พจนานุกรมพุทธศาสตร์ ฉบับประมวลธรรม โดย ป.อ. ปยุตโต

383

Cattàri Ariyasaccàni
The Four Noble Truths

1. Dukkha§ Ariyasacca§.
The Noble Truth of Suffering.

2. Dukkhasamudayo Ariyasacca§.
The Noble Truth of the Cause of Suffering.

3. Dukkhanirodho Ariyasacca§.
The Noble Truth of the Cessation of Suffering.

4. Dukkhanirodhagàminãpañipadà àriyasacca§.
The Noble Truth of the Path leading to the Cessation of Suffering,

1. Sammàdiññhi Ariya-Aññhaïgika-Magga
2. Sammàsaïkappa The Noble Eightfold Path
3. Sammàvàcà
4. Sammàkammanta Right Understanding
5. Sammààjãva Right Thought
6. Sammàvàyàma Right Speech
7. Sammàsati Right Action
8. Sammàsamàdhi Right Livelihood
Right Effort
Right Mindfulness
Right Concentration

1. Råpa-khandha Pa¤ca-Khandha
2. Vedanà-khandha The Five Aggregates of Existence
3. Sa¤¤à-khandha
4. Saïkhàra-khandha Aggregate of Corporeality
5. Vi¤¤àõa-khandha Aggregate of Feeling
Aggregate of Perception
Aggregate of Mental Formations
Aggregate of Consciousness

Ti-Lakkhaõa
The Three Characteristics of Existence

1. Sabbe saïkhàrà aniccà. All conditioned things are impermanent.
2. Sabbe saïkhàrà dukkhà. All conditioned things are subject to stress and conflict.
3. Sabbe dhammà anattà. All things are not-self or soulless.

384

Pañicca-Samuppàda
The Dependent Origination

Avijjàpaccayà Saïkhàrà Dependent on Ignorance arise Kamma-
Saïkhàrapaccayà Vi¤¤àõa§ Formations.
Vi¤¤àõapaccayà Nàmaråpa§
Nàmaråpapaccayà Saëàyatana§ Dependent on Kamma-Formations arises
Saëàyatanapaccayà Phasso Consciousness.
Phassapaccayà Vedanà
Vedanàpaccayà Taõhà Dependent on consciousness arise Mind
Taõhàpaccayà Upàdàna§ and Matter.
Upàdànapaccayà Bhavo
Bhavapaccayà Jàti Dependent on Mind and Matter arise the
Jàtipaccayà Jarà-maraõa§ soka-parideva- Six Sense-Bases.
dukkha-domanass-upàyàsà sambhavanti
Dependent on the Six Sense-Bases arises
Evametassa kevalassa dukkhak- Contact.
khandhassa samudayo hoti.
Dependent on Contact arises Feeling.
Dependent on Feeling arises Craving.
Dependent on Craving arises Clinging.
Dependent on Clinging arises the Process

of Becoming.
Dependent on the Process of Becoming

arises Birth.
Dependent on Birth arise Decay and Death,

sorrow, lamentation, pain, grief and
despair.
Thus arises the whole mass of suffering.

ความเปน มาของพจนานุกรมพทุ ธศาสตร

เมื่อ พ.ศ. ๒๕๐๖ พระมหาประยทุ ธ ปยุตโฺ ต ไดจัดทาํ พจนานกุ รมศพั ทพระพุทธศาสนา ไทย–บาล–ี องั กฤษ
เลม เล็กๆ เลม หน่ึงเสรจ็ ส้ิน (เปน ฉบับท่ีมุงคาํ แปลภาษาองั กฤษ ไมมีคําอธิบาย ตอมาไดเ ริ่มขยายใหพิสดารใน พ.ศ.
๒๕๑๓ แตพ ิมพถ ึงอกั ษร “ฐ” เทา น้นั ก็ชะงกั ) และในเดือนกนั ยายน ปเดียวกันนนั้ กไ็ ดเ ริ่มงานจดั ทํา พจนานกุ รมพระ
พุทธศาสนา ท่ีมีคาํ อธบิ าย ๒ ภาษา คือ ภาษาไทยและภาษาองั กฤษ พรอมทง้ั หมวดธรรม แตเ มอื่ ทาํ จบเพยี งอักษร “บ”
กต็ องหยุดคา งไว เพราะไดรับการแตงต้งั โดยไมรตู วั ใหเ ปนผชู วยเลขาธกิ ารมหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั แลว หนั ไปทมุ
เทกาํ ลงั และอุทศิ เวลาใหก ับงานดานการศึกษาของมหาวทิ ยาลัยสงฆ จนถึงพ.ศ. ๒๕๑๕ จึงไดหวนมาพยายามร้ือฟนงาน
พจนานกุ รมขนึ้ อกี

คราวนั้น พระมหาสมบูรณ สมฺปณุ ฺโณ (ตอ มาเปนพระวสิ ทุ ธสิ มโพธิ ดํารงตําแหนงรองเลขาธิการมหาจฬุ า-
ลงกรณราชวทิ ยาลัย) มองเห็นวา งานมีเคาที่จะพสิ ดารและจะกินเวลายาวนานมาก จงึ ไดอาราธนาพระมหาประยุทธ (เวลา
นั้นเปนพระศรีวสิ ทุ ธิโมลี และตอ มาเล่ือนเปน พระราชวรมนุ ี) ขอใหท าํ พจนานกุ รมขนาดยอ มขน้ึ มาใชกนั ไปพลางกอน
พระศรวี สิ ทุ ธิโมลี ตกลงทํางานแทรกนน้ั จนเสรจ็ ใหช ื่อวา พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร มลี ักษณะเนนเฉพาะการรวบรวม
หลักธรรม โดยจัดเปนหมวดๆ เรยี งตามลาํ ดบั เลขจาํ นวน และในแตล ะหมวดเรยี งตามลําดบั อกั ษร แลวไดมอบงานและ
มอบทุนสวนหน่ึงใหมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัยจัดพิมพเผยแพร จําหนายเก็บผลประโยชนบํารุงการศึกษาของพระ
ภิกษุสามเณร เรมิ่ พิมพต งั้ แต พ.ศ. ๒๕๑๕ จนถึง พ.ศ. ๒๕๑๘ จงึ เสรจ็

ตอ มา พ.ศ. ๒๕๒๒ กรมการศาสนา กระทรวงศึกษาธกิ าร ขออนุญาตพมิ พแจกเปนธรรมทาน ๘,๐๐๐ เลม
นอกจากนน้ั มหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัยไดจดั จําหนายเพมิ่ ขึน้ และผูเรียบเรียงเองจดั แจกเปน ธรรมทานเพมิ่ เตมิ บา ง
เปนรายยอ ย หนังสือหมดสนิ้ ขาดคราวในเวลาไมนาน

สว นงานจดั ทํา พจนานุกรมพุทธศาสนา ฉบบั เดมิ ยังคงคางอยสู ืบมาจนถงึ พ.ศ. ๒๕๒๑ ผูจดั ทาํ จงึ มีโอกาส
รือ้ ฟน ข้นึ อกี คราวนเ้ี ขียนเริ่มตน ใหมท้งั หมด เนน คําอธิบายภาษาไทย สว นภาษาอังกฤษมเี พียงคําแปลศัพทหรอื ความ
หมายสั้นๆ งานขยายจนมีลักษณะเปน สารานกุ รม เขยี นไปไดถงึ อกั ษร “ข” มเี นอื้ ความประมาณ ๑๑๐ หนา กระดาษ
พมิ พด ดี พับสาม (ไมน ับคําอธิบายศพั ทจําพวกประวัติ อีก ๗๐ หนา) ก็หยดุ ชะงกั เพราะในป พ.ศ. ๒๕๒๑ นนั้ เอง มี
เหตุใหต อ งหันไปเรงรดั งานปรับปรงุ และขยายความหนังสือพทุ ธธรรม ซ่งึ กินเวลายดื เย้ือมาจนถึงพมิ พเ สรจ็ รวมประมาณ
สามป งานพจนานุกรมจงึ คา งอยูเ พียงน้ันและจึงยงั ไมไดจ ดั พมิ พ

อกี ดานหนง่ึ เมอ่ื วดั พระพิเรนทรจดั งานรบั พระราชทานเพลิงศพ พระครูปลดั สมยั กิตตฺ ทิ ตโฺ ต เจา อาวาสวัด
พระพิเรนทร ใน พ.ศ. ๒๕๒๒ พระราชวรมนุ ี ไดจ ดั ทําพจนานกุ รม ประเภทงานแทรกและเรง ดวนข้นึ อกี เลมหนึ่ง เปน
ประมวลศัพทในหนังสือเรียนนักธรรมทุกชั้น และเพิ่มศัพทที่ควรทราบในระดับเดียวกันเขาอีกจํานวนหน่ึง ตั้งชื่อวา
พจนานุกรมพทุ ธศาสน ฉบับครู นักเรียน นักธรรม มีเน้ือหา ๓๗๓ หนา เทา ๆ กันกับพจนานุกรมพทุ ธศาสตร (๓๗๔
หนา) เสมือนเขาชุดเปนคูกัน เลมพิมพกอนเปนท่ีประมวลธรรมซึ่งเปนหลักการหรือสาระสาํ คัญของพระพุทธศาสนา
สว นเลม พิมพหลังเปนท่ีประมวลศพั ทท วั่ ไปเกย่ี วกบั พระพุทธศาสนา อธบิ ายพอใชป ระโยชนอยางพ้นื ๆ ไมกวา งขวางลึก
ซ้งึ

ใน พ.ศ. ๒๕๒๕ มที า นผศู รทั ธาเหน็ วา พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ขาดคราว จึงขอพมิ พแ จกเปน ธรรมทาน
มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัยไดทราบ กข็ อรว มสมทบพมิ พดว ย เพือ่ ไดทาํ หนาทสี่ ง เสรมิ วิชาการทางพระพทุ ธศาสนา กบั
ทงั้ จะไดเ กบ็ ผลกาํ ไรบํารุงการศกึ ษาในสถาบนั และไดข ยายขอบเขตออกไปโดยขอพมิ พ พจนานุกรมพุทธศาสน ฉบบั ครู
นกั เรยี น นกั ธรรม ดวย แตผเู รยี บเรยี งประสงคจะปรับปรุงแกไ ขเพม่ิ เตมิ หนังสอื ทงั้ สองเลม นัน้ กอน อกี ทัง้ ยงั มงี านอน่ื
ยุงอยูดวย ยังเร่ิมงานปรับปรุงทันทีไมได จึงตองร้ังรอจนเวลาลวงมาชานาน คร้ันไดโอกาสก็ปรับปรุงเพ่ิมเติม

386

พจนานกุ รมพุทธศาสตร กอ นจนเสร็จ แลวเร่มิ ดาํ เนนิ การเกยี่ วกับการจัดพมิ พ ระหวา งนน้ั มงี านอื่นแทรกอยเู รอื่ ยๆ
ตองรอโอกาสที่จะปรับปรงุ อกี เลมหน่งึ ทเ่ี หลอื อยู และไดต ั้งใจวา จะพิมพตามลาํ ดบั เลม ท่ีปรับปรุงกอนหลงั

ในการพิมพ พจนานุกรมพุทธศาสตร มีขอพิจารณาที่จะตองตัดสินใจและปญหาท่ีจะตองแกไขหลายอยาง
รวมท้งั การทดลองและตรวจสอบเกยี่ วกับความสามารถในการพิมพด วย ซ่งึ ลว นเพ่ิมความลาชา ใหแ กก ารจดั พิมพ โดย
เฉพาะคอื การพิมพภ าษาบาลีดว ยอักษรโรมัน ซึง่ ในการพมิ พค รง้ั ใหมนี้มตี ัวบาลีโรมนั เพ่ิมข้ึนเกนิ เทา ตัว หลงั จากผานพน
เวลาชา นานในการปรึกษาสอบถามและศึกษางานกับโรงพิมพใ หญโตบางแหงแลว กพ็ อยตุ ไิ ดว า ในประเทศไทยคงมีโรง
พิมพเพียง ๒ แหง เทา น้นั ที่มีอปุ กรณครบครนั พอจะพิมพอ ักษรบาลีโรมนั ไดต รงตามแบบนยิ มอยางแทจรงิ แตก ต็ ดิ ขัด
ปญ หาใหญว า แหงหนึง่ ตองใชทนุ พมิ พอยางมหาศาล อีกแหงหนึ่งคงจะตอ งพมิ พอยางชา เปนเวลาแรมป

เม่ือไดพยายามหาทางแกปญหาตอไปอกี ระยะหน่งึ กม็ าลงเอยทที่ างออกใหม คือ ส่ังซ้ืออุปกรณป ระกอบดวย
จานบนั ทึกและแถบฟล ม ตนแบบสําหรับใชพ ิมพอกั ษรบาลีโรมันจากบริษัทคอมพวิ กราฟค สิ้นเงิน ๒๔,๐๐๐ บาท และ
สนิ้ เวลารออีก ๒ เดือนเศษ อปุ กรณจึงมาถงึ คร้นั ไดอุปกรณมาแลวกป็ รากฏวายงั ใชงานไดไมส มบรู ณ ตองใหน กั เรียง
พมิ พผ สู ามารถหาวธิ ียกั เยื้องใชใ หส ําเรจ็ ผล สนิ้ เวลาพลิกแพลงทดลองอีกระยะหน่งึ และแมจ ะแกไขปญ หาสําเร็จถึงขั้น
ทพ่ี อนบั วา ใชไ ด ก็ยังเปนการเรียงพมิ พท ยี่ ากมาก นักเรยี งพิมพคอมพวิ กราฟคสว นมากพากนั หลกี เลย่ี งงานนี้ แมจะมี
นักเรียงพิมพท่ีชาํ นาญยอมรบั ทํางานนีด้ ว ยมีใจสู กย็ ังออกปากวาเปน งานยากทสี่ ดุ ทีเ่ คยประสบมา ตองทําดวยความ
ระมดั ระวังตงั้ ใจเปน พเิ ศษ และกนิ เวลามากถงึ ประมาณ ๓ เทาตวั ของการเรยี งพิมพห นงั สอื ทว่ั ๆ ไป

ระหวา งระยะเวลาเพยี รแกป ญ หาขางตน น้ี ในชว งเดือน เมษายน – มถิ ุนายน ๒๕๒๗ มูลนิธิ “ทุนพระพุทธ-
ยอดฟา ” ในพระบรมราชูปถมั ภ ณ วดั พระเชตุพน ไดข อพมิ พหนังสอื Thai Buddhism in the Buddhist World
ของพระราชวรมุนี ในงานพระราชทานเพลิงศพ พล ต.อ. ประเสรฐิ รจุ ิรวงศ หนงั สอื เลมนม้ี เี นอ้ื หาท่ตี อ งใชอักษรพิมพ
บาลแี บบโรมันกระจายอยทู ัว่ ไป แมจะไมมากมายนัก แตกไ็ ดกลายเปนดังสนามทดสอบและแกป ญหาในการใชอุปกรณ
ทส่ี ั่งซือ้ มาน้ี เปนสนามแรก และนับวาใชไ ดผลพอสมควร

พอวาหนงั สอื Thai Buddhism สําเร็จ แตย งั ไมทนั เสร็จส้ิน กถ็ งึ ชว งที่ ดร. สจุ ินต ทังสบุ ุตร ติดตอ ขอพมิ พ
พจนานุกรมพุทธศาสน ฉบับครู นักเรียน นักธรรม ในงานพระราชทานเพลิงศพ อาจารยจิตร ทงั สุบุตร ผูเปนบดิ า เวลา
น้ัน พจนานกุ รมเลมหลงั นี้ไดเ คยปรับปรุงเพม่ิ เติมไวบางแลว เล็กนอ ย แตยังไมถ งึ เวลาทจ่ี ะปรบั ปรุงจรงิ จังตามลําดับใน
โครงการ จงึ ตกลงวา จะพมิ พต ามฉบบั เดิมโดยใชวิธีถา ยจากฉบับพมิ พ พ.ศ. ๒๕๒๒ แกไขแทรกลงบา งเทา ทจี่ าํ เปน แต
เมือ่ ตนฉบบั ถงึ โรงพิมพ โรงพิมพอ า งวา ฉบับเดิมไมชัดพอท่จี ะใชว ิธถี าย จะตอ งเรียงพมิ พใหม จึงกลายเปน เครอื่ ง
บังคับวาจะตองพยายามปรับปรุงเพิ่มเติมใหเสร็จส้ินไปเสียในการพิมพคราวนี้ทีเดียว เพ่ือหลีกเลี่ยงการลงทุนลงแรง
และเปลอื งเวลาซา้ํ ซอนหลายคราว พอดเี กิดขอยงุ ยากติดขดั ทางดานโรงพิมพเปน อนั มาก จนหนงั สอื เสรจ็ ไมทนั งานและ
ตอ มาเจา ภาพตอ งเปลี่ยนโรงพิมพ กลายเปน โอกาสใหรบี เรงงานปรบั ปรงุ เพิม่ เตมิ แขง ไปกบั กระบวนการพิมพ แมจ ะไม
อาจทาํ ใหส มบูรณเตม็ ตามโครงการ แตก ็สําเรจ็ ไปอีกชั้นหนง่ึ และทําใหเปลยี่ นลาํ ดับกลายเปน วา เลมที่กะจะพมิ พท ีหลัง
กลับมาสาํ เร็จกอน

นอกจากน้นั การพมิ พข องเจา ภาพคร้งั น้ี ไดก ลายเปนการอุปถัมภม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั ไปดว ย เพราะ
ไดลงทุนสําหรับกระบวนการพิมพข้ันตนและขั้นกลางเสร็จส้ินไปแลว เม่ือพิมพใหมไมตองเสียคาเรียงพิมพและคาทาํ
แผนแบบพมิ พใหมอกี ลงทุนเฉพาะข้ันกระดาษข้ึนแทนพิมพและทําเลม เปน การประหยดั คาใชจา ยลงไปเปน อันมาก

อนึ่งในการพิมพครง้ั นี้ ไดมขี อ ยุติที่สาํ คัญอยา งหนง่ึ ดวย คือ การปรบั ปรงุ ชือ่ ของพจนานกุ รมทัง้ สองใหเ รยี ก
งาย พรอมท้ังใหแสดงลักษณะท่ีแตกตางกัน พจนานุกรมพุทธศาสน ฉบับครู นกั เรียน นกั ธรรม เปล่ยี นเปน
พจนานกุ รมพทุ ธศาสน ฉบบั ประมวลศัพท สวน พจนานุกรมพทุ ธศาสตร เรียกใหมว า พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ฉบับ
ประมวลธรรม

387

งานปรบั ปรุงและจัดพมิ พ พจนานุกรมพทุ ธศาสตร ฉบับประมวลธรรม ผา นเวลามาถึงบดั นี้ ๑ ปเ ศษแลว กะ
วา จะเสร็จส้นิ ในระยะตน พ.ศ. ๒๕๒๘ ระหวางน้ี หนังสอื อ่ืนๆ แมแตเลมทน่ี บั วา พมิ พย าก ดงั เชนเลม ทอ่ี อกชอ่ื แลวขาง
ตน ก็สาํ เรจ็ ภายในเวลาอันสมควร ไมตองนับหนังสือทง่ี านพิมพอ ยูในระดบั สามัญ ซึง่ ปลอยงานใหผูทข่ี อพมิ พร ับภาระ
เองได เวน แตตามปกตจิ ะตอ งขอพิสจู นอ ักษรเพอื่ ความมนั่ ใจสกั เที่ยวหน่งึ

งานพมิ พร ะดับสามัญท่ผี านไปในชว งเวลาน้ี รวมทั้งการพิมพซ้ํา ธรรมนูญชีวติ ประมาณ ๑๒ คร้งั สมาคม
ศิษยเกา มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั พมิ พซ ้าํ ชาวพทุ ธกับชะตากรรมของสังคม ธรรมสถาน จุฬาลงกรณม หาวิทยาลยั
พมิ พซ้ํา (๒ ครงั้ ) พุทธธรรมฉบับปรบั ปรงุ และขยายความ มูลนธิ โิ กมลคีมทอง รวบรวมพมิ พ ลักษณะสงั คมพุทธ และ
สถาบันสงฆก บั สงั คมไทย สํานักพมิ พเทียนวรรณพมิ พ คา นิยมแบบพุทธ และ รากฐานพุทธจรยิ ศาสตรทางสังคม เพ่ือ
สังคมไทยรว มสมัย ซึ่งวีระ สมบูรณ แปลจากขอเขยี นภาษาองั กฤษของพระราชวรมนุ ี ทตี่ อ มา CSWR มหาวทิ ยาลัย
ฮารวารด นาํ ลงพมิ พในหนังสือ Attitudes Toward Wealth and Poverty in Theravada Buddhism (ในชุด
CSWR Studies in World Religions) ซง่ึ จะพมิ พเสรจ็ ในตนป ๒๕๒๘

ความทีก่ ลาวมานี้ เปน เครื่องแสดงใหเหน็ การเกิดขึ้นของ พจนานุกรมพทุ ธศาสตร ทามกลางงานคูเคียงและ
งานแทรกซอนทั้งหลาย พรอ มท้งั ความยากและความละเอยี ดซบั ซอนของงานพมิ พพจนานกุ รมน้ี ทีต่ างจากหนงั สือเลม
อ่นื ๆ

แมวา พจนานุกรมทง้ั สองนี้ จะเปนผลงานธรรมทาน อุทิศแดพระศาสนา เชน เดียวกบั หนังสืออื่นทกุ เลมของ
ผเู รียบเรยี งเทาท่ีเคยพมิ พเผยแพรม าแลว ผปู ระสงคสามารถพิมพไ ดโดยไมม ีคา ลิขสทิ ธหิ์ รอื คา ตอบแทนสมนาคณุ ใดๆ
กจ็ รงิ แตผ ูเรยี บเรยี งกม็ ิไดส ละลิขสทิ ธ์ทิ ่ีจะปลอยใหใครๆ จะพิมพอยา งไรก็ไดต ามปรารถนา ทง้ั น้ี เพ่อื จะไดมีโอกาส
ควบคุมดแู ลความถูกตอ งเรยี บรอยของงาน ซงึ่ ผเู รยี บเรยี งถือเปนสําคญั อยางยิ่ง

ไมวาการพิมพจะยากลําบากและลาชาปานใด เม่ือดําเนินมาถึงเพียงน้ี ก็ม่ันใจไดวาจะสําเร็จอยางแนนอน
เจาภาพทงั้ หลายผมู ศี รทั ธาจัดพิมพเ ผยแพร ก็ไดส ละทนุ ทรัพยบําเพญ็ กศุ ลธรรมทานใหส าํ เรจ็ เปน อนั ลลุ ว งกิจโปรง โลง
ไป คงเหลือแตเ พยี งมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั เทาน้นั ทม่ี เี คาจะประสบปญหาและกลายเปน ปญหา เนอื่ งจากไดแ จง
ขอพมิ พพจนานุกรมทง้ั สองน้ันอยางละ ๑๐,๐๐๐ เลม ทั้งที่ตามความเปน จรงิ ยงั ไมมที นุ ทรพั ยท ี่จะจา ยเพื่อการนีเ้ ลย
ทัง้ นเ้ี พราะเหตุวา แมแ ตเ งินทนุ สําหรับใชจ า ยในการดาํ เนนิ การศกึ ษาท่เี ปนงานหลักประจาํ ในแตล ะวัน กย็ ังมไี มเพียงพอ
การทต่ี กลงใจพมิ พพจนานุกรมจาํ นวนมากมายเชนนัน้ ก็เปน เพยี งการแสดงใจกลา บอกความปรารถนาออกไปกอ น แลว
คอยคิดแกปญ หาเอาทีหลัง

ทุนพิมพพจนานกุ รมพุทธศาสน

เม่ือเดือนมกราคม พ.ศ. ๒๕๒๗ พระราชวรมนุ ไี ดเพียรพยายามคร้งั ลา สุดในการหาโรงพมิ พท่ีสามารถพมิ พ
พจนานุกรมพทุ ธศาสตร แตก ป็ ระสบปญหาเกยี่ วกบั ราคาคาพมิ พทสี่ งู เกินไปบา ง การพมิ พภ าษาบาลีดวยอกั ษรโรมนั ให
สมบูรณไ มไดบ า ง ในทส่ี ุดจงึ หาทางออกดวยการใหส่ังซอื้ อปุ กรณสาํ หรับเรยี งพิมพค อมพิวกราฟคชดุ ท่พี อจะพิมพอ กั ษร
โรมนั ไดม าเปน กรณีพเิ ศษ (ประกอบดวยจานบนั ทกึ และแถบฟลม ตนแบบ)

ชวงเวลานั้น ประจวบเปน ระยะท่ีคณุ หญิงกระจา งศรี รักตะกนิษฐ บังเอญิ ไดท ราบเรื่องราวเกยี่ วกบั พระราชวร
มนุ ี และดว ยความมนี ้าํ ใจศรทั ธาใฝอ ุปถัมภพ ระศาสนาและเกื้อกลู แกพระสงฆ กไ็ ดม าถวายกําลงั ในการบําเพญ็ ศาสนกจิ
ดวยการอุปถัมภเกี่ยวกับภัตตาหารและยานพาหนะเปนตนอยูเนืองนิตย ครั้นไดทราบเรื่องที่พระราชวรมุนีเพียรแก
ปญหาอยู จงึ ไดข วนขวายชว ยเหลอื ทกุ อยางเทา ท่โี ยมอุปถมั ภจ ะทาํ ได โดยเฉพาะดว ยการชว ยติดตอกับโรงพิมพ และ
อํานวยความสะดวกในการเดินทาง ครั้นไดทราบตอไปอีกวา มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย ซึง่ เปน หนว ยท่ีขอพิมพ
พจนานกุ รมนั้น มีเพยี งกําลังใจที่จะขอพิมพหนงั สือ แตยังไมม ที นุ ทรัพยท จ่ี ะใชพ ิมพ คณุ หญิงกระจา งศรี รกั ตะกนษิ ฐ
กไ็ ดเออื้ อาํ นวยความอปุ ถัมภใ นเรือ่ งนแ้ี กม หาจฬุ าลงกณราชวทิ ยาลัยดว ย

เบ้ืองแรก คณุ หญงิ กระจา งศรี รักตะกนิษฐ ไดแ สดงจาคเจตนาทจ่ี ะจัดหาทุนมาชวยบางสว นหนง่ึ ซ่ึงคงจะพอ
เปน ทนุ สําหรับจา ยคาอปุ กรณสาํ หรับชว ยการเรียงพิมพอกั ษรบาลแี บบโรมนั ที่ไดขอใหบ รษิ ทั อีสตเอเชยี ติค จํากัด สั่งซ้ือ
จากประเทศสหรัฐอเมรกิ า มลู คา ๒๔,๐๐๐ บาท แตต อมาอกี เพียงสองสามวัน คอื ในวันท่ี ๒ กมุ ภาพันธ ๒๕๒๗ ทา น
ก็ไดขยายความอุปถมั ภออกไปอีก โดยไดแจงแกผ ูเ รยี บเรยี งคอื พระราชวรมุนี วาจะขอรับภาระดาํ เนนิ การรวบรวมทุน
จดั พิมพ พจนานกุ รมพทุ ธศาสตร ใหท ง้ั หมด ภายในวงเงนิ ๓๐๐,๐๐๐ บาท โดยทา นจะทาํ หนาท่เี ปน ผปู ระสานงานบอก
กลาวกนั ในหมญู าตมิ ิตรและผูสนิทสนมคนุ เคยใหร วมกนั บรจิ าคดว ยวธิ ีจดั เปน ทนุ รวม ๓๐๐ ทนุ ๆ ละ ๑,๐๐๐ บาท
พระราชวรมุนี จึงไดน ดั หมายพระเถระทางฝายมหาจฬุ าลงกรณราชวิทยาลัยไปรบั ทราบกศุ ลเจตนานนั้ และจัดเตรียม
อนุโมทนาบตั รใหสําหรับมอบแกผูบรจิ าค

คณุ หญิงกระจางศรี รักตะกนษิ ฐ ไดบ อกกลาวเชญิ ชวนทานผศู รัทธาในวงความรจู ักของทาน ขอ ความทีท่ านใช
บอกกลาวเชิญชวนตอนหน่ึงวา “นับวาเปนโอกาสอันดีของเราทั้งหลาย ท่ีจะไดมีสวนเปน ผูพมิ พหนงั สือทางวิชาการท่ี
สาํ คญั เลมน้ี ฝากไวเ ปน อนุสรณในพระพทุ ธศาสนา เปน เครื่องบูชาพระรัตนตรยั รวมกัน อันจะยังประโยชนใหเกิด
อานสิ งสท างปญ ญาบารมี แกตวั ผูบริจาคเองและบุตรหลาน ทั้งยงั เปน การชว ยสงเคราะหพระเณรใหไ ดม ีหนังสือทจ่ี าํ เปน
ย่งิ น้ีไวใ ชโดยเร็ว นอกจากน้นั ผลทจี่ ะตามมากค็ อื รายไดจากการจาํ หนายหนังสอื น้ี ก็จะไดใ ชประโยชนใ นการบาํ รุงการ
ศึกษาของพระเณร ...”

การเชิญชวนบรจิ าคทุนสรางพจนานุกรมฯ นี้ คณุ หญงิ กระจา งศรี รกั ตะกนิษฐ ไดเ รมิ่ บอกกลา วในหมูญาติ
มิตรสนิทกอน ปรากฏวามีผูศรัทธาในงานบุญนี้มากเกินคาด การเชญิ ชวนจึงขยายวงกวางออกไปจนไดเ งินเกินกวาที่
กาํ หนดไวใ นเวลาอันรวดเรว็

อน่งึ ในระหวางเวลารอคอยการพิมพ พจนานุกรมพุทธศาสตร ฉบับประมวลธรรม นี้ มหาจุฬาลงกรณ-
ราชวทิ ยาลยั กไ็ ดขอพิมพ พจนานุกรมพทุ ธศาสน ฉบบั ประมวลศัพท เพมิ่ เขามาอกี และกย็ ังไมมีทุนที่จะพิมพฉบับหลัง
นีอ้ ีกเชน กนั ผเู ชิญชวนและรวบรวมทุนเหน็ เปนโอกาสอันดที ่ีทา นผูม ีศรัทธาบรจิ าคท้งั หลายจะไดบ ุญกศุ ลจากการน้กี วาง
ขวางยิ่งขนึ้ จึงไดเ สนอพระราชวรมุนีขอใหใชเ งินบรจิ าคซ่งึ มจี าํ นวนมากพอน้เี ปนทนุ พมิ พพ จนานกุ รมฯ ฉบับประมวล
ศพั ท มอบใหม หาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั เพือ่ จาํ หนา ยหาผลกาํ ไรบาํ รุงกจิ การของมหาวทิ ยาลยั อกี เลม หนง่ึ ดวย และถา
หากยังคงมเี งนิ เหลอื อยูบ า ง ก็ขอใหเก็บไวในบญั ชเี ดมิ นเี้ พอ่ื สมทบเปน ทุนพมิ พใ นคราวตอๆ ไป

389

อนง่ึ ทนุ พิมพพ จนานุกรมฯ นี้ ผรู วบรวมทุนไดแสดงความประสงคทจ่ี ะใหเกบ็ ไวเปน ทุนสาํ รองถาวร ของมหา
จุฬาลงกรณราชวทิ ยาลัย สําหรบั พิมพ พจนานุกรมฯ ทง้ั สองเลม น้ีโดยเฉพาะ เพอ่ื จะไดมที ุนพรอ มทีจ่ ะพิมพเ พ่ิมเตมิ ได
โดยไมข าดระยะ ฉะน้นั จงึ ไดข อความรวมมือจากมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั ใหชวยสงวนรกั ษาทนุ น้ไี ว โดยในการจดั
จําหนา ย ขอใหห กั ตนทนุ หนงั สือทกุ เลมที่จําหนายไดส ง คืนเขาบญั ชี “ทนุ พมิ พพ จนานกุ รมพทุ ธศาสน” ซ่งึ ไดเ ปดอยแู ลว
ที่ธนาคารกรุงศรีอยธุ ยา สาํ นกั งานใหญ ดังกลาวขา งตน สวนผลกําไรทงั้ หมด มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั ก็จะไดนาํ ไป
ใชในกิจการของมหาวทิ ยาลยั ตามตองการ ทั้งนี้ผรู วบรวมไดข ออาราธนาพระราชวรมนุ ี ซ่งึ การทํางานของทา นไดเ ปนเหตุ
ใหผูรวบรวมเกิดความดาํ ริทจี่ ะตั้งทนุ นี้ ใหโปรดเปนหลักในการรักษาบัญชรี ว มกับมหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั สบื ตอไป

“ทนุ พิมพพจนานุกรมพุทธศาสน” นี้ เปนผลแหงความเสยี สละและความสามัคคี อันเกดิ จากความมจี ิตศรทั ธา
ในพระพุทธศาสนา และธรรมฉันทะทจี่ ะสง เสริมความรูค วามเขาใจในธรรมใหแ พรหลาย ซึ่งจะใหสาํ เรจ็ เปนธรรมทานอัน
อํานวยประโยชนแกชนจํานวนมาก ขอกุศลเจตนาและบุญกิริยาที่กลาวมานี้จงเปนปจจัยดลใหผูรวมบริจาคทุกทาน
เจริญงอกงามในธรรมยิง่ ๆ ขน้ึ ไป เพอื่ ไดป ระสบแตค วามสขุ และสรรพพร และขออคั รทานคอื การใหธ รรมแจกจา ยความ
รแู ละเผยแพรความดีงามครั้งน้ี จงเปนเคร่อื งค้ําชสู ทั ธรรมใหดํารงมัน่ และแผไ พศาล เพอ่ื ชักนํามหาชนใหบรรลุประโยชน
สุขอนั ไพบูลยตราบชว่ั กาลนาน