เล่ม Proceeding อัปเดต4-8

178

NGThai. (2561). โรงเรยี นฝึกนางงาม เส้นทางส่คู วามฝันของสาวฟลิ ิปปนิ ส.์ สบื คน้ เม่ือ 29

มกราคม 2565, จาก https://ngthai.com/cultures/16277/beautiful-pageant-
school/.

Positioning. (2561). เบอื้ งหลงั มหาอำนาจนางงาม “ฟลิ ิปปินส์” หยาดเหง่ือ คราบนำ้ ตา และ

ความลุ่มหลง ในความงาม. สบื ค้นเมอ่ื 29 มกราคม 2565, จาก
https://positioningmag.com/1204137.

Rappler. (2015). Stella Araneta defends MJ Lastimosa’s national costume.

Retrieved January 30, 2022, from https://www.rappler.com/life-and-
style/81926-stella-araneta- defends-mj-lastimosa-national-costume-
miss-universe-2014/

_______. (2017). Stella Araneta on Miss U:’ I’m Colombian but I would
choose Philippines’. Retrieved January 30, 2022, from
https://www.rappler.com/life-and-style/117637-stella-araneta-pia-
wurtzbach-miss-universe-colombia/

_______. (2018). The Philippines’ beauty pageant obsession: Who benefits?

Retrieved January 30, 2022, from https://www.rappler.com/newsbreak/
in-depth/190522-filipinos- beauty-pageants-series-part-1/

_______. (2019). Miss Universe Philippines crown no longer with Binibining

Pilipinas. Retrieved January 30, 2022, from
https://www.rappler.com/entertainment/246827-miss- universe-
philippines-crown-no-longer-with-binibining-pilipinas/
Santos, Ana P. (2015). Ending a Marriage in the Only Country That Bans Divorce.
Retrieved January 31, 2022, from
https://www.theatlantic.com/international/archive/2015/06/divorce-
philippines-annulment/396449/

179

Siwarotemarketeer. (2561). ฟลิ ปิ ปินส์ ‘มงลง’ บ่อย : ถอดรหัสมหาอำนาจเอเชียบนเวที
นางงามโลก. สืบคน้ เมือ่ 29 มกราคม 2565, จาก
https://marketeeronline.co/archives/87986

Vergara, Alex Y. (2020). Pinoys’ passion for beauty pageants explained. Retrieved
January 30, 2022, from https://philstarlife.com/news-and-views/359343-
pinoys-passion-for-pageants- explained?page=6

White, Chelsea Salac. (2019). Philippines: Powerhouse of Beauty Pageants.
Retrieved January 30, 2022, from
https://asiamedia.lmu.edu/2019/02/11/philippines-powerhouse-of- beauty-
pageants/

180

อทิ ธิพลของสหรฐั อเมริกาด้านการคมนาคมทสี่ ่งผลกระทบต่อธุรกิจเชิงพาณชิ ย์ของไทย
หลงั สงครามโลกครง้ั ท่ี 2

คฌา เพชรแดง37

ภูรนิ ท์ จินตลุ า38

บทนำ

“การคมนาคม” เปรียบเสมือนเส้นเลือดหลักในการเดินทางหรือการส่งออกค้าขายสินค้า
ภายในประเทศ ในสมัยก่อนเส้นทางการคมนาคมของประเทศไทยนั้นยังไม่มีมาตรฐานที่ดีนัก
และไม่ได้มีความสะดวกสบายแบบในปัจจุบัน จุดแรกเริ่มของการพัฒนาคมนาคม เริ่มต้นมาจาก
ความต้องการที่จะแยกการสื่อสารกับการคมนาคมออกจากกัน ในการสื่อสารสมัยก่อนส่วนใหญ่
ตอ้ งใชค้ นนำสาร ทว่าคนนำสารน้กี ็จำเปน็ ต้องนำสารโดยใช้ถนนหนทาง ซ่งึ ในสมยั กอ่ นเส้นทางต่าง ๆ
ก็ย่ำแย่จนส่งผลให้การส่งสารลา่ ช้า อยา่ งไรก็ตามในสมัยรัชกาลที่ 5 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้า
เจา้ อยู่หวั ทรงไดเ้ ล็งเห็นถงึ ความสำคญั ของโทรเลขในขณะท่ีเสด็จไปอินเดีย พระองค์ได้นำนวตั กรรมน้ี
มาใช้ภายในประเทศ ทำให้การติดต่อสื่อสารเป็นไปได้อย่างสะดวกสบายมากยิ่งขึ้น แตกต่าง
จากในสมยั ทยี่ งั ใช้คนนำสารในการส่งขา่ วสารขอ้ มลู ตา่ ง ๆ จากท่หี นง่ึ ไปส่อู กี ทหี่ น่ึง

ต่อมาในปี พ.ศ. 2428 รัฐบาลสยามจึงได้ตัดสินใจที่จะเชื่อมหัวเมืองต่าง ๆ เข้ากับกรุงเทพฯ
ด้วย ทางรถไฟ ทำให้โทรเลขต้องเข้ามามีบทบาทในการช่วยเหลือในการแจ้งต่อเวลาการเดินรถ
ให้เท่ากัน และจากแต่ก่อนที่ต้องต่อสายโทรเลขผ่านเขตป่าทึบที่ทำให้ยากต่อการดูแล ก็ต้องย้าย
เข้ามาอยู่ภายใต้การดูแลของกรมรถไฟหลวงแทน ทำให้การเดินสายโทรเลขนั้นให้ไปทางเดียวกัน
กับทางรถไฟ สาเหตุที่รัฐเชื่อมเส้นทางการเดินทางด้วยทางรถไฟนั้นเป็นเพราะการคมนาคมระหว่าง
กรุงเทพฯ กับหัวเมืองต่าง ๆ นั้นใช้เวลาเป็นอย่างมากและภูมิประเทศก็ยังส่งผลต่อระยะเวลาในการ
เดินทาง และนอกจากนั้นระยะทางและเวลาก็ยังส่งผลต่อฐานอำนาจในการปกครอง ทำให้ระบบ
รางรถไฟต้องเข้ามาแก้ไขในเรื่องนี้ จากการที่มีรางรถไฟและหัวรถจักร ทำให้ความเร็วในการเดินทาง
เร็วขึ้นเป็นอย่างมาก ถึงแม้อุปกรณ์เกี่ยวกับการสร้างทางรถไฟจะต้องนำเข้าจากต่างประเทศ
แต่การก่อสร้างก็ดำเนินไปอย่างรวดเร็ว นอกจากรถไฟจะแก้ปัญหาเรื่องการปกครองแล้วก็ส่งเสริม
ในด้านเศรษฐกิจเช่นกนั

37 นิสิตปรญิ ญาตรี สาขาวิชาประวัติศาสตร์ คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา
38 นิสิตปริญญาตรี สาขาวชิ าประวตั ศิ าสตร์ คณะมนษุ ยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั บรู พา

181

การคมนาคมของสยามไดร้ บั การพัฒนาตลอดเรื่อยมาจนกระทงั่ ภายหลงั จากการปฏิวัติ 2475
การคมนาคมของไทยก็เกิดการพัฒนาและมีการปรับปรุงที่เห็นได้ชัด โดยมีการสร้างถนนทางหลวง
ตา่ ง ๆ ขึ้นทว่าการพัฒนาในดา้ นของการคมนาคมของสยามก็ยงั เปน็ ไปในรูปแบบที่สามารถดำเนินการ
ได้ไม่เต็มประสิทธิภาพ ดังนั้นแล้วในช่วงหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 โลกก็ได้เข้าสู่ยุคสงครามเย็น
ทางสหรัฐอเมริกาเล็งเห็นความสำคัญด้านเศรษฐกิจและด้านการทหาร ที่จะยับยั้งการแพร่ขยาย
ลัทธิคอมมิวนิสต์ตามทฤษฎีโดมิโน นอกจากการสนับสนุนด้านการทหารแล้วสหรัฐอเมริกายัง
สนับสนุนเงินทุนในการพัฒนาประเทศไทย ทำให้สังคมเศรษฐกิจของประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลง
รวมไปถึงการเปลี่ยนแปลงในเรื่องของการคมนาคมที่ได้รับการพัฒนา โดยเฉพาะการสร้างถนน
มิตรภาพที่เป็นเส้นทางเชื่อมต่อระหว่างจังหวัดนครราชสีมาไปจังหวัดอุบลราชธานี โดยได้รับเงินทุน
และเทคโนโลยีจากสหรัฐอเมริกา นอกจากถนนมิตรภาพสหรัฐอเมริกาก็ยังสนับสนุนเงินทุนในการ
ปรับปรุงระบบทางรถไฟ และท่าเรือเพื่อสนองต่อความต้องการของกลุ่มนักลงทุนต่างประเทศที่มี
ความต้องการจะค้นหาพื้นที่ในการขยายธุรกิจของตน และยังเป็นการสร้างความความมั่นคง
ภายในประเทศ เนื่องจากถนนที่สร้างจะทำให้เข้าถึงพื้นที่ชนบทได้อย่างสะดวกสบายมากยิ่งข้ึน
และยงั ทำให้ประชาชนที่ประกอบอาชีพเกษตรกรสามารถสง่ ออกสินค้ามาขายได้ จากพ้ืนท่ีการเกษตร
ที่ห่างไกล มาสู่พื้นที่ต่างถิ่น รวมทั้งพื้นที่ภายในเมืองที่ได้รับความเจริญต่าง ๆ ทั้งนี้เพื่อเป็น
การกระจายสนิ ค้าส่วนภมู ภิ าคและการแลกเปลย่ี นสนิ ค้าระหว่างกัน ตลอดจนเป็นการทำให้ประชาชน
ท่ีอยู่ทีห่ า่ งไกลได้มบี ทบาทในการขับเคล่อื นเศรษฐกจิ ของประเทศอีกด้วย

ดังนั้นการที่สหรัฐอเมริกาเข้ามาสนับสนุนประเทศไทยทั้งในด้านเศรษฐกิจ และความมั่นคง
ส่งผลให้ประเทศไทยได้รับการพัฒนาในด้านต่าง ๆ เป็นอย่างมาก มีการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน
ด้านต่าง ๆ เพิ่มขึ้นมากขึ้น ไม่ว่าจะเป็นด้านการคมนาคม ด้านการป้องกันประเทศ ด้านเศรษฐกิจ
และด้านการท่องเที่ยว การเติบโตในด้านต่าง ๆ เหล่านี้ ทำให้ประเทศไทยมีความเจริญอย่างมาก
ในสมัยนั้น จนกระทั่งภายหลังที่ทหารสหรัฐได้ทำการถอนกองกำลังทหารออกจากประเทศไทย
รัฐบาลไทยได้นำสนามบิน และท่าเรือต่าง ๆ ที่แต่เดิมเคยเป็นฐานทัพของสหรัฐอเมริกา
มาใช้ประโยชน์ในด้านการคมนาคมขนสง่ ต่อมาจนถึงปจั จุบนั

ภูมิหลงั การเขา้ มามีบทบาทของสหรัฐอเมรกิ า

หลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 สิ้นสุดลงสหรัฐอเมริกาก็ได้กลายมาเป็นมหาอำนาจของโลก
และมีบทบาทสำคัญในด้านเศรษฐกิจและความมั่นคง สหรัฐอเมริกาได้เล็งเห็นถึงความสำคัญ
ของประเทศไทยในด้านเศรษฐกิจและด้านการทหารเพื่อที่จะยับยั้งการแพร่ขยายลัทธิคอมมิวนิสต์

182

ตามทฤษฎีโดมิโน นอกจากการสนับสนุนด้านการทหารแล้วสหรัฐฯ ยังสนับสนุนเงินทุนในการพัฒนา
ประเทศไทย ทำให้สังคมเศรษฐกิจของประเทศไทยมีการเปลี่ยนแปลง นอกจากนั้นในบริเวณพื้นที่
ลมุ่ แม่นำ้ โขงสหรัฐอเมริกาก็ไดจ้ ัดตง้ั หน่วยงานควบคมุ อุทกภัยภายใตก้ ารควบคุมโดยคณะกรรมาธิการ
เศรษฐกจิ และก็ยงั จัดตั้งองคก์ ร SEATO ขึน้ โดยมีไทยเปน็ 1 ใน 8 ประเทศสมาชกิ

หลังจากเข้าร่วมองค์กร SEATO ประเทศไทยได้เปลี่ยนนโยบายต่างประเทศจากการรักษา
ความเป็นกลางมาเป็นการรักษาความปลอดภัยแบบส่วนรวม โดยให้ประเทศอื่นช่วยเหลือ
และช่วยเหลือประเทศอื่นหากประเทศนั้นไม่มีความเป็นเสถียรภาพในประเทศ นอกจากนั้น
สหรฐั อเมริกาเขา้ มาตง้ั ฐานทัพในประเทศไทยช่วงสงครามเวยี ดนาม และสหรฐั อเมรกิ ากส็ นใจประเทศ
ไทย เพราะเป็นจุดยุทธศาสตร์สำคัญในด้านเศรษฐกิจและด้านการทหาร โดยสหรัฐอเมริกาได้
ให้เงินทุนสนับสนุน ทั้งรัฐบาลสหรัฐอเมริกาก็ได้เสนอแนะให้ไทยเปลี่ยนแปลงระบบเศรษฐกิจ
โดยลดบทบาทของภาครัฐและไปสนับสนุนเอกชน แต่อย่างไรก็ตามการลงทุนของต่างชาติ
ในชว่ งของจอมพล ป. พิบูลสงครามเป็นนายากรฐั มนตรีน้ัน บทบาทของสหรัฐก็ถูกจำกัดไว้

ภายหลังจากการรัฐประหารของจอมพลสฤษดิ์ ธนะรัชต์ รัฐบาลไทยเริ่มที่จะพึ่งพา
สหรัฐอเมริกามากขึ้น โดยเฉพาะด้านการพัฒนาเศรษฐกิจ และด้านความมั่นคงของชาติ
โดยสหรัฐอเมริกา และธนาคารโลกได้รับบทบาทสำคัญในการพัฒนาเศรษฐกิจ ซึ่งให้ประเทศไทย
ยืมเงินและจัดตั้งแผนพัฒนาเศรษฐกิจให้กับไทย ตลอดจนส่งผู้เชี่ยวชาญมาสังเกตการณ์
พร้อมทั้งเสนอแผนพัฒนาเศรษฐกิจให้กับรัฐไทยอีกด้วย ช่วงที่จอมพลสฤษดิ์ ขึ้นมามีอำนาจ
ในปี พ.ศ.2502 ความสมั พนั ธ์ของไทยกับสหรัฐอเมรกิ าแน่นแฟน้ ขน้ึ ท้งั ในดา้ นเศรษฐกจิ และด้านการ
ป้องกันประเทศ สหรัฐอเมริกามีบทบาทสำคัญในการสร้างแผนพัฒนาฉบับ 1-3 โดยให้ไทยยืมเงิน
ถึง 440 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เพื่อสร้างถนน ระบบชลประทาน ระบบไฟฟ้า และเขื่อน
ซ่งึ เปน็ การช่วยเหลอื ใหป้ ระเทศไทยกา้ วไปส่กู ารพฒั นาท่ีก้าวหน้ามากขึน้ 39

บทบาทสหรฐั อเมริกา ในการชว่ ยเหลือดา้ นคมนาคม

สหรัฐอเมริกาได้เข้ามาช่วยเหลือประเทศไทยในหลาย ๆ ด้าน โดยด้านการขนส่งคมนาคม
เป็นงานที่ใหญ่ที่สุดของโครงการการช่วยเหลือและได้สนับสนุนเงินทุน ในช่วงปี พ.ศ. 2497 -
พ.ศ. 250340 เพราะระบบการขนส่งของไทยในสงครามโลกครั้งที่ 2 นั้นไม่เพียงพอต่อการพัฒนา

39 จริ ายทุ ธ์ สีม่วง. (2563). บทบาทของอเมรกิ าและรฐั ไทยในการพัฒนาประเทศกับการเปลีย่ นแปลงของเศรษฐกิจสงั คมของภาคตะวนั ออกในชว่ ง
สงครามเวียดนาม (1955 – 1975). วารสารเศรษฐศาสตร์การเมอื งบรู พา. 9(1), 54-79.

40 โรเบิร์ต เจ. มัสแคต. (2536). สหรฐั อเมริกากับการพัฒนาเศรษฐกิจและความมนั่ คงในประเทศไทย [Thailand and the United States:
Development, Security, and Foreign Aid]. (กสุ ุมาลย์ รชตะนนั ทน์, สัญฉวี สายบัว และติระพร บุนนาค, แปล) กรงุ เทพฯ: สำนักพมิ พ์
มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร.์ หน้า 118.

183

เศรษฐกิจของประเทศและเป็นข้อจำกัดที่สำคัญที่สุ ดในการขยายตัวทางเศรษฐกิจ
มีแต่เพียงในภาคกลางเท่านั้นที่มีระบบขนส่งทางน้ำที่สามารถแก้ไขปัญหาได้ เพราะระบบขนส่ง
ในภูมิภาคมีเพียงแค่รถไฟเท่านั้น และการทิ้งระเบิดเพื่อขัดขวางกองทัพญี่ปุ่นทำให้ระบบราง
และทางรถไฟเสียหายอย่างมาก ทำให้ไม่มีเส้นทางในการขนส่งสินค้า และการเดินทางตามถนน
ที่พอจะมีอยู่บ้างก็ยากลำบากสำหรับผู้เดินทาง ดังนั้นการพัฒนาการคมนาคมจึงเป็นสิ่งจำเป็น
ในขณะนน้ั ท่ีสหรฐั อเมริกาต้องให้ความช่วยเหลอื อยา่ งเรง่ ด่วน หากต้องการพัฒนาประเทศไทย

การขนสง่ ทางรถไฟ

การขนส่งทางรถไฟเป็นความจำเป็นเร่งด่วนของโครงการช่วยเหลือในช่วงปีแรก ๆ
การฟื้นฟูระบบขนสง่ ทางรถไฟซ่ึงได้รบั ความเสียหายจากสงคราม และโรงซ่อมที่กรงุ เทพฯ ก็ถกู ระเบิด
ทำให้สิ่งจำเป็นมากที่สุดในตอนนั้นคือเครื่องมืออุปกรณ์ต่าง ๆ เครื่องปั่นไฟ เครื่องจักร และรถไฟ
โครงการพัฒนาการขนส่งทางรถไฟได้ตอบสนองความต้องการ และได้ส่งช่างเทคนิคของการรถไฟ
แห่งประเทศไทย (รฟท.) จำนวน 37 นาย ไปฝึกอบรมด้านการบริหาร และการดำเนินงานของการ
รถไฟที่สหรัฐอเมริกา สำหรับโครงการที่สองที่เริ่มขึ้นในปีพ.ศ.2498 นั้นการรถไฟแห่งประเทศไทย
ได้รับอปุ กรณต์ ่าง ๆ เพิ่มเตมิ ในสายตะวันออกเฉยี งเหนอื นอกจากระบบควบคุมการเดินรถ และระบบ
คมนาคม ก็ยังได้รับตู้ขนสินค้าเพิ่มอีกเป็นจำนวน 125 ตู้ และโครงสำหรับวางแท็งก์อีก 40 ตั ว
เพื่อใช้ในการขนถ่ายสินค้าไปยังลาว ส่วนโครงการอีกสองโครงการเป็นการช่วยให้การรถไฟ
แห่งประเทศไทยสามารถขยายเส้นทางในภาคตะวันออกเฉียงเหนือออกไปอีก 60 กิโลเมตร
เป็นการสร้างท่าจอดเรือและเส้นทางรถไฟให้สามารถเชื่อมต่อเส้นทางคมนาคมจากกรุงเทพฯ
ไปยังกรุงเวียงจันทน์ได้ แต่สองโครงการหลังลาวจะได้ประโยชน์มากกว่า เนื่องจากการขนส่งสินค้า
ไปลาวจะต้องขนสง่ ผ่านท่าเรอื กรุงเทพฯ และตอ่ ด้วยรถไฟทางสายตะวนั ออกเฉียงเหนือ

หลังจากปี พ.ศ. 2501 เป็นต้นมาสหรัฐอเมริกาก็ไม่ได้ให้ความช่วยเหลือด้านการคมนาคม
ขนส่งทางรถไฟอีก ในระยะนี้หน่วยงานที่ให้ความช่วยเหลือแก่โครงการต่าง ๆ ก็ไม่ได้มอง
ว่าเป็นความสัมพันธ์ของการลงทุนระยะยาว เป็นแหล่งเงินกู้แหล่งใหญ่สำหรับการรถไฟแห่งประเทศ
ไทย ๆ จำนวนเงนิ กทู้ ้งั หมดรวมเป็นเงินถึง 60 ล้านดอลลารส์ หรัฐ แผนและเจรจาขอก้เู งนิ ธนาคารโลก
จำเป็นต้องวิเคราะห์ระบบการดำเนินงานของการรถไฟแห่งประเทศไทย รวมทั้งปัญหาต่าง ๆ ด้วย
นอกจากนี้ยังต้องต่อรองขอเปลี่ยนแปลงนโยบายและแผนดำเนินงานตามที่ธนาคารเห็นว่าจําเป็น
ต่อประสิทธิภาพและสถานภาพทางการเงินของการรถไฟแห่งประเทศไทย อย่างไรก็ตามโครงการ

184

ช่วยเหลือของสหรัฐอเมริกาไม่ได้ครอบคลุมถึงภาระหน้าที่ที่มีต่อการขยายตัวของการคมนาคมขนส่ง
ทางรถไฟเทา่ ไรนัก41

การสร้างทางหลวง

สหรัฐอเมริกาได้มีการสนับสนุนประเทศไทยในการสร้างถนนในเส้นทางต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็น
ทางด้านเงินทุนและเครื่องมือในการก่อสร้าง ในปี พ.ศ.2498 การขนส่งเป็นเรื่องที่สำคัญ
ในด้านยุทธศาสตร์ทำให้เงินทุนสนับสนุน AID ในการสร้าง และการพัฒนาถนนให้มีประสิทธิภาพ
เพิ่มขึ้น ต่อมาเมื่อปี พ.ศ.2508 เงินทุนที่ได้มาก็หมดลง ทำให้รัฐบาลไทยต้องไปขอความช่วยเหลือ
ด้านเงินทุนกับธนาคารโลก เพื่อให้การสร้างทางหลวงสำเร็จ โดยธนาคารโลกได้สนับสนุนเงินทุน
เป็นจำนวน 223 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ทำให้การช่วยเหลือของ AID ก็เป็นเพียงแค่การวางรากฐาน
ให้กับระบบการขนส่งเพียงอย่างเดียว อย่างไรก็ตาม AID ก็ได้มีส่วนช่วยในการพัฒนาเครือข่าย
ทางหลวงของประเทศ รวมถึงแผนการพฒั นาส่งเสริมกรมทางหลวง การนำเทคโนโลยกี ารกอ่ สร้างใหม่
ๆ และการสร้างตามมาตรฐานของต่างประเทศ ทางหลวงบางสายตั้งอยู่ในพื้นที่ที่มีความสำคัญ
ทางยุทธศาสตร์ต่อเศรษฐกิจของประเทศรวมทั้งการขนส่งสินค้าและผู้โดยสาร จึงมีส่วนร่วม
ในการพฒั นาเศรษฐกิจของประเทศอยา่ งฉับพลนั ทำให้เห็นได้ว่าแมแ้ ตใ่ นการขนสง่ โครงการชว่ ยเหลือ
ก็จะให้ความช่วยเหลือ ในส่วนที่เกี่ยวข้องกับการพัฒนาเศรษฐกิจมากกว่าที่จะช่วยเหลื อ
ในสว่ นที่เกี่ยวขอ้ งกบั ยทุ ธศาสตร์

ถนนมติ รภาพนนั้ ถือว่าเปน็ ถนนสายแรกท่สี ร้างเสรจ็ ภายใตค้ วามช่วยเหลือของสหรัฐอเมริกา
โดยมีงบประมาณในการสร้างถึง 20.5 ล้านดอลลาร์สหรัฐ ถือว่าเป็นทางหลวงสายแรกที่ก่อสร้าง
ถูกต้องตามแบบมาตรฐานการก่อสร้างทางหลวงทุกขั้นตอน และเป็นทางหลวงสายแรกของประเทศ
ไทยที่มีผิวจราจรลาดยางแบบแอสฟัลติก คอนกรีต เป็นถนนสายแรก และเป็นสายเดียวอยู่เป็นเวลา
หลายปีที่ยานพาหนะสามารถวิ่งได้ตลอดปีระหว่างภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคกลางจนถึง
กรุงเทพฯ ในขณะที่การสร้างถนนสายมิตรภาพใกล้จะเสร็จ ก็ได้มีการดำเนินโครงการการสร้างถนน
อีกสายที่เรียกว่าทางหลวงสายตะวันตก-ตะวันออกโดยมีเหตุผลทางยุทธศาสตร์ แต่ก็ยังคำนึง
ถึงประโยชน์ทางเศรษฐกิจที่จะตามมาด้วย โดยเป็นเส้นทางเชื่อมระหว่างพิษณุโลก และหล่มสัก
รัฐบาลไทยได้ขอร้องให้ผู้รับเหมาชาวอเมริกันทำการสร้างถนนสายนี้แทน เนื่องจากกรมทางหลวง
ไม่สามารถดำเนินการสร้างถนนในบริเวณพื้นที่ที่เป็นปัญหาดังกล่าวได้ โครงการนี้มีความคล้าย

41 โรเบิรต์ เจ. มสั แคต. (2536). สหรฐั อเมริกากับการพฒั นาเศรษฐกิจและความม่นั คงในประเทศไทย [Thailand and the United States:
Development, Security, and Foreign Aid]. (กุสุมาลย์ รชตะนนั ทน์, สัญฉวี สายบัว และติระพร บนุ นาค, แปล) กรงุ เทพฯ: สำนักพิมพ์
มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร.์ หนา้ 133

185

กับโครงการก่อสร้างของ OICC ในการฝึกวิศวกรและคนงาน เกี่ยวกับวิธีการสร้างทางหลวงสมัยใหม่
และการใชอ้ ุปกรณ์เคร่ืองมือ โดยโครงการนใ้ี ช้งบประมาณทั้งหมดจำนวน 14.6 ล้านดอลลาร์สหรฐั

ต่อมาในปี พ.ศ. 2500 ก็มีโครงการสร้างถนนอีกสองโครงการเพื่อสร้างถนนกรุงเทพฯ-
หนองคายให้เสร็จ โดยการสร้างถนนกรุงเทพฯ-กรุงเทพสระบุรี เป็นการสร้างถนนไปจนถึงทางใต้สุด
ของถนนมิตรภาพและโครงการสร้างถนนสายโคราช-หนองคาย เปน็ การสร้างถนนลาดยางไปจนถึงฝั่ง
แม่น้ำโขง ซึ่งสามารถเดินทางต่อทางเรือเพื่อไปยังเวียงจันทน์ เมืองหลวงของลาวได้ ทำให้ถนนสายนี้
มีความสำคัญมากเพราะเป็นเส้นที่สามารถเชื่อมภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และกรุงเทพฯ
เข้าด้วยกันโดยใช้งบประมาณถึง 12.9 ล้านดอลลาร์สหรัฐถึงแม้จะไม่เป็นที่รู้จักมาก แต่สิ่งที่โดดเด่น
สำหรับสองโครงการนี้คือการที่ชาวอเมริกันมาเป็นผู้วางแผนงานด้านวิศวกรรม และผู้ก่อสร้าง
คือผู้รับเหมาของไทยนับเป็นงานแรกที่บริษัทเอกชนของไทยเป็นผู้ก่อสร้างทางหลวง โดยมีกรมทาง
หลวงเป็นผู้ควบคุมและดำเนินการสร้าง ทำให้ The United States Operations Mission to
Thailand หรือ USOM ของสหรัฐเข้ามาควบคุม42 ก็เพื่อให้บริษัทรับเหมาของไทยมีประสบการณ์ใน
การทำงาน ทำให้การก่อสร้างนั้นเป็นการก่อสร้างถนนจากหลาย ๆ บริษัท และ USOM
ก็ยังให้การสนับสนุนในด้านอุปกรณ์เครื่องมือในการก่อสร้างถนนให้บริษัทรับเหมาเช่า
แต่บริษัทเหล่านี้ไมเ่ คยซ้ือเคร่ืองมือเพราะกรมทางหลวงเป็นผู้ดำเนินการก่อสร้างทางหลวงแผ่นดนิ มา
โดยตลอด ทำให้กรมทางหลวงเป็นผู้บริหารในการใช้เครื่องมือและอุปกรณ์ แต่สิ่งที่ทำให้ระบบ
ทางหลวงใช้ประโยชน์ไม่ได้และขาดช่วงเป็นตอน ๆ นอกจากปัญหาสภาพพื้นผิวถนนที่ไมด่ ี สะพานที่
เชื่อมส่วนต่าง ๆ ก็อยู่ในสภาพชำรุด ทำให้การเดินทางบางช่วงนั้นต้องขับรถผ่านแม่น้ำลำธารเล็ก ๆ
ที่สามารถผ่านไปได้ ต่อมาได้มีการสร้างพะพานบนทางหลวงและท่อระบายน้ำ ทำให้มีพื้นที่ถนน
เพมิ่ ขึ้นทำให้รถขนาดใหญ่สามารถวิ่งได้43

ทางหลวงอกี สองสายท่ไี ด้รบั ความชว่ ยเหลือจากสหรัฐอเมริกาก็คือถนนสายโคราช-หนองคาย
และกรุงเทพฯ-นครปฐม โดยถนนสายโคราช-หนองคาย เป็นการขยายถนนมิตรภาพให้ติดกับแม่น้ำ
โขงและปรับปรุงถนนให้ดีขึ้น การก่อสร้างดำเนินไปโดยใช้งบประมาณจำนวน 12.6 ล้านดอลลาร์
สหรัฐ โครงการสร้างทางหลวงกรุงเทพฯ-นครปฐมเป็นการปรับปรุงพื้นผิวถนนเดิม จากกรุงเทพฯ
ไปทางทิศตะวันตก เพื่อเชื่อมเมืองหลวงกับระบบขนส่งทางภาคใต้ โดยบริษัทผู้รับเหมาก่อสร้างไทย
เป็นผู้ดำเนินการสร้าง ต่อมา AIDได้เปลี่ยนนโยบายจากการสร้างทางหลวงสายเอก

42 ธงชยั โรจนกนันท.์ (2564). บทบาทสหรฐั ฯในไทย ผลักดันคมนาคม บก-น้ำ-อากาศ สแู่ ผนการก่อสรา้ ง “สนามบนิ หนองงเู หา่ ”. 14 กรกฎาคม
2565, จาก https://www.silpa-mag.com/history/article_30019

43 โรเบริ ์ต เจ. มัสแคต. (2536). สหรฐั อเมริกากับการพฒั นาเศรษฐกจิ และความมัน่ คงในประเทศไทย [Thailand and the United States:
Development, Security, and Foreign Aid]. (กสุ ุมาลย์ รชตะนันทน์, สัญฉวี สายบัว และตริ ะพร บุนนาค, แปล) กรุงเทพฯ: สำนกั พิมพ์
มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. หนา้ 124

186

ไปเป็นการสร้างถนนสายโทในต่างจังหวัดแทน และได้ยุติโครงการช่วยเหลือด้านการขนส่ง
ในปี พ.ศ. 2517 แต่ก็ยังช่วยเหลืออื่น ๆ ในการพัฒนาเส้นทางขนส่ง กรมทางหลวงได้ดำเนินงาน
เกี่ยวกับการคมนาคมขนส่งต่อตามท่ี AID เริ่มไว้เช่นจัดทำแผนระบบเส้นทางคมนาคมขนส่ง
ท่มี ีตอ่ การเจรญิ เตบิ โตทางเศรษฐกิจอย่างตอ่ เนื่อง44

การขนส่งทางอากาศ

ในปี พ.ศ.2498 - พ.ศ.2509 เป็นชว่ งท่สี หรัฐอเมรกิ าให้ความชว่ ยเหลือด้านการขนส่งรูปแบบ
อื่น ๆ นอกเหนือไปจากทางหลวง ก็มีโครงการสร้างสนามบินสำหรับใช้ทางทหาร และพลเรือน
ซึ่งได้รับความร่วมมือจาก USOM และ OICC โครงการบินพลเรือนขนาดย่อมก็ได้เริ่มข้ึน
ซ่งึ ประกอบไปด้วยโครงการย่อย 8 โครงการด้วยกนั รัฐบาลไทย และเจ้าหน้าท่ีขององค์การการบินพล
เรอื นของสหรฐั อเมริกาและองคก์ ารการบินพลเรอื นระหว่างประเทศของสหประชาชาติ มคี วามเห็นว่า
ตำแหน่งทางภูมิศาสตร์ของกรุงเทพฯ เหมาะที่จะเป็นศูนย์กลางการจราจรทางอากาศ
ทำให้การจราจรทางอากาศที่สนามบินดอนเมืองหนาแน่นขึ้นอย่างรวดเร็ว และยังมีความจำเป็น
ทตี่ อ้ งขยายระบบการคมนาคมขนส่งทางอากาศภายในประเทศ

โครงการด้านการบินช่วงแรกมีระยะเวลาประมาณ 10 ปี เป็นโครงการที่ให้งบประมาณ
ช่วยเหลือ และติดตัง้ เคร่ืองช่วยการเดนิ อากาศที่สนามบินดอนเมือง และสนามบินพลเรือนอีก 13 แห่ง
โดยมีการติดตั้งระบบการคมนาคมสื่อสารต่าง ๆ การพัฒนาสนามบินและระบบเครื่องมือช่วย
เครื่องบินลงที่สนามบินดอนเมือง และยังได้มีการฝึกฝนเจ้าหน้าที่ในการใช้และรักษาอุปกรณ์ต่าง ๆ
มีการวางแผนเพื่อพัฒนาการรักษา และซ่อมเครื่องบินภายในประเทศ หน่วยงานของสหรัฐอเมริกา
ท่ี เป็นผู้นำในปฏิบัติงานด้านนี้คือองค์การบริหารการบินพลเรือน ได้ทำงานอย่างใกล้ชิดกับองค์การ
บริหารการบินพลเรือนของไทยและเจ้าหน้าที่การบินทหารของไทย และสหรัฐอเมริกายังมีบทบาท
ในการจดั ระบบบริหารงานของหน่วยงานการบนิ พลเรอื นของไทยในปี พ.ศ. 2506

ในปี พ.ศ.2508 ประเทศไทยมีระบบการปฏิบตั ิงานเกย่ี วกบั สนามบนิ ทใ่ี ชง้ านในเวลากลางวัน
รวมทั้งเครื่องช่วยการเดินอากาศเบื้องต้น ระบบคมนาคมสื่อสาร และความสามารถทางวิชาการ
ที่จะควบคุมการดำเนินงานของสนามบินดอนเมือง ตลอดจนการควบคุมการจราจรทางอากาศ
ที่เพ่ิมมากขึ้น45 ขณะนั้นเหลือเจ้าหน้าที่ช่างเทคนิคของ CAA อยู่เพียงคนเดียว และโครงการ
พัฒนาการให้บริการทางภาคพื้นดินทีเ่ กีย่ วกับกิจการบินก็กำลงั จะสิน้ สุดลง แต่เนื่องจากความขัดแย้ง
ที่เกิดขึ้นภายในเวียดนามได้ขยายตัวขึ้นจึงมีการตัดสินใจที่จะขยายโครงการให้บริการภาคพื้ นดิน

44 เรือ่ งเดยี วกนั . หน้า 124.
45 แผนพัฒนาการขนสง่ ทางอากาศในแผนพัฒนาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง่ ชาตฉิ บบั ที่ 1 ถึง 8. (ม.ป.ป.). สืบคน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.nesdc.go.th/suvarnabhumi/articles_center/aviation_plan_in_national_plan.htm

187

ออกมาเป็นโครงการระยะที่สอง46 ทำให้โครงการที่สองกลายเป็นโครงการที่ใหญ่กว่าโครงการแรก
ในเรือ่ งของเครอ่ื งมืออุปกรณ์และการชว่ ยเหลอื ทางวิชาการ และประการสำคัญของการขยายโครงการ
ออกมาเป็นระยะที่สองเป็นเพราะการจราจรทางอากาศของทหารเพิ่มมากขึ้น ทำให้การบินพลเรือน
ของไทยต้องทำหน้าที่ควบคุมดูแลการจราจรทางอากาศของทหารรวมทั้งของพลเรือน โดยโครงการ
ระยะที่สองนี้มีจุดประสงค์เพื่อที่จะพัฒนาขีดความสามารถขออุปกรณ์การบินของไทย มีการติดตั้ง
อุปกรณ์การเดนิ อากาศเพิ่มเตมิ มีการพัฒนาการคมนาคมสือ่ สารที่เกี่ยวกับการบิน ติดตั้งไฟสนามบิน
เพื่อใหใ้ ช้งานได้ในเวลากลางคนื และฝกึ อบรมเจา้ หนา้ ท่ีควบคุมการบนิ

เมื่อโครงการสิ้นสุดลงในปี พ.ศ.2517 กรุงเทพฯ ได้กลายเป็นศูนย์กลางการบินแห่งหน่ึง
ของโลกตามที่คาดหมายไว้ ทำให้การท่องเที่ยวเป็นอุตสาหกรรม47 ที่นำเงินตราต่างประเทศ
เข้าประเทศ และนักท่องเที่ยวที่มาประเทศไทยก็มาโดยเครื่องบิน นอกจากนี้การขนส่งสินค้า
ทางอากาศ ก็ขยายกิจการขึ้นอย่างมาก ทำให้เป็นที่เห็นได้ชัดว่ามีหลายหน่วยงานที่มีส่วนเกี่ยวข้อง
ในการพฒั นาโครงสรา้ งพื้นฐานทางเศรษฐกิจของการบนิ ซึ่งเป็นเรือ่ งท่ีซบั ซอ้ น และตอ้ งใช้งบประมาณ
มาก ตลอดจนความสามารถในการดำเนินงานด้านการบิน องค์การต่าง ๆ ของสหรัฐอเมริกา
ทงั้ ฝ่ายเอกชน และฝา่ ยทหารจงึ เปน็ แหลง่ ให้ความช่วยเหลอื จากภายนอกประเทศท่สี ำคัญ และรฐั บาล
ไทยเองก็มสี ่วนสำคญั ในการใหค้ วามชว่ ยเหลืออกี ด้วย

การขนสง่ ทางน้ำ

สหรัฐอเมริกาได้ให้ความช่วยเหลือด้านการขนส่งทางน้ำอยู่โครงการหนึ่ง นอกเหนือไปจาก
โครงการท่าจอดเรือหนองคาย มีการซื้อเรือขุดลอกที่ใช้แล้วลำหนึ่งชื่อ แมนฮัตตัน ซึ่งซื้อมาจาก
สหรัฐอเมริกาในปีพ.ศ.2494 เรือลำนี้มีหน้าที่ขุดลอกปากแม่น้ำเจ้าพระยาให้เดินเรือได้ถึงท่าเรือ
กรุงเทพฯ เรือลำนี้ใช้งานในการขุดลอกสันดอนแม่น้ำเจ้าพระยาตั้งแต่ปากอ่าวมาจนถึงท่าเรือ
กรุงเทพฯ และหลังจากใช้งานอยู่หลายปีจึงได้ซื้อเรือขุดลอกลำใหม่มาแทนที่ โดยได้รับเงินช่วยเหลือ
ของAIDจำนวน 1.75 ล้านดอลลาร์สหรัฐ เรือขุดลอกแม่น้ำจึงถือได้ว่าเป็นสัญลักษณ์ที่เห็นได้ชัดเจน

46 โรเบิรต์ เจ. มสั แคต. (2536). สหรัฐอเมริกากับการพฒั นาเศรษฐกจิ และความมัน่ คงในประเทศไทย [Thailand and the United States:
Development, Security, and Foreign Aid]. (กุสุมาลย์ รชตะนันทน์, สญั ฉวี สายบวั และติระพร บุนนาค, แปล) กรงุ เทพฯ: สำนกั พมิ พ์
มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์.

47 สำนกั งานคณะกรรมการบรหิ ารการพัฒนาท่าอากาศยานสุวรรณภูมิ, สำนกั งานคณะกรรมการการพฒั นาการเศรษฐกิจและสงั คมแห่งชาติ และ
สำนักนายกรฐั มนตรี. (ม.ป.ป.). เมืองศนู ย์กลางการบิน "สวุ รรณภมู "ิ . สบื ค้น 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.nesdc.go.th/suvarnabhumi/news_center/local_news/brochure_of_Suvarnabhumi_airport.pdf

188

ของการช่วยเหลือที่สหรัฐอเมริกาให้แก่ไทย เอกอัครราชทูตอเมริกาประจำประเทศไทยได้ทำพิธี
มอบเรือทง้ั 2 ลำ แก่จอมพล ป. พบิ ลู สงคราม นายกรัฐมนตรไี ทย48

หลังจากการเปิดบริการท่าเรือให้บริการในกรุงเทพฯได้ 1 ปี ก็ได้มีการที่จะสร้างท่าเรืออีก
แห่งที่บริเวณพื้นที่ชายฝั่งตะวันออกบริเวณแหลมฉบัง และสัตหีบโดยให้เหตุผลว่า การเดินเรือเข้ามา
ในแม่น้ำเจ้าพระยามายังท่าเรือคลองเตยในอนาคตอาจจะไม่สะดวกเหมือนแต่ก่อน และต้องขุด
ความลึกตลอดเวลาทำให้ต้องหาแหล่งสร้างท่าเรือใหม่ ในวันที่ 29 สิงหาคม พ.ศ. 2504
รัฐบาลได้จ้างบริษัท NEDECO เพื่อสำรวจพื้นท่ี49 โดยมีการเสนอให้สร้างท่าเรือน้ำลึกที่แหลมฉบัง
ต่อมาวันที่ 16 พฤษภาคม พ.ศ.2510 รัฐบาลไทยได้รับการสนับสนุนจาก USOM ในการก่อสร้าง
ท่าเรือ และได้เสนอให้ท่าเรือแหลมฉบังเป็นท่าเรือน้ำมัน ส่วนการก่อสร้างท่าเรือน้ำลึกอยู่ที่สัตหีบ
โดยการออกแบบท่าเรือได้รับการช่วยเหลือจาก NEDECO ส่วนในด้านเงินทุนรัฐบาลไทย
ได้ไปกู้จากธนาคารโลก โดยปี พ.ศ. 2512 ท่าเรือสัตหีบก็ได้ร้างเสร็จเพื่อเป็นประโยชน์ต่อทหาร
สหรัฐฯ และในปีเดียวกนั ก็ได้ปรับปรุงให้สามารถเป็นท่าเทียบเรือเพื่อถา่ ยสนิ คา้

ในปี 2516 ได้มีการก่อสร้างท่าเรือแห่งใหม่ที่แหลมฉบัง เพราะท่าเรือที่สัตหีบมีปัญหา
เรื่องความปลอดภัย เพื่อความคล่องตัวในการทำธุรกิจเชิงพาณิชย์ แต่หลังจากนั้นโครงการก่อสร้าง
ท่าเรือ ก็ต้องหยุดลงเพราะปัญหาเศรษฐกิจทำให้ต้องใช้ท่าเรือสัตหีบไปก่อนจะกว่าที่แหลมฉบัง
จะสร้างเสร็จ หลังจากทหารสหรัฐถอนทัพออกจากไทยทำให้ไทยได้ไปจ้างNEDECOอีกคร้ัง
ในการปรบั ปรงุ ทา่ เรือท่แี หลมฉบัง จะเห็นไดว้ า่ หลงั จากทหารสหรัฐถอนตัวแล้ว สหรฐั อเมริกาก็ได้เลิก
สนับสนนุ ประเทศไทยในการสรา้ งแหลมฉบังอย่างเป็นทางการ

ผลกระทบต่อ การคมนาคมขนส่ง และธรุ กจิ เชงิ พาณชิ ย์

การเปลี่ยนแปลง หรือการพัฒนา ไม่ว่าจะเป็นทางใดก็ตาม ย่อมนำมาสู่สิ่งที่ดีกว่า
หรือแม้จะนำไปสู่สิ่งที่แย่ลง ต่างขึ้นอยู่กับมุมมองและบริบทของสิ่งนั้น อย่างไรก็ตามการเข้ามา
มีบทบาทของสหรัฐอเมริกาในประเทศไทยภายหลังจากสงครามโลกครั้งท่ี 2 ได้สรา้ งการเปล่ียนแปลง
การพัฒนาต่อยอดให้กับประเทศไทยในหลาย ๆ ด้าน โดยเฉพาะในด้านการคมนาคมขนส่ง
ที่สหรัฐอเมริกาได้เข้ามามีบทบาท จนทา้ ยทส่ี ุดอิทธิพลของสหรฐั อเมริกาในด้านน้ีก็ได้สร้างผลกระทบ
ตอ่ การขนส่งตลอดจนธุรกิจเชงิ พาณชิ ยท์ ่เี กีย่ วข้อง ซง่ึ สามารถเหน็ ได้หลาย ๆ แห่งในปจั จบุ นั

48 โรเบริ ต์ เจ. มัสแคต. (2536). สหรฐั อเมริกากับการพัฒนาเศรษฐกิจและความมั่นคงในประเทศไทย [Thailand and the United States:
Development, Security, and Foreign Aid]. (กุสุมาลย์ รชตะนนั ทน์, สัญฉวี สายบัว และตริ ะพร บนุ นาค, แปล) กรงุ เทพฯ: สำนกั พมิ พ์
มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์. หน้า 134

49 สมุ าลี สุขดานนท์. (2554). ตำนานการก่อสรา้ งทา่ เรอื ชายฝง่ั ภาคตะวันออก. สบื ค้น 18 กรกฎาคม 2565, จาก
http://www.cuti.chula.ac.th/triresearch/leamchabang/history.html

189

การคมนาคมที่ได้รับการเปลี่ยนแปลง การพัฒนา มาจากอิทธิพลของสหรัฐอเมริกา
ได้ส่งผลกระทบต่อการคมนาคมภายในประเทศไทยในหลาย ๆ ด้าน ทั้งทางบก ทางอากาศ และทาง
น้ำ

ผลกระทบต่อการคมนาคมทางบก ณ ที่นี้จะขอยกตัวอย่าง “ถนนมิตรภาพ” ที่เป็นโครงการ
พัฒนาขนาดใหญ่ของ USOM โดยได้เร่งการพัฒนาโครงการการก่อสร้างถนนมิตรภาพ
ระหว่างปี ค.ศ. 1954 – 1959 เชื่อมจังหวัดสระบุรีกับนครราชสีมา50 โดยแยกจากถนนพหลโยธิน
ออกมา51 และถนนสายพิษณุโลก-หล่มสัก โดยผลกระทบสามารถเห็นได้อย่างชัดเจนจากการที่มี
การก่อสร้างถนนใหม่ขึ้น คือพื้นที่บริเวณถนนที่สร้างใหม่ จากแต่เดิมไม่มีการเพาะปลูกมาก่อน
กลับกลายเปน็ พืน้ ที่เพาะปลกู ซึ่งจะนิยมไปทางพืชที่ราบสูง โดยเฉพาะข้าวโพด เนื่องจากในช่วงเวลา
นั้น เป็นช่วงที่ข้าวโพดได้รับความนิยมในการเพาะปลูกเป็นอย่างมาก ในส่วนของสภาพการจราจร
บนถนนมิตรภาพมีความหนาแน่นมาก52 นับเป็นถนนที่มีรถวิ่งมากที่สุดในประเทศไทย ยกเว้นถนน
บางสายบริเวณใกล้กรุงเทพฯ เพียงเท่าน้ัน จะเห็นได้ว่าถนนมิตรภาพเป็นถนนสายสำคัญของระบบ
การขนส่งทางบกที่มีส่วนช่วยในการส่งเสริมการเติบโตทางด้านเศรษฐกิจ ผ่านตลาดสินค้าส่งออก
ไมว่ ่าจะเปน็ การขยายตวั ในการปลูกพืชต่าง ๆ นบั แต่ข้าวโพดและตามมาดว้ ยปอกระเจา และในระยะ
หลังมีการขยายการปลูกมันสำปะหลัง ซึ่งเป็นที่แน่นอนว่าจำเป็นจะต้องพึ่งพาการขนส่งสินค้าต่าง ๆ
ผ่านถนนมิตรภาพแห่งนี้ ไม่เพียงแต่ถนนมิตรภาพ ในเวลาต่อมารัฐบาลก็ได้โครงการก่อสร้างถนนขึ้น
อีกหลายแห่ง ที่ได้เป็นการขยายความเจริญ ซึ่งกล่าวได้ว่าเป็นผลพวงมาจากอิทธิพล
ของการเขา้ มามีบทบาทของสหรฐั อเมรกิ าในประเทศไทยภายหลงั สงคามโลกคร้งั ที่ 2 ก็วา่ ได้

ถนนมิตรภาพตลอดสาย มีระยะทางทั้งสิ้น 508 กิโลเมตร หากแต่นับตามหลักกิโลเมตร
ตามถนนพหลโยธินจากกรุงเทพฯ ขึ้นมา จะมีระยะทางทั้งสิ้น 615 กิโลเมตร ปัจจุบันถนนมิตรภาพ
ตลอดสายถูกกำหนดให้เป็นทางหลวงเอเชียหมายเลข AH 1253 การสร้างถนนมิตรภาพนั้น
ได้สรา้ งความเปลี่ยนแปลงให้กับบรเิ วณโดยรอบ ยกตวั อยา่ งจากอำเภอปากช่องไดก้ ลายเปน็ ศูนย์กลาง
การค้าทางการเกษตรกรรม จากแต่ก่อนที่มีแต่ห้องแถว แต่หลังจากถนนมิตรภาพเข้ามาพื้นที่บริเวณ
นั้นก็ได้เกิดความเปลี่ยนแปลงอย่างมากมีการก่อสร้างโรงงานทอกระสอบ โรงงานทำแป้งมัน

50ธงชยั โรจนกนนั ท.์ (2564). บทบาทสหรฐั ฯในไทย ผลักดนั คมนาคม บก-น้ำ-อากาศ สูแ่ ผนการกอ่ สร้าง “สนามบินหนองงเู หา่ ”. 14 กรกฎาคม
2565, จาก https://www.silpa-mag.com/history/article_30019

51 สุจิตต์ วงษเ์ ทศ (บรรณาธิการ). (2558). โคราชของเรา. กรุงเทพฯ: มติชน. หน้า 300.
52 เร่อื งราวในอดีตของถนนมิตรภาพ : กรุงเทพฯ - หนองคาย ใน 8 ช่วั โมง. นติ ยสารเสรีภาพ. (2508). ฉบบั ที่ 113. สำนกั ข่าวสารอเมรกิ นั
กรงุ เทพฯ. สบื ค้น 18 กรกฎาคม 2565, จาก https://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=owl&month=09-
2010&date=25&group=1&gblog=13
53 สุจติ ต์ วงษเ์ ทศ (บรรณาธิการ). (2558). โคราชของเรา. กรุงเทพฯ: มตชิ น. หน้า 304.

190

โรงงานทำแผ่นสังกะสี54 ทำให้ผู้คนพากันเข้ามาทำมาหากิน มีการซื้อขายข้าวโพดและมันสำปะหลัง
ที่เป็นพืชที่นิยมปลูก กรมกสิกรรมยังได้ส่งเสริมให้การปลูกฝ้ายและก็ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก
ทำให้ฝา้ ย เปน็ พชื หลกั ของยา่ นนี้

นอกจากการสร้างถนนมิตรภาพจะสร้างเศรษฐกิจบริเวณนั้นให้ดีขึ้นถนนมิตรภาพ
ก็ยังเป็นเส้นทางในการขนส่งออกค้าขายสู่ตลาดระหว่างภาค เพราะแค่รถไฟอย่างเดียว
ก็ไม่ทำให้เพียงพอต่อความต้องการของตลาด แต่เมื่อถนนเข้ามาก็ทำเส้นทางลำเลียงสินค้าเพิ่มขึ้นมา
ทำให้เศรษฐกิจในท้องท่ีขยายตวั ขน้ึ ของที่ขนส่งส่วนใหญ่กจ็ ะเป็นของจำพวก ขา้ ว ไม้ น้ำตาล หมู ไก่
โดยขนส่งทางรถบรรทุก ทำให้เห็นได้ว่าการสร้างถนนที่เชื่อมต่อระหว่างภาคต่าง ๆ55 ทำให้เกิดความ
สะดวกสบายในการเดินทางและก็ยังอำนวยผลประโยชน์ให้เศรษฐกิจ เมื่อการเดินทางสะดวกสบาย
ผู้คนก็ไปมาหาสู่เพ่ือประกอบธรุ กจิ การงานกันได้มากยิ่งข้ึน ทำให้การติดต่อค้าขายจึงขยายตัวออกไป
นอกจากถนนมติ รภาพแลว้ ถนนสขุ ุมวทิ กม็ ีการพฒั นาทีค่ ล้ายคลงึ กนั

นอกจากนี้ไม่เพียงแต่การก่อสร้างถนนเท่านั้น ที่จัดว่าเป็นระบบการขนส่งทางบก
แต่ยังกล่าวรวมไปถึงเส้นทางการรถไฟ ที่ได้สร้างผลกระทบไว้เช่นกัน โดยทางรถไฟสายแรกในสยาม
เป็นทางรถไฟจากกรุงเทพฯ ถึงนครราชสีมา มีการเริ่มสร้างตั้งแต่วันที่ 9 มีนาคม 2434 ซึ่งเป็นทาง
รถไฟสายแรกของกรมรถไฟ และมีการเปิดใช้งานทางรถไฟสายแรกแต่ยังไม่แล้วเสร็จทั้งหมด
ในวันท่ี 26 มีนาคม 2439

การเกิดขึ้นและขยายตัวของทางรถไฟในประเทศได้ส่งผลให้เกิดการขยายตัวขึ้นของชุมชน
เมืองที่มีสถานีรถไฟ มีตลาดเกิดขึ้นและกลายเป็นชุมชนการค้า เช่น ในเมืองโคราชที่จากแต่เดิม
ก็นับว่าเป็นศูนย์กลางทางการค้าอยู่แล้ว ทว่าเมื่อมีทางรถไฟมาถึงโคราช เมืองแห่งนี้ก็ได้กลายเป็น
ศูนย์กลางทางการค้าอย่างสมบูรณ์ เป็นตลาดสินค้าสำเร็จรูปจากกรุงเทพฯ และยังกลายเป็น
ศูนย์กลางรวบรวมสินค้าจากหัวเมืองรอบนอก ทั้งจากอีสานและจากอุดร เพื่อที่จะขนส่งสินค้าส่งต่อ
ผ่านรถไฟไปยังกรุงเทพฯ ซึ่งสภาพการค้าของเมืองโคราชภายหลังจากการมีทางรถไฟ
นับได้ว่ามีความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจมาก ทั้งธุรกิจขนาดใหญ่และการค้าขนาดย่อม
ที่ได้ก่อร่างสร้างตัวขึ้นมา นอกจากนี้ยังมีบ้านไผ่ในจังหวัดขอนแก่น ที่แต่เดิมเป็นหมู่บ้านเล็ก ๆ
และได้ขยายตัวอย่างรวดเร็วภายหลังจากมีทางรถไฟ จนเติบโตและกลายเป็นศูนย์กลางทางการค้า

54 เรอื่ งราวในอดีตของถนนมิตรภาพ : กรุงเทพฯ - หนองคาย ใน 8 ชว่ั โมง. นิตยสารเสรีภาพ. (2508). ฉบับท่ี 113. สำนักข่าวสารอเมรกิ ัน
กรงุ เทพฯ. สบื คน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก https://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=owl&month=09-
2010&date=25&group=1&gblog=13

55 เรือ่ งราวในอดตี ของถนนมิตรภาพ : กรุงเทพฯ - หนองคาย ใน 8 ชว่ั โมง. นติ ยสารเสรีภาพ. (2508). ฉบับท่ี 113. สำนกั ข่าวสารอเมริกนั
กรงุ เทพฯ. สบื คน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก https://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=owl&month=09-
2010&date=25&group=1&gblog=13.

191

ในลมุ่ แมน่ ้ำชี ผคู้ นจากมหาสารคาม รอ้ ยเอด็ กาฬสินธ์ุ หรือชนบทมญั จาคีรี ตา่ งก็นำสินค้ามาขึ้นรถไฟ
ณ ที่แห่งนี้ จนได้ยกฐานะเป็นกิ่งอำเภอ และกลายเป็นอำเภอบ้านไผ่ในเวลาต่อมา ไม่เพียงแต่อำเภอ
บ้านไผ่ หรือเมืองโคราชเท่านั้นที่มีพัฒนาการจากผลกระทบของการก่อเกิดขึ้นของทางรถไฟ
แต่ยงั รวมไปถึงหมู่บ้านหรอื ชุมชนต่าง ๆ ใกลท้ างรถไฟที่ได้ขยายตัว และเตบิ โตข้นึ เชน่ บ้านห้วยขะยูง
อำเภอวารินชำราบ จังหวัดอุบลราชธานี ซึ่งเป็นชุมชนที่เกิดและเติบโต เนื่องจากการสร้างทางรถไฟ
โดยแทจ้ ริง56

ในช่วง 2 ทศวรรษแรกของหมู่บ้าน ได้มีชาวจีน ราว ๆ 1 ใน 3 ประกอบอาชีพค้าขาย
และคนงานสร้างทางรถไฟ ถึงแม้ว่าชาวจีนจะลดลงเมื่อสะพานและทางรถไฟสร้างเสร็จ
แตก่ ็ยงั มชี าวจีนอยู่ในชมุ ชนแห่งน้อี ยู่บ้าง จนกระท่ัง พ.ศ. 2510 เมื่อมีการสร้างถนนรพช. ผ่านหมบู่ า้ น
ความเป็นชุมชนการค้าผสมเกษตรกรรมก็ลดลงอย่างมากจนกลายเป็นชุมชนเกษตรกรรมเป็นหลัก
มาจนถงึ ปัจจุบัน57

อย่างไรก็ตามบทบาทของทางรถไฟไม่ได้มีเพียงต่อการขยายตัวของชุมชนให้กลายเป็นชมุ ชน
การค้า และชุมชนชาวจีนเท่านั้น หากแต่ยังส่งผลกระทบต่อชุมชนเดิมใกล้สถานีรถไฟ
ทั้งมีการย้ายท่วี ่าการอำเภอมาตงั้ ไม่ไกลสถานีรถไฟ58 เพ่ือความสะดวกสบายมากขนึ้ ของประชาชน ใน
การเดินทางมาใช้บริการ ส่งผลให้ชมุ ชนเดิมเล็กลง ทวา่ ชมุ ชนบรเิ วณสถานีรถไฟขยายตัวเพิ่มขึ้นอย่าง
รวดเรว็ ถือไดว้ า่ เป็นการเตบิ โตทางเศรษฐกิจทเี่ หน็ ได้ชัดในสมัยนัน้

ในส่วนของการขนส่งทางอากาศ มีการเปลี่ยนแปลงจากการที่ USOM เริ่มโครงการพัฒนา
ระบบคมนาคมขนส่งทางอากาศ ทําการพัฒนาและปรับปรุงสนามบินดอนเมืองและสนามบินอื่น ๆ
อีก 13 แห่งทั่วประเทศอย่างเร่งรีบ นับเป็นการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ที่สุดของการขนส่งทางอากาศ
ของประเทศไทย ในเดือนเมษายน ปี พ.ศ. 2504 หอบังคับการบินสร้างใหมแ่ ล้วเสร็จที่สนามบินดอน
เมอื ง เปน็ หอบังคบั การบนิ ทท่ี ันสมัยทีส่ ุดในภูมภิ าคในขณะนน้ั พร้อมกบั การประจําการของเครื่องบิน
RF-101 เคร่อื งบินขบั ไลส่ กดั กนั และสอดแนมฝงู แรกของสหรฐั อเมริกา และการประจําการของ F-100
Supersabre ที่สนามบินตาคลใี นชว่ งเวลาเดียวกนั โดยสนามบนิ ตาคลี กลายเป็นฐานปฏิบัตกิ ารขนาด
ใหญ่ของ CIA ในปี พ.ศ. 2506 และดําเนินแผนการลับสุดยอด โดยมีเครื่องบินจารกรรม U-2
และ SR-71 ใช้สนามบินนี้เป็นฐานปฏิบัติการ ทั้งนี้ในช่วงประมาณเดือนกุมภาพันธ์ ปีพ.ศ. 2503
สนามบินตาคลี อุดรธานี อุบลราชธานี นครราชสีมา และเชียงใหม่ ได้สร้างเสร็จพร้อมใช้งาน

56 สวุ ิทย์ ธีรศาศวตั . (2551). เศรษฐกจิ อสี านหลังมีทางรถไฟ (พ.ศ. 2443-2488). ขอนแก่น: สาขาวชิ าประวตั ศิ าสตร์และโบราณคดี คณะ
มนษุ ยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่ . หนา้ 66-74.

57 สวุ ิทย์ ธีรศาศวตั . (2551). เศรษฐกิจอีสานหลังมที างรถไฟ (พ.ศ. 2443-2488). ขอนแก่น: สาขาวิชาประวัติศาสตร์และโบราณคดี คณะ
มนุษยศาสตร์และสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ . หน้า 74

58 เร่อื งเดยี วกัน. หนา้ 75

192

ต่อมาในเดือนพฤศจิกายน ปีพ.ศ. 2506 เริ่มงานก่อสร้างและปรับปรุงสนามบินนครพนม
ในขณะที่มีสนามบินสร้างใหม่อีก 3 แห่ง คือ อู่ตะเภา กําแพงแสน และน้ำพอง ซึ่งสนามบินเหล่านี้
8 แห่ง ต่อมาได้กลาย เป็นฐานทัพอากาศสหรัฐอเมริกาที่สำคัญในระหว่างสงครามเวียดนาม
จนถงึ ปี พ.ศ. 2518 (ค.ศ. 1975)59

เห็นได้ว่าก่อนที่จะเกิดการเปลี่ยนแปลงระบบการขนส่งทางอากาศในประเทศไทย
ให้เป็นแบบที่สามารถเห็นได้ในปัจจุบัน แต่เดิมสนามบินสำคัญหลายแห่งถูกใช้เป็นฐานทัพอากาศ
ของสหรัฐอเมริกาทั้งสิ้น ทว่าต่อมาเมื่อเริ่มเกิดการเปลี่ยนแปลงการให้บริการผู้โดยสารทางอากาศ
ที่เดินทางระหว่างประเทศ จากเดิมทีจะใช้เป็นเครื่องบินที่ใช้เครื่องยนต์ใบพัด และใช้ทางขับขึ้นลง
หรือ Runway ระยะสั้น เพียง 1,000-1,500 เมตร ได้เปลี่ยนมาเป็นเครื่องบินไอพ่นที่สามารถจุ
ผู้โดยสารได้มากขึ้นทั้งยังสะดวกและรวดเร็ว แต่ใช้ทางขับขึ้นลงยาวมาก อย่างไรก็ตาม
ก่อนที่สนามบินต่าง ๆ จะได้รับการพัฒนาสภาพของสนามบินต่าง ๆ ในประเทศไทย ในขณะน้ัน
ยังล้าหลังมาก นอกจากสนามบินดอนเมือง มีเพียงสนามบินเชียงใหม่ พิษณุโลก และสงขลาเท่านั้น
ที่ทางขับขึ้น-ลงลาดยาง Asphalt นอกนั้นจะเป็นทางลูกรังบดอัดและมีความยาวของทางขึ้นลง
ประมาณ 800-1,200 เมตร ซึ่งไม่สามารถรองรับเครื่องบินไอพ่นได้60หลายแห่งมีข้อจำกัด
ในเรื่องของอาคารสถานที่ท่ีค่อนขา้ งทรดุ โทรม

ประเทศไทยเองจึงจำเป็นต้องเร่งพัฒนาสนามบินให้ได้มาตรฐานเครื่องบินโดยสารไอพ่น
จากสนามบินหลายแห่งที่สหรัฐอเมริกาเคยใช้เป็นฐานทัพอากาศก็ได้พัฒนามาเป็นสนามบิน
เพ่ือการพาณชิ ย์ ทงั้ การเรง่ พัฒนาสนามบนิ สามารถส่งเสรมิ การท่องเทยี่ วแกป่ ระเทศไทยไดเ้ ป็นอย่างดี
และการท่องเท่ียวจะกอ่ ให้เกดิ ธรุ กจิ ต่อเนอื่ งสง่ ผลใหส้ ามารถหารายไดเ้ ขา้ ประเทศเปน็ เป็นจำนวนมาก
ในปพี .ศ. 2506 จอมพลถนอม ได้อนุญาตให้สหรัฐอเมริกาใช้สนามบินอู่ตะเภาในภารกจิ ทางการทหาร
ทำให้สหรัฐอเมริกาได้พัฒนาและปรับปรุงสนามบินอู่ตะเภาเป็นศูนย์กลางทางภารกิจทหาร
ทำให้ในช่วงที่ทหารสหรัฐฯ กำลังประจำการอยู่ บริเวณแหล่งที่อยู่อาศัยรอบข้างได้รับผลพลอยได้
ยกตัวอย่างเช่นพัทยาได้กลายเป็นที่พักผ่อนสำหรับทหารอเมริกัน61 เพราะมีระยะห่างจากฐานทัพ
อากาศอู่ตะเภาเพียงแค่ 50 กิโลเมตร ทำให้เศรษฐกิจบริเวณนั้นดีขึ้นและส่งผลต่อการท่องเที่ยวอีก
ด้วย ทำให้พัทยากลายเป็นแหล่งท่องเที่ยวทีส่ ำคัญต่อชาวต่างชาติและชาวบ้านบริเวณนั้นก็ได้เปล่ยี น
วิถีชีวิตใหม่ นอกจากนั้นทหารอเมริกันก็ยังสอนชาวบ้านในการเชื่อมเหล็ก ระบบไฟฟ้า

59 ธงชยั โรจนกนนั ท.์ (2564). บทบาทสหรัฐฯในไทย ผลักดนั คมนาคม บก-น้ำ-อากาศ สูแ่ ผนการก่อสร้าง “สนามบินหนองงเู ห่า”. 14 กรกฎาคม
2565, จาก https://www.silpa-mag.com/history/article_30019

60 ธงชัย โรจนกนันท์. (2564). บทบาทสหรฐั ฯในไทย ผลักดันคมนาคม บก-น้ำ-อากาศ สู่แผนการกอ่ สร้าง “สนามบนิ หนองงเู ห่า”. 14 กรกฎาคม
2565, จาก https://www.silpa-mag.com/history/article_30019.

61 จิรายุทธ์ สมี ว่ ง. (2563). บทบาทของอเมริกาและรัฐไทยในการพัฒนาประเทศกบั การเปลี่ยนแปลงของเศรษฐกิจสังคมของภาคตะวนั ออกในชว่ ง
สงครามเวียดนาม (1955 – 1975). วารสารเศรษฐศาสตร์การเมอื งบูรพา. 9(1), 54-79.

193

และระบบประปาให้กับชาวบ้าน จนมาถึงช่วงปลายสงครามจากการถอนตัวของทหารอเมริกัน
ทำให้เศรษฐกิจซบเซา ในขณะเดียวกันภาคป่าไม้ก็เช่นกัน เพราะการขาดแคลนทรัพยากรไม้
เนื่องจากการซื้อและการขายสิทธิการใช้ที่ดินป่าไม้กลายเป็นเรื่องร้ายแรง เนื่องจากปัญหาการบุกรุก
ป่าไม้ ปัจจัยเหล่านี้มีผลกระทบต่อภาคตะวันออกของประเทศไทย ส่งผลให้ภูมิภาคนี้เริ่มปลูกพืช
เศรษฐกิจเพื่อให้เป็นไปตามนโยบายอุตสาหกรรมทดแทนการส่งออก ตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจ
และสงั คมฉบับท่ี 362

ทำให้ในปี พ.ศ. 2539 กองทัพเรือได้อนุมัติจัดตั้ง การท่าอากาศยานอู่ตะเภา (กทภ.)
ขึ้นเพื่อเป็นหน่วยงานรับผิดชอบด้านการพาณิชย์ และยกระดับให้สนามบินอู่ตะเภาเป็นสนามบิน
เชิงพาณิชย์เพราะยังมีการทับซ้อนกันของพื้นที่ และก็เพื่อพัฒนาในการให้บริการด้านการคมนาคม
ขนส่งทางอากาศ และการดำเนินธุรกิจอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง การขนส่งสินค้า ทางอากาศ63
เช่น การขนส่งสินค้าเกษตร การขนส่งชิ้นส่วนอุปกรณ์สำหรับใช้ในภาคอุตสาหกรรมต่าง ๆ
และศูนย์ซ่อมอากาศยาน และในอนาคตสามารถพัฒนาเชื่อมโยงการขนส่งแบบ Multimodal
เชื่อมโยงท่าเรือน้ำลึก ถนน และระบบรางเป็นสนามบินฉุกเฉินในกรณีที่สนามบินสุวรรณภูมิ
และสนามบินดอนเมอื งเกิดเหตุจำเป็นทีไ่ ม่สามารถใหบ้ ริการได้

ในส่วนของระบบการขนส่งทางน้ำ ที่ได้รับผลกะทบมากจากอิทธิพลของการเข้ามา
ของสหรัฐอเมริกาในประเทศไทย หากเทียบกับระบบการขนส่งอื่น ๆ แล้ว การขนส่งทางน้ำ
มีการเปลี่ยนแปลงที่ไม่มากนัก การขุดลอกสันดอนแม่น้ำเจ้าพระยาตั้งแต่ปากอ่าวมาจนถึงท่าเรือ
กรุงเทพฯ ตามความช่วยเหลือของสหรัฐอเมริกา ได้ส่งผลต่อการลำเลียงสินค้าผ่านเส้นทางลำน้ำน้ี
จากปากอ่าวมาสู่ท่าเรือกรุงเทพฯ ไดม้ ากยงิ่ ข้ึน อย่างไรก็ตามสหรฐั อเมริกาเป็นตลาดส่งออกหลักของ
ประเทศไทยผ่านระบบการขนส่งทางน้ำมาเป็นเวลานาน และมีปริมาณการส่งออกตูส้ ินค้าผ่านท่าเรือ
ของไทยไปยังสหรัฐอเมริกาตั้งแต่ ปี พ.ศ. 2546 – 2549 สูงกว่า 400,000 TEUs ส่งผลให้ท่าเรือ
แหลมฉบังต้องเข้าร่วมโครงการ CSI (Container Security Initiative) ซึ่งเป็นมาตรการของศุลกากร
สหรัฐอเมริกา เพื่อเพิ่มระดับความเข้มงวดในการตรวจสอบความปลอดภัยของตู้สินค้าที่จะส่งเข้าสู่
สหรัฐอเมริกา64 ซึ่งทำให้ประเทศต้องปรับเปลี่ยนมาตรการเพื่อให้สอดคล้องกับโครงการดังกล่าว
และเพื่อให้การส่งออกตู้สินค้าดำเนินไปได้อย่างราบรื่น การสร้างท่าเรือแหลมฉบังก็จะทำให้

62 กฤชพล เรยี งเล็กจำนงค์. (2560). การใช้สนามบนิ อู่ตะเภาในด้านความม่ันคงและเชงิ พาณชิ ยภ์ ายใต้ยุทธศาสตร์ชาติ ๒๐ ปี (รายงานการวจิ ยั ).
วิทยาลยั ปอ้ งกนั ราชอาณาจกั ร หลกั สตู รการป้องกนั ราชอาณาจักร รนุ่ ที่ ๖๐. หน้า 43

63 เรอื่ งเดยี วกัน. หน้า 24
64 สุนันทา เจริญปัญญายิ่ง. (2551). ผลกระทบต่อการขนส่งสนิ ค้าทางตู้คอนเทนเนอร์ของประเทศไทย. วารสารการขนส่งและโลจิสติกส์. 1(1),
135-150.

194

การส่งออกค้าขายมีความสะดวกสบายมากย่ิงขึ้น และที่ท่าเรือสัตหีบกองทัพเรอื ก็ได้รับมอบหมายให้
ดำเนนิ กิจการท่าเรือเชิงพาณชิ ยท์ ส่ี ัตหีบเรื่อยมา

สรปุ

ดงั นนั้ แลว้ จะเหน็ ได้วา่ การเขา้ มามีอทิ ธิพลของสหรัฐอเมริกาในด้านการคมนาคม ซึง่ ได้ส่งผล
กระทบต่อระบบการขนส่ง ทั้งทางบก ทางอากาศ และทางน้ำ ในหลาย ๆ ส่วนของประเทศไทย
ตลอดจนสง่ ผลถึงการเติบโตและการพัฒนาของเศรษฐกิจ ตลอดจนธรุ กิจเชิงพาณิชยท์ ี่มีส่วนเก่ียวข้อง
กับการคมนาคมขนส่งก็ล้วนแล้วแต่มีการปรับเปลี่ยนและเติบโตมากขึ้น ชุมชนหลายแห่ง
ก็ถูกปรับเปลี่ยนให้กลายเป็นชุมชนทางการค้า ไม่ว่าจะเป็น เมืองโคราช บ้านไผ่ บ้านห้วยขะยูง
หรือชุมชนอีกหลายแห่งที่ได้รับความเจริญในเรื่องของการคมนาคมเข้าไปมีส่วนช่วยในการเติบโต
ของธุรกิจและเศรษฐกิจภายใน อีกทั้งสนามบินจากที่เคยใช้เพื่อผลประโยชน์ทางด้านการทหาร
ก็ถูกปรับเปลี่ยนมาใช้ในด้านการพาณิชย์ ปรับเปลี่ยนรูปแบบการให้บริการไปตามความทันสมัย
ที่แปรเปลี่ยนไปตามแต่เทคโนโลยีที่พัฒนามากขึ้น ทั้งนี้ยังรวมไปถึงการขนส่งทางน้ำที่สหรัฐอเมริกา
ได้เข้ามาช่วยเหลือ สร้างความสะดวกสบายในการลำเลียงสินค้า หรือการลำเลียงผู้โดยสาร
ผา่ นเส้นทางคมนาคมทางน้ำท่ีไดก้ อ่ รา่ งสรา้ งตวั ขนึ้

อย่างไรก็ตามผลกระทบเหล่านี้ได้ส่งผลถึงการพัฒนาต่อยอด การปรับเปลี่ยน และปรับปรุง
ของระบบการขนส่ง ทั้งทางบก ทางอากาศ และทางน้ำ เพื่อให้การคมนาคมของประเทศไทย
ดำเนินการพัฒนาไปอย่างก้าวทันสังคมโลก เสริมสร้างการเติบโต แม้จะมี ปัจจัยส่วนหน่ึง
มาจากอิทธิพลของสหรัฐอเมริกา ทว่าท้ายที่สุดแล้ว ก็ได้กลายเป็นระบบการขนส่งที่ทันสมัยมาก
รองรบั การแปรเปล่ยี นของสภาพสังคมและเศรษฐกจิ ดงั ท่ีเหน็ ได้ในปจั จุบัน

195

บรรณานกุ รม

หนังสอื

เกง่ กิจ กิติเรียงลาภ. (2562). เขียนชนบทให้เป็นชาติ กำเนดิ มานษุ ยวิทยาไทยในยคุ สงครามเย็น.
กรงุ เทพฯ: มติชน.

ประภสั สร์ เทพชาตรี. (2554). ยุทธศาสตร์สหรัฐฯ ตอ่ เอเชียตะวนั ออกเฉียงใต้. กรุงเทพฯ: เสมา
ธรรม.

ม.ร.ว. ปรีดิยาธร เทวกลุ . (2562). ในหนึ่งแผ่นดนิ . กรงุ เทพฯ: กรงุ เทพ (1984).

โรเบิร์ต เจ. มสั แคต. (2536). สหรฐั อเมริกากบั การพัฒนาเศรษฐกจิ และความมัน่ คงในประเทศไทย
[Thailand and the United States: Development, Security, and Foreign
Aid]. (กุสุมาลย์ รชตะนันทน์, สัญฉวี สายบวั และติระพร บุนนาค, แปล) กรุงเทพฯ:
สำนักพิมพม์ หาวิทยาลยั ธรรมศาสตร.์

สุจิตต์ วงษเ์ ทศ (บรรณาธกิ าร). (2558). โคราชของเรา. กรุงเทพฯ: มตชิ น.

สวุ ิทย์ ธีรศาศวัต. (2546). ประวัตศิ าสตรเ์ ศรษฐกจิ ชุมชนหมบู่ า้ นอสี าน 2488-2544. กรงุ เทพฯ:
สรา้ งสรรค.์

สุวิทย์ ธีรศาศวัต. (2551). เศรษฐกิจอีสานหลังมที างรถไฟ (พ.ศ. 2443-2488). ขอนแก่น:
สาขาวิชาประวตั ศิ าสตร์และโบราณคดี คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์
มหาวทิ ยาลยั ขอนแกน่ .

สวุ ิทย์ ธรี ศาศวัต. (2557). ประวตั ศิ าสตร์อีสาน 2322-2488. ขอนแก่น: คณะมนษุ ยศาสตร์และ
สงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น.

บทความวารสาร

จริ ายุทธ์ สมี ว่ ง. (2563). บทบาทของอเมริกาและรัฐไทยในการพัฒนาประเทศกับการเปล่ียนแปลง
ของเศรษฐกิจสงั คมของภาคตะวนั ออกในช่วงสงครามเวียดนาม (1955 – 1975). วารสาร
เศรษฐศาสตร์การเมืองบรู พา. 9(1), 54-79.

196

สนุ ันทา เจริญปัญญายิ่ง. (2551). ผลกระทบต่อการขนส่งสินค้าทางตู้คอนเทนเนอร์ของประเทศไทย.
วารสารการขนสง่ และโลจสิ ติกส์. 1(1), 135-150.

รายงานการวจิ ยั

กฤชพล เรยี งเล็กจำนงค.์ (2560). การใชส้ นามบนิ อู่ตะเภาในดา้ นความมน่ั คงและเชงิ พาณชิ ยภ์ ายใต้
ยุทธศาสตร์ชาติ ๒๐ ปี (รายงานการวจิ ยั ). วิทยาลัยปอ้ งกันราชอาณาจกั ร หลกั สตู รการ
ป้องกนั ราชอาณาจักร รนุ่ ที่ ๖๐.

สื่ออิเล็กทรอนิกส์

การท่าอากาศยานอู่ตะเภา. (2562). แผนยุทธศาสตร์การท่าอากาศยานอู่ตะเภา พ.ศ.๒๕๖๐ –
๒๕๖๔ ฉบบั ทบทวน (ประจำปี พ.ศ. ๒๕๖๒). สืบคน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.utapao.com/corporate/th/about-us/utpstrategy

ธงชัย โรจนกนันท์. (2564). บทบาทสหรัฐฯในไทย ผลักดนั คมนาคม บก-นำ้ -อากาศ สูแ่ ผนการ
กอ่ สรา้ ง “สนามบินหนองงูเห่า”. สืบคน้ 14 กรกฎาคม 2565, จาก https://www.silpa-
mag.com/history/article_30019

แผนพฒั นาการขนส่งทางอากาศในแผนพฒั นาเศรษฐกิจและสงั คมแหง่ ชาตฉิ บับท่ี 1 ถงึ 8. (ม.ป.ป.).
สืบคน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.nesdc.go.th/suvarnabhumi/articles_center/aviation_plan_in_natio
nal_plan.htm

เรอ่ื งราวในอดีตของถนนมิตรภาพ : กรุงเทพฯ - หนองคาย ใน 8 ชวั่ โมง. นติ ยสารเสรภี าพ. (2508).
ฉบบั ที่ 113. สำนักขา่ วสารอเมริกัน กรุงเทพฯ. สืบคน้ 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.bloggang.com/m/viewdiary.php?id=owl&month=09-
2010&date=25&group=1&gblog=13

สุมาลี สขุ ดานนท.์ (2554). ตำนานการก่อสรา้ งทา่ เรอื ชายฝ่ังภาคตะวนั ออก. สืบค้น 18 กรกฎาคม
2565, จาก http://www.cuti.chula.ac.th/triresearch/leamchabang/history.html

197

สำนกั งานคณะกรรมการบรหิ ารการพฒั นาท่าอากาศยานสวุ รรณภูมิ, สำนกั งานคณะกรรมการการ
พัฒนาการเศรษฐกจิ และสังคมแห่งชาติ และสำนักนายกรฐั มนตรี. (ม.ป.ป.). เมอื งศนู ย์กลาง
การบิน "สุวรรณภูม"ิ . สืบค้น 18 กรกฎาคม 2565, จาก
https://www.nesdc.go.th/suvarnabhumi/news_center/local_news/brochure_of
_Suvarnabhumi_airport.pdf

198

จิรายทุ ธ สงั ขม์ ุ

สิงคโปร์ : วา่ ยน้ำ กีฬาอภิสิทธิใ์ นสงิ คโปร์

สิงคโปร์คือหนึ่งในชาติของเอเชียที่พัฒนาก้าวหน้าไม่แพ้โลกตะวันตก และเป็นอันดับ 1
ในหลายด้านของภูมิภาคเอเชยี ตะวนั ออกเฉยี งใต้ ไมว่ ่าจะเป็นเร่ืองเศรษฐกิจ เทคโนโลยี และคุณภาพ
ชีวิตของประชาชน กล่าวได้ว่าชาติเพื่อนบ้านในภูมิภาคเดียวกันไม่สามารถเทียบได้ แต่ถึงแม้จะเป็น
เลิศในหลายด้าน วงการกฬี าของสิงคโปร์กลับไม่ยิ่งใหญส่ มกับความเจริญของประเทศ และยงั เป็นรอง
หลายประเทศในภูมิภาคเดียวกัน โดยเฉพาะหากเทียบกับเกาหลี ใต้ และญี่ปุ่น ที่มีสภาพเศรษฐกิจ
ใกล้เคียงกับสิงคโปร์ จะเห็นความแตกต่างชัดเจนว่า วงการกีฬาสิงคโปร์ล้าหลังมากเพียงใด
อย่างไรก็ตาม มีกีฬาประเภทหนึ่งที่คนสิงคโปร์เล่นได้ดีไม่แพ้ชาติอื่นในเอเชียและเอเชียตะวันออก
เฉียงใต้ นั่นคือว่ายน้ำ แม้ว่าในความเป็นจริงรัฐบาลสิงคโปร์จะไม่นิยมสนับสนุนวงการกีฬา
แตก่ ารแข่งขนั รูปแบบน้ีกลับ แตกตา่ งจากกีฬาอื่นในสิงคโปร์ จนเปน็ เพยี งไม่ก่ีชนดิ กีฬาท่ียังคงอยู่รอด
และได้รับการยอมรับจากสังคมสงิ คโปร์

กีฬาในยุคอาณานิคมอังกฤษ

ตามข้อมูลทางประวัติศาสตร์ สิงคโปร์ได้อยู่ภายใต้การปกครองของอังกฤษในฐานะสถานี
ทางการค้าเสรีโดย เซอร์สแตมฟอร์ด ราฟเฟิลส์ใน ค.ศ. 1819 ภายหลังได้พัฒนามาเป็นอาณานิคม
ช่องแคบ (Straits Settlement) ร่วมกับปีนงั และมะละกา และใน ค.ศ. 1946 สงิ คโปรไ์ ด้กลายเป็น
อาณานิคมแบบเอกเทศ (Separate Crown colony) ซ่งึ ในชว่ งนสี้ ิงคโปร์ไดก้ ลายเป็นเมืองท่าสำคัญ
ทำให้มีการอพยพประชากรจากหลากหลายแห่งและกลายเป็น ศูนย์กลางทางด้านเศรษฐกิจที่สำคัญ
เนื่องจากเป็นเมืองท่าที่พัฒนามาจากสถานีทางการค้า1โดยการเล่นกีฬาใน สิงคโปร์เริ่มต้น
จากที่ผู้ปกครองชาวอังกฤษใช้เวลาว่างในการเล่นกีฬาเพื่อรอข่าวสารจากเมืองแม่ ซึ่งการเล่นกีฬา
ในช่วงแรกเป็นการเล่นกีฬาแบบครอบครัว ภายหลังได้มีการจัดตั้งสโมสรกีฬาขึ้น เพื่อเป็นสถานท่ี
ชุมนุมสำหรับชาว อังกฤษที่อยู่ในสิงคโปร์ สำหรับสโมสรที่ตั้งขึ้นมีทั้ง Singapore Sporting Club
ซึ่งเป็นสโมสรขี่ม้าที่ตั้งขึ้นใน ค.ศ. 1842 ภายหลังเปลี่ยนชื่อเป็น Singapore Turf Club
ใน ค.ศ. 1933 สโมสร Singapore Cricket Club (SCC) สโมสรคริกเก็ตที่ตั้งขึ้นใน ค.ศ. 1852
สังเกตไดว้ ่าสโมสรทต่ี ้ังขน้ึ ในช่วงแรกเป็นกีฬาสำหรับคนช้ันสูงเท่าน้ัน เนื่องจาก การเล่นกฬี าในทัศนะ
ของผู้ปกครองมองว่าเป็นสิ่งที่แสดงความหรูหราในสังคม2 ภายหลังจากการที่สิงคโปร์มีประชากร
อพยพที่มาจากหลายแห่ง จึงได้มีการก่อตั้งสโมสรของตนเองขึ้น เช่น สโมสรสันทนาการจีนช่องแคบ
ก่อตั้งข้ึนเม่ือ ค.ศ. 1845 โดยเร่มิ จากครกิ เกต็ ฮอ็ กก้ี และฟตุ บอล สโมสรกฬี าอนิ เดยี และสโมสรกีฬา
ศรลี งั กา3 ในชว่ งแรกของการต้ังสโมสร สมาชกิ ทง้ั หมดเป็นผชู้ าย ผหู้ ญงิ ทต่ี อ้ งการเขา้ สโมสร

1 Visit Singapore. (2565). เกีย่ วกับสงิ คโปร์. (ออนไลน)์ .
2 Sport Singapore. (2022). Sports in Colonial Times. (Online).

3 K. Clark. (2019). Singapore Sport History. (Online).

199

จริ ายทุ ธ สังข์มุ

ถูกจำกัดให้เป็นเพียงผู้เข้าชมเท่านั้น ภายหลังได้มีการตั้งสโมสรเทนนิสหญิงขึ้นใน ค.ศ. 1884
โดยภรรยาของสมาชิกในสโมสร Singapore Sporting Club และใน ค.ศ. 1929 ได้มีการจัดตั้ง
Goldburn Sports Club (ภายหลงั ได้เปล่ียนชื่อเปน็ Girls’ Sports Club) โดยชาวยเู รเชยี ซงึ่ สมาชกิ
กลุ่มแรกมีท้ังหมด 12 คน สโมสรนี้เป็นสโมสรกีฬาสตรีที่เป็นกีฬาประเภททีมแห่งแรก โดยกีฬาที่เล่น
คอื ฮอ็ กก้ี และเน็ตบอล4

สิ่งที่ทำให้คนในอาณานิคมสิงคโปร์หันมาเล่นกีฬามากขึ้น คือเหตุการณ์ใน ค.ศ. 1947
รัฐบาลอังกฤษได้มีการ ส่งคำเชิญไปยังอาณานิคมทั้งหมดเข้าร่วมงานกีฬาโอลิมปิก ค.ศ. 1948
ที่จะจัดขึ้นในกรุงลอนดอน ซึ่งอาณานิคมของ อังกฤษทั้งหมดได้รับคำเชิญยกเว้นสิงคโปร์
เนื่องจากเหตุผลที่ว่าสิงคโปร์ไม่มีสภาโอลิมปิกในการจัดการกีฬา ซึ่งสร้าง ความไม่พอใจแก่สโมสร
กีฬาในสิงคโปร์เป็นอย่างมาก ภายหลังรัฐบาลอาณานิคมสิงคโปร์ได้มีการจัดตั้งสภาโอลิมปิก
และการกีฬาแห่งสิงคโปร์(Singapore Olympic and Sports Council) ขึ้นภายหลังได้เปลี่ยนช่ือ
เป็น Singapore National Olympic Council (SNOC) สมาชิกดั้งเดิมของสภาโอลิมปิกสิงคโปร์
ได้แก่ ฟุตบอล กรีฑา ว่ายน้ำ ยก น้ำหนัก บาสเก็ตบอล ฮ็อกกี้ มวย แบดมินตัน และเทเบิลเทนนิส
โดยนกั กฬี าโอลมิ ปกิ คนแรกของสงิ คโปรค์ อื Lloyd Valberg เป็นนกั กฬี ากระโดดสงู 5

มุมมองของรฐั บาลและประชาชนต่อการกีฬา
นับตั้งแต่ประกาศเอกราชอย่างเบ็ดเสร็จเด็ดขาดใน ค.ศ. 1965 สิงคโปร์เดินหน้าหวังสร้าง

ชาติเป็นมหาอำนาจ ของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หวังแซงหน้าคู่แข่งอย่างมาเลเซีย
อินโดนีเซีย และไทย รัฐบาลสิงคโปร์ได้เดินหน้า ออกนโยบายสนับสนุนภาคเศรษฐกิจของประเทศ
อยา่ งเตม็ ท่ี กล้าลงทนุ กบั การทำธุรกิจด้านเทคโนโลยี ตง้ั ตนเป็น ศนู ยก์ ลางทางการค้าด้วยการขนส่ง
ทัง้ ทางเรอื และทางอากาศของภมู ิภาคอาเซยี น สง่ ผลให้สงิ คโปรเ์ จริญเติบโตอย่างรวดเร็ว6

การควบคุมอย่างเข้มงวดต่อการพัฒนาประเทศของรัฐบาลสิงคโปร์ ทำให้ชีวิตของผู้คน
บนเกาะแห่งนี้ต้องเดิน ไปตามแนวทางที่ผู้มีอำนาจวางไว้ การศึกษาและอาชีพที่ช่วยสร้างบุคลากร
ให้มีความรู้ความสามารถพัฒนาเศรษฐกิจ ของประเทศได้รับการสนับสนุนอย่างเต็มที่ อย่างไรก็ตาม
มีอุตสาหกรรมมากมายที่ไม่ได้ช่วยพัฒนาเศรษฐกิจของประเทศ หนึ่งในนั้นคือวงการกีฬา
รัฐบาลสิงคโปร์ไม่ให้ความสำคัญในการสนับสนุนให้ประชาชนออกกำลังกาย หรือหันมาเอาดี
ด้านกีฬา ในทางกลับกันรัฐบาลมองว่าหากคนสิงคโปร์ไม่ให้ความสนใจกับกีฬา และหันไปให้
ความสำคญั กับการเรยี นหนงั สือ จะเปน็ ประโยชน์กบั ประเทศมากกวา่ จนเกิดคำกล่าวที่วา่

4 K. Clark. (2019). Singapore Sport History. (Online).
5 Singaporeolympic. (2022). The ideals, the scope and the history of the Singapore National Olympic Council. (Online).
6ณฐั นนท์ จันทรข์ วาง. (2565). ฉีกกรอบของประเทศ : เหตใุ ดสงิ คโปร์จึงเก่งว่ายน้ำ แม้รฐั บาลไมส่ นับสนนุ ให้เล่นกีฬา. (ออนไลน์).

200

จริ ายทุ ธ สงั ขม์ ุ

"รัฐบาลสิงคโปร์ ไม่สนับสนุนด้านกีฬา เพราะไม่ได้ทำให้ GDP ของประเทศเติบโต"7 ซึ่งแม้แต่คน
สงิ คโปร์เอง กย็ อมรบั ว่านี่ไม่ใช่เรื่องที่กล่าวมาอย่างไม่มีเหตุผลดว้ ย และแม้เอกชนจะให้การสนับสนุน
แต่ก็ไมไ่ ดส้ นบั สนนุ มากเท่าทีค่ วร เนอื่ งจากเอกชนมีความสมั พนั ธ์และ ผลประโยชนร์ ่วมกับรัฐบาล

ไม่เพียงเท่านั้น รัฐบาลได้ปลูกฝังค่านิยมที่ทำให้คนในประเทศเชื่อว่าการจะมีชีวิตที่ดี
ในสิงคโปร์ต้องทำงานในสาขาที่รัฐบาลสนับสนุนเพื่อได้รับผลตอบแทนที่ดี ในขณะที่การเป็น
นักกีฬากลับไม่มีรายได้ที่ดีนัก หลายคนต้องเป็นนักกีฬาพร้อมกับทำงานพาร์ทไทม์ไปด้วย
พร้อมกัน ด้วยเหตุนี้ครอบครัวของคนสิงคโปร์รุ่นใหม่จึงไม่นิยมให้ลูกหลานเล่นกีฬา ไม่อนุญาต
ให้พวกเขาออกไปเล่นซนนอกบา้ น หรอื ทำกจิ กรรมกลางแจง้ จนกลายเปน็ ว่ากีฬาห่างจากคนรุ่น
ใหม่เข้าไปทุกทีและคนสิงคโปร์ในเขตเมืองเชื่อว่า การออกไปทำกิจกรรมนอกบ้านไปวิ่งเล่น
อยา่ งอิสระ คอื ความ อันตรายทจี่ ะทำให้ลกู หลานของพวกเขาบาดเจ็บ8

แม้รัฐบาลจะไม่ค่อยสนับสนุนให้เล่นกีฬา แต่ถ้าหากเป็นกีฬาที่มีนักกีฬาได้เหรียญทอง
โอลิมปิก รัฐบาลจะให้ การสนับสนุนอย่างแน่นอน เพราะสามารถสร้างชื่อเสียงให้กับประเทศได้ ซึ่ง
กีฬาโดยส่วนมากที่รัฐบาลสนับสนุนจะ เป็นกีฬาประเภทเดี่ยวหรือบุคคล เช่น ว่ายน้ำ ปิงปอง หรือ
แบดมินตัน กีฬาเหล่านี้สามารถสร้างชื่อเสียงได้และประสบ ความสำเร็จได้ง่าย และรัฐบาลมองว่า
กีฬาที่เล่นเป็นทีมประสบความสำเร็จได้ยากกว่า คำว่า “ชัยชนะ” จึงสำคัญ สำหรับสิงคโปร์มาก9
จะต้องแข่งขันเพื่อให้ได้ชนะตลอดเวลา เพราะหากแพ้จะได้รับเสียงวิจารณ์และรุมโจมตีอย่าง
มากมาย

ภมู หิ ลังกฬี าว่ายนำ้ ในสิงคโปร์

กฬี าวา่ ยนำ้ ในสิงคโปรเ์ ปน็ กีฬายอดนยิ มและเปน็ หน่ึงในไม่กช่ี นิดกีฬาที่คนพื้นเมืองสามารถ
เล่นได้ เนื่องจาก สาเหตุทางด้านสภาพสังคมและวิถีชีวิตที่สิงคโปร์มีภูมิประเทศลักษณะเป็นเกาะ
ทำใหก้ ารดำเนนิ ชวี ิตต้องพ่ึงพาน้ำเป็น อย่างมาก สว่ นผ้ปู กครองอย่างชาวอังกฤษก็นิยมเล่นกีฬาทาง
น้ำเป็นอย่างมาก เนื่องจากกลุ่มที่เดินทางมาสิงคโปร์เป็น กลุ่มแรกคือทหารเรือที่นิยมกีฬาว่ายน้ำ
รวมถึงกีฬาว่ายน้ำนอกจากเป็นกีฬาชนชั้นสูง10แล้วยังเป็นการผ่อนคลาย เพราะสภาพภูมิอากาศ
สงิ คโปร์มคี วามแตกต่างจากอังกฤษอย่างมาก

กีฬาว่ายน้ำในสิงคโปร์มีสโมสรมาตั้งแต่ ค.ศ. 1894 ใช้ชื่อว่า Singapore Swimming Club
(SSC) โดยแนวคิด ในการตั้งสโมสรเกิดจากกลุ่มชายหนุ่มชาวยุโรปล่องเรือจากท่าเรือจอห์นสตัน
ไปยังตนั จงรู ทเี่ ป็นบรเิ วณอาบน้ำตรง ทา่ เรอื เก่าทปี่ อ้ ม Tanjong โดยสมาชิกรุน่ แรกมีทงั้ หมด 50 คน
และอนุญาตให้เฉพาะผู้ชายเทา่ นั้น ส่วนผหู้ ญงิ ได้รบั อนุญาตภายหลังซง่ึ ทง้ั หมดเปน็ ชาวผิวขาวเทา่ นัน้

7 แหลง่ เดมิ .
8ณัฐนนท์ จันทร์ขวาง. (2565). ฉกี กรอบของประเทศ : เหตุใดสิงคโปร์จึงเก่งวา่ ยนำ้ แมร้ ัฐบาลไม่สนบั สนุนให้เล่นกีฬา. (ออนไลน)์ .
9 ณฐั นนท์ จนั ทร์ขวาง. (2565). "อิรฟาน ฟานดี" กับคำบอกเลา่ ถึงขวากหนามของวงการกฬี าสิงคโปร.์ (ออนไลน)์ .
10 แหล่งเดิม.

201

จิรายทุ ธ สังขม์ ุ

ที่ทำการสมาคมแห่งแรกเป็นเพียงการเช่าบังกะโลเก่าที่ถูกปรับปรุง โดยสมาชิกรุ่นแรก
หลังจากที่สงิ คโปร์ได้ประกาศแยกตัวออกจากสหพันธรฐั มลายา ใน ค.ศ. 1963 นายกรัฐมนตรี ลีกวน
ยู ได้ออกคำสั่งให้ทุกสโมสรที่ก่อตั้งในยุคอาณานิคมต้องยกเลิกกฎคนผิวขาวเท่าน้ั น สมาคมแห่งนี้
มีความสำคญั ต่อกีฬาว่ายน้ำในสิงคโปรเ์ ปน็ อย่างมาก นอกจากเปน็ สโมสรว่ายน้ำแห่งแรกแล้ว ยังเป็น
สถานทที่ ่ีมสี ระวา่ ยนำ้ แหง่ แรกในสิงคโปร์และมาเลเซยี อีกด้วย เน่อื งจากในสมัยก่อน การเล่นกีฬาว่าย
นำ้ จะเล่น ในทะเล ซึ่งมอี ปุ สรรคสำคญั คือเวลานำ้ ท่ีขึ้นลงตลอด ทำให้ไม่สามารถรองรบั ความต้องการ
ของสมาชิกที่จะว่ายน้ำได้ โดยสระว่ายน้ำถูกก่อสร้างใน ค.ศ. 1931 ปัจจุบันสโมสรแหง่ น้ียังคงเปิดให้
ทำการปกติและมกี ารขยายพ้นื ทีเ่ พื่อรองรับ สมาชกิ ทเ่ี พม่ิ ข้นึ 11

ความแตกตา่ งระหว่างกฬี าว่ายน้ำและกฬี าชนดิ อนื่ ๆ
กีฬาในสิงคโปร์อยูภ่ ายใต้รัฐบาลที่ไม่ให้ความสำคญั ในการสนบั สนุนให้ประชาชนออกกำลงั

กาย หรือหันมาเอา ดีด้านกีฬา เพราะรัฐบาลมองว่ากีฬาไม่ได้ช่วยให้เศรษฐกิจภายในประเทศดีขึ้น
ส่งผลต่อวงการกีฬาในประเทศท่ีไม่ค่อย ประสบความมสำเรจ็ อยา่ งไรก็ตาม เหตผุ ลนีใ้ ชไ้ ม่ได้กับกีฬา
ว่ายน้ำ ที่มีการสนับสนนุ จากภาครฐั และเอกชน รวมทั้ง เคยสร้างผลงานระดับอาเซียน ระดับเอเชยี
จนไปถงึ ระดับโลกมาแลว้ เม่อื นำไปเปรยี บเทยี บกับกีฬาชนิดอ่ืน ๆ จะ เหน็ ถึงความแตกต่างของการ
กีฬาภายในประเทศที่ทำให้กีฬาว่ายน้ำไม่ใช่แค่กีฬาที่สร้างรายได้และความภาคภูมิใจให้แก่คน
สงิ คโปร์

เหตุผลที่รัฐบาลสิงคโปร์ให้การสนับสนุนกีฬาว่ายน้ำมากเป็นพิเศษ เนื่องจากการ
ที่ภูมิประเทศของสิงคโปร์ เป็นเกาะ ทำให้คนในประเทศมีความคุ้นชินกับน้ำมาเป็นเวลานาน
ตั้งแต่สิงคโปร์ยังไม่ได้ก่อตั้งเป็นประเทศ และเป็น การยกระดับคุณภาพชีวิตของคนสิงคโปร์
มมี าตรการณร์ กั ษาความปลอดภยั จงึ สง่ เสริมใหค้ นวา่ ยน้ำเป็น ในชว่ งอาณา นคิ มกีฬาวา่ ยนำ้ เปน็ กีฬา
ที่ทหารและผู้ปกครองจากประเทศอังกฤษ ที่อาศัยอยู่ในสิงคโปร์ชื่นชอบอย่างมาก จนกลายไปเป็ น
กีฬาของชนชั้นสูง อีกทั้งรัฐบาล ผู้มีอำนาจ ไปจนถึงคนมีฐานะในสิงคโปร์ คอยสนับสนุนกีฬานี้อยู่
เสมอ ผา่ นการ สรา้ งสระว่ายนำ้ ในรูปแบบของคลบั เฮาส์ ทำให้วา่ ยน้ำกลายเป็นกิจกรรมท่ีนยิ มของคน
มีหน้ามีตาในสังคม และเปลี่ยน ผ่านว่ายน้ำให้เปน็ กีฬาของคนรวยในสิงคโปร์จนถึงในยุคของลีกวนยู
การสนับสนุนให้คนสิงคโปร์หันมานิยมกีฬาว่าย น้ำ เป็นกุศโลบายทางการเมืองของ ลี กวนยู
ที่ต้องการจะยกระดับชาวสิงคโปร์ ให้ดูทัดเทียมกับชาวต่างชาติ ซึ่งส่วน ใหญ่มาจากทวีปยุโรป
เพื่อสร้างความเชื่อและแสดงให้เห็นว่า คนสิงคโปร์ไม่ได้แตกต่าง หรือด้อยไปกว่าชาวต่างชาติ
จากโลกตะวันตก นอกจากนี้สมาคมว่ายน้ำของสิงคโปร์ได้นิยมเชิญนักกีฬาระดับโลกจากฝั่งตะวนั ตก
ไม่ว่าจะเป็น รอย โรเมน หรือมาร์ค สปิตซ์ ให้มาฝึกสอนนักว่ายน้ำรุ่นใหม่ เพราะด้วยความผูกพัน
ทีช่ าวสิงคโปร์มีต่อกีฬาวา่ ยนำ้ ทำ ใหเ้ ด็กท่ีมีแววในการแข่งขันประเภทน้ี จะถูกนำมาฝึกฝน ส่งั สม

11N. R. Thulaja & N. A. Rahman. (2022). Singapore Swimming Club. (Online).

202

จิรายทุ ธ สังขม์ ุ

ประสบการณ์จนก้าวขึ้นมาเป็นนักว่ายน้ำที่มีฝีมือ ด้วย ผลงานและความสำเร็จ รัฐบาลสิงคโปร์
ยิ่งหันมาสนับสนุนกีฬาว่ายน้ำมากกว่าเดิม เพราะมองว่าเป็นช่องทางในการ สร้างชื่อเสียงของ
ประเทศได้ อีกทั้งยังสามารถควบคุมพื้นที่ได้ ง่ายต่อการควบคุม จึงมีการอนุญาตและสนับสนุน
ให้ เอกชนสร้างสระว่ายน้ำขนาดใหญ่ เพื่อให้คนมาเล่นน้ำได้ รวมถึงมีการเปิดสระว่ายน้ำสาธารณะ
ที่ภาครฐั เปน็ ผสู้ ร้างอีกดว้ ย12

เมื่อนำมาเปรียบเทียบกับกีฬาประเภทอื่น ๆ ก็จะเห็นถึงความแตกต่างได้อย่างชัดเจน
เช่น กีฬาฟุตบอลที่เป็น ที่นิยมในสิงค์โปร์ แต่รัฐบาลไม่ให้การสนับสนุนเท่าที่ควร
อีกท้ังคนในประเทศก็เลือกทจี่ ะเล่นกีฬาฟุตบอลน้อยกวา่ วา่ ยนำ้ สาเหตุที่เปน็ เช่นน้ี เนื่องด้วยรัฐบาล
มองว่ากีฬาประเภทเดี่ยวสามารถประสบความสำเร็จได้มากกว่ากีฬาประเภททีม และยากต่อการ
ควบคุมพื้นที่ จึงมีการออกกฎหมายในการควบคุมการเตะฟุตบอลในที่สาธารณะ ส่งผลต่อลีกอาชีพ
ในประเทศที่มีทีมลงแข่งเพียง 9 ทีม และยังต้องเชิญทีมจากบรูไนมา 1 ทีม จึงไม่มีการตกชั้นเลื่อน
ชั้น ซึ่งทำให้นัก ฟุตบอลสิงคโปร์เล่นฟตุ บอลแบบไร้ความดึงดูดใจ และทำให้ชาวสงิ คโปร์มกั จะเชียร์
ฟุตบอลยุโรปมากกว่าลีกใน ประเทศตัวเอง กระทบต่อรายได้ของสโมสร ขายบัตรเข้าชมไม่ได้
ขาดแคลนสปอนเซอร์ และผลร้ายแรงที่สุดคือการไม่ มีเงินค่าจ้างที่มากพอมาจ้างนักฟุตบอล
ทำให้คนสิงคโปร์รุ่นหลังหันไปทำอาชีพอื่นที่ได้ค่าตอบแทนสูงกว่า อาชีพนัก ฟุตบอลจึงตกลงไป
และกระทบมายังฟุตบอลในระดับทีมชาติสิงคโปร์ด้วย เมื่อทรัพยากรผู้เล่นจำกัด
จึงต้องเลือก ทรัพยากรเท่าที่มีมาติดทีมชาติ13 และปัญหาล้มบอล ซึ่งสิงคโปร์เป็นประเทศ
ที่เป็นศูนย์กลางของการพนันฟุตบอลใน เอเชียเลยก็ว่าได้ การพนันฟุตบอลของประเทศนี้ค่อนข้าง
เสรี ซงึ่ ร้านสะดวกซื้อบางสาขา ถงึ ขนาดมมี ุมใหน้ กั เส่ยี งโชค ได้เสี่ยงกันในรา้ นสะดวกซื้อ จงึ ทำให้ลีก
การแข่งขันประเทศนี้เกิดปัญหาการล้มบอลได้ง่าย13 รวมทั้งปัญหาเรื่องการ โอนสัญชาตินักกีฬา
ในทีมชาติสิงคโปร์นักเตะโอนสัญชาติถือว่ามีความสำคัญ เห็นได้จากใน ค.ศ. 2007 ที่เคยใช้
นักกีฬาตัวหลักที่โอนสัญชาติมาถึง 8 คน ในการแข่งขันเอเอฟเอฟ ซูซูกิ คัพ จนสามารถคว้าแชมป์
มาได้ นอกจากนี้ พวกเขายังได้นักเตะโอนสัญชาติที่กลายเป็นสัญลักษณ์ของวงการอย่าง
อเล็กซานเดอร์ ดูริช กองหน้าชาวเซอร์เบียที่ โอนสัญชาติมาเล่นให้กับสิงคโปร์ใน ค.ศ. 2007
ซึ่งตอนนั้น ดูริช อายุ 37 ปีแล้วแต่ก็ยังยิงประตูได้ จนทำให้สิงคโปร์ ประสบความสำเร็จในช่วงเวลา
ดังกล่าวอีกด้วย อย่างไรก็ตาม การใช้นักกีฬาโอนสัญชาติก็ต้องแลกมากลับค่าใช้จ่าย
จำนวนมหาศาล ซึ่งแลกมากับการเป็นแชมป์แค่ในอาเซียนเท่านั้น และไม่ได้เป็นการพัฒนา
ตอ่ ยอดนักกีฬาระยะยาว14

12มาวนิ พงศส์ ุทธิยากร. (2563). เหตใุ ดวงการฟุตบอลสิงคโปรจ์ ึงซบเซา. (ออนไลน์).
13แหล่งเดมิ .
14ชยนั ธร ใจมลู . (2565). เดินผดิ ต้องรบี รู้ตัว : การเปลย่ี นฟุตบอลสงิ คโปร์ จากโอนสัญชาตสิ ่อู คาเดมีแห่งชาติ. (ออนไลน)์ .

203

จริ ายทุ ธ สังข์มุ

ความแตกต่างของกีฬาสองชนิดน้ีชี้ให้เห็นว่า รัฐบาลสิงคโปรใ์ หค้ วามสำคัญกับเศรษฐกิจใน
ประเทศมากกว่า การกีฬา ถ้าไม่ได้รางวัลก็จะไม่ได้รับการสนับสนุน รัฐบาลก็จะปล่อยผ่านและหัน
กลับไปให้ความสนใจกับเศรษฐกิจใน ประเทศต่อไป กีฬาโดยเฉพาะกีฬาประเภททีมจึงไม่ได้รับ
การสนับสนุนจากรัฐบาล ชัยชนะจึงเป็นสิ่งที่สำคัญมาก สำหรับคนสิงคโปร์กีฬาที่จะได้อภิสิทธิ์
มากกว่านั้น ต้องเป็นกีฬาที่ประสบความสำเร็จและมีผลงานให้เห็นในระดับ นานาชาติ กีฬาว่ายน้ำ
จึงกลายมาเป็นกีฬาที่รัฐบาลและประชาชนยกให้เป็นกีฬาที่สามารถพัฒนาต่อยอดไปถึงระดับ
นานาชาตไิ ด้ รวมทง้ั ยกระดับชวี ติ ความเป็นอยูใ่ ห้แก่ตวั นกั กฬี าได้มากกวา่ กีฬาชนิดอน่ื ๆ

การกฬี าของสงิ คโปรใ์ นปัจจบุ ัน
ในยุคปัจจุบัน สิงคโปร์มีจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นของเมืองและวัตถุประสงค์ทางเศรษฐกิจ

และสังคมที่ เปลี่ยนแปลงไป รัฐบาลสิงคโปร์ได้ดำเนินการฟื้นฟูพื้นที่ที่อยู่อาศัยสาธารณะ
และคอนโดมิเนียมส่วนตัวอย่างต่อเนื่องให้ มีคุณภาพดีขึ้น เมื่อพิจารณาจากจำนวนประชากร
ที่เพิ่มขึ้น รัฐบาลสิงคโปร์จึงเน้นที่การพัฒนาคนไปด้วยพร้อม ๆ กับ พัฒนาที่อยู่อาศัย เพราะเชื่อว่า
ประชาชนคือทรัพยากรที่มีค่าที่สุดของประเทศ รวมไปถึงการส่งเสริมและรักษา วัฒนธรรมการกีฬา
ที่มีชีวิตชีวาของเมืองเพิ่มมากขึ้น รัฐบาลจึงสร้างสนามกีฬาชนิดต่าง ๆ ตามพื้นที่สาธารณะ
พร้อมกับมีครูสอนกีฬาชนิดต่าง ๆ ตามแต่ละพื้นที่ด้วย เพื่อส่งเสริมให้คนสิงคโปร์ได้เล่นกีฬา
และออกกำลังกาย เช่น สนาม ฟุตบอล เทนนิส ว่ายน้ำ เป็นต้น นอกจากนี้ ทางกระทรวงศึกษาธกิ าร
สงิ คโปร์ยงั บรรจหุ ลกั สูตรพลศึกษาในโรงเรียน ตา่ ง ๆ15 มจี ดุ มงุ่ หมายเพ่ือพฒั นานักเรียน และนักกีฬา
ให้เป็นบุคคลท่มี ีความมน่ั ใจ สามารถชว่ ยเหลอื ตนเองได้ มคี วาม กระตอื รือร้น มีการทำงานรว่ มกันที่ดี
และมุ่งมั่นสู่ความเป็นเลิศ เป็นการส่งเสริมนักกีฬาในระดับต่าง ๆ เพื่ออนาคต ด้านกีฬาที่ดีของ
สิงคโปร์ในวันข้างหน้า เช่น โปรแกรมการศึกษาของ Singapore Sports School ที่ส่งเสริมให้เล่น
กีฬาตามหลักสูตรของกระทรวง และ National University of Singapore ที่มีการอำนวยความ
สะดวกด้านกีฬา มากมาย ตั้งแต่สนามฟุตบอลในร่มไปจนถึงสนามยิงธนูกลางแจ้ง โรงยิม และส่ิง
อำนวยความสะดวกกลางแจ้งอื่น ๆ ช่วยให้สามารถจัดกิจกรรมกีฬาได้หลากหลาย16 จึงแสดงให้เหน็
ว่ารัฐบาลสิงคโปร์ได้เริ่มให้ความสำคัญกับการกีฬาเพิ่ม มากขึ้นแล้ว จึงให้การสนับสนุนและส่งเสริม
กีฬาชนิดต่าง ๆ แตม่ ีเพียงกีฬาไม่กชี่ นิดเท่านน้ั ทโี่ ดดเดน่ และประสบ ความสำเร็จ

ว่ายน้ำถือว่าเป็นกีฬาท่ปี ระสบความสำเร็จในระดับนานาชาติมากทสี่ ดุ ในสิงคโปร์ และเป็นท่ี
เจ้าแห่งภูมิภาค เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ รวมทั้งยังผลิตนักกีฬาว่ายน้ำที่มีความสามารถที่โดดเด่น
หลายคน จนกระทั่งเมื่อเวลาผา่ นไปก็ กลายไปเป็นสัญลกั ษณ์ของวงการกีฬาวา่ ยนำ้ ทีร่ า้ งแรงบันดาล
ใจให้แก่คนรุ่นใหม่ได้ หนึ่งในนั้นคงไม่พ้น Joscelin Yeo ซึ่งเคยได้เหรียญทองซีเกมส์ 40 เหรียญ
และ 1 เหรียญทองแดงเอเชยี นเกมส์ เปน็ ตัวแทนของสงิ คโปรใ์ นการแขง่ ขนั กีฬาโอลิมปิกส่ีครง้ั ใน

15 National University of Singapore. (2022). Sports Facilities. (Online).

16 Singapore Sports School. (2022). Academics. (Online).

204

จริ ายุทธ สงั ขม์ ุ

ค.ศ. 1992, 1996, 2000 และ 2004 อีกทั้งยังเป็นผู้ถือธงของสิงคโปร์ในการแข่งขันกีฬา โอลิมปิก
ค.ศ. 2000 ที่ซิดนีย์ ดำรงตำแหน่งสมาชิกรัฐสภา และได้รับแต่งตั้งให้เป็นหนึง่ ในนายกเทศมนตรีของ
เมืองที่ ได้รับจัดแข่งขันกีฬาโอลิมปิกเยาวชน ค.ศ. 2010 ในสิงคโปร์17 นอกจากนี้ยังมีJoseph
Schooling ที่ได้เหรียญทอง เหรียญแรกในการแข่งขันกีฬาโอลิมปิกใน ค.ศ. 201618 ก็กลายมาเป็น
สัญลักษณ์ และต้นแบบของนักกีฬาในสิงคโปร์ที่ต้องการประสบความสำเร็จในจุดสูงสุดของวงการ
กฬี าว่ายน้ำ

ปัจจุบัน รัฐบาลสิงคโปร์ได้มีการสร้างความหมายให้กับกีฬาว่ายน้ำ ด้วยการยกย่องให้เป็น
กีฬาที่สามารถ พัฒนาความเป็นเลิศ ในด้านความพยายาม และการต่อสู้จนบรรลุเป้าหมาย
ซึ่งสอดคล้องกับความเชื่อของคนสิงคโปร์ ที่ต้องการความเป็นเลิศ ทำให้ในปัจจุบันครอบครัว
ที่มีฐานะนิยมส่งลูกหลานเล่นกีฬาว่ายน้ำ ไม่ใช่เพื่อเป็นนักกีฬา แต่เพื่อพัฒนาศักยภาพของเยาวชน
ซึ่งแม้จะไม่ใช่แนวทางพัฒนากีฬาโดยตรง แต่อย่างน้อยสิงคโปร์ก็มีโอกาสพบนักกีฬาว่ายน้ำ
ทม่ี ีความสามารถ และประสบความสำเร็จมากกวา่ กีฬาประเภทอน่ื

สรปุ

สิงคโปร์ คือประเทศที่มีความเจริญก้าวหน้าทั้งด้านเศรษฐกิจ เทคโนโลยี และคุณภาพชีวิต
ของคนในประเทศ แต่รัฐบาลไม่ให้ความสนใจกับกีฬา เพราะให้ความสำคัญกับการเรียนหนังสือ
และเศรษฐกิจที่จะเป็นประโยชน์กับ ประเทศมากกว่า จากคำกล่าวที่ว่า การสนับสนุนด้านกีฬา
ไม่ได้ทำให้ GDP ของประเทศเติบโตขึ้น อีกทั้งนักกีฬายังมี รายได้ที่ไม่ดีนัก และความเช่ือ
ว่าการออกไปเล่นกีฬาหรือกิจกรรมกลางแจ้งจะเกิดอุบัติเหตุได้ จึงไม่อนุญาตให้ลูกหลาน
ออกไปเล่นนอกบ้าน รวมถึงการเล่นกีฬาด้วย กีฬาจึงเริ่มห่างจากคนสิงคโปร์หากรัฐบาลจะสนบั สนุน
กฬี า จะตอ้ งเปน็ กีฬาประเภทเด่ยี วทคี่ วบคมุ งา่ ย มโี อกาสได้รบั ชยั ชนะมากกว่าประเภททีม เช่น กีฬา
ว่ายน้ำ ที่ประสบความสำเร็จสร้าง ชื่อเสียงให้กับประเทศ นี่จึงเป็นเหตุผลที่รัฐบาลให้การสนับสนุน
เพียงแค่กีฬาที่ได้รับชัยชนะจากการสร้างชื่อเสียงให้กับ ประเทศ และสอดคล้องกับความเช่ือ
และการพัฒนาศักยภาพของเยาวชนในประเทศ แต่เมื่อการเวลาผ่านไป รัฐบาล สิงคโปร์มีการพัฒนา
บา้ นเมอื งขนึ้ ใหม่หลังจากท่ปี ระสบความสำเร็จทางการศึกษาและเศรษฐกิจ เปน็ การพัฒนาที่อยู่อาศัย
เพื่อคุณภาพประชากรในประเทศที่ดีขึ้นและส่งเสริมด้านกีฬามากมาย รวมไปถึงบรรจุหลักสูตรกีฬา
ใน สถานศึกษาต่าง ๆ การกีฬาของสิงคโปร์จงึ เริ่มฟื้นตวั ขึ้น นั่นหมายความว่า การส่งเสริมการศึกษา
และเศรษฐกิจของ สิงคโปร์เป็นนโยบายในสมัยสร้างชาติให้เจริญทัดเทียมชาติตะวันตก
และเพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของคนสิงคโปร์ เมื่อ การศึกษาและเศรษฐกิจประสบความสำเร็จ จึงพัฒนา
และปรบั ปรุงด้านตา่ ง ๆ ใหป้ ระสบความสำเร็จเช่นกนั น่นั คือ กีฬา เพราะหากกีฬา

17 Jose Raymond. (2020). Why is swim queen Joscelin Yeo not in the Singapore Sports Hall of Fame?. (Online).

18 ฉลามหน่มุ . (2563). โจเซฟ สคูลล่ิง ทำอยา่ งไรถงึ ได้เหรียญทองว่ายนำ้ โอลิมปกิ . (ออนไลน์).

205

จริ ายุทธ สังขม์ ุ

ประสบความสำเร็จ ก็จะเปรียบได้ว่าประเทศก็ประสบความสำเร็จเช่นกัน แต่กีฬาที่ประสบ
ความสำเร็จและโดดเด่นที่สุดคือ ว่ายน้ำ จึงสนับสนุนว่ายน้ำเป็นพิเศษ แต่ก็สนับสนุนกีฬาอื่นอยู่
ไม่ได้เลิกสนับสนุนกีฬาที่ไม่ประสบความสำเร็จ รัฐบาลจึงยกย่องให้ว่ายน้ำเป็นกีฬาที่สามารถพัฒนา
ความเป็นเลิศ เป็นสัญลักษณ์ด้าน กีฬาที่สร้างชื่อเสียงในระดับนานาชาติให้กับสิงคโปร์ จึงได้เชิดชู
นักกฬี าว่ายน้ำท่ปี ระสบความสำเร็จมากมาย จนดู เหมือนว่าวา่ ยนำ้ เปน็ กีฬาอภสิ ทิ ธ์ิในสิงคโปร์

บรรณานกุ รม

สิ่งพิมพจ์ ากอินเทอรเ์ น็ต (ภาษาไทย)

ฉลามหนุ่ม. (2563). โจเซฟ สคลู ล่ิง ทำอยา่ งไรถงึ ได้เหรียญทองวา่ ยน้ำโอลิมปกิ . สืบค้นเมอ่ื 13

มีนาคม 2565, จาก https://stadiumth.com/columns/detail?id=115&tab=inter
ชยันธร ใจมูล. (2565). เดนิ ผิดตอ้ งรีบรู้ตัว : การเปลย่ี นฟุตบอลสิงคโปร์ จากโอนสญั ชาตสิ อู่

คาเดมีแห่งชาติ. สืบค้นเมื่อ 13 มีนาคม 2565, จาก
https://www.mainstand.co.th/MS2021SingaporeFootball

ณฐั นนท์ จันทร์ขวาง. (2565). ฉีกกรอบของประเทศ : เหตุใดสงิ คโปร์จงึ เกง่ วา่ ยน้ำ แมร้ ฐั บาล
ไ ม ่ ส น ั บ ส น ุ น ใ ห้ เ ล ่ น ก ี ฬ า . ส ื บ ค ้ น เ ม ื ่ อ 13 ม ี น า ค ม 2565, จ า ก
https://www.mainstand.co.th/2161.

ณัฐนนท์ จันทรข์ วาง. (2565). "อิรฟาน ฟานดี" กับคำบอกเลา่ ถงึ ขวากหนามของวงการกีฬา
สงิ คโปร์. สบื คน้ เม่อื 13 มีนาคม 2565, จาก http://1ab.in/cdAr

มาวนิ พงศส์ ทุ ธิยากร. (2563). เหตใุ ดวงการฟุตบอลสิงคโปร์จึงซบเซา. สืบคน้ เม่อื 13
มีนาคม 2565, จาก https://sport.trueid.net/detail/9gWMMVldQ8dE

Visit Singapore. (2565). เก่ยี วกับสงิ คโปร์. สบื คน้ เมอื่ 13 มนี าคม 2565, จาก
https://www.visitsingapore.com/th_th/travel-guide
tips/about-singapore/ ส่งิ พิมพ์จากอินเทอร์เนต็ (ภาษาองั กฤษ)

Clark, Karola. (2019). Singapore Sport History. Retrieved March 13,
2022, from https://anza.org.sg/2019/06/17/singapore-
sports-history/

206

จริ ายุทธ สงั ข์มุ

Jose Raymond. (2020). Why is swim queen Joscelin Yeo not in the Singapore
Sports Hall of Fame?. Retrieved March 13, 2022, from
https://themonitor.sg/2020/01/26/why-is- swim-queen-joscelin-yeo-not-in-
the-singapore-sports-hall-of-fame/

National University of Singapore. (2022). Sports Facilities. Retrieved July 16, 2022,
Fromhttps://uci.nus.edu.sg/suu/facilities/about-suu-sports
-facilities/multipurpose-sports-halls-mpsh-and-outdoor-facilities/

Shane AiAugust. (2016). Is It Worth Becoming A Professional Athlete In
Singapore?. Retrieved March 13, 2022, from
https://dollarsandsense.sg/is-it-worth-becoming-a-professional
athlete-in-singapore/

Singapore Sports School. (2022). Academics. Retrieved July 16, 2022,
from https://www.sportsschool.edu.sg/academics/overview

Singaporeolympic. (2022). The ideals, the scope and the history of the

Singapore National Olympic Council. Retrieved March 13, 2022, from
https://www.singaporeolympics.com/history/
Sport Singapore. (2022). Sports in Colonial Times. Retrieved
March 13, 2022, from https://shorturl.asia/78IcF
Thulaja, N. R. & Rahman, N. A. (2022). Singapore Swimming Club. Retrieved
March 13, 2022, from
https://eresources.nlb.gov.sg/infopedia/articles/SIP_164_2004-12-30.html

207

ลาว : คาสิโนจีนในลาว

นายเอกศรนั ย์ สาตรจีน

ความตอ้ งการพฒั นาประเทศของลาวเพือ่ ใหห้ ลดุ พน้ จากกลุ่มประเทศด้อยพัฒนา ได้พยายาม
พฒั นา เศรษฐกิจของตน ทั้งการลงทนุ ตา่ ง ๆ และการส่งเสรมิ ใหน้ ักลงทนุ จากตา่ งชาตเิ ข้ามาทำธุรกิจ
ภายในประเทศ ทำให้นักลงทุนจำนวนมากให้ความสนใจเข้ามาลงทุนที่ประเทศลาว และลาวริเร่ิม
แนวคิดเรื่องเขตเศรษฐกิจ พิเศษ เพื่อดึงดูดนักลงทุนจากท้ังใน และต่างประเทศ โดยเฉพาะนักลงทนุ
จากจีน ซึ่งเข้ามาลงทุนในธุรกิจต่าง ๆ หนึ่งในนั้นคือ ธุรกิจคาสิโน โดยลาวหวังเป็นอย่างย่ิง
ว่าจะสามารถสร้างรายได้มหาศาลให้กับประเทศได้ แต่การ ส่งเสริมให้เกิดการลงทุนธุรกิจคาสิโน
ในลาวนนั้ ได้สรา้ งอทิ ธิพล และปญั หาในดา้ นเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมของลาวไปดว้ ย

เศรษฐกิจลาวก่อนการเขา้ มาของคาสโิ น

สาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว มีการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยรวมศูนย์
แบบรวม อำนาจเข้าสู่ศูนย์กลาง และมีระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนิยมตั้งแต่ ค.ศ. 1975
มีพรรคปฏิวัติประชาชนลาว (The LaoPeople’s Revolutionary Party: LPRP) เป็นพรรค
การเมืองท่ีบรหิ ารประเทศพรรคเดียว ซึง่ ระบบเศรษฐกิจแบบสังคมนยิ มเป็นระบบใกล้เคียงอันระบบ
คอมมิวนิสต์ภายใต้ระบบเศรษฐกิจนี้ รัฐจะเป็นผู้ครอบครองทรัพยากรพื้นฐานไว้เกือบทั้งหมด
ประชาชนถูกจํากัดเสรีภาพทางเศรษฐกิจจากภาครัฐ ส่วนเอกชนมีเสรีภาพ และกรรมสิทธิ์
ในการถือครองทรัพย์สินตามที่รัฐกำหนด จนกระทั่งเริ่มปฏิรูประบบเศรษฐกิจเสรีเมื่อ ค.ศ. 1986
โดยการใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจที่ 2 หรือ “นโยบายจินตนาการใหม่ ” (NEM : New
Economic Mechanism) เน้นความสำคญั ของระบบราคาทเี่ ป็นไปตามกลไกตลาด และการบริหาร
ในเชิงธุรกิจมากขึ้น อีกทั้งส่งเสริมความสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจกับต่างประเทศมากขึ้น19 ซึ่งการ
เปลี่ยนแปลงทางด้านเศรษฐกิจในครั้งน้ี เป็นผลมาจากความจำเป็นทางด้านเศรษฐกิจ
รวมทั้งการเมืองทั้งภายในและภายนอกประเทศ นอกจากนี้การนำนโยบายสังคมนิยมมาใช้โดยขาด
การวิเคราะห์อย่างลึกซึ้งเกี่ยวกับพื้นฐานทางสังคมและเศรษฐกิจของ ประเทศ ไม่เพียงแต่ทำให้ลาว
ต้องเสียทรัพยากรบคุ คลทีม่ คี ุณภาพไปจำนวนหนง่ึ เท่านั้น แต่ยังส่งผลกระทบต่อ ระบบเศรษฐกจิ ของ
ประเทศอีกด้วย จากการเปลี่ยนแปลงในครั้งนี้ทำให้จากระบบเศรษฐกิจสังคมนิยมกลายมา
เป็นระบบตลาด ซึ่งระบบเศรษฐกิจตลาดนั้นมองรัฐเป็นสิ่งไม่มีตัวตน และภายใต้ระบบเศรษฐกิจ
ตลาดเป็นแบบ ตลาดแข่งขันสมบูรณ์และไม่สมบูรณ์ส่วนใหญ่เน้นในเรื่องการค้า โดยรูปแบบการค้า
มีอยู่ 2 แบบ คือ การค้าในระบบและการค้านอกระบบ และจะมีอีกส่วนที่เป็นการลงทุน
ของต่างประเทศที่เข้ามามีบทบาทในเรื่อง เศรษฐกิจของลาว เช่น ไทย จีน ญี่ปุ่น เป็นต้น
สามารถแบ่งออกเปน็ 3 รูปแบบคอื

19 กรมสง่ เสริมการส่งออก กระทรวงพาณิชย. (2554). คู่มือ การคาแ้ ละการลงทุน สาธารณรฐั ประชาธปิ ไตยประชาชน ลาว. หน้า 24.

208

1. ธรุ กจิ ตามสญั ญา

2. วสิ าหกจิ ผสมระหวา่ งการลงทุนต่างประเทศในผ้ลู งทนุ ภายใน

3. วิสาหกิจลงทุนตา่ งประเทศ 100 เปอรเ์ ซ็นต์

นอกจากนี้มีแผนพัฒนาเศรษฐกิจระยะต่าง ๆ อย่างต่อเนื่อง พัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน
ทางดา้ นถนน รถไฟสนามบิน เพื่ออํานวยความสะดวกใหน้ ักลงทุน และนกั ทอ่ งเท่ียวจากต่างประเทศ
บรรยากาศโดยรวม การค้า การลงทุน การท่องเที่ยวมีความคึกคักและขยายตัวอย่างต่อเนื่อง
อกี ท้ังยังมีนโยบายใหป้ ระเทศลาวเป็น “Battery of Asia” คือ เปน็ แหลง่ พลังงานของเอเชีย โดยการ
ผลิตไฟฟ้าพลังน้ำให้มากที่สุด เพื่อส่งออกไปยัง ต่างประเทศ ดังนั้นการลงทุนในด้านไฟฟ้าพลัง น้ำ
มีศักยภาพสูง และรัฐบาลก็มีส่วนเกื้อหนุนเต็มที่ที่จะให้ต่างชาติเข้าไปลงทุน20 ส่งผลทำให้นักลงทุน
จำนวนมากให้ความสนใจเข้ามาลงทุนที่ประเทศลาว โดยเฉพาะนัก ลงทุนจากจีน ซึ่งเข้ามาลงทุนใน
ธุรกิจต่าง ๆ หนึ่งในนั้นคือ ธุรกิจคาสิโน ที่เข้ามาสร้างความอิทธิพลในด้าน เศรษฐกิจ การเมือง
และสังคมลาว

เขตเศรษฐกิจพเิ ศษ

ธุรกิจคาสิโนของจีนเริม่ จากเมืองลาของเมียนมา เป็นเมืองชายแดนในรัฐฉานทีค่ ั่นระหว่าง
เมียนมากับ จีน แต่ไดร้ บั ความนยิ มลดลง เน่ืองจากรัฐบาลจีนอนุญาตให้คนจีนผ่านเข้าออกด่านโดย
มีเงื่อนไขที่เข้มงวด นายหวง มิ่งชวน ชาวฟูเจี้ยนสัญชาติฮ่องกง หนึ่งในนักลงทุนคาสิโนเมืองลาว
มองเห็นโอกาสทางธุรกิจภายใต้การเดินหน้าผลักดันให้เกิดเขตเศรษฐกิจพิเศษของรัฐบาลลาว 21
จึงเริม่ เขา้ มาทำธุรกจิ ในลาว

รัฐบาลลาวได้ริเริ่มนําแนวคิดเรื่องเขตเศรษฐกิจพิเศษมาใช้ใน ค.ศ. 2003 โดยเริ่มต้น
จากการพิจารณา โครงการศึกษาความเป็นไปได้ในการสร้างสะพานมิตรภาพเชื่อมระหว่าง
ลาว–ไทยในแขวงสะหวันนะเขต ซง่ึ จัดทำโดย JICA (Japan International Cooperation Agency)
ในปลาย ค.ศ. 2000 อันเป็นสะพานแห่งที่สองต่อจากสะพานมิตรภาพที่จังหวัดหนองคาย
มวี ตั ถุประสงคเ์ พื่อที่จะดึงดดู การลงทนุ จากนักลงทุนทั้งในและ นอกประเทศ ให้มาลงทุนในพื้นที่ตาม
เส้นทางหมายเลข 9 ที่เชื่อมระหว่างสะหวันนะเขตและเวียดนาม รัฐบาล ลาวได้เริ่มต้นจัดต้ัง
เขตเศรษฐกิจพิเศษแหง่ แรกทีแ่ ขวงสะหวนั นะเขตเพื่อเป็นพืน้ ที่ทดลอง โดยมีการก่อสร้าง โครงสร้าง
พื้นฐานต่าง ๆ และขอความช่วยเหลือด้านเทคนิคและการสนับสนุนด้านต่าง ๆ จากธนาคารพัฒนา
เ อ เ ช ี ย UNIDO (The United Nations Industrial Development Organization) แ ล ะ JICA
นบั ต้ังแตค่ .ศ. 2003 เป็นตน้ มา กฎหมายพิเศษ หลายฉบับได้ถูกประกาศข้ึนเพื่อรองรับการจัดตั้งเขต

20 แชมป์ น่มิ ไพบลู ย์; และ ณรงค์ เพ็ชรประเสริฐ. (2564). เศรษฐศาสตรก์ ารเมืองระหว่างประเทศเปรยี บเทียบ (ไทย : สาธารณรฐั ประชาธิปไตยประชาชนลาว).
หน้า 2,065 – 2,066.
21 ณฐั กร วิทติ านนท์. (2565). นโยบายต่อต้านการพนันของจนี กับการดนิ ้ รนของทนุ คาสโิ นในภมู ิภาคลมุ่ น้ําโขง ตอนบน. (ออนไลน)์ .

209

เศรษฐกิจพิเศษและเขต เศรษฐกิจเฉพาะในที่ต่าง ๆ หลายแห่ง ได้แก่ เขตเศรษฐกิจพิเศษสะหวัน –
เซโน ใน ค.ศ. 2003, เขตเศรษฐกิจ พเิ ศษเวียงจนั ทน์– ลองแทงห์ ใน ค.ศ. 2008, เขตเศรษฐกจิ พิเศษ
ดงโพสี ใน ค.ศ. 2009, เขตเศรษฐกิจพิเศษ บ่อเต็น – แดนคํา ใน ค.ศ. 2010, เขตเศรษฐกิจพิเศษ
สามเหลี่ยมทองคําใน ค.ศ. 2010, เขตเศรษฐกิจเฉพาะภู เขียวใน ค.ศ. 2010, เขตเศรษฐกิจเฉพาะ
เวียงจันทน์-โนนทองใน ค.ศ. 2010, เขตเศรษฐกิจเฉพาะไชยเชษฐา ใน ค.ศ. 2010, เขตเศรษฐกิจ
เฉพาะบึงธาตุหลวง ใน ค.ศ. 2011, เขตเศรษฐกิจเฉพาะท่าแขก ใน ค.ศ. 2012 และเขตเศรษฐกิจ
พิเศษจําปาสัก ใน ค.ศ. 2015 ปัจจุบันลาวมีเขตเศรษฐกิจพิเศษ และเขตเศรษฐกิจเฉพาะอยู่จํานวน
12 แห่ง ส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในเขตชายแดน ในจํานวนนี้ 4 เขตจะบริหารโดยนักลงทุนจากจีนในอนาคต
รัฐบาลลาวได้ประกาศว่าจะขยายจํานวนเขตเศรษฐกจิ พเิ ศษออกไปอกี เป็น 41 แห่ง22

ในฐานะที่เป็นการจัดการพื้นที่ประเภทหนึ่ง รัฐบาลลาวได้นิยามเขตเศรษฐกิจพิเศษว่า
“รูปแบบของ การพัฒนาเศรษฐกิจซึ่งกำหนดสถานที่เฉพาะในการดึงดูดนักลงทุนทั้งภายใน
และภายนอกประเทศด้วยการ สร้างแรงจูงใจทางด้านภาษีและศุลกากร เพื่อส่งเสริมการพัฒนา
โครงสร้างพื้นฐาน การบริหาร การผลิต การเพิ่มพูนทักษะและการถ่ายโอนด้านเทคโนโลยี ”
โดยทำการจําแนกเขตเศรษฐกิจดังกล่าวออกเป็นสองลักษณะ คือ เขตเศรษฐกิจพิเศษ
และเขตเศรษฐกิจเฉพาะ ทั้งนี้เอกสารของคณะกรรมการเขตเศรษฐกิจพิเศษแห่งชาติ ลาวได้ระบุว่า
เขตเศรษฐกิจพิเศษเป็นเขตที่ถูกจัดวางให้เป็นพื้นฐานสำหรับการส่งเสริม สนับสนุน และให้สิทธิ
พิเศษแก่นักลงทุนในการสร้างธุรกิจ โดยมีแผนในการพัฒนาเมืองทันสมัยครบรูปแบบที่ซึ่งชุมชนมี
ส่วนร่วมใน การพัฒนา เขตจะถูกบริหารโดยคณะกรรมการสองชุด ได้แก่ คณะกรรมการบริหาร
จดั การ และคณะกรรมการ ดา้ นเศรษฐกิจ ซง่ึ จะทำงานดว้ ยกันเพอ่ื พัฒนาเขต ทง้ั นลี้ ักษณะการลงทุน
จะแบ่งออกเป็นสองประเภทคือ เขต ที่รัฐลงทุน 100 เปอร์เซ็นต์ และเขตที่เป็นการร่วมทุนระหว่าง
รฐั และเอกชน23

ใน ค.ศ. 2007 รัฐบาลลาวไดใ้ ห้สัมปทานในการพัฒนาเขตเศรษฐกิจพเิ ศษแก่บรษิ ัทดอกงิ้วดำ
ระยะแรกมีพื้นที่ประมาณ 30 ตารางกิโลเมตร ระยะเวลา 40 ปี ก่อนจะได้รับอนุมัติจากทางการลาว
ขยายให้ เป็น 102 ตารางกิโลเมตร ระยะเวลา 99 ปี โดยมีเป้าหมายที่จะพัฒนาพื้นที่บริเวณ
เกาะดอนซาว แขวงบ่อแก้ว ตรงกันข้าม อ.เชียงแสน จ.เชียงราย ให้เป็นแหล่งศูนย์รวมทางการค้า
และการท่องเที่ยว โดยเน้นการสร้างสถานบันเทิงขนาดใหญ่ครบวงจร ในแผนงานระยะแรก
ของโครงการจะเน้นไปที่การสร้างบ่อนคาสิโนถูก กฎหมายเพื่อดึงดูดนักเสี่ยงโชคชาวจีนให้นําเงิน
เขา้ มาเล่นการพนัน และพกั ผอ่ นใช้ชีวิตอยใู่ นเมืองแหง่ นี้24

22 ป่นิ แก้ว เหลืองอร่ามศร.ี (2559). ทุนนิยมคาสิโน เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษจีนกับการสรา้ งชายแดนเสรีนิยมใหมใ่ นลาว. หนา้ 80.
23 ปิน่ แก้ว เหลอื งอร่ามศรี. (2559). ทุนนิยมคาสิโน เขตเศรษฐกจิ พิเศษจีนกบั การสรา้ งชายแดนเสรนี ยิ มใหม่ในลาว. หน้า 81.
24ศรีนาคา เชียงแสน. (2564). “คงิ ส์โรมัน” มาเก๊าแห่งลุ่มนาํ้ โขง อาณาจกั รมังกรนอ้ ยสามเหลี่ยมทองคา.ํ (ออนไลน์).

210

บริษัทดอกงิ้วดํา เป็นบริษัทในเครือ บริษัท จินมู่เหมียน (Jin Mu Nain) เป็นหนึ่งในกลุ่ม
บริษัท คิงส์ โรมันอินเตอร์เนชั่นแนล อินเวสต์เมนต์ กรุ๊ป ( Kings Romans International
Investment Co.Limited) เป็นกลุ่มธุรกิจคาสิโนที่จดทะเบียนอยู่ในฮ่องกง มีนายจ้าวเหว่ย
เป็นประธานเครือข่ายจ้าวเหว่ย เป็นมหาเศรษฐีชาวจีนที่มีประสบการณ์จากบ่อนคาสิโน
ในหลายพื้นทต่ี ั้งแตท่ ่ีเขตปกครองพเิ ศษมาเก๊า ต่อมาขยับขยาย มาสร้าง ที่เมอื งลาชายแดนประเทศ
เมียนมากับจีน ก่อนจะได้รับผลกระทบจากนโยบายชายแดนของจีนที่เปลี่ยนแปลงไป
ทำใหก้ ระทบตอ่ ธุรกจิ คาสโิ นท่ีเมืองชายแดนแห่งนนั้ 25

จากสายสัมพันธ์ที่จ้าว เหว่ย มีกับผู้บริหารระดับสูงของรัฐบาลลาว ทำให้เขาเลือกเข้ามา
ลงทุนและ สร้างธุรกิจแห่งใหม่ที่บริเวณเกาะดอนซาว พื้นที่สามเหลี่ยมทองคํา จุดที่มีทำเลที่ต้ัง
เหมาะสมที่สุด เพราะตดิ กับชายแดน 3 ประเทศ คอื ลาว เมียนมา และไทย คงิ ส์โรมันของจ้าวเหว่ย
มีขนาดพืน้ ท่ใี หญโ่ ตเทียบเท่ากับ เกาะมาเก๊า จนสอื่ จากหลายสำนกั ขนานนามใหเ้ ป็น “มาเก๊าแห่งลุ่ม
น้ำโขง” แม้ในความเป็นจริงจะรับรู้ว่าธุรกิจนี้มีรัฐบาลลาวถือหุ้นอยู่ด้วยร้อยละ 30 ทำให้คิงส์โรมัน
ไม่ต้องจ่ายค่าสัมปทานรายปี และได้รับการยกเว้นภาษี ตามสิทธิพิเศษอีกหลายประการ จึงกล่าวได้
วา่ มนั คืออาณาจักรของ จา้ ว เหว่ย และจากการเจาะลึกของ ส่อื มวลชนหลายสำนัก เชอื่ วา่ อาณาจักร
แห่งนี้มีรัฐบาลจีนให้การสนับสนุนอยู่เบื้องหลัง แต่นายจ้าว เหว่ย มักจะออกมาปฏิเสธอยู่เสมอว่า
ไมไ่ ด้เกี่ยวข้องกับรัฐบาลจีนเลย มีเพยี งแค่ความรว่ มมือด้านการสง่ เสริมการ ทอ่ งเที่ยวกับทางมณฑล
ยูนนานเท่านั้น ปัจจุบันมีนายจันทะวอน วางฟางแซง มือขวาคนสนิทของจ้าวเหว่ย ทำหน้าที่เป็น
กรรมการบริหารพื้นที่พิเศษแห่งนี้และนับจากวันที่ 9 กันยายน ค.ศ. 200926เขตเศรษฐกิจพิเศษ
สามเหลี่ยมทองคําประกาศเปิดตัวอย่างเป็นทางการ มีการเปิดให้บริการในด้านต่าง ๆ อย่างคึกคัก
ท้ังโรงแรม รีสอร์ท ศนู ยก์ ารค้าท่ีขายสินค้าปลอดภาษี อาคารพาณิชย์ รา้ นอาหาร ถนนขนาด 4 – 8
เลน สนามกฬี า สปอรต์ คอมเพลก็ ซ์ ท่าเรอื และพ้นื ท่กี ารเกษตรแต่ท่ีโดดเดน่ ท่สี ุดคือบ่อนคาสิโน

ปจั จยั ทกี่ ลุม่ ธุรกจิ คาสิโนของเอกชนจนี เข้ามาในลาว

การที่กลุ่มคาสิโนของเอกชนจีนเข้ามาในลาว มีสาเหตุหลักมาจากการที่รัฐบาลจีน
แผ่นดินใหญ่ต่อต้าน การพนันทุกรูปแบบ (Anti-Gambling Campaign) ที่ว่าด้วยห้ามเล่นการพนัน
ทุกชนิดยกเว้นในมาเก๊าท่ีชาวจีน จะเขา้ ได้ต้องใช้วซี ่าพเิ ศษ ทำใหช้ าวจีนทปี่ ระกอบไปดว้ ยข้าราชการ
และผู้ชื่นชอบการเล่นการพนันจึงต้องหา สถานที่เสี่ยงโชคแห่งใหม่ซึ่งเหตุผลนี้ได้กลายเป็นช่องทาง
ในการลงทุนธุรกิจคาสโิ นของเอกชนจีนในลาว โดยปัจจยั สำคัญทล่ี าวถูกเลือกให้เปน็ สถานท่ตี ง้ั คาสิโน
ค ื อ อ ย ู ่ ไ ม ่ ไ ก ล จ า ก จ ี น แ ผ ่ น ด ิ น ใ ห ญ่ 27แ ล ะ ม ี ต ้ น ท ุ น ต ่ ำ ก ว ่ า ก า ร ล ง ท ุ น ธ ุ ร ก ิ จ ค า ส ิ โ น ใ น ม า เ ก๊ า

25 แหล่งเดิม.
26ศรีนาคา เชยี งแสน. (2564). “คิงสโ์รมัน” มาเก๊าแห่งลุ่มนํา้ โขง อาณาจกั รมงั กรนอ้ ยสามเหลี่ยมทองคำ. (ออนไลน์).
27ณัฐกร วทิ ติ านนท.์ (2565). นโยบายต่อต้านการพนันของจนี กับการดนิ ้ รนของทนุ คาสิโนในภมู ิภาคลมุ่ น้าํ โขง ตอนบน.
(ออนไลน์).

211

ในตอนแรกกลุ่มเอกชนได้ไปลงทุนธุรกิจคาสิโนที่เมืองลา รัฐฉาน ประเทศเมียนมา แต่ภายหลัง
รฐั บาลจีนแผน่ ดนิ ใหญไ่ ด้ทำการปอ้ งกัน จนทำให้กลุ่มเอกชนไดย้ า้ ยมาทางภาคเหนอื ของลาว

โดยกลุ่มเอกชนชาวจีนที่ได้ลงทุนคาสิโนได้ให้เหตุผลว่าการลงทุนในลาวเป็นการช่วยเหลือ
ด้วยการ พฒั นาพ้ืนทีร่ กร้างให้กลายเป็นพื้นท่ีทางเศรษฐกิจทสี่ ำคัญ28 โดยเฉพาะการลงทุนในคาสิโน
ในบริเวณแควน้ บอ่ แก้วท่ีเปน็ การร่วมลงทุนระหว่างรัฐบาลลาวและกลุ่มเอกชน คิงสโ์ รมันที่จัดต้ังใน
ฮอ่ งกง โดยมสี ัญญาสัมปทาน ท้ังหมด 99 ป2ี 9

นอกจากนจี้ ากการศึกษาของรองศาสตราจารยป์ นิ่ แกว้ เหลืองอรา่ มศรี อาจารย์ประจำภาค
สงั คม วทิ ยาและมานษุ ยวทิ ยา คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่ ไดใ้ หเ้ หตผุ ลเก่ียวกับปัจจัย
ที่กลุ่มธุรกจิ คาสิโนของเอกชนจนี ท่ีเข้ามาในลาวคือสร้างความเปน็ อารยะในดนิ แดนที่ป่าเถือ่ นและ
เพ่ือเผยแพร่อำนาจผา่ น การกลนื กลายทางวฒั นธรรม30

ในความเป็นจริงนั้น นอกจากที่กลุ่มเอกชนชาวจีนมาลงทุนที่ลาวเพื่อพัฒนาดินแดนแล้ว
นั้น ยุทธศาสตร์ก็เป็นปัจจัยสำคัญเพราะบริเวณสามเหลี่ยมทองคําที่เป็นจุดบรรจบสามประเทศ
ประกอบด้วย ไทย เมยี นมา และลาว เปน็ แหลง่ ประกอบธรุ กจิ ผิดกฎหมายได้สะดวกที่อยู่ใกล้จีนมาก
ที่สุด ซึ่งธุรกิจผิดกฎหมายนี้มี หลายประเภททั้งยาเสพติด ค้าประเวณีฟอกเงิน การค้าสัตว์ปา่ สงวน31
รวมถึงอวัยวะมนุษย์32 รวมถึงสามารถ ควบคุมการสัญจรในแม่น้ำโขงตอนบนที่เชื่อมต่อกับจีนได้33
โดยสาเหตุหลักที่เลอื กประเทศลาวเพราะไทย บริเวณจงั หวัดเชยี งรายเปน็ แหลง่ ท่องเทีย่ วที่มีช่ือเสียง
อยู่แล้วรวมถึงประชาชนในพื้นที่มีอัตรารู้หนังสือสูง ส่วน เมียนมาแม้จะสะดวกกว่าลาวแต่บริเวณ
รฐั ฉานนนั้ ยังคงมีกองกาํ ลังชนกลุม่ นอ้ ยท่ียังคงปะทะกบั รฐั บาลอยู่เปน็ ประจำลาวจงึ เป็นตัวเลือกเดียว
ที่เหลืออยู่รวมถึงรัฐบาลลาวยังมีนโยบายสนบั สนนุ การลงทุนจากต่างชาติ ซึ่งถือได้ว่าเป็นทางสะดวก
สำหรับการลงทุนของกลุ่มเอกชนชาวจนี

ปจั จัยท่ลี าวรบั กลุ่มธรุ กจิ คาสิโน

การที่ลาวเปิดรับกลุ่มธุรกิจคาสิโน มีเหตุผลมาจากที่ลาวมีการประกาศใช้แผนพัฒนาเศรษฐกิจ
ลาว ฉบับที่ 2 ที่ มีจุดมุ่งหมายคือนําลาวออกจากกลุ่มประเทศด้อยพัฒนา ลาวจึงพยายามพัฒนา
เศรษฐกิจของตน โดยการนําผู้ลงทุนจากต่างชาติเข้ามาทำธุรกิจภายในประเทศ ซึ่งในช่วงแรกนัก
ธุรกิจต่างชาติได้เข้ามาลงทุนใน ด้านการท่องเท่ียวและทรัพยากรเหมืองแร่34 ภายหลังนกั ธุรกิจจีนได้

28 ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศร.ี (2559). ทุนนิยมคาสิโน เขตเศรษฐกจิ พเิ ศษจีนกับการสร้างชายแดนเสรนี ยิ มใหม่ในลาว. หน้า 60-62.

29 S. Strangio. (2016). The ‘lawless’ playgrounds of Laos. (Online).

30 ป่นิ แกว้ เหลอื งอร่ามศรี. (2559). แหล่งเดมิ . หน้า 41-42.

31
K. Sims. (2022). Laos Rolls the Dice on Casino Tourism. (Online).

32 Wong. (2022). Chinese Casino Kingpin Behind New Mekong Port to Serve Golden Triangle Special Economic Zone in Laos. (Online).
E.

33 S. Stragio. (2020). Golden Triangle Casino Baron Bankrolls New Mekong River Port. (Online).

34จตรุ งค์ กอบแก้ว. (2562). สปป.ลาว...เสือเศรษฐกิจใหม่ แค่กะพริบตา...พงุ่ ฉิว!!. (ออนไลน์).

212

เข้ามาทำธุรกิจในลาวมากขึ้นซึ่งรวมถึง ธุรกิจคาสิโนของ Zhao Wei ที่อยู่บริเวณแขวงบ่อแก้ว โดย
ปจั จยั ท่ลี าวมีการรับกล่มุ คาสิโนนีเ้ ข้ามาลงทนุ คอื

1. การพัฒนาพื้นที่ทุรกันดานและห่างไกลบริเวณชายแดนให้มีความเจริญมากข้ึน สังเกตได้
จากกรณีเขต เศรษฐกิจพิเศษสามเหลี่ยมทองคาํ แขวงบ่อแก้ว ที่ได้มกี ารจัดตัง้ โดยเปน็ การลงทุน
ระหว่างรัฐบาลลาว และกลุ่ม คิงส์โรมัน ที่มีสัญญาที่ขยายได้มากที่สุดถึง 99 ปี โดยสัมปทานน้ี
รวมถึงการพัฒนาระบบ สาธารณูปโภคในพื้นที่นั้นให้มีความเป็นอยู่ที่ดีมากขึน้ โดยกลุ่มที่ได้รบั
สมั ปทานจะต้องมีการสร้าง สนามบินนานาชาตดิ ว้ ย35

2. รัฐบาลลาวหวังว่าธุรกิจคาสิโนที่เกิดขึ้นภายในประเทศ จะนำจำนวนเงินมหาศาลเข้าสู่
ประเทศซึ่งเห็น ได้จากกรณีโมนาโกและสิงคโปร์เพราะรัฐบาลลาวต้องการหลุดจากกลุ่ม
ประเทศที่ด้อยพัฒนา แม้ว่าการเล่นการพนันในประเทศลาวจะผิดกฎหมายแต่ลาวก็ได้ให้คํา
นยิ ามธุรกจิ เหลา่ น้ีว่า “สิ่งบันเทงิ ”

3. รัฐบาลลาวเห็นความประสบความสำเร็จของเขตเศรษฐกจิ พิเศษเซินเจิ้นจงึ ต้องการเช่นนั้น
จงึ นำผู้ ลงทุนชาวจนี เข้ามาลงทนุ ในประเทศลาว36 เพราะรฐั บาลลาวไม่มีเงินมากพอในการลงทุน
4. รัฐบาลลาวมองว่าธรุ กิจคาสโิ นในบริเวณแขวงบอ่ แก้วจะสามารถขจดั ปญั หาการคา้ ยาเสพติดที่
ลาวมอง ว่าเป็นปัญหาเร้อื รงั และสรา้ งภาพลักษณใ์ หม่ให้กบั พ้ืนทีบ่ รเิ วณชายแดนได้37

ผลกระทบจากการเข้ามาของคาสโิ นในลาว

การเติบโตของเมอื งโดยมีทุนคาสโิ นเป็นตวั ขบั เคลือ่ น แมจ้ ะช่วยให้พัฒนาไดแ้ บบก้าวกระโดด
แต่ขาดความ ยั่งยืน เนื่องจากคาสิโนเป็นธุรกิจที่ก่อให้เกิดผลกระทบอย่างมาก มาตรการควบคุม
ตรวจสอบและเอาจริงเอาจัง ของภาครัฐต่อธุรกิจการพนันย่อมสามารถที่จะหยุดยั้งปัญหา
อันเนื่องมาจากการพนันได้แน่นอนว่าทุนคาสิโนจะ ไม่ยอมหยุดนิ่ง เมื่อเมืองหนึ่งไม่อาจประกอบ
กิจการได้ต่อไป ทุนเหล่านี้ก็แสวงหาสถานที่ลงทุนแห่งใหม่ และการได้รับสัมปทานเขตเศรษฐกิจ
พิเศษโดยใช้สถานที่คาสิโนเป็นศูนย์กลางของการพัฒนาพื้นที่ ดังนั้นการลงทุนของภาคเอกชน
โดยใช้ธุรกิจคาสิโนเป็นศูนย์กลาง มักอ้างถึงผลด้านบวกที่เน้นมิติทางเศรษฐกิจ เช่น โครงสร้าง
พื้นฐาน และระบบสาธารณูปโภคที่ถูกพัฒนาไปอย่างรวดเร็วเป็นแหล่งจ้างงานขนาดใหญ่ ปริมาณ
นกั ทอ่ งเที่ยวเพม่ิ ขึน้ คนในพ้นื ท่มี คี ุณภาพและมาตรฐานชวี ิตทีด่ ีข้ึน อยา่ งไรกต็ าม แม้วา่ คาสโิ นในลาว
จะช่วยกระตุ้น เศรษฐกิจชายแดนให้เติบโตยิ่งขึ้นเกิดแหล่งสร้างงานขนาดใหญ่ และได้รับ
ผลประโยชน์ทางการท่องเที่ยว แต่เมื่อได้ทําการศึกษาอย่างจริงจังแล้ว กลับพบว่าไม่ได้เป็นเช่นนั้น

35 ศรนี าคา เชยี งแสน. (2564). “คิงสโ์รมัน” มาเกา๊ แห่งลุ่มนํ้าโขง อาณาจักรมังกรน้อยสามเหลย่ี มทองคำ. (ออนไลน์).
36 ปนิ่ แกว้ เหลอื งอร่ามศรี. (2559). ทนุ นิยมคาสิโน เขตเศรษฐกิจพเิ ศษจีนกับการสรา้ งชายแดนเสรนี ยิ มใหมใ่ นลาว. หน้า 79.
37 ปิน่ แกว้ เหลอื งอร่ามศรี. (2559). ทนุ นยิ มคาสิโน เขตเศรษฐกิจพเิ ศษจีนกับการสรา้ งชายแดนเสรนี ิยมใหม่ในลาว. หนา้ 56.

213

เพราะจีนได้เข้ามามีบทบาทและได้รับ ผลประโยชน์ไปอย่างมหาศาล ในทางกลับกันลาวได้รับ
ผลกระทบจากการมคี าสโิ นท้งั ดา้ นเศรษฐกจิ การเมอื ง และสงั คมอยา่ งหลีกเล่ยี งไมไ่ ด้

พื้นที่คาสิโนและเขตเศรษฐกิจพิเศษกลายเป็นพื้นที่ยกเว้นทางกฎหมาย เช่น กฎหมาย
ห้ามคนลาวเข้า เล่นการพนันในคาสิโน แต่ร้อยละ 60 ของนักพนันในคาสิโนเป็นคนลาว จึงส่งผลให้
เกิดปัญหาสังคมและ ปัญหาอาชญากรรมตามมา เช่น คนติดการพนันจนสิ้นเนื้อประดาตัว
การทำรา้ ยร่างกาย การค้าประเวณยี าเสพติด และการฟอกเงิน เปน็ ตน้ นอกจากน้ีอัตลักษณ์ท้องถ่ิน
ถูกกลืนกลาย เมืองถูกทำให้เป็นจีนเพื่อคนจีน เช่น ใช้ภาษาจีนเป็นหลัก ขายสินค้าจีนใช้สกุลเงิน
หยวน อ้างอิงเวลาจีน รถยนต์ป้ายทะเบียนจีนวิ่งกันพุกพล่าน รวมถึงสัญญาณโทรศัพท์ยังใช้
เครือข่ายของจีน เมื่อมีประกาศเขตเศรษฐกิจพิเศษ ผู้คนที่เคยอาศัยอยู่ต้องอพยพออก
บางส่วนพึงพอใจ แต่ส่วนมากรู้สึกว่าตนเองกำลังถูกเบียดเบียนและต้องการที่ดินทำกินคืน
เพราะคนที่ได้ทำงานในเขตเศรษฐกิจพิเศษก็คือแรงงานข้ามชาติโดยเฉพาะจากเมียนมากับจีน
และคนทํางานใน คาสิโนต้องเป็นคนที่พูดภาษาจีนได้เท่านั้น38 ตัวอย่างในเมืองต้นผึ้งแขวงบ่อแก้ว
ซึง่ พ้ืนท่สี ว่ นใหญเ่ ป็นทท่ี ำกินของชาวบ้าน เช่น บา้ นกว๊าน บา้ นสีบญุ เรอื ง บา้ นเวียงสวา่ ง บา้ นม่วงคา
บ้านห้วยผึ้ง โดยหมู่บ้านที่ได้รับ ผลกระทบหนักที่สุดคือบ้านกว๊าน พบว่าคนในหมู่บ้านนี้ต้องถูกไล่
ที่ออกไปทั้งหมด อาจเป็นครั้งแรกใน ประวัติศาสตร์ลาวที่มีการขับไล่คนออกจากที่ดินที่ชาวบ้าน
มีสิทธิค่อนข้างถาวรเป็นพันคน ทั้งยังทำให้เมือง กลายเป็นศูนย์รวมธุรกิจสีเทา เนื่องจากความ
เป็นเขตเศรษฐกิจพิเศษทีส่ ่งเสริมให้นักพนัน และนักท่องเท่ียวตา่ ง ถน่ิ สามารถเข้ามาหาความบันเทิง
และทำกิจกรรมต่าง ๆ โดยนอกเหนือจากการพนันแล้วก็ยงั มีธุรกิจคา้ ประเวณีภัตตาคารที่มีเมนูจาก
สัตว์ป่าหายาก ร้านขายอุปกรณ์เสริมทางเพศ ไปจนมีการลักลอบค้ายาเสพติด พื้นที่นี้จึงกลายเป็น
สวรรค์ของธุรกิจสีเทา39 ทำให้เป็นปัญหาเรื้อรังที่รัฐบาลลาวต้องแก้ไขปัญหา แม้ว่าธุรกิจคาสิโน
ในลาวมีความสำคัญต่อกลไกขับเคลื่อนทางเศรษฐกิจ แต่ก็ได้กลายมาเป็นปัญหาในหลายด้าน
ส่งผลต่อเศรษฐกิจในพืน้ ทีแ่ ละเศรษฐกิจโดยรวมของประเทศ ปัญหาอาญชกรรมที่มีมากขึ้นในสงั คม
กระทบต่อวัฒนธรรมทอ้ งถิ่น รวมทัง้ ปญั หาการคอรร์ ปั ชัน และการติดสนิ บนเจา้ หนา้ ที่รัฐ

สรปุ

ลาวมีจุดมุ่งหมายในการพัฒนาเศรษฐกิจเพื่อให้หลุดจากประเทศด้อยพัฒนา จึงพยายาม
พัฒนา เศรษฐกิจของตนโดยการนำผู้ลงทุนจากต่างชาติเข้ามาทำธุรกิจภายในประเทศ ริเริ่มแนวคิด
เขตเศรษฐกิจพิเศษ เพื่อดึงดูดนักลงทุนจากทั้งในและต่างประเทศ โดยเฉพาะกลุ่มนักลงทุนจีน
บริษัทคิงส์โรมันของนายจ้าว เหว่ยที่มาลงทุนธุรกิจคาสิโน ลาวหวังว่าธุรกิจคาสิโนจะช่วยพัฒนา
บริเวณชายแดนให้มีความเจริญมากขึ้นและช่วย สร้างรายได้มหาศาลให้กับประเทศได้

38 ณฐั กร วิทติ านนท.์ (2565). นโยบายตอ่ ต้านการพนันของจีนกับการดิน้ รนของทนุ คาสโิ นในภมู ิภาคลมุ่ น้ําโขง ตอนบน. (ออนไลน)์ .
39 ทีซีไอเจ. (2559). เอาไหม? 'เขตเศรษฐกิจพิเศษ+คาสโิ น' ทนุ จนี ได้-เงนิ สีเทาโต-ไลท่ ย่ี กหม่บู ้าน. (ออนไลน)์ .

214

ซึ่งทางกลุ่มเอกชนชาวจีนที่ได้ลงทุนคาสิโนก็ได้ให้เหตุผลว่าการลงทุนใน ลาวเป็นการช่วยเหลือ
ด้วยการพัฒนาพื้นที่รกร้างให้กลายเป็นพื้นที่ทางเศรษฐกิจที่สำคัญเช่นกัน แต่การใช้ธุรกิจคาสิโน
ขับเคลื่อนเศรษฐกิจของลาวได้ส่งผลกระทบหลาย ๆ ด้าน เนื่องจากผู้ลงทุนคาสิโนจะไม่ยอมหยุดนิง่
แสวงหาสถานทล่ี งทนุ แหง่ ใหมเ่ ร่อื ย ๆ ทำใหม้ ีคาสิโนเพ่ิมมากขึ้น พ้นื ที่คาสิโนและเขตเศรษฐกิจพิเศษ
กลายเป็นพื้นที่ยกเว้นทางกฎหมาย เกิดปัญหาทางสังคมและปัญหาอาชญากรรม ทั้งคนติดการพนนั
การทำร้ายร่างกาย การค้าประเวณี ฟอกเงิน และยาเสพติด แม้กระทั่งการเผยแพร่อำนาจ
ผ่านการกลืนกลายทางวัฒนธรรมจนประเทศลาวแทบจะกลายเป็นประเทศจีน เนื่องจากได้รับ
อิทธิพลมากมายจากจีน ทั้งการใช้ภาษาจีนเป็นหลัก ขายสินค้าจีน ใช้สกุลเงินหยวน
ใช้สัญญาณโทรศัพท์เครือข่ายของจีน รวมถึงการขับไล่คน ลาวออกนอกพื้นที่ทำกิน เพื่อสร้างเขต
เศรษฐกิจพิเศษคาสิโนด้วย พื้นที่นี้จึงกลายเป็นแหล่งรวมของปัญหาและธุรกิจสีเทา
เห็นได้ว่าการพัฒนาประเทศและเศรษฐกิจของลาวน้ัน นอกจากจะได้ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจแล้ว
ยังต้องแลกกบั ปญั หาทางด้านสงั คม และวัฒนธรรมด้วยเชน่ กนั

บรรณานกุ รม

หนงั สือ

กรมส่งเสรมิ การสง่ ออก กระทรวงพาณิชย. (2554). คูม่ ือ การคา้ และการลงทุน สาธารณรฐั
ประชาธปิ ไตย ประชาชนลาว. กรงุ เทพ: สาํ นักข่าวพาณชิ .

ปิ่นแก้ว เหลืองอร่ามศร.ี (2559). ทุนนิยมคาสิโน เขตเศรษฐกจิ พิเศษจีนกบั การสร้างชายแดนเสรีนยิ ม
ใหม่ ในลาว. เชียงใหม่ : ศนู ยอ์ าเซียนศึกษา มหาวทิ ยาลยั เชยี งใหม่.
ปริญญานิพนธ์

แชมป์ นม่ิ ไพบลู ย์; และ ณรงค์ เพ็ชรประเสรฐิ . (2564). เศรษฐศาสตรก์ ารเมอื งระหว่างประเทศ
เปรยี บเทียบ (ไทย : สาธารณรฐั ประชาธปิ ไตยประชาชนลาว). ปรญิ ญานิพนธ์. ศ.บ.
(เศรษฐศาสตร์). กรงุ เทพ: มหาวิทยาลยั รงั สติ . ถา่ ยเอกสาร. ออนไลน์

จตุรงค์ กอบแก้ว. (2562). สปป.ลาว...เสอื เศรษฐกจิ ใหม่ แค่กะพรบิ ตา...พงุ่ ฉวิ !!. สบื ค้นเมือ่ 27
มนี าคม 2565, จาก https://www.salika.co/2019/07/10/lao-new-asian-economic-
treasures/.

215

ณัฐกร วทิ ติ านนท์. (2565). นโยบายตอ่ ต้านการพนนั ของจนี กับการด้ินรนของทนุ คาสิโน
ในภมู ภิ าคลุ่มน้ำ โขงตอนบน. สืบค้นเมื่อ 27 มีนาคม 2565, จาก
http://www.gamblingstudy-th.org/issues_topic_1/260/1/1.

ทีซีไอเจ. (2559). เอาไหม? 'เขตเศรษฐกิจพเิ ศษ+คาสิโน' ทนุ จีนได้-เงนิ สเี ทาโต-ไลท่ ย่ี กหมู่บา้ น.

สืบคน้ เมอ่ื 27 มีนาคม 2565, จาก
https://www.tcijthai.com/news/2016/19/scoop/6258. ศรนี าคา เชียงแสน.
(2564). “คิงส์โรมัน” มาเก๊าแห่งลุ่มน้ําโขง อาณาจกั รมงั กรนอ้ ยสามเหลี่ยมทองคํา.
สบื ค้นเมือ่ 27 มีนาคม 2565, จาก
https://thaipublica.org/2021/05/the-roman-king-of-macao-of-the-
mekong/. Sims, Kearrin. (2022). Laos Rolls the Dice on Casino Tourism.
Retrieved March 27, 2022, from https://shorturl.asia/pYU4r.
Strangio, Sebastian. (2016). The ‘lawless’ playgrounds of Laos. Retrieved March 27,
2022, from https://www.aljazeera.com/features/2016/7/24/the-lawless-
playgrounds-of-laos. Strangio, Sebastian. (2020). Golden Triangle Casino
Baron Bankrolls New Mekong River Port.Retrieved March 27, 2022, from
https://shorturl.asia/ct2F6.

Wong, Eugene. (2022). Chinese Casino Kingpin Behind New Mekong Port to Serve

Golden Triangle Special Economic Zone in Laos. Retrieved March 27,
2022, from https://shorturl.asia/2VwAk.

216

“จากนายทนุ แรงงานและชนชั้น สรู่ ัฐศูนยก์ ลาง ชายขอบและก่ึงชายขอบ:

ความเช่อื มโยงทางประวัตศิ าสตรส์ ่ทู ฤษฎคี วามสัมพนั ธร์ ะหว่างประเทศสาย
มารก์ ซสิ ต์”

ธณัฐพงศ์ ตรีสุขเกษม

ในปัจจุบันการศึกษาสังคมศาสตร์โดยภาพรวมนั้นอยู่ภายใต้ขอบเขตและองค์ความรู้
แบบค่านิยมตะวันตก (western values) ในแง่ที่องค์ความรู้หรือสาขาวิชาต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้อง
กับสังคมศาสตร์โดยส่วนใหญ่ล้วนมีจุดเริ่มต้น รากฐานและพัฒนาการของการศึกษาที่ได้รับอิทธิพล
มาจากตะวนั ตกทั้งสิน้ อาทิเช่น ในสาขาวชิ าประวัตศิ าสตร์นั้นเป็นที่ยอมรบั โดยทว่ั ไปในแวดวงวิชาการ
ว่าจุดเริ่มต้นของการศึกษาประวัติศาสตร์มีที่มาและพัฒนาการที่สามารถสืบค้นย้อนกลับไปได้
ตง้ั แต่สมยั อารยธรรมกรีกโบราณผา่ นแนวคิดของนกั ปราชญ์คนสำคัญแหง่ ยุคท่ีไดร้ ับสมญานามว่าบิดา
แห่งประวัติศาสตร์อย่างเฮโรโดตุส (Herodotus, 484-420 BCE) ผู้ที่ริเริ่มและเปรียบเสมือนบุคคล
ที่ทำให้ศาสตร์ของการศึกษาประวัติศาสตร์มีจุดเริ่มต้นจากวิธีการเก็บข้อมูลเพื่อเขียนงาน
ประวัติศาสตร์นิพนธ์ในหนังสือเรื่อง The Histories หรือ Historia แบบไต่สวนสอบถามข้อเท็จจริง
ที่เกิดขึ้นซึ่งถือได้ว่าเป็นระเบียบวิธี (methodology) ขึ้นพื้นฐานเริ่มต้นรูปแบบหนึ่งของการศึกษา
ประวัติศาสตร์ก่อนที่จะพัฒนาไปสู่การมีกฎเกณฑ์และระเบียบวิธีการศึกษาที่ชัดเจนตามพัฒนาการ
และบรบิ ทของประวตั ศิ าสตรน์ พิ นธ์ในแต่ละสมัย

นอกจากนี้อีกหนึ่งสาขาวิชาที่มีความเกี่ยวข้องและสัมพันธ์กับประวัติศาสตร์โดยตรง
คือ สาขาวชิ าความสมั พันธร์ ะหวา่ งประเทศ (international relations) ซง่ึ เป็นสว่ นหนงึ่ ของสาขาวิชา
รัฐศาสตร์ (political science) ที่มุ่งศึกษาถึงความสัมพันธ์ (relations) และการจัดสรรอำนาจ
ระหว่างตัวแสดงต่าง ๆ ทั้งตัวแสดงที่เป็นรัฐ (states) และตัวแสดงที่ไม่ใช่รัฐ (non-state actors)
ในระบบระหว่างประเทศที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์กับรากฐานทางประวัติศาสตร์และบริบทการเมืองโลก
อยา่ งหลีกเล่ียงไม่ได้ในแง่ที่มีการบูรณาการองค์ความรู้กับสาขาวิชาอ่ืน ๆ ในรูปแบบของสหวิทยาการ
(inter-disciplinary) รวมไปถึงการมีประเด็นของการศึกษาที่หลากหลายเช่น ประวัติศาสตร์โลก
ประวัติศาสตร์ความคิดทางการเมือง เศรษฐศาสตร์การเมืองระหว่างประเทศ สังคมวิทยา
และมานุษยวิทยา จิตวิทยาและกฎหมายระหว่างประเทศ เป็นต้น ที่ได้รับความสนใจจากนักวิชาการ
รวมไปถึงบุคคลทั่วไปและเริ่มมีการก่อตั้งและพัฒนาสาขาวิชาอย่างชัดเจนขึ้นเป็นครั้งแรก
ในปี ค.ศ. 1919 ภายใต้ภาควิชาการเมืองระหว่างประเทศ (international politics) ที่มหาวิทยาลัย
Aberystwyth (Aberystwyth University) แคว้นเวลส์ สหราชอาณาจักร ก่อนที่ภายหลังการศึกษา
ทางรัฐศาสตร์และประวัติศาสตร์โดยเฉพาะประเด็นทางความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ
และอาณาบริเวณศึกษา (area studies) รวมไปถึงประเด็นทางสังคมศาสตร์อื่น ๆ อีกหลายสาขาวชิ า

217

จะถูกครอบงำโดยอิทธิพลของสหรัฐอเมริกาภายใต้บริบทของสงครามเย็นในช่วงทศวรรษ 1950
เปน็ ตน้ มา

การพัฒนาการของสาขาวิชาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศภายหลังจากสิ้นสุดสงครามโลก
ครง้ั ที่หนง่ึ เปน็ ตน้ มารวมไปถึงความสมั พันธข์ องสาขาวชิ าความสัมพันธ์ระหว่างประเทศกับองค์ความรู้
และวิธีการทางประวัติศาสตร์ได้ส่งผลให้เกิดนักคิด นักรัฐศาสตร์ นักประวัติศาสตร์หรือนักวิชาการ
ทางความสัมพันธ์ระหว่างประเทศจำนวนมากที่มีอิทธิพลต่อการศึกษารัฐศาสตร์ และประวัติศาสตร์
ในลักษณะของการบูรณาการองค์ความรู้ทั้งสองสาขาวิชาเข้าด้วยกัน เพื่อให้เกิดความรู้ความเข้าใจ
ในความเป็นไปของระบบการเมืองโลกที่ซับซ้อนได้ชัดเจนมากยิ่งขึ้น อันเนื่องมาจากการศึกษา
ความสมั พันธ์ระหวา่ งประเทศนนั้ นอกเหนือจากการมุ่งวิเคราะห์ในประเด็นระดบั ระหว่างประเทศแล้ว
ยังเป็นเรื่องที่มีความเกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ การเมือง และอำนาจ โดยที่หนึ่งในบุคคลสำคัญ
ที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อการศึกษารัฐศาสตร์ทางความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ และประวัติศาสตร์
คือศาสตราจารย์อิมมานูเอล วอลเลอร์สไตน (Immanuel Wallerstein) แห่งมหาวิทยาลัยเยล
(Yale University) ซึ่งเป็นนักประวัติศาสตร์เศรษฐกิจ นักสังคมวิทยาและนักรัฐศาสตร์ความสัมพันธ์
ระหว่างประเทศชาวอเมริกันคนสำคัญซึ่งเป็นผู้ที่นำเสนอแนวคิดทฤษฎีระบบโลก (world-system
theory) ในหนงั สือเรอื่ ง “World System Theory Analysis” อันเปน็ ทฤษฎีท่ีมอี ทิ ธิพลตอ่ การศึกษา
ประวัติศาสตร์และรัฐศาสตร์ในปัจจุบันในแง่ของการเป็นแนวคิดทฤษฎีที่มีหัวใจสำคัญ
คอื การวิเคราะหส์ ังคม และรฐั ตามแนวทางแบบมาร์กซสิ ต์ที่มุง่ เน้นการอธบิ ายถงึ การขดู รีดของชนช้ัน
นายทุนผ่านมุมมองทางประวัติศาสตร์แบบ Neo-Marxism ที่ขยายขอบเขตของการศึกษาจากการ
ขูดรีดในระดับภายในประเทศไปสู่การขูดรีดในระดับระบบระหว่างประเทศโดยมีรัฐศูนย์กลาง
(core States) ที่เปรียบเสมือนชนชั้นนายทุนคอยขูดรีดผลประโยชน์จากบรรดารัฐที่มีศักยภาพ
และสถานภาพทางเศรษฐกจิ และการเมอื งท่ดี ้อยกวา่ รัฐตนนอกจากน้ีทฤษฎดี งั กลา่ วยังสามารถอธิบาย
ถึงความสัมพันธ์ของรัฐ และการจัดสรรอำนาจของรัฐในระดับระบบระหว่างประเทศที่ไม่เท่าเทียมกัน
ได้ ซึง่ เปน็ หัวใจสำคญั ของการศกึ ษารฐั ศาสตร์สาขาความสัมพนั ธ์ระหว่างประเทศ

ความเกีย่ วพนั ธข์ องสาขาวิชาท้งั สองดงั ท่ีได้กลา่ วไปข้างต้นมีนยั ยะสำคัญอย่างยง่ิ ในแง่ที่ส่งผล
ให้แนวคิด และทฤษฎีระบบโลกของวอลเลอร์สไตนได้รับอิทธิพล และมีฐานที่ตั้งของทฤษฎีมาจาก
มุมมองความขัดแย้งระหว่างชนชั้นตามมุมมองทางประวัติศาสตร์ของคาร์ล มาร์กซ์ผสมผสาน
กับมุมมองการศึกษาทางรัฐศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศในประเด็นของการวิเคราะห์
ระบบการเมืองโลกที่มีการจัดสรรอำนาจแบบไม่เท่าเทียมกันซึ่งท้ายที่สุดทำให้ทฤษฎีระบบโลก
ของวอลเลอรส์ ไตนจงึ มกี ารผสมผสานมุมมอง แนวคดิ และองค์ความรขู้ องทง้ั สองสาขาวิชาเข้าด้วยกัน
ในลักษณะของการเติมเต็มทฤษฎีดังกล่าวให้มีความชัดเจน และสามารถอธิบายบริบทการเมืองโลก
และบริบททางประวัติศาสตร์ได้อย่างรอบด้านมากยิ่งขึ้นซึ่งสามารถนำมาปรับใช้ในการศึกษา
ประวตั ศิ าสตร์ รัฐศาสตรร์ วมถงึ ศาสตร์ทางสังคมศาสตรอ์ ่นื ๆ ได้ซ่ึงจะกลา่ วในรายละเอยี ดต่อไป

218

แนวคิดทฤษฎรี ะบบโลก (World System Theory) ของ Immanuel Wallerstein

บริบทการเมืองระหว่างประเทศและสภาพแวดล้อมของสังคมโลกในปัจจุบันกล่าวได้ว่า
อยู่ภายใต้ขอบเขตการเป็นรัฐชาติและความเป็นรัฐสมัยใหม่ (modern state) ในบริบทโลกยุคหลัง
สงครามเย็นเป็นต้นมาหรือยุคแห่งโลกาภิวัตน์โดยที่ตามข้อกำหนดของอนุสัญญามอนเตวิเดโด
ว่าด้วยสิทธิและหน้าที่ของความเป็นรัฐ (The Montevideo Convention on the Rights and
Duties of States) ค.ศ. 1933 ตามกฎหมายระหว่างประเทศนั้นคือ รัฐต้องมีดินแดนที่แน่นอน
มีรัฐบาลกลางในการปกครองประเทศรวมไปถึงการมีประชากรในระดับหนึ่งที่สามาร ถคงความเป็น
สังคมได้ มีความสามารถในการดำเนินความสัมพันธ์กับรัฐอื่นและประการสำคัญคือ การมีอำนาจ
อธิปไตยทั้งภายในและภายนอกโดยปราศจากการแทรกแซงจากอิทธิพลของรัฐอธิปไตยอื่น ๆ
ซึ่งเป็นที่แน่นอนว่าคุณสมบัติของการเป็นรัฐดังกล่าวในปัจจุบันนั้นทุก ๆ รัฐในระบบโลก
ยอ่ มมคี ุณสมบัติข้างต้นเพื่อยืนยันในสิทธิและความเป็นอธิปไตยของตนต่อรฐั อ่ืน ๆ ทั้งส้ินแต่สิ่งสำคัญ
อีกประการหนึ่งที่เปรียบเสมือนมาตรวัดในการแยกแยะ หรือจำแนกความเป็นรัฐของแต่ละประเทศ
ในโลกให้แตกต่างกันออกไปคือ สถานะ (status) หรืออำนาจ (power) ของแต่ละรัฐในระบบ
ระหวา่ งประเทศโดยเฉพาะอำนาจ และสถานะทางเศรษฐกจิ และการเมืองของแตล่ ะประเทศในระบบ
การเมืองโลกในฐานะของการเป็นปัจจัยสำคัญประการหนึ่งที่เป็นตัวกำหนดความสามารถ
และขอบเขตในการดำเนินนโยบายของรัฐในกิจการต่างประเทศหรือนโยบายต่างประเทศ (foreign
policy) รวมไปถึงยังเป็นตัวชี้วัดที่สามารถกำหนดอิทธิพลของรัฐตนในระบบระหว่างประเทศได้
ซึ่งความแตกต่างทางเศรษฐกิจและการเมืองดังกล่าวของประเทศต่าง ๆ ในโลกได้ก่อให้ เกิด
ความสัมพันธ์แบบเหลื่อมล้ำไม่เท่าเทียมกันหรือความสัมพันธ์แบบลำดับชั้น (hierarchy)
โดยท่ีการมปี ฏสิ ัมพนั ธ์ของรฐั ท่เี หลื่อมล้ำ และไมเ่ ท่าเทียมกันหรือการมีสถานะด้อยกว่าของรัฐที่กำลัง
พัฒนาหรือด้อยพัฒนานั้นสามารถอธิบายและวิเคราะห์ได้ผ่านหนึ่งในแนวคิดสำคัญทางการศึกษา
รัฐศาสตร์ความสัมพันธ์ระหว่างประเทศรวมไปถึงการเป็นแนวคิดทางเศรษฐกิจการเมืองระหว่าง
ประเทศและมุมมองทางประวัตศิ าสตรน์ ัน่ คอื แนวคดิ ทฤษฎรี ะบบโลก (world-system theory)

ทฤษฎีระบบโลก (world system theory) เป็นทฤษฎีทางเศรษฐกิจการเมืองระหว่าง
ประเทศ ทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่างประเทศรวมไปถึงเป็นการเป็นแนวคิดทางประวัติศาสตร์
และสังคมศาสตร์ของศาสตราจารย์อิมมานูเอล วอลเลอร์สไตนที่มุ่งเน้นการอธิบายปฏิสัมพันธ์
ระหว่างรัฐในระบบระหว่างประเทศภายใต้ระบบเศรษฐกิจโลกแบบทุนนิยม ( capitalism)
ผ่านการจำแนกรัฐต่าง ๆ ออกเป็นรัฐศูนย์กลาง (core) รัฐชายขอบ (periphery) และรัฐกึ่งชายขอบ
(semi- periphery) ในลักษณะของความสัมพันธ์แบบลำดับขั้น (hierarchy) ที่ภายใต้การคงอยู่
ของแต่ละประเทศในระบบเดียวกันต่างมีความสัมพันธ์ที่เชื่อมโยงกันโดยมีปัจจัยทางเศรษฐกิจ
เป็นปัจจัยหลักในการคงอยู่ของระบบที่มีความเหลื่อมล้ำและไม่เท่าเทียมระหว่างกันโดยที่มีรากฐาน
ของทฤษฎี มาจากแนวคิดทางประวัติศาสตร์สายมาร์กซิ ส ต์ (Marxism) ในลักษณะ

219

ของการเปรียบเทียบรัฐศูนย์กลางที่มีศักยภาพในด้านต่าง ๆ โดยเฉพาะทางด้านเศรษฐกิจ
และการเมืองที่มีศักยภาพเหนือกว่ารัฐชายขอบ และรัฐกึ่งชายขอบว่าเปรียบเสมือนชนชั้นนายทุน
ที่คอยขูดรีดผลประโยชน์จากชนชั้นกรรมมาชีพซึ่งในที่นี้หมายถึงรัฐชายขอบ และกึ่งชายขอบ
เพื่อมุ่งแสวงหาผลประโยชน์ และความมั่นคั่งทางเศรษฐกิจ และการเมืองให้แก่รัฐศูนย์กลาง
โดยมิได้คำนึงถึงผลกระทบของรัฐชายขอบ และกึ่งชายขอบภายใต้ความสัมพันธ์แบบไม่เท่าเทียมกัน
โดยที่หากพิจารณาการเปรียบเทียบ และการกำหนดสถานะของรัฐตามแนวคิดของวอลเลอร์สไตน
ที่ปรากฎในทฤษฎีระบบโลกนั้นพบว่าเป็นการแสดงให้เห็นถึงความขัด แย้งระหว่างชนช้ัน
และความไม่เท่าเทียมกันที่ขยายขอบเขตจากความขัดแย้งในระดับสังคมแบบปัจเจกบุคคลตามวิถี
ของคาร์ล มาร์กซ์ไปสู่ความขัดแย้งทางสังคมในระดับรัฐที่มีตัวแสดงหลักไม่ใช่ปัจเจกบุคคลอีกต่อไป
แต่ความขัดแย้งในที่น้ี คือ ความขัดแย้งระหว่างรัฐทางด้านเศรษฐกิจ และการเมืองในฐานะ
ทร่ี ฐั เป็นตัวแสดงหลัก และเปน็ ผู้ควบคมุ ความเปน็ ไปของสังคมโดยรวม

แนวคิดทฤษฎีระบบโลกเป็นแนวคิดที่มีที่มา และพัฒนาการมาจากการผสมผสาน
ของ 3 แนวคิดทางสังคมศาสตร์เข้าด้วยกันอันได้แก่ แนวคิดประวัติศาสตร์ของสำนักมาร์กซิสต์ใหม่
(Neo-Marxism)หรือทฤษฎีสายมาร์กซิสต์ แนวคิดของสำนักอันนาลส์ (Annales School)
และทฤษฎีการพึ่งพิง (Dependency Theory) ซึ่งแนวคิดดังกล่าวถูกนำเสนอครั้งแรก ในหนังสือ
เรื่อง “World System Theory Analysis” ของวอลเลอร์สไตนโดยที่ฐานคิดหลักของทฤษฎี
ระบบโลก ตามทรรศนะของวอลเลอร์สไตนนั้นมุ่งอธิบายถึงความสัมพันธ์ระหว่างรัฐในระบบระหว่าง
ประเทศภายใต้โครงสร้างทางเศรษฐกิจแบบทุนนิยมโลก (capitalist world economy) ที่แต่ละรัฐ
มีการพึ่งพากันและมีปฏิสัมพันธ์ระหว่างกันโดยเฉพาะทางด้านเศรษฐกิจในลักษณะของการค้า
หรือความร่วมมือระหว่างประเทศอันเป็นลักษณะของระบบโลกในปัจจุบันที่แต่ละรัฐมิสามารถดำรง
อยู่ได้โดยปราศจากการมีปฏิสัมพันธ์กับรัฐอื่น ๆ ซึ่งการพึ่งพากันและการมีปฏิสัมพันธ์ทางเศรษฐกิจ
ระหว่างกันนั้นได้ก่อให้เกิดรูปแบบของระบบความสัมพันธ์ระหว่างรัฐในโครงสร้างของระบบระหว่าง
ประเทศที่ไม่เท่าเทียมกันที่ระดับของความไม่เท่าเทียมนั้นจะแตกต่างกันออกไปตามศักยภาพ
และอิทธิพลทางเศรษฐกิจและการเมืองของแต่ละรัฐในระบบโดยรวมซึ่งในที่นี้วอลเลอร์สไตนได้
จำแนกระบบโลกโดยแบ่งออกเป็น 3 รูปแบบตามระบบไตรลักษณ์ (tri-modal system) ในทรรศนะ
ของวอลเลอร์สไตนโดยใช้ศักยภาพทางเศรษฐกิจและการเมือง บทบาทในการผลิตของแต่ละรัฐ
รวมไปถึงความเป็นอิสระในการดำเนินนโยบายและกระบวนการที่เกิดจากการแบ่งงานกันทำ
(division of labor) ของแต่ละรัฐภายในระบบโลกเป็นเกณฑ์ในการจำแนกประเภทของรัฐต่าง ๆ
ออกเป็นสามประเภทได้แก่

220

1. ประเทศแกนกลาง รฐั ศนู ย์กลางหรอื บริเวณแกนกลาง (Core State/Core zone)
คือ ประเทศที่มีการปกครองในระบอบประชาธิปไตยหรือมีการปกครองที่มั่นคง

และมีเสถียรภาพ มีวิถีการผลิตแบบทุนนิยมอุตสาหกรรมที่ก้าวหน้ารวมไปถึงชนชั้นแรงงาน
ได้รับค่าตอบแทนสงู และมีสวัสดิการทด่ี ี
2. ประเทศชายขอบ รัฐชายขอบหรือบริเวณชายขอบ (Periphery State/Peripheral

zone)

คอื ประเทศที่โดยทฤษฎีมกี ารปกครองในระบอบเผด็จการอำนาจนิยม มวี ิถกี ารผลติ แบบ
ทุนนิยมอุตสาหกรรมและเกษตรกรรมโดยที่แรงงานนั้นได้รับค่าตอบแทนและมีสวัสดิการต่ำกว่า
มาตราฐานการครองชีพ มสี นิ คา้ นำเข้าและสง่ ออกหลักเป็นวัตถุดบิ ใหแ้ กร่ ัฐศนู ยก์ ลาง
3. ประเทศกึ่งชายขอบ รัฐกึ่งชายขอบหรือบริเวณกึ่งชายขอบ (Semi-periphery

State/Semi-peripheral zone)

คือ ประเทศที่มีการปกครองไม่มั่นคงไม่มีเสถียรภาพ มีวิถีการผลิตแบบเกษตรกรรม
และเป็นรฐั ท่เี ชื่อมประสานระหว่างรฐั ศนู ยก์ ลางกับรฐั ชายขอบ

ในประเด็นของความสัมพันธ์ภายในระบบโลกนั้นรัฐศูนย์กลางและรัฐบริวาร
จะมคี วามสัมพนั ธ์ในลักษณะการแบง่ งานกันทำโดยท่ีจะมีการแลกเปลี่ยนระหว่างกนั อยา่ งไม่เท่าเทียม
(unequal exchange) ในขณะที่รัฐกึ่งบริวารจะมีหน้าที่เป็นจุดกึ่งกลางของรัฐศูนย์กลาง
และรัฐบริวารท้งั ประเด็นทางการเมอื ง สังคม และเศรษฐกจิ โดยรัฐกง่ึ บรวิ ารจะทำหน้าทร่ี บั เทคโนโลยี
ที่ล้าสมัยจากรัฐศูนย์กลางในขณะเดียวกันก็เข้าไปกอบโกยผลประโยชน์ และกีดกันทางการค้าแก่รัฐ
บริวาร ซึ่งการเอารัดเอาเปรียบ และการกอบโกยผลประโยชน์ของรัฐศูนย์กลางที่มีต่อรัฐชายขอบ
และกึ่งชายขอบนั้นยังก่อให้เกิดปัญหา และผลกระทบภายในประเทศระยะยาว เช่น ปัญหาการด้อย
พัฒนาปัญหาโครงสรา้ งทางเศรษฐกิจรวมไปถงึ ปญั หาความเหลื่อมลำ้ เปน็ ต้น

แนวคดิ หรอื ทฤษฎหี ลกั ท่ีเปน็ ฐานตัง้ ให้แกว่ อลเลอร์สไตนในการพฒั นาทฤษฎีระบบโลกขึ้นนั้น
ในที่นี้คือ อิทธิพลของแนวคิดการศึกษาประวัติศาสตร์สายมาร์กซิสต์ (Marxism) หรือกล่าวได้ว่า
แนวคิดทฤษฎีระบบโลกนั้นได้รับอิทธิพลทางแนวคิด และการศึกษารวมไปถึงประเด็นหรือตัวแสดง
ที่นำมาใช้วิพากษ์มาจากทฤษฎีมาร์กซิสต์หรือมุมมองทางประวัติศาสตร์แบบมาร์กซิสต์
ของคาร์ล มาร์กซ์ (Karl Marx, 1818-1883) ซึ่งเป็นมุมมองทางประวัติศาสตร์ที่มุ่งเน้นอธิบาย
ความเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นในสังคมด้วยปัจจัยทางเศรษฐกิจ และสังคมเป็นหลักผ่านการรับ
และปรับแนวคิดวิภาษวิธีของเฮเกลมาใช้เป็นแนวทางในการวิเคราะห์สังคมมนุษย์โดยการให้
ความสำคัญกับปัญหาของโครงสร้างสังคมที่ถูกกดทับคือ วิถีการผลิต (mode of production)
ที่เป็นประเด็นพื้นฐานของสังคมมนุษย์เพื่อการดำรงอยู่แต่เมื่อสังคมมีการพัฒนาการไปสู่สังคม
ทซี่ บั ซ้อนมากข้ึนมีจำนวนประชากรมากขนึ้ จงึ ก่อใหเ้ กิดการผลติ ทซ่ี ับซอ้ นตามมารวมไปถึงการเกิดการ
แบ่งงานกันทำที่ท้ายสุดก่อให้เกิดเป็นเป็นชนชั้นที่ทุกคนไม่เท่าเทียมกันในสังคม และนำไปสู่

221

ความขัดแย้งทางสังคมเพื่อการปฏิวัติให้เท่าเทียมกันในท้ายที่สุด และประเด็นของความขัดแย้ง
ระหว่างชนชั้นภายใต้การเติบโตของระบบเศรษฐกิจทุนนิยม และทฤษฎีแรงงานส่วนเกินที่มุ่งแสดง
ให้เห็นถึงการเอารัดเอาเปรียบของชนชั้นนายทุนที่มีต่อชนชั้นกรรมาชีพซึ่งที่ท้ายที่สุดจะก่อให้เกิด
สงครามชนชั้น (class struggle) เพื่อโค่นล้มเหล่านายทุนเช่นกัน กล่าวได้ว่าฐานคิดหลักของแนวคิด
ดงั กลา่ วขา้ งต้นได้กลายเป็นรากฐานหรือเปรยี บเสมือนแรงบันดาลใจให้กบั ทฤษฎรี ะบบโลกท่ีได้เปลี่ยน
จากความขัดแย้งที่ไม่เท่าเทียมกันระหว่างชนชั้นนายทุน และชนชั้นกรรมมาชีพไปสู่ความขัดแย้ง
และไม่เท่าเทียมกันของรฐั ศนู ย์กลางกบั รฐั ชายขอบและก่ึงชายขอบ

การม่งุ อธิบายประวตั ิศาสตร์ของมนุษยชาติด้วยปจั จัยทางเศรษฐกิจและความขัดแย้งระหว่าง
ชนชั้นที่เกิดขึ้นภายใต้บริบทการเติบโตของระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่เป็นผลมาจากการป ฏิวัติ
อุตสาหกรรมซึ่งเป็นสาระสำคัญตามแนวคิดของคาร์ล มาร์กซ์นั้นได้แสดงให้เห็นถึงความสอดคล้อง
ของทฤษฎรี ะบบโลกของวอลเลอร์สไตนกบั แนวคิดของคาร์ล มาร์กซใ์ นแงท่ ่กี ล่าวไดว้ า่ วอลเลอรส์ ไตน
ได้นำแนวคิดการมองสังคมและรัฐตามแบบฉบับของคาร์ล มาร์กซ์มาปรับใช้กับทฤษฎีระบบโลก
ของเขาในลักษณะของการมีรากฐานในการพิจารณาต้นเหตุของความขัดแย้งที่เกิดในสังคม
และระบบระหว่างประเทศนั้นว่าเป็นผลมาจากโครงสร้างเศรษฐกิจแบบทุนนิยมทั้งคู่โดยที่โครงสร้าง
ดังกล่าวได้ก่อให้เกิดความขัดแย้งระหว่างชนชั้นนายทุนแ ละชนชั้นกรรมมาชีพในระดับสังคมภายใน
รัฐรวมไปถึงยังก่อให้เกิดความขัดแย้งและความเหลื่อมล้ำระหว่างรัฐในระบบระหว่างประเทศด้วย
เช่นกัน กล่าวคือในระดับภายในรัฐหรือในระดับสังคมนั้นการเติบโตของระบบเศรษฐกิจทุนนิยม
ที่มุ่งแสวงหาผลกำไรสูงสุดจากการประกอบการได้ก่อให้เกิดความขัดแย้งระหว่างชนชั้นขึ้น
ในแง่ที่ความมั่งคั่งในระบบเศรษฐกิจกระจุกตัวอยู่ที่ชนชั้นนายทุนผู้ซึ่งเป็นเจ้าของปัจจัยการผลิตแต่
เพียงกลุ่มเดียว ในขณะที่ปัจเจกบุคคลผู้ซึ่งทำงานในระบบเศรษฐกิจดังกล่าวในลักษณะของการเป็น
กลุ่มบุคคล ที่เป็นตัวขับเคลื่อนสำคัญในระบบเศรษฐกิจที่ต้องลงแรงในการทำงานเป็นหลักซึ่งในที่นี้
คือ ชนชั้นแรงงานกลับกลายเป็นกลุ่มทางสังคมที่ถูกกดข่ี และถูกขูดรีดในระบบเศรษฐกิจ
โดยเหล่านายทุนต่าง ๆ ที่มุ่งแสวงหาผลกำไรสูงสุดผา่ นการใช้ต้นทุนให้น้อยที่สดุ ซึ่งท้ายที่สุดได้ส่งผล
ให้สภาพวิถีชีวิต และความเป็นอยู่ของชนชั้นแรงงานนั้นต้องเผชิญกับสภาวะของความยากลำบาก
ทั้งในเรื่องของการได้รับผลตอบที่น้อยนิดเมื่อเปรียบเทียบกับแรงกายที่ ตนได้ลงแรงไปในการผลิต
เพราะถกู กดคา่ จา้ งหรอื คา่ แรงจากบรรดานายทนุ

ดังนั้นในระดับสังคมภายในรัฐผลของความเหลื่อมล้ำทางสังคมในระบบเศรษฐกิจแบบทุน
นิยมได้ก่อให้เกิดชนชั้นขูดรีด และชนชั้นผู้ถูกขูดรีดขึ้นซึ่งในทางเดียวกันทฤษฎีระบบโลกก็มุ่งอธิบาย
ถึงความไม่เท่าเทียมของบรรดารัฐต่าง ๆ ในระบบเศรษฐกิจการเมืองโลกที่รัฐศูนย์กลางซึ่งมีเงินทุน
รวมไปถงึ ศักยภาพทางเศรษฐกิจ และการเมืองท่ีเหนือกว่ารัฐชายขอบ และกึ่งชายขอบก็ได้เอาเปรียบ
บรรดารัฐที่ด้อยกว่าตนผ่านความพยายามในการขยายทุนของประเทศตนเข้าไปในประเทศเหล่านั้น
เพื่อสร้างความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจให้แก่ประเทศตนรวมไปถึงยังขูดรีดทรัพยากร ตลอดจนแรงงาน

222

และตลาดภายในประเทศจากบรรดารัฐชายขอบ และกง่ึ ชายขอบเหล่าน้นั ในลักษณะของความสัมพันธ์
ที่เหลื่อมล้ำไม่เท่าเทียมกันเช่นเดียวกันกับความสัมพันธ์ของชนชั้นนายทุน และชนชั้นกรรมาชีพ
ที่ชนชั้นนายทุนได้เปรียบจากการขูดรีด และการลงแรงของชนชั้นกรรมาชีพ ในขณะที่รัฐศูนย์กลาง
ก็ได้ประโยชน์จากการขูดรีดทรัพยากร แรงงาน และตลาดการค้าเพื่อสร้างความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจ
ให้แก่ประเทศตนในลักษณะของการได้เปรียบทางเศรษฐกิจมากกว่ารัฐชายขอบ และกึ่งชายขอบ
เชน่ เดยี วกับท่ีชนชน้ั นายทุนไดเ้ ปรยี บชนชั้นกรรมมาชีพ

จากการอธบิ ายถงึ สาระสำคัญของทฤษฎีระบบโลกรวมไปถึงนิยาม และพัฒนาการของทฤษฎี
ดังกลา่ วแล้วนัน้ ทำให้เห็นถึงภาพรวมของทฤษฎีที่มีรากฐานและได้รบั อิทธิพลมาจากแนวคิดของคาร์ล
มาร์กซ์ได้อย่างชัดเจนทั้งในเรื่องของการวิพากษ์ระบบโครงสร้างนิยมทางเศรษฐกิจ และทุนนิยมโลก
(Economic Structuralism and Global Capitalism) ในฐานะปัจจัยสำคัญที่ได้ก่อให้เกิดความ
เหลื่อมล้ำทางชนชั้นในสังคมระหว่างชนชั้นนายทุน และชนชั้นกรรมมาชีพซึ่งท้ายที่สุดโครงสร้าง
ทางเศรษฐกิจดังกล่าวได้ขยายขอบเขตของความเหลื่อมล้ำ และความสัมพันธ์แบบไม่เท่าเทียมกัน
จากระดับภายในรัฐไปสู่ระดับในการวิเคราะห์ที่มีหน่วยของการวิ เคราะห์ที่ใหญ่ขึ้น
นน่ั คือ ความสัมพันธร์ ะหวา่ งรฐั ศูนย์กลาง รัฐชายขอบ และก่ึงชายขอบตามทฤษฎีระบบโลกรวมไปถึง
แนวคิดในเรื่องวิถีการผลิตและแนวคิดเรื่องแรงงานส่วนเกินกับสงครามชนชั้นที่วอลเลอร์สไตน
ได้ปรับหรือเปลี่ยนหน่วยในการวิพากษ์ระบบจากระดับสังคมภายในรัฐที่มีตัวแสดงหลัก คือ ปัจเจก
บุคคลที่เป็นชนชั้นนายทุน และชนชั้นกรรมาชีพไปสู่สังคมในระดับระหว่างประเทศที่มีตัวแสดงหลัก
คือ รัฐศูนย์กลาง รัฐชายขอบและกึ่งชายขอบซึ่งจากความสัมพันธ์ข้างต้นนั้นเป็นความสัมพันธ์
ของแนวคิดทฤษฎีระบบโลกกับมุมมองทางประวัติศาสตร์แบบนีโอ-มาร์กซิสต์ (Neo-Marxist)
ที่เกิดขึ้นในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 20 โดยที่แนวคิด และมุมมองทางประวัติศาสตร์แบบนีโอ-มาร์กซิสต์
นั้นต่างก็ได้รับอิทธิพลมาจากแนวคิดของคาร์ล มาร์กซ์ทั้งสิ้นทั้งในเรื่องของการให้ความสำคัญ
กับประเด็นทางเศรษฐกิจและการเมือง ความขัดแย้งระหว่างชนชั้นและผลจากความเหลื่อมล้ำ
ที่เกิดขึ้นภายใต้ระบบทุนนิยมจึงกล่าวได้ว่า วอลเลอร์สไตนนั้นถือเป็นนักประวัติศาสตร์ฝ่ายซ้าย
ในสายสกุลนักประวัติศาสตร์แบบนีโอ-มาร์กซิสต์หรือนักคิดสายมาร์กซิสต์ใหม่ที่ได้รับแนวความคิด
ในการศึกษาประวัติศาสตร์ของคาร์ล มาร์กซ์ มาปรับใช้ในประเด็นของการใช้ระบบโครงสร้าง
เศรษฐกจิ และทนุ นิยมโลกมาอธบิ ายปรากฎการณ์ทางสังคม และการเมืองระหว่างประเทศทีท่ ้ายท่ีสุด
ได้ต่อยอดให้เกิดเป็นแนวคดิ ทฤษฎรี ะบบโลกตามทไ่ี ด้กลา่ วไปแลว้ ในข้างตน้

การนำแนวคิดทฤษฎรี ะบบโลกไปปรับใช้ในการศึกษาประวัตศิ าสตรค์ วามขัดแยง้ ระหว่างชนชน้ั

ทฤษฎีระบบโลกยังมักถูกนำไปใช้ในการวิพากษ์ระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่มุ่งเน้น
ความมั่งคั่งของรัฐตามทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่างประเทศสำนักสัจนิยมเป็นสำคัญ ซึ่งในประเด็น
ดังกล่าวได้แสดงให้เห็นถึงพลวัตรของแนวคดิ และมุมมองทางประวัติศาสตร์แบบมาร์กซิสตท์ ี่สามารถ
นำไปปรับใช้กับการอธิบายปรากฎการณ์ที่เกิดขึ้นในการมืองระหว่างประเทศได้โดยมิได้มีขอบเขต

223

ของแนวคิดท่จี ำกดั อยู่เพียงแคก่ ารวพิ ากษส์ ังคมในระดับภายในรัฐในลกั ษณะของความขัดแย้งระหว่าง
ชนชั้นนายทุน และชนชั้นกรรมาชีพแต่เพียงมุมมองเดียวแต่สามารถขยายขอบเขตของการอธิบาย
ความไม่เท่าเทียมกันที่เกิดขึ้นในระดบั ที่กว้างขึ้นอีกด้วยซึ่งในที่นี้คือ การศึกษาความเหลื่อมลำ้ ของรัฐ
ในระดับระหว่างประเทศอันเนื่องมาจากการขยายตัวของลัทธิเศรษฐกิจแบบทุนนิยม นับตั้งแต่การ
ปฏิวัติอุตสาหกรรมในอังกฤษในช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 19 รวมไปถึงการขยายตัวของการลา่ อาณานคิ ม
แบบจักรวรรดินิยมตะวันตก และโดยเฉพาะภายหลังจากการสิ้นสุดของสงครามเย็นในช่วงทศวรรษ
1990 ที่เปรียบเสมือนชัยชนะของระบบทุนนิยมนั้นยิ่งเป็นการตอกย้ำถึงความขัดแย้ง
และความไม่เท่าเทียมกันในสถานภาพและศักยภาพของรัฐซึง่ ในที่นี้จะมีรัฐศนู ย์กลางในฐานะของการ
เปน็ รฐั หลักในการกอบโกยขดู รีดผลประโยชนจ์ ากรฐั ชายขอบ และรัฐก่งึ ชายขอบซึ่งเป็นไปในลักษณะ
เดียวกนั ของชนชัน้ นายทุนทีข่ ูดรดี ผลประโยชน์จากชนชน้ั กรรมาชีพ

ในปัจจุบันนั้นแวดวงวิชาการทั้งทางด้านประวัติศาสตร์ และรัฐศาสตร์สาขาความสัมพันธ์
ระหว่างประเทศได้มีการนำทฤษฎีระบบโลกไปปรับใช้ในการศึกษาทั้งสองสาขาวิชาอย่างกว้างขวาง
โดยที่ในทางประวัติศาสตร์นั้นทฤษฎีระบบโลกสามารถนำมาปรับใช้ในการศึกษาประวัติศาสตร์
เศรษฐกิจรวมไปถึงประวัติศาสตร์การปฏิวัติและความขัดแย้งระหว่างชนชั้นตามแนวคิดของคาร์ล
มาร์กซ์ได้เพราะสามารถช่วยให้วิเคราะห์ถึงกิจกรรมทางเศรษฐกิจในระบบระหว่างประเทศ
ภายใต้กระแสโลกาภวิ ัตน์ได้อย่างเปน็ รปู ธรรมทั้งยังสามารถชว่ ยใหน้ ักประวัติศาสตรส์ ามารถวิเคราะห์
และอธิบายปรากฎการณ์ทางสังคมต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นทั้งในเรื่องของปัญหาความเหลื่อมล้ำทางสังคม
และความเป็นไปของพลวัตรเศรษฐกิจการเมืองโลกนับตั้งแต่การป ฏิวัติอุตสาหกรรมเป็นต้นมา
ทมี่ สี ่วนชว่ ยในการเติมเต็มการอธบิ ายบรบิ ททางประวัติศาสตรด์ ้วยปัจจยั รอบด้านซ่งึ ในที่นค้ี ือในระดับ
ระบบระหว่างประเทศที่ช่วยสร้างคำอธิบายให้แก่นักประวัติศาสตร์ได้วิเคราะห์เหตุการณ์ต่าง ๆ
ได้อย่างรอบด้านและแม่นยำมากยิ่งขึ้นโดยที่มิละเลยหรือมองข้ามประเด็นสำคัญคือ ระบบเศรษฐกิจ
แ บ บ ท ุ น น ิ ย ม แ ล ะ ก า ร พ ึ่ งพ า ก ั น ร ะ ห ว ่ าง ป ร ะ เ ท ศ ภ าย ใ ต้ ข อ บ เ ขต แ ล ะ ก า ร ก ร ะ ท ำข อ งร ัฐ ช าติ
ในขณะเดยี วกนั การศึกษาทางรัฐศาสตร์ความสัมพันธ์ระหวา่ งประเทศในประเดน็ ของทฤษฎีระบบโลก
นน้ั ก็ทำให้นักรฐั ศาสตรส์ ามารถเข้าใจถึงท่ีมาและพัฒนาการของทฤษฎีท่มี รี ากฐานมาจากแนวคิดทาง
ประวัติศาสตร์ของคาร์ล มาร์กซ์ที่มีส่วนช่วยในการอธิบายและวิเคราะห์บริบทการเมืองระหว่าง
ประเทศได้อย่างรอบด้านเช่นกัน และด้วยความเกี่ยวข้องสัมพันธ์กันของทฤษฎีระบบโลก
กับแนวคิดมาร์กซิสต์จงึ ทำใหท้ ฤษฎีดงั กลา่ วไดร้ บั การยอมรบั และมักถูกหยิบยกไปปรบั ใชใ้ นการศึกษา
รัฐศาสตร์ และประวัติศาสตรไ์ ดอ้ ยา่ งกวา้ งขวางในลกั ษณะของการเติมเต็มซึ่งกนั และกันที่มสี ว่ นช่วย
ให้การอธิบายปรากฎการณ์ทางสังคมของสาขาวิชาทั้งสองให้มีความชัดเจน รอบด้าน และสมบูรณ์
มากยิ่งโดยจะขออธิบายเป็นกรณีตัวอย่างของการนำทฤษฎีระบบโลกไปปรับใช้ในสาขาวิชาทั้งสอง
เพ่ือใหเ้ หน็ ภาพชดั เจนซึ่งจะกล่าวในประเดน็ ถดั ไป

224

อทิ ธิพลและขอ้ ถกเถยี งของทฤษฎีระบบโลกกับการศกึ ษาประวัติศาสตรแ์ ละรัฐศาสตร์ในปัจจบุ ัน

อิทธิพลและการยอมรับในทฤษฎีระบบโลกเพื่อนำไปปรับใช้การศึกษารัฐศาสตร์
สาขาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ และประวัติศาสตร์ในปัจจุบันนั้นสามารถวิเคราะห์ได้
อย่างหลากหลายเช่น การนำไปปรับใช้ศกึ ษาประวตั ศิ าสตรเ์ ศรษฐกิจ เพ่อื อธบิ ายการทำงานของระบบ
ทุนนิยมในปัจจุบัน หรือการศึกษาถึงสภาวะอนาธิปไตย(anarchy) ในระบบโลกโดยใช้ปัจจัย
ทางเศรษฐกิจเป็นฐานวิเคราะห์สำคัญในการศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างประเทศ เป็นต้น
อันเนื่องมาจากทฤษฎีมาร์กซิสต์ หรือแนวคิดแบบมาร์กซิสต์นั้น นอกจากจะมีมุมมองที่วิพากษ์สังคม
ในลักษณะของการเป็นประวัติศาสตร์การต่อสู้ และความขัดแย้งระหว่างชนชั้นเพื่อมุ่งสร้าง
ความเท่าเทียมกันทางสังคมที่ปราศจากความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจแล้วนั้น ยังมีจุดเน้นอีกมุมมอง
หนึ่งนั่นคือ จุดเน้นของทฤษฎีมาร์กซิสต์ที่มีต่อการเมืองโลกซึ่งเป็นไปในรูปแบบของมุมมองที่มีต่อรัฐ
กล่าวคือ รฐั นนั้ ไมใ่ ชต่ วั แสดงทางการเมืองที่เปน็ อสิ ระ หากแตอ่ ยูภ่ ายใต้การควบคุม และการกอบโกย
ผลประโยชน์ของกลุ่มชนชั้นปกครองหรือชนชั้นนำทางสังคมเช่น นายทุน กลุ่มผลประโยชน์หรือรัฐ
นายทนุ ตา่ ง ๆ เปน็ ต้น ในลักษณะของการเป็นรฐั ทนุ นิยมที่รฐั นน้ั ๆ จะถกู ขับเคล่ือนด้วยผลประโยชน์
ทางเศรษฐกิจของกลุ่มบุคคลดังกล่าวที่ได้รับผลประโยชน์จากระบบเศรษฐกิจซึ่งระบบเศรษฐกิจแบบ
ทุนนิยมนั้นมีการขยายตัวตลอดเวลาโดยเฉพาะนับตั้งแต่การสิ้นสุดของสงครามเย็นเป็นต้นมา
เพื่อแสวงหากำไรและผลประโยชน์สูงสุดให้แก่รัฐ ดังนั้นความขัดแย้งระหว่างชนชั้นจึงไม่ได้เกิดขึ้น
แต่เฉพาะภายในประเทศเท่านั้นแต่สามารถเกิดขึ้นได้ข้ามขอบเขตพรมแดนของรัฐดังที่ปรากฏ
ในบริบททางประวัติศาสตร์ช่วงยุคแห่งการล่าอาณานิคมและจักรวรรดินิยมตะวันตก
รวมไปถงึ ความขัดแย้งและความเหล่ือมลำ้ ระหว่างประเทศในโลกปัจจบุ ันเช่น สงครามการค้าระหว่าง
สหรัฐอเมริกาและจีนหรือความพยายามของสาธารณรัฐประชาชนจีนที่จะเข้าไปมีอิทธิพล
ภายในประเทศต่าง ๆ ในภมู ภิ าคเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใต้ เปน็ ตน้

ในบทความนี้จะขอยกตัวอย่างกรณีศึกษาสองลักษณะโดยสังเขปที่แสดงให้เห็นถึง
การนำทฤษฎรี ะบบโลกไปปรับใช้การวิเคราะหแ์ ละศึกษาไดแ้ ก่ ตวั อยา่ งแรกคือการศึกษาทฤษฎีระบบ
โลกในฐานะสว่ นหนึ่งของทฤษฎีความสัมพนั ธ์ระหว่างประเทศสายเศรษฐกจิ การเมืองระหว่างประเทศ
สำนักมาร์กซิสต์ผ่านกรณีตัวอย่างของ Pax Americana ในปัจจุบันที่สหรัฐอเมริกามีบทบาท
และอิทธิพลในฐานะของรัฐศูนย์กลางในระบบเศรษฐกิจโลกอย่างแท้จริงและตัวอย่างที่สอง
คือ การศึกษาประวัติศาสตร์เชิงวิพากษ์สาย Neo-Marxism โดยยกกรณีตัวอย่างการขึ้นมามีอำนาจ
ของจักรวรรดินิยมอังกฤษในช่วง Age of High Imperialism ช่วงทศวรรษ 1860 ถึงภายหลัง
สงครามโลกครั้งที่สองในลักษณะของการเป็นอดีตรัฐศูนย์กลางทุนนิยมโลกและอดีตรัฐมหาอำนาจ
ที่มีศักยภาพและความมั่งคั่งมาจากการมีอาณานิคมหรือรัฐชายขอบและกึ่งชายขอบไว้ในครอบครอง
จำนวนมหาศาลซึง่ จากกรณีตวั อย่างดังกล่าวสามารถแสดงให้เห็นถึงการประยุกต์และนำทฤษฎีระบบ
โลกไปปรับใชใ้ นการอธิบายองคค์ วามรูข้ องสาขาวชิ าทงั้ สองได้อยา่ งมีนยั ยะสำคัญ ดังน้ี

225

ตัวอยา่ งแรกคือ การศึกษาทฤษฎีระบบโลกในฐานะสว่ นหนึ่งของทฤษฎีความสัมพันธ์ระหว่าง
ประเทศสายเศรษฐกิจการเมืองระหว่างประเทศ (International Political Economy : IPE)
สำนักมาร์กซิสต์ผ่านกรณีตัวอย่างระบบโลกแบบมหาอำนาจนำ ( hegemony) ภายใต้ Pax
Americana ค.ศ. 1991 ถึงปัจจุบันโดยที่กรณีตัวอย่างดังกล่าวต้องการสื่อถึงระบบโลกในปัจจุบัน
ที่มีลักษณะของการเป็นระบบระหว่างประเทศแบบมหาอำนาจนำที่มีสหรัฐอเมริก าเป็นศูนย์กลาง
ของระบบทุนนิยมโลกแต่เพียงผู้เดียวภายใต้ Pax Americana โดยที่สหรัฐอเมริกาถือได้ว่าเป็นรัฐ
ศนู ยก์ ลาง (core) ตามทฤษฎรี ะบบโลกทีม่ ีอิทธิพลในการกำหนดความเป็นไปของเศรษฐกิจโลกภายใต้
ระบบแบบทุนนิยม (Capitalism) ผ่านข้อกำนดหรือระบบระเบียบเศรษฐกิจรูปแบบต่าง ๆ
อาทิลัทธิเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมใหม่ เป็นต้น โดยมีการผลักดันข้อกำหนดหรือระเบียบเศรษฐกิจ
เหล่านัน้ ผ่านองค์กรโลกบาลที่มสี หรฐั อเมริกาเปน็ แกนนำสำคัญ เช่น ธนาคารโลกหรือกองทุนการเงิน
ระหว่างประเทศเพื่อให้สอดคล้องกบั ผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจของสหรัฐอเมรกิ านน่ั คือ การขยายทุน
นิยมอเมริกันไปยังภูมิภาคต่าง ๆ ของโลกเพื่อแสวงหาความมั่นคั่งทางเศรษฐกิจให้แก่รัฐของตน
ซึ่งในที่นี้สหรัฐอเมริการวมไปถึงประเทศท่ีพัฒนาแล้วอืน่ ๆ จึงเปรียบเสมือนชนช้ันนายทุนที่คอยกดข่ี
ขูดรีดและกอบโกยผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจและทรัพยากรต่าง ๆของประเทศที่ด้อยกว่าตน
ที่เปรียบเสมือนชนชั้นกรรมาชีพที่ถูกขูดรีดจากชนชั้นนายทุนโดยกรณีตัวอย่างสำคัญที่เห็นได้ชัดเจน
คือ กรณีของบริษัทแอปเปิล (Apple Inc.) อันเป็นบริษัทของสหรัฐอเมริกาแต่มีฐานการผลิตสินค้า
ที่ประเทศจีนเพราะอัตราค่าจ้างการผลิตสินค้าและบริการในจีนมีอัตราค่าแรงที่ต่ำกว่าการจ้างงาน
ในยุโรปหรือสหรัฐอเมริกาเองจึงทำให้บริษัทแอปเปิลสามารถลดต้นทุนในการผลิตได้อย่างมหาศาล
ในขณะที่ยังสามารถขายผลิตภัณฑ์และสินค้าในราคาเท่าเดิมหรือเพ่ิ มสูงขึ้นเพื่อผลกำไรตอบแทน
สูงสุด เปน็ ต้น

ในกรณีของสหรัฐอเมริกานั้นคงปราศจากข้อสงสัยในการถูกจัดให้เป็นรัฐศูนย์กลาง (core
state) ตามทฤษฎีระบบโลกเพราะทั้งรูปแบบการปกครองในระบอบประชาธิปไตยตามภาพลักษณ์
ภายใต้คุณลักษณะของ Champion of Democracy หรือการเป็นรัฐผู้นำในระบบการปกครอง
แบบประชาธิปไตยรวมไปถึงการมีศักยภาพ และสถานภาพทางด้านเศรษฐกิจที่เหนือกว่าบรรดารัฐ
อื่น ๆ ในระบบระหว่างประเทศอย่างมากทั้งในด้านของเงินทุน ประสิทธิภาพในการผลิต
ความก้าวหน้าทางด้านวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอีกทั้งความสามารถในการดำเนินนโยบายต่าง ๆ
ต่อรัฐอื่นที่สหรัฐอเมริกาเปรียบเสมือนรัฐผู้นำในระบบโลกที่เป็นผู้กำหนดกฎเกณฑ์หรือเงื่อนไขทาง
เศรษฐกิจต่าง ๆ เพื่อมุ่งเน้นผลประโยชน์ของทุนนิยมอเมริกันเป็นสำคัญอีกทั้งยังมีวิถีการผลิตที่เน้น
ด้านทุนนิยมอุตสาหกรรมโดยมีสินค้าส่งออกหลักเป็นวัสดุ และชิ้นส่วนประกอบทางอุตสาหกรรม
และยานยนต์ในขณะที่สินค้านำเข้าหลักเป็นน้ำมันดิบและสินค้าทุน (Capital Goods) เป็นต้น
จึงส่งผลให้สหรัฐอเมริกาในฐานะของศูนย์กลางระบบเศรษฐกิจทุนนิยมโลกสามารถเข้าไปมีอิทธิพล

226

ทางเศรษฐกิจและการเมืองภายในประเทศต่าง ๆ ทั้งทางตรง และทางอ้อมได้เพื่อผลประโยชน์
แห่งชาติ และความมั่งคั่งทางเศรษฐกิจของรัฐตนเป็นสำคัญ

ตัวอย่างที่สองคือ การศึกษาทฤษฎีระบบโลกในฐานะขององค์ความรู้ทางประวัติศาสตร์
เชิงวิพากษ์แบบ Neo-Marxism ผ่านมุมมองประวัติศาสตร์อาณานิคมในกรณีตัวอย่างของจักรวรรดิ
นิยมอังกฤษในช่วง Age of High Imperialism ค.ศ. 1860-1914 และการล่มสลายของ Pax
Britannica ภายหลังสิ้นสุดสงครามโลกครั้งที่สองโดยกรณีตัวอย่างดังกล่าวต้องการสื่อถึงการขยาย
อทิ ธพิ ลของจักรวรรดิองั กฤษภายใต้ Pax Britannica ว่าความมง่ั คั่งของอังกฤษในสถานะของการเป็น
รัฐศูนย์กลางทุนนิยมโลกในขณะนั้นเป็นผลมาจากการที่อังกฤษมีรัฐอาณานิคมในครอบครองจำนวน
มหาศาลโดยที่อาณานิคมในที่นี้เปรียบเสมือนรัฐชายขอบ และรัฐกึ่งชายขอบที่สร้างความมั่งคั่ง
และม่ันคงทางเศรษฐกิจ และการเมืองให้แกจ่ กั รวรรดิอังกฤษอยา่ งมาก ซึง่ ในที่นอี้ งั กฤษเปรียบเสมือน
รัฐนายทุนที่คอยขูดรีดผลประโยชน์จากรัฐชายขอบ และกึ่งชายขอบที่มีสถานะทางการเมือง
การปกครอง และระบบเศรษฐกิจที่อ่อนด้อยกว่าแสนยานุภาพของจักรวรรดิอังกฤษ
จึงทำให้รัฐเหล่านั้นถูกผนวกรวมเข้าเป็นส่วนหนึ่งของจักรวรรดิอังกฤษเพื่อสอดรับกับการเติบโต
ของระบบเศรษฐกิจแบบทุนนิยมที่กำลังทำงานอยา่ งแข็งขันในช่วงศตวรรษที่ 18 โดยเฉพาะภายหลัง
จากการปฏิวัติอุตสาหกรรมในอังกฤษที่ยิ่งส่งเสริมให้อังกฤษรวมไปถึงรัฐต่าง ๆ ในภูมิภาคยุโรป
ประสบความสำเร็จในการพัฒนาเทคโนโลยีการผลิตของตนเพื่อให้สอดรับกับกำลังในการผลิต
ที่เพิ่มมากขึ้นตามความต้องการของสินค้าและบริการที่เพิ่มสูงขึ้นเช่นกันและด้วยลักษณะดังกล่าว
ข้างต้นนั้นบรรดารัฐต่าง ๆ ในยุโรปซึ่งมีความมั่นคงทางด้านการเมืองการปกครอง มีศักยภาพ
ทางการทหารรวมไปถึงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีอีกทั้งยังมีสถานะทางเศรษฐกิจที่มั่งค่ังมากกว่ารัฐ
อื่น ๆ เป็นทุนเดิมอยู่แล้วนั้นจึงเริ่มเข้าไปมีอิทธิพลในประเทศที่ด้อยกว่าตนโดยเฉพาะในเอเชียและ
แอฟริกาที่ในทางตรงกันข้ามประเทศภายนอกภูมิภาคยุโรปโดยส่วนใหญ่ยังคงเป็นสังคมเกษตรกรรม
มีอัตราในการผลิตที่ต่ำและยังไม่มีความก้าวหน้าทางวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแบบการปฏิวัติ
อุตสาหกรรมที่เกิดขึ้นในยุโรปแต่กลับมีข้อได้เปรียบคือรัฐที่ด้อยกว่าเหล่านั้นในทางตรงกันข้าม
ต่างอุดมสมบูรณ์ไปด้วยทรัพยากรสำคัญที่จำเป็นต่อภาคการผลิต และอุตสาหกรรมของยุโรป
ทั้งแรงงาน วัตถุดิบรวมไปถึงทรัพยากรต่าง ๆ มหาศาลที่สามารถนำมาใช้เป็นวัตถุดิบ และสามารถ
ป้อนการผลิตของรัฐในภูมิภาคยุโรปที่กำลังเติบโตได้อีกทั้งยังสามารถเป็นตลาดสำหรับเป็นแหล่งใน
การผลิตสินค้า และบริการรวมไปถึงการเป็นแหล่งวัตถุดิบ และแรงงานราคาถูกได้อีกด้วย
ดังนั้นอังกฤษในฐานะของการเป็นเจ้าอาณานิคมและรัฐจักรวรรดินิยมสำคัญในทวีปยุโรป
จึงได้พยายามเข้าไปมีอิทธิพลเหนือบริบทการเมืองและสังคมภายในบรรดารัฐที่ด้อยกว่าเหล่าน้ัน
ซึ่งในที่นี้คือ รัฐชายขอบและกึ่งชายขอบเพื่อสถาปนาอำนาจในการปกครองของอังกฤษข้ึน
โดยมีจุดมุ่งหมายหลักคือ ผลประโยชน์ทางด้านการค้าและการลงทุนที่สามารถสร้างความมั่งค่ัง

227

จำนวนมหาศาลให้แก่รัฐแม่หรือรัฐเจ้าจักรวรรดินิยมอังกฤษซึ่งในที่นี้คือ รัฐศูนย์กลางของระบบทุน
นยิ มโลกภายใต้ Pax Britannica

โดยส่วนใหญ่นั้นอังกฤษมักจะใช้หลักการในการแบ่งงานกันทำ (division of labors)
ภายในอาณานิคมของตนเพื่อให้เกิดการผลิตสินค้าหรือเพื่อตอบสนองต่อความต้องการทางเศรษฐกิจ
ของอังกฤษที่มีต่อรัฐภายใต้อาณานิคมที่แตกต่างกันออกไปตามข้อได้เปรียบเชิงเปรียบเที ยบ
(comparative advantage) ของแต่ละรัฐนอกจากนี้ความมั่งคั่งของอังกฤษยังเกิดจากความสามารถ
ในการควบคุมทรัพยากรบุคคลภายในจักรวรรดิของตน ด้วยศักยภาพทางการทหารในฐานะ
ของมหาอำนาจทางทะเล (British sea power) รวมไปถึงความมั่งคั่งจากการกอบโกยผลประโยชน์
ทางเศรษฐกิจในรัฐอาณานิคมของตนอีกทั้งอังกฤษยังเป็นผูค้ วบคุมและกำหนดกฎเกณฑ์ หรือบรรทัด
ฐานระหว่างประเทศในขณะนั้นเช่น ระบบการค้าเสรี (laissez faire) ซึ่งสามารถพิจารณาได้
จากการที่อังกฤษพยายามเข้าไปมีอิทธิพลทางการค้าและพยายามให้บรรดารัฐต่าง ๆ เปิดประเทศ
เ พ ื ่ อ ร ั บ ท ุ น น ิ ย ม อ ั ง ก ฤ ษ โ ด ย ท ี ่ ร ั ฐ ใ ด ก ็ ต า ม ไ ม ่ ส า ม า ร ถ ต อ บ ส น อ ง ค ว า ม ต ้ อ ง ก า ร ท า ง ก า ร ค้ า
หรือผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจขององั กฤษได้นั้น อังกฤษก็จะใช้กำลังทางการทหารเพื่อเข้าแทรกแซง
ดังเช่นกรณีตัวอย่างของจีนในปลายสมัยราชวงศ์ชิงในเหตุการณ์สงครามฝิ่นทั้งสองครั้งที่ท้ายที่สุด
จีนต้องเสียสิทธิประโยชน์ทางการค้า และความสามารถในการรักษาอำนาจอธิปไตยของตนผ่านการ
ยอมรับสถานะการเป็นชาติที่เหนือกว่าของอังกฤษและต้องยอมเปิ ดเสรีทางการค้ากับอัง กฤ ษ
ในท้ายที่สุด นอกจากนี้สิ่งหนึ่งที่เป็นปัจจัยสร้างความมั่งคั่งให้แก่จักรวรรดิอังกฤษคือ ระบบการค้า
ทาสภายในและภายนอกอาณานิคมทีม่ ีส่วนสำคัญโดยเฉพาะอย่างยง่ิ ต่อจักรวรรดิอังกฤษในการสั่งสม
ความมั่งคั่งและอำนาจนอกจากนี้การบังคับใช้แรงงานทาสภายในจักรวรรดิของตนแทบไม่ต้องจ่าย
ค่าตอบแทนในการเพาะปลูกจึงยิ่งเป็นการส่งเสริมความมั่งคั่งให้แก่จักรวรรดิผ่านการใช้แรงงานทาส
และคนในครอบครองที่สะท้อนสภาวะการขูดรีดของอังกฤษตามมุมมองของทฤษฎีระบบโลก
ได้อยา่ งชดั เจน

ลกั ษณะของการแบ่งงานกันทำของบรรดารฐั ในอาณานิคมภายใต้การปกครองของอังกฤษนั้น
สอดคล้องกับฐานคิดของทฤษฎีระบบโลกค่อนข้างชัดเจนในประเด็นสถานะของอังกฤษในระบบ
เศรษฐกิจการเมอื งโลกในขณะน้ันท่ีองั กฤษมสี ถานะเปน็ รฐั ศูนย์กลางทุนนิยมและเปน็ จักรวรรดิท่ีมั่งค่ัง
ผ่านการจัดสรรโครงสร้างของรัฐในอาณานิคมต่าง ๆ ด้วยการแบ่งงานกันทำตามบทบาททางการผลติ
ที่องั กฤษต้องการเชน่ กรณีอาณานคิ มขององั กฤษในภูมภิ าคเอเชยี ตะวนั ออกเฉียงใตท้ ี่อังกฤษพยายาม
มุ่งเน้นหลักการแบ่งงานกันทำ (division of labors) ให้แก่อาณานิคมของตน เช่น ในพม่าอังกฤษได้
บังคับและสนับสนุนให้ปลูกข้าวเพื่อให้พม่าเป็นตลาดส่งออกข้าวสำคัญให้กับอังกฤษซึ่งอังกฤษได้
ประโยชน์มหาศาลในฐานะของการเป็นพ่อค้าคนกลาง หรือ กรณีในประเทศอินเดียเองอังกฤษได้
บังคับให้ปลูกฝิ่นเพื่อให้อินเดียเป็นแหล่งเพาะปลูกฝิ่นที่สำคัญสำหรับการส่งออกฝิ่นของอังกฤษ
หรือในกรณีของอาณานิคมสิงคโปร์อังกฤษก็ได้ใช้เป็นศูนย์กลางทางการค้าระหว่างภูมิภาคที่อังกฤษ