สติปัฏฐาน4

สมถวิปสสนาภาวนาตามแนวสติปฏฐาน ๔

ถึงธรรมกายและพระนิพพานของพระพุทธเจา

โดย พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)

พรอ มดว ย

คำอธบิ ายประกอบการศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ิ
โดย พระราชญาณวิสิฐ (เสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล)

เจา อาวาสวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม

เจา สำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรมประจำจงั หวดั ราชบรุ ี (แหง ท่ี ๑)
ผจู ดั การโรงเรยี นพระปรยิ ตั ธิ รรมแผนกบาลปี ระจำจงั หวดั ราชบรุ ี (แหง ท่ี ๒)

รองประธานคณะกรรมการบรหิ าร หนว ยวทิ ยบรกิ าร
วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม คณะสงั คมศาสตร, มจร.
ประธานคณะกรรมการบรหิ าร ศนู ยป ระสานงานสำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรมประจำจงั หวดั แหง ประเทศไทย (ศปท.)

๓๐ มกราคม ๒๕๕๓

1

สมถวปิ ส สนาภาวนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔
ถงึ ธรรมกายและพระนพิ พานของพระพทุ ธเจา
โดย พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)
พรอมดวยคำอธิบายประกอบการศึกษาสัมมาปฏิบัติ
โดย พระราชญาณวสิ ฐิ (เสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล)

ISBN : 978-974-401-379-8
จำนวน ๒๙๖ หนา
พมิ พค รงั้ ท่ี ๑ : นครปฐม กมุ ภาพนั ธ ๒๕๕๓
จำนวน ๕,๐๐๐ เลม

จดั พมิ พโ ดย : วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม
อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี ๗๐๑๓๐ โทรศพั ท ๐-๓๒๒๕-๓๖๓๒ กดตอ ๒๒๐/๑๙๑,
๐๘-๓๐๓๒-๘๙๐๗ โทรสาร ๐-๓๒๒๕-๔๙๕๔
www.dhammakaya.org

จัดทำรูปเลม/เรียงพิมพ :
กองงานสอ่ื สง่ิ พมิ พ วดั หลวงพอ สดฯ
ภคั กร เมอื งนลิ เพชรเกษมการพมิ พ

พิมพท่ี :
บรษิ ทั เพชรเกษม พรน้ิ ตงิ้ กรปุ จำกดั
๑๘/๔๙ ถ.ทรงพล ต.ลำพยา อ.เมอื ง จ.นครปฐม ๗๓๐๐๐
โทร. ๐-๓๔๒๕-๙๗๕๘, ๐-๓๔๒๕-๙๗๕๙ โทรสาร ๐-๓๔๒๕-๓๔๖๕
โทรสายดวน ๐-๓๔๒๕-๙๑๑๑ สายดวนมือถอื ๐-๑๘๕๒-๗๕๕๕
www.pkprinting.com

Dhammaintrend รว่ มเผยแพรแ่ ละแบ่งปันเป็ นธรรมทาน

2

3

4

5

6

7

สารบญั

เรื่อง หนา
วธิ ปี ฏบิ ัตสิ มถวปิ สสนากัมมฏั ฐานเบ้อื งตน ถึงธรรมกาย โดย
พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)............(๑-๒๖)

คำช้ีแจงเพิ่มเติมประกอบการเจริญภาวนาตามแนวสติปฏฐาน ๔ ถึงธรรมกาย
และถึงพระนิพพานของพระพุทธเจา
อารัมภบท................. .................................................................................................................... ๑
ตอนที่ ๑ ขนั้ สมถภาวนาและอนปุ ส สนา.............................................................................๕
ตอนที่ ๒ ขนั้ วปิ ส สนาภาวนา........................................................................................... ๒๓
บทที่ ๑ ธรรมอันเปนอารมณของวิปสสนา และเปนรากเหงา

เปน เหตเุ กดิ -เจรญิ ขนึ้ ตง้ั อยู แหง วปิ ส สนา .............................................................. ๒๕
บทที่ ๒ วสิ ทุ ธิ ๕ : ธรรมเปน ตวั วปิ ส สนา ................................................................................๓๕
บทที่ ๓ ลักษณะของวิปสสนา ..................................................................................................๓๗
บทที่ ๔ การเจริญสติปฏฐาน ๔ : กายานุปสสนาสติปฏฐาน ................................................. ๔๕
บทที่ ๕ การเจริญสติปฏฐาน ๔ : เวทนานุปสสนาสติปฏฐาน................................................๕๓
บทที่ ๖ การเจริญสติปฏฐาน ๔ : จิตตานุปสสนาสติปฏฐาน ................................................ ๕๗
บทที่ ๗ การเจริญสติปฏฐาน ๔ : ธัมมานุปสสนาสติปฏฐาน ................................................. ๖๖

ขอ ๑ การมสี ตพิ จิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรม นวิ รณ ๕ และอปุ าทานในขนั ธ ๕ ....... ๖๗
ขนั้ ที่ ๑ สมั มาสมาธิ : วธิ เี จรญิ รปู ฌาน ๔ ........................................................ ๖๘
ขน้ั ท่ี ๒ วธิ เี จรญิ ภาวนาชำระธาตธุ รรม และเหน็ -จำ-คดิ -รู (ใจ)
ของทกุ กายสดุ กายหยาบกายละเอยี ด ใหบ รสิ ทุ ธิ์ ผอ งใส และทำนโิ รธ
(ดบั สมทุ ยั คอื ละอกศุ ลจติ ของกายในภพ ๓) ใหธ รรมกายบรสิ ทุ ธิ์
เขา ถงึ อายตนะ คอื พระนพิ พาน .............................................................. ๗๒

8

ขน้ั ที่ ๓ เจรญิ ภาวนาตรวจภพ/ตรวจจกั รวาล
ดคู วามเปน ไปของสตั วโ ลกในภพ ๓ ทเี่ ปน ไปตามเหตปุ จ จยั
เปนสภาพไมเที่ยง-เปนทุกข-เปนอนัตตา................................................... ๘๓
๑. วธิ เี จรญิ ภาวนาดจู กั รวาลและภพ ๓ ................................................. ๘๓
๒. วธิ เี จรญิ ภาวนาดคู วามเปน ไปของสตั วโ ลกในอรปู ภพ ..................... ๘๙
๓. วธิ เี จรญิ ภาวนาดคู วามเปน ไปของสตั วโ ลกในรปู ภพ ......................... ๙๑
๔. วธิ เี จรญิ ภาวนาดคู วามเปน ไปของสตั วโ ลกในกามภพ ....................... ๙๖

ขอ ๒ การมสี ตพิ จิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรม: โพชฌงค ๗...................................... ๑๓๘
๒.๑ ความหมายและอุปการคุณของโพชฌงค ............................................... ๑๓๘
๒.๒ โพชฌงควิภาค......................................................................................... ๑๓๘
๒.๓ นวิ รณ ๕ ทำใหม ดื โพชฌงค ๗ ทำใหม จี กั ษุ .........................................๑๔๒
๒.๔ เหตใุ หเ กดิ โพชฌงค .................................................................................. ๑๔๓
๒.๕ ธรรมสำหรบั ละนวิ รณ ๕ ........................................................................ ๑๗๕
๒.๖ อานสิ งสแ หง การเจรญิ สมั โพชฌงค ๗ ประการ ...................................๑๘๒

ขอ ๓ การมสี ตพิ จิ ารณาเหน็ ธรรมในธรรม: อรยิ สจั ๔.......................................... ๑๘๓
ตอนท่ี ๓ ขนั้ บรรลมุ รรคผล ...................................................................................... ๑๙๑
บทท่ี ๑ อาการตรสั รขู องพระพทุ ธเจา ทรงบรรลวุ ชิ ชา ๓ และตรสั สอนวธิ เี จรญิ วชิ ชา ๓ ..... ๑๙๓
บทท่ี ๒ วธิ เี จรญิ วชิ ชา ๓ ถงึ มรรค ผล นพิ พาน.................................................................... ๑๙๕

ขอ ๑ ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ (วชิ ชาที่ ๑) ............................................................. ๑๙๕
ขอ ๒ จตุ ปู ปาตญาณ (วชิ ชาท่ี ๒) เจรญิ ภาวนาทำนโิ รธดบั สมทุ ยั

(ละอกศุ ลจติ ของกายในภพ ๓ ตามนยั อรยิ สจั ๔) ไดพ ระนพิ พาน
เปน อารมณ และไดร -ู เหน็ พระนพิ พานธาตุ คอื ธรรมกายตรสั รขู อง
พระพุทธเจาและพระอรหันตขีณาสพเจา ท่ีดับขันธปรินิพพาน
ดวยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ เปนวิสังขารธรรม ที่มีสภาวะตรงกันขาม
กับสังขารธรรม โดยส้ินเชงิ ............................................................................. ๑๙๖
ขอ ๓ อาสวกั ขยญาณ (วชิ ชาท่ี ๓) .........................................................................๒๑๑

9

บทท่ี ๓ วิเคราะหอาการแทงตลอดอริยสัจ ๔ ......................................................................๒๑๘
ขอ ๑ อาการแทงตลอดสจั จะ ๔ ดว ยความเปน อนตั ตา ........................................๒๑๘
ขอ ๒ สภาพดบั แหง นโิ รธเปน อนตั ตา .................................................................... ๒๒๘
ขอ ๓ วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม.................................................................................. ๒๓๒

บรรณานุกรม .................................................................................................................. ๒๓๙

10

คณะผูจัดทำหนังสือ

คณะท่ีปรึกษา

เจา ประคณุ สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย (ชว ง วรปุ ญฺ มหาเถร ป.ธ.๙)

อธบิ ดสี งฆว ดั ปากนำ้ เขตภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ

พระเดชพระคณุ พระวสิ ทุ ธวิ งศาจารย (วเิ ชยี ร อโนมคณุ มหาเถร ป.ธ.๙)

รองเจา อาวาสและอาจารยใ หญ ฝา ยปรยิ ตั ธิ รรม วดั ปากน้ำ เขตภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ

พระเดชพระคณุ พระราชพรหมเถร (วรี ะ คณตุ ตฺ มหาเถร)

รองอาจารยใ หญฝ า ยวปิ ส สนาธรุ ะ วดั ปากน้ำ เขตภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ

ผูรวบรวมและเรียบเรียงขอมูล

พระราชญาณวิสิฐ

เจา อาวาสวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม อ.ดำเนนิ สะดวก ราชบรุ ี

คณะผูตรวจทาน

พระมหาปราโมทย ปโมทโิ ต ป.ธ.๙

พระมหาศกั ฎา สมุ โน ป.ธ.๙
พระมหาประเสริฐ ปฺญาเสฏโฐ ป.ธ.๗
พระมหาพสิ ฏิ ฐเ อก สนุ ทฺ รธมโฺ ม ป.ธ.๙
พระมหาวรรณพงศ วณณฺ วโํ ส ป.ธ.๙
พระมหาวโิ รจน วโิ รจโน ป.ธ.๘

11

สัมโมทนียกถา

ตามท่ีคณะกรรมการบริหาร ศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหง
ประเทศไทย (ศปท.) โดย ทา นเจา คณุ พระราชญาณวสิ ฐิ ประธานคณะกรรมการบรหิ าร ไดม ี
มติใหจัดทำ “หนังสือคูมือการปฏิบัติธรรม (สมถวิปสสนากัมมัฏฐานตามแนวสติปฏฐาน ๔)”
ของสำนักปฏิบัติธรรมใหญ ๕ สำนัก คือ สำนักพุทโธ สำนักอานาปานสติ สำนักยุบพอง
สำนักรูปนาม และสำนักสัมมาอรหัง โดยใหรวบรวมขอมูลจากสำนักปฏิบัติธรรมทั้ง ๕ นั้น
มาเรียบเรียงข้ึน เพ่ือเปนแนวทางการศึกษาสัมมาปฏิบัติพระสัทธรรมของพระพุทธเจา
ตามแบบที่สำนักใหญ ๕ สำนัก ตางเลือกถือธรรมเปนอารมณสมถวิปสสนากัมมัฏฐาน
ตามจรติ อธั ยาศยั ของตน เปน แนวทางปฏบิ ตั ภิ าวนาและสอนศษิ ยานศุ ษิ ยส บื ตอ ๆ กนั มานนั้

บัดนี้ ศปท. ไดจัดทำหนังสือคูมือดังกลาวเสร็จเรียบรอย และไดผานการพิจารณาของ
คณะกรรมการที่ปรึกษาและคณะกรรมการบริหาร ศปท. เพ่ือขอคำแนะนำในการปรับปรุงแกไข
แลว ศปท. จักไดนำเสนอตอมหาเถรสมาคม เพ่ือขอประทานเมตตาพิจารณา “รับทราบ” แลว
จกั ไดจ ดั พมิ พอ อกเผยแพรใ หเ ปน ประโยชนแ กก ารศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ขิ องพทุ ธบรษิ ทั ผสู นใจในธรรม
ตอไป

ขาพเจาเห็นวา หนังสือคูมือการปฏิบัติธรรม (สมถวิปสสนากัมมัฏฐานตามแนว
สตปิ ฏ ฐาน ๔) ของสำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรมใหญ ๕ สำนกั ที่ ศปท. ไดร วบรวมขอ มลู จาก ๕ สำนกั ใหญ
มาเรยี บเรยี งขนึ้ เพอื่ จดั พมิ พเ ปน เลม เพอ่ื นำออกเผยแพรน น้ั มคี ณุ ประโยชนแ กก ารศกึ ษาสมั มา-
ปฏบิ ตั พิ ระสทั ธรรมของพระพทุ ธเจา เปน อยา งยง่ิ และประการสำคญั ทส่ี ดุ คอื ใหผ สู นใจศกึ ษา
สัมมาปฏิบัติไดมีโอกาสเลือกวิธีปฏิบัติ (สมถวิปสสนากัมมัฏฐาน) ตามจริตอัธยาศัยของตน
ประการ ๑ และยงั มหี นงั สอื “คมู อื การศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ไิ ตรสกิ ขาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔” ที่
ศปท. ไดตั้งคณะอนุกรรมการรวบรวมขอมูลและเรียบเรียงข้ึนตามแนวอรรถาธิบายในคัมภีร
ปกรณวิเศษ “วิสุทธิมรรค” ไวเปนคูมือการศึกษาสัมมาปฏิบัติ เพื่อใหเปนที่เขาใจหลักและ
วิธีการปฏิบัติสมถวิปสสนากัมมัฏฐาน ตลอดถึงผลของการปฏิบัติ ที่เปนมาตรฐานเดียวกัน
ใหผูสนใจในการศึกษาสัมมาปฏิบัติไดอาศัยหนังสือคูมือดังกลาว เปนแนวทางปฏิบัติใหตรง

12

(อุชุปฏิปนฺโน) ตามพระสัทธรรมของพระพุทธเจา โดยไมหลงทาง และใหสามารถปฏิบัติได
ถูกตองตรงทาง (ญายปฏิปนฺโน) เพื่อใหถึงธรรมที่ควรรู ไดแก สัมมาปฏิปทามรรค เปนตน
และเพื่อใหบรรลุธรรมที่ควรบรรลุไดเปนอยางดี อีกประการ ๑

ขาพเจาจึงขออนุโมทนาสาธุการดวยเปนอยางยิ่ง ที่ศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติ
ธรรมประจำจงั หวดั แหง ประเทศไทย (ศปท.) โดย พระราชญาณวสิ ฐิ ประธานคณะกรรมการ
บริหารศูนยฯ เจาอาวาส และ เจาสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดราชบุรี แหงที่ ๑ (โดย
มติมหาเถรสมาคม) วัดหลวงพอสดธรรมกายาราม อ.ดำเนินสะดวก จ.ราชบุรี และคณะผูจัด
ทำหนังสือคูมือการปฏิบัติธรรมฯ ของสำนักปฏิบัติธรรมใหญๆ ๕ สำนัก ดังกลาว และ
ขออนุโมทนาสาธุการกับผูรวมเปนเจาภาพอุปถัมภการจัดพิมพหนังสือดังกลาวนี้ ใหเปน
ประโยชนแ กก ารศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ขิ องสาธชุ นพทุ ธบรษิ ทั ใหก วา งขวางออกไปยงิ่ ขนึ้ ไดเ ปน
ประโยชนแกการสืบบวรพระพุทธศาสนาใหเจริญและม่ันคงสืบไป

ขออำนาจคุณพระศรีรัตนตรัยจงไดโปรดดลบันดาลประทานพร ใหคณะผูจัดทำ
คณะกรรมการบริหาร และกรรมการที่ปรึกษา ศปท. ผูชวยพิจารณาใหขอแนะนำ อีกท้ังคณะ
เจาภาพอุปถัมภบำรุงการจัดพิมพหนังสือน้ีทุกทาน จงเจริญรุงเรืองในพระสัทธรรมของ
พระพทุ ธเจา ดว ยการไดศ กึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ธิ รรม ไดพ น ไปจากไตรวฏั ฏะ (กเิ ลสวฏั ฏะ กรรมวฏั ฏะ
และวิปากวัฏฏะ) และไดถึงมรรค ผล นิพพาน ตามรอยบาทพระพุทธองค และขอจงเจริญ
ดวยอายุ วรรณะ สุขะ พละ ปฏิภาณ ธรรมสาร/ธนสารสมบัติ ปรารถนาส่ิงใดโดยชอบ
กอปรดว ยเหตปุ จ จยั ฝา ยบญุ กศุ ล ของจงสำเรจ็ สมมโนรถ ตามปรารถนาทกุ ประการ เทอญ

(สมเด็จพระมหารัชมังคลาจารย)
กรรมการมหาเถรสมาคม แมกองบาลีสนามหลวง
เจา คณะใหญห นเหนอื อธบิ ดสี งฆ วดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ

ประธานคณะกรรมการท่ีปรึกษา
ศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหงประเทศไทย (ศปท.)

๙ ธนั วาคม ๒๕๕๒

13

คำปรารภ

ทานเสริมชัย (พระราชญาณวิสิฐ - เสริมชัย ชยมงฺคโล/พลพัฒนาฤทธ์ิ) ไดเขามาเปน
ศษิ ยเ รยี นพระกมั มฏั ฐานกบั ขา พเจา ตงั้ แตป พ ทุ ธศกั ราช ๒๕๑๖ ครงั้ นนั้ ทา นยงั เปน คฤหสั ถอ ยู
ขา พเจา ไดถ า ยทอดการปฏบิ ตั สิ มถวปิ ส สนากมั มฏั ฐาน ตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกาย และ
พระนพิ พานของพระพทุ ธเจา และ “วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม (อาสวกั ขยญาณ)” ทข่ี า พเจา ไดเ รยี น
และอยูปฏิบัติธรรม กับหลวงพอฯ (พระมงคลเทพมุนี - สด จนฺทสโร) มาตั้งแตขาพเจายังเปน
นกั เรยี นเตรยี มอดุ ม มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร จวบจนทา นมรณภาพ ใหไ วก บั ทา นเสรมิ ชยั ได
ศึกษาและฝกฝนปฏิบัติ และไดมอบใหทานเสริมชัยฯ กับทานพระครูไกรสรวิลาส (ณัฐนันท
กลุ สริ )ิ รวบรวมคำสอนวชิ ชาของหลวงพอ ฯ ที่ พระครวู นิ ยั ธรชว้ั (ป.ธ.๕) ไดจ ดบนั ทกึ ไวต ง้ั แต
พ.ศ.๒๔๘๑ มาจัดพิมพเปนเลม ช่ือวา “ยุทธวิธีและยุทธศาสตร ของ การสะสางธาตุธรรม
(อาสวกั ขยญาณ) ชนั้ สงู ” ในนามคณะกรรมการบรหิ าร โครงการปฏบิ ตั ธิ รรมเพอ่ื ประชาชน
วดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ เปน ครงั้ แรกจำนวน ๕๐๐ เลม เมอ่ื ๑๖ สงิ หาคม พ.ศ.๒๕๒๐ เพอื่ แจกแก
ผเู จรญิ ภาวนาไดถ งึ ธรรมกาย ตอ มาไดจ ดั พมิ พอ อกเผยแพรอ กี เปน เลม ที่ ๒ พ.ศ.๒๕๒๘ จำนวน
๑,๒๐๐ เลม และตอ มาในการจดั พมิ พค รงั้ ท่ี ๓ (เลม ท่ี ๓) ไดจ ดั พมิ พร วมเลม ชอื่ วา “วชิ ชามรรค
ผลพสิ ดาร” รวมเลม ๑-๒-๓ เมอ่ื พ.ศ.๒๕๓๖ เพอ่ื แจกจา ยแกผ ปู ฏบิ ตั ภิ าวนาไดถ งึ ธรรมกาย
อีกจำนวน ๒,๐๐๐ เลม และรวบรวมพระธรรมเทศนาท่ีหลวงพอฯ ทานไดแสดง และทาน
เจาคุณพระพิพัฒนธรรมคณี (อำนาจ อุปคุตฺโต) เปนผูบันทึกเทปรวบรวมใหไวกับขาพเจาและ
ขา พเจา ไดม อบใหพ ระครพู ศิ ษิ ฐปรยิ ตั คิ ณุ (ปจ จบุ นั คอื พระเทพปรยิ ตั วิ งศ - ภาย ภททฺ โก ป.ธ.๖)
ฯลฯ เปน ผถู อดเทปไดจ ำนวน ๖๓ กณั ฑ มาจดั พมิ พเ ปน เลม ในนาม “โครงการปฏบิ ตั เิ พอ่ื ประชาชน
วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ กรงุ เทพมหานคร และมลู นธิ พิ ทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย” ชอื่ วา หนงั สอื
“ชีวประวัติ ผลงาน และรวมพระธรรมเทศนา ๖๓ กณั ฑ ของ พระเดชพระคณุ หลวงพอ
วดั ปากน้ำ (พระมงคลเทพมนุ ี - สด จนทฺ สโร)” ขนึ้ เมอ่ื ๑๐ ตลุ าคม พ.ศ.๒๕๒๗ จำนวน ๑,๕๐๐ เลม
เพอ่ื เผยแพรแ กส าธชุ นพทุ ธบรษิ ทั เมอื่ คราวฉลอง ๑๐๐ ป (นบั ตอ จากวนั มรณภาพอกี ๒๕ ป)

14

บดั น้ี ทา นเสรมิ ชยั คอื ทา นเจา คณุ พระราชญาณวสิ ฐิ เจา อาวาสและเจา สำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรม
ประจำจังหวัดราชบุรี แหงท่ี ๑ (โดยมติมหาเถรสมาคม) วัดหลวงพอสดธรรมกายาราม
อ.ดำเนินสะดวก จ.ราชบุรี ผูเปน ประธานศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัด
แหง ประเทศไทย (ศปท.) ไดร วบรวมคำสอนพระกมั มฏั ฐาน ทห่ี ลวงพอ ฯ ทา นไดป ฏบิ ตั ิ และสอน
ศษิ ยานศุ ษิ ย ตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกาย และพระนพิ พานของพระพทุ ธเจา มาเรยี บเรยี ง
ใหส อดคลอ งกบั หลกั พระปรยิ ตั ธิ รรม พรอ มดว ยเอกสารอา งองิ ทช่ี ดั เจน เพอ่ื ใหเ ขา ใจงา ย และ
ใหเ หน็ ไดช ดั เจนวา ธรรมปฏบิ ตั ทิ ห่ี ลวงพอ ฯ ทา นไดป ฏบิ ตั ิ และสอนนน้ั ตรงตามหลกั พระปรยิ ตั ิ
ธรรมทกุ ประการ เพอ่ื ใหส าธชุ นพทุ ธบรษิ ทั ผสู นใจศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ิ ไดเ รยี นรู และไดเ ปน แนว
ทางปฏบิ ตั ิ ทเ่ี ขา ใจไดง า ยอยา งน้ี จงึ เปน เรอ่ื งทด่ี ี ทป่ี ระเสรฐิ สมตามปณธิ านของหลวงพอ ฯ ที่
ทา นไดเ คยกลา วไวก บั สมเดจ็ ปา (สมเดจ็ พระสงั ฆราชปนุ ปณุ ณฺ สริ ิ) ผมู ศี กั ดเิ์ ปน หลานของทา น
วา “แกคอยดกู แ็ ลว กนั ตอ ไปหมดทว่ั ทงั้ ประเทศ เขาจะปฏบิ ตั ิ [ธรรม] ตามแบบวดั ปากน้ำ
นี้แหละ”

จึงขออนุโมทนาสาธุการ กับทานเจาคุณ พระราชญาณวิสิฐ ที่ไดรวบรวม “วิธีเจริญ
สมถวิปสสนาตามแนวสติปฏฐาน ๔ ถึงธรรมกาย และพระนิพพานของพระพุทธเจา” ท่ี
หลวงพอฯ (หลวงพอวัดปากนำ้ พระมงคลเทพมุนี - สด จนฺทสโร) ทานไดปฏิบัติและสอน
ศษิ ยานศุ ษิ ย จดั พมิ พข นึ้ เปน เลม เพอ่ื สะดวกแกส าธชุ นพทุ ธบรษิ ทั ในการศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ิ รวม
ทั้งคณะผูชวยเหลือ และอุปถัมภในการรวบรวมและจัดพิมพขึ้นเปนหนังสือนี้ ทุกทาน ขออำนาจ
คุณพระศรีรัตนตรัย จงไดโปรดดลบันดาลประทานพร ใหทุกทานจงเจริญรุงเรืองในธรรมของ
พระพุทธเจา และกจิ การงานโดยชอบ ขอจงมอี ายุมน่ั ขวญั ยนื ไมม ีโรคภยั ไขเจ็บ และขอจงมแี ต
ความเจริญสันติสุขในชีวิต ใหสมบูรณบริบูรณดวยมนุษยสมบัติ สวรรคสมบัติ และพระนิพพาน-
สมบัติ ทุกทาน ปรารถนาสิ่งใดโดยชอบ กอปรดวยเหตุปจจัยท่ีเปนบุญกุศล ขอจงสำเร็จ ขอจง
สำเรจ็ ขอจงสำเรจ็ ทกุ ประการ เทอญ

(พระราชพรหมเถร - วรี ะ คณตุ ตฺ โม)
รองเจาอาวาส และพระอาจารยใหญฝายวิปสสนาธุระ วัดปากนำ้ ภาษีเจริญ

๑๙ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๒

15

คำนำในการพิมพครั้งท่ี ๑

ศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหงประเทศไทย (ศปท.) ไดมีมติใหจัด
ทำหนงั สอื “คมู อื การปฏบิ ตั สิ มถวปิ ส สนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔” ของสำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรมใหญ
๕ สำนกั (สำนกั พทุ โธ, สำนกั อานาปานสต,ิ สำนกั ยบุ พอง, สำนกั รปู นาม และสำนกั สมั มาอรหงั )
เพอื่ เผยแพรแ กส าธชุ นพทุ ธบรษิ ทั โดยเฉพาะอยา งยง่ิ เจา สำนกั และพระวปิ ส สนาจารย/ วทิ ยากร
สำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดตางๆ เพ่ือเลือกใชเปนแนวทางการศึกษาสัมมาปฏิบัติธรรม
ที่เหมาะกับจริตอัธยาศัยของตนน้ัน

บดั น้ี ทางคณะอนกุ รรมการยกรา งธรรมปฏบิ ตั ิ ศปท. ไดร วบรวมขอ มลู จากสำนกั ปฏบิ ัติ
ธรรมใหญ ๕ สำนักและไดเรียบเรียงข้ึนเปนฉบับราง และไดผานการพิจารณาแนะนำของ
คณะกรรมการบรหิ ารและกรรมการทปี่ รกึ ษาเปน ทเี่ รยี บรอ ยแลว กำลงั จะไดน ำกราบเรยี นเสนอ
ตอ มหาเถรสมาคม (มส.) เพอ่ื ขอเมตตาทา นไดพ จิ ารณา “รบั ทราบ” และ/หรอื ใหข อ แนะนำเพม่ิ
เตมิ แลว จกั ไดจ ดั พมิ พข นึ้ เปน ฉบบั รวมเลม เพอื่ นำออกเผยแพรต อ สาธชุ นพทุ ธบรษิ ทั ตามมตขิ อง
ศปท. ตอ ไป

อนึ่ง เน่ืองดวย “คูมือการศึกษาสัมมาปฏิบัติสมถวิปสสนาตามแนวสติปฏฐาน ๔ ถึง
ธรรมกายและพระนิพพานของพระพุทธเจา” พรอมดวยคำอธิบายช้ีแจงเพิ่มเติมน้ัน เปนท่ี
ตองการของสาธุชนพุทธบริษัทผูสนใจศึกษาสัมมาปฏิบัติกันมาก

วดั หลวงพอ สดธรรมกายารามดว ยความอปุ ถมั ภข องญาตโิ ยมสาธชุ น จงึ ขออนญุ าตจดั พมิ พ
จำนวน ๓,๐๐๐ เลม เพ่ือออกเผยแพรแกสาธุชนพุทธบริษัทไปกอน ตอเม่ือไดรับเมตตาจาก
มหาเถรสมาคมทา นไดพ จิ ารณารบั ทราบฉบบั รา งรวมเลม (๕ สำนกั ใหญ) แลว ศปท.จกั ไดจ ดั พมิ พ
ออกเผยแพรตามกำลังตอไป

อาตมภาพในนามของ สำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดราชบุรี แหงท่ี ๑ (โดยมติ
มหาเถรสมาคม) และศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหงประเทศไทย (ศปท.)
วัดหลวงพอสดธรรมกายาราม อ.ดำเนินสะดวก จ.ราชบุรี ขอกราบขอบพระคุณพระมหาเถระ/
พระเถรานเุ ถระ ทไี่ ดเ มตตาชว ยพจิ ารณาใหข อ แนะนำในการปรบั ปรงุ หนงั สอื นใ้ี หส มบรู ณย ง่ิ ขนึ้ และ
ไดเปนประโยชนแกการศึกษาสัมมาปฏิบัติของผูสนใจในธรรมตอไป และ

16

ขออนโุ มทนาสาธกุ าร คณะอนกุ รรมการผจู ดั รวบรวมขอ มลู มายกรา ง “หนงั สอื คมู อื
การศึกษาสัมมาปฏิบัติตามแนวสติปฏฐาน ๔” ของสำนักใหญ ๕ สำนัก น้ี ใหสำเร็จลงได
อีกท้ัง สาธุชนผูใจบุญกุศลไดรวมกันอุปถัมภในการจัดพิมพหนังสือนี้ออกเผยแพรดวย
เปนอยางยิ่ง

ขออำนาจคณุ พระศรรี ตั นตรยั จงไดโ ปรดดลบนั ดาลประทานพรใหท กุ ทา นจงเจรญิ รงุ เรอื ง
ในธรรมของสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ใหป ระสบแตค วามเจรญิ รงุ เรอื งและสนั ตสิ ขุ ในชวี ติ และ
ไดถ งึ มรรค ผล นพิ พาน ทส่ี นิ้ สดุ แหง ทกุ ข และเปน บรมสขุ อยา งถาวร ตลอดกาลนานเทอญ

(พระราชญาณวิสิฐ)
เจาอาวาสวัดหลวงพอสดธรรมกายาราม อ.ดำเนินสะดวก จ.ราชบุรี
เจาสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดราชบุรี แหงท่ี ๑ (โดยมติมหาเถรสมาคม) และ
ประธานศูนยประสานงานสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหงประเทศไทย (ศปท.)

๑๙ ธนั วาคม ๒๕๕๒

17

18

หลกั และวธิ เี จรญิ สมถะและวปิ ส สนาเบอื้ งตน ถงึ ธรรมกาย

โดย

พระเดชพระคุณ พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร)
หลวงพอ วดั ปากนำ้

(2) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน (3)

วิธีเจริญสมถวิปสสนาภาวนา
โดย พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) หลวงพอวัดปากนำ้

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

วธิ นี งั่

นง่ั คบู ลั ลงั กข ดั สมาธิ เทา ขวาทบั เทา ซา ย มอื ขวาทบั มอื ซา ย เวน หวั แมม อื ทง้ั สอง
ใหห า งกนั สององคลุ ี คอื หวั แมม อื ซา ยจรดกบั ปลายนว้ิ ชข้ี วา (รปู ท่ี ๑) แลว ตง้ั กายใหต รง
คอื วดั ตง้ั แตป ลายนวิ้ ชข้ี องเทา ขวาถงึ กลางลกู สะบา ของหวั เขา ขวานน้ั แลว เอาเครอื่ งวดั นนั้
จรดลงทต่ี รงบนตาตมุ ขาขวา แลว เอาเครอ่ื งวดั อกี ขา งหนงึ่ จรดเขา ทใี่ ตล กู คาง นเ้ี ปน สว น
ของกายตรง เรยี ก อชุ ุํ กายํ ปณธิ าย ตงั้ กายใหต รง ปรมิ ขุ ํ สตึ อปุ ฏฐ เปตวฺ า เขา ไปตงั้ สติ
ไวใ หม หี นา รอบ คอื เขา ไปตง้ั สตไิ วไ มใ หเ ผลอ [ตรงกบั พระขณี าสพผเู ปน สตวิ นิ ยั มสี ตทิ กุ เมอื่ ]
นเ่ี ปน ทางไปของพระพทุ ธเจา พระอรหนั ต สตไิ มเ ผลอจากบรกิ รรมภาวนาและบรกิ รรมนมิ ติ
ใหต ดิ กนั ไมแ ยกแตกจากกนั นแี้ ลเปน ของสำคญั ในเรอ่ื งทจี่ ะเปน หรอื ไมเ ปน สตไิ มเ ผลอ
จากบรกิ รรมทงั้ สอง บรกิ รรมวา “สมั มาอรหงั ” นเี้ รยี กวา บรกิ รรมภาวนา

กำหนดเครื่องหมายใหใสเหมือนเพชรลูกท่ีเจียระไนแลว ไมมีขนแมว โตเทาแกวตา
ประมาณเทา วงของตาดำ ใสขาวเหมอื นกระจกทสี่ อ งเงาหนา สณั ฐานกลมรอบตวั ไมม ตี ำหนิ
เรยี บรอบตวั เหมอื นดวงแกว กายสทิ ธิ์ นเี้ รยี กวา บรกิ รรมนมิ ติ

บรกิ รรมทง้ั สองนพ้ี รากจากกนั ไมไ ด ตอ งใหต ดิ กนั อยเู สมอในอริ ยิ าบถทงั้ ๔ คอื ยนื
เดนิ นง่ั นอน ไมเ ผลอ ใหม สี ตอิ ยเู สมอ ไมใ หข าด เมอ่ื เหน็ ดวงนมิ ติ เกดิ เปน ดวงใสขน้ึ แลว
ใหห ยดุ บรกิ รรมภาวนา เพง อยทู ก่ี ลางดวงนนั้ แลว ทำใจใหห ยดุ ในหยดุ ทกี่ ลางดวงนนั้ มจี ดุ เปน
เครอื่ งหมาย ใหใ สหนกั ขน้ึ ทกุ ที จนเปน รศั มคี อื แสงสวา ง ถา ไมห ยดุ ใหบ รกิ รรมภาวนา
ไวว า “สมั มาอรหงั ๆๆ” รอ ยครง้ั พนั ครง้ั จนกระทง่ั ใจคอ ยๆ รวมหยดุ อยทู เ่ี ดยี ว ดงั จะอธบิ าย
ขางหนาเปนลำดับไป

(4) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

ฐานท่ี ๑ ปากชอ งจมกู หญงิ ซา ย ชายขวา ตรงกลางพอดี ไมล ้ำเขา ไป ไมเ หลอื่ มออกมา
ฐานที่ ๒ เพลาตา หญงิ ซา ย ชายขวา ตรงหวั ตาพอดี ตามชอ งลมเขา ออกขา งใน
ฐานท่ี ๓ จอมประสาท กลางกก๊ั ศรี ษะ ใหไ ดร ะดบั กบั เพลาตา อยภู ายในตรงศนู ยก ลาง

ของศรี ษะ
ฐานที่ ๔ ปากชอ งเพดาน ไมใ หล ำ้ ไมใ หเ หลอื่ ม ตรงชอ งทรี่ บั ประทานอาหารสำลกั
ฐานที่ ๕ ปากชอ งคอ เหนอื ลกู กระเดอื ก อยตู รงกลางทเี ดยี ว
ฐานที่ ๖ ทส่ี ดุ ลมหายใจเขา ออก คอื กลางตวั ตรงระดบั สะดอื แตอ ยภู ายใน
ฐานที่ ๗ ถอยหลงั กลบั มาเหนอื ระดบั สะดอื ประมาณ ๒ นว้ิ มอื (๒ องคลุ หี รอื ประมาณ

๕ ซ.ม) ในกลางตวั (ดรู ปู ท่ี ๒)

รปู ที่ ๒ รปู ดา นขา งผา ซกี แสดงทตี่ ง้ั ของดวงนมิ ติ จากฐานท่ี ๑ ถงึ ฐานที่ ๗

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (5)

กำหนดดวงนมิ ติ เครอ่ื งหมายไปหยดุ อยตู ามฐานนน้ั ๆ พรอ มกบั ภาวนาในใจวา
“สมั มาอรหงั ๆๆ” ๓ ครง้ั แลว จงึ เลอ่ื นดวงนมิ ติ นน้ั ตอ ไป

สำหรบั ฐานท่ี ๓ เวลาจะเลอ่ื นดวงนมิ ติ ตอ ไป ตอ งเหลอื บตากลบั เขา ขา งใน คลา ยๆ
กบั คนนอนกำลงั จะหลบั แตแ ลว กป็ ลอ ยใหเ ปน ไปตามปกติ ทง้ั นี้ เพอ่ื จะใหค วามเหน็ ความ
จำ ความคดิ ความรู (รวม ๔ อยา งนเ้ี รยี ก วา ใจ) กลบั เขา ขา งใน เพราะจะตอ งดดู ว ย
ตาละเอยี ดตอ ไป เมอ่ื เลอ่ื นดวงนมิ ติ กลบั ขนึ้ มาอยฐู านที่ ๗ แลว ใหเ พง อยตู รงนนั้ ทเ่ี ดยี ว
ใหค กู นั ไปกบั บรกิ รรมภาวนาวา “สมั มาอรหงั ” ถา หากรจู กั ทางคอื ฐานทต่ี งั้ เหลา นแ้ี ลว ใน
การทำคราวหลงั ๆ จะเอาใจไปจรดฐานท่ี ๗ เลยทเี ดยี วกไ็ ด

รปู ที่ ๓ ลกั ษณะของฐานท่ี ๗
(๑) ศนู ยด า นหนา ธาตนุ ้ำ (๒) ศนู ยด า นขวา ธาตดุ นิ
(๓) ศนู ยด า นหลงั ธาตไุ ฟ (๔) ศนู ยด า นซา ย ธาตลุ ม
(๕) ศนู ยก ลาง อากาศธาตุ (๖) ศนู ยก ลางของอากาศธาตุ วญิ ญาณธาตุ

ตรงนน้ั มศี นู ยอ ยู ๕ ศนู ย คอื ศนู ยก ลาง หนา ขวา หลงั ซา ย (รปู ท่ี ๓) ศนู ยก ลางคอื
อากาศธาตุ เครอ่ื งหมายทใี่ สสะอาดลอยอยกู ลางชอ งอากาศ พรอ มดว ยความรู ทเี่ รยี กวา
วญิ ญาณธาตุ ศนู ยข า งหนา คอื ธาตนุ ้ำ ศนู ยข า งขวาคอื ธาตดุ นิ ศนู ยข า งหลงั คอื ธาตไุ ฟ
ศนู ยข า งซา ยคอื ธาตลุ ม นยิ มพรอ มดว ยธาตทุ ง้ั ๖ เมอ่ื แรกเกดิ มากพ็ รอ มดว ยธาตทุ งั้ ๖ เมอ่ื
ไปเกดิ กพ็ รอ มดว ยธาตทุ งั้ ๖ ธาตไุ มป ระชมุ พรอ มกนั ปฐมมรรคกเ็ กดิ ไมไ ด เมอ่ื ไมม ี
ปฐมมรรค มรรคผลนพิ พานกไ็ ปไมถ กู เหตนุ จี้ งึ ตอ งทำปฐมมรรคใหเ กดิ ใหม ขี นึ้ .

(6) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

เมอื่ ดวงปฐมมรรคเกดิ ขน้ึ เปน ดวงใสทศี่ นู ยก ลางกายฐานที่ ๗ แลว กใ็ หห ยดุ บรกิ รรม
ภาวนา แตใ หเ พง อยทู ก่ี ลางดวงนนั้ โดยทำใจใหห ยดุ ในหยดุ ทก่ี ลางดวงนนั้ มจี ดุ เปน เครอื่ งหมาย
ใหใ สหนกั ขน้ึ ทกุ ที จนเปน รศั มคี อื แสงสวา ง ตอ ไปใหฝ ก ปฏบิ ตั ติ อ ไปตามลำดบั ดงั นี้ คอื

๑. ฝก เจรญิ สมถภาวนา ถงึ ๑๘ กาย ถงึ ธรรมกาย คอื กายมนษุ ย- มนษุ ยล ะเอยี ด
กายทพิ ย- ทพิ ยล ะเอยี ด กายรปู พรหม-รปู พรหมละเอยี ด กายอรปู พรหม-อรปู พรหมละเอยี ด
กายธรรมโคตรภู-โคตรภูละเอียด กายธรรมพระโสดา-พระโสดาละเอียด กายธรรม
พระสกทาคามี-พระสกทาคามีละเอียด กายธรรมพระอนาคามี-พระอนาคามีละเอียด
กายธรรมพระอรหตั -พระอรหตั ละเอยี ด ตงั้ แตก ายมนษุ ยถ งึ กายอรปู พรหมละเอยี ด นเ้ี รยี กวา
ขนั้ สมถะ ตงั้ แตก ายธรรมโคตรภทู ง้ั หยาบทง้ั ละเอยี ด จนถงึ กายพระอรหตั ทง้ั หยาบทง้ั ละเอยี ด
น้ีเปนขั้นวิปสสนาท้ังนั้น๑

๒. ฝก พสิ ดารกาย (ทงั้ ๑๘ กาย) สดุ กายหยาบกายละเอยี ด ใหเ ปน วสี คอื ให
คลองแคลว ชำนาญเพ่ือเปนพื้นฐานสำคัญในการเจริญวิชชาชั้นสูง และทำนิโรธดับสมุทัย
(ไมใ ชน โิ รธสมาบตั ิ แตเ ปน การดบั หยาบไปหาละเอยี ด) ละอกศุ ลจติ ของกายในกายโลกยิ ะ
จากสดุ หยาบ เขา ถงึ กายในกาย เวทนาในเวทนา จติ ในจติ และธรรมในธรรม ของกาย
ทลี่ ะเอยี ดๆ ไปจนสดุ ละเอยี ด ไดเ ขา ถงึ ไดร -ู เหน็ และเปน ธรรมกาย ซง่ึ เปน กายโลกตุ ตระ
ไปจนสดุ ละเอยี ด ถงึ พระนพิ พานของพระพทุ ธเจา

๓. ฝก ซอ นกาย-สบั กาย และพสิ ดารกาย ซอ นสบั ทบั ทวี

๔. ฝก เจรญิ ฌานสมาบตั ิ (รปู ฌาน ๔ อรปู ฌาน ๔) โดยอนโุ ลมและปฏโิ ลม

๕. ฝก เจรญิ ภาวนาถงึ นพิ พาน ทงั้ นพิ พานถอดกายและนพิ พานเปน

๖. ฝก ตรวจภพ ตรวจจกั รวาล

๗. ฝก เจรญิ พรหมวหิ าร ๔ (เมตตา กรณุ า มทุ ติ า อเุ บกขา)

๑ พระเดชพระคุณ หลวงพอวัดปากนำ้ หมายถึง ต้ังแตข้ันอนุปสสนาเห็นแจงในสภาวะของสังขารธรรม ตลอดถึง
โลกตุ ตรวปิ ส สนา เหน็ แจง ในสภาวะของ วสิ งั ขารธรรมคอื พระนพิ พาน และเหน็ แจง ในอรยิ สจั ๔ อนั เปน ไปในญาณ ๓
มอี าการ ๑๒ – ชยมงคฺ โล ภกิ ข.ุ

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (7)

๘. ฝก พจิ ารณาสตปิ ฎ ฐาน ๔ กาย เวทนา จติ ธรรม ทงั้ ณ ภายใน และ ณ ภายนอก

๙. ฝก พจิ ารณาอรยิ สจั ๔ ในกายมนษุ ย, ทพิ ย, พรหม อรปู พรหม ใหเ หน็ แจง รแู จง
ในทกุ ข สมทุ ยั นโิ รธ มรรค อนั เปนไปในญาณ ๓ คอื สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ
มอี าการ ๑๒ นเี้ ปน โลกตุ ตรปญ ญา พรอ มกบั ทำนโิ รธ (ไมใ ชน โิ รธสมาบตั ิ แตเ ปน นโิ รธใน
ความหมายของการดบั สมทุ ยั ) ดบั หยาบไปหาละเอยี ด จนถงึ อายตนะนพิ พาน เพอ่ื ใหร เู หน็
และเปน พระนพิ พานธาตุ ซง่ึ มสี ภาวะทเี่ ปน วสิ งั ขาร คอื “พระนพิ พาน” ทแี่ ทจ รงิ ของ
พระพุทธเจา

๑๐. ฝกเจริญวิชชาธรรมกายชั้นสูง (วิชชาสะสางธาตุธรรม) เพื่อเขาถึง/บรรลุ
วชิ ชา ๓ คอื “ปพุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ” “จตุ ปู ปาตญาณ” และ “อาสวกั ขยญาณ” และ
คณุ ธรรมทค่ี วรบรรลยุ งิ่ ขน้ึ ไป ตามระดบั ภมู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ด เพอื่ ชว ยบำบดั ทกุ ข บำรงุ สขุ
ของตน และสงั คม ประเทศชาติ ตามทหี่ ลวงพอ วดั ปากน้ำ ทา นไดเ คยกลา วไวว า “ธรรมกาย
คนหนง่ึ ชว ยคนไดค รง่ึ เมอื ง” ซง่ึ หมายความวา ผปู ฏบิ ตั ไิ ดถ งึ ธรรมกาย เจรญิ วชิ ชาธรรมกาย
ชน้ั สงู ชว ยบำบดั ทกุ ข บำรงุ สขุ แกส าธชุ นพลเมอื งไดม าก.

(8) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

วิธีเจริญภาวนา ตามแนวสติปฏฐาน ๔ ถึงธรรมกาย

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

พระธรรมเทศนา โดย หลวงพอ วดั ปากน้ำ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)

บดั นที้ า นทง้ั หลาย ทง้ั หญงิ และทง้ั ชายไดเ สยี สละเวลาอนั มคี า มาศกึ ษาในทางพระ
พทุ ธศาสนา นเี้ ปน กจิ สว นตวั สำคญั ทางพระพทุ ธศาสนา พระพทุ ธศาสนาแปลวา คำสง่ั สอน
ของพระพทุ ธเจา พระพทุ ธเจา สอนใหส ตั วโ ลกทงั้ หมด ละชว่ั ดว ยกาย วาจา ใจ ทำความ
ดดี ว ยกาย วาจา ใจ ทำใจใหใ ส ๓ ขอ นแ้ี หละเปน คำสอนของพระพทุ ธเจา ทกุ ๆ พระองค
ท้ังอดีต ปจจุบัน อนาคต ยืนยันเหมือนกันหมด เหตุนั้นทานทั้งหลาย เมื่อต้ังใจมั่นลงใน
พระพทุ ธศาสนาเชน น้ี กเ็ พอ่ื จะทำใจของตนใหด ตี ามประสงค

ในทางพระพทุ ธศาสนา การทจ่ี ะทำใจใหด นี ี้ มบี าลเี ปน ตำรบั ตำราวา
เทวฺ เม ภกิ ขฺ เว วชิ ชฺ าภาคยิ า ดกู อ นภกิ ษทุ งั้ หลาย วชิ ชามี ๒ อยา ง กตเม เทวฺ
๒ อยา งอะไรบา ง สมโถ จ สมถะ ความสงบระงบั อยา งหนง่ึ วปิ สสฺ นา จ วปิ ส สนา ความ
เหน็ แจง อยา งหนงึ่
สมโถ ภาวโิ ต กมิ ตถฺ มนโุ ภติ สมถะเปน ขน้ึ แลว ตอ งการอะไร จติ ตฺ ํ ภาวยิ ติ
ตอ งการใหจ ติ เปน ขน้ึ จติ ตฺ ํ ภาวติ ํ กมิ ตถฺ มนโุ ภติ จติ เปน ขนึ้ แลว ตอ งการอะไร โย ราโค
โส ปหยี ติ ความกำหนดั ยนิ ดอี นั ใดทม่ี อี ยใู นจติ ใจ ความกำหนดั ยนิ ดอี นั นนั้ หมดไปดว ยสมถะ
ความสงบระงบั
วปิ สสฺ นา ภาวติ า กมิ ตถฺ มนโุ ภติ วปิ ส สนาเปน ขน้ึ แลว ตอ งการอะไร ปญฺ า ภาวยิ ติ
ตอ งการทำปญ ญาใหเ ปน ขน้ึ ปญฺ า ภาวติ า กมิ ตถฺ มนโุ ภติ ปญ ญาเปน ขน้ึ แลว ตอ งการ
อะไร ยา อวชิ ชฺ า สา ปหยี ติ ความไมร จู รงิ อนั ใดทม่ี อี ยกู บั จติ ใจ ความไมร จู รงิ อนั นนั้ หมด
ไปดว ยความเหน็ แจง คอื วปิ ส สนา
ทางพระพทุ ธศาสนามวี ชิ ชา ๒ อยา งนเ้ี ปน ขอ สำคญั นกั บดั นที้ า นทง้ั หลายทเ่ี สยี สละ
เวลามา กเ็ พอ่ื มาเรยี นสมถวปิ ส สนาทง้ั ๒ อยา งนี้ สมถะ เปน วชิ ชาเบอ้ื งตน พทุ ธศาสนกิ ชน

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (9)

ตอ งเอาใจใส คอื แปลความวา สงบระงบั ใจ เรยี กวา สมถะ วปิ ส สนา เปน ขน้ั สงู กวา สมถะ
ซงึ่ แปลวา เหน็ แจง เปน ธรรมเบอ้ื งสงู เรยี กวา วปิ ส สนา สมถะ-วปิ ส สนา ๒ อยา งนี้ เปน
ธรรมอนั สขุ มุ ลมุ ลกึ ในทางพระพทุ ธศาสนา ผพู ดู นไ้ี ดศ กึ ษามาตงั้ แตบ วช พอบวชออกจาก
โบสถแ ลว ไดว นั หนงึ่ รงุ ขนึ้ วนั หนง่ึ กเ็ รยี นทเี ดยี ว เรยี นสมถะทเี ดยี ว ไมไ ดห ยดุ เลย จนกระทงั่
ถงึ บดั น้ี บดั นที้ ง้ั เรยี นดว ย ทงั้ สอนดว ย ในฝา ยสมถวปิ ส สนาทงั้ ๒ อยา งนี้

สมถะมภี มู แิ คไ หน สมถะมภี มู ิ ๔๐

กสณิ ๑๐, อสภุ ะ ๑๐, อนสุ ติ ๑๐, พรหมวหิ าร ๔, อาหาเรปฏกิ ลู สญั ญา ๑, จตธุ าตุ-
ววฏั ฐาน ๑, รปู ฌาน ๔, อรปู ฌาน ๔, ทง้ั ๔๐ นี้ เปน ภมู ขิ องสมถะ

วปิ ส สนา มภี มู ิ ๖

ขนั ธ ๕, อายตนะ ๑๒, ธาตุ ๑๘, อนิ ทรยี  ๒๒, อรยิ สจั ๔, ปฏจิ จสมปุ บาทธรรม
๑๒ [ธรรมอาศยั ซง่ึ กนั และกนั เกดิ ขน้ึ ] นเี้ ปน ภมู ขิ องวปิ ส สนา ภมู สิ มถะ ภมู วิ ปิ ส สนา ทง้ั ๒
น้ีเปนตำรับตำราในทางพระพุทธศาสนาไดใชกันสืบมา

แต ภมู ขิ องสมถะ ทเี่ ราจะเพง่ิ เรยี นตอ ไป เรม่ิ ตน ตอ งทำใจใหห ยดุ จงึ จะเขา ภมู ขิ อง
สมถะได ถา ทำใจหยดุ ไมไ ดก เ็ ขา ภมู สิ มถะไมไ ด สมถะเขาแปลวา สงบ แปลวา ระงบั
แปลวา หยดุ แปลวา นง่ิ ตอ งทำใจใหห ยดุ ใจของเรานะ อะไรทเ่ี รยี กวา “ใจ” เหน็ อยา ง
หนง่ึ , จำ อยา งหนงึ่ , คดิ อยา งหนง่ึ , รู อยา งหนงึ่ , ๔ อยา งนร้ี วมเขา เปน จดุ เดยี วกนั นน่ั
แหละเรยี กวา “ใจ”

อยทู ไ่ี หน? อยใู นเบาะน้ำเลย้ี งหวั ใจ คอื ความเหน็ อยทู ท่ี า มกลางกาย ความจำอยู
ทท่ี า มกลางเนอื้ หวั ใจ ความคดิ อยทู า มกลางดวงจติ ความรอู ยทู า มกลางดวงวญิ ญาณ

เหน็ จำ คดิ รู ๔ ประการนี้ หมดทงั้ รา งกาย สว นเหน็ เปน ตน ของรู สว นจำเปน ตน
ของเนอื้ หวั ใจ สว นคดิ เปน ตน ของดวงจติ สว นรเู ปน ตน ของดวงวญิ ญาณ

“ดวงวญิ ญาณ” เทา ดวงตาดำขา งใน อยใู นกลางดวงจติ “ดวงจติ ” เทา ดวงตาดำ
ขา งนอก อยใู นกลางเนอ้ื หวั ใจ “ดวงจำ” กวา งออกไปอกี หนอ ยหนงึ่ เทา ดวงตาทงั้ หมด
“ดวงเหน็ ” อยใู นกลางกาย โตกวา ดวงตาออกไป นนั่ เปน ดวงเหน็ ดวงเหน็ นน่ั แหละ ธาตุ

(10) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน

เหน็ อยศู นู ยก ลางดวงนนั้ นน้ั แหละเรยี กวา เหน็ เหน็ อยใู นธาตเุ หน็ นน้ั ดวงจำ ธาตจุ ำอยใู น
ศนู ยก ลางดวงนน้ั ความจำอยทู นี่ น่ั ดวงคดิ ธาตคุ ดิ อยศู นู ยก ลางดวงนนั้ ดวงรู ธาตรุ อู ยู
ในศนู ยก ลางดวงนนั้ เหน็ จำ คดิ รู ๔ อยา งนแี้ หละ เอาเขา มารวมจดุ เดยี วกนั เรยี กวา “ใจ”

ของยากอยางน้ีเห็นไหมละ คำที่เรียกวา “ใจ” น่ันแหละ เวลานี้ เรานั่งอยูนี่
สอด [สง ใจ] ไปถงึ บา นกไ็ ด สอดไปถงึ นรกกไ็ ด สอดไปถงึ สวรรคก ไ็ ด สอดไปถงึ นพิ พาน
กไ็ ด [เรานกึ ] สอดใจไปได มนั ลกึ ซงึ้ อยา งนนั้ เหน็ ไหมละ ใจ ถา วา มนั รแู คบมนั กส็ อดไป
ไดแ คบ ถา รกู วา งสอดไปไดก วา ง ถา รลู ะเอยี ดสอดไปไดล ะเอยี ด รหู ยาบกส็ อดไปไดห ยาบ
แลว แตค วามรขู องมนั ความเหน็ ของมนั สำคญั นกั

คำทเี่ รยี กวา “ใจ” นแี่ หละ เราตอ งบงั คบั ใหห ยดุ เปน จดุ เดยี วกนั เหน็ จำ คดิ
รู ๔ อยา งน้ี ตอ งมารวมหยดุ เปน จดุ เดยี วกนั อยกู ลางกายมนษุ ย สะดอื ทะลหุ ลงั ขวา
ทะลซุ า ย กลางกก๊ั ขา งใน สะดอื ทะลหุ ลงั เปน ดา ยกลมุ ไปเสน หนง่ึ ตงึ ขวาทะลซุ า ยเปน
ดา ยกลมุ ไปเสน หนง่ึ ตรงกนั ตงึ ตงึ ทง้ั ๒ เสน ตรงกลางจรดกนั ทก่ี ลางจรดนนั่ แหละ
เรยี กวา “กลางกก๊ั ” กลางกก๊ั นนั่ แหละถกู กลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายมนษุ ย ใสบรสิ ทุ ธ์ิ
เทา ฟองไขแ ดงของไก ถกู กลางดวงพอดี ทสี่ อนใหเ อาพระของขวญั ไปจรดไวก ลางดวงนนั้
แหละ กลางกก๊ั นนั่ แหละ เราเอาใจของเราไปจรดอยกู ลางกก๊ั นนั่ แหละ เหน็ จำ คดิ รู ๔
อยา งจรดอยกู ลางกก๊ั นน่ั กลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายมนษุ ยน น้ั “ใจ” มที ตี่ ง้ั แหง เดยี ว
เทาน้ัน

ทเี่ ขาบอกวา “ตง้ั ใจนะ” เราจะตอ งเอาใจไปหยดุ ตรงนน้ั ทเี ดยี ว ถงึ จะถกู เปา หมาย
ใจดำ เขาบอกวา ตงั้ ใจนะ เวลานเี้ อง็ จะทำบญุ ทำกศุ ล เราตอ งตงั้ ใจตรงนนั้ บดั นเี้ ราจะรกั ษา
ศลี กต็ อ งตงั้ ใจตรงนน้ั บดั นเ้ี ราจะเจรญิ ภาวนาละ เรากต็ อ งตง้ั ใจตรงนนั้ เหมอื นกนั ตอ ง
เอาใจหยดุ ตรงนน้ั กลาง เมอื่ เอาใจไปหยดุ อยกู ลางนน้ั แลว เรากใ็ ชส ญั ญาจำใหม นั่ หยดุ นงิ่
บงั คบั ใหน ง่ิ เชยี ว ถา ไมน ง่ิ กต็ อ งใชบ รกิ รรมภาวนาบงั คบั ไว บงั คบั ใจใหห ยดุ บงั คบั หนกั เขา ๆๆ
พอถกู สว นเขา ใจหยดุ นงิ่ ใจหยดุ หยดุ พอใจหยดุ เทา นน้ั แหละ ถกู ตวั สมถะแลว นน่ั
แหละตวั สมถะ ไอห ยดุ นน่ั แหละ หยดุ นน่ั เองเปน ตวั สำเรจ็ ทางโลกและทางธรรมสำเรจ็
หมด โลกทจ่ี ะไดร บั ความสขุ ใจตอ งหยดุ ตามสว นของโลก ธรรมทจี่ ะไดร บั ความสขุ ใจตอ ง

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน (11)

หยดุ ตามสว นของธรรม ทา นไดแ นะนำไวต ามวาระพระบาลวี า นตถฺ ิ สนตฺ ปิ รํ สขุ ํ สขุ อนื่

นอกจากหยดุ จากนงิ่ ไมม ี หยดุ นนั่ เองเปน ตวั สำคญั เพราะเหตนุ นั้ ตอ งทำใจใหห ยดุ เมอื่
ใจของเราหยดุ แลว เรากต็ อ งหยดุ ในหยดุ ๆ ไมม ถี อยหลงั กลบั หยดุ ในหยดุ ๆๆ อยนู นั่ เอง

ใจท่ีหยุดน้ันตองถูกกลางนะ ถาไมถูกกลางใชไมได ตองหยุดเขาสิบ เขาศูนย

เขา สว น ถกู สบิ ถกู ศนู ย ถกู สว น ถา หยดุ กลางกายเชน นน้ั ถกู สบิ พอถกู สบิ เทา นน้ั ไมช า

จะเขา ถงึ ศนู ย พอถกู สบิ แลว กจ็ ะเขา ถงึ ศนู ยท เี ดยี ว โบราณทา นพดู กนั วา

“เหน็ สบิ แลว เหน็ ศนู ย เปน เคา มลู สบื กนั มา

เทย่ี งแทแ นน กั หนา ตง้ั อนจิ จาเปน อาจณิ

จตุ แิ ลว ปฏสิ นธิ ยอมเวียนวนอยูท้ังสิ้น

สงั ขาราไมย นื ยนิ ราคสี น้ิ เปน ตวั มา”

สบิ ศนู ยน เี้ ปน ตวั สำคญั นกั สตั วโ ลกจะเกดิ ในโลกได ตอ งอาศยั เขา สบิ แลว ตกศนู ย
จงึ เกดิ ได ถา เขา สบิ ไมต กศนู ยแ ลว กเ็ กดิ ไมไ ด นโ่ี ลกกบั ธรรมตอ งอาศยั กนั อยา งน้ี สว น

ทางธรรมเลา กต็ อ งเขา สบิ เขา สบิ แลว กต็ กศนู ย “ตกศนู ย” คอื “ใจหยดุ ” พอใจหยดุ เรยี ก

วา เขา สบิ แลว เหน็ เปน ดวงใสเทา ดวงจนั ทรด วงอาทติ ย ผดุ ขนึ้ ทใ่ี จหยดุ นน้ั แหละ นนั่ ตกศนู ย

แลว เขา สบิ แลว เหน็ ศนู ยแ ลว เรยี กวา “เขา สบิ แลว เหน็ ศนู ย”

พอเหน็ ศนู ย ใจกห็ ยดุ อยกู ลางศนู ยน นั้ เชยี ว กลางดวงใสเทา ดวง จนั ทร ดวงอาทติ ย

ดวงนนั้ แหละเรยี กวา “ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน” หรอื อกี นยั หนงึ่ ดวงนนั้ เรยี กวา

“ดวงปฐมมรรค” หนทางเบอ้ื งตน มรรคผลนพิ พาน ถา จะไปสมู รรคผลนพิ พาน ตอ ง

เขา กลางดวงนน้ั แหง เดยี ว ไปไดท างเดยี ว ทางอน่ื ไมม ี เมอื่ เขา กลางดวงศนู ยน นั้ ได

แลว เรยี กวา ปฐมมรรค นยั หนง่ึ อกี นยั หนงึ่ ดวงนน้ั แหละเรยี กวา “เอกายนมรรค”

แปลวา “หนทางเอก” ไมม โี ท สองไมม ี แปลวา “หนทางหนงึ่ ” สองไมม ี หนง่ึ ทเี ดยี ว

อธบิ ายวา เพราะการบรรลคุ ณุ ธรรมทบ่ี รสิ ทุ ธจ์ิ นสดุ ละเอยี ด
ถงึ สมั มาปฏปิ ทามรรค เพอื่ ความบรรลุมรรค-ผล-นพิ พาน ตอ งบรรลุ

(12) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

ท่ี “จติ ใจ” ของผศู กึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ธิ รรม โดยการ เจรญิ ภาวนาผา นกาย
ในกาย เวทนาในเวทนา จิตในจิต และธรรมในธรรม ชำระจิตใจ
(เหน็ -จำ-คดิ -ร)ู และธาตธุ รรม ซง่ึ ตง้ั อยู ตรงกลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน
กายในกาย ฯลฯ ตรงกลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ ศนู ยก ลางกายฐาน
ที่ ๗ แหง เดยี ว จากกายในกาย-เวทนาในเวทนา-จติ ในจติ -ธรรมใน
ธรรม สดุ หยาบ (กายมนษุ ย) ถงึ สดุ ละเอยี ด (อรปู พรหมละเอยี ด) และ
เขา ถงึ กายโลกตุ ตระ ตง้ั แตก ายโคตรภู ถงึ ธรรมกายอรหตั ในอรหตั ตอ ๆ
ไปจนสดุ ละเอยี ด ถงึ ธรรมกาย มรรค ๔ ผล ๔ และพระนพิ พานธาตุ ๑
ของพระพทุ ธเจา ไมว า ผปู ฏบิ ตั ภิ าวนาในเบอ้ื งตน -เบอ้ื งกลาง จะได
เหน็ ตามนหี้ รอื ไมก ต็ าม ตอ เมอื่ ปฏบิ ตั ถิ งึ ขนั้ ตอนจะไดเ ขา ถงึ มรรค
ผลนพิ พาน ยอ มรเู หน็ ตามน้ี

กลา วคอื จะตอ งไดเ ขา ถงึ /ร-ู เหน็ พระนพิ พานธาตุ (อนปุ าทเิ สส-
นิพพานธาตุ) ของพระพุทธเจา และพระอรหันตขีณาสพ ที่ดับ
เบญจขนั ธ- เขา ปรนิ พิ พานดว ยอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตุ ใน อายตนะ
คือพระนิพพาน ตามธรรมภาษิตในปฏิสัมภิทามรรควา “เม่ือภิกษุ
พจิ ารณาเหน็ เบญจขนั ธ [ดว ยปญ ญา] เปน ของไมเ ทยี่ ง เปน ทกุ ข เปน
อนตั ตา เปน ธรรมทไ่ี มม สี าระ เปน มตธรรม ... เธอนนั้ ยอ มได ‘อนโุ ลม-
ขนั ต’ิ [คอื โคตรภญู าณ] เมอื่ ภกิ ษพุ จิ ารณาเหน็ ความดบั แหง เบญจขนั ธ
เปนพระนิพพาน เท่ียง-เปนสุข-เปนธรรมท่ีมีประโยชนสูงสุดยิ่ง-
เปน ธรรมทมี่ สี าระ-เปน อมตธรรม ฯลฯ เธอนนั้ ยอ มยา งลงสสู มั มตั ต-
นยิ าม [คอื ยอ มยา งลงสมู รรคญาณผลญาณ]”

ทว่ี า “ภกิ ษพุ จิ ารณาเหน็ ความดบั แหง เบญจขนั ธ เปน พระนพิ พาน
เทย่ี ง ...” นน้ั กค็ อื พระภกิ ษหุ รอื พระโยคาวจรนี้ ไดเ ขา ถงึ อายตนะคอื

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน (13)

พระนพิ พาน “เปน ทส่ี ถติ อย”ู ของ “พระนพิ พานธาต”ุ ของพระพทุ ธเจา
พระอรหนั ตเ จา ผดู บั ขนั ธเ ขา ปรนิ พิ พาน ดว ย “อนปุ าทเิ สสนพิ พานธาต”ุ
ชอ่ื วา “ตกกระแสพระนพิ พาน” นนั้ นนั่ เอง - ชยมงคฺ โล ภกิ ขฺ ุ

เมอ่ื รจู กั หลกั อนั นแ้ี ลว ตอ แตน ไี้ ป กจ็ ะสอนใหท ำตอ ไป เมอ่ื เราไดท ำวตั รอาราธนา
เรยี บรอ ยแลว ตอ แตน ไ้ี ปกต็ อ งนงั่ สมาธกิ นั บาลวี า นสิ ที ติ ปลลฺ งกฺ ํ อาพชุ ฌฺ ติ วฺ า ใหน ง่ั คู
บลั ลงั ก ขดั สมาธิ เทา ขวาทบั เทา ซา ย มอื ขวาทบั มอื ซา ย ทกุ คนดว ยกนั ตงั้ ตวั ใหต รง แลว
คอยฟง อธบิ ายตอ ไป วธิ ที ถี่ กู คอื ปลายนวิ้ ชม้ี อื ขา งขวา จรดกบั ปลายนว้ิ หวั แมม อื ขา งซา ย
วางไวบนตักที่เราขัดสมาธินั้น นั่งยืดตัวใหตรงเพื่อใหเลือดลมเดินสะดวกและรูสึกสบายใน
ขณะนง่ั นน้ั เรยี กวา อชุ ุํ กายํ ปณธิ าย ตง้ั กายใหต รง

เมอื่ เรานงั่ ขดั สมาธิ ตงั้ กายใหต รงดแี ลว เราตอ งตง้ั ใจใหห ยดุ ใจของเราถา หยดุ ได
สกั กระพรบิ ตาเดยี วเทา นน้ั ไดช อื่ วา เราไดส รา งบญุ ใหญก ศุ ลใหญส ำคญั นกั บญุ ทเ่ี กดิ จาก
การนง่ั ภาวนานน้ั เปน บญุ ใหญก ศุ ลใหญ เราจะไปสรา งโบสถ วหิ าร การเปรยี ญสกั รอ ยหลงั
กส็ บู ญุ ทเี่ กดิ ขน้ึ จากการบำเพญ็ สมถวปิ ส สนาไมไ ด เมอ่ื เราแสวงหาเขตบญุ ในพระพทุ ธศาสนา
พงึ บำเพญ็ สมถวปิ ส สนาทำใจใหม น่ั คงดงั นี้ ใหใ จหยดุ หยดุ นเ้ี ปน ตวั สำคญั “หยดุ ” น้ี
จะเปน ทางมรรคผลนพิ พาน พวกทใี่ หท านรกั ษาศลี นนั้ ยงั ไกลกวา “หยดุ ” นใี้ กลน พิ พาน
นกั พอหยดุ ไดเ ทา นนั้ ถกู คำสงั่ สอนของพระศาสดาแลว ไมย กั เยอื้ งแปรผนั

ตอ แตน ไี้ ปคอยตง้ั ใจฟง เมอื่ เราทำวตั รอาราธนาเสรจ็ แลว กจ็ ะบอกวธิ กี ระทำตอ ไป
วธิ ที ำสมถวปิ ส สนา ตอ งมี บรกิ รรมภาวนา กบั บรกิ รรมนมิ ติ เปน คกู นั บรกิ รรมนมิ ติ ให
กำหนดเครอื่ งหมายเขา ดวงใส เหมอื นกบั เพชรลกู ทเ่ี จยี ระไนแลว ไมม ขี นแมว โตเทา แกว ตา
ผหู ญงิ กำหนดเขา ปากชอ งจมกู ซา ย ผชู ายกำหนดเขา ปากชอ งจมกู ขวา อยา ใหล ้ำใหเ หลอ่ื ม
ใจของเราทยี่ ดื ไปยดื มา แวบไปแวบมา ใหเ ขา ไปอยเู สยี ในบรกิ รรมนมิ ติ ปากชอ งจมกู หญงิ
ซา ย ชายขวา ขา งนอกดวงโตเทา แกว ตา ขา งในดวงโตเทา เมลด็ พทุ ธรกั ษา ใสขาว
เหมอื นกระจกสอ งเงาหนา หญงิ กำหนดปากชอ งจมกู ซา ย ชายกำหนดปากชอ งจมกู ขวา แลว
ใหบ รกิ รรมภาวนาประคองบรกิ รรมนมิ ิตนนั้ ไวว า “สมั มาอรหงั ” ตรกึ ถงึ ดวงทใ่ี ส ใจหยดุ อยู

(14) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

กลางดวงทใ่ี ส “สมั มาอรหงั ” ตรกึ ถงึ ดวงทใ่ี ส ใจหยดุ อยกู ลางดวงทใี่ ส “สมั มาอรหงั ”
ตรกึ ถงึ ดวงทใ่ี ส ใจหยดุ อยกู ลางดวงทใ่ี ส นงิ่ อยทู น่ี น่ั นี่ ฐานที่ ๑

ฐานท่ี ๒ เลอื่ นไปท่ี เพลาตา หญงิ อยซู กี ขา งซา ย ชายอยซู กี ขา งขวา ตรงหวั ตาที่
มลู ตาออก ตามชอ งลมหายใจเขา ออกขา งใน แลว ใหบ รกิ รรม ประคองเครอื่ งหมายทเ่ี พลา
ตานนั้ วา “สมั มาอรหงั ๆ” ๓ ครงั้ แบบเดยี วกนั แลว เลอื่ นเครอ่ื งหมายตรงลำดบั เพลาตา
เขา ไปที่ กลางกกั๊ ศรี ษะ ขา งใน ไมใ หค อ นซา ย-ขวา-หนา -หลงั -ลา ง-บน กลางกก๊ั พอดี ที่
นเ่ี รยี กวา ฐานท่ี ๓ แลว บรกิ รรมประคองเครอื่ งหมายทกี่ ลางกก๊ั ศรี ษะขา งในวา “สมั มาอรหงั ๆ”
๓ ครงั้ ตรงนม้ี ลี ทั ธพิ ธิ ี ตอ งกลบั ตาไปขา งหลงั ใหต าคา งเหมอื นคนชกั จะตาย เราหลบั
ตาอยู ตาชอ นขนึ้ ขา งบน เหลอื บขนึ้ ขา งบน เหลอื บไปๆ จนคา งแนน ใหค วามเหน็ กลบั ไป
ขา งหลงั แลว คอ ยๆ ใหเ หน็ กลบั เขา ขา งใน พอตาเหน็ กลบั เขา ขา งใน กเ็ ลอื่ นเครอื่ งหมาย
จากฐานท่ี ๓ นไ้ี ปฐานที่ ๔ ที่ ปากชอ งเพดาน ทร่ี บั ประทานอาหารสำลกั อยา ใหล ำ้ ให
เหลอื่ ม พอดี แลว บรกิ รรมประคองเครอื่ งหมายในฐานท่ี ๔ นน้ั วา “สมั มาอรหงั ๆ” ๓ ครงั้

แลว กเ็ ลอื่ นเครอื่ งหมายจาก ฐานที่ ๔ ไป ฐานที่ ๕ ที่ ปากชอ งคอ เหนอื ลกู กระเดอื ก
เหมอื นกลางกกั๊ ปากถว ยแกว ตง้ั ไวป ากชอ งคอ บรกิ รรมประคองเครอื่ งหมายทปี่ ากชอ งคอนน้ั
วา “สมั มาอรหงั ๆ” ๓ ครง้ั แลว เลอื่ นเครอ่ื งหมายลงไป ฐานท่ี ๖ กลางตวั สดุ ลมหายใจ
เขา ออก สะดอื ทะลหุ ลงั ขวาทะลซุ า ย กลางกกั๊ ขา งใน ตรงกลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน
กายมนษุ ย ทใ่ี จหยดุ นน่ั ทเี ดยี ว ตงั้ ตรงนนั้ เอาใจของเราจรดเขา ทดี่ วงใสนน้ั แลว
บรกิ รรมภาวนาวา “สมั มาอรหงั ๆ” ๓ ครงั้ แลว ถอยหลงั จากฐานที่ ๖ มาทเ่ี หนอื กลางตวั
เรานขี้ นึ้ มา ๒ นว้ิ มอื ฐานนนั้ เรยี กวา ฐานท่ี ๗

ฐานที่ ๗ นนั้ มศี นู ย ๕ ศนู ย ๑) ศนู ยก ลาง ๒) ศนู ยข า งหนา ๓) ศนู ยข า งขวา

๔) ศนู ยข า งหลงั ๕) ศนู ยข า งซา ย ศนู ยก ลางคอื อากาศธาต,ุ ศนู ยข า งหนา ธาตนุ ำ้ ,
ศูนยขางขวาธาตุดิน, ศูนยขางหลังธาตุไฟ, ศูนยขางซายธาตุลม, เครื่องหมายใสสะอาด
ตรงชอ งอากาศกลาง ตรงนนั้ เรยี กวา “ศนู ย”

ทำไมถงึ เรยี กวา “ศนู ย” ? ตรงนน้ั เวลาสตั วไ ปเกดิ มาเกดิ แลว กม็ าอยใู นทสี่ บิ อยใู น

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (15)

กลางดวงนนั้ กายละเอยี ดอยใู นกลางดวงนนั้ เมอื่ พอ แมป ระกอบธาตธุ รรมถกู สว นเขา
แลว กต็ กศนู ยท เี ดยี ว พอตกศนู ยก ล็ อยขนึ้ มา เหนอื กลางตวั ๒ นว้ิ มอื [เปน ดวงกลมใส]
โตเทา ฟองไขแ ดงของไก ใสเปน กระจกสอ งเงาหนา นม่ี นั จะเกดิ ละ ตรงนน้ั เรยี กวา ศนู ย
ศนู ยน นั้ เปน สำคญั นกั จะเกดิ มาในมนษุ ยโลกกต็ อ งเกดิ ดว ยศนู ยน นั้ จะไปนพิ พาน กต็ อ ง
เขา ศนู ยน นั้ ไปเหมอื นกนั จะไปสมู รรคผลนพิ พานกต็ อ งเขา ศนู ยน น้ั เหมอื นกนั แบบเดยี วกนั

จะตายจะเกดิ เดนิ ตรงกนั ขา ม ถา วา จะเกดิ กต็ อ งเดนิ นอกออกไป ถา วา จะ
ไมเ กดิ กต็ อ งเดนิ ในเขา ไป กลางเขา ไว หยดุ เขา ไว ไมค ลาดเคลอื่ น นต้ี ายเกดิ อยา งนี้
ใหร จู กั หลกั อยา งนี้ เมอื่ รจู กั หลกั ดงั นแี้ ลว กร็ ทู เี ดยี ว พอรงุ ขน้ึ เชา น้ี ทใี่ จเราวนุ วายอยนู ่ี
มนั ทำอะไร? มนั ตอ งการจะเวยี นวา ยตายเกดิ ถา ใจเรานงิ่ อยใู นกลางนนั้ มนั จะเลกิ
เวยี นวา ยตายเกดิ เรากร็ ตู วั ของเราอยู เราไมต อ งงอ ใคร เรารแู ลว เราเรยี นแลว เราเขา
ใจแลว เราตอ งทำใจของเราใหน งิ่ ทำใจใหห ยดุ อยศู นู ยก ลางนน่ั กลางของกลางๆๆ ซา ย-
ขวา-หนา -หลงั -ลา ง-บน-นอก-ใน ไมไ ป เขา กลางของกลางๆๆ นงิ่ แนน หนกั ขน้ึ พอถกู
สว นเขา เทา นน้ั เหน็ ดวงใสแจม บงั เกดิ ขน้ึ เทา ดวงจนั ทรด วงอาทติ ย

ดวงนน้ั แหละเรยี กวา “ธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน” เปน ทางไปของพระพทุ ธเจา
พระอรหันตท้ังหมดในสากลโลกในสากลธรรม พระพุทธเจาพระอรหันตจะเขาไปสู
นพิ พาน ตอ งไปทางนท้ี างเดยี ว ไมม ที างแตกแยกจากกนั ไปแนวเดยี วทางเดยี วกนั
หมด แตว า การไปนน้ั บางทา นเรว็ บางทา นชา ไมเ หมอื นกนั คำทวี่ า ไมเ หมอื นกนั นแี้ หละ
ถงึ จะไดช อ่ื วา ไมซ ำ้ กนั คำวา ไมซ ้ำกนั เพราะเรว็ กวา กนั ชา กวา กนั แลว แตน สิ ยั วาสนาของ
ตนทส่ี ง่ั สมอบรมไว แตว า ทางไปนนั้ เปน ทางเดยี วกนั หมด เปน เอกายนมรรค หนทาง
เสน เดยี ว เมอื่ จะไปตอ งหยดุ นกี้ แ็ ปลก ทางโลกเขาจะไปตอ งขนึ้ เรอื บนิ เรอื ยนตร ถยนต
ไป จงึ จะเรว็ จงึ จะถงึ แตท างธรรมไมเ ปน เชน นนั้ เมอ่ื จะไปตอ งหยดุ ถา หยดุ จงึ จะเรว็ จงึ
จะถงึ นแ่ี ปลกอยา งน้ี ฉะนนั้ ตอ งเอาใจหยดุ จงึ จะเรว็ จงึ จะถงึ หยดุ อยกู ลางดวงธรรม
ทที่ ำใหเ ปน กายมนษุ ย พอหยดุ ถกู สว นกเ็ หน็ ดวงใส ดวงใสนน่ั แหละเรยี กวา “เอกายนมรรค”
หรอื เรยี กวา “ปฐมมรรค” หรอื เรยี กวา “ธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน” โตเทา ดวงจนั ทร

(16) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

ดวงอาทติ ย ใจกห็ ยดุ นงิ่ อยกู ลางดวงนนั้

พอหยดุ นง่ิ ถกู สว นเขา เทา นนั้ หยดุ ในหยดุ ๆๆ กลางของหยดุ เรอ่ื ยเขา ไป กลางของ
กลางๆๆๆ ทห่ี ยดุ นน้ั พอถกู สว นเขา เหน็ ดวงอกี ดวงหนงึ่ เทา ๆ กนั อยกู ลางดวงธมั มาน-ุ
ปส สนาสตปิ ฏ ฐานนนั่ เรียกวา ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี นนั่ พอถกู สว นเขา เหน็ อกี ดวง
หนง่ึ เทา ๆ กนั เรยี กวา ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวงสมาธนิ นั่ พอถกู สว นเขา เหน็ อกี ดวง
หนง่ึ เรยี กวา ดวงปญ ญา ดวงเทา ๆ กนั หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญานน่ั พอถกู สว นเขา เหน็
อกี ดวงหนง่ึ เรยี กวา ดวงวมิ ตุ ติ ใสละเอยี ดหนกั ขน้ึ ไป หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตนิ น่ั พอถกู
สว นเขา เหน็ อกี ดวงหนง่ึ เรยี กวา ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะ พอถกู สว นเขา เหน็ ตวั กายมนษุ ย ของเราทนี่ อนฝน ออกไปทไี่ ปเกดิ มาเกดิ เขา
เรยี กวา กายมนษุ ยล ะเอยี ด พอเราไปเหน็ เขา เทา นน้ั เรากร็ ไู ดท เี ดยี ววา ออ ! กายนเี้ วลา
ฝน เราเคยเห็น เคยไปกับมัน ในเวลาทำกิจหนาท่ีฝน เวลาต่ืนแลวไมรูมันไปอยูท่ีไหน
บดั น้ี เรามาเหน็ แลว อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ นน่ั เอง

เมื่อเห็นแลว ก็ใหกายมนุษยละเอียดนั่นน่ังเขาเหมือนกายมนุษยหยาบขางนอกนี่
เมอื่ นง่ั ถกู สว นเขา แลว ใจมนษุ ยล ะเอยี ดกห็ ยดุ นง่ิ อยทู ศ่ี นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กาย
มนษุ ยล ะเอยี ด พอถกู สว นเขา หยดุ ถกู สว นเขา เทา นนั้ แหละ กเ็ หน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสต-ิ
ปฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน พอถกู สว นเขา กเ็ หน็ ดวงศลี หยดุ อยู
กลางดวงศีล ถูกสวนเขา เห็นดวงสมาธิ หยุดอยูกลางดวงสมาธิ พอถูกสวนเขา เห็น
ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา
กเ็ หน็ กายทพิ ย

ให กายทพิ ย นงั่ แบบเดยี วกนั กบั กายมนษุ ยล ะเอยี ดนนั่ ใจของกายทพิ ย หยดุ นงิ่ อยู
กบั ศนู ยก ลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายทพิ ย พอถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน
หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เห็นดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยู

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (17)

กลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวง
วมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา เหน็ กายทพิ ยล ะเอยี ด

ใจกายทิพยละเอียด ก็น่ิงอยูท่ีศูนยกลางดวงธรรมที่ทำใหเปนกายทิพยละเอียด
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ
หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะ ถกู สวนเขา เหน็ กายรปู พรหม

ใจกายรปู พรหม กน็ ง่ิ อยทู ศ่ี นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายรปู พรหม พอถกู สว นเขา
เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ใจกายรปู พรหมเมอ่ื หยดุ นง่ิ อยทู ศ่ี นู ยก ลางดวงธมั มาน-ุ
ปส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวง
สมาธิ หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ
หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา เหน็ กายรปู พรหมละเอยี ด

ใจกายรปู พรหมละเอยี ด หยดุ อยศู นู ยก ลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายรปู พรหมละเอยี ด
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ
อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายอรปู พรหม

ใจกายอรปู พรหม กห็ ยดุ นงิ่ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายอรปู พรหม พอถกู
สวนเขา ก็เห็นดวงธัมมานุปสสนาสติปฏฐาน หยุดนิ่งอยูท่ีศูนยกลางดวงธัมมานุปสสนา-
สตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ
อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็

(18) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน

ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวง
วมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายอรปู พรหมละเอยี ด

ใจกายอรูปพรหมละเอียด หยุดอยูศูนยกลางดวงธรรมที่ทำใหเปนกายอรูปพรหม
ละเอยี ด ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ นง่ิ อยศู นู ยก ลางดวงธมั มาน-ุ
ปส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ
หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา
เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยู
กลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายธรรม รปู เหมอื นพระปฏมิ า เกตดุ อกบวั ตมู
ใสเปน กระจกสอ งหนา หนา ตกั โตเลก็ ตามสว น หนา ตกั เทา ไหน ดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน
ธรรมกายกโ็ ตเทา นน้ั กลมรอบตวั อยกู ลางกายธรรมกายนนั่ ธรรมกายเปน ตวั พทุ ธรตั นะ
ดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน ธรรมกายเปน ธรรมรตั นะ

ใจพทุ ธรตั นะ กห็ ยดุ นงิ่ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน ธรรมกาย พอหยดุ ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ
อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ ธรรมกายละเอยี ด โตกวา ธรรมกายทเี่ หน็ แลว นน้ั ๕ เทา

ใจธรรมกายละเอยี ด กห็ ยดุ นง่ิ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน ธรรมกายละเอยี ด
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐานขยายสว น โตหนกั ขน้ึ ไป ใจกห็ ยดุ นงิ่ อยทู ี่
ศนู ยก ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยู
กลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวง
วมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายธรรม
พระโสดา หนา ตกั ๕ วา สงู ๕ วา เกตดุ อกบวั ตมู ใสหนกั ขน้ึ

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (19)

ใจกายพระโสดา กห็ ยดุ นงิ่ อยทู ศ่ี นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายพระโสดา ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู
สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ
หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ-
ญาณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายธรรมพระโสดาละเอยี ด อยใู นกลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะของพระโสดานนั้ หนา ตกั ๑๐ วา

ใจของกายพระโสดาละเอยี ด หยดุ นงิ่ อยทู ก่ี ลางดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายพระโสดา
ละเอยี ด ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ นงิ่ อยทู ศ่ี นู ยก ลางดวงธมั มา-
นปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ
หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา
เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยู
กลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายพระสกทิ าคา หนา ตกั ๑๐ วา สงู ๑๐ วา
เกตดุ อกบวั ตมู ใสหนกั ขน้ึ

ใจของกายพระสกทิ าคา กห็ ยดุ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายพระสกทิ าคา
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ
หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ-
ญาณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายพระสกทิ าคาละเอยี ด หนา ตกั ๑๕ วา สงู ๑๕ วา
เกตดุ อกบวั ตมู ใสหนกั ขนึ้

๒ พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากน้ำ หมายถงึ ธรรมกายพระอรหตั ตผลทไ่ี ดบ รรลมุ รรค (กำจดั สญั โญชน ๑๐ ไดแ ลว )
ผล และนพิ พานแลว สว นผปู ฏบิ ตั ภิ าวนาไดถ งึ ธรรมกาย แตย งั ละสญั โญชนเ บอ้ื งตำ่ อยา งนอ ย ๓ ประการ (สกั กาย-
ทฏิ ฐิ วจิ กิ จิ ฉา สลี พั พตปรามาส) ไมไ ด หลวงพอ ทา นแสดงวา ยงั เปน แตโ คตรภบู คุ คล ผไู ดโ คตรภญู าณ เทา นน้ั

๓ พระเดชพระคุณ หลวงพอวัดปากนำ้ หมายถึง ต้ังแตข้ันอนุปสสนา เห็นแจงในสภาวะของสังขารธรรมตลอดถึง
โลกุตตรวิปสสนา เห็นแจงในสภาวะของวิสังขารธรรมคือพระนิพพาน และเห็นแจงใน อริยสัจ ๔ อันเปนไปใน
ญาณ ๓ มอี าการ ๑๒ - พระภาวนาวสิ ทุ ธคิ ณุ (เสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล ป.ธ. ๖)

(20) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

ใจของกายพระสกิทาคาละเอียด หยุดอยูท่ีกลางดวงธรรมที่ทำใหเปนกายพระ
สกทิ าคาละเอยี ด ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มาน-ุ
ปส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ
หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา
เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยู
กลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายพระอนาคา หนา ตกั ๑๕ วา สงู ๑๕ วา
เกตดุ อกบวั ตมู ใสหนกั ขนึ้

ใจของกายพระอนาคา กห็ ยดุ นงิ่ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายพระอนาคา
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน
ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ หยดุ อยกู ลางดวง
สมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ
อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณ-
ทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายพระอนาคาละเอยี ด หนา ตกั ๒๐ วา สงู ๒๐ วา เกตดุ อก
บวั ตมู ใสหนกั ขน้ึ

ใจของกายพระอนาคาละเอียด ก็หยุดอยูที่ศูนยกลางดวงธรรมที่ทำใหเปนกาย
พระอนาคาละเอยี ด ถกู สว นเขา เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน หยดุ อยกู ลางดวงธมั มา-
นปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ
หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา
เหน็ ดวงวมิ ตุ ติ หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ หยดุ อยู
กลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา กเ็ หน็ กายพระอรหตั หนา ตกั ๒๐ วา สงู ๒๐ วา
เกตดุ อกบวั ตมู ดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน พระอรหตั ก็ ๒๐ วา กลมรอบตวั

ใจของพระอรหตั กห็ ยดุ อยทู ศี่ นู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน พระอรหตั ถกู สว นเขา
เหน็ ดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน วดั ผา เสน ศนู ยก ลาง ๒๐ วา กลมรอบตวั เหมอื นกนั หยดุ
อยกู ลางดวงธมั มานปุ ส สนาสตปิ ฏ ฐาน ถกู สว นเขา เหน็ ดวงศลี วดั ผา เสน ศนู ยก ลาง ๒๐ วา

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (21)

กลมรอบตวั เหมอื นกนั หยดุ อยกู ลางดวงศลี ถกู สว นเขา เหน็ ดวงสมาธิ วดั ผา เสน ศนู ยก ลาง
๒๐ วา กลมรอบตวั เหมอื นกนั หยดุ อยกู ลางดวงสมาธิ ถกู สว นเขา เหน็ ดวงปญ ญา วดั ผา เสน
ศนู ยก ลาง ๒๐ วา กลมรอบตวั เหมอื นกนั หยดุ อยกู ลางดวงปญ ญา ถกู สว นเขา เหน็ ดวง
วมิ ตุ ติ วดั ผา เสน ศนู ยก ลาง ๒๐ วา กลมรอบตวั เหมอื นกนั หยดุ อยกู ลางดวงวมิ ตุ ติ ถกู สว น
เขา เหน็ ดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ วดั ผา เสน ศนู ยก ลาง ๒๐ วา กลมรอบตวั เหมอื นกัน หยดุ
อยกู ลางดวงวมิ ตุ ตญิ าณทสั สนะ ถกู สว นเขา เหน็ กายพระอรหตั ละเอยี ด สวยงามมาก
นเ่ี ปน กายท่ี ๑๘ เมอื่ ถงึ พระอรหตั นแ้ี ลว หลดุ กเิ ลสหมด ไมม กี เิ ลสเลย เสรจ็ กจิ ในพระพทุ ธ
ศาสนา ทง้ั สมถวปิ ส สนาตลอด๒

ตง้ั แตก ายมนษุ ยถ งึ กายอรปู พรหมละเอยี ด แคน นั้ เรยี กวา ขน้ั สมถะ

ตงั้ แตก ายธรรมโคตรภทู งั้ หยาบทงั้ ละเอยี ด จนกระทงั่ ถงึ กายพระอรหตั ทงั้ หยาบ
ทงั้ ละเอยี ด นี้ ขน้ั วปิ ส สนา ทงั้ นน้ั ”๓

นท้ี เี่ รามาเรยี นสมถวปิ ส สนาวนั น้ี ตอ งเดนิ แนวนี้ ผดิ แนวนไ้ี มไ ด และกต็ อ งเปน อยา ง
นี้ ผดิ อยา งนไ้ี ปไมไ ด ผดิ อยา งนไี้ ปกเ็ ลอะเหลว ตอ งถกู แนวนี้ เราจะตอ งยดึ กายมนษุ ยน ี่
เปน แบบ เขา ไปถงึ กายมนษุ ยล ะเอยี ด ยดึ กายมนษุ ยล ะเอยี ดนน่ั เปน แบบ เขา ไปถงึ กายทพิ ย
ตอ งยดึ กายทพิ ยน น่ั เปน แบบ เขา ถงึ กายทพิ ยล ะเอยี ด ตอ งยดึ กายทพิ ยล ะเอยี ดเปน แบบ
จะโยกโยไ ปไมไ ด เขา ไปถงึ กายรปู พรหม ตอ งยดึ กายรปู พรหมเปน แบบ เขา ถงึ กายรปู พรหม
ละเอยี ด ตอ งยดึ กายรปู พรหมละเอยี ดเปน แบบไป เขา ถงึ กายอรปู พรหม ยดึ กายอรปู พรหม
เปนแบบ เขาถึงกายอรูปพรหมละเอียด ยึดกายอรูปพรหมละเอียดเปนแบบ เขาถึง
กายธรรม ยดึ กายธรรมเปน แบบ

น่ีท่ีปนไวเปนรูปพระปฏิมา ท่ีเขาปนไวในโบสถพระวิหารการเปรียญ นี่เขาทำแบบ
ไวด ี เขา ถงึ กายธรรมละเอยี ด ยดึ กายธรรมละเอยี ดเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรมพระโสดา
ยดึ กายธรรมพระโสดาเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรมพระโสดาละเอยี ด ยดึ กายธรรมพระโสดา
ละเอยี ดเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรมพระสกทิ าคา ยดึ กายธรรมพระสกทิ าคาเปน แบบ เขา ถงึ
กายธรรมพระสกทิ าคาละเอยี ด ยดึ กายธรรมพระสกทิ าคาละเอยี ดเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรม

(22) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบื้องตน

พระอนาคา ยดึ กายธรรมพระอนาคาเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรมพระอนาคาละเอยี ด ยดึ กาย
ธรรมพระอนาคาละเอยี ดเปน แบบ เขา ถงึ กายธรรมพระอรหตั ยดึ กายธรรมพระอรหตั เปน
แบบ เขา ถงึ ธรรมกายพระอรหตั ละเอยี ด ยดึ กายธรรมพระอรหตั ละเอยี ดเปน แบบ นเ้ี ปน
หลกั ฐาน ในพระพทุ ธศาสนา

ในสมดุ ทไี่ ดร บั แจกกนั ทวั่ ๆ หนา นนั้ ๑๘ รปู หนา ปง [ปก] ทอี่ ธบิ ายมานี้ นบั ดไู ดต งั้ แต
๑) กายมนษุ ย ๒) กายมนษุ ยล ะเอยี ด ๓) กายทพิ ย ๔) กายทพิ ยล ะเอยี ด ๕) กายรปู พรหม
๖) กายรปู พรหมละเอยี ด ๗) กายอรปู พรหม ๘) กายอรปู พรหมละเอยี ด ๙) กายธรรม
๑๐) กายธรรมละเอยี ด ๑๑) กายพระโสดา ๑๒) กายพระโสดาละเอยี ด ๑๓) กายพระ-
สกทิ าคา ๑๔) กายพระสกทิ าคาละเอยี ด ๑๕) กายพระอนาคา ๑๖) กายพระอนาคาละเอยี ด
๑๗) กายพระอรหตั ๑๘) กายพระอรหตั ละเอยี ด

ทอ่ี ธบิ ายมาน้ี หนา ปง ทแ่ี จกไปแลว ทกุ คนนนั้ นแ้ี หละหลกั ปฏบิ ตั พิ ระพทุ ธศาสนา
ตอ งแนน อน จบั ตวั วางตายอยา งนี้ ไมเ ลอะเลอื นเหลวไหล

แตว า จะไปทางนต้ี อ ง “หยดุ ” ทางธรรม เรมิ่ ตน ตอ งหยดุ ตงั้ แตต น จนกระทง่ั
พระอรหตั ถา ไมห ยดุ กไ็ ปไมไ ด ชดั ทเี ดยี ว แปลกไหมละ ไปทางโลก เขาตอ งไปกนั ปราด
เปรยี ววอ งไวคลอ งแคลว ตอ งเลา เรยี นกนั มากมายจนกระทงั่ รเู ทา ทนั เหลย่ี มคผู คู นตลอดสาย
จงึ จะปกครองโลกใหร งุ เรอื งเจรญิ ได แตว า จะไปทางธรรมนแี่ ปลก “หยุด” เทา นนั้ แหละไป
ได หยดุ อยา งเดยี วเทา นน้ั

เร่ืองนี้พูดเอาเองหรือมีตำรับตำราอยางไร ? มีตำรับตำราอยางนี้ คือเม่ือคร้ัง
พระบรมศาสดายงั ดำรงพระชนมอ ยู ในเมอื งสาวตั ถี มพี ราหมณป โุ รหติ และนางพราหมณี
เปนปุโรหิตของพระเจาปเสนทิโกศล คลอดบุตรออกมาคนหน่ึง เวลาคลอดออกมาแลว
กลางคนื ศสั ตราอาวธุ ในบา นลกุ เปน ไฟไปหมด พอ เปน พราหมณเ ฒา ดว ย เปน พราหมณค รู
พระเจา แผน ดนิ ดว ย ตระหนกตกใจ นมี่ นั เรอื่ งอะไรกนั

ตรวจดตู ำรากร็ ไู ดท นั ทวี า ลกู ชายเราทเ่ี กดิ มานจี่ ะเปน คนรา ย จะเปน โจรรา ย จะฆา
มนษุ ยม ากมาย รทู เี ดยี วดว ยตำราของเขา เมอ่ื มโี อกาส กเ็ ขา ทลู พระเจา ปเสนทโิ กศลวา

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (23)

พระพทุ ธเจา ขา ลกู ของขา พระพทุ ธเจา ทค่ี ลอดออกมาน้ี จะตอ งเปน คนฆา มนษุ ยเ สยี แลว
จะฆา มนษุ ยม ากดว ย จะควรเอาไวห รอื ปลงชวี ติ เสยี เปน ประการใด ขอพระองคไ ดท รงพระ
กรณุ าเถดิ ขา พระพทุ ธเจา ขอมอบถวายชวี ติ บตุ รของขา พระพทุ ธเจา แดพ ระองค

ฝา ยพระเจา ปเสนทโิ กศลกท็ รงดำรวิ า ไอเ ดก็ เลก็ นดิ เดยี วจะเปน อะไรไปละ เกรงใจ
พราหมณ เคารพพราหมณ นบั ถอื พราหมณ ดว ยทรงดำรจิ ะเอาอกเอาใจพราหมณ รู
เหมอื นกนั วา พราหมณพ ดู แลว ไมค อ ยจะผดิ ตะขดิ ตะขวงใจอยเู หมอื นกนั เอาไวด กู อ นเถดิ
ทา นพราหมณ เดก็ คนเดยี ว ถา วา มนั เปลย่ี นแปลงอยา งไร เราจะฆา มนั เมอื่ ไรกฆ็ า ได
มนั จะไปไหน ฉนั ปกครองคนทงั้ ประเทศ พดู ใหพ ราหมณใ จดสี กั หนอ ย พราหมณก ต็ ามพระทยั
เอาไวโ ตขน้ึ เมอ่ื พราหมณร วู า ไอน มี่ นั จะฆา คน เบยี ดเบยี นสตั วม ากนกั เราจะทำอยา งไร กเ็ ลย
ใหช อ่ื วา อหงิ สกมุ าร กมุ ารไมเ บยี ดเบยี นใคร และจรงิ อยา งนน้ั ดว ย ตง้ั แตเ ลก็ มาดนี กั ดหี นา
พอ แมก ร็ กั ใคร พระเจา ปเสนทโิ กศลกร็ กั ใคร รำ่ เรยี นวชิ าความรใู นทางราชการในทางบา น
เมอื ง เขาไมแ พใ คร ปญ ญาดเี ฉลยี วฉลาดวอ งไว เรยี นศสั ตราอาวธุ เรยี นมวยไมแ พใ คร
เฉลยี วฉลาดดนี กั

เมอื่ ไดว ชิ าสมควรแลว ตอ ไปจะตอ งเปน คนใชข องพระราชา เพราะพอ เปน ปโุ รหติ
ของพระราชาอยแู ลว ตอ งไปเรยี นวชิ าใหส งู เรยี กวา วชิ าปกครองแผน ดนิ ปกครองประเทศ
สง ไปเรยี นกบั ทศิ าปาโมกขอาจารย ทศิ าปาโมกขอาจารยม ลี กู ศษิ ยถ งึ ๕๐๐ คน

พราหมณป โุ รหติ ผนู เี้ มอ่ื สง ลกู ไปเรยี นเชน นนั้ กม็ อบใหก บั อาจารยท ศิ าปาโมกข ทศิ า
ปาโมกขอาจารยไ ดร บั อหงิ สกมุ ารไว กส็ อนเปน อนั ดบิ อนั ดี ยงั กบั ลกู กบั เตา ไดใ กลเ คยี งกบั
อหงิ สกมุ าร อหงิ สกมุ ารฉลาดฉอเลาะดนี กั เขา ใกลค รลู ะกอ ทกุ อยา ง ทง้ั กาย ทง้ั วาจา
ทงั้ ใจ หาทตี่ ไิ มไ ด อาจารยร กั ใคร เรยี นวชิ ากไ็ มแ พใ คร เฉลยี วฉลาดทกุ อยา ง กำลงั รา ง
กายกด็ ี สวยงาม กส็ วยงาม อาจารยห ลง ทงั้ ๕๐๐ คน รกั อหงิ สกมุ ารมากกวา ใครๆ เมอ่ื
ศษิ ยท ง้ั ๔๙๙ คน เหน็ วา ไมไ ดก าร เราไมฆ า อหงิ สกมุ ารเสยี พวกเราโงหวั ไมข น้ึ แน มนั กดหวั
เราจมหมด เราจะตอ งฆา มนั เสยี เอาไวไ มไ ด

คนโนน บา ง คนนบี้ า ง ชว ยกนั หาเรอ่ื งใสเ จา บา ง ยวั่ เจาบา ง เยา เจา บา ง พอเจา

(24) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน

เกะกะเขา ฟอ งอาจารย หาวา เกะกะ หนกั เขา ๆ มนั มากเรอื่ ง หนกั เขา ทา นอาจารยเ หน็ ดว ย
วา มนั ดแี ตต อ หนา เรา พน เราไป มนั ไปขม เขา อยา งนี้ รกุ รานเขาอยา งนี้ แทท จี่ รงิ มนั ไป
แหยข น้ึ มนั ปน ขน้ึ มนั ปลกุ ขน้ึ มนั แกไ ขใหช ว่ั มนั ฟอ งอาจารยอ ยเู สมอ มนั หนาหเู ขา แลว

ลงทา ยจนกระทง่ั อาจารยค ดิ วา ไอล กู ศษิ ยค นนเ้ี อาไวไ มไ ดแ ลว เดอื ดรอ นนกั เมอื่
เอาไวไ มไ ด อาจารยต อ งฆา อาจารยฆ า จะทำอยา งไร อาจารยฆ า ลกู ศษิ ย เสยี ชอื่ ทศิ า-
ปาโมกขอ าจารยแ ย ลกู ศษิ ยเ ปน พระเจา แผน ดนิ กม็ มี ากมาย พวกเหลา นน้ั เปน กษตั รยิ ก ม็ าก
ทมี่ าเรยี นวชิ า ถา วา ฆา ลกู ศษิ ยก เ็ สยี ชอ่ื ครทู เี ดยี ว จะทำอยา งไรดี ตอ งฆา ทางออ ม เรยี น
วชิ าไป พอถงึ วชิ าบทหนง่ึ ปด หนา สมดุ เลยทเี ดยี ว ลกู ศษิ ยก ถ็ ามวา ทำไมตอ งปด เสยี เลา
อาจารย ? ผมอยากศกึ ษาตอ ไป ไมไ ดล ะแก เรอ่ื งนี้ ตรงนม้ี นั เปน วชิ าทเี่ รยี นเขา แลว เมอ่ื
สำเรจ็ แลว จะเปน เจา โลกทเี ดยี ว จงึ พดู วา ถา จะเรยี นจรงิ ๆ ตอ งเอานว้ิ มอื ของมนษุ ย มา
๑,๐๐๐ องคลุ ี จงึ จะเรยี นได

นจ่ี ะหาอบุ ายฆา ลกู ศษิ ยล ะนะ ลกู ศษิ ยก ห็ มดทา ตอ งหยดุ เรยี น กพ็ ดู กนั วา ถา มนั
อยากไดกต็ อ งฆา มนษุ ย ฆา มนษุ ยไ ปไมท นั ถงึ พนั หรอก มนษุ ยค นใดคนหนง่ึ มนั กต็ อ งฆา ตวั
เสยี บา ง มนั จะเอาไวท ำไม มนษุ ยม นั มากดว ยกนั น่ี สำเรจ็ แน อาจารยน กึ วา ไอน ตี่ อ งถกู
ฆา แนล ะ ใชม อื คนอนื่ ฆา เถอะ นเี่ หลย่ี มของครฆู า ลกู ศษิ ย อหงิ สกมุ ารนง่ั คอตก เราเกดิ
มาในสกลุ พราหมณ เปน ครสู อนเขามา บาปกรรมไมไ ดท ำเลย มศี ลี บรสิ ทุ ธติ์ ลอดมา ตงั้ แต
เกดิ จนถงึ บดั นี้ ความชวั่ นดิ หนอ ยไมไ ดก ระทำ คราวนเ้ี รามาเรยี นวชิ าจะตอ งฆา มนษุ ยเ สยี
แลว ถา ไมฆ า มนษุ ย วชิ าของเรากไ็ มส ำเรจ็ กพ็ ดู กะอาจารยว า ตกลง ถา จะตอ งฆา มนษุ ย
ใหไดองคุลีมาพันหน่ึงจึงจะเรียนสำเร็จ

ตกลงรบั ปากทา นอาจารย รอ งไหเ สยี ใจ เศรา โศกเสยี ใจ ตอ งเปน คนลามกเลวทราม
ฆา มนษุ ย เปน คนใจบาปหยาบชา เสยี อกเสยี ใจรอ งไห พไิ รรำพนั นกั ถงึ อยา งใด ถา วา ไม
เอานวิ้ มอื มาใหอ าจารยพ นั หนง่ึ ทา นกจ็ ะไมบ อกวชิ าสำเรจ็ ใหเ รา เมอ่ื เราเรยี นวชิ าไมส ำเรจ็
เรากเ็ ปน คนชนั้ สงู ไมไ ด เปน เจา โลกไมไ ด ตอ งเรยี นวชิ าใหส ำเรจ็ จงึ เปน เจา โลกได

ฉะนน้ั การเรยี นวชิ าใดๆ เราตอ งใชว ชิ านนั้ ๆ ได ถา เรยี นแลว ใช วชิ านน้ั ๆ ไมไ ด

หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน (25)

จะเรยี นทำไม เสยี เวลาเปลา ๆ เสยี ขา วสกุ เรยี นวชิ าไหน ตอ งใชว ชิ านนั้ ได เอาละ พงึ่ ได
เอาละ วชิ านน้ั ใชไ ด เหมอื นยงั กบั เราเรยี นวชิ าวนั น้ี เรากต็ อ งเรยี นจรงิ ทำจรงิ ตอ งพง่ึ วชิ า
ทเี่ ราเรยี นนใ้ี หไ ด ใหศ กั ดส์ิ ทิ ธทิ์ เี ดยี ว ครใู ชไ ดอ ยา งไร ลกู ศษิ ยก ต็ อ งใชไ ดเ หมอื นครู อยา งน้ี
เรยี กวา คนมปี ญ ญา เรยี กวา คนฉลาด เหมอื นองคลุ มี าลโจร

เมอื่ เวลาอหงิ สกมุ ารตกลงตอ งเรยี นแน กร็ บั อาจารยว า เอาละ ผมจะยอมเรยี น
ยอมหาองคลุ มี นษุ ยม าใหพ นั หนง่ึ อาจารยก ส็ ง ดาบฟา ฟน ใหเ ลม หนง่ึ ถนดั มอื เลยเชยี ว นี่
เอาไป ทา นอหงิ สกมุ ารกห็ ยกั รงั้ ตงั้ ทา เลยทเี ดยี ว เมอื่ ออกจากอาจารยแ ลว กห็ าเครอ่ื ง
รอ ยเครอ่ื งแทงนว้ิ ตดิ ตวั ไป พอออกจากทา นอาจารย เมอื่ พบใครกช็ า งเถอะ เปรยี้ ะคอขาด
เปรยี้ ะแขนขาด ขาดครงึ่ ตวั ตดั เอาองคลุ ไี ปองคลุ หี นงึ่ ๆ ใครขวางไมไ ดเ ลย พบไมไ ดเ ลย
ไมว า คนไหนเลยทเี ดยี ว ไมว า มนษุ ยค นใด ไมว า ชนั้ สงู ชนั้ กลาง ชนั้ ต่ำ ฆา หมด ฆา เสยี
จนกระทงั่ เลา ลอื ระบอื ลอื เลอ่ื งไปวา ในเมอื งสาวตั ถนี น้ั มโี จรสำคญั คอื องคลุ มี าลโจร ทช่ี อื่
องคลุ มี าลโจรนน้ั กเ็ พราะนว้ิ มอื ไดม าแลว รอ ยเขา ตากแหง แลว คลอ งคอไป นบั นว้ิ ได ๙๙๙
นว้ิ แลว เรอื่ งถงึ พระเจา ปเสนทโิ กศลใหก รฑี าทพั ยกไปปราบองคลุ มี าลโจร ธรรมเนยี ม
ของกษตั รยิ โ บราณ เมอื่ กษตั รยิ ต อ กษตั รยิ ไ ปพบกนั ตอ งรำทวนกนั กษตั รยิ ต อ กษตั รยิ ด ว ย
กนั ตอ งรำกระบร่ี ำทวนกนั ตอ งฟาดฟน กนั เอง ใครดกี ด็ ไี ป ใครไมด กี ค็ อขาดไป ไมใ ชใ ช
ทหารรบเหมอื นธรรมดาในบดั นี้ เมอื่ เจอะเขา ตอ งรำทวนเองทงั้ นนั้ เอาฝม อื กษตั รยิ ท งั้ นน้ั
เอาฝม อื ตวั เองทงั้ นน้ั

พระเจา ปเสนทโิ กศลกท็ อ พระทยั เอะ ! นเ่ี ราไปปราบองคลุ มี าลโจร ตอนนจ้ี ะตอ งไป
รำกระบกี่ ะมนั ตอ งไปรำทวนกะมนั เมอ่ื มนั เกดิ มา ศสั ตราอาวธุ มนั กล็ กุ เปน ฟน เปน ไฟ เรา
ไมม อี ศั จรรยเ หมอื นอยา งกะมนั เมอื่ ไปรำทวนเขา แลว คอเราจะขาดหรอื คอมนั จะขาด เรา
กย็ งั ไมร ู ไมแ นพ ระทยั ทอ พระทยั รงุ เชา จะยกทพั ไปคดิ วา เมอื่ ยกทพั ไปแลว ไมต รงไปเลย
ทเี ดยี ว ไปพกั อยใู กลๆ วหิ ารเชตวนั กอ น ไปทลู พระพทุ ธเจา เสยี กอ น

นางพราหมณผี เู ปน มารดา พอรวู า พระเจา ปเสนทโิ กศลจะยกทพั ไป ตวั กเ็ ลยลว งหนา
ไปเสยี กอ น จะไปบอกลกู ชายใหห นไี ป ไมเ ชน นนั้ พระเจา ปเสนทโิ กศลจะฆา เสยี พระพทุ ธเจา
ทรงทราบวา เมอื่ นางพราหมณไี ป องคลุ มี าลโจรเหน็ เขา กจ็ ะฆา นางพราหมณี ฆา แมเ สยี [เพอ่ื ]

(26) หลักและวิธีเจริญสมถะและวิปสสนาเบ้ืองตน

เอานวิ้ อกี ถงึ จะเปน พอ เปน แม ไมเ ขา ใจ ใกลล ะเปน ฆา เลยทเี ดยี ว จะเอานว้ิ จะมงุ เรยี นแต
วชิ าเทา นน้ั แกไมไ ดม งุ อะไร

พระพุทธเจารูวา องคุลีมาลโจรนี้เปนอสีติมหาสาวกองคสุดทายของเรา ถาหากฆา
มารดาเสยี แลว เปน อภพั พสตั ว ไมไ ดม รรคผลในชาตนิ ้ี เราขาดสาวกผใู หญไ ป ไมค รบ ๘๐ ได
๗๙ เทา นนั้ เราจำเปน ทจ่ี ะตอ งไปทรมานองคลุ มี าลโจร พระองคท รงทราบชดั กเ็ สดจ็ ไปกอ น
ใครๆ ทง้ั หมด ไปถงึ องคลุ มี าลโจร องคลุ มี าลโจรพอเหน็ เขา เทา นนั้ แหม! นวิ้ มนั งามจรงิ
วชิ าเราเปน เจา โลกแน สำเรจ็ แน

พอเหน็ พระศาสดาทงั้ พระรปู ทงั้ พระรศั มี ทง้ั งดทง้ั งาม ดไู มเ บอื่ นา เลอื่ มใส นา ไหว
นา บชู าทงั้ นนั้ กค็ าดวา สำเรจ็ แน กร็ เี่ ขา ใสท เี ดยี ว ควา ดาบฟา ฟน กร็ ใ่ี สป ราดเขา ฟน พอปราด
เขา ฟน พรดื หา งออกไป ๒๐-๓๐ วา เอาละซิ ตานหี้ า งออกไปเสยี แลว องคลุ มี าลโจรกต็ าม
ใหญ วง่ิ ตกึ ๆๆ ไมไ ดร อละ จเ๋ี ชยี ว แลว กโ็ จนฟน พรดื ไปอกี แลว หา งตง้ั ๔๐-๕๐ วา ไปใหญ
เชยี ว หา งหนกั ขนึ้ ทกุ ที พอวงิ่ หนกั เขา ๆ ใกลจ ะทนั วง่ิ ชา ๆ ใกลจ ะทนั พอใกลจ ะทนั กพ็ รดื
หา งไปเสยี กวา นน้ั อกี แลว เทา ไหรๆ กฟ็ น ไมไ ด ฟน ไมส ำเรจ็ เมอ่ื ฟน ไมส ำเรจ็ จนกระทงั่
หดื ขน้ึ คอเหนอ่ื ยเตม็ ท่ี พอเหนอื่ ยเตม็ ทแ่ี ลว คดิ วา นเี่ ขาเปน เจา โลกกอ นเรา เราไมใ ชเ จา โลก
แน เหน็ จะเปน ไมไ ด บญุ ไมเ ทา ทนั เขาแลว ทอ ในใจ พอทอ ใจ ใจมนั กล็ ดหมดทฏิ ฐมิ านะ ยอม
จำนนพระองค เมอ่ื ยอมจำนนพระองคแ ลว กเ็ ปลง วาจาวา “สมณะหยดุ ” พระองคท รง
เหลยี วพระพกั ตรม าตรสั วา “สมณะหยดุ แลว ทา นไมห ยดุ ” คำวา “หยุด” อนั นแี้ หละถกู
ตง้ั แตต น จนเปน พระอรหตั คำวา หยดุ อยา งนี้ คำเดยี วเทา นน้ั ถกู ทางสมณะตง้ั แตต น
จนพระอรหตั เปน ตวั ศาสนาแทๆ เชยี ว คำวา “หยุด”

เพราะฉะน้ัน ตองเอาใจหยุดอยูศูนยกลางดวงธรรมที่ทำใหเปนกายมนุษย
หยดุ นน่ั แหละถกู เปา หมายใจดำ ถกู โอวาทของพระบรมศาสดา ถา ไมห ยดุ จะปฏบิ ตั ิ
ศาสนาสกั ๔๐-๕๐ ปก ช็ า ง ทส่ี ดุ จะมอี ายสุ กั ๑๐๐ ป หรอื ๑๒๐-๑๓๐ ป ถา ใจหยดุ
ไมไ ด ไมถ กู ศาสนาสกั ที หยดุ เขา สบิ เขา ศนู ยก ลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กายมนษุ ยไ มไ ด
ไมถ กู ศาสนาสกั ที ตอ เมอื่ ใดหยดุ ได กถ็ กู ศาสนาทเี ดยี ว ถกู พระโอษฐข องพระศาสดา
ทเี ดยี ว ใหจ ำใหแ มน อยา งน.ี้

อารมั ภบท

พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากนำ้ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร) ซงึ่ ตอ ไปนจ้ี ะ
เรียกชื่อทานโดยยอวา “หลวงพอวัดปากนำ้ ” ทานไดปฏิบัติ และสอนศิษยานุศิษยให

ศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ติ ามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกาย คอื ธรรมทปี่ ระชมุ คณุ ธรรม

ของพระอริยเจาถึงของพระพุทธเจา ตามศักดิ์แหงบุญบารมี และตามระดับภูมิธรรม
ทป่ี ฏบิ ตั ติ ามรอยบาทพระพทุ ธองคไ ด ซง่ึ จะไดก ลา วเปน ๔ ขนั้ ตอน คอื

๑) ข้ันสมถกัมมัฏฐาน
๒) ขนั้ วปิ ส สนากมั มฏั ฐาน
๓) ขนั้ บรรลมุ รรคผลนพิ พาน และ
๔) ขน้ั เจรญิ วชิ ชา คณุ เครอื่ งกำจดั อวชิ ชามลู รากฝา ยเกดิ ทกุ ขท ง้ั ปวง และ “วชิ ชา

สะสางธาตธุ รรม” ใหบ รสิ ทุ ธิ์ อนั เปน คณุ เครอ่ื งชว ย “บำบดั ทกุ ข- บำรงุ สขุ ”
แกผ ปู ฏบิ ตั เิ องและแกผ อู น่ื ได ตามสมควรแกภ มู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ด

แตกอนท่ีจะไดกลาวถึงแนวทางการปฏิบัติตามขั้นตอนตางๆ นั้น ใครขอทำความ
เขา ใจแนวทางการบำเพญ็ สมณธรรมของพระมหาโพธสิ์ ตั วเ จา ของเรา ในคนื วนั เพญ็ เดอื นวสิ าขะ
เม่ือ ๒๕๙๗ ป (ถึง พ.ศ.๒๕๕๒) ท่ีผานมานี้ จนถึงไดตรัสรูพระอริยสัจ ๔ และไดบรรลุ
พระอนตุ ตรสมั โพธญิ าณเปน สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ในตอนรงุ อรณุ คนื วนั เพญ็ เดอื นวสิ าขะ
ดงั ทพ่ี ระพทุ ธองคไ ดต รสั กบั โพธริ าชกมุ าร มปี รากฏในโพธริ าชกมุ ารสตู ร๑ มคี วามโดยยอ วา

ในยามตนแหงราตรี พระมหาโพธิสัตวเจาของเราน้ี ไดทรงเจริญสมถภาวนา
ถงึ จตตุ ถฌาน ใหพ ระหทยั เปน สมาธติ ง้ั มนั่ ปราศจากอปุ กเิ ลส (นวิ รณปู กเิ ลส คอื กเิ ลสนวิ รณ
เครอ่ื งกน้ั ปญ ญา) ออ นโยนควรแกง านแลว ไดท รงนอ มพระหทยั ไปเพอื่ “ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ”
คอื ญาณระลกึ ชาติ ไดเ ปน อนั มาก ไดท รงเหน็ สตั วโ ลกทง้ั หลาย ตา งเวยี นวา ยตายเกดิ อยใู น
สงั สารจกั รไมม ที ส่ี นิ้ สดุ ไปเกดิ ใน “สคุ ตภิ พ” คอื ไปเกดิ ในภพภมู ทิ ด่ี ี ทมี่ คี วามสขุ ความเจรญิ

๑ พระไตรปฎ กบาลฉี บบั สยามรฐั เลม ท่ี ๑๓ มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก ขอ ๕๐๕-๕๐๙ หนา ๔๕๘-๔๖๒.

2 อารมั ภบท

ในระดบั โลกยิ สขุ ไดแ ก ไปเกดิ ในโลกมนษุ ยบา ง ในเทวโลกบา ง ในพรหมโลก-อรปู โลกบา ง
แตม นี อ ยลงตามลำดบั และไปเกดิ ใน “ทคุ คตภิ พ” คอื ไปเกดิ ในภพภมู ทิ ไี่ มด ี ทไี่ มม คี วามสขุ
ความเจรญิ ไดแ กไ ปเกดิ ในโลกของสตั วเ ดรจั ฉานบา ง ในโลกของเปรตบา ง สตั วน รกบา ง
อสรุ กายบา ง ซงึ่ มมี ากตอ มากนกั นเี้ ปน การบรรลวุ ชิ ชาที่ ๑ ในยามตน แหง ราตรี จงึ ทรง
เกดิ ธรรมสงั เวชสลดพระหทยั และใครจ ะทราบวา อะไรหนอเปน เหตเุ ปน ปจ จยั ใหส ตั วโ ลก
ตอ งเวยี นวา ยตายเกดิ เปน ทกุ ขอ ยอู ยา งนี้

ในยามกลางแหง ราตรี ไดท รงเจรญิ สมถภาวนาถงึ จตตุ ถฌานอกี ครงั้ หนง่ึ ใหพ ระหทยั
เปนสมาธิต้ังม่ัน ปราศจากอุปกิเลส ออนโยน ควรแกงาน แลวไดทรงนอมพระหทัยไปเพ่ือ
“จตุ ปู ปาตญาณ” คอื รจู ตุ แิ ละอบุ ตั ิ (ปฏสิ นธ)ิ ของสตั วท งั้ หลายผเู ปน ไปตามกรรม กลา วคอื
ทรงร-ู เหน็ แจง วา สตั วโ ลกทำกรรมดกี ต็ าม ชว่ั กต็ าม จะไดร บั ผลอยา งไรตอ ไปในอนาคต
ทง้ั ในภพชาตนิ ี้ และในภพชาตติ อ ๆ ไปอยา งไรๆ เปน ตน ทรงเกดิ ธรรมสงั เวชสลดพระหทยั
และประสงคจะทราบวา อะไรหนอเปนเหตุเปนปจจัยใหสัตวโลกตองเวียนวายตายเกิดและ
ตดิ อยใู นโลกอนั เปน ทกุ ขอ ยอู ยา งนี้ นเ้ี ปน การบรรลวุ ชิ ชาท่ี ๒ ในยามกลางแหง ราตรี

ในยามปลายแหงราตรี ไดทรงเจริญสมถภาวนาถึงจตุตถฌาน ใหพระหทัยเปน
สมาธิต้ังมั่น ปราศจากอุปกิเลส ออนโยนควรแกงานแลว ไดทรงนอมพระหทัยไปเพ่ือ
“อาสวกั ขยญาณ” โดยไดทรงพจิ ารณาเหตใุ นเหตจุ นถงึ ตน ๆ เหตใุ หเ กดิ ทกุ ข (พจิ ารณา
ปฏจิ จสมปุ บาทธรรม) และทรงเหน็ แจง -รแู จง วา เพราะ “อวชิ ชา” คอื ความไมม วี ชิ ชาใหร ู
เห็นอดีต-อนาคต และเหตุผลสืบเน่ืองจากท้ังอดีต-ปจจุบัน-อนาคต และ/หรือ ใหรูเห็น
ปฏจิ จสมปุ บาทธรรม และอรยิ สจั จธรรมตามทเี่ ปน จรงิ เปน เหตใุ หส ตั วโ ลกหลงประพฤตติ น
ผิดศีลผิดธรรมตามอำนาจของกิเลส ตัณหา อุปาทาน ดวยกายทุจริต วจีทุจริต และ
มโนทจุ รติ เปน บาปอกศุ ล เหลา นีเ้ อง ทเี่ ปน เหตเุ ปน ปจ จยั ใหเ กดิ ภพ/ภมู ิ ใหส ตั วห ลงตดิ
อยใู นโลกและตอ งเวยี นวา ยตายเกดิ อยใู นสงั สารจกั ร อนั เปน ทกุ ขอ ยู ไมม ที ส่ี น้ิ สดุ แลว

จึงไดต รสั รู (ทรงเห็นแจง-รูแจง ดว ยพระองคเ อง) พระอริยสัจ ๔ ดว ยญาณ ๓ คอื

สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ มอี าการ ๑๒ และ ไดต รสั รวู ธิ ที ำอาสวกเิ ลส (กามาสวะ
ภวาสวะ อวชิ ชาสวะ) ใหส นิ้ เชอ้ื ไมเ หลอื เศษ เปน พระอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา ผตู รสั รู

อารมั ภบท 3

พระอริยสัจ ๔ ดวยพระองคเองโดยชอบ และไดบรรลุพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณ
ในยามรงุ อรณุ แหง คนื วนั เพญ็ เดอื นวสิ าขะ นนั้ เอง

และไดต รสั กบั โพธริ าชกมุ ารอกี วา
“อธคิ โต โข เม อยํ ธมโฺ ม คมภฺ โี ร ททุ ทฺ โส ทรุ นโุ พโธ สนโฺ ต

ปณโี ต อตกกฺ าวจโร นปิ โุ ณ ปณฑฺ ติ เวทนโี ย.”๒

แปลความวา

“ธรรมทเี่ ราไดบ รรลแุ ลว นแี้ ล เปน ธรรมลกึ ซง้ึ ยากทจี่ ะเหน็ ได
สตั วอ น่ื จะตรสั รตู ามไดย าก เปน ธรรมอนั สงบระงบั ประณตี ไมเ ปน
วสิ ยั ทจ่ี ะหยง่ั ไดด ว ยความตรกึ [คดิ เอาเอง] เปน ธรรมละเอยี ด อนั
บณั ฑติ จะพงึ รแู จง .”

พระอรยิ สจั ๔ ทพ่ี ระพทุ ธองคไ ดต รสั รแู ลว เองโดยชอบนนั้ คอื ทกุ ขสจั ๑ สมทุ ยั สจั ๑
นโิ รธสจั ๑ และมรรคสจั อนั เปน ทางปฏบิ ตั สิ ายกลาง (มชั ฌมิ าปฏปิ ทา) ๑ คอื อรยิ มรรค
มอี งค ๘ เปน ขอ ปฏบิ ตั อิ นั ประเสรฐิ ๘ ประการ ทจ่ี ะนำผปู ฏบิ ตั ใิ หห ลดุ พน จากทกุ ข และ
เปน บรมสขุ อยา งถาวร ไดแ ก

สมั มาทฏิ ฐิ สมั มาสงั กปั ปะ ทพ่ี ระผมู พี ระภาคเจา ทรงสงเคราะหเ ขา ใน ปญ ญาขนั ธ ๑
สัมมาวาจา สัมมากัมมันตะ สัมมาอาชีวะ ที่ทรงสงเคราะหเขาใน ศีลขันธ ๑ และ
สมั มาวายามะ สมั มาสติ สมั มาสมาธิ ทท่ี รงสงเคราะหเ ขา ใน สมาธขิ นั ธ ๑๓ เปน หลกั
ปฏบิ ตั เิ รยี กวา “ไตรสกิ ขา” คอื การอบรมกาย วาจา ใจ และอบรมปญ ญา โดยทางศลี -สมาธ-ิ
ปญ ญา ใหเ จรญิ ขน้ึ เปน อธศิ ลี อธจิ ติ และ อธปิ ญ ญา, ปฐมมรรค มรรคจติ และมรรค
ปญ ญา ฯลฯ อนั มนี ยั อยใู นอรยิ มรรคมอี งค ๘ นน้ั เอง

เพราะเหตนุ น้ั การปฏบิ ตั ไิ ตรสกิ ขา หรอื สมถวปิ ส สนากมั มฏั ฐาน/ภาวนา โดยมี

ศลี เปน บาทฐาน อนั มนี ยั อยใู นอรยิ มรรคมอี งค ๘ กค็ อื การปฏบิ ตั จิ ติ ตภาวนาตามแนว
สตปิ ฏ ฐาน ๔ เพราะในสตปิ ฏ ฐาน ๔ (สมั มาสต)ิ ในขอ การมสี ตพิ จิ ารณาเหน็ ธรรมใน

๒ พระไตรปฎ กบาลฉี บบั สยามรฐั เลม ท่ี ๑๓ มชั ฌมิ นกิ าย มชั ฌมิ ปณ ณาสก ขอ ๕๐๙ หนา ๕๖๑.
๓ พระไตรปฎ กบาลฉี บบั สยามรฐั เลม ที่ ๑๒ มชั ฌมิ นกิ าย มลู ปณ ณาสก ขอ ๕๐๘ หนา ๕๔๙.

4 อารมั ภบท

ธรรม กม็ อี รยิ มรรคมอี งค ๘ และในอรยิ มรรคมอี งค ๘ กม็ สี มั มาสติ กค็ อื สตปิ ฏ ฐาน ๔
นนั่ เอง

ดงั ทจ่ี ะไดช แ้ี จงแนวทางการปฏบิ ตั จิ ติ ตภาวนา ตามขน้ั ตอนทห่ี ลวงพอ วดั ปากนำ้ ทา น
ไดป ฏบิ ตั ิ ไดบ รรลุ คอื ไดเ ขาถงึ ไดร ู ไดเ หน็ และไดเ ปน “ธรรมกาย” คอื ธรรมทร่ี วม
คณุ ธรรมของพระอรยิ เจา ถงึ ของพระพทุ ธเจา ตามศกั ดแิ์ หง บญุ บารมี ตามรอยบาทพระ
พทุ ธองค เปน ขนั้ ๆ ดงั ตอ ไปน้ี