติมากรรมโรมาเนสกจะสัมพันธอ ยูกบั สถาปตยกรรมเปนอยางมาก โดยเน้ือหาสอดคลองสืบเนื่องมาจากคติ
ทางคริสตศาสนา ซง่ึ จะตกแตงประดับอยูตามซมุ ประตทู างเขาของโบสถโ ดยเฉพาะทางเขา หลกั ดานทิศตะวนั ตก (ซุม ประตู
ทางเขาทิศอื่นก็มี) ลักษณะซุมประตูทางเขาของโบสถนี้เองที่เปนเอกลักษณจําเพาะเดนชัดของแบบอยางโรมาเนสกท่ี
สถาปต ยกรรมแบบโรมันไมมี รูปสลกั ลวดลายตางๆ ตามลําเสาและหัวเสาท่ีประกอบอาคาร รูปสลักสว นมากเปน รูปนนู ตํ่า
และนูนสูง ประติมากรรมแบบลอยตัวนอยมาก รูปคนจะสูงยาว สวนมากลําตัวจะแบนแนบติดกับผนังอาคารมีแตสวน
ศรี ษะที่จะเปนรูปทรงสามมิตสิ มบรู ณ วัสดุทีใ่ ชสรางก็คือหินและอฐิ (ถาเกี่ยวของกับงานสถาปตยกรรม) สวนประตวู หิ ารก็
ยังนิยมหลอสําริดภาพนูน (ท่ีสืบเนื่องมาจากสมัยออตโตเนียน) นอกจากนั้นยังมีงานประติมากรรมประเภทจุล
ประตมิ ากรรม เชน งานแกะสลักงาชาง แกะไม รปู พระเยซูตรงึ กางเขน งานแกะดนุ ลายภาพนูนปกพระคมั ภีร

ศิลปะโรมาเนสก 74.

ลักษณะโครงสรางโดยรวมหลักๆของซุมประตู
โบสถ จะมีการประดับประตมิ ากรรม ในพื้นที่ตางๆ
รอบซุมประตู โดยเฉพาะบริเวณพ้ืนที่กรอบจ่ัว
(tympanum) ซึ่งเปนศูนยกลางเนื้อหาหลักของ
ภาพคริสตศาสนาซ่ึงสวนมากคือรูปพระเยซู ยังมี
ภาพแกะสลักนนู ตามคาน (lintel) หินลิม่ ประกอบ
ชองโคง (voussoirs) ตามวงกบยอมุม (jamb)
ดา นขา ง และเสารบั คานกลางประตู (trumeau)

ซุมประตูทางเขาดานทิศใตของโบสถแซงตปแอร
(Saint-Pierre) เมืองมัวซัก ฝรั่งเศส ค.ศ.1115-
1135 แสดงประติมากรรมรูปสลักนูนตามตาํ แหนง
ตางๆ โดยเฉพาะในพื้นที่กรอบจว่ั พระเยซปู ระทับ
บนบัลลังก ในเน้ือหาการพิพากษาคร้ังสุดทาย รูป
สลักพระเยซูจะองคใหญมากกวารูปสลักอื่นรองๆ
ลงไป ตามความสําคัญและฐานะของรูปสลัก คติน้ี
สืบมาจากภาพบูชา (icon) ท่ีสรางดวยกระเบื้องสี
(mosaic) ขอ งไบ แซ น ไทน ดวยนั่ น เอ ง ที่ ให
ความสาํ คัญกับพระเยซูใหมีขนาดใหญ ไวตรงกลาง
และรายลอมดวยผูนิพนธพระวรสารท้ังสี่ (the
four evangelists) หรือนกั บุญตางๆ

รูปสลักนูนศาสดาพยากรณเจเรมิอาห เน้ือหาจาก
พนั ธสัญญาเกา ปรากฏอยูดานขวาของเสารับคาน
กลางประตู ของซุมประตูดานใตของโบสถแซงต
ปแอร รูปรางยาวสูงชะลูด แตพยายามไมยืนตรง
ธรรมดา บดิ รูปทรงขาไขวก ันใหเกดิ เสนเคล่ือนไหว
มีการเนนรอยเสนพล้ิวยับยนของผา เพ่ือใหดู
ธรรมชาติ แตกลายเปนวานี่คือแบบลักษณะนิยม
ท่ีไมวาจะปรากฏอยูในตําแหนงใดท่ีคลายกันนี้ ก็
จะสรางวางทาทางของรูปสลักอยางนี้คลายกัน ใน
เน้ือหาทํานองเดียวกัน รูปสลักโรมาเนสกไมสนใจ
เร่ืองความเปนจริงของรูปทรงธรรมชาติ ความ
ถกู ตอ งของกายวภิ าค ทง้ั นเี้ พราะมเี นอ้ื หาและแบบ
กาํ หนดไวแลว

ศิลปะโรมาเนสก 75.

รปู สลักตามหัวเสาอาคารจะพัฒนามาจากหัวเสารูปสเี่ หล่ียมลูกบาศกท่ีแตเดิมเรียบๆ จนมาตกแตง เปน
ลวดลายพันธุไมล ายเครือเถาตางๆ จากทองถิ่นน้ันๆ และยังมีการสลกั เปนรูปสัตวตามจินตนาการ และ
ทโี่ ดดเดนยังนิยมสลักเปน เรือ่ งราวเก่ียวกับศาสนาหรอื ชาดกตามพระคัมภีร บางรปู กผ็ กู ลวดลายจําหลัก
ขึ้นมาเอง ลําเสาตามระเบียงฉันนบถ (cloister) มีการสลักเสลาลวดลายและบิดโคงประหน่ึงเสาเปน
ประติมากรรมไปดวยในตวั ท้งั แบบลําเสาเด่ียวและลําเสาคู

เสาบริเวณระเบียงฉันนบถของโบสถแหง Saint-
Guilhem-le-Désert กอนป ค.ศ.1206 รูปแบบ
ของลําเสาและหัวเสาคูรองรับคานโคงที่สลักเปน
ใบอะคันธัสและรปู สตั วจ นิ ตนาการ

ประติมากรรมไมแ ละสํารดิ
สวนมากจะนําไมมาแกะสลักเพราะวาหาไดงายและมีน้ําหนักเบา นิยมสลักไมทาสีรูปพระเยซูตรึงไมกางเขน
(Crucifix) ซึ่งเปนแบบลักษณกําหนดนิยม ประติมากรรมไมทาสี (polychromed wood) นี้ แผขยายไปในดินแดน 3
ภมู ิภาค คือ แถบไรนแลนด ที่ราบลมุ แมน ้ํามอยสและแควนแซกซอนนี เยอรมัน สวนประตมิ ากรรมสําริดจะสรางโดยการ
อุปถัมปของคหบดีม่งั ค่ัง รูปแบบนั้นไดร บั อิทธิพลมาจากลักษณะทางไบแซนไทนทร่ี ว มสมัยอยูและจากสมัยกาโรแล็งเฌียง
และสมัยออตโตเนียนกอนหนา ประติมากรรมไมแกะสลักแบบลักษณนิยมอีกแบบคือ รูปพระแมมารีทรงบัลลังกแหง
ปญญา และทรงประคองพระเยซเู ยาวไวบนตกั หนามองตรงดแู ขง็ ทื่อและไมสมสวนกายวิภาค ซ่งึ จะเรียกเปนแบบลักษณ
นิยมวา บังลังกแหงปญญา (the Throne of Wisdom) นอกจากน้ันรูปพระเยซูตรงึ ไมกางเขน ก็เปนแบบลักษณกําหนด
นิยมทท่ี าํ กนั มากและสาํ แดงลักษณะดง่ั ผูมชี ยั เหนือความชว่ั รา ยท้งั ปวง ไมไดแ สดงแบบอยา งธรรมชาติ สรา งดวยวัสดหุ ลาย
อยา งไมวาจะเปนไม หลอสาํ รดิ ทองหรือแกะงาชาง

ศลิ ปะโรมาเนสก 76.

พระนางพรหมจารีและพระกุมาร (Virgin and
Child) ปลายศตวรรษที่ 12 ทําจากไมโอกและทาสี
สูง 78.7 ซม. ประดิษฐานบนแทนบูชา เปนแบบ
ลัก ษ ณ กํ าห น ด นิ ยม ท างศ าส น าที่ มี ท้ั งงาน
ประตมิ ากรรมและในงานจติ รกรรม

สําหรับงานจิตรกรรม มีงานประเภทเขียนตกแตงพระคัมภีร (illuminated manuscript) ลงบนหนังแกะ
(parchment) ซึ่งสวนใหญจิตรกรก็คือ บาทหลวงเพราะเปนผูรูหนังสือและมีเวลามากพอที่จะจารนัยความงามตกแตงลง
ในพระคัมภีรไดอยางวิจิตร รูปรางหรือสัดสวนของคนในภาพไมมีความถูกตอง ไมมีความสําคัญหรือสัมพันธกับฉากหลัง
ภาพ จึงมกั เขียนแตงเปนลวดลายหรอื เขยี นเปนเชิงสัญลกั ษณ นิยมตกแตง ลายกรอบภาพอยางวจิ ติ ร สีทน่ี ิยมใชจะเปนสสี ด
เปน การระบายแตม สีใหสดใสและสีทท่ี าํ ใหด ูมคี ณุ คา สงู เชน สที อง สีมว ง สีแดง

ภาพSt. Matthew, Gospel of Grimbald เปน
ภ าพ เขี ย น ต ก แ ต งพ ระคั ม ภี ร (Illuminated
manuscript) ราวตนคริสตศตวรรษที่ 11 เน้ือหา
จากประวัติของบุคคลทางศาสนาเพ่ืออธิบายหรือ
สรา งความศรัทธาประกอบไปในพระคัมภรี  ระบาย
สีแบนสดใส ไมม แี สงเงา เนนรอยยับยนของผา ตัด
เสนขอบรูปและการตกแตงลวดลายหรือตัวอักษร
อันวิจติ รใหเปน ประหน่งึ กรอบของภาพ

ศลิ ปะโรมาเนสก 77.

ตารางเปรียบเทียบลกั ษณะสําคัญของศิลปกรรมในยคุ กลางกบั ไบแซนไทน ทอ่ี ยูในชว งเวลารวมสมัยกนั

ชว งเวลา ศลิ ปกรรมในยุคกลาง ศิลปกรรมไบแซนไทน
สภาพสงั คม (กาโรแลง็ เฌียง, โรมาเนสก, โกธกิ )
ประมาณ ค.ศ. 500- 1300, 1400 ประมาณ ค.ศ. 500-1453
ลักษณะศาสนาครสิ ต -ศักดนิ าสวามภิ ักด์ิ (Feudalism) -สมบรู ณาญาสิทธิราชย
-มีสมาคมพอคา-สมาคมชา งฝมือ -จักรวรรดิเด่ยี ว แผข ยายออกไปกลุมรสั เซยี
คติในการสรางงาน -เกิดชนชัน้ กลาง ชาวเมือง อเู ครน บูลกาเรีย
และสนุ ทรยี ภาพ -นกิ ายกรีกออรโ ธดอกซ (Greek Orthodox)
นกิ ายโรมนั คาธอลกิ (Roman Catholic) -สังฆราชา (Patriarch) เปน ประมขุ แตอํานาจ
การรบั และถายทอด -สันตะปาปา (Pope) เปน ประมุขสงู สุด มี เดด็ ขาดอยูท่อี งคจ กั รพรรดิ ซึง่ มอี าํ นาจสมบรู ณ
วิทยาการ อํานาจในการแตงตัง้ กษตั รยิ ใ หเ ปน จักรพรรดิ ท้ังศาสนจกั รและอาณาจกั รในฐานะ ซีซาร
แหงจกั รวรรดิโรมันอันศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ สนั ตะปาปา (Caesaropapism)
เทคนิควิธกี าร -ศนู ยกลางกรุงวาตกิ นั โรม -ศูนยกลางกรงุ คอนสแตนติโนเปล
แบบลกั ษณ
ทางศิลปกรรม -เน้ือหาครสิ ตศ าสนาและเรอ่ื งราวจากพระ -เนอื้ หาครสิ ตศ าสนาและเนน ความขลงั และ
คมั ภรี พ นั ธะสญั ญาเกาและใหม ศักด์ิสทิ ธ พธิ ีรตี องมากกวาโรมันคาธอลิก และ
-ความงามเพอ่ื ศรทั ธาและธํารงศาสนา เร่อื งราวขององคจ กั รพรรดิ
-ละเลยหลกั ความจรงิ และวทิ ยาการจากสมยั -เปน แบบคตินยิ ม ไมม คี วามสมจรงิ เม่ือเทียบ
คลาสสิคท่ถี ือวา นอกรดี ศาสนา กบั ยุคสมยั คลาสสิก (กรีกโรมัน)
-ความงามเปนแบบกําหนดนยิ ม
-พยายามรื้อฟน แบบอยา งโรมนั และผสมผสาน -รับวทิ ยาการโรมนั ในระยะแรก ระยะหลังรบั
รปู แบบทองถนิ่ วทิ ยาการกรกี เปน สาํ คญั ในราชสาํ นัก และเปน
-ภาษาละตนิ เปนภาษาสําคญั รวมไปถึงระยะ เอกลักษณข องตนเองแบบไบแซนไทน
หลัง ภาษาฝร่งั เศส อติ าลแี ละเยอรมัน -ภาษากรีกเปน ภาษาสาํ คญั ท้ังราชการและ
-พัฒนาตอจนเปน เอกลักษณของตนเอง เชน ศาสนา ระยะหลังกลมุ ภาษาของชนชาติสลาฟ
แบบอยางโรมาเนสก, โกธกิ
-ไมมคี วามสมจริงตามหลักธรรมชาติสรา งเปน -ไมมคี วามสมจริงตามหลักธรรมชาติ นิยมสรา ง
รูปแบบกาํ หนดนยิ มผนวกรูปแบบพ้นื ถิน่ ภาพเชงิ สัญลักษณห รือภาพเคารพบชู า (Icon)
-เทคนิคเขยี นสเี ฟรสโก, งานกระจกสี -งานกระเบอ้ื งสี (mosaic)
-โครงสรา งเพดานโคง (vault) ชนดิ ตา งๆจน -เขยี นสี encaustic บนแผนไม
พฒั นาเปนเพดานโคงสันนูนและคานโคงยอด -โครงสรา งโดม (Dome) เปนโครงสรา งสําคญั
แหลม (pointed arches) ของอาคาร
-ผังโบสถแบบละตินครอสและทางสําหรับ -ผงั โบสถแ บบกรีกครอส โดมกลางอาคาร
กษัตริยดา นทิศตะวนั ตก (westwork) -ภาพประกอบพระคัมภรี ต างๆ
-นิยมสรา งหอคอยระฆงั ขนาบอาคาร -งานแกะสลกั จลุ หตั ถศลิ ป จาํ นวนมาก
-ภาพประกอบพระคัมภรี ตางๆ
-ประตมิ ากรรมนนู สูงประกอบสถาปตยกรรม

ศิลปะโรมาเนสก 78.

เพดานโคงของโรมาเนสกไดพัฒนาแกไขกาวหนาตอไป จนเปนเพดานโคงยอดแหลม (pointed vault) ใน
สถาปต ยกรรมแบบโกธิก (Gothic) เรื่องของโครงสรา งหลายประการที่ไดนําไปสูรปู แบบใหมอันเปนผลิตผลจากภูมปิ ญญา
ยุคกลางอยางแทจริง ท่ีครั้งหน่ึงชาวโรมันเรียกคนเหลาน้ีวาคนเถื่อน นั่นคือรูปแบบศิลปะแบบโกธิกตอไปและไดกาวพน
อทิ ธพิ ลแบบอยา งโรมันอยางแทจ ริงแลว

แหลง อางอิงขอมลู และภาพทใ่ี ชใ นการเรยี บเรยี งและเพือ่ ศึกษาเพิ่มเตมิ
ราชบัณฑิตยสถาน. ศัพทสถาปต ยกรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : อรุณการพมิ พ. 2549.
Charles, Victoria and Carl, Klaus H. Romanesque Art. New York : Parkstone Press International. 2008.
Harris, Cyril M. Dictionary of Architecture &Construction. USA : The McGraw-Hill Companies. 2006.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China : Laurence King Publishing. 2005.
Marceau, Jo. Art a World History. London : Dorling Kindersley. 2002.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.

ศิลปะโรมาเนสก 79.

พระราชวังของพระเจาชารเลอมาญ ท่ีเมืองอาเคน (Aachen) ดวยพระองคโปรดการลาสัตวและตกปลา
พระราชวงั น้จี งึ รวมความพรอมแบบสรรพกจิ ทง้ั ปวง เปน ศูนยกลางการบรหิ ารปกครอง เปนโรงเรียนในพระราชวัง มีโบสถ
ราชสํานักพาลาทีน (Palatine Chapel) ประกอบศาสนกิจเปนการภายในพระองคและเปนแหลงขุมความรู แหลงบม
เพาะศิลปกรรมและวิทยาการ โดยมีโรงปฏิบัติการสรางสรรค หลอสําริดและผลิตหนังสือคัมภีรท่ีคัดลอกดวยลายมือท่ีมี
ภาพประกอบ (illuminated books) อยูในบริเวณพระราชวังนี้ดวย ทําใหพระราชวังท่ีเมืองอาเคนเปนด่ังเมืองหลวงของ
จกั รวรรดโิ รมันคริสเตยี นอกี แหง นั่นเอง0*

โบสถพาลาทีนน้ีมีแบบอยา งผงั คลา ยกบั วิหารผังแปดเหลี่ยมซาน ไวตาเล (San Vitale) ท่ีเมอื งราเวนนา (ซ่ึงเปน
คติสถาปตยกรรมแบบไบแซนไทน) โดยมีโครงสรางระบบเพดานโคง แตผังมีความเรขาคณิตเรียบงายกวาวิหารซาน
ไวตาเล สถาปนิกกาโรแล็งเฌียง ไดเพิ่มหอคอยประติมานุสรณบริเวณทางเขาทิศตะวันตก (westwork มาจากคํา
westwerck) เขาไป ซึ่งหลังจากน้ีไดกลายเปนแบบอยางนิยมของมหาวิหารหลวงที่จะมีทางเขาของพระมหากษัตริย
ทางดานทศิ ตะวันตก และการสรา งหอคอยระฆังขนาบคู โครงสรางสว นบนยังสรางดว ยไม นิยมตกแตงดว ยงานกระเบื้องสี
(mosaic) ระบบเสาที่รองรบั คานโคง จะเปน หัวเสาแบบคอมโพสติ (composite order) อยา งโรมัน

ภายในของโบสถราชสํานักพาลาทีน (ค.ศ.792-805) โถงกลางเปนผัง 8 เหลี่ยม ลอมดวยระเบียงรอบ 16
เหลี่ยม ตกแตงบผุ ิวผนังดว ยหินสีท่ีนําเขามาจากอิตาลี กรุแผนกระเบอื้ งสี (mosaic) บนผนงั โดม ภายนอก
อาคารจะมีหอคอยระฆงั ทรงกระบอกคขู นาบสองขาง อยูตรงทางเขาดานทศิ ตะวันตก มบี นั ไดวนอยูภายใน

* ในขณะทจี่ ักรวรรดไิ บแซนไทนกส็ รา งกรุงคอนสแตนตโิ นเปล ใหเปนดัง่ กรงุ โรมท่สี อง ท่เี ปน ศนู ยก ลางของศาสนาคริสตแ บบกรกี ออรโ ธดอกซ

ศลิ ปะ (ทอี่ ยูใน) ยคุ กลาง 61.

ภาพประกอบในหนังสอื คมั ภรี ค ัดลอกดวยลายมือ (illuminated books)

หนังสือหรือคัมภีรเปนสิ่งสําคัญที่จะบันทึกและขยายความรู โดยเฉพาะอยางยิ่งการคัดเขียนเกี่ยวกับไบเบิล ที่
เปนแบบวินัยและพระธรรมใหยึดถือปฏิบัติ โรงปฏิบัติการเชิงชางราชสํานักสมัยกาโรแล็งเฌียง จะผลิตและคัดลอกพระ
คัมภีรดวยลายมือ การเขียนตัวอักษรมีรากฐานมาจากอักษรโรมัน ซึ่งใชเขียนในแบบทางการและการประดิษฐลวดลาย
อักษรใหดหู รูหรา ลายมือที่ใชเ ขียนคัมภีรในสมยั น้ี เรียกวา ลายมอื แบบกาโรแลง็ เฌยี ง (Carolingian minuscule) ซ่ึงอาน
งายกวาสมัยกอนและไดกลายเปนตนแบบของการเขียนอักษรของยุโรปตอมา ตัวอยาง พระวรสารของพระเจาชารเลอ
มาญ (Coronation Gospels) ตัวอกั ษรจะคัดเขียนดวยสที องลงบนแผนหนังลูกวัว (vellum) มีรูปภาพประกอบ 4 ผูเผย
แผพระคริสตธรรม (4 evangelists) ไดแก เซนตแมทธิว (มัทธิว) เซนตลุค (ลูกา) เซนตมารค (มาระโก) และเซนตจอหน
(ยอหน ) การสรางสรรคคดั ลอกพระคัมภีรและการเขียนภาพประกอบน้ี เปนการทําดวยแรงศรัทธาและฝม อื ทดี่ ที ่ีสดุ เพราะ
ถือวาเปนงานศักด์ิสิทธิ์ จงึ มีการประดบั ใหส วยงามดวยวัสดแุ ละฝม ือทด่ี ีท่ีสุดเพื่อเปน การสกั การบชู าพระเปนเจา อีกวิธีหน่ึง

จิตรกร (สวนมากกค็ ือพระ) กาโรแลง็ เฌยี ง จะลงสีและใหน้ําหนกั ออ นแกเพื่อสรา งความเปน ลักษณะ 3 มติ แิ ละดู
ลึกมีระยะหนาหลัง ไมวาจะเปนเกาอ้ี แทนเขียนอักษรหรือผาคลุมตัวที่คลายผาโทกาแบบโรมันแตกอน ภาพภูมิทัศน
เบ้ืองหลังลักษณะสืบเคาจากจิตรกรรมโรมัน ขอบภาพประกอบดวยลวดลายใบอะแคนธัสที่มักพบเห็นไดในศิลปะโรมัน
จิตรกรกาโรแล็งเฌียง จะซึมซับแบบอยางศิลปกรรมคลาสสิก (โรมัน) ซึ่งท้ังหมดสอดคลองแนวคิดหลักในการต้ังเมือง
อาเคนใหเ ปน ด่งั เมอื งหลวงใหมข องจกั รวรรดิโรมันคริสเตียน

เซนตแมทธิว ในพระวรสารของพระเจาชาร เลอ ปกพระวรสารแหงลินเดา (Lindau Gospel)
มาญ(Coronation Gospels หรอื Gospel book ประมาณ ค.ศ.872-880 ภาพดุนแผนทองนูน
of Charlemagne) แสดงใหเห็นการเขียนสีและ เป นรูปพ ระเยซูตรึงไมกางเขน ลอมดวย
ใหภาพมีมิติตามแบบอยางโรมัน (จากงานภาพ นางฟาโศกสลด พรอมดวยเม็ดอัญมณีลอม
ผนงั เมอื งปอมเปอี) วงรัศมีแดงรอบศีรษะทาํ ใหเ รา ประกอบดวยมุก บุษราคัม พลอยโกเมนและ
รับรูไดวาบุคคลในภาพเปนนักบุญ และแตกตาง มรกต ขนาด 36.9 x 26.7 ซม.
จากภาพเนื้อหาทํานองแบบเดียวกันของศิลปะ
ไบแซนไทนท ีไ่ มมกี ารเขยี นภูมทิ ศั นฉากหลัง

ศิลปะ (ทอี่ ยใู น) ยุคกลาง 62.

การแกะสลักงาชางเปนแบบลักษณที่ไดรับความนิยมในสมัยกาโรแล็งเฌียง เปนวัสดุที่เลือกใชสําหรับชิ้นงานที่
หรูหราและมีคุณคามาแตยุคโบราณ ชางหัตถศิลปจะไดรับแรงบันดาลใจมาจากตนแบบของไบแซนไทน จะแกะสลักเปน
แผน ภาพทรงส่เี หล่ียมผนื ผา เพอื่ นําไปเปนสว นช้นิ ตรงกลางของปกพระคมั ภีรท่ีเขยี นคัดดว ยลายมอื

แผนภาพแกะงาชาง การจารึกของเซนตเกรกกอร่ี
ซึง่ นาํ ไปประกอบเปนปกคัมภีรท่ีคัดลอกดวยลายมือ
ประมาณป ค.ศ.850-875

งานหตั ถโลหศลิ ป

มักจะนําไปประกอบรวมกับหนังสือคัมภีรตนฉบับที่คัดเขียนดวยลายมือ (manuscripts) โดยงานหัตถโลหศิลป
จะไปสรางเปนปกเพื่อความสวยงามและความแข็งแรง โดยมากมักจะสรางสรรคดวยงาชาง งานลงยาสี โลหะทรงคุณคา
และอัญมณี ท่ีพบเห็นบอยจะเปนทองคําประกอบดวยเม็ดอัญมณี เชน พระวรสารแหงลินเดา (Lindau Gospels) ทํา
ในชวงราว ค.ศ.870-880 จากโรงปฏิบัติการชางในสํานักอาราม ในสมัยพระเจาชารล พระเศียรลาน (Charles the Bald)
(พระนดั ดาของพระเจาชารเ ลอมาญ)

ภาพกางเขนและพระเยซูตรึงไมกางเขน เปนแนวเน้ือหาโดยปกติสามัญที่มักจะนํามาทําภาพปกพระคัมภีร จะ
สรางเปนแบบภาพนูนต่ําโดยการดุนแผนทองคําใหเปนลายภาพ (repoussé) และลอมรอบภาพเปนกรอบดวยอัญมณี
ตางๆ ซึ่งจะเกิดแสงแวววับสะทอนกับผิวทองคํา ท่ีนาสังเกตคือลวดลายที่เกาะเก่ียวพันกันและรูปสัตวลายประดับ
(animal style) จากศิลปะพื้นเมืองชนเผาพ้ืนถิ่นจากทางเหนือหรือทางตะวันออก (ซึ่งถูกมองวาเปนของชนเผาเถื่อน) จะ
ไมมีมาปะปนอยูในงานศิลปกรรมสมัยกาโรแล็งเฌียง เชน ชนเผานอรส แตเม่ือส้ินสมัยกาโรแลง็ เฌียง รูปแบบศิลปกรรม
จากชนพ้ืนเมืองถูกนํามาปรับใชรวมเขาดวยกันอีกและพัฒนาจนกลายเปนแบบอยางศิลปะโรมาเนสก (Romanesque
Art) ในคริสตศตวรรษท่ี 11-12 (ชื่อเหมือนสืบแบบอยางโรมันแตไมไดมีลักษณะของโรมันที่โดดเดนอยูเลย ดูในศิลปะ
โรมาเนสก) ตอไป

ศลิ ปะ (ที่อยูใน) ยคุ กลาง 63.

ศลิ ปกรรมสมยั ออตโตเนียน

ป ค.ศ.843 จักรวรรดิกาโรแลง็ เฌียง ถกู แบงออกเปนสามสว นตามพระนัดดาสามคน1† ของพระเจาชารเ ลอมาญ
และอาณาจักรเสื่อมอาํ นาจลง ตนศตวรรษที่ 10 ดินแดนแฟรงคตะวันออก มีดยุค (Duke) เขม แข็งครองดินแดนอิสระอยู
4 ดินแดน คือ ดยุคแหงแซกซอนนี (Saxony) ดยุคแหงแฟรงโคเนีย (Franconia) ดยุคแหงซวาเบีย (Swabia) และดยุค
แหง บาวาเรีย (Bavaria) ราว ค.ศ.911 ดยคุ แหง แซกซอนนเี ปน ผูท สี่ ามารถปราบดนิ แดนอื่นลงได เกิดเปนราชวงศแซกซอน
โอรสของดยุคแหงแซกซอนนี คือ พระเจาออตโตที่หนึ่ง (ค.ศ.936-973) ไดรับการสวมมงกุฎจากอัครมุขนายกแหงเมนซ
(Archbishops of Mainz) ใหเปนพระราชาแหงชาวเยอรมัน แตพระองคปรารถนาตําแหนงพระจักรพรรดิแหงจักรวรรดิ
โรมันอันศักด์ิสิทธ์ิ ท่ีกษัตริยราชวงศกาโรแล็งเฌียง เคยไดรับมากอน พระองคสามารถแผขยายดินแดนที่แตกอนเคยเปน
ของราชวงศกาโรแล็งเฌียง ไดเกือบทั้งหมด และไดรับการสวมมงกุฎเปนพระจักรพรรดิแหงจักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์
จากพระสันตะปาปาจอหนที่สิบสอง (John XII) เมื่อ ค.ศ.962 และทําการฟนฟูจักรวรรดิโรมันขึ้นมาใหมพรอมทั้งศิลป
วิทยาการท้ังปวงอยางเชนท่ี สมัยพระเจาชารเลอมาญเคยกระทํามา แตคร้ังน้ีมีความย่ิงใหญมากข้ึนกวาเดิม เน่ืองมาจาก
พระองคสามารถแผขยายจักรวรรดิไปจรดดินแดนตะวันออกกับจักรวรรดิไบแซนไทนและไดรวมสัมพันธภาพอันดีใน
จักรวรรดิทงั้ สอง (พระเจาออตโตทีส่ ามเปนพระโอรสของพระเจาออตโตท่ีสองกับเจาหญิงเธโอฟาโน (Theophano) แหง
จกั รวรรดิไบแซนไทน) จนมีการหล่ังไหลถายเทศิลปะไบแซนไทนรวมเขาดวยกันในยคุ สมัยออตโตเนยี น ดังนนั้ ศิลปกรรม
สมัยออตโตเนียน จึงเปนการผสมสานลักษณะอันดีหลายแหลงในแตละสมัยและแตละดินแดนเขาดวยกันโดยเฉพาะ
แบบอยางและคตนิ ิยมแบบไบแซนไทน จงึ ทําใหศิลปกรรมแบบออตโตเนียนในรายละเอียดตางจากสมัยกาโรแล็งเฌียงอยู
บาง แตท งั้ หมดลวนสรางสรรคงานภายใตเ น้อื หาคตินยิ มของครสิ ตศาสนา

ศิลปกรรมสมัยออตโตเนียนนี้ รวมชวงการครองราชยของพระจักรพรรดิราชวงศออตโตเนียนสามพระองค คือ
พระเจาออตโตท่ีหนึ่ง (ค.ศ.936-973) พระเจาออตโตที่สอง (ค.ศ.973-983) และพระเจาออตโตท่ีสาม (ค.ศ.994-1002)
สถาปตยกรรมครสิ เตียนจะพยายามลอกแบบจากโรมและสถานท่ีกาโรแล็งเฌียง เคยสรางไวและนอกจากน้ันยังมีอิทธิพล
แบบอยา งไบแซนไทนเ ขามาปะปนดวย

โบสถสํานักชีแหงเซนตไซเรียคุสในเกิรนรอด (the Convent Church of Cyriakus in
Gernrode)

โบสถสวนใหญจะออกแบบมาจากบาสิลิกาหรือผังแบบกากบาทโรมัน (latin cross) และขนาบดวยหอคอยคู
ทรงกระบอกทางดานฝงตะวนั ตก (westwork) หัวเสาจะเปนแบบเหลยี่ มเรียบและบางแหงจะมีตกแตง ลวดลาย (คลายหัว
เสาแบบไบแซนไทน) ผนังท่ีโบสถเซนตไซเรยี คุสจะแบงเปน 3 ระดับ ระดับลางสวนโถงกลาง (nave arcade) ระดับสวน
ระเบียงบน (gallery) ระดับชนั้ รบั แสง (clerestory) เพดานปด โครงหลงั คาดว ยไมแ ละเขยี นภาพจติ รกรรม (สะทอนใหเ ห็น
แนวสืบเคาแบบบาสลิ กิ า อย)ู

† พระเจา ชารเ ลอมาญ สวรรคต ค.ศ.814 พระเจาหลุยสที่ 1 หรอื หลยุ สผ ศู รทั ธา (Loius the Pious) ครองราชยตอ มา โอรสของพระเจาหลุยส
สามพระองคแบงอาณาจักรออกเปนสามสวน คือ พระเจาชารลพระเศียรลาน (Charles the Bald) อยูทางดานตะวันตก พระเจาหลุยส
เยอรมัน (Louis the German) อยทู างดา นตะวนั ออก และพระเจาโลแธร (Lothair) อยูตรงกลางชนแดนอติ าลี

ศิลปะ (ท่อี ยใู น) ยุคกลาง 64.

ผังของโบสถเซนตไซเรียคุส ตําแหนงเสาจะมีจุดตําแหนงเสาหลักรวมท่ีเปนส่ีเหล่ียม (piers) สลับกับ
เสากลมรับชองคานโคง ทั้งในระดับโถงกลางลาง (nave) และระดับระเบียงบน ในระดับระเบียงบน
(gallery) ชอ งระหวา งเสาเหล่ียมจะซอยแบงเปนชอ งโคง 6 ชอ งยอย (ภายใตกลุมโคง 3 กลมุ ) เพ่ือลด
ความรูสึกทึบตันของกําแพง ดูโปรงโลงตามากขึ้นและผนังระดับบนเปนชองโคงรับแสง (clerestory)
ทําใหไมมืดและแสงสาดลอดสะทอนเพดานกระจายท่ัวอาคารได ชองคานโคงหรือผนังจะตกแตงดวย
การเขียนสีแบบปูนเปยก (ถาเปนอาคารของไบแซนไทนจ ะประดับหอยเชิงเทยี นระยา เพอ่ื ใหแ สงสวาง
และความงดงามเชิงศักดิ์สิทธ์ิไปดวย เพราะผนังแบบไบแซนไทนจะตกแตงดว ยกระเบือ้ งส)ี

โบสถเ ซนตม คิ าเอลท่ีฮลิ เดไชม (Church of St.Michael’s Hildesheime)

โบสถเซนตมิคาเอลกอสรางระหวางป ค.ศ.1001-1031 โดยมุขนายกแบรนวารด (Bernward) ซึ่งเปนพระ
อาจารยของพระเจาออตโตที่สาม (ยังเปนผูเชี่ยวชาญในทางหตั ถกรรมและงานหลอ สําริดดวย) โบสถมีลักษณะสําคญั คือ
มีผังมาจากบาสิลิกาโดยมีมขุ ขา งโบสถ (transept) 2 มขุ ท้ังดา นทศิ ตะวนั ตกและทศิ ตะวนั ออกและมขุ โคงดานสกดั (apse)
2 ดา น หอคอยสงู 6 หอ กับ 1 ทางเขา หลักดา นตะวันตก

ศิลปะ (ที่อยใู น) ยุคกลาง 65.

ผงั ของโบสถเซนตม คิ าเอล ฮลิ เดไชม ประเทศเยอรมันนี ผังยึดแบบมาจากบาสิลกิ า แตห วั เสามาจากคตไิ บ
แซนไทน หัวเสาเปน เหลี่ยมสลกั ลวดลายประดับ เสาหลักเหล่ียม (pier) 1 ตน จะสลับกบั เสากลม 2 ตนรับ
คานโคงผนัง เสารับคานโคงนี้จะแบงผังดานลางใหมีโถงชองกลาง (nave) และโถงขาง ผนังระเบียงขาง
ดา นบนปดทบึ ไมเปดชอ งเสาคานโคง อยางโบสถไซเรียคุส สวนผนงั ดา นบนสุดชน้ั รบั แสง (clerestory) มุข
โคง ดานสกัด (apse) ดา นตะวันตกจะยกระดบั ใหส งู ขน้ึ ปดโครงหลงั คาดว ยเพดานไมตกแตง ดว ยจิตรกรรม
มีหอคอยเล็กปลายสุดของมุขขางโบสถ (transept) ทั้งสอง รวมเปน 4 หอคอยเล็ก และหอคอยกลาง
จตั รุ ัส (ตรงจุดตัด transept กับ nave) 2 หอใหญ

ทนี่ า สงั เกตโบสถร าชสาํ นกั พาลาทีน สมัยกาโรแลง็ เฌยี ง พยายามรอื้ ฟน แบบอยางโรมนั โดยมเี สาคอมโพสติ แบบ
โรมนั แตผังอาคารกลับถอดแบบโบสถซานไวตาเล เมืองราเวนนา ซ่ึงเปนแบบอยางไบแซนไทน สวนโบสถเซนตไซเรียคุส
และโบสถเซนตมคิ าเอลในสมยั ออตโตเนยี น มผี ังแบบบาสิลกิ าแตภายในถอดแบบคติไบแซนไทน แตอาคารท้งั สองยคุ สมัย
นี้ยังไมมีการนําเพดานโคง (barrel vault) หรือเพดานโคงกากบาท (groin vault) มาสรางสถาปตยกรรม อยางที่โรมัน
หรือไบแซนไทนกระทาํ จนพฒั นาเขา สสู มัยโรมนั เนสกแลว จงึ เหน็ การสรา งมหาวหิ ารหรอื โบสถโดยมีเพดานทสี่ รางดว ยหิน
ลักษณะเพดานโคง เพดานโคงกากบาทและจนเปนเพดานโคงกากบาทแบบคิ้วนูน (ribbed vault) สิ่งที่เกิดข้ึนใหมที่ใน
สถาปตยกรรมไบแซนไทนไมม ี คือ การสรางหอคอยคูขนาบติดกบั อาคารดานทิศตะวันตก จนชวงหลังมกี ารสรางหอคอยคู
ขนาบทัง้ สองทศิ ของอาคาร

ศิลปะ (ท่ีอยูใน) ยคุ กลาง 66.

ประตมิ ากรรมสมยั ออตโตเนยี น

ประติมากรออตโตเนียนจะนิยมสรางงานประติมากรรมดวยงาชาง หลอสําริดและแกะสลักไม ไมนิยมวัสดุหิน
และแบบลักษณะภาพนูนท้ังนูนตํ่าและนูนสูงจะนิยมมากกวางานแบบลอยตัว และไดรับการอุปถัมปในงานสําหรับครสิ ต
ศาสนาและประกอบสถาปตยกรรม (ศาสนสถานเปนหลัก) มีงานแกะสลักไมพระเยซูตรึงไมกางเขนเจโร (Gero Crucifix)
ขนาดใหญเ ทาคนจรงิ และงานหลอประตภู าพนูนสําริดแบรน วารด (Bernward’s Doors) ท่ีเมืองฮลิ เดอไชม

งานแกะสลักไมพ ระเยซูตรึงไมก างเขนเจโร (Gero Crucifix)

อคั รมุขนายกเจโร (Archbishop Gero of Cologne) (ค.ศ.969-976) แกะสลกั ประติมากรรมพระเยซตู รงึ ไม
กางเขนจากไมโ อค สงู ขนาดประมาณ 6 ฟตุ เมอ่ื ป ค.ศ.970 ระบายสแี ละปดทองคําเปลว ประดษิ ฐานท่มี หาวิหารเมือง
โคโลญ

ประตมิ ากรรมไมแกะสลักขนาดเทา จริงแขวนอยู
ตรงแทนบูชา อิรยิ าบถจะแสดงทา ทางในฐานะผู
ยอมรับความทรมานแทนมนุษยตางจากที่เห็น
จากภาพปกพระวรสารแหงลินเดา ท่ีเปนใน
ฐานะด่ังพระบุตรของพระผูเปนเจา ภาพ
ลักษณะพระเยซูตรึงไมกางเขนน้ี สามารถสราง
ความรูสึกแกผูเคารพบูชาไดมาก เปนชิ้นงาน
ป ร ะ ติ ม า ก ร ร ม ไ ม ข น า ด ให ญ ที่ ท ร งพ ลั งท า ง
ศาสนามากในยุคกลางตอนตน และทรงอิทธิพล
ในงานศิลปกรรมยคุ กลางตอมา

งานหลอ ประตภู าพนนู สําริดแบรน วารด (Bernward’s Doors)

เปนงานที่สรางในรัชสมัยจักรพรรดิเฮนรีที่ 2 (พระจักรพรรดิองคสุดทายแหงราชวงศออตโตเนียน) โดยอัครมุข
นายกแบรน วารด (ค.ศ.960-1022) เปนผสู ามารถในงานเชิงชางทอง ไดรว มกับเหลาชางในการออกแบบและใหคําปรึกษา
ในงานหลอสําริดบานประตูของโบสถเซนตมิคาเอล เปนงานหลอสําริดบานประตูแบบช้ินเดียวโดยกรรมวธิ ีสูญขีผ้ ้ึง (lost-
wax) หรือสํารอกขผ้ี ้ึง แลวเก็บงานอยา งละเอียดอีกครั้งดว ยมือ บานประตูสูงประมาณ 16 ฟุต เปนภาพนูนสงู สลบั นูนต่ํา
บานซา ยเปนเรอ่ื งราวจากพระคัมภีรพนั ธะสัญญาเกา บานขวาเปน เร่อื งราวจากพระคัมภีรพันธะสัญญาใหม เกิดประเพณี
นิยมสรางบานประตูประจําโบสถตอมาในยุคหลังท่ีกาวหนามากข้ึน ซึ่งมีท้ังแบบที่หลอเปนสําริดทั้งบานชิ้นเดียวกับหลอ
เปนแผนแลวคอยมาประกอบกับบานประตไู ม

ศิลปะ (ท่อี ยูใน) ยคุ กลาง 67.

บ า น ป ร ะ ตู แ บ บ ห ล อ สํ า ริ ด ชิ้ น เดี ย ว ท้ั ง บ า น
ประจําโบสถเซนตมิคาเอล แหงเมืองฮิลเดไชม
เยอรมันนี ค.ศ.1015 สูง 16 ฟุต 6 นิ้ว บานซาย
เปนเร่ืองราวจากพระคัมภีร (ฮิบรู) ในพันธะ
สัญญาเกา บานขวาเปนเรื่องราวจากพระคัมภีร
พันธะสัญญาใหม (เกยี่ วกับพระเยซ)ู

ภาพประกอบในหนังสือคัมภรี ค ัดลอกดวยลายมอื (illuminated books)

ลักษณะการสรางสรรคคลายกับงานในสมัยกาโรแล็งเฌียง ซึ่งพระและชีในสํานักอารามเปนผูสรางสรรคงาน
พระวรสารแหงพระเจา ออตโตที่ 3 (the Gospel Book of Otto III) จุดประสงคสําคญั ของงานชิ้นนี้คือ 1) สําแดงองค
ในฐานะจักรพรรดิพระองคใหมปรากฏในพระคัมภีรในภาษาละติน 2) เพื่อเปนอนุสรณของการบรมราชาภิเษก ผลิตจาก
สํานักอารามหลวงใกลเมืองไรเคเนา (Reichenau) ราว ค.ศ.1000 งานเขียนภาพประกอบลงพระคัมภีรยังไดรับอิทธิพล
รปู แบบมาจากไบแซนไทนด วย เชน การลงเสนขอบรอบนอกคมชดั และถมดวยสีทอง รูปรางบุคคลจะสงู ยาวเปนแบบแผน
วางทา ทางเชงิ สญั ลกั ษณ (แบบ icon) เพือ่ ประกอบอธิบายตามพระคมั ภรี  การวางองคประกอบภาพสําคัญไวตรงกลางภาพ
แวดลอมซา ยขวาดว ยขา ราชบรพิ ารทั้งฝา ยศาสนจกั รและอาณาจกั ร

ภาพแสดงทาทางพระจักรพรรดิประทับบนบัลลังก ฉลอง
พระองคสีมวง ซ่ึงเปนสีของพระจักรพรรดิ พระหัตถขวา
ทรงคฑาหัวอินทรี พระหัตถซายทรงลูกโลกตรากางเขน
ทรงมงกุฎลอมเพชร แสดงใหเห็นถึงพระราชอํานาจและ
บารมี บุคคลดานขวาของพระองคแทนศาสนจักร บุคคล
ดานซายของพระองคแทนราชอาณาจักร การสําแดงภาพ
ดังกลาวนี้ แสดงใหเห็นถึงคติที่ไดรับมาจากไบแซนไทน ท่ี
พระจักรพรรดิของไบแซนไทนจ ะทรงพระราชอํานาจอยา ง
เด็ดขาด (ประดุจ caesaropapism) ทั้งในฝายอาณาจักร
และศาสนจักร แตทางยุโรปฐานะของพระจักรพรรดิไม
เหมือนดั่งไบแซนไทน เพราะในยุคกลางสภาพสังคมเปน
แบบอยางศักดินา แมวาพระจักรพรรดิจะทรงเปนใหญใน
จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธ์ิก็ตาม แตก็ยังตองไดรับการ
สวมมงกุฏจากพระสนั ตะปาปาจากกรงุ โรม

ศลิ ปะ (ทีอ่ ยูใ น) ยุคกลาง 68.

ลวงเขาคริสตศตวรรษที่ 11 สภาพสังคมและวิถีชีวิตของยุโรปพัฒนาไปสูสังคมแบบศักดินาสวามิภักดิ์
(Feudalism) และเกิดลักษณะความเปนเมืองมากข้ึน (บางกลุมชนชาติเร่ิมกอตัวเปนประเทศ) มีการรวมกลุมเปนอาชีว
สมาคม (Guild) ของกลุมวาณิชและกลมุ ชา งฝม ือ ศาสนาคริสตนิกายโรมันคาธอลิกมคี วามสาํ คัญเปน อยางยิ่งในการเปนท่ี
พ่งึ พาและกําหนดบทบาท คตินิยมและคุณคา หลายอยา ง ท้ังในศาสนจักรและอาณาจกั รของยโุ รปท้ังหลาย พฒั นาการทาง
ศิลปกรรมตอจากสมัยออตโตเนียนเปนรูปแบบของศิลปกรรมแบบโรมาเนสก (Romanesque) อันเปนศิลปกรรมเพื่อ
คริสตศาสนาโรมันคาธอลิก อยางย่ิงยวดและกาวหนาขยายใหญโตมากย่ิงข้ึนไปท่ัวดนิ แดนยุโรปตะวันตก (ในขณะท่ียโุ รป
ตะวันออกคติศิลปแบบอยางไบแซนไทนยังแข็งขันเจริญกาวหนาออกไปยังกลุมรัสเซีย บูลกาเรีย กรีซและอูเครน)
โดยเฉพาะทางเทคนิควทิ ยาการสถาปต ยศลิ ป ซึง่ เปนหลักนํายิ่งกวาศิลปกรรมแขนงอ่นื

แหลง อา งอิงขอ มลู และภาพทใ่ี ชใ นการเรยี บเรยี งและเพ่ือศกึ ษาเพิ่มเติม
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China : Laurence King Publishing. 2005.
Marceau, Jo. Art a World History. London : Dorling Kindersley. 2002.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA : Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey : Pearson Education. 2011.
www.strivingafter.files.wordpress.com (accessed in April 2015)

ศิลปะ (ทอี่ ยใู น) ยุคกลาง 69.

ศลิ ปะโรมาเนสก

(Romanesque Art)

ศลิ ปะโรมาเนสก เปนศิลปะท่ีอยูในยคุ กลาง (medieval age) ซ่ึงอยูใ นยุโรปตะวันตก ราวคริสตศตวรรษท่ี 11 -
12 ในขณะที่ยุโรปตะวันออกเจริญรุดหนาอยางย่ิงยวดของศิลปะแบบไบแซนไทน (Byzantine Art) ลักษณะทาง
ศิลปกรรมของโรมาเนสกจะเนนไปที่สถาปตยกรรมอยางเดนชัด วัดกลายเปนศูนยกลางของการประกอบกิจกรรมและ
เปนแบบอยางกําหนดสุนทรียภาพ คตินิยมในการสรา งงานตางๆ ซ่ึงไมเพียงแตศาสนสถานสํานักอาราม (monasteries)
เทาน้ัน ปราสาท (castles) คฤหาสน (manor house) และพระราชวังของกษัตริยและขุนนางก็มีการสรางขึ้นอยาง
มากมาย สังคมยุโรปกําลังเริ่มเจริญระบอบศักดินา (Feudalism) อยางแข็งขัน มีการรวมตัวเปนลักษณะเมือง เพราะมี
การคาและงานชางหัตถกรรมเพิ่มขึ้น จึงเกิดชนช้ันพอคาและชางฝมือ และมีการรวมกันจัดตั้งอาชีวสมาคมวาณิช
(merchant guild) และอาชวี สมาคมชางฝมอื (crafts guild)

คาํ โรมาเนสก ถกู เรยี กเพ่ือใชอ ธิบายรูปแบบสถาปตยกรรมโดยเฉพาะโบสถต างๆ ท่ีมีโครงสรางกําแพงหนาและ
ใชระบบคานโคงและเพดานโคง ทสี่ มัยโรมนั เคยมสี ถาปตยกรรมตา งๆ มาจากโครงสรา งเหลานี้ และคําน้ีไดถ กู นําไปใชเรยี ก
รปู แบบศิลปะทง้ั หมดท่ีอยูใ นชวง (โดยประมาณ) กลางคริสตศตวรรษท่ี 11 จนถงึ คร่งึ หลงั ของคริสตศตวรรษท่ี 12 และผล
สดุ ทายของแบบอยางโรมาเนสกก็พัฒนาการรปู แบบของตนเองจนมีลักษณะเอกลักษณท่ีแตกตางไปจากศิลปะโรมันหรือ
ยุคกลางตอนตนสมยั กาโรแลง็ เฌยี งแลว

รูปแบบศิลปะโรมาเนสกดูเหมือนวาจะไมหวือหวาอลังการวิจิตรเทากับกับศิลปะไบแซนไทน ท่ีผสมผสานกล่ิน
อายศิลปะอันงดงามของยุโรปตะวันออกกับแถบเอเชียตะวันตกเอาไว และสืบเนื่องจากคติทางนิกายศาสนาท่ีตางกัน
(โดยเฉพาะขอบัญญัติแบบเบเนดกิ ทนี ) มคี วามเรยี บงา ยแตกม็ ีแบบอยางเปนของตนเอง หลังจากที่โบสถซ่งึ เปนส่ิงกอสรา ง
สําคัญของชุมชน ไดปรับมาจากบาสิลิกาของโรมันแลว (พัฒนาตอจากสมัยกาโรแล็งเฌียงและสมัยออตโตเนียน) ปรับ
โครงสรางจากวัสดุไมมาเปนวัสดุทกี่ อดวยหินและอิฐ มีโครงหลังคาเปนแบบเพดานโคง (barrel vault) ผนังหนารับการ
ถายเทของน้ําหนักหลังคา มีครีบยันกําแพง (buttress) กระจายแรงออกไปดานขาง เสา (piers) ในสถาปตยกรรม
โรมาเนสกจ ึงมีความสําคัญมาก

ระบบเสาในสถาปตยกรรมโรมาเนสต เรียกวา piers หมายถึง เสาท่ีสามารถรับนํ้าหนักกนั กําแพงพังได ซึ่งจะมี
ลกั ษณะเปน กลุมเสา (compound piers) หรอื จาํ แลงรปู ทรงคลายมเี สาหลายตนเกาะอยูด วยกนั หรือทําเปนรปู เสาครึ่งตน
หรอื เสาหลอกประกอบกัน เซาะรูปทรงใหด ไู มใหญหนาเกินไปหรือไมกต็ กแตง รปู ทรงลวดลายรวมไปถงึ หัวเสาทรงสีเ่ หลีย่ ม
ทีม่ ีรูปสลักแปลกตา สถาปตยกรรมโรมาเนสกจะใชเสามารับคานโคง (arch) จะแตกตางจากแบบโรมันที่ใชเสามารับคาน
ตรง (lintel)

อาคารโรมาเนสกพ ฒั นาเพดานโคงมากอสรา งแตกตางกัน 3 รปู แบบ
1) แบบเพดานโคงปกติหรือเพดานโคงอุโมงค (barrel vaults หรือ tunnel vaults) และมีคานโคงค่ัน
(transverse arch) เพอ่ื ถา ยนา้ํ หนักเพดานลงเสาเปน ระยะ ตลอดโถงกลาง (nave) ของโบสถ
2) แบบเพดานโคงกากบาทไขว (groin vaults หรอื cross vaults)

ศลิ ปะโรมาเนสก 70.

3) แบบเพดานโคงกากบาทมีคิ้วนูน (ribbed groin vaults) ซึ่งรูปแบบน้ีจะทําใหเห็นเหมือนเพดานแบงเปน
สวนๆ จึงเรียก half barrel หรือ quadrant vaults กม็ ี

หนาตางตามผนังอาคารไมกวางมากนัก (เพ่ือใหผนังแข็งแรง) จึงตองทําใหขอบบานหนาตางดานในขยายออก
เพื่อกระจายแสงใหภายในอาคาร สิ่งท่ีเปนลักษณะจําเพาะของหนาตางอาคารโรมาเนสก คือ เหนือสวนคานโคง (arch)
ของช้นั ลา ง จะมสี ว นโคง เลก็ ๆ สามสว นโคง ระเบียงเหนือทางเดนิ ขา งดา นบน เรยี กวา triforium

แบบแปลนของโบสถจ ะเปนแบบลาตินครอส (Latin cross) เน่ืองมาจากการขยายมุขขวางโบสถ (transept) มุข
โคง สกัดทายโบสถ (apse) ออกไปเพอ่ื รับจํานวนของบาทหลวงไดมากขน้ึ จงึ มีแบบแปลนคลายไมกางเขน ซ่ึงแตกตา งจาก
ผังโบสถข องไบแซนไทน ท่เี ปน แบบกากบาทหรอื กรกี ครอส (Greek cross)

ลักษณะระเบียงเหนือทางเดินขาง (triforium) ท่ี
เปนชองทางดานระเบียงดานบน ช้ันบนสุดเปนชอง
แสง (clerestory) และเพดานโคง (barrel vault)
และเพดานโคง กากบาท (cross vault)

สถาปตยกรรมโรมาเนสก

สาํ นกั อารามวดั กลูนี (The monastery of Cluny) แควนเบอรกนั ดี
ดยุคแหงเบอรกันดีไดยกที่ดนิ เพอื่ สําหรบั สรางสาํ นักอารามเบเนดกิ ทีน ในป ค.ศ.909 วัดกลูนมี ีลกั ษณะพเิ ศษที่มี
สถานภาพเปน อิสระขน้ึ โดยตรงตอ สันตะปาปาที่โรม โดยไมไดขึ้นตอมุขนายกในทองถ่ิน ลกั ษณะสํานกั อารามวัดกลูนีเปน
ด่งั เมืองท่ีเปนเอกเทศในตนเอง เปนชุมชนภายในตนเอง มีการกอสรางสามระยะ โดยเฉพาะโบสถ (สมัย) ทีส่ าม เปน โบสถ
ท่ียาวมาก สรางโดยใชระบบคานโคงและเพดานโคง ทําใหความสูงของโถงกลาง (nave) สูงไดมาก ผังของโบสถที่สามนี้
ปรับมาจากบาสิลิกา ที่เพ่ิมทางเขาหลักและมีหอคอยระฆังสองหอดานหลังทิศตะวันตก ริเร่ิมสรางโดยฮยู แหงซีเมอร
(Hugh de Semur) เปนเจาอาวาสวัดกลูนีอยู 60 ป (ค.ศ.1049-1109) โถงกลางยาวรวม 550 ฟุต มีโถงทางเดินขาง
(aisles) ส่ีแถวและโถงกลางหน่ึงโถง รวม 5 แถว คลายโบสถเกาเซนตปเตอรที่โรม มีหอทรงแปดเหล่ียมสูงสองหอตรง
จุดตัดมุขขวางโบสถ (transept) ท้ังสองและเพิ่มหอตรงบริเวณดานขางของปกมุขขวางโบสถท้ังสองอีกดวย ตรงผนังของ
สวนโถงกลาง จะแบงเปน ระดับสามระดับ ระดับลา งผนังจะประกอบดวยเสาประกอบหลัก (compound piers) ท่มี ีกลุม
เสาหลอก (pilasters) ประกบโดยรอบมีหัวเสาแบบคอรินเธียน เพ่ือรบั ชองคานโคงยอดแหลม (pointed arches) บรเิ วณ
เพดานโคงโถงกลาง (nave arcade) ทุกตําแหนงเสาหลักจะรับคานโคงค่ัน (transverse arch) เปนระยะสลับเพดาน
โคง ระดับถัดมาคือระเบียงเหนือทางเดินขางดานบน (triforium) ประดับดวยเสาหลอกและคานโคง มีประติมากรรม
ตกแตง ระดับบนสดุ คือ ชอ งรับแสง (clerestory) ทรี่ บั แสงแดดโดยตรงเพ่ือใหความสวา งกระจายไปทว่ั โถงโบสถ

ศลิ ปะโรมาเนสก 71.

ภาพจาํ ลองผังบริเวณของสํานกั อาราม
วัดกลูนี (the monastery of Cluny)
แควนเบอรกันดี ฝรั่งเศส ในป ค.ศ.
1088-1130

ภาพลายเสนแสดงโถงกลาง (nave)
โบสถวัดกลนู ี (สมัย) ท่สี าม (Cluny III)
มองไปทางฝงตะวันออก ในป ค.ศ.
1088-1130 ระหวางเพดานโคงแตละ
ชวงเสาหลัก (piers) จะมีคานโคงค่ัน
(transverse arches) แบงเพดานโคง
เปน ระยะ

โบสถแ ซงต เตเตียน (The Abbey Church of Saint-Étienne) แหง เมืองก็อง (Caen)
เปนสถาปต ยกรรมชิน้ โดดเดนแบบโรมาเนสกนอรม นั ในป ค.ศ. 1067 โดยเฉพาะแผงหนา อาคาร (façade) ดา น
ตะวันตกอันโดดเดน ทมี่ ีรากฐานเดิมมาจากซุมประตูตะวันตกสมยั กาโรแล็งเฌียงและออตโตเนียน โดยมีการปรับการวาง
แนวใหม โดยใชครีบยันกําแพงเปนตัวแบง สวนดานหนาออกเปนสามสวน เทากับแสดงสวนของโถงกลางและทางเดินขาง
ท้ังสอง เหนือสว นดานขางท้ังสองเปนหอระฆังคูซึ่งก็ยงั แบงออกเปนสามตอนและคอยๆ ลูขึ้นไปเปนยอดสูง การแบงสวน
สามแนวน้ี มีท้ังแบงสามสวนในแนวนอนและสามสวนในแนวดิ่ง เรียกวา แบบไตรภาคสวน (tripartite design) อัน
สอดคลอ งไปกับหลักของตรีเอกภาพดว ยนนั่ เอง

ศิลปะโรมาเนสก 72.

แผงหนาอาคารดานตะวันตก ของโบสถแหงแซงต
เตเตยี น (เริ่มกอ สรา งเมื่อป ค.ศ.1067 เพื่อใชเปน ท่ี
เก็บพระบรมศพของพระเจาวิลเลียมแหงนอรมังดี)
การแบงสวนทั้งสาม (โดยครีบยันกําแพงดานหนา
ท้ังส่ี เปนลักษณะครีบยันแบบตัน) สัมพันธกับโถง
กลางและทางเดินขางท้ังสอง ท่ีเปนโครงสรางผัง
หลักของอาคาร หอระฆังสูงท้ังสองออกแบบเปน
แบบไตรภาคสวน (tripartite design)

มหาวิหารเดอแรหม (Durham Cathedral) ประเทศอังกฤษ
เร่ิมกอสรางโดยนําระบบคานโคงมาใชในป ค.ศ.1093 เสร็จเม่ือป ค.ศ.1128 เปนลักษณะแบบอยางนอรมัน
(Norsemen หรือ Normans) มหี นา ตา งวงกลมขนาดใหญที่ใหแสงสองผานและเปนที่มาหลักของการพัฒนาตอไปจนเปน
แบบลักษณสําคญั ในสถาปต ยกรรมโกธิก วหิ ารมีเสาประกอบ (compound piers) ขนาดใหญ มกี ารตกแตง รปู ทรงของเสา
และลวดลาย เหนอื ตําแหนง เสาประกอบสาํ คญั และคานโคง รับเพดานโคง กากบาทมีคิว้ นนู (ribbed groin vaults) ระบบ
เพดานโคงแบบนี้จะกา วหนาไปเปน แบบอยางเพดานโคงสาํ คญั และโดดเดนในสถาปต ยกรรมโกธิก

เสาประกอบสําคัญ (compound piers) จะอยูตรง
ตําแหนงคานโคงค่ัน (transverse arches) เร่ิมมี
รูปแบบเปนคานโคงคั่นแบบยอดแหลม ซึ่งตอไปใน
สถาปตยกรรมแบบโกธิกจะเปนคานโคงยอดแหลม
(pointed arches) ท่ีโดดเดนมากข้ึน เพดานโคง
ของมหาวิหารน้ี จะเปนเพดานโคงกากบาทมีคิ้วนูน
(ribbed groin vaults) ระหวางเสาประกอบหลัก
จะแบงเปนคานโคงสองคานโคง มเี สารองรับคานโคง
และผนังยังแบงเปนสามระดับในคตินิยมของอาคาร
คือระดับบนเปนระเบียงเหนือทางเดินขางดานบน
(triforium) และระดับบนสุดก็คือ ชองรับแสง
(clerestory) แตที่โดดเดนเปนพิเศษ คือ หนาตาง
วงกลมขนาดใหญตรงมุขโคงดานสกัด (apse) จึงทํา
ใหมีแสงเขามาในอาคารไดมากข้ึนกวาอาคารโร
มาเนสกแตกอน (แตยังไมมากเทาอาคารแบบโกธิก
ในปลายคริสตศ ตวรรษที่ 12-14)

ศิลปะโรมาเนสก 73.

ผังของมหาวิหารเดอแรหม เปนรูปกางเขนแบบ
ลาตินครอส มีโถงกลาง (nave) 1 แถว และโถง
ขาง (aisle) ขางละ 1 แถว เพดานโคงกากบาท
แบบคิ้วนูน ไมใชเพดานโคงแบบอุโมงคอยางโบสถ
สํานักอารามวัดกลนู ี

มหาวิหารเดอแรหม เปนสถานท่ีแรกๆ ที่ใช
เพดานโคงกากบาทมีค้ิวนูน (ribbed groin
vaults) วางเหนือโถงกลาง (nave) สถาปนิกใช
คานโคงแบบหน่ึงสวนสี่ (quadrant arch) ตอ
จากเพดานโคงเพ่ือหนุนถายแรงเปนครีบยัน
กําแพง (buttress) ใหกับเพดานโคงโถงกลาง
หมายถึง ไมใชเปนแคค รีบยันกําแพงทึบตันอยาง
แตกอน ซ่ึงตอไปจะพัฒนาเปนสะพานครีบลอย
ยันกําแพง (flying buttress) ในสถาปตยกรรม
แบบโกธิก

ประติมากรรมสมยั โรมาเนสก

ประติมากรรมโรมาเนสกจะสัมพันธอ ยูกบั สถาปตยกรรมเปนอยางมาก โดยเน้ือหาสอดคลองสืบเนื่องมาจากคติ
ทางคริสตศาสนา ซง่ึ จะตกแตงประดับอยูตามซมุ ประตทู างเขาของโบสถโ ดยเฉพาะทางเขา หลกั ดานทิศตะวนั ตก (ซุม ประตู
ทางเขาทิศอื่นก็มี) ลักษณะซุมประตูทางเขาของโบสถนี้เองที่เปนเอกลักษณจําเพาะเดนชัดของแบบอยางโรมาเนสกท่ี
สถาปต ยกรรมแบบโรมันไมมี รูปสลกั ลวดลายตางๆ ตามลําเสาและหัวเสาท่ีประกอบอาคาร รูปสลักสว นมากเปน รูปนนู ตํ่า
และนูนสูง ประติมากรรมแบบลอยตัวนอยมาก รูปคนจะสูงยาว สวนมากลําตัวจะแบนแนบติดกับผนังอาคารมีแตสวน
ศรี ษะที่จะเปนรูปทรงสามมิตสิ มบรู ณ วัสดุทีใ่ ชสรางก็คือหินและอฐิ (ถาเกี่ยวของกับงานสถาปตยกรรม) สวนประตวู หิ ารก็
ยังนิยมหลอสําริดภาพนูน (ท่ีสืบเนื่องมาจากสมัยออตโตเนียน) นอกจากนั้นยังมีงานประติมากรรมประเภทจุล
ประตมิ ากรรม เชน งานแกะสลักงาชาง แกะไม รปู พระเยซูตรงึ กางเขน งานแกะดนุ ลายภาพนูนปกพระคมั ภีร

ศิลปะโรมาเนสก 74.

ลักษณะโครงสรางโดยรวมหลักๆของซุมประตู
โบสถ จะมีการประดับประตมิ ากรรม ในพื้นที่ตางๆ
รอบซุมประตู โดยเฉพาะบริเวณพ้ืนที่กรอบจ่ัว
(tympanum) ซึ่งเปนศูนยกลางเนื้อหาหลักของ
ภาพคริสตศาสนาซ่ึงสวนมากคือรูปพระเยซู ยังมี
ภาพแกะสลักนนู ตามคาน (lintel) หินลิม่ ประกอบ
ชองโคง (voussoirs) ตามวงกบยอมุม (jamb)
ดา นขา ง และเสารบั คานกลางประตู (trumeau)

ซุมประตูทางเขาดานทิศใตของโบสถแซงตปแอร
(Saint-Pierre) เมืองมัวซัก ฝรั่งเศส ค.ศ.1115-
1135 แสดงประติมากรรมรูปสลักนูนตามตาํ แหนง
ตางๆ โดยเฉพาะในพื้นที่กรอบจว่ั พระเยซปู ระทับ
บนบัลลังก ในเน้ือหาการพิพากษาคร้ังสุดทาย รูป
สลักพระเยซูจะองคใหญมากกวารูปสลักอื่นรองๆ
ลงไป ตามความสําคัญและฐานะของรูปสลัก คติน้ี
สืบมาจากภาพบูชา (icon) ท่ีสรางดวยกระเบื้องสี
(mosaic) ขอ งไบ แซ น ไทน ดวยนั่ น เอ ง ที่ ให
ความสาํ คัญกับพระเยซูใหมีขนาดใหญ ไวตรงกลาง
และรายลอมดวยผูนิพนธพระวรสารท้ังสี่ (the
four evangelists) หรือนกั บุญตางๆ

รูปสลักนูนศาสดาพยากรณเจเรมิอาห เน้ือหาจาก
พนั ธสัญญาเกา ปรากฏอยูดานขวาของเสารับคาน
กลางประตู ของซุมประตูดานใตของโบสถแซงต
ปแอร รูปรางยาวสูงชะลูด แตพยายามไมยืนตรง
ธรรมดา บดิ รูปทรงขาไขวก ันใหเกดิ เสนเคล่ือนไหว
มีการเนนรอยเสนพล้ิวยับยนของผา เพ่ือใหดู
ธรรมชาติ แตกลายเปนวานี่คือแบบลักษณะนิยม
ท่ีไมวาจะปรากฏอยูในตําแหนงใดท่ีคลายกันนี้ ก็
จะสรางวางทาทางของรูปสลักอยางนี้คลายกัน ใน
เน้ือหาทํานองเดียวกัน รูปสลักโรมาเนสกไมสนใจ
เร่ืองความเปนจริงของรูปทรงธรรมชาติ ความ
ถกู ตอ งของกายวภิ าค ทง้ั นเี้ พราะมเี นอ้ื หาและแบบ
กาํ หนดไวแลว

ศิลปะโรมาเนสก 75.

รปู สลักตามหัวเสาอาคารจะพัฒนามาจากหัวเสารูปสเี่ หล่ียมลูกบาศกท่ีแตเดิมเรียบๆ จนมาตกแตง เปน
ลวดลายพันธุไมล ายเครือเถาตางๆ จากทองถิ่นน้ันๆ และยังมีการสลกั เปนรูปสัตวตามจินตนาการ และ
ทโี่ ดดเดนยังนิยมสลักเปน เรือ่ งราวเก่ียวกับศาสนาหรอื ชาดกตามพระคัมภีร บางรปู กผ็ กู ลวดลายจําหลัก
ขึ้นมาเอง ลําเสาตามระเบียงฉันนบถ (cloister) มีการสลักเสลาลวดลายและบิดโคงประหน่ึงเสาเปน
ประติมากรรมไปดวยในตวั ท้งั แบบลําเสาเด่ียวและลําเสาคู

เสาบริเวณระเบียงฉันนบถของโบสถแหง Saint-
Guilhem-le-Désert กอนป ค.ศ.1206 รูปแบบ
ของลําเสาและหัวเสาคูรองรับคานโคงที่สลักเปน
ใบอะคันธัสและรปู สตั วจ นิ ตนาการ

ประติมากรรมไมแ ละสํารดิ
สวนมากจะนําไมมาแกะสลักเพราะวาหาไดงายและมีน้ําหนักเบา นิยมสลักไมทาสีรูปพระเยซูตรึงไมกางเขน
(Crucifix) ซึ่งเปนแบบลักษณกําหนดนิยม ประติมากรรมไมทาสี (polychromed wood) นี้ แผขยายไปในดินแดน 3
ภมู ิภาค คือ แถบไรนแลนด ที่ราบลมุ แมน ้ํามอยสและแควนแซกซอนนี เยอรมัน สวนประตมิ ากรรมสําริดจะสรางโดยการ
อุปถัมปของคหบดีม่งั ค่ัง รูปแบบนั้นไดร บั อิทธิพลมาจากลักษณะทางไบแซนไทนทร่ี ว มสมัยอยูและจากสมัยกาโรแล็งเฌียง
และสมัยออตโตเนียนกอนหนา ประติมากรรมไมแกะสลักแบบลักษณนิยมอีกแบบคือ รูปพระแมมารีทรงบัลลังกแหง
ปญญา และทรงประคองพระเยซเู ยาวไวบนตกั หนามองตรงดแู ขง็ ทื่อและไมสมสวนกายวิภาค ซ่งึ จะเรียกเปนแบบลักษณ
นิยมวา บังลังกแหงปญญา (the Throne of Wisdom) นอกจากน้ันรูปพระเยซูตรงึ ไมกางเขน ก็เปนแบบลักษณกําหนด
นิยมทท่ี าํ กนั มากและสาํ แดงลักษณะดง่ั ผูมชี ยั เหนือความชว่ั รา ยท้งั ปวง ไมไดแ สดงแบบอยา งธรรมชาติ สรา งดวยวัสดหุ ลาย
อยา งไมวาจะเปนไม หลอสาํ รดิ ทองหรือแกะงาชาง

ศลิ ปะโรมาเนสก 76.

พระนางพรหมจารีและพระกุมาร (Virgin and
Child) ปลายศตวรรษที่ 12 ทําจากไมโอกและทาสี
สูง 78.7 ซม. ประดิษฐานบนแทนบูชา เปนแบบ
ลัก ษ ณ กํ าห น ด นิ ยม ท างศ าส น าที่ มี ท้ั งงาน
ประตมิ ากรรมและในงานจติ รกรรม

สําหรับงานจิตรกรรม มีงานประเภทเขียนตกแตงพระคัมภีร (illuminated manuscript) ลงบนหนังแกะ
(parchment) ซึ่งสวนใหญจิตรกรก็คือ บาทหลวงเพราะเปนผูรูหนังสือและมีเวลามากพอที่จะจารนัยความงามตกแตงลง
ในพระคัมภีรไดอยางวิจิตร รูปรางหรือสัดสวนของคนในภาพไมมีความถูกตอง ไมมีความสําคัญหรือสัมพันธกับฉากหลัง
ภาพ จึงมกั เขียนแตงเปนลวดลายหรอื เขยี นเปนเชิงสัญลกั ษณ นิยมตกแตง ลายกรอบภาพอยางวจิ ติ ร สีทน่ี ิยมใชจะเปนสสี ด
เปน การระบายแตม สีใหสดใสและสีทท่ี าํ ใหด ูมคี ณุ คา สงู เชน สที อง สีมว ง สีแดง

ภาพSt. Matthew, Gospel of Grimbald เปน
ภ าพ เขี ย น ต ก แ ต งพ ระคั ม ภี ร (Illuminated
manuscript) ราวตนคริสตศตวรรษที่ 11 เน้ือหา
จากประวัติของบุคคลทางศาสนาเพ่ืออธิบายหรือ
สรา งความศรัทธาประกอบไปในพระคัมภรี  ระบาย
สีแบนสดใส ไมม แี สงเงา เนนรอยยับยนของผา ตัด
เสนขอบรูปและการตกแตงลวดลายหรือตัวอักษร
อันวิจติ รใหเปน ประหน่งึ กรอบของภาพ

ศลิ ปะโรมาเนสก 77.

ตารางเปรียบเทียบลกั ษณะสําคัญของศิลปกรรมในยคุ กลางกบั ไบแซนไทน ทอ่ี ยูในชว งเวลารวมสมัยกนั

ชว งเวลา ศลิ ปกรรมในยุคกลาง ศิลปกรรมไบแซนไทน
สภาพสงั คม (กาโรแลง็ เฌียง, โรมาเนสก, โกธกิ )
ประมาณ ค.ศ. 500- 1300, 1400 ประมาณ ค.ศ. 500-1453
ลักษณะศาสนาครสิ ต -ศักดนิ าสวามภิ ักด์ิ (Feudalism) -สมบรู ณาญาสิทธิราชย
-มีสมาคมพอคา-สมาคมชา งฝมือ -จักรวรรดิเด่ยี ว แผข ยายออกไปกลุมรสั เซยี
คติในการสรางงาน -เกิดชนชัน้ กลาง ชาวเมือง อเู ครน บูลกาเรีย
และสนุ ทรยี ภาพ -นกิ ายกรีกออรโ ธดอกซ (Greek Orthodox)
นกิ ายโรมนั คาธอลกิ (Roman Catholic) -สังฆราชา (Patriarch) เปน ประมขุ แตอํานาจ
การรบั และถายทอด -สันตะปาปา (Pope) เปน ประมุขสงู สุด มี เดด็ ขาดอยูท่อี งคจ กั รพรรดิ ซึง่ มอี าํ นาจสมบรู ณ
วิทยาการ อํานาจในการแตงตัง้ กษตั รยิ ใ หเ ปน จักรพรรดิ ท้ังศาสนจกั รและอาณาจกั รในฐานะ ซีซาร
แหงจกั รวรรดิโรมันอันศกั ดส์ิ ทิ ธ์ิ สนั ตะปาปา (Caesaropapism)
เทคนิควิธกี าร -ศนู ยกลางกรุงวาตกิ นั โรม -ศูนยกลางกรงุ คอนสแตนติโนเปล
แบบลกั ษณ
ทางศิลปกรรม -เน้ือหาครสิ ตศ าสนาและเรอ่ื งราวจากพระ -เนอื้ หาครสิ ตศ าสนาและเนน ความขลงั และ
คมั ภรี พ นั ธะสญั ญาเกาและใหม ศักด์ิสทิ ธ พธิ ีรตี องมากกวาโรมันคาธอลิก และ
-ความงามเพอ่ื ศรทั ธาและธํารงศาสนา เร่อื งราวขององคจ กั รพรรดิ
-ละเลยหลกั ความจรงิ และวทิ ยาการจากสมยั -เปน แบบคตินยิ ม ไมม คี วามสมจรงิ เม่ือเทียบ
คลาสสิคท่ถี ือวา นอกรดี ศาสนา กบั ยุคสมยั คลาสสิก (กรีกโรมัน)
-ความงามเปนแบบกําหนดนยิ ม
-พยายามรื้อฟน แบบอยา งโรมนั และผสมผสาน -รับวทิ ยาการโรมนั ในระยะแรก ระยะหลังรบั
รปู แบบทองถนิ่ วทิ ยาการกรกี เปน สาํ คญั ในราชสาํ นัก และเปน
-ภาษาละตนิ เปนภาษาสําคญั รวมไปถึงระยะ เอกลักษณข องตนเองแบบไบแซนไทน
หลัง ภาษาฝร่งั เศส อติ าลแี ละเยอรมัน -ภาษากรีกเปน ภาษาสาํ คญั ท้ังราชการและ
-พัฒนาตอจนเปน เอกลักษณของตนเอง เชน ศาสนา ระยะหลังกลมุ ภาษาของชนชาติสลาฟ
แบบอยางโรมาเนสก, โกธกิ
-ไมมคี วามสมจริงตามหลักธรรมชาติสรา งเปน -ไมมคี วามสมจริงตามหลักธรรมชาติ นิยมสรา ง
รูปแบบกาํ หนดนยิ มผนวกรูปแบบพ้นื ถิน่ ภาพเชงิ สัญลักษณห รือภาพเคารพบชู า (Icon)
-เทคนิคเขยี นสเี ฟรสโก, งานกระจกสี -งานกระเบอ้ื งสี (mosaic)
-โครงสรา งเพดานโคง (vault) ชนดิ ตา งๆจน -เขยี นสี encaustic บนแผนไม
พฒั นาเปนเพดานโคงสันนูนและคานโคงยอด -โครงสรา งโดม (Dome) เปนโครงสรา งสําคญั
แหลม (pointed arches) ของอาคาร
-ผังโบสถแบบละตินครอสและทางสําหรับ -ผงั โบสถแ บบกรีกครอส โดมกลางอาคาร
กษัตริยดา นทิศตะวนั ตก (westwork) -ภาพประกอบพระคัมภรี ต างๆ
-นิยมสรา งหอคอยระฆงั ขนาบอาคาร -งานแกะสลกั จลุ หตั ถศลิ ป จาํ นวนมาก
-ภาพประกอบพระคัมภรี ตางๆ
-ประตมิ ากรรมนนู สูงประกอบสถาปตยกรรม

ศิลปะโรมาเนสก 78.

เพดานโคงของโรมาเนสกไดพัฒนาแกไขกาวหนาตอไป จนเปนเพดานโคงยอดแหลม (pointed vault) ใน
สถาปต ยกรรมแบบโกธิก (Gothic) เรื่องของโครงสรา งหลายประการที่ไดนําไปสูรปู แบบใหมอันเปนผลิตผลจากภูมปิ ญญา
ยุคกลางอยางแทจริง ท่ีครั้งหน่ึงชาวโรมันเรียกคนเหลาน้ีวาคนเถื่อน นั่นคือรูปแบบศิลปะแบบโกธิกตอไปและไดกาวพน
อทิ ธพิ ลแบบอยา งโรมันอยางแทจ ริงแลว

แหลง อางอิงขอมลู และภาพทใ่ี ชใ นการเรยี บเรยี งและเพือ่ ศึกษาเพิ่มเตมิ
ราชบัณฑิตยสถาน. ศัพทสถาปต ยกรรมศาสตร. กรุงเทพฯ : อรุณการพมิ พ. 2549.
Charles, Victoria and Carl, Klaus H. Romanesque Art. New York : Parkstone Press International. 2008.
Harris, Cyril M. Dictionary of Architecture &Construction. USA : The McGraw-Hill Companies. 2006.
Honour, Hugh & Fleming, John. A World History of Art. China : Laurence King Publishing. 2005.
Marceau, Jo. Art a World History. London : Dorling Kindersley. 2002.
Kleiner, Fred S. Art through the Ages: A Concise Western History, third edition. USA: Wadsworth. 2008.
Stokstad, Marilyn. Art History. New Jersey: Pearson Education. 2011.

ศิลปะโรมาเนสก 79.

ศลิ ปะโกธกิ

(Gothic Art)

ความหมายโกธิกในเบ้ืองตนน้ันเกิดจากการเรียกผลงานศิลปกรรมของกลุมชนชาติตอนเหนืออิตาลีขึ้นไป ตาม
การเรียกของวาซารี (Giorgio Vasari) ศิลปนนักประวัติศาสตรศิลปในสมัยฟนฟูศิลปวิทยาการ ซ่ึงสมัยกอนเปนพื้นท่ีของ
ชนเผาโกธ (Goths – คนเถ่ือนและเห็นวาเปนส่ิงแปลกประหลาดและปาเถ่ือน) วาซารีถือวาเปนพวกท่ีเคยทําลายความ
รุง เรืองของอารยธรรมคลาสสิก (คือจักรวรรดิโรมัน) ในอดีตลงไป (เมื่อเปรียบกับสมัยของวาซารี ที่ฟนฟูศิลปะวิทยาการ
ของกรีกโรมันข้ึนมาใหม-ดูในศิลปะยุคฟนฟูฯ) จึงเรียกผลงานศิลปกรรมท่ีเกิดในบริเวณเหลาน้ีในชวงตอนปลายของยุค
กลางวาโกธิก แตการรับรูของผูคนในภาคพื้นทวีปยุโรปตอนเหนือน้ันถือวาเปนรูปแบบศิลปกรรมแบบใหม (opus
modernum) และเดนชัดในฐานะแบบอยา งศลิ ปกรรมฝร่ังเศส (opus francigenum) และไดแ พรข ยายออกไปในดนิ แดน
สว นอื่นๆ ของยุโรป เชน องั กฤษ เยอรมนั และบางสว นของอติ าลีตอนเหนือ

ยุคของศิลปะโกธิก คือ ยุคของการสรางมหาวิหารในเมืองใหญและตามเมืองสําคัญๆ ท่ีมีพระระดับมุขนายก
(Bishop) ประจําอยู สถาปตยกรรมยังเปนงานท่ีโดดเดนพัฒนาการตอเน่ืองมาจากแบบอยางโรมาเนสกและจนเปน
เอกลักษณจําเพาะของรูปแบบศิลปกรรมโกธิก สวนประติมากรรมยังเปนสวนประกอบสําคัญรวมไปพรอมกับ
สถาปตยกรรมเพ่ือใหเกิดความสมบูรณงามพรอม ในดานจิตรกรรมยังสรางสรรคตามแบบอยางประเพณีปฏิบัติจากสมัย
โรมาเนสกแตที่โดดเดนคอื งานกระจกสที ปี่ ระกอบตกแตง ในสถาปต ยกรรมโกธกิ ซง่ึ ถือไดวาแตกตางจากรปู แบบโรมาเนสก

คริสตศตวรรษที่ 12 กรุงปารีสกลายเปนเมืองศูนยกลางทางศิลปวัฒนธรรม ความรูและพุทธิปญญา ในขณะท่ี
กรุงโรมเปนศูนยก ลางของศาสนาคริสตโรมนั คาธอลกิ ความเปลย่ี นแปลงของสภาพสังคมและวิถีของผูคนในคริสตศ ตวรรษ
ท่ี 12 มคี วามแตกตางไปจากทเ่ี คยเปนมาในยคุ สมัยโรมาเนสก

ดินแดนตางๆของยุโรปในชวง ค.ศ.1200 (ยุค
รุงเรืองของโกธิก) ราชอาณาจักรฝรั่งเศส คือ
ศูนยกลางของศิลปวัฒนธรรมแบบโกธิกและ
แพรขยายไปในสวนตางๆ ของยุโรปแทน
รปู แบบศิลปะโรมาเนสก เชน จักรวรรดิโรมนั อัน
ศักด์ิสิทธ์ิ (สวนใหญของเยอรมัน) เกาะอังกฤษ
ภาคเหนือของอติ าลแี ละสเปน

ศิลปะโกธิก 80.

ตารางเปรยี บเทยี บความเปลี่ยนแปลงบริบทสงั คมทีต่ างกนั ของสมัยโรมาเนสกก ับสมยั โกธกิ

สมยั โรมาเนสก สมัยโกธกิ

-ระบอบศักดนิ าสวามภิ กั ด์หิ รอื สามนตราช (Feudalism) -ระบอบศักดินาคลายตัวลง เริ่มพัฒนาไปสูความเขมแข็ง

-ระบบอัศวินและคติเทิดวีรบุรุษเพื่อเปนกลไกสนุบสนุนกัน ของการปกครองระบอบสมบูรณาญาสิทธิราชย ฐานะและ

ในระบอบศักดินา (เปนระบอบการปกครองแบบหน่ึง) อาํ นาจของกษัตรยิ ทรงเดชานุภาพมากขนึ้

-อํานาจทางการเมือง การปกครองตกอยูตามเหลาขุนนาง -เกิดชนชั้นกลาง (bourgeoisies) ที่มีฐานะมั่งคั่งขึ้น และมี

(Duke) ตามแควน ตางๆ บทบาทในสังคมตามเมอื งใหญ มีคมนาคมดีข้ึน วถิ ชี ีวติ รอบ

-ระบบวถิ ชี วี ติ รอบคฤหาสน (manorial system) คฤหาสนคลายตัวลง เกิดเปนเมืองใหมๆ

-การอุปถมั ปศิลปกรรมมาจากศาสนจกั รและชนชัน้ สูง -การอุปถัมภศิลปกรรมนอกจากกษัตริยและศาสนจักรแลว

มบี ทบาทสาํ คญั ในมาตรฐานและเกณฑก ําหนดนยิ ม ยังมาจากชนช้ันคหบดี สรางสถาปตยกรรมเพื่อศาสนบูชา

-วัดเปนศูนยกลางสําคัญในดานความรูและแหลงสราง และแขง ขันสรา งมหาวิหารประจาํ เมอื งของตน

ศิลปกรรม เปนแหลงรวมศิลปนและชางฝม อื -เกิดคานิยมเทิดวีรสตรีแทนวีรบุรุษ สงผลตอรูปแบบการ

สรา งงานศลิ ปกรรมเพอ่ื ศาสนาทเี่ นนบูชาพระแมมารี

-ผูสรางศิลปกรรมไมใชเพียงพระกลุมเดียวอีกตอไป มี

ชา งฝมอื ในโรงปฏบิ ตั ิการชางท่ไี ดการสนับสนนุ จากคหบดี

-ความเขมแข็งของอาชีวสมาคม (guild) ท้ังสมาคมวาณิช

และสมาคมชางฝม ือมากขึน้ กวา สมัยโรมาเนสก

-แหลงความรูไมไดอยูท่ีวัดอยางเดียวอีกตอไป เกิด

มหาวิทยาลัยและนักปราชญ นักวิชาการที่จะถายทอด

ความรู ตามอสิ รภาพท่เี พมิ่ ขนึ้ กวา สมยั กอ น

รูปแบบศิลปกรรมโกธิกกําเนิดขึ้นบริเวณแถบท่ีเรียกวา อิล-เดอ-ฟรองซ (Île-de-France) รอบกรุงปารีสและ
แถบตอนใตกรุงปารีสตามลํานํ้าลัวร (Loire) จนถึงเขตออรเลอ็องส (Orléans) ซ่ึงเปนอาณาบริเวณศูนยกลางพระราช
อํานาจอันแทจริงของกษัตริยราชวงศกาเปเตียง (Capetians) ทําใหเกิดความเขมแข็งของราชอาณาจักรฝรั่งเศสและ
ศิลปกรรมโกธิกไปพรอ มกัน โดยการพัฒนาทางดานสถาปต กรรม สรางมหาวิหารจนเกิดเอกลักษณโดดเดนและรวมไปถึง
งานประติมากรรมและจติ รกรรมที่สืบเนอื่ งกันในชวงสมัยของศิลปกรรมโกธิกดวย ชวงสมัยของศลิ ปกรรมโกธิกแบง ออกได
เปน 3 ชว ง (โดยเฉพาะทฝี่ ร่ังเศส และในแตล ะประเทศจะมชี วงเวลาเรม่ิ ตนและคลายตวั ไมเ ทากนั )

1. สมยั โกธกิ ตอนตน (early Gothic) ราว ค.ศ.1140-1194 เปนชวงท่ียังมรี ูปแบบรอยตอจากศิลปะโรมาเนสก
โดยเฉพาะโครงสรา งแบบเพดานโคงกากบาทมีค้วิ นนู เริ่มคานโคง ยอดแหลมและหนา ตา งกลมลอ เกวียน

2. สมัยโกธิกรุงเรือง (high Gothic) ราว ค.ศ.1194-1350 การพัฒนาโครงสรางในแนวดิ่งและครีบลอยยัน
กาํ แพง (flying buttress) ชองหนาตา งกลมใหญ (rose window) และงานกระจกสี (stained-glass)

3. สมัยโกธิกตอนปลาย (late Gothic) ราว ค.ศ.1350-1520 รูปแบบโกธิกแบบตกแตงหรูหราม่ังคั่ง
(perpendicular and flamboyant Gothic)

ศิลปะโกธิก 81.

ในประเทศอังกฤษชวงสมัยโกธิกเร่ิมตนเรียกวา early English ประมาณ ค.ศ.1170-1250 และชวงสมัยหรูหรา
มั่งคั่งประมาณ ค.ศ.1350 – 1550 ในเยอรมันน้ันรูปแบบโกธิกเร่ิมแรกไมนานคือ ค.ศ.1220-1250 สมัยโกธิกรุงเรือง
ประมาณ ค.ศ.1250- 1350 และสมัยโกธิกตอนปลายของเยอรมันประมาณ ค.ศ.1350-1530

1. สมยั โกธกิ ตอนตน (Early Gothic)

สถาปตยกรรมแบบโกธิกอาคารแรกคือ โบสถในนิกายเบเนดิกทีนแหงแซงตเดอนีส (the Benedictine
abbey of Sainte-Denis) ซ่งึ เคยเปนโบสถเ ดมิ ตน แบบบาสิลกิ ากาโรแลง็ เฌยี งมาตงั้ แตส มยั คริสตศตวรรษที่ 5 เริ่มมีการ
บูรณะและปรับปรุงในรูปแบบใหมภายใตการกํากับของบาทหลวงซูเจร (Abbot Suger 1122-1151) โดยปรับปรุงแผง
หนา อาคารฝง ตะวันตกใหมดว ยประตมิ ากรรม และทางฝง ตะวันออกขยายสวนโถงสังฆกรรม (choir) ทางเดินลอ มโถงสังฆ
กรรม (ambulatory) และเพิ่มมุขครึ่งทรงกลมลอมโถงสังฆกรรม (radiating chapels) เขาไปอีก รูปแบบโดยรวมของ
อาคารโกธิกยุคแรกยังมเี คา ของอาคารแบบโรมาเนสก แตโครงสรางทร่ี ับนา้ํ หนกั ไดเปล่ยี นไปจากเดิม โดยเฉพาะเพดานโคง
กากบาทคว้ิ นนู คานโคงยอดแหลม เสรมิ ดว ยครบี ยนั กาํ แพงภายนอกอาคารและชองหนา ตางกระจกสี

โครงสรางสําคัญท่ีพัฒนาการตอจากสมัยโรมาเนสก
คอื เพดานโคง กากบาทควิ้ นูน (ribbed groin vault)
ซึ่งพัฒนามาจากเพดานโคงกากบาท (groin vault)
เพดานโคงกากบาทคิ้วนูนทําใหเกิดคานโคงยอด
แหลม (pointed arch) ซ่ึงมาแทนคานโคงมน
ธรรมดาสมัยโรมาเนสก น้ําหนักจากเพดานหลังคา
จะกระจายแรงกดลงตามค้ิวนูนและคานโคงยอด
แหลม ลงมายังกลุมเสาและครีบยันกําแพงนอก
อาคาร จึงทําใหผนังอาคารโกธิกรับแรงนอยกวา
อาคารสมัยโรมาเนสกท่ีผนังอาคารหนามาก น่ีจึง
เปนขอดีที่สามารถสรางชองแสงท่ีกวางมากข้ึน
กวาเดิมได

สว นทางเดินลอมโถงสงั ฆกรรม (ambulatory) และ
มุขครึ่งทรงกลมลอมโถงสังฆกรรม (radiating
chapels) โบสถแซงต-เดอนีส ค.ศ.1140-1144 ใช
เพดานโคงกากบาทค้วิ นนู กบั คานโคง ยอดแหลมถาย
แรงลงสูเสาและกลุมเสาโดยไมตองใชก าํ แพงหนารับ
นํ้าหนักอีก ตรงสวนผนังของมุขคร่ึงทรงกลมลอม
โถงสังฆกรรม ทําเปนชองแสงกระจกสี ใหแสงสวาง
งดงามรสู กึ ดั่งแสงจากสวรรค (lux nova) ซ่งึ อาคาร
แบบโรมาเนสกไ มเ คยมแี สงสวา งเชนนีม้ ากอ น

ศลิ ปะโกธกิ 82.

มหาวิหารโนเตอะดามแหง ปารสี  (the Cathedral Notre-Dame of Paris) หมายถงึ มหาวหิ ารพระแมมารผี ู
บรสิ ทุ ธิ์ เปนรปู แบบสถาปต ยกรรมท่เี ช่อื มตอระหวางรปู แบบโบสถแ ซงต-เดอนีส ไปสูแ บบโกธกิ ยุครุงเรอื งในครสิ ตศตวรรษ
ท่ี 13 มหาวิหารโนเตอะดามโดดเดนดวยแผงหนาอาคารดานทิศตะวันตกประกอบดวยชองหนาตางขนาดใหญท่ีเรียกวา
rose window สวนเพดานโคงที่สูงข้ึนไป 15 ฟุตและมีระบบครีบลอยยันกําแพงหรือสะพานบิน (flying buttresses)
สมบูณแบบจริงเปนครั้งแรก ซ่ึงพัฒนาการมาจากคานโคงแบบหนึ่งสวนส่ี (quadrant arch) ท่ีมหาวิหารเดอแรหมสมัย
โรมาเนสก สรา งหอระฆังสเ่ี หล่ยี มใหญข นาบคไู มม ียอดแหลมดานประตทู ิศตะวนั ตก

มหาวิหารโนเตอะดาม มองจากทิศตะวันตกเฉียง
เหนือ เปนสถาปตยกรรมแรกแรกที่ใชระบบ
ครีบลอยยันกําแพ งห รือสะพ าน บิน (flying
buttresses) ชวยถายแรงตอจากเสาไปยังเสารับ
ครีบดานนอก ใตชองหนาตางทรงสูง (lancets)
บริเวณชั้นไตรฟอเรียมจะทาํ เปนชองแสงวงกลมกรุ
กระจกสีขนาดเล็ก เรียกวา oculus

ภาพตัดผาโครงสรางแสดงลักษณะเดนสําคัญของ
อาคารแบบโกธิก (สรา งภาพโดย John Burge)
1. ยอดแหลมเสารับครบี ลอย (pinnacle)
2. ครีบลอยยันกําแพงหรือสะพานบิน (flying
buttresses)
3. แผงเพดานโคง (vaulting web)
4. ค้ิวนูนกากบาท (diagonal rib)
5. ค้ิวนูนคานโคงคน่ั (transverse rib)
6. จุดรวมรับโคงควิ้ นูน (springing) ทั้งหมด
7. ช้ันชองแสง (clerestory) ทําเปนหนาตาง
กระจกสที ่ีขยายสงู มากกวา สมัยโรมาเนสก
8. ชอ งหนา ตางวงกลมเล็ก (oculus)
9. ชองโคง ของยอดแหลม (lancet)
10. ช้ันไตรฟ อเรียมชองเห นื อทางเดินขาง
(triforium)
11. สวนคั่น (nave arcade) ระหวางโถงกลาง
(nave) กบั ทางเดนิ ขาง (aisles)
12. กลุมเสาประกอบ (compound pier)

ศลิ ปะโกธิก 83.

2. สมยั โกธกิ รุง เรือง (High Gothic)

ลกั ษณะโดดเดนสําคัญของโกธกิ สมัยรุงเรืองคอื ความนิยมสรางหอระฆงั ยอดแหลมใหส ูงมาก มีชองหนา ตา งกลม
ใหญ (rose windows) ตกแตงผนังและชองแสงตางๆ ดวยกระจกสี (stained-glass) บริเวณจตุรัสโถงกลางแตละ
ชองจะคลมุ ดว ยเพดานโคงค้ิวนนู แบบแบง สีส่ วน (สมัยโกธกิ ยคุ ตนแบงเปนหกสวน) ชัน้ ชองแสงดา นบน (clerestory)
ขยายยืดออกเปนชองแสงโคงยอดแหลม (lancet) กรุกระจกสี และมีครีบลอยยันกําแพง (flying buttresses) ท่ี
สมบูรณแ บบขึน้ และในสมยั นีเ้ กิดแบบเอกลกั ษณส าํ คัญคือรปู แบบ รายอ็ งนอ็ ง (Rayonnant [radiant] Style)

มหาวิหารโนเตอะดามแหง ชารเ ตอะส (the Cathedral Notre-Dame of Chartres)
จุดประสงคของชองหนาตางวงกลมกรุกระจกสี (rose window) ของวิหารชาเตรอะสไมใชการสองสวางแก
ภายในจากแสงแดดแตเ ปน การสรางแสงใหเรืองรองดุจแสงจากสวรรค จงึ มขี นาดใหญโ ตเสน ผานศนู ยกลางถึง 43 ฟุต และ
ชองแสงโคงยอดแหลมทรงสูงหรือหนาตางทรงสูง (lancet) มีความสูงมากในบริเวณมุขขวางดานเหนือ มหาวิหาร
ชารเ ตอะสเปนอาคารแบบโกธกิ ยุครงุ เรืองอาคารแรกแรก

บริเวณแผงหนาอาคารฝงตะวันตกของมหาวิหาร
โนเตอะดามแหงชารเตอะส หอระฆังขนาบคูมี
หลังคายอดแหลมสูง แตหอระฆังของท่ีน่ีสรางตอ
เติมคนละยุค หอทางดานทิศใต (ขวามือในภาพ)
เปนแบบดั้งเดิม สวนหอดานทิศเหนือ (ซายมือใน
ภาพ) เปนแบบโกธิคตอนปลาย เหนือซุมประตู
สําคัญท้ังสามเรียกวาประตูหลวง (royal portal)
ฝงตะวันตก มีชองแสงทรงสูง (lancet) และเหนือ
ข้ึ น ไป คื อ ช อ งห น าต างแ ส งก ล ม ให ญ (rose
window) กรุกระจกสี

ศิลปะโกธกิ 84.

โบสถแซงตชาแปลล (Sainte-Chapelle) เปนอาคารสองช้ันสรางในเขตพระราชฐานภายในพระราชวังพระ
เจาหลุยสท่ี 9 (คศ.1243-48) ชั้นบนของอาคารสําหรับประกอบพระราชพิธีศักดิ์สิทธิ์เฉพาะกษัตริย ผนัง
อาคารประมาณ 3 ใน 4 สวนของโครงสรางเปนกระจกสีแทบท้ังหมด เนื้อท่ีของกระจกสีประมาณ 6,450
ตารางฟุต ชอ งหนาตางกระจกสีสงู 49 ฟุต กวา ง 15 ฟุต ทําใหแสงท่ีผา นเขา มาใหบรรยากาศแสงสมี ว งแดงที่
ศักด์ิสิทธิ์และภูมิฐาน เปนแบบลักษณช้ันเลิศของสถาปตยกรรมแบบราย็องน็อง (หรือแบบอยางราชสํานัก)
ในสมยั โกธิกยุครงุ เรอื ง

ประตูใหญมหาวิหารแหง เมืองรางส (the Cathedral of Notre-Dame in Reims) ดานฝง ตะวนั ตก สรา ง
และตอเตมิ หลายยคุ โดดเดนในเร่ือง ชองหนาตา งกลมใหญ (rose windows) เหนือซุมประตูกลาง เหนือ
ชองหนาตางกลมใหญชั้นบนเปนแผงประติมากรรมเรียกวา ระเบียงกษัตริย (King’s gallery) และที่
แตกตางจากมหาวิหารอื่น คือ บริเวณกรอบจั่ว (tympanum) ทั้งสามประตูเปนชองหนาตางกลมกรุ
กระจกสี (stained-glass windows) แทนทปี่ ระติมากรรม

ศิลปะโกธกิ 85.