สติปัฏฐาน4

206 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจา ไดทรงแสดงเปรียบเทียบ “อัตตลักษณะ” กับ
“อนตั ตลกั ษณะ” ใหพ ระปญ จวคั คยี เ หน็ แจง และไดบ รรลพุ ระอรหตั ตผลหมดทกุ องค

ทนั ทใี นกาลนน้ั

แลว พระผมู พี ระภาคเจา ยงั ไดต รสั ธรรมทเี่ ปน ตน (อตั ตา) เปน ทพ่ี ง่ึ มอี ยู โดย
ปรมตั ถ ดงั ทพ่ี ระพทุ ธองคไ ดต รสั ไวว า

“อตตฺ ทปี า ภกิ ขฺ เว วหิ รถ อตตฺ สรณา อนญฺ สรณา ธมมฺ ทปี า
ธมมฺ สรณา อนญฺ สรณา”๑๐๗

แปลความวา

“ภกิ ษทุ ง้ั หลาย เธอทงั้ หลาย จงเปน ผมู ตี น [อตั ตา] เปน ทพ่ี งึ่ มตี น
[อัตตา] เปนสรณะ ไมมีสิ่งอื่นเปนสรณะ จงเปนผูมีธรรมเปนท่ีพ่ึง
มธี รรมเปน สรณะ จงอยา มสี งิ่ อน่ื เปน สรณะ อยเู ถดิ .
พระอรรถกถาจารยไ ดอ ธบิ ายวา

“โก ปเนตถฺ อตตฺ า นาม ? โลกยิ โลกตุ ตฺ โร ธมโฺ ม”๑๐๘

แปลความวา

“ถามวา ก็ในคำวา อตตฺ ทปี า นี้ อะไรชอื่ วา อัตตา ? แกว า
โลกยิ ธรรม และ โลกตุ ตรธรรม [ชอื่ วา อตั ตา]”
พระฎกี าจารยไ ดอ ธบิ ายอกี วา

“อตฺตา นาเมตฺถ ปรมตฺถโต ธมฺโม อพฺภนฺตรฏเฐน. โส เอวํ
สมฺปาทิโต ตุมฺหากํ ทีปํ ตาณํ คติ ปรายณนฺติ. เตน วุตฺตํ
‘ธมมฺ ทปี าตอิ าท”ิ ๑๐๙

แปลความวา

๑๐๗ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ที่ ๑๑ ทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค ขอ ๔๙ หนา ๘๔.
๑๐๘ สมุ งั คลวลิ าสนิ ี อรรถกถาทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค ภาค ๓ หนา ๓๐-๓๑.
๑๐๙ ลนี ตั ถปั ปกาสนา มหาวรรคฎกี า ฎกี าทฆี นกิ าย ภาค ๒ หนา ๑๘๑.

ตอนท่ี ๓ ขั้นบรรลมุ รรคผล 207

“ในบทวา อตตฺ ทปี า เปน ตน นี้ ธรรมโดยปรมตั ถ ชอื่ วา อตั ตา
โดยหมายถงึ ธรรมทม่ี ี ณ ภายใน. ธรรมโดยปรมตั ถท เี่ ปน อตั ตานนั้ ท่ี
เธอทั้งหลายใหถึงแลวอยางน้ี ชื่อวา เปนดุจเกาะ เปนท่ีพ่ึง เปนคติ
เปนที่ไปในเบ้ืองหนา. เพราะเหตุนั้น พระผูมีพระภาคเจาจึงตรัสวา
‘ธมมฺ ทปี า’ เปน ตน ”

ดังน้ัน ถาใครจะกลาววา ธรรมท่ีทรงสภาวะพระนิพพาน คือ พระนิพพานธาตุ
ไมม ”ี กย็ อ มคา นพระอรรถกถาจารย

หรอื วา ถา ใครจะกลา ววา อายตนะ (คอื พระนพิ พาน) ไมใ ชท สี่ ถติ อยขู อง
พระนพิ พานธาตุ กต็ พู ระพทุ ธพจน

และถา ใครจะกลา ว หรอื ไดก ลา วแลว ในทำนองวา “พระพทุ ธเจา ไมเ คยตรสั เรอื่ ง
อตั ตา” และ/หรอื ใครจะกลา ววา “ทง้ั สงั ขารและวสิ งั ขารแมจ ะเปน อนตั ตา แตก ไ็ มจ ำเปน
จะตอ งไมเ ทยี่ ง และเปน ทกุ ข เสมอไป” ผนู น้ั ยอ มคา นพระพทุ ธพจน แล!

วธิ ตี รวจดมู นษุ ย หรอื สตั วท ตี่ ายจากภพภมู นิ แี้ ลว จะไปบงั เกดิ ในภพภมู ใิ ด

เมอื่ ไดท ง้ั ร/ู ทง้ั เหน็ พระนพิ พาน ๓ นยั นแี้ ลว ตอ ไปใหซ อ นธรรมกายทบ่ี รสิ ทุ ธิ์
สดุ ละเอยี ดนนั้ ซอ นสบั ทบั ทวกี บั พระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา ตอ ๆ ไป จนสดุ ละเอยี ด
จนธาตธุ รรมใสสะอาดบรสิ ทุ ธ์ิ และมสี มาธติ งั้ มน่ั ดแี ลว กร็ วมใจของทกุ กายใหห ยดุ นงิ่
อยูตรงศูนยกลางกายพระอรหัตองคที่ละเอียดที่สุด หยุดตรึกน่ิงขยายขายของญาณ
พระธรรมกายพระอรหตั ใหโ ตจนเตม็ ภพ ๓ แลว จงึ นอ มเอาภพ ๓ เขา มาเปน กสณิ
ทลี ะภพภมู ิ คือ เอามาตง้ั ไว ณ ศนู ยก ลางกายพระอรหตั นนั้ แหละ อาศยั “ตา” หรอื
“ญาณรตั นะ” ของพระธรรมกายตรวจหาดจู นตลอดภพ ๓ วา ผทู ต่ี ายไปแลว ไดไ ปบงั เกดิ
ในภพภมู ใิ ด กจ็ ะสามารถ ร-ู เหน็ ได

ถา ในภพ ๓ ยงั ไมเ หน็ กใ็ หต รวจดตู อ ไปถงึ อายตนะโลกนั ต ซง่ึ อยนู อกภพ ๓ ออกไป

ในขณะทตี่ รวจดคู ตใิ หมข องผตู ายไปตลอดภพนี้ ใหน อ มใจเขา สกู ลางของกลางๆๆ ดบั หยาบ

208 ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

ไปหาละเอยี ด เพอ่ื ชำระธาตธุ รรม เหน็ -จำ-คดิ -รู คอื ใจ ของทกุ กาย สดุ กายหยาบ
กายละเอียด ซึ่งตั้งอยูตรงศูนยกลางญาณรัตนะของพระธรรมกายใหบริสุทธ์ิ
ผองใสอยูเสมอ เพื่อใหธาตุธรรมใสสะอาดและสมาธิตั้งมั่นดี การรูเห็นจึง
จะแมน ยำ เมอื่ พบแลว กไ็ ตถ ามถงึ บพุ พกรรมทท่ี ำใหเ ขามาเสวยวบิ ากกรรม คอื ผลบญุ

กศุ ล หรอื ผลบาปอกศุ ล ในภพใหมน ี้ กจ็ ะทราบได นหี้ มายเฉพาะสตั วห รอื มนษุ ยท ย่ี งั ไมบ รรลุ
พระอรหตั ตผล กจ็ ะเหน็ เวยี นวา ยตายเกดิ อยใู นภพ ๓ หรอื อายตนะโลกนั ตน ี้

แต ถา เปน พระอรหนั ตท ด่ี บั ขนั ธเ ขา ปรนิ พิ พานดว ย “อนปุ าทเิ สสนพิ พานธาต”ุ
แลว ก็จะพบธรรมกายของทานประทับอยูในนิพพาน ดังท่ีไดกลาวในขางตน

นเี้ ปน วชิ ชาที่ ๒ “จตุ ปู ปาตญาณ” หากกระทำชำนาญแลว กจ็ ะสามารถรเู หน็ ไดเ รว็

มวี ธิ ที ลี่ ะเอยี ดพสิ ดารตอ ไปอกี ใหส ามารถใหร เู หน็ ทงั้ กายในกาย เวทนาใน
เวทนา จติ ในจติ และธรรมในธรรม เปน ทงั้ ณ ภายใน และ ณ ภายนอก อกี ดว ย

วิธีปฏิบัติ ก็ใหนอมเอาธาตุธรรมของผูที่ตายไปแลว มาต้ังไวที่ศูนยกลางกาย

แลว รวมเหน็ จำ คดิ ร,ู ธาตเุ หน็ ธาตจุ ำ ธาตคุ ดิ ธาตรุ ,ู ทต่ี งั้ /เหน็ จำ คดิ รู ของเราใหต รง
กนั กบั ของเขา เปน จดุ เดยี วกนั ตรงศนู ยก ลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ แลว อธษิ ฐานใหเ หน็ จตุ ิ
และปฏสิ นธขิ องเขาเปน ขน้ั ๆ ไป นบั ตงั้ แตข นั ธ ๕ คอื รปู เวทนา สญั ญา สงั ขาร และวญิ ญาณ
เริ่มจะดับ หรือในขณะที่จิตกำลังเขาสู “มรณาสนั นวถิ ”ี น้ัน ก็จะเห็นดวงธรรมที่ทำใหเปน
กายของสตั วห รอื มนษุ ย ซงึ่ เปน ทตี่ งั้ ของอากาศโลก ขนั ธโลก และสตั วโ ลก ไดแ ก เหน็ จำ
คดิ รู ของสตั วน นั้ จะดบั คอื ตกศนู ยล งไปยงั ศนู ยก ลางกายฐานที่ ๖ ตรงระดบั สะดอื พอดี
แลว ดวงธรรมทที่ ำใหเ ปน กายละเอยี ดหรอื กายทพิ ย ซง่ึ จะทำหนา ทส่ี บื ตอ ไปใหมน นั้ จะผดุ
ลอยขนึ้ มายงั ศนู ยก ลางกายฐานท่ี ๗ เหนอื ระดบั สะดอื สองนว้ิ มอื แลว กายละเอยี ดหรอื กาย
ทิพยนั้นก็จะผานไปยังฐานตางๆ กลาวคือฐานที่ ๖, แลวก็ฐานท่ี ๕ ตรงปากชองลำคอ,
ฐานที่ ๔ ตรงเพดานปาก, ฐานที่ ๓ ตรงกลางกกั๊ ศรี ษะ, ฐานท่ี ๒ ตรงหวั ตาดา นใน (หญงิ ทาง

ตอนที่ ๓ ขัน้ บรรลุมรรคผล 209

ดานซาย ชายทางดานขวา), แลวก็ออกไปทางฐานที่ ๑ คือชองจมูก (หญิงทางดานซาย
ชายทางดานขวา) เพื่อไปเกิดในภพภูมิใหม ตามผลบุญหรือผลบาปท่ีกำลังใหผลอยูใน
ขณะน้ันตอไป

กายทกี่ ำลงั ไปแสวงหาทเ่ี กดิ น้ี เรยี กวา “กายสมั ภเวส”ี สว นกายทไี่ ดป ฏสิ นธหิ รอื
เกดิ แลว เรยี กวา “กายทพิ ย”

มขี อ สงั เกตวา ในขณะทกี่ าย ใจ จติ วญิ ญาณ หรอื ขนั ธท ง้ั ๕ ของสตั วห รอื มนษุ ย
กำลังจะแตกดับหรือตายน้ัน ดวงธรรมท่ีทำใหเปนกาย อันเปนท่ีตั้งของดวงเห็นดวงจำ
ดวงคดิ และดวงรู ของกายเดมิ จะดบั คอื ตกศนู ยล งไปยงั ศนู ยก ลางกายฐานท่ี ๖ ตรงระดบั
สะดอื พอดี ขณะนนั้ เอง ทส่ี ตั วห รอื มนษุ ยซ ง่ึ กำลงั ใกลจ ะตายนน้ั มอี าการสยวิ้ หนา บดิ ตวั
หรอื ไขวค วา เมอื่ เวลาใกลจ ะตาย เพราะแรงดงึ ดดู ของอายตนะภพใหม ทจี่ ะทำใหด วงธรรม
ที่ทำใหเปนกายละเอียดหรือกายทิพย แยกขาดออกจากดวงธรรมที่ทำใหเปนกาย (เนื้อ)
ของมนษุ ยห รอื สตั วผ ทู กี่ ำลงั จะตายนนั้ เอง

ขอสังเกตอีกประการหนึ่ง ก็คือ ญาณพระธรรมกายจะชวยใหเห็นดวงธรรมที่ทำให
เปน มนษุ ยห รอื สตั วน นั้ และจติ ของสตั วน นั้ เอง “ดบั ” แลว ก็ “เกดิ ” ใหมอ กี เปน ชว งๆ ตาม
ผลบญุ กศุ ลหรอื บาปอกศุ ล กลา วคอื

ถา ขณะใกลต าย คอื ในระหวา งทจ่ี ติ เขา สมู รณาสนั นวถิ นี น้ั จติ เปน กศุ ล แตบ ญุ บารมี
ยงั ไมพ อทจี่ ะหลดุ พน จากกเิ ลสไดโ ดยสน้ิ เชงิ อายตนะของสคุ ตภิ พ ไดแ ก โลกมนษุ ย เทวโลก
หรือพรหมโลก ก็จะดึงดูดกายละเอียดหรือกายทิพยนั้นไปบังเกิดในภพหรือภูมิ ดวยแรง
กศุ ลกรรม ตามกำลงั แหง บญุ บารมขี องผนู น้ั ตอ ไป กริ ยิ าทก่ี ายใจ จติ และวญิ ญาณดบั
เกิดๆๆ เพ่ือเปลี่ยนจากภพ หรือภูมิหน่ึง ไปสูภพหรือภูมิที่สูงกวาทีละข้ันๆ ไปจนกวาจะถึง
ภมู ทิ พี่ อดกี บั กำลงั บญุ กศุ ลทใี่ หผ ลอยนู นั้ อปุ มาดง่ั งลู อกคราบ หรอื ดง่ั บคุ คลถอดแบบฟอรม
เครอ่ื งแตง ตวั จากฟอรม หนงึ่ ไปสฟู อรม ทสี่ วยละเอยี ดประณตี กวา ฉะนน้ั

แตถ า จติ ในขณะใกลจ ะตาย เปน อกศุ ล หรอื สนิ้ วาสนาบารมี อายตนะทคุ คตภิ พ ไดแ ก
อายตนะภพของเปรต, อสุรกาย, สัตวนรก, หรือสัตวเดรัจฉาน ก็จะดึงดูดดวงธรรมและ

210 ตอนท่ี ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

กายละเอียดของผูน้ัน ใหไปบังเกิดในภพหรือภูมิน้ัน ดวยแรงอกุศลกรรมท่ีไดกระทำไว
ตามสว นแหง อำนาจของผลบาปอกศุ ลทก่ี ำลงั ใหผ ลตอ ไป

ญาณหยง่ั รจู ตุ ปิ ฏสิ นธขิ องสตั วน ้ี เรยี กวา “จตุ ปู ปาตญาณ” ใหฝ ก ฝนปฏบิ ตั ใิ หช ำนาญ
ในระยะเรมิ่ แรก จะตอ งกระทำเปน ขนั้ ตอน ตามสายธาตธุ รรมเดมิ เสมอไป แมจ ะตดิ ขดั บา ง
กจ็ ะเปน แตเ พยี งในระยะตน ๆ หรอื ทจ่ี ติ ยงั ไมล ะเอยี ดดพี อ ตอ ไปกจ็ ะคอ ยๆ ชำนาญไปเอง

แตม หี ลกั สำคญั อยวู า เมอื่ รเู หน็ แลว กอ็ ยา คะนองใจวา ตนเกง กลา แลว พยากรณ
ใหแ กผ อู น่ื ฟง หรอื โออ วดในคณุ ธรรมของตน อนั จะเปน ทางเสอ่ื มอยา งยงิ่

อนงึ่ การนอ มเขา สปู พุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ เพอ่ื ดขู นั ธข องตนเองและของ
ผอู น่ื ในชาตภิ พกอ นๆ กด็ ี หรอื การนอ มเขา สจู ตุ ปู ปาตญาณเพอื่ ดจู ตุ แิ ละปฏสิ นธิ
ของสตั วท ง้ั หลายกด็ ี หากไดย กวปิ ส สนาญาณขน้ึ พจิ ารณาทบไปทวนมาดว ย
แลว ยอ มมลี กั ษณะทเ่ี ปน สตปิ ฏ ฐาน ๔ ไปในตัวเสร็จ กลา วคอื

การพิจารณากายในกาย เวทนาในเวทนา จิตในจิต และธรรมในธรรม เปน
ภายในบา ง เปน ภายนอกบา ง, เปน ทงั้ ภายในและภายนอกบา ง ดงั ทกี่ ลา วมาแลว เนอื งๆ อยู
กจ็ ะเหน็ ชดั ในสามญั ญลกั ษณะ คอื ความเปน อนจิ จงั ทกุ ขงั และอนตั ตา ของสงั ขารธรรม
ทง้ั หลาย ทป่ี ระกอบดว ยปจ จยั ปรงุ แตง อยา งชดั แจง จนเหน็ เปน ธรรมดาในความเกดิ ขนึ้
และความเสื่อมไปของสังขารของสัตวทั้งหลาย ชวยใหเกิดธรรมสังเวชสลดใจในการ
เวยี นวา ยตายเกดิ ของสตั วท ง้ั หลาย ทย่ี งั ตดิ อยใู นสงั สารจกั ร และไตรวฏั ฏะ (กเิ ลสวฏั ฏะ
กรรมวฏั ฏะ และวปิ ากวฏั ฏะ) อยใู นภพ ๓ นไ้ี มม ที ส่ี นิ้ สดุ ไปนรกบา ง สวรรคบ า ง มนษุ ยบ า ง
สตั วเ ดรจั ฉานบา ง เปน สขุ บา ง ทกุ ขบ า ง เปลย่ี นแปลงไปตา งๆ นา สะพรงึ กลวั และนา เบอื่ หนา ย
ยง่ิ นกั ตอ งทงิ้ สมบตั พิ สั ถาน บตุ ร ภรรยา และบดิ ามารดาแตเ กา กอ น หมนุ เวยี นเปลยี่ นไป
ตามเครอ่ื งลอ เครอื่ งหลง ดจุ ดงั วา ความฝน เอาเปน ของเทย่ี งแทแ นน อนไมไ ด เปน อยา งน้ี
หมดทง้ั ตวั เราเองและสตั วอ นื่ เหมอื นกนั หมด ทกุ รปู ทกุ นาม แลว ใหย กวปิ ส สนาญาณทง้ั ๑๐
ประการ ขน้ึ พจิ ารณา ทบไปทวนมา ทบั ทวใี หม ากเขา กจ็ ะเหน็ ภยั ในวฏั ฏสงสาร บงั เกดิ
ธรรมสังเวชสลดจิตคิดเบื่อหนายในสังขารและนามรูป เม่ือปญญารูแจงสวางชัดขึ้น

ตอนที่ ๓ ขน้ั บรรลมุ รรคผล 211

ทำลายอวชิ ชา เปน มลู รากฝา ยเกดิ ดงั นี้ ตณั หาและทฏิ ฐิ กเ็ บาบางหมดไปตามระดบั
คุณธรรมที่ปฏิบัติได สามารถปลอยวางอุปาทานในขันธ ๕ ไดย่ิงขึ้น ส้ินรัก สิ้นใคร
สนิ้ อาลยั ยนิ ดใี นการครองขนั ธแ ละทำนบุ ำรงุ ขนั ธเ กนิ ความจำเปน เมอ่ื รเู หน็ เชน น้ี แม
อยากจะไปเสยี ใหพ น จากสงั ขารน้ี กย็ งั ไมอ าจจะกระทำได เหมอื นดงั นกทตี่ ดิ อยใู นกรง
หรอื ปลาทต่ี ดิ เบด็ จงึ ไดแ ตว างเฉย เพกิ เฉยในสงั ขาร เปน สงั ขารเุ ปกขาญาณ

ขอ ๓ อาสวกั ขยญาณ (วชิ ชาท่ี ๓)

แลว จงึ ยกจติ นนั้ ขน้ึ ใหบ รสิ ทุ ธใิ์ สสะอาดจากเครอื่ งเศรา หมองทงั้ หลาย โดยนอ มไป

เพอ่ื “อาสวกั ขยญาณ” เปน วชิ ชาท่ี ๓ พจิ ารณาปฏจิ จสมปุ บาทธรรมอนั มนี ยั อยใู น

อรยิ สจั ใหเ หน็ ทกุ ข เหตแุ หง ทกุ ข สภาวะทท่ี กุ ขด บั เพราะเหตดุ บั และหนทางปฏบิ ตั เิ พอื่
ความพนทุกข เพื่อกระทำอาสวะใหส้ินเช้ือไมเหลือเศษ เปนพระอรหันตขีณาสพผูมี

อาสวะสน้ิ แลว ตอ ไป ดว ยการนำเอาญาณทงั้ ๒ ในเบอื้ งตน คอื ปพุ เพนวิ าสานสุ สตญิ าณ
และจตุ ปู ปาตญาณ นน้ั มาเปน อปุ การะให ดงั นี้

ใหรวมใจของทุกกายสุดกายหยาบกายละเอียด เจริญฌานสมาบัติ (รูปฌาน ๔)
พรอ มกนั หมดทกุ กายสดุ กายหยาบกายละเอยี ด เพอ่ื ใหส มาธติ ง้ั มน่ั ผอ งใส ออ นโยน ควร
แกง าน แลว พสิ ดารกายสดุ กายหยาบกายละเอยี ด ทำนโิ รธ (ดบั สมทุ ยั /ละอกศุ ลจติ ของกาย
ในภพ ๓) เปน แตญ าณรตั นะของธรรมกายทใี่ สบรสิ ทุ ธ์ิ ละอปุ าทานในเบญจขนั ธใ นภพ ๓
และละความยนิ ดใี นฌานสมาบตั ไิ ด ญาณรตั นะของธรรมกายทส่ี ดุ ละเอยี ดปลอ ย (อปุ าทาน)
ขาด ธรรมกายทห่ี ยาบจะตกสญู (วา งหายไป) ธรรมกายทส่ี ดุ ละเอยี ดจะปรากฏในอายตนะ
คอื พระนพิ พาน ใหโคตรภจู ติ (ญาณรตั นะของธรรมกาย) ไดพ ระนพิ พานเปน อารมณ
แลว พจิ ารณาอรยิ สจั ณ ศนู ยก ลางกายมนษุ ย- มนษุ ยล ะเอยี ด ใหเ หน็ แจง ดว ยญาณ ๓
(สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ) ธรรมกายโคตรภลู ะเอยี ดจะตกสญู คือ วา งหายไป

แลวธรรมกายพระโสดาปตติมรรค ก็จะปรากฏขึ้นละสัญโญชนเบ้ืองต่ำ ๓

ประการ คอื สกั กายทฏิ ฐิ วจิ กิ จิ ฉา และสลี พั พตปรามาสไดแ ลว จะตกศนู ย ปรากฏ

212 ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

เปนธรรมกายพระโสดาปตติผล บังเกิดข้ึนเต็มสวน ขนาดหนาตัก ความสูงและ

เสนผาศูนยกลางดวงธรรม ๕ วาเต็ม ขาว ใส บริสุทธิ์ มีรัศมีปรากฏ เห็นไดชัดเจน
ตลอดเวลา เขา ผลสมาบตั ิ และพจิ ารณาปจ จเวกขณ คอื พจิ ารณากเิ ลสทล่ี ะได กเิ ลสทยี่ งั
เหลอื และมรรค ผล นพิ พาน และกตญาณยอ มหยงั่ รถู งึ การบรรลพุ ระโสดาปต ตผิ ลนนั้

เมอ่ื ญาณรตั นะของพระธรรมกายพระโสดาปต ตผิ ล พจิ ารณาอรยิ สจั ณ ศนู ยก ลาง
กายทพิ ย- ทพิ ยล ะเอยี ด ใหเ หน็ แจง ดว ยญาณ ๓ (สจั จญาณ, กจิ จญาณ, กตญาณ) ธรรมกาย
พระโสดาปต ตผิ ลจะตกศนู ย (วา งหายไป)

แลว ธรรมกายพระสกทิ าคามมิ รรคจะปรากฏขนึ้ ละกเิ ลสจน เหลอื โลภะ โทสะ
และโมหะ ทเี่ บาบางลงมากแลว จะตกศนู ย ปรากฏเปน ธรรมกายพระสกทิ าคามผิ ล

มขี นาด ๑๐ วา ขาว ใส บรสิ ทุ ธ์ิ และมรี ศั มสี วา งยง่ิ ขน้ึ ไปอกี จนผปู ฏบิ ตั ธิ รรมนนั้ เหน็
ชดั เจนอยตู ลอดเวลา เขา ผลสมาบตั ิ พจิ ารณาปจ จเวกขณ คอื พจิ ารณากเิ ลสทล่ี ะได กเิ ลส
ทยี่ งั เหลอื และมรรค ผล นพิ พาน และกตญาณยอ มหยง่ั รถู งึ การบรรลพุ ระสกทิ าคามผิ ลนนั้

เมื่อญาณรัตนะของพระธรรมกายพระสกทาคามิผลน้ัน พิจารณาอริยสัจ ณ
ศูนยกลางกายรปู พรหม-รปู พรหมละเอียด ใหเห็นแจงดว ยญาณ ๓ (สัจจญาณ, กิจจญาณ,
กตญาณ) ธรรมกายพระสกทาคามผิ ลจะตกศนู ย (วา งหายไป)

แลว ธรรมกายพระอนาคามมิ รรคปรากฏขนึ้ ละสญั โญชนเ บอื้ งตำ่ ไดอ กี ๒ คอื
ปฏิฆะและกามราคะ แลวจะตกศูนย และจะปรากฏธรรมกายพระอนาคามิผล

ขึ้นเต็มสวน ๑๕ วา ขาวใสบริสุทธิ์ มีรัศมีปรากฏย่ิงข้ึนไปอีก จนเห็นธรรมกาย
พระอนาคามผิ ลของตนเองชดั เจนอยตู ลอดเวลา เขา ผลสมาบตั ิ พจิ ารณาปจ จเวกขณ คอื
พจิ ารณากเิ ลสทลี่ ะได กเิ ลสทย่ี งั เหลอื และ มรรค ผล นพิ พาน และกตญาณยอ มหยง่ั รถู งึ
การบรรลุพระอนาคามิผลน้ัน

เมื่อญาณรัตนะของพระธรรมกายพระอนาคามิผลน้ัน พิจารณาอริยสัจ ในกาย
อรปู พรหม-อรปู พรหมละเอยี ด ใหเ หน็ แจง ดว ยญาณ ๓ (สจั จญาณ, กจิ จญาณ, กตญาณ)
ธรรมกายพระอนาคามผิ ลจะตกศนู ย (วา งหายไป)

ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล 213

แลว ธรรมกายพระอรหตั ตมรรคปรากฏขน้ึ ละสญั โญชนเ บอื้ งสงู อกี ๕ ประการ

ไดแ ก รปู ราคะ อรปู ราคะ อทุ ธจั จะ มานะ และอวชิ ชา ไดแ ลว จะตกศนู ย ปรากฏเปน

ธรรมกายพระอรหัตตผล ขยายโตเต็มสวน มีขนาดหนาตัก ความสูง และเสนผา

ศูนยกลางดวงธรรม ๒๐ วา ขาวใสบริสุทธิ์ และมีรัศมีสวางย่ิงนัก เห็นธรรมกาย
พระอรหตั ตผลชดั เจนอยูต ลอดเวลา เขา ผลสมาบตั พิ จิ ารณามรรค ผล และพระนพิ พาน
และกตญาณยอมหยั่งรูการบรรลุพระอรหัตตผลนั้น

อนง่ึ กรณขี องผมู วี าสนาบารมสี ง่ั สมอบรมมาดี ยอ มสามารถใชญ าณรตั นะของ
ธรรมกายพระอรหตั ทเ่ี ขา ถงึ อายตนะ คอื พระนพิ พาน และไดอ ารมณพ ระนพิ พานอยู
แลว นนั่ แหละ พรอ มดว ย “อาสวกั ขยญาณ” พจิ ารณาอรยิ สจั ๔ ในทกุ กาย สดุ กายหยาบ
กายละเอยี ด (กายมนษุ ย- กายอรปู พรหมละเอยี ด) พรอ มกนั หมด ใหเ หน็ แจง ดว ยญาณ ๓
คอื สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ มอี าการ ๑๒ ธรรมกายพระอรหตั ตมรรคจะปรากฏ
ขนึ้ ละสญั โญชนเ บอ้ื งต่ำ ๕ เบอื้ งสงู ๕ (รวมเปน สญั โญชน ๑๐) ได

ธรรมกายพระอรหตั ตผลจะปรากฏขนึ้ ใสแจม เขา ผลสมาบตั ิ พจิ ารณาปจ จเวกขณ
คอื พจิ ารณามรรค-ผล-นพิ พาน และกตญาณยอ มหยง่ั รกู ารบรรลพุ ระอรหตั ตผลนนั้ เปน
พระอรหนั ตขณี าสพ ดงั พระพทุ ธดำรสั วา “วมิ ตุ ตฺ สมฺ ,ึ ‘วมิ ตุ ตฺ มติ ิ ญาณํ โหติ - เมอื่ จติ พน
แลว กม็ ญี าณหยง่ั รวู า ‘พน แลว ’” และตรสั วา “ขณี า ชาต,ิ วสุ ติ ํ พรฺ หมฺ จรยิ ,ํ กตํ กรณยี ,ํ
นาปรํ อติ ถฺ ตตฺ ายาติ ปชานาติ - อรยิ สาวกนนั้ ยอ มทราบชดั วา ‘ชาตสิ นิ้ แลว , พรหมจรรย
ไดอยูจบแลว, กิจที่ควรทำไดทำสำเร็จแลว, กิจอื่นอีกเพ่ือความเปนอยางน้ีอีกมิไดมี”
แลวทานจะเห็นธรรมกายพระอรหัตของทาน ใสละเอียดและมีรัศมีสวางอยูตลอดเวลา
ไมก ลบั มวั หมองหรอื เลก็ ลงอกี

ตามขอมูลในคัมภีรพระไตรปฎกก็พอจะทราบไดวา อยางเชน บารมีของพระมหา
โพธิสัตวเจา เพื่อความตรัสรูพระอนุตตรสัมมาสัมโพธิญาณเปนพระพุทธเจาน้ัน
ทา นจะเจรญิ ภาวนา/เจรญิ วชิ ชาและอภญิ ญา คณุ เครอ่ื งชว ยใหเ หน็ แจง /รแู จง สภาวธรรม
และอรยิ สจั จธรรมตามทเี่ ปน จรงิ ไดอ ยา งสมบรู ณ และไดบ รรลมุ รรค-ผล-นพิ พานขนั้ สงู สดุ
คอื พระอรหตั ตมรรค-พระอรหตั ตผล และพระนพิ พาน ไดท นั ทใี นขณะเดยี วกนั นนั้ เอง

214 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

การเจรญิ สมาบตั พิ จิ ารณาพระอรยิ สจั ทงั้ ๔ นี้ เมอ่ื กำหนดรทู กุ ข สมทุ ยั นโิ รธ
และมรรค ดว ยสจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ แลว ญาณทง้ั ๓ กลมุ นเ้ี องทเ่ี ปน
ปญ ญาผดุ รขู น้ึ มาเองในระหวา งการปฏบิ ตั ิ เปน ปญ ญาทที่ ำใหร วู า สจั จธรรมนนั้ มจี รงิ
ถา เพยี รปฏบิ ตั อิ ยา งถกู ตอ ง ไมท อ ถอย กจ็ ะพน จากทกุ ขไ ด ญาณทง้ั ๓ กลมุ รวม ๑๒ ญาณ
ของอริยสัจ ในตอนน้ี เปรียบเหมือนจอบเสียมที่นำมาใชในการขุดพื้นดินเพ่ือกระแสธาร
แหง ปญ ญา จะสามารถกำหนดไหลไปสนู พิ พทิ าญาณ ทนี นั้ ญาณทงั้ ๑๒ ญาณของ
พระอริยสัจจะวิวัฒนาการเปนความเห็นแจงในปฏิจจสมุปบาทธรรม ๑๒ ใหสามารถ
กำหนดรอู นจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา และสมุทัย ซ่ึงเปนตนทางใหกำหนดรู อริยสัจ และ
พระไตรลกั ษณข นั้ ละเอยี ด วา สพเฺ พ สงขฺ ารา อนจิ จฺ า, สพเฺ พ สงขฺ ารา ทกุ ขฺ า และ
สพเฺ พ ธมมฺ า (สงั ขตธรรมทง้ั ปวง) อนตตฺ า ซงึ่ เปน ธรรมาวธุ อนั คมกลา ปหานสงั โยชน
พนิ าศไปในพรบิ ตา ตามระดบั ภมู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ด

ญาณรัตนะของพระธรรมกายท่ีพัฒนาข้ึนเปนญาณท้ัง ๓ กลุม คือ

สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ อนั ใหเ หน็ แจง ในอรยิ สจั ๑๒ นเี้ อง ทพี่ ฒั นาขน้ึ เปน

อาสวกั ขยญาณ วชิ ชาท่ี ๓ คอื ปรชี าญาณหยง่ั รู วา นอ้ี าสวะ, นอี้ าสวสมทุ ยั ,
นี้อาสวนิโรธ และนี้อาสวนิโรธคามินีปฏิปทา จนถึงกระทำอาสวะใหสิ้นเช้ือ
ไมเหลือเศษ เปนพระอรหันตขีณาสพ ซึ่งจะเห็นและกำหนดรูไดเปนอยางดี
โดยทางเจโตสมาธิ หรือ ธรรมปฏิบัติตามแนวสติปฏฐาน ๔ ที่พระเดชพระคุณ
หลวงพอวัดปากน้ำ ไดปฏิบัติเขาถึง ไดรู/ไดเห็น และเปนธรรมกาย และได
ถงึ อายตนะ คือ พระนพิ พาน ดว ยอาการอยา งนี้

อนงึ่ ในระหวา งทย่ี งั ครองเบญจขนั ธอ ยนู น้ั พระนพิ พานธาตุ (สอปุ าทเิ สสนพิ พานธาต)ุ
ของพระอรหันตผูท่ีทรงอภิญญาและสมาบัติ ๘ (รูปฌาน ๔ อรูปฌาน ๔) ก็สามารถเขา
นโิ รธสมาบตั ิ สถติ อยใู นอายตนะ คอื พระนพิ พาน ไดใ นทกุ กาลทกุ เมอื่ ไดอ กี เชน กนั
ผรู บู างทา นจงึ กลา ววา พระอรหนั ตท า นเขา นพิ พานเปน (ดว ย) สอปุ าทปิ าทเิ สสนพิ พานธาตุ
ทงั้ ๆ ทย่ี งั ดำรงชนมชพี อยไู ดต ลอดเวลา

ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล 215

ตอ เมอ่ื เบญจขนั ธด บั (ตาย) แลว พระนพิ พานธาตุ (อนปุ าทเิ สสนพิ พานธาต)ุ ของ
สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา จงึ ปรากฏสถติ ประทบั อยบู นรตั นบลั ลงั ก ยงั่ ยนื อยใู นอายตนะ
คอื พระนพิ พาน นนั้ สว นอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตขุ องพระอรหนั ตสาวก (ทเี่ บญจขนั ธ
ดบั คอื ตายแลว ) กจ็ ะปรากฏประทบั อยบู นองคฌ าน (เหมอื นแผน กระจกกลมใสหนาประมาณ
๑ ฝา มอื ของพระธรรมกาย) เวยี นขวา หา งกนั ชวั่ กงึ่ องคฌ าน โดยรอบพระพทุ ธเจา
นบั ไมถ ว น ตามลำดบั กาลแหง การดบั ขนั ธข องพระอรหนั ตสาวกแตล ะองค และไดย นิ
วา พระอนุปาทิเสสนิพพานธาตุของพระอัครสาวกเบื้องซาย/เบื้องขวา ไดปรากฏอยู
ในอายตนะ คอื พระนพิ พาน นี้ กอ นกาลปรนิ พิ พานของพระพทุ ธเจา เพราะอคั รสาวก
ทง้ั ๒ องคน นั้ ไดป รนิ พิ พานดว ยอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตกุ อ นพระพทุ ธเจา สำหรบั
พระอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตขุ องพระปจ เจกพทุ ธเจา เมอ่ื เบญจขนั ธด บั (ตาย) กจ็ ะเหน็
ปรากฏอยบู นรตั นบลั ลงั กล ำพงั องคเ ดยี ว เพราะในระหวา งดำรงพระชนมชพี อยู มไิ ด
สงั่ สอนผใู ดใหไ ดม รรค ผล นพิ พาน จงึ ไมป รากฏพระนพิ พานธาตขุ องพระอรหนั ตสาวก
อยโู ดยรอบ เหมอื นอยา งสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา

อนง่ึ นอกจาก อายตนะ คอื พระนพิ พาน เปน ทส่ี ถติ อยขู องพระอนปุ าทเิ สส-
นิพพานธาตุ อันเปนอมตธรรมของสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาสมณโคดมของเราน้ี

พรอ มดว ยของพระอรหนั ตสาวกและพระปจ เจกพทุ ธเจา ในพทุ ธกาลนแ้ี ลว ยงั มอี ายตนะ
คือ พระนิพพาน ที่สถิตอยูของพระ (อนุปาทิเสส) นิพพานธาตุของสมเด็จ
พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ผไู ดบ ำเพญ็ บารมใี นระดบั วริ ยิ าธกิ ะ-สทั ธาธกิ ะ-ปญ ญาธกิ ะ
องคก อ นๆ พรอ มดว ยพระนพิ พานธาตขุ องพระอรหนั ตสาวก และพระปจ เจกพทุ ธเจา

ในแตล ะพทุ ธกาลในอดตี ถอยหลงั สบื ตอ ๆ ไปอกี นบั ไมถ ว น จนถงึ อายตนะ คอื
พระนพิ พานเปน ทส่ี ถติ อยขู องพระสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา องคต น ๆ

ผูไดบำเพ็ญบารมีมามากกวาสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจาดังกลาวขางตน
อีกมากมายนัก จนพระวรกายทุกกายสุดกายหยาบ (กายมนุษย) สุดกาย
ละเอียด ถึงธรรมกายของพระพุทธองคนั้นเปนธาตุธรรมท่ีใสบริสุทธิ์ เปน

216 ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

วริ าคธาต/ุ วริ าคธรรมลว นๆ แลว เขา พระนพิ พานดว ยพระวรกายเนอ้ื ทใี่ สบรสิ ทุ ธิ์
เปน วริ าคธาต/ุ วริ าคธรรมนนั้ เหน็ ประทบั อยบู นองคฌ าน (เหมอื นแผน กระจกกลมใส

หนาประมาณ ๑ ฝา มอื ของพระพทุ ธเจา ) โตใหญใ สบรสิ ทุ ธ์ิ และมรี ศั มโี ชตชิ ว งสวา งไสว
แผซ า นจากพระวรกายพระองค แวดลอ มดว ยพระอนพุ ทุ ธะกลางธาตุ ประทบั อยู ซา ย-
ขวา-หนา-หลัง ของพระพุทธเจาองคตนๆ และมีกลางในกลางธาตุ และปลายธาตุ

ตอ ๆ ไป โดยรอบนบั ไมถ ว น สวา งไสวเตม็ อายตนะ คอื พระนพิ พานเปน นนั้ และยงั มี
พระนพิ พานในพระนพิ พานตน ในตน ตอ ๆ ไปอกี นบั อสงไขยในอสงไขยอายธุ าตุ
อายบุ ารมขี องพระพทุ ธเจา องคต น ๆ ไมถ ว น

พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากนำ้ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร) ผปู ฏบิ ตั ิ
สมถวปิ ส สนาภาวนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกายของพระพทุ ธเจา จงึ ไดแ นะนำ
วธิ กี ารเจรญิ ภาวนาตอ ๆ ไปอกี วา

เมอ่ื ไดเ ขา ถงึ ไดร ู ไดเ หน็ และไดเ ปน ธรรมกายอรหตั ในอรหตั ตอ ไป จนสดุ ละเอยี ดและ
ไดเ ขา ถงึ ไดร เู หน็ อายตนะ คอื พระนพิ พาน ทสี่ ถติ อยขู องพระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา
และไดพิจารณาอริยสัจไดถึงมรรค ผล และพระนิพพานธาตุดวยตน แลวเพียงไร ให
อธษิ ฐานซอ นพระธรรมกายอนั บรสิ ทุ ธขิ์ องตนนน้ั เขา กบั พระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา
ท่ีเห็นประทับอยูบนรัตนบัลลังก (แวดลอมดวยพระนิพพานธาตุของพระอรหันตขีณาสพ
ทเี่ หน็ ประทบั อยบู นองคฌ านใสสวา งโดยรอบนบั ไมถ ว น) ซอ นหยดุ -ซอ นนงิ่ -กลางของกลาง
พระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา นน้ั ศนู ยก ลางพระนพิ พานนนั้ กจ็ ะขยายวา งหายไป
แลว จะปรากฏพระนพิ พานธาตใุ นพระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา องคต อ ๆ ไป ในอายตนะ
คือ พระนิพพานตอๆ ไป ทับทวีข้ึนมาไมขาดสายนับไมถวน เปนการไดเขาถึง ไดรู-
ไดเ หน็ และไดเ ปน ธาตธุ รรมทบี่ รสิ ทุ ธติ์ ามพระนพิ พานธาตขุ องพระพทุ ธเจา องคต อ ๆ ไป
เปนทับทวี นับอสงไขยในอสงไขยอายุธาตุอายุบารมีของพระพุทธเจาไมถวน ก็จะถึง

พระพทุ ธเจา องคต น ธาต/ุ ตน ธรรม ในอายตนะ คอื พระนพิ พานเปน ตอ ๆ ไป อกี

นบั ไมถ ว น ดงั ทก่ี ลา วขา งตน

ตอนท่ี ๓ ขัน้ บรรลมุ รรคผล 217

เมอ่ื ไดเ ขา ถงึ ไดร -ู ไดเ หน็ และไดเ ปน ธรรมธาตุ ตามคณุ ธรรมของพระพทุ ธเจา
เพยี งไร จงหยดุ ในหยดุ กลางของหยดุ -นงิ่ กลางของกลางพระพทุ ธเจา ในอายตนะ คอื
พระนพิ พานนนั้ แลว ฟง รทู ตี่ รสั รใู นนโิ รธของพระพทุ ธเจา องคใ ด และจะไดร /ู ไดเ หน็
วชิ ชาของพระพทุ ธเจา ภาคขาว คอื ฝา ยบญุ /ฝา ยสมั มาทฏิ ฐิ เปน คณุ เครอ่ื งกำจดั อวชิ ชา
ของธาตธุ รรมภาคดำ คอื ฝา ยกลางๆ และอวชิ ชาของธาตธุ รรม ฝา ยบาปอกศุ ลหรอื ฝา ย
มาร ที่เขามาสอดกายละเอียดเขามาในธาตุธรรมและเห็น-จำ-คิด-รู (ใจ) ของสัตวโลก
ทง้ั หลาย ใหป ระกอบกายทจุ รติ วจที จุ รติ มโนทจุ รติ และใหไ ดร บั ผลกรรมเปน ความทกุ ข
เดอื ดรอ น (ดว ยเหตวุ บิ ตั ิ บาปศกั ดสิ์ ทิ ธิ์ ภยั วบิ ตั ิ ภยั สงคราม/การกอ การรา ย/การจลาจล และ
ภยั ธรรมชาตติ า งๆ) ตอ เมอ่ื ผศู กึ ษาสมั มาปฏบิ ตั ไิ ตรสกิ ขา อนั มรี ายละเอยี ดอยใู นอรยิ มรรค
มอี งค ๘ ชำระธาตธุ รรมและเหน็ -จำ-คดิ -รู (ใจ) ใหบ รสิ ทุ ธผ์ิ อ งใสอยเู สมอแลว กจ็ ะ
เหน็ ผลของการปฏบิ ตั ธิ รรมนี้ ตามระดบั ภมู ธิ รรมทป่ี ฏบิ ตั ไิ ดเ องแล

เพราะเหตุนี้ หลวงพอวัดปากนำ้ พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) ผูปฏิบัติ
สมถวปิ ส สนาภาวนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกายของพระพทุ ธเจา นี้ จงึ มกั ปรารภ

กับศิษยานุศิษยเสมอๆ วา “ธรรมกาย [ทบ่ี รสิ ทุ ธิ์ ตง้ั แตโ คตรภญู าณขนึ้ ไปถงึ ธรรมกาย
ทบ่ี รรลมุ รรค ผล นพิ พาน] นน่ั แหละ คอื ทพ่ี ง่ึ ของสตั วโ ลก”, “ธรรมกายไมเ คย
หลอกลวงใคร” และ “ญาณดกี ร็ ู ตาดกี เ็ หน็ ” เปน ตน

กลาวโดยสรุป

อายตนะ คอื พระนพิ พาน ตามพระพทุ ธดำรสั ในนพิ พานสตู รท่ี ๑ นน้ั เปน ทส่ี ถติ อยู
ของอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตขุ องพระอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา พระอรหนั ตปจ เจกพทุ ธเจา
พระอรหนั ตสาวก ผเู บญจขนั ธแ ตกทำลาย (ตาย) แลว กลา วคอื ผดู บั ขนั ธเ ขา ปรนิ พิ พาน
ดว ยอนปุ าทเิ สสนพิ พานธาตอุ ยา งแนน อน

ผศู กึ ษาสมั มาปฏบิ ตั สิ ทั ธรรมตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ไดถ งึ ธรรมกายแลว ทำนโิ รธ
ดบั สมทุ ยั ไปสดุ ละเอยี ด กจ็ ะถงึ และไดเ หน็ อายตนะ คอื พระนพิ พาน นน้ั ไดด ว ย ตง้ั แต

218 ตอนท่ี ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

โคตรภญู าณ ขนึ้ ไป ถงึ มรรคญาณ/ผลญาณ กจ็ ะยงิ่ เหน็ ชดั แจง /รแู จง ไดช ดั เจน ตาม
ระดบั ภมู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ดว า อายตนะ คอื พระนพิ พาน นน้ั เปน แดนโลกตุ ตระทพ่ี น โลก
ไมมีดิน-น้ำ-ไฟ-ลม แมพระอาทิตย/พระจันทร ก็ไมมี แตไมมืด และกลับโชติชวง
สวา งไสวดว ยธรรมรงั สขี องพระธรรมกาย ของพระอรหนั ตสมั มาสมั พทุ ธเจา พระอรหนั ต-
ปจเจกพุทธเจา พระอรหันตสาวก ผูดับขันธปรินิพพานดวยอนุปาทิเสสนิพพานธาตุ
สถติ อยู ณ อายตนะ คอื พระนพิ พาน เขา นโิ รธสงบตลอดกนั หมด นบั ไมถ ว น มรี ศั มโี ชติ
ชว ง สวา งไสว และขาวใสบรสิ ทุ ธยิ์ งิ่ กวา ความใสสวา งใดๆ ในโลก ตามพระพทุ ธดำรสั ท่ี
ตรสั ในทอ่ี เนกสถาน ดงั ทไี่ ดน ำมาแสดงอา งถงึ นนั้ แลว อยา ไดส งสยั เลย

บทที่ ๓ วิเคราะหอาการแทงตลอดอริยสัจ ๔

○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○○

ขอ ๑ อาการแทงตลอดสจั จะ ๔ ดว ยความเปน อนตั ตา

อาการแทงตลอดสจั จะ ๔ เทา นนั้ ทเ่ี ปน อนตั ตา
พระธรรมเสนาบดี ทานพระสารีบุตรมหาเถระ พระอัครสาวกเบ้ืองขวาของสมเด็จ
พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ไดแ สดงธรรมเรอื่ ง การแทงตลอดสจั จะ ๔ วา

“กตหิ ากาเรหิ จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ทวฺ าทสหากาเรหิ
จตฺตาริ สจฺจานิ เอกปฏิเวธานิ ตถฏเฐน อนตฺตฏเฐน สจฺจฏเฐน
ปฏิเวธฏเฐน อภิชานนฏเฐน ปริชานนฏเฐน ธมฺมฏเฐน ตถฏเฐน
ญาตฏเ ฐน สจฉฺ กิ ริ ยิ ฏเ ฐน ผสสฺ นฏเ ฐน อภสิ มยฏเ ฐน.

อิเมหิ ทฺวาทสหากาเรหิ จตฺตาริ สจฺจานิ เอกสงฺคหิตานิ. ยํ
เอกสงคฺ หติ ํ ตํ เอกตตฺ .ํ เอกตตฺ ํ เอเกน ญาเณน ปฏวิ ชิ ฌฺ ตตี ิ จตตฺ าริ
สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ”๑๑๐

๑๑๐ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ที่ ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๔๙ หนา ๔๕๓.

ตอนท่ี ๓ ขน้ั บรรลมุ รรคผล 219

แปลความวา

“สัจจะ ๔ มีการแทงตลอดดวยญาณเดียว ดวยอาการเทาไร ?
สัจจะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยอาการ ๑๒ คอื ดว ยความ
เปน ของแท ดว ยความเปน อนตั ตา ดว ยความเปน ของจรงิ ดว ยความ
เปน ปฏเิ วธ ดว ยความเปน เครอื่ งรยู ง่ิ ดว ยความเปน เครอ่ื งกำหนดรู
ดว ยความเปน ธรรม ดว ยความเปน เหมอื นอยา งนน้ั ดว ยความเปน
ธรรมทร่ี แู ลว ดว ยความเปน ธรรมทค่ี วรทำใหแ จง ดว ยความเปน เครอ่ื ง
ถกู ตอ ง ดว ยความเปน เครอื่ งตรสั ร.ู

สัจจะ ๔ ทา นสงเคราะหด ว ยญาณเดยี ว ดว ยอาการ ๑๒ อยา งน.ี้
สจั จะใดทท่ี า นสงเคราะหเ ปน หนงึ่ สจั จะนนั้ เปน หนง่ึ . บคุ คลยอ มแทงตลอด
สจั จะหนงึ่ ดว ยญาณเดยี ว. เพราะเหตนุ น้ั สจั จะ ๔ จงึ มกี ารแทงตลอด
ดว ยญาณเดยี ว”

โดยมหี ลกั เรอ่ื งการแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว เปน ตน วา

- การเหน็ แจง อรยิ สจั ๔ ยอ มเหน็ แจง พรอ มกนั ดงั น้ี
“ผูใดเห็นทุกข ผูนั้นชื่อวา เห็นแมทุกขสมุทัย แมทุกขนิโรธ แม

ทกุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทา ผใู ดเหน็ ทกุ ขสมทุ ยั ผนู น้ั ชอื่ วา เหน็ แมท กุ ข แม
ทกุ ขนโิ รธ แมท กุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทา ผใู ดเหน็ ทกุ ขนโิ รธ ผนู นั้ ชอ่ื วา เหน็
แมท กุ ข แมท กุ ขสมทุ ยั แมท กุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทา ผใู ดเหน็ ทกุ ขนโิ รธ-
คามนิ ปี ฏปิ ทา ผนู น้ั ชอ่ื วา เหน็ แมท กุ ข แมท กุ ขสมทุ ยั แมท กุ ขนโิ รธ”๑๑๑

- สงิ่ ใดไมเ ทย่ี ง สง่ิ นนั้ เปน ทกุ ข, สงิ่ ใดไมเ ทย่ี งและเปน ทกุ ข สงิ่ นนั้ เปน อนตั ตา ฯลฯ
ดงั ตอ ไปนี้

“กตหิ ากาเรหิ จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ยํ อนจิ จฺ ํ ตํ ทกุ ขฺ .ํ
ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ ตํ อนตตฺ า. ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ อนตตฺ า จ ตํ ตถ.ํ
ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ อนตตฺ า จ ตถจฺ ตํ สจจฺ .ํ ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ

๑๑๑ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๑๙ ขอ ๑๗๑๑ หนา ๕๔๖-๕๔๗.

220 ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

อนตตฺ า จ ตถจฺ สจจฺ จฺ ตํ เอกสงคฺ หติ .ํ ยํ เอกสงคฺ หติ ํ ตํ เอกตตฺ .ํ
เอกตตฺ ํ เอเกน ญาเณน ปฏวิ ชิ ฌฺ ตตี ิ จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ”๑๑๒

แปลความวา

“สัจจะ ๔ มีการแทงตลอดดวยญาณเดียว ดวยอาการเทาไร ?
ดว ยอาการ ๔ คอื สง่ิ ใดไมเ ทยี่ ง สง่ิ นนั้ เปน ทกุ ข. สงิ่ ใดไมเ ทย่ี งและเปน
ทุกข ส่ิงน้ันเปนอนัตตา. ส่ิงใดไมเที่ยง เปนทุกข และเปนอนัตตา
สง่ิ นน้ั เปน ของแท. สง่ิ ใดไมเ ทย่ี ง เปน ทกุ ข เปน อนตั ตา และเปน ของแท
สงิ่ นนั้ เปน ของจรงิ . สง่ิ ใดไมเ ทยี่ งเปน ทกุ ข เปน อนตั ตา เปน ของแท และ
เปน ของจรงิ สง่ิ นน้ั ทา นสงเคราะหเ ปน หนง่ึ . สงิ่ ใดทา นสงเคราะหเ ปน หนง่ึ
สงิ่ นน้ั เปน หนง่ึ . บคุ คลยอ มแทงตลอดสจั จะหนงึ่ ดว ยญาณเดยี ว. เพราะ
เหตนุ นั้ สจั จะ ๔ จงึ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว”

ซง่ึ สรปุ ความวา อาการแทงตลอด คอื อาการเหน็ แจง รแู จง กลา วคอื ความตรสั รใู น
สัจจะ ๔ นั้นเอง เปนสภาพแท เปนสภาพมิใชตน (อนตฺตา) เปนสภาพจริงและเปนสภาพ
แทงตลอด๑๑๓ คอื ทง้ั ตรสั รู (Penetration/comprehension) และบรรลธุ รรม (Attainment)

สว นสภาพธรรมของแตล ะสจั จะ คอื ทกุ ขสจั จะ สมทุ ยั สจั จะ นโิ รธสจั จะ และมรรคสจั จะ
นั้น มีลักษณะเฉพาะตัวของแตละสัจจะ ซ่ึงเปนคนละแผนกจากสภาพธรรมของอาการ
แทงตลอดน้ี ดงั ปรากฏเนอ้ื ความตอนตอ ไปอกี วา

“กถํ ตถฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ โสฬสหิ อากาเรหิ
ตถฏเฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธานิ

ทกุ ขฺ สสฺ ปฬ นฏโ ฐ สงขฺ ตฏโ ฐ สนตฺ าปฏโ ฐ วปิ รณิ ามฏโ ฐ ตถฏโ ฐ
สมทุ ยสสฺ อายหุ นฏโ ฐ นทิ านฏโ ฐ สโฺ ญคฏโ ฐ ปลโิ พธฏโ ฐ ตถฏโ ฐ
นโิ รธสสฺ นสิ สฺ รณฏโ ฐ วเิ วกฏโ ฐ อสงขฺ ตฏโ ฐ อมตฏโ ฐ ตถฏโ ฐ
มคคฺ สสฺ นยิ ยฺ านฏโ ฐ เหตฏโ ฐ ทสสฺ นฏโ ฐ อาธปิ เตยยฺ ฏโ ฐ ตถฏโ ฐ

๑๑๒ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๔๗ หนา ๔๕๑.
๑๑๓ ปฏเิ วโธ การแทงตลอด, ตรสั รู - Pativedho Penetration. Comprehension, Attainment ตามปทานกุ รมบาล-ี

องั กฤษ-สนั สกฤต ฉบบั พระเจา วรวงศเ ธอ กรมพระจนั ทบรุ นี ฤนาถ, พ.ศ.๒๕๑๓, หนา ๔๕๔.

ตอนที่ ๓ ขัน้ บรรลมุ รรคผล 221

อเิ มหิ โสฬสหิ อากาเรหิ ตถฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกสงคฺ หติ าน.ิ
ยํ เอกสงฺคหิตํ ตํ เอกตฺตํ. เอกตฺตํ เอเกน ญาเณน ปฏิวิชฺฌตีติ
จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธานิ

กถํ อนตฺตฏเฐน ... สจฺจฏเฐน ปฏิเวธฏเฐน อภิชานนฏเฐน
ปริชานนฏเฐน ธมฺมฏเฐน ตถฏเฐน ฐาตฏเฐน สจฺฉิกิริยฏเฐน
ผสสฺ นฏเ ฐน อภสิ มยฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ๑๑๔

แปลความวา

“สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน ของแท
อยา งไร ? สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน ของแท
ดว ยอาการ ๑๖ คือ

สภาพแหง ทกุ ข เปน สภาพบบี คน้ั เปน สภาพทปี่ จ จยั ปรงุ แตง
เปน สภาพทเี่ ดอื ดรอ น เปน สภาพแปรปรวน เปน สภาพแท

สภาพแหงสมุทัย เปนสภาพประมวลมา เปนเหตุ เปนเครื่อง
ประกอบไว เปน สภาพกงั วล เปน สภาพแท

สภาพแหง นโิ รธ เปน ทส่ี ลดั ออก เปน สภาพสงดั เปน สภาพท่ี
ปจ จยั ไมป รงุ แตง เปน อมตะ เปน สภาพแท

สภาพแหง มรรค เปน เครอื่ งนำออก เปน เหตุ เปน ทสั สนะ เปน ใหญ
เปน สภาพแท

สจั จะ ๔ ทา นสงเคราะหด ว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน ของแท ดว ย
อาการ ๑๖ น้ี. สัจจะใดทานสงเคราะหเปนหนึ่ง สัจจะนั้นเปนหน่ึง.
บคุ คลยอ มแทงตลอดสจั จะหนง่ึ ดว ยญาณเดยี ว. เพราะเหตนุ น้ั สจั จะ ๔
จึงมีการแทงตลอดดวยญาณเดียว

สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน อนตั ตา
... ดว ยความเปน ของจรงิ ดว ยความเปน ปฏเิ วธ ดว ยความเปน เครอ่ื ง

๑๑๔ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ที่ ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๔๙ หนา ๔๕๓-๔๕๔.

222 ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

รยู งิ่ ดว ยความเปน เครอื่ งกำหนดรู ดว ยความเปน ธรรม ดว ยความ
เปน เหมอื นอยา งนน้ั ดว ยความเปน ธรรมทร่ี แู ลว ดว ยความเปน ธรรม
ทคี่ วรทำใหแ จง ดว ยความเปน เครอื่ งถกู ตอ ง ดว ยความเปน เครอ่ื ง
ตรสั รู อยา งไร ?”

ในกรณสี จั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน อนตั ตานน้ั ถา จะ
เขยี นใหเ ตม็ ความ กจ็ ะไดเ ชน เดยี วกนั กบั การแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน ของแท
(ซงึ่ จะจดั รปู ขอ ความ ใหอ า นทำความเขา ใจงา ย) ดงั นี้

“สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน อนตั ตา อยา งไร ?
สัจจะ ๔ มีการแทงตลอดดวยญาณเดียว ดวยความเปนอนัตตา ดวย
อาการ ๑๖ [แตล ะสจั จะมอี าการ ๔] คอื
สภาพแหง ทกุ ข (ทกุ ขฺ สสฺ )
เปน สภาพบบี คน้ั (ปฬ นฏโ ฐ)
เปน สภาพทปี่ จ จยั ปรงุ แตง (สงขฺ ตฏโ ฐ)
เปน สภาพทเ่ี ดอื ดรอ น (สนตฺ าปฏโ ฐ)
เปน สภาพแปรปรวน (วปิ รณิ ามฏโ ฐ)
[สภาพแหง ทกุ ข ๔ อยา งน้ี มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว] เปน อนตั ตา

(อนตตฺ ฏโ ฐ)
สภาพแหง สมทุ ยั (สมทุ ยสสฺ )
เปน สภาพประมวลมา (อายหุ นฏโ ฐ)
เปน เหตุ (นทิ านฏโ ฐ)
เปน เครอื่ งประกอบไว (สโฺ ญคฏโ ฐ)
เปน สภาพกงั วล (ปลโิ พธฏโ ฐ)
[สภาพแหง สมทุ ยั ๔ อยา งนี้ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว] เปน อนตั ตา

(อนตตฺ ฏโ ฐ)

ตอนที่ ๓ ขัน้ บรรลมุ รรคผล 223

สภาพแหง นโิ รธ (นโิ รธสสฺ )
เปน ทสี่ ลดั ออก (นสิ สฺ รณฏโ ฐ)
เปน สภาพสงดั (วเิ วกฏโ ฐ)
เปน สภาพทป่ี จ จยั ไมป รงุ แตง (อสงขฺ ตฏโ ฐ)
เปน อมตะ (อมตฏโ ฐ)
[สภาพแหง นโิ รธ ๔ อยา งน้ี มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว] เปน อนตั ตา

(อนตตฺ ฏโ ฐ)
สภาพแหง มรรค (มคคฺ สสฺ )
เปน เครอื่ งนำออก (นยิ ยฺ านฏโ ฐ)
เปน เหตุ (เหตฏโ ฐ)
เปน ทสั สนะ (ทสสฺ นฏโ ฐ)
เปน ใหญ (อาธปิ เตยยฺ ฏโ ฐ)
[สภาพแหง มรรค ๔ อยา งนี้ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว] เปน อนตั ตา

(อนตตฺ ฏโ ฐ)”

จะเหน็ วา สจั จะ ๔ ดว ยอาการแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยอาการ ๑๒ มเี ปน ตน วา
ดว ยความเปน ของแท, ดว ยความเปน อนตั ตา ฯลฯ นน้ั เปน แผนกหนง่ึ อาการแทงตลอด
นย้ี งั เปน กริ ยิ า จงึ เปน อนตั ตา

สว นสภาพธรรมแตล ะสจั จะนนั้ มอี ยา งละ ๔ รวมเปน อาการ ๑๖ นเี้ ปน อกี แผนกหนงึ่
ดงั ทไี่ ดแ สดงเนอื้ ความเตม็ ๆ ใหเ หน็ ทงั้ กรณดี ว ยความเปน ของแท และดว ยความเปน อนตั ตา
เปน ตน แลว

เพราะฉะนน้ั อยา เขา ใจสบั สน คอื อยา เอาสภาพธรรมของอาการแทงตลอด
สจั จะ ๔ ดว ยอาการ ๑๒ ดงั เชน “ดว ยความเปน อนตั ตา” ไปรวมเขา กบั ความ
เปน สภาพธรรมของแตล ะสจั จะวา เปน สภาพธรรมของสจั จะทง้ั ๔ ดว ย เพราะ
แตล ะสจั จะมสี ภาพธรรมสจั จะละ ๔ โดยเฉพาะของตนอกี ตา งหาก จงึ รวมเปน
อาการ ๑๖

224 ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

อาการแทงตลอดสจั จะ ๔ เทา นนั้ ทเ่ี ปน อนตั ตา

พระสารบี ตุ รไดแ สดงสจั จะ ๔ วา มลี กั ษณะ ๒, ลกั ษณะ ๖ และลกั ษณะ ๑๒ ดงั น้ี
“สจจฺ านํ กติ ลกขฺ ณาน.ิ สจจฺ านํ เทวฺ ลกขฺ ณานิ สงขฺ ตลกขฺ ณจฺ

อสงขฺ ตลกขฺ ณจฺ . สจจฺ านํ อมิ านิ เทวฺ ลกขฺ ณาน.ิ
สจจฺ านํ กติ ลกขฺ ณาน.ิ สจจฺ านํ ฉ ลกขฺ ณานิ
สงขฺ ตานํ สจจฺ านํ อปุ ปฺ าโท ปญฺ ายต.ิ วโย ปญฺ ายต.ิ ฐติ านํ

อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
น อสงขฺ ตสสฺ สจจฺ สสฺ อปุ ปฺ าโท ปญฺ ายต.ิ น วโย ปญฺ ายต.ิ น

ฐติ สสฺ อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
สจจฺ านํ อมิ านิ ฉ ลกขฺ ณาน.ิ
สจจฺ านํ กติ ลกขฺ ณาน.ิ สจจฺ านํ ทวฺ าทส ลกขฺ ณาน.ิ
ทุกฺขสจฺจสฺส อุปฺปาโท ปฺญายติ. วโย ปฺญายติ. ฐิตสฺส

อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
สมุทยสจฺจสฺส อุปฺปาโท ปฺญายติ. วโย ปฺญายติ. ฐิตสฺส

อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
มคฺคสจฺจสฺส อุปฺปาโท ปฺญายติ. วโย ปฺญายติ. ฐิตสฺส

อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
น นโิ รธสจจฺ สสฺ อปุ ปฺ าโท ปญฺ ายต.ิ น วโย ปญฺ ายต.ิ น ฐติ สสฺ

อญฺ ถตตฺ ํ ปญฺ ายต.ิ
สจจฺ านํ อมิ านิ ทวฺ าทส ลกขฺ ณาน.ิ ”๑๑๕

แปลความวา

“สจั จะมลี กั ษณะเทา ไร ? สจั จะมลี กั ษณะ ๒ คอื สงั ขตลกั ษณะ
อสงั ขตลกั ษณะ. สจั จะมลี กั ษณะ ๒ น.้ี

๑๑๕ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๕๐ หนา ๔๕๔-๔๕๕.

ตอนที่ ๓ ข้นั บรรลมุ รรคผล 225

สจั จะมลี กั ษณะเทา ไร ? สจั จะมลี กั ษณะ ๖ คอื

สัจจะท่ีปจจัยปรุงแตง มีความเกิดปรากฏ. ความเสื่อมปรากฏ.
เมอื่ ยงั ตง้ั อยู ความแปรปรวนปรากฏ.

สจั จะทป่ี จ จยั ไมป รงุ แตง ความเกดิ ไมป รากฏ. ความเสอื่ มไมป รากฏ.
เมอ่ื ยงั ตงั้ อยู ความแปรปรวนไมป รากฏ. สจั จะมลี กั ษณะ ๖ น้ี

สจั จะมลี กั ษณะเทา ไร ? สจั จะมลี กั ษณะ ๑๒ คอื

ทกุ ขสจั มคี วามเกดิ ขน้ึ ปรากฏ. ความเสอื่ มปรากฏ. เมอ่ื ยงั ตง้ั อยู
ความแปรปรวนปรากฏ.

สมทุ ยั สจั มคี วามเกดิ ขนึ้ ปรากฏ. ความเสอื่ มปรากฏ. เมอื่ ยงั ตงั้ อยู
ความแปรปรวนปรากฏ.

มรรคสจั มคี วามเกดิ ขนึ้ ปรากฏ. ความเสอ่ื มปรากฏ. เมอื่ ยงั ตงั้ อยู
ความแปรปรวนปรากฏ.

นิโรธสัจ ความเกิดไมปรากฏ. ความเส่ือมไมปรากฏ.
เมอ่ื ตงั้ อยู [ตงั้ แตบ รรล]ุ ความแปรปรวนไมป รากฏ. สัจจะมี

ลกั ษณะ ๑๒ น”ี้

แสดงความยอ ได ดงั นี้

ทุกขสัจ มี สงั ขตลกั ษณะ คอื มคี วามเกดิ ปรากฏ
สมุทัยสัจ มคี วามเสอื่ มปรากฏ
มรรคสัจ เมอ่ื ตง้ั อยู มคี วามแปรปรวนปรากฏ

นิโรธสัจ ไมป รากฏความเกดิ
มี อสงั ขตลกั ษณะ คอื ไมป รากฏความเสอื่ มสลาย

เมอื่ ตงั้ อยู ไมป รากฏความแปรปรวน

226 ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

และไดแ สดงอาการแทงตลอดสจั จะทง้ั ๔ วา มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว
ดว ยอาการ ๔๑๑๖ คือ

ดว ยความเปน ของแท (ตถฏเ ฐน) ดว ยความเปน อนตั ตา (อนตตฺ ฏเ ฐน) ดว ย
ความเปน ของจรงิ (สจจฺ ฏเ ฐน) ดว ยความเปน ปฏเิ วธ (ปฏเิ วธฏเ ฐน)

ทที่ า นพระสารบี ตุ รมหาเถระ ไดแ สดงอาการแทงตลอดสจั จะ ๔ ดว ยอาการ ๔
โดยเฉพาะอยา งยง่ิ ดว ยความเปน อนตั ตา นนั้ ทา นหมายเฉพาะอาการแทงตลอดซง่ึ เปน
กริ ยิ าเทา นนั้ ทเี่ ปน อนตั ตา แตห าไดห มายถงึ สจั จะหมดทงั้ ๔ เปน อนตั ตาไม

สจั จะ ๔ ทม่ี สี งั ขตลกั ษณะเหมอื นกนั กม็ ี ไดแ ก ทกุ ขสจั สมทุ ยั สจั มรรคสจั ทง้ั ๓
สจั จะนี้ มสี งั ขตลกั ษณะเหมอื นกนั แตท ตี่ า งกนั กม็ ี คอื นโิ รธสจั นนั้ มอี สงั ขตลกั ษณะ

สจั จะ ๓ คอื ทกุ ข- สมทุ ยั -มรรคสจั มสี งั ขตลกั ษณะ จงึ มสี ภาวะทเี่ ปน อนตั ตา

สวนนิโรธสัจน้ัน โดยความหมายเดียว คือ นิโรธธาตุ อันเปนปรมัตถธรรมที่
พระอรยิ เจา ทา นบรรลถุ งึ มอี สงั ขตลกั ษณะ จงึ หาไดม สี ภาวะทเ่ี ปน อนตั ตาดว ยไม

นโิ รธธาตุ หรอื พระนพิ พานธาตุ อนั เปน ปรมตั ถธรรมทพ่ี น โลก ชอื่ วา โลกตุ ตรธรรม
ที่พระอริยเจาทานบรรลุนี้แหละ ที่ทานพระอาจารยมั่น ภูริทัตตมหาเถระทานเรียกวา
“ฐตี จิ ติ ฐตี ธิ รรม” ดงั ทท่ี า นกลา ววา

“.... ฉะนนั้ ทา นผตู อ งการดบั โลก ๓ พงึ ดบั จติ ของตน จนทำลาย
กริ ยิ าคอื ตวั สมมติ หมดสนิ้ จากจติ ยงั เหลอื แตก ริ ยิ า เปน ฐตี จิ ติ ฐตี ธิ รรม
อนั ไมร จู กั ตาย ฉะนแี้ ล”๑๑๗

ตอ งพจิ ารณาทำความเขา ใจตามหลกั ฐานนใี้ หด ี มฉิ ะนนั้ จะเขว กลายเปน พวกอนตั ตา
ตกขอบ เปน มจิ ฉาทฏิ ฐอิ อกนอกพระพทุ ธศาสนาไปโดยไมร ตู วั กลายเปน ปลาใหญต ายน้ำตน้ื ได

ดงั ท่ี พระอบุ าลคี ณุ ปู มาจารย (จนั ทร สริ จิ นโฺ ท) อดตี เจา อาวาส วดั บรมนวิ าส ทา น
ไดก ลา วไวใ นพระธรรมเทศนา เรอื่ ง “ธรรมวจิ ยานศุ าสน” แสดงถงึ โทษของการเหน็ อนตั ตา
สญู เปลา วา ดงั นี้

๑๑๖ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ที่ ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๔๖ หนา ๔๕๐.
๑๑๗ โอวาทของพระอาจารยม นั่ ภรู ทิ ตั ตมหาเถระ ในหนงั สอื มตุ โตทยั หนา ๒๕.

ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล 227

“อีกพวกหน่ึง มีสติปญญามากเกินไป เอาอนัตตานุปสสนา
สญุ ญตานปุ ส สนา เปน อารมณเ กนิ ไป จนเกดิ อนตั ตสญั ญา สญุ ญสญั ญา
เหน็ ไมม ตี นไมม ตี วั เหน็ สญู วา งเปลา ถอื เอาความวา งความสญู เขา มา
เปน อารมณ เขา ใจวา ความวา ง ความสญู เปน พระนพิ พาน

ตกลงพวกน้ี เอาอวชิ ชาเปน สรณะเปน ทพ่ี งึ่ ความสญู ความไมม ี
นนั่ เองเปน ตวั อวชิ ชา จงึ ชอ่ื วา เอาตวั อวชิ ชาเปน ทพี่ งึ่ เปน ตวั โมฆปรุ โิ ส
บรุ ษุ เปลา แท เปน ตวั อกตญั ู ขาดจากคณุ พระรตั นตรยั คณุ บดิ ามารดา
คณุ ครบู าอาจารย คณุ พระราชามหาอำมาตย ไมม ใี นตน

คนเหลา นี้ จะเหน็ วา ตายสญู หรอื ตายเกดิ กต็ าม กค็ งตกอยใู น
พวกมจิ ฉาทฏิ ฐิ จะทำคณุ ความดแี กต นไมไ ดอ กี แลว เลยยกโทษเอา
ครบู าอาจารยว า ทา นรจู กั ของจรงิ เตม็ ตวั แตท า นอาศยั การหลอกลวงเขา
เลยี้ งชวี ติ ทา นจงึ แสดงทำอยา งนนั้ เปน บญุ ทำอยา งนเี้ ปน บาป ตงั้ หนา
หลอกเขากนิ เทา นน้ั ทจ่ี รงิ จะเอาบญุ เอาบาปทไ่ี หนมา มกั พดู อยา งน้ี

คนจำพวกนนั้ มกั ยกโทษทา นผมู คี ณุ ยกตนขม ทา น ดว ยประการ
ตา งๆ อยา งน้ี สว นตนกไ็ ม ทำบญุ ใหท าน รกั ษาศลี ยงั ซำ้ ตเิ ตยี นทา น
ผอู นื่ เสยี ดว ย เสยี ทง้ั ประโยชนส ว นตวั ทงั้ ประโยชนผ อู นื่ ซงึ่ คบหา
สมาคม เปน ทง้ั นกี้ เ็ พราะโทษเหน็ อนตั ตาสญู เปลา เปน ตวั มจิ ฉาทฏิ ฐิ
คอื รผู ดิ เหน็ ผดิ จงึ ชอ่ื วา มจิ ฉาทฏิ ฐิ เปน ผศู กึ ษาในพระศาสนา แต
กลายเปน ภายนอกไปเสยี ไมร ตู วั อยา งนนี้ บั ดว ยรอ ยดว ยพนั กไ็ มถ ว น

ผูศึกษาธรรมในพระศาสนาควรตรึกตรองใหมาก อยาใหพลาด

อนจิ จงั ทกุ ขงั อนตั ตา ไมใ ชข องเลน ๆ ถา ดกี ต็ รงนพิ พานทเี ดยี ว
ถา พลาดกต็ กโลกนั ตเ ลยทเี ดยี ว การรู ‘ตวั ’ เหน็ ‘ตวั ’* วา เปน ของชวั่

ทานจึงแสดงวา เปนสะพานแหงความเส่ือมความฉิบหาย สมดวย
พทุ ธปรยิ ายวา “ทวุ ชิ ชฺ าโน ปราภโว” ดว ยประการฉะน”ี้ ๑๑๘

* หมายถงึ ความเขา ใจไปวา “ตวั ” คอื “อตั ตา” เปน ของชวั่ ของไมด ี นา รงั เกยี จนน้ั เปน ทางแหง ความเสอ่ื ม
๑๑๘ พระอบุ าลคี ณุ ปู มาจารย (จนั ทร สริ จิ นโฺ ท), พระธรรมเทศนา : มงคลคาถา ๓๘ : ดา นสทุ ธาการพมิ พ

228 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

ขอ ๒ สภาพดบั แหง นโิ รธ เปน อนตั ตา

พระสารบี ตุ รมหาเถระ ไดแ สดงการแทงตลอดสจั จะ ๔ ดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน
อนตั ตา ดว ยอาการ ๔ ดงั น้ี

“กถํ อนตตฺ ฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ จตหู ากาเรหิ
อนตตฺ ฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ

ทกุ ขฺ สสฺ ทกุ ขฺ ฏโ ฐ อนตตฺ ฏโ ฐ. สมทุ ยสสฺ สมทุ ยฏโ ฐ อนตตฺ ฏโ ฐ.

นโิ รธสสฺ นโิ รธฏโ ฐ อนตตฺ ฏโ ฐ. มคคฺ สสฺ มคคฺ ฏโ ฐ อนตตฺ ฏโ ฐ.

อเิ มหิ จตหู ากาเรหิ อนตตฺ ฏเ ฐน จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกสงคฺ หติ าน.ิ
ยํ เอกสงฺคหิตํ ตํ เอกตฺตํ. เอกตฺตํ เอเกน ญาเณน ปฏิวิชฺฌตีติ
จตตฺ าริ สจจฺ านิ เอกปฏเิ วธาน.ิ ”๑๑๙

แปลความวา

“สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน อนตั ตา
อยา งไร ? สจั จะ ๔ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน
อนตั ตา ดว ยอาการ ๔ คือ

สภาพทที่ นไดย ากแหง ทกุ ข เปน สภาพมใิ ชต น [อนตั ตา]

สภาพเปน เหตเุ กดิ สมทุ ยั เปน สภาพมใิ ชต น [อนตั ตา]

สภาพดบั แหง นโิ รธ เปน สภาพมใิ ชต น [อนตั ตา]

สภาพเปน ทางแหง มรรค เปน สภาพมใิ ชต น [อนตั ตา]

สัจจะ ๔ ทานสงเคราะหเปนหนึ่ง ดวยความเปนอนัตตาดวย
อาการ ๔ น.ี้ สจั จะใดทา นสงเคราะหเ ปน หนง่ึ สจั จะนน้ั เปน หนงึ่ . บคุ คล
ยอ มแทงตลอดสจั จะหนงึ่ ดว ยญาณเดียว. เพราะเหตนุ นั้ สจั จะ ๔ จงึ
มีการแทงตลอดดวยญาณเดียว”

ดงั นนี้ นั้ เฉพาะนโิ รธสจั จะ มกี ารแทงตลอดดว ยญาณเดยี ว ดว ยความเปน อนตั ตานน้ั

๑๑๙ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ที่ ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๔๖ หนา ๔๕๐.

ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลมุ รรคผล 229

ทา นหมายเอา “สภาพดบั แหง นโิ รธ” คอื อาการหรอื สภาพ ทส่ี มทุ ยั ดบั กลา วคอื อาการ
หรอื สภาวะ ทอ่ี วชิ ชาดบั ... กเิ ลส ตณั หา อปุ าทาน ดบั และภพชาติ ชรา มรณะ ทกุ ข ดบั
นชี้ อื่ วา สภาวะหรอื สภาพดบั แหง นโิ รธ ดว ยความเปน อนตั ตา

สว น นโิ รธธาตุ คอื พระนพิ พานธาตอุ นั เปน ปรมตั ถธรรมอนั พระอรยิ เจา
ทา นบรรลนุ ี้ หาไดด บั เสอ่ื มสญู ไปดว ยไม เพราะเปน อสงั ขตธรรม ทม่ี อี สงั ขตลกั ษณะ
คอื ไมป รากฏความเกดิ ไมป รากฏความเสอ่ื มสลาย เมอื่ ตง้ั (ตงั้ แตบ รรล)ุ อยู
มิไดปรากฏความแปรปรวน

“สภาพดับแหงนิโรธ” ที่วาเปนอนัตตานั้น มีอุปมาดัง สภาวะหรืออาการ
ท่ีแสงสวางปรากฏข้ึนทำลายความมืดเทาน้ัน ที่เปนอนัตตา แตประทีปที่ให
แสงสวา งนน้ั หาไดด บั ตามไปดว ยไม

นโิ รธธาตุ หรอื พระนพิ พานธาตุ อนั พระอรยิ เจา บรรลนุ น้ั นน่ั เอง ทเ่ี ปน
ธรรมธาตุที่ทรงสภาวะนิพพาน

อน่ึง แมพระมหานามเถระ จะไดยกขอความที่พระสารีบุตรมหาเถระแสดงไว มา
อรรถาธบิ ายในคมั ภรี ส ทั ธมั มปกาสนิ วี า ๑๒๐

“ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ อนตตฺ า จาติ เตหิ ตหี ิ สห นโิ รธสจจฺ จฺ
สงคฺ หติ .ํ จตตฺ ารปิ  หิ อนตตฺ าเยว.”

แปลความวา

“บทวา ยํ อนจิ จฺ จฺ ทกุ ขฺ จฺ อนตตฺ า จ (สง่ิ ใดไมเ ทยี่ ง เปน ทกุ ข
และเปนอนัตตา) ทานสงเคราะหนิโรธสัจ เขากับสัจจะ ๓ เหลานั้น.
จรงิ อยู แมส จั จะ ๔ กเ็ ปน อนตั ตาเหมอื นกนั ”

การพจิ ารณาสจั จะ ๔ ใหเ หน็ แจง แทงตลอดตามทเ่ี ปน จรงิ นนั้ กไ็ มห นหี ลกั ธรรมสำหรบั
พจิ ารณาสภาวธรรม ทสี่ มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ตรสั ประทานไวแ ลว นนั้ เองวา สงิ่ ใดไมเ ทย่ี ง
สง่ิ นน้ั เปน ทกุ ข สง่ิ ใดเปน ทกุ ข สงิ่ นน้ั แหละเปน อนตั ตา (ยทนจิ จฺ ํ ตํ ทกุ ข,ํ ยํ ทกุ ขฺ ํ ตทนตตฺ า)

๑๒๐ คมั ภรี ส ทั ธมั มปกาสนิ ี อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ภาค ๒ หนา ๒๓๐.

230 ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล

เมอ่ื อาศยั หลกั ธรรมของสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา นี้ พจิ ารณาสภาวธรรมทง้ั หลาย
นแี้ ลว กจ็ ะไดค วามจรงิ วา สภาพธรรมใดเปน สงั ขาร หรอื สงั ขตธรรม และ/หรอื ทย่ี งั เปน
กริ ยิ า หรอื อาการอยู สภาพธรรมนเ้ี ทา นน้ั แหละทเ่ี ปน ของไมเ ทยี่ ง (อนจิ ฺจํ) เปน ทกุ ข
(ทกุ ขฺ )ํ และเปน สภาพมใิ ชต น (อนตตฺ า) อยา งกรณกี ารพจิ ารณาสจั จะ ๔ นี้ กต็ อ งตกอยใู น
กฎเกณฑข องธรรมชาตอิ ยา งนท้ี งั้ นนั้ คอื

ทกุ ขสจั สมทุ ยั สจั มรรคสจั เปน สงั ขาร หรอื สงั ขตธรรม จงึ ไมเ ทย่ี ง สง่ิ ใดไม
เทย่ี ง สงิ่ นนั้ กเ็ ปน ทกุ ข สงิ่ ใดเปน ทกุ ข สงิ่ นนั้ กเ็ ปน อนตั ตา

นโิ รธสจั เฉพาะสว นทเ่ี ปน สงั ขาร หรอื สงั ขตธรรม และ/หรอื ทยี่ งั เปน กริ ยิ า หรอื
อาการ เชน ญาณแทงตลอดนิโรธสัจ และการสลัดออกซ่ึงทุกขสัจ สมุทัยสัจ เปนตน
เหลา นเ้ี ทา นน้ั ทเ่ี ปน สภาพไมเ ทย่ี ง สง่ิ ใดไมเ ทยี่ ง สง่ิ นน้ั เปน ทกุ ข สง่ิ ใดเปน ทกุ ข สง่ิ นน้ั
เปน อนตั ตา

นิโรธสัจ แมพระอรรถกถาจารยจะไดสงเคราะหเขากับสัจจะ ๓ และกลาววา
“จรงิ อยู แมส จั จะ ๔ กเ็ ปน อนตั ตาเหมอื นกนั ” นน้ั กโ็ ดยความหมายวา เฉพาะทเ่ี ปน สงั ขาร
หรอื สงั ขตธรรม และ/หรอื ทย่ี งั เปน กริ ยิ าอาการอยเู ทา นน้ั ทเ่ี ปน อนตั ตา หาไดห มาย
ความรวมถงึ นโิ รธธาตุ หรอื นพิ พานธาตุ อนั เปน วสิ งั ขาร/อสงั ขตธรรม และ/หรอื ทเี่ ปน

อกริ ยิ าแลว เปน ปรมตั ถธรรม ณ ภายในของพระอรยิ สงฆ อรยิ เจา ทที่ า นไดบ รรลุ
แลว วา เปน อนตั ตา ดว ยไม

ดงั ทท่ี า นพระสารบี ตุ รมหาเถระไดแ สดงความหมายของสจั จะ ๔ โดยเฉพาะนโิ รธสจั
เพื่อประกอบการพิจารณาสภาวะของสัจจะท้ัง ๔ น้ี เฉพาะสวนท่ีหมายถึงการสลัดออก
ซงึ่ ทกุ ขสจั สมทุ ยั สจั เปน ตน เทา นน้ั ดงั ตอ ไปนี้

“ชรามรณํ ทุกฺขสจฺจํ ชาติ สมุทยสจฺจํ อุภินฺนํป นิสฺสรณํ
นโิ รธสจจฺ ํ นโิ รธปปฺ ชานนา มคคฺ สจจฺ ํ ...

สงขฺ ารา ทกุ ขฺ สจจฺ ํ อวชิ ชฺ า สยิ า ทกุ ขฺ สจจฺ ํ สยิ า สมทุ ยสจจฺ ํ
อภุ นิ นฺ ปํ  นสิ สฺ รณํ นโิ รธสจจฺ ํ นโิ รธปปฺ ชานนา มคคฺ สจจฺ นตฺ ”ิ ๑๒๑

๑๒๑ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๓๑ ขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ขอ ๕๕๖ หนา ๔๖๑.

ตอนที่ ๓ ข้ันบรรลุมรรคผล 231

“ชราและมรณะเปน ทกุ ขสจั ชาตเิ ปน สมทุ ยั สจั ความสลดั ชรามรณะ
และชาตแิ มท งั้ ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

ชาตเิ ปน ทกุ ขสจั ภพเปน สมทุ ยั สจั การสลดั ชาตแิ ละภพแมท งั้ ๒
เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

ภพเปน ทกุ ขสจั อปุ าทานเปน สมทุ ยั สจั การสลดั ภพและอปุ าทาน
แมท งั้ ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

อปุ าทานเปน ทกุ ขสจั ตณั หาเปน สมทุ ยั สจั การสลดั อปุ าทานและ
ตณั หาแมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

ตณั หาเปน ทกุ ขสจั เวทนาเปน สมทุ ยั สจั การสลดั ตณั หาและเวทนา
แมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

เวทนาเปน ทกุ ขสจั ผสั สะเปน สมทุ ยั สจั การสลดั เวทนาและผสั สะ
แมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสัจ การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

ผัสสะเปนทุกขสัจ สฬายตนะเปนสมุทัยสัจ การสลัดผัสสะและ
สฬายตนะแมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

สฬายตนะเปน ทกุ ขสจั นามรปู เปน สมทุ ยั สจั การสลดั สฬายตนะและ
นามรปู แมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

นามรูปเปนทุกขสัจ วิญญาณเปนสมุทัยสัจ การสลัดนามรูปและ
วญิ ญาณแมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

วญิ ญาณเปน ทกุ ขสจั สงั ขารเปน สมทุ ยั สจั การสลดั วญิ ญาณและ
สงั ขารแมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

สงั ขารเปน ทกุ ขสจั อวชิ ชาเปน สมทุ ยั สจั การสลดั สงั ขารและอวชิ ชา
แมท ง้ั ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั

ชรามรณะเปน ทกุ ขสจั ชาตเิ ปน ทกุ ขสจั กม็ ี เปน สมทุ ยั สจั กม็ ี การ
สลัดชรามรณะและชาติแมทั้ง ๒ เปนนิโรธสัจ การรูจักความดับเปน
มรรคสจั

232 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

ชาตเิ ปน ทกุ ขสจั ภพเปน ทกุ ขสจั กม็ ี เปน สมทุ ยั สจั กม็ ี การสลดั
ชาตแิ ละภพแมท งั้ ๒ เปน นโิ รธสจั การรจู กั ความดบั เปน มรรคสจั ...

สงั ขารเปน ทกุ ขสจั อวชิ ชาเปน ทกุ ขสจั กม็ ี เปน สมทุ ยั สจั กม็ ี การ
สลัดสังขารและอวิชชาแมทั้ง ๒ เปนนิโรธสัจ การรูจักความดับเปน
มรรคสจั ฉะนแี้ ล”
อนึ่ง พระมหานามเถระก็ไดอรรถาธิบายสรุปความหมายของคำวา “นิโรธสัจ” วา
เปน ญาณแทงตลอดซง่ึ ยงั เปน กริ ยิ า หรอื อาการอยู ดงั ปรากฏในคมั ภรี ส ทั ธมั มปกาสนิ ี วา

“นโิ รธสจจฺ นตฺ ิ นโิ รธสจจฺ ารมมฺ ณํ นโิ รธสจจฺ ปปฺ ฏเิ วธญาณ.ํ ๑๒๒

แปลความวา

“คำวา นโิ รธสจจฺ ํ [นโิ รธสจั ] คอื ญาณแทงตลอดนโิ รธสจั

มนี โิ รธสจั เปน อารมณ”
นก้ี แ็ สดงความหมายของ “นโิ รธสจั ” วา เปน “ญาณแทงตลอด” ซง่ึ ยงั เปน กริ ยิ า หรอื
อาการอยู โดยธรรมชาตทิ เี่ ปน จรงิ เปน ของไมเ ทยี่ ง (อนจิ จฺ )ํ สงิ่ ใดไมเ ทยี่ ง สงิ่ นนั้ เปน
ทกุ ข (ทกุ ขฺ )ํ สงิ่ ใดเปน ทกุ ข สง่ิ นน้ั เปน สภาพมใิ ชต น (อนตตฺ า) นโิ รธสจั ทา นสงเคราะห
เขา กบั สจั จะ ๓ โดยสภาวธรรมทเี่ ปน ความจรงิ อยา งน้ี ทา นหาไดร วมความหมายถงึ
“นโิ รธธาต”ุ หรอื “พระนพิ พานธาต”ุ ณ ภายในพระอรยิ สงฆ พระอรยิ เจา ทที่ า นไดบ รรลุ
แลวไม เพราะนิโรธธาตุเปนวิสังขาร หรืออสังขตธาตุ เปนปรมัตถธรรมที่พนโลก
พนอาณัติแหงพระไตรลักษณแลว

ขอ ๓ วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม

คำวา “วชิ ชา” มาจากภาษาบาลี วา “วชิ ชฺ า” หรอื ภาษาสนั สกฤต วา “วทิ ยฺ า”

แปลวา “ความรแู จง , วทิ ยา, ปรชี า” ตรงกบั ภาษาองั กฤษวา knowledge, scholarship,

science, wisdom มที ใ่ี ชใ นพระพทุ ธศาสนา เชน วชิ ชา ๓ คอื ๑. ปพุ เพนวิ าสานสุ ตญิ าณ

๑๒๒ คมั ภรี ส ทั ธมั มปกาสนิ ี อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ภาค ๒ หนา ๒๓๕.

ตอนท่ี ๓ ข้ันบรรลมุ รรคผล 233

(รจู กั ระลกึ ชาตไิ ด) ๒. จตุ ปู ปาตญาณ (รจู กั กำหนดจตุ แิ ละปฏสิ นธ)ิ ๓. อาสวกั ขยญาณ

(รจู กั ทำอาสวะใหส น้ิ ) สว น วชิ ชา ๘ คอื ๑. วปิ ส สนาญาณ (ญาณอนั นบั เขา ในวปิ ส สนา)

๒. มโนมยทิ ธิ (ฤทธท์ิ างใจ) ๓. อทิ ธวิ ธิ ี (แสดงฤทธไ์ิ ด) ๔. ทพิ พโสต (หทู พิ ย) ๕. เจโต-
ปริยญาณ (รูจักกำหนดใจผูอ่ืน) ๖. ปุพเพนิวาสานุสติญาณ ๗. ทิพพจักษุ (ตาทิพย)
๘. อาสวกั ขยญาณ๑๒๓

สว นคำวา “วชิ า” กม็ คี วามหมายวา เปน “ความร”ู เหมอื นกนั หรอื มคี วามหมายวา
“ความรทู ไี่ ดด ว ยการเลา เรยี น หรอื ฝก ฝน” ซงึ่ ใชพ ดู กนั ในภาษาไทยทวั่ ไป

แตคำวา “วิชชาสะสางธาตุธรรม” นี้ เปนภาษาที่พูดกันในระหวางครูสอน
ศษิ ยานศุ ษิ ย คอื พระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากนำ้ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)

ผไู ดศ กึ ษาสมั มาปฏบิ ตั สิ มถวปิ ส สนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ถงึ ธรรมกาย และพระนพิ พานของ

พระพทุ ธเจา ทลี่ ะเอยี ดตอ ๆ ไปจนสดุ ละเอยี ดนบั อายธุ าตอุ ายบุ ารมไี มถ ว น แลว เขา ถงึ “วชิ ชา”
ของพระพทุ ธเจา ตน ธาตตุ น ธรรมทส่ี อนวธิ เี จรญิ ภาวนา “วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม” โดยวธิ ี
เจรญิ ภาวนาพสิ ดารกายสดุ กายหยาบกายละเอยี ด เปน การทำนโิ รธ-ดบั สมทุ ยั เพอ่ื
ละอกศุ ลจติ ของกายในภพ ๓ เพอ่ื กำจดั ธาตธุ รรมภาคดำ หรอื ภาคมาร ทส่ี อด
ละเอียดเขามาในธาตุธรรม และเห็น-จำ-คิด-รู คือ จิตใจของตนเอง และ
มผี ลถงึ สตั วโ ลกอน่ื ทงั้ หลายดว ย (ถา ผเู จรญิ ภาวนาปฏบิ ตั ไิ ดเ ขา ถงึ และร-ู เหน็ ทงั้ วชิ ชา

ของภาคพระ และ ทงั้ อวชิ ชาของภาคมาร) ตามระดบั ภมู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ด ใหส ามารถได
เขา ถงึ ไดท งั้ ร-ู เหน็ และไดเ ปน ธาตธุ รรมทบี่ รสิ ทุ ธ์ิ คอื ธาตลุ ว น-ธรรมลว น กลา วคอื
อสงั ขตธาต-ุ อสงั ขตธรรม ทเ่ี ปน วริ าคธาต-ุ วริ าคธรรม ลว นๆ เพอื่ ใหห ลดุ พน จากธาตธุ รรม
ของภาคมาร ไดแ ก เบญจขนั ธท ปี่ ระกอบดว ยปจ จยั ปรงุ แตง เปน สงั ขตธาต-ุ สงั ขตธรรม
เปน สราคธาต-ุ สราคธรรม ทตี่ อ งตกอยใู นอาณตั แิ หง ไตรลกั ษณ (อนจิ จฺ -ํ ทกุ ขฺ -ํ อนตตฺ า) และ
ตอ งเวยี นวา ยตายเกดิ อยใู นภพนอ ย-ภพใหญท ง้ั หลาย อนั เปน ทกุ ข ตอ ๆ ไป ไมม ที สี่ นิ้ สดุ

๑๒๓ ปทานกุ รมบาลี ไทย องั กฤษ สนั สกฤต ฉบบั พระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระจนั ทบรุ นี ฤนาถ, โรงพมิ พม หามกฏุ ราชวทิ ยาลยั ,
พ.ศ.๒๕๒๘ หนา ๗๐๑ และพจนานกุ รมฉบบั ราชบณั ฑติ ยสถาน. พ.ศ.๒๕๔๒, หนา ๑๐๗๓.

234 ตอนท่ี ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

นั้น ใหไดเขาถึงอมตธรรมท่ีพนทุกข และ ถึงความสันติสุขอยางถาวรตลอดไป
ชอ่ื วา “ปรมตถฺ ํ นพิ พฺ าน”ํ คอื พระนพิ พานทมี่ ปี ระโยชนส งู สดุ ยง่ิ ” นน่ั เอง

และแทที่จริง “วิชชาสะสางธาตุธรรม” อันใหญาณรัตนะของธรรมกาย
บรสิ ทุ ธ์ิ ใหเ หน็ แจง /รแู จง อรยิ สจั ๔ รวมทงั้ ปฏจิ จสมปุ บาทธรรม ๑๒ และใหร แู จง /
เหน็ แจง วธิ กี ระทำอาสวกเิ ลสใหส นิ้ ไป นเ้ี อง คอื “อาสวกั ขยญาณ” ถา จะมคี ำถามวา

“เมอื่ ในคมั ภรี พ ระพทุ ธศาสนา มชี อื่ ทเ่ี รยี กวา “อาสวกั ขยญาณ” อยแู ลว ไฉนจงึ มาบญั ญตั ิ
ศพั ทเ รยี กใหมว า “วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม” อกี เลา ?”

เฉลยวา “ครู” คือ “หลวงพอวดั ปากน้ำ” ทานเจริญภาวนาไดเขาถึง ไดรู-ไดเห็น
“วชิ ชา” จากพระพทุ ธเจา ตน ธาตตุ น ธรรม ทา นจงึ ใชค ำนส้ี อนศษิ ยานศุ ษิ ย

เพ่ือใหรูวิธีเจริญอาสวนิโรธคามินีปฏิปทา โดยการเจริญภาวนาชำระ
สะสางธาตธุ รรมของตนเอง นแี้ หละ เปน การทำนโิ รธดบั สมทุ ยั ตามนยั แหง อรยิ สจั
(มใิ ชเ ปน การทำ “นโิ รธสมาบตั ”ิ ) เพอื่ ละอกศุ ลจติ ของกายในภพ ๓ ซงึ่ เกดิ ขนึ้
พรอ มกบั อกศุ ลธรรม หรอื ธรรมดำ ไดแ ก อวชิ ชา-กเิ ลส-ตณั หา-อปุ าทาน และ
ภพ-ชาติ มาตง้ั แตอ ดตี นบั ภพนบั ชาตไิ มถ ว น โดยเฉพาะอยา งยง่ิ เพอ่ื กำจดั กเิ ลสท่ี
หมกั ดองอยใู นจติ ตสนั ดาน ชอื่ วา “อาสวะ” ไดแ ก กามาสวะ ภวาสวะ และอวชิ ชาสวะ
รวมเรยี กวา อาสวสมทุ ยั เพอื่ กำจดั เหตแุ หง ทกุ ข (ทกุ ขสมทุ ยั ) เพอ่ื ใหไ ดผ ลเปน ทกุ ขนโิ รธ
คอื สภาวะทที่ กุ ขด บั เพราะเหตุ (อาสวสมทุ ยั ) ดบั โดยสนิ้ เชงิ และไดถ งึ บรมสขุ
อยางถาวรตลอดไป

แมถายังละสัญโญชน-กิเลสรอยรัดใหติดอยูกับโลกยังไมไดหมด หรือยังไมไดโดย
สนิ้ เชงิ กลา วคอื ยงั เปน การบรรลดุ ว ยการขม กเิ ลส (วกิ ขมั ภนวมิ ตุ ติ) กเ็ ปน การเจรญิ
ภาวนาเพมิ่ พนู บญุ -บารมี ใหแ กก ลา เปน การยน ภพยน ชาตใิ หส น้ั เขา มา จนกวา จะเจรญิ
ปรมตั ถบารมไี ดเ ตม็ สว นเมอ่ื ใด กส็ ามารถกำจดั อาสวกเิ ลสไดโ ดยเดด็ ขาด เปน “สมจุ เฉท-
วมิ ตุ ต”ิ ไดใ นทสี่ ดุ เมอ่ื นน้ั

ตอนที่ ๓ ขนั้ บรรลมุ รรคผล 235

ญาณรตั นะของธรรมกาย ทเ่ี จรญิ ขนึ้ จากการเจรญิ ภาวนา “สะสางธาตธุ รรม
เห็น-จำ-คิด-รู (ใจ)” ของทุกกายสุดกายหยาบกายละเอียด และท่ีพัฒนาขึ้น
เปน สจั จญาณ กจิ จญาณ และกตญาณ อนั ใหเ หน็ แจง แทงตลอดอรยิ สัจ ๔ และ
ปฏจิ จสมปุ บาทธรรม ๑๒ นเี้ องเปน ตวั อาสวกั ขยญาณ คอื ญาณหยงั่ รวู ธิ กี ำจดั
“อาสวกิเลส” ใหส้ินเช้ือไมเหลือเศษ เปนพระอรหันตขีณาสพท่ีสมเด็จพระสัมมา-

สัมพุทธเจาไดทรงบรรลุ และตรัสสอนการเจริญวิชชา ๓ ดังท่ีไดอาราธนามาแสดงไว

ในหวั ขอ “วชิ ชา ๓” แตต อนที่ ๓ “ขนั้ บรรลมุ รรคผล” นนั้ แลว

อนงึ่ การเจรญิ ภาวนาสะสางธาตธุ รรม ดงั กลา ว ยงั มผี ลชว ยชำระสะสาง
‘ธาต’ุ อนั เปน ทตี่ งั้ ของ ‘ธรรม’ (ไดแก กสุ ลา ธมั มา และ อกสุ ลา ธมั มา) ใหเ ปน แต
ธาตแุ ละธรรม ทบี่ รสิ ทุ ธผ์ิ อ งใส จากกเิ ลส อวชิ ชา ตณั หา อปุ าทาน ภพ ชาติ
และ ชรา/พยาธิ (โรคภยั ไขเ จบ็ ) มรณะ โสกปรเิ ทวะ ทกุ ข ฯลฯ อนั เปน การ
ชวยใหสุขภาพกายและสุขภาพจิตดีขึ้น ไปในตัวเสร็จอีกดวย

เปน ทท่ี ราบกนั ดใี นหมผู เู จรญิ ภาวนาวา “ธาต”ุ (น้ำ-ดนิ -ไฟ-ลม) เปน ทต่ี ง้ั ของ “ธรรม”

ฝา ยขาว-ฝา ยดำ-ฝา ยกลางๆ แลว แตก รณี เพราะเหน็ -จำ-คดิ -รู คอื “ใจ” ของมนษุ ยห รอื
สตั วโ ลก (ตง้ั อยตู รงกลางดวงธรรมทท่ี ำใหเ ปน กาย กลางกำเนดิ ธาตธุ รรมเดมิ ) นนั้ เอง เปน ที่
ตง้ั ของ “กสุ ลาธมั มา” กศุ ลธรรม หรอื “ธรรมฝา ยขาว” หรอื “ธรรมภาคพระ” และ/หรอื
เปน ทต่ี งั้ ของ “อกสุ ลาธมั มา” อกศุ ลธรรม หรอื “ธรรมฝา ยดำ” หรือ “ธรรมภาคมาร”
และ/หรอื “อพั ยากตาธมั มา” ธรรมฝา ยกลางๆ ไมด ไี มช ว่ั

เมอื่ ผเู จรญิ ภาวนาตามแนวสตปิ ฏ ฐาน ๔ ไดถ งึ ธรรมกายแลว รวมใจของทกุ กาย
ใหอยู ณ ศูนยกลางธรรมกายพระอรหัตที่สุดละเอียด พิสดารกาย ซอน-สับ-ทับทวี
สดุ กายหยาบกายละเอยี ด ดงั ทไ่ี ดก ลา วมาแลว ในหวั ขอ (ขนั้ ท่ี ๒) “วธิ เี จรญิ ภาวนาทำนโิ รธ
(ดบั สมทุ ยั คอื ละอกศุ ลจติ ของกายในภพ ๓) ใหธ รรมกายบรสิ ทุ ธเ์ิ ขา ถงึ อายตนะ คือ

พระนพิ พาน” (ในขอ ๒ จตุ ปู ปาตญาณ ของบทท่ี ๒ ตอนที่ ๓) นนั้ แหละ เปน วธิ ปี ฏบิ ัติ
เร่ิมตนของการเจริญภาวนาสะสางธาตุธรรม

236 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

เมื่อเจริญภาวนาไดเขาถึงอายตนะ คือ พระนิพพาน ไดอารมณพระนิพพาน

(พระนพิ พานไมม อี ารมณ) และไดร -ู เหน็ พระนพิ พาน แลว อธษิ ฐาน “ธรรมกายทบ่ี รสิ ทุ ธ์ิ” นน้ั
เขา ซอ นกลางของกลางพระนพิ พานธาตุ ของพระนพิ พานในพระนพิ พานตอ ๆ ไป สดุ ละเอยี ด
นับอายุธาตุอายุบารมีไมถวน จนเขาถึง “พระนิพพานเปน” ไดเขาถึง-ไดรู-ไดเห็น และ
เปน ธาตธุ รรมทบี่ รสิ ทุ ธิ์ ไปจนสดุ ละเอยี ดนน้ั

ญาณรตั นะของธรรมกายทบี่ รสิ ทุ ธ์ิ ทเ่ี จรญิ ขน้ึ เปน คณุ เครอื่ งใหร เู หน็ อรยิ สจั
ตามทเี่ ปน จรงิ วา น้ีทกุ ข น้ีทกุ ขสมทุ ยั น้ีทกุ ขนโิ รธ น้ีทกุ ขนโิ รธคามนิ ปี ฏปิ ทา และ
เหลานี้ “อาสวะ” เหลานี้อาสวสมุทัย เหลานี้อาสวนิโรธ เหลาน้ีอาสวนิโรธ-
คามนิ ปี ฏปิ ทา นน้ั นนั่ แหละ เปน “อาสวกั ขยญาณ”

และที่ใหไดรับผลเปนการชำระสะสางธาตุธรรมฝายบาปอกุศล (อกุสลา
ธมั มา) ซง่ึ มที งั้ อวชิ ชา กเิ ลส ตณั หา อปุ าทาน ภพ ชาติ และทง้ั ชรา/พยาธิ
(โรคภัยไขเจ็บ) มรณะ โสกปริเทวทุกข ฯลฯ ใหสิ้นไป ตามระดับภูมิธรรมท่ี
ปฏบิ ตั ไิ ด และใหธ าตธุ รรม เหน็ -จำ-คดิ -รู คอื “ใจ” กลบั บรสิ ทุ ธผ์ิ อ งใสขนึ้ ดว ย
น้ีแหละ จึงเปนคุณเครื่องชวยสงเสริมสุขภาพกาย สุขภาพจิต และชวยบำบัด
ทุกข-บำรุงสุข ใหมีชีวิตที่ดีขึ้นตามสมควรแกภูมิธรรมที่ปฏิบัติได

นอกจากน้ี ผูเจริญภาวนายังไดรู-เห็น “พระจักรพรรดิ” (พุทธลักษณะเหมือน
พระทรงเครื่อง) ผูเปนใหญในสมบัติ ซ่ึงเปนพระภาคผูเล้ียงดวยรัตนะ ๗ ไดแก

จกั รแกว ๑ ชา งแกว ๑ มา แกว ๑ ขนุ พล (นายก) แกว ๑ ขนุ คลงั (คฤหบด)ี แกว ๑
นางแกว ๑ ดวงแกว (แกว มณ)ี อกี ๑ รวมเปน รตั นะ ๗ และยงั มแี วน แกว /กลอ งแกว
(ชว ยให “ญาณรตั นะ” สามารถรแู จง -เหน็ แจง ทง้ั สงั ขตธาต/ุ สงั ขตธรรม และ อสงั ขตธาต/ุ

อสงั ขตธรรม จากสดุ หยาบถงึ สดุ ละเอยี ด ไดอ ยา งกวา งไกล) อกี โสด ๑ โดยนยั นี้ จงึ
ชว ยใหผ ปู ฏบิ ตั ไิ ดเ ขา ถงึ -ไดร /ู ไดเ หน็ และไดเ ปน ธาตธุ รรมทบ่ี รสิ ทุ ธ์ิ ตามธรรม
ของพระพทุ ธเจา ภาคขาว หรอื ฝา ยพระ ไดถ งึ ความสนั ตสิ ขุ และสมบรู ณ- บรบิ รู ณ

ตอนที่ ๓ ขนั้ บรรลุมรรคผล 237

ดว ยมนษุ ยส มบตั ิ สวรรคส มบตั ิ และนพิ พานสมบตั ิ ตามระดบั ภมู ธิ รรมทปี่ ฏบิ ตั ไิ ด
สมตามทพี่ ระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากน้ำ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร)

ทานไดกลาวไววา

“ถา บรสิ ทุ ธก์ิ าย-วาจา-ใจ แลว ยอ มใชส มบตั พิ ระจกั รพรรดิ
ไมร จู กั หมด” และกลา ววา

“ญาณดกี ร็ ู ตาดกี เ็ หน็ ” ดงั นี้

เพราะเหตนุ ้ี การเจรญิ ภาวนาทลี่ ะเอยี ดยงิ่ ขน้ึ ไปน้ี จงึ ชอื่ วา “วชิ ชาสะสางธาตธุ รรม”
หรอื เรยี กยอ ๆ พอเขา ใจกนั ในหมผู ปู ฏบิ ตั วิ า “วชิ ชาธรรมกายชนั้ สงู ” ซง่ึ “คร”ู ทา นจะ
สอนใหแตเฉพาะศิษยผูปฏิบัติไดถึงธรรมกายเทานั้น ผูประสงคจะไดรู-เห็น และ

ทำไดจ รงิ กจ็ งสนใจศกึ ษาสมั มาปฏบิ ตั เิ อาเองเถดิ สมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา และ คร-ู
อาจารย ผูรู ทานทำไดเพียงช้ีทางใหเทานั้น แตทานตองเริ่มปรารภและประกอบ
ความเพียรเอง

สมดงั ทส่ี มเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา ไดต รสั วา ๑๒๔

“อกขฺ าโต โว มยา มคโฺ ค อญฺ าย สลลฺ สตถฺ นํ
ตมุ เฺ หหิ กจิ จฺ ํ อาตปปฺ ํ อกขฺ าตาโร ตถาคตา
ปฏปิ นนฺ า ปโมกขฺ นตฺ ิ ฌายโิ น มารพนธฺ นา.
“เราทราบชดั ธรรมเปน ทสี่ ลดั ออกซงึ่ กเิ ลสเพยี งดงั ลกู ศร บอกทาง
แกท า นทง้ั หลายแลว . ทา นทงั้ หลายตอ งทำความเพยี รเอง. ตถาคต
เปน แตผ บู อก [ทาง] ให. ผมู ปี กตเิ พง พนิ จิ ดำเนนิ ไปแลว จกั พน จาก
เครื่องผูกของมาร.”
และตรสั วา ๑๒๕

๑๒๔ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๒๕ ขทุ ทกนกิ าย ธรรมบท ขอ ๓๐ หนา ๕๑.
๑๒๕ พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๒๕ ขทุ ทกนกิ าย ธรรมบท ขอ ๒๒ หนา ๓๖.

238 ตอนที่ ๓ ขั้นบรรลุมรรคผล

“อตตฺ า หิ อตตฺ โน นาโถ โก หิ นาโถ ปโร สยิ า
อตตฺ นา หิ สทุ นเฺ ตน นาถํ ลภติ ทลุ ลฺ ภ.ํ ”
“ตนแล เปน ทพ่ี ง่ึ ของตน. คนอน่ื ใครเลา จะเปน ทพี่ งึ่ ได. กบ็ คุ คล
มตี นฝก ดแี ลว ยอ มไดท พี่ ง่ึ ทไ่ี ดย าก”

พระราชญาณวสิ ฐิ (เสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล)
วนั ท่ี ๑๖ พฤศจกิ ายน ๒๕๕๒ เวลา ๐๒.๓๐ น.

บรรณานุกรม

พระไตรปฎ ก
กรมการศาสนา กระทรวงศกึ ษาธกิ าร (๒๕๐๐, ๒๕๑๔, ๒๕๒๑) พระไตรปฎ กภาษาไทย ฉบบั หลวง

มหามกฎุ ราชวทิ ยาลยั (๒๕๓๘) พระไตรปฎ กบาลี ฉบบั สยามรฐั เลม ท่ี ๔, ๙, ๑๐, ๑๑, ๑๒,
๑๓, ๑๔, ๑๗, ๑๘, ๑๙, ๒๐, ๒๑, ๒๕, ๓๑, ๓๓, ๓๔, ๓๕ พมิ พค รง้ั ท่ี ๔ กรงุ เทพฯ โรงพมิ พ
มหามกุฎราชวิทยาลัย.
มหาเถรสมาคม (๒๕๔๙) พระไตรปฎกภาษาไทย พระบาลีวินัยปฎก ปริวาร ฉบับ
เฉลมิ พระเกยี รติ พระบาทสมเดจ็ พระเจา อยหู วั เนอื่ งในการจดั งานฉลองสริ ริ าชสมบตั คิ รบ ๖๐ ป
พุทธศักราช ๒๕๔๙.

อรรถกถา
พระพุทธโฆสาจารย (๒๕๔๑) สมันตปสาทิกา อรรถกถาพระวินัยปฎก ภาค ๑ โรงพิมพมหา-

มกุฎราชวิทยาลัย.
พระพทุ ธโฆสาจารย (๒๕๓๒) ธมั มปทฎั ฐกถา อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ธรรมบทคาถา ภาค ๒,

๖, ๗ กรงุ เทพฯ โรงพมิ พม หามกฎุ ราชวทิ ยาลยั .
พระธรรมปาลเถระ (๒๕๓๓) ปรมัตถทีปนี อรรถกถาขุททกนิกาย อิติวุตตกะ กรุงเทพฯ

โรงพิมพวิญญาณ.
พระธรรมปาลเถระ (๒๕๓๓) ปรมัตถทีปนี อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย อุทาน กรุงเทพฯ โรงพมิ พ

วิญญาณ.
พระพุทธโฆสาจารย (๒๕๓๒) ปปญจสูทนี อรรถกถามัชฌิมนิกาย มูลปณณาสก ภาค ๑-๒

กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.
พระพทุ ธโฆสาจารย (๒๕๓๓) สารตั ถปกาสนิ ี อรรถกถาสงั ยตุ ตนกิ าย ขนั ธวารวรรค ภาค ๒, ๓

กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.
พระพทุ ธโฆสาจารย (๒๕๓๒) สมุ งั คลวลิ าสนิ ี อรรถกถาทฆี นกิ าย ปาฏกิ วรรค ภาค ๒, ๓ กรงุ เทพฯ

โรงพิมพวิญญาณ.

139

พระมหานามเถระ (๒๕๓๔) สทั ธมั มปั ปกาสนิ ี อรรถกถาขทุ ทกนกิ าย ปฏสิ มั ภทิ ามรรค ภาค ๒
กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (๒๕๓๓) มโนรถปรู ณี อรรถกถาองั คตุ ตรนกิ าย ทกุ นบิ าต ภาค ๒
กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.

มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย (๒๕๓๓) มโนรถปูรณี อรรถกถาอังคุตตรนิกาย สัตตกนิบาต
ภาค ๓ กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.

พระสูตรและอรรถกถาแปล
มหามกุฎราชวิทยาลัย (๒๕๒๕) พระวินัยปฎก เลมท่ี ๘ ปริวารและอรรถกถา กรุงเทพฯ

มหามกุฎราชวิทยาลัย.
มหามกฎุ ราชวทิ ยาลยั (๒๕๓๔) พระธมั มปทฎั ฐกถา แปล ภาค ๒, ๖, ๗ กรงุ เทพฯ มหามกฎุ -

ราชวิทยาลัย.

ฎีกา
พระธรรมปาลเถระ (๒๕๓๘) เนตติวิภาวินีฎีกา กรุงเทพฯ มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

โรงพิมพวิญญาณ.
พระอนรุ ทุ ธเถระ (ชาวลงั กา) (๒๕๔๒) อภธิ มั มตั ถสงั คหะ กรงุ เทพฯ มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั

โรงพิมพวิญญาณ.
พระสัทธัมมโชติกะธัมมาจริยะ (๒๕๓๕) ปรมัตถโชติกะ มหาอภิธัมมัตถสังคหฎีกา (ปริจเฉท

ท่ี ๕ เลม ท่ี ๑) กรงุ เทพฯ มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั โรงพมิ พว ญิ ญาณ.
มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั ทฆี นกิ าย ลลี ตั ถปกาสนิ ี มหาวรรคฎกี า กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ.

สัททาวิเสส
กรมพระจันทบุรีนฤนาถ พระเจาวรวงศเธอ (๒๕๑๓) ปทานุกรมบาลี-ไทย-อังกฤษ-สันสกฤต

โรงพิมพมหามกุฏราชวิทยาลัย.
บริษัท นานมีบุคส จำกัด (๒๕๔๒) พจนานุกรม ฉบับราชบัณฑิตยสถาน โรงพิมพศิริวัฒนา

อินเตอรพร้ินท.

140

ปกรณว เิ สส
พระพทุ ธโฆสาจารย (๒๕๓๑) วสิ ทุ ธมิ รรค (บาล)ี ภาค ๒ พมิ พค รงั้ ที่ ๗ กรงุ เทพฯ มหามกฏุ -

ราชวทิ ยาลยั . มหาจฬุ าลงกรณราชวทิ ยาลยั (๒๕๔๐) มลิ นิ ทปญ หาปกรณ เรอื่ ง “การบรรลุ
พระอรหนั ตข องคฤหสั ถ” กรงุ เทพฯ โรงพมิ พว ญิ ญาณ
อน่ื ๆ
พระพรหมมุนี (ผิน สุวจเถระ) (๒๕๔๑) หนังสือ ชุดธรรมนิพนธเรื่อง กาย ๓ พิมพคร้ังท่ี ๔
กรุงเทพฯ มหามกุฏราชวิทยาลัย.
พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร) (พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๘) วชิ ชามรรคผลพสิ ดาร (รวมเลม ๑-๒-๓).
วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม โรงพมิ พ บรษิ ทั เอช ที พี เพรส จำกดั .
พระอาจารยม นั่ ภรู ทิ ตั ตมหาเถระ มตุ โตทยั โรงพมิ พร งุ แสงการพมิ พ.
พระอุบาลีคุณูปมาจารย (จันทร สิริจนฺโท) (๒๕๓๖) พระธรรมเทศนา: มงคลคาถา ๓๘
ดานสุทธาการพิมพ.

141

ประวัติยอ

พระราชญาณวิสิฐ

เจาอาวาสวัดหลวงพอสดธรรมกายาราม

สถานะปจจุบัน

ชอ่ื พระราชญาณวสิ ฐิ ว.ิ (เสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล-พลพฒั นาฤทธ)์ิ

อายุ ๘๑ ป พรรษา ๒๔ (เกดิ วนั ท่ี ๖ เดอื น มนี าคม พ.ศ.๒๔๗๒)

วิทยฐานะ น.ธ. เอก, ป.ธ.๖

พ.ศ.๒๕๐๘ (๙ ธ.ค.) รัฐประศาสนศาสตรมหาบัณฑิต (เกียรตินิยม “ดี”)
มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

พ.ศ.๒๕๑๒ Cert. in Public Opinion Survey Research,
Institute of Social Research, the University of
Michigan Ann Arbor, สหรัฐอเมริกา.

พ.ศ.๒๕๓๗ เปรยี ญธรรม ๖ ประโยค

พ.ศ.๒๕๕๐ (๑๘ พ.ค.) พทุ ธศาสตรด ษุ ฎบี ณั ฑติ (กติ ตมิ ศกั ด)์ิ สาขาการจดั การ
พ.ศ.๒๕๕๒ (๓๑ พ.ค.) เชิงพุทธ มหาวิทยาลัยจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย

ศาสนศาสตรด ษุ ฎบี ณั ฑติ (กติ ตมิ ศกั ด)์ิ สาขาพระพทุ ธ-
ศาสนา มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย

บรรพชาอุปสมบท
๖ มนี าคม พ.ศ.๒๕๒๙ ณ พทั ธสมี าวดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ โดยมี

- เจา ประคณุ สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย (ฟน ชตุ นิ ธฺ รมหาเถร ป.ธ.๙) อดตี กรรมการ
มหาเถรสมาคม/อธบิ ดสี งฆ วดั สามพระยา เปน พระอปุ ช ฌาย

142

- เจา ประคณุ สมเดจ็ พระพฒุ าจารย (เกย่ี ว อปุ เสณมหาเถร ป.ธ.๙ เมอื่ ครง้ั ดำรงสมณศกั ด์ิ
เปน ที่ พระพรหมคณุ าภรณ) ประธานคณะผปู ฏบิ ตั หิ นา ทส่ี มเดจ็ พระสงั ฆราช กรรมการมหาเถรสมาคม
เจา คณะใหญห นตะวนั ออก อธบิ ดสี งฆ วดั สระเกศราชวรมหาวหิ าร เปน พระกรรมวาจาจารย

- เจา ประคณุ สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย (ชว ง วรปุ ญฺ มหาเถร ป.ธ.๙ เมอ่ื ครงั้
ดำรงสมณศกั ดเิ์ ปน ท่ี พระธรรมธรี ราชมหามนุ )ี กรรมการมหาเถรสมาคม เจา คณะใหญห นเหนอื
อธบิ ดสี งฆ วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ เปน พระอนสุ าวนาจารย

พระวปิ ส สนาจารย พระราชพรหมเถร (วรี ะ คณตุ ตฺ มมหาเถร) รองเจา อาวาส
และพระอาจารยใหญฝายวิปสสนาธุระ วัดปากนำ้
ภาษเี จรญิ กทม.

ปจจุบันดำรงตำแหนง

พ.ศ.๒๕๓๔ (๙ กรกฎาคม) เจา อาวาสวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม ตำบลแพงพวย

อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี ๗๐๑๓๐

พ.ศ.๒๕๓๙ (๓๑ มกราคม) พระอุปชฌาย (สามัญ)

พ.ศ.๒๕๔๒ (๒๐ ตลุ าคม) ผูจัดการโรงเรียนพระปริยัติธรรม (แผนกบาลี) ประจำ
จงั หวดั ราชบรุ ี (แหง ท่ี ๒) โดยมตมิ หาเถรสมาคม

รองประธานคณะกรรมการอบรมบาลกี อ นสอบสนามหลวง
ของคณะสงฆภ าค ๑๕

พ.ศ.๒๕๔๔ (๓๐ มกราคม) เจาสำนักและอาจารยใหญ สำนักปฏิบัติธรรมประจำ
จงั หวดั ราชบรุ ี (แหง ที่ ๑) โดยมตมิ หาเถรสมาคม

พ.ศ.๒๕๔๙ (พฤษภาคม) รองประธาน คณะกรรมการบริหาร หนวยวิทยบริการ
คณะสงั คมศาสตร มจร. ณ วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม

(April 19th 2006) Director, Wat Luang Phor Sodh Buddhist Medi-
tation Institute, an Affiliated Institution of the
World Buddhist University.

พ.ศ.๒๕๔๙ (๓๑ ตลุ าคม) ประธานคณะอนกุ รรมการดำเนนิ งาน หนว ยวทิ ยบรกิ าร

คณะสงั คมศาสตร มจร. ณ วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม

143

พ.ศ.๒๕๔๙ (๑๗ พฤศจกิ ายน) รองประธานคณะกรรมการบริหาร หลักสูตรประกาศ-
นียบัตร การบริหารกิจการคณะสงฆ (ป.บส.) หนวย
วทิ ยบรกิ าร คณะสงั คมศาสตร มจร. ณ วดั หลวงพอ สด-
ธรรมกายาราม

พ.ศ.๒๕๕๐ ประธานสหภูมิชาวบุรีรัมย

พ.ศ.๒๕๕๑ รองประธาน คณะกรรมการบริหารครูสอนศีลธรรมใน
โรงเรยี น ของคณะสงฆภ าค ๑๕

พ.ศ.๒๕๕๑ (๒๔ เมษายน) ประธานคณะกรรมการบริหาร ศูนยประสานงานสำนัก
ปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดแหงประเทศไทย (ศปท.)

ตำแหนง/หนาท่ีกิจการ กอนอุปสมบท

- เปน พนกั งานทอ งถนิ่ ของรฐั บาลสหรฐั อเมรกิ า ในตำแหนง Research Specialist, U.S.

Information Office, American Embassy กรุงเทพฯ (ลาออกจากราชการรฐั บาล

สหรฐั เมอื่ วนั ท่ี ๓๑ มกราคม พ.ศ.๒๕๒๙ เพอ่ื บรรพชาอปุ สมบทเปน พระภกิ ษใุ นพระพทุ ธศาสนา)

- เปน กรรมการอำนวยการและอาจารยใ หญ (ฝา ยวปิ ส สนา) สถาบนั /มลู นธิ ิ พทุ ธภาวนา-

วิชชาธรรมกาย

- เปน ผบู รรยาย สาขาวชิ าระเบยี บวธิ กี ารวจิ ยั แกน กั ศกึ ษาชน้ั ปรญิ ญาตรี มหาวทิ ยาลยั

กรุงเทพฯ คณะวารสารศาสตร มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร และแกนักศึกษาชั้น

ปรญิ ญาโท สาขาวชิ าการวจิ ยั และประเมนิ ผลสอื่ สารมวลชน คณะวารสารศาสตร

มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร

สมณศักด์ิ

พ.ศ.๒๕๔๑ ไดรับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกลาฯ พระราชทานสมณศักดิ์ เปน
พระราชาคณะชนั้ สามญั เปรยี ญ ฝา ยวปิ ส สนา (สป.ว)ิ ที่
พระภาวนาวิสุทธิคุณ

พ.ศ.๒๕๔๗ ไดรับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกลาฯ พระราชทานเล่ือนสมณศักดิ์
เปน พระราชาคณะชน้ั ราช ฝา ยวปิ ส สนา (ว)ิ ท่ี พระราชญาณวสิ ฐิ

144

ประวัติวัดหลวงพอสดธรรมกายาราม

วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี ไดร บั การประกาศ
ตงั้ เปน วดั เมอ่ื วนั ที่ ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๓๔

มปี ระวตั คิ วามเปน มานบั ตงั้ แตอ าจารยเ สรมิ ชยั พลพฒั นาฤทธ์ิ ผชู ำนาญการวจิ ยั (Research
Specialist) สำนกั ขา วสารอเมรกิ นั กรงุ เทพฯ (ปจ จบุ นั คอื หลวงพอ พระราชญาณวสิ ฐิ ) ไดศ กึ ษา
และปฏิบัติธรรมตามแนวสติปฏฐาน ๔ เพื่อถึงธรรมกายของพระพุทธเจา ซึ่งเปนท่ีรูจักในหมู
ศิษยานุศิษยผูปฏิบัติธรรมน้ีวา “วิชชาธรรมกาย” และไดมอบตัวเปนศิษยของพระเดชพระคุณ
หลวงพอ พระภาวนาโกศลเถร (ปจ จบุ นั คอื พระราชพรหมเถร) รองเจา อาวาสและอาจารยใ หญ
ฝา ยวปิ ส สนาธรุ ะ วดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ ผเู ปน ศษิ ยโ ดยตรง และสบื ทอดวชิ ชาธรรมกายทง้ั หมด
จากพระเดชพระคณุ หลวงพอ วดั ปากนำ้ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร) ทา นไดร เิ รมิ่ จดั ตง้ั และ
บริหาร

z โครงการธรรมปฏบิ ตั เิ พอ่ื ประชาชน วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ เมอื่ พ.ศ.๒๕๑๘
z โครงการพทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย วดั สระเกศ ราชวรมหาวหิ าร กรงุ เทพฯ เมอ่ื

พ.ศ.๒๕๒๔
z มูลนิธิพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย ศาลาการเปรียญวัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร

กรงุ เทพฯ เมอื่ พ.ศ.๒๕๒๔ และ
z สถาบันพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย อำเภอดำเนินสะดวก จังหวัดราชบุรี เมื่อ

พ.ศ.๒๕๒๔
ดำเนนิ กจิ กรรมการใหก ารศกึ ษาอบรมและเผยแพรธ รรมปฏบิ ตั ิ ตามแนววชิ ชาธรรมกาย
ของพระพทุ ธเจา มาอยา งตอ เนอ่ื ง ตงั้ แต พ.ศ.๒๕๒๕ มาแลว นนั้
ในตน ป พ.ศ.๒๕๒๘ เมอื่ อาจารยเ สรมิ ชยั พลพฒั นาฤทธ์ิ ผอู ำนวยการฝา ยบรหิ ารและ
วิปสสนาของสถาบันพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย มีอายุยาง ๕๗ ป ไดตัดสินใจที่จะเขาสู
รม กาสาวพสั ตร ทา นจงึ ยน่ื หนงั สอื ขอลาออกจากสำนกั ขา วสารอเมรกิ นั ลว งหนา ๑ ป อนั เปน
ระยะเวลา ๓ ปก อ นวนั เกษยี ณอายุ เพอ่ื ใหส ำนกั งานไดม โี อกาสหาคนมาทำหนา ทแ่ี ทน และให

145

ทา นไดม โี อกาสฝก งานแกพ นกั งานใหมไ ดท นั เวลา เพราะงานทท่ี า นตอ งรบั ผดิ ชอบทำอยใู นตำแหนง
Research Specialist นน้ั ตอ งรบั ผดิ ชอบงานถงึ ๓ อยา งคอื (๑) งานวจิ ยั และประเมนิ ผล
(๒) งานจัดการติดต้ังและจัดการดูแลเครื่องคอมพิวเตอร (๓) การจัดระบบขอมูลขาวสารดวย
คอมพวิ เตอร จงึ ตอ งมเี วลาเพยี งพอในการจดั หาบคุ ลากรและฝก งานใหผ ทู เ่ี ขา มารบั งานใหม ให
เรยี บรอ ยกอ น แลว จงึ ไดร บั อนมุ ตั ใิ หล าออกได

ในวนั ที่ ๖ มนี าคม พ.ศ.๒๕๒๙ เปน วนั ทอี่ าจารยเ สรมิ ชยั พลพฒั นาฤทธ์ิ มอี ายคุ รบ ๕๗ ป
บริบูรณ ทานจึงไดบรรพชาอุปสมบทเปนพระภิกษุในบวรพุทธศาสนา มีฉายาวา “ชยมงฺคโล”
ณ พทั ธสมี าวดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ กรงุ เทพฯ โดยมี

z เจา ประคณุ สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย (ฟน ชตุ นิ ธฺ โร) อดตี เจา คณะใหญห นกลาง
วดั สามพระยา เปน พระอปุ ช ฌาย

z เจาประคุณ สมเด็จพระพุฒาจารย วัดสระเกศ ราชวรมหาวิหาร (ในสมัยที่ดำรง
สมณศกั ดเิ์ ปน “พระพรหมคณุ าภรณ” ) เปน พระกรรมวาจาจารย

z เจา ประคณุ สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ (ในสมยั ทด่ี ำรง
สมณศกั ดเ์ิ ปน “พระธรรมธรี ราชมหามนุ ”ี ) เปน พระอนสุ าวนาจารย

ในระหวา งทพ่ี ระอาจารยเ สรมิ ชยั ชยมงคฺ โล อยจู ำพรรษาทวี่ ดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ ได
รบั การศกึ ษาอบรมทงั้ ภาคปรยิ ตั แิ ละภาคปฏบิ ตั ภิ าวนาธรรมอยู เปน เวลา ๕ พรรษานน้ั ทา น
ตองบริหารโครงการใหการศึกษาอบรมและเผยแพรธรรมปฏิบัติท้ัง ๒ โครงการ ในสวนกลาง
กรงุ เทพมหานคร คอื โครงการธรรมปฏบิ ตั เิ พอ่ื ประชาชน วดั ปากน้ำ ภาษเี จรญิ โครงการ
พุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย วัดสระเกศ และสถาบันพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย อำเภอดำเนิน
สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี รวมทง้ั จดั การดา นบคุ ลากร การเงนิ และทรพั ยส นิ ของมลู นธิ พิ ทุ ธภาวนา-
วชิ ชาธรรมกาย ทงั้ หมด ใหเ จรญิ กา วหนา มาโดยลำดบั จดั ซอ้ื ทด่ี นิ และจดั สรา งเสนาสนะเพม่ิ
ขน้ึ รวมทงั้ การกอ สรา งอโุ บสถ และจดั ใหม พี ระภกิ ษสุ ามเณรอยจู ำพรรษา ใหไ ดร บั การศกึ ษา
อบรมทั้งภาคปริยัติและปฏิบัติพระสัทธรรมเพิ่มข้ึนตามลำดับ

เมอ่ื สมควรแกเ วลา ในปลายป ๒๕๒๙ มลู นธิ พิ ทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย โดยศาสตราจารย
บญั ญตั ิ สชุ วี ะ ประธานมลู นธิ ฯิ ไดย นื่ คำขอตอ กระทรวงศกึ ษาธกิ ารเพอื่ ขออนญุ าตสรา งวดั บนทด่ี นิ
๗๒.๕ ไร ภายในบริเวณที่ดินของมูลนิธิ/สถาบันพุทธภาวนาวิชชาธรรมกายแหงน้ี

146

และไดร บั อนญุ าตใหส รา งวดั ได เมอ่ื วนั ที่ ๒๕ พฤษภาคม ๒๕๓๐ และในวนั ที่ ๒ ธนั วาคม
ปเ ดยี วกนั เจา ประคณุ สมเดจ็ พระพทุ ธโฆษาจารย หลวงพอ วดั สามพระยา ไดเ ปน ผเู จมิ แผน
ศิลาฤกษ เพ่ือประกอบพิธีวางศิลาฤกษการกอสรางอุโบสถ

เม่ือการกอสรางอุโบสถจวนจะเสร็จเรียบรอย และมีเสนาสนะ มีพระภิกษุสามเณร อยู
จำพรรษาศึกษาและปฏิบัติธรรม ตามสมควร ศาสตราจารยบัญญัติ สุชีวะ ประธานมูลนิธิ-
พทุ ธภาวนาวชิ ชาธรรมกาย กไ็ ดข ออนญุ าตตงั้ เปน วดั และกระทรวงศกึ ษาธกิ าร (โดยความเหน็
ชอบของมหาเถรสมาคม เมื่อวันท่ี ๒๐ มีนาคม พ.ศ.๒๕๓๔) จึงไดประกาศตั้งเปนวัดขึ้นใน
พระพทุ ธศาสนาขน้ึ ชอื่ “วดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม” เพอ่ื เปน อนสุ รณแ ดห ลวงพอ วดั ปากนำ้
พระมงคลเทพมุนี (สด จนฺทสโร) ผูปฏิบัติและสอนภาวนาถึงธรรมกายและพระนิพพานตาม
พระสทั ธรรมของสมเดจ็ พระสมั มาสมั พทุ ธเจา เมอื่ วนั ที่ ๒๑ พฤษภาคม พ.ศ.๒๕๓๔ และไดร บั
พระราชทานวสิ งุ คามสมี า เมอ่ื วนั ท่ี ๒๖ พฤศจกิ ายน ในปเ ดยี วกนั เปน ระยะเวลา ๑๐ ป นบั แต
ต้ังสถาบันฯ

ซงึ่ เปน เวลาทอ่ี าจารยพ ระมหาเสรมิ ชยั ชยมงคฺ โล (ปจ จบุ นั คอื หลวงพอ พระราชญาณวสิ ฐิ )
อปุ สมบทได ๕ พรรษา อายไุ ด ๖๒ ป ไดศ กึ ษาภาคปรยิ ตั จิ ากสำนกั เรยี นวดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ
จนสำเร็จเปรียญธรรม ๓ ประโยค และนักธรรมเอก เปนพระมหาเปรียญ ไดรับแตงต้ังเปน
เจา อาวาสวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม อำเภอดำเนนิ สะดวก จงั หวดั ราชบรุ ี เมอื่ วนั ที่ ๙ กรกฎาคม
พ.ศ.๒๕๓๔ ทา นจงึ ไดก ราบลาพระเดชพระคณุ หลวงพอ สมเดจ็ พระมหารชั มงั คลาจารย เจา อาวาส
วดั ปากนำ้ ภาษเี จรญิ มารบั ตำแหนง เปน เจา อาวาสวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม ตงั้ แตบ ดั นนั้
เปน ตน มา และตอ จากนน้ั ทา นยงั ไดศ กึ ษาภาคปรยิ ตั แิ ผนกบาลตี อ จนสำเรจ็ เปน เปรยี ญธรรม ๖
ประโยค เมอ่ื ตน ป พ.ศ.๒๕๓๗ (เมอ่ื อายุ ๖๕ ป)

วัดหลวงพอสดธรรมกายาราม จึงไดกอตั้งขึ้นเพื่อดำเนินกิจกรรมสืบตอวัตถุประสงคของ
สถาบันพุทธภาวนาวิชชาธรรมกาย เพื่อสืบบวรพุทธศาสนาวิชชาธรรมกายของพระพุทธเจา ที่
พระเดชพระคณุ พระมงคลเทพมนุ ี (สด จนทฺ สโร) ไดส ง่ั สอนและถา ยทอดไว ใหว ฒั นาถาวรยงิ่ ๆ
ขึ้นไป ตราบช่ัวกาลนาน.

147

ผลงานที่ไดรับรางวัล และฐานะท่ีไดรับ
z ไดรับการคัดเลือกและขึ้นทะเบียนเปน “อุทยานการศึกษา” พ.ศ.๒๕๓๘
z อโุ บสถวดั หลวงพอ สดธรรมกายาราม ไดร บั รางวลั “อนรุ กั ษส ถาปต ยกรรมไทยดเี ดน ”

พ.ศ.๒๕๓๙ จากสมเด็จพระเทพรตั นราชสุดาฯ สยามบรมราชกมุ ารี
z ไดร บั รางวลั ชนะเลศิ “โครงการปลกู ปา ถาวร เฉลมิ พระเกยี รตฯิ ” ประเภทศาสนสถาน

ของกรมปา ไม ประจำป พ.ศ.๒๕๓๙ จากรฐั มนตรวี า การกระทรวงเกษตรและสหกรณ
z ไดรับรางวัลชนะเลิศ “โครงการปลูกปาถาวร เฉลิมพระเกียรติฯ” และไดรับ

พระราชทานเข็มทองคำเครื่องหมายโครงการ จากสมเด็จพระนางเจาฯ พระบรม
ราชนิ นี าถ เมอื่ วนั ท่ี ๒๘ สงิ หาคม พ.ศ.๒๕๔๑
z ไดร บั คดั เลอื กและตงั้ ใหเ ปน โรงเรยี นพระปรยิ ตั ธิ รรม (แผนกบาล)ี ประจำจงั หวดั ราชบรุ ี
แหง ที่ ๒ เมอ่ื ป พ.ศ.๒๕๔๒
z ไดรับการจัดต้ังเปนสำนักปฏิบัติธรรมประจำจังหวัดราชบุรี แหงท่ี ๑ โดยมติ
มหาเถรสมาคม เมอ่ื วนั ที่ ๓๐ มกราคม พ.ศ.๒๕๔๔
z ไดร บั การคดั เลอื กเปน “วดั พฒั นาตวั อยา ง” จากกรมการศาสนา/สำนกั งานพระพทุ ธ-
ศาสนาแหงชาติ เมื่อป พ.ศ.๒๕๔๔
z ไดร บั การคดั เลอื กเปน “วดั พฒั นาตวั อยา งทมี่ ผี ลงานดเี ดน ” เมอ่ื วนั ที่ ๒๙ มถิ นุ ายน
พ.ศ.๒๕๔๘
z ไดร บั การคดั เลอื กเปน “สำนกั ปฏบิ ตั ธิ รรมประจำจงั หวดั ดเี ดน ” สำนกั งานพระพทุ ธ-
ศาสนาแหง ชาติ เมอื่ วนั ที่ ๒๕ ธนั วาคม พ.ศ.๒๕๕๒

148

รายนามพระสังฆาธิการวัดหลวงพอสดธรรมกายาราม

รองเจาอาวาส
พระมหาปราโมทย ปโมทโิ ต
ป.ธ.๙, พธ.บ. (มจร.), กศ.ม.แนะแนว (มสธ.) อายุ ๒๕ พรรษา ๔๕

ผชู วยเจา อาวาส
พระมหาประเสรฐิ ปญฺ าเสฏโ ฐ ป.ธ.๗ อายุ ๔๘ พรรษา ๒๓
พระมหาสมยั หริ มิ โก ป.ธ.๗ อายุ ๔๕ พรรษา ๒๓
พระมหาสจุ ติ ต สจุ ติ โฺ ต ป.ธ.๘, วศ.บ.(จฬุ าฯ) อายุ ๕๘ พรรษา ๒๒
พระมหาพสิ ฏิ ฐเ อก สนุ ทฺ รธมโฺ ม ป.ธ.๙ อายุ ๕๔ พรรษา ๒๒
พระครอู าทรปรยิ ตั สิ ธุ ี (สบุ รรย สธุ โี ร) ป.ธ.๔, พธ.บ.(มจร.) อายุ ๓๙ พรรษา ๑๘
พระมหาชยั นพิ จน อตตฺ ทนโฺ ต ป.ธ.๘, วท.บ.(มก.) อายุ ๔๔ พรรษา ๑๗
พระมหากงั วาล ธรี ธมโฺ ม ป.ธ.๙ อายุ ๓๙ พรรษา ๑๗
พระมหาอธโิ ชค สโุ ชโต ป.ธ.๘ อายุ ๓๗ พรรษา ๑๗
พระมหาพเิ ชษฐ กนตฺ เชฏโ ฐ ป.ธ.๙, วศ.บ.(สจล.) อายุ ๔๓ พรรษา ๑๖
พระมหาวรรณพงศ วณณฺ วโํ ส ป.ธ.๙, Msc.(Eng.) อายุ ๕๙ พรรษา ๑๕

149