Ekrem Čolakhodžić
Izet Rađo
Haris Alić
TEHNOLOGIJA TRENINGA
MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Mostar, 2016.
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Autori
dr. sci. Ekrem Čolakhodžić, vanredni profesor
dr. sci. Izet Rađo, redovni profesor
dr. sci. Haris Alić, docent
Izdavač
Univerzitet „Džemal Bijedić“ u Mostaru
Nastavnički fakultet
Za izdavača
dr. sci. Asim Peco, vanredni profesor
Stručna recenzija
dr. sci. Munir Talović, redovni profesor
dr. sci. Predrag Nemec, redovni profesor
dr. sci. Eldin Jelešković, docent
dr. sci. Ćamil Habul, docent
Lektor
mr. sci. Sanja Merzić
Kompjuterska obrada i priprema
dr. sci. Ekrem Čolakhodžić
Edin Džiho
Štampa
Tiraž
500 kom.
-------------------------------------------------------------------------------------
CIP - Katalogizacija u publikaciji
Nacionalna i univerzitetska biblioteka
Bosne i Hercegovine, Sarajevo
796.332.015(075.8)
ČOLAKHODŽIĆ, Ekrem
Tehnologija treninga mladih nogometaša - nauka i praksa /
Ekrem Čolakhodžić, Izet Rađo, Haris Alić. - Mostar : Univerzitet
“Džemal Bijedić”, 2016. - 342 str. : ilustr. ; 29 cm
Bibliografija uz svako poglavlje ; Bibliografske i druge bilješke uz
tekst.
ISBN 978-9926-434-02-1
1. Rađo, Izet 2. Alić, Haris
COBISS.BH-ID 23091974
-------------------------------------------------------------------------------------
We teach players to read the game. We teach them to be like coaches.
(Mi učimo igrače da čitaju igru. Mi ih učimo da budu kao treneri.)
Louis van Gaal
SADRŽAJ
Poglavlje 1 SAVREMENI NOGOMET......................................................................................................................................12
Karakteristike savremenog nogometa.............................................................................................................14
Analiza aktivnosti tokom utakmice i modeli savremenih nogometaša................................................15
Literatura.................................................................................................................................................................28
Poglavlje 2 ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA..............................................................................................31
Jednačina specifikacije u nogometu.................................................................................................................33
Morfološke karakteristike...................................................................................................................................35
Odnos između biološkog i hronološkog uzrasta..........................................................................................42
Sastav tijela nogometaša.............................................................................................................................................43
Konstitucija nogometaša...........................................................................................................................................47
Motoričke sposobnosti...................................................................................................................................... .51
Snaga......................................................................................................................................................................................52
Brzina.....................................................................................................................................................................................57
Koordinacija.......................................................................................................................................................................61
Fleksibilnost........................................................................................................................................................................64
Ravnoteža............................................................................................................................................................................73
Preciznost............................................................................................................................................................................75
Agilnost.................................................................................................................................................................................76
Izdržljivost...........................................................................................................................................................................78
Funkcionalne sposobnosti...................................................................................................................................84
Funkcionalne sposobnosti nogometaša.............................................................................................................89
Maksimalni aerobni kapacitet u nogometu.....................................................................................................92
Povećanje aerobnog kapaciteta u nogometu..................................................................................................93
Biomehaničke karakteristike nogometaša......................................................................................................94
Opća tehnika nogometne igre...........................................................................................................................94
Osnovno kretanje............................................................................................................................................................95
Osnovna i startna brzina.............................................................................................................................................95
Promjena pravca i brzine kretanja.........................................................................................................................96
Skokovi..................................................................................................................................................................................96
Specifična tehnika nogometne igre..................................................................................................................97
Udarac po lopti nogom...............................................................................................................................................97
Svojstvo udarene lopte.................................................................................................................................................98
Analiza udarca po lopti nogom............................................................................................................................100
Sistematizacija udaraca po lopti nogom.........................................................................................................101
Tehnika udarca po lopti glavom..........................................................................................................................102
Tehnika primanja lopte.............................................................................................................................................102
Vođenje lopte.................................................................................................................................................................104
Driblinzi i finte................................................................................................................................................................105
Tehnika oduzimanja lopte.......................................................................................................................................106
Bacanje auta....................................................................................................................................................................107
Tehnika golmana...........................................................................................................................................................107
Taktika nogometne igre.................................................................................................................................... 110
Osnovni pojmovi u taktici.......................................................................................................................................111
Osnovna podjela taktike u nogometu..............................................................................................................112
Taktika u odbrani.........................................................................................................................................................112
Taktika u napadu..........................................................................................................................................................116
Taktika golmana............................................................................................................................................................118
Taktika rješavanja standardnih situacija..........................................................................................................119
Taktika djelovanja igrača u pojedinim zonama igrališta.........................................................................121
Kognitivne sposobnosti..................................................................................................................................... 123
Konativne karakteristike................................................................................................................................... 124
Sociološke karakteristike.................................................................................................................................. 126
Literatura............................................................................................................................................................. 127
Poglavlje 3 TRANSFORMACIONI PROCESI U NOGOMETU........................................................................................ 133
Pojam transformacionih procesa................................................................................................................... 135
Zakonitosti sportskog treninga...................................................................................................................... 136
Usmjerenost.................................................................................................................................................................... 136
Adaptivnost..................................................................................................................................................................... 137
Kontinuiranost............................................................................................................................................................... 137
Diskontinuiranost........................................................................................................................................................ 139
Cikličnost treninga.......................................................................................................................................................139
Prepokrivanje opterećenja.......................................................................................................................................140
Heterohronost treninga............................................................................................................................................140
Upravljanje transformacionim procesima................................................................................................... 142
Transformacioni procesi morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti nogometaša
uzrasta 12–15 godina........................................................................................................................................ 143
Razvojne promjene kod djece......................................................................................................................... 178
Period srednjeg i zrelog djetinjstva (6/7–11/12 godina).........................................................................179
Period polnog sazrijevanja (11/12–16 godina)............................................................................................183
Period mladalaštva (16–20 godina)...................................................................................................................184
Senzibilni periodi u razvoju motoričkih sposobnosti............................................................................... 185
Literatura.............................................................................................................................................................. 187
Poglavlje 4 OSNOVNI ASPEKTI TRENAŽNE TEHNOLOGIJE MLADIH NOGOMETAŠA........................................ 189
Višestrani razvoj u nogometu......................................................................................................................... 192
Osnovni aspekti selekcije u nogometu......................................................................................................... 194
Nogometne škole................................................................................................................................................ 197
Karakteristike rezultatski orijentisanog treniranja................................................................................... 199
Kako približiti nogomet djeci?........................................................................................................................ 200
Specifičnosti treninga sa mlađim kategorijama u nogometu................................................................. 202
Uzrasna kategorija 8–10 godina..........................................................................................................................203
Uzrasna kategorija 10–12 godina........................................................................................................................205
Uzrasna kategorija 12–14 godina........................................................................................................................207
Uzrasna kategorija 14–16 godina........................................................................................................................207
Uzrasna kategorija 16–18 godina........................................................................................................................208
Literatura.............................................................................................................................................................. 209
Poglavlje 5 OPORAVAK NOGOMETAŠA........................................................................................................................... 211
Zamor u sportu................................................................................................................................................... 214
Pretreniranost u sportu.................................................................................................................................... 215
Biološki pokazatelji pretreniranosti....................................................................................................................219
Prevencija pretreniranosti........................................................................................................................................221
Sredstva i metode oporavka............................................................................................................................ 222
Trenažna sredstva oporavka...................................................................................................................................223
Psihološka sredstva oporavka...............................................................................................................................223
Medicinska sredstva oporavka............................................................................................................................225
Ishrana sportaša.................................................................................................................................................. 225
Uloga i značaj hranjivih tvari u postizanju sportske forme ..................................................................226
Potrebe sportista za hranjivim tvarima............................................................................................................230
Ishrana sportista u oblasti sportskih igara......................................................................................................233
Farmakološka sredstva oporavka........................................................................................................................235
Dnevne doze enregetskih potreba......................................................................................................................236
Prehrana nogometaša na dan utakmice..........................................................................................................237
Hidracija u sportu............................................................................................................................................... 238
Uticaj dehidracije na perfomanse.......................................................................................................................239
Rehidracija........................................................................................................................................................................ 240
Sredstva koja provociraju dehidraciju...............................................................................................................243
Literatura.............................................................................................................................................................. 245
Poglavlje 6 KARAKTERISTIČNE POVREDE U NOGOMETU I NJIHOVA PREVENCIJA........................................... 247
Priroda sportskih povreda............................................................................................................................... 250
Incidenca povreda u nogometu...................................................................................................................... 251
Ozbiljnost povreda u nogometu..........................................................................................................................252
Mehanizam povreda u nogometu......................................................................................................................254
Vrste povreda u nogometu.....................................................................................................................................254
Anatomska distribucija povreda u nogometu.............................................................................................261
Karakteristične povrede u nogometu........................................................................................................... 263
Prevencija sportskih povreda.......................................................................................................................... 274
Literatura.............................................................................................................................................................. 277
Poglavlje 7 PRAKTIKUM......................................................................................................................................................... 281
Vježbe za razvoj elementarne nogometne tehnike................................................................................... 285
Različiti oblici igre u koridoru s ciljem razvoja pojedinih sposobnosti nogometaša....................... 313
“Nemoj da vas nervira to što mi je glava pognuta dok hodam! Strah me je samo
da se ne spotaknem na vaš obraz koji se nalazi na putu.”
Rumi
Predgovor
Svaki trener, bilo početnik ili profesionalac, koji radi sa mlađim uzrasnim kategorijama u nogometu treba
da posjeduje ogromno znanje iz nogometa, iskustvo i nadasve ljubav prema ovom sportu da bi mogao svoje
igrače educirati, unaprijediti i pripremiti za nogometnu karijeru koja je pred njima. Kvalitetan rad sa mlađim
uzrasnim kategorijama u nogometu je uvijek aktuelna tema iz prostog razloga jer mlađe kategorije predstavljaju
nogometnu budućnost jedne zemlje. Posebno je interesantna manjim i siromašnijim zemljama gdje klubovi iz
ekonomskih razloga ne mogu obezbijediti igrački kadar kupovinom igrača na nogometnom tržištu. Rezultati
i igre naših internacionalaca u evropskim klubovima jasno pokazuju da nogometaši iz Bosne i Hercegovine
posjeduju nedvojben talenat i da uključivanjem u sistemski, planiran i programiran rad ne zaostaju mnogo u
odnosu na igrače iz Evrope i svijeta. Savremeni trening mlađih uzrasnih kategorija zasnovan je na modernoj
viziji nogometnog treninga gdje je primarni cilj postepeno usvajanja elemenata nogometne igre kroz igru i
pojednostavljenje problema. Cilj ove publikacije je da se na naučnoj i stručnoj osnovi prikažu osnovni aspekti
u savremenoj trenažnoj tehnologiji sa mlađim uzrasnim kategorijama nogometaša. Knjiga je koncipirana tako
da se kroz sedam poglavlja pružaju egzaktni podaci zasnovani na naučnoj osnovi o antropološkom statusu
mladih nogometaša, primijenjenoj u savremenoj trenažnoj tehnologiji u nogometu, oporavku nogometaša,
karakterističnim povredama nogometaša i tehnologiji praktičnog rada s mlađim uzrasnim kategorijama.
Ideja je bila, koliko je to moguće, objediniti sve aspekte nogometnog treninga mladih nogometaša na jednom
mjestu i pružiti ih onima kojima je potrebna. Knjiga se može koristiti kao naučna baza dosadašnjih istraživanja
i dosadašnjih rezultata, kao udžbenik u teoretskoj obuci i nastavi trenera i studenata, i kao praktični pripručnik
u tehničko-taktičkoj i situacionoj obuci nogometaša. Trenažni proces mlađih uzrasnih kategorija u nogometu
danas je struktuiran tako da se igra i vježbe kombinuju, a osnovni cilj svakog treninga je da se stvori jedan veseli
ambijent igre, zabave i takmičenja. Upravo na ovaj način, igrajući se, mladi nogometaši nesvjesno ali maksimalno
motivirani, razvijaju motoričke i intelektualne sposobnosti, uče i usavršavaju tehničko-taktičke elemente
nogometa. Slobodno se može ponoviti već dokazano, da je igra najbolji učitelj. Ovako struktuirani treninzi sa
visokim nivoom ispoljavanja kretnih struktura kroz pojednostavljenu igru pozitivno transformaciono djeluju na
čitav antropološki status, a posebno na motoričke i funkcionalne sposobnosti, kao i na morfološke karakteristike
djece. Psihosomatski status djeteta, koji obuhvata sve sposobnosti, karakteristike i osobine čovjeka koje se putem
tjelesnih aktivnosti mijenjaju, jeste multidimenzionalan i uvijek reaguje na sistematske i nesistematske utjecaje iz
okoline kao cjeline. Takvi efekti tjelesnih aktivnosti se u najvećoj mjeri odražavaju na motorički prostor, ali nužno
i neizbježno dolazi do promjena i u ostalim sklopovima organizma. Koristeći dugogodišnje praktično iskustvo u
nogometu i u radu sa mlađim uzrastima nogometaša, poznavajući metode rada koje se odnose na obučavanje
i usavršavanje elemenata nogometne tehnike, kao i psihomotorni razvoj djece, nadamo se da će ova publikacija
pomoći svim onima koji rade sa djecom i dati skromni doprinos u poboljšanju trenažne tehnologije mladih
nogometaša u Bosni i Hercegovini.
Autori
9
1. SAVREMENI NOGOMET
o Prepoznati i uvidjeti zahtjeve i karakteristike savremenog
nogometa.
o Opisati i analizirati navedene aktivnosti nogometaša
tokom utakmice.
o Razlikovati i upoređivati navedene modele nogometaša u
skladu s njihovim perfomansama.
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
“Budi učen koliko hoćeš, ali znaj da tebi pripada samo onoliko koliko te bude
razumio tvoj sagovornik.”
Rumi
12
SAVREMENI NOGOMET
Većina vodećih svjetskih nogometnih reprezentacija, kao i velikih klubova, danas ima prepoznatljiv stil igre
bez obzira na činjenicu što se on u suštini bazira na savremenim internacionalnim principima, formama i načinima
vođenja. Na velikim takmičenja svaka ekipa pokazuje svoje pravo lice, mobilizaciju snage svih svojih igrača,
njihovih voljnih i tehničko-taktičkih sposobnosti. Većina vodećih ekipa danas ima prepoznatljiv stili i inicijativu
u igri. Najbolje svjetske i evropske ekipe ispoljavaju veliku brzinu kretanja igrača, brzinsku tehniku igre loptom,
brzinu grupnog i pojedinačnog manevra, veliku borbenost u svakom momentu igre, što pokazuje da nogomet
postaje sve brži, borbeniji, intenzivniji. Poseban značaj u igri danas dobijaju grupni manevri u izvođenju 6–7
igrača istovremeno, što predstavlja, praktično, kolektivni manevar čitave ekipe. Ti manevri većinom se ogledaju
u: presingu na loptu, pravljenju ofsajd-zamke, grupnom oduzimanju lopte, stvaranju brojčane nadmoćnosti
na važnim dijelovima terena. Organizacija i napada i kontra-napada karakteristična je jer se izvodi pomoću
velikog broja igrača, skoro nezavisno od njihove pozicije, a svaka ekipa ima u svom sastavu igrače koji mogu da
ugroze protivnički gol i iz daljine. U odbrani se najčešće primijenjuje kombinovani stil igre, gdje se igra u zoni
transformiše u igru čovjek na čovjeka, i suprotno. Igrači napada aktivno učestvuju u fazi odbrane i na protivničkoj
i na svojoj polovini. Od velikog je značaja za ekipu sposobnost transformacije i brzog prelaska iz odbrane u
napad, i obrnuto – iz napada u odbranu. Ovo podrazumijeva uspješnu markaciju protivnika i pokrivanje opasnih
zona prilikom odbrane, kao i brzu demarkaciju i otkrivanje igrača u slobodan prostor prilikom napada. Takva
igra, danas, zahtijeva besprjekornu fizičku pripremljenost, tehničko-taktičku obučenost i motivacione osobine
nogometaša.
Karakteristika visokog nivoa nadigravanja u nogometu zasniva se na dobroj tehničko-taktičkoj ovladanosti
elementima, a koji se baziraju na određenim morfološkim, motoričkim, biomehaničkim, psiho-socijalnim
i drugim osobinama. Većina elemenata u nogometnoj igri, a naročito onih sa loptom su veoma složenog
karaktera. Za njihovo usavršavanje i besprijekornu primjenu u igri prethodno je potrebno izvršiti pripremu
cjelokupnog lokomotornog aparata, koji je u neposrednoj vezi i sa ostalim organskim sistemima, srčano-žilnim,
respiratornim, mišićnim, nervnim i dr. Isto tako, vrlo važnu ulogu ima i psihološka stabilnost igrača, odnosno
njihova konativna i kognitivna sposobnost, u cilju uvjerenja da su sposobni da savladaju sve što je određenim
programom pred njih postavljeno i predviđeno. Savremeni nogomet karakterističan je po tome što je povećana
dinamika igre, pojačan je intezitet i brzina igre, izvršena je univerzalizacija igrača tako da više nisu vezani za jedno
mjesto u timu, povećana je racionalnost igre, a sve to potražuje viši nivo kondicione, odnosno fizičke pripreme
nogometaša. Poznavanje hijerarhijske strukture faktora od kojih zavisi rezultat u savremenoj nogometnoj igri,
predstavlja osnovnu pretpostavku selekcije nogometnih talenata, kao i efikasnijeg planiranja dugoročnog razvoja
i programiranja svakodnevnog treninga.
Problem pronalaženja efikasnijih sredstava i metoda rada u trenažnom procesu mladih nogometaša je stalan
i uvijek aktuelan. Vrhunski rezultati u nogometu mogu se postići samo u uslovima konstantnog, dugoročnog
planiranja i programiranja trenažnog procesa. Što je trenažni proces kvalitetnije organizovan, što se kvalitetnija i
efikasnija sredstva primijenjuju, to je i konačan cilj (rezultat) izvjesniji. Želja za ostvarenjem rezultata neminovno
prouzrokuje i povlači za sobom i kvalitetne uslove rada, kvalitetniji rad, stručni kadar. Za savremeni nogometni
trening preporučuje se praćenje i primjena savremenih naučnih i tehničkih dostignuća. Kao poseban zadatak
nameće se i praćenje promjena efekata trenažnog procesa, prvenstveno zdravstvenog stanja svakog pojedinca,
te u ovom segmentu treba uključiti adekvatnu medicinsku i zdravstvenu kontrolu.
U savremenom trenažnom procesu neophodno je voditi računa o obimu, intenzitetu i kvaliteti rada, a
posebno se to odnosi na rad sa mlađim uzrasnim kategorijama. Neophodno je utvrditi one faktore koji manje ili
više kroz sistematski trening dovode do uspjeha u nogometu. Prema dosadašnjim istraživanjima faktore uspjeha
u nogometnoj igri hijerarhijski čine tri skupine (Gabrijelić, 1969; Talović, 2001; Rađo i Talović, 2003; Čolakhodžić,
2008):
1. Motoričke sposobnosti, funkcionalne sposobnosti, kognitivni, konativni faktori i morfološke karakteristike.
2. Teoretska znanja, tehničko-taktičke sposobnosti, specifične motoričke sposobnosti itd.
3. Situaciona efikasnost i rezultati postignuti u takmičenju.
Treneri koji u nogometu rade sa mlađim kategorijama trebaju poznavati navedene faktore uspjeha,
kao i anatomsko-fiziološke i psihosociološke osobine uzrastâ sa kojima rade, kako bi mogli pravilno planirati
i programirati trenažni proces. Sadržaj i opterećenje treninga treba uskladiti sa specifičnim mogućnostima i
potrebama pojedinog uzrasta. Prilikom razvoja motoričkih i funkcionalnih sposobnosti mora se voditi računa
o uzrastu, načinu, obimu i intenzitetu opterećenja dječijeg organizma. U principu, prvo se radi na obimu, a
tek kasnije na intenzitetu. Treba obratiti pažnju na senzibilne faze razvoja određenih motoričkih sposobnosti u
pojedinim fazama rasta i razvoja djece, a može se sa sigurnošću reći da svaka dimenzija ima najbolje vrijeme za
razvoj. Dosadašnja istraživanja u oblasti transformacionih procesa antropoloških obilježja mladih nogometaša
idu u pravcu pronalaženja efikasnijih i racionalnijih sredstava i metoda treniranja, a taj problem je uvijek aktuelan,
13
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
kako u sportu, tako i u nogometu. Da bi se savremeni nogometni trening mlađih uzrasnih kategorija uspješno
programirao, neophodno je najprije identifikovati sve one bitne faktore koji utječu na njegovu efikasnost, a
zatim utvrditi određene zakonitosti koje regulišu uspjeh u savremenoj nogometnoj igri.
U trenažnom procesu bitna obilježja su transformacioni procesi, tj. njihov utjecaj na pojedine organske
sisteme ljudskog organizma (slika 1). Za organizovanje transformacionih procesa, za predviđanje promjena i
upravljanje sistemom u cjelini, potrebno je poznavati i odnose između
određenih podsistema. Kompleks psihomotornih sposobnosti je
podsistem koji zajedno sa ostalim podsistemima (morfološkim,
kognitivnim, konativnim, funkcionalnim i sociološkim) čini antropološka
obilježja čovjeka. Transformacioni procesi djeluju na organizam u cjelini
i na pojedine podsisteme, a naročito na podsistem struktuiran od
motoričkih sposobnosti. Efekat djelovanja zavisi od strukture sistema,
od međusobnog odnosa podsistema ili elemenata sistema. Dinamički
sistem kao što je čovjek u kome su svi navedeni podsistemi, ne samo
povezani, nego i međuzavisni, funkcioniše tako da preobražaj (promjena
ili transformacija) u jednoj komponenti nužno dovodi do preobražaja u
drugim komponentama. Tako se i motoričke sposobnosti nogometaša
ne manifestuju samostalno, već se povezuju sa finom koordinacijom
Slika 1. Ljudski organizam pokreta, brzinom reakcije, finim sportsko-tehničkim kretanjima i
aktivnim učešćem centralnog nervnog sistema. Iz svega naprijed navedenog proizilazi da je prije nego što se
počne sa radom na usvajanju i najelementarnije nogometne tehnike potrebno stvoriti inicijalne uslove za to, a to
se postiže pomoću raznovrsne i svestrane pripreme psihomotornih dimenzija nogometaša.
Karakteristike savremenog nogometa
Uspjeh u nogometu ovisi o nizu dimenzija među kojima su najvažnije antropometrijske, motoričke i
funkcionalne sposobnosti, konativne i kognitivne dimenzije, te motivacijske strukture, s jedne strane, a s druge
strane izuzetnu važnost imaju specifične motoričke strukture (usvajanje motoričkih informacija, trenažni
procesi obuhvaćanja i usavršavanje motoričkih struktura). Nogomet se sastoji od eksplozivnih pokreta poput
udaraca, skokova i sprinteva, a nogometaši tokom utakmice pređu u prosjeku udaljenost od oko 10 km.
Vrhunski nogomet danas traži igrače univerzalnog karaktera, s obzirom na sve komponente koje su potrebne
za uspjeh u nogometnoj igri. Savremeni način igre zahtijeva visoku razinu usvojenosti motoričkih struktura
radi raznovrsnosti igre u fazi odbrane i fazi napada. S obzirom da nogometna utakmica traje 90 minuta, što
iziskuje vrlo visoki nivo razvijenosti aerobnih kapaciteta kod nogometaša, nogometnu igru također karakteriše
brzina promjene ritma i tempa, što uvjetuje visok nivo anaerobnih kapaciteta. Svaku sportsku granu moguće je
opisati dominacijom pojedinih energetskih mehanizama, što znači da u skladu s biomehaničkim parametrima,
intenzitetom i ukupnim obimom različitih oblika kretanja, u sportskoj aktivnosti može prevladavati aerobni,
anaerobni ili miješani energetski mehanizam.
U evoluciji razvoja nogometne igre modeli igre često su se mijenjali. Ako danas govorimo o savremenim
modelima nogometne igre, onda je potrebno naglasiti da je igra postala pokretljivija, brža, „oštrija“, a znatno su
porasla opterećenja igrača, kako na treningu, tako i tokom utakmice. Veliki napredak u nogometu, kao i nove
metode rada u načinu treninga, pridonijele su svestranom razvoju organizma sportaša. Analiza aktivnosti igrača
u igri rješava osnovne, tipične, ali i atipične situacije u nogometnoj igri, koja je usko povezana sa odgovarajućom
strukturom kretanja. Posebno treba istaći procjenu vremensko-prostornih odnosa koje igrač mora, pri rješavanju
situacija, sinhronizirati, a naročito vremenske i prostorne odnose u kretanju sa loptom protivničkih i svojih igrača,
ne narušavajući pravila igre.
U savremenom nogometu igru karakterizira nivo aktivnosti u kojoj dominira brzina kretanja igrača, kao
i sveukupni obim kretnih aktivnosti u toku igre, u čijoj osnovi stoje anaerobne i aerobne sposobnosti. Najveću
energetsku potrošnju izazivaju trčanja nogometaša serijsko intervalnog tipa, sa čestim promjenama pravca i
brzine kretanja, zatim skokovi i dueli, snažni udarci po lopti nogom i glavom, klizeći startovi i dr. Ako se složimo
sa konstatacijom da nogometna igra iz godine u godinu napreduje, onda je obaveza stručnjaka i trenera da
utvrde šta je to što karakteriše ekipe koje se nađu u završnici svjetskih i evropskih takmičenja, kako klupskih,
tako i reprezentativnih. Za uspješan trenerski rad nije dovoljno samo konstatovati, nego je potrebno adekvatnim
planiranjem i programiranjem trenažnog procesa doći do vrijednosti koje obezbjeđuju uslove za interpretaciju
savremenog nogometa. Savremeni nogomet se karakteriše osnovnom idejom, a to je da svi igrači učestvuju u
fazi odbrane i u fazi napada. Ovdje se prvenstveno misli i na golmana, jer je on posljednji čovjek odbrane, a često
i prvi čovjek napada. Kod praktične realizacije ove ideje igrači se nalaze u različitim pozicijama i uslovima igre,
kako u napadu, tako i u odbrani.
14
SAVREMENI NOGOMET
Karakteristika takve igre je i u tome što se na taj način stvara “plitka” formacija u velikom dijelu utakmice,
gdje se svi igrači i jedne i druge ekipe nalaze na jednoj ili drugoj polovici igrališta, u koridoru od četrdesetak
metara. Na osnovu rečenog, nameće se logičan zaključak – igrači u savremenom nogometu su univerzalci,
tj. znaju igrati podjednako dobro i u odbrani i u napadu, a opet nose određene specifičnosti: golman, vezni,
odbrambeni, bočni igrač i sl. Dakle, savremeni nogomet traži specijaliste, ali takve koji će izvršavati i sve druge
navedene radnje. Naravno, malo je prostora da se u potpunosti postavi formula „totalnog” nogometa, kako ga
neki nazivaju.
Analiza aktivnosti tokom igre i modeli savremenih nogometaša
Tokom nogometne utakmice nogometaši izvode veliki broj različitih aktivnosti i kretnji s loptom i bez
nje. Pri tome se neplanirano izmjenjuju intervali rada visokog i niskog intenziteta, kao i njihovo trajanje. Stoga
se nogometna igra može opisati kao kompleksna aktivnost acikličnog intervalnog karaktera. Tako primjerice,
tokom jedne nogometne utakmice vrhunski nogometaši oba spola u prosjeku izvedu od 1200 do 1400 različitih
promjena aktivnosti (uglavnom kratkotrajnih), mijenjajući ih svakih 4-6 sekundi. Aktivnosti koje igrač izvodi
tokom nogometne utakmice mogu se podijeliti u dvije kategorije: aktivnosti s loptom i aktivnosti bez lopte.
Uzevši u obzir ukupan broj igrača na utakmici, kao i dimenzije terena, ne iznenađuje činjenica da na aktivnosti
pojedinih igrača bez lopte otpada u prosjeku preko 95% efektivnog vremena u igri. Iako se u ukupan obavljeni
fizički rad nogometaša ubraja veliki broj različitih aktivnosti, najveći dio tog rada otpada na hodanja i trčanja
različitim tempom i različitim smjerovima.
Kao globalni pokazatelj fizičkih zahtjeva nogometne igre (ali i ukupnog fizičkog rada nogometaša) koristi
ukupna prijeđena udaljenost tokom utakmice. Tako danas vrhunski nogometaši u prosjeku pređu između 10
km i 13 km na utakmici (od toga, samo 2 % je kretanje s loptom), dok je kod golmana ta vrijednost oko 4 km.
Kod vrhunskih nogometašica te kod mladih igrača (U19 i U20) te se vrijednosti kreću između 9.5 km i 11.5 km.
Ukoliko bi se nogometaši kretali konstantnom brzinom, tada bi prosječna brzina kretanja vrhunskih nogometaša
bila između 6.5 km/h–8km/h, što spada u domen trčkaranja. Budući da nogometaši neprestano mijenjaju brzinu
kretanja tokom igre, neophodno je ukupnu prijeđenu udaljenost na utakmici raščlaniti na određene kategorije,
i to u odnosu na brzinu (intenzitet) kretanja.
Do sada je veliki broj istraživača širom svijeta uspješno raščlanio ukupnu udaljenost koju pređu nogometaši
na pojedine kategorije. Međutim, definisane se kategorije aktivnosti razlikuju od autora do autora, stoga ih je
veoma teško međusobno komparirati. Ipak, najnoviji rezultati, dobijeni u analizama utakmica Lige prvaka, jasno
sugerišu kako vrhunski nogometaš u prosjeku 58% ukupnog vremena u igri provede u laganom ritmu, stojeći
(15%) i hodajući (43%), 30% vremena trčkara (7 km/h–14 km/h), 8% vremena trči umjerenom brzinom (15 km/
h–19 km/h), 3% vremena trči velikom brzinom (20 km/h–25 km/h) te samo 1% vremena sprinta maksimalnom
brzinom. Ukoliko se ti vremenski postoci pretvore u pređene udaljenosti, tada vrhunski igrač hoda oko 4 km
(raspon: 3.2 km–4.7 km), trčkara oko 4.5 km (raspon: 3.4 km–6.1 km), trči umjereno brzo oko 1.8 km (raspon: 1.2
km–2.7 km), trči brzo oko 0.7 km (raspon: 0.4 km–1.0 km) te sprinta oko 0.3 km (raspon: 0.2 km–0.4 km) (Mohr
i saradnici, 2003). Ipak, treba naglasiti kako su u ovim analizama u kategoriju hodanja uključene i neke druge
aktivnosti niskog intenziteta (bočno kretanje, kretanje natraške i sl.). Interesantan je podatak da od ukupne
pređene udaljenosti samo oko 50% otpada na pravolinijsko kretanje, dok ostatak čine kretanje unazad, bočno i
cik-cak kretanje, kružno kretanje i sl. (Marković i Bradić, 2008).
Grafikon 1. Relativno trajanje različitih aktivnosti kod vrhunskih nogometaša tokom utakmice (Mohr i sar., 2003)
15
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Tokom utakmice vrhunski nogometaš u prosjeku napravi oko 30–35 sprinteva, pri čemu svaki sprint
prosječno traje 2 sekunde. Najveća udaljenost koju nogometaš pređe sprintom je 10 m–15 m. Pored sprinta, igrač
na utakmici izvede prosječno 15–20 duela s protivnikom, oko 10 skokova i udaraca glavom, 40–50 kontakata s
loptom te oko 20 driblinga i 30 dodavanja lopte. Posebno iznenađuje činjenica da nogometaš u igri prosječno
napravi između 600 i 800 različitih okreta, od kojih je više od 80% za manje od 90°. Ovaj podatak jasno govori
o značaju agilnosti u nogometu i potrebi njenog razvoja kod mladih nogometaša. Treba naglasiti kako igrač na
utakmici napravi oko 40 naglih zaustavljanja, pri kojima dolazi do vrlo intenzivnih ekscentričnih kontrakcija
mišića natkoljenice. Ako, primjerice, aktivnosti visokog intenziteta stavimo u omjer s aktivnostima niskog
intenziteta, dobijamo da nakon svake 4 sekunde intenzivnog anaerobnog rada, igrač provede oko 28 sekundi
u aerobnom radu niskog intenziteta. Ovo je itekako važno za trenere, jer govori o prosječnom omjeru trajanja
aktivnosti visokog i niskog intenziteta tokom igre, na šta bi trebalo obratiti pažnju u trenažnoj tehnologiji.
Do sada su se nogometaši na terenu najčešće dijelili radi analize profila aktivnosti na: golmane,
odbrambene igrače, vezne igrače i napadače. Do sada je bila poznata činjenica da igrači sredine terena u prosjeku
pređu veću udaljenost od odbrambenih igrača i napadača. Međutim, postoje razlike u prijeđenoj udaljenosti
i unutar navedenih pozicija. Iz tog razloga, napravljena je sljedeća podjela igrača u polju (grafikon 2) po
pozicijama, s tim da treba uzeti u obzir različite taktičke sisteme (prema Di Salvu i sar., 2006):
• Središnji braniči
• Vanjski braniči (tzv. bekovi)
• Središnji vezni
• Vanjski vezni
• Napadači
Grafikon 2. Podjela igrača na pozicije u igri na temelju tehničko-taktičkih zadaća
Tabela 1. Profil kretanja nogometaša različitog kvalitativnog ranga po pozicijama (Marković i Bradić, 2008)
Pozicija u timu 0–11 11.1–14 14.1–19 19.1–23 > 23 km/h Ukupno
km/h km/h km/h km/h
Središnji braniči 5.5 km 1.3 km 1.3 km 0.6 km 0.4 km 9.1 km
Nacionalna liga 7.1 km 1.4 km 1.4 km 0.4 km 0.2 km 10.5 km
5.6 km 1.8 km 1.9 km 0.8 km 0.5 km 10.6 km
Liga prvaka 7.0 km 1.6 km 1.7 km 0.7 km 0.4 km 11.4 km
Vanjski braniči 5.7 km 1.8 km 1.9 km 0.7 km 0.4 km 10.5 km
Nacionalna liga 7.0 km 2.0 km 2.1 km 0.6 km 0.3 km 12.0 km
5.6 km 1.8 km 1.9 km 0.8 km 0.5 km 10.6 km
Liga prvaka 7.0 km 1.7 km 2.0 km 0.8 km 0.4 km 11.9 km
Središnji vezni 5.3 km 1.5 km 1.6 km 0.7 km 0.4 km 9.5 km
Nacionalna liga 7.0 km 1.6 km 1.7 km 0.6 km 0.4 km 11.3 km
Liga prvaka
Vanjski vezni
Nacionalna liga
Liga prvaka
Napadači
Nacionalna liga
Liga prvaka
Profil takmičarske aktivnosti ovako podijeljenih vrhunskih nogometaša prikazan je u tabeli 1. Vidljivo
je kako po ukupnoj prijeđenoj udaljenosti vrhunski središnji braniči zaostaju (oko 1 km) za igračima s ostalih
16
SAVREMENI NOGOMET
igračkih pozicija, pri čemu je ta razlika najviše vidljiva u udaljenosti prijeđenoj umjerenim i visokim intenzitetom
trčanja (brzina većih od 14 km/h). S obzirom na to da je brzina od oko 14 km/h intenzitet trčanja pri kojem
nogometaši dostižu tzv. anaerobni prag, središnji braniči imaju manje anaerobne zahtjeve od igrača na ostalim
pozicijama u igri (Mohr i saradnici, 2003; Marković i Bradić, 2008).
Komparacijom ostalih pozicija moguće je uočiti kako vezni igrači i vanjski braniči pređu približno jednaku
udaljenost, dok se napadači po pređenoj udaljenosti nalaze između veznih igrača i središnjih braniča. Kada je
riječ o sprintu, tada središnji braniči i središnji vezni zaostaju za igračima na ostalim pozicijama. Osim prema
prijeđenoj udaljenosti različitim tempom, igrači se na različitim pozicijama razlikuju i prema ostalim specifičnim
aktivnostima u igri. Međutim, najveći dio dostupnih informacija u ovom dijelu analize odnosi se na klasičnu
podjelu igrača na braniče, vezne igrače i napadače (tabela 2). Premda postoje značajne varijacije u podacima
navedenim u tabeli 2., možemo jasno uočiti kako vezni igrači izvedu znatno veći broj aktivnosti s loptom u
odnosu na igrače na ostalim pozicijama. Osim navedenih aktivnosti s loptom, ističemo kako napadači i braniči
izvedu prosječno 20 skokova i udaraca glavom, dok ih vezni igrači izvedu oko 10. Nadalje, broj različitih okreta
u igri kod braniča iznosi oko 820, kod napadača oko 750, a kod veznih igrača (samo) oko 610. Konačno, važno
je istaknuti da braniči provedu gotovo dvostruko više vremena nego napadači i vezni igrači u kretanju natraške i
bočno (Marković i Bradić, 2008).
Tabela 2. Učestalost ponavljanja aktivnosti s loptom kod vrhunskih engleskih nogometaša tokom utakmice (Marković i Bradić, 2008)
Aktivnost u igri Pozicija u igri Braniči
Napadači Vezni igrači 10
Dugačka dodavanja po zraku 7
Kratka dodavanja po zraku 1–2 7 9
Kratka dodavanja po zemlji 95 12
Primanja desnom nogom 14 27 5
Primanja lijevom nogom 15 23 12
6 11 90
Driblinzi 18 23
Ukupno 102 140
Što se tiče specifične pozicije golmanâ, od svih ostalih igrača razlikuju se ne samo po tjelesnoj visini, masi
i udjelu tjelesne masti, već i po aktivnostima u igri. Njihov profil aktivnosti tokom igre prikazan je u tabeli broj
3. Iz tabele je vidljivo da golmani u toku takmičenja pređu 4,0 km. Ne iznenađuje da najveći dio te udaljenosti
pređu hodajući (65%). Dužine sprinteva variraju od 1 m do 25 m. Golmani prelaze 4 km zato što su sve više
prisiljeni igrati u polju. Drugi razlog što prelaze toliku udaljenost je taj da se moraju kretati da bi zadržali tjelesnu
temperaturu i održali visoki nivo koncentracije (Verheijen i saradnici, 1997).
Tabela 3. Prikaz opterećenja golmana (Verheijen i sar., 1997)
Hodanje naprijed Hodanje natraške Sporo trčanje Brzo trčanje Sprintanje Ukupno
1.6 km 1.0 km 0.7 km 0.5 km 0.2 km 4.0 km
U tabeli 4 i dijagramima koji slijede prikazani su rezultati istraživanja Ademovića, Čolakhodžića, Talovića i
Kajmovića (2012), koji su istraživali model vrhunskog nogometaša na osnovu situacione efikasnosti nogometaša
u utakmicama osmine finala Svjetskog prvenstva 2010 u Južnoj Africi. Istraživanje je obuhvatilo 18 varijabli (2
varijable antropometrijskih karakteristika i 16 varijabli situacione efikasnosti) na osnovu statističkih podataka 16
reprezentacija, a koji su preuzeti sa zvanične stranice Svjetske nogometske federacije (www.fifa.com). Posmatrani
parametri vezani su za efikasnost igre, taktičko-napadačko sredstvo dodavanje lopte i strukturu dodavanja.
Istraživanje je obuhvatilo 167 nogometaša koji su odigrali svih 90 minuta utakmice osmine finala Svjetskog
prvenstva 2010 godine, prosječne starosti 26,70 ± 3,73 godine. Unutar ispitanog uzorka najmlađi ispitanik je imao
19, a najstariji 39 godina, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 20 godina. Prosječna
visina nogometaša iznosila je 180,29 ± 6,38 cm, od kojih je najniži nogometaš imao 168 cm, a najviši 197 cm, a
raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata je 29 cm. Prema istraživanju Đuraškovića, Joksimovića i
Joksimovića (2004), sprovedenog na nogometašima, učesnicima Svjetskog prvenstva 2002. godine, prosječna
starost igrača iznosila je 27,49 ± 3,87 godina, dok je visina iznosila 180,90 ± 6,13 cm. U istraživanju Joksimovića,
Smajića, Molnara i Stankovića (2009) sprovedenom na nogometašima učesnicima Evropskog prvenstva 2008.
godine, nogometaši podvrgnuti analizi bili su stari 27,58 ± 3,98 godine, dok je prosječna visina iznosila 182,97 ±
6,59 cm.
17
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Tabela 4. Vrijednosti parametara situacione efikasnosti nogometaša na WM 2010 – svi igrači
Varijabla N Range Min. Max. Mean St. Dev. Variance
Stat. Std. Er.
AGE 167 20,00 19,00 39,00 26,70 ,28895 3,7341 13,944
AVIS 167 29,00 168,00 197,00 180,29 ,49429 6,38760 40,801
SEPRD 167 13082,00 3048,00 16130,00 9692,33 199,57 2579,06 6651565,44
SEPRDPL 167 5534,00 1184,00 6718,00 3742,62 88,04 1137,84 1294688,53
SEPRDBPL 167 5624,00 1102,00 6726,00 3917,11 92,69 1197,94 1435077,45
SEBRSP 167 215,00 215,00 93,33 3,31 42,87 1837,875
SEMAXB 167 18,63 ,00 31,50 22,81 ,24361 3,14813 9,911
SEVANIS % 167 25,00 12,87 99,00 83,87 ,43253 5,58956 31,243
SEVASRE % 167 13,00 74,00 14,00 7,8263 ,21200 2,73967 7,506
SEVAVIS % 167 13,00 1,00 13,00 8,4192 ,24014 3,10330 9,630
SEBUDO 167 97,00 ,00 98,00 31,6587 1,22 15,80 249,901
SEBNDO 167 95,00 1,00 106,00 45,6587 1,40 18,15 329,539
SEBDUDO 167 15,00 11,00 15,00 4,4431 ,26133 11,405
SEBNDDO 167 34,00 ,00 34,00 9,1617 ,50958 3,37 43,365
SEBSUDO 167 64,00 ,00 66,00 19,7844 ,88426 6,58 130,580
SEBSNDO 167 68,00 2,00 69,00 26,7186 1,01 11,42 172,950
SEBKUDO 167 29,00 1,00 29,00 7,2575 ,38344 13,15 24,554
SEBKNDO 167 32,00 ,00 32,00 10,42 ,46230 4,95518 35,692
,00 5,97425
Prema dosadašnjim istraživanjima vrhunski nogometaši u prosjeku su stari između 25 i 27 godina sa
standardnom devijacijom od oko 2 godine (Ekblom, 1994; Shephard, 1999); u Hrvatskoj i Srbiji taj prosjek iznosi
23 godine ± 3 godine (Jerković, Jerković, Sporiš 2006; Ostojić 2000). Prema istraživanjima Bloomfielda i saradnika
(2005) prosječna visina evropskih nogometaša pokazuje da su igrači Bundeslige najveći 1,83 ± 0,06, a od četiri
evropske top lige, igrači španske La Liga su najmanji 1,80 ± 0,06 cm. Vrhunski nogometaši u Hrvatskoj u prosjeku
su visoki 178,73 ± 5,81 cm (Jerković, Jerković, Sporiš 2006), a u Srbiji 181,9 ± 5,7 cm (Ostojić, 2000). Nogometaši u
Bosni i Hercegovini u prosjeku su stari 24,5 ± 5,7 godina, prosječne visine 182,2 ± 6,36 cm (Čolakhodžić, Fazlagić,
Vidović 2010).
U varijabli dužina pređene distance (SEPRD) vidimo da su nogometaši prosječno pretrčali 9692 m ±
2579, gdje je minimalni rezultat iznosio 3048 m, a maksimalni 16130 m, tako da raspon između minimalnog i
maksimalnog rezultata iznosi 13082 m. U varijabli dužina pređene distance u posjedu lopte (SEPRDPL) možemo
vidjeti da su nogometaši prosječno pretrčali 3742 m ± 1137 s loptom, gdje je minimalni rezultat iznosio 1184
m, a maksimalni 6718 m, tako da raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata iznosi 5534 m. U varijabli
dužina pređene distance bez posjeda lopte (SEPRDBPL) možemo vidjeti da su nogometaši prosječno prešli 3917
m ± 1197, a da nisu imali loptu u posjedu, gdje je minimalni rezultat iznosio 1102 m, a maksimalni 6726 m,
tako da raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata iznosi 5624 m. Prema istraživanju Talovića (1999),
sprovedenom na igračima Premijer lige BiH, utvrđeno je da su nogometaši Premijer lige BiH prosječno prešli
3838 m kada ekipa nije u posjedu lopte. U varijabli broj sprinteva (SEBRSP) prikazano je da vrhunski nogometaši
prosječno naprave 93,33 ± 42,87 sprinteva; minimalni rezultat iznosi 0 sprinteva, a maksimalni 215 sprinteva, pa
tako raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata iznosi, također, 215 sprinteva. Maksimalna ostvarena
brzina (SEMAXB) koju su nogometaši ostvarili je 22,81 km/h ± 3,14, gdje je minimalni rezultat iznosio 12,87
km/h, a maksimalni 31,50 km/h, pa je tako raspon između minimalne i maksimalne ostvarene brzine 18,63 km/h.
Posmatrajući vremenske aktivnosti – niskog inteziteta (SEVANIS %), možemo vidjeti da vrhunski
nogometaši prosječno provedu 83,87% ± 5,58 angažovani u niskom intenzitetu, gdje je minimalni rezultat iznosio
74%, a maksimalni 99%, tako da raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata iznosi 25% angažovanosti
nogometaša u niskom intenzitetu. U varijabli vremenske aktivnosti – srednjeg inteziteta (SEVASRE %) vidimo
da nogometaši prosječno provedu 7,82% ± 2,73 angažovani u srednjem intenzitetu, gdje je minimalni rezultat
iznosio 1%, a maksimalni rezultat 14%, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 13%
angažovanosti nogometaša u srednjem intenzitetu. U vremenskim aktivnostima – visokog inteziteta (SEVAVIS
%) vrhunski nogometaši prosječno provedu 8,41 % ± 3,10 vremena angažovani u visokom intenzitetu, gdje je
minimalni rezultat iznosio 0%, a maksimalni rezultat 13%, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog
rezultata 13% angažovanosti nogometaša u visokom intenzitetu.
Ako posmatramo broj uspješnih dodavanja (SEBUDO), možemo vidjeti da vrhunski nogometaši prosječno
odigraju 31,65 ± 15,80 uspješnih dodavanja. Minimalni rezultat iznosio je 1 uspješno dodavanje, a maksimalni 98
uspješnih dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 97 uspješnih dodavanja. U
varijabli broj neuspješnih dodavanja (SEBNDO) prikazano je da vrhunski nogometaši prosječno odigraju 45,65
18
SAVREMENI NOGOMET
± 18,15 neuspješnih dodavanja, gdje je minimalni rezultat iznosio 11 neuspješnih dodavanja, a maksimalni 106
neuspješnih dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 95 neuspješnih dodavanja.
Analizom broja dugih uspješnih dodavanja (SEBDUDO) možemo vidjeti da su nogometaši prosječno
odigrali 4,44 ± 3,37 dugih uspješnih dodavanja, gdje je minimalni rezultat iznosio ,0 uspješnih dugih dodavanja,
a maksimalni 15 uspješnih dugih dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 15
uspješnih dugih dodavanja. Kod broja neuspješnih dugih dodavanja (SEBNDDO) možemo vidjeti da vrhunski
nogometaši imaju 9,16 ± 6,58 neuspješnih dugih dodavanja, gdje je minimalni rezultat iznosi ,0 neuspješnih
dugih dodavanja, a maksimalni 34 neuspješna duga dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i
maksimalnog rezultata 34 neuspješna duga dodavanja. Srednjih uspješnih dodavanja (SEBSUDO) vrhunski
nogometaši prosječno naprave 19,78 ± 11,42, gdje je minimalni rezultat iznosio 2 uspješna srednja dodavanja, a
maksimalni 66 uspješnih srednjih dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 64
uspješna srednja dodavanja. Srednjih neuspješnih dodavanja (SEBSNDO) nogometaši prosječno postignu 26,71
± 13,15, gdje je minimalni rezultat iznosio 1 neuspješno srednje dodavanje, a maksimalni 69 neuspješnih srednjih
dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 68 neuspješnih srednjih dodavanja.
Kod broja kratkih uspješnih dodavanja (SEBKUDO) nogometaši prosječno naprave 7,25 ± 4,95 kratkih
uspješnih dodavanja, uz minimalni rezultat 0 uspješnih kratkih dodavanja, a maksimalni 29 uspješnih kratkih
dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 29 uspješnih kratkih dodavanja. U
varijabli broj kratkih neuspješnih dodavanja (SEBKNDO) možemo vidjeti da su nogometaši prosječno napravili
10,42 ± 5,97 kratkih neuspješnih dodavanja, gdje je minimalni rezultat iznosio ,0 neuspješnih kratkih dodavanja,
a maksimalni 32 uspješna kratka dodavanja, tako da je raspon između minimalnog i maksimalnog rezultata 32
neuspješna kratka dodavanja.
Na osnovu ovih rezultata može se konstatovati da su vrhunski nogometaši danas prosječno stari 26,70 ±
3,73 godine, prosječne visine 180,29 ± 6,38 cm, da prosječno pretrče 9692 m ± 2579 m. Kada je ekipa u posjedu
lopte nogometaši pretrče 3742 m ± 1137, a kada ekipa nije u posjedu lopte pretrče 3917 m ± 1197. Broj prosječnih
sprinteva koje nogometaši ostvare iznosi 93,33 ± 42,87, dok prosječna brzina kretanja iznosi 22,81 km/h ± 3,14.
S obzirom na intenzitet aktivnosti, moguće je uočiti da vrhunski nogometaši tokom utakmice u prosjeku najviše
svog vremena provedu u niskom intenzitetu, i to 83,87% ± 5,58, u aktivnostima srednjeg intenziteta 7,82%
± 2,73, a u aktivnostima visokog intenziteta 8,41% ± 3,10 od ukupnog trajanja utakmice. Poredeći rezultate
istraživanja Ademovića, Čolakhodžića, Talovića i Kajmovića (2012) sa rezultatima istraživanja Mohra i saradnika
(2003) vidimo da je došlo do smanjenja vremena provedenog u niskom intezitetu sa 88% na 83,8%, a na račun
povećanja aktivnosti provedenih u visokom intezitetu sa 4% na 8,4%. To dokazuje teoriju da je u posljednjih 10
godina došlo do povećanja inteziteta i brzine igre, što je stalna tendencija u nogometu. Analizirajući situacionu
efikasnost tehničkih elemenata došli smo do rezultata da su vrhunski nogometaši prosječno imali 31,65 ± 15,8
uspješnih dodavanja, dok su znatno veći pokazatelji prosječnih vrijednosti kod neuspješnih dodavanja, i to 45,65
± 18,15 neuspješnih dodavanja. Kod pokazatelja broja dugih uspješnih dodavanja možemo uočiti da su vrhunski
nogometaši imali 4,44 ± 3,37 dugih uspješnih dodavanja, a 9,16 ± 6,58 dugih neuspješnih dodavanja. Srednjih
uspješnih dodavanja su prosječno imali 19,78 ± 11,42, a srednjih neuspješnih dodavanja 26,71 ± 13,15, dok je
pokazatelj prosječnih vrijednosti kod broja kratkih dodavanja iznosio 7,25 ± 4,95 kratkih uspješnih dodavanja, a
10,42 ± 5,97 kratkih neuspješnih dodavanja.
U daljem tekstu ove knjige prikazana je komparacija vrijednosti aritmetičkih sredina nogometaša
na različitim pozicijama u igri (golmani, defanzivni igrači, vezni igrači i napadači) za primjenjene situacione
varijable utakmica Svjetskog prvenstava 2010 godine. Također, dobijeni rezultati prikazani su grafički radi bolje
preglednosti dobivenih rezultata. U grafikonu 3 prikazana je komparacija prosječne starosti prema poziciji u igri.
Rezultati ukazuju da prosječna starost svih nogometaša učesnika Svjetskog prvenstva 2010. godine iznosi 26,70
± 3,73 godina. Najstariji su golmani, zatim nogometaši odbrane, pa sredine terena (vezni igrači), a najmlađi su
napadači.
Grafikon 3. Komparacija aritmetičkih sredina starosti nogometaša prema poziciji u igri
19
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Komparacija aritmetičkih sredina starosti vrhunskih igrača (po nekim autorima) ukazuje da su nogometaši
sa Evropskih prvenstava (Đurašković i saradnici, 2004; Joksimović i saradnici, 2009) prosječno stariji u odnosu na
nogometaše sa Svjetskog prvenstva 2010 godine, kao i u odnosu na rezultate dobijene od vrhunskih nogometaša
drugih nivoa takmičenja (Ostojić, 2000; Jerković i sar., 2006; Čolakhodžić i sar., 2010; Jelešković i sar., 2010). Razlog
veće prosječne starosti nogometaša na velikim takmičenjima može se opravdati turnirskim načinom takmičenja
i željom trenera da na takvim takmičenjima igraju igrači sa većim nogometnim iskustvom, jer treneri imaju
više pouzdanja u takve igrače. Naravno, ta različitost se može opravdati time da vrhunski nogometaši svojim
iskustvom mogu zadržati visok nivo fizičke pripremljenosti i odgovoriti na sve zahtjeve koje postavlja nogometna
igra. U posljednje vrijeme vrhunski nogometaši ostaju duže u nogometu nego što to tradicija pokazuje. Ovo je
vjerovatno posljedica komercijalnih prednosti održavanja nečije karijere što je duže moguće. Primjetno je da su
ključni igrači na Svjetskom nogometnom prvenstvu u Japanu i Koreji bili u svojim tridesetim godinama. Međutim,
sve je veća tendencija uključivanja mladih igrača u vrhunske klubove i reprezentacije (većina profesionalnih
igrača je u svojim dvadesetim godinama). Na taj način oni postaju dio iskusnih ekipa, a vrhunac svojih uspjeha
postižu u kasnijem uzrastu.
Grafikon 4. Komparacija aritmetičkih sredina starosti nogometaša po nekim autorima
Komparacija vrijednosti aritmetičkih sredina nogometaša kod varijable visina (AVIS) prema poziciji u igri
(grafikon 5) ukazuje da prosječna visina, svih nogometaša učesnika Svjetskog prvenstva 2010. godine, iznosi
180,29 ± 6,38 cm. Najveće prosječne visine su golmani, zatim su to nogometaši odbrane i napada, a najmanje
prosječne visine (178,59 cm) su igrači sredine terena (vezni igrači).
Grafikon 5. - Komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri – visina
Srednja vrijednost visine profesionalnih nogometaša po nekim autorima, pokazuju da je visina igrača
različita u zavisnosti od nivoa takmičenja i da je kroz historiju visina nogometaša imale različite vrijednosti.
Komparacija je rađena na istraživanjima nogometaša iz cijeloga svijeta. Rezultati pokazuju da su nogometaši iz
nižih nivoa takmičenja u prosjeku nešto veći (Ostojić, 2000; Čolakhodžić i sar., 2010; Jelašković i sar., 2010), što
se može opravdati time, da su autori vršili istraživanja na mnogo manjem uzorku koji nije reprezentativan. Iz
tog razloga sasvim je normalno očekivati heterogenost vrijednosti visine igrača, jer što je veći uzorak ispitanika,
rezultati su homogeniji i reprezentativniji. Ako poredimo rezultate sa velikih takmičenja (Đurašković i sar., 2004;
Joksimović i sar., 2009; Ademović i sar., 2012) možemo vidjeti da nogometaši nisu imali tendenciju rasta visine.
20
SAVREMENI NOGOMET
Grafikon 6. - Komparacija aritmetičkih sredina prosječna visina nogometaša po nekim autorima
U grafikonu 7. prikazana je komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable
ukupna pređena distanca (SEPRD). Rezultati ukazuju da su svi nogometaši prosječno pretrčali 9692 ± 2579 m.
Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u prosječno pretrčanim metrima tokom jedne utakmice, utvrđeno je
da najviše pretrče vezni igrači (10952 ± 2123 m), zatim defanzivni igrači, igrači napada, a najmanje prosječne
vrijednosti kod pretrčane distance imaju golmani.
Grafikon 7. Komparacija aritmetičkih sredina pozicije u igri – pređena distanca
Prikazom i komparacijom aritmetičkih sredina dužina pređene distance (SEPRD) (po nekim autorima)
vidimo da su distance koje nogometaši pređu tokom jedne utakmice kroz vremenski razvoj nogometa imale
različite vrijednosti. Jasno se vidi tendencija rasta vrijednosti dužine pređene distance nogometaša, što se može
opravdati razvojem trkačkih sposobnosti od pomenutog perioda pa do 2012. godine, kada pređene distance
imaju sve veće vrijednosti. Sve više je vidljiva izjednačenost pređene distance kod igrača u polju (osim golmana),
što ranije nije bio slučaj.
Grafikon 8. Komparacija aritmetičkih sredina dužine pređene distance nogometaša po nekim autorima
21
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Većina spomenutih autora u svojim istraživanjima kao uzorak nisu koristili golmane, što nije slučaj sa
istraživanjem Ademovića i saradnika (2012), gdje su golmani bili uvršteni u konačnu obradu podataka. To je
ujedno i razlog nešto nižih prosječnih vrijednosti dužine pređene distance, jer poznato je da golmani zbog pozicije
koju igraju pređu znatno manje distance od ostalih nogometaša. Naravno, istraživanja koja su prezentirana
grafičkim prikazom rađena su sa nogometašima, pa i nogometašicama iz cijelog svijeta. U grafikonu je prikazano
i jedno istraživanje (Krustrup, i sar. 2005) čiji su uzorak činile vrhunske nogometašice, a u kojem možemo vidjeti
da su prosječne vrijednosti koje su ostvarile nogometašice u pređenoj distanci tokom utakmice u rangu ili u
veoma malom zaostatku za vrhunskim nogometašima. Ta različitost se ogleda i u nivoima takmičenja, kao i u
stepenu razvoja nogometa u određenoj zemlji. Iz pomenutih razloga sasvim je normalno očekivati heterogenost
vrijednosti grafikona pređene distance nogometaša kod različitih autora koji su se bavili ovom problematikom.
U različitostima podataka koje su dobili autori istraživanja, najveće odstupanje imaju nogometaši Premijer lige
BiH, pogotovo od podataka dobijenih u novije vrijeme.
Tabela 5. Prikaz dužine pređene distance i komparacija sa nekim autorima
Autori Uzorak ispitanika Ukupno (m)
Talović (1999) Premijer liga BiH (n = 169) 3838 m
Rienzi i sar. (2000) južnoamerički vrhunski nogometaši (n = 17) 8638 m
engleska Premijer liga (n = 6) 10104 m
Krustrup i sar. (2005) vrhunske nogometašice (n = 14) 10300m
raspon: 9700–11300 m
Di Salvo i sar. (2006) vrhunski nogometaši (n = 300) 11393 m
Barros i sar. (2007) Prva brazilska divizija (n = 55) 10012 m
Dellal i sar. (2010) Prva francuska liga (n = 3540) raspon: 10425–12029 m
Jelešković i sar. (2010) NK Dinamo Zagreb (n = 11)
Lago i sar. (2010) španska Premijer liga (n = 182) 9345 m
10719 m
Andrzejewski i sar. (2012) vrhunski nogometaši (n = 31) 11288 m
Ademović (2012) Svjetsko nogometno prvenstvo 2010 (n = 167) 9692 m
raspon: 3048–16130 m
6.
Rezultati istraživanja pokazuju da vrhunski nogometaši kada je ekipa u posjedu lopte (SEPRDPL) prosječno
pretrče 3742 m ± 1137. Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača (grafikon 9) prema vrijednosti pretrčane
udaljenosti kada je ekipa u posjedu lopte tokom jedne utakmice utvrđeno je da najviše pretrče vezni igrači (4279
m ± 1099), zatim defanzivni igrači, igrači napada, a najmanje prosječne vrijednosti imaju golmani.
Grafikon 9. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – pređena distanca u posjedu lopte
Prikaz komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable pređena distanca
bez posjeda lopte (SEPRDBPL) pokazuje da nogometaši prosječno pretrče kada ekipa nije u posjedu lopte 3917
m ± 1197. Uspoređivanjem pojedinih pozicija u timu prema vrijednosti pretrčane udaljenosti kada ekipa nije u
posjedu lopte tokom jedne utakmice (grafikon 10) utvrđeno je da najviše pretrče vezni igrači (4485 m ± 1010),
zatim defanzivni igrači, napadači, a najmanje prosječne vrijednosti imaju golmani.
22
SAVREMENI NOGOMET
Grafikon 10. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – pređena distanca bez posjeda lopte
U grafikonu 11 prikazana je komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod
varijable broj sprinteva (SEBRSP). Trčanje maksimalnom brzinom (sprint) u prosjeku se pojavljuje svakih
90 sekundi utakmice (Reilly i Thomas, 1976) i ne traje duže od 2 s do 4 s (Reilly i Thomas, 1976; Bangsbo,
1991; O’Donoghue, 2001). Valquer (1998) u istraživanju dokazuje da je 96% svih sprinteva kraće od 10
m. Sprint se najčešće pojavljuje u kombinaciji s promjenom smjera trčanja u kojem je ubrzanje još više
naglašeno (Withers, 1982). Vrhunski nogometaš napravi prosječno pedeset promjena smjera kretanja u
toku utakmice. Pri svakoj promjeni smjera kretanja nogometaš mora činiti čitav niz snažnih kontrakcija u
cilju očuvanja ravnoteže i kontrole ubrzanja kako bi došao u posjed lopte ili kako bi ga očuvao (Withers,
1982). Sprint predstavlja samo 1–11% ukupno pretrčane udaljenosti za vrijeme utakmice, što čini 0.5–3%
ukupnog trajanja utakmice (Reilly i Thomas, 1976; Bangsbo, 1991). Udaljenosti pretrčane sprintom ovise
o igračima i poziciji na terenu. Rezultati istraživanja Ademovića i saradnika (2012) ukazuju da prosječan
broj sprinteva svih nogometaša iznosi 93,33 ± 42,87 sprinteva. Uspoređivanjem pojedinih pozicija u igri,
u vrijednosti ostvarenih sprinteva tokom jedne utakmice, utvrđeno je da najviše sprinteva naprave vezni
igrači (109,34 ± 32,72 sprinta), zatim igrači napada, defanzivni igrači, a najmanje prosječne vrijednosti
imaju golmani.
Grafikon 11. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj sprinteva
Komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable maksimalna ostvarena
brzina u toku utakmice (SEMAXB) pokazuje da prosječna maksimalna brzina svih nogometaša iznosi 22,81 km/h
± 3,14. Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača prema vrijednosti ostvarene maksimalne brzine tokom jedne
utakmice, utvrđeno je da su najveću prosječnu brzinu imali napadači (24,24 km/h ± 3,07), zatim vezni igrači,
defanzivni igrači, a najmanju prosječnu ostvarenu brzinu imali su golmani.
23
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Grafikon 12. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – maksimalna ostvarena brzina
U grafikonu 13. prikazana je komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable
niske vremenske aktivnosti (SEVANIS%). Rezultati pokazuju da svi nogometaši tokom utakmice u prosjeku
najviše svog vremena (83,87 % ± 5,58) provedu angažovani u aktivnostima niskog intenziteta. Uspoređivanjem
pojedinih tipova igrača, s obzirom na intenzitet aktivnosti, moguće je uočiti da golmani najviše vremena (97,75 %
± ,68) provode u aktivnostima niskog intenziteta, zatim igrači napada, defanzivni igrači, a najmanje provedenog
vremena u aktivnostima niskog intenziteta imaju vezni igrači.
Grafikon 13. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – vremenske aktivnosti niske
Kod varijable srednje vremenske aktivnosti (SEVASRE %) rezultati istraživanja ukazuju da nogometaši
tokom utakmice u prosjeku provedu 7,82% ± 2,73 angažovani u aktivnostima srednjeg intenziteta (grafikon
14). Uspoređivanjem pojedinih pozicija, s obzirom na intenzitet aktivnosti, moguće je uočiti da vezni igrači
provode prosječno 9,82% ± 1,79 angažovani u aktivnostima srednjeg intenziteta, zatim igrači napada (7,84%
± 1,43) i defanzivni igrači (7,83% ± 1,31) koji imaju približno isti procenat vremena koje provedu angažovani u
aktivnostima srednjeg intenziteta, a najmanje provedenog vremena u aktivnostima srednjeg intenziteta imaju
golmani.
Grafikon 14. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – vremenske aktivnosti srednje
Komparacija aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable vremenske aktivnosti
provedene u visokom intezitetu (SEVAVIS %) pokazuje da svi nogometaši tokom utakmice u prosjeku provedu
24
SAVREMENI NOGOMET
8,41% ± 3,10 angažovani u aktivnostima visokog intenziteta (grafikon 15). Uspoređivanjem pojedinih tipova
igrača, s obzirom na intenzitet aktivnosti, moguće je uočiti da vezni igrači prosječno (10,44% ± 1,47) provode
angažovani u aktivnostima visokog intenziteta, zatim igrači napada, defanzivni igrači, a najmanje provedenog
vremena u aktivnostima visokog intenziteta imaju golmani.
Grafikon 15. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – vremenske aktivnosti visoke
Rezultati istraživanja (grafikon 16) pokazuju da su svi nogometaši prosječno imali 31,65 ± 15,80 uspješnih
dodavanja. Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u vrijednostima uspješnih dodavanja tokom jedne utakmice,
utvrđeno je da najviše uspješnih dodavanja (37,30 ± 12,90) imaju defanzivni igrači, skoro približne vrijednosti
imali su i vezni igrači, dok su golmani imali više uspješnih dodavanja nego igrači napada.
Grafikon 16. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj uspješnih dodavanja
U grafikonu 17. vidimo komparaciju aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod broja
neuspješnih dodavanja (SEBNDO). Rezultati pokazuju da su svi nogometaši prosječno imali 45,65 ± 18,15
neuspješnih dodavanja. Uspoređivanjem vrijednosti neuspješnih dodavanja tokom jedne utakmice prema
poziciji u timu, utvrđeno je da najviše neuspješnih dodavanja (52,43 ± 16,28) imaju defanzivni igrači, zatim vezni
igrači, dok su golmani, kao i kod uspješnih dodavanja, imali više neuspješnih dodavanja nego igrači napada.
Grafikon 17. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj neuspješnih dodavanja
25
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Grafikon 18 prikazuje komparaciju aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable broj
dugih uspješnih dodavanja (SEBDUDO). Rezultati istraživanja pokazuju da su svi nogometaši prosječno imali
4,44 ± 3,37 dugih uspješnih dodavanja. Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u vrijednostima dugih uspješnih
dodavanja tokom jedne utakmice, utvrđeno je da najviše dugih uspješnih dodavanja (9 ± 1,96) imaju golmani,
zatim defanzivni pa vezni igrači, a najmanje dugih uspješnih dodavanja imali su igrači napada.
Grafikon 18. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj dugih uspješnih dodavanja
Rezultati istraživanja ukazuju na to da su svi nogometaši prosječno imali 9,16 ± 6,58 neuspješnih dugih
dodavanja (SEBNDDO). Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u vrijednostima neuspješnih dugih dodavanja
tokom jedne utakmice (grafikon 19), utvrđeno je da najviše neuspješnih dugih dodavanja (22,68 ± 6,07) prema
poziciji u timu imaju golmani, zatim defanzivni pa vezni igrači, a najmanje dugih neuspješnih dodavanja imali su
igrači napada.
Grafikon 19. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj dugih neuspješnih dodavanja
Kod varijable broj srednjih uspješnih dodavanja (SEBSUDO), prikazane u grafikonu 20, rezultati istraživanja
pokazuju da su svi nogometaši prosječno imali 19,78 ± 11,42 srednjih uspješnih dodavanja. Uspoređivanjem
pojedinih tipova igrača prema poziciji u timu u vrijednostima srednjih uspješnih dodavanja tokom jedne
utakmice, utvrđeno je da najviše srednjih uspješnih dodavanja (24,60 ± 9,73) imaju defanzivni igrači, zatim vezni
igrači pa napadači, a najmanje srednjih uspješnih dodavanja imali su golmani.
Grafikon 20. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj srednjih uspješnih dodavanja
26
SAVREMENI NOGOMET
Komparacijom aritmetičkih sredina nogometaša prema poziciji u igri kod varijable broj srednjih
neuspješnih dodavanja (SEBSNDO), rezultati istraživanja pokazuju da su svi nogometaši prosječno imali 26,71
± 13,15 neuspješnih dodavanja (grafikon 21). Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u vrijednostima srednjih
neuspješnih dodavanja tokom jedne utakmice, utvrđeno je da najviše neuspješnih srednjih dodavanja (31,83 ±
10,76) imaju defanzivni igrači. Igrači veznog reda imali su približno isti broj (31,23 ± 12,91) neuspješnih srednjih
dodavanja kao i defanzivni igrači, napadači su imali nešto manji broj neuspješnih srednjih dodavanja, dok su
golmani imali najmanje neuspješnih srednjih dodavanja.
Grafikon 21. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj srednjih neuspješnih dodavanja
Kod broja kratkih uspješnih dodavanja (SEBKUDO) rezultati istraživanja pokazuju da su svi nogometaši
prosječno imali 7,25 ± 4,95 kratkih uspješnih dodavanja. Uspoređivanjem pojedinih tipova igrača u vrijednostima
kratkih uspješnih dodavanja tokom jedne utakmice (grafikon 22), utvrđeno je da najviše kratkih uspješnih
dodavanja (8,80 ± 5,36) imaju vezni igrači, zatim defanzivni igrači, pa napadači, a najmanje kratkih uspješnih
dodavanja imali su golmani.
Grafikon 22. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj kratkih uspješnih dodavanja
Rezultati istraživanja također ukazuju da su svi nogometaši prosječno imali 10,42 ± 5,97 kratkih neuspješnih
dodavanja (SEBKNDO). Prema pojedinim tipovima igrača i pozicijama u timu u vrijednostima kratkih neuspješnih
dodavanja tokom jedne utakmice, utvrđeno je da najviše kratkih neuspješnih dodavanja (12,26 ± 5,56) imaju vezni
igrači, zatim defanzivni igrači pa napadači, a najmanje kratkih neuspješnih dodavanja imali su golmani (grafikon 23).
Grafikon 23. Komparacija aritmetičkih sredina pozicija u igri – broj kratkih neuspješnih dodavanja
27
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Na osnovu podataka prikazanih u prethodnom poglavlju i relevantnih rezultata dosadašnjih istraživanja,
možemo zaključiti da savremeni nogomet sve više zahtijeva igrače određene tjelesne građe, snažne, brze, izdržljive,
velike nogometne inteligencije, kontrolisane agresivnosti, visokih funkcionalnih sposobnosti, koji imaju smisao
za improvizaciju i kolektivnu igru. Samim tim, preduslov za selekciju i bavljenje nogometom podrazumijeva
posjedovanje ovih specifičnih vještina, određenih sposobnosti i kroz sistematski trenažni proces stjecanje
značajne fizičke pripremljenosti. Fizička pripremljenost obuhvata dijapazon individualnih karakteristika, i u igri
kakva je nogomet sastoji se od mnogih atributa i kompetencija – ona je multivarijantna i specifična; obuhvata
fizičke, fiziološke, psihomotorne i psihološke faktore. Ovi kvaliteti su neophodni tokom takmičenja i posjedovanja
lopte u održavanju visokog nivoa rada tokom 90 minuta igre, brzom reagovanju i prilagodljivosti u naglo
izmijenjenim okolnostima, regulisanju mentalnih atributa prije i tokom utakmice. Zahtjevi za optimalnu fizičku
pripremljenost zavise od nivoa takmičenja, pozicije u timu i stila igre. Temelj za vrhunski nastup u nogometu
predstavljen je taktičkim smislom pojedinih igrača i spektrom vještina koje stječu dugogodišnjim trenažnim
procesom. Treneri koji rade sa mladim nogometašima moraju da odgoje i uključe stjecanje taktičkih znanja u
budući profil vrhunskih igrača. U nogometu uspjeh čitavog tima zavisi od toga kako skup individulanih igrača
postaje efektna i skladna cjelina. Kada se susretnu timovi jednaki po tehničko-taktičkim sposobnostima, prevagu
odnosi onaj sa većim nivoom fizičke pripremljenosti koja mu omogućava da igra na višem i dinamičnijem nivou.
Literatura
• Ademović, A. (2011). Model vrhunskog nogometaša na osnovu pokazatelja situacione efikasnosti utakmica osmine
finala svjetskog prvenstva 2010 godine. Master rad. Mostar: Nastavnički fakultet.
• Ademović, A., Čolakhodžić, E., Talović, M., Kajmović, H. (2012). Top footballer model based on indicators of situational
efficiency in round of 16 at the 2010 FIFA World Cup. Sarajevo: Homosporticus, vol. 14., No. 2.
• Bangsbo, J. (1991). Time and motion characteristics of competition soccer. Science and Football, 34–40.
• Bloomfield, J. i saradnici (2005). Analysis of age, stature, body mass, BMI and quality of elite soccer players from 4
European Leagues. Journal of sports medicine and physical fitness. vol. 45, 58–67.
• Čolakhodžić, E. (2008). Transformacioni procesi morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti kod nogometaša
uzrasta 12–15 godina. Magistarski rad. Sarajevo: Fakultet sporta i tjelesnog odgoja.
• Čolakhodžić, E., Fazlagić, S., Vidović, N. (2010). Changes in body structure of adult football players during one training
unit. Sarajevo: Homosporticus, vol. 12.
• Di Salvo, V., Collins, A., Mc Neill, B. and Cardinale, M. (2006). Validation of Prozone ®: A new video-based performance
analysis system. International Journal of Performance Analysis in Sport (serial online) 6 (1), (12 screens/inclusive page),
June.
• Đurašković, R., Joksimović, A., Joksimović, S. (2004). Težinsko visinski pokazatelji nogometaša učesnika svetskog
prvenstva 2002. godine. Physical Education and Sport Vol. 2, No. 1, 2004, pp. 13–24. University of Niš, Faculty of Physical
Education, Serbia.
• Ekblom, B. (1994). Football (Soccer). Oxford. Blackwel Scientific Publications.
• Gabrijelić, M. (1969). Metode za selekciju i orijentaciju kandidata za dječje i omladinske sportske škole. Zagreb: Institut
za kineziologiju FFK.
• Jelašković, E., Jozak, H., Talović, M., Sporiš, G., Ramadanović, M. (2010). Correlation between Fitness profile and situation
efficiency in soccer. Homosporticus (1512–8822), 12, 2: 11–16.
• Jerković, S., Jerković, M., Sporiš, G. (2006). Spiroergometric parameters of elite soccer players. Spiroergometrijski
parametri vrhunskih nogometaša. Hrvatski Športskomedicinski vjesnik. Vol. 21, pp. 108–112.
• Joksimović, A., Smajić, M., Molnar, S., Stanković, D. (2009). An analysis of anthropomorphological characteristics of
participants in the 2008 european football championship. SJSports Sciences, 3 (2): 71–79.
• Krustrup, P., Mohr, M., Ellingsgaard, H. and Bangsbo, J. (2005). Physical demands during an elite female soccer game:
importance of training status. Medicine and Science in Sports and Exercise 37 (7): 1242–1248.
• Marković, G., Bradić, A. (2008). Nogomet – Integralni kondicijski trening. Zagreb: Tjelesno vježbanje i zdravlje.
• Mohr, M., Krustrup, P., Bangsbo, J. (2003). Match performance of highstandard soccer players with special reference to
development of fatigue. Journal of Sports Sciences, 21, 519–528.
• O’Donoghue, P. (2001). Time-motion analysis of work rate in elite soccer. Notational analysis of sport IV. Porto: Faculty
of Sport Sciences and Physical Education, University of Porto, 65–70.
• Ostojić, S. (2000). Physical and physiological characteristics of elite serbian soccer players. Physical Education and Sport,
Vol. 1, No. 7, pp. 23–29.
• Rađo, I., Talović, M. (2003). Transformacioni procesi motoričkih i funkcionalnih sposobnosti pod utjecajem
nogometnog programa. Mostar: Sportski logos, Vol. 1, No.1, str. 7–19.
• Reilly, T., Thomas, V. (1976). A motion analysis of work rate in different positional roles in professional football match-
play. J. Hum. Mov. Stud., 87–97.
28
SAVREMENI NOGOMET
• Talović, M. (1999). Kvalitativne promjene u strukturi kretanja igrača bez lopte u Premijer ligi BiH. Magistarski rad.
Sarajevo: Fakultet za fizičku kulturu.
• Talović, M. (2001). Efekti programa na poboljšanje motoričkih i funkcionalnih sposobnosti kao i nekih elemenata
tehnike nogometaša. Doktorska disertacija. Sarajevo: Fakultet za fizičku kulturu.
• Verheijen, R. (1997). Conditioning for Soccer. BPF, Versand, Leer.
• Withers, R.T. (1982). Match analysis of Australian professional soccer players. J. Hum. Mov. Stud. 8, 159– 176.
29
2. ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
o Definisati i opisati antropološka obilježja čovjeka u svim
njegovim segmentima i pojedinostima.
o Selektovati i odrediti faktore jednačine specifikacije u
nogometu, te ih struktuirati u jednu cjelinu.
o Ponoviti i opisati segmente antropološkog prostora
nogometaša, te povezati zahtjeve nogometne igre s
motoričkim, biomehaničkim, tehničkim, taktičkim,
kognitivnim, konativnim i drugim dijelovima
antropološkog prostora.
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
„Sve u životu možeš da stvoriš, osim duše. S njom moraš da se rodiš!“
Rumi
32
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
Definisanje čovjeka, a samim tim i nogometaša kao složenog, dinamičkog i organiziranog integralnog
sistema treba uvažavati i činjenicu da je taj sistem sastavljen iz određenih podsistema koji su predmet
interesovanja različitih naučnih oblasti: biološko-medicinske, psihološke, sociološke i oblasti motoričkih
sposobnosti. Čovjekov filogenetski i ontogenetski razvoj danas proučavaju razne naučne oblasti: biologija,
medicina, fiziologija, pedagogija, historija, filozofija, ekologija, geografija, arheologija, etnologija, demografija,
sociologija i mnoge druge. Sva ova saznanja o čovjeku objedinjava antropologija koja se najčešće definiše kao
nauka o čovjeku u vremenu i prostoru. Njen naziv, po ugledu na druge nauke, nastao je iz grčkih riječi anthropos
– čovjek i logos–nauka, što označava nauku o čovjeku. Antropologija tretira čovjeka kao cjelinu, što znači da
se zakonitosti razvoja ljudskog bića objašnjavaju integralno, budući da je svaki problem vezan za ljudsko biće
u najtješnjoj međuzavisnosti prirodnih i društvenih faktora. Predmet izučavanja antropologije, kao segmenta
ukupne nauke u oblasti sporta, jeste antropološki status (antropološka obilježja) čovjeka, koja podrazumijevaju
sljedeće čovjekove sposobnosti i karakteristike (grafikon 24):
Grafikon 24. Antropološka obilježja čovjeka
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA ČOVJEKA
Jednačina specifikacije u nogometu
Poznavanje modela hijerarhijske strukture određenog sporta pruža nam podatke o tome koliko faktora
(endogenih i egzogenih) djeluje na pojedinačnu sportsku aktivnost. To konkretno znači da se broj faktora
od kojih zavisi uspjeh u nekoj sportskoj grani (antropoloških sposobnosti i karakteristika) koji imaju nenulte
koeficijente učešća, dakle broj faktora kod kojih su koeficijenti različiti od nule, naziva hijerarhijska struktura
ili jednačina specifikacije, odnosno model kompleksiteta toga sporta. Jednačina specifikacije sportova ili
utvrđivanje hijerahijske strukture antropoloških karakteristika sportista izvodi se primjenom matematičko-
statističkih metoda, a najčešće oblik jednačine izgleda ovako:
= �( ) +
=1
gdje je:
R – rezultat u sportu u određenoj sportskoj aktivnosti
Fi – broj faktora od kojih zavisi uspješnost u sportskoj aktivnosti
ai... an – koeficijent učešća pojedinih faktora u doprinosu sportskom uspjehu
ex – faktori greške (error varijansa)
Pomoću jednačine specifikacije posebno se može odrediti relativna vrijednost pojedine sportske aktivnosti,
uzimajući u obzir hijerahiju faktora. Ako je neki koeficijent nula, faktor se pomoću te aktivnosti ne može razviti,
i obratno, ako koeficijent nije nula, faktor se može razviti, ali ne mora. Shodno tome, ako se neki faktor može
razviti, promjene će nastati samo pod utjecajem aktivnosti u kojoj taj faktor učestvuje. Ukoliko se želi utvrditi
relativna vrijednost pojedinih sportova, neophodno je povesti računa o hijerahiji pojedinih relevantnih faktora,
pri tome ne smatrajući da su svi faktori važni, već su neki važniji, a drugi manje važni, s napomenom da u tom
slučaju jednačina specifikacije pojedinih sportova ima odlučujuću ulogu.
33
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Vrijednost jednačine specifikacije se posebno ogleda u tome da se na osnovu nje može vršiti odabir sportista,
a time i unaprijed odrediti vjerovatnost uspjeha u određenom sportu. Ako su dominantni i relevantni faktori
(osobine, sposobnosti i karakteristike sportista) poznati, a trening je konstantan, onda će uspjeh u određenom
sportu zavisiti od genetičkih potencijala učesnika koji se tim sportom bave. Na osnovu poznavanja dominantnih
i relevantnih sposobnosti i karakteristika sportista, može se unaprijed odrediti vjerovatnost uspjeha i na taj
način mlade usmjeriti da se bave sportom u kojem mogu postići značajne rezultate. Smatra se da jednačina
specifikacije u pojedinim sportovima ima najveći doprinos u programiranju trenažnog rada. To konkretno znači
– ako je poznato da uspjeh u nekom sportu zavisi od faktora koji imaju velike regresione koeficijente, onda će
trenažni rad prvenstveno biti programiran da se kod sportista prate i razvijaju sposobnosti i karakteristike od
kojih najviše zavisi uspjeh u tom sportu. Time nisu iscrpljene sve mogućnosti primjene jednačine specifikacije.
Pored valorizacije pojedinih sportova, primjene u svrhu selekcije, dijagnostikovanja, planiranja i programiranja,
kontroliranja nivoa pripremljenosti, kao i vršenja predviđanja sportskog uspjeha, jednačina specifikacije se može
primijeniti i u svrhu individualnog praćenja, unošenja korekcija u metode obuke i metode treninga, utvrđivanja
razlika u osobinama, sposobnostima i karakteristikama kod sportista, kao i usmjeravanja cjelokupnog trenažnog
procesa u željenom pravcu (Rađo i Malacko, 2004).
Kada je riječ o bilo kojoj aktivnosti u oblasti sporta u kojoj se pokreti primjenjuju s određenim ciljem, onda je
osnovni problem riješiti od čega sve zavisi uspješnost reakcije sportiste, odnosno od čega zavisi uspjeh u osnovnoj
aktivnosti. Potrebno je utvrditi sve faktore od kojih zavisi uspjeh u određenom sportu, a to konkretno znači
sačiniti jednačinu specifikacije uspjeha u nogometu. Suština jednačine je da prikaže faktore koji su neophodni
za uspjeh u nogometu te na osnovu toga da se utvrdi da li ih pojedinac posjeduje ili ne. Praktično, na osnovu
jednačine specifikacije uspjeha u nogometu započinje se planiranje i programiranje trenažnog procesa, a ona
glasi:
R = a1ZS + a2A + a3F + a4M + a5KM + a6G + a7C + a8TM + a9MO + a10T + a11TR+ a12S + a13O + a14E
Koeficijenti „a“ označavaju relativni utjecaj pojedinih faktora na sportsku uspješnost.
R – uspjeh u nogometu
ZS – zdravstveni status
Prije nego što pristupimo bilo kakvom mjerenju i ispitivanju pojedinca, potrebno je obaviti zdravstveni
pregled i ustanoviti da li je pojedinac zdravstveno sposoban za napore koji ga očekuju. Nakon što dobijemo
pozitivne rezultate i utvrdimo da je pojedinac dobrog zdravstvenog statusa, možemo početi sa daljim
procedurama. Pojedini faktori koji sačinjavaju jednačinu uspjeha u nogometu su:
A – antropometrijske karakteristike (morfološke karakteristike):
• Faktor longitudinalne dimenzionalnosti
• Faktor transverzalne dimenzionalnosti skeleta
• Masa i volumen tijela
• Potkožno masno tkivo
F – funkcionalne sposobnosti:
• Lokomotorni sistem
• Respiratorni sistem
• Kardiovaskularni sistem
• Nervni sistem
M – motoričke sposobnosti:
• Preciznost
• Brzina
• Snaga
• Koordinacija
• Fleksibilnost
• Izdržljivost
• Ravnoteža
KM – specijalna psihomotorna sposobnost
Situacione motoričke sposobnosti, uspješno izvođenje tehničkih elemenata u različitim situacijama igre.
34
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
G – kognitivni faktori
Opšti kognitivni faktor je sposobnost snalaženja i rješavanja problema u novim, nepoznatim situacijama:
• Inteligencija
• Prijem informacija
• Zadržavanje i transformacija informacija
• Rješenje problema situacije
C – konativni faktori su crte ličnosti koje utječu na modalitete ponašanja nogometaša. Mogu da budu
normalne i patološke. Potološki konativni faktori su nepovoljni za nogometaša, a to su:
• Anksioznost (nemir, nesigurnost, strah)
• Agresivnost (ljutnja, antisocijalni ispadi)
TM – taktičko mišljenje je interakcija kognitivnog fankcionisanja i taktičkog znanja. Nogometaš treba da
primi i shvati taktičke zadatke.
MO – motivacioni faktori su odgovorni za stepen uložene energije i htijenja u nogometu. Kod nogometaša
treba da postoji želja za ciljem.
T – trener ima veoma značajnu ulogu. On je zvijezda vodilja. Trener pokušava iz igrača izvući maksimum.
Veliku ulogu ima i trenerova stručna osposobljenost, kao i autoritet. Model kvalitetnog trenera u nogometu
predviđa i druge karakteristike, osim uskoga poznavanja struke, relativno visok nivo motoričkih sposobnosti,
sposobnost brze i logične prosudbe, sposobnost upravljanja, veliki entuzijazam, odlučnost i ustrajnost u
provođenju svih akcija koje se izvode u sklopu treninga, pravednost u nagrađivanju i kažnjavanju takmičara,
visoku otpornost na stresne situacije, vladanje emocijama, ekstrovertiranost, kontroliranu agresivnost i drugo.
Nogometni trener koji se bavi sportskim obrazovanjem mora biti dobar pedagog te svojim primjerom pokazati
mladim ljudima poželjan način života i ponašanja. Također, trener konstantno mora raditi na stručnom
usavršavanju kroz razne vidove obrazovanja, istraživanja, stažiranja i učenja, upoznavajući i primjenjujući nove
trenažne tehnologije u nogometnoj igri.
T – faktor treninga – pod ovim faktorom podrazumijevamo sve transformacione procese koji su odgovorni
za prelazak nogometaša iz početnog stanja, preko tranzitivnih stanja u finalno (željeno) stanje.
S – sociološki faktori su karakteristike društva kojem nogometaš pripada. Nogometaši moraju imati i
druge kvalitete izvan igrališta: obrazovanje, kulturu, sposobnost socijalne adaptacije, kvalitet življenja.
O – objektivni faktori su uslovi i okolnosti u kojima se odvija aktivnost nogometaša, a to su: mjesto,
vrijeme, protivnik u sportu, sudija, publika, kao i vrednovanje sporta u sredini u kojoj se živi i radi.
E – faktor greške je neslaganje praktičnih rezultata sa rezultatima koje očekujemo. U toku rada su moguće
greške. Zato je bitno da ih što ranije uvidimo, ispravimo i dalje djelujemo u skladu sa utvrđenim principima. Na
temelju strukturalnih, biomehaničkih, energetskih te informacijskih karakteristika nogometa, nije teško zaključiti
koliko veliki broj sposobnosti i osobina utječe na uspjeh u nogometu, odnosno koliko je složena jednačina
specifikacije sporta. Jednačina specifikacije u nogometu nam daje odgovore na slijedeća pitanja:
– Od kojih faktora je sastavljena nogometna igra?
– Kakva je struktura tih faktora?
– Kakva je prisutnost pojedinog faktora?
– Kojim programima mijenjamo faktore u željenom pravcu?
Morfološke karakteristike
Morfološke karakteristike čovjeka predstavljaju proces rasta i ontogenetskog razvoja, i opisuju građu tijela,
odnosno somatotipske karakteristike sportista. Dok u nekim sportskim granama morfološke karakteristike
značajno utječu na uspjeh, u drugima je njihov utjecaj vrlo mali ili zanemarljiv. U dosadašnjim istraživanjima
(Kurelić i saradnici, 1975; Momirović i saradnici, 1969) dobiveni rezultati ukazuju da su za najveći dio varijabiliteta
morfoloških karakteristika odgovorne dimenzije koje čine model strukture morfoloških karakteristika, a u suštini
predstavljaju četverodimenzionalni prostor sastavljen od četiri morfološka faktora:
• longitudinalne dimenzionalnosti skeleta, koja je vezana i direktno odgovorna za razvoj, odnosno rast
kostiju u dužinu,
35
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
• transverzalne dimenzionalnosti skeleta, koja je odgovorna za rast kostiju u širinu,
• volumena mase i tijela, koji je odgovoran za ukupnu masu (težinu) i obim tijela,
• potkožnog masnog tkiva, odgovornog za ukupnu količinu masnog tkiva u organizmu.
Koeficijent urođenosti ovih dimenzija predstavlja veličinu varijanse svake antropološke dimenzije koja je
pod utjecajem genetičkih komponenti, tj. dio varijanse koji se ne može mijenjati. U tu svrhu najčešće se koristi
Holtzingerov koeficijent urođenosti (H2), mada postoje i drugi koeficijenti koji su slični rezultatima dosadašnjih
istraživanja. Morfološke karakteristike pokazuju da najveću genetsku uslovljenost ima dimenzionalnost skeleta, a
iznosi (H2=.98), nešto niža je kod voluminoznosti tijela (H2=.90), a kod masnog tkiva je najmanja (H2=.50). Prema
tome, najveće promjene su moguće u prostoru potkožnog masnog tkiva.
Morfološki status čovjeka određuje se antropometrijskim mjerenjima koja se najčešće izvode u
specijaliziranim centrima za sportsku dijagnostiku i prognozu, tipa sportskih ambulanti za zdravstvenu
kontrolu sportista. Minimum antropometrijskog mjerenja predstavljaju mjerenja tjelesne visine i mase tijela, te
kožnih nabora sportiste. Ovo su tri osnovna parametra za procjenu morfološkog statusa sportaša. Morfološka
antropometrija je metoda koja obuhvata mjerenje ljudskog tijela te obradu i proučavanje dobivenih mjera.
Primjenjuje se u brojnim područjima: u sportu i sportskoj medicini, pedijatriji i školskoj medicini za praćenje
rasta djece i omladine, ergonomiji i industriji, u okviru standardnih postupaka u praksi, za procjenu stanja
uhranjenosti, za naučna istraživanja morfoloških osobitosti tijela tokom rasta i razvoja, povezanosti tjelesnih
dimenzija s drugim antropološkim karakteristikama te u analizi populacijske strukture. U okviru sporta
morfološka antropometrija omogućava:
• Selekciju kandidata za pojedini sport ili disciplinu na temelju dosadašnjih spoznaja o značaju pojedinih
morfoloških antropometrijskih karakteristika za uspješnost u pojedinom sportu. Pri tome se posebna
pažnja polaže i na one antropometrijske karakteristike koje su pod dominantnim utjecajem genetskih
faktora, odnosno one koje su pretežno ekostabilne (tj. koje neće biti podložne promjenama pod
utjecajem specifičnog treninga).
• Praćenje i evaluaciju trenažog procesa, pri čemu je korisno praćenje upravo onih dimenzija tijela koje
su podložne promjenama pod utjecajem egzogenih faktora (u ovom slučaju trenažnog procesa) ili pak
praćenje promjena u sistemu tijela određenom antropometrijskom metodom.
• Objektivno ocjenjivanje općeg razvoja tijela, tokom procesa rasta i razvoja koristimo se metodom
standarda koja omogućava usporedbu izmjerenih vrijednosti s prosječnim vrijednostima populacije iste
dobi i spola.
• Kontrolu stanja uhranjenosti sportista, problem koji danas zaokuplja pažnju svakog ozbiljnog sportiste i
trenera. Pri tome nije više dovoljna informacija o vrijednosti tjelesne mase, odnosa tjelesne mase i visine
tijela sportiste, već o udjelu nemasne i masne komponente u ukupnoj tjelesnoj masi.
• Praćenje oporavka sportista u procesu rehabilitacije, pojedine antropometrijske mjere (npr. obimi,
mjere kožnih nabora, tjelesna masa) te postotak tjelesne masti korisne su uz mjerenje funkcionalnih
parametara u praćenju oporavka sportista nakon povreda.
Iako su anatomsko-fiziološke karakteristike kod svih ljudi u načelu jednake, ipak među njima ima i značajnih
razlika koje treba uzeti u obzir u radu s djecom. Za svakog trenera koji radi u trenažnom procesu posebno je
važno da poznaje razvojne karakteristike uzrasta s kojim radi. Razlike, uz ostale faktore, najčešće proizilaze iz
pripadnosti različitim periodima rasta i razvoja. Uzrasni periodi imaju svoje zakonitosti i karakteristike po kojima
se razlikuju i njihov tempo se ne može preskakati. Rast i razvoj djeteta uključuju mnoge elemente, od onih na
ćelijskoj osnovi do onih koji čine sastavni dio života jedinke, kao što su njegova društvena, kulturna, sportska
aktivnost. Od začeća do zrelosti procesi rasta i razvoja teku u izvanrednom skladu koji je jedinstven za svaku
jedinku, a ovisan je ne samo o nasljeđenim osobinama, nego i o djelovanju vanjskih faktora (pravilna ishrana,
klima, fizička aktivnost itd.).
Treba uzeti u obzir da prva selekcija u nogometu počinje u osjetljivom periodu od 12 do 15 godine kada se u
razvoju djeteta javlja najznačajniji preobražaj, tj. pubertet. Tada se u organizmu djeteta dešavaju krupne promjene
koje ostavljaju značajne tragove na kasniji život. Ovaj period odgovara juvenilnom periodu akceleracije u kome je
rast u visinu izrazitiji od rasta u širinu. Osnovni parametri na osnovu kojih se prati tjelesni razvoj djeteta su visina
i težina tijela, te njihove strukturne komponente: mišićna masa i masno tkivo. Analizom ovih komponenti može
se utvrditi i tempo razvoja i zakonitosti tjelesne građe. Srednje vrijednosti visine tijela pokazuju značajne razlike
u međugodišnjim priraštajima uopće, ali i individualno. Masa tijela je također osnovni parametar nivoa i tempa
razvoja tjelesne građe, ali ona spada u tzv. dinamičko-promjenljivu dimenziju, jer je podložna utjecajima sredine
i može da pokazuje velike varijacije, pa čak i u toku dana. U tabeli 6 su prikazane vrijednosti visine i težine zdrave
djece po godinama uzrasta prema Browanu, Dahlbergu i Cichtensteinu (prema Skender, 2008).
36
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
Tabela 6. Visina i masa djeteta (po Browanu, Dahlbergu i Cichtensteinu)
Dječaci Djevojčice
God. V(icsmin)a M(kags)a V(cismin)a M(kags)a
1 77 10,3 76 9,8
2 88 13 87 12,7
3 96 15 95 14,6
4 103 17 102 16
5 110 18,5 110 18
6 117 21 116 20,5
7 123 23,5 123 22,5
8 129 26 127 25
9 134 28 133 28
10 139 31,5 138 31
11 143 35 142 35
12 148 38 149 39
13 154 42,5 155 44,5
14 160 48 160 49
15 166 54 163 53
16 173 60 164 56
17 176 64 165 57
18 178 67 166 58
Rast i razvoj djece možemo pratiti i na krivuljama rasta. Krivulje rasta načinjene su na temelju statistički
obrađenih podataka velikog broja zdrave djece. Na njima su u centilama označeni normalni rasponi rasta za
svaku godinu života, posebno za djevojčice i posebno za dječake. Centilne krivulje rasta naročito su pogodne za
dugoročno praćenje razvoja djeteta. Djeca nakon druge godine života uglavnom slijede svoje centilne krivulje
visine (i težine). Kada god mjerenja ukažu na pomicanje izvan prvobitne centilne krivulje, valja pomisliti na
mogućnost postojanja ozbiljnijeg zdravstvenoga problema. Na grafikonima 25 i 26 prikazane su krivulje rasta
visine i mase za dječake i djevojčice u dobi od 2 do 18 godina. Spomenute krivulje temelje se na međunarodno
priznatim referentnim vrijednostima koje se koriste za ocjenu postignute visine i mase za određenu dob djeteta.
Visina i masa djece s normalnim razvojem obično padaju između 25-og i 75-tog percentila, a djecu čije su vrijednosti
visine i/ili mase ispod 5-og i iznad 95-og percentila potrebno je dodatno pratiti i savjetovati se s liječnikom.
Korištenje percentila nam omogućava da usporedimo težinu i visinu određenog djeteta s vrijednostima vršnjaka.
Na primjer, ako djetetova masa i/ili visina odgovara 80-tom percentilu, onda je to dijete teže, odnosno veće
od 80% druge djece iste dobi. Da biste koristili ove dijagrame izmjerite djetetovu masu i visinu, a potom na
odgovarajućem dijagramu pronađite njegovu dob na vodoravnoj osi, a visinu (cm) ili masu (kg) na okomitoj osi
te označite tačku u kojoj se sijeku. Tada odredite gdje tačka pada u odnosu na krivulje percentila na dijagramu.
Zdrava, dobro uhranjena djeca rastu normalno i trebalo bi ih vagati i mjeriti redovno, barem jednom godišnje.
Grafikon 25. Krivulja rasta visine dječaka i djevojčica do 18 godine
37
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Grafikon 26. Krivulja rasta mase dječaka i djevojčica do 18 godine
Istraživanja prosječnih vrijednosti visine, težine mladih nogometaša u svijetu većinom su bile studije za samo
jednu dobnu skupinu (npr. 10 godina) ili kombinovano za nekoliko dobnih skupina, obično dvije godine npr. 11
i 12 godina. Prosječne visine i težine mladih nogometaša iz Evrope i Amerike dobivene na osnovu specifičnih
studija za različite uzraste. Prikazane su u grafikonima 27 i 28 u odnosu na američke referentne podatake:
davadeset peti (P 25), pedeseti (centralni) (P 50) i sedamdeset peti procenat (P 75) (Centers for Disease Control
and Prevention, 2000).
Grafikon 27 i 28. Visina i masa mladih nogometaša iz Evrope i Amerike (Malina i saradnici, 2000)
Prema istraživanju koje je bilo provedeno na uzorku od 135 mladih elitnih portugalskih nogometaša uzrasta
od 10 do 16 godina, koji su bili članovi jednog od osam najboljih timova u svojim uzrasnim kategorijama, prosječna
visina i masa igrača od 11 i 12 godina približile su se referentnim srednjim vrijednostima za Sjedinjene Američke
Države (Centar za prevenciju i kontrolu bolesti, 2000). Nasuprot tome, srednje vrijednosti visine i mase igrača od
13 do 14 godina i od 15 do 16 godina bile su neznatno iznad referentnih vrijednosti prikazanih u grafikonima 27
i 28. (Malina i saradnici, 2000). Ako pogledamo vrijednosti visine i mase portugalskih nogometaša uzrasta od 15
do 16 godina, koje je uključivalo državnu selekciju (n = 19), za ovu dobnu skupinu selektirani nogometaši su bili u
prosjeku malo veći i teži nego neselektirani igrači (n = 24); visina tijela 174.5 cm ± 4.8 nasuprot 172.2 cm ± 6.5 cm
i masa tijela 67.5 kg ± 6.3 nasuprot 63.2 kg ± 5.6 kg. Ove dvije grupe se ipak nisu razlikovale u skeletnoj zrelosti.
Poređenja članova portugalskog državnog tima na osnovu pozicije u timu su prikazana u tabeli 7. Napadači
38
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
(n = 4) i odbrambeni igrači (n = 6) bili su napredniji u skeletnoj zrelosti nego vezni igrači (n = 7). Prosječna visina
je opadala od napadača (najmanji) do odbrambenih igrača (najviši), uzevši u obzir da su odbrambeni igrači bili
najteži, a slijedili su ih napadači i onda vezni igrači. Ispostavilo se da su napadači imali proporcionalno veću težinu
u odnosu na visinu u poređenju sa igračima na druge dvije pozicije (Malina i sar., 2000).
Tabela 7. Visina i masa 15 i 16 godišnjih članova portugalskog državnog tima na osnovu pozicije u timu
Pozicija u timu
Varijabla Napadač Vezni igrač Odbrana Golman
(n = 4) (n = 7) (n = 6) (n =2 )
Visina (cm) 169.9 ± 6.6 175.7
Masa (kg) 66.9 ± 4.9 174.7 ± 2.7 176.9 ± 4.6
76.4
64.9 ± 2.8 68.0 ± 8.3
Za procjenu tjelesnih dimenzija kao i za praćenje pravilnog rasta i razvoja djece koriste se i određene metode
indeksa. One treneru daju korisne informacije o pravilnom rastu i razvoju djeteta te služe i za procjenu stanja
uhranjenosti populacije i individue. Najčešće korišten indeks procjene je indeks tjelesne mase ili Queteletov
indeks1. Indeks tjelesne mase (BMI - eng. Body mass index) je statistička mjera težine lica podijeljena u skladu s
visinom. Indeks tjelesne mase je definiran kao pojedinčeva masa podijeljena s proizvodom njegove visine. BMI
može biti precizno izračunat pomoću formule: BMI = masa (kg) / visina x visina (m) jedinica (kg/m2). Jedinica
mjere BMI može, također, biti određena pomoću BMI sastavne karte koja prikazuje BMI kao funkciju – težina
(vodoravna os) i visina (okomita os) pomoću izohipsa za različite vrijednosti BMI ili boje za različite BMI
kategorije.
Grafikon 29. Sastavna karta BMI-a (prema WHO 1998)
Kao mjera, BMI je postao popularan tokom ranih pedesetih i šezdesetih godina 20. stoljeća, kada je
pretilost postala primjetno pitanje u bogatim zapadnim društvima. BMI je dao jednostavnu numeričku mjeru
“pretilosti” ili “mršavosti”, omogućavajući zdravstvenim stručnjacima da raspravljaju o težinskim problemima
objektivnije sa svojim pacijentima. Prema Svjetskoj zdravstvenoj organizaciji (WHO, 1998) smatra se da BMI
manji od 18.5 ukazuje na nedovoljnu težinu i mogao bi prikazati postojanje neuhranjenosti, poremećaj hranjenja
ili drugi zdravstveni problem, dok se BMI veći od 25 smatra viškom težine, a iznad 30 pretilošću. Američka
Nacionalna zdravstvena i prehrambena organizacija je objavila 1994 da 59% Amerikanaca i 49% Amerikanki
ima BMI preko 25. Krajnja pretilost BMI od 40 ili više je otkrivena kod 2% muškaraca i 4% žena. Ovi rasponi BMI
vrijednosti su valjani samo kao statističke kategorije koje vrijede za odrasle osobe. Rasponi vrijednosti za mlađe
uzrasne kategorije imaju drugačije vrijednosti zavisno od rasta i razvoja djeteta te se kod dječaka povećavaju
do 12 godine života, a zatim se smanjuju sve do 17. godine (Mišigoj-Duraković, 2008). U tabeli 8 prikazane
su vrijednosti BMI-a za dječake različitog uzrasta na osnovu naučnih ispitivanja državnog instituta za zdravlje
Njemačke (Bundeszentrale für gesundheitlichen Aufklärung - BZgA).
1 Prema belgijskom naučniku Adolphu Queteletu (1796–1874).
39
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Tabela 8. Standardne vrijednosti BMI za dječake (prema BzgA)
God. Vrijednosti BMI za dječake
Neuhranjenost Smanjene Normale Povećane Pretilost
vrijednosti vrijednosti vrijednosti
iznad 20,2
7 ispod 13,2 13,2 - 13,8 13,9 - 18,2 18,3 - 20,1 iznad 21,1
iznad 22,2
8 ispod 13,4 13,4 - 14,0 14,1 - 18,9 19,0 - 21,0 iznad 23,4
iznad 24,5
9 ispod 13,6 13,6 - 14,2 14,3 - 19,7 19,8 - 22,1 iznad 25,4
iznad 26,3
10 ispod 13,8 13,8 - 14,5 14,6 - 20,5 20,6 - 23,3 iznad 27,0
11 ispod 14,1 14,1 - 14,9 15,0 - 21,3 21,4 - 24,4
12 ispod 14,5 14,5 - 15,3 15,4 - 22,2 22,3 - 25,3
13 ispod 15,0 15,0 - 15,8 15,9 - 22,9 23,0 - 26,2
14 ispod 15,5 15,5 - 16,4 16,5 - 23,6 23,7 - 26,9
Cerizza, Menchise, Campanini (2008) su na uzorku od 238 mladih nogometaša uzrasta od 11 do 13 godina
istraživali povišenu težinu i pretilost tokom prvog sistematskog pregleda. Nogometaši su imali prosječno 11,9
± 0,7 godina, bili su prosječne visine 153 ± 0,1cm, prosječne težine 45,8 ± 10,5 kg i BMI 19,36 kg/m2. Ukupno
74 nogometaša (31,1%) su imali BMI veći od 20.55 kg/m2, njih 10 (13,5%) imali su BMI veći od 25,10 kg/m2,
što čini 4,2% ukupnog uzorka. Ako nogometaše podijelimo po godinama, 72 su bila 11-godišnjaci, 129 su bila
12-godišnjaci i 37 su bila 13-godišnjaci. Kod 11-godišnjaka, 19 ili 26.4% je bilo pretilo, a 2 ili 10% je bilo gojazno,
što čini 2.8% od ukupnog broja 11-godišnjaka. Kod 12-godišnjaka, 32 (24.8%) su bila pretila, a 4 (12.5%) su bila
gojazna, što čini 3.1% od ukupnog uzorka 12-godišnjaka. I na kraju, kod 13-godišnjaka, 13 (35.1%) je bilo pretilo,
a 1 (7.8%) je bio gojazan, što predstavlja 2.5% od ukupnog broja 13-godišnjaka.
Kroz projekat „The Ghent Youth Soccer Project“ koji predstavlja mješovitu longitudinalnu studiju u trajanju
od 5 godina, Vaeyens i saradnici (2006) su određivali odnos između fizičkih karakteristika, sposobnosti i nivoa
izvedbe kod mladih nogometaša u Belgiji u dobi od 12 do 16 godina. Korištene su varijable koje determinišu
antropometriju, stanje zrelosti, funkcionalne i sportske specifične parametre kod elitnih, subelitnih i ne-elitnih
mladih igrača u četiri dobne skupine: U13 (n = 117), U14 (n = 136), U15 (n = 138) i U16 (n = 99). Antropometrijske
dimenzije su uključivale visinu, tjelesnu masu i zbroj pet kožnih nabora, a njihov zbir korišten je kao pokazatelj
pretilosti. Vrijednosti visine, mase i sume pet kožnih nabora kod ovog uzrasta prikazane su u tabelama 9 i 10.
Tabela 9. Visina, masa i suma kožnih nabora na različitim nivoima takmičenja u Belgiji
Varijabla Elitni U 13 Ne-elitni Elitni U 14 Ne-elitni
(n = 48) Subelitni (n = 29) (n = 32) Subelitni (n = 41)
Visina (cm) (n = 25) (n = 38)
Masa (kg) 151.8 ± 6.6 153.5 ± 7.6 157.7 ± 8.4 160.5 ± 8.4
SSK (mm) 40.3 ± 6.1 151.5 ± 5.8 42.3 ± 8.7 44.3 ± 6.5 161.3 ± 7.7 46.7 ± 8.8
34.3 ± 11.0 40.8 ± 4.8 38.8 ± 15.9 36.0 ± 9.1 48.0 ± 7.8 44.4 ± 19.3
39.6 ± 12.8 38.5 ± 15.9
Tabela 10. Visina, masa i suma kožnih nabora na različitim nivoima takmičenja u Belgiji
Varijabla Elitni U 15 Ne-elitni Elitni U 16 Ne-elitni
(n = 37) Subelitni (n = 33) (n = 35) Subelitni (n = 18)
Visina (cm) 167.5 ± 8.8 (n = 25) 168.4 ± 9.2 171.7 ± 7.4 (n = 13) 175.1 ± 7.9
Masa (kg) 53.4 ± 9.6 167.9 ± 7.5 54.5 ± 10.6 57.9 ± 8.2 174.0 ± 8.3 60.5 ± 9.4
SSK (mm) 36.9 ± 11.0a 52.9 ± 8.5 46.6 ± 21.8b 34.6 ± 8.1 60.6 ± 9.8 37.8 ± 12.0
37.0 ± 12.1a 39.0 ± 11.7
U cilju utvrđivanja razlika u dimenzionalnosti antropološkog statusa nogometaša mlađih uzrasnih kategorija
na različitim nivoima takmičenja u Bosni i Hercegovini (Čolakhodžić, 2010), rezultati istraživanja dobiveni su
mjerenjem na uzorku od 164 nogometaša uzrasta 12–14 godina. Uzorak su sačinjavale četiri grupe nogometaša
predpionirske i pionirske kategorije koje predstavljaju različite nivoe takmičenja u Bosni i Hercegovini. Prema
dobijenim rezultataima prikazanim u tabeli 11, najveći su mladi nogometaši Premijer lige, a najniži nogometaši I
lige Federacije BiH. Slični rezultati su dobijeni i kod mase tijela.
40
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
Tabela 11. Visina, masa i BMI nogometaša uzrasta 12–14 godina na različitim nivoima takmičenja u BiH
Varijabla Premijer liga I liga Federacije BiH Druga liga Federacije BiH Kantonalna liga HNK
(n = 44) (n = 41) (n = 41) (n = 38)
AVIS
AMAS Mean St. Dev. Mean St. Dev. Mean St. Dev. Mean St. Dev.
160,65 1,38
BMI 49,97 1,54 158,83 1,74 158,57 1,41 159,01 1,41
19,17 ,42
47,94 2,16 47,72 1,18 47,17 1,34
18,57 ,48 18,89 ,31 18,52 ,34
Ako pogledamo dob, visinu i masu 69 elitnih portugalskih nogometaša od 13 do 15 godine na osnovu
pozicije u timu, generalni trend rasta u visini i masi (od najvećeg ka najmanjem) u ovom uzorku nogometaša,
kretao se u prosjeku od napadača ka odbrambenim igračima i onda ka veznim igračima. Broj igrača bio je
premalen da klasificira odbrambene i vezne igrače u centralne i bočne pozicije. Visina se značajno ne razlikuje
na osnovu pozicije; najviši su igrači napada (170,8 ± 9,9 cm), a najmanji su vezni igrači (165.7 ± 9.0). Što se tiče
težine, napadači su značajno teži od veznih igrača, ali ne i od odbrambenih igrača. Rast u visinu, na osnovu
pozicije, među igračima od 13 do 15 godina (tabela 12) je suprotan onome kod nogometaša između 15 i 16
godina a koji su članovi državnog tima (tabela 7). Ova suprotstavljajuća kretanja trebaju biti posmatrana kroz
uzrast i promjene (varijacije) povezane sa zrelošću (sazrijevanjem igrača).
Tabela 12. Dob, visina i masa na osnovu pozicije u timu elitnih portugalskih nogometaša od 13 do 15 godina
Varijabla Odbrana Pozicija Napad
(n = 29) Vezni red (n = 10)
Dob (godine) 14.2 ± 0.6 (n = 30) 14.7 ± 0.5
Visina (cm) 169.2 ± 7.5 14.2 ± 0.6 170.8 ± 9.9
Masa (kg) 57.3 ± 7.8 165.7 ± 9.0 61.4 ± 9.0
54.5 ± 9.8
Ako pogledamo trend rasta i razvoja visine i mase kroz adolescenciju kod grčkih mladih nogometaša
(tabela 13), vidimo da i kod njih rast visine i težine ima pozitivan trend koji završava krajem šesnaeste i početkom
sedamnaeste godine, sa najvećim povećanjem visine od 12 do 13 godine i najvećim dobivanjem mase od 13 do
14 godine. Krajem šesnaeste i početkom sedamnaeste godine dolazi do stabilizacije i visine i mase tijela. Ovi
rezultati se mogu generalizirati za slične populacije u drugim zemljama (Nikolaidis i Karydis, 2011).
Tabela 13. Visina, masa i BMI grčkih nogometaša kroz različite uzrasne periode (Nikolaidis i Karydis, 2011)
Uzrast N Starost (godine) Masa (kg) Visina (m) BMI (kg/m2)
U12 16 10 (1.62) 40.37 (9.81) 1.41 (.08) 19.98 (3.56)
U13 30 12.58 (.27) 48.46 (8.72) 1.56 (.091) 19.66 (2.09)
U14 38 13.52 (.26) 56.66 (7.92) 1.66 (.073) 20.38 (2.19)
U15 55 14.56 (.27) 61.17 (9.25) 1.70 (.079) 21.12 (2.49)
U16 53 15.47 (.28) 65.82 (8.86) 1.73 (.06) 21.92 (2.51)
U17 37 16.51 (.3) 70.78 (12.8) 1.75 (.064) 22.9 (4.12)
U18 36 17.43 (.28) 69.48 (10.32) 1.75 (.054) 22.55 (2.58)
U19 15 18.37 (.32) 70.58 (6.51) 1.76 (.066) 22.77 (1.62)
U20 18 19.56 (.31) 73.19 (6.15) 1.76 (.051) 23.43 (1.64)
U21 15 20.58 (.31) 75.21 (6.42) 1.77 (.072) 23.77 (1.57)
Zanimljivo je slično istraživanje trenda rasta i razvoja sprovedeno na uzorku od 271 nogometaša koji su bili
podijeljeni u sedam subuzoraka (U10, U12, U13, U14, U16, U18 i seniori), a koji predstavljaju različite takmičarske
uzraste nogometaša u BiH i koji nam pokazuju trend razvoja varijabli visina, masa i BMI (Čolakhodžić i saradnici,
2011). Promjena visine tijela pokazuje da se aritmetička sredina varijable (AVIS) statistički značajno mijenja u
periodu od desete godine do seniora, a nagib krive rasta pokazuje da je nešto intenzivniji rast od trinaeste do
četrnaeste godine (10,2 cm) i od šesnaeste godine do seniora (8,5 cm). Masa tijela nogometaša (AMAS) do
puberteta ima usporen rast, da bi od ovog perioda pratila rast krive varijable visine i ima kontinuiran trend rasta
do seniorskog perioda kada završavaju svoj rast. Varijabla (BMI) koja predstavlja omjer vrijednosti tjelesne mase,
izražene u kilogramima, i kvadrata vrijednosti tjelesne visine, izražene u metrima, do 12 godine ima blagi pad
vrijednosti, a zatim dolazi do kontinuiranog trenda rasta kao i kod prethodne dvije varijable. Slične rezultate, ali
na uzorku nogometaša uzrasta od 12 do 14 godina dobili su Čolakhodžić, Skender i Pistotnik, 2010.
41
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Grafikon 30. Trend razvoja visine, mase i BMI-a nogometaša u BiH (Čolakhodžić i saradnici, 2011)
Odnos između biološkog i hronološkog uzrasta
U sportu je također neophodno napraviti razliku između zahtjeva pojedinih sportskih disciplina i godina
starosti, a dalje i osobina spola. Pri tome treba imati u vidu da su godine starosti (hronološki uzrast) samo opći,
okvirni pokazatelj sposobnosti pojedinca i općeg tjelesnog rasta i razvoja. Presudnu ulogu ima biološki uzrast koji
veoma često varira u granicama istih godišta. Zato on i jeste za tjelesni odgoj, uopće, a posebno za pravovremenu
sportsku specijalizaciju, od posebnog značaja. Između kalendarske (hronološke) starosti i psihosomatskog
razvoja ne postoji izrazito čvrsta veza. Zato se stepen tjelesnog razvoja (biološka starost) ne mora podudarati
sa hronološkim uzrastom. Ove razlike se naročito često sreću u doba pred pubertet i u pubertetu, kada se kriva
rasta brzo penje („faza akceleracije rasta”).
Kao bolji i sigurniji pokazatelj za određivanje usklađenosti stepena razvoja sa starošću organizma, služi
određivanje biološke starosti preko stadija razvijenosti polnih organa, rendgensko određivanje starosti kostiju
(okoštavanje kostiju korijena šake) i neki drugi pokazatelji biološke starosti. Na osnovu ovih podataka može se
utvrditi da li posmatrana individua zaostaje u biološkom razvoju (retardant), normalno se razvija ili je njen razvoj
ubrzan u odnosu na hronološku starost (akcelerant).
Biološki uzrast se objektivno utvrđuje rendgenskim snimkom edifiznih pukotina (slika 2) u zglobovima
(osifikacionih tačaka). Rendgenološko prikazivanje osifikacionih tačaka daje pouzdan uvid u dostignut stepen
okoštavanja skeleta. Snimkom zglobova stopala može se predvidjeti dinamika daljeg rasta. Bogatstvo u
hrskavičavoj strukturi je indikator daljeg rasta djeteta, dok su okoštale hrskavice siguran znak da je osifikacija
završena te da dalji rast ne treba očekivati. U pubertetu se može biološka starost procijeniti prema stepenu razvoja
sekundarnih polnih karakteristika. Biometrijski profil osobe najočiglednije se može predstaviti pomoću ”rešetke”
u kojoj se prikazuju uzrast, visina, težina, raspon ruku, razvijenost seksualnih sekundarnih karakteristika i stepena
okoštavanja (osifikacionih tačaka). Ovdje ćemo navesti dva primjera koji bi trebalo da ilustruju značaj određivanja
biometrijskog profila. Ako imamo trinaestogodišnjeg dječaka, nogometaša, koji ima osnovne antropometrijske
mjere koje odgovaraju šesnaestogodišnjem uzrastu, ali razvijenost sekundarnih seksualnih karakteristika i stepen
okoštavanja odgovaraju njegovom stvarnom kalendarskom uzrastu, tada možemo zaključiti da je dječak izrazito
predisponiran za rast u visinu te je realno očekivati veoma visok rast, na osnovu čega ovog dječaka svrstavamo
u kategoriju akceleranata.
Slika 2. Rendgenski snimak stopala u različitim uzrasnim periodima
42
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
U drugom slučaju petnaestogodišnji dječak spada u kategoriju retardanata uprkos tome što njegove
antropometrijske mjere pokazuju sklad sa kalendarskim uzrastom. Razvijenost sekundarnih seksualnih odlika i
stepen okoštavanja odgovaraju sedamnaestogodišnjaku i nije realno očekivati dalji intenzivniji somatski razvoj,
a pogotovo rast ovog dječaka. Utvrđivanjem biološke dobi prema određenim karakterističnim obilježjima i
poređenjem dostignutog stepena tjelesnog razvoja sa prosječnim vrijednostima pokazatelja razvoja uzrasne
grupe kojoj posmatrano dijete hronološki pripada, moguće je realno prognozirati dalji rast tjelesnih sposobnosti.
Za sigurnost selekcije u nogometu bitno je utvrditi tempo biološkog razvoja potencijalnih vrhunskih nogometaša,
a određeno zaostajanje u motoričkoj pripremljenosti pojedinih nogometaša ne mora uslovljavati niži nivo i u
kasnijim fazama sportskog usavršavanja. S praktične tačke gledišta uvijek je potrebno uzimati u obzir parametre
hronološke i fiziološke dobi (biološkog uzrasta). Vrlo često u postupcima odabira potencijalnih vrhunskih
nogometaša mogu se bez pravog razloga nepravedno selekcionirati i zapostaviti djeca koja imaju znatno
veću perspektivu. Unatoč znatno višem stepenu sposobnosti u početku, neka djeca ne samo da postižu nivo
sposobnosti izabranih nogometaša, nego je mogu i osjetno premašiti. Prethodno spomenuto istraživanje Maline
i saradnika na portugalskim nogometašima uzrasta od 15 do 16 godina, koje je uključivalo državnu selekciju (n =
19), za ovu dobnu skupinu pokazalo je i karakteristike zrelosti ovih nogometaša. Poređenja biološke i hronološke
zrelosti članova portugalskog državnog tima na osnovu pozicije u timu (tabela 14), pokazuju da su napadači (n
= 4) i odbrambeni igrači (n = 6) bili napredniji u skeletnoj zrelosti nego vezni igrači (n = 7) ( Malina i sar., 2000).
Tabela 14. Karakteristike zrelosti 15 i 16 godišnjih nogometaša portugalskog državnog tima na osnovu pozicije u timu
Pozicija u timu
Biološka starost CA (godine ) Napadač Vezni igrač Odbrana Golman
Hronološka starost SA ( godine ) (n = 4) (n = 7) (n = 6) (n = 2)
16.0 ± 0.2
17.2 ± 0.3 15.8 ± 0.2 16.1 ± 0.1 16.0
16.3 ± 0.7 17.1 ± 0.4
U prosjeku, hronološka starost je bila približna biološkoj starosti kod nogometaša od 11 i 12 godina,
odnosno 12.4 ± 1.3 i 12.3 ± 0.5 godina. S druge strane, prosječna hronološka starost je bila naprednija od
prosječne biološke starosti u dvije starije grupe: 14.3 ± 1.2 i 13.6 ± 0.7 godina, odnosno kod igrača od 13 i 14
godina i kod nogometaša od 16.7 ± 1.0 i 15.8 ± 0.4 godine, odnosno kod igrača od 15 i 16 godina. Sedam
dječaka (16%) u najstarijoj dobnoj grupi su već bili skeletno zreli dječaci i nisu bili uključeni u računanje
hronološko-bioloških razlika. Oni su jednostavno klasificirani kao odrasli i hronološka starost im nije određena.
Igrači su bili također klasificirani kao kasni, prosječni („na vrijeme“) i napredni u sazrijevanju bazirani na razlici
između hronološke i biološke starosti, odnosno zrelosti. Među portugalskim nogometašima od 11 odnosno 12
godina, procenati dječaka sa kasnim i ranim sazrijevanjem su bili isti (21%). Među igračima od 13 odnosno 14
godina procenti dječaka sa kasnim i ranim sazrijevanjem bili su 7% i 38%. Odgovarajući procenti kasnog i ranog
sazrijevanja petnaestogodišnjih i šesnaestogodišnjih igrača bili su 2% i 49%. Kao što je već zabilježeno, sedam
(16%) petnaestogodišnjih i šesnaestogodišnjih igrača već su bili skeletno sazreli (biološki odrasli). Na ovaj način
kontrast između kasnog i ranog sazrijevanja petnaestogodišnjih i šesnaestogodišnjih igrača bio je 2% i 65%. Jasno,
sa povećanjem biološke starosti, dječaci sa kasnim sazrijevanjem su u vidljivom nedostatku u ovom uzorku
elitnih mladih nogometaša (Malina et al., 2000). Kada su hronološka i biološka starost mladih portugalskih igrača
upoređeni relativno jedan naspram drugoga, hronološka starost se rasporedila iznad i ispod linije identiteta. Ovaj
zaključak je posebno istinit u kasnom djetinjstvu i ranoj adolescenciji do 14 godine života. Zatim, hronološka
starost teži da se nalazi češće iznad linije identiteta, što ukazuje da je hronološka starost u prednosti u odnosu na
biološku starost ili da je biološka zrelost nogometaša adolescenata naprednija. Podaci skeletne zrelosti uzoraka
portugalskih mladih nogometaša su u principu dosljedni i tačni. Ovi podaci pokazuju da su među igračima od
10 do 13 godina zastupljeni dječaci svih nivoa zrelosti. Sa napredovanjem doba i iskustva, napredniji dječaci u
skeletnoj zrelosti su češći među adolescentnim igračima od 14 i više godina.
Sastav tijela nogometaša
U savremenoj sportskoj dijagnostici i evaluaciji trenažnog procesa velik značaj ima utvrđivanje sastava tijela
i viška masne komponente u ukupnoj masi tijela, u usporedbi s vrijednostima koje se nalaze kod vrhunskih
takmičara nekog sporta. Ovo se posebno odnosi na sportove u kojima masno tkivo čini značajnu balastnu
masu i umanjuje učinkovitost sportaša. Za utvrđivanje sastava tijela do sada su se koristile razne metode koje
su se zasnivale na mjerenju antropometrijskih mjera (nabori, visina, težina, obim itd). Najčešće se koristila
metoda Jaksona i Pollocka (1980), kojom se mjerenjem kožnih nabora na osnovu regresijskih jednadžbi
utvrđuje postotak masti u organizmu. Koristila se i metoda Heatha i Cartera (1967), na osnovu koje je utvrđen
43
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
somatotip vrhunskih sportista i tim vrijednostima se teži u trenažnom procesu. Najčešće korištene metode u
terenskim i laboratorijskim uslovima u cilju određivanja tjelesne strukture fizički aktivne populacije predstavljaju
antropometrijske metode (Ramadan i Byrd 1987; Green 1992; Dowson i sar. 1999). Ove metode mjerenjem
dimenzija ljudskog tijela i korištenjem adekvatnih jednačina na jednostavan način daju indirektnu procjenu o
sadržaju masti, mišićnog i koštanog tkiva sportista. U planiranju i evaulaciji trenažnih procesa zanimaju nas
posebno one somatske karakteristike koje su pod utjecajem egzogenih faktora, posebno treninga i ishrane, a
na koje je određenim modifikacijama moguće u većoj mjeri utjecati. Zbog toga utvrđivanje masne i nemasne
komponente i sastava tijela sportiste, uz poznavanje optimalnih vrijednosti za određeni sport, zauzima važno
mjesto u savremenom treningu. U sastavu tijela nemasnu komponentu u ukupnoj masi tijela čine mišići, kosti i
unutarnji organi, a masnu komponentu čine tzv. bitna i nebitna mast. Bitnu mast čini 2–5 % od nemasne mase
tijela u obliku lipidnih sastojaka ćelija. Nebitnu mast u većini čini potkožno masno tkivo.
Slika 3. Sastav tijela čovjeka izražen u procentima
Odnos masne i nemasne komponente kod sportista uveliko se mijenja na račun uvećanja nemasne
komponente u ukupnoj masi tijela. Na odnos ove dvije komponente utječu i spol i godine života. Znatno viši
udio masti imaju osobe ženskog spola, a najveći omjer nemasnog dijela tijela prema masnom dijelu dostiže
se oko 20 godine života, da bi se potom omjer smanjivao kod nesportista. Nakon 20 godina života očekuje
se normalno povećanje tjelesne masti za 1% za svaku dekadu. Gornje granice postotka masti iznose 25% za
muškarce i 30% za žene, dok se minimalne vrijednosti kreću od 5 do 10% za muškarce i od 5 do 17% za žene
(Mišigoj-Duraković, 2008).
Tablica 15. Postotak tjelesne masti kod muškaraca (Wilmore, 1986; Wilmore i Costill, 2004)
Bitna mast (u staničnoj strukturi) 1–5
Minimalna 5
Većina sportaša 5–13
Optimalno zdravlje 10–25
>25
Adipozitet 6–14
% tjelesne masti za nogomet 6–12
% tjelesne masti za košarku 5–17
% tjelesne masti za odbojku 6–12
% tjelesne masti za plivanje 6–14
% tjelesne masti za tenis
44
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
Sastav tijela sportiste znatno se mijenja iz godine u godinu te je taj problem otvorio vrata velikom broju
istraživanja uzroka i izvora te varijabilnosti i proširio praktičnu primjenjivost u sportu. Većina tradicionalnih
metoda zasniva se na dvokomponentnom modelu sastava tijela, prema kojem se ukupna tijelesna masa sastoji
od masne i nemase mase. Pritome masnu masu tijela čini tzv. bitna i nebitna mast. Bitna mast čini 2% nemasne
mase tijela u obliku lipidnih sastojaka tijela i neophodna je za zdravo funkcionisanje organizma. Nebitnu mast
čine potkožno masno tkivo, žuta koštana srž i abdominalna visceralna mast. Razvojem savremenih softverskih
sistema, pored antropometrijskih, pojavile su se mnoge metode za procjenu i utvrđivanje sastava tijela, a
najpoznatije i one koje daju napreciznije rezultate su: hidrostatičko mjerenje (Hydrostatic Weighing); analiza
bioelektričnog otpora tijela - Bioelectrical Impedance Analysis (BIA); metoda zračne pletizmografije (Bod - Pod)
(Ostojić 2007; Kutáč i saradnici 2008; Mišigoj-Duraković 2008). Mjerenjem tjelesne kompozicije (sastava tijela)
dobivaju se podaci o topološki ukupnom ili segmentarnom sastavu tijela sportiste koji ukazuju na udio masti
(% i kg) u odnosu na bezmasnu masu (% i kg) u građi tijela optimalnih vrijednosti u odnosu na istraživanu dob
sportiste, vrijednosti kao što su % vode u tijelu (TBW), BMI-body mass index, vrijednost bazalnog metabolizma
(BMR), bioelektrični otpor tijela itd.
TBW pokazuje postotak vode u tijelu. Većina ljudi ne pije dovoljno vode. Ako čovjek počne osjećati
žeđ to je znak da tijelo već pati od blage dehidracije. Neprestano se gubi voda tokom dana kroz znoj,
mokraću i disanje. Iznos odstupa zbog: razine tjelesne aktivnosti, klimatskih uslova, bolesti, lijekova,
promjene hormona i loše prehrane. TBW (eng. Total Body Water) je postotak tečnosti u tijelu sportiste
i taj podatak nam omogućava da brzo nadoknadimo tečnost ako su razine postotka vode u tijelu niske.
Tijelo će funkcionirati efikasnije, osjećat će se zdravije i smanjit će se rizik od razvoja ozbiljnih zdravstvenih
problema. Normalan TBW postotak (TBW %) varira kod žena između 45 i 60%, a kod muškaraca između
50 i 65%. Za sportaše, slika je 5% viša od ovih raspona, kako oni imaju veću mišićnu masu i kosti, a mišići
sadrže više vode nego masti (pretilo tkivo). Primjerena hidracija je najmanje 6–8 čaša tekućine svaki dan i
više kod sportista (Bajramović i Čolakhodžić, 2009). Piju se raznovrsne tekućine, ali treba paziti da pića ne
sadržavaju kofein ili alkohol, kako ove tvari djeluju kao diuretici i uzrokuju da tijelo gubi tekućinu. Sportisti
treba da piju dosta tekućine prije, tokom i nakon tjelesne aktivnosti. Treba unositi više tekućine tokom
toplijeg vremena i na većim altitudama.
BMR (eng. Basal Metabolic Rate) je dnevna minimalna razina energije ili kalorije koje su potrebne za
efektivno funkcionisanje organizma u miru. Osoba sa visokim BMR može potrošiti više kalorija u miru nego osoba
sa manjim BMR-om. BMR se temelji na nivou mišićne mase. Razumijevanje Bazalnog metabolizma omogućava
korisniku da vidi prema određenom broju koliko mu je potrebano kalorija u skladu sa svojom tjelesnom građom
i stilom života. Što sportista ima više mišića ili generalo više aktivnosti, mora uzimati više kalorija potrebnih za
rad, tako da ishrana i karakteristike programa treniranja mogu biti temeljene na ovim informacijama. Vrijednost
bazalnog metabolizma također se smanjuje kako opada tjelesna dob. Međutim, metabolička stopa se može
povećati kroz redovit trenažni proces.
U daljem tekstu bit će prezentirani podaci istraživanja promjena u sastavu tijela sprovedenog na uzorku
od 271 nogometaša koji su bili podijeljeni u sedam subuzoraka (U10, U12, U13, U14, U16, U18 i seniori), a
koji predstavljaju različite takmičarske uzraste nogometaša u BiH i koji nam pokazuju trend razvoja BMR-a,
tjelesnog otpora IMPEDANCE, količine i postotka masti u tijelu FATMASS i FAT %, bezmasne mase u tijelu FFM
i količine tečnosti u tijelu nogometaša TBW (Čolakhodžić i sar. 2011). Minimalna dnevna količina energije ili
kalorije koje su potrebne za efektivno funkcionisanje organizma u miru (BMR), (FFM) udio bezmasne mase u
ukupnoj masi i TBW, koja predstavlja ukupnu količinu vode u tijelu, imaju kontinuiran trend rasta u čitavom
periodu i on se kreće kontinuiranom linijom sa većim prirastom do seniorskog perioda. Pretvarajući količinu
tečnosti u ukupnoj masi u procentualni udio, vidjet ćemo da se količina tečnosti izražena u procentima tjelesne
mase kreće od 59,8% (10 godina), 63,84% (12 godina), 62,31% (13 godina), 64,67% (14 godina), 67,05% (16
godina), a zatim dolazi do stabilizacije i laganog pada vrijednosti kod seniora (66,39%). Kod količine masnog
tkiva u ukupnoj masi tijela (FATMASS) evidentan je nagli prirast u periodu od dvanaeste do trinaeste godine,
da bi u tom periodu došlo do fleksije krive rasta i smanjenog, ali kontinuiranog opadanja količine masnog tkiva
do četrnaeste godine. I procent masnog tkiva (FAT %) u ukupnoj masi ispitanika ima sličnu krivu rasta, samo
što je ovdje primjetan kontinuiran prirast u periodu od dvanaeste do trinaeste godine (2%), a zatim nagli pad
procentualnog udjela masti u periodu do četrnaeste godine (3,5%). Jedina varijabla u sastavu tijela koja ima
kontinuiran pad vrijednosti je (IMPENDACE) koja predstavlja otpor u tijelu ispitanika. Evidentno je da u ovom
periodu dolazi do smanjenja masnog tkiva, a povećanja mišićne mase, vode i ostalih nemasnih sastojaka, što
vodi ka smanjenju otpora u tijelu ispitanika i boljem protoku električne energije, na čijem principu je i bazirana
ova tehnika istraživanja.
45
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Grafikon 31. Trend razvoja varijable BMR
Grafikon 32. Trend razvoja varijable IMPENDANCE
Grafikon 33. Trend razvoja varijabli FAT % i FATMASS
Grafikon 34. Trend razvoja varijable FFM
46
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
Grafikon 35. Trend razvoja varijable TBW (kg i %)
Analizom međugodišnjih priraštaja sastava tijela na osnovu aritmetičkih sredina varijabli, može se zaključiti
da nogometaši evidentno imaju promjenjiv trend rasta u postotku i masi masnog tkiva, gdje dolazi do pada
vrijednosti od desete do dvanaeste godine kada nastupa porast masnog tkiva sve do trinaeste godine, a zatim
dolazi do naglog smanjenja vrijednosti do šesnaeste godine, što se može objasniti ubrzanim rastom i razvojem,
kao i utjecajem trenažne aktivnosti ispitanika koju prati povećanje količine mišićne mase, a smanjenje udjela
masti u sastavu tijela. Količina tečnosti u tijelu (TBW) također ima kontinuiranu krivu rasta, ali ako to iskažemo
u procentualnim vrijednostima onda ćemo primijetiti da se količina tečnosti u tijelu nogometaša povećava
postepeno (U10 = 59,8%; U12 = 63,8%; U13 = 62,3%; U14 = 64,67%; U16 = 67,05%; U18 = 69,56%) do seniorskog
perioda kada počinje lagano da opada (SENIORI = 66,39%). Prema dobivenim rezultatima može se izvesti
generalni zaključak da nogometaši u razdoblju od početka trenažnog procesa do seniorskog perioda imaju
ubrzan rast i razvoj, praćen povećanjem mišićne mase a smanjenjem količine i procentualnog udjela masti u
tjelesnoj kompoziciji. Na ovakav dinamičan trend promjena u sastavu tijela, pored faktora rasta i razvoja, velik
utjecaj sigurno igra sistematski planirana i programirana trenažna tehnologija u nogometnim klubovima.
Konstitucija nogometaša
Konstitucija (lat. constitutio – sastav, sklop) je specifičan sklop nasljednih i stečenih morfoloških,
funkcionalnih i psiholoških karakteristika neke osobe u odnosu na koje se ona razlikuje od drugih osoba. Pri
tome se uzimaju u obzir slijedeće karakteristike:
• opći izgled tijela,
• razmjere i odnosi pojedinih dijelova tijela,
• reagovanja na različite spoljne faktore,
• ispoljavanje sklonosti prema određenim bolestima.
Faktori koji utječu na formiranje konstitucije neke osobe mogu se podijeliti u dvije velike grupe: endogene
(unutarnje) i egzogene (vanjske). Ovi faktori nisu eksplicitno odvojeni i filogenetski su jako isprepleteni.
Endogene (unutarnje) faktore uobličavanja ljudske konstitucije čine nasljeđe, spol i životna dob čovjeka. Nasljeđe
predstavlja utjecaj genetskih faktora na uobličavanje ljudske konstitucije, gdje se jasno opaža u sličnostima sklopa
karakteristika koje definišu članove uže porodice. Utjecaj životne dobi je najjednostavnije vidjeti u promjenama
proporcija dijelova tijela u različitim uzrasnim periodima. Određene osobe u toku svoga životnog vijeka promjene
svoj konstitucijski tip iz jednog u drugi, ali treba napomenuti da se stabilizacija konstitucijskog tipa osobe odvija
nakon 20. godine života i traje do starosti, kada dolazi do promjena, posebno u morfološko-funkcionalnom
prostoru. Utjecaj spola je vidljiv u jasnim razlikama u gotovo svim antropološkim obilježjima između muškaraca
i žena od rođenja do smrti. Egzogene (vanjske) faktore koji utječu na uobličavanje konstitucije čovjeka čine:
socijalni faktori, način ishrane, hronične bolesti, tjelesna aktivnost i bavljene sportom, itd.
Cilj određivanja konstitucije i konstitucijskih tipova čovjeka je procjena disponiranosti i spremnosti
određene osobe za savladavanje različitih fizičkih i psihičkih napora, kao i reakcije te osobe na različite utjecaje
okoline. Prvi podaci o ljudskom somatotipu, odnosno konstituciji, datiraju još iz perioda antičke Grčke, od
Hipokrata (460–377. pr. n. e). Rimski ljekar Galen (129–200. n. e.) u prvom vijeku nove ere također se bavio
pitanjima konstitucije. Značajnija naučna imena koja su se bavila pitanjem konstitucije u XIX i XX vijeku su
Rosten i Sigaud (francuska škola), De Đovani, Viola i Pende (talijanska škola), Krečmar i Konrad (njemačka škola),
Šeldon, Ris i Ejzenk (američka škola) i Černorcki, Serebrovskaja i Krilov (ruska škola). Navedeni autori, kao i mnogi
drugi koji su se bavili ovim problemom, doprinijeli su nastanku danas važeće i najčešće primenjivane Heath –
Carterove metode za određivanje ljudskog somatotipa.
47
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
Prvi podaci o tri komponente somatotipa, endomorfne, mezomorfne i ektomorfne, potječu od Šeldona
(Sheldon, W. H., 1940), a prihvaćeni su i modifikovani od američkih naučnika, Heatha i Carterove. Navedeni
autori su, na osnovu određenih antropometrijskih parametara, odredili somatotip primjenom formula, tabela i
nomograma (Heath i Carter 1967; Carter i saradnici, 1983; Carter i saradnici, 1984b; Carter, 1992). Endomorfna
komponenta povezana je sa količinom masnog tkiva, mezomorfna sa mišićnom masom, a ektomorfna
sa odnosom tjelesne visine i težine. Jedna od komponenti je dominantna i tada se radi o “čistim tipovima”
(endomorf 7-1-1, mezomorf 1-7-1 i 1-1-7 ektomorf). Najčešće su prisutne konstitucije koje imaju karakteristike
dvije (5-7-1), pa i sve tri komponente (4-4-4). Neki autori vezuju konstituciju isključivo za genetsku osnovu, no,
sigurno je da razvoj somatotipa zavisi i od drugih, unutrašnjih i spoljašnjih, faktora.
Tjelesna konstitucija (somatotip) reprezentuje prije oblik tijela nego tjelesnu veličinu, a njeno mjerenje
poznato je kao somatotipizacija. Somatotip je pokazatelj tridimenzionalnog modela tjelesne građe –
endomorfizma, mezomorfizma i ektomorfizma. Udjelom somatotipa u populaciji sportista bavio se Filostrata
Flavije još u antičkoj Grčkoj te je opisao kako treba da bude građen sportista koji će se vratiti s Olimpijskih
igara kao pobjednik (Mišogoj-Duraković, 2008). U dosadašnjoj literaturi su prisutna oprečna mišljenja o zasluzi
somatotipa za uspješnost u sportu, ali sigurno je predispozicija dio mozaika koji će u sadejstvu s drugim činiocima
(trenažni proces, ishrana, motivacija) biti relevantna za uspješnost. Antropometrijske studije koje uključuju i
somatotip pokazuju različitost kod sportista, a koji zavisi od vrste sportske aktivnosti i nivoa takmičenja.
U sportovima u kojim dominira snaga karakteristična je mezomorfna komponenta. Mezomorfna
komponenta se vezuje za individualne sportove gdje se zahtijeva velika mišićna snaga, a ektomorfna za kolektivne
sportove gdje se zahtijeva preciznost i umijeće. Kod atletičara najčešće je zastupljen mezomorfni somatotip sa
prelaskom ka endomezomorfnim i mezoektomorfnim karakteristikama zavisno od vrste aktivnosti. Mezomorfna
komponenta vezuje se za mišićnu snagu koja je i neophodna za vrhunske rezultate kod trkača, skakača i bacača
(Carter, 1990; Carter 1992). Analize somatotipa sa Olimpijskih igara (od 1948 u Londonu do Olimpijskih igara
u Montrealu) i drugih internacionalnih takmičenja onih učesnika koji su osvojili medalje ili bili u samom vrhu,
pokazuju da se grupišu oko 2- 5-2,5 kod muškaraca i 3–4-3 kod žena, odnosno da su mezomorfni, centralni
somatotipovi. Upoređivanje atletičara oba pola na svim Olimpijadama sa referentnim grupama pokazuje da su
oni više mezomorfni, a manje endomorfni (De Garay i sar., 1974; Carter i sar., 1983). Analiza somatotipa sportista
na nacionalnim takmičenjima pokazuje odstupanje od centralnog somatotipa koji je karakterističan za sportiste
sa vrhunskim olimpijskim rezultatima, kako je ranije navedeno, i kreće se, u zavisnosti od sportske discipline, od
dominantne komponente somatotipa prema jednoj od dvije ostale komponente.
Smatra se da je različitost somatotipova kod nacionalnih sportova posljedica razlika u tehničkoj-tehnološkoj
opremljenosti, rasnoj i etničkoj pripadnosti pojedinaca, socio-ekonomskom statusu, selekcijskim metodama i
tehnologiji trenažnog procesa. Prisutna je veća različitost somatotipova kod mlađih atletičara oba pola u odnosu
na starije, a seksualni dimorfizam je manji kod mlađih nego što je to slučaj kod starijih sportista (Carter, 1990).
Analiza plivača visoke klase pokazuje da je kod ove grupe zastupljen mezomorfni somatotip (2,5-5-3) i da su
prisutne razlike u stilovima plivanja (Carter, 1984b). Ističe se da je somatotip dječaka mezomorfni sa tendencijom
ka ektomorfnoj komponenti, a intenzivni trenažni proces mijenja somatotip prema mezomorfnoj komponenti,
uz smanjenje endomorfizma (Bagnall and Kellett 1977; Kellett, 1978). Razliku u somatotipu u različitim stilovima
u plivanju ističe Araujo, kao i da mladi plivači imaju tendenciju da budu manje mezomorfni a više ektomorfni
(Araujo, 1978). Somatotipizacija se radi i u dječijoj dobi i u uzrastu adolescenata radi usmjeravanja mladih ka
sportovima kojima odgovara njihova konstitucija (Carlos Marta, 2011). Mnogobrojne analize pokazuju da su
somatotipovi podložni promjenama na koje utječe način života i biološka akceleracija (Jović i sar., 2010; Lozovina
i sar. 1989, preuzeto iz Mišigoj-Duraković, 2008).
Tipična somatotipizacija vrhunskih nogometaša je 3-5-3, a pokazuje dominaciju mezomorfne (mišićne)
komponente (Viviani i Casagrande, 1990; Rahkila i Luhtanen, 1991; Toteva, 1999). Muskularnost može predstavljati
prednost u smislu elemenata igre kao što su vođenje i građenje lopte, ubrzavanje i okretanje, šutiranje, duel igra
itd. Kod vrhunskih nogometaša naročito je dominantna muskularnost natkoljenice i potkoljenice u poređenju
sa trupom i gornjim ekstremitetima (Toriola i sar., 1985). Nogometaši naginju da budu mišićavi ili muskulatorni
ako se procjena vrši Heath-Carterovim somatotipskim protokolom (Heath i Carter, 1990). Premda postoji neka
varijacija koju treba uzeti u obzir, a koja je u vezi sa uzimanjem uzorka i očekivanim promjenama sa rastom i
sazrijevanjem, posebno iznenadnim rastom (akceleracijom), prosječni somatotipovi nogometaša adolescenata,
zaostalih ili ubrzanih u razvoju, su u principu slični i potpadaju unutar rangova somatotipova državnih i vrhunskih
igrača (Carter, 1988; Carter i Heath, 1990). Ovakva tendencija naglašava potencijalno važnu ulogu tjelesne građe
i konstitucije u selekciji ili procesu uključivanja i isključivanja talenata. Nogometaši takođe naginju da budu
mršaviji nego populacija koja se ne bavi sportom.
U Bosni i Hercegovini nismo pronašli nijedno istraživanje koje se bavi problemom somatotipa mladih
nogometaša. U Hrvatskoj, Erceg, Grngatov i Milić (2013) su istraživali somatotip hrvatskih nogometaša amatera
seniora u cilju analiziranja razlike u somatotipu prema igračkim pozicijama. Korištena je metoda Heath-Carter,
a uzorak je sačinjavalo 40 nogometaša amatera (N = 40). Golmani (N = 5) su u prosjeku imali uravnotežen
48
ANTROPOLOŠKA OBILJEŽJA NOGOMETAŠA
endomorfni somatotip (3,60 ± 1,26), odbrambeni igrači (N = 13) i napadači (N = 9) su imali endomezomorfni
somatotip, dok su vezni igrači (N = 13) imali središnju mezomorfnu kategoriju somatotipa (4,30 ± 1,71). Ispitanici
su razvrstani u 11 od 13 mogućih kategorija somatotipa. Dominacija mezomorfnog somatotipa je primijećena
kod 37% ispitanika, dok je endomorf komponenta dominirala kod 27% nogometaša. Analizom varijance je
deteminisano da su golmani bili viši od veznih i napadača, vezni igrači su znatno lakši nego odbrambeni igrači
i golmani, a odbrambeni igrači su bili više mezomorfni od veznih igrača i golmana. U usporedbi s elitnim
nogometašima, amateri su imaju manje mezomorfni i više endomorfni somatotip.
Igrači Prve turske lige su manje endomorfni, više mezomorfni i manje ektomorfni u odnosu na nogometaše
u drugoj ligi (2,4-4,8-2,3 naspram 3-4,5-2,6) (Hazir, 2010). Karakterističan somatotip elitnih nogometaša učesnika
„Copa America“ iznosi 2,2-5,4-2,2 (± 0,7, ± 1, ± 0,6) (Rienzi i saradnici, 2000), dok kod elitnih nogometaša španske
Prve lige somatotip preferira dominantnu mezomorfnu komponentu 2,4-4,8-2,3 (± 0,52, ± 0,88, ± 0,73) (Casajus,
2001). U istom istraživanju Casajus uspoređuje dobiveni somatotip sa somatotipovima drugih istraživača
u različitim nogometnim timovima (tabela 16). Somatotipovi su slični, tek ponešto su različiti u engleskih
nogometaša i čini se da su više ektomorfični nego mezomorfični.
Tablica 16. Somatotip nogometaša različitih timova (preuzeto Casajus, 2001)
Uzorak Istraživači Broj ispitanika Somatoitip
brazilski nacionalni tim De Rose E. H. i saradnici (1983) 20 2,6 – 4,7 – 2,3
Boennec P. M. i saradnici (1980) - 2,8 – 5,0 – 2,4
francuska Prva liga 17 2,6 – 4,2 – 2,8
engleska Prva liga White J. E. i saradnici (1988) - 2,1 – 5,1 – 2,3
mađarski najbolji nogometaši Apor P. (1988) 24 2,8 – 5,6 – 2,2
portugalska Prva liga 17 2,2 – 5,1 – 1,9
španski nacionalni tim Gomes D. i saradnici (1989) 17 2,5 – 4,9 – 2,2
španska Druga liga Casajus J. A., Aragones M. T. (1991)
Casajus J. A., Aragones M. T. (1993)
Somatotip čileanskih profesionalnih nogometaša (n = 100), prosječne starosti od 23 ± 4,4 godina, prema
Heath-Carter somatotipu daje uravnotežen mezomorfni tip (2,25-5,32-2,26), posebno među odbrambenim
igračima. Pozicije s manje disperzija u njihovu somatotipu su obrambeni igrači i golmani, a vezni igrači i napadači
pokazuju veću varijabilnost somatotipa (Henríquez-Olguín i sar., 2013).
Na uzorku od 187 nogometaša juniora u dobi od 17 do 18 godina Salgado i saradnici (2009) su utvrdili
somatotip i sastav tijela portugalskih mladih nogometaša. Igrači su bili klasificirani prema poziciji u igri, a
somatotip je procijenjen također prema Heath i Carterovoj (1967). Metoda se temelji na 10 somatskih mjerenja
na različitim mjestima tijela. Dobiveni podaci pokazuju da je somatotip portugalskih nogometaša juniora bio
3,03-4,78-2,55 čime spada u kategoriju uravnotežen rnezomorfni somatotip. Golmani, centralni defanzivni
igrači i igrači sredine su imali uravnoteženi mezomorfni somatotip, dok su bočni defanzivni i napadači težili
ka endomezomorfnom somatotipu. Kod svih pozicija u igri nema statističke značajnosti u endomorfnoj
komponenti, a golmani su imali najveće vrijednosti ove komponente (3,79 ± 1,4). Ustanovljeno je da su centralni
defanzivni igrači skloni najvećim vrijednostima ektomorfije (2,84 ± 0,9).
White, R. L. (2007) uspoređuje odabrane antropometrijske i bioenergetske karakteristike 20 nogometaša
i 20 nogometašica mlađeg uzrasta. Nogometašice uzrasta 15,1 ± 1.1 godina i nogometaši uzrasta 15,1 ± 0.9
godina su prolazili kroz standardizirane fiziološke i laboratorijske testove u svrhu utvrđivanja somatotipa
(Heath-Carter metod), tjelesnog sastava (Hydrostatic weighing), maksimalne aerobne moći (Bruce treadmill
protocol) i anaerobne sposobnosti (Wingate test). Dok su tjelesne težine bile slične među grupama, muškarci
su bili prosječno veći (170,3 ± 7,6 cm) od djevojaka (165,2 ± 5,6 cm) (statistička značajnost p < 0.05), postotak
masnog tkiva je bio veći kod nogometašica (18.2 ± 4.7%) u odnosu na nogometaše (9,6 ± 3,2%), dok je bezmasna
masa tijela bila niža kod nogometašica (p < 0.05). Rezultati T-testa su pokazali da je somatotip nogometašica
težio više endomorfizmu (3,2 ± 0,7), dok je kod muškaraca iznosio 1,9 ± 0,4 (p < 0.05), a manje ektomorfizmu
(žene 2,8 ± 0,8; muškarci 3,8 ± 0,8), što je statistički značajno na nivou p < 0.05. Bez obzira da li su podaci bili
izraženi u apsolutnim (L/min) ili relativnim uslovima (ml/kg LBM/min), nogometaši su imali veće vrijednosti za
maksimalnu aerobnu moć (p < 0.05). Apsolutne srednje vrijednosti anaerobne moći su bile značajno veće kod
nogometaša (452,4 ± 87,8W) u odnosu na nogometašice (408,4 ± 60,1W) (p < 0.05). Nasuprot tome, apsolutna
maksimalna anaerobna moć, iako za 9,3% veća kod nogometaša (632,79 ± 123,6 W), nije bila različita kod
nogometašica (578,9 ± 104,8 W) (p < 0.05). Također ne postoji razlika između grupa u anerobnoj moći izraženoj
u relativnoj masi tijela po kilogramu (W/kg LBM) (p > 0.05).
Masocha i Katanha (2014) utvrđuju antropometrijske karakteristike i somatotip mladih nogometaša
prema igračkim pozicijama u timovima u Zimbabveu. Kod šesnaest mladih igrača prosječne starosti (15,3 ± 0,68
godina) mjerene su antropometrijski varijable: visina, tjelesna masa, kožni nabori, obimi i dijametri. Somatotip
je izračunat primjenom metode Heatha-Carter (1990). Dobiveni rezultati (srednja vrijednost ± SD) pokazuju
49
TEHNOLOGIJA TRENINGA MLADIH NOGOMETAŠA – NAUKA I PRAKSA
da mladi nogometaši ovog uzrasta u Zimbabveu imaju prosječnu tjelesnu masu 63,0 ± 5,49kg, prosječnu visinu
170,2 ± 4,61cm, zbroj nabora 41,1 ± 6.00mm. Somatotip kod igrača je bio 1.56-3.45-2.74 (endomorf, mezomorf
i ektomorf). Utvrđeno je da nema statistički značajne razlike među posmatranim igračkim pozicijama i kod
antropometrijskih i vrijednosti somatotipa (p > 0,05), osim u visini (p < 0,01). Zaključeno je da je srednja
vrijednost antropometrijskih karakteristika i somatotipa mladih nogometaša u Zimbabveu bila nešto niža od
vrijednosti igrača sličnog uzrasta u svijetu. Nedostatak značajnih statističkih razlika među igračkim pozicijama
odražava sistematske kriterije prepoznavanja i odabira talenata.
Tablica 17. Somatotip mladih nogometaša Zimbabvea (Masocha i Katanha, 2014)
Pozicija igrača Endomorfija Mezomorfija Ektomorfija
Golman 1.60 ± 0.10 4.13 ± 0.50 3.23 ± 0.21
Odbrana 1.45 ± 0.13 2.75 ± 1.12 3.10 ± 0.48
Sredina 1.52 ± 0.10 4.32 ± 0.67 2.05 ± 0.83
Napad 1.66 ± 0.37 2.90 ± 0.38 2.72 ± 0.73
Zajedno 1.56 ± 3.45 3.45 ± 0.97 2.74 ± 0.74
Cilj projekta koji su radili Gil S. M., Gil J., Irazusta A., Irazusta J. (2010) u Brazilu bio je ocijeniti promjene u
antropometrijskim karakteristikama i somatotipu kod nogometaša u različitim dobnim skupinama i usporediti
te karakteristike s onima u općoj populaciji, u ovom slučaju populaciji Baskije i SAD-a. U projektu su sudjelovala
203 nogometaša u dobi od 14 do 19 godina. Visina, težina, BMI, kožni nabori, dijametri i obimi dijelova tijela su
izmjereni kako bi se izračunao sastav tijela i somatotip prema uzrasnim periodima, kao i da se uporedili dobiveni
podaci sa općom populacijom Baskije i SAD-a. Dječaci u dobi od 14 i 15 godina su manji i mršaviji od ostatka
igrača. Od 16 godina nadalje nije bilo razlike u mjerenjima, što znači da su ispitanici dostigli rast i razvoj u dobi od
16 godina. Mladi brazilski nogometaši pokazali su uglavnom mezomorfni somatotip, s izuzetkom 14-godišnjaka
koji su imali veću ektomorfiju u odnosu na ostale uzrasne grupe. Usporedba dobivenih podataka s općom
populacijom pokazala je da su mladi nogometaši bili veći i i teži u odnosu na dječake iste dobi u općoj populaciji,
iako se to može pripisati i procesu selekcije koji favorizira dječake s tim antropološkim karakteristikama.
Tablica 18. Somatotip mladih nogometaša Brazila (Gil i saradnici, 2010)
Komponenta U14 U15 Uzrasni periodi U18 U19
2,46 (± 0,96) 2,30 (± 0,74) U16 U17 2,56 (± 0,50) 2,38 (± 0,51)
Endomorfija 4,20 (± 0,82) 4,34 (± 1,11) 2,64 (± 0,97) 2,47 (± 0,72) 4,72 (± 0,80) 4,26 (± 0,85)
Mezomorfija 3,38 (± 1,07) 3,06 (± 1,14) 4,40 (± 1,01) 4,41 (± 0,98) 2,36 (± 0,76) 2,44 (± 0,64)
Ektomorfija 2,64 (± 0,9) 2,61 (± 0,76)
Promjene somatotipa i njegovih komponenata kroz različite uzrasne periode nogometaša najbolje ćemo
vidjeti na primjeru mladih grčkih nogometaša (Nikolaidis i Karydis, 2011). Promjene su povezane sa starošću
dječaka, a posebno su značajne u komponenti endomorfije i ektomorfije. Komponenta endomorfije i ektomorfije
je nestabilna i kroz adolescenciju se smanjuje do seniorskog uzrasta, dok je mezomorfna komponenta relativno
stabilna sa blagim povećanjem do 5 i iznosi 3 - 4.9 - 2.3 što je slično prethodnim istraživanjma.
Tabela 19. Somatotip grčkih nogometaša kroz različite uzrasne periode (Nikolaidis i Karydis, 2011)
Uzrast Endomorfija Mezomorfija Ektomorfija
U12 5.5 (± 3) 4.5 (± 1.4) 2.1 (± 1.5)
U13 4.1 (± 2.2) 4.5 (± .9) 2.9 (± 1.1)
U14 3.4 (± 1.3) 4.3 (± 1.1) 3.3 (± 1.3)
U15 3.6 (± 1.3) 4.2 (± 1.2) 3.1 (± 1.4)
U16 3.6 (± 1.4) 4.4 (± 1.2) 2.8 (± 1.5)
U17 3.4 (± 1.6) 4.5 (± 1.5) 2.8 (± 1.6)
U18 3.4 (± 1.3) 4.5 (± 1.2) 2.6 (± 1.3)
U19 3 (± .9) 4.7 (± .9) 2.6 (± .9)
U20 3.2 (± 1) 4.9 (± .9) 2.3 (± 1)
U21 2.8 (±1) 5 (± 1.1) 2.4 (± 1.1)
Slične rezultate somatotipizacije vidimo i kod mladi brazilskih nogometaša. Analizom somatotipa 282
mlada nogometaša uzrasta od 10 do 13 godina, pokazuje se dominacija mezomorfne komponente u svim
50
The words you are searching are inside this book. To get more targeted content, please make full-text search by clicking here.
Tehnologija treninga ŠTAMPA 30.06. 2016
Discover the best professional documents and content resources in AnyFlip Document Base.
Search