พ่อแก่บรมครู ฉบับ 5

351

๗๐ ปีเทา่ กนั แตไ่ ดค้ วามสขุ จากการรํามาก เพราะเป็ นการรําให ้
ทา่ นทรี่ ักใครน่ ับถอื กนั มาแตเ่ ยาว์ และเป็ นการรําในสํานักดงั้ เดมิ
เมอ่ื แรกหดั

ตอ่ จากนัน้ ก็ไดแ้ ตเ่ ป็ นทปี่ รกึ ษาเวลาจะมกี ารแสดงดา้ นนี้
การถา่ ยทอดวชิ าครัง้ สดุ ทา้ ยซงึ่ ถงึ จะทําไมไ่ ดเ้ ต็มทกี่ ไ็ ดแ้ กถ่ า่ ย
ทา่ รํานางสรู ปนขา แก่ น.ส. อาพนั ทอง อมรวสิ ยั สรเดช ผเู ้ ป็ น
หลานรัก ซงึ่ รําสนองพระเดชพระคณุ สมเด็จเจา้ ฟ้ากรมพระยา
นรศิ รานุวดั ตวิ งศ์ ในงานฉลองพระชนั ษาครบ ๑๐๐ ปี ซง่ึ ทาง
รัฐบาลจดั ขน้ึ ณ พพิ ธิ ภณั ฑส์ ถาน เมอ่ื พ.ศ. ๒๕๐๖ จดั โดยเชอ้ื
สายละครดกึ ดําบรรพแ์ หง่ บา้ นหมอ้

ทา่ ราของละครไทยทสี่ าคญั ๆ
นนั้ จะศนู ยเ์ สยี หมด เพราะผรู้ ู้
ในวชิ านนี้ บั วนั แตจ่ ะหมดไป
ควรจะมกี ารถา่ ยภาพยนตร์

แตล่ ะวชิ าเอาไว้

พระราชปรารภ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั
รชั กาลที่ 9

352

ในพ.ศ. ๒๕๐๔ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ในรัชกาล
ปัจจบุ นั (รัชกาลที่ 9) ทรงพระราชปรารภวา่ ทา่ ราของละคร
ไทยทส่ี าคญั ๆ นนั้ จะศนู ยเ์ สยี หมด เพราะผรู้ ใู้ นวชิ านน้ี บั วนั
แตจ่ ะหมดไป ควรจะมกี ารถา่ ยภาพยนตรแ์ ตล่ ะวชิ าเอาไว้

ทา่ รําทส่ี ําคญั ทส่ี ดุ ในวชิ าการละครของไทย คอื

ทา่ "ออกองคพ์ ระพริ าพ" เป็ นทา่ รําทศ่ี กั ดส์ิ ทิ ธ์ิ

การถา่ ยทอดวชิ าผเู ้ ป็ นครู จะตอ้ งพจิ ารณาเลอื กเฟ้น
ศษิ ยอ์ ยา่ งเขม้ งวดไมต่ อ่ ทา่ นใี้ หง้ า่ ยๆ

พระบาทสาเด็จพระเจา้ อยหู่ วั สนพระราชหฤทัย
ในทา่ สําคญั ดงั กลา่ วเป็ นพเิ ศษ ทรงถามหาตวั ผรู ้ จู ้ าก
บรรดาศลิ ปิน ม.ร.ว. คกึ ฤทธ์ิ ปราโมช กราบบงั คมทลู
วา่ นายรงภกั ดี (เจยี ร จารจุ รณ) ซง่ึ รับราชการเป็ น
ตํารวจหลวงอยใู่ นปัจจบุ นั เป็ นผู ้ "ออกองคพ์ ระพริ าพ ได ้
เพราะเคยไดร้ ับการครอบมาจาก พระยานฏั กานรุ กั ษ์
(ทองดี สวุ รรณภารต) จงึ มพี ระบรมราชโองการรับสงั่
ใหห้ านายรงภักดเี ขา้ ไปรําถวาย เพอ่ื บนั ทกึ ภาพไว ้

นายรงภกั ดกี ราบบงั คมทลู วา่ “การออกองค์
พระพริ าพนยี้ งั มผี รู้ อู้ ยอู่ กี คนหนง่ึ เป็ นชน้ั ครู คอื
คณุ หญงิ เทศ นฏั กานรุ กั ษ์ ถา้ ไดค้ ณุ หญงิ
ตรวจสอบดว้ ย การออกองค"์ ทจี่ ะเก็บไวเ้ ป็ นแบบ
แผนจะสมบรู ณ์ พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั จงึ มพี ระ
ราชโองการใหค้ ณุ หญงิ เทศเขา้ เฝ้าทลู ละอองธลุ ี พระ
บาท ในวันนัน้ ดว้ ย

353

กอ่ นออกทา่ รํา นายรงภกั ดไี ดม้ าหาคณุ หญงิ เทศ
เพอื่ สอบทา่ รําใหแ้ น่ใจกอ่ น เมอ่ื ถงึ วนั รําถวายคณุ หญงิ
เทศไดเ้ ขา้ เฝ้าทลู ละอองพระบาทอยา่ งใกลช้ ดิ ทรงพระ
กรณุ าซกั ถามถงึ เรอ่ื งราวตา่ งๆ

เวลานัน้ คณุ หญงิ เทศชรามาก อายไุ ด ้ ๘๐ เศษ หู
และตาไมค่ อ่ ยดี ความจํากเ็ สอ่ื ม แตเ่ มอื่ ศษิ ยจ์ ะได้
โอกาส ออกองคพ์ ระพริ าพถวายตวั ก็ลมื ความเจ็บ
ไข้ ความจาในศลิ ปทเี่ ปรยี บเสมอื นเป็ นชวี ติ ของตน
ก็กลบั แจม่ ใส กราบบงั คมทลู พระกรณุ าดว้ ยความชน่ื
ชมตลอดจนใหค้ วามชว่ ยเหลอื แกน่ ายรงภักดไี ดถ้ งึ เสร็จ
งาน เป็ นทปี่ ลาบปลม้ื แกต่ นเอง บตุ รหลาน และศษิ ย์
ทงั้ หลาย

การไดเ้ ฝ้าทลู ละอองธลุ พี ระบาทในคราวนัน้ อาจนับไดว้ า่
เป็ นงานชนิ้ สดุ ทา้ ย ในวชิ านาฏศลิ ป์ ของคณุ หญงิ เทศ นัฏกานุ
รักษ์ เพราะตงั้ แตน่ ัน้ มากค็ อ่ ยๆ เสอื่ มโทรมดว้ ยความชราไปทลี ะ
นอ้ ยๆ จนถงึ การป่ วยในครัง้ สดุ ทา้ ย และถงึ แกอ่ นจิ กรรมเมอื่ วนั ท่ี
๑๗ เดอื นพฤศจกิ ายน พ.ศ. ๒๕๑๐ บตุ รหลานไดน้ ําศพบรรจไุ วท้ ี่
วดั ธาตทุ อง ถนนสขุ มุ วทิ และไดร้ ับพระราชทานเพลงิ ศพ ณ วดั
นัน้ เมอ่ื วนั ที่ ๒๕ เดอื นกมุ ภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๑๑

ม.ล. บญุ เหลอื เทพยสวุ รรณ
สมภพ จนั ทรประภา

อนุสรณ์ ในงานพระราชทานเพลงิ ศพ คณุ หญงิ เทศ นัฏกานุรักษ์ ณ ฌาปนาสถานวดั
ธาตทุ อง วนั อาทติ ยท์ ่ี ๒๕ กมุ ภาพันธ์ พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๑
PAGE : หอสมดุ ดนตรพี ระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั รัชกาลที่ 9และหอ้ งสมดุ ดนตรฯี

354

ครสู มยศ เปี่ ยมลาภ
ครเู วนชิ เชยี รวงศ์

ครผู ถู ้ า่ ยทอดเผยแพร่ รําองคพ์ ระพริ าพ
สายคณุ หญงิ เทศ นัฏกานุรักษ์

355

เมอื่ พระยานัฏกานุรักษ์ไดถ้ งึ แกอ่ นจิ กรรมเมอื่ วนั ท่ี 29
เดอื นพฤศจกิ ายน พ.ศ. 2479 (พระพริ าพ, 2522, หนา้ 10) กรม
ศลิ ปากร ไดค้ ดั เลอื กผปู ้ ระกอบพธิ ไี หวค้ รโู ขน -ละคร คนใหม่
คณะครผู ใู ้ หญไ่ ดล้ งความเห็นให ้ หลวงวลิ าศวงงาม (หรา่
อนิ ทรนฏั ) เป็ นผทู ้ าพธิ ไี หวค้ รู เนอ่ื งจากหลวงวลิ าศวงงามเป็ น

ผมู ้ คี วามรอบรแู ้ ละฝี มอื ดี อกี ทงั้ ยงั เป็ นผรู ้ ับมอบพธิ ไี หวค้ รู
โดยตรงจากพระยานัฏกานุรักษ์ และดว้ ยจารตี คณุ สมบตั ผิ ู ้

ประกอบพธิ ที ยี่ ดึ ถอื มาแตโ่ บราณ ดงั นี้

“ตอ้ งเป็ นผปู ้ ระสทิ ธป์ิ ระสาท สบื ตอ่ มาจากครเู ดมิ แลว้ ตอ้ ง
เป็ นผชู ้ าย และเป็ นผแู ้ สดงเป็ นตวั พระ

สว่ นศลิ ปินผหู ้ ญงิ หรอื ผเู ้ ป็ นตวั ลงิ แมม้ ฝี ี มอื ดี
เพยี งไร ทําไดก้ แ็ ตเ่ ป็ นผนู ้ ําทําพธิ ไี หวค้ รหู ําครอบมไิ ด ้
โดยอา้ งวา่ สตรเี ป็ นหนิ เพศ และผแู ้ สดงเป็ นตวั ลงิ ทํา
บทเป็ นสตั วเ์ ดรัจฉาน ครอบใหแ้ กค่ นไดอ้ ยา่ งไร” (กรม

ศลิ ปากร, 2507 หนา้ 22)

เมอ่ื วนั พฤหสั บดที ่ี 15 พฤศจกิ ายน พ.ศ.2488 หลวง

วลิ าศวงงาม (หรํ่า อนิ ทรนัฏ) ไดเ้ ป็ นผทู ้ าพธิ ไี หวค้ รแู ละครอบครู
ครัง้ แรก ณ โรงละครศลิ ปากร ดว้ ยความคบั ขอ้ งใจ คณุ หญงิ นัฏ
กานุรักษ์จงึ ออกจากกรมศลิ ปากร และ ประกาศลงหนงั สอื พมิ พ์
“พมิ พไ์ ทย” เมอ่ื พ.ศ. 2497 เพอื่ รับศษิ ยท์ ตี่ อ้ งการถา่ ยทอด
กระบวนทา่ รําของทา่ น66

66อ.บญุ จริ า เสนานมิ ติ และ รศ. สภุ าวดี โพธเิ วชกลุ
สาขาศลิ ปะการแสดง คณะศลิ ปกรรมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สวนสนุ ันทา
การประชมุ วชิ าการและนาเสนอผลงานวจิ ัย ระดบั ชาตแิ ละนานาชาติ ครัง้ ที่ 12
การรําเพลงหนา้ พาทย์ ของคณุ หญงิ นัฏกานุรกั ษ์ (เทศ สวุ รรณภารต)

356

ครสู มยศ เป่ี ยมลาภ ซง่ึ ขณะนัน้ มอี าชพี เป็ นนักแสดง
โขนเอกชน คณะดารงนาฏศลิ ป์ เมอื่ ไดอ้ า่ นหนังสอื พมิ พจ์ งึ เกดิ
ความสนใจ และไดเ้ ดนิ ทางไปฝากตวั เป็ นศษิ ยค์ ณุ หญงิ นัฏกานุ
รักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) ดงั ความวา่

“ทา่ น (หมายถงึ คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์) เห็นวา่ ครสู มยศ
เป็ นคนหนุ่ ดี ทว่ งทา่ สงา่ งามมาก หนา้ ตาดี ถงึ จะแพค้ รอู าคม
หน่อยชว่ งนัน้ ทา่ นก็รับ

คณุ หญงิ ครกู ็ไมไ่ ดใ้ หว้ ชิ าปกตทิ ว่ั ไป แตใ่ ห ้ หนา้ พาทย์

เหมอื นกบั ทคี่ รทู องดใี หค้ รเู ออ้ื น คนทไี่ ปกบั ครสู มยศดว้ ย

วนั นัน้ ก็คอื ครแู ฟง หรอื ครสู มพงษ์ โรหติ าจล ครสู มภพ ขา
ประเสรฐิ และครชู อ่ อากาศโปรง่ ไปชว่ ยทาดนตร”ี

(โครงการสมั มนาศลิ ปะการแสดงราหนา้ พาทยค์ ณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์
(เทศ สวุ รรณภารต) , 2561)

เนอื่ งจากในสมยั นัน้ ยงั ไมม่ มี ว้ นเทปเพลงหรอื วดี ที ศั น์
อยา่ งเชน่ ปัจจบุ นั ในการตอ่ ทา่ ราเพลงหนา้ พาทย์ จงึ ตอ้ งอาศยั
การบรรเลงดนตรี ดว้ ยเครอ่ื งดนตรจี รงิ

ดงั นัน้ ครสู มยศ เป่ียมลาภ จงึ ตอ้ งมเี พอื่ นนักดนตรตี ดิ ตาม

ไปดว้ ยทกุ ครัง้ เมอ่ื เดนิ ทางไปตอ่ ทา่ รําเพลงหนา้ พาทยท์ บ่ี า้ น
คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) ยา่ นพระโขนง นัก

ดนตรที ตี่ ดิ ตามครสู มยศไปดว้ ยคอื ครสู มพงษ์ โรหติ าจล ครู
สมภพ ขาประเสรฐิ และครชู อ่ อากาศโปรง่ เครอ่ื งดนตรที ใี่ ช ้
ในการตอ่ ทา่ ราเพลงหนา้ พาทยป์ ระกอบดว้ ย ระนาด ตะโพน

และฉง่ิ

357

ในเวลาตอ่ มาคณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต)
ไดจ้ ัดพธิ มี อบกรรมสทิ ธติ์ ําราไหวค้ รแู ก่ ครสู มยศ ทโี่ รงไมข้ า้ ง
บา้ นนายฮวด จยุ ้ ประเสรฐิ เมอ่ื พ.ศ. 2499 (กรมศลิ ปากร, 2507,
หนา้ 23; ธาดา วทิ ยาพลู , 2555, หนา้ 50; อรวรรณ ขมวฒั นา,
2530, หนา้ 158)

เมอ่ื คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) ถงึ แก่

อนจิ กรรมเมอื่ วนั ท่ี 17 เดอื นพฤศจกิ ายน พ.ศ.2510 ครสู มยศ

เปี่ยมลาภ ยงั คงอาชพี นักแสดงโขน และเป็ นผปู ้ ระกอบพธิ ไี หวค้ รู

ตามคณะการแสดงเอกชนในสมยั นัน้ ระยะหนงึ่

เมอ่ื ความนยิ มในการแสดงโขนเสอ่ื มลง ไดผ้ นั ชวี ติ มา
ประกอบอาชพี คา้ ขายขา้ วหมแู ดงและขา้ วมนั ไก่ บรเิ วณในซอย
พาณชิ ยการธนบรุ ี ยา่ นภาษีเจรญิ แตย่ งั คงรับเป็ นผปู ้ ระกอบพธิ ี
ไหวค้ รเู ชน่ เดมิ แมค้ รสู มยศจะไมไ่ ดเ้ ป็ นนักแสดงโขนแลว้ แต่
ยงั มศี ษิ ยผ์ สู ้ นใจในการรําเพลงหนา้ พาทยข์ องคณุ หญงิ นักฏกานุ
รักษ์มาฝากตวั เป็ นศษิ ยเ์ ป็ นระยะ ๆ แตจ่ านวนไมม่ าก โดยมี
เหตกุ ารณ์การสบื ทอดทา่ ราเพลงหนา้ พาทยอ์ ยู่ 2 สถานที่ คอื

บา้ นครสู มยศ

บา้ นครสู มยศอยบู่ รเิ วณหลงั วดั วจิ ติ รการนมิ ติ ร (วดั หนัง) ซอย
พาณชิ ยการธนบรุ ี เขตภาษีเจรญิ กรงุ เทพมหานคร เป็ นบา้ นเชา่
2 ชนั้ ขนาดหนา้ กวา้ งประมาณ 3 เมตร โดยครสู มยศจะถา่ ยทอด
ทา่ ราเพลงหนา้ พาทยบ์ รเิ วณ ชนั้ 2 ของตวั บา้ น ศษิ ยค์ นแรกของ
ครสู มยศคอื นางสาวเสาวลกั ษณ์ ยมะคปุ ต์ นักเรยี นวทิ ยาลยั
นาฏศลิ ป์ ในสมยั นัน้ ปัจจบุ นั ดารงตาแหน่งนาฏศลิ ปินระดบั

358

อาวโุ ส สานักการสงั คตี กรมศลิ ปากร กระทรวงวฒั นธรรม ซง่ึ เป็ น
เครอื ญาตฝิ ่ ายภรรยาครสู มยศ ในระยะแรกเป็ นการตอ่ ทา่ รําแบบ
ผรู ้ ับการถา่ ยทอดยงั ไมค่ วามสนใจ ตอ่ มาประมาณ พ.ศ.2530 จงึ
มกี ารตอ่ ทา่ ราอยา่ งจรงิ จัง ดว้ ยคณุ วฒุ แิ ละวยั วฒุ ทิ ม่ี ากขนึ้

บคุ คลทมี่ าฝากตวั เป็ นศษิ ยใ์ นชว่ งแรก จะมาทําความรจู ้ ัก

ครสู มยศ เพอ่ื สอบถามความรเู ้ รอ่ื งทา่ รําเพลงหนา้ พาทย์
หลงั จากไดส้ อบถาม และตรกึ ตรองดว้ ยตวั เองจงึ เกดิ ความ
เลอ่ื มใส และสนใจทจ่ี ะศกึ ษาเพลงหนา้ พาทย์ ของคณุ หญงิ นัฏ

กานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) โดยไดม้ กี ารยกขนั คํานับครสู มยศ
แมศ้ ษิ ยบ์ างทา่ นจะมวี ยั วฒุ ทิ มี่ ากกวา่ ก็ตาม

“ครสู มนกึ อยกู่ ว๊ นครบู ญุ ยงค์ ครสู มนกึ จงึ รจู ้ กั ครสู มยศ
จงึ มาถามครู สมยศวา่ มเี พลงนไ้ี หม ครสู มยศตอบวา่ มนั มจี รงิ ๆ
ชนั้ ไดท้ า่ รําไว ้ ครสู มนกึ กเ็ ลยเอาขา่ วนไ่ี ปบอกครบู ญุ ยงค์ เพลงน้ี
มกี ไ่ี มก้ ลอง ครสู มยศตอบไดห้ มดเลย ครบู ญุ ยงคเ์ ลยบอกไปวา่
ถา้ รําไดช้ นั้ จะตี แตถ่ า้ รําไมไ่ ดไ้ มต่ อ้ งมา

หลงั จากนัน้ ครบู ญุ ยงค์ ก็มารับเลน่ ดนตรตี เี ฉพาะงานครู
สมยศ ไมต่ งี านอน่ื ...ครสู มนกึ เป็ นลเิ กไมม่ ชี อ่ื เสยี งอะไร...บา้ นอยู่
แถววดั ใหมซ่ อยพเิ รนทร์ ใกลก้ บั ครเู ตา่ ทงั้ คเู่ ป็ นเพอื่ นกนั ลาก ๆ
กนั มา แกก่ วา่ ครสู มยศทงั้ คู่ ครสู มนกึ น่าจะอายใุ กลค้ รบู ญุ ยงค์
บญุ ยงั แกก่ วา่ ครเู ตา่ ” (ธาดา วทิ ยาพลู , สมั ภาษณ์, พฤศจกิ ายน
26, 2560)

359

จากขอ้ ความขา้ งตน้ แสดงใหเ้ ห็นวา่ นายสมนกึ บญุ สลบั
มาซกั ถามกบั ครสู มยศเรอื่ งทา่ รําเพลงหนา้ พาทย์ จากนัน้ จงึ ไป
พดู คยุ กบั เพอ่ื น คอื นายบญุ ยงค์ เกตคุ ง (ศลิ ปินแหง่ ชาติ สาขา
ศลิ ปะการแสดง (ดนตรไี ทย) พ.ศ.2531) หลงั จากนัน้ ไดช้ กั ชวน
เพอ่ื นอกี คน คอื นายเวนชิ เชยี รวงศ์ มาฝากตวั เป็ นศษิ ยก์ บั ครู

สมยศ เปี่ยมลาภ

ในเวลาตอ่ มานายบญุ ยงค์ เกตคุ ง (ศลิ ปินแหง่ ชาติ สาขา
ศลิ ปะการแสดง (ดนตรไี ทย) พ.ศ.2531) ไดแ้ นะนําครสู มยศแก่
นายบญุ ยงั เกตคุ ง (ศลิ ปินแหง่ ชาติ สาขาศลิ ปะการแสดง (ลเิ ก)
พ.ศ.2534) ซง่ึ เป็ นนอ้ งชาย ในขณะนัน้ นายบญุ ยงั เกตคุ ง มี
อาชพี เป็ นลเิ กทจี่ ังหวดั นครราชสมี า นายบญุ ยงั เกตคุ ง (2541,
หนา้ 180) ไดก้ ลา่ วถงึ ครสู มยศไวว้ า่

“แตส่ ดุ ทา้ ยก็มาตายตอนเพลงหนา้ พาทย์ อะไรก็สู้
ไมไ่ ด้ มนั สงู สดุ คอื ตอนผมกลบั มาจากโคราชนี่ ผมก็ไป
เรยี นอกี นะ ไปเรยี นกบั ครสู มยศ ตอนเขา้ เทศบาล เรยี น
เพลงหนา้ พาทย”์

นอกจากนยี้ งั มคี รธู รี ยทุ ธ ยวงศรี ซงึ่ เป็ นบคุ คลสงั กดั กรม
ศลิ ปากรในขณะนัน้ ไดม้ าฝากตวั เป็ นศษิ ยก์ บั ครสู มยศเชน่ กนั

ดว้ ยเหตผุ ลทว่ี า่

“ครธู รี ยทุ ธเกดิ ความสงสยั วา่ เพลงทไี่ ดร้ ับมามอี ยจู่ รงิ
หรอื ไม่ ก็ไปเรม่ิ ศกึ ษาทเี่ พลงบาทสกณุ ี และยงั มหี นา้ พาทยอ์ นื่
อกี หรอื ไมท่ ใี่ ชไ้ มก้ ลองไมเ่ ทา่ กนั ...มเี พลงบาทสกณุ ีเพลงเดยี ว
ทใ่ี ชไ้ มก้ ลองตอนลา 14 ไม ้ ตอนไหวค้ รใู ช ้ 16 ไม ้ ถา้ เลน่ โขน
ทางนอก เคา้ เรยี กวา่ บาทสกณุ ี 16 ไม ้ ครสู มยศเรยี ก 16 ไม ้ ครกู ็
รา เพราะฉะนัน้ พวกลกู ศษิ ยก์ จ็ ะไดท้ าง 16 ไม ้ แลว้ 14 ไมม้ าได ้

360

ยงั ไงทาไมจงึ ทอนไมล้ ง ครธู รี ยทุ ธก็ลงตรงนแ้ี ลว้ ก็ไปหาครู
โบราณ ๆ ทงั้ หลาย...เมอ่ื ครธู รี ยทุ ธตรวจสอบหลายครัง้ กฟ็ ันธง

วา่ เพลงบาทสกณุ ี 16 ไมน้ ่ะถกู ตอ้ ง จงึ มาทําความรจู ้ กั กบั ครสู ม
ยศ...ครธู รี ยทุ ธไดต้ ดิ ตอ่ ครสู มยศ มาฝากตวั เป็ นลกู ศษิ ยแ์ ละได ้
ตอ่ เพลงหนา้ พาทยไ์ ปดว้ ย” (ธาดา วทิ ยาพลู , สมั ภาษณ,์

พฤศจกิ ายน 26, 2560)

เมอื่ พ .ศ. 2525 นายธาดา วทิ ยาพลู กรรมการผจู ้ ัดการ
บรษิ ัท เจ.บ.ี พ.ี อนิ เตอรเ์ นชน่ั แนล ในขณะนัน้ ไดม้ าพบเจอครสู ม

ยศทพี่ ธิ ไี หวค้ รวู ดั วจิ ติ รการนมิ ติ ร (วดั หนัง) จงึ ขอเป็ นผอู ้ ปุ ถมั ภ์
และไดร้ ับการถา่ ยทอดทา่ ราในเวลาตอ่ มา

หลงั จากนายธาดา วทิ ยาพลู เป็ นผอู ้ ปุ ถมั ภค์ รสู มยศ และ

ไดเ้ ปลยี่ นสถานทจ่ี ดั พธิ ไี หวค้ รู มายงั วดั นก ทาใหม้ ผี สู ้ นใจการรํา
เพลงหนา้ พาทยอ์ กี คน คอื นายสมฤทธิ์ ลอื ชยั ดงั ความตอ่ ไปน้ี

“แลว้ วนั หนง่ึ เพอื่ นผม ทอี่ ยใู่ นซอยพาณชิ ยการธนบรุ กี ็
โทรมาบอกวา่ มใี ครกาลงั ทําพธิ รี ํา เธอสนใจเธอไปดมู ยั้ ผมก็จด
ไวเ้ ลยแลว้ ผมกไ็ ปดู แลว้ ก็ไปนั่งดคู ณุ ครู คณุ ครกู ็ใสช่ ดุ ขาวทําที่
วดั นก ทําไมคณุ ครทู า่ นนรี้ ําสวยจงั เลย และคนื วนั นัน้ ผมจําตดิ ตา
เลย...ผมก็รออยจู่ นกระทง่ั ครทู ําพธิ คี รอบเสร็จ ผมกเ็ ขา้ ไปหา
คณุ ครแู ลว้ ก็บอกวา่ คณุ ครคู รับผมขอมาเรยี นกบั คณุ ครไู ดม้ ยั้ ครับ
คณุ ครกู ็บอกวา่ ถา้ ลกู สนใจพฤหสั บดหี นา้ เอาธปู เทยี นมาทบี่ า้ น
ครสู ิ ผมกด็ ใี จมากพอวนั พฤหสั บดผี มกไ็ ปหาครตู อนเย็น ...ผมก็
เอาดอกไมธ้ ปู เทยี นไป ไปกราบคณุ ครทู บี่ า้ น ดว้ ยความทเี่ ราอยู่
ในโลกปัจจบุ นั มากจงึ ถามครวู า่ คณุ ครคู รับ คณุ ครจู ะคดิ คา่ เรยี น
เทา่ ไหรค่ บั คณุ ครบู อกวา่ ถา้ เธอรกั ทจี่ ะเรยี นโขนจรงิ ขอให้

361

เธอมาแตต่ วั กบั หวั ใจ ไมต่ อ้ งเอาเงนิ มา ทกุ วนั อาทติ ยผ์ มอยู่
กบั คณุ ครมู าผมกร็ ําเพลงชา้ เพลงเร็ว 1 ปี...

จากนัน้ คณุ ครกู ็ตอ่ เพลงหนา้ พาทย์ เหมอื นทค่ี ณุ ครตู อ่
จากคณุ หญงิ คร”ู (โครงการสมั มนาศลิ ปะการแสดงราหนา้ พาทย์
คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต), 2561)

ดว้ ยกศุ ลจติ ทจ่ี ะอนุรักษ์และสบื ทอดทา่ รําเพลงหนา้
พาทย์ ของคณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) ของนาย
ธาดา วทิ ยาพลู จงึ ไดช้ กั ชวนเพอ่ื นและบคุ คลทรี่ จู ้ กั มาฝากตวั
เป็ นศษิ ยก์ บั ครสู มยศมากขน้ึ ซงึ่ ไดต้ อ่ ทา่ รํา ไปพรอ้ มกบั นางสาว
เสาวลกั ษณ์ ยมะคปุ ต์ และนายสมฤทธิ์ ลอื ชยั

บคุ คลทไ่ี ดม้ าฝากตวั เป็ นศษิ ยใ์ นระยะหลงั ไดแ้ ก่

นายวรวนิ ยั หริ ญั มาศ
นายกติ ติ เกดิ ผล
นายวชั รพงษ์ ปานเสนชตุ พิ นั ธ์
นายอฒั วนิ ทร์ ธนเดชสาราญพงษ์
นายสมศกั ด์ิ บวั บตุ ร
ดร.สรุ ตั น์ จงดา และ
นายสรสั วชิ ญ์ ภวู สรรเพ็ชญ์

นอกจากนยี้ งั มญี าตหิ า่ ง ๆ ฝ่ ายภรรยาของครสู มยศ ซงึ่ มา
ฝากตวั เป็ นศษิ ยใ์ นระยะหลงั นด้ี ว้ ย คอื นายทวศี กั ดิ์ หวา่ ง
จนั ทร์ ซง่ึ นายทวศี กั ดไ์ิ ดช้ กั ชวนเพอื่ น คอื นางพรพวิ รรณ
เทยี่ งพนู วงศ์ ซงึ่ อาศยั อยใู่ นละแวกใกลเ้ คยี ง มาเรยี นดว้ ยกนั

362

ในเวลาตอ่ มาเมอื่ นายธาดา วทิ ยาพลู ไดส้ รา้ งบา้ นหลงั
ใหมแ่ ลว้ เสร็จ จงึ ทําใหก้ ารเรยี นการสอนทา่ ราเพลงหนา้ พาทย์

และการจดั พธิ ไี หวค้ รู ไดย้ า้ ยจากบรเิ วณบา้ นครสู มยศไปบา้ นของ
นายธาดาแทน

บา้ นคณุ ธาดา

บา้ นคณุ ธาดาตงั้ อยบู่ รเิ วณซอยบางแวก 138 รมิ คลอง
บางเชอื กหนัง แขวงบางไผ่ เขตบางแค กรงุ เทพมหานคร บรเิ วณ

บา้ นมศี าลาทรงไทยไวเ้ พอื่ เป็ นทสี่ าหรับพบปะพดู คยุ ทานอาหาร
หรอื ตอ่ ทา่ ราเพลงหนา้ พาทย์

เมอ่ื ยา้ ยมาบา้ นคณุ ธาดาไดไ้ มน่ านครสู มยศ เปี่ยมลาภได ้
ถงึ แกก่ รรม นาความเศรา้ เสยี ใจแกบ่ รรดาลกู ศษิ ยเ์ ป็ นอยา่ งมาก
และครสู มยศไดม้ อบหมายใหค้ รเู วนชิ เชยี รวงศเ์ ป็ นผถู ้ า่ ยทอดทา่
ราเพลงหนา้ พาทยข์ อง คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ สบื ตอ่ ไป

เมอื่ ครเู วนชิ ไดเ้ ป็ นครผู ถู ้ า่ ยทอดทา่ ราเพลงหนา้ พาทย์
ไดม้ ผี มู ้ าฝากตวั เป็ นศษิ ยด์ งั น้ี

สวุ รรณี ชลานุเคราะห์
(ศลิ ปินแหง่ ชาตสิ าขาศลิ ปะการแสด (ละครรา) พ.ศ. 2533)
ผศ.ดร.จลุ ชาติ อรัณยะนาค
วา่ ทร่ี อ้ ยตรเี กดิ ศริ ิ นกนอ้ ย
กนั ตพัฒน์ จตุ พิ รภตู วิ ฒั น์
ชชั วาล นพิ ัทธารักษ์
พ.ต.อ.มานติ ธนสนิ ติ
ดร.ร.อ.อคั รนิ ทร์ พงษ์พันธเ์ ดชา

363

ปิยวดี จนั ทรต์ รผู ล
ดร.อนุชา ทรี คานนท์
พกิ ลุ วตั กะแยม้
วงศว์ ริ ัตน-์ บญุ ประเสรฐิ
ชยั วฒั น์ ไชยประเสรฐิ
ผศ.วรกลั ป์ ลม้ิ เจรญิ
อจั ฉรา แสงทอง
ไอยเรศ งามแฉลม้ และ
ดร.ปรติ ตา เฉลมิ เผา่ กออนันตกลู

พระพริ าพ ครจู ลุ ผศ.ดร.จลุ ชาติ อรัณยะนาค

เครอื่ งแตง่ กาย : ดร.สรุ ัตน์ จงดา , ภวัต จันทรด์ ารักษ์ , ไกแ่ กว้ การละคร หวั โขน/
Khon Mask: นริ ันดร์ ยงั เขยี วสด ถา่ ยภาพ/ Photo: นกิ สทิ ธิ์ วงศส์ วัสด์ิ Nikkasit
Motographer สถานท/ี่ Location: Cheeze Studio Jiradt Pornpanitphan Cr :
Fb.Art Pawat Jundarak
https://www.pinterest.com/pin/339318153179756298/

364

โดยการตอ่ ทา่ รําเพลงหนา้ พาทยท์ บี่ า้ นคณุ ธาดาจะฝึกหดั
ตามอธั ยาศยั ของผเู ้ รยี นเป็ นหลกั เมอ่ื พ.ศ.2555 ครเู วนชิ เชยี ง
วงศ์ ไดเ้ สยี ชวี ติ จงึ ทาใหบ้ า้ นคณุ ธาดามกี จิ กรรมนอ้ ยลงมาก
และบรรดาศษิ ยต์ า่ งแยกยา้ ยไปประกอบอาชพี การรําเพลงหนา้
พาทยข์ องคณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) จงึ ลด
นอ้ ยลงไปดว้ ย

เพลงหนา้ พาทย์ ในสายการสบื ทอดของคณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์
(เทศ สวุ รรณภารต) นี้ เป็ นกลมุ่ เพลงหนา้ พาทย์ ทป่ี รากฏการสบื
ทอดโดยลกู ศษิ ยศ์ ลิ ปินทงั้ ในและนอกกรมศลิ ปากร ทม่ี คี วาม
สนใจและนับถอื เป็ นการสว่ นตวั

จากการศกึ ษางานเอกสารพบวา่ เพลงหนา้ พาทยข์ องคณุ
นัฏกานุรักษ์ (เทศ สวุ รรณภารต) นัน้ ปรากฏชอ่ื เพลงหนา้ พาทย์
จานวนทงั้ สนิ้ 45 เพลง โดยแบง่ ตามลกั ษณะการใชห้ นา้ ทบั
ตา่ ง ๆ ดงั น้ี

1. ประเภทหนา้ ทบั ตระ จานวน 20 เพลง ไดแ้ ก่
ตระกรงิ่
ตระเชญิ เหนอื -เชญิ ใต ้
ตระไตรตรงึ ษ์
ตระเทวาประสทิ ธิ์
ตระนารายณ์เต็มองค์
ตระนารายณ์บรรทมสนิ ธุ์
ตระนมิ ติ 3 ชนั้
ตระประสทิ ธ์ิ
ตระพระปัญจสงิ ขร

365

ตระพระพรหม
ตระพระพริ าพประทานพร
ตระพระพฆิ เนศวร์
ตระพระฤๅษีกไลยโกฏ
ตระพระวษิ ณุกรรม
ตระพระอศิ วร
ตระพระอมุ า
ตระมงคลจักรวาล
ตระมฆั วาน
ตระสนั นบิ าต และ
ตระหญา้ ปากคอก

2. ประเภทหนา้ ทบั เสมอ จานวน 16 เพลง
ไดแ้ ก่
ดําเนนิ พราหมณ์
ตน้ เสมอ
เทพดําเนนิ
พราหมณ์เขา้
พราหมณ์ออก
เสมอขา้ มสมทุ ร
เสมอเขา้ ท่ี
เสมอเขา้ เฝ้า
เสมอเถร
เสมอผี
เสมอพราหมณ์เสมอมาร
เสมอลงิ
เสมอฤๅษีแดง
เสมอฤๅษีมาร และ
เสมอสามลา

366

3. ประเภทหนา้ ทบั เขา้ มา่ น - ปฐม จานวน 1 เพลง คอื
เชดิ ฉงิ่ ศรทนง

4. ประเภทหนา้ ทบั ชาํ นาญ จานวน 2 เพลงคอื
ตระบองกนั และ
ชานาญ

5. ประเภทหนา้ ทบั พเิ ศษ จานวน 6 เพลงไดแ้ ก่
คกุ พาทย์
คกุ พาทยพ์ ระขรรค์
นางเดนิ
บาทสกณุ ี 16 ไม ้

พระพริ าพเต็มองค์ และ

รําดาบเชอื ดหมู

อ.บญุ จริ า เสนานมิ ติ และ รศ.สภุ าวดี โพธเิ วชกลุ
สาขาศลิ ปะการแสดง คณะศลิ ปกรรมศาสตร์
มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั สวนสนุ ันทา

การประชมุ วชิ าการและนาเสนอผลงานวจิ ยั
ระดบั ชาตแิ ละนานาชาติ ครัง้ ที่ 12
การรําเพลงหนา้ พาทยข์ องคณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์
(เทศ สวุ รรณภารต)

367

ครเู วนชิ เชยี รวงศ์

facebook.com ครเู วนชิ -เชยี รวงศ-์ ครเู ตา่ -ปชู นยี ศลิ ปินของวงการโขนราษฎร์

368

การถา่ ยทอดทา่ รําเพลงหนา้ พาทย์ พระพริ าพเต็มองค์ ท่ี
ไดร้ ับถา่ ยทอดกนั มาตามทาง คณุ หญงิ นัฎกานุรักษ์ (เทศ นัฎ
กานุรักษ์) เพลงหนา้ พาทยท์ ส่ี ําคญั ทสี่ ําคญั ทสี่ ดุ ทงั้ ทางดนตรี
และโขน

ผทู ้ จ่ี ะตอ่ เพลงนี้ ในทางนาฏศลิ ป์ มจี ารตี ทจี่ ะตอ้ ง บวช
เรยี นแลว้ อายเุ กนิ 30 ปี และจะตอ้ งมคี วามรคู ้ วามสามารถ เป็ นที่
ยอมรับในวงการศลิ ปิน ตอ่ เพลงในวดั หรอื ในสถานทที่ ไ่ี มใ่ ชท่ อ่ี ยู่
อาศยั เชน่ วหิ ารพระแกว้ วงั หนา้ ทเี่ รยี กวหิ าร เพราะไมม่ เี สมา
หรอื ศาลาวดั

ทา่ รําองคพ์ ระฯนขี้ อสนั นษิ ฐานวา่ ผปู ้ ระดษิ ฐท์ า่ รําจะตอ้ ง
เป็ นครผู เู ้ ชยี่ วชาญทางยกั ษ์อยา่ งยง่ิ

ครผู มู ้ คี วามสามารถสายยกั ษ์ในสมยั ร. 6 มสี องทา่ นคอื
พระยาพรหมาภบิ าล (ทองใบ สวุ รรณภารต) และ คญุ หญงิ
คร(ู เทศ นฎั กานรุ กั ษ)์ ซงึ่ ทา่ นเป็ นศษิ ยข์ องหมอ่ มครา้ มครยู กั ษ์
ทม่ี ชี อื่ เสยี งมาก เจา้ คณุ พรหมานัน้ ตดั ออกไปได ้ เพราะทา่ นเป็ น
มสุ ลมิ คงไมบ่ ญั ญัติ ใหต้ งั้ เครอ่ื งสงั เวยดว้ ยหวั หมดู บิ แน่

คณุ หญงิ ครนู ัน้ ทา่ นมพี น้ื ยกั ษ์ตงั้ แตแ่ รก โบราณนัน้ มเี พยี ง
ทา่ รํา รอน เทา่ นัน้ เชน่ นรสงิ หอ์ อกรอน การประดษิ ฐท์ า่ รํา
เพม่ิ เตมิ เพอื่ ใหส้ อดคลอ้ งกบั เพลงพระพริ าพเต็มองค์

ขอทําความเขา้ ใจวา่ พระพริ าพทเี่ รากราบไหวก้ นั นัน้ เป็ น
ภาคหนงึ่ ของ พระอศิ วร ไมใ่ ช่ พริ าพเฝ้ าสวนพวาทอง ทถี่ กู
พระอศิ วรสาป เพราะเมาแลว้ เกะกะระรานนางฟ้าถกู ศรพระราม
ตาย

369

การออกองคพ์ ระฯนัน้ ใชเ้ บกิ โรงสําหรับโขนนอนโรง ไม่
ทราบวา่ มกี ารจบั เอาพระพริ าพสององคม์ าใสค่ รกตําจนออกมา
เป็ นการแสดงตอนหนงึ่ ถา้ จะนับถอื พริ าพเฝ้าสวนเพราะทําตวั ไม่
ดแี ลว้ ละก็นับถอื กมุ ภกรรณไมด่ กี วา่ หรอื เพราะเป็ นยกั ษ์มศี ลี มี
สตั ย์

เพลงพระพริ าพยเ์ ต็มองค์

ประกอบดว้ ยเพลง
1. รัวประจําองค์
2. เสยี้ น
3. พันพริ าพ
4. ปลายรัวประจําองค์
5. เสย้ี น
6. พันพริ าพ
7. ไมเ้ ดนิ หนา้ ทบั เสมอ16ไมล้ า
8. รอน
9.เสย้ี นตะโพน
10.เสย้ี นฉง่ิ
11.เสย้ี นมอญ
12.เสยี้ นเพลง
13.ปลายรัวประจําองค์
14.เสยี นเพลง
15.ปลายรัวประจําองค์
16.ปฐม
17.รัวลาเดยี ว

ทงั้ หมดนี้ ครู ชอ่ อากาศโปรง่ คยุ กบั ครธู รี ยทุ ธ ยวงศรี
และ ครสู มยศ โป๊ ะเปี่ยมลาภ เนอื่ งจากอยากรวู ้ า่ การหลบฉาก
หลบในเพลงไหนเป็ นเพลงสาคญั หรอื ไม่ ซง่ึ จะตอ้ งคน้ ควา้
กนั ตอ่ ไป

370

คณุ หญงิ นัฏกานุรักษ์ ถา่ ยทอดใหค้ รสู มยศ โป๊ ะเปี่ ยม
ลาภ ตกทอดมายงั ครเู วนชิ เชยี รวงศ์ สบื ตอ่ มายงั ศษิ ยป์ ัจจบุ นั
โดยมี คณุ ครสู อ่ งชาติ ชน่ื ศริ ิ ศลิ ปิ นชาติ และ คณุ ครู
สวุ รรณี ชลานเุ คราะห์ ศลิ ปิ นชาติ ซงึ่ ทา่ นทงั้ สองเป็ นศษิ ยค์ ญุ
หญงิ ครซู ง่ึ ยงั มสี ขุ ภาพแข็งแรง คอยใหค้ ําเสนอแนะ เป็ นทย่ี ตุ วิ า่
เป็ นทา่ รําทถี่ า่ ยทอดจากคญุ หญงิ ครจู รงิ

การถา่ ยทอดทา่ รําในครัง้ น้ี คณุ ครเู วนชิ เชยี รวงศ์ ไดค้ ดั
สรรครทู มี่ คี วามรคู ้ วามสามารถทงั้ 3 ทา่ นไดแ้ ก่
1.ครฐู ากรู สาราญพงษ์
2.ครสู รุ ตั น์ จงดา
3.ครเู กดิ ศริ ิ นกนอ้ ย
และไดท้ ําการถา่ ยใหใ้ นพระอโุ บสถวดั นก ซอยพาณชิ ยธ์ นฯ ใน
วนั ที่ 24 สงิ หาคม 2546 ซงึ่ มลี ําดบั ขนั้ ตอนในการตอ่ ทา่ รําดงั น้ี
1.ครรู ําใหด้ ู 1 รอบ
2.ศษิ ยร์ ําตามครู 1 รอบ
3.ศษิ ยร์ ําเองโดยมคี รกู ํากบั ความถกู ตอ้ ง 1 รอบ

ในวนั นัน้ มคี ณุ ครสู อ่ งชาติ ชนื่ ศริ ิ ศลิ ปินชาติ เขา้ รว่ มใน
พธิ ดี ว้ ย รายละเอยี ดขอ้ มลู โดย คณุ ธาดา วทิ ยาพลู เผยแพร่ ..นี้
มวี ตั ถปุ ระสงคเ์ พอ่ื ประโยชนต์ อ่ วงการนาฎศลิ ป์ ไทยตอ่ ไป

ทมี่ า
อ.กนั ตพัฒน์ จตุ พิ รภตู วิ ฒั น์ ผบู ้ นั ทกึ 16 ธ.ค 2556

facebook.com ครเู วนชิ -เชยี รวงศ-์ ครเู ตา่ -ปชู นยี ศลิ ปินของวงการโขนราษฎร์

371

ในหลวง ร.๙ ทรงครอบครพู ระพริ าพ ม.ร.ว.คกึ ฤทธิ์ ปราโมช

ม.ร.ว.คกึ ฤทธ์ิ ปราโมช ไดร้ ับพระมหากรณุ าธคิ ณุ จากพระบาทสมเด็จพระ
เจา้ อยหู่ วั รัชกาลที่ ๙ ทรงครอบครพู ระพริ าพ ในพธิ ไี หวค้ รแู ละพธิ คี รอบโขน
ละครเมอื่ พ.ศ.๒๕๐๖

372

รจู้ กั "พระพริ าพ"ครแู หง่ วงการนาฏศลิ ป์ และดนตรี

เผยแพร:่ 6 ก.ค. 2548 15:59 โดย: MGR Online

"พระพริ าพ" เชอ่ื วา่ คงมไี มม่ ากคนนักทจ่ี ะคนุ ้ เคยกบั ชอื่ น.้ี ..

แตก่ บั คนในวงการนาฏศลิ ป์ และดรุ ยิ างคศลิ ป์ แลว้ ชอื่ "พระพิ
ราพ" ถอื เป็ นชอื่ ทม่ี คี วามสําคญั เป็ นทเี่ คารพบชู าอยา่ งสงู และ
ถอื เป็ นครคู นหนงึ่ ซง่ึ คนทไ่ี ดม้ โี อกาสไปชมการแสดงละคร ใน
โรงละครแหง่ ชาติ หรอื เคยรว่ มในพธิ คี รอบครกู ค็ งจะไดเ้ ห็นวา่
กอ่ นทจ่ี ะแสดงนัน้ จะตอ้ งมกี ารบชู าครู ซงึ่ ก็จะมที งั้ พระพฆิ เนศ
พระฤาษี พระปรคนธรรพ และครทู า่ นอน่ื ๆ อกี มาก รวมไป
ถงึ "พระพริ าพ" ซง่ึ อยใู่ นรปู ของหวั โขนใหบ้ รรดาศษิ ยไ์ ด ้
เคารพกนั

"พระพริ าพ" เป็ นใคร มาจากไหน และเหตใุ ดจงึ มคี วามสําคญั
ตอ่ วงการนาฏศลิ ป์ และดนตร?ี ? ตรงนมี้ คี ําตอบวา่ พระพริ าพ คอื
ปางหนงึ่ ของพระศวิ ะ เป็ นปางทด่ี รุ า้ ย เหมอื นกบั พระอมุ าทมี่ ปี าง
เจา้ แมก่ าลี พระพริ าพถอื เป็ นเทพเจา้ แหง่ ความตายและสงคราม
แตอ่ กี ดา้ นหนงึ่ ก็เป็ นผใู ้ หช้ วี ติ และปัดเป่ าโรคภยั ได ้

สว่ นเหตทุ ว่ี า่ ทําไมจงึ นับถอื พระพริ าพวา่ เป็ นครใู นวงการ
นาฏศลิ ป์ และดนตรนี ัน้ เรมิ่ มาจากในประเทศอนิ เดยี ซงึ่ ถอื วา่
พระพริ าพ หรอื พระไภรวะนมี้ คี วามเกย่ี วขอ้ งโดยตรงกบั นาฏศลิ ป์
เพราะทา่ นเป็ นผใู ้ หก้ ําเนดิ ทา่ รําทเ่ี รยี กวา่ "วจิ ติ รตาณฑวะ" ซงึ่
เป็ นทา่ รําทา่ หนงึ่ ใน 108 ทา่ รําของพระศวิ ะ ดงั นัน้ จงึ ถอื วา่ ทา่ น
เป็ น "นาฏราช" ทหี่ มนู่ าฏศลิ ป์ อนิ เดยี ใหค้ วามเคารพเกรงกลวั

373

เพราะถอื เป็ นเทพทบี่ นั ดาลความเป็ นความตายได ้

สว่ นในประเทศไทย ซงึ่ ไดร้ ับอทิ ธพิ ลหลายๆ อยา่ งมาจาก
ประเทศอนิ เดยี นัน้ กไ็ ดม้ กี ารนับถอื พระพริ าพกนั มาตงั้ แตส่ มยั
โบราณ และมหี ลกั ฐานแน่ชดั ในสมยั รัชกาลที่ 4 ในตําราไหวค้ รู
ฉบบั ของครเู กษ (พระราม) ซง่ึ มเี พลงหนา้ พาทยพ์ ระพริ าพเต็ม
องคท์ ใี่ ชป้ ระกอบพธิ ไี หวค้ รู เพลงหนา้ พาทยพ์ ระพริ าพเต็มองคน์ ้ี
ถอื วา่ เป็ นเพลงทม่ี คี วามสําคญั มาก เพราะผทู ้ จ่ี ะเรยี นได ้ จะตอ้ ง
ผา่ นการเรยี นหนา้ พาทยช์ นั้ ตน้ ชนั้ กลาง และชนั้ สงู รวมทงั้ ตอ้ งมี
อาย.ุ 30.ปีขน้ึ ไป.และผา่ นการอปุ สมบทมาแลว้ ดว้ ย

นอกจากเพลงพระพริ าพแลว้ กย็ งั มกี ารรําพระพริ าพเต็มองค์ ซง่ึ
พระยานัฏกานุรักษ์ (ทองดี สวุ รรณภารต) เป็ นผปู ้ ระดษิ ฐท์ า่ รําขนึ้
ในสมยั รัชกาลท.ี่ 7.และสบื ตอ่ กนั มาจนถงึ ปัจจบุ นั

ทงั้ เพลงและทา่ รําพระพริ าพเต็มองคน์ ้ี ถอื เป็ นการบรรเลงและ
รา่ ยรําประกอบอากปั กริ ยิ าของพระพริ าพ ซงึ่ เป็ นอสรู เทพ เป็ น
ภาคทดี่ รุ า้ ยของพระศวิ ะ ไมใ่ ชเ่ ป็ นเพยี งอสรู ธรรมดาๆ แตถ่ อื เป็ น
เทพ ดงั นัน้ เพลงหนา้ พาทยแ์ ละทา่ รําพระพริ าพเต็มองคน์ ้ี จงึ ถอื
วา่ เป็ นสง่ิ ทสี่ งู สดุ ในวงการดนตรแี ละนาฏศลิ ป์ จะแสดงเฉพาะใน
งานสําคญั ๆเทา่ นัน้

เป็ นโอกาสดที ใ่ี นตอนนี้ ทาง หอ้ งสมดุ ดนตรที ลู กระหมอ่ มสริ นิ
ธร และหอสมดุ ดนตรพี ระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั รชั กาลท่ี
9 ในหอสมดุ แหง่ ชาติ กําลงั จะจัดนทิ รรศการพระพริ าพขนึ้ ใน

วนั ท่ี 9 กรกฎาคม ไปจนถงึ วนั ท่ี 31 ตลุ าคม รวมเป็ นเวลา 4
เดอื นดว้ ยกนั เพอ่ื ใหผ้ ทู ้ ส่ี นใจ ทงั้ ในและนอกวงการนาฏศลิ ป์ และ

ดนตรี ไดเ้ ขา้ มาทําความรจู ้ กั "พระพริ าพ" ใหม้ ากยง่ิ ขนึ้

374

พระครสู งั ฆรกั ษ์ ศริ พิ งศ์ ตสิ สภรโณ จากวดั สทุ ธาราม หนง่ึ ใน
ผจู ้ ัดงานนทิ รรศการ รวมทงั้ ยงั เป็ นผทู ้ ม่ี คี วามชาํ นาญในเรอ่ื งการ
ทําหวั โขน ไดก้ ลา่ วถงึ สง่ิ ทผี่ มู ้ าชมงานนทิ รรศการพระพริ าพจะได ้
กลบั ไปวา่

"ผลทไ่ี ดแ้ น่ๆ คอื ใหค้ นไดเ้ รยี นรปู ้ ระวตั พิ ระพริ าพท่ี
ถกู ตอ้ งและสมบรู ณ์ เวลานคี้ นเรามลี ัทธคิ นทรงเขา้
ครอบงํา ตําหนักทรงบางทเ่ี อาศรี ษะพระพริ าพไปบชู า
แลว้ ก็อา้ งกนั ไปตา่ งๆ นานา ซงึ่ เป็ นความเขา้ ใจทผี่ ดิ "

และนอกจากจะไดท้ ราบประวตั คิ วามเป็ นมาของพระพริ าพอยา่ ง
ละเอยี ดแลว้ ในงานก็ยงั มกี ารจัดแสดงหวั โขนพระพริ าพหลายสบิ
ชนิ้ ดว้ ยกนั แตล่ ะชนิ้ ก็มรี ปู แบบและความสวยงามแตกตา่ งกนั ไป
ทงั้ พระพริ าพหนา้ ทอง พระพริ าพสนี ํ้ารัก พระพริ าบทรงเครอ่ื ง
เป็ นตน้ ซง่ึ มที งั้ ฝี มอื ของพระครสู งั ฆรักษ์เอง ของลกู ศษิ ยบ์ า้ ง
รวมทงั้ ฝี มอื ของผทู ้ ม่ี คี วามศรัทธาในพระพริ าพจํานวนหลายชน้ิ
ดว้ ยกนั

แตช่ นิ้ ทพ่ี เิ ศษทสี่ ดุ ก็เห็นจะเป็ นศรี ษะพระพริ าพทม่ี ขี นาดเล็ก
ทสี่ ดุ ในโลก ขนาดเทา่ ปลายกอ้ ย โดยฝี มอื ของพระครสู งั ฆรักษ์
และศรี ษะพระพริ าพทม่ี ขี นาดใหญท่ สี่ ดุ ในโลกซงึ่ ใชเ้ วลาใน
การทําถงึ กวา่ 6 เดอื นเลยทเี ดยี ว เป็ นฝี มอื ของ เจษฎา สา
รตั น์ ลกู ศษิ ยข์ องพระครสู งั ฆรักษ์น่ันเอง
นอกจากการจดั แสดงหวั โขนเหลา่ นแ้ี ลว้ ก็ยงั มกี ารสาธติ วธิ กี าร
ทําหวั โขนพระพริ าพใหด้ กู นั อกี ดว้ ย โดยวธิ ที ํานัน้ ยงั ใชว้ ธิ แี บบ
โบราณอยู่ เรม่ิ จากการตงั้ เครอื่ งสงั เวยและเครอ่ื งบายศรี มกี าร
สวดมนตแ์ ละชมุ นุมเทวดาบชู าครทู งั้ หลายแลว้ จงึ เรมิ่ ขนึ้ หนุ่ มี

375

การลงอกั ขระเลขยนั ตใ์ นชนั้ ในสดุ และแตล่ ะขนั้ ตอนของการทํา
หวั โขนจะตอ้ งมกี ารตงั้ เครอื่ งสงั เวย ซง่ึ หลงั จากเสร็จสน้ิ หวั โขน
หนง่ึ หวั ก็จะตอ้ งตงั้ เครอ่ื งสงั เวยทงั้ หมด 6 ครัง้ ดว้ ยกนั นับวา่ กวา่
จะสําเร็จไดห้ วั โขนแตล่ ะชน้ิ นัน้ ไมใ่ ชเ่ รอ่ื งงา่ ยๆเลย

สงิ่ ทน่ี ่าสนใจอกี อยา่ งหนงึ่ ในงานนกี้ ็คอื มกี ารบนั ทกึ เพลงพระพิ
ราพเต็มองคไ์ วด้ ว้ ยโนต้ เพลงสากลเป็ นครัง้ แรก ความน่าสนใจ
ทวี่ า่ นัน้ พระครบู อกวา่ การตอ่ เพลงไทยโบราณจะตอ้ งตอ่ กนั แบบ
ตวั ตอ่ ตวั ระหวา่ งครกู บั ศษิ ย์ และตอ้ งใชค้ วามจํา ไมม่ กี ารจด
บนั ทกึ เพราะฉะนัน้ ทางเพลงก็อาจลบเลอื นไปได ้ ในครัง้ นจี้ งึ ได ้
มกี ารจดเพลงพระพริ าพไวเ้ ป็ นโนต้ สากล เพอื่ เป็ นหลกั ฐานและ
มาตรฐานในการคน้ ควา้ ของคนรนุ่ หลงั ตอ่ ไป

อกี อยา่ งหนงึ่ ทไ่ี มค่ วรพลาดอยา่ งยงิ่ ก็คอื คอื การชมวดี ทิ ศั นท์ า่ รํา
องคพ์ ระพริ าพ ซง่ึ เป็ นภาพยนตรส์ ว่ นพระองคข์ อง
พระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั ทไ่ี ดถ้ า่ ยทําไวเ้ มอ่ื ปี 2504 โดยมี
นายรงภกั ดี (เจยี ร จารจุ รณ) เป็ นศลิ ปินโขนทแ่ี สดงการรา่ ยรํา
เพลงหนา้ พาทยอ์ งคพ์ ระพริ าพตอ่ หนา้ พระพักตร์ สําหรับทา่ รํา
เพลงพระพริ าพนัน้ นับวา่ หาชมไมไ่ ดง้ า่ ยๆ เพราะจะมแี สดงในพธิ ี
สําคญั ๆ เทา่ นัน้ นับวา่ เป็ นพระกรณุ าธคิ ณุ ทใี่ นหลวงทรง
พระราชทานใหน้ ํามาฉายในงานครัง้ นเี้ ป็ นพเิ ศษ

"เพลงพระพริ าพนจ้ี ะแสดงไดต้ อ่ เมอื่ มวี าระสําคญั และในปีน้ี
เนอ่ื งจากเป็ นวาระครบรอบสมเด็จพระเทพฯมพี ระชนมายคุ รบ 50
ชนั ษา นทิ รรศการพระพริ าพครัง้ นจี้ งึ ถอื เป็ นนทิ รรศการ
เทดิ พระเกยี รตขิ องพระองคท์ า่ นดว้ ย" พระครสู งั ฆรักษ์ กลา่ ว

376

งานนทิ รรศการดๆี แบบนไี้ มไ่ ดม้ ใี หด้ กู นั บอ่ ยๆ ถา้ หากใครสนใจ
อยากจะเรยี นรเู ้ รอ่ื งราวทนี่ ่าสนใจเกยี่ วกบั พระพริ าพ กเ็ ตรยี มตวั
ไปชมได ้ ในวนั เสารท์ ี่ 9 ก.ค. เป็ นวนั แรก รับรองวา่ จะไดพ้ บกบั
อะไรดๆี แน่นอน

นทิ รรศการพระพริ าพ จะจดั ขน้ึ ในวนั ท่ี 9 ก.ค.-31 ต.ค.
2548 ตงั้ แตเ่ วลา 09.00-16.30 น. ณ ตกึ หอ้ งสมดุ ดนตรี
ทลู กระหมอ่ มสริ นิ ธร และหอสมดุ ดนตรพี ระบาทสมเด็จพระ
เจา้ อยหู่ วั รชั กาลที่ 9 ในบรเิ วณหอสมดุ แหง่ ชาติ สําหรับการ
สาธติ การทําหวั โขนจะมที กุ วนั องั คารและวนั เสาร์ สว่ นวดี ทิ ศั นท์ า่
รําองคพ์ ระพริ าพ และโขนพระพริ าพ จะมใี นเวลา 10.00-12.00
น. และเวลา 14.0-16.00 น. ในวนั เสารท์ ่ี 9 ก.ค. เวลา 13.00 น.
จะมพี ธิ เี ปิดนทิ รรศการ และมกี ารประชนั ป่ีพาทยไ์ มแ้ ข็งจาก 4
สถาบนั ดว้ ยกนั ขอเชญิ ผสู ้ นใจทกุ ทา่ นเขา้ รว่ มชม สอบถาม
รายละเอยี ดโทร. 0-2282-8045

377

ครทู องดี ชสู ตั ย์ (ประมาณ 2364-2468)67

ครทู องดี ชูสตั ย์ ผบู้ อกเพลงองคพ์ ระพริ าพ

ปี พ.ศ.๒๔๖๘ เมอ่ื กรมมหรสพไดท้ ําพธิ ไี หวค้ รคู รัง้ ใหญ่
พระบาทสมเด็จพระมงกฏุ เกลา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ
ใหค้ รทู องดี ชสู ตั ย์ เป็ นผบู้ อกเพลงหนา้ พาทย์ พระพริ าพ
ซงึ่ ในครัง้ นัน้ มผี ตู ้ อ่ เพลง ๖ คนคอื
พระยาเสนาะดรุ ยิ างค์ (แชม่ สนุ ทรวาทนิ 2409-2492)
พระเพลงไพเราะ (โสม สวุ าทติ 2431-2480)
หลวงบารงุ จติ เจรญิ (ธปู สาตรวลิ ยั 2421-2501)
หลวงสรอ้ ยสาเนยี งสนธ์ (เพม่ิ วฒั นวาทนิ 2434-90)
หมนื่ คนธรรพประสทิ ธสิ าร (แตะ กาญจนผลนิ ) และ
ครมู นตรี ตราโมท

67 ฉายศลิ ปฺ ประมาณอายเุ กดิ ทา่ น จากอายคุ รทู บั บดิ าจางงวางทัว่ - จนถงึ ตน้
รัชกาลท่ี 7

378

ครทู องดี ชสู ตั ย์ จัดเป็ นนักดนตรอี าวโุ สแหง่ สํานักดนตรวี ดั
กลั ยาณมติ ร โดยมศี กั ดเิ์ ป็ น นา้ ชายของหลวงกลั ยาณมติ ตา
วาส แตม่ อิ าจสบื คน้ ไปไดว้ า่ เป็ นบตุ รทา่ นใด หรอื มาจากสายใด
ได ้ เป็ นนักดนตรที มี่ คี วามสามารถรอบตวั ยกเวน้ ป่ี และจะชาํ นาญ
มากในเพลงหนา้ พาทยท์ สี่ ําคญั

ตลอดชวี ติ ครทู องดจี ะเป็ นครผู ถู ้ า่ ยทอดทส่ี ําคญั และเป็ น
ทรี่ จู ้ กั กนั ดใี หก้ บั วงดนตรตี า่ งๆของฝ่ังธนบรุ ี

สําหรับทางดา้ นการประพันธเ์ พลง ครทู องดไี ดแ้ ตง่ ไว ้
ทม่ี าหลายเพลง แตเ่ ทา่ ทจี่ ําไดม้ าจนถงึ ปัจจบุ นั จะไดแ้ ก่ เพลง
หนา้ พาทย์ ตระประทานพร และเพลงชา้ เรอ่ื งเตา่ ทอง

ครทู องดี แตง่ งานกบั นางพวง มบี ตุ รชายเพยี งคนเดยี ว
ชอื่ ยอ้ ย ซงึ่ เป็ นนักดนตรเี ชน่ กนั แตม่ อี ายไุ มย่ นื นัก โดยจะถงึ แก่
กรรมกอ่ นจางวางทวั่ อยหู่ ลายปี แตใ่ นทางกลบั กนั ครทู องดี
นับเป็ นนักดนตรที ม่ี อี ายยุ นื มาก โดยจะถงึ แกก่ รรมในรัชสมยั
พระบาทสมเด็จพระปกเกลา้ เจา้ อยหู่ วั

เรยี บเรยี งจาก
คนธรรพวาทศี รรี ตั นโกสนิ ทร์

379

380

องคพ์ ระพริ าพรอน

คณุ ครจู ตพุ ร รัตนวราหะ ศลิ ปินแหง่ ชาติ

เพลงหนา้ พาทยอ์ งคพ์ ระพริ าพตอนนี้ นับเป็ นเพลงหนา้

พาทยช์ นั้ สงู ทส่ี ดุ ในบรรดาหนา้ พาทยต์ า่ งๆ ดงั ทไ่ี ดก้ ลา่ วมาแลว้

ถอื กนั วา่ เป็ นเพลงทศี่ กั ดส์ิ ทิ ธิ์ ผทู ้ จี่ ะไดร้ ับทา่ รําเพลงหนา้ พาทยน์ ้ี

จะตอ้ งมคี วามสามารถเชย่ี วชาญและเป็ นทไ่ี วว้ างใจ จากครู

ผใู ้ หญเ่ ป็ นพเิ ศษ

ผเู ้ ขยี นไดร้ ับทราบจากปากครอู าจารย์ ทไ่ี ดก้ รณุ าเลา่ ให ้

ฟังวา่ ผทู ้ จี่ ะไดร้ ับมอบถา้ หนา้ พาทยน์ จี้ ะตอ้ งเป็ นผทู ้ มี่ อี ายตุ งั้ แต่

30 ปีขน้ึ ไป และไดผ้ า่ นการบวชเรยี นมาแลว้ แตถ่ งึ กระนัน้ ก็ดี

กอ่ นทจี่ ะไดร้ ับการตอ่ ทา่ รํากนั จรงิ ๆ กย็ งั จะตอ้ งมกี ารถอื ศลี กนิ

เพลอกี ถงึ 7 วนั เมอ่ื ครบกําหนดนัน้ แลว้ ตอ้ งไปรับการรดน้ํามนต์
เพอ่่ื ทําใหก้ ายและใจพน้ จากเสนยี ดจังไร
ใหเ้ ป็ นผมู ้ จี ติ ใจใส

สะอาดบรสิ ทุ ธเ์ิ สยี กอ่ น แลว้ จงึ จะเรม่ิ พธิ ี

โดยตอ้ งเขา้ ไปมอบกนั ในโบสถส์ องตอ่ สอง ระหวา่ งครู
กบั ศษิ ยเ์ ทา่ นัน้ ผอู ้ นื่ นอกจากผบู ้ รรเลงดนตรแี ละปี่พาทยแ์ ลว้

ใครจะเขา้ ไปยงุ่ เกย่ี วหรอื มองดอู ยไู่ มไ่ ดเ้ ลย และเวลาตอ่ ทา่ รํา
ผรู ้ ับมอบจะตอ้ งถอดเสอ้ื ออกแลว้ ใหค้ รผู ใู ้ หญเ่ ขยี นเลขยนั ตด์ ว้ ย
ปนู ลงทรี่ า่ งกายทงั้ สว่ นหนา้ และสว่ นหลงั

381

ราผดิ ปนู ตดิ ลบไมอ่ อก

จากนัน้ จงึ จะลงมอื ตอ่ ทา่ รํากนั และเชอื่ กนั วา่ ถา้ ผรู ้ ับมอบ
นัน้ เกดิ รําผดิ จงั หวะทา่ ทางหรอื อะไรกต็ าม ปนู ทเ่ี ขยี นไวใ้ หต้ าม
รา่ งกายนนั้ จะลบไมอ่ อก ตอ้ งออกรําใหมจ่ นกวา่ จะถกู ตอ้ ง
จงึ จะสามารถลบปนู ออกไดจ้ ากรา่ งกาย

ดงั ทกี่ ลา่ วมานี้ จะเห็นไดว้ า่ เพลงหนา้ พาทยอ์ งคพ์ ระพริ า

พรอน หรอื ทเ่ี รยี กกนั สนั้ ๆวา่ องคพ์ ระนมี้ คี วามสําคญั เพยี งใด หมู่

ศลิ ปินโขนมคี วามเชอื่ มนั่ มาก และไมม่ ใี ครกลา้ แตะตอ้ งหรอื

ลว่ งเกนิ ดว้ ยประการใดๆในทางลบหลดู่ หู มน่ิ แมแ้ ตช่ อ่ื ของ

เพลงก็จะไมม่ กี ารกลา่ วถงึ ถา้ ไมม่ คี วามจําเป็ นเพยี งใด

ผเู ้ ขยี นเองกอ่ นทจี่ ะลงมอื เขยี น ถงึ เพลงหนา้ พาทยอ์ งค์
พระน้ี กย็ งั ตอ้ งยกมอื ไหวจ้ ดุ ธปู เทยี นคารวะเสยี กอ่ น ดว้ ย
ความรสู ้ กึ เชอื่ มนั่ และเคารพนับถอื เกรงกลวั เชน่ กนั เพลงหนา้
พาทยเ์ พลงนี้ ศลิ ปินมคี วามเกรงกลวั กนั มากจนแทบไมม่ ใี คร
อยากได ้ หรอื ทา่ ไวถ้ งึ แมว้ า่ จะมคี ณุ สมบตั คิ รบถว้ นดงั ทก่ี ลา่ วมา
เพราะไมแ่ น่ใจวา่ จะมคี วามสามารถจดจําทา่ ตา่ งๆ ตลอดจน
จังหวะไดแ้ มน่ ยําแคไ่ หน เพราะถา้ ผดิ พลาดไปก็จะทําใหผ้ รู ้ ับไว ้
นัน้ เกดิ เหตเุ ภทภยั กบั ตวั เองได ้

382

ดว้ ยเหตนุ จ้ี ะเห็นไดว้ า่ ทกุ วนั น้ี (พ.ศ.2514) ยากนักทจี่ ะ
หาคนรําหนา้ พาทยอ์ งคพ์ ระนไี้ ด ้ นอกจาก ครอู รา่ ม อนิ ทรนฏั
ศลิ ปินเอก ของกรมศลิ ปากรแตผ่ เู ้ ดยี วเทา่ นัน้ ทร่ี ําได ้

ผเู ้ ขยี นมคี วามเป็ นหว่ งอยา่ งมาก วา่ ถา้ ครอู รา่ ม อนิ ทร
นฏั ตอ้ งลม้ หายไปตามกฎแหง่ ธรรมชาตแิ ลว้ วชิ าดงั กลา่ วนกี้ ็
อาจจะสญู หายพรอ้ มกนั ไปกบั ตวั ทา่ น เพลงหนา้ พาทยเ์ พลงนก้ี ็
คงจะเหลอื แตเ่ พยี งเพลงเทา่ นัน้ เอง

เพลงหนา้ พาทยอ์ งคพ์ ระ หรอื พระพริ าพรอนน้ี เป็ นหนา้
พาทยท์ ใ่ี ชเ้ ฉพาะผฝู ้ ึกหดั ยักษ์โดยตรง ผฝู้ ึ กหดั พระนางลงิ ไม่
มสี ว่ นเกยี่ วขอ้ งดว้ ยแตป่ ระการใด และแมแ้ ตฝ่ ่ ายยกั ษ์เองผทู ้ ี่
จะใชก้ ม็ แี ตเ่ พยี งผเู ้ ดยี วเทา่ นัน้ คอื ยกั ษ์ทมี่ ชี อื่ วา่ พริ าพ

ประวตั ขิ องพริ าพ มอี ยวู่ า่ พริ าพ เป็ นอสรู เทพบตุ ร พระ
อศิ วรทรงกําหนดเขตป่ าใหอ้ ยู่ ณ เชงิ เขาอศั กรรณ์ ถา้ หากมี
สงิ สาราสตั วพ์ ลดั เขา้ ไปในบรเิ วณนัน้ พริ าบมสี ทิ ธจิ ะจบั กนิ ได ้
ป่ านัน้ จงึ เรยี กไดว้ า่ เป็ นป่ าหวงหา้ มของพริ พโดยตรง

อศั จรรยม์ บี รเิ วณกวา้ งขวาง มสี ว่ นสําหรับเทยี่ วเลน่ และ
ในป่ าปลกู ตน้ พวาทองไวม้ าก เมอื่ พระรามเดนิ ดงไดห้ ลงเขา้ ไป
ในป่ านัน้ พวกพลยกั ษ์ทเี่ ฝ้าสวนเห็นเขา้ กร็ วมกนั จับแตถ่ กู พระ
ลกั ษณ์ ฆา่ ตายเสยี เป็ นอนั มาก ครัน้ พระรามเดนิ เลยไปแลว้ พริ าพ

383

ออกไปเทย่ี วสวน ทราบขา่ วเขา้ กต็ ามออกไปจะไปจบั ไดเ้ กดิ สู ้
รบกนั พริ าพตอ้ งศรของพระรามลม้ แลว้ เรอ่ื งของพริ าบกส็ นิ้ สดุ ลง
แตเ่ พยี งเทา่ นัน้ ..

ตามประวตั ขิ องพริ าพดงั ทกี่ ลา่ วนัน้ ทําใหเ้ ป็ นขอ้ ทราบ
เกย่ี วโยงไปถงึ โอกาสทจี่ ะใชเ้ พลงหนา้ พาทยน์ ี้ วา่ มใี ชอ้ ยตู่ อน
ทพ่ี ริ าพออกป่ า และแมว้ า่ บทบาทของพริ าพจะมเี พยี งเทา่ นัน้ แต่
เนอื่ งจากครบู าอาจารยเ์ ชอ่ื ถอื กนั ตอ่ มาวา่ เพลงนเี้ ป็ นหนา้ พาทย์
สงู สดุ ในบรรดาหนา้ พาทยท์ ใี่ ชใ้ นการแสดงโขนละคร ในวงการ
ศลิ ปิน ไมว่ า่ จะเป็ นประเภทใด จงึ ไดถ้ อื เอาองคย์ กษ์พริ าพกบั
พระนารทฤาษี เป็ นบรมครสู งู สดุ รว่ มกนั และกราบไหวบ้ ชู ารวมทงั้
ใชใ้ นพธิ คี รอบ หรอื ไหวค้ รรู ว่ มกนั มาชา้ นาน

ดว้ ยเหตนุ ัน้ การแสดงแตล่ ะครัง้ นาย โรงจงึ มกั จะเลอื กเอา
ตอนอน่ื มาแสดง มากกวา่ การทจ่ี ะตดั สนิ ใจเอาตอนนม้ี าแสดง
เพราะดว้ ยความเกรงกลัว และเคารพนับถอื ดงั เชน่ ทก่ี ลา่ วมา
และอกี ประการหนึ่ งบทบาททา่ รําของพริ าพนัน้ กผ็ ดิ ไปจาก
ธรรมดา และไมใ่ ชข่ องงา่ ย ดงั จะเห็นไดจ้ ากเวลาออกกรําจะตอ้ ง
ใชเ้ วลา 10-15 นาที การเรยี กถา้ ก็เรยี กอกี อยา่ งหนง่ึ คอื มเี สยี้ น
1 เสย้ี น 2 เสยี ง 3 รวม 3 เสยี้ น ดว้ ยกนั

นอกจากนัน้ ลักษณะการแตง่ กายของพริ าพ ก็ผดิ จากอสรู
อนื่ คอื มตี อนทรงเครอ่ื งและอยปู่ ่ า ตอนทรงเครอ่ื งนัน้ แบง่ ออกได ้
อกี 2 อยา่ ง คอื ตอนศรี ษะสวมมงกฎุ และตอนศรี ษะโลน้ สว่ น

384

ตอนอยอู่ ยปู่ ่ านัน้ ตอ้ งถอดเสอื้ แลว้ ใชป้ นู เขยี นตามรา่ งกาย

เรยี กวา่ “ออกทกั ษณิ าวรรต” ทงั้ สองอยา่ งนี้ พริ าพมหี อกเป็ น

อาวธุ คมู่ อื เหมอื นกนั

สําหรับการใชเ้ พลงหนา้ พาทยน์ ้ี เป็ นตอนทพี่ ริ าพออกป่ า
จงึ ตอ้ งแตง่ กายแบบถอดเสอื้ แลว้ ทาปนู ตามรา่ งกาย โดยทวั่ ไป
เมอ่ื มกี ารบรรเลง หรอื รา่ ยรําทําเพลงหนา้ พาทยเ์ พลงน้ี ศลิ ปิน
มกั จะตอ้ งยกมอื ไหวแ้ สดงความเคารพ พรอ้ มทงั้ นั่งดนู ง่ิ ตลอดไป
เหมอื นมมี นตส์ ะกดโดยทวั่ กนั

คณุ ครจู ตพุ ร รตั นวราหะ ศลิ ปิ นแหง่ ชาติ

เพลงหนา้ พาทย์
พมิ พค์ รง้ั แรกพ.ศ. 2514

385

386

387

ครอู รา่ ม อนิ ทรนฎั ประกอบพธิ ไี หวค้ รโู ขนละคร
ณ มหาวทิ ยาลยั รามคําแหง พฤหสั บดที ่ี 26 กรกฎาคม 2522

388

389

“..วา่ กนั วา่ ดว้ ยลลี าทา่ รําของครอู รา่ ม หวั โขน
ทศกณั ฐ์ (ซงึ่ เปลยี่ นเป็ นสที องในยามรัก) แทบจะยม้ิ
ไดใ้ นสายตาผชู้ ม

นอกจากหนา้ สเี ขยี ว ทใี่ ชใ่้ นยามปกตแิ ละสที อง
ยามรัก+เวลา “นั่งเมอื ง” แลว้ ยอดมงกฎุ ทศกณั ฐย์ งั
เป็ นหนา้ พระพรหม นค่ี อื เครอ่ื งหมายวา่ บรรพบรุ ษุ เป็ น
พรหม..”68

68คอลมั น์ For a Song ทอ่ งโลกผา่ นเพลง มตชิ นรายวนั ศภุ าศริ ิ
สพุ รรณเภสชั วันท่ี 2 ตลุ าคม 2559

390

ทมี่ าของภาพปก

อกี มมุ หนง่ึ ของ พระพริ าพ ของครวู รี ะ มเี หมอื น
ทเ่ี ป็ นภาพปกหนา้ หนงั สอื เลม่ น้ี ฉายศลิ ป์ ถา่ ยไว ้
เมอ่ื ครัง้ งานไหวค้ รหู นงั ใหญ่ วดั พลบั พลาชยั
เมอื งเพชรบรุ ี ปี พ.ศ. 2556

391

ประวตั ผิ เู้ รยี บเรยี ง
คมสนั ตว์ รรณวฒั น์ สทุ นต์
แบเบาะทบ่ี า้ นทา่ อู่ สร่ี อ้ ย วเิ ศษชยั ชาญ โตทบี่ า้ นสามโก ้
เรยี นวทิ ยาลยั นาฏศลิ ปอา่ งทอง จบชนั้ กลาง ดรุ ยิ างคไ์ ทย
จฬุ าลงกรณม์ หาวทิ ยาลยั ครศุ าสตร์ ภาควชิ าดนตรศี กึ ษา
ผดู ้ ําเนนิ รายการ รว่ มทมี ขอ้ มลู “บางบรรเลงเพลงระนาด”
ผดู ้ ําเนนิ รายการ รว่ มดําเนนิ การผลติ รายการ “ไทยโชว”์
สถานโี ทรทศั นท์ วี ไี ทย(พ.ศ.2552-2554)
ทนุ สนับสนุนจากฝ่ ายวจิ ัย จฬุ าลงกรณ์มหาวทิ ยาลยั ๒๕๓๕
คณะกรรมการฯอํานวยการขน้ึ ทะเบยี นมรดกภมู ปิ ัญญาทาง
วฒั นธรรม กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม กระทรวงวฒั นธรรม
บทความวจิ ยั และบทความวชิ าการ
-รําโทน : สารานุกรมสําหรับเยาวชน วฒั นธรรมไทยภาคกลาง
กรงุ เทพฯ: มลู นธิ สิ ารานุกรมวฒั นธรรมไทย.
-บทความวชิ าการในหนังสอื ทําเนยี บศลิ ปินทอ้ งถนิ่ อมั พวา ๑๓๐ ปี
ชาตกาล หลวงประดษิ ฐไพเราะ (ศร ศลิ ปบรรเลง),
-ครชู า่ งหนังใหญบ่ างนอ้ ย สงัด ใจพรหม

392

-อคั รศลิ ปินถน่ิ อมั พวา-รัชกาลที่ ๒
หนุ่ กระบอกอมั พวา กรรณกิ าร์ แกว้ ออ่ น ครเู ออื้ สนุ ทรสนาน โอ ้
อมั พวานห้ี นางามจรงิ ทลู ทองใจ เทพบตุ รเสยี งกงั สดาลศรครี ี ศรี
ประจวบ มนตร์ ักแมก่ ลอง พญาซอแหง่ บางคนฑี สมพร เกตแุ กว้
ไทยบรรเลงปี่พาทยป์ ระชนั แหง่ อมั พวา ฯลฯ
แหลธ่ รรมมะ พระพร ภริ มย,์ ในหนังสอื พระราชทานเพลงิ ศพ
พระบญุ สม ปญุ ญวงั โส หรอื หลวงพอ่ พร ภริ มย์ พ.ศ.๒๕๕๔
-เจาะใจ ดเี จแมจ่ ติ ต์ สดุ จติ ต์ ดรุ ยิ ประณีต ศลิ ปินแหง่ ชาตฯิ ,
-ไหวค้ รหู นังใหญว่ ดั พลบั พลาชยั เพชรบรุ ี นติ ยสารทอ่ งเทยี่ ว
ไกด์ แมพ อนิ ไทยแลนด์ พ.ศ. ๒๕๕๖
-โนต้ เพลงไทย ๑๐ แผน่ ดนิ พ.ศ. 2560 เป็ นตน้
ประสบการณท์ เี่ กยี่ วกบั ศลิ ปวฒั นธรรมไทย
-วจิ ัยหนังใหญไ่ ดร้ ับทนุ สนับสนุนจาก กรมสง่ เสรมิ วฒั นธรรม
-วจิ ัย ดรุ ยิ ะแหง่ รัตนโกสนิ ทร“์ ดนตรพี น้ื บา้ น-ชาตพิ นั ธไุ์ ทย”
มลู นธิ หิ อสมดุ ดนตรพี ระบาทสมเด็จพระเจา้ อยหู่ วั รัชกาลท่ี ๙ ๒๕๕๕
-งานวจิ ัย : การศกึ ษาเพลงราโทน บา้ นหนา้ วดั โบสถ์ อา่ งทอง
ทนุ วจิ ัยจากสํานักงานคณะกรรมการวฒั นธรรมแหง่ ชาติ (สวช.)๒๕๔๑
-งานวจิ ัย : กระบวนทากลองหมบู่ า้ นเอกราช จังหวดั อา่ งทอง