พ่อแก่บรมครู ฉบับ 5

251

การทาหนงั เจา้ หรอื หนงั ครู

การทําหนังเจา้ หรอื หนังครนู ัน้ แตล่ ะสํานักจะมี
เคล็ดลบั ปลกี ยอ่ ยทตี่ า่ งกนั ออกไปและเป็ นเรอื่ งสงวนปกปิดใหร้ ู ้
กนั เฉพาะผทู ้ ไี่ ดร้ ับมอบวชิ าสบื ตอ่ กนั มา รวมถงึ เป็ นเรอ่ื งของ
ความเชอื่ ความศรัทธาทเ่ี ป็ นตวั ยดึ เหนย่ี วจติ วญิ ญาณของผเู ้ ชดิ
กบั ตวั หนังเจา้ ตามทใี่ นวารสารวชริ ญาณวเิ ศษ เรอ่ื งหนังทเี่ ลน่ ใน
การมะโหรศพ ไดอ้ ธบิ ายวธิ ที ําหนังเจา้ วา่ อนง่ึ หนังสําคญั อกี
สามตวั ทผ่ี เู ้ ลน่ เคารพนับถอื กนั นักนัน้ คอื รปู พระแผลงสองตวั รปู
ฤๅษีตวั หนงึ่ รวมสามตวั นเ้ี รยี กชอื่ วา่ “หนังเจา้ ” หนังเจา้ นเี้ มอื่ จะ
ทําขนึ้ ไดก้ ็ดเู ปนการลําบากสกั น่อย คอื รปู พระแผลงสองตวั นัน้
ตอ้ งหาหนังโคตายพรายมาทํา หนังรปู ฤๅษีนัน้ ตอ้ งหาหนังเสอื
หรอื หนังหมกี ็ได ้ เอามาทําจงึ่ จะถอื กนั ขลงั หนังเจา้ ทงั้ ๓ นัน้
เมอื่ จะเขยี นจะสลกั คนเขยี นคนสลกั ตอ้ งนุ่งขาวหม่ ขาว แลว้ รบี
เขยี นรบี สลกั ใหแ้ ลว้ ในวนั เดยี ว อยา่ ใหก้ ารขา้ มขวบคา้ งคนื ได ้

อนง่ึ เมอื่ เวลาจะเขยี นจะสลกั นัน้ ตอ้ งมสี ง่ิ ของทสี่ ําหรับ
คํานับครู คอื บายศรปี ากชาม ๑ เครอื่ งกระยาบวช ๑ ศศี ะสกุ ร ๑
เงนิ ตดิ เทยี นดว้ ย ๖ บาทของเหลา่ นเ้ี มอ่ื บชู าครเู สร็จแลว้ กเ็ ปน
ผลประโยชนข์ องผเู ้ ขยี นผสู ้ ลกั ครัน้ สลกั เสร็จแลว้ จงึ่ ระบายสเี จา้
ทงั้ สามตวั รปู พระแผลงสองตวั ระบายสเี ขยี วตวั หนงึ่ สมมตเปน
รปู พระนารายน์ ระบายสเี หลอื งออ่ นหรอื ปิดทองก็ไดต้ วั หนง่ึ
สมมตเปนรปู พระอศิ วร รปู หนังเจา้ ทงั้ สามองคน์ ใี้ ชร้ ะบายสตี า่ ง ๆ
ตามลายผา้ นุ่งและกนก ผดิ กบั หนังตามธรรมดาเพราะเอามาไช ้
ตงั้ เบกิ หนา้ พระแตเ่ วลายงั ไมค่ ํา่

252

“หนังเจา้ ” หรอื “หนังคร”ู มอี ยู่ ๓ ตวั คอื พระฤษี พระ
อศิ วร และพระนารายณ์ ภาพพระฤษีจะสลกั เป็ นภาพฤษีถอื ไมเ้ ทา้
ภาพพระอศิ วรและภาพพระนารายณ์เป็ นภาพทา่ แผลงศร ซงึ่ เรยี ก
กนั วา่ “หนังแผลง” หนังทงั้ ๓ ตวั นี้ ใชบ้ ชู ากอ่ นการแสดง เรยี ก
กนั วา่ “เบกิ หนา้ พระ”

กลา่ วกนั วา่ หนังพระอศิ วรและพระนารายณ์จะตอ้ ง
ทําจากหนังโคทถี่ กู เสอื กดั ตาย ถกู ฟ้าผา่ ตาย และออกลกู ตาย
สมเด็จพระเจา้ บรมวงศเ์ ธอกรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรง
เรยี กวา่ โคตายพราย สว่ นตวั ฤาษีนัน้ จะตอ้ งหาหนังทม่ี อี ํานาจ
เชน่ หนังเสอื หนังหมี ถอื วา่ ศกั ดส์ิ ทิ ธิ์ มตี บะ มพี ลงั ทจ่ี ะใชใ้ นการ
ลงอกั ขระ เลขยนั ต์ ใหม้ อี ํานาจเมตตามหานยิ ม

พธิ สี ลกั นัน้ ทงั้ ผเู ้ ขยี นลวดลายและผสู ้ ลกั ตอ้ งนุ่งขาว
หม่ ขาว พรอ้ มทงั้ มสี ง่ิ ของคํานับครหู รอื บชู าครดู ว้ ยเครอื่ งบดั พลี
คอื บายศรปี ากชาม, เครอื่ งกระยาบวช หวั หมู พรอ้ มทงั้ เงนิ กํานล
ธปู เทยี นใชบ้ ชู า กรรมวธิ หี นังเจา้ ทกุ อยา่ งจะตอ้ งใหเ้ สร็จภายใน
วนั เดยี ว เมอ่ื เสร็จแลว้ ใชไ้ มท้ พ่ี าดบนโลงศพมาถาก เหลาขนาด
ลําไมไ้ ผน่ ํามาประกอบหนา้ หลงั แลว้ ใชห้ วายผกู ตดิ กนั คงเหลอื
ไมส้ ว่ นลา่ งไวจ้ บั เชดิ ประมาณศอกกวา่ ๆ การทําเชน่ นเี้ พอื่ ใหม้ ี
ความขลงั มากยงิ่ ขนึ้

253

การพากยแ์ ละเจรจา

การแสดงสอ่ื ความหมายใหค้ นดรู เู ้ รอ่ื งดว้ ยการพากย์
และเจรจา คนพากย์ – เจรจา ทําหนา้ ทแี่ ทนตวั หนังทงั้ ในเรอ่ื ง
คําพดู และแทนอริ ยิ าบถของตวั หนังดว้ ยการใหเ้ พลง จงึ ตอ้ งเป็ น
ผรู ้ เู ้ พลงมาก และสามารถบอกเพลงใหป้ ี่พาทยบ์ รรเลง
ประกอบการแสดงไดอ้ ยา่ งถกู ตอ้ งเหมาะสม เขา้ กบั บทบาทของ
ตวั หนังสนั้ ๆ

บทพากยเ์ ป็ นคํารอ้ ยกรองประเภทกาพย์ ไดแ้ ก่
กาพยย์ านแี ละกาพยฉ์ บงั สว่ นคําเจรจานัน้ เป็ นคํารอ้ ยกรอง
ประเภทรา่ ย คนพากย์ – เจรจา จะดําเนนิ เรอ่ื งดว้ ยบทพากย์ และ
เจรจาสลบั กนั ไป เมอ่ื จบการพากยต์ อนหนง่ึ หรอื จบบทสนทนา
ตอนหนงึ่ ก็บอกเพลงใหว้ งปี่พาทยบ์ รรเลง

คนพากย์ – เจรจาทใ่ี ชใ้ นการแสดงหนังใหญต่ อ้ งมี
อยา่ งนอ้ ย ๒ – ๓ คน ตอ้ งเป็ นผทู ้ ม่ี คี วามชาํ นาญในเรอ่ื งราวทจี่ ะ
แสดง รวมทงั้ จะตอ้ งสามารถจําจดคําพากยอ์ นั เป็ นบทบงั คบั ได ้
อยา่ งแมน้ ยํา เชน่ บทพากย์ ๓ ตระ (บทไหวค้ ร)ู นอกจากนัน้ ยงั
จะตอ้ งมคี วามรอบรู ้ ทงั้ ในเรอ่ื งและนอกเรอ่ื งทจี่ ะแสดงในชดุ นัน้ ๆ
ไดเ้ ป็ นอยา่ งดหี รอื คดิ แตง่ คําพากย์ ฉันท์ โดยใชป้ ฏภิ าณของ
ตนเองได ้ คอื ตอ้ งมคี วามเป็ นกวใี นตวั เอง บางตอนการเจรจาใช ้
คําประพันธป์ ระเภทรา่ ยยาว ทม่ี คี วามสมั ผสั คลอ้ งจองกนั และใน
บางตอนกอ็ าจจะมกี ารวา่ กระทกู ้ นั (กระทคู ้ อื การเจรจาในแบบ
รา่ ยยาว และมกั จะทอ่ งจํากนั ตามตํารา)

254

ในสมยั โบราณคนพากยม์ กั จะบอกเพลงหนา้ พาทย์
ใหป้ ี่ พาทยบ์ รรเลง ดว้ ยคําแผลง ซง่ึ เป็ นการลองเชงิ ดปู ฏภิ าณ
ไหวพรบิ สตปิ ัญญาของผบู ้ รรเลง เชน่ มคี วามประสงคจ์ ะใหป้ ่ี
พาทยบ์ รรเลง “เพลงกลม” ก็จะบอกวา่ “ลกู กระสนุ ” เป็ นตน้

ทวี่ า่ สําคญั อกี อยา่ งหนง่ึ คอื คนพากยต์ อ้ งมนี ้ําเสยี งดี
ดงั กงั วาน คําพดู ชดั จน นอกจากนัน้ จะตอ้ งเป็ นคนทมี่ กี ระแสเสยี ง
แข็งแรง ไมแ่ หบแหง้ งา่ ย ยงิ่ ในสมยั โบราณไมม่ เี ครอื่ งขยายเสยี ง
การพากยแ์ ละการเจรจาคนพากยจ์ ะวา่ ครัง้ หนง่ึ เป็ นเวลาหลายๆ
ชวั่ โมง หรอื ลางทวี า่ อยตู่ ลอดทงั้ คนื จงึ เป็ นเรอื่ งทจี่ ะตอ้ งอาศยั
กระแสเสยี งทคี่ งทนไมแ่ หบแหง้ หรอื เป็ นผทู ้ ม่ี พี รสวรรคท์ าง
นํ้าเสยี งโดยเฉพาะ62

62 ผะอบ โปษะกฤษณะ.วรรณกรรมประกอบการเล่นหนังใหญ่ วัดขนอน จงั หวดั
ราชบุรี. ๒๕๒๐.

255

คณุ คา่ หนงั ใหญ่

คณุ คา่ ของการแสดงหนังใหญม่ หี ลายหลากสดุ แตว่ า่ จะ
มองแงใ่ ดมมุ ไหน เชน่ หนังใหญม่ คี ณุ คา่ ตอ่ ชมุ ชนดว้ ย
กอ่ ใหเ้ กดิ อตั ลกั ษณ์ความโดดเดน่ ความภาคภมู ใิ จ สง่ เสรมิ การ
ตระหนักรใู ้ นชมุ ชนและขยายไปสกู่ ารสง่ เสรมิ การทอ่ งเทย่ี ววถิ ี
ไทย เป็ นตน้ ทงั้ นมี้ คี ณุ คา่ หลกั ใหญส่ องประการทเ่ี กยี่ วขอ้ งกบั
ศลิ ปการแสดงหนังใหญ่

คณุ คา่ ทางศลิ ปะ การแสดงหนังใหญไ่ ดผ้ กู รอ้ ยรวมศลิ ป
ไทยหลายแขนงไวด้ ว้ ยกนั อยา่ งเหมาะเจาะ เป็ นงานศลิ ปะทม่ี ี
จดุ หมายเพอื่ ความงาม ความพอใจ มากกวา่ ประโยชนใ์ ชส้ อย
เพราะศลิ ปินจะสรา้ งสรรคง์ านขนึ้ มาดว้ ยความพอใจ เนน้ ความ
ละเอยี ดละออในการสรา้ งสรรคใ์ หว้ จิ ติ รบรรจง เราเรยี กวา่ วจิ ติ ร
ศลิ ป์ 63
การเชดิ หนังเป็ นลลี าทผ่ี สานทงั้ นาฏศลิ ป์ กรยิ าทา่ ทาง
อยา่ งตวั ละครพระนางยกั ษ์ลงิ และทา่ รบรับจบั ลอย กไ็ ดม้ าจาก
พน้ื ฐาน กระบก่ี ระบอง เป็ นศลิ ปะป้องกนั ตวั ทใี่ ชเ้ ลน่ เพอื่ ฝึกซอ้ ม
พรอ้ มรบ เคลอ่ื นไหวถา่ ยแสงเงาตามเสยี งพากยเ์ จรจา
ทว่ งทํานองรอ้ ยแกว้ รอ้ ยกรองตามแบบแผนและปฏภิ าณเชงิ กวี
รวมถงึ มวี งปี่พาทยบ์ รรเลงเพลงประกอบการแสดง รวมอยใู่ น
แขนง ดนตรแี ละนาฏศลิ ป์

63 วิจิตรศลิ ป์ แบง่ ออกเป็น ๘ แขนงคอื จิตรกรรม ประติมากรรม สถาปัตยกรรม ภาพพิมพ์
ส่อื ผสม ศิลปะภาพถ่าย วรรณกรรม ดนตรีและนาฎศลิ ป์

256

ตวั หนังสรา้ งจากชา่ งวาดลายไทยและชา่ งสลกั ในอดตี
เรยี กวา่ ชา่ งสบิ หมเู่ ป็ นชา่ งฝี มอื ดงั้ เดมิ ของราชสํานัก อยใู่ นแขนง
จติ รกรรมและปฏมิ ากรรม

บทพากยน์ ํามาจากเรอื่ งราวของกาพยร์ ามเกยี รติ์ สว่ นการ
เจรจาเป็ นรา่ ยยาวทใ่ี นแตส่ ํานักหรอื ชมุ ชน
จะมแี บบฉบบั เป็ นของตนเอง และสามารถรา่ ยดน้ สด เพอ่ื แสดง
ปฏภิ าณ มตุ โตแตก คอื ผพู ้ ากยเ์ จรจาและกวใี นคนเดยี วกนั ทงั้
บทพากยแ์ ละบทเจรจา เหลา่ นรี้ วมอยใู่ นแขนง วรรณกรรม

การสรา้ งจอหนัง บงั เพลงิ ตอ้ งรจู ้ ักการเลอื กทําเลสถานที่
สภาพภมู ปิ ระเทศและสภาพภมู อิ ากาศ ความแข็งออ่ นชนื้ ของดนิ
เพอ่ื ปักเสาจอ หรอื คดิ เผอ่ื ใหค้ นดสู ะดวกนั่ง รทู ้ ศิ ทางเมอ่ื ตงั้ จอ
แลว้ ไมพ่ ด้ ตา้ น ไมไ้ ผท่ น่ี ํามาทําเสา ทําโครงจอ ตอ้ งแขง็ แรง รู ้
วธิ กี ารผกู ผา้ ขาว ขงึ จอ ตงั้ จอ รรู ้ ะยะหา่ งชอ่ งวา่ ง ของการจดั ตงั้
เครอื่ งดนตรี คนดู นอกจากนยี้ งั ตอ้ งรวู ้ ธิ กี ารสรา้ งรา้ นเพลงิ ที่
กนั้ บงั เพลงิ ทําอยา่ งไรจะกนั้ ใหแ้ สงไฟพงุ่ ไปทจี่ อแลว้ พรว้ิ ไหว
สวยงาม แถมมชี อ่ งทางระบายลมชว่ ยใหค้ นเชดิ ไมร่ อ้ นจนเกนิ ไป
เสาจอหนังยงั ตอ้ งตกแตง่ ดว้ ยหางนกยงู หรอื ธงชาติ เพอื่ ความ
สวยงามเหลา่ นเี้ ป็ นแขนง สถาปัตยกรรม ฉบบั เคลอ่ื นท่ี คอื ยา้ ย
ไปไดท้ กุ แหง่ หน

ความโดด่ เดน่ ทที่ ําใหห้ นังใหญต่ า่ งจากศลิ ปการแสดง
ประเภทมหรสพไทย อนื่ ๆคอื เป็ นรปู แบบสอ่ื ผสม ( mixed

media) ประกอบดว้ ย จติ รกรรม ปฏมิ ากรรม สถาปัตยกรรม 64

64 จิตรกรรม ปฏิมากรรม สถาปัตยกรรม เป็น ทศั นศลิ ป์ (visual art)

257

วรรณกรรม ดนตรแี ละนาฏศลิ ป 65 รวมกนั ๕ แขนงหรอื ๕ มติ ิ
ทงั้ นกี้ ระบวนการคดิ การเรยี นรศู ้ ลิ ปะแบบไทยจะเนน้ ให ้
ผเู ้ รยี นหรอื ศลิ ปินคนหนง่ึ เรยี นรศู ้ ลิ ปะหลายๆแขนงหรอื ทงั้ หมด
จนเชย่ี วชาญ เชน่ ถา้ วาดรปู ได ้ กค็ วรสลกั ตวั หนังได ้ เลน่ ดนตรี
ไดก้ ็น่าจะพากยเ์ จรจาหนังไดด้ ว้ ย หรอื ถา้ เรยี นโขน ละครก็ควรรู ้
เรอื่ งหนังใหญ่ เป็ นตน้ ซงึ่ ในอดตี นัน้ แบง่ ประเภทงานศลิ ป์ ตา่ งๆ
ตามรปู แบบชา่ งสบิ หมู่ แตใ่ นปัจจบุ นั ไดน้ ําแนวทางสากลของ
วจิ ติ รศลิ ป์ มาชว่ ยแบง่ แขนงศลิ ปะเพอ่ื ใหผ้ คู ้ นทว่ั โลกเขา้ ใจ
คณุ คา่ ศลิ ปะของการแสดงหนังใหญต่ รงกนั

คณุ คา่ ทางประวตั ศิ าสตร์

การแสดงหนังใหญเ่ ป็ นเสมอื นสว่ นหนง่ึ ของหนา้
ประวตั ศิ าสตรท์ รงคณุ คา่ ทบี่ นั ทกึ เรอื่ งราวในอดตี ผา่ นแสงเงา
เรอ่ื งราวของตวั หนัง ทําใหเ้ รารปู ้ ระวตั ศิ าสตรใ์ นชมุ ชน ในชน
ชาติ ประเทศในภมู ภิ าค และมนุษยช์ าติ มองเห็นภาพรวมของ
หนังใหญ่ ทเี่ ป็ นหนง่ึ ในการแสดงหนุ่ แสงเงาของโลกใบน้ี มกี าร
65 วรรณกรรม ดนตรีและนาฏศิลป เป็น โสตทศั นศิลป์ (audiovisual art)

258

ผา่ นถา่ ยแนวคดิ รปู แบบการแสดง มาพรอ้ มการตดิ ตอ่ คา้ ขาย เผย
แผศ่ าสนา จากอนิ เดยี ชวา เขมรฯลฯ ผสานความเชอ่ื และศลิ ปะ
วถิ เี กษตรในรปู แบบชาติ แบบชมุ ชนชาวสยาม
หนังใหญเ่ รม่ิ จากการละเลน่ สรู่ ปู แบบการแสดง หรอื
มหรสพหลวงเป็ นราชปู โภค ในราชปู ภมั ป์ ของพระมหากษัตรยิ ์
ตงั้ แตส่ มยั อยธุ ยาตอนตน้ ตามหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรท์ ี่
บนั ทกึ ไวเ้ ป็ นลายลกั ษณ์อกั ษร เป็ นสอื่ ชนั้ เลศิ ทรงอานุภาพที่
พระมหากษัตรยิ ใ์ ชส้ อ่ื สารทางการเมอื งการปกครองกบั ไพรฟ่ ้า
ประชาชน ตอ่ มาหนังใหญถ่ า่ ยทอดมาสวู่ ดั ทเี่ ป็ นเสมอื น
ศนู ยก์ ลางของทกุ ชมุ ชน หนังใหญจ่ งึ เพม่ิ ศกั ยภาพเป็ นอปุ กรณ์
สอนธรรมมะผสานแทรกความบนั เทงิ

เมอื่ สงั คมเขา้ สยู่ คุ อตุ สาหกรรม เกดิ เทคโนโลยกี า้ วล้ํา มี
ระบบไฟฟ้า มรี ปู แบบการแสดงศลิ ปะทงั้ ในประเทศและ
ตา่ งประเทศเกดิ ใหม่ วกิ ฤตการณ์ทางเศรษฐกจิ ในชว่ ง
สงครามโลกครัง้ ท่ี ๒ รวมถงึ การเปลยี่ นแปลงการปกครองสู่
ระบอบประชาธปิ ไตย ลว้ นสง่ ผลทงั้ ทางตรงทางออ้ มใหก้ ารแสดง
หนังใหญซ่ บเซา ตวั หนังใหญจ่ ํานวนมากถกู จําหน่ายและ
เคลอื่ นยา้ ยไปอยใู่ นพพิ ธิ ภณั ฑห์ ลายๆประเทศ ตอ่ มาชมุ ชนหนัง
ใหญอ่ ยา่ งนอ้ ย ๓ แหง่ ในประเทศไทยไดฟ้ ื้นฟกู ารแสดงหนัง
ใหญใ่ หก้ ลบั มามชี วี ติ อกี ครัง้

ทงั้ หมดทกี่ ลา่ วมาเป็ นหลกั ฐานสว่ นหนง่ึ ของ
ประวตั ศิ าสตรห์ นังใหญ่ ทคี่ วรคา่ แกก่ ารศกึ ษาอยา่ งลกึ ซงึ้ เพอ่ื ให ้
เกดิ ความภาคภมู ใิ จในชาติ ตระหนักรับรใู ้ นคณุ คา่ ของ
ศลิ ปวฒั นธรรมไทย นําอดตี มาเป็ นบทเรยี นพัฒนาปรับใชใ้ น
ปัจจบุ นั และอนาคตได ้

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

หนมุ านทหารเอกของพระราม

272

พระยาสคุ รพี นายทหารผใู้ หญข่ องพระราม

273

องคต หลานพระยาสคุ รพี ทหารของพระราม

274

ขบวนทพั ของพระลกั ษณ์ พลวานรขเ่ี สอื

275

มงั กรกรรฐ ์ ทรงออกรบกบั พระลกั ษณ์

276

มงั กรกรรฐ ์ ตอนหลบหนี

277

พระลกั ษณ์ ในแบบทา่ โกง่ ศร

278

อนิ ทรชติ ทรงออกสสู่ นามรบ

279

พระลกั ษณ์ ทรงออกสสู่ นามรบ

280

พระลกั ษณ์ รบกบั อนิ ทรชติ

281

พระลกั ษณ์ กาลงั ตอ่ สกู้ บั อนิ ทรชติ

282

อนิ ทรชติ กาลงั รบกบั พระลกั ษณ์

283

อนิ ทรชติ กาลงั เตรยี มหนี พระลกั ษณ์

284

อนิ ทรชติ กาลงั แผลงศรนาคบาศ

285

อนิ ทรชติ ในทา่ โกง่ ศรนาคบาศ

286

อนิ ทรชติ กาลงั ไลท่ ารา้ ยพเิ ภก

287

พระราม ทา่ เดนิ

288

นลิ นนท์ ทา่ เดนิ

289

พเิ ภก ทา่ เดนิ

290

หนมุ าน ทหารเอกพระราม

291

พระลกั ษณ์ สนิ้ สตสิ มประฤาดี

292

พระราม แผลงศรพลายวาด

293

พยาครฑุ รบี มาชว่ ย

294

พญาครฑุ ชว่ ยพระลกั ษณ์

295

พญาครฑุ กาลงั จบั นาคมาจกิ กนิ

296

พระลกั ษณก์ ลา่ วขอบคณุ พญาครฑุ

297

อนิ ทรชติ เรม่ิ ทาพธิ ชี ุบศรพรหมมาสตร์

298

อนิ ทรชติ กาลงั สารวมรา่ ยพระเวท

299

การจาแลงแปลงตวั ของพลยกั ษ์

300

อนิ ทรชติ แปลงเป็ นพระอนิ ทร์